Embed Size (px)
Citation preview
T.C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN KENT ÇEPERLERİNE ETKİSİ:
BURDUR KENTİ ÖRNEĞİ
Bekir GÜLER
Danışman
Prof. Dr. M. Ilgar KIRZIOĞLU
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA ANABİLİM DALI
ISPARTA - 2018
© 2018 [Bekir GÜLER]
i
İÇİNDEKİLER
Sayfa
İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. i
ÖZET........................................................................................................................... iii ABSTRACT ................................................................................................................. v TEŞEKKÜR ............................................................................................................... vii ŞEKİLLER DİZİNİ ................................................................................................... viii ÇİZELGELER DİZİNİ ................................................................................................ x
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ............................................................... xi 1. GİRİŞ ....................................................................................................................... 1
1.1. Araştırmanın Amacı .......................................................................................... 3 1.2. Araştırmanın Kapsamı ...................................................................................... 3
2. KAYNAK ÖZETLERİ ............................................................................................ 5
3. KAVRAMSAL AÇIKLAMALAR .......................................................................... 9 3.1. Kent ................................................................................................................... 9
3.2. Kentleşme ........................................................................................................ 10 3.3. Kentsel Büyüme .............................................................................................. 11 3.4. Kentsel Dönüşüm ............................................................................................ 12 3.5. Kent Çeperi ve Kentsel Saçaklanma ............................................................... 14
4. DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE KENTSEL DÖNÜŞÜM VE KENT ÇEPERİ ... 18 4.1. Dünyada Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Süreci ............................................... 18
4.2. Türkiye’ de Kentleşme ve Dönüşüm Süreci ................................................... 20 4.2.1. Tanzimat dönemi ...................................................................................... 22 4.2.2. Cumhuriyet dönemi .................................................................................. 23
4.2.3. 1950-1980 yıllar arası dönem .................................................................. 26 4.2.4. 1980-2000 yıllar arası dönem .................................................................. 27
4.2.5. 2000 yılı sonrası dönem ........................................................................... 28
4.3. Kentsel Dönüşümün Uygulama Yöntemleri ................................................... 29
4.3.1. Kentsel koruma ........................................................................................ 29 4.3.2. Kentsel iyileştirme ................................................................................... 30
4.3.3. Kentsel yenileme ...................................................................................... 30
4.3.4. Kentsel yenileşme .................................................................................... 31 4.3.5. Kentsel yeniden canlanma-canlandırma .................................................. 32
4.3.6. Kentsel yeniden oluşum-yeniden hayat verme ........................................ 32 4.3.7. Soylulaştırma ........................................................................................... 33
4.4. Kentsel Dönüşümün Boyutları ........................................................................ 33
4.4.1. Kentsel dönüşümün fiziksel (tasarım) boyutu ......................................... 34 4.4.2. Kentsel dönüşümün sosyal boyutu ........................................................... 35
4.4.3. Kentsel dönüşümün ekonomik boyutu ..................................................... 36 4.4.4. Kentsel dönüşümün yasal boyutu ............................................................ 37
4.5. Kentsel Dönüşümde Yaşanan Sorunlar ........................................................... 39 4.6. Kent Çeperi ve Kentsel Saçaklanmanın Oluşumu .......................................... 40
4.6.1. Kentsel saçaklanmanın sebepleri ............................................................. 42 4.6.2. Kentsel saçaklanmanın sonuçları ............................................................. 42
4.7. Kent Çeperinde Kentsel Dönüşüm Uygulamaları ........................................... 43
4.7.1. Kepez-Santral Mahallesi riskli alanı ........................................................ 43 5. BURDUR’DA KENTSEL GELİŞİM SÜRECİ VE KENTSEL DÖNÜŞÜM
UYGULAMALARI ............................................................................................ 47 5.1. Burdur İli ......................................................................................................... 47
ii
5.1.1. Konum ...................................................................................................... 47
5.1.2. Tarihçe ..................................................................................................... 48 5.1.3. Coğrafya ................................................................................................... 49 5.1.4. Ekonomi ................................................................................................... 50
5.1.5. Nüfus ve demografi .................................................................................. 50 5.1.6. Sosyo-kültürel yapı .................................................................................. 55 5.1.7. Ulaşım ...................................................................................................... 55 5.1.8. Jeoloji ....................................................................................................... 57 5.1.9. Burdur’un depremselliği .......................................................................... 59
5.2. Burdur’un Kentsel Gelişim Süreci ve Planlamaya İlişkin Araştırma ............. 61 5.2.1. Çevre düzeni planları ............................................................................... 63 5.2.2. Uygulama imar planları ........................................................................... 65
5.2.2.1. 1948 imar planı ................................................................................. 66 5.2.2.2. 1971 imar planı ................................................................................. 67
5.2.2.3. 1987 imar planı ................................................................................. 69 5.2.2.4. 1989 imar planı ................................................................................. 69
5.2.2.5. İlave revizyon imar planı .................................................................. 70 5.2.2.6. Ulucami civarı kentsel ve ticari sit alanı koruma amaçlı imar planı . 71
5.3. Burdur’da Kentsel Dönüşüm Çalışmaları ....................................................... 72 5.3.1. Riskli alanlarda kentsel dönüşüm ............................................................ 73
5.3.1.1. Merkez Karasenir-Tepe-Sinan Mahallesi riskli alanı ....................... 74 5.3.1.2. Merkez Bozkurt Mahallesi (deprem evleri) riskli alanı .................... 76
5.3.2. Riskli yapılarda kentsel dönüşüm ............................................................ 78 6. ARAŞTIRMA BULGULARI ................................................................................ 81
6.1. Çalışma Alanı Konumu ................................................................................... 82
6.2. Alana İlişkin Genel Bilgiler ............................................................................ 83 6.2.1. Çalışma alanına ait sayısal veriler ............................................................ 84
6.2.2. Çalışma alanının mevcut kadastral ve mülkiyet durumu ......................... 84
6.2.3. Çalışma alanındaki tescilli alan ve yapılar ............................................... 85
6.2.4. Çalışma alanının mevcut imar durumu .................................................... 86 6.3. Çalışma Alanına İlişkin Fiziksel Yapı Analizleri ........................................... 88
6.3.1. Yerleşme dokusu analizi .......................................................................... 88
6.3.2. Kat adedi analizi ....................................................................................... 88 6.3.3. Yapı-fiziki durumu analizi ...................................................................... 90
6.3.4. Fonksiyon analizi ..................................................................................... 92 6.3.5. Yapım tekniği analizi ............................................................................... 93 6.3.6. Sosyo-kültürel yapı .................................................................................. 96
6.4. Genel Değerlendirme ...................................................................................... 97 7. TARTIŞMA VE SONUÇLAR ............................................................................ 100
KAYNAKLAR ........................................................................................................ 104 EKLER ..................................................................................................................... 110
EK A. Haritalar .................................................................................................... 110 EK B. Çalışma Alanına Ait Fotoğraflar ............................................................... 111
ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................. 114
iii
ÖZET
Yüksek Lisans Tezi
KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN KENT ÇEPERLERİNE ETKİSİ: BURDUR KENTİ
ÖRNEĞİ
Bekir GÜLER
Süleyman Demirel Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü
Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı
Danışman: Prof. Dr. M. Ilgar KIRZIOĞLU
Kentlerin atıl kalmış bölgelerini insanların kullanımına kazandırmak için kentsel
iyileştirme, canlandırma, yenileme ve koruma gibi yapılan çalışmalar genel olarak
kentsel dönüşüm olarak adlandırılmaktadır. Nüfusun ve buna bağlı olarak konut
ihtiyacının artması ile merkezden çeperlere doğru genişleyen kentlerde, kaçak
yapılaşma ve denetim eksikliğine bağlı olarak niteliksiz yapılaşmalar meydana
gelmektedir. Kentsel dönüşüm uygulamaları doğru uygulandığı takdirde kent
merkezlerinin yanı sıra kent çeperlerinde plansız ve sağlıksız gelişen yapı alanlarının
daha yaşanabilir hale gelmesini sağlamakta, doğru uygulanmadığı takdirde ise daha
büyük sorunlar doğurmaktadır.
Burdur kenti bugünkü sosyo-ekonomik yapısıyla bir tarım ve tarıma dayalı sanayi
kentidir. Yer altı kaynaklarının gün yüzüne çıkarılması ile dünya pazarına ihracat
yapan Burdur’da önemli sektörlerden bir tanesi mermer sanayisidir. Kırdan kente göç
ve buna bağlı olarak nüfus artışı ile birlikte kent çeperlerinde konut yoğunluğu
artmaktadır.
Yüksek erişilebilirliğe ve etki alanına sahip merkez kentin etkisiyle çeperlerde yer
alan yerleşmelerin sosyo-ekonomik ve fiziksel yapıları değişmeye başlamaktadır.
Ancak tam anlamıyla bir kentleşme gerçekleşmeyen çeperlerde birçok sorun da
ortaya çıkmaktadır. Gelecekte oluşabilecek problemleri önlemek, bugün oluşanları
çözebilmek için ve kentsel gelişme alanlarında oluşmakta olan yaşam çevrelerinin
kalitesini arttırabilmek için bu değişim sürecinin özelliklerini bilmek ve kentsel
dönüşüm alanları ile olan sebep-sonuç ilişkilerini analiz etmek gerekmektedir.
Bu çalışma, kentsel dönüşüm ile kent çeperleri ve kentsel gelişme alanlarının nasıl
etkilendiğini; çeperlerin çöküntü alanlar haline gelmemesi için bu süreçte yaşanan
değişimleri ele alan bir çalışmadır. Geçmişten günümüze Burdur kenti imar planları
ve çalışma alanı verilerinden yararlanılarak; kent çeperlerinin Burdur kentinde yer
alan kentsel dönüşüm alanlarına etkisi tespit edilmiş, kentsel saçaklanmayı kontrol
altına alma amacıyla politikalar geliştirilmiştir.
iv
Kentlerde yeni kentsel dönüşüm alanları elde etmekten ziyade gelecek yıllarda, daha
sağlıklı ve planlı şehirlerle birlikte dönüşüm alanlarını azaltmak çalışmanın temel
kurgusudur.
Anahtar Kelimeler: Kentsel dönüşüm, kentleşme, çeper, Burdur kenti.
2018, 114 sayfa
v
ABSTRACT
M.Sc. Thesis
THE EFFECT OF URBAN TRANSFORMATION ON URBAN FRINGES:
THE CASE OF BURDUR CITY
Bekir GÜLER
Süleyman Demirel University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Urban and Regional Planning
Supervisor: Prof. Dr. M. Ilgar KIRZIOĞLU
Urban renewal, conservation, rehabilitation and revitalization are generally called
Urban Transformation in order to bring the idle regions of the cities to the use of the
people. Due to the increase in population and therefore the need for housing, in urban
areas expanding from the center to the periphery, unstructured settlements occur due
to the lack of illegal building and inspection. If the urban transformation applications
are applied properly, it will make the urban areas unplanned and unhealthy in the city
centers as well as the habitable areas become more livable and if they are not applied
correctly, they cause bigger problems.
Burdur city is an agriculture and agriculture-based industrial city with its present
socio-economic structure. One of the important sectors is the marble industry in
Burdur which exports to the world market with the removal of underground
resources to the surface. The density of housing in the urban fringe is increasing with
the migration from the rural area to the urban and the increase in the population.
The socio-economic and physical structures of the settlements in the urban fringes
are beginning to change due to the influence of the center which has high
accessibility and impact area. However there are many problems in the urban fringe
that do not really have an urbanization in a sense. It is necessary to know the
characteristics of this change process and to analyze the cause-effect relations with
the urban transformation areas in order to prevent future problems to solve today's
problems and to improve the quality of the living environments that are occurring in
urban development areas.
This study examines the effects of urban transformation on the urban landscape and
urban development areas; it is a study that deals with changes in this section so that
the urban fringes do not come for depression zones.. By utilizing the daily Burdur
city development plans and work area data from the past; the impacts on the urban
transformation areas located in Burdur city of the city walls have been determined
and policies have been developed in order to control urban fringing.
vi
It is the basic fiction of trying to reduce the conversion areas together with healthier
and planned cities in the future, rather than getting new urban transformation areas in
cities.
Keywords: Urban transformation, urbanization, fringe, Burdur city.
2018, 114 pages
vii
TEŞEKKÜR
Yüksek lisansım süresince karşılaştığım zorlukları bilgi ve tecrübesi ile aşmamda
yardımcı olan danışman hocam Prof. Dr. M. Ilgar KIRZIOĞLU’ na,
Yardımlarını ve desteklerini gördüğüm Burdur Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nde
çalışan mesai arkadaşlarıma teşekkür ederim.
Tezimin ve hayatımın her aşamasında hep yanımda olan eşim Betül GÜLER’e,
çalışmam sırasında sürekli ilgi bekleyen oğlum İbrahim Furkan GÜLER’e;
Bugüne kadar öğrenim ve çalışma hayatımda beni yalnız bırakmayan ve her türlü
maddi-manevi desteklerini esirgemeyen başta babam İbrahim GÜLER’ e ve ailemin
değerli tüm fertlerine sonsuz sevgi, saygı ve şükranlarımı sunarım.
Bekir GÜLER
ISPARTA, 2018
viii
ŞEKİLLER DİZİNİ
Sayfa
Şekil 4.1. Von Moltke İstanbul planı ........................................................................ 23
Şekil 4.2. 1924 tarihli Carl Christoph Lörcher planı ................................................. 24 Şekil 4.3. Eski ve yeni Ankara’ya ait imar planı ....................................................... 25 Şekil 4.4. Ankara imar planı ..................................................................................... 25 Şekil 4.5. Kentsel alan, kırsal alan ve kentsel saçak ilişkisi ..................................... 41 Şekil 4.6. Kepez-Santral Bölgesi riskli alan sınırı ..................................................... 44
Şekil 4.7. Kentsel dönüşüm alanı imar plan tadilatları .............................................. 45 Şekil 4.8. Kentsel dönüşüm alanı konut projesi ......................................................... 45 Şekil 5.1. Burdur il haritası ve komşu iller ............................................................... 47 Şekil 5.2. Burdur ilçeler haritası ................................................................................ 48 Şekil 5.3. Türkiye’nin nüfus yoğunluğu ................................................................... 53
Şekil 5.4. Burdur karayolları haritası ......................................................................... 56 Şekil 5.5. Eğim haritası ............................................................................................. 58
Şekil 5.6. Yerleşime uygunluk haritası ...................................................................... 58 Şekil 5.7. Türkiye deprem bölgeleri haritası ve Burdur ............................................ 59 Şekil 5.8. Burdur fayının Burdur segmentine ait bölümü ......................................... 60 Şekil 5.9. Türkiye deprem haritası ............................................................................. 61
Şekil 5.10. Burdur-Merkez kent gelişimini etkileyen dinamikler .............................. 63 Şekil 5.11. Antalya-Burdur-Isparta ÇDP, Burdur-Isparta planlama bölgesi ............. 64
Şekil 5.12. Avusturyalı uzmanlar tarafından hazırlanan Burdur imar planı .............. 65 Şekil 5.13. 1942 yılında Burdur’da kullanılan su olukları ......................................... 66 Şekil 5.14. 1948 yılına ait 1/2.000 ölçekli Burdur İmar Planı ................................... 67
Şekil 5.15. 1972 yılı 1/5000 ölçekli Burdur İmar Planı ............................................. 68 Şekil 5.16. 1989 yılı 1/5000 ölçekli Burdur Nazım İmar Planı ................................. 70
Şekil 5.17. Burdur Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı İmar Planı ............................. 71
Şekil 5.18. Burdur Ulu Cami civarı kentsel sit alanının konumu .............................. 72
Şekil 5.19. Riskli alanların Burdur’daki konumu ...................................................... 74 Şekil 5.20. Kentsel dönüşüm riskli alanının Burdur’daki konumu ............................ 75
Şekil 5.21. Kentsel dönüşüm riskli alanının kent merkezindeki konumu .................. 75
Şekil 5.22. Bozkurt Mahallesi riskli alanın imar planındaki yeri .............................. 76 Şekil 5.23. Bozkurt Mahallesi riskli alanının uydu görüntüsü ................................... 77
Şekil 5.24. Burdur ili riskli bina fonksiyon dağılımı ................................................. 79 Şekil 5.25. Riskli bina kat adedi dağılımı .................................................................. 79 Şekil 5.26. Burdur kent merkezinde riskli yapı ve alanlar ......................................... 80
Şekil 6.1. Burdur kent merkezinin genel konumu...................................................... 82 Şekil 6.2. Çalışma alanının Burdur kenti içindeki konumu ....................................... 83
Şekil 6.3. Çalışma alanındaki mahalleler ................................................................... 83 Şekil 6.4. Çalışma alanı kadastral haritası ................................................................ 85
Şekil 6.5. Çalışma alanındaki tescilli yapılar ............................................................. 86 Şekil 6.6. Çalışma alanının 1/1.000 ölçekli meri uygulama imar planı ..................... 87 Şekil 6.7. Çalışma alanındaki yerleşme dokusu ......................................................... 88 Şekil 6.8. Kat adedine göre sınıflandırma .................................................................. 89 Şekil 6.9. Yapıların kat adedine göre dağılımı ........................................................... 90
Şekil 6.10. Yapıların fiziki durumuna göre dağılımı ................................................. 91 Şekil 6.11. Yapıların fiziki durumuna göre oransal dağılımı ..................................... 91 Şekil 6.12. Yapıların kullanım türlerine göre sınıflandırma ...................................... 92 Şekil 6.13. Yapım tekniğine göre sınıflandırma ........................................................ 93
ix
Şekil 6.14. Yapım tekniğine göre dağılım ................................................................. 94
Şekil 6.15. Çalışma alanındaki fay hatları yasağı getirilen zonlar ............................. 95 Şekil 6.16. Enkesit ve eğim haritası-1 ....................................................................... 95 Şekil 6.17. Enkesit ve eğim haritası-2 ....................................................................... 96
Şekil A.1. Burdur’da riskli alanlar ve çalışma alanının konumu ............................. 110 Şekil A.2. Çalışma alanı içerisinde yer alan mahalleler........................................... 110 Şekil B.1. Çalışma alanına ait genel arazi fotoğrafı-1 ............................................. 111 Şekil B.2. Çalışma alanına ait genel arazi fotoğrafı-2 ............................................. 111 Şekil B.3. Çalışma alanına ait arazi fotoğrafı-3 ....................................................... 112
Şekil B.4. Çalışma alanına ait arazi fotoğrafı-4 ....................................................... 112 Şekil B.5. Çalışma alanına ait arazi fotoğrafı-5 ....................................................... 113 Şekil B.6. Çalışma alanına ait arazi fotoğrafı-6 ....................................................... 113
x
ÇİZELGELER DİZİNİ
Sayfa
Çizelge 4.1. Kentsel dönüşüm evrimi ........................................................................ 20 Çizelge 4.2. Kentsel dönüşüm süreci-dönüşüm stratejileri ....................................... 29 Çizelge 4.3. Kentsel dönüşüm çalışmalarında karşılaşılan sorunlar ......................... 39
Çizelge 5.1. Yıllara göre Burdur-Merkez ilçenin nüfus dağılımı ............................. 51 Çizelge 5.2. Burdur il genelinin yıllık nüfus artış hızı ............................................... 52 Çizelge 5.3. Nüfus yoğunluğu ................................................................................... 52 Çizelge 5.4. Burdur il genelinin aldığı-verdiği göç.................................................... 53 Çizelge 5.5. İBBS 3. düzey (81 il) nüfus ve göç göstergeleri .................................... 54
Çizelge 5.6. Burdur nüfusunun ilçelere göre dağılımı ............................................... 54 Çizelge 5.7. İlçelere göre ortalama hane halkı büyüklüğü ........................................ 55 Çizelge 5.8. Yol uzunlukları ..................................................................................... 56
Çizelge 5.9. Burdur ilçelerinin merkeze olan uzaklıkları .......................................... 56 Çizelge 5.10. Burdur’da son yüzyılda oluşan depremler ........................................... 60 Çizelge 6.1. Çalışma alanına ait sayısal veriler.......................................................... 84 Çizelge 6.2. Çalışma alanının meri imar planına göre arazi kullanım değerleri ........ 87
Çizelge 6.3. Yapıların kat adedine göre dağılımı ....................................................... 89
Çizelge 6.4. Yapıların fiziki durumuna göre dağılımı ............................................... 90 Çizelge 6.5. Yapıların kullanım türlerine göre dağılımı ............................................ 92 Çizelge 6.6. Yapım tekniğine göre dağılım ............................................................... 94
xi
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
AB Avrupa Birliği
AFAD Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı
ÇDP Çevre Düzeni Planı
ÇŞB Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
İBBS İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması
İÇDR İl Çevre Durum Raporu
KSS Küçük Sanayi Sitesi
KTVKK Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu
OSB Organize Sanayi Bölgesi
RG Resmi Gazete
TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu
1
1. GİRİŞ
Dünya genelinde, özellikle II. Dünya Savaşı’ndan sonra gündeme gelmiş olan
kentsel dönüşümün arka planında savaşın bıraktığı hasar ve çöküntülerden tarihi
zenginlikleri dolayısıyla önem taşıyan kentleri kurtarma çabaları yatmaktadır.
Kentsel dönüşüm Amerika’da ve Avrupa ülkelerinde 1950’li yıllarda önem
kazanarak zaman içinde kapsam itibariyle içi dolmuştur. 1970’li yıllarda kentsel
dönüşüm hakkında araştırmalar artarak bu yıllar, çalışmaların sürdürüldüğü yıllar
olarak adlandırılmaktadır. Daha sonraki yıllarda (özellikle 1980’li yıllar) yapılan
çalışmalar uygulamalarla bütünleşerek teorideki yerini almıştır (Kara 2007).
Kentsel dönüşüm ülkemizde son dönemlerde adından sıkça bahsettiren bir olgudur.
Dünya genelinde 19. yy sonlarında, ülkemizde ise 1960’lı yıllarda ekonomik, sosyo-
kültürel ve fiziksel sebeplerden dolayı kırdan kente göçün artmasıyla, kentler
yaşayanların ihtiyaçlarına cevap veremez hale gelmiş ve ortaya çıkan sorunlar
arasında kentsel dönüşüm kavramı da ortaya çıkmıştır. Özellikle sanayi devrimi ile
kentlerde iş imkanları çoğalmış ve kentlerin çekim gücü artmıştır. Bunun sonucunda
da öngörülemeyen nüfus artışları meydana gelmiştir. Kent nüfusunun artması kent
içerisinde hizmetler sektörünün gelişmesini sağlarken, kent içindeki dinamikleri
olumsuz yönde etkilemiş, sağlıklı yeni konut alanları ihtiyacı ortaya çıkmıştır.
Kentsel dönüşüm, kentteki sorunlu yapıların ve alanların tespit edilerek kentin daha
sağlıklı ve yaşanılabilir hale getirilmesi amacıyla sorunlu yapı ya da alanların
yeniden tasarlanıp projelendirilerek uygulamalar yapılması ve mevcut ya da
muhtemel sorunların bertaraf edilmesi olarak tanımlanabilir.
Kentler; savaşlar, afetler, sanayileşme ve göç gibi etmenlerle ortaya çıkan ihtiyaçlar
doğrultusunda şekil almaktadır. Kentlerin zaman içinde bu gibi etkenlerle şekil
değiştirmesi kentsel yenileme kavramını ortaya çıkarmaktadır. Genel olarak
tanımlamak gerekirse kentsel yenileme, farklı sebeplerden dolayı zaman içinde
eskiyerek, terkedilmiş, köhneleşmiş ve değer kaybına uğramış olan kentsel alanların
içinde bulunduğumuz zamanın sosyo-ekonomik ve fiziksel şartlarına uygun olarak
yeniden canlandırılması ve kente kazandırılmasını ifade etmektedir (Özden, 2000).
2
Kentsel dönüşüm uygulamaları ile kentleşmenin artması sonucu oluşan sağlıksız ve
niteliksiz alanların yeniden yapılandırılması amaçlanmaktadır. Kentsel dönüşüm,
kent merkezlerinde ve kent çeperlerinde yaşayan insanların yaşam standartlarını her
alanda iyileştirme ve kaçak yapılaşma, hazine arazilerinin işgal edilmesi vb. gibi
yöntemlerle bozulan kentsel alanların tekrar kente kazandırılmasını amaçlamaktadır.
Kentlerin fiziki değişim sürecini etkileyen unsurlar olarak ele alındığında kentsel
dönüşüme sebep olan olgular şu şekilde sıralanabilir. Yapıların eskimesi, deprem, su-
sel baskınları, yangın, yapı performanslarının düşmesi, yasadışı ve sağlıksız
yapılaşma, şehir merkezlerinin ve eski şehir parçalarının köhneleşme süreçlerini de
saymak gerekir (Özden 2008).
Kentsel dönüşüm olgusu ile hem sağlıksız kent dokusunun sağlıklı hale getirilmesi
hem de gerek yapı ve çevre kalitesi gerekse muhtemel afet riskleri açısından
olumsuzlukların ortadan kaldırılması söz konusu olup bu sayede kaçak ve kontrolsüz
inşa edilen yapıların önüne geçilmesi, depreme dayanıksız, ekonomik açıdan ömrünü
tamamlayan binaların yeniden inşa edilerek muhtemel doğal afetler sonucu oluşacak
zararların en aza indirilmesi amaçlanmaktadır.
Ülkemizde kırdan kente göçün başlamasıyla birlikte, kent çeperlerinde oluşan yeni
yerleşim yerleri kentlere yeni sorunları da beraberinde getirmiştir. Hızla artan nüfus
ve insanların göç ederek geldikleri yerlerdeki kırsal yaşam alışkanlıklarını kentin
çeperinde devam ettirmeleri, kırın kent çeperlerine taşınmasına neden olmuştur.
Teknik ve sosyal altyapı alanlarından yıllarca mahrum kalarak yaşayan bu insanlar
sosyo-ekonomik durumlarının iyileşmesiyle birlikte bu bölgelerden taşınmışlar ve
yerlerine yeni göç eden insanlar yerleşmiştir. Zamanla kırdan kente göç edenlerin ilk
uğrak merkezi olan bu alanlar olmuştur.
Günümüzde kent çeperinde ve kentin saçaklanma bölgelerinde bulunan alanlar
müteahhitler aracılığıyla yap-sat yapılarak ya da devlet eliyle dönüşüm alanları ilan
edilerek sosyo-kültürel açıdan ve yerleşim planlaması anlamında yeniden imar
edilmektedir. Yapılan projeler içerisinde olumlu örnekleri ile karşılaşıldığı gibi
olumsuz örneklerine de rastlamak mümkündür. Çeperde yapılacak olan dönüşüm
projelerinde önemli olan bu tarz alanların kente kazanımını sağlamaktır. Çeperde
3
yaşayan insanların soyo-kültürel yapılarından bağımsız projeler oluşturmak yerine,
bölge insanını da kapsayan ve insanların benimseyebilecekleri projeler geliştirmek
çeperde dönüşümün temel çıkış noktası olmalıdır. Teze altlık oluşturan çalışma
alanında da benzer sorunlar tespit edilmiş ve gelecekte yapılması muhtemel dönüşüm
projelerinde sosyo-kültürel yapının göz ardı edilmemesi gerektiği ve kentsel
dönüşüm uygulamalarının kent çeperlerini nasıl etkilediği çalışma içerisinde
vurgulanmaktadır.
1.1. Araştırmanın Amacı
Kent çeperlerinde yaşanan sosyal ve teknik altyapı sorunlarının insan ve çevre odaklı
kentsel dönüşüm projelerini nasıl etkilediği ve bu bölgelerin dönüşüm alanlarıyla
olan bağlantısı incelenmesi gereken önemli bir araştırma konusudur. Bu çalışmada
kentsel dönüşüm ve kent çeperi kavramları arasındaki ilişki Burdur kenti ve
araştırma alanı özelinde yapılan çalışmalarla incelenerek ortaya çıkan sonuçları
değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Yapılan araştırmalar; kent çeperindeki dinamizmin belirlenmesi ile kentsel yerleşim
alanının gerçek sınırlarının ortaya çıkacağı ve kentsel yerleşim alanı gelişme
sorunlarının daha iyi analiz edileceğini göstermektedir. Başta büyük şehirler olmak
üzere birçok şehir göç hareketleri ve bunun sonucunda artan kentleşme ile çevre
sorunları gibi değişimlerden etkilenmektedir. Kentlerde, nüfus artışı ile gelen birçok
sorunla birlikte en çok tahrip edilen alanların, önemli doğal kaynakların yer aldığı
çeper alanlarının olduğu görülmektedir. Kentlerin gelişmesi ve artan nüfusla birlikte,
yaşam alanları kent merkezlerinden çeperlere doğru genişlemektedir. Bu bağlamda
bu gelişimi tetikleyen dinamikler ve kentsel dönüşümün araştırma kapsamında
kuramsal olarak irdelenmesi gerekmektedir.
1.2. Araştırmanın Kapsamı
Gelişen ve değişen kentlerde merkezden çeperlere doğru bir baskı oluşmaktadır.
Çoğu zaman kırsal alanlar bu baskıyı hissederken birçok zaman da kent merkezlerine
yakın ama sosyal, ekonomik ve altyapı bakımından atıl kalan bölgeler kente yakın
olmasına rağmen uzak kalmışlardır. Kent merkezlerinden çeperlere doğru gidildikçe
4
ortaya çıkan mekânsal farklılıklar aynı zamanda yaşanılabilirlik açısından da
farklılaşmaktadır.
Bu çalışma için Burdur kenti seçilmiş olup çalışmada amaç saptaması yapıldıktan
sonra çalışma alanı olarak Burdur kentinin güneydoğu aksında bulunan çeper bölgesi
irdelenmiştir. Çalışma alanı Burdur kent merkezinin doğusunda Susamlık Tepesi,
kuzeybatısında ise Burdur Çayı ile sınırlandırılmakta, güneyde ve batıda ise kente
giriş yolları ile çevrelenmektedir. Burdur Belediyesi belediye sınırı içerisinde kalan
çalışma alanı Değirmenler, Kuyu, Akın, Recep, Yenice ve Dere mahallelerinin belirli
kısımlarını kapsamaktadır.
“Kentsel Dönüşümün Kent Çeperlerine Etkisi: Burdur Kenti Örneği” isimli tez
kapsamında kentsel dönüşüm ve kent çeperi kavramları üzerine detaylı araştırma ve
literatür taraması yapılmıştır. Çalışmanın birinci bölümü tezin amaç ve kapsamı ile
ilgili bilgileri kapsamaktadır. İkinci bölümde kaynak özetleri, üçüncü bölümde kent,
kentleşme, kentsel dönüşüm, kentsel büyüme, kent çeperi ve kentsel saçaklanma
kavramları kuramsal olarak açıklanmıştır. Dördüncü ve beşinci bölümde dünyada ve
ülkemizde kentsel dönüşümün tarihsel gelişim süreci ve bu süreç sonunda ortaya
çıkan sorunlar ve kentsel dönüşümün boyutları ele alınmış ve Burdur ilinin kentsel
gelişimi ile kentte 6306 sayılı Kentsel Dönüşüm Kanunu kapsamında yürütülen
projeler hakkında bilgi verilmiştir. Altıncı bölümde ise Burdur özelinde belirlenen
çalışma alanında kentsel dönüşüm bağlamında analizler yapılarak çıkan sonuçların
olumlu ve olumsuz yönleri yorumlanmıştır. Ayrıca çalışma alanı ile ilgili veriler
ışığında kentsel dönüşümün kent çeperlerine etkisi hakkında bir dizi politika önerileri
geliştirilmiştir.
Sonuç bölümünde ise kentlerde fiziksel büyümeye bağlı ve bir çözüm yolu olarak
ortaya çıkan kentsel dönüşümün kent çeperlerine olan etkileri, Burdur kenti özelinde
ortaya konulmuş ve bugünkü koşullarda oluşan sorunların tanımlanmasından sonra
bu sorunların çözümüne yönelik saptamalar geliştirilmiştir.
5
2. KAYNAK ÖZETLERİ
Tez çalışması iki temel araştırma konusu üzerinden yola çıkılarak kurgulanmıştır.
Bunlardan birincisi kentsel dönüşüm, ikincisi ise kent çeperi ya da diğer bir ifadeyle
kentsel saçaklanma olgusudur. Tez kapsamında aşağıda belirtilen kaynakların yanı
sıra, kaynaklar bölümünde belirtilen diğer çalışmalardan da yararlanılmıştır.
Clawson (1962), “Urban Sprawl and Speculation in Suburban Land. Land
Economics” adlı çalışmasında kentsel yayılma ve saçaklanma kavramlarını
inceleyerek, kavramsal açıklamalar üzerinden yerel kentsel alanlar ve bu alanların
değerlerinin kent mekânını şekillendirmesindeki rolünü ele almıştır. Bu aşamada
kentsel alanın genişlemesi ve etki alanının oluşması ile birlikte oluşan yerel kentsel
alanlardaki arazi fiyatları ve bu alanda yaşayanların sosyo-ekonomik durumları
üzerinde durarak kentsel saçaklanmanın ve yayılmanın arazi maliyetleri üzerine
etkisini belirlemiştir.
Özdemir (1993), “Metropoliten Kent Çeperlerinde Mülkiyet Örüntüsü Değişim
Süreci; İzmir Örneği” adlı doktora tezinde kent çeperlerindeki arazi kullanımı
üzerinde durmuş ve bu arazi yapısının kentlerin saçaklanmasına ve kent çeperlerinin
oluşumuna neden olduğunu belirtmiştir. Çalışma alanı olarak İzmir metropoliten
kenti seçilmiş ve kent dokusundaki değişim sürecinin, arazi kullanım ve fiziki
planlama arasındaki ilişkilerini irdeleyerek sonucunda bir dizi politikalar getirmiştir.
Özden (2000), “Kentsel Yenileme Uygulamalarında Yerel Yönetimlerin Rolü
Üzerine Düşünceler ve İstanbul Örneği” adlı çalışmasında kentsel dönüşüm
olgusunun Türkiye’de yerel yönetimler tarafından uygulanabilirliğini irdelemiş ve bu
konuda öneriler sunmuştur. Çalışmada ülkemizin planlama süreci ve mevzuatı içinde
kentsel dönüşümün yeri ile yerel yönetimlerin bu aşamadaki etkisini de ele alan
saptamalar yapılmış ve sonuç olarak öneriler oluşturulmuştur.
Doğru (2002), “İstanbul Kent Çeperinde Saçaklanma ve Sürdürülebilirlik: Eyüp Kent
Çeperi Örneği” adlı tez çalışmasında kentlerin saçaklanarak hızla geliştiğini, tarım
alanlarının hızla kentsel kullanımlara ve özellikle konut kullanımına dönüştüğünü
belirtmektedir. Kentsel saçaklanmanın sonucunda kent çeperlerinin konut stoku
6
olarak görüldüğü ve kırsal alandaki toprak varlığı kentsel gelişme alanlarının dışında,
kent yaşamından bunalanların ikinci konut talepleri, kentte yer bulamayan küçük
imalat ve sanayi siteleri, üniversite ve diğer araştırma kurumlarının ihtiyacı olan
büyük alanlar için serbest yayılma alanı olarak görülmekte, bunun sonucunda da geri
dönülemez bir şekilde kaybedilmekte olduğu belirtilmektedir. Ayrıca çalışmada
merkez-çeper bölgeleri belirlenmiş, Eyüp kent çeperinde saçaklanmanın analizi
yapılarak sürdürülebilir çevre açısından değerlendirilme yapılmıştır.
Sarıoğlu (2005), “Mekânsal Büyümenin Kentsel Çeper Üzerine Olan Etkisi: İzmir
Seyrek Örneği” adlı tez çalışmasında kentsel saçaklanma, kent çeperi ve kentsel
büyüme kavramlarını irdeleyerek, örnek alan olarak seçilen İzmir-Seyrek
bölgesindeki yaşanan fiziksel değişim sürecini irdelemiştir.
Kocamemi (2006), “Kentsel Dönüşüm Süreci Kazlıçeşme Örneği” adlı yüksek lisans
çalışmasında kentsel dönüşüm uygulama yöntemlerinden koruma, iyileştirme,
yeniden dönüş, canlandırma, yenileme, yeniden oluşum, soylulaştırma gibi
kavramları inceleyerek Türkiye’de ve İstanbul’da kentsel dönüşüm uygulama
örneklerini incelemiştir. Deprem riski taşıyan Zeytinburnu ve Kazlıçeşme
bölgelerinde kentsel dönüşümü farklı metotlarla ele alarak bu bölgeler için dönüşüm
modelleri oluşturmaya çalışmıştır.
Yerebasmaz (2006), “Gerze Kentsel Dönüşüm Örneğinin İncelenmesi Üzerine Bir
Araştırma” adlı yüksek lisans tez çalışmasında kentsel dönüşüm kavramından yola
çıkılarak Türkiye’de modernleşme sürecinden yaşanan toplumsal ve siyasal olayların
Gerze kentsel dönüşümüne ve mimarisine etkisi araştırılmış ve çıkan sonuçlar bu
kapsamda tartışılmıştır.
Kara (2007), “Kentsel Dönüşüm Uygulamaları” adlı çalışmasında dünyada
gerçekleştirilen kentsel dönüşüm uygulamalarını incelemiş, özellikle ülkemizdeki
uygulamaların olumlu ve olumsuz yönlerini irdeleyerek, çeşitli saptamalar ve
önermeler yapmıştır.
Çetin (2007), çalışmasında Burdur kentinin yerleşim yerini, çevresini, jeolojik-
jeomorfolojik özellikleriyle, kentsel gelişimi ve fonksiyonel özellikleri arasındaki
7
ilişkileri incelemiş, bu ilişkileri dağılış ve sebep-sonuç ilkelerine göre açıklayarak
kentin coğrafyasındaki gelişim odaklarını belirlemeye çalışmıştır.
Ataöv ve Osmay (2007), “Türkiye’de Kentsel Dönüşüme Yöntemsel Bir Yaklaşım”
adlı çalışmalarında kentsel dönüşümü belirli yıllar arasında tarihsel olarak ele
almışlar ve kentsel dönüşüme yönelik planlama ve uygulama yaklaşımları
getirmişlerdir. Uygulanan kentsel dönüşüm çalışmalarını yapısal, bağlamsal, sosyo-
ekonomik, uygulama yaklaşımlarındaki değişimler ve dinamikler çerçevesi içinde ele
alarak gelecekte dönüşüm uygulamalarına örnek olacak bir yaklaşım geliştirmeye
çalışmışlar ve yerel halkın projelere katılımının sağlanarak tek boyutlu girişimlerden
kaçınılması gerektiği sonucunu vurgulamışlardır.
Karataş (2007), “İzmir’deki Şehirsel Saçaklanma Eğilimlerinin Torbalı-Ayrancılar’
da Arazi Sahipliği El Değişim Süreçlerine Etkileri (1968–2000)” adlı çalışmasında
kent çeperi ve kentsel saçaklanma kavramlarını irdelemekte ve mülkiyet dokusunun
fiziki plan kararlarını ve yerleşim alanlarının gelişimini yönlendirmekte olduğunu
vurgulamaktadır.
Tamer (2009), “Avrupa’da Bir Mekânsal Gelişme Sorunu Olarak Görülen Kentsel
Saçaklanma Olgusu ve Türkiye Kentlerindeki İzdüşümü” adlı çalışmasında değindiği
Avrupa Çevre Ajansı tarafından 2006 yılında hazırlanan raporda (Urban Sprawl In
Europa: The Ignored Challenge) kentsel saçaklanmanın temel nedenleri: makro-
ekonomik nedenler (ekonomik büyüme, küreselleşme), mikro-ekonomik nedenler
(yaşam standardında yükselme, arazi fiyatları ve ucuz tarım arazileri varlığı),
demografik nedenler (nüfus artışı, hane halkı sayısındaki artış), konut tercihleri (kişi
başına daha fazla alan, konut beğenisi), kent merkezi sorunları (hava kalitesinde
kötüleşme, gürültü, güvensiz çevre, sosyal problemler, kentsel sosyal donatı
eksikliği), ulaşım (özel araç sahipliliğindeki artış, toplu taşımın yetersizliği),
düzenleyici çerçeve (güçsüz arazi kullanım planlaması, mevcut planların
uygulamasındaki yetersizlik, yatay ve düşey koordinasyon ve işbirliğinin eksikliği)
olmak üzere 7 grupta toplanmıştır.
Sezgin (2010), çalışmasında, kentlerin mekânda saçaklanarak büyümesi ve en başta
mekânın temel varlığı olan toprağı etkilemekte olduğunu belirtmiştir. Bu eğilimlerin
öncelikle kentin yakın çevresindeki toprağı tehdit etmekte olduğunu ve kentsel
8
gelişim için kullanılmak istenen alanların da çoğu kez verimli tarım toprağı olduğunu
belirtmiştir. Kentsel saçaklanma ile tarım topraklarının baskı altına alındığını ve
kentsel saçaklanmayı Ankara özelinde inceleyerek verimli tarım alanlarının amaç
dışı kullanımını tartışmaya açmıştır.
Ay (2012), “Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Sürecinde Uygulama Sorunları ve
Bayrampaşa Örneği” adlı yüksek lisans tezinde dönüşüm uygulamalarında yaşanan
sorunları incelemiştir. Bayrampaşa’da yapılan kentsel dönüşüm uygulamalarını ele
almış ve bu bölgede yaşanan sorunlardan yola çıkarak kentsel dönüşüm projelerine
yönelik öneriler üzerinde durmuştur.
9
3. KAVRAMSAL AÇIKLAMALAR
Literatürde kent ve kentleşme olgusu, kent çeperi ve kentsel dönüşüm hakkında
geçmişten günümüze kadar birçok çalışma yapılmıştır. Kentsel dönüşümün kent
çeperlerine etkisi başlığı altında yapılan çalışmalara altlık oluşturabilmek için
öncelikle kent ve kentleşme kavramları açıklanmıştır. Kente dair tanımlayıcı bilgiler
verildikten sonra tez konusu kapsamında yer alan kent çeperi, kentsel saçaklanma ile
kentsel dönüşüm kavramları açıklanmıştır. Kentsel dönüşüm, fiziksel dönüşümün
yanında sosyal ve kültürel değişimi de beraberinde getirdiği için özellikle kent ile
ilgili tanımlamalar, dönüşümün çeperle birlikte kentleri de nasıl etkilediğini anlamak
için ayrı bir öneme sahiptir.
3.1. Kent
Aşağıda belirtildiği üzere ülkemizde kent tanımı ile ilgili farklılıklar bulunmasına
rağmen özünde hepsinin ortak olarak kabul ettiği bazı değerler bulunmaktadır.
Yazarların yaptıkları bu tanımların dışında Türk Dil Kurumu da kent kavramını şu
şekilde açıklamaktadır. Kent, 10.000 ve daha fazla insanın yaşadığı, tarım dışı
etkinliklerin ve özellikle hizmetler sektörünün ön plana çıktığı mekânlar olarak
tanımlanmaktadır (Türk Dil Kurumu, 2017).
Keleş’e (1998) göre kent; kanunlarla belirlenen ve belirli bir nüfusu geçmesi
gereken, köylere göre daha yoğun bir nüfusun yaşadığı ve bununla birlikte komşuluk
ilişkilerinin kırsal alanlara göre azaldığı, belirli bir yönetsel örgütlenme birikimin
olduğu, toplumun çalışma, eğlenme, barınma, ulaşım gibi ihtiyaçlarının karşılandığı
ve sürekli gelişim içerisinde olan, çok az insanın kırsal alanlardaki gibi tarımsal
faaliyetlerle uğraştığı, hizmetler sektörünün daha fazla gelişim gösterdiği ve
insanların hayatlarını sürdürdükleri yerleşim yerleridir.
Kentler, insanların hayatlarını devam ettirdikleri, toplumsal ve yaşamsal ihtiyaçlarını
karşıladıkları mekânlardır ve dünya genelinde, çevresinde yer alan yerleşim
yerlerinin odak noktası olan ve bu alanların ekonomik ve toplumsal ihtiyaçlarının
karşılandığı yerleşim yerleri olarak öne çıkmaktadır (Duru ve Alkan, 2002). Sarıbay
(2002) ise kent kavramı için “Kültürel biçimlenişin bir yansımasıdır” ifadesine yer
vermiştir.
10
3.2. Kentleşme
Keleş (1984) kentleşmeyi, sanayileşmeye ve ekonomik gelişmeye bağlı olarak
kentlerin büyümesi ve kent sayısının artması sonucunu doğuran, toplumda giderek
artan bir oranda örgütleşmeye, uzmanlaşmaya ve insanlar arası ilişkilerde kentlere
özgü değişikliklere yol açan nüfus birikimi süreci olarak tanımlamaktadır. Işık
(1983) ise kentleşme için daha düşük yoğunlukta yer alan yerleşim birimlerindeki
nüfusun, daha büyük ve kırsal alanlara göre daha yoğun yerleşim birimlerinin
toplandığı kentsel alanlara göç etmesi olarak tanımlamıştır.
Ancak kentleşmeyi sadece bir nüfus hareketi olarak görmek yeterli olmamaktadır.
Bunun sebebi ise kentleşme kavramının insanların ekonomik ve toplumsal
yapısındaki değişimlerden ortaya çıkması ve dolayısıyla kentleşmeyi sadece nüfusa
indirgemenin yanlış olacağı bu nedenle tanımlama yapılırken nüfus hareketini ortaya
çıkaran ekonomik ve toplumsal etmenlere de yer verilmesi gerekmektedir (Keleş,
1993). Bu aşamada kentleşme, kırsal toplumdan kentsel topluma geçişin bir
göstergesi olmakla birlikte, kent sınırlarında da sürekli bir büyüme süreci olduğunun
ispatı niteliğindedir (Özer, 2002).
Bu süreç günümüzde gelişmiş ülkelerde dengeli bir şekilde ve durağan olarak devam
etmekte iken gelişmekte olan ülkelerde kentleşme süreci beraberinde düzensizliği,
kargaşayı ve plansız yapılaşmayı getirmektedir. Bunun sonucu olarak da kent
çeperlerindeki verimli tarım arazilerinin kentleşme baskısı altında kaldıkları
görülmektedir. Yaşanan hızlı nüfus artışı ve onun getirdikleri kentin taşıma
kapasitesini zorlamakta ve kentsel alan ihtiyacının sağlanması için tarım alanları tek
çözüm yolu olarak görülmektedir. Bu durum özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki
kentleşmenin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır (Kara, 2007).
20. yüzyılda yaygınlaşan motorlu araçlar, günlük ilişki alanını genişletirken, büyük
kenti çevreleyen çok geniş bir alandaki yerleşmeleri bütünleştirmiştir. Bu koşullar
altında nüfusun artması, çevre üzerinde kontrol kurulması, teknolojik ilerleme ve
karmaşık bir sosyal organizasyonun geliştirilmesi, kentleşmeyi farklı bir boyuta
taşımıştır. İçinde başka kentlerde bulunan bir çevre üzerinde egemenlik kurulduktan
11
sonra ekonomik ve demografik büyüme iyice hızlanmış ve bu noktada
metropolitenleşme süreci işlemeye başlamıştır (Turak, 1985).
Gelişmiş ülkelerde nüfus artış hızı ve kentleşme daha dengeli seyrederken,
gelişmekte olan ülkelerde kent çevresinde kontrolsüz ve kaçak yapılaşmalar artmakta
ve hızlı nüfus artışı karşısında plansız yerleşim alanları oluşmaktadır. Bu gibi
alanların kontrol altına alınamaması sonucu, kentsel dönüşüm alanları ortaya
çıkmakta ve bu bölgelerin kente kazandırılma süreci büyük bir çaba ve maddi kaynak
gerektirmektedir.
3.3. Kentsel Büyüme
Kentsel büyüme kavramının tanımında kentleşme kavramına oranla temel
ölçütlerden birisi nüfus olarak kabul edilmektedir. Artan nüfus ile birlikte
çevresindeki yerleşim yerlerine göre nüfus olarak daha yoğun bir alan haline gelen
kentler, artan nüfusa hitap edecek hizmetlerin gelmesiyle daha fazla talep gören bir
kent haline gelecek ve böylece büyüyen kentler metropolleri oluşturacaktır. Buna
göre kentlerin büyümesi ve gelişmesi hizmet verdiği alanın büyümesiyle doğru
orantılıdır.
Kentsel büyümeyi tetikleyen başka bir unsur ise doğal kaynaklara bağlı olarak yer
seçimi yapılması ve bunun sonucunda kentlerin cazip hale gelmesidir. Örneğin bir
doğal kaynağın (petrol, mermer, su ürünleri vb.) yakınında yer seçen yerleşim
birimleri zamanla bu kaynağın işlenmesi, pazarlanması gibi ekonomik katkısından
dolayı kentin büyümesini ve kente daha fazla nüfusun gelmesini sağlayacaktır. Bu
yaklaşıma göre kentin yer seçtiği alana bağlı olarak da büyüme gösterdiği
görülmektedir (Dağlı, 2007).
Kentsel büyüme kavramı ile ilgili yapılan farklı tanımlar irdelendiğinde kentsel
büyümenin sadece nüfusa ya da mekâna bağlı olmadığı ve beraberinde birçok etkeni
de içerdiği, bununla birlikte kentin tamamını ilgilendirdiği görülmektedir. Tam bu
aşamada kentsel büyüme ve kentsel saçaklanma kavramlarının birbirinden ayrıldığı
görülmektedir. Kentsel büyüme, kent bütününde farklı etkenlerle birlikte nüfusun
artması iken kentsel saçaklanma ise daha çok kent çeperinde ortaya çıkan yerleşim
12
yerlerini ifade etmektedir. Kentsel büyümeyi, kentsel saçaklanmayı içerisine alan bir
kavram olarak niteleyen kaynaklar da bulunmaktadır.
Kentler her zaman kırsal alanlara göre daha fazla ekonomik ve sosyal imkanlara
sahip oldukları için daha cazip yerler olarak görülmektedir. Bununla birlikte
kentlerdeki nüfus yoğunluğunda artış ve mekânsal büyüme hızlı bir şekilde devam
etmektedir. Kent merkezlerinin etkisi altında kalan küçük yerleşim yerleri de
zamanla çekim merkezi haline gelmektedir. Kent merkezlerinin yoğunluğu ve hayat
pahalılığı insanları merkeze yakın ve merkez kentin etki alanı içerisinde kalan küçük
yerleşim yerlerine yöneltmektedir. Bu durum kentlerin yoğunluğunu azaltmış gibi
görünse de aslında yoğunluk artarak devam etmektedir. Özellikle hızlı gelişen ve
odak noktası haline gelen kentlerde, kentsel fonksiyonlar zamanla kent çeperlerine
sıçramakta ve bu süreç ilerleyen zamanlarda tarımsal alanları ve kırsal yerleşmeleri
baskı altına almaktadır.
3.4. Kentsel Dönüşüm
Kentsel dönüşüm, kentsel sorunların çözümünü sağlayan ve değişime uğrayan bir
bölgenin ekonomik, fiziksel, sosyal ve çevresel koşullarına kalıcı bir çözüm
sağlamaya çalışan kapsamlı bir vizyon ve eylemler bütünü olarak ifade edilmektedir
(Özbek, 2005).
Şehirlerde yaşanan sosyal ve ekonomik sistemlerdeki düşüşler kentsel dönüşüm
ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır. Kentlerde zaman içerisinde meydana gelen
ekonomik gerilemeler ve buna bağlı olarak ortaya çıkan çevre ve sosyal yaşam
alanlarındaki düşüşler bu alanlara planlı bir müdahaleyi gerekli kılmaktadır. Kentsel
dönüşüm uygulamaları ile kentlerde yaşanan mekânsal sorunların giderilmesinin
yanında aynı zamanda ekonomik büyümenin sağlanması, sosyal refahın
arttırılmasına yönelik politikaların geliştirilmesi de amaçlanmaktadır (Eren, 2006).
Keleş’e göre kentsel dönüşüm kendiliğinden ortaya çıkan bir süreç değil, eskiyen
kent parçaları ile kaçak yapılaşmaların oluşturduğu gecekondu bölgelerinin
yenilenmesini ifade etmek için kullanılan bir terimdir (Yerebasmaz, 2006).
13
Kentsel dönüşüm, kent içerisindeki sağlıksız ve kaçak yapılaşmaların yenilenmesi,
işlevini yitirmiş mekânların yeniden toplumun kullanımına kazandırılması amacıyla
yeni fonksiyonlar yüklenen, doğal afetler nedeniyle can ve mal güvenliğini tehdit
edecek yapıların güvenli hale getirilmesini amaçlayan, kentteki altyapı alanlarının da
bu değişim sürecinde yenilenmesi işidir (Kocamemi, 2006).
Linchfield (2000), kentsel dönüşümü kentsel bozulma süreçlerini daha iyi anlama
ihtiyacından doğan ve gerçekleştirilecek dönüşümde elde edilen sonuçların üzerinde
uzlaşma olarak tanımlarken Roberts (2000) ise kapsamlı ve bütünleşik bir vizyon ve
eylem olarak, bir alanın ekonomik, fiziksel, toplumsal ve çevresel koşulların sürekli
iyileştirilmesini sağlamaya çalışmak olarak tanımlamıştır.
Şehircilik literatüründe yer alan ve İngilizce “Urban Regeneration” kelimeleri
dilimize Kentsel Dönüşüm olarak çevrilmiş bunun yanında yine İngilizce “Urban
Transformation” ve “Urban Metamorphosis” kelimeleri de kentsel dönüşüm olarak
dilimize çevrilen kavramlardır (Eren, 2006).
Kentsel dönüşüm kavramı yabancı kaynaklardan Türkçe’ye çevrilen bazı bölümlerde
hatalı olarak aktarılmaktadır. “Urban Regeneration” kavramı bazı kaynaklarda
“Kentsel Yenileme” olarak aktarılsa da aslında kentsel dönüşüm kavramının tam
olarak doğru karşılığıdır. Şehircilik terminolojisine yerleşmiş olan “Kentsel
Yenileme” kavramının İngilizce karşılığı “Urban Renewal” kelimeleridir ve bu
şekilde kullanılmaktadır. Regeneration kelimesinin anlamı ise yeniden hayat verme
veya yeniden canlandırmadır. Kentsel Yenileme (Urban Renewal) kavramı ise
herhangi bir fiziksel mekânın bir parçasının yıkılmasını da içeren yeniden
yapılandırılma uygulaması olarak ifade edilmektedir (İnce, 2006).
Kentsel dönüşüm, plansız yapılaşmanın sonucu olarak ortaya çıkmış ve işlevini
yitiren alanların canlandırılması için kullanılan bir kavramdır. Kentsel dönüşüm
projelerinin topluma faydalı olabilmesi için halkın planlama sürecinin içinde temsil
edildiği projeler geliştirilmelidir. Ortak bir planlama dili ve tarafların birbiriyle
koordinasyon içinde çalıştığı projeler daha fazla başarıya ulaşacak ve süreklilik
kazanacaktır.
14
3.5. Kent Çeperi ve Kentsel Saçaklanma
“Çeper” kavramı ilk kez T.L. Smith tarafından 1937 yılında ortaya atılmış ve “kentin
yerleşik-bitişik alanlarının dışındaki yapılaşmış alan” olarak tanımlamıştır. Pryor ise
“çeper” kavramını, büyümekte olan şehir merkezi ile merkezin kırsal hinterlandı
arasında kalan alan, bir başka deyişle net olarak tanımlanmamış yani iki zıt kutup
(kır ile kent) arasında kalan alan olarak ifade etmektedir (Emiroğlu, l987).
Kent çeperlerinin içerisinde kalan ve çeperdeki ana yollar boyunca boşluklu
kısımların olduğu, ayrıca kentsel kullanım yoğunluğu düşük alanların oluşturduğu
mekânsal örüntü ise “kentsel saçaklanma” olarak ifade edilmektedir. Metropoliten
kent çeperlerinin genel fiziksel ve yerel özellikleri ile bu çeperlerde yaşayan
insanların sosyo-ekonomik durumları, içinde bulundukları şartlarla orantılı olarak
ülkelere ve hatta aynı ülke içerisindeki şehirlere göre farklılık göstermektedir
(Clawson, 1962).
Çeper terimine daha sonra alt başlıklar getirilmiş ve kademelendirilmiştir, “Kentsel
çeper” (urban fringe) ve “kırsal çeper” (rural fringe) olarak yapılan bu ikili ayrıma
göre “kentsel çeper” (urban fringe), ana kentle ilişki içinde olan, ana kente bitişik ya
da yakın olan, konut yoğunluğu tüm çeper alanı ortalama yoğunluğundan yüksek
olan konut, ticaret, sanayi türü arazi kullanımların ve tarım dışı boş alanların
gözlendiği alan olarak tanımlanmakta ve bu alanlarda arazi kullanımında daha hızlı
bir dönüşümün ve ana kente düzenli günlük geliş-gidişin gözlendiği
belirtilmektedir. “Kırsal çeper” ise kentsel çeper alanına bitişik, ortalama konut
yoğunluğu tüm çeper alanının ortalama yoğunluğundan düşük olan, daha yüksek
oranda tarım alanlarının ve yapılarının gözlendiği, nüfus artışında, arazi kullanım
dönüşümünde daha düşük bir hızın gözlendiği alanlar olarak tanımlanmaktadır
(Emiroğlu, l987).
Kentsel saçaklanmanın oluşumu, özellikle büyük kentlerin hızlı gelişmesi ve bunun
yanında farklı etkenlerin de devreye girmesiyle meydana gelmektedir. Kent
merkezlerinde yer alan konut alanlarının zamanla merkez fonksiyonlarına
dönüşmesi, başka bir ifadeyle merkezde yer alan konutların zamanla ticarethanelere
dönüşmesiyle birlikte üst gelir grubuna ait insanların kent merkezlerinden çeperlere
doğru çekildiği görülmektedir. Kent merkezlerindeki hava kirliliği, suç oranlarının
15
artması, konut ve arsa fiyatlarının yüksek olması, gürültü, yoğunluk, araç fazlalığı ve
trafik sorunları, açık ve yeşil alanların azlığı, nüfus artışı, daha büyük konutlara olan
talep, tarımsal toprakların kentsel kullanıma dönüşümü ile daha yüksek gelir getirisi
sağlaması ve arazi spekülasyonu kentsel saçaklanmanın oluşumunda etkili olan temel
faktörlerdendir (Özdemir, 1993).
Bu oluşum; üretim, idare ve kontrol işlevlerini farklılaştırmış ve rutin idare ile
kontrol işlevlerinin birbirinden ayrılmasına neden olmuştur. Rutin idare ve üretim
işlevleri yeni teknolojilerden ötürü daha çok alana gereksinim duyarak, diğer
işlevlerden ayrılmış ve şehir dışına çıkmıştır. Bazı sanayi kolları uydu kentlere
yerleşirken, konutun yerleştiği alt kentler ve özel şehirler oluşmuştur. Sonuç olarak
bu ülkelerin metropoliten alanlarında, merkez kente bağımlı konut ve sanayi
banliyöleri oluşmuştur. Bu süreci tamamlayan son gelişme ise üretimdeki büyük
örgütlenmelere paralel olarak, konut saçaklanma bölgelerinde, büyük alış-veriş
merkezlerinin ortaya çıkmasıdır (Kıray, l982).
Az gelişmiş ülkelerdeki metropolitenleşme sürecini ve çeperlerdeki saçaklanma
olgusunu bir bütün olarak açıklayan bu süreç şöyle özetlenebilir:
Sanayileşme aşamasına giren ülkelere, gıda ve hammadde ihracatı yapan az
gelişmiş ülkelerde, kademeli bir yerleşim düzeni yerine bir tek hakim şehir (primate
city) gelişmiş ve çevresindeki yerleşmelerin küçülmesine yol açmıştır. Ulaşım,
iletişim ve üretim teknolojilerindeki gelişmeler sonucu, bu hakim şehrin yapısı
değişmiş, çevresiyle iki yönlü ilişkiler içine girmiş ve metropoliten kent niteliği
kazanmaya başlamıştır. Bu ülkelerde l965’lerden sonra oluşmaya başlayan
metropoliten alandaki yerleşmelerin niteliğini; sermaye yoğun, ileri teknolojinin yer
seçimi, kendi iç dinamizmi ile büyüyen orta çaplı sanayinin yer seçimi ve kırdan
kente göçenlerin metropoliten alanda yerleşme biçimleri etkilemektedir (Kıray,
l982).
Metropoliten alan oluşumunda, ileri teknolojiye sahip üretim birimleri, merkez
kentten uzakta yer seçerken, orta çaplı üretim birimleri merkez kentin hemen
dışında yer seçmişlerdir. Kırdan koparak kente gelen ve mevcut arsa ve konut
piyasası içinde yer bulamayan kişiler, başlangıçta merkez kentin hemen
bitişiğindeki alanlarda konutlarını yaparken, orta çaplı sanayilerin çepere
16
çıkmasıyla, onların çevresinde ve yakınında konut alanlarını oluşturmaya
başlamıştır. Başlangıçta merkez kente ve birbirine bitişik olmayan bu alanlar,
büyümüş, yayılmış, birleşmiş ve metropoliten kentin büyüme biçimini
oluşturmuştur (Kıray, l982).
Metropoliten alan içinde, merkez kentten uzakta, ileri teknolojiye sahip üretim
birimlerinin yer seçiminden sonra, bu alanla merkez kent arasında kalan tarımsal
araziler ve köyler de değişim sürecine girmişler, ana yol kenarlarında, eski köy
yerleşmelerinde veya yakınlarında yeni, düzensiz, farklı ve düşük kaliteli konut ve
küçük işyerleri oluşmaya başlamıştır (Kıray, l982).
Daha büyük yatırımlar ve örgütlenmeler oluştuğunda, çeperde üst orta tabaka
konutları, apartmanlar ve site yerleşmeleri saçaklanmalar biçiminde
gerçekleşmektedir. Gelişmiş ülkelerde benzer bir süreç izlenmekle beraber,
azgelişmiş ülkelerde metropolitenleşme sürecinin temel farkı, örgütsüz, kalitesiz ve
hala çok hızlı bir devinim içinde sürüyor olmasıdır (Kıray, l982).
Yukarıda özetlenen dönüşüm sürecine paralel olarak, ülkemiz metropoliten
alanların çeperlerinde de dönüşüm ve saçaklanma olgusu yaşanmaktadır. Bu
dönüşüm sürecini daha ayrıntılandırmaya ve kavramaya yönelik olarak, 1985
yılından bu yana araştırmalar yoğunlaşmış ve Ankara özelinde saptamalar
yapılmıştır. Bu saptamalar şu şekilde ifade edilebilir:
l970 yılına dek kent, mevcut yerleşim lekesinin büyümesi şeklinde gelişirken, l985
yılından itibaren, çeperlerde konut kooperatifleri, müteahhit şirketler ve devlet
eliyle gerçekleştirilen toplu konut alanları ile gerçekleşmiştir. Çeperlerde yer alan
kırsal yerleşmelerde, kentsel nitelikli yapılar yapılmaktadır (Büyükaltıntaş, l985).
Çeperlerdeki kırsal yapının dönüşümü, var olan kapitalin yapısının değişmesiyle
başlar ve Ankara’ da devlet kapitalinin; lojman politikasıyla, resmi kurumların
çepere çıkmasıyla ve sağlanan toplu taşıma olanaklarıyla, çeperdeki dönüşüme
etkisi büyük olmuştur (Emiroğlu, l987).
Kentsel çeperde yer alan kırsal yerleşmelerin ve köylerin geçirdiği dönüşüm şöyle
özetlenebilir: tarımsal arazi kentsel arsaya dönüşür, toprak küçük parçalara ayrılır
17
ve arazi spekülasyonu yoğundur. Böylece tarımsal üretim yok olmaya başlar ve bu
köyler, kente göçen nüfusun ilk tercih ettiği alanlar haline gelir. Merkez kente gidiş-
geliş yüzdesi yüksektir ve tarım dışı sektörlerde çalışanların oranı artar. Konutlarda
da “kiracılık” görülmeye başlar (Işık, l988).
Kırsal çeperde yer alan yerleşmelerin/köylerin etkilenme düzeyleri ve biçimleri ise
şöyle özetlenebilir; merkez kentle ilişki olmasına karşın çok yoğun değildir ve arazi
piyasası hareketli olmayıp, arazi fiyatlarında fazla değişme yoktur ve toprak satma
eğilimi düşüktür. Köylerde yer alan tarımsal işletmelerde geleneksel üretim biçimi
baskındır ve bunula birlikte tarım dışı sektörlerde çalışanların oranı düşüktür
(ODTÜ, l985; Işık, l988).
Araştırmaların bir bölümünde kentsel çeper ve kırsal çeperin arasında kalan alanlar
“kırsal-kentsel çeper” olarak tanımlanmıştır. Bu alanda yer alan köylerde ise
dönüşümün yeni başladığı, kente yönelik tarımsal üretimin yoğunlaştığı, ancak arsa
piyasasının henüz hareketli bir nitelik kazanmadığı saptanmıştır.
Ortaya konulan bu bilgiler ışığında ülkemiz kentsel alanlarında, çeperlerde özellikle
de bu çalışmanın asıl konusu olan kentsel çeperlerde yer alan yapılaşmaların kentsel
dönüşüm üzerine etkisi hakkında belli bir düzeyde fikir sahibi olmak mümkün
olmuştur. Kentsel çeperlerde yer alan alanlarda giderek artan bir mekânsal dönüşüm
yaşanmaktadır. Bu dönüşüm çeperdeki alanların mekânsal, sosyal, kültürel ve arazi
sahipliğinin farklılaşmasında kendini göstermektedir. Ayrıca bu dönüşüm, kent
merkezlerine daha yakın olan yerleşimlerde daha yoğun bir biçimde yaşanmaktadır.
18
4. DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE KENTSEL DÖNÜŞÜM VE KENT ÇEPERİ
1890’lı yıllarda yaşanan sanayi devrimiyle birlikte, gelişmiş ülkelerde 1900’lü
yılların başında, gelişmekte olan ülkelerde ise 1950’li yıllarda gerçekleşen ekonomik
büyüme ve sanayileşme politikaları kırsal alandan kente göçü ve hızlı bir
kentleşmeyi beraberinde getirmiştir. Bu durum, kent çevresindeki kırsal ya da kent
çeperlerinin kent yerleşik alanlarıyla ilişkisinin artmasına ve kentsel saçaklanma
alanlarının meydana gelmesine neden olmuştur. Kentsel saçaklanma alanları, kent
çevresinde bulunan imar uygulaması görmüş veya görmemiş olmakla birlikte yapısal
açıdan kırsal bir karakter gösteren alanlardır. Bir başka deyişle, kentsel saçaklanma
alanları kent ile kır arasında sıkışmış, kendine özgü niteliklere sahip alanlardır. Bu
alanlarda hızlı ve kontrolsüz bir şekilde dönüşüm gerçekleşirken plansız ve sağlıksız
yerleşim alanlarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
4.1. Dünyada Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Süreci
Kentsel dönüşümle ilgili ilk uygulamalar 19. yüzyıl ortalarında Avrupa’da bazı
kentsel alanların yıkılıp yeniden inşa edilmesiyle ortaya çıkmıştır. Bu uygulamalar
aynı zamanda kentsel yenilemenin ilk örnekleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu
dönemde özellikle kamu sektörü yönetimli liderlik modeli ile gerçekleştirilen kentsel
dönüşüm süreçleri iki farklı temele dayandırılmaktadır. Bunlardan ilki 1851 yılında
İngiltere’de çıkarılan Konut Kanunu ile kentsel politikaların üretilmesi, ikinci olarak
da 1851-1873 yılları arasında Paris’in kentsel gelişimi için bir dizi planlar geliştiren
Haussmann’ın yürüttüğü uygulamalardır. Fransa’da ilk kentsel yenileme projeleri,
başkent Paris için Louis Napoleon tarafından görevlendirilen Baron Hausmann
tarafından uygulamaya konulmuştur. Baron Hausmann, Paris’in köhneleşmiş,
gecekondulaşmış ve kentsel çöküntüye uğrayan alanlarını yıkarak kentte radikal ve
köklü değişiklikler yapmış, kentin bugünkü ana hatlarının oluşmasını sağlamıştır.
Bunun yanında kentsel bozulmaya uğrayan yerlerde yaşayan fakir insanlar, yapılan
yeni planlama ile başka bölgelere göç etmek zorunda kalmışlar ve daha fakir hale
gelmişlerdir (Gürler, 2003).
Endüstri Devrimi sonrasında Avrupa’nın birçok kentinde işçilerin sayısı giderek
artmış ve bu işçi sınıfı insanlık dışı koşullarda yaşamak zorunda kalmıştır. Bunun
19
üzerine birçok düşünür, mimar ve mühendis işçi sınıfının yaşadığı koşullardan
etkilenerek, farklı ütopik planlar (Tony Garnier’in “Endüstri Kenti”, Ebenezer
Howard’ın “Bahçe Şehir” fikri vb.) tasarlamışlar ve kentsel dönüşüm fikir olarak
ortaya çıkmasına zemin hazırlamışlardır (Dostoğlu, 1986).
Zamanla kentsel dönüşüm uygulamaları sadece politik ve ekonomik bir yaklaşım
olmaktan çıkarak, ülkeler arası bütünleşme hedefine yönelik kentsel planlama
sürecini de değiştirmiştir. Bu sebeple kentsel dönüşüm uygulamalarında gün geçtikçe
farklı yaklaşımlar ortaya çıkmıştır (Gürler, 2003). Dünyada önemli bir yol alan
kentsel dönüşüm uygulamaları Avrupa kentlerinde özellikle II. Dünya Savaşı’ndan
sonra etkinlik kazanmıştır. Savaşın ortaya çıkardığı hasarlar ve buna bağlı kentsel
çöküntüler, ilgili çevreleri kentsel dönüşümle yakından ilgilenmeye ve çözüm
arayışlarına itmiştir.
Kentsel dönüşüm evreleri
Kentsel dönüşüm uygulamaları zamanla değişime uğrayan sosyo-ekonomik
dengelerin kent mekânları üzerinde oluşturduğu sonuçlardan sadece bir tanesidir.
Dünya genelinde özellikle II. Dünya Savaşı’ndan sonra başlayan ve savaştan harabe
haline gelen kentleri yeniden yapılandırma süreçleri günümüze kadar farklı
dönemlerden geçmiş ve kentler zaman içinde farklı uygulamalarla yenilenmiştir
(Yerebasmaz, 2006).
Kentsel dönüşüm evreleri farklı zaman periyotlarında farklı şekillerde gelişme
göstermiştir. Dönüşüm süreçleri zamana ve mekâna göre farklı müdahaleler
içermektedir. Roberts (2000) dünyada olan kentsel dönüşüm süreçlerini “Kentsel
Dönüşümün Evrimi” adlı çizelgesinde beş dönemde incelemiştir. Bu dönemler;
1950’ler yeniden inşa etme, 1960’lar yeniden canlandırma, 1970’ler yenileme,
1980’ler yeniden geliştirme, 1990’lar yeniden üretme olarak isimlendirilmiştir.
Kentsel dönüşüm kavramının dünya genelinde temel stratejiler, aktörler ve
finansman sahipleri, ekonomi, fiziksel, sosyal ve çevresel yaklaşımlar bağlamında
nasıl değişime uğradığı Çizelge 4.1’ de belirtilmektedir. Kentsel dönüşümün evrimi
sürecinde ilk olarak merkezi yönetimler etkin iken zamanla yerel ve bölgesel
yönetimler daha etkin hale gelmiştir (Yerebasmaz, 2006).
20
Çizelge 4.1. Kentsel dönüşüm evrimi (Yerebasmaz, 2006)
DÖNEM 1950’li Yıllar 1960’lı Yıllar 1970’li Yıllar 1980’li
Yıllar
1990’lı
Yıllar
POLİTİKA
TÜRÜ
Yeniden
İnşa Etme
Yeniden
Canlandırma Yenileme
Yeniden
Geliştirme Yeniden
Üretim
Temel
Strateji
ve
Yönleniş
Şehirlerin köhne
alanlarının
genellikle
master plana
dayalı olarak
yeniden inşası
ve genişlemesi,
banliyölerin
büyümesi
1950’lerin
anlayışının
devam etmesi,
banliyölerin
büyümesi,
saçaklanmalar,
ilk ıslah
çabaları
Yenileme ve
semt
projelerinde
yoğunlaşma,
gelişimlerinde
devam
Birçok temel
gelişim ve
yeniden
gelişim
projeleri,
donanma
projeleri, şehir
dışı projeleri
Politika ve
Uygulamalar
da daha etraflı
yaklaşımlara
yöneliş,
bütünleşmiş
eğitime daha
fazla önem
Temel
Aktörler ve
Finansman
Sahipleri
Merkezi ve
yerel hükümet,
özel sektör
girişimcileri ve
müteahhitler
Kamu ve
özel sektör
arasında
denge
sağlamaya
yöneliş
Özel sektörün
artan rolü
ve yerel
yönetimlere
desantralizasyon
Özel sektöre
ve uzman
birimlere
önem
verilmesi,
artan
ortaklıklar
Ortaklıkların
hakimiyeti
Eylemin
Alansal
Boyutu
Yerel ve
mevzi düzeyin
vurgulanışı
Eylemlerde
bölgesel
düzeyin
ortaya
çıkışı
Önce bölgesel
ve yerel düzey,
sonra yerel
düzeyin öne
çıkışı
1980
başlarında
mevzi ölçekte,
ardından
yerel ölçekte
yoğunlaşma
Stratejik
perspektifi,
yeniden
sunumu
bölgesel
eylemlerin
gelişimi
Ekonomik
Odak
Az miktarda
özel sektör
yatırımı,
genelde
kamu sektörü
yatırımları
1950’lerin
devamında
özel sektörün
artan önemi
Kamunun
zorunlu
kaynakları
ve özel
yatırımlarda
artışlar
Seçici kamu
fonları ile
özel sektörün
hakimiyeti
Kamu özel
sektör ve
gönüllü
fonlar
arasında
giderek artan
denge
Sosyal
İçerik
Konut ve yaşam
standartlarının
iyileştirilmesi
Sosyal
koşulların
ve refahın
geliştirilmesi
Toplumsal
temelli
eylemler,
artan
yetkiler
Seçici devlet
desteği ile
toplumun
kendi işini
kendi görmesi
Toplumun
rolünün
önem
kazanması
Fiziksel
Durum
İç bölgelerin
ve yakın çevre
gelişimlerinin
tekrar önem
kazanması
Mevcut
alanların,
1950’lerin
iyileştirilmesi
Köhne şehirsel
alanların
yaygın olarak
yenilenmesi
Yerine geçme
ve yeni
gelişim temel
projelerin
hazırlanması
1980’lerden
daha
mütevazi
koruma
4.2. Türkiye’ de Kentleşme ve Dönüşüm Süreci
Türkiye’de kentsel dönüşümün tarihçesi incelendiği zaman köklerinin Osmanlı’ya
kadar uzandığı görülmektedir. Osmanlı Devleti’nde öncelikle mülk arazilerinin
vatandaşlara dağıtılması, özel mülkiyet kavramının toplumun her kesiminde
21
benimsenmesini sağlamıştır. Batılı ülkelerin ihtiyaç duydukları hammaddelerin
sağlanabilmesi, tarımsal altyapı ve tarımda mülkiyet ilişkilerinin düzenlenmesi
amaçları doğrultusunda 1838 yılında Ticaret Anlaşması, 1839 yılında Tanzimat
Fermanı, 1856 yılında Islahat Fermanı ve 1858 yılında Arazi Kanunnamesi
çıkartılmıştır. Osmanlı döneminde bu gelişmelerle birlikte vatandaşlara tanınan
haklar artarak arazi düzenlemeleri yapılmış ve bunun sonucunda da ilk kentsel
dönüşüm örnekleri, yangınlardan zarar gören bölgelerin yeniden inşa edilmesi olarak
tarihe geçmiştir. Daha sonra bu uygulamaları kültürel ve tarihi varlıkları koruma
amacıyla, kentsel sitlere dair yapılan çalışmalar izlemektedir (Genç 2008).
Türkiye 1950’li yıllardan sonra sanayileşme hareketi ile başlayan ve devamında artan
kırdan kente göç hareketlerinin etkisi altına girmiştir. Bunun sonucu olarak daha
sonraki dönemlerde altyapı sorunlarıyla büyüyen ve sağlıksız yaşam ortamlarının
oluştuğu kentler, aynı zamanda deprem ve diğer afetlerin tehdidi altında kentsel
dönüşümün ortaya çıkmasına zemin oluşturmuştur.
Ülkemizde dönüşüm kavramı son elli yılda farklı zaman dilimlerinde yapısal,
bağlamsal, sosyo-ekonomik, yönetsel ve fiziksel dinamiklere bağlı olarak değişiklik
göstermektedir. Kentsel dönüşüm dönemler halinde incelendiği zaman bu dönemler
1950-1980, 1980-2000 ve 2000-sonrası olarak ifade edilebilir. 1950-1980 arası
dönemde kentlere yoğun bir göç yaşanmış ve kentlerde hızlı bir nüfus artışı
görülmüştür. Bu dönemde kent çeperlerinde gecekondu alanları artmış ve belediyeler
bu durumun ileride daha büyük sorunları doğuracağını öngörememiştir. 1980-2000
yılları arası dönemde ise ruhsatlı ve ruhsatsız yapılaşmalar artarak devam etmiş,
büyük şehirlere göç eden insanlarda doğurganlık oranı düşmüş ve imarla ilgili kanun
ve yönetmelikler yürürlüğe girmesine rağmen bu durum beraberinde imar aflarını da
getirmiştir. İmar aflarının gelmesiyle birçok ruhsatsız ve kaçak yapı ruhsatlı hale
getirilmiştir. 2000 ve sonrası dönemde ise doğudan batıya göç ile yap-satçılar
(müteahhitler) ve konut kooperatifleri giderek artmaktadır (Ataöv ve Osmay, 2007).
Son dönemlerde tarihi yapıların korunması ilkesi baz alınsa da bu kez kentsel
soylulaştırma sorunu ortaya çıkmaktadır. Yeni yerleşim yerleri ile kent merkezleri
çok merkezli hale getirilmiştir. Kentlerde ve kent çeperlerinde inşa edilen siteler ve
kapalı yerleşim yerleri yeni planlama sorunlarını da beraberinde getirmektedir.
22
Büyükşehirlerin yetki sahalarının genişletilmesi ile farlı çözüm yolları geliştirilmiştir.
Kent merkezlerinde ve çeperlerde kentsel dönüşüm uygulamaları teşvik edilerek kent
mekânlarını daha yaşanabilir hale getirmek için stratejik planlar geliştirilmiştir.
4.2.1. Tanzimat dönemi
Ülkemizde kentsel dönüşümün, günümüzde tanımlanan anlamını tam olarak
kapsamamakla birlikte, Tanzimat Dönemi ile birlikte başladığı kabul edilmektedir.
1838 yılında Osmanlı Devleti ve İngiltere arasında yapılan Balta Limanı Ticaret
Anlaşması’nın özellikle liman kentlerinde meydana getirdiği dönüşüm ve değişimler,
yerel yönetim anlayışının kentsel alanlardaki yansımaları, ilk kentsel dönüşüm
uygulamalarının göstergeleri olarak değerlendirilmektedir (İncekara, 2011).
19. yüzyıl İstanbul için önemli çağdaşlaşma arayışının getirdiği hızlı dönüşümlere
sahne olmuştur. Osmanlı hükümdarları İstanbul’u çağdaşlaştırmaya çalışırken
Avrupa kentlerini örnek almışlardır. Viyana’nın Ring Strasse’si veya Paris’in
bulvarları sürekli gönderme yapılan örnekler haline gelmişlerdir. Tarihi kaynaklarda
sürekli karşılaşılan “Islahat” ve “Tanzimat” gibi terimler Baron Haussmann’ın
Paris’teki uygulamalarını, başka bir ifadeyle “düzenleme” (regularization) kavramına
karşılık gelmektedir (Çelik, 1996).
Tanzimat Fermanı’nın ilanından hemen sonra İstanbul’un sokak yapısını düzeltmekle
görevlendirilen Alman mühendis Helmuth V. Moltke, eski kentin ıslahı için bir
gelişme planı hazırlamıştır (Şekil 4.1). Bu planlama girişimi İstanbul’da planlama
alanındaki ilk resmi işlemdir. Moltke’ nin önerileri 1950’ li yıllara kadar İstanbul sur
içinde yapılan iyileştirme planlarının ana ilkelerini kapsamaktadır. Bu öneriler,
herhangi bir Avrupalının geleneksel bir kentte saptayacağı dar ve dolambaçlı yollar,
çıkmaz sokaklar, ahşap yapılar, açık alan eksikliği, yapı ölçeklerinin ya da yapıların
denetimsizliği gibi aksaklıklara çözüm getirmektedir. Cadde genişliklerine ve yapı
yüksekliklerine sınır getirilirken en dar sokakların 6 metre olması kararlaştırılmıştır
(Kuban, 1996).
23
Şekil 4.1. Von Moltke İstanbul planı (Özcan, 2006)
1836 yılında Moltke tarafından hazırlanan plan, uygulama olanağı bulamamış olsa da
ilk bütüncül planlama deneyimi kazanılarak daha sonra çıkarılacak imar ve
planlamayla ilgili yasal çerçevenin ve planlama sistematiğinin oluşmasına ışık
tutmuştur (Özcan, 2006). İlk inşaat yönetmeliği, Moltke’nin önerileri göz önüne
alınarak hazırlanan 1848 tarihli Ebniye Nizamnamesi’dir. Bunu aynı yıl hazırlanan
Ebniye Beyannamesi izlemiş, ertesi yıl da (1849) bir başka yönetmelik çıkarılmıştır.
Bu yönetmeliklerde yangınların yok ettiği mahalleler ve arsa ya da açık alanlara
verilecek inşaat izinleriyle ilgili maddeler vardır (Kuban, 1996).
4.2.2. Cumhuriyet dönemi
Cumhuriyet’in ilanıyla yaratılmak istenen modern kent projesi kapsamında üretilen
yeni projelerle kentlerin, çağdaşlığın ve yeniliklerin göstergesi olan mekânlar haline
getirilmesi arzu edilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti ilk olarak modernleşme projesini
uygulamaya koymuş ve mekân organizasyonu, ulusal kimlik oluşturulması amacıyla
uygulama içinde yer almıştır (Tekeli, 1998).
24
Carl Christoph Lörcher’e bu modernleşme uygulamaları kapsamında Ankara için yeni
bir kent planı hazırlatılmıştır. Söz konusu plan, eski Ankara’nın güney kesiminde bir
yönetim kentini hedeflemektedir (Şekil 4.2) ve eski kentten tümüyle ayrıştırılmıştır.
1925 yılında onaylanan Ankara imar planının projeksiyon nüfusu 15.000 kişi olarak
hesaplanmış ve planlama alanı yaklaşık 700 ha’ dır (Ay, 2012).
Şekil 4.2. 1924 tarihli Carl Christoph Lörcher planı (Cengizkan, 2004)
1928 yılında Ankara için yapılan uluslararası yarışmayı kazanan Hermann Jansen
planı, 1932 tarihli kesin imar planı ile hayata geçmiştir. Yaklaşık 1.500 ha’lık alanda
1978 yılı itibariyle 300.000 kişinin yaşayacağı varsayımına dayanan planda,
Yenişehir-Kavaklıdere aksı ile birlikte doğuda Cebeci, batıda ise Tandoğan,
Bahçelievler bölgeleri konut gelişimi için ayrılmıştır. Ancak, planın 1978 yılı için
öngördüğü nüfusa hızlı göç nedeniyle neredeyse 1950 yılında ulaşılmış (288.000
kişi) ve Jansen planı yetersiz kalmıştır (Şekil 4.3).
25
Şekil 4.3. Eski ve yeni Ankara’ya ait imar planı (Cengizkan, 2004)
1932 yılında onaylanan Ankara planının projeksiyon nüfusu ise 15.000 kişi olarak
hesaplanmıştır ve planlama alanı yaklaşık 1.500 ha’dır. Plan projeksiyon yılı olan
1978 yılında nüfusun 300.000 kişi olacağı belirtilmektedir. Kentin nüfusu 1950
yılında 288.000 kişi, 1960 yılında ise 650.000 kişi olmuştur (Şekil.4.4).
Şekil 4.4. Ankara imar planı (Cengizkan, 2004)
Dönemin siyasi iktidarları nüfusun kontrollü şekilde dağılması için çaba
göstermişlerdir. Anadolu’da birçoğu Marmara ve Ege Bölgesi’nde olmak üzere
nüfusu on bini aşmayan bölgelere sanayi kuruluşları kurulmuştur. Bu kuruluşların
26
İstanbul, başkent Ankara ve demiryolları ile bağlantıları önem arz etmektedir
(Keleş, 2006).
4.2.3. 1950-1980 yıllar arası dönem
Kentleşmede birinci dönem olarak kabul edilen 1945-1960 yılları arası dönemde
kırdan kente göç edenlerin barakalar kurarak yaşaması “barakalaşma” olarak
adlandırılmıştır. Kentlere ilk defa gelen insanlar şehirlerde düşük ücretli işlerde
çalışmışlardır. Daha sonraki yıllarda kırda yaşayan insanların şehirdeki iş
imkanlarının farkına varması, kentlere göçü arttırmış ve daha önce göç eden
yakınlarının yanlarında gecekondular yaparak yaşamlarını sürdürmüşlerdir.
Günümüzde dahi bu bölgelere altyapı götürülmesi ve mülkiyet sorunlarının
çözülmesi siyasi ve politik bir malzeme olarak kullanılmaktadır (Mutlu, 2007).
1950-1980 yılları arasında sanayileşme politikası ve ekonomik büyüme ile kırdan kente
göç artış göstererek kentler hızlı bir gelişim ve değişim sürecine girmiştir. Bu süreç
sonunda kent çeperlerinde yer alan hazine ve özel araziler gecekondu bölgeleri haline
gelerek, kent çevresindeki araziler kentsel alana dönüşmüştür. Kentsel altyapının yetersiz
olması yerel yönetimlerin bu alanlarda daha etkin bir çalışma yapmasını gerekli
kılmaktadır. Bunun sonucunda da kent çeperlerinde yer seçen gecekondu bölgeleri,
merkezi yönetim ya da yerel yönetim tarafından zaman içinde işgalcilerine
devredilmiştir (Ataöv ve Osmay, 2007).
Türk kentlerindeki değişim ve dönüşüme bakıldığında 1950’li yıllarla beraber başlayan
hızlı bir kentleşme süreci ortaya çıkmıştır. Özellikle çok partili hayata geçilmesi ve
beraberinde ekonomide serbestleşme ile birlikte imar hareketleri hızlanmış, belirli
sermaye birikimlerini oluşturabilmek adına şehirlerde yeni inşaat faaliyetleri başlamıştır.
Halk arasında “Menderes İmarı” denilen kentsel yenileme faaliyetleri başlatılmış, taşıt
trafiği için tarihi dokular yıkılmıştır (Şahin, 2003). Bu yıkımlara İstanbul’da Vatan ve
Millet caddelerinin açılması için tarihi surların bir kısmının yıkımları örnek
gösterilebilir. Bu dönemde sanayileşmenin artmasıyla da İstanbul, Ankara, İzmir gibi
büyükşehirlere göç artışını önemli ölçüde arttırmıştır. Ayrıca Türkiye’deki kentlerin
dönüşümünde dünya örneklerinden farklı olarak, farklı süreçlerin eş zamanlı olarak da
ortaya çıktığı gözlemlenmiştir (Uzun, 2006).
27
İnsanların barınma ihtiyaçlarını karşılamak için kısa vadede yapılan sağlıksız ve
gayri resmi yapılar, ilerleyen zamanlarda kentsel altyapı sorunları ile sağlıksız çevre
koşullarının oluşmasına neden olmuştur. Bununla birlikte kültürel mirasın bilinçsiz
yapılaşma ile tahrip edilmesi, düşük standartlı yapıların ortaya çıkması kentsel
dönüşüm ihtiyacının ortaya çıkmasını sağlamıştır (Özden, 2008).
4.2.4. 1980-2000 yıllar arası dönem
1983-1991 yılları arasında çıkartılan imar afları gecekonduları sadece yasallaştırmakla
kalmamış, aynı zamanda dört kata kadar verilen yapılaşma haklarıyla da yoğun bir kent
dokusu yaratmıştır. Her af bir öncekine göre daha geniş kapsama sahip olmuş ve imar
planları ile verilen yapılaşma hakları ihlalleri teşvik edilmiştir (Akın ve Özdemir, 2010).
1980’lere kadar kentlerimizin planlamadaki sorunları, kentlere farklı yerlerden göç
eden insanların kurduğu bölgeler bazında düşünülürken, 1980 ve sonrasında kent
rantlarından elde edilen kazancın, merkezi ve yerel yönetimler ile özel sektör için
giderek en önemli ölçüt olarak ortaya çıkmasıyla kent merkezlerinde bir
hareketlenme başlamıştır. Sonuç olarak iş merkezlerinin kentte yer değiştirmeye
başlaması ve farklı ticari faaliyetlerin kentlerde yer almasıyla birlikte kentsel projeler
de farklılaşmaya başlamıştır (İnce, 2006).
1980-2000 yılları arasında büyükşehirlerde iki önemli gelişme meydana gelmiştir.
Bunlardan ilki kent içindeki ruhsatlı ve kaçak yapılaşmanın meydana gelmesi diğeri ise
yerleşim alanlarının kent merkezi dışına doğru yayılmasıdır. Bu bağlamda kentsel
dönüşüm sadece konut alanlarında değil, sanayi alanları, merkez ve kıyı alanlarında da
gerçekleşmiştir. Yaşam kalitesi düşük olan alanlar soylulaştırılarak korunmuş, bu
bağlamda İstanbul’un kıyı kesimindeki Balat, Beyoğlu, Ortaköy ve Kuzguncuk gibi
tarihi ve kültürel değeri olmasına rağmen çöküntü haline gelen semtlerde kentsel
dönüşüm uygulamaları gerçekleştirilmiştir (Ataöv ve Osmay, 2007).
Kentsel yenileme, köklü bir müdahale olarak eskisini yıkıp yerine yenisini yapan
dönüşüm uygulamalarını kapsamaktadır. Kentsel dönüşümün bu türü, rantı ya da
yaşam kalitesi çok düşmüş ve kullanımı tamamen riskli hale gelmiş bir alan ya da
mekâna, yeniden imar hakları verilerek yaşam kalitesi ve yaşanılabilir çevre
koşullarının yükseltilmesi için başvurulmuş bir yöntemdir (Ataöv ve Osmay, 2007).
28
4.2.5. 2000 yılı sonrası dönem
2000 yılı ve sonrasındaki dönemlerde en önemli gelişmelerden biri kentsel
dönüşümün kavramsal ve içerik olarak mevzuatta yer almaya başlamasıdır. 2000’li
yıllarda sosyal ve ekonomik açıdan toplumsal bir değişim gerçekleşmiş ve konut
üretimi, talebin çok üzerinde gerçekleşmiştir. Resmi verilere, kayıt dışı fazlalığın da
eklenmesi ile gerçekleşen konut üretiminin yüzde 30-50 arasında fazla olduğu
görülmektedir. 2000’li yıllarda ise şehirlere göre farklılık göstermesine rağmen tüm
illerde üretilen konut sunum biçimlerinde artış olduğu görülmektedir. Bununla
birlikte devlet kredisiyle afet konutları da üretilmiş, ayrıca apartmanlarda daire
sahipliliği ve kiracılık artmıştır (Ataöv ve Osmay, 2007).
2000 ve sonrası dönemde kentsel dönüşümün yasalarda yer alması en önemli
gelişmelerden biridir. Ayrıca katılımcı profili bu dönemde ele alınmaya başlanmıştır.
Ekonomik ilişkilerin gelişmesi, ulaşım ve iletişim ağlarının güçlenmesi ile kentsel
yönetim sınırları farklılık göstermektedir. Kentlere göç eden nüfus sayısında bu
dönemde de hızlı artış görülmektedir. Bir önceki dönemde yer alan konut üretimi
artışı, bu dönemde talep fazlası olarak karşımıza çıkmaktadır (Balamir, 2004).
Türkiye’de özellikle 2000’li yıllarla beraber farklı bir rotaya girmiş olan konut
politikası ile birlikte yeni kavramların tartışılması ihtiyacı da ortaya çıkmıştır. Bu
dönemde konut üretim yaklaşımlarının yanı sıra, konut üretim süreçlerinde sektörel
dengeler de değişikliğe uğramış, kamu sektörünün konut üretim süreci içindeki rolü,
belki de 30-40 yıllık bir aranın ardından yeniden artmıştır. Bu durum, kamunun
konut üretimi içindeki rolünün yeni bir bakış açısı ile yeni baştan tanımlanması
gereğini de beraberinde getirmektedir. Sosyal konut üretimi kamunun bu süreçteki
önemli gündemlerinden biri olarak ortaya çıkmaktadır (Özden, 2010). Yine bu
dönemde tüm konut sunum biçimlerinde artış gözlemlenmiştir. Belediyelerin
oluşturdukları toplu konut kooperatifleri ve afetlere karşı risk oluşturan alanlarda,
devlet desteğiyle afet konutlarının yapımı da konut sunuş biçimlerindendir
(Topkaya, 2014).
29
4.3. Kentsel Dönüşümün Uygulama Yöntemleri
Kentsel dönüşüm uygulamalarında hedeflenen amaçlara ulaşmak için kentsel
koruma, iyileştirme, yenileme, yenileşme, yeniden canlandırma ve soylulaştırma
yöntemleri kullanılmaktadır. Kentsel dönüşümle ilgili uygulamalarda kullanılan
yöntemlerin eylem biçimleri Çizelge 4.2 ile anlatılmıştır (Demirsoy, 2006).
Çizelge 4.2. Kentsel dönüşüm süreci-dönüşüm stratejileri (Demirsoy, 2006)
Kentsel Dönüşüm Sürecini Yönlendiren Eylem Biçimleri
Kentsel yenileme
Kentsel yenileşme
Kentsel yeniden canlanma-canlandırma
Kentsel yeniden oluşum-yeniden hayat verme
Soylulaştırma
Müdahaleci (Fiziksel, sosyal ve ekonomik dönüşümü, yeniden
yapılanmayı yönlendiren) eylem biçimleri
Kentsel koruma
Kentsel iyileştirme
Korumacı Eylem Biçimleri
Kentsel dönüşüm süreci yukarıdaki çizelgede iki ana grup halinde incelenmiştir.
Bunlardan birincisi yenileme odaklı eylemler, ikincisi ise koruma odaklı eylemlerden
oluşmaktadır. Birinci bölüm için fiziksel, sosyal, ekonomik dönüşüm amaçlı
müdahaleci; ikinci bölüm için ise iyileştirme ve koruma odaklı stratejiler ön plana
çıkmaktadır.
4.3.1. Kentsel koruma
Kentsel koruma, toplumların içinde yaşadığı sosyal ve kültürel durumlarını yansıtan
fiziksel yapılarının zamanla yok olmasının engellenmesi (Gülersoy, 1997), kentsel
dokunun modern hayatla bütünleşik bir ilişki içerisinde olması, kültürel ve tarihi
varlıkların topluma faydalı, ekonomik ve işlevsel koşullarla sağlıklaştırılması olarak
30
ifade edilmektedir. Kentsel koruma kapsamında, özgün niteliği ile koruma veya
sınırlı değişimlerle koruma olarak adlandırılan iki çeşit yaklaşım bulunmaktadır
(Tiesdell vd., 1996).
Kentsel koruma, genellikle işlevlerini kaybetmemiş, tarihi ve mimari değerler taşıyan
yapı ve mekânların korunmasını sağlamak için plansız yapılaşmaların,
denetimsizliğin ve nüfus artışının azaltılması olarak ifade edilirken (Keleş, 1998);
eski haline getirme için deformasyonun başladığı, fakat özgün karakterini daha henüz
kaybetmemiş olan kent parçalarının eski haline dönüştürülmesi olarak
tanımlanmaktadır (Özden, 2000).
4.3.2. Kentsel iyileştirme
“Rehabilitation” kavramı sözlük anlamıyla “eski haline döndürme, esenleştirme ve
iyileştirme” olarak tanımlanmaktadır. Koşullar el verdiği ölçüde öncelikle tercih
edilmesi gereken yöntemlerden biri olan rehabilitasyon; herhangi bir yerleşim yerinin
işlevini kaybetmiş olan kısımlarını eski haline döndürmek ve özellikle konut
alanlarında oturabilirlik özelliğini kaybetmiş alanların bu işlevlerini geri kazandırma
olarak tanımlanmaktadır (Keleş, 1998; Özden, 200). Rehabilitasyon ile yıpranmanın
başladığı ancak yerele özgün karakterin henüz daha kaybolmadığı, kent parçalarının
eski hallerine kavuşturulması amaçlanmaktadır (Keleş, 1998; Genç, 2003).
Gelişmiş ülkelerde bu amaçlar doğrultusunda yapılan rehabilitasyon, gelişmekte olan
ülkelerde ise sağlıklaştırma “upgrading” olarak tanımlanmaktadır ve amacı, en temel
ihtiyaç olan temiz su ve pis su sistemlerinin düzenlenmesi, temiz ve güvenli bir
ortamda yaşamın sağlanmasıdır (Açıkgöz, 2014).
4.3.3. Kentsel yenileme
Kentsel yenileme için İngilizce’de kullanılan Renewal kelimesi Türkçe’ye
“yenileme, yenilenme, tamir ve onarım” olarak çevrilmektedir. Yenileme
uygulamaları daha çok, kentlerin veya kent parçalarının eskiyen, yıpranan
bölümlerinin fiziksel olarak yenilenmesi ve yeniden inşa edilmesi olarak ifade
edilmektedir. Kentsel alanların yenilenmesini işleyen bu eylem çeşidi, kendi içinde
yıkıp yeniden inşa etme anlamını da içermektedir (Özden, 2000). Kentin fiziki
yapısını etkileyen süreçlerle ilgili bu kısıtlı anlamda kentsel yenileme, eskiyen ve
31
günün gereklerine cevap vermeyen yapı stoklarının yenilenmesi veya bu yapı
stoklarını çevreleyen alanın ciddi bakımdan geçirilmesi anlamındadır (Genç, 2003).
Yapılaşma ve yerleşme düzeni açısından sağlıklı yaşam koşullarının oluşmadığı
alanlardaki yapıların tümünün veya bazı bölümlerinin yeniden imar edilmesi
amacıyla ortadan kaldırılması ve bu alanların çevresiyle daha bütüncül bir planlama
yaklaşımı içerisinde ele alınması yenilemenin temel amaçlarındandır (Keleş, 1998).
Bu kapsamda kentsel yenileme, zamanla sosyal, ekonomik ve fiziksel bileşenlere ve
değişenlere bağlı olarak çöküntüye, değer, işlev ve nitelik kaybına uğramış, kent
yerleşimlerinin, kullanıcıların ihtiyaçları ve günün koşullarıyla bağlantılı olarak
yeniden yorumlanması, kentsel yaşama kazandırılması, kentsel mekânın yeniden
üretilmesi ya da örgütlenmesi olarak ifade edilmektedir.
4.3.4. Kentsel yenileşme
Bir başka kentsel dönüşüm türü olan Kentsel Yeniden Dönüş-Rönesans
(renaissance), genel bir ifadeyle bütün yenileme kavramlarını eşzamanlı olarak içine
alan, sürekliliği olması gereken ve her evrede toplumun tüm katmanlarını ve
bileşenlerini kapsaması gereken çok boyutlu bir süreç olarak ifade edilebilir
(Şahingür ve Müderrisoğlu, 2005).
1950 ve 1960’lı yıllarda Avrupa’da savaş sonrası harap olmuş ve sanayi devrimi ile
birlikte var olagelmiş sağlıksız kent dokularında da, yeniden bir düzenlemeye
gidilmesi fikri doğmuş ve bu anlayış ile “Koruma”, “İyileştirme” ve “Yeniden
Oluşum” stratejileri özümsenmiştir. Bu üç temel strateji ile yapılan uygulamaların
sonuçları alındıkça, kentlerin kimlik kaybına uğradığı ve tek tip planlanan kent
mekânlarının ortaya çıktığı görülmektedir. Bu uygulamalar neticesinde yapılan
kentsel dönüşüm projelerinin ve kent planlarının yeniden gözden geçirilmesi
zorunluluğu ortaya çıkmış ve kentsel yenileşme olgusu hız kazanmıştır. Kentsel
yenileşme aslında kentsel yenilemede öne çıkan sorunlara çözüm getirmek amacıyla
ortaya atılmıştır. Bunun sonucunda da ortaya çıkan stratejilerle, kentli insanların
planlama aşamasında kentten bağımsız düşünülemeyeceği, kent kültürü ve kentsel
yaşamın yeniden canlandırılması hedeflenmektedir. Böylece kentsel çöküntü
alanlarının çevreleri gerekli planlama ile daha yaşanılabilir alanlar haline dönüşerek,
32
tarihi ve kültürel miras niteliğindeki alanlar çağdaş yaşam şartlarına uygun hale
getirilirken, tümüyle yıkıp yenilemek yerine bir tür koruma yoluyla kent ve kentli
kültürüne yeniden kazandırılması hedeflenmektedir (Özden, 2000).
4.3.5. Kentsel yeniden canlanma-canlandırma
“Revival” kelimesi Türkçe yazınında, “canlanma, uyanış ve yeniden canlandırma”
anlamında kullanılmaktadır. Zaman içerisinde canlılığını kaybetmiş kentsel
mekânların, özellikle de tarihi değeri olan kent merkezlerinin sosyal önlemler
alınarak yeniden canlılık ve hareketlilik kazanması sağlanacaktır (Şahin, 2003).
Özden (2000) ise yeniden canlandırmayı, ekonomik, sosyo-kültürel ya da fiziksel
açılardan bir çöküntü süreci yaşamakta olan ya da bu çöküntü dönemi sonucunda
terk edilmiş, başıboş bırakılmış kent parçalarının, özellikle de kent merkezlerinin,
çöküntünün kaynağı olan etkenlerin ortadan kaldırılması veya değiştirilmesiyle
tekrar hayata döndürülerek canlandırılması olarak ifade etmektedir.
4.3.6. Kentsel yeniden oluşum-yeniden hayat verme
Kentsel dönüşümün diğer bir türü olan Kentsel Yeniden Oluşum tamamı yok olmuş,
bozulmuş, köhnemiş, dolayısıyla çöküntü bölgesi haline gelmiş kentsel alanlarda
yeni bir dokunun oluşturulması ya da mevcut durumun iyileştirilmesiyle birlikte bu
alanların kente kazandırılmasını ifade etmektedir (Özden, 2000).
Kentsel yeniden oluşumda, plancıların uygulama için sosyal olduğu kadar idari ve
ekonomik boyutları da içeren daha etkili argümanlar ortaya koyması gerekmektedir.
Bir kentsel mekânın yeniden oluşumu, kavramsal olarak daha geniş ve kapsamlı bir
uygulama olarak kabul edilmektedir. Kentsel alanlarda sosyo-ekonomik değişimler
ve bu değişimlerle orantılı mekânın yeniden oluşumu, fiziksel ve sosyal
gereksinimlerin yanında teknolojik ilerleme ve ekonomik gelişmenin ortaya çıkardığı
yeni faaliyetleri de içerir. Bu kapsamda kentsel yeniden oluşum;
-Kent merkezlerinde canlılığın sürdürülebilmesi için kent mekânlarını yeniden
donatarak oluşturulan kültürel yenileme uygulamasıdır.
-Uluslararası sermayeyi yeniden yapılandırmanın neticesinde gerçekleşen finansal bir
süreçtir.
33
-Kentlerde ekonomik hareketliliği sağlamak için yasalar üstü yaklaşımlar ve
ekonomik teşvikler ile bir çeşit verimli arazi kullanımı planlama şeklidir.
-Özel sektör ve kamu işbirliği ile olumlu sonuçlar doğuran bir kamu sektörü girdisi
olmakla birlikte konut ve ticaret gelişme alanlarında, sosyal konularda oluşan kamu
politikalarının bütünü olarak nitelendirilmektedir (Erden, 2006).
4.3.7. Soylulaştırma
Soylulaştırma, kentsel mekânlarda yaşayan insanların kentsel politikalar ve planlama
yaklaşımı ile mekânın yaşamsal ve fiziksel kalitesini arttırmak için yaşadıkları
bölgelerden uzaklaştırılması eylemidir. Kentsel dönüşümün bu uygulama biçimi ile
tarihi kent merkezlerinde yaşayan dar gelirli vatandaşların bu bölgelerden çıkarılarak
yerlerine orta ve üst gelir grubuna mensup insanların yerleştirilmesi
amaçlanmaktadır. Bu uygulama ile tarihi kent merkezlerine getirilen orta ve üst gelir
grubuna ait insanlar bulundukları mekâna hem bir kimlik kazandıracaklar hem de
kentsel mekânda daha yaşanabilir alanların oluşmasına imkan sağlayacaklardır
(Erden, 2006).
Son yıllarda küresel göçlere açık olan metropollerde bu tarz uygulamalar
yapılmaktadır. Özellikle Asya ve Orta Doğu’dan göç eden insanların yaşadığı
alanlarda doğaldır ki mekânsal tarihi kent kimliği göçle gelen insanların kültürlerinin
izlerini taşır hale gelmiştir. Bu durum kentsel ve tarihi kimlik açısından olumsuz
sonuçlar doğurmaktadır. Soylulaştırma uygulamaları planlama açısından olumsuz bir
izlenim oluşturmaktadır. Bunun sebebi ise bu tarz uygulamalar ile kent mekânlarında
yalıtılmış alanların ortaya çıkmasına zemin hazırlanmış olmasıdır. Farklı meslek
gruplarına ait ve farklı statülerdeki insanların diğer insanlardan izole edilmiş
alanlarda yaşaması da ilerde önemli bir planlama sorunu olarak karşımıza çıkacaktır.
4.4. Kentsel Dönüşümün Boyutları
Kentsel dönüşüm, birbirleriyle önemli bir ilişki bağı olan dört temel boyutu kapsayan
bir kavramdır ki bu boyutlar; fiziksel(tasarım), sosyal, ekonomik ve yasal (yönetsel)
boyutlardır (Turok, 2004).
Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamaları sadece fiziksel ya da tasarım boyutuyla
ele alınmaktadır. Bunun sonucunda da kentsel dönüşüm bir rant kapısı haline
34
dönüşmektedir. Kentsel dönüşüm uygulamaları denilince akıllara yüksek katlı
yapıların olduğu alanlar gelmemelidir. İnsanlar yaşadıkları alanlardan
uzaklaştırılmadan ve bütüncül bir planlama dahilinde uygulamalar yapılmalıdır. Oysa
ki uygulama aşamasında bir çok etken planlama sürecine dahil olmaktadır. Özellikle
uygulanan projelerde sosyal boyutun göz ardı edilmesi ilerleyen zamanlarda farklı
problemleri meydana getirecektir.
Kentsel dönüşüm boyutları genel olarak irdelenirse tasarım boyutunun, kentsel
gelişimi fiziksel olarak yönlendiren kentsel tasarım sürecini içerdiği; sosyal boyutun
ise eğitim, sağlık, barınma ve kamusal hizmetlere erişim ile planlama sürecine yerel
halk, özel sektör ve kamu ortaklarının katılımı gibi konuları içermektedir (Atkinson,
2004). Ekonomik boyut ile kentsel dönüşüm projelerinin hangi kaynaklarla nasıl
yürütüleceği ve proje alanın çevresinde iş olanakları incelenirken; yasal (yönetsel)
boyutta ise yapılan uygulamaların mevzuat kapsamında takibi yapılarak insanların
mağduriyet yaşamamaları için gerekli önlemler alınır (Gibson ve Kocabaş, 2000).
4.4.1. Kentsel dönüşümün fiziksel (tasarım) boyutu
Kentsel tasarım; politik, sosyal, yönetimsel, ekonomik ve fiziksel yapısı sürekli
gelişim içerisinde olan kentsel çevrenin (kentin farklı kullanımlarına hizmet eden
yapı gruplarının, bunları destekleyen yaya ve taşıt hareketlerinin, servislerin ve tüm
bu kullanımlar arasında kalan mekânların) form ve karakterlerinin yerelde yeniden
düzenlenmesini ve değiştirilmesini sağlayan bir eylemdir. Bu noktada, dönüşüm
projelerinin insan davranışlarını, ekolojik koşulları ve estetik amaçları dikkate alan
programlarının geliştirilmesinde; bunların kentle bütünleştirilmesinde ve böylece
yaşam kalitesinin yükseltilmesinde bir uzmanlık alanı olarak kentsel tasarımın rolü
büyüktür. Ayrıca kentsel tasarımın, planlamanın politik karar alma sürecinden ve
eyleminden oluşan yapısına ek olarak, uygulamaya yönelik birçok çizim, rapor,
rehber ve eylem planlarını içerdiği ve dönüşüm projelerinin gerçekleştirmesinde
önemli bir araç olduğu unutulmamalıdır (Özden, 2004).
İşlevsel ve teknik yeterlilik yanında gerekli sağlık, konfor, güvenlik ve estetik
koşullarını da sağlamalıdır. Optimum iletişimi sağlamak için yaya-taşıt sirkülasyonu
düzenlenmeli, toplu taşıma sistemleri teşvik edilmeli, yaya ağırlıklı bir ulaşım
sistemi oluşturulmalıdır. İşlevsel kararlar kent ve bölge bütünü içinde
35
değerlendirilmeli, kent içinde ayrıcalıklı bölgeler yaratmamalı, kentin kimliğini
destekleyecek karma fonksiyonlarla donatılmış, sosyal ve kültürel bütünleşmeyi
sağlayacak, günün yirmi dört saati yaşayan bir çevre oluşturulmalıdır. Bölgenin
potansiyel fiziksel olanakları ön plana çıkarılmalı, tarihi-kültürel değeri olan mimari
mirası ve ekolojik kaynakları korunmalı ve değerlendirilmelidir (İstanbul
Üniversitesi, 2017).
Bir kentin ana planı, eylem alanları olarak belirlenen ve ancak kentsel tasarımla ifade
edilebilen özel bir yapıya sahiptir. Mimarlık, kent planlama ve peyzaj mimarlığının
arakesitinde yer alan kentsel tasarım, toplum bağlamında mimari formların ve açık
alanların kompozisyonu olarak tanımlanmaktadır. Tarihi ve kentsel koruma, yayalar
için tasarım, canlılık ve kullanım çeşitliliği, kültürel çevre, çevresel bağlam ve
mimari değerler, çeşitli kaynaklarda kentsel tasarımın genel çerçevesini belirleyen
altı ana başlık olarak belirlenmektedir.
4.4.2. Kentsel dönüşümün sosyal boyutu
Kentsel dönüşümün sosyal boyutu özellikle tarihi kent merkezlerinde ortaya çıkan
“soylulaştırma” problemi ile öne çıkmaktadır. Bu kavram, kentsel alanlarda yaşayan
düşük gelir grubunun, bölgeye yeni gelen yüksek gelirli kişilerin yerleşimin
karakterini değiştirmesi nedeniyle taşınması şeklinde tanımlanmaktadır. İlk olarak
İngiltere’de 19. yüzyılda ortaya çıkan bu süreç, başlangıcında toprak sahibi
soyluların kırsal alanlardan kent merkezlerine dönüşü ve bu alanlardaki sosyal
statünün değişmesi olarak değerlendirilmiştir. Ancak 1980’lerle birlikte artık
soylulaştırma, mevcut yapıların rehabilitasyonunda olduğu kadar, yeni yapılanmada
da görülmeye ve sadece konut alanlarında değil, ticaret alanlarında, kent merkezi
dışındaki bölgelerde, hatta kırsal alanlarda bile yaşanmaya başlamıştır.
Bu konuda Özden (2004) kentsel dönüşüm uygulamalarının yerel yönetimlerin görev
ve hizmetleri içinde sayılan sosyal programlarla desteklenmesi gerektiğini, aksi
takdirde başarıya ulaşma şansının düşük olacağını belirtmektedir. Diğer taraftan
1980’lerden sonra, kentsel dönüşüm projeleri kapsamında tüm dünyada uygulanan
emlak, turizm ve kültür eksenli yeniden canlandırma projeleri de kentlerde fiziksel,
sosyal ve ekonomik açılardan ayrıcalıklı bölgeler yarattıkları için günümüzde
oldukça eleştirilmektedir. Bu noktada emlak eksenli projelerde, dönüşüm ölçeğinin
36
sınırlı ve parçacıl olmasının kentsel alanda parçalanmaya yol açtığı, bu projelerin
yerelden çok küresel ekonominin tüketime dayalı mekânsal taleplerine yanıt verecek
şekilde gerçekleştirilmesi nedeniyle o bölgelerde yaşayan alt gelir gruplarının
gereksinimlerinin ihmal edildiği ve kentsel kimliği yok eden, her yerde birbirine
benzeyen kent parçaları yaratıldığı belirtilmektedir.
1990’larda öne çıkan kültür eksenli yeniden canlandırma projeleri de, kent içinde
benzer sorunlara yol açmaktadır. Özellikle kent merkezlerinde oluşturulan kültür
bölgeleri kentlilerden çok turistlere hizmet etmekte, yerel kültürel üretimin
desteklenmesi ikinci plana atılmaktadır (Özdemir, 2003). Finansal büyüme veya
rekabetçilik konusu, üretimi, üretkenliği ve yenilikçi yöntemleri arttırmak, iş
olanakları için altyapı oluşturmak, mevcut istihdam koşullarını iyileştirmekle
alakalıdır. Yerel piyasadaki rekabeti arttırmak için, yerel halkın becerilerini; vergi
gelirlerini yükseltmek içinse bölgeden sorumlu yerel yönetimi geliştirmeyi
amaçlamaktadır. Önemli toprak arzı, uygun işyeri tesisleri ve ulaşım bağlantılarının
iyi olmasını sağlamak gibi fiziksel olanakları da kapsayan bu boyut devlet
kurumlarını olduğu kadar, yerel yönetimleri, üniversiteleri ve bölgeye yatırım
yapabilecek iş sektörlerini, özellikle kültürel ve turistik tesisleri de kapsamaktadır.
Özellikle, bölgedeki boş hazine arazilerini, değerlendirilmeyen doğal kaynakları,
yapı stokunu ve teknik altyapıyı belirleyerek ve karma işlevli bir arazi kullanımıyla
ekonomik istikrar sağlamak önemli bir konudur (İstanbul Üniversitesi, 2017).
4.4.3. Kentsel dönüşümün ekonomik boyutu
Kentsel dönüşümün en önemli faktörlerinden birisi de finansman (ekonomik)
boyutudur. Kentsel dönüşüm için sosyal ve fiziksel yapının önemi ne kadar fazla ise
özünde yapılan uygulamaların bir de ekonomik karşılığı olmak zorundadır. Özellikle
kamu-özel sektör ortaklı yapılan uygulamalarda özel sektör girişimcilerinin proje
dahilindeki maliyeti ve yapılan genel harcamalar, proje sonrasında ortaya çıkan
değerlerden karşılanmaktadır. Kamu ve özel sektör ortaklığıyla yapılan projelerde üç
tür uygulama bulunmaktadır. Bunlardan ilki finansal serbestlik olup özel sektör
girişimcisi satışlar sonrası maliyetini karşılar, kamu sektörü ise ruhsat, ek hizmetlerin
sağlanması ve planlamanın sağlanması konularında yardımcı olur. İkinci yöntem ise
Yap-İşlet-Devret modeli olup bu yöntemle özel sektör girişimcisi kamunun istediği
projeyi inşa eder ve belirli bir süre işlettikten sonra yapım maliyetini hizmetin
37
kendisinden çıkarır. Son yöntem ise risk paylaşımlı ortaklıktır. Bu yöntemle de
uygulama kapsamındaki tüm ekonomik ve diğer riskler ortaklar tarafından
paylaşılmaktadır (Eren, 2006).
Çok ortaklı dönüşüm projelerinin uygulanması her ne kadar zor olsa da başarılı
dönüşüm projeleri irdelendiğinde, yerel yönetimlerin önemli bir etkisinin bulunduğu
görülmektedir. Ayrıca ortaklar arasında dengeli bir işbirliği, sermayenin sorunsuz bir
şekilde sağlanması, yatırımcılar için güven ortamının sağlanması, kurumsal işlev ve
sorumlulukların belirgin olması en önemli unsurlar olarak ifade edilmektedir
(Özden, 2008).
4.4.4. Kentsel dönüşümün yasal boyutu
1948’den sonra çıkartılan gecekondu affı yasalarından başka, 1980’li yılların
ortalarında yeni bir kentleşme sürecine giren Türkiye kentlerinde merkezi yönetimin
çıkartılan yasalar yoluyla sorunların çözümüne yönelik attığı adımlar dikkat
çekicidir. 1985 yılında çıkartılan 3194 sayılı İmar Kanunu’ndan başka, 1982 yılında
çıkartılan 2634 sayılı “Turizmi Teşvik Kanunu”, 1983 tarihinde çıkartılan 2863 sayılı
“Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu”, 1984 tarihinde çıkartılan “3030
sayılı Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkındaki Kanun Hükmünde
Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Yasa” Türkiye’de kent yenileme
konusunu doğrudan etkileyen yasal düzenlemelerdir (Özden, 2008).
Türkiye’ de son yıllarda kentsel dönüşümle ilgili düzenlenen mevzuata ilk olarak
2004 tarihli 5104 sayılı “Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Kanunu”
eklenmiştir. Kentin belirli bir alanını kapsayan bu kanunun kent planlaması açısından
olumsuzluklar içermesi nedeniyle parçacı yaklaşımların önünü açtığı söylenebilir
(Uzun, 2006).
5393 sayılı Belediye Kanunu’nun kentsel dönüşümle ilgili 73. maddesinde sosyal
yapı oluşumuna ilişkin sadece sosyal donatıların oluşumu ve eğitim düzeyi açısından
teknoloji parklarından bahsedilmesine rağmen bu donatıların nasıl ve hangi şartlarda
yapılacağı konusunda detaylı bilgi bulunmamaktadır.
2012 yılında çıkarılan 6306 sayılı Kentsel Dönüşüm Kanunu’nun yürürlüğe girdiği
tarihe kadar mevzuatta kentsel dönüşüm kavramı yeterince tanımlanmamış ve
38
ihtiyaçlara cevap verememiştir. Planlama konusunda en temel kanun olan 3194 sayılı
İmar Kanunu, kentsel dönüşüm konusunda kapsamlı ve uygulamaya yönelik detaylı
maddeler içermemekle birlikte, kentsel dönüşümü yönlendirici herhangi bir
maddesinin olmayışı, planlama mevzuatında kentsel dönüşümün hala yetersiz
düzeyde ele alındığını göstermektedir.
Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamalarında ve aynı yaklaşımla farklı isimlerle
hayata geçirilen projelerde aşağıda belirtilen mevzuat dayanak alınarak işlem
yapılmaktadır.
-5226 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu (RG tarihi: 21.07.1983).
-2981 sayılı İmar Affı Kanunu (RG tarihi: 24.02.1984).
-2985 sayılı Toplu Konut Kanunu (RG tarihi: 17.03.1984).
-3194 sayılı İmar Kanunu (RG tarihi: 03.05.1985).
-5104 sayılı Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Kanunu (RG tarihi:
04.03.2004).
-5366 sayılı Yıpranan Kent Dokularının Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak
Kullanılması Hakkında Kanun (RG tarihi: 05.07.2005).
-5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanunu (RG tarihi: 04.03.2005).
-5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu (RG tarihi: 23.07.2004).
-5393 sayılı Belediye Kanunu (RG tarihi: 30.05.2005).
-6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun (RG
tarihi: 31.05.2012).
-6306 sayılı Kanunun Uygulama Yönetmeliği (RG tarihi: 15.12.2012).
Özetle, kentsel dönüşüm projelerinde, sosyal ve ekonomik boyutların göz ardı
edilmemesi ve özellikle alt gelir gruplarının yaşadığı bölgelerde toplumu dışlamayan,
yerinden etmeyen, onların fiziksel ve sosyo-ekonomik açılardan daha iyi şartlarda
yaşamasını sağlayacak sosyal konut projeleri üretilmelidir. Bu kapsamda pek çok
Avrupa ülkesinde ve Amerika’da kar amacı gütmeden, alt gelir grupları için sosyal
konutlar üreten yerel kontrole sahip konut birlikleri bulunmaktadır. Türkiye’de ise
gecekondu alanlarındaki alt gelir grupları için konut üreten en üst düzeydeki kurum
Toplu Konut İdaresi’dir. Sonuç olarak, kentsel sorunların çözümünü amaçlayan
kentsel dönüşümün birbirleriyle örtüşen farklı boyutları olduğu anlaşılmıştır. Bu
noktada yapılacak kentsel dönüşüm projelerinin fiziksel, sosyal, ekonomik ve yasal
39
ya da yönetsel açılardan aktörlerin beklentilerini karşılayacak dengeli bir yapıda
olması gerektiği ortaya çıkmaktadır.
4.5. Kentsel Dönüşümde Yaşanan Sorunlar
Ülkemizde, alan bazında kentsel dönüşüm uygulamaları yerel yönetimlerin yer
seçimi yaparak belediye meclis kararı alınması sonucu başlamaktadır. Yerel
yönetimlerce alınan karardan sonra Toplu Konut İdaresi Başkanlığı ile ön protokol
imzalanmaktadır. Ön protokolün imzalanması ile birlikte 6 aylık süre zarfı içerisinde
yerel yönetimler alana ilişkin fizibilite çalışmalarını (hak sahipliliği, harita işlemleri
zemin etüt raporları, taslak imar planı vb.) hazırladıktan sonra bu çalışmalar Toplu
Konut İdaresi tarafından incelenerek yatırıma uygun bulunması halinde asıl protokol
imzalanmaktadır. Bunun sonucunda çalışmalar sürdürülmekte ve bu aşamada ortaya
çıkabilecek sorunlar sosyal, yasal ya da ekonomik kaynaklı olabilmektedir (Çizelge
4.3). Ayrıca teknik açıdan yeterliliklerin sağlanması da göz ardı edilemeyecek bir
konudur.
Çizelge 4.3. Kentsel dönüşüm çalışmalarında karşılaşılan sorunlar (Özden, 2008)
SOSYAL SORUNLAR YASAL
SORUNLAR EKONOMİK SORUNLAR
•Alanda yer alan nüfusa ilişkin
kararlar (Bölgeden süreli
ya da süresiz taşıma, yerinde
bırakma, soylulaştırma,
sosyal sağlıklaştırma ve
kalitenin yükseltilmesi, vb.)
• Etnik sorunları çözümleme
• Halka yönelik bilgilendirme
ve eğitim programları
•İkna etme ve projeyi
benimsetme
• Mülkiyet
yapısından
kaynaklanan
sorunlar
• Planlama
mevzuatından
kaynaklanan
sorunlar
•Diğer yasal
mevzuattan
kaynaklanan
çatışmalar
• Alanda yaşayan nüfusun
ekonomik durumu
• Alanda yer alan kiracı ve ev
sahibi dengesi
• Devlet, yerel yönetim ve
özel sektör yardımları
dengesi
• Devlet teşvikleri, yerel
yönetim yardımları ve özel
sektör dengesi
• Kamulaştırma ve satın alma
bedellerinin karşılanabilmesi
Kentsel dönüşüm uygulamalarının şüphesiz en önemli uygulayıcısı ve yürütücüleri
yerel yönetimlerdir. Yerel yönetimlerin desteği olmaksızın bu tarz projelerin başarılı
40
olma şansı çok azdır. Bunun içinde doğaldır ki yerel yönetimlerde teknik kadroların
yeterli bilgi, beceri ve tecrübeye sahip olması gerekmektedir. Ayrıca seçim
dönemlerinde başlayan ve tamamlanamayan projelerin devamlılığının sağlanması da
yerel yönetimler için önem arz etmektedir. Tüm bunlarla birlikte yerel yönetimlerin
uygulamada finansman alternatiflerinin kısıtlı ya da yetersiz olması da en önemli
sorunlar arasındadır.
4.6. Kent Çeperi ve Kentsel Saçaklanmanın Oluşumu
20. yüzyılın ikinci yarısından sonra, kentleşmenin artmasıyla dünya genelinde
kentlerin sosyo-kültürel, demografik, ekonomik ve mekânsal yapılarında önemli
değişiklikler ortaya çıkmıştır. Bu değişim ve dönüşüm yalnız kent merkezlerinde
değil aynı zamanda kent çeperlerinde de etkisini göstermiştir. İşte bu sebeple ‘çeper’
olarak da adlandırılan ‘saçaklanma alanı’ konusunda yapılan çalışmalar daha fazla
önem kazanmaktadır (Sezgin, 2010).
Kentsel saçaklanmanın kentin bir fiziksel formu olduğunu savunanların
bulunmasıyla birlikte saçaklanmanın bir kent formu olmadığını ve kentsel
büyümenin bir aşaması olduğunu savunanlar da bulunmaktadır. Bu görüşü
savunanlar kentin kompakt bir forma ulaşmadan önceki dağınık ve boşluklu halinin
kentsel saçaklanma olarak adlandırıldığını ve bunun kentsel büyümenin bir aşaması
olduğunu savunmaktadır (Tamer, 2012).
Kentlerin hızlı gelişmesi ve kentsel büyüme ile birlikte kent merkezlerinde yer alan
sanayi alanlarının kentin çeperlerine doğru taşınması zorunlu hale gelmiştir. Bunun
neticesinde de sanayi alanlarının etrafında konut alt kentleri, daha sonra sanayi alt
kentleri ve sonrasında da uydu kentleri meydana gelmiştir. Sanayi alanlarının
çeperlere taşınması işlemi de sonuç olarak kentsel saçaklanmayı da beraberinde
getirmiştir (Doğru, 2002).
Kentsel ve kırsal alanların birbirleriyle sürekli etkileşim içinde olduğu ve ikisinin de
birbirlerinin gelişiminde pay sahibi olduğu önemli bir gerçektir. Kentler ait oldukları
ülkelerin sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel ve sosyo-politik açıdan en gelişmiş
yerleşim yerleridir. Kırdan kente göçün artmasıyla kentlerde nüfus yoğunluğuna
41
bağlı olarak yapı yoğunluğu da artış gösterecektir. Bunun sonucunda da yüksek katlı
yapılaşmaya uygun olmayan kentlerde, kent çeperleri yapılaşma baskısı altında
kalarak kentsel saçaklanma bölgeleri artacaktır. Bu gelişimin devam etmesi
durumunda ise plansız ve kaçak yapılaşmalar idareler için daha büyük sorunları
meydana getirecektir (Karataş 2007).
Zaman içerisinde kent çeperlerinde yer alan kırsal alanların kentsel alan içerisine
alınması ile çeperde birtakım mekânsal değişim ve dönüşümler yaşanmaktadır. Bu
aşamada kentsel saçaklanma alanları kırsal alan olma özelliğini kaybederken tam
olarak kentsel alan özelliklerine de sahip değillerdir. Bir tarım arazisinin kentsel
alana dönüştürülmesi için yapılan teknik altyapı faaliyetleri ile taşınmazın değerinde
önemli bir artış ortaya çıkmaktadır. Taşınmazlarda oluşan bu fiyat hareketliliği
insanların kentsel saçaklanma bölgelerini rant kapısı olarak görmelerine neden
olmaktadır. Halbuki her saçaklanma bölgesi yerele özgü sosyal, fiziksel, ekonomik
ve yasal boyutlarına yönelik yapılacak bilimsel çalışmalarla projelendirilmedir. Bu
bölgelerde yapılacak çalışmalarda sadece rant amacı güdülmemeli, her bölgenin
kendine özgü potansiyelleri ve kaynakları ön plan çıkarılmalıdır. Ayrıca bu alanlar
ne sadece kırsal alan olarak, ne de sadece kentsel alan olarak değerlendirilmemelidir.
Bölgede yaşayan insanlar için büyük önem taşıyan bu alanlar sadece yerele özgü ve
içinde bulunduğu duruma göre değerlendirilerek planlanmalıdır (Güngör, 1999).
Kentsel saçak alanları zamanla kent yerleşik alanı ile kuvvetli bağlar kurarak kent
yerleşik alanlarına dahil olmaktadır (Şekil 4.5).
Şekil 4.5. Kentsel alan, kırsal alan ve kentsel saçak ilişkisi (Aydın, 2016)
42
4.6.1. Kentsel saçaklanmanın sebepleri
Kentsel saçaklanma ile ilgili Avrupa Çevre Ajansı tarafından 2006 yılında
hazırlanmış olan raporda (Avrupa’da Kentsel Saçaklanma: İhmal Edilen Mücadele)
saçaklanmanın temel sebepleri şu şekilde irdelenmiştir:
-Makro ve mikro ekonomik nedenler: Ekonomik büyüme, globalleşme, yaşam
standardının yükselmesi, arazi fiyatları ve tarım arazileri ucuzluğu,
-Demoğrafik nedenler: Nüfus ve hane halkı sayısındaki artış,
-Konut tercihleri: Kişi başına daha fazla alan düşmesi, konut beğenisi tercihleri,
-Kent merkezi sorunları: Hava kalitesininde kötüleşmesi, gürültü, güvensiz çevre,
sosyal problemler, kentlerde sosyal donatı eksikliği,
-Ulaşım: Özel araç sahipliliğindeki artış, toplu ulaşımın yetersizliği,
-Düzenleyici çerçeve: Yetersiz arazi kullanım planlaması, mevcut planların
uygulamasındaki yetersizlikler, koordinasyon ve işbirliği eksikliğidir (Tamer, 2009).
4.6.2. Kentsel saçaklanmanın sonuçları
Kentsel saçaklanma bölgeleri kentlerin en hızlı değişen ve dönüşen bölgeleridir.
Kentsel saçaklanma şeklinde gelişen kentsel formun bu hızlı değişim ve dönüşümden
kaynaklı çeşitli sonuçları vardır. Bunlar;
-Olumsuz çevresel etkiler, azalan su ve hava kalitesi,
-Artan trafik sıkışıklığı,
-Artan enerji kullanımı,
-Kentin belli olan karakteristiğinin yok olması,
-Yeni gelişen saçaklanma alanlarına hizmet götürmek için yapılacak olan kamu
masraflarının artması,
-Yakın çevredeki kırsal yerleşmeler ve tarım alanlarının niteliklerinin değişmesi,
-Kırsal alanlarda kentsel kullanımların yer seçmeye başlaması,
-Tarım topraklarında çalışıp topraklarını kaybedenlerin gitgide kentte iş bulup
tutunmaya çalışması,
-Topluluk bilincinin azalması,
-Kişi başına kullanılan arazinin artması,
-Hareket azlığından kaynaklı obezite ve stresin artması,
43
-Kentsel saçaklarda trafik sıkışıklığı yaşanmamakla beraber saçakları kente bağlayan
ana arterlerde trafik sıkışıklığı yaşanması,
-Kentin çeperinde bulunan doğal kaynakların gitgide yok edilmesi,
-Kişi başına düşen otomobil sayısının artması,
-Kırsal ve kentsel kültürün birbirine karıştığı bir kültür erozyonu yaşanması,
-Kentsel saçaklardaki arsa fiyatlarında artış yaşanması şeklindedir (Aydın, 2016).
4.7. Kent Çeperinde Kentsel Dönüşüm Uygulamaları
Kent çeperlerinde yapılan dönüşüm uygulamaları ile mekânsal gelişmenin
sağlanmasının yanında, kentli haklarının da ön planda tutulması gerekmektedir.
Kepez-Santral Mahallesi kentsel dönüşüm alanı bu açıdan incelenmesi gereken ve
dönüşüm süreci tam anlamıyla sona erdiğinde konu hakkında daha fazla bilgiler
verecek uygulamalardan biridir.
4.7.1. Kepez-Santral Mahallesi riskli alanı
Antalya Büyükşehir Belediyesi, Kepez ilçesi sınırları içerisinde yer alan Kepez-
Santral Mahalleleri kentsel dönüşüm alanının, batısında orman alanı ve Kepez
Hidroelektrik Santrali, doğusunda Antalya-Burdur karayolu, güneyinde Ferrokrom
Fabrikası, Antalya Cezaevi ve Ünsal Mahallesi, kuzeyinde ise orman alanı ile
Antalya Hayvanat Bahçesi bulunmaktadır. Riskli Alan toplamda 132.7 ha’lık bir
bölgeyi kaplamakla birlikte alan sınırları içerisinde 3.245 hak sahibi bulunmakta ve
hak sahiplerinin çoğunluğu 200 m² ile 400 m² arasında değişen parsellerde
yaşamaktadır. Alan içerisinde, yıkım işlemleri başlamadan önce 5 adet dini tesis
alanı (cami), 3 adet park ve 2 adet ilkokul yer almaktayken, alanın % 97’lik büyük
bir kısmını 1 ve 2 katlı yapıların oluşturduğu görülmektedir. Kepez-Santral Mahallesi
planlama alanının 132.7 hektarı Vakıf mülkiyetine ait iken alanda
gecekondulaşmanın artması üzerine 1993 yılında 775 sayılı Gecekondu Kanunu
kapsamında Antalya Büyükşehir Belediyesi’ne yetki devri yapılmıştır (Antalya
Büyükşehir Belediyesi, 2018).
Kepez ve Santral Mahallesi, Antalya’ya çevre illerden göç eden insanlardan oluşan
yerleşim bölgelerinden biridir. 1970 yıllarında kentin sanayileşmeye başlaması ile
kentsel dönüşüm alanı birçok göç almıştır. Kentin çeperinde kalan riskli alanda
44
yaşayan insanlar alt gelir grubuna sahip ve göç ettikleri yerlerin sosyo-kültürel
izlerini taşımaktadır.
Kepez ve Santral Mahallelerinin belirli bölgelerini kapsayan ve Şekil 4.6’da
belirtilen 132.7 hektarlık alan 24.11.2014 tarih ve 2014/7041 sayılı Bakanlar Kurulu
kararıyla Riskli Alan ilan edilerek, 25.12.2014 tarih ve 29216 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanmıştır (Antalya Büyükşehir Belediyesi, 2018).
Şekil 4.6. Kepez-Santral Bölgesi riskli alan sınırı
Kepez-Santral Mahallesi Riskli Alanında, kentsel dönüşüm süresince yapılacak veya
yaptırılacak her türlü iş ve işlemlerle ilgili 29.12.2014 tarihinde imzalanan Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı yetki devri ile Antalya Büyükşehir Belediyesi
yetkilendirilmiştir. Riskli alan ilan kararı ile belediye tarafından yürütülen imar planı
revizyonları kapsamında çalışmalar yürütülerek 1/5.000 ölçekli nazım ve 1/1.000
ölçekli uygulama imar planları hazırlanmıştır (Şekil 4.7).
45
Şekil 4.7. Kentsel dönüşüm alanı imar plan tadilatları
(Antalya Büyükşehir Belediyesi, 2018)
Yaklaşık 19.000 konut inşa edilecek alanda 5.000 adet konut mülkiyet sahiplerine
verilecektir. Kepez-Santral Bölgesi riskli alanında mevcut yapılar 1 ya da 2 katlı
yapılardan oluşurken plan tadilatları sonrasında bu alanların yerlerini yapı yoğunluğu
daha yüksek yapılar alacaktır (Şekil 4.8).
Şekil 4.8. Kentsel dönüşüm alanı konut projesi
(Antalya Büyükşehir Belediyesi, 2018)
Yapı yoğunluğunun planlı olarak arttırılması alanda yaşayan insanların sosyo-
kültürel yapısını değiştirecektir. Mevcutta bahçeli ve müstakil yapılardan oluşan
alanda, kentsel dönüşüm sonrasında farklı sosyal statüde kişilerin yaşaması bölge
insanının alandan uzaklaşmasına ve kentsel çeperlerin kentleşerek, kentsel alanların
tarım alanlarına ve tarım dışı alanlara olan yerleşim baskısını arttıracaktır.
46
Kepez-Santral Mahallesi dönüşüm alanı proje itibariyle mevcut yapı yoğunluğunu
arttıran bir uygulamadır. Bölgede yaşayan insanların sosyo-kültürel yapısı göz ardı
edilerek projenin geliştirildiği ve uygulamaya geçildiği görülmektedir. Dolayısıyla
kent çeperlerinde ya da kentsel saçaklarda yapılan bu tarz uygulamalarla bölgede
yaşayan insanlar, yaşam alanlarından uzaklaşmaktadır. Teknik altyapının ve üst
yapının iyileştirilmesi ile farklı kullanıcı grupları bu alanları tercih edecektir. Mevcut
sosyal yapının farklılaşması, bir anlamda kent ile kırın iç içe girmesi ile bazı sosyo-
kültürel sorunların ortaya çıkmasına neden olacaktır. Kırsal yaşam ile ilgili bazı
alışkanlıklarını devam ettiren insanlar, kentsel alanda birtakım sorunlar ile karşı
karşıya kalabileceklerdir. Bu yüzden özellikle çeperlerde uygulanacak dönüşüm
projeleri ile bölge insanının sosyo-kültürel yaşamının değişmesinin önüne
geçilmelidir. Sosyo-kültürel yapıda meydana gelecek değişimler, insanların yaşadığı
alanlardan uzaklaşmasına ve yeni çeper alanlarının oluşumuna sebep olacaktır.
47
5. BURDUR’DA KENTSEL GELİŞİM SÜRECİ VE KENTSEL DÖNÜŞÜM
UYGULAMALARI
Burdur ili toprakları Neolitik Dönem’ den başlayarak varlığını sürdüren
medeniyetlerin izlerini taşımaktadır. Ancak kent ve çevresi Türklerin Anadolu’ya
geçişleri ile şekillenmiştir. Kent, Burdur Gölü kenarında lineer olarak gelişmiş ve
kenti çevreleyen dağlar ile göl kıyısı kentin gelişimini şekillendiren en önemli
eşiklerdir. Bu eşikler arasında kalan çalışma alanını daha iyi analiz edebilmek için
Burdur ilini ve kentsel gelişim sürecini inceleyerek kentteki dönüşüm uygulamalarını
irdelemek gerekmektedir.
5.1. Burdur İli
5.1.1. Konum
Burdur ilinin güneyinde Antalya, batısında Denizli, güneybatısında Muğla, doğu ve
kuzeyinde Isparta ve Afyonkarahisar illeri yer almaktadır. Akdeniz Bölgesi’nde
bulunan Burdur, İç Anadolu’yu Akdeniz sahillerine ve deniz turizmi açısından marka
haline gelen Antalya turizm bölgesine bağlayan önemli bir güzergahta bulunmaktadır
(Şekil 5.1).
Şekil 5.1. Burdur il haritası ve komşu iller (Burdur Valiliği, 2016)
48
Burdur kentinin mekânsal yapısına bakıldığında, kent yerleşimin kuzeyinde yer alan
Burdur Gölü ve kentin yaslanmakta olduğu dağların etkileri görülmektedir. Kent
makro formu, kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda göl ve dağ nedeniyle lineer bir
şekilde uzanmaktadır.
Yüzölçümü 6.840 km2 olup ülke topraklarının % 0.88’ ini kapsamaktadır. İlin
ortalama yüksekliği 1000 m’dir (Burdur İÇDR, 2016). Burdur ilinde merkez ilçe
dahil toplam 11 ilçe, 14 belediye ve 193 köy yer almaktadır. İlçeler Merkez ilçe başta
olmak üzere ikinci büyük ilçesi Bucak, Gölhisar, Yeşilova, Ağlasun, Altınyayla,
Çavdır, Çeltikçi, Karamanlı, Kemer, Tefenni’ dir (Şekil 5.2).
Şekil 5.2. Burdur ilçeler haritası
5.1.2. Tarihçe
Burdur’ un Hacılar Köyü’nde yapılan kazılar, buradaki yerleşimin M.Ö. 7.000 yılına
kadar uzandığını göstermektedir. Hacılar Höyüğü, Çatalhöyük ve Göbeklitepe ile
birlikte Anadolu’nun en eski yerleşim merkezidir. Hacılar, Kuruçay, Gebrem ve
Burdur höyüklerinde kalkolitik döneme ait kalıntılar bulunmuştur. Roma
İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasından sonra Psidia adı verilen bölge Bizans
49
İmparatorluğu’ nun hakimiyetine geçmiş böylece bölgenin önemli merkezleri eski
önemini kaybetmiştir. Bu sönük çağ, M.S. 11. yy sonlarına, Türk hakimiyetinin
başlamasına kadar devam etmiştir. 1071-1100 tarihlerinde Anadolu’ya gelen
Türklerden Kınalı Aşireti Psidia’ya gelerek Burdur’a yerleşmiştir. Selçuklu Devleti’
nin hakimiyetine giren şehir 1075-1120 yıllarında sınır kenti olarak varlığını
sürdürmüştür (Burdur Valiliği, 2016).
Selçuklulardan sonra Hamitoğulları Beyliği’ nin topraklarına katılan Burdur, I. Murat
döneminde Hamitoğulları Beyliği’nden satın alınmıştır. O dönemde Tirkemiş kazası
olarak anılan Burdur, Yıldırım Bayezıd’ın 1391’ deki seferi sonunda kesin olarak
Osmanlı denetimi altına girmiştir. Burdur Osmanlı himayesine geçtikten sonra kaza
olmuş ve sonra kendi haline terk edilmiş ve önemini yitirmiştir. Burdur’ da Osmanlı
döneminde devlet tarafından önemli sayılacak bir eser yapılmamıştır. Burdur,
Şahkulu ayaklanması sırasında birkaç ay isyancıların elinde kalmıştır. 1839 yılında
kentin ileri gelen Çelik Paşazadeler ile Çil oğulları aileleri arasında ayaklanmaya
tanık olan Burdur, aynı yıl Konya-Karaman vilayetine bağlı Hamid (Isparta)
sancağının bir kazası durumuna getirilmiş, 1852 yılında liva, 1867 yılında kaza,
sonra tekrar sancak olmuştur. 1920 yılında bağımsız sancak olan Burdur, 1923
yılında Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle birlikte il olmuştur (Burdur Valiliği, 2016).
5.1.3. Coğrafya
Burdur, Göller Yöresi’ nde ve Akdeniz Bölgesi’ nin iç kısmında kalan bölgede yer
almaktadır. İlin konumu 36-53 ve 37-50 kuzey enlemleri ile 29-24 ve 30-53 doğu
boylamları arasında yer almaktadır. İlin yüzölçümü 6.883 km2 ve ilin arazisinin %
60.6’sı dağlık, % 2.7’si yayla, % 19’u ova, % 17.6’sı engebelidir. Topraklar genel
olarak killi ve kireçli bir yapıya sahip olmakla birlikte ilin genel yüksekliği ortalama
olarak 1.000 m’dir. Burdur ili güneyden Batı Torosların uzantıları üzerindeki Boncuk
Dağları, Elmalı Dağı ve Katrancık Dağı; doğudan yine Batı Torosların uzantısı olan
Kuyucak ve Dedegöl Dağı; kuzeyden Burdur Gölü ve Karakuş Dağı sırası; batıdan
ise Acıgöl ve Eşeler Dağları gibi doğal sınırlarla çevrelenmiştir.
Burdur, Akdeniz Bölgesi’ nde yer almasına rağmen kışları soğuk ve yağışlı, yazları
ise sıcak ve kurak bir iklime sahip olmakla birlikte kent merkezinin rakımı 950
metredir. Orta Anadolu ile Akdeniz iklimi arasında bir geçiş noktasındadır. Göller
50
Yöresi adını bölgeye kazandıran çok sayıda göl ve orta boy akarsu il sınırları
içerisinde yer almaktadır. Burdur Gölü ülkemizin önemli göllerinden biridir ve her
türlü su sporları yapmaya uygun bir göldür. İlin önemli diğer gölleri ise Salda Gölü,
Yarışlı, Karataş ve Gölhisar Gölleridir. Birçok sulama göletlerinin yanında,
Karacaören, Yapraklı, Onaç-1 ve Onaç-2 ve Karamanlı Baraj Gölleri de ilde yer
almaktadır.
Burdur kenti toprak karakteri açısından, farklı bölgelerde değişiklik göstermektedir.
Bu durum bitki örtüsüne de yansımıştır. Bazı bölgelerde kocayemiş, yabani zeytin ve
yabani harnup yetişmektedir. Bazılarında ise karaçam, kızılçam, katran çamı, ardıç
ve meşe ağaçları yetişmektedir. Kentin çevresindeki mezozoik kalker yapıdaki tepe
ve dağlar ise yoğun bitki örtüsüne sahip değildir. İl merkezi dışında kalan tepelerde
ise pırnal meşesi fundalıkları mevcuttur (Tanış, 1967).
5.1.4. Ekonomi
Burdur genelinde devlet tarafından yapılan yatırımlar önemli bir yer etmekle birlikte
özel sektör yatırımları da son dönemlerde önemli artış göstermektedir. 1950’li
yıllarda şeker fabrikası, ilerleyen yıllarda ise et ve balık kombinası, süt ve süt
ürünleri işletmesi kurularak kentin ekonomisine önemli bir girdi sağlamıştır. Bununla
birlikte özellikle tarım makineleri, toprak sanayi (kiremit, tuğla vb), orman ürünleri,
otomotiv ve tarım makineleri yan sanayi, mermer ve av silahları üzerine önemli
yatırımlar yapılmıştır. Hayvancılığın gelişmiş olması ile de halıcılık ve kilimcilik
geçmişten günümüze süregelen ancak gün geçtikte önemini kaybeden sektörler
arasında yer almaktadır.
5.1.5. Nüfus ve demografi
Kentin demografik yapısı incelendiğinde, ilk yerleşimin 1071-1100 yılları arasında
teşkil edilen bölgede, 1800-1820 yılları arasında, Senirkent’ten, 100 hanenin eşkıya
baskınlarından kaçarak göçtüğü görülmektedir. Bu göçün kente en büyük katkısı,
dokumacılığın, Burdur’a göçen bu 500 kişilik toplulukla yöreye yayılması ve
zamanla ilin en büyük geçim kaynaklarından birini oluşturmasıdır. Aynı dönemde,
kente bir de, Mısır’dan gelen bir topluluk göç etmiştir. Bu topluluk, Ulucami’nin
güneyinde bulunan Üçdibek Mahallesi ve Sinan Mahallerine yerleşmişlerdir.
51
Tahtacılar diye anılan, çoğunluğu Alevi olan bir başka grup da, Delibaba ve
Divanbaba (Değirmenler ve Kuyu Mahallesi) Mahallelerine yerleşmişlerdir. Tüm bu
göçler sonucunda ildeki nüfus farklılaşmış ve artmıştır. 1831 yılında yapılan nüfus
sayımına göre, ilde 8.505 Müslüman, 683 Gayrimüslim olmak üzere, toplam 9.188
kişinin yaşadığı bilinmektedir. 1882 yılında ise 799 Rum, 354 Ermeni’ nin kentte
yaşadığı tespit edilmiştir (Barlık, 2003).
Burdur kentinin 1927 yılındaki nüfusu 12.848 iken, 1940 yılında kentin nüfusu
14.603’ e ulaşmıştır. 1940-l950 arasında nüfus artış hızı yavaşlayarak 1955 yılında
nüfus l8.719 olmuştur. Devlet yatırımlarının yapılamaması dokumanın
sanayileşememesi, ticari yaşamın giderek güç kaybetmesi ve 2. Dünya Savaşı’nın
toplumsal sonuçları sonucu kent nüfus kaybetmiştir (Duygulu, 1993). Burdur Merkez
nüfusu 1965’ten 1985’e kadar artış göstermiş ve 1985-1990 yılları arasında
azalmıştır (Çizelge 5.1).
Çizelge 5.1. Yıllara göre Burdur-Merkez ilçenin nüfus dağılımı (TÜİK, 2016)
Yıl Toplam Şehir Kır
1965 72.045 29.268 42.777
1970 74.549 32.746 41.803
1975 79.285 36.633 42.652
1980 87.999 44.63 43.369
1985 97.877 53.995 43.882
1990 83.267 56.432 26.835
2000 90.06 63.363 26.697
2007 95.274 70.157 25.117
2008 91.086 66.182 24.904
2009 96.422 71.611 24.811
2010 103.135 78.389 24.746
2011 94.842 70.326 24.516
2012 96.816 72.377 24.439
2013 98.743 74.68 24.063
2014 99.333 75.46 23.873
2015 101.912 78.331 23.581
52
Burdur ili nüfusu yıllar arasında farklılık göstermiş ve en son 2014-2015 döneminde
artış kaydetmiştir (Çizelge 5.2).
Çizelge 5.2. Burdur il genelinin yıllık nüfus artış hızı (TÜİK, 2016)
Yıllık Nüfus Artış Hızı (‰)
2007-
2008
2008-
2009
2009-
2010
2010-
2011
2011-
2012
2012-
2013
2013-
2014
2014-
2015
Türkiye
Geneli 13.1 14.5 15.9 13.5 12.0 13.7 13.3 13.4
Burdur -15.0 16.5 28.7 -32.8 15.1 11.4 -1.4 5.6
Nüfus il ve ilçe merkezlerinde yoğunlaşmasına rağmen çevre iller arasında en az
nüfusa sahip il Burdur’dur. Ayrıca ilin nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının çok
altındadır (Çizelge 5.3).
Çizelge 5.3. Nüfus yoğunluğu (TÜİK, 2016)
Nüfus Yoğunluğu - Population Density (kişi/km2)
Yıllar 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Türkiye
Geneli 92 93 94 96 97 98 100 101 102
Burdur 37 36 37 38 37 37 38 38 38
Burdur il ve ilçe merkezlerinin kentleşme oranı % 64.5’tir. Belde ve köylerde
kentleşme oranı % 35.5 değeri ile %8.7 olan Türkiye değerinin üzerindedir. Burdur
ili nüfus yoğunluğu 38 kişi/km2’dir. Türkiye genelinde nüfus yoğunluğu ise 102
kişi/km2’dir (TÜİK, 2014). 31.12.2013 tarihinde yapılan adrese dayalı nüfus kayıt
sonuçlarına göre Burdur ilinin toplam nüfusu 257.267 kişi ile ülke genelinde illere
göre nüfus sıralamasında 65. sırada yer almaktadır (Şekil 5.3).
53
Şekil 5.3. Türkiye’nin nüfus yoğunluğu (Saygılı, 2014)
Bölge dışına göçler bakımından Burdur ilinden bilhassa dağlık arazide bulunan ve
geçimini zor temin eden vatandaşların daha çok sahil bölgesi olan Akdeniz kıyılarına
ve özellikle Antalya’ya göç ettikleri görülmektedir. İller arası ve kırsal alandan
kentsel alana olan göçlerin nedeni ise yeni iş sahası aramak ve daha iyi hayat
şartlarını temin etmektir. Ailelerin çocuklarını okutabilme isteği göç olgusunu
yaratan bir başka unsurdur. Burdur ilinde 1950-1955 yıllarında nüfus kaybı
%127’dir. 1970 yılından sonra göç kaybı minimum seviyelerde seyretmiştir. Burdur
ilinin insanlara çekici ve cazip gelmemesi sosyal, kültürel etkinliklerin, ticaret
faaliyetlerinin yetersizliği, turizm potansiyeli yüksek olan Antalya ilinin yakınında
bulunması ve iş olanaklarının tatminkar olmaması göç olgusunu doğuran başlıca
nedenlerdir (Çizelge 5.4).
Çizelge 5.4. Burdur il genelinin aldığı-verdiği göç (TÜİK, 2016)
Burdur İl Genelinin Aldığı-Verdiği Göç (Kişi)
Yıl İlin Aldığı Göç İlin Verdiği Göç Fark (Göç)
2014 10 235 12 271 -2 036
2013 11 156 10 001 1 155
2012 11 473 8 497 2 976
2011 8 873 9 712 -839
2010 9 439 8 904 535
2009 8 144 8 659 -515
2008 9 674 10 019 -345
54
Burdur ili 2012 yılı yıllık nüfus artış hızı %15,11 ile %12,01 değerinde bulunan ülke
ortalama değerinin üstündedir. 2011-2012 yılları için Burdur şehrinin %11,8 net göç
hızı ile göç aldığı tespit edilmiştir. Burdur ilinin Türkiye İBBS’ sine göre okuma
yazma oranları bakımından ülke ortalamasının üzerinde okur yazar oranına sahiptir
(Çizelge 5.5).
Çizelge 5.5. İBBS 3. düzey (81 il) nüfus ve göç göstergeleri
Toplam Yaş
bağımlılık oranı
2013
Cinsiyet oranı
2013
Okuma yazma
bilen oranı
(+6 yaş) 2013
Net göç hızı
2012-2013
( %) Sıra ( %) Sıra ( %) Sıra (‰) Sıra
Türkiye 47.7 - 100.7 - 96.0 - - -
Burdur 47.1 46 97.7 76 96.6 28 4.5 20
Burdur ilçeleri arasında nüfus ve gelişmişlik özellikleri bakımından Merkez ilçeden
sonra Bucak ve Gölhisar ilçeleri gelmektedir (Çizelge 5.6).
Çizelge 5.6. Burdur nüfusunun ilçelere göre dağılımı
Yıl İlçe Nüfus Erkek
Nüfus
Kadın
Nüfus
Toplam
Nüfustaki
Yeri (%)
2016 Merkez 104.875 52.642 52.233 % 40,12
2016 Bucak 64.910 32.282 32.628 % 24,83
2016 Gölhisar 22.485 11.275 11.210 % 8,60
2016 Yeşilova 15.831 7.651 8.180 % 6,06
2016 Çavdır 12.812 6.316 6.496 % 4,90
2016 Tefenni 10.242 5.036 5.206 % 3,92
2016 Ağlasun 8.238 4.063 4.175 % 3,15
2016 Karamanlı 8.029 3.969 4.060 % 3,07
2016 Altınyayla 5.337 2.701 2.636 % 2,04
2016 Çeltikçi 5.259 2.498 2.761 % 2,01
2016 Kemer 3.383 1.649 1.734 % 1,29
55
5.1.6. Sosyo-kültürel yapı
Cumhuriyet’ in ilk yıllarında % 10 olan okuma yazma oranı okuma seferberlikleriyle
hızla artmış geçen 70 yıl içinde okur-yazar oranı % 90’a ulaşmıştır. Kentin
gelenekse1 yaşamı günümüzde halen sürdürülmektedir. Bunun yanında modern
yaşamın getirilerinden uzakta bir yaşantı değil, modern yaşama uyumlu bir yaşantı
mevcuttur (Duygulu, 1993).
Burdur’da ilkokullarda öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 2013-2014 döneminde
13’tür ve Türkiye genelinde 19 olan ortalamanın üstende yer almaktadır. En yüksek
değer 34 ile Şırnak’ta, en küçük değer ise 11 ile Tunceli’de yer almaktadır (TÜİK,
2014). Hane halkı büyüklüğü en az olan ilçe 2.51 değer ile Yeşilova olurken, en fazla
olan ilçe 3.16 değer ile Bucak’tır (Çizelge 5.7).
Çizelge 5.7. İlçelere göre ortalama hane halkı büyüklüğü (TÜİK, 2014)
İlçe Hane halkı
büyüklüğü
İlçe sıralaması
TR613 Burdur 2.95 -
Merkez 2.95 5
Ağlasun 2.92 6
Altınyayla 3.04 3
Bucak 3.16 1
Çavdır 3.12 2
Çeltikçi 2.67 10
Gölhisar 2.98 4
Karamanlı 2.78 8
Kemer 2.69 9
Tefenni 2.79 7
Yeşilova 2.51 11
5.1.7. Ulaşım
Burdur; Batı Akdeniz Bölgesi’nde Afyonkarahisar ile Ege Bölgesi, Isparta ile İç
Anadolu Bölgesi’ne, Denizli ile ise Marmara Bölgesi’ne açılan karayolları
bağlantılarını sağlayan bir konumdadır (Şekil 5.4).
56
Şekil 5.4. Burdur karayolları haritası
Ayrıca Kütahya, Afyonkarahisar ve Isparta illerini Akdeniz’e bağlayan yollar
üzerindeki konumuyla Burdur, Batı ve İç Anadolu’nun, Güneybatı Anadolu ile
ilişkisini sağlayan güzergahta önemli bir yere sahiptir (Çizelge 5.8).
Çizelge 5.8. Yol uzunlukları (TÜİK, 2014)
Burdur İl ve devlet
yolu (km)
Otoyol
(km)
Köy yolu
(km)
Demiryolu
(km)
2009 549 - 2010 19
2010 552 - 2017 19
2011 552 - 2017 19
2012 552 - 2229 19
2013 561 - 2226 19
Burdur ilçeleri arasında mesafe bakımından en uzak ilçesi Altınyayla, en yakın ilçesi
ise Çeltikçi ve Ağlasun’dur (Çizelge 5.9).
Çizelge 5.9. Burdur ilçelerinin merkeze olan uzaklıkları
İlçe Adı Merkeze
Uzaklığı (km)
İlçe Adı Merkeze
Uzaklığı (km)
Ağlasun 32 Gölhisar 107
Altınyayla 118 Karamanlı 60
Bucak 45 Kemer 57
Çavdır 90 Tefenni 70
Çeltikçi 32 Yeşilova 60
57
Akdeniz Bölgesi ile ülkenin bağlantısını sağlayan hem yolcu hem de yük taşımada
kullanılan ve güneydeki tek demiryolu istasyonu olan Burdur İstasyonu kenti,
demiryolu taşımacılığında odak noktası haline getirmektedir.
5.1.8. Jeoloji
Burdur ilinin arazisi farklı jeolojik zamanlara ait çeşitli formasyonların bir araya
geldiği nispeten karışık bir yapıya sahiptir. İkinci jeolojik zamandan önce Tetis
jeosenklinal sahası içinde kalmış olan il arazisi Alp orojenezi ile ikinci, üçüncü ve
dördüncü zaman boyunca jeolojik oluşum safhalarının hepsini geçirerek bugünkü
görünümünü almıştır. İl arazisinde yaygın olarak görünen formasyonlar mesozoik ve
tersiyerin muhtelif devirlerine ait izler taşımaktadır (Burdur İÇDR, 2011).
Burdur il merkezinin genellikle az engebeli bir topografik yapı özelliği gösterdiği,
yüksekliklerin 840 m ile 1050 m arasında değiştiği, güneydoğu-kuzeybatı yönünde
Burdur Gölü’ne doğru boşalan Sultan Deresi, Kanlı Dere, Cıvlaz Deresi, Burdur
Deresi, Akdere ve Kışla Deresi gibi dereler boyunca birikinti konilerinin geliştiği ve
Burdur’un yerleşim alanının büyük bir bölümünün bu derelerin oluşturduğu birikinti
konileri üzerinde yerleştiği, ayrıca eğimlerin %00-60 arasında değiştiği ve yerleşim
alanının tamamına yakın kesiminde eğimlerin %00-10 arasında olduğu, %20-60 arası
eğimli alanların kuzeydoğu-güneybatı sınırına yakın kesimlerde yer alan tepelik
alanlar boyunca yer aldığı yukarıda adı geçen raporlarda belirtilmekte olup, inceleme
sahasındaki topografik eğimin; genellikle % 0-10 ve % 20-30 aralıklarında olduğu,
aynı zamanda % 40 tan fazla eğime sahip yerlerin de bulunduğu eğim haritasında
görülmektedir (Şekil 5.5) (Burdur Belediyesi, 2012).
58
Şekil 5.5. Eğim haritası (Burdur Belediyesi, 2012)
Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi ve ZETEM
Mühendislik Şirketi tarafından ayrı ayrı hazırlanan, Burdur Merkez İlave ve
Revizyon İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporlarında yer alan yerleşime
uygunluk haritalarında görüldüğü üzere; inceleme sahasında Burdur fay zonunun
geçtiği yerler Uygun Olmayan Alanlar-1, eğimin yüksek olduğu yerler (özellikle
inceleme alanının güney doğu kesimindeki Susamlık Tepesi civarları), Uygun
Olmayan Alanlar -2 ve diğer yerler Önlemli Alanlar-2 olarak gösterilmiştir (Şekil
5.6) (Burdur Belediyesi, 2012).
Şekil 5.6. Yerleşime uygunluk haritası (Burdur Belediyesi, 2012)
% 00-10 Eğimli alanlar
% 10-20 Eğimli alanlar
% 20-30 Eğimli alanlar
% 30-40 Eğimli alanlar
>40 Eğimli alanlar
BURDUR BELEDİYESİ İMAR PLANI REVİZYONUNA ESAS JEOLOJİK-JEOTEKNİK ETÜT RAPORUEĞİM HARİTASI
M-24B-22CM-24B-22D
M-24C-02BM-24C-02A
M-24C-02DM-24C-01C
M-24C-01B
M-24C-01D
M-24C-01AM-24D-05B
M-24D-05C
M-24D-05D
M-24D-10AM-24D-09B
516000 518000 520000 522000 524000 526000 528000 530000
4172000
4174000
4176000
4178000
4180000
4182000
59
5.1.9. Burdur’un depremselliği
Burdur ili ve çevresi mülga Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Deprem Araştırma
Enstitüsü aracılığıyla hazırlanan Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası’ nda 1. derece
deprem bölgesi içerisinde yer almaktadır (Şekil 5.7).
Şekil 5.7. Türkiye deprem bölgeleri haritası ve Burdur (AFAD, 2017)
Burdur’da resmi kayıtlarda yer alan ilk deprem 16. yüzyılda meydana gelmiştir.
Araştırmacılar Burdur ve çevresinde önceki dönemlerde yaşanan şiddetli depremlerin
önemli uygarlıkları ve kentleri yerle bir ettiğini öne sürmektedirler. Tarihçiler ve
sosyologlar; 17. ve 18. yüzyılda ve 1914 yılında Burdur ve çevresinde meydana
gelen depremler, ilin ekonomisi ve sosyal yaşamı derinden etkilediği, şehrin
60
gelişimini engelleyen en önemli faktörlerden birisi olarak değerlendirilmektedir.
Burdur ili günümüzde yürürlüğü devam eden Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası’nda
1. derece deprem bölgesinde bulunmaktadır. Burdur iline komşu olarak Denizli,
Isparta ve Dinar da 1. derece deprem bölgesinde bulunmaktadır. Burdur fayı 1914
depremi ile oluşmuş, Hacılar’dan Eskiyere Köyü’ne güneybatı-kuzeydoğu yönünde,
şehri güney ve doğudan kuşatan yaklaşık 40 km kırılma zonudur. Son yüzyılda
Burdur’da meydana gelen büyük depremler Çizelge 5.10’da yer almaktadır (Burdur
İÇDR, 2011).
Çizelge 5.10. Burdur’da son yüzyılda oluşan depremler (Burdur İÇDR, 2011)
Tarih Şiddeti Can Kaybı Hasarlı Bina Sayısı
03.10.1914 7.1 4.000 17.000
09.07.1925 4.8 - -
22.11.1966 5.1 - 362
12.05.1971 6.2 57 1.389
04.04.2002 4.2 - -
Burdur’dan geçen fay hatları Şekil 5.8’de de görüldüğü gibi kent merkezinden
geçmekte ve kent için büyük risk oluşturmaktadır.
Şekil 5.8. Burdur fayının Burdur segmentine ait bölümü (Burdur Belediyesi, 2012)
61
Türkiye’de 1900-2013 yılları arasında meydana gelen ve afete neden olan depremler
Şekil 5.9’da verilmiştir ve Burdur ili magnitüdü 7.0 ve üzeri olan depremler
yaşamıştır.
Şekil 5.9. Türkiye deprem haritası (Saygılı, 2014)
5.2. Burdur’un Kentsel Gelişim Süreci ve Planlamaya İlişkin Araştırma
Kentte ilk olarak 13. yüzyılda, Türkmenlerin, Rum topluluklarının inşa ettikleri
yapılarının strüktür sisteminin özelliklerinden ve mekân örgütlenmesinden
yararlanarak, kendi yapılarını inşa ettikleri bilinmektedir. Bölgede günümüze kadar
ulaşabilmiş ya da sadece bir dönem var olduğunu bilinen cami, hamam ve çeşmelerin
bir bölümünün Beylikler Döneminde, bir bölümünün ise Osmanlı İmparatorluğu
döneminde yapıldığı bilinmektedir. Bu yapıların haricinde, konut işlevi için inşa
edilen, baraka ve taş evlerin var olduğu bilinmektedir. Bu konut işlevli yapılar,
Osmanlı döneminde (19. yy) daha farklı strüktürel sistemlerin kullanılmaya
başlanmasıyla gelişme göstermiştir (Tolacı, 2009).
Kentteki ilk yerleşmelerin Ulu Camii ve saat kulesi çevresinde başlamasından dolayı
Burdur il merkezinin en prestijli yeri kentsel sit alanı bölgesidir. Ulu Camii ve saat
kulesi dışındaki diğer birimlerde tarihi doku korunamamıştır. Aynı zamanda bu alan
ticari fonksiyonların da merkezi konumundadır. Ticari doku merkez etrafında
genişleyerek Burdur-Merkez ilçenin kuzey ve kuzeydoğusu yönünde gelişmektedir.
Konut dokusu ve ticari fonksiyonlar arasında Burdur Çayı, Gazi Caddesi ve
62
Cumhuriyet Caddesi’ nin oluşturduğu bir etkileme geçiş alanı oluşmuştur. Ticari
fonksiyonlar bu alan içerisinde kentin kuzeyine doğru devam etmektedir. Gazi
Caddesi üzerindeki belediye binası sonrasında batıya gidildikçe, ticari dokunun
yerini konut dokusu almaktadır. Merkez dışındaki ticari kullanımlar marketlerle
sınırlı kalmakta, toplu ticaret birimlerine rastlanılmamaktadır (Burdur İÇDR, 2011).
Kent yerleşimi Burdur Gölü’ nün doğu ve güney kıyısındaki tepelerin eteğinde,
ortalama 1.000 m yükseklikteki bir alanda yer almaktadır. Bugünkü Ulu Cami ve
saat kulesi civarının gelişme gösterdiği dönemde, burada yaşayan 40-50 hanelik Rum
topluluğunun ticaret ve nakliye işleri ile uğraştıkları, daha sonraları bu işleri
Müslüman kesim ile paylaştıkları bilinmektedir. İlk İslam eserlerinden Ulu Cami
1300 yılında yapılmıştır. 1600-1900 yılları arasında Ulu Cami ve çevresinde yayılma
başlamış ve kent makro formu kompakt bir şekilde gelişme göstermiştir. 16. ve 17.
yüzyılda bey ve paşalarca, günümüze kadar da varlığını sürdüren önemli eserler
yaptırılmıştır. Taş Oda ve Baki Bey konaklarının yapımı 18. yüzyıla kadar
uzanmaktadır (Burdur Belediyesi, 2008).
1851 yılında kaymakamlık olan Burdur’ da 5.000 kişiye yakın nüfus bulunmaktaydı.
Halı, kilim imalatı, debbağcılık, yağcılık, demircilik gibi sanatlar ve bunların ticareti
yapılmakta ticaret birimleri de bu sanatlara göre gruplanarak mekân seçmekteydi.
1914 yılında Burdur’ da yaşanan depremde Ulu Cami civarındaki kent dokusu zarar
görmüş, daha sonra da bir yangın olayı yaşanmıştır. 1. Dünya Savaşı sonrasında kent
İtalyan işgaline uğramış, Cumhuriyet döneminde yeniden toparlanma sürecine
girmiştir. Cumhuriyet döneminde 1923 yılında demiryolu ulaşımının Burdur’ da
hizmet vermeye başlamasıyla birlikte garın çevresi yapılaşmaya başlamış ve kentin
gelişimi kuzeye doğru yönelmiştir. 1955’ te Askeri Alayın Burdur’a gelmesi ve
Burdur Şeker Fabrikası’ nın kurulmasıyla birlikte fabrikada çalışanların barınma
ihtiyacını karşılamak amacıyla “Şeker İşçi Konutları” yapılmıştır. 1971 depreminden
sonra birçok yeni konutun yapıldığı kent, doğu-batı çizgisinde lineer olarak
yayılmaya başlamış ve eski konutlar yıkılarak yerini yüksek katlı binalara
bırakmıştır. Kentin doğu-batı yönünde gelişmesinin bir başka nedeni ise 1975 yılında
Süt Fabrikasının kurulması ile 1979’da Küçük Sanayi Sitesi (KSS) ve Organize
Sanayi Bölgesinin (OSB) faaliyete girmesidir. 1970-1990 yılları arasında belirtilen
gelişmelerle birlikte kentin makro formu doğu-batı doğrultusunda lineer bir form
63
göstermiştir. 1990-2007 yılları arasında kentin batı ve kuzey yönünde gelişme
gösterdiği Şekil 5.10’da görülmektedir (Burdur Belediyesi, 2008).
Şekil 5.10. Burdur-Merkez kent gelişimini etkileyen dinamikler
5.2.1. Çevre düzeni planları
Antalya-Burdur-Isparta Çevre Düzeni Planı (ÇDP) Burdur ilini de kapsamı içinde
bulunduran çevre düzeni planıdır. 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planı Antalya-
Burdur planlama bölgesi, Çevre ve Orman Bakanlığı, ÇED ve Planlama Genel
Müdürlüğü tarafından 2005 yılında ihaleye çıkarılarak planlama süreci tamamlanmış
ve 2007 yılında onaylanmıştır.
Daha sonra planlama bölgesi genişletilerek Isparta’nın da dahil edilmesiyle Antalya-
Burdur-Isparta Planlama Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı, 644 sayılı
Kanun Hükmünde Kararnamenin 7. maddesi uyarınca, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
tarafından 27.08.2015 tarihinde onaylanmıştır (Şekil 5.11).
64
Şekil 5.11. Antalya-Burdur-Isparta ÇDP, Burdur-Isparta planlama bölgesi
Burdur’a ilişkin 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı’nda alınan ana kararlar
aşağıda belirtilmektedir:
-Burdur’a ilişkin mevcut ve gelişme konut alanları, sanayi bölgeleri, üniversite alanı
ve hayvancılığa yönelik organize hayvancılık bölgeleri tanımlanmıştır.
-Burdur kent merkezinin batısında bulunan Burdur Gölü 1.Derece Doğal Sit Alanı ile
Ramsar Sözleşmesi sınırları içerisinde kalan ve ekolojik açıdan önem arz eden
alanlarda alınan imar plan kararları 1/100.000 ölçekli ÇDP’de iptal edilerek bu
alanlar yeşil alan olarak bırakılmıştır.
-Ayrıca kentsel gelişme alanları ile ilgili olarak bir esneklik bırakılmış ve plan
açıklama raporunda, “Yapılacak imar plan çalışmasında yerleşimin talepleri
doğrultusunda farklı gelişme bölgeleri belirlendiği takdirde 1/100.000 ölçekli planda
belirtilen gelişme alanları bağlayıcı özellikte değildir.” hükmü yer almıştır.
65
5.2.2. Uygulama imar planları
16. yüzyılda başlayan ve 1842, 1875, 1876, 1899, 1900 ve 1901 yıllarında meydana
gelen depremlerden sonra 3 Ekim 1914 tarihinde, diğerlerinden daha büyük ve
oldukça zarara yol açan bir deprem meydana gelmiştir. Birçok mahalle yerle bir
olmuş, konutlar, camiler, kiliseler hatta kentteki saat kulesi, bu depremde büyük
hasar görmüştür. Bu durum kentin o günkü imar planıyla, depremden sonraki durum
arasında farklılıklara yol açmıştır (Barlık, 2003). Öncelikle halkın kendi gayretleri ve
fedakarlıkları olmak üzere, depremden iki yıl sonra 1916 yılında Avusturyalı
uzmanlara tasarımı yaptırılan kent planı bölgenin onarımı için önemli bir adım
olmuştur (Şekil 5.12). Ancak halkı ekonomik yönden zor durumda olan kentin
yeniden yapılanması zaman almıştır. Planlar 1930’lu yıllarda uygulanmaya
başlamıştır (Çetin, 2007).
Şekil 5.12. Avusturyalı uzmanlar tarafından hazırlanan Burdur imar planı
(Barlık, 2003)
66
1914 depreminden sonra kentin fiziksel gelişimine katkıda bulunacak olan, diğer bir
gelişme, 1946 yılında, bulunduğu bölgeye ismini de veren su oluklarının yer altına
alınmasıyla sağlanmıştır (Şekil 5.13). Bu gelişmeden sonra nüfus artışı, ekonomisi ve
fiziksel gelişimi devam eden kentin, bu ilerleyişi bir süreliğine yeni bir deprem
meydana gelmesiyle durmuştur. 12 Mayıs 1971 tarihinde meydana gelen depremde
60 kişi yaşamını yitirmiş ve Yenice, Cemil ve Konak Mahalleleri başta olmak üzere,
birçok yapıda hasar meydana gelmiştir (Anonim, 1998; Tolacı, 2009).
Şekil 5.13. 1942 yılında Burdur’da kullanılan su olukları
(Yavuzkan Arşivi, 2008; Tolacı, 2009)
5.2.2.1. 1948 imar planı
1948 İmar Planı kentte genel bir çerçeve getirmiş, yollarda kademelenme 16, 12, 10
ve 8 m olarak verilmiştir. Konutlarda genelde 2 katlı yapılaşmaya ağırlık verilirken,
resmi binalar kütlesel olarak mimari boyutta ele alınmıştır. Bağlar ve sebze bahçeleri
için örnek alanlar belirlenmiştir. Mevcut konut alanlarına ilaveten öneri konut
alanlarında kütle boyutu işlenmiş, parseller işaretlenmiştir (Burdur Belediyesi, 2008).
67
Planlama alanında ise Cumhuriyet Meydanı’nda köprübaşı kavşağına kadar uzanan
Gazi Caddesi boyunca 20 m derinliğinde bir kuşak ticaret alanı olarak ayrılmış olup,
Cumhuriyet Meydanı’na ve Burdur Çayı’na bakan yapı adalarında bu ticaret kuşağı
devam etmiştir. Hakim noktada Ulu Cami doğusunda kalan sebze hali ve onu kuşatan
bir ticaret adası vardır (Burdur Belediyesi, 2008).
Yollar 8 m ve 9.5 m olarak dağılırken; bugünkü otopark alanında otogar veya garaj
düşüncesi hakimdir. Bu alanda yapılara belirgin bir kat nizamı verilmemekle birlikte
genel olarak 2 kat teşekkül edecektir. 1948 planında Ulu Cami ve civarındaki alanda
öneri nüfus 3.600 kişi olarak belirlenmiştir (Burdur Belediyesi, 2008). Kent
merkezinde yer alan Ulu Cami ve etrafında kentin şekillendiği görülmektedir (Şekil
5.14).
Şekil 5.14. 1948 yılına ait 1/2.000 ölçekli Burdur İmar Planı
(Burdur Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü arşivi)
5.2.2.2. 1971 imar planı
Haluk Berksan tarafından yapılan imar planı 1971’de onanmış olup; plan dışı
gelişme eğilimleri ve çok sayıdaki tadilatlar nedeniyle yeniden ele alınmıştır. Burdur
il merkezi için depremden önce hazırlanan 1971 yılı Kent İmar Planı, yaşanan afetten
sonra kentin yeni gereksinimlerinin karşılanabilmesi için 03.07.1972 yılında revize
edilmiş ve uygulamaya girmiştir (Şekil 5.15).
68
Şekil 5.15. 1972 yılı 1/5000 ölçekli Burdur İmar Planı
(Burdur Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü arşivi)
İmar planı ayrıca 1978’de ilave ve revizyon görerek yeniden düzenlenmiştir. Eski
imar planı 1990 yılı, yeni imar planı ise 2000 yılı hedef alınarak düzenlenmiştir.
İmar Planı ile kentin makroformu belirlenmiş, çevre yolları düzenlenirken kentin ana
arterleri 35, 22, 20 ve 15 m’ lik yollarla biçimlendirilmiştir. Kentin ticaret alanı daha
geniş bölgede yayılırken, ana caddelerde 5 ve 4 katlı yapı nizamı getirilmiştir. Yeni
yerleşim alanları ile park sahalarında yer verilen planda otogar, oto sanayi ve toptan
ticaret alanları belirginleşmiştir (Burdur Belediyesi, 2008).
Yapılarda kat nizamı genel olarak bitişik 4 katlı yapılaşma olarak düzenlenmiştir.
Gazi Caddesi’ ne bakan adalar bitişik 5 katlı yapılaşma düzeni ve Cumhuriyet
Caddesi’ ne bakan adalarda ise bitişik 4 katlı yapılaşma düzeni kararlaştırılmıştır. Bu
yapı adalarına komşu alanlarda bitişik 3 katlı yapı nizamı kararı getirilmiştir. Yollar
11, 10 ve 8 m olarak kademelenmiş; Çiloğlu sokaktaki mevcut otopark alanı bu
alanda otopark ve yeşil alan olarak düzenlenmiştir. Ayrıca Ulu Cami’ nin doğusunda
halı pazarı, pazar ve otopark olarak düzenlenmiştir (Burdur Belediyesi, 2008).
69
5.2.2.3. 1987 imar planı
1971 Depremi sonrasında 1972’ de hazırlatılan imar planı onaylanmış ancak 1978
yılında revizyon gören imar planı, ilave mevzi planlamalar ile uygulanır duruma
getirilmiştir. 1985 yılında İller Bankası’na yaptırılan imar planı, 1987-1989 yılları
arasında belediye meclisince parça parça onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Sürekli
dışarıya göç vermesi ve nüfusun artmaması şehirde kentleşmenin önündeki en büyük
engellerden biri olmaktadır. Yeterli nüfus olmayınca yeterli yatırım da çekmemekte,
yeterli yatırımı bulunmayan şehir de yeni nüfus çekememektedir. Bu kısır döngü
Burdur kentinde yıllardır süregelmektedir (Burdur Belediyesi, 2008).
Bu imar planı kent makro formunu biçimlendiren ve bütünleştiren birçok ana karar
ile birlikte uzun vadeli bir plan olmuştur. Yeni demir yolu hattı, öneri çevre yolu ile
bina bağlantılı geniş yollarla kademelenmiş bir ulaşım ağı getirilmiştir. 50, 35, 25, 20
ve 15 m’lik yollarda bu görülmektedir. Kent bu planla göle doğru ilerleme
gösterecek, yeni toplu yerleşim alanları batı ve kuzeyde yoğunlaşırken, kuzeydoğuda
organize sanayi bölgesi, küçük sanayi sitesi, depolama alanları, otogar, hayvan
borsası vb. alanlar yer alacaktır (Burdur Belediyesi, 2008).
5.2.2.4. 1989 imar planı
1989 yılında onaylı imar planının etkinliği incelendiğinde, yerleşimin genel olarak
plana uygun olarak geliştiği görülmektedir. 1989 yılında onaylanmış planda Burdur
halkının memnun olmadığı konularda, planının yaklaşık %2’lik kısmında
değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler genellikle kullanım kararları ve kat
yüksekliklerine yöneliktir. Yapılan planın yaklaşık %50,7’lik kısmında gelişme
olmadığı, %5,6’lık kısmında ise plana aykırı gelişme olduğu görülmektedir (Burdur
Belediyesi, 2008).
Kent merkezinde özellikle Gazi Caddesi ve Atatürk Caddesi boyunca yer alan
yapıların planda belirtilen yapılaşma koşullarına uyduğu görülmektedir. Ancak
Bağlar ve Hızırilyas Mahallesi’nin kuzeyinde yer alan yapıların demiryolu
kamulaştırma sınırı içinde kaldığı ve bu bölgede plana aykırı bir şekilde
yapılaşmanın gerçekleştiği görülmektedir. Bunun yanında Kışla Mahallesi’nin
planda belirtilen yapılaşma koşuluna uymadığı da görülmektedir. Necatibey
70
Mahallesi’nin güneyinde yer alan ve planda ağaçlandırılacak alan olarak gösterilen
bölgede plana aykırı olarak yapılaşmanın yer aldığı da görülmektedir (Şekil 5.16)
(Burdur Belediyesi, 2008).
Şekil 5.16. 1989 yılı 1/5000 ölçekli Burdur Nazım İmar Planı
(Burdur Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü arşivi)
1989 Burdur Revizyon İmar Planının genel hatları 1987 yılı Burdur İmar Planı ile
oluşmuştur. Planda kentin gelişme alanları içinde yer alan Bağlar ve Mehmet Akif
Ersoy Mahallesi’nde gelişmenin yeterince gerçekleşmediği, gelişmenin daha çok
Atatürk Mahallesi’nin Ali Kemal Erdem Bulvarı üzerinde ve Aydınlıkevler
Mahallesi’nin Armağan İlci Bulvarı üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir.
5.2.2.5. İlave revizyon imar planı
İller Bankası tarafından 2006 yılında ihale edilen Burdur Merkez İlave ve Revizyon
İmar Planı 03.10.2012 tarih ve 123 sayılı meclis kararı ile onaylanmıştır.
Burdur kentini ülkemizdeki birçok kentten ayıran en önemli özellik Burdur Gölü’dür.
Göl, ülkemizdeki en önemli sulak alanlardan birisidir ve Uluslararası Ramsar
Anlaşması kapsamında korunacak alanlardandır. Bu nedenle gerek Ramsar
Sözleşmesi, gerekse de Çevre ve Orman Bakanlığı’nın ilgili birimlerinin aldığı
kısıtlayıcı ve yönlendirici kararlar doğrultusunda plan kararları üretilmiştir. Plan
71
kararları üretilirken birbirine sırtını dönmüş kent ile gölün tekrar bir araya gelmesi
için gerekli kararların verilmesi için özen gösterilmiştir.
Plan yapımından önce yasal süreçlerini tamamlayarak kesinleşmiş olan 2. Organize
Sanayi Bölgesi, Üniversite Kampüs Alanı, 55. Piyade Alay Komutanlığı vb. büyük
alanlı kullanımlar ve bu kullanımlarla kentin ilişkisi plan kararlarına girdi olmuş ve
özellikle mekânsal kararlarda bunların etkileri dikkate alınarak yeni kararlar
üretilmiştir.
5.2.2.6. Ulucami civarı kentsel ve ticari sit alanı koruma amaçlı imar planı
Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu (KTVKK) tarafından
28.01.1992 tarihinde ilan edilen kentsel-ticari sit alanını çevreleyen yaklaşık 21
ha’lık alan etkileme geçiş bölgesi olarak tespit edilmiştir. Etkileme geçiş bölgesi
imar planı Burdur Belediyesi tarafından hazırlanmış ve Antalya KTVKK’nın
07.04.1993 gün ve 1822 sayılı kararı ile onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Yürürlüğe
giren koruma amaçlı imar planı Antalya Koruma Kurulu’nun 25.04.2003 tarih ve
5863 sayılı kararı ile değerlendirilmiş ve ticari sit ifadesi, 2863 sayılı yasa ve ilke
kararlarında yer almayan bir ifade olması nedeniyle, kaldırılmış ve sit alanı kentsel
sit alanı olarak tanımlanmıştır (Şekil 5.17) (Burdur Belediyesi, 2008).
Şekil 5.17. Burdur Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı İmar Planı
(Burdur Belediyesi, 2008).
72
Kent merkezindeki tarihi tepe üzerinde ve koruma amaçlı imar planında yer alan
kentsel sit alanı, tarihi-ticari merkez ve etkileme geçiş bölgesi olarak iki kısımda ele
alınmaktadır (Şekil 5.18).
Şekil 5.18. Burdur Ulu Cami civarı kentsel sit alanının konumu
5.3. Burdur’da Kentsel Dönüşüm Çalışmaları
Burdur kent merkezindeki ilk yerleşmeler Ulu Camii çevresinde başladığından dolayı
bu alan ve güneye doğru genişleyen yoğun konut dokusunun yer aldığı Cemil,
Yenice, Dere, Değirmenler, İnönü, Necatibey, Tepe, Kuyu, Akın, Pazar ve Recep
mahallelerinde geleneksel dokuya rastlanmaktadır. Konutlar tek, iki katlı yer yer üç
katlı olmak üzere bitişik nizamlı, avlulu eski Türk evlerinden oluşmaktadır. Bu
mahallelerde köyden kente göçen nüfus yaşamaktadır ve Burdur’un yerli halkı çok az
sayıdadır. Düşük gelirli ailelerin yaşadığı bu alanda konutların bahçelerinde ve
yıkılan harabelerin parsellerinde sebze ve meyve yetiştirilmektedir. Bu alana yer yer
Arnavut kaldırımı döşenmiş olmasının yanı sıra genel olarak toprak yollar mevcuttur
(Burdur İÇDR, 2011).
73
Burdur’da 2001 ve sonrasında inşa edilen konutların toplam konutlara oranı % 17.2
iken ülkemizde bu oran % 21.8’dir. Burdur bu oranla ülke genelinde 68. sırada yer
almaktadır (TÜİK, 2014).
5.3.1. Riskli alanlarda kentsel dönüşüm
6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun
kapsamında riskli alan kavramı incelendiğinde iki tip alanın kentsel dönüşüm
mevzuatı kapsamında riskli alan ilan edilebileceği belirtilmektedir. Bunlardan
birincisi, zeminin kötü olmasından yani diğer bir ifadeyle zemin sıvılaşması, fay
hatları ve jeolojik-jeoteknik veriler sonucu yapılaşma açısından risk taşıyan alanlar;
ikincisi ise zemini iyi olmasına rağmen bu alan üzerinde bulunan yapı adalarının
genelinde inşaat ömrünü tamamlayan ya da ilmi ve fenni tekniklere göre olası doğal
afetlerde can ve mal kaybına sebep olacak yapıların bulunduğu alanlardır.
6306 sayılı Kanun’un 3/7 maddesinde ise ilan edilen riskli alanlarda yer alan ve
mevzuata uygun olarak inşa edilmesine rağmen proje ve planlama bütünlüğünü
bozacak yerlerde kalan risk taşımayan afete dayanıklı yapıların da Bakanlıkça gerekli
görülenlerin kanun hükümlerine tabi olacağı ibaresi yer almaktadır. Ancak bu
uygulama Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edildiği için bu tarz yapıların proje ve
planlama bütünlüğü açısından Bakanlıkça yıkılmasına karar verilmesi durumunda
malikler kamulaştırma yolunu tercih edebileceklerdir.
6306 sayılı Kanun’un 2. maddesinde alan veya yapı bazında riskli ilan edilecek
yerlerle ilgili tanımlar şu şekildedir;
Riskli alan: Zemin yapısı ya da yapı-fiziki durumunun kötü olması nedeniyle can ve
mal güvenliğini tehdit eden yapıların bulunduğu alanlarda, ilgili idareler (Çevre ve
Şehircilik İl Müdürlükleri ve belediyeler) tarafından gerekli etütler yapıldıktan sonra
Bakanlığa gönderilen ve Afet ve Acil Durum Başkanlığı’nın görüşü alınarak
Bakanlığın teklifi ile Bakanlar Kurulu Kararı’nca ilan edilen alanlardır.
Riskli yapı: Riskli alan içinde veya dışında olup ekonomik ömrünü tamamlamış olan
ya da yıkılma veya ağır hasar görme riski taşıdığı ilmi ve teknik verilere dayanılarak
tespit edilen yapıyı tanımlamaktadır.
74
Burdur’ da günümüze kadar ilan edilen 2 adet riskli alan bulunmaktadır. Bunlardan
ilki Karasenir-Tepe-Sinan Mahalleleri diğeri ise Bozkurt Mahallesi’dir (Şekil 5.19).
Şekil 5.19. Riskli alanların Burdur’daki konumu
5.3.1.1. Merkez Karasenir-Tepe-Sinan Mahallesi riskli alanı
Burdur Merkez ilçesi Karasenir, Tepe ve Sinan Mahallesinde toplam 38 ha’lık alan
2013/4955 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile 25 Temmuz 2013 tarih ve 28718 sayılı
RG’ de yayımlanarak “Riskli Alan” ilan edilmiştir.
6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun ve
15.12.2012 tarih ve 28498 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 6306
sayılı Kanunun Uygulama Yönetmeliği kapsamında Burdur Çevre ve Şehircilik İl
Müdürlüğü tarafından riskli alan tespitine yönelik çalışmalar başlatılmış, bu
kapsamda Burdur-Merkez ilçe, Karasenir, Tepe ve Sinan Mahallelerinin belirli
kısımlarından oluşan kentsel dönüşüm alanında riskli alan tespitine yönelik
çalışmalar yapılmıştır (Şekil 5.20 ve Şekil 5.21).
75
Şekil 5.20. Kentsel dönüşüm riskli alanının Burdur’daki konumu
Şekil 5.21. Kentsel dönüşüm riskli alanının kent merkezindeki konumu
Riskli alan teklifine konu çalışma alanı Burdur il merkezinde, kentin güneyinde kent
merkezi ile çevre yolu arasında yer alan ağırlıklı olarak 1 ve 2 katlı yığma olarak inşa
edilmiş ve yaş itibariyle 20 yaş üzeri konut yapılarından oluşmaktadır. Birinci derece
deprem bölgesinde bulunan Burdur ilindeki riskli alan içinde fay hatlarının da yer
alması, yaşlı ve yıpranmış konut dokusuyla birlikte değerlendirildiğinde ülkemizdeki
76
deprem gerçeği açısından olası can ve mal kayıplarının önüne geçmek adına acilen
müdahale edilmesi gereken bir noktadadır.
5.3.1.2. Merkez Bozkurt Mahallesi (deprem evleri) riskli alanı
Burdur Belediyesi Başkanlığı’ nın hazırlamış olduğu çalışma sonucu Merkez ilçe,
Bozkurt Mahallesi (Deprem Evleri-10.77 ha) kentsel dönüşüm alanı, Bakanlar
Kurulu tarafından 2013/5513 tarih ve sayılı karar ile birlikte Riskli Alan ilan
edilmiştir (Şekil 5.22).
Şekil 5.22. Bozkurt Mahallesi riskli alanın imar planındaki yeri
Bozkurt Mahallesi Kentsel Dönüşüm Riskli Alanı, kentin kuzeydoğu bölgesinde yer
alan 1971 Burdur depreminden sonra evleri yıkılan ve zarar gören vatandaşlar için
yapılmış konut ve maliye lojmanlarından oluşmaktadır. Bölge içerisinde bir adet
karakol binası, bir adet sağlık ocağı ve kütüphane bulunmaktadır (Şekil 5.23).
77
Şekil 5.23. Bozkurt Mahallesi riskli alanının uydu görüntüsü
Çalışma alanında kalan yapılar 53 blok konut (324 daire) ve 15 blok sosyal
tesislerden (lojmanlar, karakol, sağlık ocağı ve kütüphane) oluşmaktadır.
Bozkurt Mahallesi deprem evleri bölgesi çalışma alanı 99.572,00 m2 (9,95 ha)
büyüklüğünde 32 parseli kapsayan bölgedir. Çalışma alanı nüfusu yaklaşık 1.000
kişidir. Çalışma alanının yaklaşık 3 hektarı Meri İmar Planında ticaret alanında
kalmakta iken diğer kısımları konut alanında kalmaktadır.
Riskli alanın jeolojik yapısının değerlendirilmesinde 1/1.000 ölçekli İmar Planı
Revizyonuna esas teşkil etmek amacıyla mülga Bayındırlık Afet İşleri Genel
Müdürlüğü tarafından 29.09.2008 tarihinde onaylanmış olan jeolojik ve jeoteknik
etüt raporu ile 1/1.000 ölçekli jeoloji ve yerleşime uygunluk değerlendirme haritaları
kullanılmıştır. Söz konusu haritalara göre Bozkurt Mahallesi sınırları içerisinde kalan
riskli alan Önlemli Alan-2 (ÖA-2) alanında kalmaktadır.
78
Temel zemini miyosen-pliyosen yaşlı Burdur formasyonuna ait birimlerin
oluşturduğu eğimin %0-30 arasında değiştiği ve jeoteknik açıdan bazı sorunların
olabileceği alanlar Önlemli alanlar-2 olarak tanımlanmıştır. Düşük-orta-yüksek eğim
olduğu alanlarda genellikle Burdur formasyonu üzerinde birikinti konisi şeklinde
oluşmuş olan kalın rezidüel zemin birimleri mostra vermektedir.
Riskli alanda bulunan yapılar 1971 Burdur depreminden sonra evleri yıkılan ve zarar
gören vatandaşlar için yapılmıştır. Bu alanda sit alanı bulunmamaktadır. Yapı
yoğunluğu fazla bulunmayan alanda yapıların yıpranmış olmasına rağmen yeşil alan
yoğunluğu diğer yapı adalarına göre daha fazladır.
Bozkurt Mahallesi sınırları içerisinde kalan riskli alanda; doğru planlanmış, yeterli
sosyal donatı alanlarına sahip bir mekân planlanması gerekmekte ise de alanın sosyal
yapısı ve konut yoğunluğu göz ardı edilmemelidir. Kentsel dönüşüm alanlarının
planlaması yapılırken yüksek katlı ve betonlaşmış alanlar oluşturmaktan
kaçınılmalıdır.
5.3.2. Riskli yapılarda kentsel dönüşüm
6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun’da yer
alan riskli yapı tanımında; ekonomik ömrünü tamamlayan, riskli alan içinde veya
dışında olmakla birlikte yıkılma tehlikesi altında olan ve olası doğal afetlerde hasar
görme ihtimali yapılan bilimsel analizlerle tespit edilen yapılar olarak yer almaktadır
Tanımdan da anlaşılacağı üzere riskli yapılar kendi içinde 3 türe ayrılır. Bunlar;
ekonomik ömrünü tamamlayan, yıkılma tehlikesi arz eden ve olası afetlerde ağır
hasar görme ihtimali bilimsel analizlerle tespit edilen yapılardır.
Burdur genelinde 658 adet yapı kentsel dönüşüm mevzuatı kapsamında riskli yapı
ilan edilmiş ve toplamda 1.329 adet bağımsız bölüm bulunmaktadır. Bu yapılardan
397 adedi Merkez ilçede yer almaktadır. Bucak ilçesi ise kent merkezinden sonra 164
yapı ile ikinci en fazla riskli yapısı bulunan ilçedir. İl genelinde ilan edilen riskli
yapıların 556’sı sadece konut, 54’ü konut ve ticaret, 40’ı sadece ticaret ve 8’i de
kamu kurumu olarak kullanılmıştır (Şekil 5.24).
79
Şekil 5.24. Burdur ili riskli bina fonksiyon dağılımı
Kentsel dönüşüm kapsamında riskli ilan edilen 1.329 adet bağımsız bölümden
1.113’ü konut, 216’sı da işyeridir. Yapıların 526’sı yığma, 114’ü betonarme, 17’si
ahşap/kerpiç ve 1 adedi de çelik taşıyıcı sistemlidir. Yapıların 218’si bir katlı, 283’ü
iki katlı, 105’i üç katlı, 37’si dört katlı, 11’i beş katlı ve 4 tanesi de altı katlıdır
(Şekil 5.25).
Şekil 5.25. Riskli bina kat adedi dağılımı
1948 yılı Burdur İmar Planından sonra kırdan kente göçle birlikte kaçak yapılaşmalar
artmış ve kentin saçaklanma bölgelerinde niteliksiz yapılar çoğalmıştır. Bunun
sonucunda da zamanla bu bölgeler daha fazla yapılaşmaya maruz kalmış ve kent
85%
6%8%
1%
Konut
Ticaret
Konut ve
Ticaret
Kamu
33%
43%
16%
6%
2% 0%
80
günümüzdeki planlama sınırlarına ulaşmıştır. Kentin saçaklanma bölgeleri tarım
topraklarının yerleşim baskısı altında kalmasına neden olmuştur. Son dönemlerde
hem kent merkezi hem de kent çeperinde yapı bazında dönüşüm projeleri
gerçekleştirilmiş olmasına rağmen Burdur kent merkezinde ilan riskli yapılar Şekil
5.26’da da görüldüğü gibi kent çeperlerinde daha fazla yoğunluk göstermektedir.
Şekil 5.26. Burdur kent merkezinde riskli yapı ve alanlar
Kent merkezinde ve çeperde kullanım ömrünü tamamlayan yapılar kentsel dönüşüm
mevzuatı kapsamında tespit edilerek yıkılmış ve olası depremlerde can ve mal
kaybının en aza indirgenmesi amaçlanmasına karşın yapı bazında kentsel dönüşümde
mekân farklılığından kaynaklı çıkabilecek sorunlara fazla değinilmemiştir.
81
6. ARAŞTIRMA BULGULARI
Kentsel dönüşüm, kentteki niteliksiz yapı ve alanların tespit edilerek kentin daha
sağlıklı ve yaşanılabilir hale getirilmesi amacıyla sorunlu yapı ya da alanların
yeniden tasarlanıp projelendirilerek uygulamalar yapılarak mekânsal problemlerin
bertaraf edilmesi olarak tanımlanabilir.
Kentsel dönüşüm olgusu ile hem sağlıksız kent dokusunun sağlıklı hale getirilmesi
hem de gerek yapı ve çevre kalitesi, gerekse de muhtemel afet riskleri açısından
olumsuzlukların ortadan kaldırılması amaçlanmaktadır. İnsan hayatını hiçe sayan
kaçak ve denetimsiz yapılar olası doğal afetler sonucunda da ülkemize maddi ve
manevi olarak büyü k zararlar vermektedir. Dolayısıyla bu zararların en aza
indirgenmesi dönüşüm projelerinin temel gayesi olmalıdır.
“Kentsel Dönüşümün Kent Çeperlerine Etkisi: Burdur Kenti Örneği” adlı tez
çalışmasında Burdur ili, Merkez ilçesi, Değirmenler, Kuyu, Akın, Recep, Yenice ve
Dere Mahalleleri sınırları içerisinde kalan çalışma alanında gerekli analizler yapılmış
ve teze altlık oluşturacak bilgiler elde edilmiştir.
Çalışma alanı Burdur il merkezinde, kentin güneydoğusunda, kent merkezi ile çevre
yolu arasında yer alan ağırlıklı olarak 1 ve 2 katlı yığma teknikle inşa edilmiş ve
yapım yılı itibariyle 20 yaş üzeri konut yapılarından oluşmaktadır. Birinci derece
deprem bölgesinde bulunan Burdur’da çalışma alanı içinde fay hattının da yer
alması, yaşlı ve yıpranmış konut dokusuyla birlikte değerlendirildiğinde ülkemizdeki
deprem gerçeği açısından olası can ve mal kayıplarının önüne geçmek adına
müdahale edilmesi gereken bir noktadadır. Çalışma alanının kent merkezine kuş
uçuşu yaklaşık 600 m uzaklıkta yer alması, çalışma alanının önemini daha da
arttırmaktadır.
Bu çalışmada çalışma alanına ilişkin sayısal ve görsel verilere, fiziki analizlere,
mülkiyet, kadastral durum, imar durumu, alana ait fotoğraflara ve jeoteknik veriler
ile genel değerlendirmelere yer verilmektedir.
82
6.1. Çalışma Alanı Konumu
Burdur ili, Merkez ilçesi, Değirmenler, Kuyu, Akın, Recep, Yenice ve Dere
mahallelerinin muhtelif kısımlarından oluşan ve etrafındaki Burdur kenti ölçeğindeki
önemli yollarla sınırları tanımlanan çalışma alanı kentin güneydoğusunda kalmakta
olup, alanın batısında Mehmet Akif Caddesi ve Nasip Hoca Caddesi, doğusunda Eski
Antalya Caddesi, kuzeyinde Yavuz Caddesi, güneyinde Akdeniz Bulvarı yer
almaktadır. Çalışma Alanı Burdur’un ilk yerleşim alanlarından olup güney-
doğusunda kentin önemli rekreasyon alanlarından Susamlık Tepesi yer almakta ve
genel olarak Antalya-Burdur karayolunun devamı olan Çevre Yolu Bulvarı ile
Burdur-Fethiye karayolu arasında kalmaktadır. Çalışma alanı Ulu Cami, Belediye
Binası, Valilik Binası gibi kentin önemli nirengi noktalarına maksimum bir km
uzaklıkta yer almakta ve kent merkezi ile güçlü bir etkileşim içerisindedir (Şekil 6.1).
Şekil 6.1. Burdur kent merkezinin genel konumu
Çalışma alanı Antalya istikametinden gelenler ile Isparta istikametinden gelip çevre
yolunu kullanarak Fethiye istikametinde gidenleri karşılayan kesişim noktasında yer
almaktadır (Şekil 6.2).
83
Şekil 6.2. Çalışma alanının Burdur kenti içindeki konumu
6.2. Alana İlişkin Genel Bilgiler
Çalışma Alanı Değirmenler Mahallesi’nin alansal olarak % 31’i olan 13.4 ha alan,
Kuyu Mahallesi’nin % 84’ü olan 2.4 ha alan, Akın Mahallesi’nin % 100’ü olan 3.8
ha alan, Yenice Mahallesi’nin % 43’ü olan 4.1 ha alan, Recep Mahallesi’nin % 70’i
3 ha alan ve Dere Mahallesi’nin % 7’si olan 1.5 ha alan olmak üzere toplamda
yaklaşık 28 ha alandan oluşmaktadır (Şekil 6.3).
Şekil 6.3. Çalışma alanındaki mahalleler
84
Akın Mahallesi ile Değirmenler Mahallesi’nin kuzeyinde yer alan konutlar çalışma
alanının geneline göre daha eski konutlardan oluşmakta ve yapılar birbirleri ile girift
bir şekilde yer almaktadır. Kuyu, Recep ve Yenice Mahalleleri çalışma alanı
içerisinde yer alan diğer mahallelere göre daha planlı bir dokuya sahip olmasına
rağmen Dere Mahallesi’nin topoğrafyaya göre yerleşmiş konutlardan oluştuğu
görülmektedir. Özellikle Değirmenler, Akın ve Dere Mahallerinde eğim diğer
mahallere göre daha fazla olduğu için yapılaşma ve sokak dokusu topoğrafyaya
paralellik göstermektedir.
6.2.1. Çalışma alanına ait sayısal veriler
Çalışma alanı 1.221 parselden oluşmakta ve alanın toplam büyüklüğü 280.273,25 m²
(28 ha)’dir. Arazide yapılan çalışmalar neticesinde yapıların kat adetlerine göre
tasnifleri yapıldığında konut yapıları için yaklaşık 1.334 adet bağımsız bölüm yer
aldığı, hesaplamalara göre de bu yapılarda dolayısıyla çalışma alanında yaklaşık
3.000 kişi yaşadığı anlaşılmaktadır. Çalışma alanı içerisinde toplam 1.056 adet yapı
ve 1.401 adet bağımsız bölüm yer almakta olup bağımsız bölümlerin 1.334 adedi
(yaklaşık %95’i) konuttur (Çizelge 6.1).
Çizelge 6.1. Çalışma alanına ait sayısal veriler
Çalışma Alanı Yüzölçümü 280.273,25 m²
Çalışma Alanında Yer Alan Parsel Sayısı 1.221adet
Çalışma Alanında Kalan Yapı Sayısı 1.056 adet
Çalışma Alanında Yer Alan Toplam Bağımsız Bölüm Sayısı 1.401 adet
Çalışma Alanında Yer Alan Bağımsız Bölüm (Daire) Sayısı
(Yalnızca Konut) 1.334 adet
Çalışma Alanı Nüfusu ~3.000 kişi
6.2.2. Çalışma alanının mevcut kadastral ve mülkiyet durumu
Çalışma alanında ayrı parsel numarasına sahip toplam 1.221 adet parsel
bulunmaktadır (Şekil 6.4).
85
Şekil 6.4. Çalışma alanı kadastral haritası (Burdur Tapu Müdürlüğü)
Çalışma alanı içerisinde yer alan parsellerden maliye hazinesine ait parsel
bulunmamaktadır.
6.2.3. Çalışma alanındaki tescilli alan ve yapılar
Çalışma alanının batısında, tarihi kent merkezi ve Ulu Cami’nin de içerisinde yer
aldığı Koruma Amaçlı İmar Planına konu olan alan bulunmaktadır. Çalışma alanı
içerisinde ise 8 adet tescilli yapı ve 1 adet tescilli koruma alanı bulunmaktadır
(Şekil 6.5).
86
Şekil 6.5. Çalışma alanındaki tescilli yapılar
6.2.4. Çalışma alanının mevcut imar durumu
Meri İmar Planına göre çalışma alanının yaklaşık %52.49’si konut, %1,65’i konut
altı ticaret, %1.85’i eğitim, %0.78’i park (yeşil) alanı % 1.85’i dini tesis alanı, %
0.60’ı sosyal tesis alanı ve %5.47’si ağaçlandırılacak alandır. Çalışma alanındaki
imar durumu ve yüzölçümleri dikkate alınarak yapılan hesaplama neticesinde meri
imar planına göre çalışma alanında yaklaşık 1.300 bağımsız bölüm (konut)
bulunmaktadır. TÜİK verilerine göre ortalama hane halkı büyüklüğü 3,0 kişi olarak
hesaplandığında yaklaşık (1.300x3) 3.900 kişinin çalışma alanında yaşayacağı
öngörülmektedir (Şekil 6.6).
87
Şekil 6.6. Çalışma alanının 1/1.000 ölçekli meri uygulama imar planı
2012 yılında onaylanan Burdur Merkez Revizyon İmar Planına göre çalışma alanı
için öngörülen arazi kullanım dağılımları Çizelge 6.2’de sunulmaktadır.
Çizelge 6.2. Çalışma alanının meri imar planına göre arazi kullanım değerleri
ADI ADET ALAN(m2) ORAN %
Ayrık 2 Kat Konut 4 18.041,99 6.50
Bitişik 2 Kat Konut 62 11.6970,53 42.14
Bitişik 3 Kat Konut 3 5.231,65 1.88
Bitişik 4 Kat Konut 5 5471,31 1.97
Ağaçlandırılacak Alan 3 15.181,47 5.47
Konut Altı Ticaret 4 4.569,07 1.65
Park 19 1.601,99 0.58
Sosyal Tesis 1 1.659,38 0.60
Çocuk Bahçesi 1 544.12 0.20
Dini Tesis 6 2.839,51 1.02
İlköğretim Alanı 1 5.143,81 1.85
Yollar (diğer) - 10.0328,08 36.14
TOPLAM 109 27.7582,9 100%
88
6.3. Çalışma Alanına İlişkin Fiziksel Yapı Analizleri
6.3.1. Yerleşme dokusu analizi
Çalışma alanının genelinde konutlar arasında ve bahçelerde müştemilatlar yer
almaktadır. Müştemilatların varlığı yerleşim alanında hava sirkülasyonunu
sağlayacak koridorların oluşmasını engellemektedir. Sokakların dar olması nedeniyle
araç ulaşımında sıkıntılar yaşanmaktadır. Ayrıca çalışma alanı içerisinde sosyal
donatı ve yeşil alan eksikliği görülmektedir. Çalışma alanına ait yerleşme dokusu
aşağıda yer almaktadır (Şekil 6.7).
Şekil 6.7. Çalışma alanındaki yerleşme dokusu
6.3.2. Kat adedi analizi
Çalışma alanında yer alan binaların kat adetlerini gösteren kat adedi analizi Şekil
6.8’de, çalışma alanında yer alan binaların kat adetlerini gösteren tablo ise Çizelge
6.3’de verilmiştir.
89
Şekil 6.8. Kat adedine göre sınıflandırma
Çizelge 6.3. Yapıların kat adedine göre dağılımı
KAT ADEDİ YAPI SAYISI %
1 Katlı Yapılar 746 70.64
2 Katlı Yapılar 282 26.70
3 Katlı Yapılar 22 2.08
4 Katlı Yapılar 5 0.47
5 Katlı Yapılar 1 0.09
TOPLAM 1.056 100.00%
Çalışma alanında 1.056 adet yapı yer almaktadır. Çalışma alanında yer alan yapıların
% 97’si bir ve iki katlı yapılardan oluşmaktadır. Düşük katlı binalar genel olarak
konut amaçlı kullanılırken kat yüksekliği arttıkça diğer kullanım türleri de yaygınlık
göstermektedir (Şekil 6.9).
90
Şekil 6.9. Yapıların kat adedine göre dağılımı
Değirmenler Mahallesi, çalışma alanında en fazla alansal büyüklüğe sahip
mahalledir. Dolayısıyla bir ve iki katlı binaların büyük çoğunluğu bu mahallede yer
almaktadır.
6.3.3. Yapı-fiziki durumu analizi
Çalışma alanı içerisinde gözlemsel olarak yapılan bina durum analizinde en yüksek
oranı fiziki durumu kötü yapılar oluşturmaktadır (Çizelge 6.4).
Çizelge 6.4. Yapıların fiziki durumuna göre dağılımı
YAPI KALİTESİ YAPI SAYISI %
İyi 41 3.89
Orta 171 16.22
Kötü 833 78.84
Harabe 9 0.85
İnşaat 2 0.19
TOPLAM 1.056 100.00%
Alanda kötü durumda yapıların yanında yeni yapılan ve iyi durumda yapılar da
bulunmaktadır (Şekil 6.10). Çalışma alanında inşaatı devam eden yapılar ile harabe
yapılar da bulunmaktadır ve bu yapılar alanın genelinde düşük bir orana sahiptir
(Şekil 6.11).
70.64%
26.7%
2.08%
0.47%
0.09%
Grafik Başlığı
91
Şekil 6.10. Yapıların fiziki durumuna göre dağılımı
Şekil 6.11. Yapıların fiziki durumuna göre oransal dağılımı
3.89%16.22%
78.84%
0.85%0.19%
İyi Orta Kötü Harabe İnşaat
92
6.3.4. Fonksiyon analizi
Çalışma alanında yer alan yapıların büyük çoğunluğu konut olarak kullanılmaktadır
(Şekil 6.12). Alan içerisinde ticaret kullanımında olan yapıların yanı sıra öğrenci
yurdu ve eğitim tesisi de bulunmaktadır (Çizelge 6.5).
Şekil 6.12. Yapıların kullanım türlerine göre sınıflandırma
Çizelge 6.5. Yapıların kullanım türlerine göre dağılımı
KULLANIM TÜRÜ YAPI SAYISI %
Konut 1027 97.25
Konut + Ticaret 7 0.66
Ticaret 10 0.95
Eğitim 1 0.09
Dini Tesis 7 0.66
Değirmen 1 0.09
Öğrenci Yurdu 2 0.19
Muhtarlık 1 0.09
TOPLAM 1.056 100.00%
93
Çalışma alanında yer alan 1.056 adet yapıdan yalnızca 29 tanesi tamamen konut dışı
kullanımdadır. Sahada bulunan tek eğitim tesisi Recep Mahallesi’nde yer almaktadır.
Bakkal, manav, berber gibi konut altı ticaret ve ticaret alanlarının diğer mahallelere
göre daha yoğun olduğu yerler ise Yenice ve Değirmenler Mahalleleridir.
6.3.5. Yapım tekniği analizi
Çalışma alanında yer alan yapıların büyük çoğunluğu yığma olarak inşa edilmiştir.
İkinci en fazla yapım tekniği ise betonarmedir (Şekil 6.13).
Şekil 6.13. Yapım tekniğine göre sınıflandırma
Alanda 31 yapının yapımında sadece taş ve kerpiç kullanılmıştır (Çizelge 6.6). Alan
içerisinde yığma yapılar toplam yapıların % 93’ünü oluşturmaktadır (Şekil 6.14).
94
Çizelge 6.6. Yapım tekniğine göre dağılım
YAPIM TEKNİĞİ YAPI SAYISI %
Yığma 991 93.83
Betonarme 34 3.23
Diğer (Kerpiç-Taş) 31 2.94
TOPLAM 1.056 100.00%
Şekil 6.14. Yapım tekniğine göre dağılım
Değirmenler Mahallesi’nin doğusundan başlayan fay hattı, alanın kuzey-doğu
yönünde devam etmektedir. Fay hattının doğusunda bulunan jeolojik sakıncalı alan
ise eğimin %20’den fazla olduğu ve yapılaşma açısından tehlike oluşturacak bir
bölgedir. Bu alan Burdur Revizyon İmar Planında ağaçlandırılacak alan olarak
gösterilmektedir. Fay hattının iki yanında 20’şer metre koruma zonu ve yapılaşma
yasağı bulunmaktadır (Şekil 6.15).
93.83%
2.94%3.23%
Yığma Betonarme Diğer (Yığma-Taş)
95
Şekil 6.15. Çalışma alanındaki fay hatları yasağı getirilen zonlar
Çalışma alanının içerisinde kalan fay hattı, eğimin yüksek olduğu bölgede
kalmaktadır. Çalışma alanına ait kesitler Şekil 6.16 ve Şekil 6.17’de yer almaktadır.
Şekil 6.16. Enkesit ve eğim haritası-1 (Google Earth Eğim Haritası)
96
Şekil 6.17. Enkesit ve eğim haritası-2 (Google Earth Eğim Haritası)
6.3.6. Sosyo-kültürel yapı
Burdur hizmetler fonksiyonu ön plana çıkmış, büyük oranda işçi ve memurun
yaşadığı bir kent özelliği göstermektedir. Ama yine de bir sınır çizmek gerekirse,
özellikle Atatürk, Bahçelievler, Fevzi Çakmak, Burç ve Konak Mahallelerinin belirli
kesimleri üst seviyede gelir grubuna dahil edilirken, buna karşın Hızırilyas, Bağlar,
Tepe, Karasenir, Değirmenler, Necatibey, Kuyu, Recep gibi mahallelerin önemli
kesimleri alt seviyede gelir grubunda, geri kalan önemli bir çoğunluk orta seviyede
gelir grubunda yer almaktadır (Çetin 2007).
Burdur ilinin genel olarak ekonomik açıdan az gelişmiş bir kent olması, kentte sosyal
çeşitlenmenin ve dikey ölçekte sosyal sınıfların oluşma yolunu kapamıştır. Çalışma
alanında yaşayan insanlar gelir seviyesi açısından incelendiğinde ise genel olarak
Burdur’da olduğu gibi bu hususta da bir sadelik göze çarpmaktadır. Yukarıda da
bahsedildiği gibi çalışma alanını oluşturan mahallelerin büyük kısmı alt gelir
grubuna sahip insanların yaşadığı bölgelerdir. Çalışma alanında yaşayan insanların
bir kısmının kırsal alanlardan ya da ilçelerden göç ederek gelmesine karşın,
genellikle Burdur kentine yakın kültürlerden gelmelerinden dolayı, kentte bir
97
kaynaşma söz konusudur. Çalışma alanında genellikle tek ya da iki katlı ayrık ve
bitişik nizamlı, avlulu eski evlerden oluşan konut grupları bulunmaktadır.
6.4. Genel Değerlendirme
Kent çeperlerinde yaşayan insanların kır-kent arasında bir yaşam alanı oluşturdukları
gerçeği unutulmamalıdır. 1980 dönemi öncesinde uygulanan mekânsal bazlı kentsel
dönüşüm sürecinde yapılan hataların günümüz kentsel dönüşüm uygulamalarında
tekrarlanmaması gerekmektedir. Geçtiğimiz dönemlerde kentsel dönüşüm sadece
yapı odaklı yönetilmiş ve bunun sonucunda da istenmeyen çok katlı yapı adaları
ortaya çıkmıştır. Zaman içerisinde yapılan hatalar gün yüzüne çıkarak kentsel
dönüşümün kavramsal olarak içeriği zenginleştirilmiş ama beklentiler
karşılanamamıştır. Dönüşümün içerdiği fiziksel, ekonomik, sosyal ve yasal bileşenler
göz ardı edilerek yapılan uygulamaların; sadece yapı odaklı uygulamalardan bir farkı
kalmayacaktır. Kentsel dönüşüm bu çerçevede koordine edilmiş eylemler bütünü
olarak algılanmalı ve çeperde yaşayan insanların sosyo-kültürel yapısı göz ardı
edilmeden, dönüşümün tüm bileşenlerinin dikkate alındığı bir yönetim anlayışı
uygulanmalıdır. Kent çeperlerinde yer alan plansız ve atıl bölgelerin ve bu
bölgelerdeki yapıların kentsel dönüşüm bağlamında incelenmesi sonucu ortaya çıkan
bulgular aşağıda belirtilmektedir.
Çalışma alanında yapıların % 93.83’ ü yığma olup 1999 Marmara Depremi’ nden
sonra ülkemizde önem arz eden mevzuat ve tekniklerden yoksun, eski sistemlerle
üretilmiş ekonomik ömrünü tamamlayan yapılardan oluşmaktadır. Kent çeperlerinde
yer alan yapıların çoğunluğu da yığma yapılardan meydana gelmektedir.
Çalışma alanındaki yapıların %79.69’u kötü ve harabe durumda, %16.22’si de orta
kalitede olup çalışma alanının geneli sağlıksız çevre koşullarına sahiptir. Bu
çalışmadan yola çıkarak kent çeperlerinde plansız gelişen birçok yerleşmelerde
benzer sorunlar gözükmekte ve çeperler sağlıksız yapılardan oluşmaktadır. Çalışma
alanının şehre giriş noktasında olması nedeniyle mevcut hali ile kent kimliğini
olumsuz etkilemektedir. Alanda uygulanacak herhangi bir kentsel dönüşüm projesi
sosyo-kültürel yapıyı ve dengeyi bozmadan projelendirilmedir.
98
Burdur kent merkezinin genel nüfusu ve konut stoku göz önüne alındığında, proje
alanındaki insanların mağdur olabileceği ve geçici barınma sorununun ortaya
çıkabilecek olması ve çalışma alanı içerisindeki halkın genel olarak maddi
durumlarının iyi olmaması kentsel dönüşüm kapsamında mağduriyet ortaya
çıkarabilecektir.
Yaklaşık 28 ha’lık çalışma alanında boş parsellerin az olmasından dolayı, çalışmanın
gerçekleşebilmesi için halkın tamamen tahliyesi durumunda olası sorunların ortaya
çıkacak olması, alanda gerçekleştirilecek muhtemel kentsel dönüşüm projelerini ve
süreçlerini zorlaştırıcı unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ayrıca çalışma alanındaki jeolojik veriler, fay hatları ve 1971 Burdur depremi,
çalışma alanındaki risklere işaret etmekte, söz konusu risklerin bertarafı ve daha
yaşanabilir örnek, sağlıklı kent parçaları ve kentler üretmenin önemini
vurgulamaktadır.
Kentsel dönüşüm, ülkemizin deprem gerçeği ve yapılaşma şartları göz önüne
alındığında önemli bir uygulama yolu olarak gözükmektedir. Ancak vatandaşların
yaşadıkları çevreyi her ne şartla olursa olsun benimsemesi ve yeni yapılacak
alanlarda kendilerinde bu aidiyetlik duygusunu bulamamaları sonucunda yeni
sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Kent çeperlerinde yapılan kentsel dönüşüm
çalışmalarında dar gelirli vatandaşların bulunması uygulamada bazı sosyo-kültürel
konuların da ele alınmasını gerektirmektedir. Kentsel dönüşüm alanlarında yaşayan
insanların sosyo-kültürel durumlarına göre yapı alternatiflerinin oluşturulması
insanların bu projeleri benimsemesini ve bu alanlardaki aidiyetlik duygusunu
arttıracaktır.
Gelişen ve değişen dünyada günün şartlarına uygun olmayan yapılaşma koşulları ile
sağlıklı bir yaşam alanının oluşması son derece zordur. Günümüzde sağlıksız kent
çeperleri için doğru uygulanan kentsel dönüşüm projeleri fiziki bir zorunluluk haline
gelmektedir. Daha yaşanabilir kentler için sağlıklı ve nitelikli yaşam alanları
oluşturmak ve bu alanların korunmasını sağlamak gerekmektedir. Kent çeperlerinde
can ve mal kayıplarına yol açarak toplumsal anlamda maddi-manevi zarar
görmemize neden olabilecek muhtemel depremlere karşı gerekli tedbirler alınmalıdır.
99
Güncellenen ve yeni çıkarılan mevzuatla birlikte yeniden canlandırılan ve devlet
politikası haline gelen kentsel dönüşümde, mekânsal çevreden başlayarak bireylere
kadar inen detaylı çalışmalar yapılmalı ve vatandaşların mağduriyeti en aza
indirilmelidir. Sadece yapı ölçeğinde gerçekleştirilen ve yaşayanları ikinci plana atan
uygulamalar çözümden çok yeni ve farklı sorunları doğuracaktır.
100
7. TARTIŞMA VE SONUÇLAR
Dünya genelinde yapılan kentsel dönüşüm çalışmalarında, proje alanında yaşayan
insanların büyük bir kısmının yapılan planlamaya ve uygulamaya katılımlarının
sağlanması hedeflenmektedir. Proje alanında yaşayan insanlar isteklerini ve
beklentilerini projenin planlama ve uygulama aşamasında belirterek bu tarz projelere
katılım sağlamaktadır. Kentsel dönüşüm özünde niteliksiz ve sağlıksız alanların
kente kazandırılması ve insanların daha rahat yaşayabileceği kent mekânları
oluşturmak amacıyla yapılmaktadır. Kent çeperlerinde hazine arazilerinin işgal
edilmesi ya da kaçak ve plansız yapılaşmayla niteliği bozulan mekânlar, tip projeler
yerine detaylı analizler ve çalışmalar yapıldıktan sonra o bölgeye özgü planlar
geliştirilerek uygulanmalı ve kente kazandırılmalıdır.
Amerika ve Avrupa’da kentsel dönüşüm 2. Dünya Savaşı’ndan sonra 1950’lerde
önem kazanmış ve yıllar içerisinde önemi giderek artmıştır. 1970’li yıllar kentsel
dönüşüm ile ilgili çeşitli arayışların ve çalışmaların sürdürüldüğü yıllar olarak
görülmektedir. 1980’lerden sonra ise kentsel dönüşüm kavramsal ve içerik olarak
özümsenmiş, yapılan uygulamalar artmıştır. Ülkemizde kentsel dönüşüm
uygulamalarının geçmişi Tanzimat dönemine kadar uzansa da ciddi anlamda kentsel
dönüşüm projelerine 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi’ nden sonra ağırlık
verilmiştir. Yasalarda daha geniş ve kapsamlı olarak yer bulan kentsel dönüşüm,
örgütsel ve kuramsal olarak formüle edilerek uygulamada yaşanan sorunlar en aza
indirgenmiştir. Özellikle 2000’li yıllardan sonra yerel yönetimlerin güçlendirilerek,
kentsel dönüşüm projelerinin hayata geçirebilmeleri için yasal düzenlemeler
yapılmıştır. İlk önemli uygulamalar Ankara’da hayat bulmuş ve diğer illerde de
kentsel dönüşüm proje uygulamalarına başlanmıştır. Ancak bu süreçte gerek
uygulayıcılar, gerekse proje alanında yaşayan vatandaşlar çeşitli sorunlarla karşı
karşıya kalmaktadırlar. Bu sorunlar ağırlıklı olanları yasal ve yönetsel kaynaklı olup
son yıllarda yapılan düzenlemelerle yaşanan aksaklıklar giderilmeye çalışılmaktadır.
Ülkemizde ise 2012 yılında çıkarılan 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların
Dönüştürülmesi Hakkında Kanun ile yeni bir süreç başlamış ve kentsel dönüşüm
devlet politikası halini almıştır. Özellikle alan ve yapı bazında devlet desteğinin
bulunduğu kanunda, yerel yönetimlerce ya da bireysel olarak başvuru
101
yapılabilmektedir. Kentsel dönüşüm özünde mekânsal yaşam kalitesini artırarak
yaşanabilir çevre oluşturmayı amaçlamaktadır. Tanımında da belirtildiği üzere
kentsel dönüşüm kentlerin yaşam standartlarını iyileştirmeyi hedeflemektedir. Bu
nedenle zaman içerisinde niteliğini kaybetmiş ve çöküntü haline gelmiş alanları
yeniden kente kazandırmak gerekmektedir. Hızlı ve plansız kentleşme sonucu
çeperlerde oluşan niteliksiz alanların, mekânsal yaşam standartlarını iyileştirmek için
bölge insanlarının sosyo-demografik yapısı göz ardı edilmemelidir. Çeperlerde
yaşayan insanların ihtiyaçlarının dışında sadece rant amaçlı ve gelir getirisi göz
önünde tutularak yapılan uygulamalar daha büyük planlama sorunlarını ortaya
çıkaracaktır.
Tez kapsamında öncelikle kent çeperi ve kentsel dönüşüm kavramları irdelenmiş,
dünyada ve ülkemizde kentsel dönüşüm süreçleri ele alınmıştır. Kent çeperlerinde,
kaçak ve plansız yapılaşma ile köhne kalmış, işlevini yitirmiş alanların tekrar kente
kazandırılması gerektiği saptanmış ve bu kazanımın kentsel dönüşüm aracılığıyla
yapılacağı durumlarda çeperde yaşayan insanların ihtiyaçları ve yaşam koşulları göz
önüne alınarak uygulama yapılması gerektiği vurgulanmıştır.
Tez kapsamında yapılan çalışmalar sonucunda çeperdeki yapıların %79.69’unun kötü
ve harabe durumda olduğu tespit edilmiş ve bu alanın sosyo-demografik yapısı
bozulmadan ve halkın ihtiyaçları doğrultusunda mekânsal yaşam alanlarının
iyileştirilmesi gerektiği saptanmıştır. Kent çeperinde konut stokunun niteliksel olarak
kötü durumda olmasının yanı sıra imar planlarında belirtilen yapılaşma şartlarına
uyulmaması da ayrı bir sorun oluşturmaktadır. Aynı imar adasında dahi kat
yüksekliklerinin düzensiz dağılımı ile araziler verimli kullanılamamakta ve sosyal-
teknik altyapı alanları mevcut durumda yetersiz kalmaktadır. Kentlerin fiziksel,
ekonomik ve sosyo-kültürel açıdan yaşam standardının kötüleşmesi ile sonuçlanan
süreci önlemede yerel yönetimlerin yeterli etkiye sahip olamadığı; eski kent
merkezleri ve kent çeperlerinin bu süreçten olumsuz yönde etkilendiği
görülmektedir. Kent çeperlerindeki yapılaşmaların yerel yönetimler tarafından
kontrolü sağlanamadığı için belirli bir amaçla inşa edilip sonradan terkedilmiş, ilk
sahipleri tarafından satılmış ya da kiralanarak el değiştirilmiş yapı alanları,
köhneleşmekte ve kentsel alan içindeki önemini yitirmektedir.
102
Kent çeperlerinin daha sağlıklı hale getirilmesi ve çeperlerin planlı gelişmesinde
yerel yönetimlere büyük sorumluluk düşmektedir. Denetim mekânizmasının sağlıklı
çalıştığı bölgelerde, çeperdeki yapılaşma sorunları en aza inmektedir. Özellikle
büyük şehirlerde iş imkanlarının fazla olması sebebiyle nüfusun artması sonucunda
kentsel çeperler daha büyük sorunlar doğurmaktadır. Bu sorunların başında güvenlik,
teknik-sosyal altyapı ve sağlıksız yaşam alanları sorunu gelmektedir. Zamanında
çözüm getirilmeyen ve planlama alanları oluşturulmayan ve denetimden uzak kentsel
çeperler ilerleyen yıllarda yerel yönetimlere ve ülke ekonomisine daha fazla yük
getirmektedir.
Bu bağlamda yapılan çalışma ile kent merkezlerinde planlı kentsel gelişimin ve
dönüşümün sağlanmasının yanında; kent çeperlerinin de göz ardı edilmeden kentle
bir bütün olarak gelişmesinin sağlanması ve kentsel dönüşüm çalışmalarının yanında,
planlı-yaşanabilir çevre ve kaliteli yaşam alanlarının artması amaçlanmış ve bu
duruma dikkat çekilmiştir.
Kentsel çeperlerinde ve genel anlamda yapılan kentsel dönüşüm uygulamaları ile
yalnızca yapıların yıkılarak alanların temizlenmesi amacı güdülmemeli; sosyal ve
ekonomik açıdan kalkınmaya yönelik programlarla, proje alanında yaşayan insanları
bütünleştirerek ve insanların ortak ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte çalışmalar
yapılmalıdır. Kentsel dönüşüm, şehirlerde birbirine benzer yaşam alanları oluşturarak
sadece konutların yenilenmesi olarak ele alınmamalıdır. Yerelde yaşayan insanlar
kentsel dönüşüm projeleriyle yaşam alanlarından uzaklaştırılmadan kapsayıcı çözüm
önerileriyle projeler uygulanmalıdır. Özellikle kırdan kente göç eden insanlar için
“tutunma alanı” olan kent çeperlerinde uygulanacak kentsel dönüşüm projeleri ile
yüksek rant sağlamak için yoğun yaşam alanları oluşturulmamalıdır. Bu ve benzeri
yerlerde uygulanacak kentsel dönüşüm projelerinde ilk olarak bölge insanlarının
ekonomik ve sosyo-kültürel sorunları ele alınmalıdır.
Sonuç olarak, kentsel dönüşüm farklı eylemlerin koordine edilerek bir bütünü
oluşturması olarak algılanmalı ve dönüşümün tüm bileşenleri dikkate alınarak
uygulamalar yapılmalıdır. Her uyulama alanının kendine özgü sorunları ve her
bölgenin de bu sorunları çözecek farklı potansiyel ve kaynaklarının olduğu
unutulmamalıdır. Bölgesel kısıtlar ile kaynakların tespit edilerek bunlara bağlı
103
yerelde kentsel dönüşüm stratejileri ve politikalarının iyileştirilmesi gerekmektedir.
Günümüzde kentler sürekli bir gelişim ve döngü içerisinde birbirleriyle yarışmakta
ve bunun sonucunda da kendilerini pazarlamak zorunda kalmaktadırlar. Kent
çeperlerinin planlı olarak gelişmesi de daha nitelikli kentlerin ortaya çıkmasını
sağlayacaktır. Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de kent çeperlerinde yer alan
sağlıksız yapılaşmalar önemli bir sorun oluşturmaktadır. Kent çeperleri ekonomik,
sosyal ve kültürel açılardan kent merkezlerine göre birçok dezavantajın olduğu ve
geçmişte olduğu gibi bugün de yerel yönetimlerin öncelikle müdahale alanları
arasında yer almaktadır. Çalışmada açıklanmaya çalışılan kentsel dönüşüm
politikaları ve örnek çalışma alanındaki yapılaşma analizleri ile kentlerde ilk
müdahale alanları çeperler olmaktadır. Bu aşamada elimizdeki mevcut veriler
doğrultusunda, çeperlere yönelik gerçekleştirilmekte olan uygulamaların bu
bölgelerin kalkınmasına yönelik olumlu sonuçlar doğuracağı değerlendirilmektedir.
Ancak gelişmekte olan kentlerin çeperleri daima yerleşim baskısı altında
kalmaktadır. Dolayısıyla daha yaşanabilir kent çeperlerine sahip olmak için mevcut
planlama ve mevzuata uygun olarak, kararlılıkla, siyasi ve politik dalgalanmalardan
etkilenmeden uygulamalar hayata geçirilmelidir. Bu uygulamalar yapılırken yerelde
bulunan kullanıcıların talepleri dikkate alınmalı ve çeperlerin betonlaşmasına
müsaade edilmemelidir. Çeperlerde yapılan planlı ve denetimli yapılaşmalar ile daha
sağlıklı çevrelerin oluşması sağlanarak, yerelde ve ülke genelinde bu alanlar için
ayrılan özellikle maddi kaynakların daha verimli kullanılması sağlanacaktır. Kentsel
dönüşüm ile kent çeperleri, yerel halkın o bölgeden taşınmak zorunda kaldığı ve
yüksek katlı yapılardan oluşan betonlaşmış alanlar haline dönüşmemelidir. Teze
altlık oluşturan çalışma alanında da niteliksiz ve sağlıksız yapılaşmaların yoğun bir
şekilde bulunması, bu alanın ilerleyen dönemler için potansiyel bir dönüşüm alanı
olacağını göstermektedir. Çalışma alanının bu potansiyeli de göz önüne alınarak,
ilerleyen dönemlerde, bu ve benzer alanlarda yapılacak çalışmalarda insan ve çevre
odaklı projelerin geliştirilmesi gerektiği, aksi takdirde kent çeperlerinin yeni
planlama sorunlarını beraberinde getireceği saptanmıştır.
104
KAYNAKLAR
Açıkgöz, T., 2014. Kentsel Dönüşümün Ekonomik, Mekânsal, Sosyal Etkileri ve
Kamunun Rolü: Ankara Gültepe (Çinçin) Örneği. Gazi Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 206 s, Ankara.
Afet İşleri Daire Başkanlığı (AFAD), 2017. Türkiye ve Burdur Deprem Bölgeleri
Haritaları. Erişim Tarihi: 26.02.2017,
http://www.deprem.gov.tr/tr/kategori/deprem-bolgeleri-haritasi-28841.
Akın, O., Özdemir, D., 2010. Konut Üretim Sürecinde Türkiye ve Avrupa Birliği
Üzerine Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme ve TOKİ Uygulamaları. Kentsel
Dönüşümde Politika, Mevzuat, Uygulama Drl. Dilek Özdemir, Nobel Yayın
Dağıtım, Ankara.
Antalya Büyükşehir Belediyesi, 2018. Kepez ve Santral Mahalleleri Kentsel
Dönüşüm Projesi. Erişim Tarihi: 26.01.2018,
http://www.antepeinsaat.com/TR/projelerimiz/kepez-santral-kentseldonusum.
Ataöv, A., Osmay, S., 2007. Türkiye’de Kentsel Dönüşüme Yöntemsel Bir
Yaklaşım. Ortadoğu Üniversitesi, Mimarlık Dergisi, 2,1-32-57-82 s, Ankara.
Atkinson, R., 2004. Urban Regeneration, Partnerships and Community Participation:
Lessons from the UK, Uluslararası Kentsel Dönüşüm Uygulamaları
Sempozyumu, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul, 12-18.
Ay, V., 2012. Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Sürecinde Uygulama Sorunları ve
Bayrampaşa Örneği. Bahçeşehir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,
Yüksek Lisans Tezi, 179 s, İstanbul.
Aydın, N., 2016. Kentsel Saçaklanmanın Kent Örüntüsü Üzerindeki Etkisi; Isparta
Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek
Lisans Tezi, 120 s, Isparta.
Balamir, M., 2002. Türkiye’de Kentsel İyileştirme Girişimlerinin Gündeme Alınması
ve Planlama Sisteminde Gereken Değişiklikler, Yapı (253) 66-70.
Balamir, M., 2004. Aspects of Urban Regeneratıon in Turkey: The Zeytinburnu
Project. The UK-Turkey Urban Regeneration Symposium, Ankara.
Barlık, T., 2003. Burdur Araştırmaları, 4, 2, 45-55, Burdur.
Burdur Belediyesi, 2008. Ulucami Civarı Kentsel ve Ticari Sit alanı Koruma Amaçlı
İmar Planı Araştırma Raporu. Burdur.
Burdur Belediyesi, 2012. Burdur Revizyon İmar Planı Araştırma Raporu. 31 s,
Burdur.
Burdur İÇDR, 2011-2015. Burdur İli 2011-2015 Yılı Çevre Durum Raporu.
400s,166s, Burdur.
105
Büyükaltıntaş, H., l985. Kentin Uç Alanlarında Konut Yerleşmeleri. Orta Doğu
Teknik Üniversitesi Yayınları, Ankara.
Cengizkan, A., 2004. Ankara’nın İlk Planı 1924-25 Lörcher Planı: Kentsel Mekân
Özellikleri. 1932 Jansen Planına ve Bugüne Katkıları, Etki ve Kalıntıları.
Ankara Enstitüsü Vakfı ve Arkadaş Yayıncılık Ltd. Ortak Yayını, Ankara.
Clawson, M., 1962. Urban Sprawl and Speculation in Suburban Land. Land
Economics. 38, 95, 99-111.
Çelik, Z., 1996. 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul. Tarih Vakfı Yurt
Yayınları.
Çetin, B., 2007, Burdur Kent Coğrafyası. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı Doktora Tezi,
377 s, Erzurum.
Dağlı, M., 2007. Planlamada Risk ve Fırsatların Düzenlenmesi Bağlamında Mevzi
Plan Pratikleri. Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek
Lisans Tezi, 94 s, İzmir.
Demirsoy, M. S., 2006. Kentsel Dönüşümün Projelerinin Kent Kimliği Üzerindeki
Etkisi (Lübnan-Beyrut-Solidere Kentsel Dönüşüm Projesi Örnek Alan
İncelemesi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 185 s, İstanbul.
Doğru, A. B., 2002. İstanbul Kent Çeperinde Saçaklanma ve Sürdürülebilirlik: Eyüp
Kent Çeperi Örneği. Mimar Sinan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,
Yüksek Lisans Tezi, 221 s, İstanbul.
Dostoğlu, N. T., 1986. Architectural Deterministic Thinking in the Development of
Urban Utopias, 1848-1947, Ph. D. Thesis (unpublished). Faculties of the
University of Pennsylvania, 55-60.
Duru, B., Alkan, A., 2002. 20. Yüzyıl Kenti, 55 s.
Duygulu, H., 1993. Burdur Ulu Cami ve Saat Kulesi Civarı, Kentsel Ticari Sit Alan
Çevresi Etkileşim Geçiş Alanı Koruma ve Geliştirme Planı Araştırma ve
Değerlendirme Raporu. Burdur.
Emiroğlu, L., 1987. The Formation of Labor Force and The Transformation
Diversification of Economic Activities At The Metropolitan Fringe. Orta
Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları, Ankara.
Erden, D., 2006. Kentsel Yenileşme Projelerinin Gentrification Hedefleri ve
Etkileri. Behar, D., İslam, T.,(Ed.), İstanbul’da Soylulaştırma. İstanbul Bilgi
Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
106
Eren, F., 2006. Kentsel Dönüşümlerde Kamu-Özel Ortaklıkları ve Özel Girişimin
Dönüşümdeki Varlığı: Konya Örneği. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 156 s, Konya.
Genç, F. N., 2003. Kent Yenileme ve Yerel Yönetimler: Kamu Yönetimi
Perspektifi. Çukurçayır, M.A., Tekel, A., (Ed.), Yerel ve Kentsel Politikalar.
Çizgi Kitabevi, 413-463. Konya.
Genç, F. N., 2008. Türkiye’ de Kentsel Dönüşüm: Mevzuat ve Uygulamaların Genel
Görünümü. Celal Bayar Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,
Yönetim ve Ekonomi, 15 (1), 115-130, Manisa.
Gibson, M., Kocabaş, A., 2000. London: Sustainable Regeneration-Challenge and
Response, 1. Uluslararası Kentsel Tasarım Buluşması Bildirisi. Küreselleşme
Sürecinde Kentsel Tasarım ve Yerel Özellikler Sempozyum Kitabı, Mimar
Sinan Üniversitesi Yayınları, 177-228, İstanbul.
Gülersoy, N. Z., 1997. Şehirsel Koruma Ders Notları (Yayınlanmamış), İstanbul
Teknik Üniversitesi, 11-53.
Güngör, E., 1999. Gayrimenkul Değerlemesi ve Türkiye’de Sermaye Piyasalarında
Gayrimenkul Ekspertiz Şirketlerine Yönelik Düzenlemeler Yapılmasına
İlişkin Öneriler. T.C. Başbakanlık Sermaye Piyasası Kurulu Kurumsal
Yatırımcılar Dairesi, Ankara.
Gürler, E., 2003. Kentsel Yeniden Üretim Süreci Üzerine Karşılaştırmalı Çalışma:
İstanbul Örneği. Kentsel Dönüşüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Yıldız
Teknik Üniversitesi Basım Yayın Merkezi, İstanbul.
Işık, O., 1983. 1980 Sonrası Türkiye’de Kent ve Kentleşme. Cumhuriyet Dönemi
Türkiye Ansiklopedisi, 5-782
Işık, E., l988. Effects Of Metropolitan City To Size And Production Kind Of
Farming. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları, Ankara.
İnce, E.K., 2006. Kentsel Dönüşümde Yeni Politika, Yasa ve Eğilimlerin
Değerlendirilmesi Kuzey Ankara Girişi -Protokol Yolu- Kentsel Dönüşüm
Projesi. Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 216s,
Ankara.
İncekara, A., 2011. Türkiye’de Kentsel Dönüşümde Darboğazlar ve Yeni Fırsatlar.
Konut Kurultayı, 4-5 Mart, İstanbul.
İstanbul Üniversitesi, 2017. Kentsel Dönüşüm. Erişim Tarihi: 10.01.2017
aves.istanbul.edu.tr/ImageOfByte.aspx?Resim=8&SSNO=1&USER=3222
Kara, G., 2007. Kentsel Dönüşüm Uygulamaları. TMMOB Harita ve Kadastro
Mühendisleri Odası, 11. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 2-6
Nisan, Ankara.
107
Karataş, N., 2007. İzmir’deki Şehirsel Saçaklanma Eğilimlerinin Torbalı-
Ayrancılar’da Arazi Sahipliği El Değişim Süreçlerine Etkileri (1968–2000).
Planlama Dergisi, 40(2), 3-12, İzmir.
Keleş R., 1984. Kentleşme ve Konut Politikası. Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler
Fakültesi Yayınları, Ankara.
Keleş R., 1993. Kentleşme Politikası. İmge Kitabevi, Ankara.
Keleş, R., 1998. Kentbilim Terimleri Sözlüğü. İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
Keleş R., 2003. Söyleşi: Yeni Küreselleşmenin Kıskacında Kent, Kentleşme ve
Planlama. Mimarist Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 9, İstanbul.
Keleş R., 2004. Kentsel Dönüşümün Tüzel Altyapısı. Mimarist Dergisi, Yıl: 4,
Sayı:12, İstanbul.
Keleş R., 2006. Kentleşme Politikası. İmge Yayınları, Ankara.
Kıray, M., l982. Toplum Bilim Yazıları. Gazi Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi Yayınları, Ankara.
Kocamemi, G. N., 2006. Kentsel Dönüşüm Süreci Kazlıçeşme Örneği, Mimar Sinan
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 120 s, İstanbul.
Kuban, D., 1996. İstanbul Bir Kent Tarihi Bizantion, Konstantinopolis, İstanbul.
Kültür Yayınları ,590 s.
Linchfield, D., 2000. Organization and Management in Urban Regeneration a
Handbook. Edited by Roberts, P., Sykes, H., Sage Publications, 228-253,
London.
Mutlu, S., 2007. Türkiye’de Yaşanan Gecekondulaşma Süreci ve Çözüm Arayışları:
Ankara Örneği, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans
Tezi, 151 s, Ankara.
Özbek, S., 2005. Kentsel Dönüşüm Sürecinde Aktörler-Beklentiler-Riskler. Ege
Mimarlık, 1-53, 16-21, İzmir.
Özcan, K., 2006. Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Tipolojileri-I, Anadolu
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (6: 1), 205-224.
Özdemir, S., 1983. Surrounding Municipalities in Our Metropolitan Cities. Orta
Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları, Ankara.
Özdemir, S., 1993. Metropoliten Kent Çeperlerinde Mülkiyet Örüntüsü Değişim
Süreci; İzmir Örneği, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,
Doktora Tezi, İzmir.
108
Özdemir, S., 2003. Toplumsal ve Kentsel Dönüşüm, Türk Belediyecilik
Sempozyumu, 13-14 Aralık 2003, 121-129, Ankara.
Özden, P.P., 2000. Kentsel Yenileme Uygulamalarında Yerel Yönetimlerin Rolü
Üzerine Düşünceler ve İstanbul Örneği. İstanbul Üniversitesi, Siyasal Bilgiler
Fakültesi Dergisi, 23–24, 255–269, İstanbul.
Özden, P. P., 2008. Kentsel Yenileme. İmge Yayınevi, İstanbul.
Özden, P. P., 2010. Sosyal Politika Bağlamında Türkiye’de Sosyal Konut Kavramına
Bir Bakış, Ölçü Dergisi. Temmuz, ss.111-116.
Özer, Y.E., 2002. Organize Sanayi Bölgeleri ve Kentsel Gelişmeye Etkileri: Manisa
Organize Sanayi Bölgesi Örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 69 s, İzmir.
Roberts, P., 2000. The Evolution, Definition and Purpose of Urban Regeneration
Roberts. P., Sykes, H. (Editors), (İçinde)Urban Regeneration a Handbook,
86–104 SAGE Publications, London.
Sarıbay, A.Y., 2002. Siyasi, Ekonomik ve Kültürel Boyutlarıyla Küreselleşme. Ufuk
Kitapları, 78 s.
Sarıoğlu, Ö., 2005. Mekânsal Büyümenin Kentsel Çeper Üzerine Olan Etkisi: İzmir
Seyrek Örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek
Lisans Tezi, 92 s, İzmir.
Saygılı, R., 2014. Erişim Tarihi: 20.01.2017
http://cografyaharita.com/haritalarim/4iturkiye-deprem-haritasi.png
Sezgin, D., 2010. Kentsel Saçaklanmanın Verimli Tarım Topraklarının Amaç Dışı
Kullanımına Etkisi: Ankara Örneği. Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 171 s, Ankara.
Şahin, S. Z., 2003. İmar Planı Değişiklikleri ve İmar Hakları Aracılığıyla Yanıltıcı
(Pseudo) Kentsel Dönüşüm Senaryoları: Ankara Altındağ İlçesi Örneği.
Kentsel Dönüşüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Yıldız Teknik Üniversitesi
Basım Yayın Merkezi, 89-101, İstanbul.
Şahingür, A., Müderrisoğlu, B., 2005. AB’nin Toplum Tabanlı Kentsel Dönüşüme
Yaklaşımı ve Türkiye’ deki Kentsel Dönüşüm Uygulamalarının Etkinliği:
İstanbul Özelinde Türkiye. (İçinde) Değişen-Dönüşen Kent ve Bölge, 8
Kasım Dünya Şehircilik Günü 28. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, 8-10 Kasım
2004, ODTÜ, ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve TMMOB ŞPO Ortak Yayını,
Cilt 1, 507-519, Ankara.
Tamer, N.G., 2009. Avrupa’da Bir Mekânsal Gelişme Sorunu Olarak Görülen
Kentsel Saçaklanma Olgusu ve Türkiye Kentlerindeki İzdüşümü, TMMOB
Mimarlar Odası Ankara Şubesi Yayını, Ankara.
109
Tamer, N.G., 2012. Kentsel Saçaklanma, Ersoy, M., (Ed.), Kentsel Planlama
Ansiklopedik Sözlük İçinde (250-253), Ninova Yayıncılık, 528 s, İstanbul.
Tanış, H., 1967. Burdur İl Yıllığı, Güven Mat-Basımevi, Ankara.
Tekeli, İ., 1998. 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, Tarih Vakfı Yayınları, 353 s,
İstanbul.
Tiesdell, S., Oc, T., Heath, T., 1996. Revitalizing Historic Urban Quarters. Hartnolls
Ltd, 234 s, London.
Tolacı, S.Ş., 2009. Burdur Tarihi Kent Dokusunun İncelenmesi. Süleyman Demirel
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 301 s, Isparta.
Topkaya, Ö.Ü., 2014. Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Uygulamalarının Mekânsal
Açıdan Değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü
Yüksek Lisans Tezi, 200 s, İzmir.
Turak, E., 1985. Metropoliten Alanlar: Kavramlar, Tanımlar, Ölçütler. Dünya
Şehircilik Günü Kolokyumu-1. Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü Yayını, İstanbul.
Turok, I., 2004. Urban Regeneration What Can Be Done and What Should Be
Avoidant. Uluslararası Kentsel Dönüşüm Sempozyumu Bildirisi, İstanbul
Büyükşehir Belediyesi, İstanbul.
Türk Dil Kurumu, 2017. Erişim Tarihi: 15.01.2017
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TD
K.GTS.58a407f07e12a5.40844217
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2014. Seçilmiş Göstergelerle Burdur 2013.
Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, 181 s, Ankara.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2016. Erişim Tarihi: 17.12.2016
http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist
Uzun, C. N., 2006. Yeni Yasal Düzenlemeler ve Kentsel Dönüşüme Etkileri,
Planlama Dergisi, 2, 49-53.
Yerebasmaz, H., 2006. Gerze Kentsel Dönüşüm Örneğinin İncelenmesi Üzerine Bir
Araştırma. Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,
164 s, Ankara.
Yiğitcanlar, T., 2001. Kentsel Yenileme Olgusu ve Gelişim Süreci. Planlama, 4, 55-
58.
110
EKLER
EK A. Haritalar
Şekil A.1. Burdur’da riskli alanlar ve çalışma alanının konumu
Şekil A.2. Çalışma alanı içerisinde yer alan mahalleler
111
EK B. Çalışma Alanına Ait Fotoğraflar
Şekil B.1. Çalışma alanına ait genel arazi fotoğrafı-1
Şekil B.2. Çalışma alanına ait genel arazi fotoğrafı-2
112
Şekil B.3. Çalışma alanına ait arazi fotoğrafı-3
Şekil B.4. Çalışma alanına ait arazi fotoğrafı-4
113
Şekil B.5. Çalışma alanına ait arazi fotoğrafı-5
Şekil B.6. Çalışma alanına ait arazi fotoğrafı-6
114
ÖZGEÇMİŞ
Adı Soyadı : Bekir GÜLER
Doğum Yeri ve Yılı : Antalya, 1987
Medeni Hali : Evli
Yabancı Dili : İngilizce
E-posta : [email protected]
Eğitim Durumu
Lise : Mustafa-Ayten Aydın Lisesi, 2004
Lisans : Selçuk Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi,
Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, 2010
Mesleki Deneyim
Kilis İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü 2011-2013
Burdur Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2013- …
Yayınları
-
