Kimyasal Risk

Etmenleri

1-KİMYASAL NEDİR?

Tabii halde bulunan,

Üretilen,

Herhangi bir işlem sırasında veya atık olarak ortaya

çıkan,

Ürünün kalitesini artırmak için katkı maddesi olarak

eklenen

Her türlü safsızlıkları içeren her türlü element, bileşik

veya karışımlara kimyasal denir.

Kimyasal risklerin kontrol altında tutulabilmesi için ilk ve en önemli adım;

özelliklerinin ve aynı zamanda da çevreye ve insana olan zararlarının bilinmesidir.

Bu nedenle belirli özellikleri dikkate

alınarak kimyasallar sınıflandırılmaktadırlar. Kimyasalların fiziksel ve kimyasal özelliklerine,

etkilerine ve taşıdıkları risklere göre değişik sınıflandırmalar bulunmaktadır.

Kimyasallar tehlikeli sınıflarda adlandırılır.

Bu kimyasallar için kriterleri,uluslar arası

düzenlemelerle belirlenmiş ve

• Etiketleme

• Malzeme Güvenlik Bilgi Formları(MSDS)

hazırlama zorunluluğu getirilmektedir.

Kimyasalların kullanıldığı kaplarda,

Paketlerde ve ambalajlarında;

• Üzerlerinde kimyasalların özellikleri yazılı olmalı,

• İlgili uyarı görselleri kullanılmalı,

• Ayrıca MSDS leri de çıkarılmalı,

• Sembollerin dışında,yerel dille yazılı olarak belirtilmelidir.

Tehlikeli Kimyasal:

• Sağlığa,

• Güvenliğe

• Çevreye

• Akut veya kronik zarar

• Hasar verebilen kimyasallar olarak da tanımlanabilir. Bu zararlar da üç ana başlık altında toplanabilir:

1. “Patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerden bir veya birkaçına sahip maddeler,

2. Çalışanların bulundurulma şekli nedeni ile işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden risk oluşturabilecek maddeler,

3. Mesleki maruziyet sınır değeri

belirlenmiş maddeler” olarak

tanımlamaktadır.

A) Ani,tekrarlanan veya uzun süreli maruziyet

sonunda sağlığa zararlı olanlar;

Çok toksik

Toksik

Zararlı,

Aşındırıcı,

Tahriş edici,

Duyarlılık yaratan veya alerjik tepkileri provake eden,

Kanserojen,

Mutajen,

Üreme için toksik,

Teratojen,

B) Fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeniyle zarar verme riski taşıyan;

• Patlayıcı

• Oksitleyici

• Çok kolay parlayıcı(alevlenebilir),

kolay parlayıcı(alevlenebilir) ve

parlayıcı(alevlenebilir) maddeler,

C) Çevreye zarar verenler;

Canlı organizmalar için zehirli ve zararlı olan,

Çevrede yok olmayıp kimyasal artıklar olarak

kalıcı olan,

Biyolojik anlamda birikim yaratan maddelerdir.

Ayrıca yukarıda belirtilen sınıflandırmaya girmeyen ancak özellikleri nedeniyle sağlığa ve canlı organizmalara zarar veren tüm kimyasallar da tehlikeli kimyasallar olarak kabul edilir.

2-KİMYASAL RİSKLER

Kimyasalların Sağlık ve Güvenlik Risklerini;

Yangın,

Patlama riskleri

Parlayıcı veya zehirli sıvıların,

Buharların,

Gazların

Yeni kimyasalların ortama yayılma olasılığı

Oluşturmaktadır.

I-SAĞLIK RİSKLERİ:

Kimyasalların ani, tekrarlanan veya uzun süreli maruziyet sonunda meslek hastalıkları,

İşe bağlı hastalıklar veya ölümlere neden olabildikleri sağlık riskleri,

Sağlık zararlarına neden olan kimyasallar ve verdikleri

zararlar,

Kimyasalların vücuda giriş yolları,

Hedef organlar,

A- SAĞLIK ZARARLARINA NEDEN OLAN KİMYASALLAR VE VERDİKLERİ ZARARLAR

Kimyasalların sağlık açısından risk oluşturabilecekleri

özellikleri aşağıda özetlenmiştir.

Genel olarak tehlikeli kimyasallar

aniden tehlikeli özelliğe sahiptirler.

Bu tehlikeli özellikleri birden çok sağlık riski

yaratabileceği gibi aynı zamanda güvenlik riski de ortaya

çıkarabilir.

1-Toksik(Çok toksik,toksik,zararlı) maddeler:

Solunduğunda,

Deri yoluyla absorblandığında,

Ağız yoluyla yutulduğunda vücudun çeşitli organlarında

birikerek meslek hastalıklarına sebep olabilen

kimyasallardır.

2-Tahriş ediciler ve duyarlılaştırıcılar (Alerjenler):

Tahriş Ediciler

Kimyasal Yanıklar

Duyarlılaştırıcılar

Renk Değişimi ve Lekeler

Tahriş ediciler:

Tahriş ediciler;

- Yeterli zaman ve

- Konsantrasyonda

Uygulandığında,

hücre hasarı yapabilen maddelerdir.

Kimyasal Yanıklar:

Kimyasala bir kez, genellikle kısa süreli

maruziyetten kaynaklanır.

Kimyasal yanıklar,çoğunlukla;

- Organik ve inorganik asitler ve

- Alkalilere

maruziyetten kaynaklanabilir.

Duyarlılaştırıcılar:

Krom tuzları gibi bazı maddelerin,

- Hem tahriş edici,

- Hem de duyarlılaştırıcı olarak etkilidir.

Ancak,bir deri duyarlılaştırıcısının aynı zamanda

bir deri tahriş edicisi olması gerekmez.

Renk değişimi ve lekeler:

Ağır metallerden(gümüş,cıva,arsenik gibi) kaynaklanan

kronik zehirlenme, deride renk değişimi oluşturabilir.

3-Kanserojenler-Mutajenikler-Üreme

için toksik maddeler

Kansorojen Maddeler,

Mutajen Maddeler,

Üreme İçin Toksik Maddeler,

Teratojen Maddeler.

Kanserojen Maddeler:

Kanser oluşturabilen kimyasal bileşiklere kanserojen denir.

Genellikle kanserojen bir kimyasala maruz kaldıktan sonra kanser (tümör)

oluşumu için bir süre geçmesi gerekir.

Avrupa Birliği tarafından kanserojen maddeler

üç grupta ele alınmaktadır.

Grup 1: İnsanda kanserojen olduğu bilinen maddeler.

Grup 2: İnsanda kanserojen olduğuna dair yeterli kanıt olan maddeler.

Grup 3: Kanser yapma olasılığı bulunan ancak yeterli kanıt olmayanlar.

Mutajen Maddeler:

Bir kimyasal bileşiğin hücre çekirdeğindeki DNA üzerinde kalıcı yapı değişikliği

oluşturması mutasyon olarak tanımlanır.

Avrupa Birliği tarafından kanserojen maddeler gibi

mutajen maddeler de üç grupta ele alınmaktadır.

Grup 1: insanda mutajen olduğu bilinen maddeler,

Grup 2: insanda mutajen olduğuna dair yeterli kanıt olan maddeler,

Grup 3: insanda mutajen olduğu hakkında olasılık bulunan ancak yeterli kanıt

bulunmayan maddeler.

Üreme için Toksik Maddeler:

Kimyasal bileşiğin,doğurganlık yeteneği üzerindeki

etkisini ifade eder.

Grup 1: insanda üreme için toksik olduğu bilinen maddeler

Grup 2: insanda üreme için toksik olduğuna dair yeterli kanıt olan

maddeler

Grup 3: insanda üreme için toksik olduğu hakkında olasılık bulunan

ancak yeterli kanıt bulunmayan maddeler.

Teratojen Maddeler:

Kimyasal bileşiğin,

Gebeler tarafından alındıklarında,

plasentadan fetal dolaşıma geçerek

doğacak çocukta deformasyon

oluşmasına denir.

Bu etkiyi oluşturan kimyasallara teratojen denir.

B-KİMYASALLARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI:

Kimyasalların sağlık zararları vücuda

üç yoldan girmekle meydana gelir

Solunum

Absorbsiyon(deri veya gözlerden)

Sindirim (yiyerek, içerek)

C-HEDEF ORGANLAR

Kimyasalların zehir etkisi gösterebilmesi,kendisinin veya metabolitinin(dönüşüme

uğramış şeklinin) “yeterli miktarda” etki yerine (hedef organa) ulaşması ve belirli süre burada bulunmasına bağlıdır.

Ayrıca toksik etki şiddeti yani toksisitesi;

1. Miktarına,

2. Süresine,

3. Absorbsiyonuna,

4. Dağılımına,

5. Biyotransformasyonuna

6. Atılım hızına bağlıdır.

Kimyasalların toksik etkilerini gösterdikleri bu organlar hedef Organ olarak tanımlanır.

Deri, merkezi sinir sistemi, kan dolaşım sistemi, karaciğer, böbrek, akciğer, kas ve kemik iliği en fazla hedef alınan organlardır.

D-KİMYASAL ETKİLEŞİMLERİ

Aynı anda organizmaya giren iki kimyasal,birbirinin fizyolojik

etkisini üç şekilde etkileyebilir.

1. Bağımsız etki,

2. Sinerjik etki,

3. Antagonizma.

1. Bağımsız etki

Her iki madde,

birbirinden tamamen

ayrı bağımsız

fizyolojik etkide bulunabilir.

2. Sinerjik etki

Aynı organda,

aynı yönde ve aynı şekilde

etki ediyorlarsa “Sinerjik etki”

ortaya çıkar.

Sinerjik etki;

a- Additif veya

b- Potansiyalizasyon

şeklinde görülür.

a- Additif etki:

Organizmaya giren ve aynı yönde etki gösteren 2 kimyasalın toplam etkisinin,

birbirlerinden ayrı iken gösterdikleri toksikolojik etkinin toplamına eşit

olması additif etkidir.

Örneğin,

Organafosforlu insektisitler, dialipos, naled ve paration gibi maddelere

maruziyet sonucu görülen toplam etki, her bir kimyasala tek tek maruz

kalındığında görülen etkinin toplamıdır.

b- Potansiyalizasyon:

Bir kimyasal,

diğerinin etkisini arttırabilir.

Potaganizmada,ekleme yapılan maddenin özelliği arttırır ve

risk değeri de otomatik artar

Antagonizma

Bir kimyasalın etkisi başka bir kimyasal

tarafından ortadan kaldırılmasıdır.

Kimyasalların bu etkisinden,zehirlenmelerde kullanılan

antidotunu(panzehirini) bulmak için yararlanılır.

E-KİMYASALLARIN SAĞLIĞA ZARARLARINI ETKİLEYEN

ETMENLER

1-Fiziksel ve kimyasal özellikleri:

2-Maruz kalma şekli ve süresi :

3-Maruz kalan kişinin fizyolojik özellikleri:

1-Fiziksel ve kimyasal özellikleri:

Kimyasalın molekül yapısı, aynı zamanda

biyolojik aktivitesini belirler. Molekül yapısındaki

değişme ile o maddenin aktivitesi önemli şekilde

artar veya azalır.

Kimyasalın diğer maddelerle kendiliğinden reaksiyona girip

girmediği ve bu reaksiyonun reversible (çift yönlü) veya irreversible (tek

yönlü) olup olmadığı da önemlidir.

Kimyasalların fiziksel özellikleri molekül ağırlıkları, suda veya diğer

çözücülerde çözülebilme özellikleri de önemli bir faktördür.

Çözünebilirlik özelliği vücuttan atılma sürecinde ve hedef organlarda

etkilidir.

2-Maruz kalma şekli ve süresi :

Maddenin;

organizmaya giriş yolu,

maruz kalma sıklığı ve

süresi kimyasalların

toksisitesini etkiler.

Kimyasalın toksisitesi;

absorbsiyon hızının en yüksek olduğu yolla

en yüksek toksisite gösterir.

Kimyasalın enjeksiyon yollarından,

damar içi yolla verilmesi halinde,etkisi hızlı

bir şekilde görülür ve bu durumda toksisite de en yüksektir.

3-Maruz kalan kişinin fizyolojik özellikleri:

Kimyasala maruz kalan kişinin fizyolojik

özellikleri de kimyasalların zehirli etkisinde

belirleyici rol oynar.

1. Yaş,

2. Beslenme,

3. Cinsiyet, Hamilelik, Genetik Faktörler,

4. Çevresel özellikler

1. Yaş:

Yeni doğmuş çocuklarda bazı enzimler henüz

oluşmadığı için bu tür enzimlerle detoksifiye olan

kimyasalların toksik etkisi artar.

İleri yaşlarda da bağırsak faaliyetleri ve

absorbsiyon yavaşladığından ağız yoluyla alınan maddelerin etkisi gecikebilir.

Genellikle yaşlı kimseler ilaç ve toksik maddelere karşı daha dayanıksızdırlar.

2. Beslenme:

Yetersiz beslenme,

bazı besinler kimyasalın etkisini artırabilir veya

azaltabilir.

Yağ dokuda biriken bazı kimyasallar, yağlı beslenme sonucu

vücutta daha fazla tutulabilirler.

Ayrıca kişinin alkol kullanma alışkanlığı,uyuşturucu alışkanlığı veya

bu tür ilaç kullanıp kullanmadığı da kimyasalların etkisini artırabilir.

3. Cinsiyet, Hamilelik, Genetik Faktörler:

Bazı bireylerde doğuştan nedenlerle,

bazı enzim sistemlerinde eksiklik veya daha yüksek aktivite söz

konusudur.

Bu nedenle aynı maddeye farklı cevaplar verilir.

Ayrıca cinsiyet, gebelik gibi etmenler de kimyasalın vereceği zararları önemli ölçüde etkiler.

Gebelik sırasında maruziyet,doğum anormalliklerine,sakat doğumlara neden olabilir.

Emzirme sırasında maruziyet sonucu vücuda alınan kimyasallar sütten emzirilen bebeğe geçebilir.

Üreme organlarını hedef alan kimyasallar, üreme fonksiyonlarında bozukluk yapabilir.

4-Çevresel özellikler: (Fiziksel Ortam)

Çevresel faktörler ortamın sıcaklığı,

basınç, radyasyon kaynaklarının bulunup

bulunmadığı gibi çevresel faktörlerde

kimyasalın toksisitesini etkileyebilir.

Çevredeki kimyasal kirleticiler de toksisite

üzerine (Bacagazları, endüstriyel atıklar vs.)

artırıcı etki yapabilirler.

Kimyasalların saklama koşulları da önemli

bir faktördür.

II- GÜVENLİK RİSKLERİ: Kimyasalların sağlık riskleri olduğu kadar yangın, parlama patlama vb zararlı etkileri de

bulunmaktadır.

A) GÜVENLİK RİSKİ YARATAN KİMYASALLAR

B) KİMYASALLARIN GÜVENLİK RİSKLERİ

A- GÜVENLİK RİSKİ YARATAN KİMYASALLAR

1-Parlayıcı Patlayıcı Kimyasallar

Mevzuatımıza göre;

Oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile temasında yanabilen

gaz haldeki maddeler,

Enerji uygulaması olmadan,

Ortam sıcaklığında hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak

alevlenen maddeler,

Su veya nemli hava ile temasında,

Tehlikeli miktarda çok kolay alevlenir gaz yayan maddeler,

Ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş

kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı

haldeki maddeler parlayıcı maddeler

Isınma ile kendiliğinden patlayan veya belirlenmiş test koşullarında

patlayan,

Çabucak parlayan katı, sıvı, macunumsu, jelatinimsi haldeki

maddeler patlayıcı maddeler olarak kabul edilmektedir.

2-Oksitleyici (Oksidan) Kimyasallar

Mevzuatımızda, özellikle yanıcı maddelerle olmak üzere diğer

maddeler ile de temasında önemli ölçüde ekzotermik reaksiyona neden

olan maddeler oksitleyici maddeler olarak tanımlanmaktadır.

Oksitleyici kimyasallar çarpma ve sürtünme ile de kimyasal bozunmaya

uğrayabilirler. Oksitleyici kimyasallara örnekler aşağıda verilmiştir.

Peroksitler,

Oksitler,

Permanganatlar,

Kloratlar,

Perkloratlar,

Persülfatlar,

Organik ve inorganik nitritler,

İyodatlar,

Bromatlar.

3-Birbirleriyle Reaksiyona Giren Kimyasallar

Bazı kimyasallar bir arada bulunduklarında kolaylıkla reaksiyona girebilirler.

Bu kimyasalların karışım halinde veya bir arada bulunmaları sonucu yarattıkları risk bu iki kimyasalın tek tek etkilerinden daha fazla olabilir.

Bu nedenle bazı kimyasalların bir arada bulundurulmaması ve birbiriyle temas ettirilmemesi gerekmektedir.

B-KİMYASALLARIN GÜVENLİK RİSKLERİ

Parlayıcı ve yanıcı sıvılar için iki temel tehlike

patlama ve yangındır.

1-YANGIN

İstenmeden başlayan,

Kontrol altına alınması veya söndürülmesi zor olan,

Sonucunda da hasara neden olan yanma olayına da yangın denir.

Yangın ve yanma pek çok şekilde tarif edilir.

Yanma için maddenin bir oksijen kaynağı ile reaksiyona girmesi ve yanmanın başlaması için ateşleme gerekir.

2-PATLAMA

Parlama

Kolay alev alabilen maddelerin

(parlayıcı maddeler) buhar veya gazlarının hava ile belli oranda ki homojen karışımları, maddenin çok kolay alev alarak hızla yanmasına sebep olur ki bu tür yanma olayına parlama denir.

Patlama

Çok hızlı bir gaz genişlemesi ile ve genellikle ısı açığa çıkmasıyla meydana gelen bir kimyasal reaksiyon veya değişimdir.

Parlayıcı sıvılar gibi yanabilen tozlar da patlayıcı ortamlar yaratabilir. Gıda sanayinde un ve nişasta tozları, magnezyum tozları da patlayıcı ortamlar oluşturabilirler.

Patlama aralığının alt limitine ulaşabilecek parlayıcı, patlayıcı madde birikimi önlenmeli, patlama aralığının üstü de güvenli olarak kabul edilmemelidir.

Kapalı alanın açık hale gelmesi, havalandırma, hava girişi gibi durumlarda konsantrasyon kolaylıkla patlayıcı sınırlar arasına inebilir

Patlayıcı çifti: Ayrı ayrı olduğunda kullanımında ve taşınmasında güvenli olan ve patlayıcı özelliği olan maddeler bir araya geldiğinde yüksek enerjili patlamaya sebep olan maddelere denir. (Örneğin hydrazine veya nitromethane)

C) KİMYASALLARIN GÜVENLİK RİSKLERİNİ

BELİRLEYEN ETMENLER

Kimyasalların neden oldukları yanma,

parlama ve patlamanın kontrol altına alınması için

kimyasalların özellikleri ve

verebilecekleri zararlar bilinmeli ve

risk değerlendirmesi yapılmalıdır.

Yanma sıcaklığı:

Alevin sürekliliğini

kendi kendine sağladığı

sıcaklığa yanma noktası denir.

Böylece alev,sıvı buharının sürekli yanmasını sağlar.

Parlama noktasında alevin kalıcı olması gerekmez.

Yanma noktası,genellikle parlama noktasının birkaç derece

üzerinde bir sıcaklıktır.

Parlama sıcaklığı:

Parlayıcı sıvıların hemen sıvı yüzeyinde

veya kaplarının içinde hava ile tutuşabilirler.

Yeterli buhar çıkardıkları en düşük sıcaklık

veya havadaki uçucu yanabilen madde buharlarının bir alevle

teması sırasında tutuşabildiği en düşük sıcaklıktır

Fiziksel koşullar; Kimyasalın depolama koşulları,

Kullanım koşulları,

Fiziksel hali (katı, sıvı, gaz, ortama dağılmış,

Toz, duman, buhar buğu halinde olup olmadığı

Basınç altında, büyük yüzeyler halinde bulunup bulunmadığı

gibi parlama noktasına ulaşabileceği koşullardır.

Kimyasalların birbirlerini etkilemesi Diğer bir etken kimyasalların birbirini etkileme riskidir.

Ortam bir kimyasalın alevlenme noktasına kadar ısınması

için yeterli olmayabilir ancak söz konusu kimyasalın

yakınında bulunan ve alevlenme noktası düşük başka bir

kimyasal için uygun olabilir.

3-KİMYASALLARLA İLGİLİ MEVZUAT VE UYGULAMALARI

4857 sayılı İş kanununu 78. maddesine göre çıkarılarak yürürlüğe konulan yönetmelikler, esas olarak işverene;

a) işyerinde risk değerlendirmesi yapmayı

b) önlemleri buna göre belirlemeyi görev olarak vermiştir.

Kim.Mad.Çal.Sağ.Güv.Ön.Hak.Yön. ile Pat.Ort.Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hak.Yön.bu kapsamda hazırlanmıştır. Temel felsefe, tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelere göre risklerin değerlendirilmesi ve riskleri önlemek veya kontrol altına alabilmek için uygun kontrol mekanizmaları kurmak üzerine inşa edilmiştir.

Risk değerlendirmesi yapılırken öncelikle bilgi ve veri toplanması gerekir. Kimyasallar için bu bilgiler;

Malzeme güvenlik formları ve diğer ek bilgilerden oluşur.

Etiketler uluslar arası sınıflandırma kuralları

Kimyasalların hangi sınıfa girdiklerini belirleyen kriterler

esas alınarak hazırlanırlar.

Tehlikeli kimyasalların sınıflandırılması

Tehlikeli kimyasalların sınıflandırılması ile ilgili pek çok uluslar arası ve ulusal düzenlemeler bulunmaktadır. Uluslararası sınıflandırma sistemlerinin yarıdan fazlası, kimyasal ürünün miktarı veya çevredeki emisyonu esas alınarak düzenlenmiştir.

Kimyasalların sınıflandırılmasında en yaygın kriterlerden biri de, öldürücü doz (LD50) ve öldürücü konsantrasyonun (LC50) esas alınmasıdır.

Katı, sıvı ve gaz halindeki kimyasalların sağlık zararı dikkate alınarak kimyasalın konsantrasyonuna göre de sınıflandırmalar bulunmaktadır

Avrupa topluluğunun sınıflandırmasında,

Parlayıcı

Patlayıcı

Oksitleyici

Aşındırıcı

Zehirli

Tahriş edici

Alerjik (Hassasiyet oluşturucu)

Kanserojen olan

Üreme için toksik

Mutajenik etkileri olanlar

Çevreye zarar verenler kimyasallar sınıflama içine alınmıştır.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 1990 yılında kabul ettiği “Kimyasalların Kullanımında Güvenlik Hakkında 170 no’lu Sözleşme” ve “177 no’lu Tavsiye Kararı ile ” kimyasalların üretimi,kullanımı,depolanması,taşınması kimyasal atıkların yok edilmesi ve işlenmesi,içerisinde kimyasal bulunan kapların bakım ve onarımında alınacak önlemleri sıralamıştır. 170 no’lu Sözleşme kimyasalların sınıflandırılmasında, kimyasalların özelliklerinin ve sebep olabilecekleri fiziksel ve sağlık zararlarının esas alınmasını, taşıma esnasında da Birleşmiş Milletler Teşkilatının Tehlikeli Maddelerin Taşınması ile ilgili Tavsiye Kararına (UNRTDG) uyulmasını öngörmektedir.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nun sınıflandırmasında

Parlayıcı

Patlayıcı

Oksitleyici

Reaktif

Zehirli

Tahriş edici

Aşındırıcı

Hassasiyet oluşturucu

Kanserojen olan

Üremeyi etkileyen

Mutajenik etkileri olan kimyasallar yer almaktadır.

Çevreye zarar verenler, sıkıştırılmış gazlar, radyoaktif maddeler, enfeksiyona neden olanlar ve diğerleri bu sınıflandırma içinde yer almamaktadır.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve FAO dışındaki uluslararası kuruluşlar kimyasalların sınıflandırılmasında, genellikle pestisitleri genel kimyasal sınıflandırmanın dışında bırakmışlardır.

Taşıma ile ilgili sınıflandırma da yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu sınıflandırmada zararlı yüklerin taşınması, ambalajı ve etiketlenmesi ile ilgili düzenlemeler yer almaktadır. Bununla ilgili olarak BM tavsiye kararı, IMO tarafından geliştirilen zararlı kimyasalların gemilerde nakli ile ilgili sınıflandırması bulunmaktadır. Ulusal düzenlemelerin pek çoğu da söz konusu uluslararası düzenlemelerle uyumlu olarak yapılmaktadırlar. Bu sınıflandırmalar temel alınarak kimyasal risklere karşı önlemler geliştirilmiştir.

BM tarafından hazırlanan tavsiye kararı UNRTDG kimyasalları 9 sınıfa ayırmaktadır.

1. Patlayıcı Maddeler,

2. Sıkıştırılmış, Sıvılaştırılmış Basınç Altında Yoğunlaştırılmış Parlayıcı, Parlayıcı Olmayan ve Zehirli Gazlar,

3. Kolaylıkla Parlayabilen Sıvılar,

4. Kolaylıkla Parlayabilen Katılar,

5. Oksidan Maddeler, Organik Peroksitler,

6. Zehirli Ve Enfeksiyona Neden Olabilecek Maddeler,

7. Radyoaktif Maddeler,

8. Aşındırıcı Maddeler,

9. Diğer Zararlı Maddeler.

Tehlikelerin saptanması ve risk değerlendirmesi ve alınacak ve alınmış önlemlerin yeterliliğini saptamak için diğer veri kaynakları, ortam ölçüm sonuçları, varsa sağlık gözetim sonuçları ve biyolojik sınır değeri verilmiş kimyasallar için biyolojik izleme ve bunun sonuçlarıdır.

Ortamın İzlenmesi-Ölçüm Sonuçları

Maruziyet sınır değeri verilmiş kimyasallar için ortam ölçümleri yapılır.Ancak,

-- Tek tek kimyasallar için sınır değerler verildiğinden kimyasal etkileşimleri dikkate almaz.

-- Ayrıca ortama yayılan kimyasalların ölçümü için geçerli bir yöntemdir. ---Ölçüm yapılan yer, zaman ve koşullarda çok önemlidir.

Biyolojik İzleme

Maruziyet ve sağlık risklerinin değerlendirilmesi için; doku, salgı, dışkı, solunan hava ya da bunların kombinasyonundaki madde veya metabolitlerinin uygun referanslarla karşılaştırmalı olarak ölçülmesi ve değerlendirilmesidir.

- Önleyici bir eylem olup tanı işlemlerinden farklıdır.

- Maruziyetin tam olarak değerlendirilmesinin sağlanması için çevresel izleme de yapılmalıdır.

- Absorbe edilen kimyasalın miktarı ölçüldüğünden, ortam ölçümlerine göre belli avantajlara sahip olabilir;

- Ancak dezavantajı, biyolojik sınır değeri olan kimyasallar için biyolojik izleme yapılabilmesidir.

A) Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve

Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

Yönetmeliğin amacı;

İşyerinde bulunan,kullanılan veya herhangi bir şekilde işlem

gören kimyasal maddelerin etkilerinden ve zararlı

etkilerinden işçilerin sağlığını

korumak ve güvenli bir çalışma ortamı

sağlamak için

asgari şartları belirlemektir.

Kimyasal madde :

Doğal halde bulunan veya üretilen veya herhangi bir işlem

sırasında veya atık olarak ortaya çıkan veya kazara oluşan

her türlü element, bileşik veya karışımlardır.

Tehlikeli kimyasal madde :

Patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir,

alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici,

alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için

tehlikeli özelliklerden bir veya birkaçına sahip maddeler,

Patlayıcı madde :

Atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yayılımı ile

ekzotermik reaksiyon verebilen ve/veya kısmen

kapatıldığında ısınma ile kendiliğinden patlayan

veya belirlenmiş test koşullarında patlayan,

çabucak parlayan katı, sıvı, macunumsu,

jelatinimsi haldeki maddelerdir.

Oksitleyici madde :

Özellikle yanıcı maddelerle olmak üzere diğer maddeler ile

de temasında önemli ölçüde ekzotermik reaksiyona neden

olan maddelerdir.

Çok kolay alevlenir madde : 0 C’den düşük parlama noktası ve 35 C’den düşük kaynama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ile oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile temasında yanabilen, gaz haldeki maddelerdir.

Kolay alevlenir madde :

- Enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen,

- Ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı haldeki,

- Parlama noktası 21 oC 'nin altında olan sıvı haldeki,

- Su veya nemli hava ile temasında,tehlikeli miktarda, çok kolay alevlenir gaz yayan maddelerdir.

Alevlenir madde: Parlama noktası 21 C - 55 C arasında olan sıvı haldeki maddelerdir.

Çok toksik madde: Çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir.

Toksik madde: Az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir.

Zararlı madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir.

Aşındırıcı madde: Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddelerdir.

Tahriş edici madde: Mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında lokal eritem, eskar veya ödem oluşumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak sınıflandırılmayan maddelerdir.

Alerjik madde: Solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet meydana getirme özelliği olan ve daha sonra maruz kalınması durumunda karakteristik olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olan maddelerdir.

Kanserojen madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olan veya kanser oluşumunu hızlandıran maddelerdir.

Mutajen madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik hasarlara yol açabilen veya bu etkinin oluşumunu hızlandıran maddelerdir.

Üreme için toksik madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak çocuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz etkileri meydana getiren veya olumsuz etkilerin oluşumunu hızlandıran maddelerdir.

Çevre için tehlikeli madde: Çevre ortamına girdiğinde çevrenin bir veya birkaç unsuru için hemen veya sonradan kısa veya uzun süreli tehlikeler gösteren maddelerdir.

Sağlık gözetimi: Çalışanların belirli bir kimyasal maddeye maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan değerlendirmelerdir

Tehlike: Bir kimyasal maddenin yapısal özelliği nedeni ile zarar verme potansiyelidir.

Risk: Kimyasal maddenin zarar verme potansiyelinin çalışma ve/veya maruziyet koşullarında ortaya çıkması olasılığıdır.

Yönetmelik işverenleri;

Kimyasal maddelerle çalışmalarda, işçilerin bu maddelere maruziyetini önlemek, bunun mümkün olmadığı hallerde en aza indirmek ve tehlikelerinden korumak için gerekli tüm önlemleri almakla yükümlü kılmıştır. İşveren bu yükümlülüğünü yerine getirirken yönetmelik gereği aşağıda belirtilen görevleri yerine getirecektir.

1-Risk Değerlendirmesi

İşyerinde risklerden özel olarak etkilenebilecek işçi gruplarının durumunu da kapsar,

Değerleme sonucuna göre, alınması gereken koruyucu önlemlere ve kullanılacak koruyucu ekipmana karar verilir.

Risk değerlendirmesi yapılarak, bu yönetmelikte belirtilen önlemler alınmadan bu maddelerle çalışılması yasaktır.

Tehlikeli kimyasal maddeler içeren yeni bir faaliyete ancak risk değerlendirilmesi yapılarak belirlenen her türlü önlem alındıktan sonra başlanır.

Risk değerlendirmesi yazılı belge haline getirilerek, istenildiğinde yetkili kişilere gösterilmek üzere işyerinde bulundurulur.

Kimyasal maddelerle yapılan çalışmalarda risk

değerlendirmesi;

İşyerinde tehlikeli kimyasal madde bulunup bulunmadığının tespitini

Tehlikeli kimyasal madde bulunması halinde, işçilerin sağlık ve güvenliği

yönünden olumsuz etkilerini belirlemeyi

Tedarikçiden veya diğer kaynaklardan gerekli olan ve varsa kimyasal

maddelerin yürürlükteki mevzuatta yer alan özel risk

değerlendirmelerini de içeren ek bilgileri,.

Genel ve özel önlemlerden hangilerinin alınmış olduğunu,

Tamir ve bakım işleri de dahil olmak üzere kimyasal maddelerle çalışılan

tüm işleri,

Birden fazla kimyasal madde ile çalışılan işlerde, bu maddelerin her biri ve

birbirleri ile etkileşimleri kapsayacaktır.

Risk değerlendirmesi yapılırken Kimyasal maddenin sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları,

İmalatçı, ithalatçı veya satıcılardan sağlanacak malzeme güvenlik bilgi formu,

Maruziyetin türü, düzeyi ve süresi,

Kimyasal maddenin miktarı, kullanma şartları ve kullanım sıklığı,

Yönetmelik eklerinde verilen mesleki maruziyet sınır Değerleri ve biyolojik sınır değerleri,

Alınan ya da alınması gereken önleyici tedbirlerin etkisi,

Varsa, daha önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçları dikkate alınır.

Risk değerlendirmesinin yenilenmesi;

Risk değerlendirmesinde belirlenen sürelerde,

Çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olduğunda,

Ortam ölçümleri ve sağlık gözetimlerinin sonuçlarına göre gerektiğinde,

Kimyasal maddeler nedeni ile herhangi bir kaza olduğunda,

En az beş yılda bir defa.

yenilenir.

2-Genel Önlemler

İşveren tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda işçilerin sağlık ve güvenliğini korumak üzere ;

İşçilerin sağlığını ve güvenliğini korumak için mesleki risklerin önlenmesi,

Eğitim ve bilgi verilmesi dahil gerekli her türlü önlemi almak,

Uygun organizasyonu yapmak,

Araç ve gereçleri sağlamak ve sağlık ve güvenlik önlemlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi

Mevcut durumun sürekli iyileştirilmesi,

için çalışmalar yapacaktır.

Bu çalışmalarda uyulacak genel prensipler, risklerin ortadan kaldırılması için yapılacak çalışmalar yönetmelikte aşağıda verildiği şekilde sıralanmıştır.

Genel Prensipler

Risklerin önlenmesi,

Önlenmesi mümkün olmayan risklerin değerlendirilmesi,

Risklerle kaynağında mücadele edilmesi,

İşin kişilere uygun hale getirilmesi için,çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen gösterilmesi,

Özellikle de monoton çalışma ve önceden belirlenmiş üretim temposunun hafifletilerek bunların sağlığa olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi,

Teknik gelişmelere uyum sağlanması,

Tehlikeli olanların, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarla değiştirilmesi,

Teknolojinin,iş organizasyonunun,çalışma şartlarının, sosyal ilişkilerin ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan genel bir önleme politikasının geliştirilmesi,

Toplu korunma ve kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi,

İşçilere uygun talimatların verilmesi olarak belirlenmiştir.

Risklerin ortadan kaldırılması:

İşyerinde uygun düzenleme ve iş organizasyonu yapılması,

Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmaların, teknolojik gelişmelerle uygun

yöntemlerle yapılması, uygun makine ve ekipman sağlanması.

Önlemlerin etkinliğini ve sürekliliğini sağlamak üzere yeterli denetim ve gözetim

sağlanması.

En az sayıda işçi ile yapılması.

Madde miktarları ve maruziyet sürelerinin mümkün olan en az düzeye indirilmesi,

Üretim alanında,gerekli olan miktardan fazla tehlikeli kimyasal maddenin

bulundurulmaması,

İşyerleri ve eklentilerinin her zaman düzenli ve temiz bulundurulması,

İşçilerin kişisel temizlikleri için uygun ve yeterli şartların sağlanması,

Atık ve artıkların en uygun şekilde işlenmesi, kullanılması, taşınması ve

depolanması için gerekli düzenlemelerin yapılması.

3) Özel Önlemler;

İşçilerin sağlık ve güvenliği yönünden risk bulunduğunun ortaya çıkması halinde genel önlemlerle beraber özel önlemler alınacak ayrıca sağlık gözetimi yapılacak ve acil eylem planı hazırlanacaktır.

a) Özel koruyucu önlemler:

Yönetmelikte özel koruyucu önlemler;

• Tehlikesiz veya daha az tehlikeli olan kimyasal madde veya işlem kullanması,

• Tehlikeli kimyasal madde çıkışını önlemek veya en aza indirmek üzere uygun proses ve mühendislik kontrol sistemleri seçilecek ve uygun ekipman kullanılması,

• Uygun iş organizasyonu ve yeterli havalandırma sistemi kurulması gibi toplu koruma önlemlerinin uygulanması,

• işçilerin toplu olarak korunması için alınan önlemlerin yeterli olmadığı hallerde bu önlemlerle birlikte kişisel korunma yöntemlerinin uygulanması,

• Kimyasal maddelerin düzenli olarak ölçümünün sağlanması ve ortam ölçüm sonuçlarının da dikkate alınması,

Olarak belirlenmiştir, bu önlemler alınırken sıralamaya uyulacaktır

Kimyasalların güvenlik risklerinin önlenmesi için;

İşveren kimyasal maddelerin fiziko kimyasal özelliklerinden kaynaklanan tehlikelerden işçileri korumak için,

*Bu maddelerin işlenmesi, depolanması, taşınması ve birbirini etkileyebilecek kimyasal maddelerin birbirleriyle temasının önlenmesi de dahil olmak üzere, yapılan işlemin özelliğine uygun olarak;

1. İşyerinde parlayıcı madde miktarının tehlikeli konsantrasyonlara ulaşması ve kimyasal olarak kararsız maddelerin tehlikeli miktarlarda bulunması önlenecektir.

2. Yangın veya patlamaya sebep olabilecek tutuşturucu kaynakların bulunması önlenecektir.

3. Kimyasal olarak kararsız madde ve karışımların zararlı etki göstermesine sebep olabilecek şartlar ortadan kaldırılacaktır.

4. Parlayıcı maddelerden kaynaklanan yangın veya patlama halinde veya kimyasal olarak kararsız madde ve karışımlarının zararlı fiziksel etkilerinden,önlemek veya en aza indirmek için gerekli önlemler alınacaktır.

5. Koruyucu sistemlerin tasarımı, imali ve temini, sağlık ve güvenlik yönünden yürürlükteki mevzuata uygun olacaktır.

6. Patlama basıncının etkisini azaltacak sistemler bulunacaktır.

7. Tesis, makine ve ekipmanın sürekli kontrol altında tutulması sağlanacaktır.

b) Kaza ve Acil Durumlarla İlgili Düzenlemeler:

İşveren, ilkyardım, yangınla mücadele ve kişilerin tahliyesi, ciddi ve yakın tehlike ile ilgili önlemlerin yanı sıra

işyerindeki tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanacak kaza, olay ve acil durumlarda yapılacak işleri önceden belirleyen bir acil eylem planı hazırlamak ve planın gerektirdiği düzenlemeleri yapmakla yükümlüdür.

İşyerinde belli aralıklarla acil eylem planı ile ilgili uygulamalı eğitim ve tatbikat yapılacak ve uygun ilkyardım imkanları sağlanacaktır.

İşveren kaza halinde ve acil durumlarda, olayın etkilerini azaltacak tüm önlemleri derhal alacak ve işçileri durumdan haberdar edecektir.Durumun en kısa zamanda normale dönmesi için gerekli çalışmalar yapılacak ve etkilenmiş alana zorunlu işlerin yapılması için görevli kişilerden başkasının girmesine izin verilmeyecektir.

Etkilenmiş alana girmesine izin verilen kişilere uygun koruyucu giyim eşyası, kişisel koruyucu donanım ve özel güvenlik ekipmanı verilecek ve bu durum devam ettiği sürece kullanmaları sağlanacak, ancak bu durum sürekli olmayacaktır.

İşveren, kurtarma, tahliye ve yardım işlerinin en kısa zamanda yapılabilmesi için, sağlık ve güvenlik yönünden riskin arttığını bildiren gerekli uyarı ve haberleşme sistemlerini kuracaktır.

İşveren, tehlikeli kimyasallarla ilgili acil durum düzenlemeleri hakkındaki bilgileri kullanıma hazır bulunduracaktır. İşyerindeki ve işyeri dışındaki ilgili kaza servisleri ve acil servisler bu bilgilere kolayca ulaşabileceklerdir. Bu bilgiler;

Acil servislerin önceden hazır olabilmeleri ve uygun müdahaleyi yapabilmeleri için, yapılan işteki tehlikeler, alınacak önlemler ve yapılacak işler ve

Kaza halinde veya acil durumda ortaya çıkması muhtemel özel tehlike ve yapılacak işler hakkında bilgileri içerecektir.

c) Sağlık gözetimi yapılması:

İşe giriş ve periyodik sağlık muayeneleri hükmü saklı kalmak kaydıyla; Belli bir hastalık veya sağlık yönünden olumsuz bir etkilenmeye neden olduğu bilinen

tehlikeli kimyasal maddeye maruziyetin söz konusu olduğu,

İşçilerin özel çalışma şartlarında hastalık veya etkilenmenin ortaya çıkma olasılığının bulunduğu,

İşçiler üzerinde yapılacak tetkiklerin oluşturduğu riskin kabul edilebilir düzeyde olduğu, durumlarda sağlık gözetimi yapılacaktır.

Sağlık gözetiminde yönetmelik ekinde bulunan biyolojik sınır değerler dikkate alınacaktır.

İşçiler bu işe başlamadan önce bu durumdan haberdar edileceklerdir. sağlık gözetimine tabi tutulan her işçi için kişisel sağlık ve maruziyet kayıtları tutulacak ve güncelleştirilecektir.

Kişisel sağlık ve maruziyet ile ilgili kayıtlar, yapılan sağlık gözetimi ve kişinin maruziyet düzeyi izleme sonuçlarının bir özetini ihtiva edecektir. Sağlık gözetiminde biyolojik izleme ve gerekli incelemeler yer alacaktır.

İlerde değerlendirilmesi açısından, sağlık ve maruziyet ile ilgili kayıtlar, gizliliği de dikkate alarak, uygun bir şekilde tutulacak ve saklanacaktır

Kayıtların bir örneği, istenmesi halinde Bakanlığa verilecektir.

İşçiler, kendilerine ait sağlık muayene sonuçları ve etkilenme düzeylerine ait bilgileri görme hakkına sahiptirler.

İşyerinin faaliyetine son verilmesi halinde, işveren sağlık ve maruziyet ile ilgili kayıtları Bakanlığa vermek zorundadır.

Sağlık gözetimi sonucunda; işyerinde tehlikeli kimyasal maddeye maruz kalan işçide,olumsuz sağlık etkisi görülmesi veya biyolojik sınır değerin aşıldığının tespit edilmesi halinde, işçi durumdan haberdar edilecek ve kendisine yapılması gerekli sağlık gözetimi ile ilgili gerekli bilgi ve tavsiyeler verilecektir.

Bu durumda;

Risk değerlendirmesi yenilenecek,

Riskin önlenmesi veya azaltılmasına yönelik önlemleri gözden geçirilecek ve gereken önlemler alınacak,

İşçinin yaptığı işten alınarak başka bir işte çalıştırılması da dahil olmak üzere, işyeri hekimi veya diğer uzman kişilerin veya Bakanlık yetkililerinin önerilerine uyulacak,

Benzer şekilde maruz kalan başka işçiler de varsa, sağlık durumları kontrol edilecek ve bunlar sürekli sağlık gözetimi altında tutulacaktır.

4-İşçilerin Eğitimi ve Bilgilendirilmesi İşçilerin ve temsilcilerinin bilgilendirilmesi

yaptığı her işte yürütülen faaliyetler, sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler hakkında,

İşyerinde belirtilen ilkyardım, yangınla mücadele ve tahliye işleri için görevlendirilen kişiler hakkında

gerekli bilgiler verilecektir.

Başka işyerlerinden çalışmak üzere işyerine gelen işçilerin bilgilendirilmesi

Söz konusu işçilerin işverenlerine gerekli bilgiler verilecek, işçilerin yaptıkları işlerde karşılaşacakları sağlık ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimat almaları sağlanacaktır.

Sağlık ve güvenlik ile ilgili özel görev ve sorumluluğu bulunan işçilerin veya temsilcilerinin bilgilendirilmesi

Risk değerlendirmesi ve alınan koruyucu önlemler,

İş kazası kayıtları ve raporları,

Sağlık ve güvenlikle ilgili denetim faaliyetlerinden, bu konuda sorumlu kişi ve kuruluşlardan, koruma ve önleme çalışmalarından elde edilen bilgiler verilir

İşçilerin Eğitimi

Tedarikçiden sağlanan malzeme bilgi formları, hakkında bilgi sağlamak ve eğitim vermekle yükümlüdür.

İşçilere veya temsilcilerine verilecek bilgi,sözlü talimat ve yazılı bilgilerle desteklenmiş eğitim şeklinde olacaktır. Bu bilgiler değişen şartlara göre güncellenecektir.

Tehlikeli kimyasal madde bulunan bölümler, kaplar, boru tesisatı ve benzeri tesisat ilgili ve içindeki maddeyi ve tehlikelerini açıkça belirtecek şekilde etiketlenecek veya işaretlenecektir.

İşçinin çalıştığı yere ve yaptığı işe özel bilgi ve talimatları da içeren sağlık ve güvenlik eğitimi alması sağlanacak ve

Eğitimler aşağıdaki hususları kapsayacaktır.

Risk değerlendirmesi sonucunda elde edilen bilgiler ve çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olması halinde verilmesi gerekli yeni bilgiler,

Tehlikeli kimyasal maddelerle ilgili, bu maddelerin tanınması, sağlık ve güvenlik riskleri, mesleki maruziyet sınır değerleri ve diğer yasal düzenlemeler,

İşçilerin kendilerini ve diğer işçileri korumaları için alınması gerekli önlemler ve yapılması gerekli işler,

Eğitimler: İşe başlanmadan önce,

Çalışma yeri veya iş değişikliğinde,

İş ekipmanlarının değişmesi halinde,

Yeni teknoloji uygulanması halinde, yapılır

Eğitim, değişen ve yeni ortaya çıkan risklere uygun olarak yenilenir ve gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanır.

Sağlık ve güvenlik ile ilgili özel görevi bulunan işçi temsilcileri özel olarak eğitilir.

Eğitim, işçilere veya temsilcilerine herhangi bir mali yük getirmez ve eğitimlerde geçen süre çalışma süresinden sayılır.

5-Yasaklar Yönetmelik ekinde verilen liste ile kullanımı yasak olan kimyasal maddeler ve bu

kimyasallarla yapılacak çalışmalarda uyulacak hususlar belirtilmiştir.

İşçilerin belirtilen kimyasal maddelerden veya bu maddelerin kullanıldığı işlemlerden kaynaklanan sağlık risklerinden korunması için bu maddelerin belirtilen oranlardan fazla bulunması halinde bu maddelerin üretilmesi, kullanılması ve işlemlerin yapılması yasaktır.

Ancak, tam kapalı sistemlerde, mümkün olan en az miktarlarda ve işçilerin bu maddelere maruziyetlerinin önlenmesi şartı ile

Bakanlıktan izin alınarak bu maddelerle sadece aşağıdaki hallerde çalışma yapılabilir; Bilimsel araştırma ve deneylerde,

Yan ürünlerde veya atık maddelerde bulunan bu maddelerin ayrılması işlerinde,

Teknoloji gereği ara madde olarak kullanılması zorunlu olan üretimlerde.

Yukarıda belirtilen çalışmalar için izin isteyenler ;

İzin isteme nedeni,

Kimyasal madde veya maddelerin yıllık kullanım miktarları,

Bu maddelerde çalışacakların sayısı,

Maddelerin kullanılacağı işler, reaksiyonlar ve prosesler,

İşçilerin bu maddelere maruziyetini önlemek için alınan önlemler,

hakkındaki bilgileri Bakanlığa vermek zorundadır.

6- İşçilerin Görüşlerinin Alınması ve Katılımının Sağlanması İşçi veya temsilcilerinin görüşlerini almak, onlara öneri getirme hakkı tanımak ve bu

konulardaki görüşmelerde yer almalarını ve dengeli katılımlarını sağlamakla

Bu konuda özel görevleri bulunan işçi veya temsilcilerinin özellikle aşağıdaki konularda dengeli bir şekilde yer almalarının sağlanması veya önceden görüşlerinin alınması gerekmektedir.

Sağlık ve güvenliği önemli derecede etkileyebilecek herhangi bir önlemin alınmasında,

Sağlık güvenlik riski bulunan işler ile bu konuda ve ilk yardım acil tedavi ile ilgili kişilerin görevlendirilmesinde,

Risk değerlendirilmesinde,

İşyeri dışındaki uzman kişi veya kuruluşlardan hizmet alınmasında,

Eğitimin organizasyonu ve planlanmasında,

özel görevi bulunan işçi temsilcileri, tehlikenin azaltılması veya tehlikenin kaynağında yok edilmesi için işverene öneride bulunma ve işverenden gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkına sahiptir.

özel görevleri bulunan işçi veya işçi temsilcileri, bu görevlerini yürütmeleri nedeniyle dezavantajlı duruma düşürülemezler.

özel görevi bulunan işçi temsilcilerine, görevlerini yerine getirebilmeleri için her türlü imkanı sağlar ve herhangi bir ücret kaybı olmadan çalışma saatleri içerisinde yeterli zamanı verir.

İşçiler veya temsilcileri, iş sağlığı ve güvenliği konusunda işverence alınan önlemlerin ve sağlanan imkanların yetersiz olduğu kanaatine varmaları halinde Bakanlığa başvurma hakkına sahiptir.

İşçi temsilcileri, işyerinde yetkili makamlarca yapılan denetimler sırasında görüşlerini bildirme hakkına sahiptir.

B) PAT.ORTAMLARıN TEHLIKELERINDEN ÇALıŞANLARıN

KORUNMASı HK.YÖNETMELIK

Yönetmeliğin amacı,

İşyerlerinde oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini

korumak için alınması gerekli önlemleri belirlemektir.

Patlayıcı ortam: Yanıcı maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarının atmosferik şartlar altında hava ile oluşturduğu ve herhangi bir tutuşturucu kaynakla temasında tümüyle yanabilen karışımıdır.

Patlama riskine karşı alınacak önlemlerin hiyerarşisi

Patlayıcı ortam oluşmasını önlemek,

Yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşmasının önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek,

İşçilerin sağlık ve güvenliklerini sağlayacak şekilde patlamanın zararlı etkilerini azaltacak önlemleri almak

Patlama riskinin değerlendirilmesi

Patlayıcı ortam oluşma ihtimali ve bu ortamın kalıcılığı,

Statik elektrik de dahil tutuşturucu kaynakların bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri,

İşyerinde bulunan tesis, kullanılan maddeler, prosesler ile bunların muhtemel karşılıklı etkileşimleri,

Olabilecek patlamanın etkisinin büyüklüğü,

dikkate alınır.

Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin sınıflandırılması

Patlayıcı ortam oluşabilecek yerler, gaz, buhar sis halindeki parlayıcı maddeler ile yancı tozlar için ayrı ayrı sınıflandırılır.

Bölge 0

Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın sürekli olarak veya uzun süre ya da sık sık oluştuğu yerler.

Bölge 1

Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler.

Bölge 2

Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler.

Bölge 20

Havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşabilecek yerler.

Bölge 21

Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların ara sıra patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler.

Bölge 22

Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde yanıcı tozların patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler.

1.Organizasyon Önlemleri

Çalışanların Eğitimi

İşveren, patlayıcı ortam oluşabilen yerlerde çalışanlara, patlamadan korunma konusunda yeterli ve uygun eğitimi sağlayacaktır.

Yazılı Talimatlar ve Çalışma İzni

Patlamadan Korunma Dokümanında gerekli görülmesi halinde;

a) Tehlikeli yerlerdeki çalışma, işverence düzenlenen yazılı talimatlara uygun yapılacaktır.

b) Gerek tehlikeli işlerin yapılmasında, gerekse başka çalışmaları etkileyerek tehlikeye neden olabilecek diğer işlerin yapılmasında, bir “Çalışma İzni” sistemi uygulanacaktır.

Çalışma izni, bu konuda yetkili ve sorumlu olan bir kişi tarafından işe başlamadan önce yazılı olarak verilecektir.

2.Patlamadan Korunma Önlemleri

Patlama tehlikesine neden olabilecek parlayıcı gazlar, buharlar, sisler veya yanıcı tozların isteyerek veya istemeyerek ortaya çıkması halinde, bunların güvenli bir yere uygun şekilde yönlendirilmesi veya uzaklaştırılması sağlanacak, veya yayılmalarını önleyecek başka uygun önlemler alınacaktır.

Eğer patlayıcı ortam birkaç çeşit parlayıcı ve/veya yanıcı gazlar, buharlar, sisler veya tozlardan oluşuyorsa, alınacak koruyucu önlem en yüksek riske uygun olacaktır.

Özellikle, çalışanların ve çalışma ortamının statik elektrik taşıyıcısı veya üreticisi olabileceği durumlarda, statik elektrik boşalmaları da dikkate alınacaktır.

Patlayıcı ortamı tutuşturabilen statik elektrik oluşumunu önlemek için çalışanlara uygun malzemeden yapılmış kişisel koruyucu giysiler verilecektir.

Tesis, ekipman, koruyucu sistemler ve bunlarla bağlantılı cihazların patlayıcı ortamda güvenle kullanılabileceği araştırılmalı,

Bağlantı elemanlarında herhangi bir karışıklığa meydan vermemek için gerekli önlem alınacaktır.

Patlama riskini en aza indirmek ve olası bir patlamada, patlamayı kontrol altına almak,

İşyerine ve iş ekipmanlarına yayılmasını en aza indirebilmek için;iş ekipmanları ve bunlarla bağlantılı tüm cihazların tasarımı, inşası, montajı ve yerleştirilmesi, bakım, onarım ve işletilmesinde gerekli tüm önlemler alınacaktır.

İşyerlerinde patlamanın fiziksel tesirlerinden çalışanların etkilenme riskini en aza indirmek için uygun önlemler alınacaktır.

Görsel işaretlerle uyarılması ve ortamdan uzaklaşması sağlanacaktır.

Tahliye sistemi kurulacak ve her an işler durumda bulunması sağlanacaktır.

Faaliyete başlanılmadan önce bütün işyerinin patlama yönünden güvenliğinin sağlandığı kanıtlanacaktır.

Patlamadan korunma konusunda eğitim almış ve deneyimli uzman kişilerce yapılacaktır.

Her hangi bir güç kesilmesinin ilave risklere neden olabileceği durumlarda önlem alınmalı,

Otomatik proseslerde amaçlanan çalışma koşullarından her hangi bir sapma meydana geldiğinde, el ile müdahale yapılabilir olacaktır. Bu müdahaleyi sadece bu işte yetkili çalışanlar yapacaktır.

Sistemin acil durdurulması halinde, biriken enerji mümkün olduğu kadar çabuk ve güvenli bir şekilde boşaltılacak veya tehlike oluşturmayacak şekilde izole edilecektir.

C) Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde Ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük

1475 sayılı İş kanunun 74. maddesine göre çıkarılmıştır.

Ancak 4857 sayılı İş Kanunun geçici 2. maddesi gereği yasaya aykırı olmayan hükümleri yerlerine yönetmelik çıkarılıncaya kadar yürürlükte kalmıştır.

Tüzük 4857 sayılı İş kanununa göre çıkarılan yönetmeliklerden içerik ve genel düzenleme anlamında esas olarak farklıdır.

Tüzük bölümleri

Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerle çalışılan iş yerleri ile ilgili güvenlik tedbirleri

İşyeri binalarında,

Elektrik tesisatında,

İşyerlerinde,

Depolamada ,

Üretim ve işleme sırasında,

alınacak güvenlik tedbirlerini ihtiva eder.

Parlayıcı,patlayıcı,tehlikeli ve zararlı maddeler ile ilgili güvenlik tedbirleri

Sıvılaştırılmış petrol gazları (LPG.)

Magnezyum, vb. Parlayıcı katı maddeler ve alaşımları

Nitrosellüloz, selüloit vb parlayıcı patlayıcı maddeler

Karpit (kalsium karbür) ve asetilen

Uçucu ve parlayıcı sıvılarla hazırlanan tabanca boyaları

Un, yem vb. Maddeler

Nişasta vb. Maddeler

ile çalışmalarda alınacak güvenlik tedbirleri.

Sıcak veya soğuk korozif maddelerle çalışmalarda alınacak güvenlik tedbirleri

Nitrik asit, sülfirikasit ve hidroklorik asit veya benzeri maddeler,

Sodyumhidroksit, potasyumhidroksit, kalsiumhidroksit ve benzeri maddeler ,

Hidroflüorikasit ,

Katı karbondioksit (kurubuz).

ile çalışmalarda alınacak güvenlik tedbirleri.

Zehirleyici, tahriş edici ve zararlı maddelerle çalışmalarda alınacak güvenlik tedbirleri

Kurşun ve kurşun alaşımları veya kurşun bileşikleri,

Fosfor ve bileşikleri,

Zehirleyici, tahriş edici ve zararlı katı veya sıvılar,

Zehirleyici, tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazlar,

Maden kömürü katranından elde edilen aromatik hidrokarbonlar (benzen, naftalin, antrasen) ve türevleri (toluen, ksilen,fenol, krezol) vb.,

Zehirleyici, tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazlar,

Hayvansal ve bitkisel maddeler

İle çalışmalarda alınacak güvenlik tedbirleri.

Yetkili eleman gözetimi

Tüzük kapsamında ki işlerin yetkili teknik eleman gözetiminde yapılmasını hükme bağlamıştır.

Ekler kısmında aşağıdaki çizelgeler yer almaktadır,

MAK değerleri veren ilk 2 çizelge;

Kimyasal Mad. Çalışmalarda Sağ.ve Güv.Önl.Hak.Yön.ekinde maruziyet sınır değerleri ile ilgili liste verildiğinden,yürürlükten kaldırılmıştır.

Çizelge I. Gaz halindeki maddeler,

Çizelge II. Toz halindeki maddeler,

Çizelge III. Silisyumdioksit ve silikatlar,

Çizelge IV a. Tratil,klorat,perklorat vb. Patlayıcı maddeler ,

Çizelge IV b. Dinamit, nitrogliserin, nitroselülloz vb. Patlayıcı mad.,

Çizelge IV c. Potasyumnitrat ihtiva eden barut (kara barut) vb.,

Çizelge IV d. Amonyumnitrat,sıvı O2,sıvı hava ve bunları ihtiva eden patlayıcı maddeler

Çizelge V. Parlayıcı sıvılar ve sıvılaştırılmış petrol gazları İle ilgili uzaklıklar

IV: KİMYASALLARLA DOĞRUDAN VE DOLAYLI OLARAK İLGİLİ MEVZUAT

1. Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik- : 26.12.2003/25328RG:

2. Kanserojen Ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik : 26.12.2003/25328RG

3. Asbestle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik : 26.12.2003/25328RG

4. Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik : 26.12.2003/25328RG

5. Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde Ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük : 24.12.1973/14752RG

6. Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği ÇO.Bak.:11.07.1993/21634RG

7. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (Lpg) İle Çalışan Motorlu Taşıtlar İçin İkmal İstasyonlarının Kuruluş, Denetim, Emniyet Ve Ruhsatlandırma İşlemlerine İlişkin Yönetmelik :12.02.2002 / 24669RG.

4-PATLAMADAN KORUNMA DÖKÜMANI

İşyerinde hazırlanacak patlamadan korunma dokümanında;

Patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği,

Patlamadan korunmak için alınacak önlemler,

İşyerinin patlama olasılığı ve sonuçları açısından sınıflandırılması,

Çalışma yerleri ile uyarı cihazları da dahil iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrol ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı,

İşyerinde kullanılan tüm ekipmanın “iş ekipmanlarının kullanımında sağlık ve güvenlik şartları yönetmeliği”ne uygun olduğu,

hususları yazılı olarak yer alacaktır