สมเดจพระเจากรงธนบร

จดท าโดย นายราเชนทร เทยนวชย

ครโรงเรยนบานเขาแกววทยา ส านกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษาจนทบร เขต 1

ก

ค าน า การจดท า E – Magazine หรอ Magazine online ถอเปนสงทาทายใหม ส าหรบคณครทกทานใน

ยคน ยคทความเจรญกาวหนาของเทคโนโลยของโลกในปจจบน ไดกาวหนาไปอยางมากมาย และ รวดเรว จงตองท าการศกษาคนควาหาความรเพมเตมอยางตอเนอง เพอไมใหทงหางจาก เทคโนโลยมากนก หากปลอยใหทงหางมากๆ กคงจะกลายสภาพเปนไดโนเสารเปนแนแท

E – Magazine หรอ Magazine online เลมน จงไดถกจดท าขนเพอใหสอดคลองกบสถานการณดงกลาว เพอใหผเรยนสามารถเรยนรไดอยางอสระ รวดเรว กวางขวาง และคนควาเพมเตมไดสะดวก ตามประสทธภาพของเทคโนโลยปจจบน เพอกระตนใหผเรยนเกดแรงบนดาลใจ อกทงเปนการสรางมตใหมแหงเรยนรใหกบนกเรยนในการรจกคนหาความรดวยตนเองเปนส าคญ ซงจะท าใหสอดคลองกบนโยบายการศกษาของชาต ทตองการให “ผเรยนเปนศนยกลาง” เปนการเรยนรดวยตนเอง ผจดท าตองขอยอมรบวา E – Magazine หรอ Magazine online น “เปนเลมแรก” ของผจดท า การเขยนครงนเปนการเขยนทท าขนภายหลงจากไดเขารบการอบรมวธการจดสราง E – Magazine หรอ Magazine online ซงไดแนวทางมา คอ “file .DOC” และ “file . HTML” ผเขยนจงจบเอาสองอยางนมาท าเปน E – Magazine หรอ Magazine online เลมน เพอแสดงใหเหนวา ความสามารถของ word และ officeXP กสามารถทจะท า E – Magazine หรอ Magazine online ได ซงทกๆ ทานกสามารถท าไดเชนเดยวกน และดวยใจรกอยากใหเดกมสอเรยนรททนสมยแปลกใหม จงได “กดฟน” ท า E – Magazine หรอ Magazine online เลมนส าเรจดงทเหนน ดงนนผลทไดอาจจะไมดเทาทควร ทางผจดท ากตองขออภยไวดวย หากทานใดจะเมตตาแนะน า ชแนะ เพอปรบปรงให E – Magazine หรอ Magazine online เลมนมความสมบรณยงขน ทางผจดท าจะขอบพระคณเปนอยางสงและพรอมทจะนอมรบฟงค าแนะน าจากทานดวยความเคารพผจดท าหวงวาเนอหาสาระการเรยนรใน E – Magazine หรอ Magazine online นมอยมาก เพยงพอทจะใชในการศกษาคนควา เรองราวขององคสมเดจพระเจาตากสนมหาราชระดบมธยมไดพอสมควร ซงจะสามารถใชเปนการศกษาเพมเตมจากการเรยนรตามปกตไดเปนอยางด

นายราเชนทร เทยนวชย ผจดท า

สารบญ หนา ค าน า ก

บทท 1 พระปรมาภไธย 1

บทท 2 พระราชประวตกอนขนครองราชย 2

2.1 พระราชสมภพและขณะทรงพระเยาว 5

2.2 อาชพคาขาย 6

2.3 รบราชการในสมยสมเดจพระเจาเอกทศ 6

2.4 ตงตนเปนใหญและกอบกเอกราช 7

บทท 3 ปราบดาภเษก 8

บทท 4 พระราชสนตตวงศ 10

บทท 5 พระราชกรณยกจ 10

5.1 การสงคราม 10

5.1.1. บางกง 10

5.1.2. รวมชาต 11

5.1.3. สงครามปองกนประเทศ 12

5.1.4. การขยายพระราชอาณาเขต 16

5.2. การฟนฟบานเมอง 18

5.2.1. ดานการปกครอง 19

5.2.2. ดานเศรษฐกจ 22

5.2.3. ดานคมนาคม 24

5.2.4. ดานการศกษา 25

5.2.5. ดานศาสนา 26

5.2.6. ดานศลปกรรม 28

5.2.7. ดานอน ๆ 29

สารบญ หนา บทท 6 พระราชนพนธ 30

บทท 7 เสดจสวรรคต 30

บทท 8 การเฉลมพระเกยรต 31

บทท 9 ความสมพนธเชอสายจน 32

อางอง

บรรณานกรม

ดเพม

แหลงขอมลอน

สมเดจพระเจากรงธนบร จากวกพเดย สารานกรมเสร

1

สมเดจพระเจากรงธนบร

http://th.wikipedia.org/

พระบรมนามาภไธย สน

ราชวงศ ราชวงศธนบร ครองราชย 28 ธนวาคม พ.ศ. 2310 - 6 เมษายน พ.ศ. 2325

บรมราชาภเษก 28 ธนวาคม พ.ศ. 2310

ระยะครองราชย 15 ป

รชกาลกอนหนา สมเดจพระทนงสรยาสนอมรนทร รชกาลถดไป พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช

วดประจ ารชกาล วดอนทารามวรวหาร[1]

2

ขอมลสวนพระองค พระราชสมภพ 22 มนาคม พ.ศ. 2277[2] 17 เมษายน พ.ศ. 2277

สวรรคต 6 เมษายน พ.ศ. 2325[3]

พระราชบดา หยง แซแต (鄭鏞)[4]

พระราชมารดา นกเอยง ภายหลงเปนกรมสมเดจพระเทพามาตย พระมเหส สมเดจกรมหลวงบาทบรจา (สอน) พระราชโอรส/ธดา 30 พระองค[5]

สมเดจพระเจากรงธนบร หรอ สมเดจพระเจาตากสนมหาราช หรอ สมเดจพระบรมราชาท 4 (จน: 鄭昭; พนอน: Zhèng Zhāo; แตจว: Dênchao) มพระนามเดมวา สน (ชอจนเรยกวา เซนเซนซน)[6] พระราชบดาเปนจนแตจว ไดสมรสกบหญงไทยชอ นกเอยง ภายหลงเปนกรมสมเดจพระเทพามาตย ทรงเปนพระมหากษตรยพระองคเดยวในสมยอาณาจกรธนบร ทรงปราบดาภเษกเปนพระมหากษตรยแหงกรงศรอยธยา[7] เมอวนท 28 ธนวาคม พ.ศ. 2310 เสดจสวรรคตเมอวนท 6 เมษายน พ.ศ. 2325 เมอมพระชนมายได 48 พรรษา รวมสรด ารงราชสมบต 15 ป พระราชโอรส-พระราชธดา รวมทงสน 30 พระองค[5]

พระราชกรณยกจทส าคญในรชสมยของพระองค คอ การกอบกเอกราชจากพมา

ภายหลงการเสยกรงศรอยธยาครงทสอง โดยขบไลทหารพมาออกจากราชอาณาจกรจนหมดสน และยงทรงท าสงครามตลอดรชสมยเพอรวบรวมแผนดนซงอยภายใตการ

ปกครองของขนศกกกตาง ๆ ใหเปนปกแผน เชนเดยวกบขยายพระราชอาณาเขต

3

ออกไปอยางกวางขวาง นอกจากน พระองคยงทรงมงมนทจะฟนฟประเทศในดานตาง ๆ ใหกลบคนสสภาวะปกตหลงสงคราม ทรงสงเสรมทางดานเศรษฐกจ ศาสนา ศลปวฒนธรรม วรรณกรรม และการศกษา เนองจากพระมหากรณาธคณททรงมตอแผนดนไทย รฐบาลจงไดประกาศใหวนท 28 ธนวาคมของทกปเปน "วนสมเดจพระเจาตากสน" และยงทรงไดรบสมญญานามมหาราช

4

สมเดจพระเจากรงธนบรมพระนามเรยกทแตกตางกน ดงน

เมอพระองคทรงขนครองราชย ทรงใชพระนามวา "พระศรสรรเพชร สมเดจบรมธรรมกราชาธราชรามาธบด บรมจกรพรรดศร บวรราชาบดนทร หรหรนทรธาดาธบด ศรสวบลย คณรจตร ฤทธราเมศวร บรมธรรมกราชเดโชชย พรหมเทพาดเทพ ตรภวนาธเบศร โลกเชษฏวสทธ มกฏประเทศคตา มหาพทธงกร บรมนาถบพตร พระพทธเจาอยหว ณ กรงเทพมหานคร บวรทวาราวดศรอยธยา มหาดลกนพรฐ ราชธานบรรมยอดมพระราชนเวศมหาสถาน"[8]

พระราชพงศาวดาร กรงศรสตนาคนหต เรยกวา สมเดจพระเอกาทศรถ พระราชพงศาวดาร ฉบบพนจนทนมาศ (เจม) เรยกวา พระบรมหนอพทธางกรเจา จดหมายเหตกรงธนบรในสมดไทยด า ชอพระราชสาสนและศภกษรโตตอบกรง

ธนบรและกรงศรสตนาคนหตจลศกราช 1140 ใช พระบาทสมเดจพระเอกาทศรถอศวรบรมนาถบรมบพตร และ พระบาทสมเดจพระเอกาทศรทอศวรบรมนาถบรมบพตร

ตอนปลายรชกาล พระรตนมน ไดถวายพระนามใหมวา สมเดจพระสยามยอดโยคาวจร

พระราชพงศาวดาร ฉบบราชหตถเลขา เรยกวา สมเดจพระบรมราชาท 4 พระนามทเรยกกนตามหนงสอประวตศาสตรทวไป เรยกวา สมเดจพระเจากรง

ธนบร ประชาชนทวไปขนานนาม สมเดจพระเจาตากสนมหาราช

พระราชประวตกอนเสดจขนครองราชย ดเพมท พระราชประวตกอนเสดจขนครองราชยของสมเดจพระเจากรงธนบรในอภนหารบรรพบรษ พระราชสมภพและขณะทรงพระเยาว

5

ในรชสมยของสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ มชาวจนแตจวคนหนงนามวา

หยง แซแต[4] (นธ เอยวศรวงศ ไดอธบายวา ไหฮอง หรอ ไหยฮอง เปนอ าเภอหนงของจงหวดแตจว มใชชอของพระราชบดาสมเดจพระเจากรงธนบร) [4] เปนผอพยพมาจากเมองเฉงไห ซวเถา[9] ครนเมอถงวนท 22 มนาคม พ.ศ. 2277 ไดมบตรชายคนหนง ไดชอวา สน เกดแต นาง นกเอยง ซงเปนชาวไทย ผซงตอมาไดรบพระราชทานศกดเปน กรมสมเดจพระเทพามาตย[10] ส าหรบถนก าเนดของสมเดจพระเจากรงธนบรนนนาจะเกดในแถบภาคกลางมากกวาเมองตาก ซงมกวากนวาอยในกรงศรอยธยา[11]

จากหลกฐานทอาลกษณของจนจดบนทกไวในพระราชพงศาวดารวงเชง แผนดนจกรพรรดเฉยนหลง กลาวถงพระราชประวตของพระองคไววา "บดาเจงเปนชาวมณฑลกวางตง ไปท ามาคาขายอยทเสยมลอกก [ประเทศไทย] และเกดเจงเจา [สมเดจพระเจากรงธนบร; ส าเนยงปกกง] ทนน เมอเจงเจาเตบใหญ เปนผมความสามารถ ไดเขารบราชการอยในเสยมลอกก เมอเจงเจารบชนะพมา ฯ แลว ราษฎรทวประเทศยกขนเปนเจาครองประเทศ..." [12]

ส าหรบการศกษาของสมเดจพระเจากรงธนบรไมแนชด แตคาดวานาจะทรงไดเคยบวชเรยนมาเปนระยะเวลาหนง ท าใหทรงสามารถแตงกลอนบทละครและอดหนนการเกบรวบรวมคมภรในพระพทธศาสนาในภาษาไทยและภาษาบาลครนเมอขนครองราชยแลว[13] สวน อภนหารบรรพบรษ ระบวา เดกชายสนไดเลาเรยนหนงสอในวดโกษาวาส ส านกของพระอาจารยทองด อกทงยงไดอปสมบท และยงศกษาภาษาตางประเทศเปนจ านวนมากในระหวางเปนมหาดเลก[14] เพยงแตมหลกฐานทนาเชอถอวาพระองคทรงตรสได 4 ภาษา คอ ไทย จน ญวน และลาว[13] อาชพคาขาย

6

นธ เอยวศรวงศ ไดอธบายวา พระราชบดาของสมเดจพระเจากรงธนบรนาจะ

ประกอบอาชพคาขายเปนหลก มใชนายอากรบอนเบย เปนค าอธบายทวาเหตใดพระองคจงไมทรงประมลอากรสบตออาชพจากบดา จงนาจะเปนพอคาเกวยนมากกวา[15] ทงน พระองคและพรรคพวกเปนกลมพอคาเรรอนในแถบหวเมองเหนอ[16] การเปนพอคาดงกลาวท าใหพระองคมชาวจนเขามาสมครเปนพรรคพวก และมความเชยวชาญในภมอากาศและภมประเทศแถบหวเมองเหนอ และท าใหทรงมความสามารถดานการรบอกทางหนง[17] การคาขายดงกลาวจงเปนโอกาสใหพระองคสามารถเปนเจาเมองตากได ซงตรงกบตามประสงคทจะเปนเจาเมองของพระองคดวยเชนกน[18]

รบราชการในสมยสมเดจพระเจาเอกทศ

ดเพมท การเสยกรงศรอยธยาครงทสอง ส าหรบการรบราชการเปนเจาเมองตากนน พระราชพงศาวดารฉบบหนง

ไดกลาวไวในท านองวา สมเดจพระเจากรงธนบรทรงวงเตนใหไดรบต าแหนงเจาเมองตาก โดยตดตอผานทางมหาดเลกถงพระยาจกร สมเดจพระเจาเอกทศทรงทราบวาเจาเมองตากคนกอนปวยตาย จงใหพระยาจกรหาผมสตปญญาพอจะรบต าแหนงแทน สมเดจพระเจากรงธนบรจงไดเปนเจาเมองตาก[19] สวนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงวนจฉยวา พระองคทรงเคยเปนหลวงยกกระบตรเมองตากกอนทจะทรงไดรบการเลอนต าแหนง[20]

7

ครนเมอกองทพพมายกมารกรานกรงศรอยธยา ไดยกทพผานเมองตาก

พระยาตากเหนสไมไหวจงไดน าไพรพลลงมาชวยปองกนกรงศรอยธยา[21] ทงยงปรากฏในพงศาวดารวา พระยาตากมความชอบในการน าทหาร 500 นาย มาชวยปองกนพระนคร จงไดรบพระราชทานของบ าเหนจ[22] ในระหวางการปดลอมนนกไดปรากฏฝมอเปนนายทพเขมแขง ปฏบตงานตามค าสงของราชการ ตงตนเปนใหญและกอบกเอกราช

ดเพมท การกอบก เอกราชของเจาตาก

เสนทางเดนทพของเจาตากครงกอบกเอกราช

เดอนย พ.ศ. 2309 ขณะพระยาตากตงคายอยในคายวดพชย[23] กไดรวบรวมไพรพลจ านวนหนง (มกระบเปน 500 นาย) มงหนาไปทางเมองระยอง ทางหวเมองฝงทะเลดานตะวนออก[24] ระหวางเสนทางทผานไปนนไดปะทะกบกองก าลงของพมาหลายครง แตกสามารถตฝาไปไดทกครง และสามารถรวบรวมไพรพลตลอดจนอาวธยทโธปกรณไดมากขน

หลงจากพระองคยดเมองระยองได ขณะพระยาวชรปราการพกอยบรเวณวดลมมหาชยชมพล[25] ไดเกดเหตการณอศจรรยพายหมนจนบดตนตาลเปนเกลยวโดยไมคลายตว ซงชาวบานเรยกวา ตาลขด[26] บรรดาทหารทงหลายตางกยกพระยาวชรปราการเปน เจาตาก[27] มศกดเทยบเทาพระบรมวงศานวงศ อยางไรกตาม กอาจพจารณาจากแนวคดทางการเมองไดเชนกนวา พระยาตากประกาศตนเปนพระเจาแผนดนนบตงแตยกทพออกจากกรงศรอยธยาแลว[28]

8

เจาตากมงยดเมองจนทบร[29] ซงกอนเขาตเมอง ไดมรบสงใหทหาร

ทกคนท าลายหมอขาวใหหมด หมายจะใหไปกนขาวในเมองจนทบร[30] จนตไดเมองจนทบรเมอวนท 15 มถนายน พ.ศ. 2310[31] หลงจากนน กมผคนสมครใจเขามารวมดวยกบพระองคเปนจ านวนมาก เนองจากเมองจนทบรและเมองตราดไมถกยดครองโดยทหารพมา

เจาตากทรงรวบรวมก าลงพลจนมจ านวน 5,000 นาย จงไดยกกองทพเรอออกจากจนทบร ลองมาตามฝงทะเลในอาวไทย จนถงปากแมน าเจาพระยา ตอสจนยดธนบรคนจากพมาได นายทองอน เจาเมองธนบรซงพมาแตงตงใหนน ถกประหารชวต[32][33] ตอจากนน ไดยกกองทพเรอตอไปถงกรงศรอยธยา เขาโจมตคายโพธสามตนจนสามารถขบไลทหารพมาออกจากอาณาจกรได และสามารถกอบกกรงศรอยธยาจากการยดครอง ใชเวลาเพยงเจดเดอนหลงเสยกรง[34] ปราบดาภเษก

http://th.wikipedia.org/

การปราบดาภเษกเปนพระมหากษตรยของสมเดจพระเจากรงธนบร

9

ดวยเหตผลทางยทธศาสตรและการเมองเปนส าคญ[35] ท าใหเจาตาก

มา "ยบย ง" อย ณ เมองธนบร ซงมลกษณะเปนราชธานไมถาวร[36] กอนหนานน เมองธนบรถกทงราง มตนไมขนและซากศพทงอยางเกลอนกลาด ท าใหตองมการเกณฑแรงงานจดการพนทขนมาใหม[37] เจาตากยงมรบสงใหคนไปอญเชญพระบรมวงศานวงศในสมยตอนปลายอยธยาจากเมองลพบรมายงเมองธนบร และไดถวายพระเพลงพระบรมศพสมเดจพระเจาเอกทศตามโบราณราชประเพณ[38][39]

หลงจากทอพยพผคนและทรพยสนลงมาทางใตและตงราชธานใหมขนทเมองธนบร เรยกนามวา กรงธนบรศรมหาสมทร เจาตากทรงปราบดาภเษกเปนพระมหากษตรยตามแบบพระเจาแผนดนครงกรงเกา จดหมายเหตโหรระบวาเปนวนองคาร แรมสค า จลศกราช 1129 ซงตรงกบวนท 28 ธนวาคม พ.ศ. 2310 เฉลมพระนามวา สมเดจพระบรมราชาท 4[40] ในขณะทยงทรงมพระชนมาย 34 พรรษา ความส าเรจดงกลาวท าใหมผทมแนวคดตองการรอฟนราชอาณาจกรอยธยาขนมาใหมมาเขารวมดวยกบชมนมของพระองคเปนอนมาก ท าใหสถานะพระมหากษตรยของพระองคเดนชดยงขน[40] อกทงพระองคยงทรงเรมประกอบพระราชกรณยกจตามแบบอยางพระมหากษตรยแหงกรงศรอยธยาเพอแสดงถงสทธธรรม[40] การเลอกกรงธนบรเปนราชธานยงถอไดวาเปนกาวส าคญในการฟนฟเศรษฐกจทเสยหายจากสงครามกบพมาดวย[41]

10

หลงจากทรงสถาปนากรงธนบรเปนราชธานแลว สมเดจพระเจา

กรงธนบรทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสรางพระราชวงกรงธนบร หรอ พระราชวงเดมขนเมอป พ.ศ. 2310 เปนพระราชวงหลวงซงใชเปนทประทบและวาราชการ พรอมกบปรบปรง "ปอมวไชยเยนทร" และเปลยนชอใหมเปน "ปอมวไชยประสทธ" ต าแหนงของพระราชวงนเปนจดส าคญทางยทธศาสตร สามารถสงเกตการณไดในระยะไกล อกทงยงใกลกบเสนทางคมนาคมและเสนทางการเดนทพทส าคญอกดวย ปจจบนเปนทตงของกองทพเรอ [42] พระราชสนตตวงศ

ดบทความหลกท พระราชสนตตวงศในสมเดจพระเจากรงธนบร พระราชกรณยกจ การสงคราม

ดบทความหลกท การสงครามสมยสมเดจพระเจากรงธนบร การสงครามในสมยสมเดจพระเจากรงธนบร บางกง

http://th.wikipedia.org/

ภาพจตรกรรมการรบทบางแกว

11

ครนพระเจามงระทราบขาววามคนไทยตงตนเปนใหญอกครง จงไดมพระ

บรมราชโองการให แมงกมารหญา[43] เจาเมองทวาย ยกทพมาปราบปราม กองทพพมายกมาถงอ าเภอบางกง ซงตงอยทางทศตะวนตกของกรงธนบร มก าลงตามพระราชพงศาวดาร 2,000 คน สมเดจพระเจากรงธนบรเสดจน ากองทพออกตพมาจนแตกพาย กตตศพทททรงรบชนะ ท าใหพระราชอ านาจทางการเมองในภาคกลางยงเขมแขงยงขน[44]

รวมชาต

ดเพมท สภาพจลาจลหลงการเสยกรงศรอยธยาครงทสอง จากผลของการเสยกรงศรอยธยาครงทสอง ท าใหอาณาจกรอยธยาไมอาจกลบมาตง

ใหมเปนอาณาจกรของคนไทยไดอก ทงยงเกดปญหาดานเศรษฐกจและความปลอดภยในชวตตามมา ซงตามทศนะของนธ เอยวศรวงศนน ไดอธบายวา มการรวมกลมของประชาชนขนดวยวตถประสงคแตกตางกน แตส าคญคอเพอเอาชวตรอด นอกจากน กลมการเมอง หรอ "ชมนม" ขนาดใหญ ๆ นนยงแตกออกเปน 4-6 กกใหญ แตไมมกกใดเลยทคดจะกอบกเอกราชหรอฟนฟชาตกลบคนมาดงเดม

12

ราวป พ.ศ. 2311 สมเดจพระเจากรงธนบรทรงเรมจากยกทพไปตชมนมพษณโลก

เปนกกแรก แตกระสนปนตองถกพระองค จงตองยกทพกลบและรกษาพระองคยงพระนคร ชมนมพษณโลกนภายหลงออนแอลงจนกระทงถกชมนมเจาพระฝางผนวกไป หลงหายจากพระอาการประชวรแลว สมเดจพระเจากรงธนบรไดทรงใชเวลาในการปราบปรามชมนมอน ๆ เพอรวบรวมแผนดนใหเปนปกแผนตอไป โดยเรมจากชมนมเจาพมาย กรมหมนเทพพพธทรงถกปราบปรามและถกส าเรจโทษในป พ.ศ. 2311[45] ตามดวยชมนมเจานครศรธรรมราช ซงพระปลดผรงเมองนครศรธรรมราชไดตงตวเองขนเปนเจา[46] เจานครศรธรรมราชสไมไดหนตอลงไปยงหวเมองทางใต พระยาปตตานกลวกจบตวมาสงใหสมเดจพระเจากรงธนบร[47] ในป พ.ศ. 2313 สมเดจพระเจากรงธนบรทรงยกทพไปตชมนมเจาพระฝาง รกษาเมองสวางคโลกไดเพยง 3 วน กแตกหน[47] เมอทรงปราบปรามชมนมตาง ๆ ลงอยางราบคาบแลว รฐบาลจนกเรมใหการยอมรบสถานะพระมหากษตรยของพระองคอยางเปนทางการ[48]

สงครามปองกนประเทศ

ในป พ.ศ. 2312 เจานายเขมรไดเกดววทกน คอ นกองตนไปขอกองทพญวณมาตเขมร และนกองนนทสมไดกพาครอบครวหนมาพงพระบรมโพธสมภาร ณ กรงธนบร จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพระยาอภยรณฤทธกบพระยาอนชตราชา (ตอนนเปนตอนตนรชกาล สมเดจเจาพระยามหากษตรยศกยงมยศศกดเพยงพระยาอภยรณฤทธ) ยกทพไปตเขมรและท าการโจมตไดเมองเสยมราฐแลวพกรอฤดฝนอย พอดไดขาววาสมเดจพระเจาตากสนมหาราชยกทพไปตเมองนครศรธรรมราช แลวสนพระชนมลง การตเขมรครงนนจงยงไมเสรจ

13

เมอชมนมเจาพระฝางถกตแตก อภยคามณ โปมะยงวน เจาเมองเชยงใหมทพมา

ตงขน เหนเปนโอกาสจะแผอาณาเขตลงมา จงยกทพลงมาลอมสวรรคโลกไวเมอป พ.ศ. 2313 แมทพธนบรรกษาเมองไวมนคง ครนกองทพธนบรทยกมาชวยเหลอ พอถงกเขาตกระหนาบพายกลบไป ฝายสมเดจพระเจากรงธนบรเหนสบโอกาส กยกทพขนไปจะตเอาเมองเชยงใหมบาง แตลอมไดเพยงเกาวนกตองยกถอยกลบลงมา

ระหวางทสมเดจพระเจากรงธนบรยกขนไปตเมองเชยงใหมนน ฝายสมเดจพระนารายณราชา พระเจากรงกมพชา ไดฉวยโอกาสยกทพมาตเมองตราดและจนทรบร แตถกตแตกกลบไป พอสมเดจพระเจากรงธนบรทรงทราบกขดเคอง หลงจากพกรพลพอสมควรแลวกทรงเตรยมทพจะไปตกมพชา สามารถเขาไปจนถงเมองบนทายเพชร ราชธานกรงกมพชา สมเดจพระนารายณราชาเหนวาสไมไดกหนไปพงญวน สมเดจพระเจากรงธนบรทรงตงใหพระรามราชาเปนพระมหากษตรยกมพชาตอไป แลวเลกทพกลบเมอป พ.ศ. 2314 แตตอมาญวนเกดกบฎไตเซน สมเดจพระนารายณราชาขาดก าลงสนบสนน กกลบมาสวามภกดตอสมเดจพระเจากรงธนบร พระองคกทรงใหเปนมหาอปโยราช มฐานะรองจากพระรามราชา[47]

ในป พ.ศ. 2314 นกองตนซงครองเขมรอยไดขาวพมายกมาตไทย จงถอโอกาสยกทพมาตเมองจนทบรและตราด จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหเจาพระยาจกรยกทพไปตเขมร ทพไทยตไดเมองโพธสตว เมองพระตะบอง เมองบรบรณ เมองก าพงโสม และเมองบนทายมาศ นกองตนพายแพหนไปอยกบญวณ จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหนกองนนทครองเขมรสบไป

14

ในปเดยวกนน ไดเกดววาทกนในหมเจาเมองแควนกรงศรสตนาคนหต ฝายหนงส

ไมไดกขอก าลงพมามาชวย พอปราบปรามส าเรจแลว แมทพพมากยกทพมาตงทเชยงใหม เมกองทพยกผานเมองนานกแบงก าลงใหนายทพหนาตเมองบางสวนของธนบร ลกเขาไปถงพชย ปลายป พ.ศ. 2315 เจาเมองพชยปองกนเมองไวมนคงแลวกขอก าลงพษณโลกไปชวย พอมาถงกออกตกระหนาบ กองทพพมาเปนฝายแตกกลบไป ในป พ.ศ. 2316 ไดเกดเหตการณลกษณะคลายกน และพมายกเขามาตเมองพชยอกครงหนง แมทพธนบรตงซมสกดขาศกตรงบรเวณชยภม พอมาถงกตทพพมาแตกกลบไป การรบครงนเองทเกดวรกรรม พระยาพชยดาบหก[47]

พมากบมอญเกดรบกน สมเดจพระเจากรงธนบรโปรดใหยกทพไปตเชยงใหมอกครง ไดพระยาจาบานกบพระยากาวละเขามาสวามภกด เมอยกไปถงเชยงใหมแลวกตงคายลอมไว เมอทพหลวงของสมเดจพระเจากรงธนบรซงเดมตงคอยรบชาวมอญทเมองตากมาถงเชยงใหมแลว ทพธนบรกระดมตคายพมา จนโปมะยงวนตองทงเมองหน เสรจสนในป พ.ศ. 2317 เชยงใหม ล าพน ล าปาง นานและแพรกปลอดจากพมาตงนบแตนน[47]

ในป พ.ศ. 2317 หลงจากไดท าสญญาสนตภาพกบจนแลว พระเจามงระกทรงสงทหารมาอก 5,000 นาย แตถกลอมทบางแกว ราชบร สมเดจพระเจากรงธนบรด ารใหตงลอมไวเฉย ๆ ไมใหเขาต และรอจนพมาเปนฝายอดอาหารยอมจ านนเอง หลงจากลอมอยนาน 47 วน พมากยอมจ านน โดยพระองคทรงหวงวาจะเปนการปลกขวญคนไทยใหหายกลวพมา[47]

15

อะแซหวนกตหวเมองเหนอ พ.ศ. 2318 เปนสงครามทใหญมาก อะแซหวนกเปน

ผน าทเชยวชาญศก มอธยาศยสภาพ สวนทางดานฝายไทยนนมเจาพระยาจกร(ทองดวง)และเจาพระยาสรสหพษณวาธราช(บญมา) ในการครงนพมายกพลมา 30,000 คนเขาลอมเมองพษณโลก อก 5,000 คนลอมเมองสโขทย สวนเมองพษณโลกมพลประมาณ 10,000 คนเทานน สมเดจพระเจาตากสนทรงยกทพไปชวยและในทสดอะแซหวนกตองยกทพกลบ เนองจากพระเจาแผนดนพมาสวรรคต กองทพพมาสวนทตามไปไมทนจงถกกองทพทหารจบ[49]

พระเจาจงกจาโปรดใหเกณฑทพพมามอญ 6,000 คนยกมาตเชยงใหมเมอป พ.ศ. 2319 พระยาวเชยรปราการไดพจารณาแลเหนวานครเชยงใหมไมมพลมากมายขนาดทจะวาปองกนเมองได จงใหประชาชนพลเรอนอพยพลงมาอยทเมองสวรรคโลก สมเดจพระเจาตากสนจงโปรดเกลาฯ ใหพระยาสรสหคมกองทพเมองเหนอขนไปสมทบกองก าลงพระยากาวละเจาเมองนครล าปางยกไปตเมองเชยงใหมคนส าเรจ และทรงใหนครเชยงใหมเปนเมองรางถง 15 ปจนถงสมยกรงรตนโกสนทรจงไดฟนฟใหม[50]

หลงจากทพไทยกลบจากเขมรในป พ.ศ. 2323 แลว นกองตนกยกทพมาตงมนอยทเมองบนทายมาศ สวนนกองนนทเกรงกลวญวณจงคงตงมนอยทเมองก าปอด ตอมาองไกเซนเปนกบฏยดญวณไวได นกองตนสนทพง จงขอประนประนอมยอมใหนกองนนทครองกรงกมพชา สมเดจพระเจาตากสนมหาราชจงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพระรามราชา(นกองนนท) เปนเจากรงกมพชาและพระนารายณราชาธบด(นกองตน) เปนมหาอปโยราชและนกองธรรมเปนมหาอปราช

16

ตอมานกองธรรมถกลอบฆาตายและนกองตนกเปนโรคตาย เปนทสงสยวาถก

วางยาพษ ฟาทะละหะเขาใจวาพระรามราชาแกลงฆาคนทงสอง จงพรอมดวยขาราชการรวมกนจบพระรามราชาถวงน าเสย แลวยกนกองเองราชบตรขนเปนเจากรงกมพชา มฟาทะละหะเปนผส าเรจราชการ ตอมาฟาทะละหะไดเอาใจออกหางไทยไปฝกใฝญวณ สมเดจพระเจาตากสนมหาราชจงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสมเดจเจาพระยามหากษตรยศก เจาพระยาสรสห กรมขนอนทรพทกษ ยกทพไปตเขมร ตไดหลายหวเมองแลว พอจะตเขาเมองหลวงกพอดเกดการจลาจลขนในกรงธนบรจ าเปนตองยกทพกลบ

การขยายพระราชอาณาเขต

นอกจากขบไลพมาออกไปจากอาณาจกรไดแลว สมเดจพระเจาตากสนยงไดขยายอ านาจเขาไปในลาว ไดหวเมองลาวเขามาอยในอ านาจอาจกลาวไดวา สมยสมเดจพระเจาตากสนเปนสมยแหงการกเอกราชของชาต รวบรวมประเทศใหเปนปกแผนมนคง ขบไลขาศกออกไปจากอาณาเขตไทยและขยายอาณาเขตออกไปอยางกวางขวางในรชสมยของพระองค ไทยจงยงใหญเทาเทยมเมอครงกรงศรอยธยามความรงเรอง[51]

พ.ศ. 2319 ในขณะทไทยตดศกพมาทเมองพษณโลกนน มเหตเกดขนทางนครราชสมา คอ เจาเมองนางรอง (ปจจบนเปนอ าเภอหนงในจงหวดบรรมย) ซงเปนเมองขนตอนครราชสมา ววาทกบพระยานครราชสมา แลวเอาเมองไปขนตอเจาโอ เมองนครจ าปาศกดซงตงตนเปนอสระอย พระยานครราชสมามใบบอกเขามายงกรงธนบร

17

ในเดอนมนาคมปเดยวกน สมเดจพระเจาตากสนมหาราชทรงพระกรณาโปรดเกลา

ฯ ใหเจาพระยาจกรยกทพไปปราบ เมอปราบไดใหประหารเจาเมองนางรองเสย เจาพระยาจกรปราบไดส าเรจ พอปราบเสรจสมเดจพระเจาตากสนมหาราชทรงทราบวาเจาโอกบเจาอนอปราช เมองนครจ าปาศกดเตรยมพล 10,000 นายจะมาตนครราชสมา สมเดจพระเจาตากสนจงมพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหเจาพระยาสรสหคมทพไปสมทบอก 1 ทพและใหปราบจ าปาศกดเสย ทพไทยตจ าปาศกดแตกและจบตวเจาโอกบเจาอนไดทเมองสทนดร และยงตไดเมองอตตะปอดวยพรอมกนนน เจาพระยาจกรและเจาพระยาสรสหออกเกลยกลอมเมองเขมรปาดง ระหวางจ าปาศกดกบนครราชสมาเปนพวกไดอก 3 เมอง คอ สรนทร สงขะ ขขนธ ทง 3 เมองยอมเขาเปนเขตเมองไทย เสรจศกครงนเจาพระยาจกรไดเลอนเปน "สมเดจเจาพระยามหากษตรยศกฯ" มเครองยศอยางเจาตางกรม

แผนทแสดงอาณาเขตประเทศไทย ในรชสมยสมเดจพระเจากรงธนบร

พ.ศ. 2321 พระวอเสนาบดเมองเวยงจนทนเปนกบฏ แตสเจากรงศรสตนาคนหตไมได กพาสมครพรรคพวกหนมาอยทต าบลดอนมดแดง (จงหวดอบลราชธานในปจจบน) และขอขนตอไทย ตอมาพระเจากรงศรสตนาคนหต ไดยกทพมาตต าบลดอนมดแดงและจบฆาพระวอเสย สมเดจพระเจาตากสนมหาราชทรงขดเคองมาก จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสมเดจเจาพระยามหากษตรยศกเปนแมทพ พรอมดวยเจาพระยาสรสหยกทพไปตเวยงจนทนกองทพไทยไดแสดงความสามารถตเมองเวยงจนทนได และหวเมองลาวทงหลายไดพากนมาขนตอไทย และในครงนสมเดจเจาพระยามหากษตรยศกไดอญเชญพระแกวมรกตและพระบางลงมายงกรงธนบรดวย

18

การศกสงครามดงกลาวน สงผลใหพระราชอาณาจกรไทยเปนเอกราชและมความ

มนคงสบตอมาจนถงปจจบน ดงนน อาณาเขตของประเทศไทยในสมยกรงธนบร มดงน

ทศเหนอ ตลอดอาณาจกรลานนา ทศใต ไดดนแดนกลนตน ตรงกาน และไทรบร ทศตะวนออก ไดดนแดนลาว เขมร จรดอาณาเขตญวน

ทศตะวนตก จรดดนแดนเมาะตะมะ ไดดนแดน เมองทวาย มะรด ตะนาวศร[52]

การฟนฟบานเมอง การทสมเดจพระเจาตากสนทรงกเอกราชกรงศรอยธยากลบคนจากพมาไดนนท า

ใหกตตศพทเลองลอไปทว พระเกยรตยศของพระองคจงแพรไปวาเปนผสามารถกแผนดนไทยใหพนจากอ านาจพมาขาศกได ท าใหไพรบานพลเมองทยงหลบลอยตามทตางๆ พากนมาออนนอมเขารวมกบสมเดจพระเจาตากสนเปนจ านวนมาก ซงจะเปนก าลงในการบรณะบานเมองตอไป ซงพระราชกรณยกจมทงหมด 7 ดาน ดงน

19

ดานการปกครอง หลงจากทกรงศรอยธยาแตก กฎหมายบานเมองกระจดกระจายสญหายไปมาก จง

ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหท าการสบเสาะ คนหามารวบรวมไวไดประมาณ 1 ใน 10 และโปรดฯ ใหช าระกฎหมายเหลานน ฉบบใดยงเหมาะแกกาลสมยกโปรดฯ ใหคงไว ฉบบใดไมเหมาะกโปรดใหแกไขเพมเตมกม ยกเลกไปกม ตราขนใหมกม และเปนการแกไขเพอราษฎรไดรบผลประโยชนมากขน เชน โปรดฯ ใหแกไขกฎหมายวาดวยการพนนใหอ านาจการตดสนลงโทษขนแกศาลแทนนายตราสทธขาด และยงหามนายตรานายบอนออกเงนทดลองใหผเลน เกาะกมผกมดจ าจองเรงรดผเลน กฎหมายพกดภาษอากรกเกอบไมม เพราะผลประโยชนแผนดนไดจากการคาส าเภามากพอแลว กฎหมายวาดวยการจกชองลอมวงกยงไมตราขน เปดโอกาสใหราษฎรไดเฝาแหนตามรายทาง โดยไมมพนกงานต ารวจแมนปนคอยยงราษฎร ซงแมแตชาวตางประเทศกยงชนชมในพระราชอธยาศยน เชน มองเซนเยอร เลอบอง ไดบรรยายไวในจดหมายถงผอ านวยการคณะตางประเทศวา[53]

20

บรรดาคนทงหลายเรยกพระเจาตากวาพระเจาแผนดน แตพระเจาตากเองวาเปนแตเพยงผรกษากรงเทานน พระเจาตากหาไดทรงประพฤตเหมอนอยางพระเจาแผนดนกอน ๆ ไม และในธรรมเนยมของพระเจาแผนดนฝายทศตะวนออกทไมเสดจออกใหราษฎรเหนพระองคดวยกลวจะเสอมเสยพระเกยรตยศนน

พระเจาตากไมทรงเหนชอบดวยเลย พระเจาตากทรงพระปรชาสามารถยงกวาคนธรรมดา เพราะฉะนนจงไมทรงเกรงวาถาเสดจออกใหราษฎรพลเมองเหนพระองค และถาจะทรงมรบสงดวยแลวจะท าใหเสยพระราชอ านาจลงแตอยางใด เพราะพระองคมพระราชประสงคทอดพระเนตรการทงปวงดวยพระเนตรของพระองคเอง และจะทรงฟงการทงหลายดวยพระกรรณของพระองคเองทงสน

สมเดจพระเจากรงธนบรทรงปกครองบานเมองคลายคลงกบพระราโชบายของพอขนรามค าแหงมหาราช คอ แบบพอปกครองลก ทรงเปนพระมหากษตรยไทยพระองคเดยวทไมถอพระองค มกปรากฏพระวรกายใหพสกนกรเหน และมกถามสารทกขสขดบของพนกนกรทวไป ทรงหาวธใหไพรบานพลเมองไดท ามาหากนโดยปกตสข ใครดกยกยองสรรเสรญ ผใดท าไมพอพระทย กดดาวากลาวดงพอสอนลก อาจารยสอนศษย ซงสมกบโคลงยอพระเกยรตของนายสวนมหาดเลกทวา

21

พระเดยวบญลาภเลยง ประชากร

เปนบตรมาดร ทวหลา

เปนเจาและครสอน สงโลก

เปนสขทขถวนหนา นกรทงชายหญง

เนองจากตลอดรชสมยของพระองค เปนชวงเวลาทมการท าศกสงครามเกอบตลอดเวลา จงท าใหไมมเวลาทจะช าระพระราชก าหนดกฎหมายตาง ๆ ท าใหตองใชกฎหมายทมมาตงแตครงกรงศรอยธยา โดยใหกรมวงหรอกระทรวงวงเปนผรบผดชอบในการพจารณาวาคดใดควรขนศาลใด แลวสงคดไปยงศาลกรมนน ๆ โดยไดแบงงานศาลออกเปน 2 สวนใหญ ๆ คอ

ฝายรบฟอง มหนาทในการเขยนค าฟองและพจารณารปคดวาควรจะฟองหรอไม กอนจะสงขนศาลเพอพจารณา เรองปรบไหมและลงโทษผกระท าผด

ฝายตรวจส านวนและพพากษา ฝายนเดมเปนหนาทของพราหมณผเชยวชาญกฎหมายแขนงตาง ๆ จ านวน 12 คน โดยเรยกวา "ลกขน ณ ศาลหลวง" ตอมาไดมคนไทยทเชยวชาญกฎหมายเขามาท าหนาทนดวย คณะลกขน ณ ศาลหลวงนจะไมมอ านาจในการปรบหรอลงโทษแตอยางใด

อยางไรกตาม ในรชกาลของสมเดจพระเจาตากสน พระองคจะทรงใช ศาลทหาร เปนสวนใหญ โดยในการตดสนคดทกครง แมพระองคจะตดสนใหลงโทษสงสดแลว แตกจะมรบสงใหทยอยการลงโทษจากขนต าสดกอน ซงหลายครงจะปรากฏวานกโทษทมความผดรายแรงกมกจะไดรบการพระราชทานอภยโทษหนก โดยใหไปกระท าการอยางอนเปนการไถโทษแทน

22

การออกพระราชก าหนดสกเลก พ.ศ. 2316 เพอสะดวกในการควบคมก าลงคน การ

ขยายอ านาจเขาไปในดนแดนทเคยเปนประเทศราชของไทยในลาวและเขมรเพอท าใหประเทศเขมแขงมนคง และการเตรยมการใหกรมขนอนทรพทกษไปปกครองเขมรในฐานะเมองประเทศราช [54] แตไดเกดจลาจลในกรงธนบรเสยกอนจงไมส าเรจ สวนหวเมองใหญ ๆ ทเปนทางผานของทพพมากโปรดใหแมทพนายกองทมความสามารถไปปกครอง เชน เจาพระยาสรสหไปครองเมองพษณโลก เจาพระยาพชยราชาไปครองเมองสวรรคโลก

ดานเศรษฐกจ ผลกระทบโดยตรงของสงครามคราวเสยกรงศรอยธยาครงทสอง คอ การเกด

ทพภกขภยครงรายแรงทสดในประวตศาสตรไทย[55] นอกจากนเศรษฐกจยงเสยหายอยางรายแรงอนเนองมาจากการปลนสะดม และเมองทาทส าคญตกเปนของพมาอยางเดดขาดถงสองเมอง ไดแก มะรดและตะนาวศร และยงเสยปนใหญและปนคาบศลารวมหลายหมนอกดวย[56]

23

เพอทจะหาทรพยมาใชจาย สมเดจพระเจากรงธนบรทรงยกเลกประเพณงดเกบสวย

อากร 3 ปเมอมพระมหากษตรยพระองคใหมเสดจขนครองราชย อนเปนประเพณซงมมาตงแตสมยสมเดจพระนารายณมหาราช[57] ทรงแจกจายขาวของเงนทองอนไดมาสครง ไดแก เมอครงตคายชาวบานกง ครงตเมองจนทบร ครงปลนเรอส าเภาพอคาจนทตราด และครงตเมองนครศรธรรมราช สามารถชวยราษฎรไดหลายหมนคน[57] บรรดาขาราชการทหารพลเรอนไดรบแจกขาวสารหนงถงกนยสบวน และโปรดใหซอขาวสารบรรทกมาขายจากพทไธมาศ ถงละ 3-5 บาท เมอราษฎรทงหลายทราบกไดอพยพตามหวเมองตาง ๆ มายงกรงธนบรเปนจ านวนมาก[41] ตอมา ทรงใหขาราชการทงหลายท านาปรงทกแหงทกต าบล ราคาขาวเรมถกลงใน พ.ศ. 2311 กอนจะกลบมราคาสงผดปกตอกเมอปลายป พ.ศ. 2312 เนองจากมหนระบาด[58] เมอหนหายไปแลว ราคาขาวกกลบลดลงอก

พระองคทรงวางแผนเพมพนทปลกขาวในกรงธนบร โดยในป พ.ศ. 2314 ทรงใหปรบพนทสวนปานอกก าแพงพระนครใหเสมอกนไวท านา ครนบานเมองสงบกทรงใหแมทพคมกองทพมาท านา ซงท าใหกรงธนบรกลายสภาพเปนแหลงท านาแหงใหม และไดชอวาเปนแหลงปลกขาวทดทสดของประเทศไทย[58]

พระองคยงทรงท านบ ารงการคาขายทางเรออยางเตมท ทรงแตงส าเภาหลวงออกไปหลายสาย ทางตะวนออกถงจน ทางตะวนตกถงอนเดย ผลก าไรจากการคาชวยฟนฟเศรษฐกจ และมรายไดจากภาษเขาออกของเรอตางชาต สมเดจพระเจากรงธนบรยงทรงสงเสรมการน าสนคาพนเมองไปขาย ท าใหราษฎรมงานท า มรายได ทงทรงมพระราชประสงคทจะฝกใหคนไทยเชยวชาญการคาขาย ปองกนมใหการคาตกอยในมอชนตางชาต และรกษาประโยชนของสนคาพนเมองมใหถกทอดทง พระองคทรงพยายามผกไมตรกบจนเพอประโยชนทงในดานความมนคงของชาตและประโยชนในดานการคา[59][60][61]

24

ดวยความสมพนธอนดกบจน สมเดจพระเจากรงธนบรทรงกระตนใหชาวจนเขามา

ตกรกรางในธนบร โดยเฉพาะอยางยงจากเมองแตจว[62] ซงบางสวนมจดประสงคเพอฟนฟเศรษฐกจทซบเซา[63]

ดานคมนาคม

ในยคน สมเดจพระเจากรงธนบรทรงยกเลกความคดแนวเกาทวาหากถนนหนทาง ทางคมนาคมดมากแลวจะเปนการอ านวยประโยชนใหขาศกศตรและพวกกอการจลาจล แตกลบทรงเหนเปนประโยชนในทางคาขายมากกวา ดงนน ในฤดหนาวหากวางจากศกสงคราม จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตดถนนและขดคลอง จะเหนไดจากแนวถนนเกาๆ ในเขตธนบรซงมอยหลายสาย สวนการขดช าระคลองมกมวตถประสงคเบองตนเพอประโยชนทางยทธศาสตร เชน คลองทาขาม จากนครศรธรรมราชไปออกทะเล เปนตน

25

ดานการศกษา สมยกรงธนบรเปนระยะเวลาทบานเมองยงไมสงบเรยบรอย การฟนฟการศกษาจง

ท าไดไมมากนก แตวดกยงเปนแหลงทใหการศกษาอย โดยมแตเดกผชายเทานนทมโอกาสศกษา เพราะตองอยกบพระทวดเรยนหนงสอและไดรบการอบรมความประพฤต เรยนพระธรรม ภาษาบาลสนสกฤต และศพทเขมร เพอประโยชนในการอานคมภรพระพทธศาสนา นอกจากนมวชาเลข เนนมาตรา ชง ตวง วด มาตราเงนไทย และการคดหนาไม ซงจะตองน าไปใชในชวตประจ าวน มวชาชางฝมอส าหรบเดกโต สวนใหญเกยวกบงานชางกอสราง เพอประโยชนในการบรณะซอมแซมเสนาสนะ และสงกอสรางภายในวด ส าหรบการเรยนวชาชพโดยตรงนนเปนหนาทของพอแม ใครมอาชพอะไรกถายทอดวชานนๆ ใหแกลกหลานของตนตามสายตระกล เชน วชาแพทยแผนโบราณ วชาชางปน ชางถม ชางแกะสลก ชางปนปน ชางเหลก ชางเงน ชางทอง สวนการศกษาส าหรบเดกหญง จะถอตามประเพณโบราณคอ เรยนเยบปกถกรอย ท ากบขาว การจดบานเรอน การฝกอบรมมารยาทของกลสตร สงคมสมยนนไมนยมใหผหญงเรยนหนงสอ จงมนอยคนทอานออกเขยนได [64]

สมเดจพระเจากรงธนบร จงโปรดเกลาฯใหบ ารงการศกษาตามวดตางๆ และยงโปรดเกลาฯใหตงหอหนงสอขนเชนเดยวกบสมยอยธยา ซงคงเทยบไดกบหอพระสมดในระยะหลง นอกจากนยงโปรดเกลาฯใหแสวงหาและรวบรวมต าราตางๆ ทกระจดกระจายไปเมอคราวกรงแตกไวทพระอารามหลวงหรอหามาจ าลองไวเปนแบบฉบบเพอใชศกษาเลาเรยน[65]

26

ดานศาสนา ถงแมวาในรชสมยของพระองค บานเมองจะตกอยในภาวะสงครามเกอบตลอดเวลา

แตพระองคกลบมไดทรงละเลยงานดานศาสนจกร ไดทรงมงมนท านบ ารงพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรองเหมอนเมอครงกรงศรอยธยา พระราชกรณยกจดานฟนฟพระพทธศาสนามดงน

บทสวดมนต พทธชยมงคลคาถา และสรางพระยอดธง มบนทกโบราณบอกไวดงน "เมอพระเจาตากสนมหาราชตเมองจนทบรไดแลวกทรงเลงเหนวา สงครามกชาตตอจากนไปจะตองหนกหนาและยดยาว จงทรงโปรดเกลาใหสรางพระยอดธงแบบศรอยธยาขน แลวนมนตพระเถระทงหลา มาสวดบทพาหงมหากาบรรจไวในองคพระ และพระองคกทรงเจรญรอยตามพระบาทสมเดจพระนเรศวรมหาราชดวยการเจรญพาหงมหากา จงบนดาลใหทรงกชาตส าเรจ"[66][67]

การจดระเบยบสงฆมณฑล ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดระเบยบสงฆมณฑลทนทภายหลงการสถาปนากรงธนบรเปนราชธาน ครงทยกทพไปปราบชมนมเจาพระฝางเมอทรงเหนวาพระสงฆทางฝายหวเมองเหนอมวหมอง กไดอาราธนาพระราชาคณะจากในกรงไปสงสอน ท าใหพระสงฆกลบบรสทธและเปนปกตสขขน[67]

27

การรวบรวมพระไตรปฎก สมเดจพระเจาตากสนยงไดทรงมงมนในการสบเสาะคนหาตนฉบบพระไตรปฎกทยงเหลออยหลงจากเสยกรง เพอน ามาคดลอกจ าลองไวส าหรบการสรางพระไตรปฎกฉบบหลวงตอไป ซงจะเหนไดจากเมอคราวทเสดจไปปราบชมนมเจานครศรธรรมราชในป พ.ศ. 2312 ไดมรบสงใหขอยมคมภร พระไตรปฎกจากนครศรธรรมราชบรรทกเรอเขามาคดลอกในกรงธนบร และในปถดมาในคราวทเสดจฯ ไปปราบชมนมเจาพระฝางทเมองอตรดตถไดโปรดเกลาฯ ใหน าพระไตรปฎกลงมาดวย ตนฉบบทไดจากเมองนครศรธรรมราชซงนบเปนประโยชนอยางยงในการสงคายนาพระไตรปฎกในสมยตอมา[67]

การสมโภชพระแกวมรกต ดเพมท พระพทธมหามณรตนปฏมากร ภายหลงจากทรบชนะเมองเวยงจนทน สมเดจพระเจาตากสนทรงพระกรณาโปรด

เกลาฯ ใหอญเชญพระแกวมรกต และพระบางกลบมายงกรงธนบรดวย โดยใหจดขบวนเรอพยหยาตรามโหฬารถง 246 ล า และเสดจพระราชด าเนนขนไปรบดวยพระองคเอง แลวใหอญเชญพระแกวมรกตไปประดษฐานไว ณ พระอโบสถ วดอรณราชวราราม ตอมารชกาลท 1 ไดอญเชญพระแกวมรกตไปประดษฐานไว ณ พระอโบสถ วดพระศรรตนศาสดาราม ซงอยในเขตพระบรมมหาราชวง [68][67] การบรณะปฏสงขรณวด สมเดจพระเจากรงธนบร ทรงสละพระราชทรพยสวน

พระองค เพอบรณะปฏสงขรณวดวาอารามตางๆ เปนจ านวนมาก และทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหยกฐานะขนเปนพระอารามหลวง เชน วดอนทารามวรวหาร ,วดระฆงโฆษตารามวรมหาวหาร, วดหงสรตนารามราชวรวหาร ,วดอรณราชวรารามราชวรมหาวหาร ,วดโมลโลกยารามราชวรวหาร ,วดราชคฤหวรวหารและ วดเสาธงหน เปนตน[67]

28

พระราชก าหนดวาดวยศลสกขา สมเดจพระเจากรงธนบรทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตรากฎหมายวาดวยวตรปฏบตในทางธรรมวนยของพระสงฆ เมอป พ.ศ. 2316 โดยถอเปนตนฉบบกฎหมายพระสงฆฉบบแรกของไทย[69] และทรงน าแนวคดทางพระพทธศาสนา มาใชเปนหลกในการจดระเบยบสงคมในสมยนนดวย[70] และหลงจากกอบกแผนดนไดแลว พระองคไดทรงอญเชญพระบรมศพสมเดจพระเจาเอกทศมาจดถวายพระเพลงอยางสมพระเกยรตและยงทรงรบอปการะบรรดาพระบรมวงศานวงศในพระมหากษตรยกรงศรอยธยาทกพระองคดวยความกตญญ [71][67]

ดานศลปกรรม

นาฏดรยางค ภายหลงจากทพระองคเสดจพระราชด าเนนไปปราบชมนมเจานครศรธรรมราชเมอ พ.ศ. 2312 ไดทรงน าตวละครผหญงของเจานครศรธรรมราชเขามาเปนครฝกหดรวมกบพวกละครททรงรวบรวมไดจากทอน แลวจดตงเปนละครหลวงของกรงธนบร โดยยดแบบฉบบการฝกละครของกรงศรอยธยา นอกจากนยงไดทรงพระราชนพนธบทละครเรองรามเกยรต เพอใหคณะละครหลวงไดน าไปฝกหดออกแสดงดวย[72] ดงนน จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหฟนฟอยางเตมทเพอสรางบรรยากาศใหรนเรงครกครนเหมอนสมยกรงศรอยธยา โปรดฯใหประชาชนทวไปเปดการฝกสอนและออกโรงเลนไดอสระ เครองแตงกายไมวาจะเปน เครองตน เครองทรง กแตงกนไดตามลกษณะเรอง สงผลใหศลปะการละครของไทยซงเคยเจรญรงเรองมากตอนปลายอยธยากลบฟนตวขนใหม

29

ศลปการชาง ภาพเขยนทงดงามประณตในสมยธนบรทส าคญยง คอ "สมดภาพไตรภม" เปนภาพเขยนทโปรดเกลาฯ ใหสรางขนเมอพทธศกราช 2319 ซงนบไดวาเปนสมดภาพไตรภมขนาดใหญเลมหนงของเมองไทย เมอคล ออกจะมความยาวถง 34.72 เมตร เขยนดวยสลงในสมดทง 2 ดาน โดยฝมอชางเขยน 4 คน ปจจบนไดเกบ รกษาไว ณ หอสมดแหงชาตทาวาสกร กรงเทพฯ[73]

งานฝมอชาง สมเดจพระเจากรงธนบรทรงเลงเหนวา ชางไทยสมยธนบรมเหลออยนอยมากจงโปรดเกลาฯ ให รวบรวมและฟนฟการชางสบหมขนใหม แตเนองจากมเวลาจ ากด บานเมองอยในระหวางสงคราม สงของทเปนฝมอชางชนดประณตงดงามในสมยธนบรจงหาไดยาก แตทมใหเหนอยบาง ไดแก[74]

พระแทนบรรทมของสมเดจพระเจากรงธนบร ประดษฐานอยทวดอนทาราม

พระแทนส าหรบทรงเจรญวปสสนากมมฏฐาน ประดษฐานอยภายในพระวหารเลกหนา

พระปรางควดอรณราชวราราม

ตลายรดน า ทมศกราชแจงชดวาสรางในสมยกรงธนบร อยในหอสมดวชรญาณ ภายในหอสมดแหงชาต ทาวาสกร กรงเทพฯ

ทองพระโรงพระราชวงเดม ซงเคยเปนทประทบและเสดจออกวาราชการ ปจจบนอยในการดแลของกองทพเรอ

ดานอน ๆ โปรดเกลาฯใหสรางพระราชวงเดม[42]

พระราชทานทดนใหสรางโบสถวดซางตาครส[75]

ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหสรางพระเมรมาศท วดอนทารามวรวหาร เพอถวายพระเพลงพระบรมศพสมเดจพระบรมราชชนน[76]

30

พระราชนพนธ เรองทพระองคไดพระราชนพนธไวนนกคอ บทละครเรองรามเกยรต วนททรงพระ

ราชนพนธรามเกยรตฉบบนคอ วนอาทตย เดอน 6 ขน 1 ค า ปฉล จลศกราช 1132 ตรงกบป พ.ศ. 2313 เปนปท 3 แหงรชกาลของพระองค พระองคทรงพระราชนพนธไว 4 เลมสมดไทย คอ[72]

เลม 1 ตอนพระมงกฎ

เลม 2 ตอนหนมานเกยววารนจนทาวมาลวราชมา เลม 3 ตอนทาวมาลวราชพพากษา เลม 4 ตอนทศกรรฐตงพธทรายกรด พระลกษณตองหอกกบลพสตร จนผกผมทศ

กรรฐกบนางมณโฑ

เสดจสวรรคต

ดเพมท การสวรรคตของสมเดจพระเจากรงธนบร ครนถงป พ.ศ. 2325 ขณะนนกรงธนบรมอายได 15 ป พระยาสรรคกบพวกไดกอ

กบฎ สมเดจเจาพระยามหากษตรยศกซงขณะนนไปท าศกกบเขมรจงกลบมายงกรงธนบร เหนวาความไมสงบของบานเมองเกดจากสมเดจพระเจาตากสนมหาราชมพระสตวปลาส จงใหน าไปส าเรจโทษดวยการตดพระเศยร[77] ณ ปอมวไชยประสทธ แลวฝงพระบรมศพทวดบางยเรอใต (วดอนทาราม) เมอวนท 6 เมษายน พ.ศ. 2325 เสดจสวรรคตขณะมพระชนมายได 48 พรรษา สรรวมครองราชยได 15 ป กรงธนบรกสนสดลง จากนนจงไดสบสวนความผดของผกอกบฏ แลวตดสนใหน าพระยาสรรคกบพวกไปประหารชวตในเวลาตอมา[78]

31

อยางไรกตาม นอกเหนอจากแนวคดดงกลาวแลว ยงมแนวคดอน เชน ทเสนอวา

สมเดจพระเจากรงธนบรทรงถกสมเดจเจาพระยามหากษตรยศกท ารฐประหาร และแนวคดทวาพระองคทรงสละราชบลลงกและลาผนวชไปยงนครศรธรรมราช เปนตน[79]

การเฉลมพระเกยรต

ดบทความหลกท พระบรมราชานสาวรยและพระบรมราชานสรณร าลกถงสมเดจพระเจากรงธนบร รฐบาลไทยไดประกาศใหวนท 28 ธนวาคมของทกป ซงตรงกบวนทพระองคทรง

ปราบดาภเษกเปนพระมหากษตรย ใหเปน "วนสมเดจพระเจาตากสนมหาราช" นอกจากนนคณะรฐมนตรยงมมตใหถวายพระราชสมญญานามวา "สมเดจพระเจาตากสนมหาราช"[80] นธ เอยวศรวงศ ไดบนทกไววา พระองคทรงเปนวรกษตรยของชาตไทยทประชาชนรจกดทสด และมศาลเทพารกษและพระบรมราชานสาวรยถวายแดพระองคมากทสดยงกวาอดตพระมหากษตรยของไทยพระองคอน ๆ ทกพระองค[81] และรฐบาลอนม ฯพณฯ จอมพล ป. พบลสงคราม เปนนายกรฐมนตร พรอมทงเหลาพสกนกรชาวไทย ไดพรอมใจกนสรางพระราชอนสาวรยประดษฐาน ณ วงเวยนใหญ ฝงธนบร ซงศาสตราจารยศลป พระศร คณบดประตมากรรม มหาวทยาลยศลปากรขณะนน เปนผออกแบบ ทางราชการไดประกอบพระราชพธเปดและถวายบงคมพระบรมราชอนสาวรยครงแรกเมอวนท 17 เมษายน พ.ศ. 2497 และในวนท 28 ธนวาคม พ.ศ. 2497 จงมรฐพธเปดเปนทางการอกครงหนง โดยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช เสดจพระราชด าเนนทรงวางพวงมาลา ถวายราชสกการะ ตอมาทางราชการจงก าหนดใหวนท 28 ธนวาคม ซงเปนวนคลายวนเสวยราชยปราบดาภเษกเปนพระมหากษตรยไทย เปนวนถวายบงคมพระบรมราชอนสาวรยสมเดจพระเจาตากสนมหาราช[82]

32

ความสมพนธเชอสายจน

http://th.wikipedia.org/

ประตทางเขาสสานบรรจฉลองพระองคของสมเดจพระเจาตากสนมหาราชทต าบลหวฟ อ าเภอเฉงไห จงหวดแตจว มณฑลกวางตง ประเทศจน

เนองจาก สมเดจพระเจากรงธนบร ทรงมเชอสายจนแตจว จงไดรบความเคารพบชาอยางยงโดยเฉพาะจากคนไทยเชอสายจน มการเรยกพระนามตามภาษาจนแตจววา แตอวงกง หมายถง กษตรยชาวแตจวทไดรบการเคารพบชา [83]

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พระราชทานขอมลแกหมอสมท (นายแพทยมลคอลม สมธ) วา สมเดจพระเจากรงธนบร มชอเรยกขานกนในหมชาวจนวา เตย ซน ตด หรอ เตย ซน ตวด ซง “เตย” คอ แซแต “ซน” คอ สน “ตด” คอเมองตาก และยงมชอทปรากฏวา เจงกวออง แปลวา เจงวรบรษของประเทศ ตามหลกฐานจน พระราชบดาชอ ไหฮอง ส าเนยง แตจววา “แต” หรอนายไหฮอง แซแต จากอ าเภอไฮฮง หรอจนกลางวา ไหเฟง เปนอ าเภอทอยลางสดและเลกทสดของซวเถา อาชพหลกคอคาขาย ไหฮองแตงงานกบหญงไทย ชอนกเอยง (ระบนามในหนงสอเดมทเขยนในเมองจนวา ลวย ง หรอ นางนกยาง) กอนเสดจรบราชการเคยทรงประกอบอาชพคาขายตอจากพระราชบดา และยงมหลกฐานทสอวาเคยทรงเปนพอคาเกวยน ทรงรบสงไดคลองแคลว ทงจนแตจว จนกวางตง และจนฮกเกยน[84]

33

อยางไรกตาม ตวนลเซงไดพบสสานบรรจฉลองพระองคของสมเดจพระเจาตากสน ทต าบลหวฟ อ าเภอเฉงไห จงหวดแตจว (เฉาโจว) อยในมณฑลกวางตง ทางตะวนออกเฉยงใตของจน รวมทงศาลประจ าตระกลซงสรางขนใน พ.ศ. 2464 คงเปนผสบราชสกลสมเดจพระเจาตากสน สงไปฝงแทนพระบรมศพตามธรรมเนยมจน สงนอาจเปนหลกฐานวา สายวงศพระราชบดาอยทต าบลนน ซงเปนถนทแหงแลง ท าใหอพยพมาอยพระนครศรอยธยา[85]

อางอง 1. ศาสนสถานทส าคญในสมยธนบร, มลนธอนรกษโบราณสถานใน

พระราชวงเดม กองทพเรอ 2. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 61. 3. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 61. 4. ^ 4.0 4.1 4.2 นธ เอยวศรวงศ. หนา 63. 5. ^ 5.0 5.1 ธ ารงศกด อายวฒนะ (ในภาษาThai). ราชสกลจกรวงศ และราช

สกลสมเดจพระเจาตากสนมหาราช. Bangkok: ส านกพมพบรรณกจ. p. 490. ISBN 974-222-648-2.

6. ^ สมเดจพระเจาตากสนมหาราช, พระราชประวตสมเดจพระเจาตากสนมหาราช - คลงปญญาไทย

7. ^ จรรยา ประชตโรมรน. (2548). สมเดจพระเจาตากสนมหาราช. ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 55

8. ^ พธบ าเพญกศลอทศถวายสมเดจพระเจาตากสนมหาราช เนองในวนคลายวนปราบดาภเษก, 19 ธนวาคม 2549

9. ^ Lintner, p. 112 10. ^ David K. Wyatt. Thailand: A Short History.

Yale University Press. pp. 140. ISBN 0300035829. 11. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 77. 12. ^ ประยทธ สทธพนธ, มหาราชและพระราชกรณยกจสมเดจพระภทร

มหาราช (กรงเทพฯ : เทพพทกษการพมพ, 2520) หนา 223. 13. ^ 13.0 13.1 นธ เอยวศรวงศ. หนา 81.

14. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 80. 15. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 82-83. 16. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 87. 17. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 84-86. 18. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 87-88. 19. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 88-89. 20. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 89. 21. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 98. 22. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 98-99. 23. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 121. 24. ^ John Bowman. Columbia Chronologies of

Asian History and Culture. Columbia University Press. pp. 514. ISBN 0231110049.

25. ^ วดลมมหาชยชมพล, เครอขายกาญจนาภเษก 26. ^ บญชา แกวเกตทอง,พลตร. หนงสอทระลกในงานหลอประทานพร

สมเดจพระเจากรงธนบร ณ วดลมมหาชยชมพล จงหวดระยอง วนท ๖-๑๐ กมภาพนธ ๒๕๒๑.

27. ^ วลลภา รงศรแสงรตน. (2546). บรรพบรษไทย: สมยกรงธนบรและรตนโกสนทรตอนตน. โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 5

28. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 126. 29. ^ (ปจจบนคอจงหวดจนทบร) ภมศาสตรประเทศไทย 11 ชอเดมของ

จงหวดตางๆและชอเดมของเมองในประวตศาสตร

30. ^ ศรรวรศา เมฆไพบลย,ศรโชค เลศยะใส. NATIONAL GEOGRAPHIC ฉบบท 77 ธนวาคม 2550. กรงเทพฯ : อมรนทรปรนตงแอนดพบลชชง จ ากด (มหาชน),หนา 51.ISSN 1513-9840

31. ^ สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพ. p. 385 32. ^ สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพ. p. 401-402. 33. ^ พระราชวรวงศเธอ กรมหมนพทยาลงกรณ, สามกรง (พระนคร:คลง

วทยา ๒๕๑๑) หนา ๙๘. 34. ^ W.A.R. Wood (1924). A History of Siam. Chiang

Mai. p. 253 35. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 143. 36. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 143-145. 37. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 146. 38. ^ พระราชพงศาวดารกรงธนบร, หนา 23 39. ^ สนทรภ, นราศสนทรภ ตอนนราศพระบาท (พระนคร:ครสภา 2519)

หนา 123-124. 40. ^ 40.0 40.1 40.2 นธ เอยวศรวงศ. หนา 147. 41. ^ 41.0 41.1 ชย เรองศลป. หนา 6. 42. ^ 42.0 42.1 พระราชวงเดม

43. ^ ธระชย ธนาเศรษฐ. เปดวงสมเดจพระเจาตากสนมหาราช. ส านกพมพ ธรกจ (ประเทศไทย) จ ากด. หนา 134.

44. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 148. 45. ^ Damrong Rajanubhab, pp. 418-419 46. ^ W.A.R.Wood, p. 254

47. ^ 47.0 47.1 47.2 47.3 47.4 47.5 งานกชาตในสมเดจพระเจาตากสนมหาราช. หอมรดกไทย. สบตน 15-5-2554.

48. ^ นธ เอยวศรวงษ. หนา 173. 49. ^ พระราชพงศาวดารกรงธนบร, หนา 128-146 50. ^ พระราชพงศาวดารกรงธนบร, หนา 177 51. ^ มลนธกตเวทนในพระบรมราชปถมป, ประวตศาสตรชาตไทย,

กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนพบลชชง จ ากด (มหาชน) , 2547 หนา 79 - 93. ISBN 974-92746-2-8

52. ^ KING TAKSIN DAY webhost.m-culture.go.th Retrieved 2007-12-28

53. ^ กรมศลปากร, ประชมพงศวดาร ภาคท 39 หนา 63-64. 54. ^ Thomas J. Barnes. Tay Son: Rebellion in 18th

Century Vietnam. Xlibris Corporation. pp. 74. ISBN 0738818186.

55. ^ ชย เรองศลป. หนา 2. 56. ^ ชย เรองศลป. หนา 4. 57. ^ 57.0 57.1 ชย เรองศลป. หนา 5. 58. ^ 58.0 58.1 ชย เรองศลป. หนา 7. 59. ^ Chris Baker (writer), Pasuk Phongpaichit. A

History of Thailand. Cambridge University Press. pp. 32. ISBN 0521816157.

60. ^ Editors of Time Out. Time Out Bangkok: And

Beach Escapes. Time Out. pp. 84. ISBN 1846700213.

61. ^ Paul M. Handley. The King Never Smiles. Yale

University Press. pp. 27. ISBN 0300106823. 62. ^ Bertil Lintner. Blood Brothers: The Criminal

Underworld of Asia. Macmillan Publishers. ISBN 1403961549., p. 234

63. ^ Chris Baker, Pasuk Phongpaichit. A History of

Thailand. Cambridge University Press. ISBN 0521816157., p. 32

64. ^ 53 พระมหากษตรยไทย : ธ ครองใจไทยทงชาต. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2543. หนา : 244-245

65. ^ วณา โรจนราธา. กรงแตก พระเจาตากฯ และประวตศาสตรไทย. กรงเทพฯ : กรงสยามพรนตง กรพ, 2540 หนา 99 ISBN 978-974-02-0003-1

66. ^ อางองจาก jarun.org

67. ^ 67.0 67.1 67.2 67.3 67.4 67.5 การกพระศาสนาของพระเจาตากสนมหาราช : อาจารยสมพร เทพสทธา

68. ^ พระราชพงศาวดารกรงธนบร, หนา 186-187 69. ^ วนา. พระเจาตากสน ใชศาสนา ก าหนดจรยธรรมของคนไทย,

prajan.com, 7 กมภภาพนธ 2549 70. ^ วนา. พระมหากษตรย กบศาสนา, oknation.net, 12 เมษายน 2551 71. ^ กรมศลปากร, จดหมายเหตฉบบพระยาประมลธนรกษ (พมพในงานศพ

นางชอย ชโต พ.ศ. 2464) หนา 7. 72. ^ 72.0 72.1 เปลอง ณ นคร. ประวตวรรณคดไทยส าหรบนกศกษา. กรงเทพฯ :

ไทยวฒนาพานช, 2517. หนา 216 73. ^ สมดภาพไตรภมฉบบกรงศรอยธยา-ฉบบกรงธนบรเลม 1-2

74. ^ กรมชางสบหม changsipmu.com

75. ^ ชมโบสถซางตาครส ชมขนมฝรงกฎจน

76. ^ สมเดจพระเจาตากสนพระราชทานเพลงศพพระราชมารดา (นกเอยง) ณ วดบางยเรอใต (อนทาราม)

77. ^ พระราชพงศาวดาร ฉบบพระราชหตถเลขา, กรงเทพฯ : ส านกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร, 2548, หนา 230

78. ^ สมชาย พมสอาด, เบองหลงกบฏพระยาสรรค, ศลปวฒนธรรม, ปท 4 ฉบบท 6, เมษายน 2526 หนา 8-15

79. ^ ทศยศ กระหมอมแกว. พระเจาตาก สนพระชนมทเมองนคร. กรงเทพฯ : กรนปญญาญาณ จ ากด, 2555. ISBN : 978-616-526-030-5

80. ^ Donald K. Swearer (2004). Becoming the

Buddha: The Ritual of Image. Princeton University

Press. ISBN 0-691-11435-8. p. 235 81. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 55. 82. ^ สมเดจพระเจาตากสนมหาราช, พระราชประวตสมเดจพระเจาตากสน

มหาราช - คลงปญญาไทย 83. ^ ตามรอยสสานพระเจาตาก sarakadee.com

84. ^ Mulcolm Smith, Dr.. A Physician at the Court

of Siam. University of Michigan Library. pp. 13. 85. ^ พมพประไพ พศาลบตร. ส าเภาสยาม ต านานเจกบางกอก . กรงเทพฯ :

นานมบคส, 2544. หนา 93 ISBN 974-472-331-9 บรรณานกรม

พระราชพงศาวดารกรงธนบร แผนดนสมเดจพระบรมราชาท 4 (พระเจาตากสน) จลศกราช 1128-1144.. กรมต ารากระทรวงธรรมการ. 2472.

นธ เอยวศรวงศ (2550). การเมองไทยสมยพระเจากรงธนบร. มตชน. ISBN 9789740201779.

ชย เรองศลป (2541). ประวตศาสตรไทยสมย พ.ศ. ๒๓๕๒-๒๔๕๓ ดานเศรษฐกจ. ไทยวฒนาพานช. ISBN 9740841244.

สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพ (2463). ไทยรบพมา. มตชน. ISBN 9789740201779.

ส.พลายนอย (2550). พระเจาตากสนมหาราชแหงชาตไทย. พมพค า. ISBN 9747507201.

นธ เอยวศรวงศ (2550). กรงแตก,พระเจาตากฯและประวตศาสตรไทย. ศลปวฒนธรรม40201779.

แดน บช บรดเลย (2551). พระราชพงศาวดารกรงธนบร ฉบบหมอบลดเล. มตชน. ISBN 9789740201779.

อางอง

1. ศาสนสถานทส าคญในสมยธนบร, มลนธอนรกษโบราณสถานในพระราชวงเดม กองทพเรอ

2. นธ เอยวศรวงศ. หนา 61. 3. นธ เอยวศรวงศ. หนา 61. 4. 4.0 4.1 4.2 นธ เอยวศรวงศ. หนา

63. 5. 5.0 5.1 ธ ารงศกด อายวฒนะ

(ในภาษาThai). ราชสกลจกรวงศ และราชสกลสมเดจพระเจาตากสนมหาราช. Bangkok: ส านกพมพบรรณกจ. p. 490. ISBN 974-222-648-2.

6. สมเดจพระเจาตากสนมหาราช, พระราชประวตสมเดจพระเจาตากสนมหาราช - คลงปญญาไทย

7. จรรยา ประชตโรมรน. (2548). สมเดจพระเจาตากสน

มหาราช. ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 55

8. พธบ าเพญกศลอทศถวายสมเดจพระเจาตากสนมหาราช เนองในวนคลายวนปราบดาภเษก, 19 ธนวาคม 2549

9. Lintner, p. 112 10. ^ David K.

Wyatt. Thailand: A Short History. Yale

University Press.

pp. 140. ISBN 0300035829.

11. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 77.

12. ^ ประยทธ สทธพนธ, มหาราชและพระราชกรณยกจสมเดจพระภทรมหาราช (กรงเทพฯ : เทพพทกษการพมพ, 2520) หนา 223.

13. ^ 13.0 13.1 นธ เอยวศรวงศ. หนา 81.

14. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 80.

15. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 82-83.

16. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 87.

17. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 84-86.

18. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 87-88.

19. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 88-89.

20. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 89.

21. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 98.

22. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 98-99.

23. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 121.

24. ^ John Bowman. Columbia Chronologies of

Asian History and

Culture. Columbia

University Press. pp. 514. ISBN 0231110049.

25. ^ วดลมมหาชยชมพล, เครอขายกาญจนาภเษก

26. ^ บญชา แกวเกตทอง,พลตร. หนงสอทระลกในงานหลอประทานพร สมเดจพระเจากรงธนบร ณ วดลมมหาชยชมพล จงหวดระยอง วนท ๖-๑๐ กมภาพนธ ๒๕๒๑.

27. ^ วลลภา รงศรแสงรตน. (2546). บรรพบรษไทย: สมยกรงธนบรและรตนโกสนทรตอนตน. โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 5

28. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 126.

29. ^ (ปจจบนคอจงหวดจนทบร) ภมศาสตรประเทศไทย 11 ชอเดมของจงหวดตางๆ

และชอเดมของเมองในประวตศาสตร

30. ^ ศรรวรศา เมฆไพบลย,ศรโชค เลศยะใส. NATIONAL GEOGRAPHIC ฉบบท 77 ธนวาคม 2550. กรงเทพฯ : อมรนทรปรนตงแอนดพบลชชง จ ากด (มหาชน),หนา 51.ISSN 1513-9840

31. ^ สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพ. p. 385

32. ^ สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพ. p. 401-402.

33. ^ พระราชวรวงศเธอ กรมหมนพทยาลงกรณ, สามกรง (พระนคร:คลงวทยา ๒๕๑๑) หนา ๙๘.

34. ^ W.A.R. Wood

(1924). A History of

Siam. Chiang Mai. p.

253 35. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา

143.

36. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 143-145.

37. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 146.

38. ^ พระราชพงศาวดารกรงธนบร, หนา 23

39. ^ สนทรภ, นราศสนทรภ ตอนนราศพระบาท (พระนคร:ครสภา 2519) หนา 123-124.

40. ^ 40.0 40.1 40.2 นธ เอยวศรวงศ. หนา 147.

41. ^ 41.0 41.1 ชย เรองศลป. หนา 6.

42. ^ 42.0 42.1 พระราชวงเดม

43. ^ ธระชย ธนาเศรษฐ. เปดวงสมเดจพระเจาตากสนมหาราช. ส านกพมพ ธรกจ (ประเทศไทย) จ ากด. หนา 134.

44. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 148.

45. ^ Damrong

Rajanubhab, pp. 418-419

46. ^ W.A.R.Wood,

p. 254 47. ^ 47.0 47.1 47.2 47.3 47.4 47.5 งาน

กชาตในสมเดจพระเจาตากสนมหาราช. หอมรดกไทย. สบตน 15-5-2554.

48. ^ นธ เอยวศรวงษ. หนา 173.

49. ^ พระราชพงศาวดารกรงธนบร, หนา 128-146

50. ^ พระราชพงศาวดารกรงธนบร, หนา 177

51. ^ มลนธกตเวทนในพระบรมราชปถมป, ประวตศาสตรชาตไทย, กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนพบลชชง จ ากด (มหาชน) , 2547 หนา 79 - 93. ISBN 974-92746-2-8

52. ^ KING TAKSIN

DAY webhost.m-

culture.go.th Retrieved 2007-12-28

53. ^ กรมศลปากร, ประชมพงศวดาร ภาคท 39 หนา 63-64.

54. ^ Thomas J.

Barnes. Tay Son: Rebellion in 18th

Century Vietnam. Xlibris Corporation.

pp. 74. ISBN 0738818186.

55. ^ ชย เรองศลป. หนา 2. 56. ^ ชย เรองศลป. หนา 4. 57. ^ 57.0 57.1 ชย เรองศลป.

หนา 5. 58. ^ 58.0 58.1 ชย เรองศลป.

หนา 7. 59. ^ Chris Baker

(writer), Pasuk Phongpaichit. A

History of Thailand. Cambridge

University Press.

pp. 32. ISBN 0521816157.

60. ^ Editors of Time

Out. Time Out

Bangkok: And

Beach Escapes.

Time Out. pp. 84. ISBN 1846700213.

61. ^ Paul M.

Handley. The King Never Smiles. Yale

University Press.

pp. 27. ISBN 0300106823.

62. ^ Bertil Lintner. Blood Brothers: The

Criminal

Underworld of Asia. Macmillan

Publishers. ISBN 1403961549., p.

234 63. ^ Chris Baker,

Pasuk Phongpaichit. A History of

Thailand. Cambridge

University Press. ISBN 0521816157., p. 32

64. ^ 53 พระมหากษตรยไทย : ธ ครองใจไทยทงชาต.

กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2543. หนา : 244-245

65. ^ วณา โรจนราธา. กรงแตก พระเจาตากฯ และประวตศาสตรไทย. กรงเทพฯ : กรงสยามพรนตง กรพ, 2540 หนา 99 ISBN 978-974-02-0003-1

66. ^ อางองจาก jarun.org

67. ^ 67.0 67.1 67.2 67.3 67.4 67.5 การกพระศาสนาของพระเจาตากสนมหาราช : อาจารยสมพร เทพสทธา

68. ^ พระราชพงศาวดารกรงธนบร, หนา 186-187

69. ^ วนา. พระเจาตากสน ใชศาสนา ก าหนดจรยธรรมของคนไทย, prajan.com, 7 กมภภาพนธ 2549

70. ^ วนา. พระมหากษตรย กบศาสนา,

oknation.net, 12 เมษายน 2551

71. ^ กรมศลปากร, จดหมายเหตฉบบพระยาประมลธนรกษ (พมพในงานศพ นางชอย ชโต พ.ศ. 2464) หนา 7.

72. ^ 72.0 72.1 เปลอง ณ นคร. ประวตวรรณคดไทยส าหรบนกศกษา. กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช, 2517. หนา 216

73. ^ สมดภาพไตรภมฉบบกรงศรอยธยา-ฉบบกรงธนบรเลม 1-2

74. ^ กรมชางสบหม changsipmu.com

75. ^ ชมโบสถซางตาครส ชมขนมฝรงกฎจน

76. ^ สมเดจพระเจาตากสนพระราชทานเพลงศพพระราชมารดา (นกเอยง) ณ วดบางยเรอใต (อนทาราม)

77. ^ พระราชพงศาวดาร ฉบบพระราชหตถเลขา, กรงเทพฯ : ส านกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร, 2548, หนา 230

78. ^ สมชาย พมสอาด, เบองหลงกบฏพระยาสรรค, ศลปวฒนธรรม, ปท 4 ฉบบท 6, เมษายน 2526 หนา 8-15

79. ^ ทศยศ กระหมอมแกว. พระเจาตาก สนพระชนมทเมองนคร. กรงเทพฯ : กรนปญญาญาณ จ ากด, 2555. ISBN : 978-616-526-030-5

80. ^ Donald K. Swearer (2004). Becoming the Buddha:

The Ritual of Image. Princeton University Press. ISBN 0-691-11435-8. p. 235

81. ^ นธ เอยวศรวงศ. หนา 55. 82. ^ สมเดจพระเจาตากสนมหาราช, พระราชประวตสมเดจพระเจาตากสนมหาราช -

คลงปญญาไทย 83. ^ ตามรอยสสานพระเจาตาก sarakadee.com

84. ^ Mulcolm Smith, Dr.. A Physician at the Court of

Siam. University of Michigan Library. pp. 13. ^ พมพประไพ พศาลบตร. ส าเภาสยาม ต านานเจกบางกอก . กรงเทพฯ : นานมบคส,

2544. หนา 93 ISBN 974-472-331-9

ผรวบรวมเรยบเรยง