Kial Mi Ne Estas Kristano - RUSSELL

8/19/2019 Kial Mi Ne Estas Kristano - RUSSELL

1/32

1

eLIBROKIAL MI NE ESTAS KRISTANO

eLIBR O

I N K O

Bertrand Russell

Kial mi

ne estaskristano


2/32

2


Bertrand Russell

KIAL MI NE ESTAS KRISTANO

Teksto de konferenco de la 6-a de marto 1927 Esperantigis Robert Pontnau

eLIBRO Aran¸is: Franko Luin

ISBN [email protected]

http://www.omnibus.se/inko JANUARO 2003


3/32

3


Enhavo

Kion signifas kristano? 5

La ekzisto de Dio 7La argumento de la unua kialo 8

La argumento de la natura le¸o 10

La argumento de la plano 13

La moralaj argumentoj favoraj al Dieco 15La argumento de la rimedo al maljusteco 17

La karaktero de Kristo 19

Difektoj en la doktrino de Kristo 21

La morala problemo 23La emocia faktoro 26

Kiel la eklezioj bremsis la progreson 28

Timo, la fundamento de la religio 30

Kio estas farenda 31


4/32

4


K

iel diris al vi via prezidanto, la temo pri kiu miparolos hodiaû vespere estas ”Kial mi ne estas kri-

stano”. Eble estus bone antaû çio klopodi ekscii, kion onikomprenas sub la vorto kristano. ¯i estas niatempe uzataen tre nepreciza senco de multegaj homoj. Iuj homojkomprenas simple sub tio homon, kiu klopodas havi vir-tan vivon. En tiu senco mi supozas, ke estus kristanoj ençiuj sektoj kaj en çiuj kredoj; sed mi ne pensas, ke tioestas la propra senco de tiu vorto, simple, çar ¸i impli-cus, ke çiuj homoj, kiuj ne estas kristanoj — çiuj budha-noj, konfuceanoj, islamanoj ktp. — ne klopodas havi vir-

tan vivon. Mi ne komprenas sub kristano homon, kiuklopodas dece vivi laû siaj principoj. Mi pensas, ke videvas havi iun kvanton da difinita kredo antaû ol vi raj-tos nomi¸i kristano. Tiu vorto ne havas nun la senkomp-romisan sencon, kiun ¸i havis dum la tempo de Sankta

Aûgusteno kaj de Sankta Tomaso la Akvinano. Tiam,kiam homo diris, ke li estas kristano, oni sciis, kion tiosignifis. Oni akceptis tutan aron da kredoj, kiuj estis treprecize difinitaj, kaj vi devis kredi je çiu silabo de tiujkredoj kun la tuta forto de via konvinkiteco.


5/32

5


Kion signifas kristano?

N

untempe ne estas tute la samo. Ni devas esti iompli malprecizaj en nia signifo de kristaneco. Mi

pensas tamen, ke estas du punktoj, kiuj estas tute fun-damentaj al iu nomanta sin kristano. La unua estas dog-ma punkto, nome vi devas kredi je Dio kaj senmorteco.Se vi ne kredas je ambaû tiuj ecoj, mi ne pensas, ke vipovas vere nomi¸i kristano. Krome, cetere kiel la nomoimplicas, vi devas iagrade kredi je Kristo. Islamanoj ek-zemple kredas ankaû je Dio kaj la senmorteco, sed ilitamen ne nomi¸us kristanoj. Mi pensas, ke vi devas haviminimume la kredon, ke Kristo estis, se ne Dia, almenaû

la plej bona kaj sa¸a inter la homoj. Se vi ne pretas kre-di tiom pri Kristo, mi pensas, ke vi ne rajtas vin nomikristano. Kompreneble estas alia senco, kiun vi trovas enWhitaker’s Almanach kaj en geografiaj libroj, kie oni de-klaras, ke la monda lo¸antaro estas dividita en krista-

nojn, islamanojn, budhanojn, fetiçistojn kaj tiel plu; kajen tiu senco ni estas çiuj kristanoj. La geografiaj librojenkalkulas nin çiujn, sed en pure geografia senco, kiun,mi supozas, ni povas ignori. El tio mi do konkludas, ke,kiam mi diras al vi, ke mi ne estas kristano, mi devas diri


6/32

6


al vi du malsamajn aferojn: unue, kial mi ne kredas jeDio kaj senmorteco; kaj due, kial mi ne pensas, ke Kristo

estis la plej bona kaj la plej sa¸a el çiuj homoj, kvankammi agnoskas, ke Li havas altan gradon de morala bone-co.

Sen la sukcesaj klopodoj de la nekredantoj en la pas-inteco, mi ne povus doni tian elastan difinon de krista-

neco. Kiel mi diris antaûe, en la pasinteco tiu çi vorto ha-vis multe pli precizan sencon. Ekzemple ¸i inkludis lakredon je la infero. La kredo en la eterna fajro de la in-fero estis esenca parto de la kristana kredo ¸is tute no-vaj tempoj. En tiu çi lando ¸i çesis esti esenca parto prodecido de la Privata Konsilantaro, kiun ne agnoskis laçefepiskopo de Canterbury kaj la çefepiskopo de York;en tiu çi lando tamen la religio estas fiksita per parla-menta le¸o, kaj la Privata Konsilantaro povis do prete-

rlasi la monsinjorajn moÿtojn, kaj infero ne plu estis ne-cesa al kristano. Mi sekve ne insistos, ke kristano devaskredi je infero.


7/32

7


La ekzisto de Dio

P

or pritrakti la demandon pri la ekzisto de Dio, tioestas ampleksa kaj serioza demando, kaj se mi vo-

lus ̧ in pritrakti en taûga maniero, mi devus lasi vin çi tie¸is la Dia Regno alvenos. Vi do pardonos min, se mi ¸inpritraktos laû iom supraîa maniero. Vi scias komprene-ble, ke la katolika eklezio faris dogmon de tio, ke la ek-zisto de Dio povas esti pruvita de la sola racio. Tio estasiom stranga dogmo, sed estas unu el iliaj dogmoj. ¯idevis enkonduki ¸in, çar je certa momento la liberpen-suloj ekkutimis aserti, ke ekzistas tiaj kaj tiaj argumen-toj, kiujn la sola racio povas evidentigi kontraû la ekzisto

de Dio, sed ke tamen ili konsideris la ekziston de Diodogmero. La argumentoj kaj kialoj estis elvokataj dumlonga tempo, kaj la Katolika Eklezio sentis, ke ¸i devasçesigi tion. ¯i do asertis, ke la ekzisto de Dio povas estipruvita de la sola racio, kaj ¸i devis starigi, kion ¸i opi-

niis argumentoj por pruvi ¸in. Estas kompreneble mul-taj, sed mi kontenti¸os preni nur kelkajn.


8/32

8


La argumento de la unua kialo

E

ble la plej simpla kaj plej facile komprenebla argu-mento estas tiu de la unua kialo. ¯i asertas, ke çio,

kion ni vidas en tiu çi mondo havas kialon, kaj ke retroi-rante la çenon de la kialoj oni devas alveni al la unua ki-alo, kaj al tiu unua kialo oni donas la nomon Dio. Tiu ar-gumento miaopinie ne tre valoras nuntempe, çar la no-cio pri kialo ne plu estas precize, kio ¸i kutimis esti. Fi-lozofoj kaj scienculoj studis la nocion pri kialo, kaj ̧ i neplu havas nun la antaûan forton; sed krom tio, vi povaskonstati, ke la argumento, ke devas esti unua kialo estastute senvalora. Mi devas konfesi, ke kiam mi estis juna

kaj tre serioze meditis pri tiuj demandoj en mi mem, midum longa tempo akceptis la argumenton de la unuakialo, ̧ is la tago kiam dekokjara mi legis la membiogra-fion de John Stuart Mill, kaj malkovris tiun çi frazon:Mia patro instruis min, ke la demando ”Kiu faris min?” ne

havas respondon, çar ¸i tuj okazigas la alian demandon: ”Kiu kreis Dion?” Tiu çi tre simpla frazo rivelis al mi, kionmi kredas ¸is nun, la malverecon de la argumento de launua kialo. Se çio devas havi kialon, tiam Dio havas ki-alon. Se io sen kialo ekzistas, tio povas esti tiel la mon-


9/32

9


do kiel Dio, do tiu argumento ne valoras. ¯i estas pre-cize samnatura kiel la hindo, kiu asertas, ke la mondo

kuÿas sur elefanto kaj la elefanto sur testudo, kaj kiamoni demandas ”Kaj la testudo?”, la hindo respondas, ”Niÿan¸u la diskuttemon.” Tiu argumento vere ne estas plibona ol tio. Ne estas argumento, kial la mondo ne estussen kialo, nek aliflanke argumento, ke ̧ i ne çiam ekzis-

tis. Ne estas kialo supozi, ke la mondo havas komencon.La ideo, ke aîoj devas havi komencon estas fakte pro-dukto de nia malriça fantazio. Pro tio eble ni ne bezonasperdi tempon çe la argumento de la unua kialo.


10/32

10


La argumento de la natura le¸o

E

kzistas krome tre ofta argumento çerpita el la natu-ra le¸o. ¯i estis tre moda argumento dum la deko-

ka jarcento, precipe sub la influo de Isaac Newton kaj delia kosmogonio. Oni observis la planedojn turni¸antajnçirkaû la suno laû la le¸o de gravito, kaj oni pensis, keDio ordonis al tiuj planedoj movi¸i laû tiu aparta manie-ro, kaj ke ili tion faris pro tiu kialo. Tio estis tutcerte fa-cila kaj simpla klarigo, kiu evitis la zorgon serçi plianklarigadon de la gravita le¸o. Nuntempe oni klarigas lagravitan le¸on laû iom pli komplikita maniero, kiun in-struis al ni Einstein. Mi ne volas prelegi al vi pri la gra-

vita le¸o laû la interpretado de Einstein, çar tio denoveestus temporaba; çiukaze oni ne plu kredas je tiu specode natura le¸o, kiun oni trovis en la Newtona sistemo,kie pro kialoj, kiujn neniu povis kompreni, la naturohavis unuforman sintenon. Ni opinias hodiaû, ke mul-

taj aferoj, kiujn ni opiniis esti naturaj le¸oj, estas verdi-re homaj konvencioj. Vi scias, ke eç en la plej malprok-simaj profundoj de la stela spaco, mil metroj estas unukilometro. Tio estas sendube tre rimarkinda fakto, sed vipovas apenaû nomi ¸in natura le¸o. Kaj tre multaj afe-


11/32

11


roj, kiujn ni konsideris kvazaû naturaj le¸oj estas faktesamspecaj. Aliflanke kiam vi povas aliri al iu reala kono

de la atomoj, vi trovos ke ili estas multe malpli depen-daj de le¸oj ol oni kredis, kaj ke la eltrovitaj le¸oj estasstatistikaj meznormoj, kiuj tre similas tiujn, kiujn okazi-gus hazardo. Ekzistas, ni çiuj scias, le¸o laû kiu, kiam oni

îetas ludkubojn, la duobla seso venas çiun trideksesan

fojon, kaj oni ne konsideras tiun fakton pruvo, ke la falode la kuboj obeas ian intencon; se male la duobla sesovenus çiufoje, ni tiam pensus, ke tio estas intenca afero!La plej multaj naturaj le¸oj estas el tiu speco. Ili estasstatistikaj meznombroj kvazaû el hazardaj le¸oj; kaj tioigas tiun aferon de la natura le¸o multe malpli kredin-da ol iam antaûe. Krom tiu konstato, kiu reprezentas lamomentan staton de la scienco, kiu povas ÿan¸i¸i mor-gaû, la tuta ideo, ke la natura le¸o implicas le¸faranton

ÿuldi¸as al konfuzo inter la tiel nomita natura le¸o kaj lahomaj le¸oj. La homaj le¸oj estas ordonoj, kaj ordonasal vi sinteni laû iu maniero, kaj vi povas submeti¸i al iliaû elekti ne submeti¸i; sed la naturaj le¸oj estas priskri-bo, kiel aîoj fakte okazas, kaj pro la fakto, ke ili estas sim-

pla priskribo de iliaj agoj, vi ne povas argumenti, ke ek-zistas iu, kiu ordonas al ili fari tion, çar, eç supozante ketiel estus, ni tiam frontus la demandon: ”Kial Dio pri-skribis ¸uste tiujn naturajn le¸ojn kaj ne aliajn?” Se vidiras, ke Li faris tion simple pro sia propra bona plezu-


12/32

12


ro kaj sen iu kialo, vi trovos tiam, ke estas io, kio ne sub-meti¸as al la le¸o, kaj via çeno de naturaj le¸oj rompi-

¸os. Se vi diras, kiel faras multaj ortodoksaj teologoj, keen çiuj le¸oj, kiujn faras Dio, Li havas kialon fari tiujnle¸ojn prefere al aliaj — la kialo estante memkomprene-ble krei la kiel eble plej bonan mondon — kvankam ̧ inobservante vi povus dubi pri tio —, se estus kialo por la

le¸oj, kiujn Dio donis, tiam Dio mem estus submetita alla le¸o, kaj tiam ne estas avanta¸o enkonduki Dion kielperanton. Vi fakte havas le¸on antaûan kaj eksteran alla Diaj dekretoj, kaj Dio ne helpas vian tezon, çar Li neestas la supra le¸faranto. Mallonge, la argumento de lanatura le¸o ne plu havas la antaûan forton. Mi lokaskronologie tiujn argumentojn. La argumentoj uzataj porpruvi la ekziston de Dio ÿan¸as sian karakteron laû latempo. Ili unue estis malfacilaj intelektaj argumentoj,

entenantaj iujn precizajn sofismojn. Ju pli ni venas al lanunaj tempoj, des malpli intelekte respektindaj ili i¸as,kaj des pli trafitaj de iu morala malprecizeco.


13/32

13


La argumento de la plano

L

a sekva paÿo en tiu procezo kondukas nin al la argu-mento de la plano. Vi çiuj konas tiun argumenton:

çio en la mondo estas farita, por ke ni povu vivi en ̧ i, kajse la mondo estus eç iom malsimila, ni ne povus vivi en¸i. Tio estas la argumento de la plano. Foje ¸i estas sufiçekurioza; ekzemple oni asertas, ke kunikloj havas blan-kan voston, por ke oni povu facile pafi ilin. Mi ne scias,kion kunikloj pensus pri tiu efektivi¸o de la argumento.Oni povas facile parodii tiun argumenton. Vi çiuj konasla rimarkigon de Voltaire (Volter), ke la nazo estis krei-ta por subteni okulvitrojn. Tiu speco de parodio ne es-

tas tiel malproksima de la celo kiel oni kredis en la 18-a jarcento, çar de la tempo de Darwin, ni pli bone kom-prenas, kial vivestaîoj adapti¸as al la çirkaûanta mondo.Ne la çirkaûaîo adapti¸is al ili, sed ili evoluis por adap-ti¸i al ̧ i, kaj tio estas la bazo mem de adaptado. Tute ne

estas plano çirilate.Kiam oni ekrigardas tiun argumenton de la plano, es-tas tute surprize konstati, ke oni povas kredi, ke tiu çimondo, kun çiuj aîoj, kiuj enestas, kun çiuj malperfek-taîoj, povus esti la plej bona, kiun çiopovo kaj çioscio


14/32

14


povus produkti dum milionoj da jaroj. Mi vere ne povaskredi tion. Çu vi opinias, ke se vi havus çiopovon kaj çio-

scion, vi povus fari nenion pli bonan ol la Ku Klux Kla-non aû la faÿistojn? Krom tio, se vi akceptas la komunajnle¸ojn de la scienco, vi devas supozi, ke la homa vivo kajla vivo sur tiu çi planedo malaperos post certa tempo; tioestas etapo de la ekfini¸o de la sunsistemo; je certa eta-

po de la fini¸o, temperaturoj kaj aliaj kondiçoj taûgas alprotoplasmo, kaj dum mallonga tempo estas vivo en lavivo de la tuta sunsistemmo. Oni vidas en la luno la aîonal kiu emas la tero — io mortinta, malvarma, kaj senvi-va.

Oni diras al mi, ke tiu speco de opinio estas deprima,kaj oni ofte diras, ke se oni kredus je tio, oni ne plu po-vus vivi. Ne kredu tion, çio tio estas stultaîo. Neniu zor-gas pri io okazonta post milionoj da jaroj. Eç se ili kre-

das havi zorgojn pro tio, ili havas zorgojn pro multe plisenpera kialo, eble simple malbona digestado; sed ver-dire neniu estas vere malfeliça pro evento, kiu okazos entiu çi mondo post milionoj kaj milionoj da jaroj. Tialkvankam estas terure supozi, ke la vivo malaperos —

tamen mi supozas, ke oni povas diri tion, kvankam iam,kiam mi konsideras, kion faras homoj el iliaj vivoj, mi fi-nopinias, ke tio estas preskaû konsolo —, tiu penso nekapablas mizerigi la vivon. ̄ i simple instigas turni sianatenton al aliaj temoj.


15/32

15


La moralaj argumentojfavoraj al Dieco

Nun ni atingas plian etapon en tio, kion mi nomus

la intelekta deklino, kiun la teistoj faris en siaj ar-gumentoj, kaj ni alvenos al tio, kion oni nomas moralajargumentoj favore al la ekzisto de Dio. Vi çiuj kompre-neble scias, ke estis iam tri intelektaj argumentoj favo-re al la ekzisto de Dio, kiuj çiuj estis rebatitaj de Imma-nuel Kant en la Kritiko de la pura racio; sed ¸uste kiam liestis rebatinta tiujn argumentojn, li elpensis novan, mo-ralan argumenton, je kiu li firmege kredis. Li similis mul-tajn homojn, koncerne intelektajn fakojn li estis skep-

tikulo, sed koncerne moralajn fakojn li implice kredis jela maksimoj de sia infaneco. Tio ilustras punkton, kiunla psikanalistoj tiom akcentas: la influo de la rememorojel la frua infaneco estas eksterordinare pli forta ol tiu dela rememoroj de malpli frua periodo.

Kant, kiel mi diris, elpensis novan moralan argumen-ton por la ekzisto de Dio, kiu sub diversaj formoj estisege populara dum la 19-a jarcento. ¯i havas plurajn for-mojn. Unu el tiuj formoj konsistas en diro, ke estus nekbono nek malbono, se Dio ne ekzistus. Mi momente ne


16/32

16


interesi¸as, çu estas diferenco aû ne inter bono kaj mal-bono: tio estas alia demando. La punkto, kiu interesas

min estas, ke se vi tute certas, ke estas diferenco interbono kaj malbono vi tiam estas en jena situacio: çu tiuçi diferenco ÿuldi¸as al la Dia volo aû ne? Se ̧ i ÿuldi¸asal la Dia volo, tiam por Dio mem ne estas diferenco in-ter bono kaj malbono, kaj tiukaze ne havas sencon aser-

ti, ke Dio estas bona. Se vi asertas, kiel faras la teologoj,ke Dio estas bona, vi devas tiam diri, ke bono kaj mal-bono havas signifon sendependan de la Dia decido, çarla Diaj decidoj estas bonaj kaj ne malbonaj sendependede la fakto, ke Li tion decidis. Se vi subtenas tiun çi vid-punkton, vi devos tiam diri, ke bono kaj malbono ne ek-ekzistis per la Dia interveno sed ke ili estas esence an-taûaj al Dio. Vi povas kompreneble diri, se vi volas, keekzistas supra diaîo, kiu ordonis al Dio, kreanto de la

mondo, aû vi povas samopinii kiel la gnostikuloj — opi-nio, kiun mi ofte konsideris tre ebla —, nome ke la mon-do, kiun ni konas, estis kreita de la Diablo en momen-to, kiam Dio ne atentis. Oni povas longe debati pri tio,kaj mi ne intencas rebati tiun vidpunkton.


17/32

17


La argumento de la rimedoal maljusteco

Estas alia speco de morala argumento tre kurioza.

Jen ̧ i: oni diras, ke la ekzisto de Dio tre necesas porenkonduki justecon en la mondon.

En tiu çi parto de la universo regas granda maljuste-co. Ofte justulo suferas, ofte maliculo prosperas, kaj onimalbone ekscias, kiu el ambaû kazoj estas pli ¸ena; sedse oni volas, ke justeco regu en la universo kiel tuto, onidevas supozi estontan vivon, kiu povas reekvilibrigi lasurteran vivon. Tiam, oni diras, necesas, ke estu Dio,paradizo kaj infero por ke finfine justeco regu. Tio estas

tre kurioza argumento. Se oni konsideras ̧ in el sciencavidpunkto, oni diros: ”Mi tamen konas nur tiun çi mon-don. Mi ne konas la ceteron de la universo. Tamen, seoni povas rezoni per eblecoj, oni diros, ke tiu çi mondoestas verÿajne bona ekzemplo, kaj ke forte eblas, ke an-

kaû aliloke regas maljusteco.” Ni supozu, ke vi açetaskeston da oran¸oj, vi malfermas ̧ in, kaj trovas ke la tutasupera tavolo estas putri¸inta, vi ne dirus: ”La malsupe-raj certe estas bonaj, por ke la tuto reekvilibri¸u.” Vidirus ”Eble la tuta sendaîo difekti¸is.” Kaj verÿajne tiel


18/32

18


rezonus scienculo antaû la universo. Li dirus: ”Ni trovasen tiu çi mondo grandan kvanton da maljusteco, kaj tio

estas kialo supozi, ke justeco ne regas en tiu çi mondo;kaj tio liveras argumenton kontraû diaîon kaj ne favoreal ¸i.” Mi kompreneble scias, ke tiu speco de argumen-toj ne estas el tiuj, kiuj persvadas homojn. Kio persvadasilin kredi je Dio tute ne estas intelekta argumento. La

plej multaj homoj kredas je Dio, çar oni instruis ilin kre-di je Dio ekde la frua infanceco, kaj tio esta la çefa kia-lo.

Mi krome pensas, ke la dua forta kialo estas la dezi-ro senti sin sekura, iu sento, ke granda frato protektasvin. Tio ludas grandan rolon por instigi la homojn kre-di je Dio.


19/32

19


La karaktero de Kristo

M

i volas nun diri kelkajn vortojn pri temo, kiu, mipri tio ofte pensas, ne estas sufiçe pritraktata de

raciistoj. Tio estas la demando, çu Kristo estis la plejbona kaj la plej sa¸a el la homoj. ¯enerale oni certas, keni çiuj devas konsenti pri tio. Mi ne konsentas. Mi kon-sideras, ke ekzistas pluraj punktoj pri kiuj mi konsentaskun Kristo multe pli ol la praktikantaj kristanoj. Mi nepensas, ke mi povus sekvi Lin çien, sed mi povus iri kunLi multe pli malproksimen ol la plej multaj praktikantajkristanoj. Vi memoru, ke Li diris: ”Ne rezistu al malbo-no; sed al tiu, kiu frapas vian dekstran vangon, turnu

ankaû la alian.” (Mateo, V, 39). Tio ne estas nova mak-simo aû nova principo. Lao Ze kaj Budho efektivigis ¸inçirkaû kvin- aû sescent jaroj antaû Kristo, sed tio ne es-tas principo al kiu kristanoj vere submeti¸as. Mi ne du-bas, ke la nuna çefministro (Stanley Baldwin) estas tre

sincera kristano, sed mi ne konsilas al iu vangofrapi lin.Mi kredas, ke li pensas, ke tiu teksto havas nur simbolansencon.

Estas ankaû alia punkto, kiun mi opinias elstara. Vimemoru, ke Kristo diris: ”Ne ju¸u, por ke vi ne estu ju¸i-


20/32

20


taj.” (Mateo, VII, 1). Mi ne kredas, ke tiu çi principoestus tre populara en la ju¸ejoj de kristanaj landoj. Mi

iam konis sufiçe multajn ju¸istojn, kiuj estis fervoraj kri-stanoj, kaj neniu el ili opiniis, ke ju¸ado kontraûas lakristanajn principojn. Kristo diris ankaû: ”Donu al kiuvin petas, kaj ne forturni¸u de pruntemulo.” (Mateo V,21). Tio estas elstara principo. Via prezidanto memori-

gis vin, ke ni ne estas çi tie por paroli pri politiko, sed mine povas malobservi, ke dum la lastaj ¸eneralaj balotoj,oni batalis pro la demando, çu dezirindas forturni¸i depruntemuloj, tial ke oni devas pensi, ke la liberala kaj lakonservativa partioj de tiu çi lando konsistas el homoj,kiuj ne konsentas kun la instruado de Kristo, çar ili vi-deble forturni¸is de ¸i tiuokaze.

Estas ankaû alia maksimo de Kristo, kiun mi opiniasriçenhava. Li diris: ”Se vi deziras esti perfekta, iru, ven-

du viajn posedaîojn, kaj donu al la malriçuloj.” (MateoXIX, 21). Jen elstara maksimo, sed oni ̧ in ne multe efek-tivigas. Çiuj tiuj maksimoj estas bonegaj, kvankam onimalfacile povus efektivigi ilin. Mi mem ne pretendassubmeti¸i al ili, sed tamen, tio ne same gravas, kiel por

kristano.


21/32

21


Difektoj en la doktrino de Kristo

A

gnoskinte la elstarecon de tiuj çi maksimoj, mi ve-nas al iuj punktoj, kie ne montri¸as nek la ekster-

ordinara sa¸eco nek la eksterordinara boneco, kiujn laevangelioj atribuas al Kristo, (mi povas diri ankaû, ke nine okupi¸os pri lia historieco). Historie estas tre dubin-de, çu Kristo entute iam ekzistis, kaj se Li ekzistis, ni ne-nion scias pri Lia vivo. Mi parolas pri Kristo kiel Li ape-ras en la evangelioj, kaj mi prenas la evangelion kiel ¸iestas, kaj tie ni malkovras aferojn, kiuj ne ÿajnas esti tresa¸aj. Kristo pensis inter alie, ke Lia dua alveno okazosinter nuboj de gloro kaj antaû la morto de la homoj, kiuj

vivis en tiu tempo.Tre multaj tekstoj pruvas tion. Li diras ekzemple: ”Vine trairos la urbojn de Izrael antaû ol venos la filo dehomo.” (Mateo X, 23). Poste Li diras: ”Inter la çi tie sta-rantaj, estas iuj, kiuj neniam gustumos morton, antaû ol

ili vidos la filon de homo venantan en sia regno.” (Ma-teo, XVI, 28). Kaj estas tre multaj tekstoj, kie absoluteevidentas, ke Li kredis ke Lia dua alveno okazos, kiammultaj Liaj tiamaj aûskultantaj estos ankoraû vivantaj.Tio estis la kredo de Liaj unuaj disçiploj, kaj la funda-


22/32

22


mento de granda parto de Lia morala instruado. Kiam Lidiris: ”Tial ne zorgu pri la morgaûa tago.” (Mateo VI,

34.), kaj eldiris ankaû similaîojn, estas grandparte, çar Lipensis, ke Lia dua alveno okazos ege baldaû, kaj ke lasurteraj aferoj pro tio ne valoris. Mi certe renkontis kri-stanojn, kiuj pensis, ke la dua alveno estos tuja. Mi konisinter alie pastron, kiu terurigis siajn paro˛anojn, aser-

tante, ke la dua alveno estis vere tuja. Sed li plantis ar-bojn en sia ¸ardeno, kaj liaj paro˛anoj tion vidinte estistrankviligitaj. La unuaj kristanoj vere kredis je tio, kaj nefaris aîojn kiel planti arbojn en siaj ¸ardenoj, ili akcep-tis de Kristo la kredon, ke Lia dua alveno estos tuja. Tiusinteno ne estis tiel sa¸a, kaj Li tutcerte ne estis ege sa¸a.


23/32

23


La morala problemo

E

stas miaopinie tre serioza difekto en la morala ka-raktero de Kristo. Li kredis je la infero. Mi mem ne

kredas, ke iu persono, kiu estas vere profunde humanapovas kredi je eterna puno. Tamen Kristo, kiel priskribasLin la evangelioj, kredis certe je eterna puno, kaj oni tro-vas plurfoje ven¸eman furoron kontraû la homoj, kiujne volis aûskulti Lian predikadon — sinteno, kiu ne es-tas escepta çe predikistoj, sed kiu malutilas al absolutaperfekteco. Vi ekzemple ne trovos tiun sintenon çe So-krato. Vi trovos lin dolça kaj ¸entila kun la homoj, kiujne volis aûskulti lin. Kaj tio taûgas miaopinie multe pli

al sa¸ulo ol ekindigni¸o. Oni memoru la vortojn de lamortanta Sokrato, kaj tiujn, kiujn li direktis kutime almalkonsentemuloj.

En la Evangelioj vi aûdos Kriston diri: ”Serpentoj, vi-puridoj, kiel vi povos eviti la ju¸on de Gehena?” (Mateo,

XII, 33). Tiu sin turnis al homoj, kiuj ne ÿatis Lian pre-dikadon. Mi ne trovas, ke tio estas la plej bona tono, es-tas multaj similaîoj pri la infero. Inter alie estas la konatateksto pri la peko kontraû la Sankta Spirito: ”Kaj al iu,kiu parolos kontraû la Sankta Spirito, tio ne estos par-


24/32

24


donita en çi tiu mondo nek en la venonta.” (Mateo XII,32). Tiuj tekstoj okazigis neeldireblan kvanton da tur-

mentoj en la mondo, por çiuspecaj homoj, kiuj imagis,ke ili pekis kontraû la Sankta Spirito, kaj pensis, ke onine pardonos al ili nek en tiu çi mondo nek en la venonta.Mi ne kredas, ke estaîo, kiu posedus iometan naturanbonecon povus enkonduki tian timegon kaj teruron en

la mondon.Kristo krome diras: ”La filo de la homo elsendos siajn

an¸elojn, kaj ili kolektos el lia regno çiun falpuÿilon, kajçiujn, kiuj faras maljustecon, kaj forîetos ilin en la for-non de fajro; tie estos la plorado kaj la grincado de den-toj.” (Mateo XIII, 41-42). Kaj li plu parolas pri ploradokaj grincado de dentoj. Tio ripeti¸as frazon post frazo.Evidentas al la leganto, ke Kristo konsideras tiun plora-don kaj grincadon de dentoj kun ia plezuro, alie tio ne

ripeti¸us tiom ofte. Poste vi kompreneble memoras laÿafojn kaj la kaprojn. Dum lia dua alveno, Jezuo disigasla ÿafojn disde la kaproj, kaj diras al la kaproj: ”For demi, malbenitaj, en la eternan fajron.” (Mateo XXV, 41).Li aliloke diras: ”Kaj se via mano faligas vin, detrançu

¸in: estas pli bone por vi eniri en vivon kripla prefere ol,havante du manojn, eniri en la Gehenan, en la neesting-eblan fajron.” (Marko IX, 43). Li sençese ripetas tion. Midevas diri, ke mi konsideras çi tiun tutan doktrinon, laûkiu la infera fajro estas puno pro la peko, kiel kruelecan


25/32

25


doktrinon. Tio estas doktrino, kiu enkondukis krueleconen la mondon, kaj pravigis jarcentojn da torturo. La

evangelia Kristo, kiel la apostoloj lin priskribas, devasesti konsiderata, kiel parte respondeca pro tio.

Estas aliaj malpli gravaj detaloj. Estas la rakonto pri laporkoj en la lando de la gerasenoj. Ne estis tre afable porla porkoj meti demonojn en ilin kaj ilin faligi de krutaîo

en la maron. Çu Jezuo ne estis çiopova kaj ne povis tut-simple forigi la demonojn? Sed Li preferis enirigi ilin enla porkojn. Krom tio, estas la kurioza rakonto pri la fi-garbo, kiu çiam mirigis min. Vi memoras, kio okazis alla figarbo: ”Li malsatis. Kaj vidinte el malproksime figar-bon havantan foliojn, Li aliris, por trovi, se eble, ion sur¸i; kaj veninte al ¸i Li trovis nenion krom folioj, çar latempo de figoj ankoraû ne venis. Kaj responde Li diris al¸i: Neniu por çiam man¸u fruktojn el vi…. Kaj … Petro

diris al Jezuo: ‘Rabeno, jen forvelkis la figarbo, kiun vimalbenis.’.” (Marko, XI, 14-21). Tio estas tre kurioza ra-konto, çar ne estis taûga sezono por figoj, kaj oni vere nepovis riproçi tion al la arbo. Mi ne kredas, ke rilate sa¸-econ aû virton Kristo tiel alte staras kiel aliaj historiaj

personoj. Mi çirilate starigus Budhon aû Sokraton superlin.


26/32

26


La emocia faktoro

K

iel mi jam diris, mi ne kredas, ke la vera kialo de ak-cepto de religio koncernas iagrade cerbumadon.

Oni akceptas religion pro emociaj kialoj. Ofte oni dirasal ni, ke estas tre malbone ataki religion, çar religio igasla homojn virtaj. Miaflanke mi tute ne certas pri tio. Vikonas tutcerte la parodion, kiun faris Samuel Butler pritio en sia romano Reveno al Erevono. Vi memoras, ke enErevono iu Higgs alvenas al izolita lando. Li tie pasigasian tempon, kaj eskapas la landon en balono. Dudekjarojn poste li revenas al tiu lando, kaj trovas novan re-ligion en kiu oni adoras lin sub la nomo de la ”Filo de la

Suno”, kaj rakontas, ke li supreniris en la çielon. Oniestas celebronta la feston de la Çieleniro, li aûdas pro-fesorojn Hanky kaj Panky, altrangulojn de la religio dela Filo de la Suno, asertante, ke ili neniam vidis la tiel no-mitan Higgs, kaj ke ili esperas, ke ili neniam vidos lin.

Ege indigni¸inta, li alproksimi¸as al ili kaj diras: ”Mi vo-las klarigi tiun çi mistifikon, kaj al la popolo de Erevo-no mi diros, ke mi, Higgs, estas nur homo, kaj forlasisvian landon per balono.” Oni diras al li: ”Tion ne faru,çar çiuj moralaj principoj de tiu çi lando fontas el tiu


27/32

27


mito, kaj se oni ekscios, ke vi ne çieleniris, çiuj i¸os mali-caj.” Li persvadi¸as, ke tio veras, kaj hejmrevenas neri-

markite.Laû tiu ideo, ni çiuj estus malicaj, se ni ne efektivigus

la kristanan religion. Ÿajnas al mi, ke la plej multaj ho-moj, kiuj efektivigis ¸in, estis plej ofte ege malicaj. Plejkurioze, ju pli arda la religiemo kaj ju pli forta la dogme-

mo en unu historia periodo, des pli kruela kaj aça estisla stato de la mondo. En la periodo de grandega kredo,kiam la homoj vere kredis je çiuj detaloj de la kristanareligio, estis la Inkvizicio kun ¸iaj torturoj, oni bruligismilionojn da malfeliçaj virinoj kiel sorçistinojn, kaj onije la nomo de religio faris al çiuspecaj homoj çiuspecajnkruelaîojn.

Sufiças observi la mondan historion por ekvidi, ke çiujprogresoj en la homaj sentoj, çiu plibonigo de la krima

le¸aro, çiu paÿo al malpli da militoj, çiu paÿo al pli bonatraktado de aliaj rasoj, çiu mildigo de sklaveco, çiu mo-rala progreso, çiam estis kontraûstarataj de la organizitajmondaj eklezioj. Mi povas eç senhezite aserti, ke la kris-tana religio, organizita en eklezioj, çiam estis kaj çiam

estas la çefa malamiko de morala progreso en la mondo.


28/32

28


Kiel la eklezioj bremsisla progreson

Vi eble opinias, ke mi troigas, kiam mi diras, ke an-

koraû estas tiel. Mi ne kredas tion. Pardonu, ke mimencias unu fakton. Ne estas agrable mencii ¸in, sed lasinteno de la eklezioj devigas min mencii ¸in. Ni supo-zu, ke en la hodiaûa mondo, iu knabino pro nescio edzi-ni¸is al sifilismalsana viro. Tiukaze la katolika ekleziodirus: ”Tio estas nedissolvebla sakramento. Vi devas aûesti fraûlaj aû resti kune. Kaj se vi restas kune, vi ne raj-tas uzi kontraûkoncipadon por malhelpi la naski¸on desifilismalsanaj infanoj.” Neniu, kies naturaj simpatioj ne

malformi¸is pro dogmoj, neniu kies morala naturo neestus absolute fermita al suferoj, povus aserti, ke estasbone kaj juste, ke tiu stato daûru.

Tio estas nur unu ekzemplo. Estas tre multaj aferoj,en kiuj nun la eklezio, pro la kontrolo de tio, kion ̧ i no-

mas moraleco, trudas sensence grandajn kaj neutilajnsuferojn al çiuspecaj homoj. Kaj kompreneble, kiel niscias, ̧ i estas malamika al çia progreso, kiam temas primalkreskigo de suferoj en la mondo. ¯i elektis sub lanomo moraleco aron da mallar¸spiritaj sintenaj reguloj,


29/32

29


kiuj havas nenion komunan kun la homa feliço. Kajkiam oni asertas, ke oni devus fari tion aû tion cele al la

feliço de la homaro, ¸i respondas, ke tio ne estas la temo.”Kio estas komuna inter la homa feliço kaj la moralo?Celo de la moralo ne estas feliçigi homojn.”


30/32

30


Timo, la fundamento de la religio

R

eligio çefe kaj precipe fontas, mi pensas, el timo.Parte el la timo antaû nekonataîoj, parte el la deziro

senti, ke speco de pli a¸a frato staros apud vi, kiam vihavos zorgojn aû konfliktojn. Timo estas la bazo de tiututa afero — timo antaû mistero, timo antaû fiasko, timoantaû la morto. Timo generas kruelecon, kaj do ne mi-rige, kiam timo kaj religio iras man-en-mane. Tio estas,çar timo estas la fundamento de ambaû aferoj. En tiu çimondo ni povas nun iomete ekkompreni la fenomenojnkaj iomete ekkontroli ilin helpe de scienco, kiu perfor-te fosis sian vojon paÿon post paÿo kontraû la kristana

religio, kontraû la eklezioj, kaj kontraû la opozicio deçiuj malnovaj superstiçoj. Scienco povas nin helpi kon-traû tiun malkura¸an timon, en kiu la homaro vivis dumtiom da generacioj. Scienco povas instrui nin, kaj, mipensas, ankaû niaj propraj koroj, ne plu serçi elpensitajn

subtenojn, ne plu inventi aliancitojn en la çielo, sed pre-fere streçi niajn fortojn çisube por fari el tiu çi mondo plibonan vivlokon, male al la vivloko, kiun la eklezioj farisdum jarcentoj.


31/32

31


Kio estas farenda

N i volas stari sur niaj propraj piedoj kaj rigardi sen-mensoge la mondon, ̧ iajn bonajn kaj malbonajnecojn, ¸iajn belaîojn kaj ¸iajn malbelaîojn; ni volas vidi

la mondon, kia ¸i estas, kaj sen timo. Ni volas konkeri lamondon per inteligenteco, kaj ne plu submeti¸i kvazaûsklavoj al la teruro, kiun ¸i naskas. La tuta koncepto deDio estas ideo el la malnova orienta despotismo. ¯i es-tas koncepto tute maltaûga al liberaj homoj. Kiam mi vi-das homojn, klini¸antaj en la pre¸ejo kaj konfesantaj, keili estas mizeraj pekuloj kaj çion kio sekvas el tio, miju¸as tion malÿatinda, malinda je respekto al si mem. Nidevas male stari¸i kaj rigardi fronte al la mondo. Ni de-

vas fari plej bone kiel ni povas en tiu çi mondo, kaj se ¸ine estos tiel bona kiel ni deziras, ¸i estos tamen pli bonaol tio, kion faris la aliaj en la pasinteco. Bona mondopostulas scion, bonecon kaj kura¸on. ¯i ne postulas nos-talgion pri la pasinteco, nek ke libera intelekto estu mal-

helpata per la eldiroj de ignoremuloj. ̄ i postulas senti-man perspektivon kaj liberan inteligentecon. ̄ i bezonasesperon por la estonto, ne çiam retrorigardante al mor-tinta pasinteco, kiun, ni pri tio certas, ege superos la es-tonto, kiun nia inteligenteco povas krei.


32/32


www.omnibus.se/inko

ISBN 91-7303-184-4

Documents

Kial Mi Ne Estas Kristano - RUSSELL