Kayıp Zamanın İzinde 4 Sodom ve Gomorra - Turuz · Nisan 1921'de Guermantes Tarafı II ile Sodom ve Gomorra yayımlandı. Aynı yıl Proust Gallimard'a Sodom ve Gomorra II ile

Kayıp Zamanın İzinde 4 Sodom veGomorra

I of Kayıp Zamanın İzinde

Marcel Proust

Yapı Kredi Yayınları (2005)

Derecelendirme:

Etiketler: Fransız Edebiyatı, Roman

"Andree'nin, o kendine has, zarif hareketlerinden biriyle, sokularak,başını Albertine'in omzuna dayayışını, gözleri yarı kapalı, boynunuöpüşünü görüyordum; ya da ikisinin arasında geçen bir bakışıyakalıyordum; ikisini tek başlarına denize girerken görmüş olan biri,ağzından bir laf kaçırıyordu; bu tür ufak tefek ayrıntılar, normal olarakbizi çevreleyen havada sürekli olarak uçuşur, insanların çoğu bunlarıgün boyu soluduğu halde, ne sağlıkları bozulur ne de keyifleri kaçar,ama hastalığa eğilimli bir insan için, yeni acılar yaratabilecektehlikelerdir her biri."

Kayıp Zamanın İzinde 4 Sodom ve Gomorra Marcel Proust

2

Kayıp Zamanın İzinde

Sodom ve Gomorra

Kitap 4

Marcel Proust

Fransızca aslından çeviren: Roza HakmenŞiir çevirileri: Ahmet Güntan

Yapı Kredi Yayınları


3

Marcel Proust

10 Temmuz 1871'de Auteuil'de doğdu. Bütün yaşamınıetkileyecek astım krizlerinin ilkini 1881'de geçirdi. 1890'daHukuk Fakültesi'ne ve Siyasal Bilgiler Okulu'na kaydoldu. Aynıyıl Maupassant'la tanıştı. Arkadaşlarıyla birlikte Le Banquetyayınlarını kurdu; burada edebiyat eleştirileri yayımladı. 1893'te,Swann'ınBir Aşk'ının "eskizi" olabilecek nitelikte bir metin yazdı.1894'te Dreyfus olayı başladı. Marcel Proust, babasıyla birlikte,Dreyfus yanlıları arasında yer aldı. 1895'te felsefe lisansıdiplomasını aldı. 1898'te Dreyfus olayı büyüdü. Aynı yıl Zola'nın"J'accuse" adlı açık mektubu L'Aurore gazetesinde yayımlandı.Proust 1908'de büyük yapıtını (Kayıp Zamanın İzinde) yazmayakoyuldu. 1914'te Guermantes Tarafı'nı Grassef'ye hazırlamayabaşladı. 30 Kasım 1918'de Çiçek Açmış Genç Kızların Gölgesindeyayımlandı. 10 Aralık 1919'da bu kitap Goncourt ödülü aldı. 30Nisan 1921'de Guermantes Tarafı II ile Sodom ve Gomorrayayımlandı. Aynı yıl Proust Gallimard'a Sodom ve Gomorra II ileSodom III'ün elyazmalarını verdi. 1922'de Mahpus ile Kaçak(Sodom III) daktiloya çekilmeye başlandı. Proust, Ekim ayıbaşında bir bronşit krizi geçirdi, bunu zatürre izledi. Yazar, 18Ekim'de öldü.

Roza Hakmen

1956'da İzmir'de doğdu. 1974'te İzmir Amerikan Kız Koleji'ni,1979'da ODTÜ Ekonomi Bölümü'nü bitirdi. Başlıca çevirileri:Ernest Hemingway, Çanlar Kimin için Çalıyor; Mario Vargas Llosa,Kent ve Köpekler; Nina Berberova, Eşlik Eden: Soneçka


4

Antonovskaya; Juan Benet, Madrid'de Sonbahar; Oscar Wilde, DeProfundis; Marguerite Duras, Mavi Gözler Siyah Saçlar; AnthonyBurgess, Bir Elin Sesi Var; Carson McCullers, Yelkovansız Saat;Tama Janowitz, New York Köleleri. Mircea Eliade, MatmazelChristina; Anne Rice, Vampirle Konuşma; Miguel de CervantesSaavedra, Don Quijote; Marcel Proust, Çiçek Açmış Genç KızlarınGölgesinde, Guermantes Tarafı, Sodom ve Gomorra, Swann'larınTarafı.


5

"Kadın Gomorra'ya sahip olacak, erkek Sodom'a."Alfred de Vigny


6

Sodom ve Gomorra - I

Yıldırımdan kurtulan Sodom sakinlerinin torunları olan kadınlarınve erkeklerin ilk ortaya çıkışı.

Bildiğimiz gibi, o gün (Guermantes Prensesi'nin gece davetininolduğu gün), dükle düşese biraz evvel anlattığım ziyaretiyapmadan önce, uzun süre pusuya yatıp onların dönmesinibeklemiş ve nöbetim sırasında da, özellikle M. de Charlus'üilgilendiren bir keşifte bulunmuştum, ama bu keşfi aktarmayı,kendi başına büyük bir önem taşıdığı için, gereğince yerverebileceğim, kapsamlıca ele alabileceğim şu âna kadarertelemiştim. Daha önce de belirtmiş olduğum gibi, tırmanatırmana Brequigny Konağı'na gidilen, Frecourt Markisi'ne aitgarajın pembe çan kulesinin, İtalyan tarzında, neşeyle bezediğiengebeli bayırlara hâkim, o rahat, evin en tepesindeki mükemmelgözlem noktasını terk etmiştim. Dükle düşesin dönmek üzereolduklarını düşünerek, merdivende nöbet tutmanın daha pratikolacağına karar vermiştim. Yükseklerdeki yuvamı birazözlüyordum. Ama o saatte, yani öğle yemeğinden sonra,göremediğime hayıflanacağım şeyler daha azdı; çünkü sabahkimanzarayı, Brequigny Konağı'nın uzaktan resimlerdeki minikfigürleri andıran üniformalı uşaklarının, kırmızı payandalarınüzerinde hoş bir belirginlik kazanan geniş, saydam mikatabakalarının arasındaki dik yokuşu, ellerinde birer tüysüpürgeyle, ağır ağır çıkışlarını şimdi göremezdim. Biryerbilimcinin değilse de, hiç olmazsa bir bitkibilimcinin gözlemalanına sahiptim ve merdivendeki panjurların arasından,


7

düşesin, tıpkı evlenme çağındaki gençlerin piyasaya çıkarılmasıgibi, ısrarla avluda sergilenen ağaççığıyla değerli çiçeğine bakıyor,acaba umulmadık böcek, harika bir tesadüf eseri, bitkinin kendinisunan, terk edilmiş dişiorganını ziyarete gelecek mi diye merakediyordum. Merakımdan yavaş yavaş cesaret alıp zemin kattaki,panjurları yarı kapalı, açık pencerenin hizasına kadar indim. Dışarıçıkmaya hazırlanan Jupien'in sesini açık seçik işitiyordum;storun arkasında, beni görmesi imkânsız bir konumda kıpırtısızdururken, birden, M. de Charlus tarafından görülme korkusuyla,hızla yana çekildim; öğle ışığında yaşlanmış görünen, göbekli, kırsaçlı baron, Mme de Villeparisis'ye gitmek üzere, ağır adımlarlaavludan geçmekteydi. M. de Charlus'ün o saatte, belki dehayatında ilk kez, bir ziyarette bulunması için, Mme deVilleparisis'nin rahatsızlanması gerekmişti (baronun kanlı bıçaklıolduğu Fierbois Markisi'nin hastalığının sonucuydu burahatsızlık). Baron, sosyete hayatına uyacaklarına, bu yaşantıyıkendi kişisel alışkanlıklarına göre değiştiren, (alışkanlıklarınınsosyetik olmadığını, dolayısıyla sosyetiklik denilen değersizkavramın, bu alışkanlıklar karşısında aşağılanmayı hak ettiğinidüşünen, örneğin günü olmayan, ama hanım arkadaşlarını hersabah saat onla on iki arasında kabul eden Mme de Marsantes gibi)Guermantes'ların özgünlüğüyle bu saatleri, okumaya, eskibibloların peşine düşmeye, vs. ayırır, sadece akşamüzeri saatdörtle altı arasında ziyarette bulunurdu. Saat altıda, ya JockeyKulübü'ne, ya da Boulogne Ormanı'na gezmeye giderdi. İlkhareketimin hemen ardından, Jupien tarafından görülmemekiçin tekrar çekildim; büroya gitmek üzere çıkacağı saat yakındı,akşam yemeğinden önce dönmezdi, hattâ yeğeni çıraklarıylabirlikte bir müşterinin kır evine bir elbiseyi bitirmeye gittiğindenberi, bir haftadır, akşam yemeğine de gelmediği oluyordu. Sonra,kimsenin beni göremeyeceğine kanaat getirip artık yerimideğiştirmemeye karar verdim; mucize gerçekleşecek olursa,


8

bekleyişini uzun zamandır sürdüren bakireye ta uzaklardan, elçiolarak gönderilen böceğin, umulması neredeyse imkânsız,(mesafe, aksilikler, tehlikeler gibi sayısız engeli aşarak) gelişinikaçırmak istemiyordum. Bu bekleyişin, erkekorganları böcekkolayca ulaşabilsin diye kendiliğinden bükülmüş olan erkekçiçeğin bekleyişi kadar edilgenlikten uzak olduğunu biliyordum;aynı şekilde, bu kadınçiçek de, böcek gelirse, cilveyleboyuncuklarını eğecek, böcek kolaylıkla ulaşsın diye, riyakâr amaateşli bir genç kız gibi, belli etmeden onu yarı yolda karşılayacaktı.Bitkiler âleminde her yasa, kademe kademe yükselen yasalartarafından yönetilir. Bir çiçeğin döllenmesi için genellikle birböceğin ziyareti, yani bir başka çiçeğin tohumunun getirilmesigerekiyorsa, kendi kendine döllenme, çiçeğin kendini döllemesi,tıpkı aynı ailede aile içi evliliklerin tekrarlanması gibi, sonundayozlaşmaya ve kısırlığa yol açacağı, buna karşılık, böcekleringerçekleştirdiği melezleştirme, aynı türün daha sonrakinesillerine, atalarında görülmemiş bir dirilik kattığı içindir.Bununla birlikte, bu gelişme aşırı da olabilir, tür, ölçüsüz birbiçimde gelişebilir; o zaman tıpkı bir panzehirin hastalığa karşısavunma sağlaması, tiroit bezinin sağlığımızı düzenlemesi,yenilginin gururu, yorgunluğun da hazzı cezalandırması veuykunun yorgunluğu gidermesi gibi, istisnai bir kendi kendinedöllenme eylemi de, sırası gelince, normlardan aşırı derecedesapmış olan çiçeği dizginler, frenler, yeniden kurala uydurur.Düşüncelerim, daha sonra tasvir edeceğim bir yol izlemişti,çiçeklerin görünür kurnazlığından, edebi yaratının bilinçdışı,önemli bir bölümüne ilişkin sonuçlar çıkarmıştım ki, markizinevinden çıkan M. de Charlus'ü gördüm. İçeri gireli daha birkaçdakika olmuştu. Belki yaşlı akrabasından ya da birhizmetkârından, Mme de Villeparisis'nin hafif rahatsızlığının çokdaha iyiye gittiğini, daha doğrusu tamamen geçtiğini öğrenmişti.Kimsenin kendisini görmediğini sandığı o anda, güneş


9

yüzünden gözkapaklarını indirmiş olan M. de Charlus,konuşmasının hararetiyle ve iradesinin gücüyle beslenen,çehresindeki o sahte gerginliği gevşetmiş, o yapay canlılığısilmişti. Mermer solgunluğundaki yüzünde, burnu kocamangörünüyor, ince hatları, kasıtlı bir bakışla biçimlerinin güzelliğinibozacak farklı bir anlama bürünmüyorlardı artık; sadece birGuermantes sıfatıyla, XV. Palamede olarak, Combray Kilisesi'neyontulmuş gibiydi şimdiden. Yine de, koskoca bir ailenin buortak yüz hatları, M. de Charlus'ün çehresinde daha manevi veözellikle de daha tatlı bir incelik kazanıyordu. Mme deVilleparisis'nin evinden çıkarken yüzüne safça yayıldığınıgördüğüm munisliği, iyiliği, genelde onca şiddetle, tatsıztuhaflıklarla, dedikoduyla, katılıkla, alınganlıkla ve kibirleçarpıtmasına, sahte bir acımasızlığın ardına gizlemesine, onunadına üzülüyordum. Güneşe karşı gözlerini kırpıştırırken,neredeyse gülümser gibiydi; yüzü, bu şekilde dinlendiği esnada,adeta doğal halinde, o kadar şefkatli, o kadar savunmasız göründüki bana, M. de Charlus'ün, seyredildiğini bilse, ne kadaröfkeleneceğini düşünmekten kendimi alamadım; çünküerkekliğe böylesine düşkün, erkekliğiyle böylesine gurur duyan,herkesi iğrenç derecede kadınsı bulan bu adamın ansızın aklımagetirdiği şey, geçici olarak yüz hatlarını, ifadesini, gülümsemesinitamamen benimsemiş olduğu bir kadındı.

Baron beni görmesin diye tekrar yer değiştirecektim ki, buna nevakit kaldı, ne de gerek. Ne göreyim! Şüphesiz hiç karşılaşmamışoldukları bu avluda (M. de Charlus, Guermantes Konağı'na sadeceöğleden sonra, Jupien'in büroda olduğu saatlerde gelirdi çünkü),yarı kapalı gözlerini ansızın ardına kadar açmış olan baron,dükkânının kapısındaki eski yelekçiye olağanüstü bir dikkatlebakıyor, M. de Charlus'ün karşısında birdenbire olduğu yereçivilenen Jupien ise, bir bitki gibi kök salmışçasına, yaşlanmaktaolan baronun göbeğini hayranlıkla seyrediyordu. Ama bundan da


10

şaşırtıcı olanı, M. de Charlus'ün tavrı değiştiğinde, Jupien'intavrının da, adeta gizli bir sanatın kuralları uyarınca, derhal onauyum sağlamasıydı. Etkilendiğini şimdi gizlemeye çalışan, amasahte kayıtsızlığına rağmen, istemeye istemeye uzaklaşıyormuşgibi görünen baron, bir gidip bir geliyor, gözlerinin güzelliğini ençok ortaya çıkaracağını düşündüğü şekilde boşluğa bakıyor,kendini beğenmiş, aldırmaz, gülünç bir havaya bürünüyordu.Hep bildiğim alçakgönüllü, iyi yürekli görünümünden bir andasıyrılmış olan Jupien ise, –baronla kusursuz bir simetri içinde–başını dikleştirmiş, duruşunu düzeltiyor, abes bir küstahlıklaelini beline dayıyor, poposunu sergiliyor, orkidenin, mucize eserigelen yabanarısına yapacağı cilvelerle poz veriyordu. Bu kadarsevimsiz görünebileceğini hiç bilmiyordum. Bilmediğim birbaşka şey de, (M. de Charlus'le ilk kez karşı karşıya geldiği halde)defalarca prova edilmiş gibi görünen bu tür bir dilsizlersahnesinde, rolünü doğaçlama oynayabileceğiydi; –böyle birmükemmelliyete, ancak yabancı bir ülkede bir hemşeriylekarşılaşıldığında kendiliğinden ulaşılır; bu durumda, aynı lisankullanıldığı için ve iki kişi birbirini daha önce hiç görmediği halde,sahne önceden saptanmış olduğu için, anlaşma kendiliğindensağlanır.

Aslında bu sahne tam anlamıyla gülünç değildi; güzelliğigiderek artan bir garipliğe, ya da bir başka ifadeyle, bir doğallığasahipti. M. de Charlus her ne kadar kayıtsız bir tavır takınsa,dalgın bir edayla gözkapaklarını aşağı indirse de, arasıra gözleriniaçıp Jupien'e dikkatle bakıyordu. Ne var ki, (belki ilerideanlayacağımız sebeplerden ötürü, belki de her hamlenin etkiliolmasını istememize ve her aşkın öylesine duygulandırıcıgörünmesine yol açan, o her şeyin kısacık ömürlü olduğuduygusuyla, şüphesiz böyle bir sahnenin bu mekânda sonsuzadek uzayamayacağını düşündüğü için), M. de Charlus Jupien'eher baktığında, bakışına bir sözün eşlik etmesine dikkat ediyor,


11

bu da, bakışlarını, az tanıdığımız veya hiç tanımadığımız birinsana genellikle yönelttiğimiz bakışlardan son derece farklıkılıyordu; Jupien'e, adeta, "Affedersiniz ama, sırtınızdan aşağıuzun, beyaz bir iplik sarkıyor," veya "Yanılmıyorsam siz deZürihlisiniz, size antikacıda sık sık rastladığımdan eminim,"diyecekmiş gibi bir sabitlikle bakıyordu. M. de Charlus'ün Jupien'eyaptığı göz işaretinde, tıpkı Beethoven'ın defalarca, eşit aralıklarlatekrarlanan ve –abartılı bir hazırlık bolluğuyla– yeni bir motifi, birton değişikliğini, bir "dönüş"e geçişi amaçlayan soru cümlelerigibi, aynı soru, yoğun bir biçimde soruluyordu sanki. Ama M. deCharlus'le Jupien'in bakışlarındaki güzellik, aksine, bu bakışların,en azından geçici olarak, bir yere varma amacı taşımıyorlarmışgibi görünmelerinden kaynaklanıyordu. Bu güzelliğin baron veJupien tarafından sergilenişine ilk kez şahit oluyordum. Herikisinin de gözlerini aydınlatan, Zürih'in değil, ismini henüztahmin edemediğim bir doğu şehrinin göğüydü. M. de Charlus'leyelekçiyi böyle oyalayan husus ne olursa olsun, aralarındakianlaşma sağlanmış gibi görünüyordu; bu gereksiz bakışlar,kararlaştırılmış bir evliliğin öncesinde verilen davetler gibi,âdetten olan birer giriştiler sanki. Doğaya daha da yakın birbiçimde –bu karşılaştırmaların çeşitliliği de, aynı insan, birkaçdakika boyunca incelendiğinde, sırasıyla bir erkek, bir kuş-erkek,bir balık-erkek, bir böcek-erkek gibi göründüğünden, doğaldır–adeta biri erkek, biri dişi, iki kuşu andırıyorlardı; erkek yaklaşmayaçalışarak hamle yapıyor, dişi ise –Jupien– artık bu oyuna herhangibir işaretle cevap vermiyor, ama yeni arkadaşına, şaşkınlıkbelirtmeden, erkek ilk adımı attıktan sonra şüphesiz dahakışkırtıcı ve tek etkili tarz olduğunu düşündüğü, aldırışsız birısrarla bakıyor, tüylerini düzeltmekle yetiniyordu. SonundaJupien, herhalde kayıtsızlığını yetersiz buldu; erkeği baştançıkardığından emin olmasıyla kendini izletip arzulatması arasındasadece bir adım vardı; Jupien de işe gitmeye karar vererek ana


12

kapıdan dışarı çıktı. Bununla birlikte, sokağa çıkmadan önce ikiüç kere başını çevirmeyi ihmal etmedi; baron da (fütursuzca ıslıkçalıp, arkadaki mutfakta misafirlerini ağırlayan, kendisiniduymayan, yarı sarhoş kapıcıya "hoşçakalın" diye bağırarak),Jupien'in izini kaybetme korkusuyla, ona yetişmek üzere hızlasokağa fırladı. Tam M. de Charlus'ün, koca bir yabanarısı gibi ıslıkçalarak kapıdan geçtiği anda, bir başkası, gerçek bir yabanarısı,avluya girmekteydi. Kimbilir, belki de orkidenin ne zamandırbeklediği yabanarısı buydu ve orkideyi bakirelikten kurtaracakolan o nadide çiçektozunu getirmişti. Ne var ki dikkatimi arınınoyunlarında yoğunlaştıramadım; çünkü birkaç dakika sonraJupien (belki M. de Charlus'ü görmenin heyecanıyla unutmuşolduğu ve daha sonra götürdüğü bir paketi almak üzere, belki desadece daha doğal bir nedenden ötürü), ardında baronla geridöndü. M. de Charlus ise, olayı hızlandırmaya karar vererekyelekçiden ateş istedi, ama hemen ardından ekledi: "Ateşistiyorum ama purolarımı unutmuşum." Misafirperverlikyasaları, cilve yasalarına baskın çıktı. "Buyrun, ne arzu edersenizverelim size," diyen yelekçinin çehresindeki küçümseme, yerinisevince bıraktı. Dükkânın kapısı arkalarından kapanınca hiçbirşey işitemez oldum. Yabanarısını gözden kaybetmiştim, orkideyegerekli böceğin o olup olmadığını bilmiyordum, ama çok azrastlanan bir böcekle tutsak bir çiçeğin mucizevi bir ihtimalsonucu birleşebileceklerinden şüphe duymuyordum artık; değilmi ki (bazı bitkibilim yasalarıyla, bazen çok yanlış şekildeeşcinsellik diye adlandırılan şey arasında bağlantı kurmak gibi enufak bir bilimsel iddiamız olmadan, her türden mucizevirastlantılar arasında basit bir karşılaştırma yaparsak), M. deCharlus, yıllardır bu eve Jupien'in olmadığı saatlerde geldiği halde,Mme de Villeparisis'nin rahatsızlığı gibi bir rastlantı sayesindeyelekçiyle karşılaşmış, böylece, ileride görüleceği şekildeJupien'den çok daha genç ve yakışıklı bile olabilecek kişiler


13

tarafından baron gibi erkeklere sunulan, kaderleri, bu türerkeklere de bu dünyada tensellikten bir pay vermek olan, yanisadece yaşlı beylerden hoşlanan erkeklerin sunduğu iyi talihekavuşmuştu!

Aslında bu söylediğimi ancak birkaç dakika sonraanlayabilecektim; çünkü görünmez olmanın özellikleri, koşullarkoparmadığı sürece, gerçekliğe yapışıp kalırlar. Ne olursa olsun, oesnada, eski yelekçiyle baronun konuşmalarını işitemediğim içincanım çok sıkkındı. O sırada, Jupien'in dükkânından incecik birbölmeyle ayrılan kiralık dükkân gözüme ilişti. O dükkânın içinegirmem için, bizim daireye çıkıp mutfağa giderek servismerdiveninden mahzene inmem, avlunun eni boyuncamahzende ilerleyip bodrumda, daha birkaç ay öncesine kadarmarangozun doğramalarını depoladığı, Jupien'inse kömürünüyığmayı düşündüğü yere gelince de, dükkânın içine açılan birkaçbasamağı çıkmam yeterliydi. Böylece yolumun tamamını, hiçaçığa çıkmadan, kimse tarafından görülmeden katedebilirdim. Enemin yol buydu. Fakat ben bu yolu seçmeyip, duvar diplerindenilerleyerek, kimseye görünmemeye çalışarak avluyu dışarıdandolaştım. Görülmediysem, bunu sağduyumdan çok tesadüfeborçlu olduğumu sanıyorum. Mahzende ilerlemek o kadareminken böylesine ihtiyatsızca bir yol seçmiş olmamın, eğer birnedeni varsa, üç ayrı nedeni olabileceğini düşünüyorum. İlkneden, sabırsızlığımdı. İkincisi, Mlle Vinteuil' ün penceresininönünde, gizlenerek seyrettiğim, Montjouvain' deki sahnenin silikbir hatırası olabilir. Gerçekten de, şahit olduğum bu tür bütünolayların, sanki böyle keşifler, kısmen kaçak da olsa, mutlaka çoktehlikeli bir eylemin mükâfatı olmalıymışçasına, son dereceihtiyatsızca, akla hayale gelmeyecek bir mizanseni olurdu. Sonolarak da, sanıyorum ben bilincine varmadan belirleyici olanüçüncü nedeni, çocuksu niteliği yüzünden, itiraf etme cesaretinizar zor buluyorum. Saint-Loup'nun –yanlış olduklarını sonradan


14

anlayacağım– askeri kuramlarını izleyebilmek için Boer Savaşı'nıayrıntılı biçimde takip ettiğimden beri, eski keşiflerin,yolculukların öykülerini okumak durumunda kalmıştım. Buöyküler beni coşturmuştu, cesaretimi artırmak için günlükhayatıma uyguluyordum onları. Krizlerim yüzünden üst üstegünler, geceler boyunca uyumadığım gibi, uzanıp yatmadığım,hiçbir şey yemediğim ve içmediğim zamanlarda, bitkinliğim veağrılarım, bir daha hiç iyileşemeyeceğimi düşündürecek noktayageldiği anda, dalgaların kumsala attığı, zararlı otlar tarafındanzehirlenmiş, denizde sırılsıklam olmuş giysilerinin içinde, ateşleriçinde tir tir titreyen, buna rağmen iki gün sonra kendini daha iyihisseden, belki de yamyam çıkacak olan bir yerli bulabilmek içintekrar rastgele yola düşen seyyahları düşünüyordum. Onlarıörnek alıp diriliyor, yeniden umutlanıyor, yılgınlığa kapıldığımiçin utanıyordum. Karşılarında İngiliz orduları olan Boerlerin, birağaçlığa sığınabilmek için, önce düzlükten geçmelerigerektiğinde, tehlikeden nasıl korkmadıklarını hatırlayınca, "Benbu durumda korkaklık mı edeceğim?" diye düşünmekteydim."Harekâtın alanı bizim avluyken, üstelik Dreyfus Davası sırasındakaç kere hiç korkmadan düellolara girmiş olan ben mi korkaklıkedeceğim, karşımda, avluyu seyretmekten başka işleri olmayankomşuların bakışlarından başka korkulacak silah yokken?"

Ama dükkâna vardığımda, döşemeyi hiç gıcırdatmamaya gayretgösterirken, Jupien'in dükkânındaki en ufak bir gıcırtının,bulunduğum yerden duyulduğunu fark edince, Jupien'le M. deCharlus'ün ne büyük bir ihtiyatsızlık ettiklerini ve rastlantınınonlara ne kadar yardımcı olduğunu düşündüm.

Kıpırdamaya cesaret edemiyordum. Guermantes'ların seyisi,herhalde efendilerinin yokluğundan yararlanarak, daha öncegarajda tutulan bir merdiveni benim bulunduğum dükkânakoymuştu. Merdiveni tırmansam, vasistası açıp Jupien'in


15

dükkânındaymışım gibi her şeyi işitebilirdim. Ama gürültüederim diye korkuyordum. Zaten buna gerek de yoktu. Hattâdükkâna ancak birkaç dakika sonra gelebildiğime hayıflanmamada mahal kalmadı. Çünkü ilk dakikalarda Jupien'in dükkânındansadece anlaşılmaz birtakım sesler gelmesinden çıkartabildiğimkadarıyla, aralarında pek az konuşma olmuştu. Gerçi bu sesler okadar şiddet yüklüydü ki, her defasında bir oktav yukarıdan,paralel bir inlemeyle tekrarlanmasalar, yanı başımda birinin birbaşkasını boğazladığını ve ardından da katil ile dirilmiş olankurbanının, cinayetin izlerini ortadan kaldırmak içinyıkandıklarını zannedebilirdim. Daha sonra, hazzın da acı çekmekkadar gürültülü bir şey olduğuna hükmettim; özellikle de hazza –pek inandırıcı olmayan Altın Efsane örneğine rağmen, budurumda söz konusu olamayacak çocuk yapma korkusununyerine– acilen temizlenme kaygısı eklendiğinde. Sonunda, aradanyaklaşık yarım saat geçtikten sonra (bu süre zarfında, sessizcemerdivene tırmanmış, vasistası açmadan, bir şeyler görmeyeçalışmıştım), konuşmaya başladılar. Jupien, M. de Charlus'ünvermek istediği parayı şiddetle reddediyordu.

Yarım saat sonra M. de Charlus dışarı çıktı. Jupien, okşar gibi birtonda, "Çenenizi niye böyle tıraş ediyorsunuz?" dedi barona."Güzel bir sakal ne hoş olurdu!" - "Ne! İğrenç bir şey," diye cevapverdi baron.

Bununla birlikte, eşikte oyalanıyor, Jupien'e mahalleye ilişkinsorular soruyordu. "Köşedeki kestaneciyle ilgili bir şey bilmiyormusunuz? Soldakini demiyorum, o feci bir şey; sağdaki, kapkara,iriyarı olanı. Karşıdaki eczacının da ilaç taşıyan çok hoş birbisikletçisi var." Bu sorular Jupien'i kırmış olacak ki, ihaneteuğramış ünlü bir yosma gibi gücenerek doğruldu ve ".Kalbiniz birkelebek gibi daldan dala konuyor bakıyorum," diye cevap verdi.Belli ki, acılı, soğuk ve yapmacık bir tonda dile getirdiği bu


16

sitemden etkilenen M. de Charlus, merakının yarattığı kötü etkiyisilmek için, Jupien'den, benim kelimeleri seçemeyeceğim kadaralçak sesle bir ricada bulundu; herhalde dükkânda biraz dahakalmalarını gerektirecek olan bu rica, yelekçiyi, acısını dindirecekkadar duygulandırdı, çünkü baronun, kır saçların altındakişişman ve kıpkırmızı yüzüne, izzetinefsi pohpohlanan birininmutluluk içinde yüzen ifadesiyle baktı ve M. de Charlus'ünricasını yerine getirmeye karar vererek, "Sizi koca popolu!"türünden, kibarlıktan uzak yorumlardan sonra, gülümseyen,duygulanmış, üstünlük taslayan ve minnet dolu bir tavırla,"Peki, gel bakalım koca bebek!" dedi barona.

"Vatman meselesine geri dönüyorum," dedi M. de Charlusinatla; "çünkü her şey bir yana, dönüş yolculuğum için ilginçolabilir. Benim de, sıradan bir satıcı kılığında Bağdat'ı dolaşanhalife gibi, silueti hoşuma giden bir garibanı izlemeye tenezzülettiğim olur." Bu noktada, Bergotte'a ilişkin gözlemim tekrarlandı.Bergotte'un bir mahkeme karşısında kendini savunması gerekse,yargıçları ikna edecek cümleler değil, kendine has edebi mizacınındoğal olarak önerdiği ve kullanmaktan hoşlandırdığı,Bergotte'vari cümleler kurardı. Aynı şekilde M. de Charlus de,yelekçiyle konuşurken, kendi yakın çevresindeki yüksek sosyetemensuplarıyla konuşacağı lisanı kullanıyor, hattâ yenmeyeçalıştığı çekingenlik belki kendisini aşırı bir gurura ittiği için,belki de kendine hâkim olmasını engelleyerek (çünkü insankendi çevresinden olmayan biri karşısında daha şaşkındır) aslındaMme de Guermantes'ın dediği gibi biraz deli ve gururlu olanmizacını ortaya çıkardığı, gözler önüne serdiği için, tiklerini deabartıyordu. "İzini kaybetmemek için," diye devam etti, "ogaribanla aynı tramvaya atlarım, sıradan bir öğretmen, genç veyakışıklı bir doktor gibi. O, tramvay değiştirecek olursa, 'aktarma'denilen o inanılmaz şeyi yaparım, belki yanında veba mikrobuylabirlikte, bana verildiği halde her zaman No:l olmayan bir numara


17

alırım! Böylece, üç, hattâ dört kere 'araç' değiştiririm. Bazen gecesaat on birde Orleans Garı'nda bulurum kendimi, bir de oradangeri dönmek gerekir! Sırf Orleans Garı olsa, yine neyse! Amamesela bir defasında, konuşmaya daha önce başlayamadığım için,ta Orleans'a kadar gittim; hem de manzara olarak, 'file' denen örgüüçgenlerin arasından, tren hattındaki bellibaşlı mimarlıkşaheserlerinin fotoğraflarının seyredildiği o korkunç vagonlardanbirinde. Tek bir boş yer vardı, karşımda, tarihi anıt olarak,Fransa'nın en çirkin katedrali olan Orleans Katedrali'nin'manzarası' bulunuyordu; bu şekilde mecburen seyredilmesi,hani o insanın gözünü yaşartan optik kalemliklerin camdanküresinin içinde, aynı katedralin kulelerine bakmaya zorlanmakkadar yorucuydu. İzlediğim gençle birlikte Aubrais'de indim,fakat ne yazık ki ailesi (halbuki ben onun, bir aile sahibi olmanındışında bütün kusurlara sahip olabileceğini düşünmüştüm)peronda onu beklemekteydi! Paris'e dönmek üzere bineceğimtreni beklerken tek tesellim, Diane de Poitiers'nin evi oldu.Kendisi, benim kraliyet soyundan bir atamı büyülemiş olsa da,ben daha canlı bir güzelliği tercih ederdim. İşte bu yüzden, buyalnız başına dönüşlerin sıkıntısını hafifletmek için, bir yataklıtren garsonuyla, bir omnibüs sürücüsüyle tanışmayı çokistiyorum. Söylediklerim sizi şaşırtmasın," diye sözünü bağladıbaron, "bütün bunlar tarz meselesi aslında. Mesela, yaygındeyimle 'yüksek sosyete gençlerine', herhangi bir fiziksel arzuduymam, ama bir kere dokunmadan da rahat edemem; fizikselanlamda dokunmaktan değil, hassas noktalarına dokunmaktansöz ediyorum. Bir delikanlı, mektuplarımı cevapsız bırakmakyerine, sürekli mektup yazmaya başladı mı, bir kere manevihâkimiyetim altına girdi mi, yatışırım; daha doğrusu, hemenardından bir başka delikanlı kafamı kemirmeye başlamasa,yatışırdım. Oldukça tuhaf, değil mi? Sosyete delikanlılarından sözaçılmışken, buraya gelenlerin arasından tanıdığınız yok mu?" -


18

"Hayır, koca bebek. Aa, evet, esmer biri var, çok uzun boylu,monokl takar, hep güler ve başını çevirip çevirip bakar." - "Kimikast ettiğinizi anlayamadım." Jupien portreyi tamamladı; M. deCharlus, kimden söz ettiğini bir türlü çıkaramıyordu, çünkü eskiyelekçinin, sayıları zannettiğimizden çok daha kabarık olan ve aztanıdıkları kişilerin saç rengini hatırlayamayan insanlardan biriolduğunu bilmiyordu. Ama ben Jupien'in bu özrünü bildiğim veesmerin yerine sarışını koyduğum için, portrenin tıpatıpChâtellerault Dükü'ne uyduğunu düşündüm. "Halktan olmayangençlerden söz açılmışken," diye devam etti baron, "bu aralaraklım garip bir çocuğa takılı, zeki bir küçük burjuva, bana karşıinanılmaz bir kabalık sergiliyor. Benim ne kadar olağanüstü birşahsiyet olduğum, kendisininse ne kadar minnacık bir mikrobutemsil ettiği konusunda en ufak bir fikri yok. Aslında ne önemivar, o küçük eşek, benim yüce piskopos cüppem karşısındaistediği kadar anırabilir." - "Piskopos mu?" diye haykırdı, M. deCharlus'ün son cümlelerinden hiçbir şey anlamayan, amapiskopos kelimesi karşısında hayrete düşen Jupien. "Ama bu,dinle hiç bağdaşmaz," dedi. "Ailemden üç papa çıkmıştır," diyecevap verdi M. de Charlus, "ayrıca, kardinallik unvanı nedeniyle,kırmızı cüppe giyme hakkına da sahibim; kardinal olanbüyükamcamın yeğeni, büyükbabama düklük unvanınıgetirdiğinde, kardinallik unvanının yerini düklük almıştı.Görüyorum ki istiarelere kulaklarınız tıkalı, Fransa tarihine karşıda ilgisizsiniz. Zaten," diye ekledi, belki sözlerini bağlamak içindeğil de, bir uyarı niteliğinde, "hiç şüphe yok ki korktuklarından,beni sevdiklerini haykırmalarına sadece saygı engel olduğundanbenden kaçan gençlerin beni cezbetmesi için, önemli birtoplumsal mevki sahibi olmaları gerekir. Bu durumda bile, sahtekayıtsızlıkları, buna rağmen tam tersine bir etki yaratabilir.Aptalca uzatılan kayıtsızlık, midemi bulandırır. Sizin dahayakından tanıdığınız bir sınıftan örnek vereyim: Konağım


19

onarıldığı sırada, beni misafir ettiklerini söyleyebilme şerefini eldeetmek için çekişen çok sayıda düşes arasında kıskançlık olmasındiye, birkaç gün otelde kaldım. Kat hizmetkârlarından birinitanıyordum, arabaların kapılarını açıp kapamakla görevli, ilgiçekici küçük bir komiyi gösterdim ona, komi tekliflerimi geriçevirdi. Sonunda sabrım taştı, kötü bir niyetim olmadığınıkanıtlamak için, sırf beş dakika odama çıkıp benimle konuşsundiye, abes derecede yüksek bir meblağ teklif ettim. Komiyi nafilebekledim. Bunun üzerine öyle bir tiksinti duydum ki kendisine, ohuysuz pespayenin suratını görmemek için, servis kapısındangirip çıkmaya başladım. Daha sonra öğrendim ki, meğermektuplarımın hiçbirini almamış; ilk mektuba, kıskanç olan kathizmetkârı, ikincisine, namuslu bir adam olan gündüz kapıcısı,üçüncüsüne de, genç komiyi seven ve onunla, Diana'nınuyandığı saatlerde yatan gece kapıcısı el koymuş. Yine detiksintim devam ediyor; komiyi bana bir av eti gibi gümüş tepsidesunsalar, kusarak iterim. Gördünüz mü, ciddi konulardan sözettik, artık bitti, aramızda umduğum şeyler olamaz. Ama aracılıkyaparak bana büyük yardımlarda bulunabilirsiniz; yo hayır, sırfbunu düşünmek bile neşemi geri getirdi, hiçbir şeyin bitmediğinihissediyorum."

Bu sahnenin başından itibaren, gözlerim açılmış, M. deCharlus'ün, sihirli bir değnekle dokunulmuşçasına eksiksiz vehızlı bir değişime uğrayışını izlemiştim. Daha önceleri,anlamadığım için görmemiştim. Her insanın kusuru (dil kolaylığıaçısından böyle adlandırıyoruz), varlığı bilinmedikçe görünmezolan cin gibi, kendisine eşlik eder. İyilik, kalleşlik, isim ve sosyeteilişkileri, göze görünmezler, onları gizli olarak taşırız. Odysseusbile, başlangıçta Athena'yı tanıyamamıştı. Ne var ki, tanrılartanrılara ânında görünür, insan da benzerine hemen kendinigösterir; işte M. de Charlus de Jupien için öyle olmuştu. O ânakadar, M. de Charlus'ün karşısındaki tutumum, dalgın bir


20

adamın, hamile bir kadının karşısında, ağırlaşmış bedeninifarketmeyerek, kadın, gülümseyerek, "Eh, bu aralar birazyorgunum," dedikçe, patavatsızca, "Peki ama neyiniz var?" diyesormakta inat etmesine benziyordu. Bu dalgın adama birisi,"Hamile o," dediği anda, adam birden kadının karnını görür veondan sonra da başka bir şey göremez olur. Gözümüzü açan,açıklamadır; bir hatanın ortadan kalkması, bize fazladan bir duyukazandırır.

Uzun bir süre, ta ki diğerlerine benzeyen bir şahsın düz cephesiüzerinde, eski Yunanlıların o çok sevdiği kelimeyi oluşturanharfleri, o güne kadar görünmez olan bir mürekkeple yazılmışhalde gördükleri âna kadar şüphelenmedikleri, M. de Charlusbenzeri tanıdıklarını bu yasaya bir örnek olarak görmektenhoşlanmayan kişilerin, çevrelerindeki dünyayı başlangıçta çıplak,daha bilgili kişilere sunduğu binlerce süsten yoksungördüklerine inanmaları için, hayatta kaç kere bir gaf yapmanınkıyısından döndüklerini hatırlamaları yeterlidir. Bir kadınhakkında, tam, "Ne kaknem kadın!" diyecekken, karşılarındakiadamın kişiliksiz çehresinde, o kadının kardeşi, nişanlısı ya daâşığı olduğunu ele verebilecek herhangi bir ipucu yoktur. Amaneyse ki tam o sırada, yanlarındaki birinin fısıldadığı bir kelime,meşum cümleyi dudaklarında dondurur. Birdenbire, Mene, Tekel,Ufarsin[1] misali, şu kelimeler belirir: Yanında "kaknem" diye sözedilmesi uygun düşmeyecek kadının nişanlısı, kardeşi veyaâşığıdır bu adam. Bu yeni kavram kendi başına, ailenin gerikalanına ilişkin, o andan itibaren tamamlanmış olan kavramların,kimi parçaların geri çekilip kimilerinin ileri alınmasıyla, yenidengruplandırılmasına yol açacaktır. Tıpkı Kentaur'un benliğindekiat gibi, M. de Charlus'ün benliğinde de, kendisini diğererkeklerden ayıran bir varlık bulunduğu, bu varlık baronla birbütün oluşturduğu halde, ben onu hiç görmemiştim. Soyut olanşey şimdi somutlaşmış, nihayet anlaşılan varlık, hemen o anda,


21

görünmez olma yetisini kaybetmişti; M. de Charlus'ün yeni birinsana dönüşümü o kadar eksiksizdi ki, tıpkı rastgele dizilmişharfler halinde dağınık olduğu müddetçe hiçbir anlamı olmayanbir cümlenin, harfler gereğince dizildiğinde, aslaunutamayacağımız bir düşünceyi ifade etmesi gibi, baronunçehresindeki, sesindeki zıtlıklar, hattâ geriye dönüpdüşündüğümde, benimle ilişkisindeki iniş çıkışlar da, o âna kadarzihnime anlaşılmaz gelen her şey, artık bir anlam kazanıyor,apaçık kendini gösteriyordu.

Ayrıca, biraz önce, Mme de Villeparisis'nin evinden çıkarkengördüğümde, M. de Charlus'ün neden bana bir kadın gibigöründüğünü de anlıyordum şimdi: O bir kadındı çünkü! M. deCharlus, göründükleri kadar çelişkili olmayan, kendi mizaçlarıdişi olduğu için idealleri de erkeksilik olan ve hayatta sadecegörünürde diğer erkeklere benzeyen insanlar soyundandı; herinsanın, evrendeki her şeyi ardından gördüğü gözlerinenakşolmuş, gözbebeğinin yüzeyine işlenmiş olan siluet, buerkeklerde bir nympha'nın değil, yakışıklı bir delikanlınınsiluetidir. Bu soy lanetlenmiştir, yalan ve riya içinde yaşamakzorundadır, çünkü her insan için hayatın en büyükhazzı olanarzusunun, cezalandırılacak, ayıp bir şey, itirafı mümkünolmayan bir şey telakki edildiğini bilir; bu soydan insanlar,Tanrılarını inkâr etmek zorundadırlar, çünkü Hıristiyan daolsalar, mahkemede sanık olarak parmaklığın ardında boygösterdiklerinde, asıl hayatları olan şeyi, İsa'nın nezdinde veonun adına, bir iftirayı reddeder gibi reddedip kendilerinisavunmaları gerekir; anasız oğullardırlar, hayatları boyunca,hattâ öldüğünde gözlerini kaparken bile, annelerine yalansöylemeye mecburdurlar; çoğunluğun farkettiği cazibelerininuyandırdığı bütün dostluklara ve çoğunlukla iyi olanyüreklerinde hissettikleri dostluğa rağmen, dostluktan yoksundostlardırlar; peki ama, ancak bir yalan sayesinde gelişebilen,


22

coşkuya kapılıp yapacakları ilk güven ve samimiyet hamlesinde,tiksintiyle itilecekleri, tarafsız, hattâ candan birisiylekarşılaştıklarında bile, karşılarındaki kişinin, tıpkı kimiyargıçların, ilk günah ve soyun kaderi kavramlarına dayanarak,eşcinsellerde cinayeti, Yahudilerde ihaneti beklemeleri ve dahakolay affetmeleri gibi, yaygın bir psikolojiyle kendileri hakkındayanılgıya düşerek, itiraf edilen kusura, kendisine en yabancıduyguyu atfedeceği ilişkilere dostluk diyebilir miyiz? Son olarakda –en azından, o sırada ilk taslaklarını çizdiğim, daha sonradeğişeceğini göreceğimiz teori uyarınca, görmelerini veyaşamalarını sağlayan yanılgı bu çelişkiyi onlardan gizlemese, ençok kızacakları şey de– aşk ihtimalinden neredeyse yoksunâşıklardırlar; bu aşkın umudu, onca tehlikeye ve yalnızlığakatlanma gücü verir kendilerine, ama özellikle kadınsı bir yanıolmayan, eşcinsel olmayan bir erkeğe tutkun olduklarından, oerkeğin kendilerini sevmesi imkânsızdır; öyle ki, para sayesindegerçek erkekler elde edemeseler, hayalgüçleri sayesinde de,kendilerini sattıkları eşcinselleri gerçek erkekler yerinekoymasalar, arzularının doyurulması asla mümkün olmazdı.Şerefleri eğretidir, özgürlükleri, suç ortaya çıkıncaya kadar sürerancak, geçicidir; konumları, bir gün önce bütün salonlarda tebrikedilip Londra'nın bütün tiyatrolarında alkışlanırken, ertesi günher yerden kovulup başını koyacak bir yastık bulamayan şairinkigibi sallantıdadır; Samson gibi

Her iki cins de kendi köşesinde yalnız ölecek

diyerek değirmentaşını çevirirler; Yahudilerin Dreyfus'ünetrafında toplanışı gibi azami sayıda insanın kurbanın etrafındabirleştiği büyük felaketlerin haricinde, benzerlerininduygudaşlığından –bazen arkadaşlığından– bile tecrit edilirler,


23

benzerleri, artık güzel görünmedikleri, kendilerinde farketmekistemedikleri bütün kusurları açığa vuran, aşkları dedikleri (ve bukelimeyle oynayarak, şiirin, resmin, müziğin, şövalyeliğin,çileciliğin aşka kattığı her şeyi, toplumsallık bilinciyle ekledikleri)şeyin, kendi seçtikleri bir güzellik ülküsünden değil, tedavisiimkânsız bir hastalıktan kaynaklandığını anlamalarına sebep olanbir aynada, gerçek benliklerini görünce, onlardan tiksinirler; yineYahudiler gibi, (sadece kendi soyundan olanlarla görüşmekisteyen, ağızlarından mutat sözler, bildik espriler eksik olmayanbirkaç tanesi haricinde) birbirlerinden kaçar, kendilerine en çokkarşı çıkan, asla rıza göstermeyen kimselerin peşinde koşar,onların terslemelerini affeder, kibarlıklarıyla sarhoş olurlar; öteyandan, uğradıkları sürgün, şereflerine sürülen leke yüzündenbenzerleriyle bir araya gelmişlerdir, Yahudilere edilen zulmebenzeyen bir zulüm sonucu, giderek, bir soyun, bazen güzel,çoğunlukla da korkunç olan fiziksel ve manevi özellikleriniedinmişlerdir, (düşman soya daha çok karışmış, daha çok kendinibenzetmiş, görünürde, görece daha az eşcinsel olanın, dahaeşcinsel olanı alaylara boğmasına rağmen) benzerleriylegörüşmek kendilerine huzur verir, hattâ benzerlerinin varlığındabir destek bulurlar, o kadar ki, (adı sövgülerin en ağırı olan) birsoy olduklarını inkâr etmekle birlikte, bu soydan olduğunugizlemeyi başaranları hiç tereddütsüz ele verirler, amaçları, onlarazarar vermekten çok, kendilerini affettirmektir, kaldı kibaşkalarına zarar vermekten de hoşlanırlar; apandisit peşindekoşan hekim gibi, tarihte bile eşcinselliği arar, İsa'nın Yahudiolduğunu söyleyen Yahudiler gibi, Sokrates'in kendilerinden biriolduğunu hatırlatmaktan hoşlanır, eşcinselliğin normal olduğudönemde kimsenin anormal olmadığını, İsa'dan önceHıristiyanlık aleyhtarları da bulunmadığını düşünmezler, sadeceher tür vaaza, her tür örneğe, her tür cezaya direnenlerin ayaktakalabilmesine izin vererek, diğer erkekleri, (yüce ahlâki


24

meziyetlerle bir arada bulunsa bile) hırsızlık, zalimlik, kötü niyetgibi, ortalama insanın daha çok anladığı, dolayısıyla affettiği,faziletle çelişen kimi kusurlardan daha çok tiksindiren, doğuştanve son derece özel bir eğilim gereği, kendi başına yüzkarasınınsuçu yarattığını akıllarından geçirmezler; mason localarından çokdaha yaygın, daha etkin ve daha az şüphelenilen bir gizli toplulukoluştururlar, çünkü bu ittifak, ortak zevkler, ihtiyaçlar,alışkanlıklar, tehlikeler, ortak bir çıraklık dönemi, bilgi, ticaret velügat üzerine kuruludur ve bu topluluğun, birbirleriyletanışmayı arzu etmeyen üyeleri bile, doğal ya da benimsenmiş,bilinçsiz ya da bilinçli işaretlerden, derhal birbirlerini tanırlar, birdilenci, arabasının kapısını kapadığı büyük soylunun, bir baba,kızının nişanlısının, tedavi olmak isteyen biri, bulduğu hekimin,günah çıkarmak isteyen kişi, rahibin, savunma yapmakisteyense, avukatın, benzerlerinden biri olduğunu, buişaretlerden anlar; hepsi sırlarını saklamak zorundadır, amainsanlığın geri kalanının hiç kuşkulanmadığı bir sırra ortaktır vebu sır sayesinde, en inanılmaz macera romanları onlara gerçekgibi gelir, çünkü bu romansı, çağdışı hayatta, büyükelçiyle forsadosttur, ürkek bir küçük burjuvada görülemeyecek, aristokrateğitiminin verdiği bir davranış rahatlığına sahip olan prens,düşesin evinden çıktığında, külhanbeyiyle görüşmeye gider;insan topluluğunun dışlanan bölümüdürler, ama bulunmadığıyerde varlığından kuşkulanılan, bulunduğu tahmin edilmeyenyerde kendini sergileyen, küstah, cezasız kalan, önemli birbölümüdürler; halkın, ordunun içinde, tapınakta, zindanda,tahtta, her yerde üyeleri vardır; son olarak da, hiç değilse büyükbir bölümü, öteki soydan erkeklerle tatlı ve tehlikeli bir yakınlıkiçinde yaşar, onları kışkırtır, onlarla oyun oynayıp kusurlarından,kendilerine ait bir kusur değilmişçesine söz ederler, insanlarınkörlüğüyle ya da sahtekârlığıyla kolaylaşan bu oyun, hayvaneğiticisinin yem olduğu rezalet ânına kadar, yıllarca sürebilir; o


25

âna dek, hayatlarını gizlemek, bakışlarını sabitlemek istedikleriyerden kaçırmak, kaçırmak istedikleri yerde sabitlemek,dağarcıklarındaki birçok sıfatın cinsini değiştirmek zorundadırlar,üstelik bu toplumsal baskı, kusurlarının ya da yanlış olarak böyleadlandırılan şeyin, başkalarına değil, kendilerine ilişkin olarak vekendilerine kusur olarak görünmeyecek şekilde uyguladığı içbaskının yanında hafif kalır. Ne var ki, gidip pazarlık yapacak vaktiolmayan, işbirliğinden doğabilecek zaman tasarrufundan vehayatın kolaylaşmasından vazgeçemeyecek, acelesi olan, dahapratik bazıları, iki cemaat kurmuşlardır ki, bunlardan ikincisi,sadece kendilerine benzer insanlardan oluşur.

Ne var ki, bu sayısız çıkışa rağmen, özellikle zihinsel baskıdanyoksun ve aşklarını olduğundan da nadir zanneden bazıları için,toplumsal baskı yine de çok ağırdır. Eğilimlerinin istisnai yapısınedeniyle kendilerini kadınlardan üstün zannedip onlarıaşağılayanları, eşcinselliği büyük dehaların ve şanlı dönemlerinayrıcalığı olarak görenleri, zevklerini paylaşmak istediklerinde, birhavari şevkiyle, kimilerinin siyonizmi, askerlik hizmetininreddini, Saint-Simonculuğu, vejetaryenliği, anarşiyi vazetmesigibi, bir morfinmanın morfinini paylaşmak için yapacağı şekilde,bu zevke eğilimli gibi görünenleri seçeceğine, bu zevke layık gibigörünenleri seçenleri şimdilik bir kenara bırakalım. Bazıları sabah,yataktan kalkmadan yakalandıklarında, çok güzel bir kadınportresi çizerler, çünkü ifade çok geneldir ve bütün kadın cinsinisimgeler; saçlar bile bunu doğrular: Kıvrımları o kadar kadınsıdır,açıldıklarında yanağın üzerine bukle bukle öyle bir doğallıkladökülürler ki, hapsolduğu bu erkek bedeninin bilinçdışında yeniyeni uyanan genç kadının, genç kızın, Galateia'nın, böyleustalıkla, kendiliğinden, kimseden öğrenmeden, zindanının enküçük çıkışlarından yararlanabilmiş, yaşaması için gerekenibulmuş olmasına hayret ederiz. Hiç şüphesiz, bu harikuladeportrenin sahibi olan delikanlı, "Ben bir kadınım," cümlesini


26

telaffuz etmez. Hattâ, eğer –çeşitli nedenlerden ötürü– bir kadınlabirlikte yaşıyorsa, kendisinin de bir kadın olduğunu inkâredebilir, erkeklerle asla ilişkisi olmadığına yemin edebilir. Kadın,biraz önce tasvir ettiğimiz halinde, pijamayla yatağa uzanmış,kolları, siyah saçlarının altındaki boynu çıplakken onabaktığında, pijamanın bir kadın gömleğine, çehresinin güzel birİspanyol kadınının yüzüne dönüştüğünü görür. Metres,bakışlarına sunulan, sözlerin, hattâ eylemlerin olamayacağı kadardoğru ve gerçek olan bu itiraflardan korkar; zaten o âna kadarolmadıysa da, bu itiraflar, eylemler tarafından mutlakaonaylanacaktır, çünkü her insan hazzın peşinde koşar ve eğerfazlasıyla sapık değilse, hazzı karşı cinste arar. Eşcinsel içinsesapıklık, kadınlarla ilişkiye girdiğinde değil (birçok sebeptenötürü buna mecbur olabilir çünkü), hazzı kadınlarla duyduğundabaşlar. Yukarıda portresini çizmeye çalıştığımız genç erkek, okadar açıkça kadındır ki, ona arzuyla bakan kadınların (özel birzevke sahip değillerse), Shakespeare'in komedilerinde, delikanlıkılığına girmiş bir genç kızı görünce kadınların yaşadığı hayalkırıklığını yaşamaları kaçınılmazdır. Aynı aldatmaca sözkonusudur, eşcinselin kendisi de bunu bilir, kıyafetini çıkarıpattığında metresinin yaşayacağı hayal kırıklığını tahmin eder, bucinsiyet yanılgısının ne güçlü bir kaprisli şiir kaynağı olduğunuhisseder. Zaten doyumsuz metresine bile (o da eşcinsel değilse)istediği kadar, "Ben bir kadınım," diye itirafta bulunmasa da,içindeki bilinçsiz ve görünür kadın, binbir kurnazlıkla, müthiş birçeviklikle, bir tırmanıcı bitki inadıyla, erkek organını arar. Bu gençerkeğin, gece, kendi de, onlar da istemediği halde anne babasınınparmakları arasından, kadınların peşinde koşmak içinsıyrılmayacağını anlamak için, beyaz yastığın üzerindeki bubukle bukle saçlara bakmak yeterlidir. Metresi onu cezalandırsada, hapsetse de, ertesi gün bu kadın-erkek, tıpkıkahkahaçiçeğinin, bir kazma, bir tırmık gördüğünde sülüklerini


27

uzatması gibi, bir erkeğe yapışmanın yolunu bulacaktır.Çehresinde, bizi duygulandıran inceliklere, kibarlığında,erkeklerde pek bulunmayan bir zarafete, bir doğallığa hayranolduğumuz bu genç erkeğin, boksörlerin peşinde koştuğunuöğrenmek niçin bizi üzer? Bunlar aynı gerçekliğin iki ayrıyüzüdür. Hattâ bizi iğrendiren yüz, daha duygulandırıcı, bütüninceliklerden daha dokunaklıdır, çünkü doğanın olağanüstü,bilinçdışı bir çabasını temsil eder: Cinsiyetin, aldatmacalarınarağmen, kendisi tarafından tanınması, başlangıçta toplumun birhatasıyla kendisinden uzaklaştırılan şeye kaçmak için itirafedilmemiş bir girişim olarak ortaya çıkar. Bazıları, şüphesizçocukluklarında daha utangaç olanlar, aldıkları hazzı bir erkekyüzüyle bağdaştırabildikleri sürece, ne tür bir fiziksel hazaldıklarıyla pek ilgilenmezler. Oysa bazıları, herhalde daha şiddetliduyulara sahip olanlar için, fiziksel hazzın kesin sınırlarınınçizilmesi kaçınılmazdır. Bu gibilerin itirafları, ortalama insanıdehşete düşürecek nitelikte olabilir. Belki de bunlar, yalnızcaSatürn'ün uydusunun etkisi altında yaşamazlar, çünkü bunlarkadınları, birinciler gibi, tamamen reddetmezler, oysa birincileriçin kadınlar, sadece konuşma, cilve ve kafada yaşanan aşklarbağlamında vardır. İkincilerse, kadınlardan hoşlanan kadınlarınpeşinde koşarlar, çünkü bu kadınlar kendilerine bir genç erkekbulabilir, onunla birlikte olmaktan duyacağı hazzı artırabilirler;hattâ aynı şekilde, bu kadınlarla, bir erkekle yaşayacakları hazzıyaşayabilirler. İşte bu yüzden, birincilerden hoşlananlardakıskançlık yaratan tek şey, onlara ihanet gibi gelen tek şey, birerkekle yaşanan hazdır, çünkü kadınlarla aşkı gerçekten değil,sadece alışkanlık olarak, evlilik ihtimalini saklı tutabilmek içinyaşamışlardır ve bir kadınla yaşanan aşkın verebileceği hazzıhayal edemediklerinden, sevdikleri erkeğin bu hazzı tatmasınakatlanamazlar; oysa ikinciler, sık sık, kadınlarla olan aşklarıylakıskançlık yaratırlar. Çünkü kadınlarla olan ilişkilerinde,


28

kadınlardan hoşlanan kadın için, bir başka kadın rolünü oynarlar,aynı zamanda kadın da kendilerine, onların aşağı yukarı birerkekte buldukları şeyi verir; bu durumda kıskanan erkek, sevdiğierkeğin, neredeyse bir erkek gibi gördüğü kadına sımsıkıbağlandığını hissettikçe, bu kadınların nazarında kenditanımadığı bir şey, bir tür kadın olan erkeğin neredeyse elindenkaçtığını hissettikçe üzülür. Bir tür çocuksulukla, arkadaşlarınıkızdırmak, anne babalarını dehşete düşürmek için elbiseye benzergiysileri seçmekte, dudaklarına ruj sürüp gözlerine sürmeçekmekte adeta hırsla inat eden o çılgın gençlerden de sözetmeyelim; onları bir kenara bırakalım, çünkü gösterişlerinincezasını fazlasıyla sert biçimde çekerken, Saint-Germainmuhitinden genç kadınları, ta ki çok eğlenceli buldukları, dahadoğrusu inmekten kendilerini alamadıkları yokuşu tekrar çıkmakiçin sebatla, ama nafile tırmanmaya koyulacakları güne kadar,rezaletlerle dolu bir hayat yaşamaya, bütün görenekleriçiğnemeye, ailelerini hiçe saymaya iten şeytana uymaklayaptıkları hatayı, ağırbaşlı, Protestanlığa yaraşır bir tutumla nafileonarmaya çalışarak ömürlerini tüketirken bulacağımız kişiler,onlardır. Son olarak, Gomorra'yla bir anlaşma imzalamış olanlarıda daha ileride ele almak üzere bir yana bırakalım. Onlardan, M. deCharlus kendileriyle tanıştığında söz edeceğiz. Sıraları geldiğindeortaya çıkacak olan şu veya bu türden herkesi bir yana bırakalımve bu ilk özeti noktalamak amacıyla, biraz önce sözünü etmeyebaşladığımız münzevilerle ilgili birkaç kelime söyleyelim sadece.Bunlar, kusurlarını olduğundan da istisnai zannederek,keşfettikleri günden itibaren tek başlarına kalmışlardır; daha önceuzun süre, bilmeden taşımışlardır bu kusuru, ama sadecebaşkalarına oranla daha uzun süre taşımışlardır. Çünkü hiç kimseeşcinsel, şair, snop veya kötü kalpli olduğunu başından beribilmez. Aşk dizeleri ezberleyen veya müstehcen resimlere bakanbir kolejli, o sırada bir arkadaşına sokulduğunda, onunla sadece


29

ortak bir kadın arzusunu paylaştığını zanneder. Hissettiği şeyinözünü, Mme de Lafayette'i, Racine'i, Baudelaire'i, Walter Scott'ıokurken tanıyıp da, kendi kafasından eklediği şeyi, his aynı olsada nesnesinin farklı olduğunu, Diana Vernon'u değil, Rob Roy'uarzuladığını fark edebilecek kadar kendini gözlem-leyemezken,herkesten farksız olduğunu düşünmemesi mümkün müdür?Çoğunun odasındaki ayna ve duvarlar, aklın daha netgörüşünden önce gelen içgüdünün savunma amaçlı sakınımıgereği, kadın oyuncuların renkli taşbasmalarıyla kaplıdır baştanbaşa; şuna benzer mısralar yazarlar:

Khloe'nin üstüne bir gül koklanır mı?O ihtişam, o sarı saç hiç unutulur mu?Deli kalpten taşan aşk durdurulur mu?

Bu yüzden, bu hayatların ilk dönemlerine, çocukların ileriderenkleri koyulaşan sarı bukleleri gibi, daha sonra katiyenbulunmayacak olan bir hazzın atfedilmesi mi gerekir? Kimbilir,belki de kadın fotoğrafları, riyakârlığın başlangıcı, aynı zamandadiğer eşcinsellere karşı tiksintinin başlangıcıdır. Oysariyakârlıktan ötürü en çok acı çekenler, münzevilerdir. EğitiminÜzerlerinde ne kadar az etkisi olduğunu ve (belki delilerin, neönlem alınırsa alınsın, atladıkları nehirden kurtarıldıktan sonrakendilerini zehirleyerek, bir tabanca edinerek, bir şekildevardıkları intihar kadar korkunç bir noktaya değil ama) ötekisoydan olan erkeklerin, zorunlu hazlarını hem anlamadıkları,tasavvur bile edemedikleri, nefretle karşıladıkları, hem de buhazların sürekli tehlikesinden ve utancından dehşete düşecekleribir hayata ne büyük bir ustalıkla, mutlaka vardıklarınıaçıklamakta, bir başka koloni olan Yahudiler örneği bile yetersizkalabilir. Onları tasvir edebilmek için, belki de, evcilleştirilemeyen


30

hayvanları, evcilleştirildikleri sanılan, ama aslanlıklarınıkaybetmeyen aslan yavrularını değilse bile, en azından beyazlarınrahat hayatında acı çeken, vahşi yaşayışın tehlikelerini veanlaşılmaz mutluluklarını tercih eden siyahları akla getirmekgerekir. Hem başkalarına, hem de kendilerine yalansöyleyemeyeceklerini keşfettikleri gün gelip çattığında,kendilerini kırlara vurur, hilkat garibelerine duydukları tiksintiyleya da baştan çıkma korkusuyla (az sayıda zannettikleri)benzerlerinden, utanç yüzünden de, insanlığın geri kalanındankaçarlar. Hiçbir zaman tam anlamıyla olgunlaşamadan,melankoliye kapılarak, arasıra, ay ışığının olmadığı bir pazargecesi yürüyüşe çıkıp komşu şatoda oturan bir çocuklukarkadaşlarının, aralarında tek kelime konuşulmadan gelipkendilerini beklediği kavşağa kadar giderler. Ve karanlıkta,çimenlerin üzerinde, birbirlerine tek kelime etmeden, eskizamanlarındaki oyunlarına dönerler. Hafta içinde birbirlerininevinde görüşür, sanki hiçbir şey yapmamış ve yapmayacaklarmışgibi, ilişkilerinde hafif bir soğukluk, alay, tahammülsüzlük vehınç, bazen de nefret dışında, olanlara en ufak bir anıştırmadabulunmadan, şundan bundan söz ederler. Sonra, komşu, atüstünde, çetin bir yolculuğa çıkar, katır sırtında yüksek dağlaratırmanır, karların içinde yatar; kendi kusurunu zayıf bir mizaçla,evcimenlik ve utangaçlıkla özdeşleştiren arkadaşı, özgürlüğünekavuşan dostunda, deniz seviyesinden binlerce metreyükseklikte, artık bu kusurun varlığını sürdüremeyeceğini anlar.Çocukluk arkadaşı, gerçekten de evlenir. Oysa terk edilen,(eşcinselliğin tedavi edilebildiğini göreceğimiz vakalara rağmen),iyileşmez. Sabahları taze kremayı mutfağında, sütçü oğlanınelinden bizzat almakta ısrar eder, arzuların kendisini fazlahuzursuz ettiği gecelerde, bir sarhoşa yol göstermek, bir körüngömleğini düzeltmek için yolunu değiştirir. Şüphesiz, kimieşcinsellerin hayatı değişmiş gibi görünür bazen, (yaygın


31

deyimle) kusurları, alışkanlıklarında kendini göstermez olur; amahiçbir şey yok olmaz: Kaybolan kolye bulunur; bir hastanın idrarmiktarı azaldığında, daha fazla terler, boşaltım, ne olursa olsun,gerçekleşmek zorundadır. Günün birinde, bu eşcinselin genç birkuzeni ölür ve o zaman, tesellisi mümkün olmayan kederinden,arzuların, tıpkı bir bütçede, toplamı katiyen değiştirmeden bazıharcamaların başka bir kaleme aktarılması gibi, belki de iffetliolan, sahip olmaktan çok saygıyı korumayı isteyen bu aşkaaktarılmış olduğu anlaşılır. Bir kurdeşen krizinin, olağanrahatsızlıkları bir süreliğine ortadan kaldırdığı hastalarda olduğugibi, eşcinselde de, genç bir akrabaya duyulan saf aşk, metastazyoluyla, tedavi edilen ikinci hastalığı er geç ikame edecek olanalışkanlıkların yerini geçici olarak doldurmuş gibidir.

Bu arada, münzevinin evli komşusu geri dönmüştür; eski dost,kendilerini akşam yemeğine davet etmek mecburiyetindekaldığında, genç zevcenin güzelliği ve kocasının ona gösterdiğisevgi karşısında, geçmişten utanç duyar. Hamile kalmaktagecikmemiş olan kadın, kocasını bırakıp eve erken dönmekzorundadır; kocası ise, artık gitme vakti geldiğinde, arkadaşındankendisini biraz geçirmesini ister; başta en ufak bir şeydenşüphelenmeyen arkadaşı, kavşağa geldiklerinde, tek kelimeedilmeden, yakında baba olacak dağcı tarafından çimenleredevrilmiş halde bulur kendini. Buluşmalar tekrar başlar; ta ki birgün, genç kadının bir kuzeni yakında bir yere taşınıncaya kadar;artık genç koca, hep onunla gezintiye çıkmaktadır. Terk edilendost kendisini ziyarete geldiği ve yaklaşmaya çalıştığı takdirde de,bundan böyle ne büyük bir tiksinti vereceğini önceden hissetmeinceliğini göstermediğine kızarak, öfkeyle iter onu. Bununlabirlikte, bir gün, vefasız komşunun gönderdiği bir yabancıkapısını çalar, fakat işi başından aşkın olan terk edilmiş dost,yabancıyı kabul edemez ve hangi amaçla geldiğini neden sonraanlar ancak.


32

Bundan sonra, münzevi tek başına sıkıntı çeker. Yakındakideniz kıyısı yerleşimine gidip oradaki bir demiryolu görevlisindenbilgi almak dışında bir zevki yoktur. Ne var ki görevli terfi etmiş,Fransa'nın öbür ucuna atanmıştır; münzevi artık gidip ona trensaatlerini, birinci mevki bilet fiyatını soramayacaktır; Griselda gibievine dönüp kulesinde hayallere dalmadan önce, hiçbirArgonaut'un kurtarmaya gelmeyeceği garip bir Andromeda gibi,kumun üzerinde yok olup gidecek kısır bir denizanası gibi sahildeoyalanır ya da tren kalkıncaya kadar, aylak aylak peronda durup,başka bir soydan insanların kayıtsız, küçümseyici veya dalgıngibi görebileceği, ama kimi böceklerin, hemcinslerini cezbetmekiçin takındığı parıltılı ışığa, kimi çiçeklerin, kendilerini dölleyecekböcekleri cezbetmek için sundukları nektara benzer biçimdesunulan, bu fazlasıyla garip, rastlanması zor zevkin, neredeysebulunmaz meraklısını, uzmanımızın o garip lisandaanlaşabileceği meslektaşını yanıltmayacak olan bakışlarını yolcukalabalığının üzerinde gezdirir; olsa olsa, perondaki hırpani biradam, tıpkı College de France' ta, Sanskrit hocasının dinleyicisizsınıfına, sadece ısınmak için girenler gibi, sırf maddi bir çıkaruğruna, bu lisanla ilgilenirmiş gibi görünür. Denizanası! Orkide!Sadece içgüdülerime boyun eğdiğimde, Balbec'tekidenizanalarından iğrenirdim, ama denizanasına Michelet gibidoğabilim ve estetik açısından bakmayı becerdiğimde, gökmavisi, enfes bir çarkıfelek görürdüm. Denizanaları,taçyapraklarının saydam kadifesiyle, denizin eflatun orkidelerigibi değil midirler? Hayvanlar ve bitkiler âleminin çok sayıdakiyaratığı gibi, vanilyayı üreten, ama erkekorganı dişiorganındanbir bölmeyle ayrıldığı için sinekkuşları veya kimi ufak arılarçiçektozunu bir organdan diğerine taşımadıkça ya da insanlartarafından yapay olarak döllenmedikçe kısır kalan bitki gibi, M. deCharlus de (burada döllenme kelimesini manevi anlamdayorumlamak gerekir, çünkü fiziksel anlamda erkekle erkeğin


33

birleşmesi kısırdır, ne var ki, bir insanın, tadabileceği tek zevkibulabilmesi ve "bu yeryüzünde her varlığın", birisine "müziğini,ateşini ya da kokusunu" verebilmesi, önemsiz değildir), istisnaidenebilecek erkeklerden biriydi, çünkü bu istisnai erkeklerinsayısı ne kadar fazla da olsa, cinsel ihtiyaçlarının, başkaları içinson derece kolay olan tatmini, rastlanması fazlasıyla zor birçokşartın çakışmasına bağlıdır. M. de Charlus'ün durumundaki (veyavaş yavaş ortaya çıkacak olan, şimdiden sezilmiş olabilecek veyarı-muvafakatlara boyun eğen haz ihtiyacının gerektirdiğiuzlaşmalara tabi) erkekler için, karşılıklı aşk, sıradan insanlarındurumunda karşılaştığı büyük, bazen aşılması imkânsızzorluklara öyle özel zorluklar ekler ki, herkes için daima çok nadirolan şey, bu erkekler için neredeyse imkânsız hale gelir ve sahidenmutlu, ya da doğanın kendilerine öyle gösterdiği bir karşılaşmagerçekleşirse, mutlulukları, normal âşığınkinden de dahaolağanüstü, seçilmiş, yoğun bir biçimde gerekli olur. Uslu usluişine gitmeye niyetli eski bir yelekçinin, elli yaşında, göbekli biradamın karşısında büyülenerek ayaklarının birbirine dolaşmasıiçin aşılması gereken türlü engellerin, aşka yol açan, zaten enderolan tesadüflere doğanın uyguladığı özel ayıklamaların yanında,Capulet'lerle Montague'lerin nefreti hiç kalırdı; bu Romeo ve buJuliet, haklı olarak, aşklarının anlık bir kapris değil, mizaçlarınınuyumu tarafından çizilmiş tam bir alınyazısı olduğunudüşünebilirler; üstelik bu yazgıyı belirleyen yalnız kendi mizaçlarıdeğil, atalarının mizaçları, en gerilere kadar uzanan bir kalıtımdır,o kadar ki, birleştikleri varlık, daha doğmadan önce onlara aittir veönceki hayatlarımızı geçirdiğimiz âlemleri yöneten güçlekıyaslanabilecek bir güçle çekmiştir kendilerini. M. de Charlusdikkatimi dağıttığından, yabanarısının, orkideye, onca zamandırbeklediği, ancak bir çeşit mucize sayılabilecek kadar ihtimalidüşük bir tesadüf sayesinde elde edebileceği çiçektozunu getiripgetirmediğine bakamamıştım. Ne var ki, biraz önce şahit


34

olduğum olay da, hemen hemen aynı türden ve aynı derecedeharikulade bir mucizeydi. Bu karşılaşmaya bu açıdan baktığımandan itibaren, her ayrıntısında bir güzellik görmeye başladım.Doğanın, erkek çiçeğin dişi çiçekten fazlasıyla uzakta olduğu,dolayısıyla kendi başlarına döllenemeyecek olan çiçeklerde,döllenmeyi gerçekleştirmeye böcekleri mecbur etmek için icatettiği bütün o olağanüstü kurnazlıklar, çiçektozunu taşımagörevi rüzgâra aitse, nasılsa artık cezbedilecek böcek olmadığı içinyararı olmayan nektar salgısını ortadan kaldırıp çiçektozununerkek çiçekten ayrılmasını da, geçerken dişi çiçek tarafındanyakalanmasını da kolaylaştıran kurnazca icat, hattâ böceklericezbeden gözalıcı taçlar, ayrıca, çiçeğin, sadece kendisinde meyveverebilecek, doğru çiçektozuna ayrılmış olması için, kendisinibaşka çiçektozlarına bağışık kılan bir sıvı salgılamasını sağlayanicat kadar, bu kurnazlıkların hepsi kadar mucizevi olan bir başkaşey de, yaşlanan eşcinsele aşkın hazlarını sunmaya yazgılı bireşcinsel alttürünün varlığıydı: yani, bütün erkekleri değil, –Lythrum salicaria gibi üçlü bakışımlı, boyuncukları farklıuzunluktaki çiçeklerin döllenmesini düzenleyen çakışmaya veuyuma benzetilebilecek bir süreçle– sadece kendilerinden çokdaha yaşlı erkekleri çekici bulan erkekler. Jupien biraz önce bana,işte bu alttürün bir örneğini sunmuştu, ama her insan-bitkiderleyicisi, her manevi-bitkibilimci, çok ender rastlanırolmalarına rağmen, bundan daha çarpıcı örnekler gözlemleyebilir;kısa boyuncuklu erdişi Primula veris çiçeklerinin, uzunboyuncuklu Primula veris'in çiçektozunu seve seve kabuletmekle birlikte, başka bir kısa boyuncuklu Primula veristarafından döllenmedikçe kısır kalması gibi, yapılı, göbekli, elliyaşındaki bir erkeğin kendisine yaklaşmasını bekleyen narin birdelikanlının, başka delikanlıların yaptığı kurlara ilgisiz kalışınıizleyebilir. Öte yandan, M. de Charlus'le ilgili olarak, daha sonralarıfarkettim ki, onun için çeşitli türden birleşmeler vardı; bunların


35

bazıları, çok sayıda oluşlarıyla, neredeyse görünmeyecek kadarani oluşlarıyla, özellikle de iki taraf arasında temas olmayışıyla, birbahçede, hiç değmedikleri bir komşu çiçeğin çiçektozuyladöllenen çiçekleri daha da çok hatırlatıyorlardı. Gerçekten debaronun belirli kişileri evine getirtip birkaç saat boyuncakonuşmasıyla hâkimiyeti altında bulundurması, rastgele birkarşılaşmayla alevlenmiş olan arzusunun yatışmasına yetiyordu.Sadece kelimelerle gerçekleşen birleşme, tekhücrelilerdeki kadarbasitti. Bazen, herhalde Guermantes'lardaki akşam yemeğindensonra beni çağırttığı gece de olduğu şekilde, tatmin, tıpkı bazıçiçeklerin, bir yay sayesinde, farkında olmadan işbirliği yapan,sersemlemiş böceği uzaktan ıslatmaları gibi, baronun,misafirinin suratına püskürttüğü şiddetli bir azar sayesindegerçekleşiyordu. Hükmedilenken hükmeden konumuna geçenM. de Charlus, huzursuzluğundan arındığını, yatıştığınıhissediyor, bütün çekiciliğini bir anda kaybeden misafirinikovuyordu. Son olarak, eşcinselin kadınlarla yararlı ilişkilerkuramayacak kadar kadına benzemesinden kaynaklananeşcinsellik, bu bağlamda, çok sayıda erdişi çiçeğindöllenmemesine yol açan daha genel bir yasaya, yani kendinidöllemenin kısırlığına tabidir. Bir erkek peşindeki eşcinsellerin,çoğu kez kendileri kadar kadınsı bir eşcinselle yetindikleridoğrudur. Ama önemli olan, tıpkı kendi kendilerinidölleyemeyen, ama başka erdişiler tarafından döllenebilen birçokerdişi çiçekte, hattâ salyangoz gibi bazı erdişi hayvanlarda olduğuşekilde, karşılarındaki bireyin, kullanamadıkları bir tohumunasahip oldukları kadın cinsine ait olmamasıdır. Doğu'nunilkçağıyla ya da Yunanistan'ın altın çağıyla aralarında bir bağlantıkurmaktan çok hoşlanan eşcinseller, bu bakımdan, çok dahagerilere, ikievcikli çiçeklerin de, tekcinsiyetli hayvanların dahenüz var olmadığı deneme dönemlerine, kadın anatomisindekimi erkek organlarının, erkek anatomisinde de kimi dişi


36

organlarının taslaklarında izi sürülebilecek o başlangıçtakierdişiliğe uzanabilirler. Jupien ve M. de Charlus'ün arasındageçen, başlangıçta benim için anlaşılmaz olan sözsüz oyunu,Darwin'in anlattığı, bileşikgiller adı verilen çiçeklerin böceklereyönelik baştan çıkartıcı hareketleri, daha uzaktan görülebilmekiçin, çiçek başlarındaki dilsi çiçeklerini uzatmaları kadar ilginçbuluyor, böceklere yol açmak için erkekorganlarını çevirip bükenveya böceklere bir yıkanma imkânı sunan, boyuncukları farklıuzunluktaki bir çiçeğe benzetiyor, hattâ daha da basit biçimde, şuanda böcekleri avluya cezbeden nektar kokularıyla, gözalıcıtaçlarla kıyaslıyordum. O günden itibaren, M. de Charlus, Mme deVilleparisis'ye ziyaret saatlerini değiştirecekti; Jupien'i başka biryerde, daha rahatça göremeyeceği için değil de, tıpkı benim gibi oda, öğle sonrası güneşi ve çiçekli çalılarla anısı arasında birbağlantı kurduğu için. Ayrıca, Jupien'leri Mme de Villeparisis'ye,Guermantes Düşesi'ne, tavsiyesine uymayan ya da sadeceuymakta geciken birkaç hanımın, belki ibret olsun diye, belki deöfkesini kamçıladıkları ve egemenlik kurma çabalarına karşıkoydukları için baronun korkunç misillemelerine hedefolduklarını gördükçe genç nakışçıya iyice sadık kalan seçkin birmüşteri topluluğuna salık vermekle kalmadı; Jupien'in işinigiderek daha kârlı hale getirdi ve sonunda yanına daimi sekreterolarak alıp daha sonra göreceğimiz şartlarda bir mevkiyeyerleştirdi. İyilikleri, kendine mi, başkalarına mı yapıldıklarınagöre azımsamaya veya abartmaya eğilimli olan Françoise, "Neşanslı adam bu Jupien!" diyordu. Zaten bu örnekte abartmasınagerek olmadığı gibi, Jupien'i içtenlikle sevdiğinden,kıskanmıyordu da. "Baron ne kadar iyi bir insan," diye ekliyordu,"ne kadar yakışıklı, ne kadar dini bütün, ne kadar görgülü! Benzenginlerin çevresinden olsam, bir de evlendirecek kızım olsa,gözüm kapalı barona verirdim onu." - "Ama Françoise," diyorduannem usulca, "bu kızın ne çok kocası olacaktı! Hatırlarsanız


37

Jupien'ede söz vermiştiniz." - "Aa, öyle ya!" diye cevap veriyorduFrançoise. "O da bir kadını çok mutlu edebilecek birisi de ondan.İnsan ister zengin olsun, ister sefil bir yoksul, mizaç değişmiyor.Baronla Jupien tıpatıp aynı türden insanlar."

Esasen, bu ilk keşif karşısında, böylesine ayıklamaya tabitutulmuş bir birleşmenin seçici niteliğini fazlaca abartıyordum.Şüphesiz, M. de Charlus'e benzeyen erkeklerin her biri olağanüstübir yaratıktır, çünkü hayatın imkânlarına taviz vermediği sürece,temelde öteki soydan bir erkeğin, yani kadınlardan hoşlanan(dolayısıyla kendisini sevemeyecek) bir erkeğin arayışı içindedir;az önce Jupien'in, yabanarısına kur yapan orkide gibi M. deCharlus'ün etrafında dönüşünü seyrettiğim avluda edindiğimkanının aksine, acıdığımız bu istisnai kişiler, bu eser boyuncagöreceğimiz gibi, ancak en sonunda açıklanacak bir nedendenötürü, kalabalık bir toplulukturlar ve kendileri de, sayılarınınazlığından değil, çokluğundan yakınırlar. Çünkü Tekvin'deanlatıldığına göre, Sodomluların, patırtısı Tanrı katına yükselenşeylerin hepsini gerçekten yapıp yapmadıklarını öğrensinler diyeSodom'un kapısına iki meleğin yerleştirilmesi, bu görevi birsodomiste vermesi gereken Tanrının pek kötü bir seçimiydi –kibuna da sevinmemiz gerekir. "Altı çocuk babasıyım, iki metresimvar," türünden mazeretler, bir sodomisti yumuşatıp alev alevkılıcını indirmesine, cezaları hafifletmesine yol açmazdı. Onunvereceği cevap şöyle olurdu: "Evet, karın da kıskançlık içindekıvranıyor. Ama sen o kadınları Gomorra'da bulmamış da olsan,gecelerini Hebronlu bir çobanla geçiriyorsun." Sonra da adamıderhal, gerisin geri, ateş ve kükürt yağmuruyla mahvedeceğişehre gönderirdi. Bunun aksine, gizli sodomistlerin hepsininkaçmasına izin verildi; bunlar, genç bir oğlan görüp Lût'un kansıgibi başlarını çevirseler bile, onun gibi bir tuz direğinedönüşmediler. Böylece bu gizli sodomistlerin çok sayıda torunuoldu ve sonraki kuşaklarda bu başını çevirme hareketi, kimi


38

ahlâksız kadınların, bir vitrindeki ayakkabılara bakarmış gibiyapıp başlarını çevirerek bir öğrenciye bakmaları gibi, alışkanlıkolarak kaldı. Tekvin'in bir başka cümlesini, "Yerin tozunusayabilen olursa, bu zürriyeti de sayabilecek," cümlesiniyakıştırabileceğimiz kadar kalabalık olan bu sodomistlerintorunları, dünyanın dört bir bucağına yerleşmişler, bütünmesleklere sızabilmişlerdir, en kapalı kulüplere bile o kadarrahatlıkla girerler ki, bir sodomist böyle bir kulübe kabuledilmediğinde, ret oylarının çoğunluğu, atalarının lanetlişehirden kaçabilmelerini sağlayan yalancılığı kalıtımlaedindiklerinden, sodomiyi kınamayı asla ihmal etmeyensodomistlere aittir. Günün birinde o lanetli şehre dönmelerimümkündür. Şüphesiz bütün ülkelerde, doğulu, kültürlü,müziğe meraklı, dedikoducu, büyüleyici meziyetleri vetahammül edilmez kusurları olan bir koloni oluştururlar.İlerideki sayfalarda kendilerini daha derinlemesine ele alacağız;ancak, şimdilik, ölümcül bir hataya, tıpkı Siyonist hareketindesteklenişi gibi, sodomist bir hareket başlatıp Sodom'un baştankurulması hatasına karşı bir uyarıda bulunmak istedik. Çünküböyle bir şehir kurulsa, sodomistler, daha gelir gelmez, öyledeğillermiş gibi görünmek için, şehri terk ederler, bir kadınlaevlenirler, istedikleri her eğlenceyi bulacakları başka kentlerdemetresler tutarlardı. Sodom'a sadece çok gerekli olduğunda, kendişehirleri boşaldığında, kurtların açlıktan şehre indikleridurumlarda giderlerdi. Yani sonuçta her şey Londra'daki,Berlin'deki, Roma'daki, Petrograd'daki ya da Paris'teki gibi cereyanederdi.

Ne olursa olsun, o gün düşesi ziyarete gitmeden önce bu kadarilerisini düşünmüyor ve Jupien-Charlus birleşmesine dikkatetmekten, belki de çiçeğin yabanarısı tarafından döllenişinikaçırdığıma üzülüyordum.


39


40

Sodom ve Gomorra - II

Birinci Bölüm

M. de Charlus yüksek sosyetede. - Bir hekim. - Mme deVaugoubert'in tipik yüzü. - Mme d'Arpajon, Hubert Robert'in

fıskiyesi ve Grandük Vladimir'in neşesi. - Mme ddAmoncourt, Mmede Citri, Mme de Saint-Euverte, vs. -Sıoann'la Guermantes Prensi

arasında ilginç bir konuşma. - Albertine'in telefonu. - Balbec'e ikincive son gidişimden önceki ziyaretler. - Balbec'e varış. - Albertine'e

ilişkin kıskançlıklar. - Gönül tutuklukları.

Davet edilip edilmediğimden emin olmadığımGuermantes'lardaki geceye bir an önce gitmek gibi bir acelemolmadığından, dışarıda oyalanıyordum; zaten yaz günü de,benden daha aceleci değildi. Saat dokuzu geçtiği halde, ConcordeMeydanı'nda Luksor dikilitaşına pembe nuga görünümünüveren, hâlâ onun ışığıydı. Sonra dikilitaşın rengini değiştirdi veöyle madeni bir maddeye dönüştürdü ki, yalnızca daha değerlideğil, daha ince ve neredeyse esnek bir hale getirdi. İnsan bumücevheri bükebileceğini, hattâ zaten hafifçe çarpıtılmışolduğunu düşünüyordu. Ay şimdi gökyüzünde dikkatlesoyulmuş, ama biraz kemirilmiş bir portakal dilimi gibiydi. Fakatbirkaç saat sonra, en dayanıklı altından mamul olacaktı. Arkasınabir başına büzüşmüş, zavallı bir yıldızcık, yalnız ayın tek yoldaşı


41

olacak, ay ise, arkadaşını korumakla birlikte, ondan daha gözüpekolduğundan, geniş, harikulade altından hilalini, karşı konulmazbir silah gibi, bir doğu simgesi gibi çekip, önden gidecekti.

Guermantes Prensesi'nin konağının önünde, ChâtelleraultDükü'ne rastladım; daha yarım saat önce, davet edilmeden gelmişolma korkusuyla kıvrandığımı hatırlamıyordum –aynı korku azsonra tekrar yakama yapışacaktı. İnsan bir konuda endişelenir vebu endişesini dikkatinin dağılması sayesinde unutup, bazentehlike ânı geçtikten uzun süre sonra hatırlar ancak. Genç düküselamlayıp konağa girdim. Ama bu noktada, biraz ileridegöreceğimiz bir olayın anlaşılmasını sağlayacak olan küçücük birayrıntıya dikkat çekmem gerekir önce.

Daha önceki geceler olduğu gibi o gece de, ChâtelleraultDükü'nü, kim olduğu hayalinden bile geçmeden, çok düşünenbiri vardı: Mme de Guermantes'ın (o sıralar "çığırtkan" denilen)teşrifatçısıydı bu. M. de Châtellerault, prensesin –kuzeni olmaklabirlikte– yakın çevresinden değildi ve salonuna ilk kez kabulediliyordu. Dükün annesiyle babası, altı yıldır küs olduklarıprensesle on beş gün önce barışmışlar ve o gece mecburen Parisdışında olacaklarından, kendilerini temsil etmek üzere oğullarınıgörevlendirmişlerdi. Öte yandan, prensesin teşrifatçısı, Champs-Elysees'de çok hoş bulduğu bir gençle karşılaşmış, ama kimolduğunu bir türlü öğrenememişti. Gerçi genç adam cömertolduğu kadar nazik de davranmıştı. Teşrifatçı, böylesine genç birbeyefendiden esirgememesi gerekir diye düşündüğü bütünlütufları, aksine, ondan görmüştü. Ne var ki, M. de Châtelleraultihtiyatsız olduğu kadar ödlekti de; karşısındakinin kim olduğunubilmediği için, kimliğini açıklamamaya iyice kararlıydı; bilmiş olsa–yersiz olmakla birlikte– çok daha büyük bir korkuya kapılırdı.Kendine İngiliz süsü vermekte inat etmiş, bunca hazzı vecömertliği borçlu olduğu kişiyi tekrar bulabilmeyi arzulayan


42

teşrifatçının bütün tutkulu sorularına dük, Gabriel Caddesiboyunca, ısrarla, "I do not speak French," diye cevap vermişti.

Guermantes Dükü, her şeye rağmen –kuzeninin annesininsoyu nedeniyle– Guermantes-Bavyera Prensesi'nin salonundabelli belirsiz bir Courvoisier havası bulduğunu iddia etse de,prensesin girişimci ruhu ve entelektüel üstünlüğü, genel olarak,bu çevrede başka hiçbir yerde rastlanmayan bir yeniliğedayanarak değerlendirilirdi. Yemekten sonra, arkadan gelecekdavet ne kadar önemli olursa olsun, Guermantes Prensesi'ninsalonunda iskemleler, icabında sırt sırta veren küçük gruplaroluşturacak şekilde dizilmiş olurdu. Prenses, sosyalliğini, birtercih yaparcasına bu gruplardan birinde oturarak ifade ederdi.Ayrıca, bir başka grubun şu veya bu üyesini seçip oturduğugruba katmaktan da çekinmezdi. Örneğin, diğer bir gruptakikonumu nedeniyle sırttan görünen Mme de Villemur'ün ne kadargüzel bir boynu olduğuna M. Detaille'ın dikkatini çekip, M.Detaille da doğal olarak onayladığında, prenses hiç çekinmedensesini yükseltir, "Madame de Villemur," derdi, "M. Detaille, büyükbir ressam olarak, boynunuzu takdir etmekle meşgul." Mme deVillemur, bunun doğrudan sohbete davet olduğunu sezerdi; atabinme alışkanlığının kazandırdığı ustalıkla, iskemlesini yavaşça,dairenin dörtte üçü kadar bir yay çizerek, ekseni etrafındadöndürür ve yanındakileri katiyen rahatsız etmeden, prensesleneredeyse karşılıklı konuma gelirdi. Misafirinin ustaca, edeplicedönüşüyle yetinmeyen ev sahibesi, "M. Detaille'ı tanımıyormusunuz?" diye sorardı. "Kendisini tanımıyorum, ama eserlerinitanıyorum," diye cevap verirdi Mme de Villemur saygılı, sevimlibir tavırla ve birçoklarının gıpta ettiği bir yerindelikle, bir yandanda, isminin söylenmesi resmen tanışması için yeterli olmayanünlü ressama belli belirsiz bir selam vererek. "Gelin MonsieurDetaille," derdi prenses, "sizi Mme de Villemur'e takdimedeceğim." Bunun üzerine Mme de Villemur, biraz önce dönerken


43

gösterdiği ustalıkla, Rüya'nın yaratıcısına bir yer açardı. Prensesde kendisine bir iskemle çekerdi; aslında Mme de Villemur'eseslenmesinin tek sebebi, mutat on dakikayı tamamladığı birincigruptan ayrılıp ikinci gruba da eşit bir süre ayırmak için birbahane bulma isteğiydi. Kırk beş dakikada, bütün grupları ziyaretetmiş olurdu; bu ziyaretlerin her biri, o anda karar verilmiş, birtercihe dayanarak yapılmış gibi görünürdü, ama asıl amaç, "soylubir hanımefendinin misafir ağırlamakta" gösterdiği doğal zarafetivurgulamaktı. Ama o esnada davetliler gelmeye başlamıştı, evsahibesi de, girişe yakın bir yerde, güzellikten yoksun ikiprensesle İspanya büyükelçisinin eşinin arasında –dimdik vegururlu, adeta bir kraliçe ihtişamıyla, gözleri kendi ateşleriyle alevalev– oturmaktaydı.

Benden önce gelmiş birkaç davetlinin arkasında, kuyruğagirmiştim. Karşımda prenses vardı; şüphesiz bana bu davetihatırlatan tek şey, diğer bütün güzellikler arasında prensesingüzelliği değil. Ama ev sahibesinin yüzü o kadar mükemmeldi,çok güzel basılmış bir madalyona o kadar benziyordu ki, benimiçin daima hatırlatıcı özelliğini korudu. Prensesin, davetlilerinebu gecelerin birinden birkaç gün önce rastladığında, onlarlasohbet etmeyi çok arzuluyormuşçasına, "Geleceksiniz, değil mi?"demek gibi bir alışkanlığı vardı. Ama aksine, kendileriylekonuşacak hiçbir şeyi olmadığından, karşısına geldiklerinde, ikiprenses ve büyükelçi eşiyle yaptığı boş konuşmayı bir an kesipayağa kalkmadan, "Gelmeniz büyük nezaket," diyerek teşekküretmekle yetiniyordu (davetlinin gelmekle nezaket gösterisindebulunduğunu düşündüğünden değil de, kendi nezaketini iyiceyüceltmek için); hemen ardından, misafirini tekrar davetlilerseline bırakıp, "M. de Guermantes'ı bahçenin girişindebulabilirsiniz," diye ekliyordu; bunun üzerine konuğu da gidipziyaretini yapıyor, onu rahat bırakıyordu. Hattâ bazı davetlilerehiçbir şey söylemiyor, sanki bir mücevher sergisine gelmişler


44

gibi, o enfes, oniks gözlerini kendilerine göstermekleyetiniyordu.

Benim hemen önümdeki davetli, Châtellerault Dükü'ydü.Salondan kendisine yöneltilen bütün tebessümlere, sallanan

ellere cevap vermesi gerektiğinden, teşrifatçıyı farketmemişti.Oysa teşrifatçı, onu daha ilk anda tanımıştı. Öğrenmeyi o kadaristediği adı birkaç saniye sonra öğrenecekti. Teşrifatçı, öncekigünkü "İngiliz"ine, duyuracağı ismi sorarken, heyecanlı olduğugibi, patavatsızlık, kabalık ettiğini de düşünüyordu. Sankiherkese bir sırrı ifşa edecekmiş (oysa kimse bir şeydenşüphelenmeyecekti), bu sırrı böyle açığa çıkarıp gözler gönünesermekle bir suç işliyormuş gibi geliyordu ona. Davetlinin,"Châtellerault Dükü" cevabını duyduğunda, gururu öyle afallattıki kendisini, bir an sessiz, kalakaldı. Dük teşrifatçıya baktı, tanıdı,mahvolduğunu düşündü; bu arada hizmetkâr kendinitoparlamıştı ve armalar konusunda, fazlasıyla mütevazı bir ismikendiliğinden tamamlayacak kadar bilgili olduğundan, samimibir şefkatle yumuşattığı profesyonel bir enerjiyle haykırıyordu:"Altes Monsenyör Châtellerault Dükü!" Ama duyurulma sırasışimdi bendeydi. Henüz beni görmemiş olan ev sahibesiniseyretmeye daldığımdan, son derece iç açıcı üniformalar giymiş,davetsiz misafirleri yakalayıp kapı dışarı etmeye hazır, güçlükuvvetli uşaklardan oluşan bir ekiple çevrili, cellatlar gibi karalarabürünmüş olan bu teşrifatçının –M. de Châtellerault'dan farklınedenlerle de olsa– benim açımdan ne korkunç bir göreviolduğunu düşünmemiştim. Bana adımı sordu, bir idammahkûmunun kendini kütüğe bağlatması gibi otomatik birşekilde adımı söyledim. Başını derhal azametli bir tavırla kaldırdıve ben, davetli değilsem kendi izzetinefsimi, davetliysem Mme deGuermantes'ınkini incitmemek için adımı alçak sesle söylemesinirica etmeye fırsat bulamadan, kaygılandırıcı heceleri, konağın


45

tavanını sarsacak bir güçle haykırdı.Ünlü Huxley (yeğeni şu anda İngiliz edebiyat dünyasında

önemli bir yer tutan zat), hastalarından birinin, misafirliğegittiğinde, çoğu kez kendisine kibarca sunulan koltukta, yaşlı birbeyefendinin oturmakta olduğunu gördüğü için, artık hiçbirdavete, toplantıya gidemediğini anlatır. Hastası olan hanım,kendisine bu şekilde dolu bir koltuk sunulamayacağına göre, yabuyur etme hareketinin, ya da yaşlı beyefendinin varlığının, birsanrı olduğundan kuşku duymuyormuş. Huxley kendisinitedavi etmek amacıyla, tekrar gece davetlerine katılmayazorladığında, yapılan kibar hareketin mi gerçek olduğunu, yoksavar olmayan bir hayale boyun eğip herkesin gözü önünde, ettenkemikten bir beyefendinin kucağına mı oturacağını bilemeyerek,zor bir kararsızlık ânı geçirmiş. Kısa süren kararsızlığı, işkencedenfarksızmış. Benim kararsızlığım, belki daha da büyük bir işkenceoldu. Muhtemel bir felaketin öncesindeki gürültü gibi gürleyenadımı duyduğum an, ne olursa olsun iyi niyetimi kanıtlamakiçin, hiçbir şüphe duymuyormuşçasına kararlı bir edayla,prensese doğru yürümek zorunda kaldım.

Prenses, aramızda birkaç adımlık bir mesafe kaldığında gördübeni ve bir komploya kurban gittiğime dair hiçbir şüpheye yerbırakmayacak şekilde, diğer davetlileri karşıladığı gibi oturmayısürdürmek yerine, ayağa kalkıp bana doğru yürüdü. Bir saniyesonra, ben de, oturmaya karar verip koltuğu boş bulan ve yaşlıbeyefendinin bir sanrı olduğunu anlayan Huxley'nin hastası gibi,rahat bir nefes alabildim. Prenses gülümseyerek bana eliniuzatıyordu. Malherbe'in,

Ve onların şerefine meleklerin ayağa kalkışını.


46

dizesiyle biten kıtasına özgü zarafetle, birkaç dakika ayaktadurdu.

Düşes henüz gelmemiş olduğu için, sanki o olmayıncasıkılacakmışım gibi, özür diledi. Bana bu ağırlama cümlesinisöylerken, elimden tutarak etrafımda zarafetle çepeçevre döndü;bir burgaç tarafından sürüklenir gibiydim. Bunun ardından,prensesin, bir kotiyon dansını yönetircesine, elime fildişi saplı birbaston veya bir bilezikli saat vermesini bekliyordum neredeyse.Doğrusu bana bunlardan hiçbirini vermedi, sanki boston dansıyapmamış da, ilahi tınılarını bozmaktan korktuğu, kutsal birBeethoven dörtlüsü dinlemiş gibi, konuşmayı kesti, dahadoğrusu başlatmadı ve gelmiş olmamdan ötürü hâlâ mutlulukladolup taşarak, sadece prensin nerede olduğunu bildirdi.

Prensesin yanından uzaklaştım ve bana söyleyecek tek bir lafıolmadığını, bu büyüleyici, uzun boylu, alımlı, metanetle idamsehpasına çıkmış onca soylu hanımefendi kadar asil olan kadının,sonsuz iyi niyetiyle, bana melisa suyu ikram etmeye cesaretedemeyip zaten iki kere söylemiş olduğu, "Prensi bahçedebulabilirsiniz," cümlesini tekrarlamaktan başka bir şeyyapamayacağını hisederek bir daha da yanına yaklaşamadım.Prensin yanına gitmek ise, şüphelerimin bir başka şeklebürünerek yeniden doğması demekti.

Ne olursa olsun, beni prense takdim edecek birini bulmamgerekiyordu. Yeni tanıştığı Ekselansları Sidonia Dükü'yle sohbeteden M. de Charlus'ün bitmez tükenmez gevezeliği, bütünkonuşmaları bastırıyordu. Aynı mesleği paylaşan insanlarbirbirlerini sezgiyle tanırlar; aynı kusuru paylaşanlar da öyle. M.de Charlus'le M. de Sidonia, ortak kusurlarını karşılıklısezinlemişlerdi hemen: Sosyetede, hiçbir müdahaleye tahammüledemeyen monologculardı ikisi de. Ünlü bir sonedeki ifadeyle,hastalığın çaresi olmadığını derhal anlayıp, susmaya değil de, her


47

biri, ötekinin ne dediğiyle ilgilenmeden konuşmaya kararvermişlerdi. Bunun sonucunda, Moliere'in komedilerinde aynıanda farklı şeyler söyleyen birçok kişinin yarattığı karmakarışıkgürültü çıkmıştı ortaya. Aslında baron, gürleyen sesiyle üsteçıkacağından, M. de Sidonia'nın zayıf sesini bastıracağındanemindi; bununla birlikte, dükün de cesareti kırılmıyor, M. deCharlus nefes almak için bir an durduğunda, istifini bozmadansöylevine devam eden İspanyol asilzadesinin fısıltısı, boşluğudolduruyordu. M. de Charlus'ten beni Guermantes Prensi'netakdim etmesini isteyebilirdim pekâlâ, ama bana kızgınolmasından (çok haklı olarak) korkuyordum. Tekliflerine ikincikez kulak asmamakla, beni sevecenlikle evime bıraktığı gecedensonra hayatta olduğuma dair bir haber bile vermemekle, baronakarşı büyük kadir bilmezlik etmiştim. Halbuki mazeret olarak,daha o öğleden sonra gördüğüm, Jupien'le arasında geçensahneyi, önceden katiyen sezmemiştim. Böyle bir şeyden hiç mihiç şüphelenmiyordum. Şunu belirtmem gerekir ki, kısa bir süreönce, annemle babam tembelliğim yüzünden, hâlâ zahmet edipM. de Charlus'e mektup yazmadığım için beni azarladıklarında,bana namussuzca teklifleri kabul ettirmek istediklerini ilerisürerek şiddetli sitemlerde bulunmuştum. Ama bu yalan cevabıvermemin tek nedeni, öfkeyle birlikte, onları en çok rahatsızedecek cümleyi bulma isteğiydi. Aslında baronun tekliflerininardında herhangi bir cinsellik, hattâ duygusallık bulunabileceğiaklımdan geçmemişti. Annemle babama söylediklerim, tamamenuydurmaydı. Ne var ki, geleceği bazen farkına varmadan içimizdetaşırız, yalan zannettiğimiz sözlerimiz, yakın gelecekteki birgerçekliği tasvir eder.

M. de Charlus, şüphesiz iyilik bilmezliğimi affederdi. Ama onuçileden çıkaran, o gece Guermantes Prensesi'nin evindeki, ayrıcabir süredir kuzininin evindeki varlığımın, "O salonlara ancakbenim aracılığımla girilir," yollu tumturaklı beyanına bir


48

aldırmazlık gibi görünmesiydi. Hiyerarşiye aykırı davranışım, ağırbir hata, belki onarılması imkânsız bir suçtu. M. de Charlus,emirlerine uymayanlara ya da düşman bellediklerine yağdırdığışimşeklerin, ne kadar hiddet katarsa katsın, birçok kişinin gözüneartık sahte görünmeye başladığını ve herhangi birini herhangi biryerden kovacak güçleri kalmadığını gayet iyi biliyordu. Ama belki,azalmakla birlikte hâlâ büyük olan nüfuzunun, benim gibiacemilerin gözünde, eskisinden farksız olduğunu düşünüyordu.İşte bu yüzden, sırf varlığımın bile, iddialarının alaylı biryalanlaması gibi göründüğü bir davette, bir ricada bulunmak içinbaronu seçmem, pek yerinde olmazmış gibi geldi bana.

O esnada, oldukça bayağı birisi, Profesör E..., beni durdurdu.Beni Guermantes'ların evinde gördüğüne şaşırmıştı. Ben de onugördüğüme daha az şaşırmadım, çünkü prensesin evinde ne ogüne kadar, ne de daha sonra, böyle bir şahıs asla görülmedi.Profesör, kısa bir süre önce, son duası yapılmış olan prensibulaşıcı zatürreden kurtarmıştı; Mme de Guermantes'ın ona olançok özel minneti de, göreneklere aykırı davranıp profesörü davetetmelerine sebep olmuştu. Bu salonda kesinlikle hiç kimseyitanımadığı ve bir ölüm meleği gibi sürekli tek başınadolaşamayacağı için, beni tanıyınca, hayatında ilk defa, banasöyleyecek yüzlerce şeyi olduğu hissine kapılmıştı, ki bu dakendisine içinde bulunduğu sıkıntıyı hafifletme fırsatıveriyordu; bana yaklaşmasının nedenlerinden biri buydu. Birbaşka neden daha vardı. Profesör, asla teşhis hatası yapmamayaçok büyük önem verirdi. Öte yandan, yazışmaları o kadar çoktuki, bir hastayı tek bir kere gördüğünde, hastalığın, kendi belirttiğiseyri takip edip etmediğini her zaman tam olarakhatırlayamıyordu. Hatırlanacak olursa, büyükannem krizgeçirdiğinde, onu profesörün evine götürmüştüm, profesör ogece giyeceği kıyafete çeşitli nişanlar diktiriyordu. Aradan geçenzaman, o sırada kendisine gönderdiğimiz yazılı haberi


49

unutturmuştu. "Saygıdeğer büyükanneniz ölmüştü, değil mi?"dedi, sesindeki hafif kaygıyı bastıran bir güvenle. "Öyle ya! Zatenonu daha ilk gördüğüm anda, teşhisim çok kötümser olmuştu,gayet iyi hatırlıyorum."

Profesör E..., işte bu şekilde, büyükannemin öldüğünüöğrendi, daha doğrusu tekrar öğrendi; hakkını ve bu arada tıpdünyasının tamamının hakkını verip şunu da söylemem gerekirki, herhangi bir tatmin belirtisi göstermedi, belki de bir tatminduymadı. Hekimlerin hataları saymakla bitmez. Genellikle, perhizkonusunda aşırı iyimserlik, sonuç konusundaysa aşırıkötümserlik yüzünden yanılgıya düşerler. "Şarap mı? Ölçülüiçildiği sürece bir zararı olamaz, ne de olsa güçlendiricidir...Fiziksel zevk mi? Nihayet o da bedenin bir işlevi. Yanlışanlamayın, aşırıya kaçmamak kaydıyla izin veriyorum. Her şeydeaşırılık hatadır." Hasta, iki sağaltıcıdan, su ve iffetten vazgeçmekiçin çok kışkırtıcı bir dürtüye kapılır birden. Buna karşılık, bir kalprahatsızlığınız, albümininiz, vs. varsa, ömrünüz pek uzundeğildir. Ciddi ama işlevsel rahatsızlıklar, kolayca hayali birkansere atfedilir. Önüne geçilmesi imkânsız bir hastalığıdurduramayacak olan vizitelere devam etmenin bir yararı yoktur.O zaman kendi haline bırakılan hasta, katı bir perhiz uygulayıpiyileşecek, ya da en azından hayatta kalacak olursa, kendisiniuzun zamandır Pere-Lachaise mezarlığında zanneden hekime,Opera Caddesi'nde selam verdiğinde, hekim bu selamı alaycı birküstahlık olarak algılayacaktır. Ağır ceza mahkemesi başkanı, ikiyıl önce idam hükmü verdiği bir aylağın, gözünün önünde,burnunun dibinde, görünüşe bakılırsa hiç korkmadan, masummasum dolaştığını görse, ancak bu kadar öfkelenebilir. Hekimler(elbette bütün hekimlerden söz etmiyor, çok değerli istisnalarıbunun dışında tutuyoruz) genelde hükümleriningerçekleşmesine sevinmekten çok, geçersiz olmasınasinirlenirler, canları sıkılır. İşte bu nedenle, Profesör E... de,


50

yanılmadığını görünce muhtemelen bir zihinsel tatminyaşadıysa da, başımıza gelen acı olaydan bana üzüntüyle söz ettisadece. Kendisine bir güven veren, orada kalmak için bir mazeretsağlayan . konuşmamızı kısa kesmek gibi bir isteği yoktu. Ogünlerde havanın aşırı sıcak olduğundan söz etti ve kültürlü birinsan olduğu, düzgün bir lisanla kendini ifade edebileceği halde,"Bu hipertermi sizi rahatsız etmiyor mu?" dedi. Tıpta, Moliere'denbu yana, bilgi açısından ufak bazı ilerlemeler olduysa da, terimleraçısından hiçbir ilerleme kaydedilmemiştir. Profesör, ardından,"Yapılması gereken şey, böyle havalarda, özellikle de gereğindenfazla ısıtılmış salonların yol açtığı aşırı terlemeleri önlemek" dedi."Buna bir çare olarak, eve dönüp bir şey içmek istediğinizde,sıcağa başvurabilirsiniz." (Bu, sıcak içecekler anlamına geliyordutabii ki.)

Büyükannemin ölüm sebebi dolayısıyla, bu konu ilgimiçekiyordu; yakın bir zamanda, büyük bir bilginin kitabında, terin,başka yoldan atılması gereken şeyi deriden geçirerek, böbreklerezarar verdiğini okumuştum. Büyükannemin ölümü sırasındaortalığı kasıp kavuran aşırı sıcakları üzülerek hatırlıyor, hattâneredeyse suçluyordum. Profesör E. ..'ye bu konudan sözetmedim, ama o, kendiliğinden, "Terlemenin çok olduğu bu aşırısıcak havaların iyi tarafı, böbreklerin o oranda rahatlamasıdır,"dedi. Tıp, kesin bir bilim değildir.

Bana yapışmış olan Profesör E...' nin tek istediği, yanımdanayrılmamaktı. Ne var ki ben, bir adım geri çekilerek GuermantesPrensesi'ne sağdan soldan, iki büklüm eğilerek selamlar yağdıranVaugoubert Markisi'ni görmüştüm. Kendisine M. de Norpoistarafından kısa bir süre önce tanıştırılmıştım; beni ev sahibinetakdim edebilecek kişi marki olabilir diye umuyordum. Bu eserinboyutları, M. de Vaugoubert'in, hangi gençlik hadiselerindenötürü, M. de Charlus'ün, Sodom'daki deyişle "mahremiyetine"


51

girebilen çok ender sosyete erkeklerinden biri (belki de tek erkek)olduğunu burada açıklamama izin vermiyor. Ama KralTheodosius nezdindeki elçimiz, baronun kusurlarınıpaylaşıyorduysa da, bu kusurlar onda ancak çok solgun biryansıma derecesindeydi. Baronun, karşısındakini büyülemearzusu ve ardından da, küçümsenme olmasa da yakalanmakorkusu –ki bu da hayaliydi– sebebiyle geçirdiği münavebeli sevgive nefret patlamaları, markide son derece yumuşamış, duygusalve aptalca bir şekle bürünmüştü. M. de Vaugoubert' de yine degörülen bu patlamalar, bir iffetlilik, bir "platonizm" (müthişihtiraslı bir insan olarak, diplomatlık sınavlarına girdiğinden beri,her zevki bunlara feda etmişti) ve bilhassa kafasının boşluğuyüzünden, gülünç bir hal almıştı. M. de Charlus'ün ölçüsüzövgüleri, bir belagat fırtınası gibi patlar, en ince, en keskin, birinsanı ömür boyu damgalayan alaylarla süslenirken, M. deVaugoubert ise aksine, sevgisini, en sıradan insanın, bir yükseksosyete mensubunun, bir memurun bayağılığıyla, (baronunkilergibi genellikle hayal ürünü olan) sitemlerini de, aralıksız veespriden yoksun, genellikle altı ay önce söylediği, belki bir süresonra tekrar söyleyeceği sözlerle çelişkili olduğundan insanı iyiceşaşırtan bir kötü niyetle ifade ederdi; istikrarsızlıktaki budüzenlilik, bunun haricinde bir yıldızı en son hatırlatacak insanolan M. de Vaugoubert'in hayatının çeşitli aşamalarına, neredeyseyıldızlar âlemine ait bir şiirsellik kazandırırdı.

Selamıma verdiği karşılık, aynı durumda M. de Charlus'ünvereceği karşılığa hiç mi hiç benzemiyordu. M. de Vaugoubert,selamına, sosyete ve diplomasi âlemlerinin tavırları zannettiğibinbir edanın yanısıra, bıçkın, hareketli, gülümser bir havakatıyor, bir yandan hayatından çok memnunmuş gibi –oysailerleme ihtimali olmayan, emekliye ayrılma tehdidi altındakimeslek hayatının sıkıntıları içini kemiriyordu–, bir yandan dagenç, erkeksi ve çekici görünmeye çalışıyordu, halbuki bütün


52

cazibesini korumasını istediği çehresinin her yanınakırışıklıkların yerleştiğini görüyor, hattâ artık aynaya bakmayacesaret edemiyordu. Fiilen birilerini baştan çıkarmayı istiyordeğildi; bunu düşünmek bile, dedikodular, rezaletler, şantajlaryüzünden korkutuyordu elçiyi. Neredeyse çocukça denecek birsefahatten, Dışişleri Bakanlığı'nı düşündüğü ve parlak birdiplomat olmak istediği günden başlayarak, mutlak bir kendinitutuşa geçmiş olduğundan, kafesteki bir hayvan gibi sağa sola,gözlerinde korku, iştah ve aptallıkla bakıyordu. Kendi aptallığıöyle bir seviyedeydi ki, yeniyetmeliğindeki serserilerin artıkçocuk olmadıklarını ve bir gazete satıcısı suratına "La Presse!" diyebağırdığında, arzudan ziyade, tanındığını, izi sürülüpyakalandığını zannederek korkudan ürperdiğini düşünemiyordu.

Ne var ki, M. de Vaugoubert, Dışişleri Bakanlığı'nınnankörlüğüne feda edilen hazların yerine –hâlâ hoşa gitmekistemesinin nedeni de buydu– ani yürek çarpıntıları yaşardı. Hertür yetenekten yoksun bir delikanlıyı, geçerli hiçbir nedenolmaksızın ortaelçilik kadrosuna alabilmek için, bakanlığı Tanrıbilir kaç mektupla bunaltır, ne şahsi kurnazlıklar sergiler, iriyarıbedeni, soylu ailesi, erkeksi havası ve bilhassa da kocasınınyeteneksizliği sebebiyle, müthiş yeteneklere sahip olduğu veortaelçiliğin esas görevlerini yerine getirdiği zannedilen Mme deVaugoubert'in nüfuzunu kullanırdı. Şunu da belirtmek gerekirki, birkaç ay veya birkaç yıl sonra, silik ataşe, hiçbir kötü niyetişareti olmadan, şefine karşı en ufak bir soğukluk emaresigösterecek olursa, ortaelçi, küçümsendiğini veya ihaneteuğradığını zannederek, bir zamanlar delikanlıyı memnun etmekiçin gösterdiği isterik şevki, bu sefer de cezalandırmak içingösterirdi. Ataşenin geri çağrılması için yeri göğü birbirinekatardı; Siyasi İşler Müdürü her gün bir mektup alırdı: "Beni buaçıkgözden kurtarmak için ne bekliyorsunuz? Kendi iyiliği içinterbiye edin biraz şunu. Burnunun biraz sürtülmesi gerekiyor."


53

Kral Theodosius'un ülkesinde ataşelik mevkisi bu yüzdenoldukça tatsızdı. Ama diğer bütün konularda M. de Vaugoubert,mükemmel sosyete mensubu sağduyusu sayesinde, Fransızhükümetinin yurtdışındaki en iyi temsilcilerinden biriydi. Dahasonraları, M. de Vaugoubert'den daha üstün olduğu ileri sürülen,her konuda bilgili, koyu bir cumhuriyetçi onun yerinegeçtiğinde, Fransa'yla kralın hüküm sürdüğü ülke arasında birsavaş patlak vermekte gecikmedi.

M. de Vaugoubert de, M. de Charlus gibi, ilk selam verenolmaktan hoşlanmazdı. Her ikisi de, ellerini uzatacakları adamın,son görüşmelerinden beri, hakkında duymuş olabileceğidedikodulardan korkarak, "karşılık vermeyi" tercih ederdi.Benimle ilgili olarak, M. de Vaugoubert'in bir tereddütgeçirmesine mahal kalmadı; sırf aradaki yaş farkı sebebiyle deolsa, önce ben gidip kendisini selamladım. Hayret vememnuniyetle selamıma karşılık verirken, gözleri, her ikitarafında, yenmesi yasak yoncalar varmış gibi fıldır fıldırdönüyordu. Kendisinden, önce beni Mme de Vaugoubert'etanıştırmasını rica etmeyi uygun buldum; prense takdimimkonusunu daha sonra açmayı düşünüyordum. Beni karısıylatanıştırma fikri, hem karısı, hem kendi adına onu çok sevindirmişgibiydi; kararlı adımlarla beni markize götürdü. Markizin yanınageldiğimizde, akla gelebilecek her türlü saygı gösterisiyle, eli vegözleriyle beni işaret etti, ama tek kelime söylemedi ve birkaçsaniye sonra da, yerinde duramayarak, beni karısıyla yalnızbırakıp gitti. Karısı bana derhal elini uzattı, ama bu nezaketi kimegösterdiğini bilmiyordu; anladım ki M. de Vaugoubert adımıunutmuş, hattâ belki beni tanımamış ve kibarlığından bunuitiraf etmek istemeyip, takdimi bir pandomim halinde yapmıştı.Böylelikle ben de tek adım ilerleme sağlayamamış oldum; adımıbilmeyen bir kadın, beni ev sahibine nasıl takdim edecekti?Üstelik Mme de Vaugoubert'le birkaç dakika sohbet etmeye


54

mecbur hissediyordum kendimi. Bu da iki bakımdan canımısıkıyordu. Bu davette uzun uzadıya oyalanmak istemiyordum,çünkü Albertine'le sözleşmiştim (ona Phaidra için bir locaayırtmıştım), geceyarısından biraz önce beni ziyarete gelecekti.Ona kesinlikle tutkun değildim tabii ki; bu gece kendisiniçağırırken, serbest kalan tenselliğin, tat organlarını ziyaretetmekten daha çok hoşlandığı, özellikle serinlik peşinde koştuğuo kavurucu sıcaklar mevsiminde olduğumuz halde, tamamentensel bir arzuya boyun eğiyordum. Böyle sıcaklarda tensellik, birgenç kızın öpücüğünden çok, portakal şerbetine, yıkanmaya,hattâ gökyüzünün hararetini söndüren o soyulmuş, sulu ayıseyretmeye susamıştır. Bununla birlikte ben, –zaten bana denizinserinliğini hatırlatan– Albertine'in yanında, birçok büyüleyiciçehrenin bende mutlaka bırakacağı özlemi gidermeyidüşünüyordum (prensesin davetinde hanımlar kadar genç kızlarda bulunuyordu çünkü) . Öte yandan, heybetli Mme deVaugoubert'in Bourbon'lara has, hazin çehresi, cazibedentamamen yoksundu.

Bakanlıkta herhangi bir kötü niyet gütmeden,Vaugoubert'lerde karı-kocanın rollerinin tersine olduğusöylenirdi. Aslında bu, zannedildiğinden de daha doğruydu. Mmede Vaugoubert bir erkekti. Belki öteden beri öyleydi, belki debenim gördüğüm hale daha sonra gelmişti; bunun pek de önemiyok, çünkü her iki durumda da, özellikle ikincisinde, tabiatın,insanlar âlemini çiçekler âlemine benzeten, en etkileyicimucizelerinden biri söz konusuydu. Birinci varsayımda –müstakbel Mme de Vaugoubert'in hep böyle aşırı erkeksiolduğunu farz edersek– tabiat, şeytanca ve yardımsever birkurnazlıkla, genç kıza, yanıltıcı bir erkek görünümü vermiştir.Kadınlardan hoşlanmayan ve tedavi olmak isteyen yeniyetme ise,kendi gözünde haldeki bir hamalı temsil eden bir nişanlı bulmakaçamağını, sevinçle keşfeder. Öteki ihtimalde, kadın başlangıçta


55

erkeksi özelliklere sahip değilse, bilinçsizce de olsa, zaman içinde,kocasının hoşuna gitmek için, kimi çiçeklerin, cezbetmekistedikleri böceklerin görünümüne bürünmelerini sağlayantürden bir yanılsamayla, bu özellikleri edinir. Sevilmemenin,erkek olmamanın üzüntüsü onu erkekleştirir. Ele aldığımızdurumun dışında bile, en normal çiftlerin dahi, sonunda ne kadarbirbirlerine benzediklerini, hattâ bazen özelliklerini karşılıklı takasettiklerini farketmeyen var mıdır? Eski Alman şansölyesi BülowPrensi, İtalyan bir kadınla evlenmişti. Zamanla, Pincio tepesinde,Alman kocanın nasıl bir İtalyan inceliğine, İtalyan prensesinse,Alman kabalığına büründüğü fark edilir oldu. İzini sürdüğümüzyasaların uç noktasından bir örnek verecek olursak, Doğu'nun enünlü ailelerinden birine ait olan ismi dışında hiçbir şeyi soyunuhatırlatmayan, değerli Fransız diplomatını[2] tanımayan yoktur.Olgunlaşıp yaşlanmaya başladığında, daha önce hiç kendini bellietmeyen içindeki Doğulu ortaya çıktı, görüntüsünütamamlayacak olan fesin eksikliği hissedilmeye başladı.

Kalıtımsal olarak kalınlaşmış siluetini andığımız büyükelçininhiç bilmediği yaşama biçimlerine dönecek olursak, Mme deVaugoubert'in temsil ettiği edinilmiş ya da doğuştan tipinölümsüz sureti, daima binici kıyafeti içindeki, kocasındanerkeksiliğin dışında özellikler de almış olan, kadınlardanhoşlanmayan erkeklerin kusurlarını paylaşan, dedikoducumektuplarında, XIV. Louis'nin sarayındaki bütün büyüksoyluların aralarındaki ilişkileri açığa vuran Pfalz elektörününkızı, Orleans Düşesi'dir. Mme de Vaugoubert gibi kadınlarınerkeksi havasını iyice vurgulayan bir etken de, kocalarınınihmalinin ve bundan duydukları utancın, zamanla, sahipoldukları bütün kadınsı özellikleri öldürmesidir. Sonunda bukadınlar, kocalarında bulunmayan meziyetleri ve kusurlarıedinirler. Kocaları gitgide daha havaileşip kadınlaşarakdensizleştikçe, onlar da, eşlerinin sahip olması gereken


56

erdemlerin cazibeden yoksun timsali haline gelirler.Mme de Vaugoubert'in düzgün hatlı çehresi, utancın,

sıkıntının ve öfkenin izleriyle kararmıştı. Ne yazık ki beni ilgi vemerakla, M. de Vaugoubert'in hoşuna giden, şimdi, yaşlanmayabaşlayan kocası gençleri tercih ettiğinden, yerini almayı çok arzuedeceği delikanlılardan biri olarak incelediğini hissediyordum.Kimi taşralı kadınların, bir moda mağazasının kataloguna bakıp,resimdeki (aslında her sayfada aynısı olup, pozların vekıyafetlerin çeşitliliği sayesinde çoğaltılıp farklı kişilermişyanılgısı yaratan) güzel kadına çok yakışan tayyörü kopyaederkenki dikkatiyle bakıyordu bana. Mme de Vaugoubert'i banaiten içgüdüsel çekim o kadar güçlüydü ki, kendisini portakalşerbeti içmeye götüreyim diye koluma yapışacak kadar ileri gitti.Ama ben, az sonra gitmem gerektiği halde hâlâ ev sahibinetakdim edilmediğim mazeretini ileri sürerek kendimi kurtardım.

Prensin birkaç kişiyle sohbet etmekte olduğu bahçe girişiylearamda pek fazla bir mesafe yoktu. Ama bu mesafeyi, kesintisizbir ateş altında geçmem gerekse, bu kadar korkmazdım.

Beni takdim edebileceklerini düşündüğüm birçok kadın,bahçede, coşkulu bir hayranlık içindeymişler gibi davranmaklabirlikte, ne yapacaklarını pek bilemez haldeydiler. Bu tür davetlergenellikle vakitsizdir. Ancak ertesi gün bir gerçeklik kazanır, davetedilmeyen kişileri meşgul ederler. Çok sayıda edebiyatçınınpaylaştığı aptalca izzetinefisten yoksun olan gerçek bir yazar,kendisini daima çok takdir etmiş bir eleştirmenin makalesiniokurken, vasat yazarların ismi geçtiği halde kendisininanılmadığını görecek olsa, kendisi için hayret konusu olabilecekbir şeyle oyalanmaya vakit ayıramaz; kitapları onu çağırmaktadırçünkü. Oysa bir yüksek sosyete kadınının yapacak hiçbir işiyoktur ve Le Figaro'da, "Guermantes Prensi ve Prensesi, dün gecebüyük bir davet verdiler," diye okuyunca, "Nasıl olur! Daha üç


57

gün önce Marie-Gilbert'le bir saat konuştum, hiç sözünü etmedi!"diye haykırır, Guermantes'lara ne yapmış olabileceğini anlamakiçin kafa patlatır. Prensesin davetleriyle ilişkili olarak, şunu dabelirtmek gerekir ki, bazen davet edilenler de, edilmeyenler kadarşaşırırdı. Çünkü bu davetler en az beklendiği anda patlak verir veMme de Guermantes'ın senelerdir unutmuş olduğu insanlarıseferber ederdi. Hemen hemen bütün yüksek sosyete mensuplarıo kadar değersizdir ki, bütün benzerleri, onları değerlendirirkenbir tek gösterdikleri nezaketi ölçü kabul edip davet edilincekendilerine yürekten bağlanır, edilmeyince nefret beslerler.Prenses gerçekten de kimi yüksek sosyete mensuplarını arkadaşoldukları halde davet etmiyorsa, bunun nedeni çoğu kez, onlarıaforoz etmiş olan "Palamede"i kızdırmaktan korkmasıydı. Buyüzden de, prensesin M. de Charlus'e benden söz etmediğindenemindim, aksi takdirde o davette bulunamazdım. M. de Charlus oesnada bahçeyi karşısına alarak, Alman büyükelçisiyle yan yana,konağın içine açılan büyük merdivenin tırabzanına yaslanmıştı,öyle ki, davetliler, baronun etrafına toplanıp neredeyse gözlerdengizleyen üç dört hanım hayranına rağmen, gelip onu selamlamakzorunda kalıyorlardı. Selamlara, insanların isimlerini söyleyerekkarşılık veriyordu. Sürekli birbirini izleyen isimler duyuluyordu:"İyi akşamlar Monsieur du Hazay, iyi akşamlar Madame de LaTour du Pin-Verclause, iyi akşamlar Madame de La Tour du Pin-Gouvernet, iyi akşamlar Philibert, iyi akşamlar aziz Büyükelçi, vs."Bu sürekli vaveyla, M. de Charlus'ün arasıra yumuşak, iyilikledolu, ilgisizliğini ifade etmek için de sahte bir ses tonuyla telaffuzettiği iyi niyetli tavsiyelerle ya da (cevabını dinlemediği) sorularlakesintiye uğruyordu: "Dikkat edin de kızınız üşütmesin, bahçehep biraz rutubetli oluyor. İyi akşamlar Madame de Brantes. İyiakşamlar Madame de Mecklembourg. Küçük hanım da geldi mi? Oharikulade pembe elbisesi mi var üzerinde? İyi akşamlar Saint-Geran." Şüphesiz bu tavırda gurur vardı. M. de Charlus, bu davette


58

üstün bir konuma sahip bir Guermantes olduğunu biliyordu.Ama sadece gurur yoktu; davet kelimesi bile, estetik eğilimleriolan kişide, sanki davet yüksek sosyetede değil de, Carpaccio'nunveya Veronese'nin bir tablosunda yer alıyormuşçasına, garip birlüks hissi uyandırıyordu. Hattâ daha büyük ihtimalle, bir Almanprensi olan M. de Charlus, zihninde daha ziyade Tannhiiuser'dakidaveti canlandırıyor olsa gerekti; kendisi de, davetlilerin akın akınşatoya veya bahçeye girişi, ünlü "marş"ın onlarca kez tekrarlananuzun cümlesiyle selamlanırken, Wartburg'un girişinde herdavetliye iyi niyetli birkaç söz söylemeye gönül indirenMarkgraf'tı.

Benim bu arada karar vermem gerekiyordu. Ağaçların altında, azçok ilişkide olduğum bazı kadınlar vardı gerçi, ama kuzini düşesindeğil de, prensesin evinde oldukları ve kendilerini önlerindeSaksonya porseleninden bir tabakla değil de, bir kestane ağacınındalları altında otururken gördüğüm için, değişmiş gibiydiler.Ortamın şıklığının, bunda payı yoktu. Şıklık, "Oriane"ınevindekinden çok daha az olsaydı bile, aynı huzursuzluğuhissederdim. Oturma odamızda elektrik kesilecek olsa, yağlambalarını yaktığımızda, her şey değişmiş gibi görünürgözümüze. Kararsızlığımdan beni Mme de Souvre kurtardı. "İyiakşamlar," dedi yanıma gelerek. "Guermantes Düşesi'ni buyakınlarda gördünüz mü?" Mme de Souvre bu tür cümleleri, nekonuşacaklarını bilemeyip, genellikle çok uzak, ortak birtanıdığın adını kullanarak yüzlerce kez yanımıza gelipkonuşmaya başlayan insanlar gibi, tamamen aptallıktansöylemediğini kanıtlayan bir tonlamayla telaffuz etmekteustaydı. Aksine, bakışlarındaki incelikli iletişim, "Sizitanımadığımı zannetmeyin. Guermantes Düşesi'nin evindegördüğüm delikanlısınız. Gayet iyi hatırlıyorum," anlamınageliyordu. Ne yazık ki, görünürde aptalca, özünde incelikli olanbu cümlenin üzerime gerdiği koruyucu kanatlar son derece


59

nazikti ve kendilerinden yararlanmak istediğim anda uçupgittiler. Mme de Souvre, nüfuzlu birine ilişkin bir ricayı yerinegetirmesi söz konusu olduğunda, aynı anda hem ricacınınnazarında kendisini tavsiye ediyormuş gibi, hem de önemlişahsiyetin nazarında bu ricacıyı tavsiye etmiyormuş gibigörünmekte uzmandı; öyle ki, bu çift anlamlı hareketi, nüfuzlukişiye minnet borcu olmadan, ricacının kendisine minnet borçluolmasını sağlardı. Bu hanımın iyi niyetinden cesaret bulup beniM. de Guermantes'a takdim etmesini istedim, ama o, ev sahibininbizim tarafımıza bakmadığı bir andan yararlanıp anaç bir tavırlabeni omzumdan tuttu ve kendisini görmesi mümkün olmayan,başı öte yana çevrili prense gülümseyerek, sahte birkoruyuculukla ve kasten etkisiz bir hareketle, ona doğru itti; buda beni, neredeyse başladığım noktada, aynı çaresizlik içindebıraktı. Yüksek sosyete mensupları böyle kalleştir işte.

Bana ismimle seslenerek yanıma gelen ve selam veren birhanım, daha da büyük bir kalleşlik sergiledi. Bir yandankendisiyle konuşurken, bir yandan da ismini çıkarmayaçalışıyordum; onunla akşam yemeği yediğimi, söylediği sözlerigayet iyi hatırlıyordum. Yine de, ona ait bu anıların bulunduğu içbölgeye uzanan dikkatim, orada bu ismi bulamıyordu. İsimoradaydı halbuki. Zihnim adeta onunla bir oyuna girişmiş,siluetini, başharfini yakalamaya ve nihayet tamamını açığaçıkarmaya çalışıyordu. Boşuna zahmet ediyordum; kütlesini,ağırlığını aşağı yukarı hissediyor, ama siluetini, içeridekikaranlığa büzüşmüş tutsağın koyu gölgesiyle karşılaştırınca, "Budeğil," diyordum. Zihnim, şüphesiz en zor isimleri icat edebilirdi.Ne yazık ki icat etmek değil, keşfetmek durumundaydı. Zihninher türlü faaliyeti, gerçeğe boyun eğmek zorunda olmadığı takdirde daha kolaydır. Bense bu durumda, gerçeğe boyun eğmeyemecburdum. Sonunda isim bir anda, tam olarak çıktı ortaya:"Madame d'Arpajon." Ortaya çıktı demekle hata ediyorum, çünkü


60

zannederim ki, kendiliğinden bir hareketle görünmedi bana. Buhanıma ilişkin olan ve ("Canım, Mme de Souvre'nin arkadaşı olan,Victor Hugo'ya, korku ve dehşetle karışık saf bir hayranlıkbesleyen hanım bu işte" türünden hatırlatmalarla) sürekli yardımistediğim çok sayıdaki ayrıntının, benimle ismi arasında uçuşananıların, onu harekete geçirmekte en ufak bir katkısı olduğunudüşünmüyorum. Bir ismi hatırlamaya çalıştığımızda hafızamızdaoynanan bu "saklambaç"ta, kademeli bir dizi tahmin yoktur.Önce hiçbir şey göremeyiz, sonra birdenbire, tahminimizden çokfarklı olan ismin tamamı, net olarak görünür. İsim, kendisiçıkmış değildir ortaya. Daha ziyade, yaşadıkça, bir ismin netolduğu bölgeden giderek uzaklaştığımızı sanıyorum; benimaniden yarı-karanlığı delip net olarak görmem de, irademi vedikkatimi çalıştırarak iç bakışımı keskinleştirmemle mümkünolmuştu. Ne olursa olsun, unutuşla hatırlama arasında bazıgeçişler varsa da, bu geçişler bilinçdışıdır. Çünkü asıl ismibuluncaya kadar geçtiğimiz merhalelerdeki ara isimler yanlıştır vebizi asıl isme katiyen yaklaştırmazlar. Daha doğrusu, bunlar birerisim bile olmayıp, çoğunlukla hatırlanan isimde bulunmayansessiz harflerden ibarettirler. Aslında zihnin, hiçlikten gerçeğegeçerkenki işleyişi o kadar esrarengizdir ki, her şeye rağmen, buyanlış sessiz harflerin, doğru ismi yakalayıp tutunmamızıkolaylaştırmak amacıyla, önceden beceriksizce uzatılmış ellerolmaları da mümkündür. Okur, "Bütün bunlar, bu hanımınricanızı yerine getirmeyişiyle ilgili hiçbir bilgi vermiyor bize,"diyebilir; "ama madem bu kadar oyalandınız sayın Yazar,müsaadenizle ben de size bir dakika daha kaybettirip şunusöyleyeyim: O genç yaşınızda (ya da, o siz değilseniz,kahramanınızın, o genç yaşında) hafızanızın bu kadar zayıfolması, gayet iyi tanıdığınız bir hanımın isminihatırlayamamanız, esef verici bir durum." Gerçekten de çok esefverici, sayın Okur. Üstelik, bunu, isimlerin ve kelimelerin, zihnin


61

aydınlık bölgesinden kaybolacağı, en yakından tanıdığımızkişilerin ismini kendi kendimize saymaktan temelli vazgeçmemizgerekecek olan zamanın habercisi olarak gördüğümüzde,zannettiğinizden de üzücü. Gayet iyi bildiğimiz isimlerihatırlamak için gençlikten itibaren bu çabanın gerekmesi,gerçekten de esef verici. Ne var ki, bu kusur, sadece az bilinen,doğal olarak unutulan ve hatırlama zahmetine katlanmakistemeyeceğimiz isimlerle ilgili olarak ortaya çıksaydı, birtakımavantajları da olurdu. "Ne gibi avantajlar acaba?" Bakın beyefendi,başka türlü tanıyamayacağımız işleyişleri farketmemizi,öğrenmemizi sağlayan, onları çözmemize imkân tanıyan tek şey,hastalıktır. Her gece yatağına külçe gibi yığılıp uyanıncaya,yataktan kalkıncaya kadar yaşamayan bir adam, uykuya ilişkin,büyük keşifler değilse de, en azından küçük yorumlar yapmayıhiç aklından geçirebilir mi? Uyuduğunun farkında bile değildir.Uykuyu takdir edebilmek, bu karanlığı biraz aydınlatabilmek için,biraz uykusuzluk, yararlıdır. Kusursuz bir hafıza, hafızaya ilişkinolayları incelemeye pek teşvik etmez insanı. "Sonunda Mmed'Arpajon sizi prense takdim etti mi?" Hayır, ama susun daanlatmaya devam edebileyim.

Mme d'Arpajon, Mme de Souvre'den de daha kalleşçe davrandı,ama onun kalleşliğinin daha çok mazereti vardı. Sosyetede ötedenberi pek nüfuzu olmadığını biliyordu. Bu nüfuzu, GuermantesDükü'yle yaşadığı ilişki yüzünden daha da azalmıştı; dükünkendisini terk etmesi de nüfuzuna son darbeyi indirmişti. Beniprense takdim etmesi yolundaki ricam, keyfini o kadar kaçırdı ki,safça, söylediğimi işitmemiş izlenimi uyandırdığını zannettiği birsuskunluğa gömüldü. Öfkesinin etkisiyle kaşlarını çattığının bilefarkına varmadı. Belki de aksine, farketti, bu çelişkiyiumursamadı ve fazla kabalaşmadan bana bir incelik dersi vermekiçin ondan yararlandı; bu ders, sessiz olmakla birlikte son dereceanlamlıydı.


62

Ayrıca Mme d'Arpajon'un canı çok sıkkındı; çünkü birçokkişinin bakışları, köşesinden, o dönemde sıkça görülen devheykellerin yerine, en az heykeller kadar güzel, muhteşem Surgis-le-Duc Düşesi'nin, yani kısa bir süre önce Basin de Guermantes'ınkalbinde Mme d'Arpajon'un yerini almış olan kadının sarktığı,Rönesans tarzı bir balkona çevrilmişti. Düşesi gecenin serinliğinekarşı koruyan hafif beyaz tülün altında, esnek, kanatlı Nikebedeni seçiliyordu.

Bahçeye açılan zemin kattaki bir odaya girmiş olan M. deCharlus'ten başka başvuracağım kimse kalmamıştı. Baron,insanları görmezden gelmesine imkân tanıyan yalandan bir vistpartisine kendini kaptırmış gibi yaptığından, frakının kasıtlı vesanatkârane sadeliğini, hayranlıkla, rahatça seyretme fırsatınıbuldum; ancak bir terzinin fark edebileceği ufacık ayrıntılarıylabu frak, Whistler'ın bir siyah-beyaz "Armoni"sini andırıyordu;daha doğrusu, siyah-beyaz-kırmızı, çünkü göğüs kısmına, MaltaŞövalyeleri Tarikatı'nın beyaz, siyah ve kırmızılı, mineden nişanı,geniş bir kordonla tutturulmuştu. O esnada baronun oyunu,yakışıklı ve küstah tavırlı bir delikanlı olan yeğeni CourvoisierVikontu'nu getiren Mme de Gallardon tarafından bölündü:"Sevgili kuzenim," dedi Mme de Gallardon, "izninizle size yeğenimAdalbert'i takdim edeyim. Adalbert, işte hep sözünü işittiğinmeşhur Palamede Amca." - "İyi akşamlar Madame de Gallardon,"diye cevap verdi M. de Charlus. Sonra da, delikanlıya hiçbakmadan, aksi bir tavırla, "İyi akşamlar beyefendi," diye ekledi;sesinde öyle şiddetli bir kabalık vardı ki, herkes şaşkınlıktandonup kaldı. M. de Charlus, belki Mme de Gallardon'un, ahlâkıkonusunda şüpheleri olduğunu ve bir defasında da bu konuyabir anıştırmada bulunmanın hazzına karşı koyamadığını bilerek,yeğenini kibarca karşılamasının allanıp pullanmasını baştanönlemek, aynı zamanda, genç erkeklere karşı çarpıcı bir kayıtsızlıksergilemek istemişti; belki sözü geçen Adalbert'in, teyzesinin


63

sözlerine yeterince saygılı bir tavırla karşılık vermediği kanısınavarmıştı; belki de, diplomatik bir mücadeleye girişmeden önce,konumlarını askeri bir eylemle güçlendiren hükümdarlar gibi,böylesine hoş bir akrabaya daha sonra bir hamle yapmayıarzulayarak, bir ön saldırının kendisine kazandıracağıüstünlüklerden yararlanmak istemişti.

M. de Charlus'ün, beni tanıştırmayı kabul etmesi, zannettiğimkadar zor değildi. Bir yandan, bu Don Quijote, son yirmi yılda okadar çok yeldeğirmeniyle (genellikle kendisine kötü muameleettiklerini ileri sürdüğü akrabalarla) çarpışmış, o kadar çokinsanın, "kabul edilmesi imkânsız kişiler" olarak çeşitliGuermantes beyleri ve hanımları tarafından davet edilmesiniengellemişti ki, bu Guermantes'lar, kendi hatırına eşlerden,kardeşlerden, evlatlardan vazgeçilmesini isteyen birkayınbiraderin veya kuzenin şiddetli, ama açıklaması olmayanhınçlarını paylaşmak uğruna, bütün sevdikleriylebozuşacaklarından, merak ettikleri kimi yeni şahsiyetlerlegörüşmekten ömür boyu mahrum olacaklarından korkmayabaşlamışlardı. Diğer Guermantes'lardan daha zeki olan M. deCharlus, artık iki vetosundan birinin dikkate alınmadığını farkediyordu ve geleceği önceden sezip bir gün kendisinden vazgeçilirdiye korkarak, sermayeyi kurtarma gayretine girmiş, fiyatindirimine başlamıştı. Üstelik, nefret ettiği insanlarla aylarca,yıllarca kavgalı kalma melekesine sahip olmakla birlikte –bukişilere bir tek davetiye bile verilmesine tahammülü yoktu,karşısına çıkan engelin niteliği artık onun gözünde hiçbir önemtaşımadığından, bir hamalın bir kraliçeyle savaşması gibi,savaşırdı–, öfke patlamaları o kadar sıktı ki, ister istemez baştansavmaydılar. Evinde tek başınayken bile, saygısızca bulduğu birmektubu okuyup veya kulağına gelen bir sözü hatırlayıp, "Gerizekâlı, rezil herif! Ben ona haddini bildirir, lağıma süpürürüm, neyazık ki orada da şehrin sağlığını tehdit eder," diye haykırdığı


64

olurdu. Ne var ki ikinci bir geri zekâlıya duyduğu yeni öfke,öncekini dağıtır, ilk öfkeye yol açan kişi saygıda ne kadar kusuretse de, yarattığı buhran, üzerine bir yapının kurulacağı nefrettemelini oluşturmaya yetecek kadar uzun sürmediğinden,unutulurdu. İşte bu nedenlerden ötürü, belki de barondan beniprense tanıştırmasını rica ettiğimde –bana kızgın olmasınarağmen– başarılı bir sonuç elde edebilirdim; ne var ki ben, oradakalmamı sağlaması için kendisine güvenerek, rastgele içerigirmek gibi bir düşüncesizlikte bulunduğumu zannetmesindiye, kuruntuya kapılıp, ekledim: "Bildiğiniz gibi kendileriniyakından tanıyorum, prenses bana çok nazik davrandı." M. deCharlus, öldürücü bir ses tonuyla, "Madem tanıyorsunuz, takdimedilmek için bana ihtiyacınız mı var?" diye cevap vererek banasırtını döndü ve Papalık büyükelçisi, Alman büyükelçisi vetanımadığım bir şahısla oynadığı sözde oyuna koyuldu tekrar.

O sırada, bir zamanlar Aiguillon Dükü'nün nadir bulunurhayvanlar beslediği bu bahçenin derinliklerinden, bunca şıklığınkokusunu alan ve bir tek zerresini olsun kaçırmak istemeyen birburnun soluma sesi, ardına kadar açık kapılardan, bana kadarulaştı. Ses giderek yaklaşınca, ben de rastgele o yönde ilerledim vesonunda, M. de Breaute, kulağıma, "İyi akşamlar," diye fısıldadı;bu ses, bilenen bir bıçağın kesikli şakırtısı değildi, ekili tarlalarıtalan eden yavru yabandomuzlarının çığlığı hiç değildi,muhtemel bir kurtarıcının sesiydi bu. Mme de Souvre kadarnüfuzlu olmamakla birlikte, onun kadar mutlak biçimdeyardımseverlikten uzak da olmayan, prensle Mme d'Arpajon'dançok daha samimi olan ve belki de benim Guermantes çevresindekikonumum hakkında yanılgılara kapılan veya belki bu çevreyibenden iyi tanıyan M. de Breaute'nin dikkatini çekmekte, ilkbirkaç dakika boyunca, yine de epey zorlandım, çünkü marki,açılmış burun delikleri ve kıpır kıpır oynayan burun kanatlarıyladört bir yana dönüyor, karşısında beş yüz şaheser varmışçasına,


65

monoklunun ardından merakla bakıyordu. Ama ricamıduyduğunda, sevinçle karşıladı ve beni prensin yanına götürüpağzı sulanmışçasına, tumturaklı ve bayağı bir tavırla, adetayemesini tavsiye ederek bir tabak pötifur uzatır gibi, takdim etti.Guermantes Dükü, istediği zaman insanı ne kadar kibarca, dostça,samimiyetle ve teklifsizce karşılardıysa, prensin karşılamasını dao kadar ölçülü, kasıntılı ve mağrur buldum. Bana gülümsemedibile, ciddiyetle "Beyefendi," diye hitap etti. Dükün, sık sıkkuzeninin kurumuyla alay ettiğine şahit olmuştum. Amaprensin, Basin'in konuşmasıyla tam bir zıtlık oluşturansoğukluktaki ve ciddiyetteki ilk sözlerinden hemen anladım ki,aslında mutlak surette küçümseyici olan, daha ilk ziyaretindeinsanla "dengiymiş gibi" konuşan düktü ve iki kuzenden, gerçekanlamda sade olanı da prensti. Prensin ölçülülüğünde, daha fazlabir (kendisi için tasavvur edilmesi mümkün olmadığından eşitlikdiyemeyeceğim ama, en azından) altındakileri sayma duygusubuldum; hiyerarşinin güçlü olduğu bütün çevrelerde aynı şeyigözlemek mümkündür; örneğin adliyede veya bir fakültede,yüksek mevkisinin bilincindeki bir başsavcı veya dekanıngeleneksel kurumlarının ardında, daha modern olanların şakacıahbaplık gösterilerinde bulunduğundan belki de daha fazlagerçek sadelik, kendilerini daha yakından tanıdığımızda, dahafazla iyilik ve içtenlik gizlidir. Prens, mesafeli ama ilgili bir tavırla,"Saygıdeğer babanızın mesleğini sürdürmek niyetinde misiniz?"diye sordu bana. Soruyu sadece iyi niyetinden sorduğunuanlayarak kısaca cevapladım ve yeni gelenleri karşılaması içinkendisinden ayrıldım.

Swann'ı görünce, kendisiyle konuşmak istedim, ama aynıanda, Guermantes Prensi'nin, Odette'in kocasının selamınıolduğu yerde almak yerine, onu derhal, bir emme tulumbagücüyle, bahçenin derinliklerine, hattâ kimilerinin dediğinebakılırsa, "kapı dışarı etmek üzere" sürüklediğini gördüm.


66

Yüksek sosyete mensuplarının arasında, bir Çek orkestrasınıngece boyunca çaldığını ve şenlik fişeklerinin art arda patladığınıancak iki gün sonra, gazetelerden öğrenecek kadar dalgınolduğum halde, Hubert Robert'in ünlü fıskiyesini görmedüşüncesiyle, dikkatimi biraz toparlayabildim.

Birçoğu kendisi kadar yaşlı, güzel ağaçlarla sınırlanmış birdüzlükte, tek başına görünüyordu uzaktan: narin, kıpırtısız,katılaşmış; hafif esintide, solgun ve titrek sorgucunun ancak enince serpintileri sallanıyordu. XVIII. yüzyıl, hatlarının zarafetiniarındırmış, ama fıskiyenin tarzını sabitleştirerek, sanki canlılığınıda dondurmuştu; bu mesafeden bakıldığında, su hissinden çoksanat izlenimi veriyordu. Tepesinde sürekli biriken nem bulutubile, tıpkı Versailles'ın saraylarının etrafında, gökyüzündetoplaşan bulutlar gibi, dönemin özelliklerini koruyordu. Amayakından bakıldığında, tıpkı bir ilkçağ sarayının taşları gibi,önceden çizilmiş desene uymakla birlikte, suların aslında süreklideğiştiği, mimarın eski emirlerine uymak isteyip zıplayarak,emirlere karşı gelir gibi göründükleri halde tam olarak yerinegetirdikleri ve dağınık yüzlerce sıçrayışın, ancak uzaktanbakılınca tek bir hamle izlenimi uyandırdığı anlaşılıyordu.

Suyun havaya doğru fışkırması, aslında dökülürken ne kadarsaçılıyorsa, o kadar kesintiliydi, oysa uzaktan bana bükülmez,yoğun ve kusursuz bir devamlılıkta görünmüştü. Biraz yakındanbakınca görülüyordu ki, görünürde tamamen doğrusal olan budevamlılığı sağlayan, yukarı doğru çıkışın her noktasında,kırılması beklenen her noktada, ilkinden daha yükseğe çıkan,paralel bir huzmenin yandan aynı doğrultuya eklenmesi, birazdaha yüksekte, artık yorulduğunda, bir üçüncü huzmenin onunyerini doldurmasıydı. Yakından bakılınca, güçsüz damlalar, yoldayukarı çıkan kardeşleriyle karşılaşarak su sütunundan aşağıdüşüyor, bazen de, bu aralıksız fışkırmanın karıştırdığı havanın


67

anaforuna kapılıp parçalanıyor, havuzda alabora olmadan önce,boşlukta bir müddet asılı kalıyorlardı. Tepesinde binlercedamlacıktan oluşmuş, ama görünürde yaldızlı kestane rengiboyayla resmedilmiş ve değişmez olan, sağlam, kıpırtısız, narin vesüratli bir şekilde yükselip gökyüzündeki bulutlara katılan uzunbir bulut taşıyan bu gövdenin düzlüğü, gerginliği, damlalarınınduraksamalarıyla, ters yönde ilerleyişleriyle bozuluyor, sıcak venemli buğusuyla gölgeleniyordu. Ne yazık ki bir an esen rüzgâr,bu gövdeyi yanlamasına yere devirmeye yetiyordu; hattâ bazenitaatsiz tek bir huzme diğerlerinden ayrılıyordu, saygılı birmesafede durmasa, temkinsiz ve dalgın kalabalığı, iliklerine kadarıslatabilirdi.

Sadece rüzgârın ilk çıktığı anda meydana gelen bu küçükkazalardan biri, epeyce tatsızlık yarattı. Mme d'Arpajon'a, –aslındahenüz gelmemiş olan– Guermantes Dükü'nün, havuzun bileziktaşından yükselen ve duvara oyulmuş çifte kolonaddan geçilerekgidilen pembe mermerden galerilerde, Mme de Surgis'yle birlikteolduğu söylenmişti. Mme d'Arpajon da tam kolonadlardan birinegirecekken, sert ve sıcak bir rüzgâr, fıskiyenin suyunu büküpgüzel hanımı baştan aşağı öyle bir ıslattı ki, dekoltesindenelbisesinin içine sızan sularla, bir küvetin içine batmışçasınasırılsıklam oldu. Bunun üzerine, yakın sayılabilecek birmesafeden, kesikli bir gürleme patladı; bütün bir ordununduyabileceği kadar şiddetliydi, ama topluluğun tamamına değilde, sırayla her birliğe tek tek hitap edermişçesine belirli aralıklarlauzuyordu: Grandük Vladimir, Mme d'Arpajon'un ıslanışına katılakatıla gülmekteydi, hayatında şahit olduğu en neşeli sahnelerdenbiri olduğunu daha sonra sık sık söyledi. Bazı merhametliinsanlar, Moskovalı grandüke, kırk yaşını çoktan doldurmuş olanve yine de kimseden yardım istemeden, eşarbıyla kurulanarak,havuzun bilezik taşını muzipçe ıslatan suya rağmen kendinikurtarmayı başaran bu kadına birkaç teselli sözü söylemesinin


68

yerinde olabileceğini ve hanımın da hoşuna gidebileceğiniçıtlattıklarında, iyi yürekli bir insan olan grandük, bu göreviyerine getirmesi gerektiğini düşündü ve askeri gümbürtülerhalindeki gülüşü yatışır yatışmaz, öncekinden de daha şiddetli birgürleme işitildi. Grandük, "Bravo, teyze!" diye haykırarak,tiyatrodaymışçasına alkışlıyordu. Mme d'Arpajon, gençliğipahasına ustalığının övülmesi karşısında duygulanmadı.Monsenyörün gökgürültüleri bütün sesleri bastırdığı haldesuyun sesiyle sağırlaşan birisi, Mme d'Arpajon'a, "SanıyorumAltes size bir şey söyledi," dediğinde, "Hayır! Mme de Souvre'yesöyledi," diye cevap verdi.

Bahçeyi bir baştan bir başa geçerek basamakları tırmandım;Swann'la birlikte bir köşeye çekilip kaybolmuş olan prensinyokluğu, tıpkı XIV. Louis, Versailles'da bulunmadığında, kardeşiOrleans Dükü'nün daha çok misafiri olması gibi, M. de Charlus'ünetrafında toplanan davetli kalabalığının artmasına yol açıyordu.Yanından geçtiğim sırada, baron beni durdurdu; arkamdaki ikihanım ve bir delikanlı, kendisini selamlamak üzere yaklaştılar.

"Sizi burada görmek çok hoş," dedi M. de Charlus, bana eliniuzatarak. "İyi akşamlar, Madame de la Tremoille, iyi akşamlar,sevgili Herminie." Ama Guermantes Konağı'nda oynadığı başkanrolüyle ilgili bana söylediklerinin hatırası, kendisine, canınısıkan, ama engelleyemediği bir olaydan ötürü memnuniyetduyuyormuş gibi görünme arzusu vermiş olacak ki, büyük soyluküstahlığının ve isterik neşesinin kattığı aşırı bir alayla, "Çok hoş,ama her şeyden çok da, komik," diye devam etti. Ardından, hemneşesini, hem de bu neşeyi kelimelerle ifade etmenin mümkünolmadığını belirten kahkahalar atmaya koyuldu; bu arada,baronun hem ne kadar yaklaşılması zor, hem de küstahça"çıkış"lara ne kadar yatkın olduğunu bilen bazı davetliler, meraklayanımıza yaklaşıyor, sonra da neredeyse patavatsızca bir aceleyle,


69

var güçleriyle kaçıyorlardı. "Hadi canım, kızmayın," dedi M. deCharlus, usulca omzuma dokunarak, "sizi ne kadar sevdiğimibilirsiniz. İyi akşamlar Antioche, iyi akşamlar Louis-Rene.Fıskiyeyi görmeye gittiniz mi?" diye sordu, soru sormaktan çokbir saptama yapar gibi. "Çok güzel, değil mi? Fevkalade bir şey.Birtakım şeyler olmasa çok daha güzel olabilirdi elbette, o zamanFransa'da bir eşi daha bulunmazdı. Ama bu haliyle bile, en güzelşeylerden biri. Breaute, bu saçma fikrin kendisine ait olduğunuunutturmak için, renkli fenerlerin konmasının hata olduğunusöyleyecektir size. Ama netice itibariyle fıskiyeyi pek azçirkinleştirebildi yine de. Bir şaheseri bozmak, yaratmaktan çokdaha zordur. Zaten biz de Breaute'nin Hubert Robert kadaryetenekli olmadığından belli belirsiz şüpheleniyorduk."

Konağın içine giren ziyaretçiler kuyruğuna katıldım. "Sevgilikuzinim Oriane'ı bu yakınlarda gördünüz mü?" diye sordu, azönce girişteki koltuğunu terk etmiş olan prenses, birlikte salonadöndüğümüz sırada. "Bu gece mutlaka gelecek, öğleden sonragördüm kendisini," diye ekledi ev sahibesi. "Söz verdi bana. Zatenyanılmıyorsam perşembe akşamı İtalya kraliçesininbüyükelçilikteki yemek davetinde ikimizi de göreceksiniz. Aklagelebilecek bütün Altesler orada olacak, çok cesaret kırıcı birdurum." Alteslerin, kendi salonu onlarla dolup taşan ve "Sevgiliköpeklerim" der gibi "Sevgili Cobourg'larım" diyen GuermantesPrensesi'nin cesaretini kırmaları kesinlikle imkânsızdı. Mme deGuermantes'ın, "Çok cesaret kırıcı bir durum," demesi, yükseksosyete mensuplarında kendini beğenmişlikten de baskın olanaptallıktandı sadece. Kendi şeceresine ilişkin bilgisi, bir tarihdoçentininkinden azdı. İlişkide olduğu insanlara takılan lakaplarıbildiğini göstermekten hoşlanırdı. Ertesi hafta, genellikle "laPomme"[3] diye anılan La Pommeliere Markizi'nin akşam yemeğinegidip gitmeyeceğimi sorduktan sonra, benden olumsuz cevapalınca, prenses birkaç saniye sustu. Ardından, iradedışı bir


70

bilginin, sıradanlığın ve genel havaya uymanın kasıtlı olaraksergilenmesinden başka bir amaç gütmeden, ekledi: "Oldukça hoşbir kadındır la Pomme!"

Tam prenses benimle konuştuğu sırada, Guermantes Dükü veDüşesi de içeri giriyorlardı. Ne var ki hemen yanlarına gidemedim,çünkü yolda Türkiye büyükelçisinin eşine yakalandım; az önceyanından ayrıldığım ev sahibesini işaret ederek, koluma yapıştı ve"Ah! Prenses ne harikulade bir kadın!" diye haykırdı. "Diğer bütüninsanlardan üstün! Bana öyle geliyor ki, erkek olsaydım," diyeekledi, hafif bir Doğulu bayağılığı ve tenselliğiyle, "hayatımı builahi varlığa adardım." Prensesin gerçekten de büyüleyiciolduğunu, fakat kuzini düşesi daha yakından tanıdığımısöyledim cevap olarak. "Ama hiç alakaları yok," dedi büyükelçinineşi. "Oriane, düşünce biçimini Meme'yle Babal'den alan hoş birsosyete kadınıdır, oysa Marie-Gilbert bir şahsiyettir."

Tanıdığım insanlarla ilgili ne düşünmem gerektiğinin başkalarıtarafından, bu şekilde tartışmasız söylenmesinden pekhoşlanmam. Ayrıca, Türkiye büyükelçisinin eşinin, GuermantesDüşesi'nin değeri hakkında benimkinden daha güvenilir biryargısı olması için de bir sebep yoktu. Öte yandan, büyükelçinineşine sinirlenmemin bir başka açıklaması da, bir tanıdığımızın,hattâ bir dostumuzun kusurlarının, bizim için gerçek birer zehirolmalarıdır; neyse ki bu zehirlere karşı "bağışıklık" kazanmışızdır.Ama biz en ufak bir bilimsel kıyaslama hazırlığına girişmeden veaşırı duyarlılıktan söz etmeden, şunu belirtelim ki, arkadaşlıkilişkilerimizin veya sadece sosyete ilişkilerimizin yapısında, geçiciolarak iyileşen, ama ara ara nükseden bir düşmanlık vardır.Normal olarak, insanlar "doğal" oldukları sürece, bu zehirler bizepek zarar vermez. Türkiye büyükelçisinin eşi, tanımadığıinsanlardan "Babal", "Meme" diye söz etmekle, genelde kendisinetahammül etmemi sağlayan "bağışıklığın" etkilerini ortadan


71

kaldırmış oluyordu. Beni sinirlendiriyordu; "Meme"yle içli dışlıolduğu kanısını uyandırmak için değil de, bu soylu beyefendileriülkenin âdeti zannettiği şekilde adlandırmasına yol açan fazlahızlı bir öğrenimden geçmiş olduğu için böyle konuştuğundan,sinirlenmem haksızlıktı aslında. Bütün dersleri birkaç aydatamamlamış ve olağan sırayı takip etmemişti.

Ama düşündükçe, büyükelçinin eşinin yanında durmaktanduyduğum hoşnutsuzluğu bir başka nedene bağlıyordum. Pekde uzun sayılamayacak bir süre önce, aynı diplomatik şahsiyet,bana "Oriane"ın evinde, kasıtlı ve ciddi bir tavırla, GuermantesPrensesi'nden kesinlikle hoşlanmadığını söylemişti. Bu yüzseksen derecelik dönüşe önem vermemenin yerinde olacağınıdüşündüm: Sebebi, bu geceki toplantıya davet edilmesiydi.Büyükelçinin eşi, bana, Guermantes Prensesi'nin harikulade biryaratık olduğunu söylerken, yüzde yüz samimiydi. Öteden beribu kanıdaydı. Ama o güne kadar prensesin evine hiç davetedilmediği için, bu davet edilmeyişe, prensip icabı gönüllü birçekimserlik süsü vermesi gerektiğini düşünmüştü. Şimdi davetedildiğine ve muhtemelen de bundan böyle hep edileceğine göre,beğenisini rahatça ifade edebilirdi. İnsanlara ilişkin fikirlerimizindörtte üçünü açıklamak için, sevda küskünlüklerine, siyasaliktidardan dışlanmaya kadar gitmek gerekmez. Yargı belirsizdir;bir davetiyenin alınmaması ya da alınması, yargıyı belirler. Ayrıca,Türkiye büyükelçisinin eşi, benimle birlikte salonu teftiştengeçiren Guermantes Düşesi'nin dediği gibi, "iyi duruyordu". Dahada önemlisi, çok yararlıydı. Yüksek sosyetenin gerçek yıldızları,sosyetede görünmekten yorgun düşmüşlerdir. Onları görmeyemeraklı olanlar, çoğu kez, yıldızların aşağı yukarı yalnız olduklarıbaşka bir yarımküreye göç etmek zorundadırlar. Oysa Osmanlıbüyükelçisinin eşi gibi, sosyetede çok yeni olan kadınlar, adetaaynı anda her yerde birden parlarlar. Gece davetleri denilen vekaçırmaktansa, can çekişiyor bile olsalar sürüklenerek gitmeyi


72

tercih edecekleri türden gösterilerde yararlıdırlar. Bu kadınlar,daima güvenilebilecek, bir daveti asla kaçırmamak için yanıptutuşan figüranlardır. Bu yüzden de, onların sahte yıldızlarolduklarını bilmeyen şaşkın gençler, bu kadınları şıklığınkraliçeleri sanırlar; bu gençlere, tanımadıkları, yüksek sosyetedenuzakta minder işleyen Mme Standish'in, hangi nedenlerle en azDoudeauville Düşesi kadar soylu bir hanımefendi olduğunuaçıklamak için, kapsamlı bir ders vermek gerekir.

Guermantes Düşesi'nin gözleri, hayatın olağan akışında, dalgınve biraz hüzünlü bakardı; yalnızca düşes bir arkadaşınıselamlayacağı zaman, sanki bu arkadaş zekice bir espriymiş, hoşbir ifadeymiş, tadılması, erbabının çehresini bir incelik vemutlulukla aydınlatan, müşkülpesentlere layık, makbul biryiyecekmiş gibi, gözleri anlamlı bir kıvılcımla parıldardı. Amabüyük davetlerde çok fazla selam vermesi gerektiğinden, herselamdan sonra ışıltıyı söndürmenin fazlasıyla yorucu olacağınıdüşünürdü. Nasıl ki bir edebiyat meraklısı, sahnelerin birüstadının yeni bir oyununu seyretmeye tiyatroya gittiğinde,daha vestiyer kıza eşyalarını bırakırken, dudaklarında belirenanlamlı gülümsemeyle, muzipçe bir takdire hazırlananbakışlarındaki parıltıyla, kötü bir gece geçirmeyeceğinden eminolduğunu sergilerse, aynı şekilde düşes de, davete geldiği anda,bütün gece için gözlerindeki kıvılcımı yakardı. Enfes bir Tiepolokırmızısı rengindeki gece mantosunu çıkarıp verdiğinde,boynundaki yakut tasma ortaya çıktı; yüksek sosyete kadınlarınaözgü süratli, titiz ve keskin terzi bakışıyla, elbisesini son bir kezgözden geçirdikten sonra, Oriane, tıpkı diğer mücevherleri gibigözlerinin de ışıldamasını sağladı. M. de Jouville gibi bazıdedikoducular, dükün üzerine atılıp içeri girmesini engellemeyenafile uğraştılar: "Zavallı Mama'nın ölmek üzere olduğunubilmiyor musunuz yoksa? Son duası okundu bile." - "Biliyorum,biliyorum," diye cevap verdi M. de Guermantes, içeri girebilmek


73

için bu baş belasını iterek. "Şaraplı ekmek çok iyi geldi," diyeekledi, prensin davetinden sonra gideceği, kaçırmamaya kararlıolduğu baloyu düşünüp gülümseyerek. "Paris'e döndüğümüzünbilinmesini istemiyorduk," dedi düşes bana. Prensesin daha öncebana, kuzinini gördüğünü ve geleceğine dair söz aldığını anlattığıve böylece bu sözleri yalanladığı, hiç aklından geçmemişti. Dük,beş dakika boyunca karısını bakışlarıyla ezdikten sonra,"Kapıldığınız şüpheleri Oriane'a anlattım," dedi. Şüpheleriminasılsız olduğunu ve dağıtmaya çalışmak için hiç bir girişimdebulunması gerekmediğini gören düşes, ne kadar saçmaolduklarından dem vurarak benimle uzun boylu şakalaştı."Nereden çıkardınız davetli olmadığınızı? İnsan her zamandavetlidir! Ayrıca ben vardım. Sizi kuzinime davetettiremeyeceğimi mi sandınız?" İtiraf etmem gerekir ki, dahasonraları Oriane birçok kez benim için çok daha zor şeyler yaptı;ben yine de sözlerinden, fazlasıyla ihtiyatlı davrandığım anlamınıçıkarmaktan kaçındım. Aristokrat kibarlığının, hem sözlü hem desözsüz lisanının tam anlamını kavramaya başlıyordum; bukibarlık, yöneldiği kişilerin aşağılık duygusunu seve sevehafifletir, ama tamamen ortadan da kaldırmaz, çünkü budurumda kendi varoluş nedeni de ortadan kalkar. Guermantes'lar,bütün davranışlarıyla, "Ama siz bizim eşitimizsiniz, belki debizden üstünsünüz," der gibiydiler ve bunu, tasavvuredilebilecek en hoş şekilde söylerlerdi, sevilmek, beğenilmekamacıyla, ama inanılsın diye değil; bu kibarlığın uydurmaolduğunun kavranmasına terbiye, gerçek zannedilmesine degörgüsüzlük adını verirlerdi. Zaten ben de bundan kısa bir süresonra, aristokrat kibarlığının kimi şekillerinin kapsamını vesınırlarını bana tam ve kesin olarak öğreten bir ders aldım. Olay,Montmorency Düşesi'nin İngiltere Kraliçesi onuruna verdiği biröğleden sonra davetinde cereyan etti; büfeye gitmek içinoluşturulan küçük kortejin başını, Guermantes Dükü'nün


74

koluna girmiş olan kraliçe çekiyordu. Ben o anda içeri girdim.Dük, serbest eliyle en aşağı kırk metre mesafeden bana binbirdostluk işareti yapıyor, yanına çağırıyordu; hiç korkmadanyaklaşabileceğimi, Çester peynirli sandviçlerin yerine çiğ çiğ beniyemeyeceklerini söylemek ister gibiydi. Fakat ben, saray lisanındailerlemeye başladığımdan, bir tek adım olsun yaklaşmak yerine,kırk metre uzaktan, iyice eğilerek, ama gülümsemeden, yenitanıştığım birine selam verir gibi selam verdim ve ters yöndeyoluma devam ettim. Bir şaheser yazmış olsam,Guermantes'lardan toplayacağım takdir, bu selamla topladığımtakdirden az olurdu. Selamım, o gün beş yüzden fazla kişiyeselam vermek zorunda kaldığı halde dükün gözünden kaçmadığıgibi, düşesin de dikkatini çekti ve Mme de Guermantes annemlekarşılaştığında, hata ettiğimi, yaklaşmam gerektiğinisöylemekten dikkatle kaçınarak, olayı anneme anlattı. Anneme,kocasının selamıma hayran kaldığını, bir selama daha fazla bir şeysığdırılamayacağını söyledi. Bu selama akla gelebilecek her türlüüstün nitelik atfedildi, bununla birlikte, en değerli bulunmuşolanından, yani ölçülü oluşundan hiç söz edilmedi; ayrıca banayapılan iltifatların da sonu gelmedi; bu iltifatların, bir eğitimkurumunun müdürü tarafından öğrencilere incelikle yapılan,"Unutmayın ki sevgili yavrularım, bu ödüller sizden çokaileleriniz için, sizi gelecek yıl da göndermeleri içindir," uyarısıgibi, geçmişe ilişkin bir ödülden çok, geleceğe yönelik bir bilgiolduğunu anlıyordum. Aynı şekilde Mme de Marsantes da, farklıbir çevreden biri kendi muhitine girdiğinde, onun yanında"arandıklarında bulunan, geri kalan zamanlarda kendileriniunutturan" ölçülü insanları methederdi; tıpkı kötü kokan birhizmetkârın, dolaylı yoldan, yıkanmanın sağlığa çok yararlıolduğu söylenerek uyarılması gibi.

Mme de Guermantes'la henüz holden salona geçmemişkenkonuştuğum sırada, ileride asla yanılmadan seçeceğim türden bir


75

ses duydum. Bu örnekte ses, M. de Charlus'le sohbet etmekte olanM. de Vaugoubert'e aitti. Bir klinik hekiminin, müşahedealtındaki hastanın gömleğini açmasına da, nefesini dinlemesinede gerek yoktur, hastanın sesi yeterlidir. Sonraları, kimbilir kaçkez, bir salonda şu veya bu erkeğin tonlaması veya gülüşüdikkatimi çekmiştir; söz konusu şahıs, aslında mesleğininlisanını veya muhitinin davranışlarını tıpatıp kopya ettiği,ağırbaşlı bir kibarlığa veya içli dışlı bir kabalığa özendiği halde,falsolu sesi, bir akortçunun diyapazonu kadar ustalaşmış olankulağımın, "Bu bir Charlus," teşhisini koymasına yeterdi. Oesnada, bir büyükelçiliğin bütün görevlileri geçtiler ve M. deCharlus'ü selamladılar. Söz konusu hastalık türünü keşfim,henüz o gün (M. de Charlus'le Jupien'i gördüğümde)gerçekleşmiş olduğu halde, bir teşhis koyabilmek için sorusormam, kulağımı dayayıp dinlemem gerekmezdi. Ama M. deCharlus'le sohbet ederken, M. de Vaugoubert şüpheli gibiydi.Oysa yeniyetmelikteki kuşkulardan sonra, kesin bir karara varmışolması gerekirdi. Eşcinsel, türünün evrendeki tek örneğizanneder kendini; neden sonra –yine abartarak– tek olanistisnanın, normal erkek olduğunu düşünür. Ne var ki, ihtiraslıve korkak bir adam olan M. de Vaugoubert, çok uzun zamandır,kendisine haz verebilecek olan şeye kendisini bırakmamıştı.Diplomatlık mesleği, hayatını, bir tarikata girmekle aynı şekildeetkilemişti. Mesleği, Siyasal Bilimler Yüksek Okulu'ndakidevamlılığıyla da birleşince, yirmi yaşından itibaren hayatını birHıristiyanın iffetliliğine hasretmişti. Böylece, her duyukullanılmadıkça gücünü ve canlılığını kaybettiği, köreldiği için,M. de Vaugoubert de, tıpkı uygar insanın, mağara adamınınkuvvetine, işitme hassasiyetine artık sahip olmayışı gibi, M. deCharlus'te eksikliği nadiren görülen özel kavrayışı kaybetmişti;ortaelçi, Paris'te olsun, yurtdışında olsun, resmi yemeklerde,üniforma giyip kılık değiştirmiş oldukları halde, özünde kendi


76

benzerleri olan kişileri bile tanıyamaz hale gelmişti. Eğilimleriyleilgili olarak adı geçtiğinde kızan, ama başkalarının eğilimlerinibildirmekten daima hoşlanan M. de Charlus'ün saydığı bazıisimler, M. de Vaugoubert'de mutlu bir şaşkınlık yarattı. Bunca yılsonra herhangi bir fırsattan yararlanmayı düşündüğü yoktu.Yine de, Racine'in tragedyalarında Atalya ve Abner'e, Yoaş'ınDavud'un soyundan olduğunu, tahtta oturan Ester'in annesiylebabasının "Çıfıt" olduğunu bildiren ifşaatlara benzeyen bu hızlıifşaatlar, X... ortaelçiliğinin veya dışişleri bakanlığının şu ya da bubölümünün görünümünü değiştiriyor ve geriye dönüpbakıldığında, bu sarayları Kudüs tapınağı kadar, Susa tahtı kadaresrarengiz kılıyordu. Genç görevlilerinin hepsinin gelip M. deCharlus'ün elini sıktığı büyükelçilik karşısında M. deVaugoubert'in hayranlığı, Ester'de,

Tanrım! Ne kalabalık bu masum güzellerin yuvasıHer yandan çıkıp geliyorlar, karşımda toplanıyorlarNe zarif bir utanma bu, gördüğüm yüzlerinde

diye haykıran Elisa'yı hatırlatıyordu. Sonra, daha fazla"bilgilenmek" isteğiyle, M. de Charlus'e gülümseyerek, aptalca,sorgulayan, şehvetli bir ifadeyle baktı. "Tabii canım, şüphesiz,"

dedi M. de Charlus, karacahilin tekiyle konuşan bir âlimin bilgiçtavrıyla. Bunun üzerine M. de Vaugoubert, (M. de Charlus'ü çoksinirlendirerek) Fransa'daki sabıkalı X... büyükelçisinin tesadüfenseçmediği bu genç kâtiplerden gözünü ayıramadı. M. deVaugoubert susuyordu, sadece bakışlarını görüyordum. Amaçocukluğumdan beri, sessiz olan şeylere bile klasiklerin diliniatfetmeye alışık olduğumdan, M. de Vaugoubert'in gözlerine,Ester'in Elisa'ya, dinine çok bağlı olan Mordekay'ın, kraliçenin


77

hizmetine, sadece onunla aynı dinden olan kızları yerleştirişinianlattığı dizeleri söyletiyordum:

Milletimize duyduğu büyük aşkıylaDoldurdu bu sarayı Sion kızlarıyla,Kaderin huzursuz ettiği bu genç, körpe çiçekler,Benim gibi, yabancı bir göğün altına ekilmişler.Kâfir gözlerden uzakta, itinayla yetişiyorlar,Her şeyi tek tek ondan (değerli büyükelçiden)öğreniyorlar.

M. de Vaugoubert nihayet konuştuğunda, sözleri bakışlarınınsöylediklerinden farklıydı. "Kimbilir," dedi hüzünle, "yaşadığımülkede aynı şey var mıdır?" - "Muhtemelen," diye cevap verdi M.de Charlus, "başta, kendisi hakkında kesin bir bilgim olmamasınarağmen, kral Theodosius." - "Yok canım, katiyen!" - "O zaman dabu derece öyleymiş gibi görünmesi abes. Çok cilve yapıyor. Bir'Şekerim' tarzı var ki, en nefret ettiğim tarzdır. Ben sokakta onunlabirlikte görünmeye cesaret edemezdim. Zaten siz de ne tür biradam olduğunu gayet iyi biliyorsunuzdur, herkes biliyor zaten." -"Onunla ilgili olarak çok yanılıyorsunuz. Çok hoş bir insandır.Fransa'yla anlaşmanın imzalandığı gün, kral beni kucaklayıpöptü. Hayatımda hiç bu kadar heyecanlanmamıştım." - "Neistediğinizi kendisine söylemenin tam zamanıymış." - "AmanTanrım! En ufak bir şüphe taşıması bile korkunç olurdu! Ama bukonuda hiç korkum yok." Pek uzakta olmadığımdanduyabildiğim bu sözler, içimden şu dizeleri geçirmeme yol açtı:

Kral bugün bile bilmez kim olduğumu,Bu sır dilimi ebedi bir zincire vuruyor.


78

Yarısı sessiz, yarısı sözlü olan bu diyalog, bir iki dakikasürmüştü sadece; Guermantes Düşesi'yle birlikte salonda henüzbirkaç adım atmıştım ki, son derece güzel, ufak tefek, esmer birhanım, düşesi durdurdu:

"Sizinle mutlaka görüşmek istiyordum. D'Annunzio sizi birlocadan görüp T... Prensesi'ne mektup yazarak hayatında böylebir güzellik görmediğini söylemiş. Sizinle on dakika görüşebilmekiçin hayatını feda etmeye hazır. Ne olursa olsun, görüşmenizmümkün değilse ya da istemiyorsanız bile, mektup bende. Banabir randevu vermeniz gerekir. Burada söyleyemeyeceğim birtakımgizli şeyler var. Beni tanıyamadınız galiba," diye ekledi banadönerek; "Parma Prensesi'nin evinde tanışmıştık." (ParmaPrensesi'nin evine hiç gitmemiştim.) "Rus imparatoru, babanızınPetersburg'a gönderilmesini istiyor. Salı günü gelebilirseniz,İsvolski orada olacak, bu konuyu sizinle konuşur. Size birarmağanım var şekerim," dedi tekrar düşese dönerek; "sizdenbaşka kimseye vermeyeceğim bir hediye. Ibsen, üç oyunununelyazmalarını, yaşlı hastabakıcısıyla bana gönderdi. Birinialıkoyup diğer ikisini size vereceğim."

Guermantes Dükü bu tekliflerden pek hoşlanmamıştı. Ibsen'inde, D'Annunzio'nun da ölü mü, hayatta mı olduklarından emindeğildi ve şimdiden, yazarların, oyun yazarlarının karısını ziyaretedip eserlerine konu ettiklerini görür gibiydi. Yüksek sosyetemensupları, genellikle kitapları bir yüzü olmayan bir küp gibigörürler; bu durumda yazarlar da, karşılaştıkları insanları aceleyleküpün içine sokmaya çalışırlar. Haince bir davranıştır bu elbette,yazarlar da beş para etmez adamlardır. Şüphesiz, kendilerini "şöylebir" görmek fena olmaz, çünkü onlar sayesinde, bir kitabı ya damakaleyi okuyunca, "işin içyüzü" bilinir, "maskeler atılabilir". Herşeye rağmen, en akıllıcası, ölü yazarlardan şaşmamaktır. M. deGuermantes, sadece Le Gauloz's'da ölüm yazılarını yazan


79

beyefendiyi "doğrudürüst" bulurdu. Bu adam, hiç değilse, dükünadını verdiği cenazelerde, dikkati çeken "başlıca" kişiler listesininen başında, M. de Guermantes'ı saymakla yetiniyordu. Dük,adının geçmesini istemediği durumlarda, ismini kaydettirmekyerine, merhumun ailesine, derin üzüntüsünü bildiren birbaşsağlığı mektubu gönderirdi. Bu ailenin gazeteye verdiği ilanda,"Aldığımız mektuplar arasında, Guermantes Dükü'nünkini desaymayı bir borç biliriz, vs." türünden bir cümle geçiyorsa eğer,bu, dedikodu yazarının değil, merhumun oğlunun, kardeşinin,babasının suçuydu ve dük de bunları talih avcısı diye damgalar vebundan böyle kendileriyle bütün ilişkisini kesmeye karar verirdi(deyimlerin anlamlarını pek bilemeyen dük, buna "kozlarınıpaylaşmak" derdi). Şurası bir gerçek ki, Ibsen ve D'Annunzio adlarıve bu şahısların hayatta olup olmadıklarının belirsizliği, MmeTimoleon d'Amoncourt'un çeşitli kibarlıklarını duyabilecek kadaryakınımızda bulunan dükün, kaşlarını çatmasına sebep oldu.Mme d'Amoncourt çok hoş bir kadındı; zekâsı da, güzelliği gibi, okadar büyüleyiciydi ki, bu iki özelliğinden birisi bile, hoşa gitmesiiçin yeterli olurdu. Ama şu anda yaşadığı muhitten başka birçevrede doğmuş ve başlangıçta, sadece edebi bir salonoluşturmaya heveslenmişti; sırasıyla bütün büyük yazarlarla –çok ahlâklı olduğundan, katiyen sevgililik ilişkisinedönüşmeyen– tekelci bir dostluk kurmuştu ve bunlar da bütünelyazmalarını kendisine verirler, onun için kitaplar yazarlardı;tesadüfen Saint-Germain muhitine girdiğinde, bu edebiimtiyazlar işine yaradı. Şimdi öyle bir konuma sahipti ki,varlığından yayılan zarafetin haricinde herhangi bir lütuftabulunması gerekmiyordu. Ne var ki, bir zamanlar, girişkenlikgöstermeye, oyunlar çevirmeye, hizmetlerde bulunmaya alışmışolduğundan, artık gerekmediği halde bunları sürdürüyordu.Daima size ifşa edeceği bir devlet sırrı, tanıştıracağı nüfuzlu birşahsiyet, hediye edeceği, bir ustanın fırçasından çıkmış bir


80

suluboya resim bulunurdu. Bütün bu anlamsız çekiciliklerdebiraz yalan payı vardı var olmasına, ama yine de hayatını parıltılıkarmaşıklıkta bir komedi haline getiriyorlardı ve ayrıca valileri,generalleri tayin ettirdiği de doğruydu.

Guermantes Düşesi, yanımda yürürken gözlerinin gök mavisiışığını önünde gezdiriyordu, ama ilişkiye girmek istemediği vebazen uzaktan tehditkâr bir kayalık gibi varlığını hissettiğiinsanlardan kaçınmak için, boşlukta tutuyordu. Aralarındanyürüdüğümüz çift sıra halindeki insanlar, "Oriane"la hiçbirzaman tanışmayacaklarını bilerek, hiç değilse, bir garabetmiş gibi,karılarına göstermek istiyorlardı onu: "Ursule, çabuk, çabuk,gelin Mme de Guermantes'ı görün, bakın şu delikanlıylakonuşuyor." 14 Temmuz geçit törenindeki veya Grand Prixyarışlarındaki gibi, daha iyi görebilmek için iskemlelerin üzerineçıkmalarının çok da uzak bir ihtimal olmadığı hissediliyordu.Mesele, Guermantes Düşesi'nin, kuzinininkinden daha aristokratbir salonu olması değildi. Prensesin, özellikle de kocasıyüzünden, asla evine davet etmek istemeyeceği bazı kişiler,düşesin evine gidip gelirdi. Prensesin, Oriane gibi Mme de laTremoille'un da, Mme de Sagan'ın da yakın arkadaşı olan vedüşesin evine çok gidip gelen Mme Alphonse de Rothschild'ikabul etmesi, kesinlikle düşünülemezdi. Aynı şey Baron Hirschiçin de söz konusuydu; Galler Prensi, baronu düşesin evinegötürmüş, ama hoşuna gitmeyeceği için, prensesin evinegötürmemişti; düşesin ilgisini çeken, ama inançlı bir kralcı olanprensin, prensip icabı kabul etmek istemeyeceği kimi önemliBonaparte'çı, hattâ cumhuriyetçi şahsiyetler için de durumaynıydı. Prensin, Yahudi düşmanlığı da bir prensip meselesiolduğundan, ne kadar saygınlık kazanmış olursa olsun, hiçbirseçkinlik karşısında yumuşamazdı; öteden beri dost olduğu vebütün Guermantes'lar arasında bir tek kendisinin, Charles diyedeğil, Swann diye hitap ettiği Swann'ı evine kabul etmesinin tek


81

sebebi, Swann'ın, bir Yahudiyle evlenmiş olan Protestanbüyükannesinin, Berry Dükü'nün metresi olduğunu bilmesi veSwann'ın babasını prensin gayri meşru oğlu haline getirenefsaneye, arasıra inanmaya çalışmasıydı. Esasen yanlış olan buvarsayıma göre, babasıyla büyükannesi Katolik, büyükbabası dabir Bourbon olan Swann, yüzde yüz Hıristiyandı.

"Nasıl olur, bu paha biçilmez güzellikleri bilmiyor musunuz?"dedi düşes, içinde bulunduğumuz konaktan söz ederek. Amakuzininin "saray"ını methettikten sonra, kendi "mütevazıyuva"sını bin kat tercih ettiğini eklemeyi de ihmal etmedi. "Burasıziyaret etmek için harikulade bir yer. Ama onca tarihi olayıncereyan ettiği odalarda yatıp uyumam gerekse, kederimdenölürdüm. Bende yaratacağı etki, kapandıktan sonra BloisŞatosu'nda, Fontainebleau Şatosu'nda, hattâ Louvre'da kalmakla,unutulmakla, Monaldeschi'nin katledildiği odada olmamdanbaşka teselli bulamamakla aynı olurdu. Bu tesellinin yatıştırıcıetkisi, papatya çayı kadar olamaz tabii. Aa, bakın, Mme de Saint-Euverte. Akşam yemeğini az önce onun evinde yedik. Meşhuryıllık balosu yarın olduğu için, yemekten sonra yatar diyedüşünmüştüm. Ama onun bir daveti kaçırması söz konusuolamaz. Bu davet şehir dışında veriliyor olsaydı, gelmemektenseyük arabasına binmeyi tercih ederdi."

Aslında Mme de Saint-Euverte'in bu gece geliş nedeni,başkalarının verdiği bir daveti kaçırmamanın zevkinden çok,kendi davetinin başarısını garantilemek, son üyeleri toplamak vebir bakıma, ertesi gün garden partisinde parlak gösterilerinisunacak olan birliklerin son teftişini yapmaktı. Çünkü Saint-Euverte davetlerinin konukları, yıllar vardı ki, bir zamanlar verdiğidavetlere gelen konuklar değildi. O zamanlar tek tük rastlanan,Guermantes muhitinin ileri gelen hanımları, zaman içinde –evsahibesinin nezaketinden çok hoşnut kalınca– arkadaşlarını


82

getirir olmuşlardı. Aynı zamanda, buna paralel, ama ters yöndeilerleyen bir faaliyet sonucu, Mme de Saint-Euverte, seçkinsosyete çevrelerinde tanınmayan kişilerin sayısını yıldan yılaazaltmıştı. Önce aralarından biriyle ilişki kesilmişti, sonra birbaşkasıyla. Bir süre boyunca uygulanan "vardiya" sistemi,üzerine bir sünger çekilen davetler sayesinde, dışlanmışların,kendi aralarında eğlenmek üzere çağrılmasına imkân tanımıştı;bu da onları seçkinlerle birlikte davet etme gereğini ortadankaldırıyordu. Şikâyetçi olmaları için bir sebep mi vardı?Pötifurlarla birlikte güzel bir müzik programı (panem etcircenses[4]) sunulmuyor muydu kendilerine? Böylece, birzamanlar, yeni kurulan Saint-Euverte salonunun sallanançatısını iki karyatid gibi taşıyan sürgündeki iki düşesle bir türsimetri oluşturacak şekilde, son yıllarda da, yüksek sosyeteyekarışmış, ayrı türden iki kişi görülüyordu sadece: yaşlı Mme deCambremer ve bir mimarın, sık sık şarkı söylemesini rica etmekzorunda kaldıkları, güzel sesli karısı. Ne var ki, bunlar artık Mmede Saint-Euverte'in evinde kimseyi tanımadıkları, kayıp dostlarınaağladıkları, rahatsızlık verdiklerini farkettikleri için, zamanındagöç etmemiş iki kırlangıç misali, soğuktan ölmek üzereymiş gibigörünüyorlardı. Bu yüzden de ertesi yıl davet edilmediler; Mme deFranquetot, müziğe pek meraklı olan kuzini adına bir müracaattabulunmayı denedi. Ama, "Canım, hoşuna gidiyorsa, isteyen gelipmüzik dinleyebilir elbette, suç değil ki!" sözlerinden daha net bircevap alamadığından, Mme de Cambremer bu daveti yeterinceısrarlı bulmadı ve gelmedi.

Mme de Saint-Euverte böyle bir dönüşümü gerçekleştirdikten,bir cüzamlılar salonunu soylu hanımefendilerin salonuna(salonunun, görünürde çok şık olan son şekliydi bu) çevirdiktensonra, ertesi gün mevsimin en parlak davetini verecek kişisıfatıyla, bir gün önce gelip birliklerine son bir çağrıda bulunmaihtiyacı duymuş olmasına hayret edilebilirdi. Ne var ki, Saint-


83

Euverte salonunun üstünlüğü, sosyete hayatı, Le Gaulois'daveya Le Figaro'da, hiç gitmediği öğleden sonra ve gecedavetlerinin haberlerini okumaktan ibaret olan kişiler içingeçerliydi sadece. Sosyeteyi yalnızca gazetede gören sosyetiklerin,Saint-Euverte salonunu, Paris salonları arasında birincizannetmeleri için, İngiltere, Avusturya, vs. büyükelçi eşlerinin,Uzes, La Tremoille, vs. Düşesleri'nin sıralanması yeterliydi, oysabu salon, son sıralarda yer alıyordu. Gerçi haberler yalan değildi.Adı geçen kişilerin çoğu, gerçekten de davete katılmış olurdu. Nevar ki her biri, yalvarmalar, kibarlıklar, hizmetler sonucu ve Mmede Saint-Euverte'i müthiş şereflendirdiği duygusuyla gelirdi.Peşinde koşulmaktan çok kaçınılan ve adeta mecburi hizmetkabilinden gidilen bu tür salonlar, sadece "Sosyete dedikodularısütunları"nın hanım okurlarını aldatır. Bu sütunlarda, gerçektenşık olan, ev sahibesinin, hepsi "seçilmişler arasında" olmaya canatan bütün düşesleri ağırlayabilecekken, aralarından sadece iki yada üçünü çağırmış olduğu bir davet ise atlanır. Bu yüzden de,günümüzde reklamın kazanmış olduğu gücü bilmediklerindenveya küçümsediklerinden, davetlilerinin adlarım gazeteyeyazdırmayan bu kadınlar, İspanya kraliçesinin nazarındaseçkindirler, ama yığınlar tarafından tanınmazlar, çünkü İspanyakraliçesi onların kim olduğunu bilir, yığınlarsa bilmez.

Mme de Saint-Euverte bu kadınlardan biri değildi ve tam birganimet avcısı gibi, davet ettiği herkesi ertesi gün için toplamayagelmişti. M. de Charlus davetli değildi, Mme de Saint-Euverte'inevine gitmeyi daima reddetmişti. Ama baron o kadar çok kişiyleküstü ki, Mme de Saint-Euverte bunu baronun kişiliğineyorabilirdi.

Şüphesiz, prensesin davetinde Oriane'dan başkası olmasaydı,Mme de Saint-Euverte zahmet etmeyebilirdi, çünkü davet düşesesözlü olarak yapılmış ve üstelik de, adayların, evlerinden


84

duygulanarak, lehinde oy kullanacaklarından en ufak bir kuşkuduymayarak ayrıldığı akademisyenlerin ustaca kullandığı oaldatıcı, sevimli iyi niyetle kabul edilmişti. Ne var ki, davette birtek Oriane yoktu. Agrigento Prensi gelecek miydi? Peki ya Mme deDurfort? Mme de Saint-Euverte de, işte bu yüzden, temkini eldenbırakmamak için, kalkıp davete gitmesinin daha yerinde olacağımdüşünmüştü; kimilerine sokulganlıkla yaklaşıyor, kimileriylebuyururcasına konuşuyor, hepsine, üstü kapalı sözlerle, bir dahagörülemeyecek, tasavvur edilmesi imkânsız eğlenceler vaatediyor, her birine, karşılaşmak istediği kişiyi veya karşılaşmasıgerekli şahsiyeti evinde bulacağına dair söz veriyordu. Ertesi günmevsimin en büyük garden partisini verecek olan kişi sıfatıyla, –antik çağdaki kimi yüksek devlet görevlileri gibi– yılda bir kereyüklendiği bu rol, kendisine geçici bir yetki veriyordu. Listelerihazırlanmış ve kapanmıştı, dolayısıyla, prensesin salonunubaştan başa, ağır ağır dolaşıp, sırayla her kulağa, "Yarın beniunutmayın," diye fısıldarken, kaçınılması gereken çirkin birkadını veya kolej arkadaşı olduğundan "Gilbert"in evine kabuledilmiş, ama varlığı kendi garden partisine hiçbir şey katmayacakbir köy soylusunu görecek olursa, gülümsemeye devam ederekbaşını çevirmek gibi geçici bir mutluluğa sahipti. Daha sonra,"Davetimi herkese sözlü olarak yaptım, ne yazık ki sizinlekarşılaşmadık," diyebilmek için, bu gibilerle konuşmamayı tercihediyordu. Böylece, basit bir Saint-Euverte olan kendisi, prensesindavetinin bileşimini, meraklı gözleriyle bir "ayıklama"ya tabitutuyordu. Ve böyle davranmakla, kendini gerçek bir GuermantesDüşesi zannediyordu.

Şunu belirtmek gerekir ki, Guermantes Düşesi de, vereceğiselamlar ve yönelteceği tebessümler konusunda,zannedilebileceği kadar özgür değildi. Şüphesiz, selam vermeyibazen isteyerek reddediyordu: "Canımı sıkıyor bu kadın," diyordu,"bir saat boyunca davetini konuşmak zorunda mıyım onunla?"[5]


85

Fakat birçok kişiye selam vermemesinin nedeni, ya çekingenlik,ya sanatçıları ve buna benzer kişileri kabul etmesini istemeyenkocasının olay çıkarması korkusu (Marie-Gilbert birçok sanatçıyıkorurdu, ünlü bir Alman şarkıcısının kendisine yanaşmamasıiçin, düşesin tetikte olması gerekliydi), ya da milliyetçilikkonusunda bir korkuydu; M. de Charlus gibi düşes de,Guermantes zekâsıyla donanmış olduğundan, sosyetik açıdanmilliyetçiliği küçümsüyordu (artık genelkurmayı yüceltmek içinhalktan bir generale, kimi düklere göre öncelik tanınır olmuştu),bununla birlikte, bozguncu olarak görüldüğünü bildiği için,milliyetçiliğe önemli tavizler de veriyor, hattâ bu Yahudi düşmanıortamda Swann'la el sıkışmak zorunda kalmaktan korkuyordu.Bu konuda çok geçmeden içi rahatladı, çünkü prensin Swann'ıiçeri almadığını ve aralarında bir "atışma" geçtiğini öğrenmişti.Dolayısıyla, baş başayken yakınlık göstermeyi tercih ettiği "zavallıCharles" ile herkesin ortasında sohbet etme mecburiyeti, tehlikeolmaktan çıkmıştı.

"Bu da nesi?" diye haykırdı Mme de Guermantes, biraz tuhafgörünümlü, yoksul bir zavallı zannedilebilecek kadar sade, siyahbir elbise giymiş ufak tefek bir hanımla kocasının, kendisinehararetle selam verdiklerini görünce. Kadını tanımadı ve arasıratutan küstahlığıyla, hakarete uğramış gibi irkilerek, karşılıkvermeden baktı; "Bu şahıs da kim Basin?" diye sordu şaşkın biredayla; bu arada M. de Guermantes, Oriane'ın kabalığını telafietmek için hanımı selamlıyor, kocasının elini sıkıyordu. "Mme deChaussepierre canım, çok kaba davrandınız." - "Chaussepierre deneyin nesi, bilmiyorum." - "Kocası, yaşlı Mme de Chanlivault'nunyeğeni." - "Hiçbirini bilmiyorum bunların. Kadın kim peki, nedenselam veriyor bana?" - "Canım, gayet iyi tanıyorsunuz, Mme deCharleval'in kızı, Henriette Montmorency." - "Ya! Annesini çok iyitanırdım tabii, çok hoş, çok esprili bir kadındı. Peki niye hiçtanımadığım bu adamla evlendi? Adı Mme de Chaussepierre mi


86

demiştiniz?" dedi düşes, bu ismi, soru sorar gibi bir edayla,yanılmaktan korkuyormuşçasına heceleyerek. Dük karısına tersters baktı. "Chaussepierre, sizin zannettiğiniz kadar abes bir isimdeğil! Yaşlı M. de Chaussepierre, sözünü ettiğim Mme deCharleval'le, Mme de Sennecour'la ve Le Merlerault Vikontesi'ylekardeşti. Çok seçkin insanlardır." - "Ah, yeter!" diye haykırdıdüşes; tıpkı hayvan eğiticileri gibi o da, asla vahşi hayvanın yırtıcıbakışlarından korkuyormuş izlenimini vermek istemezdi. "Basin,sizinle gurur duyuyorum. Bu isimleri nereden bulup çıkardınızbilmiyorum, ama yürekten tebrik ederim. Chaussepierre'ibilmesem de, Balzac okudum, okuyan bir tek siz değilsiniz, hattâLabiche'i de okudum. Chanlivault'yu takdir ediyorum, Charleval'ifena bulmadım, ama itiraf ederim ki Le Merlerault gerçek birşaheser. Esasen Chaussepierre'in de hiç fena olmadığını kabuletmek gerekir. Enikonu bir koleksiyon yapmışsınız, inanılır gibideğil. Siz kitap yazmak istemiyor muydunuz?" dedi bana."Charleval'le Le Merlerault'yu hatırınızda tutmalısınız. Bundaniyisini bulamazsınız." - "Mahkemeye düşüp hapse girsin diye mi?Çok kötü tavsiyelerde bulunuyorsunuz Oriane." - "Kendisinekötü tavsiyelerde bulunulmasını istiyorsa, hele uymaya daniyetliyse, daha genç birilerini bulur umarım, onun adına tabii.Ama onun istediği, kitap yazmak, kötü bir şey değil ki!" Bizdenepeyce uzakta, beyaz elbiseli, tüllere ve pırlantalara bürünmüş,harikulade, gururlu bir genç kadın, zarafetiyle dikkati çekiyordu.Mme de Guermantes, zarafetiyle mıknatıs gibi etrafına topladığıbir grup insanla konuşan kadına baktı.

"Kız kardeşiniz her yerde en güzel hanım; bu gece çok hoş,"dedi, yanımızdan geçmekte olan Chimay Prensi'ne, bir yandan dakendine doğru bir iskemle çekerek. Albay De Froberville (aynı adlıgeneralin yeğeni), gelip yanımıza oturdu, M. de Breaute de keza;M. de Vaugoubert ise, (topa vurmadan önce önemlişahsiyetlerden izin isteyerek mutlaka takımına maçı kaybettirdiği


87

tenis oyunlarında bile elden bırakmadığı aşırı kibarlığıyla) iki yanasallanarak, (o âna kadar, bütün kadınların arasından seçip hayranolmayı iş edindiği Kontes Mole'nin dev boyutlardaki eteğitarafından neredeyse sarmalanmış olan) M. de Charlus'ün yanınadönmekteydi ki, Paris'e yeni gelmiş olan bir diplomatikmisyonun çok sayıdaki üyesi, tesadüfen o esnada, baronuselamlamaya koyuldu. Özellikle zeki görünen genç bir kâtibi farkeden M. de Vaugoubert, net olarak tek bir soruyla aydınlanansabit bir gülümsemeyle, M. de Charlus'e bakmaya başladı. M. deCharlus, hiç çekinmeden bir başkasının itibarını tehlikeyeatabilirdi belki, ama başka birisinin, tek bir anlamı olabilecek bugülümsemeyle kendi şerefini gölgelemesi, onu çileden çıkardı."En ufak bir bilgim yok, rica ederim merakınızı kendinize saklayınbundan böyle. Beni hiç mi hiç ilgilendirmiyor çünkü. Ayrıca buörnekte tamamen yanılmaktasınız. Bu delikanlının tam tersineolduğunu sanıyorum." Salağın teki tarafından teşhir edildiğinesinirlenen M. de Charlus, bu sözleriyle gerçeği dile getirmiyordu.Baronun söylediği doğru olsaydı, genç kâtip, bu büyükelçilikteistisna olurdu. Misyon, aslında, birçoğu vasat, son derece farklıkişilerden oluşmaktaydı, öyle ki, seçilme nedenleri araştırılacakolsa, eşcinsellikten başka bir sebep bulunamazdı. Bu küçükdiplomatik Sodom'un başına, aksine kadınlardan hoşlanan,üstelik bir revüdeki dalaverecinin suçortağına özgü gülünç birabartıyla hoşlanan, travestilerden oluşan taburuna kusursuztalim yaptıran bir büyükelçi getirmekle, karşıtlıklar yasasınauyulmuş gibiydi. Büyükelçi, kendi gözüyle görmesine rağmen,eşcinselliğe inanmıyordu. Bunun bir kanıtı olarak, hiç vakitgeçirmeden kız kardeşini, çok yanılarak kadınların peşindenkoşan bir erkek zannettiği bir maslahatgüzarla evlendirdi. Bununüzerine biraz can sıkıcı olmaya başladı ve çok geçmeden,topluluğun tamamen türdeş olmasını sağlayan yeni birbüyükelçi geçti yerine. Başka büyükelçilikler, bu büyükelçilikle


88

rekabete kalkıştılar, ama (tıpkı liselerarası yarışmada hep aynılisenin birinci gelmesi gibi) birinciliği elinden alamadılar; bumükemmel bütüne ayrı cinsten ataşeler katılıp nihayet başka birbüyükelçiliğin uğursuz madalyayı alması ve başa geçmesi için,aradan on yıldan fazla bir zaman geçmesi gerekti.

Swann'la sohbet etme mecburiyeti korkusunu atlatmış olanMme de Guermantes, Swann'la ev sahibi arasında geçenkonuşmaya ilişkin, sadece bir merak duyuyordu şimdi. "Konuneymiş, biliyor musunuz?" diye sordu dük, M. de Breaute'ye."Duyduğuma göre," diye cevap verdi M. de Breaute, "yazarBergotte'un onların evinde sahnelediği küçük bir oyunlailgiliymiş. Çok da güzelmiş aslında. Ama galiba oyuncu Gilbert'ebenzetmiş kendini, ki zaten Üstat Bergotte da onu tasvir etmekistiyormuş." - "Doğrusu Gilbert'in taklidini seyretmek hoşumagiderdi," dedi düşes, hulyalı bir tebessümle. "İşte Gilbert de," diyedevam etti M. de Breaute, kemirgen çenesini ileri uzatarak, "buküçük temsil konusunda Swann'dan bir açıklama istemiş; Swannise, herkesin çok esprili bulduğu şu cevabı vermekle yetinmiş:'Yok canım, katiyen size benzemiyordu, siz çok dahagülünçsünüz!' Ayrıca," diye devam etti M. de Breaute, "nefis biroyunmuş. Mme Mole oradaymış, müthiş eğlenmiş." - "Ne, MmeMole o eve gidiyor mu?" dedi düşes hayretle. "Ya! Bunu Memeayarlamıştır. Bu tür yerlerde sonunda hep aynı şey olur. Herkesgünün birinde gitmeye başlar, ben de prensip icabı, isteyerekdışarıda kalmışken, bir de bakarım, bir köşede tek başımasıkılıyorum." Guermantes Düşesi, M. de Breaute'ninanlattıklarından sonra, (Swann'ların salonu konusunda değilsede, bir dakika sonra Swann'la karşılaşma varsayımıyla ilgiliolarak), görüldüğü gibi yeni bir bakış açısı benimsemişti. "Bizeyaptığınız açıklama," dedi Albay De Froberville M. de Breaute'ye,"baştan aşağı uydurma. Bir bildiğim var da onun içinsöylüyorum. Prens Swann'ı doğrudan bir güzel haşladı ve hiç


89

çekinmeden beyan ettiği fikirlerinden ötürü, bir daha evine ayakbasmasını istemediğini bildirdi. Bana sorarsanız, Gilbert Eniştemyüzde yüz haklıydı, sadece bu uyarıyı yapmakla kalmayıp, dahaaltı ay önce, bu aleni Dreyfus taraftarlarıyla ilişkisini kesmeliydi."

Fazlasıyla ağırkanlı bir tenis oyuncusundan, fütursuzcafırlatılan cansız bir tenis topuna dönüşmüş olan zavallı M. deVaugoubert, bu kez Guermantes Düşesi'ne doğru savrularakkendisine saygılarını sundu. Ancak, Oriane kendi muhitindekibütün diplomatların –ya da siyaset adamlarının– birer dangalakolduğundan kuşku duymadığından, M. de Vaugoubert oldukçakötü karşılandı.

M. de Froberville, askerlerin kısa bir süredir sosyetede edindiğisaygın konumdan ister istemez yararlanmıştı. Ne yazık ki,evlendiği kadın Guermantes'ların gerçek bir akrabası olmaklabirlikte, son derece yoksuldu aynı zamanda; M. de Froberville deservetini kaybetmiş olduğundan, kimseyle ilişkileri yoktu;önemli olaylar dışında, yani şans eseri bir akrabaları ölmedikçe yada evlenmedikçe, bir kenara itilen kişilerdendiler. Böyle olaylardaise, sadece yılda bir kez Komünyon ayinine katılan sözdeKatolikler gibi, yüksek sosyete camiasında gerçekten yer alırlardı.Merhum General De Froberville'e olan sevgisine sadık kalan Mmede Saint-Euverte, kendilerine her bakımdan yardım etmese, ikiküçük kızlarına kıyafetler verip eğlenceler sunmasa, maddidurumları sefalet diye nitelendirilebilirdi. Ne var ki iyi bir çocukdiye bilinen albay, minnettar bir ruha sahip değildi. Velinimetininara vermeksizin, ölçüsüzce methettiği ihtişamını kıskanıyordu.Yıllık garden parti, albay, karısı ve çocukları için, dünyayı verselerkaçırmak istemeyecekleri, olağanüstü bir zevkti, ama Mme deSaint-Euverte'e yaşattığı gurur ve mutluluk düşüncesinin zehirettiği bir zevkti. Gazetelerde garden partinin duyurulması,ardından, davet ayrıntılarıyla anlatıldıktan sonra, Makyavelci bir


90

ifadeyle, "Bu güzel davetten tekrar söz edeceğiz," diye eklenmesi,art arda günler boyunca kıyafetler hakkında verilen ek ayrıntılar,bütün bunlar Froberville'lere o kadar ağır gelirdi ki, pek bireğlenceleri olmadığı ve bu öğleden sonra davetine belbağlayabileceklerini bildikleri halde, her yıl, havanın kötü olupgarden partinin başarısını engellemesini dileyecek, barometreyiyoklayacak, daveti berbat edebilecek bir fırtınanın başlangıcınısezip sevinecek hale gelirlerdi.

"Sizinle siyaset tartışacak değilim Froberville," dedi M. deGuermantes, "ama Swann konusunda şunu açıkça söyleyebilirimki, bizimle ilgili tutumunu tarif edecek kelime bulamıyorum. Birzamanlar sosyetede bizim tarafımızdan, Chartres Dükü tarafındandesteklenmişken, şimdi açıkça Dreyfus taraftarı olduğunuöğreniyorum. Bunu kendisinden hiç beklemezdim; onun gibititiz bir gurme, gerçekçi bir adam, bir koleksiyoncu, eski kitapmeraklısı, Jockey Kulübü üyesi, herkesin saygısını kazanmış biri,her şeyin en iyisinin nerede bulunacağını bilen, içebileceğiniz eniyi Porto şarabını bize gönderen bir insan, bir amatör, bir ailebabası. Ah! Ne kadar yanılmışım! Kendim için söylemiyorum,benim kaz kafalının teki, fikirleri dikkate alınmayan bir serseriolduğumu herkes biliyor, ama sırf Oriane'ı düşünerek de olsa,bunu yapmamalıydı; Yahudileri ve mahkûmun müritleriniaçıkça kınamalıydı."

"Öyle ya, karımın kendisine daima göstermiş olduğu dostluğadayanarak," diye devam etti dük, besbelli suçluluğu konusundainsanın vicdanı ne diyorsa desin, Dreyfus'ü vatana ihanetlemahkûm etmeyi, Saint-Germain muhitine kabul edilmiş olmayabir tür teşekkür gibi görerek, "bağlarını koparmalıydı. İstersenizOriane'ın kendisine sorun, gerçek bir dostluk beslerdi Swann'a."Safça ve sakin bir edanın, sözlerini daha dramatik ve samimikılacağını düşünen düşes, bir okul çocuğunun sesiyle, adeta


91

dudaklarından gerçeğin dökülmesine izin verircesine, sadecebakışlarına biraz hüzünlü bir ifade katarak konuştu: "Doğru,Charles'a içten bir sevgi beslemiş olduğumu gizlemem için birsebep yok!" - "İşte, buyrun, ben söyletmiyorum. Buna rağmen,Swann nankörlüğü Dreyfus taraftarı olacak kadar ilerigötürüyor!"

"Dreyfus taraftarlığından söz açılmışken," dedim, "PrensVon'un da öyle olduğu söyleniyor." - "Ah! Bana ondan sözettiğiniz iyi oldu," diye haykırdı M. de Guermantes, "pazartesiakşamı beni yemeğe davet ettiğini unutacaktım yoksa. AmaDreyfus taraftarı olup olmaması benim için hiç farketmez, çünküo yabancı. Umurumda bile değil. Ama bir Fransız için durumfarklı. Evet, Swann Yahudidir. Ama ben bugüne kadar –affedersiniz Froberville– bir Yahudinin Fransız olabileceğinidüşünecek kadar büyük bir gaflet içindeydim; tabii şerefli,yüksek sosyeteden bir Yahudiyi kastediyorum. Swann dakelimenin tam anlamıyla öyleydi. Ne yapalım! Yanıldığımı kabuletmek zorunda bıraktı beni; değil mi ki onu bağrına basmış, kendievlatlarından ayırmamış bir topluma karşı o Dreyfus'ün (ki suçluolsa da olmasa da, katiyen onun muhitinden biri değildir,Swann'ın asla karşılaşmayacağı biridir) tarafını tutuyor.Söylenecek bir şey yok, hepimiz Swann'a kefil olmuştuk, benonun da benim kadar yurtsever olduğuna dair garanti verirdim.Karşılığı bu olmamalıydı doğrusu. İtiraf etmeliyim ki bunuondan katiyen beklemezdim. Daha değerli biri sanıyordum onu.Kafası çalışan bir adamdı (kendi tarzında tabii). Gerçi o utançverici evliliği de bir çılgınlıktı. Bakın, Swann'ın evliliği kimi çoküzdü, biliyor musunuz? Karımı. Oriane çoğu kez, sahte birduyarsızlık diyebileceğim bir davranış sergiler. Ama aslında,olağanüstü güçlü duyguları olan bir insandır." Kişiliğinin buçözümlemesine bayılmış olan Mme de Guermantes, dükümütevazı bir tavırla dinliyor, ama övgülerine katılıyormuş gibi


92

görünmemek için, özellikle de sözü yarım kalır korkusuyla, tekkelime etmiyordu. M. de Guermantes bir saat boyunca bu konudakonuşsa, müzik dinliyormuşçasına, hattâ daha da sessizotururdu. "Hatırlıyorum da, Swann'ın evlendiğini öğrendiğindekırılmıştı; o kadar yakınlık gösterdiğimiz birisineyakıştıramamıştı bunu. Swann'ı çok severdi, çok üzüldü. Değil miOriane?" Mme de Guermantes, somut bir konuda, sona erdiğinisezdiği övgüleri, hiç öyle görünmeden onaylama fırsatınıkendisine sağlayacak, bu kadar doğrudan bir soruya cevapvermesi gerektiğini düşündü. Çekingen ve sade bir tonda, "içten"süsü verildiğinden, iyice hesaplı bir tavırla, ölçülü bir tatlılıkla,"Doğru, Basin haklı," dedi. Dük sözüne devam etti: "Üstelik o yineayrı bir meseleydi. Aşk aşktır, ne denebilir ki? Yine de bence aşkınbelirli sınırlar içinde kalması gerekir. Bir delikanlının, bir acemiçaylağın, kendini ütopyalara kaptırmasını hadi yine affedebilirim.Ama Swann gibi zeki, inceliği kanıtlanmış, resim konusundauzman bir adam, Chartres Dükü'nün, hattâ Gilbert'in yakın birdostu söz konusu!" Aslında M. de Guermantes bunları son derecesamimi, fazlasıyla sık sergilediği bayağılıktan eser taşımayan birtonda söylüyordu. Konuşmasında hafifçe gücenik bir hüzünvardı, ama tavrına, Rembrandt’ın kimi portrelerinin, örneğinbelediye başkanı Six'in büyüsündeki gevşekliğin, ferahlığınkaynağı olan o yumuşak ağırbaşlılık hâkimdi. Swann'ın DreyfusDavası'na ilişkin tutumundaki ahlâksızlığın, dük için tartışmakonusu olmadığı hissediliyordu, bu konuda bir kuşkusu yoktuçünkü; bir babanın, eğitimi için her türlü fedakârlığı yaptığı birevladının, kendisine sağladığı muhteşem mevkiyi bile isteyemahvedişini, aile ilkelerinin ve önyargılarının kabul edemeyeceğiçılgınlıklarla, saygın soyadının şerefine gölge düşürüşünügördüğünde yaşadığı derin üzüntüyü hissediyordu. Evet, M. deGuermantes, bir zamanlar, Saint-Loup'nun Dreyfus taraftarıolduğunu öğrendiğinde, böylesine derin ve kederli bir şaşkınlık


93

sergilememişti. Ama her şeyden önce, yeğenini kötü yoladüşmüş, ıslah oluncaya kadar da, ne yaparsa yapsın,şaşırmayacağı bir delikanlı olarak görüyordu, oysa Swann, M. deGuermantes'ın "ağırbaşlı, birinci sınıf bir mevkiye sahip" diyetanımladığı bir adamdı. İkincisi ve daha da önemlisi, aradan epeyuzun bir süre geçmiş ve bu süre içinde, tarihsel açıdan, olaylarkısmen Dreyfus taraftarlarının iddialarını doğrulamışsa da,Dreyfus aleyhtarı muhalefet, iyice şiddetlenmiş, önceleri sadecesiyasiyken, toplumsal olmuştu. Artık konu bir ordu taraftarlığı,bir yurtseverlik meselesiydi; toplumda kabaran öfke dalgaları,fırtınanın en başında asla sahip olamayacakları bir güce ulaşacakzamanı bulmuştu. "Dikkatinizi çekerim," diye devam etti M. deGuermantes, "Swann, ne pahasına olursa olsun desteklemekteinat ettiği sevgili Yahudileri açısından bile, inanılmaz bir gafyaptı. Hepsinin gizli bir birlik içinde olduklarını, kendi ırklarındanbirisini, tanımasalar bile, bir şekilde desteklemek mecburiyetindeolduklarını kanıtladı. Toplumsal bir tehlike bu. Bizim fazlasıylahoşgörülü davrandığımız açık; üstelik Swann saygı duyulan,hattâ evlere kabul edilen birisi, neredeyse tanıdığımız tek Yahudiolduğu için, yaptığı gaf daha da büyük yankı uyandıracak. Kendikendimize, Ab uno disce omnes,[6] diyeceğiz." (Tam sırasıgelmişken hafızasında bu kadar uygun bir alıntı bulmuş olmanıntatmini, ihanete uğramış büyük soylunun hüznünü, gururlu birgülümsemeyle aydınlatmaya yetti.)

Prensle Swann arasında tam olarak ne geçtiğini öğrenmeyi vehenüz daveti terk etmemişse Swann'ı görmeyi çok istiyordum.Bu isteğimden söz ettiğim düşes, "İtiraf edeyim ki," dedi, "benkendisini görmeyi çok da fazla istemiyorum; çünkü biraz önceMme de Saint-Euverte'in evinde duyduğuma göre, Swann,ölmeden önce, benim karısı ve kızıyla tanışmamı istiyormuş.Tanrı biliyor, hasta olmasına müthiş üzülüyorum, ama bir kere,hastalığının bu kadar ciddi olmadığını umuyorum. Ayrıca, bu bir


94

sebep teşkil etmez nihayet, öylesi fazlasıyla kolay olurdu çünkü.Yeteneksiz bir yazarın, 'Akademi'de bana oy verin, çünkü karımölmek üzere, ona bu son mutluluğu yaşatmak istiyorum,' demesiyeterli olurdu. Her ölenle tanışmak zorunda olsak, salonlarortadan kalkardı. Arabacım gelip bana, 'Kızım çok kötü, ParmaPrensesi'nin beni evine kabul etmesini sağlayın,' diyebilirdi.Charles'ı çok severim, isteğini reddetmek beni çok üzer, işte buyüzden de, benden bu ricada bulunmasından kaçınmayı tercihediyorum. Dediği gibi ölmek üzere olmamasını bütün kalbimleumuyorum, ama böyle bir şey olursa da, on beş yıl boyunca benien hoş arkadaşımdan mahrum etmiş olan o iki şahıslatanışmanın zamanı olmayacak bu benim için; onları üzerimeyıktığı gibi, kendisini görmek için de yararlanamayacağımbundan, çünkü o ölmüş olacak!"

Bu arada M. de Breaute, Albay De Froberville'in hararetliyalanlamasını hâlâ kafasında evirip çevirmekteydi.

"Anlattıklarınızın doğruluğundan şüphe duymuyorum sevgilidostum," dedi, "ama ben de sağlam bir kaynaktan haber almıştım.La Tour d'Auvergne Prensi anlatmıştı bana söylediklerimi."

"Sizin gibi bir âlimin hâlâ La Tour d'Auvergne Prensi demesineşaşırdım," diye araya girdi Guermantes Dükü; "katiyen öyleolmadığını biliyorsunuz. O aileden tek bir kişi kaldı hayatta. O daOriane'ın dayısı, Bouillon Dükü'dür."

"Mme de Villeparisis'nin kardeşi mi?" diye sordum, bu hanımıngenç kızlık soyadının Bouillon olduğunu hatırlayarak.

"Ta kendisi. Oriane, Mme de Lambresac sizi selamlıyor."Gerçekten de Lambresac Düşesi'nin tanıdığı birisine yönelttiği

hafif bir tebessümün, bir akanyıldız gibi arasıra belirip sonrageçtiği fark ediliyordu. Ama bu tebessüm, etkin bir olumlama,sessiz fakat açık seçik bir lisan olarak biçimleneceği yerde,


95

neredeyse hiç vakit geçirmeden, dağılıp hiçbir şeyi ayırt etmeyendüşünsel bir esrimeye dönüşüyor, bu arada düşesin başı, hafifbunak, yüksek rütbeli bir rahibin, Komünyon törenindekikalabalığa doğru başını eğişini hatırlatan, mutlu bir kutsamahareketiyle eğiliyordu. Mme de Lambresac katiyen bunak değildi.Ama ben, kibarlığın bu özel, artık rastlanmayan türünü, dahaönceden de biliyordum. Hem Combray'de, hem de Paris'te,büyükannemin bütün hanım arkadaşları, bir sosyetetoplantısında selam verirken, sanki kilisede, rahibin ekmekleşarabı kaldırdığı anda veya bir cenazede, bir tanıdıklarınıgörmüşler ve kendisine duayla devam eden belli belirsiz bir selamgönderiyorlarmış gibi, meleksi bir havaya bürünürlerdi. NitekimM. de Guermantes'ın bir cümlesi de, yaptığım benzetmeyitamamladı. "Siz Bouillon Dükü'nü gördünüz," dedi M. deGuermantes bana. "Bugün öğleden sonra, siz geldiğinizde çalışmaodamdan çıkıyordu; kısa boylu, bembeyaz saçlı bir bey."Combray'li bir küçük burjuva zannettiğim adamdı bu; şimdidüşününce, Mme de Villeparisis'yle benzerliğini fark ediyordum.Lambresac Düşesi'yle büyükannemin arkadaşlarının uçucuselamları arasındaki benzerlik, ister küçük burjuvalardanoluşsunlar, ister büyük soylulardan, dar ve kapalı çevrelerde, eskidavranış biçimlerinin yaşamaya devam ettiğini ve ArlincourtVikontu'nun, Loısa Puget'nin çağında terbiyenin nasıl bir şeyolduğunu ve yansıttığı toplumsal bilinci bir arkeolog gibi buluportaya çıkarmamızı sağladığını bana gösterdiği için, ilgimiçekmeye başlamıştı. Bouillon Dükü'yle, onunla aynı yaştaCombray'li bir küçük burjuvanın görünüşleri arasındaki tıpatıpbenzerlik, (Saint-Loup'nun annesinin babası La RochefoucauldDükü'nün bir daguerreotype fotoğrafını görüp, giysileri, edası vetavrı bakımından büyükamcamın bir eşi olduğunu farkettiğimdebana çok çarpıcı gelen bir şeyi), toplumsal, hattâ kişiselfarklılıkların, aradan zaman geçince, bir çağın biçim birliği içinde


96

eridiğini hatırlatıyordu bana. Giysilerin benzerliği ve ayrıca,dönemin genel anlayışının çehrede yansıması, bir insanda,sadece söz konusu kişinin izzetinefsinde ve başkalarınınhayalinde büyük bir yer tutan sınıfına oranla, o kadar önemli biryer kaplar ki, Louis-Philippe dönemindeki büyük bir soylunun,XV. Louis dönemindeki büyük bir soyludan çok Louis-Philippedönemindeki bir burjuvaya benzediğini farketmek için,Louvre'un galerilerini dolaşmaya gerek yoktur.

O esnada, Guermantes Prensesi'nin himayesi altındaki, gür veuzun saçlı, Bavyeralı bir müzisyen, Oriane'ı selamladı. Düşesbaşını eğerek karşılık verdi, ama karısının, kendi tanımadığı,tuhaf görünümlü, zannınca çok kötü şöhretli birisiniselamladığını gören dük, "Bu görgüsüz de kim oluyor?"dercesine, sorgulayan ve haşin bir edayla karısına döndü. ZavallıMme de Guermantes'ın durumu zaten yeterince nazikti,müzisyen, bu dertli zevceye birazcık acısaydı, derhal oradanuzaklaşırdı. Ama o, belki herkesin gözü önünde, sessizceeğilmesine bir ölçüde sebebiyet vermiş olabilecek, dükün en eskidostlarının ortasında uğradığı hakaretin altında kalmamaisteğiyle ve Mme de Guermantes'ı, tanımadan değil, haklı olarakselamladığını göstermek için, belki de –daha ziyade aklagüvenmesi gereken bir anda– onu teşrifat kurallarını harfiyenuygulamaya iten gafın karanlık ve dayanılmaz ilhamına boyuneğerek, Mme de Guermantes'a daha da yaklaşıp, "Saygıdeğerdüşes, sayın düke takdim edilme şerefini bana bağışlamanızı ricaederim," dedi. Mme de Guermantes gerçekten perişandı. Amanihayet, istediği kadar aldatılan bir eş olsun, yine de GuermantesDüşesi'ydi ve tanıdığı insanları kocasına takdim etme hakkındanmahrummuş gibi gözükemezdi. "Basin," dedi, "izninizle size M.d'Herweck'i takdim edeyim."

Albay De Froberville, M. d'Herweck'in yersiz dileğinin yarattığı


97

sıkıntılı havayı dağıtmak için, "Yarın Mme de Saint-Euverte'egidecek misiniz diye sormuyorum bile," dedi Mme deGuermantes'a. "Paris'in tamamı orada olacak."

Bu arada Guermantes Dükü, patavatsız müzisyene doğru, tekbir hareketle ve adeta tek parça halinde döndü, meydanokurcasına, bir abide gibi, sessiz, kızgın, gök gürleten Jüpitermisali, birkaç saniye öylece, gözleri öfke ve hayretle alev alev, kıvırkıvır saçları bir kraterden fışkırırmış gibi, kıpırtısız durdu. Sonra,sanki kendisinden beklenen kibarlığı, ancak bir içgüdüye kendinikaptırarak yerine getirebilirmiş gibi ve bu meydan okuyantavrıyla, adeta hazır bulunan herkese, Bavyeralı müzisyenitanımadığını kanıtlamışçasına, beyaz eldivenli ellerini sırtındakavuşturup müzisyene öylesine iki büklüm eğilerek, öylesine birşaşkınlık ve öfke ifade eden, o kadar sert ve haşin bir selam verdiki, sanatçı bir yandan da tir tir titreyerek, karnına şiddetli bir kafadarbesi yememek için geri çekildi.

"Tesadüf bu ya, ben yarın Paris'te olmayacağım," diye cevapverdi düşes, Albay De Froberville'e. "Aslında itiraf etmememgerekirdi ama, ben bu yaşa geldim, hâlâ Monfort-l'Amaury' ninvitraylarını görmedim. Çok ayıp ama gerçek bu. İşte bu utançverici cehaleti ortadan kaldırmak için, yarın gidip bu vitraylarıgörmeye söz verdim kendi kendime."

M. de Breaute hınzır bir ifadeyle gülümsedi. Düşes bu yaşakadar gelip Monfort-l' Amaury'nin vitraylarını görmediğine göre,bu sanatsal gezinin ansızın, "sıcağı sıcağına" bir müdahalenin acilniteliğine bürünmediğini, yirmi beş yılı aşkın bir süredirertelendikten sonra, rahatlıkla bir yirmi dört saat dahageciktirilebileceğini anlamıştı. Düşesin projesi, Saint-Euvertesalonunun aslında katiyen seçkin bir yer olmadığının, evsahiplerinin, Le Gaulois'da çıkacak haberde, ismiyle övünmekistedikleri için davet edildiği ve orada bulunmayanlara, ya da


98

gitmeyen tek kişi düşes ise, bulunmayana, üstün bir seçkinlikdamgası vuran bir salon olduğunun, Guermantes tarzındabildiriminden başka bir şey değildi. M. de Breaute'nin inceliklineşesi, yüksek sosyete mensuplarının daha düşük konumlarınedeniyle taklit edemedikleri şeyleri Mme de Guermantes'ınyaptığını görünce, tarlasına bağlı köylünün, daha özgür vevarlıklı insanların başının üstünden geçtiklerini gördüğündegülümsemesi gibi, gülümseyerek duydukları şairane hazla iki katartan hoşnutluğu, M. de Froberville'in, göstermemeye çalışsa da,o anda hissettiği çılgınca hayranlıkla, uzaktan yakından alakalıdeğildi.

M. de Froberville, kahkahaları duyulmasın diye gösterdiğiçabayla pancar gibi olurken, sözleri neşeli hıçkırıklarla kesilerek,merhametli bir tavırla, "Ah! Zavallı Saint-Euverte Teyzem," diyehaykırdı, "üzüntüsünden yataklara düşecek! Olamaz! Zavallıkadın, düşesinden mahrum olacak, ne korkunç bir darbe, öldürürbu onu!" diye ekledi, gülmekten kıvranarak. Bu esrime içinde,ayaklarını yere vurmaktan, ellerini ovuşturmaktan kendinialamıyordu. Mme de Guermantes, iyi niyetini takdir ettiği, amaölümcül sıkıntısını pek farketmediği M. de Froberville'e tekgözüyle ve dudaklarının tek köşesiyle gülümseyerek, yanındanayrılmaya karar verdi. "Artık size veda etmek zorundayım,"diyerek, hüzünlü bir tevekkülle, bu durum kendisi için birmutsuzluk kaynağıymışçasına ayağa kalktı. Mavi gözlerininbüyüsünün altında, tatlı bir ezgiyi andıran sesi, bir perinin şiirseliniltisini getiriyordu akla. "Basin gidip biraz Marie'yle konuşmamıistiyor."

Aslında, Monfort-l'Amaury'ye gideceği için kendisine gıpta edipduran Froberville'i dinlemekten sıkılmıştı, oysa albayın, hem buvitrayların sözünü ilk kez işittiğini, hem de, dünyaları verseler,Saint-Euverte davetinden vazgeçmeyeceğini gayet iyi biliyordu.


99

"Hoşçakalın, sizinle pek konuşamadık, sosyetede böyle oluyorişte, görüşülemiyor, konuşulmak istenen şeyler konuşulamıyor,aslında hayatta her yerde durum aynı. Öldükten sonra daha iyiolmasını umut etmekten başka çaremiz yok. Hiç değilse o zamandekolte kıyafetler giymek zorunda olmayacağız. O bile kesin değil!Belki de önemli davetlerde kemiklerimizi ve kurtlarımızısergileyeceğiz. Neden olmasın? İşte buyrun, yaşlı Mme deRampillon'a bakın, sizce bu görüntüyle, açık bir elbise giymiş biriskelet arasında büyük bir fark var mı? Böyle görünmeye hakkıolduğu da bir gerçek, en azından yüz yaşında çünkü. Daha bensosyeteye yeni girdiğimde, önünde eğilmeyi reddettiğim kutsalcanavarlardan biriydi. Çok uzun süre önce öldüğünüsanıyordum; aslında bize sunduğu görüntünün tek açıklamasıda bu olabilirdi. Etkileyici, ayinsel bir görüntü."Camposanto'nun[7] ta kendisi!" Düşes, Froberville'in yanındanayrılmıştı; albay kendisine yaklaştı: "Size son bir şey söylemekistiyordum." Düşes biraz sinirlenerek, "Yine ne var?" dedi kibirlibir tavırla. Düşesin son anda Monfort-l'Amaury' dencaymasından korkan albay, "Mme de Saint-Euverte üzülür diyesize söylemeye cesaret edememiştim," dedi, "ama madem gitmeyidüşünmüyorsunuz, sizin adınıza memnun olduğumusöyleyebilirim, çünkü evlerinde kızamık var!" - "Aman Tanrım!"dedi, hastalıktan korkan Oriane. "Ama benim açımdan önemlideğil, kızamık geçirdim. İki kere geçirilmiyor nasılsa." - "Ohekimlerin söylediği; ben dört kere geçiren insanlar biliyorum.Her neyse, ben haber vermiş oldum." Albayın kendisine gelince,aylardır beklediği Saint-Euverte davetine gitmemeyekatlanabilmesi için, bu hayal ürünü kızamığa gerçektenyakalanıp yatağa çakılması gerekirdi. Bu davette, onca şıklığı birarada görmekten büyük bir zevk alacak, kimi başarısızlıklarısaptamaktan daha da büyük bir haz duyacak ve özellikle de, uzunbir süre boyunca, bu şıklıklarla yan yana bulunmuş olmakla


100

övünmenin, başarısızlıklara ise, abartarak ya da uyduraraküzülmenin mutluluğunu yaşayacaktı.

Düşesin yer değiştirmesini fırsat bilerek, ben de sonunda,Swann'ı sormak için sigara salonuna gitmek üzere ayağakalkabildim. "Babal'in anlattıklarının tek kelimesine bileinanmayın," dedi düşes bana. "Mole denen küçük hanım, asla oeve girmez. Bizi cezbetmek için öyle söylüyorlar. Kimseyievlerinde ağırlamıyor, hiçbir yere de davet edilmiyorlar. Swannkendisi itiraf ediyor, 'İkimiz tek başımıza şöminenin karşısındaoturuyoruz,' diyor. Her zaman biz dediği, yani kralın kullandığıgibi değil de, karısını dahil ederek konuştuğu için, ısraretmiyorum. Ama işin içyüzünü biliyorum," diye ekledi. O sırada,birbirlerinden farklı güzellikleri aynı kadından kaynaklanan, sonderece yakışıklı iki delikanlıyla karşılaştık. Guermantes Dükü'nünyeni metresi Mme de Surgis'nin oğullarıydı bunlar. İkisi deannelerinin eşsiz güzelliğiyle ışıldıyorlardı, ama her biri bugüzelliğin başka bir yanını almıştı. Mme de Surgis'nin şahaneheybeti, oğullardan birinin erkeksi bedeninde dalgalanıyor, aynıateşli, kızılımsı, sedefli solgunluk, annenin ve bu oğulunmermersi yanaklarını aydınlatıyordu; oysa kardeşine, annesininGrek alnı, kusursuz burnu, heykelsi boynu ve uçsuz bucaksızderinlikteki gözleri geçmişti; tanrıçanın bölüştürdüğü çeşitliarmağanlardan oluşan bu çifte güzellik, kaynağının, iki kardeşindışında olduğunu düşünmenin soyut hazzını sunuyordugörenlere; annelerinin başlıca özellikleri, iki ayrı bedendecisimleşmişti sanki; tıpkı Mars'ın Jüpiter'in Gücü, Venüs'ün deJüpiter'in Güzelliği oluşu gibi, biri annenin endamı ve teni, ötekide bakışıydı adeta. "Annemizle babamızın çok yakın dostu,"dedikleri M. de Guermantes'a büyük bir saygı' besledikleri halde,iki kardeşten büyüğü, sebebini belki anlamadan annesinedüşman olduğunu bildiği düşese yaklaşıp selam vermemeninuygun olacağını düşünüp, bizi görünce başını hafifçe çevirdi.


101

Hem aptal, hem de miyop olduğundan kendine ait fikirleroluşturmaya cesaret edemediği için daima ağabeyini taklit edenküçüğü de, başını aynı açıyla eğdi ve ikisi peş peşe, iki alegorikfigür gibi oyun salonuna doğru gittiler.

Oyun salonuna girdiğim anda, hâlâ güzel ama sinir krizinineşiğinde gibi görünen Citri Markizi beni durdurdu. Oldukça soylubir ailenin kızıydı ve çok parlak bir evlilik yapmak isteyip bunubaşarmış, büyükninesi bir Aumale-Lorraine olan M. de Citri'yleevlenmişti. Ama bu tatmini yaşar yaşamaz, inkârcı yapısınedeniyle, yüksek sosyete mensuplarına düşman kesilmiş, ancakbu nefreti, sosyete hayatına katılmasını katiyen engellememişti.Bir davette herkesle alay etmekle kalmaz, alaylarına öyle bir şiddetkatardı ki, gülmeyi yeterince buruk bulmaz, gırtlaktan çıkan birıslığa dönüştürürdü. Az önce yanımdan ayrılıp biraz uzaklaşmışolan Guermantes Düşesi'ni işaret ederek, "Ah!" dedi. "Beni şaşkınaçeviren, bu hayatı sürebilmesi." Bu sözler, kâfirlerinkendiliğinden doğru yola gelmemelerine şaşıran öfkeli bir azizeyemi aitti, yoksa kana susamış bir anarşiste mi? Ne olursa olsun, budokundurmanın mantıklı hiçbir gerekçesi yoktu. Bir kere, Mmede Guermantes'ın "sürdüğü hayat", Mme de Citri'ninkinden(hoşnutsuzluk hariç) hiç de farklı değildi. Mme de Citri, düşesinbu ölümcül fedakarlığı yapabilmesine, yani Marie-Gilbert'in birgece davetine katılmasına çok şaşırıyordu. Bu özel durumla ilgiliolarak şunu belirtmek gerekir ki, Mme de Citri, gerçekten iyi birinsan olan prensesi çok severdi ve davetine katılmasının, prensesiçok mutlu ettiğini biliyordu. Bu yüzden, bu davete gelebilmekiçin, bir dâhi olduğunu ve kendisine Rus koreografisinin sırlarınıöğreteceğini düşündüğü bir kadın dansçıyla randevusunu iptaletmişti. Mme de Citri'nin, Oriane'ın şu ya da bu konuğa selamverişini gördüğünde hissettiği yoğun öfkeyi bir ölçüdeanlamsızlaştıran bir başka gerçek de, Mme de Guermantes'ın, bukadar ilerlemiş bir safhada olmamakla birlikte, Mme de Citri'yi


102

yiyip bitiren hastalığın belirtilerini göstermesiydi. Zaten düşesin,bu hastalığın mikrobunu doğuştan taşıdığını daha önce degörmüştük. Son olarak da, Mme de Guermantes, Mme de Citri'dendaha zeki olduğu için, (sadece sosyeteye ilişkin olmayan) bunihilizmi yaşamaya, markizden daha fazla hakkı vardı, amabirtakım meziyetlerin, başkalarının kusurlarından duyulanrahatsızlığı artırmaktan ziyade, onlara katlanmayı kolaylaştırdığıda bir gerçektir; çok yetenekli bir insan, genellikle başkalarınınbudalalıklarına, bir budaladan daha az dikkat eder. Düşesin zekâtürünü oldukça etraflı şekilde tarif etmiş, bir deha olmasa da, hiçdeğilse değişik sözdizimi biçimlerini, (bir çevirmen gibi) ustalıklakullanabilen bir zekâ olduğunu görmüştük. Oysa Mme deCitri'nin, kendininkilere bu kadar benzer meziyetleriküçümsemesini haklı gösterebilecek bir özelliği yok gibiydi.Herkesi aptal bulurdu, ama konuşmalarında, mektuplarında,böylesine hor gördüğü kişilerden daha düşük bir düzey sergilerdi.Aslında öyle kuvvetli bir yok etme ihtiyacı vardı ki, sosyetedenvazgeçer gibi olduğunda, peşinden koştuğu zevkler, bu ihtiyacınkorkunç, çökertici gücü altında birbiri ardına ezildiler. Gecedavetlerinden vazgeçip müzik seanslarına katılmaya başladıktansonra, "Siz bunu, müzik dinlemeyi seviyor musunuz?" demeyebaşladı. "Doğrusu benim günüme bağlı. Ne kadar sıkıcı oluyorbazen! Ah! Beethoven'dan yaka silkiyorum!" Wagner'le, dahasonra Franck'la, Debussy'yle ilgili olarak, "yaka silkiyorum" demezahmetine bile katlanmıyor, yakasını tutup silkelemekleyetiniyordu. Çok geçmeden, her şey sıkıcı oldu. "Güzel şeyler nekadar sıkıcı! Ah! Tablolar delirtiyor insanı... Çok haklısınız,mektup yazmak ne kadar sıkıcı!" Sonunda, hayatın kendisininçok sıkıcı olduğunu bildirdi, ama neye göre kıyaslama yaptığı pekanlaşılamadı.

Guermantes Düşesi'nin, evlerinde akşam yemeğine katıldığımilk gece bu salonla ilgili söylediklerinden ötürü müdür bilmem


103

ama, oyun ya da sigara salonu, resimli döşemesiyle, üç ayaklımobilyalarıyla, insanın gözünün içine bakan tanrı ve hayvanfigürleriyle, koltukların kollarına uzanmış sfenksleriyle vebilhassa, Etrüsk ve Mısır sanatının bir ölçüde taklidi olansembollerle kaplı mermer ya da mineli mozaikten dev masasıylabu salon, bende tam bir sihirli oda izlenimi uyandırdı. Işıl ışılparlayan o falcı masasına yaklaştırılmış bir koltukta oturan,kâğıtlara hiç dokunmayan, etrafında olup bitenlerdenetkilenmeyen, benim içeri girdiğimi fark edemeyecek durumdakiM. de Charlus de, iradesinin ve zihninin bütün gücünü falbakmaya yoğunlaştırmış bir sihirbaza benziyordu gerçekten.Tıpkı üçayağının üstündeki bir Pythia gibi, gözleri yuvalarındandışarı uğramış, ayrıca, en basit hareketlerin bile durdurulmasınıgerektiren çalışmasını hiçbir şey bölmesin, dikkati dağılmasındiye, (önündeki problemi çözünceye kadar başka hiçbir şeyyapmak istemeyen bir hesap uzmanı gibi), az önce dudaklarınınarasında duran ve artık gerekli zihin özgürlüğüne sahipolmadığından içemediği purosunu da, bir kenara bırakmıştı.Karşısındaki koltuğun kollarının üzerinde diz çökmüş iki tanrıyıgördüğünde, insan baronun, Sfenks'in bilmecesini çözmeyeçalıştığını zannedebilirdi, ama aslında çözmeye çalıştığı, oyunoynamak üzere o koltuğa oturmuş olan, genç ve canlı birOidipus'un bilmecesiydi. M. de Charlus'ün, böylesine bir çabayla,bütün manevi güçlerini uyguladığı ve doğrusu geneldegeometrik anlamda incelediklerimizden olmayan çehre, gençSurgis Markisi'nin yüz hatlarının çizdiği çehreydi; M. de Charlusbu çehrenin karşısında o kadar derin düşüncelere dalmıştı ki,sanki bu yüz, sırrını ya da formülünü bulmaya çalıştığı birbulmaca, bir bilmece, bir cebir problemiydi. Baronun karşısındaki,bu Tanrı buyruğunun yazılı olduğu levha üzerindeki bilmecemsiişaretler ve şekiller, delikanlının kaderinin yönünü yaşlıbüyücünün anlamasını sağlayacak olan büyü kitabıydı adeta.


104

Baron, ansızın kendisine baktığımı farketti, bir rüyadan uyanırgibi başını kaldırdı ve kızararak gülümsedi. O esnada, Mme deSurgis'nin öteki oğlu, oyun masasındaki kardeşinin kâğıtlarınabakmak üzere, yanına geldi. M. de Charlus, iki delikanlının kardeşolduklarını benden öğrendiğinde, böylesine harikulade vebirbirinden farklı şaheserler yaratan bir ailenin kendisindeuyandırdığı hayranlığın yüzüne yansımasını engelleyemedi.Baron, Mme de Surgis-le-Duc'ün iki oğlunun, anneleri gibibabalarının da bir olduğunu öğrense, heyecanı daha da artardı.Jüpiter'in çocukları birbirine benzemez, ama bunun nedeni, önce,bilge çocuklar doğuracağı kaderinde yazılı olan Metis'le, sonraThemis'le, ardından Eurynome'yle, Mnemosyne'yle, Leto'yla veen sonunda Iuno'yla evlenmiş olmasıdır. Oysa, Mme de Surgis,tek babadan, kendi güzelliklerini ayrı ayrı almış olan iki oğuldünyaya getirmişti.

Nihayet Swann da bu salona girince çok memnun oldum; oyunsalonu o kadar büyüktü ki, önce beni görmedi. Memnuniyetimhüzünle karışıktı; diğer davetlilerin belki duymadıkları bu hüzün,onlarda, yakın gelecekteki bir ölümün, halk arasında söylendiğişekliyle, insanın yüzünde okunan ölümün beklenmedik vekendine özgü biçimlerinin yol açtığı bir tür büyülenmeyedönüşmüştü. Swann'ın yüzüne yönelen bütün bakışlarda,neredeyse kırıcı denebilecek bir şaşkınlık, uygunsuz bir merak,acımasızlık, kendine dönük, hem rahat, hem kaygılı birmuhasebe vardı (Robert olsa, bir suave mari magno[8] ve mementoquia pulvis[9] karışımı derdi); hastalık, bu çehrenin yanaklarını,tıpkı küçülen bir ay gibi öyle kemirmiş, oymuştu ki, bir tek açı(şüphesiz Swann'ın kendine baktığı açı) hariç, nereden bakılsa,sadece bir optik yanılsamayla derinlik görüntüsü kazanabilen,dayanıksız bir dekor gibi kesiliveriyorlardı. Swann'ın, uzunyıllardır hoş bir çehrenin içinde kaybolan palyaço bumu, belkiartık kendisini daha küçük gösteren yanaklar mevcut olmadığı


105

için, belki de bir tür zehirlenme sayılabilecek damar sertliği,ayyaşlık gibi onu kızarttığı veya morfin gibi şekilsizleştirdiği için,şimdi koskocaman, şişik, kıpkırmızı görünüyor, Valois soyundanbir meraklının burnundan çok, yaşlı bir Yahudinin burnunabenziyordu. Zaten bu son günlerde ırkı, kendine özgü fiziksel tipiSwann'da daha belirgin biçimde ortaya çıkarıyor, aynı zamandadiğer Yahudilerle manevi dayanışma duygusunu dapekiştiriyordu; Swann'ın, görünürde hayatı boyunca unutmuşolduğu bu dayanışma, ölümcül hastalığının, Dreyfus Davası'nın,Yahudi düşmanlığı propagandasının üst üste binmesiyleuyanmıştı. Bazı Yahudiler vardır ki, çok incelikli, hassas sosyeteinsanları olmalarına rağmen, içlerinde, hayatlarının belirli birânında, tıpkı bir piyesteki gibi ortaya çıkmak üzere, yedekte,kuliste hazır bekleyen kaba saba bir insan ve bir peygamberbarındırırlar. Swann, peygamberlik yaşına gelmişti. Hiç şüpheyok ki, eriyen bir buz kütlesinden koca koca tabakaların kopmasıgibi, hastalığın etkisi sonucunda, bütün halinde parçaların yokolup gittiği çehresiyle, çok değişmişti. Yine de, benim açımdangeçirdiği daha büyük değişim, ister istemez çok çarpıcı geliyordubana. Karşılaşmaktan hiç mi hiç rahatsız olmadığım bu üstün,kültürlü adamı, nasıl olup da bir zamanlar, Champs-Elysees'degörünmesiyle, kalbimin çarpıntısından ipek astarlı pelerinineyaklaşmaktan utanacak kadar, böyle bir yaratığın yaşadığıdairenin kapısını çalarken sonsuz bir heyecan ve korkuyakapılacak kadar bir esrarla donattığımı anlayamıyordum; bütünbunlar, yalnız evinden değil, şahsından da yok olup gitmişti,onunla sohbet etme fikri bana hoş gelebilirdi de gelmeyebilirdi de,ama sinir sistemimi katiyen etkilemiyordu.

Üstelik, daha o öğleden sonra –yani birkaç saat önce– kendisiniGuermantes Dükü'nürı çalışma odasında gördüğümden beri deçok değişmişti! Prensle gerçekten aralarında bir tartışma geçmişve bundan dolayı allak bullak mı olmuştu? Bu konuda tahmin


106

yürütmek gereksizdi. Çok hasta olan birisinden istenen en küçükçaba, onun için derhal aşırı bir bitkinlik haline gelir. Zatenyorgunken, bir gece davetinin sıcağına azıcık maruz kalsa bile,yüzü, fazlasıyla olgun bir armudun veya ekşimeye yakın sütünbir günden kısa bir sürede geçirdiği değişimin aynısına uğrayarakdağılır, morarır. Üstelik, Swann'ın saçları da yer yer seyrelmişti,Mme de Guermantes'ın ifadesiyle, kürkçüye ihtiyaç gösteriyordu,kâfur sürülmüş, hem de kötü sürülmüş gibiydi. Tam sigarasalonunu boydan boya geçip Swann'la konuşacakken, ne yazık kiomzuma bir el yapıştı: "Merhaba yavrucuğum, iki günlüğüneParis'teyim. Sana uğradım, burada olduğunu söylediler, yaniyengem, davetini şereflendirmemi sana borçlu." Saint-Loup'ydubu. Konağı ne kadar güzel bulduğumu söyledim. "Evet, tam tarihianıt havasındadır. Ben can sıkıcı buluyorum. Palamede Dayımınyanına gitmeyelim, yakalanırız. Mme Mole biraz önce gittiği için(şu sıralar revaçta olan o çünkü), dayım ne yapacağını şaşırmışdurumda. Görülmeye değermiş, kadının yanından hiçayrılmamış, ancak arabasına bindirdiğinde bırakmış yakasını.Dayıma kızdığım yok, sadece bana hep çok sert davranmış olanaile meclisinin, bilhassa gününü gün eden akrabalardan oluşmuşolması komiğime gidiyor; en başta da, aralarında eğlenceye endüşkünleri, vasime karşı haklarımı koruyan, Don Juan kadar çoksayıda kadınla birlikte olmuş, bu yaşında bile pes demeyenCharlus Dayım. Bir ara, mahkeme vesayeti altına girmem sözkonusu olmuştu. Bütün bu ihtiyar çapkınlar konuyu görüşmeküzere toplanıp ahlâk dersi vermek amacıyla, annemi üzdüğümüsöylemek için beni çağırdıklarında, kendilerine bakıncagülmelerini tutamıyorlardı herhalde. Meclisin kimlerdenoluştuğunu bir incele bak, özel olarak en çok fındık kırmış olanlarseçilmiş adeta."

M. de Charlus'ü, arkadaşımın şaşkınlığını haklı bulduğum içindeğil, aslında daha sonra zihnimde değişecek olan başka birtakım


107

nedenlerle, bir yana bırakırsak, Robert'in, geçmişte çılgınlar gibieğlenmiş, ya da hâlâ eğlenen akrabaların, bir delikanlıya sağduyudersleri vermelerini abes bulması, büyük hataydı. Meselesoyaçekimden, ailevi benzerliklerden ibaret olsa bile, azarı çekenamcanın, paylamakla görevlendirildiği yeğenle aşağı yukarı aynıkusurlara sahip olması, kaçınılmazdır. Ayrıca amca, bu işiyaparken katiyen ikiyüzlülük etmiş olmaz, çünkü her yenidurumda, "başka bir şey"in söz konusu olduğunu zannetmeeğilimi, her insan gibi amcayı da yanıltır; bu eğilim sayesindeinsanlar, sanatsal, siyasal, vs. hataları benimserken, on yıl önce,kınadıkları bir başka resim akımıyla, nefret edilmeye layıkolduğunu düşündükleri bir siyasal sorunla ilgili olarak ortayakoydukları ve şimdi vazgeçtikleri doğruları, yeni bir görünümebüründüklerinde tanımaz, hataların aynı hatalar olduğunufarketmezler. Ayrıca, amcanın kusurları, yeğeninkilerden farklıolsa bile, bu kusurların nedeni bir ölçüde kalıtım olabilir yine de,çünkü sonuç her zaman, kopyanın aslına benzemesi gibi sebebebenzemeyebilir ve amcanın kusurları daha ağır olsa da, o bunları okadar ciddi görmeyebilir.

M. de Charlus, Saint-Loup'nun dayısının gerçek eğilimlerinibilmediği dönemde, hattâ baronun kendi eğilimlerini açığavurduğu dönemde, Robert'e öfkeli çıkışlar yaptığında, bir yükseksosyete mensubunun bakış açısından, Robert'in kabahatlerininkendisininkilerden çok daha büyük olduğunu, pekâlâsamimiyetle düşünüyor olabilirdi. Dayısı kendisine lafanlatmakla görevlendirildiği sırada Robert'in, muhitinden aforozedilmesine ramak kalmamış mıydı; Jockey Kulübü'ne üyeliği azkalsın veto edilmiyor muydu; en düşük sınıftan bir kadın içinyaptığı çılgınca masraflarla, bir teki bile yüksek sosyetedenolmayan insanlarla, yazarlarla, oyuncularla, Yahudilerledostluklarıyla, hainlerinkinden farkı olmayan fikirleriyle, bütünyakınlarına çektirdiği ıstırapla, herkesin alay konusu değil miydi?


108

Bu utanç verici yaşayışı, bugüne kadar bir Guermantes olarakkonumunu korumayı, hattâ yükseltmeyi bilmiş, sosyetede sonderece imtiyazlı, en seçkin çevrelerce aranan, pohpohlanan birkişi olmayı başarmış, bir Bourbon prensesiyle, üstün bir kadınlaevlenip onu mutlu edebilmiş, hatırasına sosyetede alışılmamışölçüde tutkulu, özenli bir saygı beslemiş ve böylece iyi bir evlatolduğu kadar iyi bir koca da olmuş olan M. de Charlus'ünhayatıyla herhangi bir açıdan karşılaştırılabilir miydi?

"Peki ama M. de Charlus'ün o kadar çok sayıda metresiolduğundan emin misin?" diye sordum; şüphesiz, Robert'ekeşfettiğim sırrı ifşa etmek gibi şeytanca bir niyetim yoktu, amayine de, bir yanılgıyı böylesine kesin ve kibirli bir biçimdesavunuşunu duymak, beni sinirlendirmişti. Benim bir saflığımolarak gördüğü şeye omuz silkmekle yetindi. "Aslında bu yüzdenkendisini ayıplıyor da değilim, kesinlikle haklı olduğunudüşünüyorum." Ardından, Balbec'teyken (kadınları baştançıkartan erkekleri lanetlemekle yetinmediği, ölümü, bu suça layıktek ceza olarak gördüğü sırada) kendisini dehşete düşürecek olanbir kuramı özetlemeye başladı. Bunun sebebi, o sıralar hâlâ aşkınve kıskançlığın pençesinde olmasıydı. Bana randevuevlerinimethedecek kadar ileriye gitti. "İnsan aradığını, orduda dediğimizgibi, dengini ancak orada bulabiliyor." Artık bu tür yerlere karşı,Balbec'teyken değindiğim zaman kendisini isyan ettiren tiksintiyiduymuyordu; onun bu sözlerinin üzerine, Bloch sayesinde böylebir yerle tanıştığımı söylediğimde ise, Robert, Bloch'un gittiğievin, "müthiş sefil bir yer, yoksulların cenneti" olması gerektiğicevabını verdi. "Aslında belli de olmaz; neredeydi?" Kaçamak bircevap verdim, çünkü Robert'in öylesine sevdiği Rachel'in, birLouis altını karşılığı kendini orada sattığını hatırlamıştım. "Herneyse, ben sana müthiş kadınların gittiği, çok daha iyi yerleröğreteceğim." Ben, onun bildiği ve gerçekten de Bloch'un tavsiyeettiği evden çok daha iyi olmaları gereken evlere bir an önce beni


109

götürmesini isteyince, samimi bir üzüntüyle, ertesi gün Paris'tenayrılacağı için bu sefer götüremeyeceğini belirtti. "Bir dahakigelişime kalacak," dedi. "Göreceksin, genç kızlar bile var," diyeekledi, esrarengiz bir tavırla. "Bir kızcağız var, soyadı... sanıyorumd'Orgeville' di, tam olarak söylerim sonra, son derece iyi bir aileninkızı; annesi yanılmıyorsam La Croix-l'Eveque'lerden, yükseksosyeteden insanlar, hattâ bildiğim kadarıyla Oriane Yengemle birakrabalıkları bile var. Zaten kızı görür görmez, iyi bir ailedenolduğu anlaşılıyor." (Robert'in sesinin üzerindenGuermantes'ların Cini'nin gölgesinin, çok yüksekten, hiçdurmadan, bir bulut gibi geçip gittiğini sezdim.) "Harika bir olaygibi geliyor bana. Annesiyle babası hep hasta, kızlailgilenemiyorlar. Kızcağız da oyalanıyor işte; bak bu çocuğueğlendirmen için sana güveniyorum!" - "Ya! Ne zaman geleceksinpeki?" - "Bilmiyorum, ama mutlaka düşeslerde inat etmezsen,"(aristokratlar için gerçekten parlak tek mevki, halk arasındaprenses dendiği gibi, düşeslik unvanıdır), "bir başka tarzda, MmePutbus'ün baş oda hizmetçisi var."

O esnada, Mme de Surgis, oğullarını aramak üzere oyunsalonuna girdi. Kendisini görüp yanına giden M. de Charlus'ünkibarlığı, markizi özellikle şaşırtıp sevindirdi; çünkü öteden beriOriane'ın koruyucusu olarak geçinen ve –hem mirası nedeniyle,hem de düşesi kıskandıklarından, çoğunlukla dükün isteklerinekarşı çıkmayan– ailede, ağabeyinin metreslerine acımasızcamesafeli davranan tek kişi olan baronun, kendisine karşı buz gibibir tavır takınmasını bekliyordu. Bu yüzden de Mme de Surgisbarondan göreceğini sandığı muamelenin sebeplerini gayet iyianlayabileceği halde, tam tersine karşılanmasının nedenlerinikatiyen kestiremedi. M. de Charlus, markizin, bir zamanlarJacquet tarafından yapılmış portresinden hayranlıkla söz ettikendisine. Hattâ hayranlığı, iyice artarak, heyecana dönüştü; bucoşku kısmen markizin kendisini bırakıp gitmesini engellemeye,


110

Robert'in, birlikleri belirli bir noktada tutulmak istenen düşmanordularından söz ederken dediği gibi, "ilerlemesini durdurmaya"yönelik, menfaate dayalı bir coşku olsa bile, aynı zamanda belkisamimiydi de. Çünkü herkes için Mme de Surgis'nin kraliçemsiduruşunu, gözlerini, oğullarında görüp takdir etmek bir zevkse,baron için de, bu güzellikleri, kendisi arzular esinlemeyen, amaesinlediği estetik hayranlıkla, uyandırdığı arzuları besleyen birportre misali, iki delikanlının annesinde toplu halde bulmak, tersyönde, ama bir o kadar büyük bir zevkti. Söz konusu arzular,geriye dönüp bakınca Jacquet'nin portresine tensel bir cazibekatıyordu; baron şu anda, Surgis kardeşlerin fizyolojik şeceresiniincelemek üzere o portreyi seve seve satın alırdı.

"İşte, abartmadığımı görüyorsun," dedi Robert. "Dayımın Mmede Surgis'ye gösterdiği yakınlığa baksana. Hattâ bu, beni bileşaşırttı. Oriane bilse, küplere binerdi. Doğrusu, özellikle bununüzerine çullanmasını gerektirmeyecek kadar çok kadın varetrafta," diye ekledi; âşık olmayan herkes gibi Robert de, insanınsevdiği kişiyi uzun uzadıya düşünüp taşınarak, çeşitlimeziyetlere, uygunluklara göre seçtiğini düşünüyordu. ZatenRobert, kendini kadınlara adamış sandığı dayısı hakkında büyükbir yanılgı içinde olmasının yanısıra, hıncının etkisiyle, M. deCharlus'ü fazlasıyla hafife alıyordu. Birisinin yeğeni olup dabundan zarar görmemek, her zaman mümkün olmaz.Çoğunlukla kalıtımsal bir alışkanlık, er geç onun aracılığıylayeğene geçer. Bu şekilde, Alman komedisi Amca Rolünde Yeğen'le aynı başlığı taşıyan, amcanın, istemeyerek de olsa,kıskançlıkla, yeğeninin sonunda kendisine benzemesinigözettiği, birçok portreden oluşan bir galeri düzenlenebilir. Hattâdaha da ileri giderek, bir kan bağı olmayan, yeğenin karısınınamcaları olan akrabalar da dahil edilmediği takdirde, galerinineksik kalacağını söyleyebiliriz. M. de Charlus'ler, yegâne iyikocaların, üstüne üstlük, bir kadının kıskanmadığı yegâne


111

kocaların kendileri olduklarından o kadar emindirler ki, genellikle,kız yeğenlerine olan sevgilerinden ötürü, onları da birer Charlus'leevlendirirler. Bu da benzerlikler yumağını karmakarışık halegetirir. Kız yeğene beslenen sevgiye, bazen, nişanlısına beslenensevgi de eklenir. Bu tür evlilikler ender değildir ve genelliklemutlu denilen evliliklerdir.

"Neden söz ediyorduk? Öyle ya, o uzun boylu sarışından, MmePutbus'ün oda hizmetçisinden. Kadınlardan da hoşlanıyor, amasenin için farketmez herhalde; sana açıkça söyleyeyim, hiç bukadar güzel bir kadın görmedim." - "Biraz Giorgione havasındahayal ediyorum onu, öyle mi?" - "Tam bir Giorgione! Ah! Paris'tebiraz kalabilseydim keşke, ne müthiş şeyler var yapılacak! Sonrabir başkasına geçiverirsin. Biliyor musun, aşk denen şey koca biryalan, benim artık gözüm açıldı."

Çok geçmeden, Robert'in edebiyat konusunda da gözününaçılmış olduğunu şaşırarak farkettim; oysa son karşılaşmamızda,sadece edebiyatçılar konusunda uyanmış gibi görünmüştü bana("Hemen hepsi it, uğursuz takımı," demişti), ki bu da, Rachel'inkimi dostlarına beslediği haklı kinle açıklanabilirdi. Bu dostları,Rachel'i, "başka ırktan bir adam" olan Robert'in kendisinietkilemesine izin verirse, hiçbir zaman yetenekli bir oyuncuolamayacağına ikna etmişler, Robert'in kendilerini davet ettiğiyemeklerde, Rachel'le bir olup yüzüne karşı kendisini alayaalmışlardı. Ne var ki, Robert'in edebiyat aşkı, aslında herhangi birderinlikten yoksundu, öz benliğinden kaynaklanmıyordu,Rachel'e olan aşkının bir türeviydi sadece ve bu aşk yokolduğunda, onunla birlikte, aynı zamanda zevk düşkünlerineolan nefreti ve kadınların iffetine olan derin saygısıyla da birlikte,yok olup gitmişti.

M. de Charlus, "Şu iki delikanlının ne tuhaf bir halleri var! Şugarip oyun tutkusuna bakın, sayın markiz," dedi Mme de


112

Surgis'ye, kim olduklarından hiç haberi yokmuş gibi oğullarınıgöstererek, "Doğulu olsalar gerek, bazı tipik özellikleri var, belki deTürktürler," diye ekledi, hem sahte masumiyetini pekiştirmek,hem de, ileride, yerini yakınlığa bıraktığında, ancak baron kimolduklarını öğrendikten sonra başlayacak olan bu yakınlığın,sadece Mme de Surgis'nin oğulları sıfatından kaynaklandığınıkanıtlayacak hafif bir hoşlanrnazlık sergilemek için. Ayrıca, Tanrıvergisi küstahlığını sergilemekten haz duyan M. de Charlus, ikidelikanlının adını bilmediği farz edilen bu andan yararlanıp Mmede Surgis'yi harcayarak eğleniyor, Scapin'in, efendisinin kılığınagirmeyi fırsat bilip sopayı indirmesi gibi, her zamanki alaylarınısürdürüyor da olabilirdi.

"Onlar benim oğullarım," dedi Mme de Surgis, yüzü kızararak;daha erdemli değil de, daha zeki bir kadın olsa, kızarmazdı. Çünküo zaman, M. de Charlus'ün bir delikanlıya karşı takındığı mutlakilgisizliğin ya da alaycı tavrın, bir kadına gösterdiği tamamenyüzeysel hayranlık kadar samimiyetsiz olduğunu, gerçekmizacını ifade etmediğini anlardı.' Baronun durmadan, birbiriardına iltifatlar yağdırdığı bir kadın, bir yandan kendisiylekonuşurken, bir yandan da daha sonra farketmemiş gibi yaptığıbir erkeğe bakmasını kıskanabilirdi. Çünkü bu bakışlar, M. deCharlus'ün kadınlara bakışından farklıydı; derinlerden gelen, özelbakışlardı ve bir gece davetinde bile, tıpkı bir terzinin, hemenkıyafetlere yönelerek mesleğini ele veren bakışları gibi, safça,kaçınılmaz biçimde delikanlılara yönelirdi.

"Aa! Ne kadar ilginç," diye cevap verdi M. de Charlus, küstahlığıelden bırakmadan, düşüncesi, sözümona bulunduğu noktadançok farklı bir gerçekliğe gelmek için uzun bir mesafeyi katetmekzorunda kalmışçasına. "Ama ben tanımıyorum kendilerini," diyeekledi, hoşlanmazlığını ifade ederken biraz fazla ileri gitmiş veböylece markizin oğullarını kendisine tanıştırma niyetini felce


113

uğratmış olma korkusuyla. "Kendilerini size takdim etmeme izinverir miydiniz?" diye sordu Mme de Surgis çekinerek. "AmanTanrım! Nasıl isterseniz, ben memnun olurum, ama bu kadargenç insanlar için belki pek eğlenceli biri sayılmayabilirim," dediM. de Charlus, tekdüze bir tonda, kendisinden zorla bir nezaketkoparılmak istenen birinin duraksayan, soğuk tavrıyla.

"Arnulphe, Victurnien, gelin çabuk," dedi Mme de Surgis.Victurnien kararlı bir tavırla ayağa kalktı. Ağabeyinden ötesinigöremeyen Arnulphe, uysallıkla onu izledi.

"Şimdi sıra oğullarda," dedi Robert bana. "Öldürür insanıgülmekten. Evin köpeğine bile yaranmaya çalışır. Dayımjigololardan nefret ettiği için, iyice gülünç görünüyor. Bak nasılciddi ciddi dinliyor. Onları takdim etmeye kalkan ben olsaydım,ânında başından savardı beni. Dinle, benim gidip Oriane'a birmerhaba demem gerekiyor. Paris'te o kadar az kalacağım ki,kartvizit bırakmam gereken herkesi burada görmeye çalışacağım."

"Ne kadar iyi yetiştirilmiş çocuklar, ne kadar terbiyeliler,"diyordu M. de Charlus.

"Öyle mi sizce?" diye cevap veriyordu Mme de Surgismutlulukla.

Swann beni görünce, Saint-Loup'yla ikimizin yanına geldi.Swann'ın Yahudi neşesi, sosyete adamı şakaları kadar inceliklideğildi. "İyi akşamlar," dedi. "Aman Tanrım! Üçümüzü bir aradagörenler sendika toplantısı yapıyoruz zannedecekler. Yakındakasa nerede diye bakacaklar!" M. de Beauserfeuil'ün arkasındaolduğunu ve sözlerini işittiğini farketmemişti. General, farkındaolmadan kaşlarını çattı. Çok yakınımızdaki M. de Charlus'ünsesini duyuyorduk: "Ya, demek adınız Victurnien, AntikaKoleksiyonu"ndaki gibi," diyordu baron, iki gençle sohbetiniuzatmak için. "Evet, Balzac'ın romanı," diye cevap verdi Surgis


114

kardeşlerin büyüğü; adı geçen romancıdan tek bir satır bileokumamıştı, ama hocası, birkaç gün önce, adınınEsgrignon'unkiyle aynı olduğuna dikkatini çekmişti. Mme deSurgis, oğlunun kendini gösterdiğini ve M. de Charlus'ün buderin bilgi karşısındaki hayranlığını gördükçe, ağzı kulaklarınavarıyordu.

"Çok emin bir kaynaktan duyduğuma göre, Loubet yüzde yüzbizden yanaymış," dedi Swann, Saint-Loup'ya, ama bu kez generalduymasın diye sesini alçaltarak; Dreyfus Davası temel kaygısıolduğundan beri, karısının cumhuriyetçi dostları Swann içindaha ilginç olmaya başlamıştı. "Bizimle tıpatıp aynı kanıdaolduğunuzu bildiğim için söylüyorum bunu size."

"Yok canım, o kadar değil, çok yanılıyorsunuz," diye cevap verdiRobert. "Bulaştığıma çok pişman olduğum, baştan yanlış bir davabu. Benimle hiç ilgisi olmayan bir mesele. Şu anda işin başındaolsak, kesinlikle uzak dururdum. Ben askerim ve her şeyden önceordudan yanayım. Sen biraz M. Swann'ın yanında kal, birazdanbulurum seni, yengemin yanına gidiyorum."

Ne var ki Robert'in Mlle d'Ambresac'la sohbet etmeye gittiğinigördüm ve nişanlanmaları ihtimali konusunda bana yalansöylemiş olduğunu düşünüp üzüldüm. Robert'in bu gençhanıma, yarım saat önce, Ambresac'lar çok zengin olduğundanbu evliliği arzulayan Mme de Marsantes tarafından tanıştırıldığınıöğrenince rahatladım.

"Nihayet," dedi M. de Charlus, Mme de Surgis'ye, "bilgili,okuyan, Balzac'tan haberdar bir genç buldum. Üstelik artık çoknadir rastlandığı halde, benimle eşdeğerde, bizimkilerden birininevinde karşıma çıkması, beni daha da çok memnun etti," diyeekledi, eşdeğerde ve bizimkilerden kelimeleri üzerinde ısrarladurarak. Guermantes'lar istedikleri kadar bütün insanlarıbirbirine benzer buluyormuş gibi yapsınlar, "soylu" ve özellikle de


115

biraz daha az "soylu" insanlarla bir arada bulundukları önemliolaylarda, bu kişileri pohpohlamak isteyince, eski aile hatıralarınıortaya çıkarmakta tereddüt etmezlerdi. "Eskiden," diye devam ettibaron, "aristokrat demek, zekâ bakımından, maneviyatbakımından en üstün kişiler demekti. Oysa aramızda, Victurniend'Esgrignon'un kim olduğunu bilen birine ilk defa rastlıyorum.İlk demekle hata ettim. Bir Polignac'la bir Montesquiou da var,"diye ekledi M. de Charlus, bu çifte benzetmenin, markizin olsaolsa başını döndüreceğini bilerek. "Zaten oğullarınızın kimeçektiği de belli, annelerinin babası, XVIII. yüzyıla ait ünlü birkoleksiyonun sahibiydi. Bir gün lütfedip öğle yemeğinegelirseniz, size kendi koleksiyonumu gösteririm," dedi gençVicturnien'e. "Size Antika Koleksiyonu'nun, Balzac'ın kendi eliyledüzeltmiş olduğu ilginç bir basımını göstereceğim. İkiVicturnien'i birbirleriyle karşılaştırmak, benim için bir mutlulukolacak."

Swann'ın yanından ayrılma kararını bir türlü veremiyordum.Yorgunluğu, hastanın bedeninin, kimyasal reaksiyonlarıngözlendiği bir laboratuvar tüpünden başka bir şey olmadığıdüzeye gelmişti. Yüzünü kaplayan Prusya mavisi küçükbenekler, sanki canlılar âlemine ait değildi; lisede, "deneyler"yapıldıktan sonra bir "Fen" sınıfında durmayı son derece tatsızhale getiren türden bir koku yayıyorlardı etrafa. KendisineGuermantes Prensi'yle aralarında uzun bir konuşma geçipgeçmediğini ve bana aktarmak isteyip istemediğini sordum.

"Anlatırım," dedi, "ama siz önce biraz M. de Charlus ve Mme deSurgis'nin yanına gidin, ben sizi burada bekleyeceğim."

Gerçekten de M. de Charlus, Mme de Surgis'ye, fazlasıyla sıcakolan bu salondan çıkıp birlikte bir başkasında biraz oturmayıteklif ederken, annelerine katılmalarını, iki oğluna değil, banaönermişti. Böylece, iki genci tavladıktan sonra, onlara


116

aldırmıyormuş süsü veriyordu kendine. Üstelik, Mme deSurgis'ye epey kötü gözle bakıldığından, bana kolay yoldan birkibarlık yapmış oluyordu.

Maalesef, kaçış yolu olmayan bir pencere önü girintisine yenioturmuştuk ki, baronun alay konusu Mme de Saint-Euverteyanımızdan geçti. Geçerken, belki M. de Charlus'te uyandırdığıkötü duyguları farketmediğinin veya açıkça aldırmadığınınifadesi olarak ve bilhassa da, baronla böylesine dostça sohbet edenbir hanımla içli dışlı olduğunu göstermek için, ünlü güzelehorgörüyle bir merhaba dedi; Mme de Surgis ise, bir yandangözucuyla M. de Charlus'e bakarak, alaycı bir gülümsemeylekarşılık verdi. Fakat bulunduğumuz girinti o kadar dardı ki, Mmede Saint-Euverte bizim arkamızda, ertesi günkü davetlilerininpeşinde koşmaya devam etmek istediğinde sıkıştı kaldı ve kolaycasıyrılamadı; iki delikanlının annesine küstah belagatinisergilemek isteyen M. de Charlus, bu değerli fırsatı kaçırmamayaözen gösterdi. Benim bir art niyet gütmeden kendisine sorduğumsaçma sapan bir soru, arkamızda neredeyse kıpırdayamaz halegelmiş olan zavallı Mme de Saint-Euverte'in tek kelimesini bilekaçırmasına imkân bulunmayan, parlak bir söylev verme fırsatısundu barona.

"İnanır mısınız, bu münasebetsiz delikanlı," dedi Mme deSurgis'ye beni göstererek, "bu tür ihtiyaçları saklamak gerektiğinedair en ufak bir kaygısı olmadan, Mme de Saint-Euverte'indavetine gidip gitmeyeceğimi sordu bana, yani ishal olupolmadığımı sormak istedi sanırım. Olsam da, hafızam beniyanıltmıyorsa, ben sosyeteye girip çıkmaya başladığımdayüzüncü yaşını kutlayan birisinin evinden daha rahat bir yerdegiderirdim ihtiyacımı, yani onun evinde değil. Oysa, dinlemesionun kadar ilginç bir kişi olabilir mi? Kimbilir Birinciİmparatorluk döneminden, Restorasyon döneminden, ne tarihi


117

anılara şahit olmuş, o saygıdeğer bacakların hâlâ ne kadar çevikolduğuna bakılırsa, besbelli 'kutsal'lıkla ilgisi olmayan, amaherhalde epeyce 'açık saçık'[10] ne özel olaylar yaşamıştır! Ne var ki,kendisini bu heyecanlı dönemler konusunda sorguya çekmeme,koku alma duyumun hassasiyeti engel olur. Hanımefendininyakınımda olması bile yetiyor. Birdenbire, 'Aman Tanrım!Fosseptik çukurum açılmış,' diyorum kendi kendime, oysamarkiz bir çağrıda bulunmak üzere ağzını açmış oluyor sadece.Tahmin edersiniz ki, evine gitmek gibi bir felaket gelse başıma,fosseptik çukur, devasa bir vidanjöre dönüşürdü. Halbuki,hanımefendinin mistik ismi bana daima, her ne kadar kendisijübile yılını çoktan geçmiş olsa da, bir jübile neşesiyle, 'yoz'denilen şu aptalca dizeyi düşündürür: 'Ah! Yeşildi, yemyeşildi,ruhumun rengi o gün...'[11] Ama bana daha temiz bir yeşillikgerek. Yorulmak nedir bilmeyen ihtiyar kurdun 'garden partiler'verdiğini söylüyorlar, ben buna 'lağım gezintisi daveti' derim. Sizo pisliğin içine bulaşmaya gidiyor musunuz?" diye sordu, busefer canı sıkılan Mme de Surgis'ye. Baronun karşısındagitmeyecekmiş gibi yapmak isteyen, ama Saint-Euverte davetinikaçırmamak için hayatının birkaç gününü feda edebileceğini debilen Mme de Surgis, orta yolu seçti: kararsızlık. Bu kararsızlığıkadar aptalca bir heveslilikle ve sıradan bir kaygı ileri sürerek ifadeetti ki, M. de Charlus, kendisine hoş görünmeye çalıştığı halde,Mme de Surgis'yi gücendirmekten korkmadan, "tutturamadığını"göstermek için gülmeye koyuldu.

"Plan yapabilen insanlara hep hayran olmuşumdur," dedi Mmede Surgis; "ben çoğu kez son dakikada gidemeyeceğimibildiriyorum. Bir yazlık elbise meselesi yüzünden her şeydeğişebilir. O andaki duruma göre karar vereceğim."

Bana gelince, M. de Charlus'ün iğrenç söylevi canımı sıkmıştı.Garden parti sahibini lütuflara boğabilmek isterdim. Ne yazık ki,


118

siyaset dünyasında olduğu gibi sosyete dünyasında da, kurbanlaro kadar korkaktır ki, cellatlara uzun süre kızılamaz. Girişinitıkadığımız girintiden kurtulmayı başarmış olan Mme de Saint-Euverte, geçerken istemeden barona hafifçe değdi ve kendisindeher tür öfkeyi yok eden bir snobizm refleksiyle, hattâ belki de,daha önce mutlaka denemiş olduğu bu yöntemle konuya girmeumuduyla, "Ah! Pardon, Monsieur de Charlus, canınızıacıtmamışımdır umarım," diye haykırdı, efendisinin önünde dizçöküyormuşçasına. M. de Charlus, alaylı bir gülüşten başkakarşılık vermeye tenezzül etmeyerek, sadece bir "iyi akşamlar"bahşetti ki, markizin varlığını, ilk selamı markiz verdikten sonra,ancak farketmiş gibi yaptığı için, ayrıca bir hakaretti. SonundaMme de Saint-Euverte, içimi sızlatan, aşırı bir yaltaklanmaylabana yaklaştı ve bir kenara çekip kulağıma, "Kuzum, ben M. deCharlus'e ne yaptım ki?" diye fısıldadı. "Beni kendisine göreyeterince şık bulmuyorlarmış diyorlar," dedi, kahkahalarlagülerek. Ben ciddiyetimi bozmadım. Bir kere, aslında kimseninonun kadar şık olmadığını düşünüyormuş ya da düşündürmekistiyormuş havasına girmesini aptalca buluyordum. Ayrıca,komik olmayan sözlerine böyle kahkahayla gülen insanlar, buşekilde üstlerine aldıkları gülmeye katılma yükümlülüğündenbizi kurtarmış olurlar.

"Bazıları da, onu davet etmediğim için alındığını ilerisürüyorlar. Ama o da beni pek teşvik etmiyor. Bana surat asıyorsanki." (Deyim bence biraz hafif kalıyordu.) "Siz işin aslınıöğrenmeye çalışın bakalım, yarın gelip bana söylersiniz. Eğerpişmansa, gelmek istiyorsa, onu da getirin. Affetmekbüyüklüğün şânındandır. Hattâ Mme de Surgis'nin buna canısıkılacağı için, ben memnun bile olurum. Size tam yetkiveriyorum. Sizin bu meselelerde sezgileriniz çok kuvvetli, ayrıcadavetlilerime yalvarıyor gibi görünmek de istemem. Herhalükârda, siz kesin geliyorsunuz."


119

Swann'ın beni beklemekten yorgun düşmüş olacağınıdüşündüm. Zaten Albertine nedeniyle eve fazla geç dönmek deistemediğimden, Mme de Surgis ve M. de Charlus'ten izin isteyipoyun salonuna, hastamın yanına döndüm. Swann'a, prenslebahçede konuştuklarının, gerçekten (adını vermediğim) M. deBreaute'nin anlattığı gibi Bergotte'un kısa bir oyunuyla mı ilgiliolduğunu sordum. Swann kahkahalarla gülmeye başladı."İstisnasız tek kelimesi bile doğru değil, baştan aşağı uydurma,ayrıca çok da aptalca bir uydurma. Yanlışın böyle kendiliğindenüremesi çok inanılmaz bir şey. Kimden duyduğunuzusormayacağım, ama böylesine sınırlı bir çerçeve içinde, adım adımgeriye giderek nasıl oluştuğunu anlamak gerçekten ilginç olurdu.Ayrıca, prensin bana ne dediği insanları niye ilgilendirsin ki?İnsanlar çok meraklı. Ben hiçbir zaman meraklı olmadım; âşıkolduğum ve kıskandığım zamanlar hariç. Çok mu şey öğrendimsanki! Siz kıskanç mısınızdır?" Kıskançlık hissini hiç tatmadığımı,ne olduğunu dahi bilmediğimi söyledim Swann'a. "Doğrusutebrik ederim! Biraz kıskançlık, iki açıdan, tamamen tatsızsayılmaz. Birincisi, meraklı olmayan insanların, başkalarının yada en azından bir başkasının hayatıyla ilgilenmesine fırsat verir.İkincisi de, bir kadını sahiplenmenin, arabaya onunla birliktebinip yalnız göndermemenin hoşluğunu hissetmek, insana iyigelir. Ama bu, sadece hastalığın en başında veya tedavisineredeyse tamamlandığında geçerlidir. İkisinin arasında,kıskançlık işkencelerin en korkuncudur. Ayrıca sözünü ettiğimiki hoşluğu da pek az yaşadığımı söylemeliyim; birincisini, uzunuzun düşünme yeteneği olmayan mizacım yüzündenyaşayamadım, ikincisini de, koşullar yüzünden, kıskandığımkadın, daha doğrusu kadınlar yüzünden. Ama önemli değil. Sevgibittikten sonra bile, sevmiş olmak tamamen anlamsız değildir,çünkü daima başkalarının anlayamadığı nedenlerle sevilir. Buhislerin hatırasının sadece benliğimizde mevcut olduğunu


120

hissederiz; onu görmek için, kendi içimize bakmamız gerekir. Buidealist jargonla alay etmeyin lütfen, ama benim söylemekistediğim şu: Hayatı da, sanatı da çok sevdim. Eh, şimdi debaşkalarıyla bir arada yaşayamayacak kadar yorgundüştüğümden, yaşamış olduğum bu son derece kendime ait, eskiduygular, bütün koleksiyoncularda görülen saplantı yüzünden,çok değerli geliyor bana. Kalbimi bir vitrin gibi kendi önüme açıpbaşkalarının bilemeyeceği onca aşka tek tek bakıyorum. Artıkdiğer koleksiyonlarımdan daha bağlı olduğum bu koleksiyon içinde, kendi kendime, biraz Mazarin'in kitapları için dediği gibi,esasen hiçbir kaygı da duymadan, bütün bunlardan ayrılmanınçok can sıkıcı olacağını söylüyorum. Neyse, prenslekonuştuklarıma dönelim; bu konuşmayı bir tek kişiyeanlatacağım, o da siz olacaksınız." Oyun salonuna dönmüş olanM. de Charlus'ün yanı başımızda uzatıp durduğu konuşması,Swann'ı dinlememi engelliyordu. "Siz de çok okur musunuz?Neler yaparsınız?" diye sordu, Balzac'ın adını bile bilmeyen KontArnulphe'e. Ama kontun miyopluğu, her şeyi küçücükgörmesine sebep olup, kendisine çok uzakları görüyormuş gibibir hava verdiğinden, heykel gibi bir Yunan tanrısında enderrastlanan bir şiirsellik ortaya çıkıyor, gözbebeklerinde sanki uzak,esrarengiz yıldızlar parlıyordu.

"Beyefendi, çıkıp bahçede biraz dolaşalım mı?" dedim Swann'a;bu arada Kont Arnulphe, adeta gelişmesinin, en azından zihinselgelişmesinin, tamamlanmamış olduğunu belirten peltek birkonuşmayla, M. de Charlus'ün sorusuna kibarca, safça, ayrıntılıbir cevap vermekteydi: "Yoo! Ben daha ziyade golf, tenis, topoynarım, koşarım, en çok da polo oynarım." Minerva da, aynışekilde, bölündükten sonra, kimi kentlerde Akıl tanrıçasıolmaktan çıkıp, kendinin bir bölümünü, tamamen sporla,atçılıkla özdeş bir tanrıçada, "Athena Hippia"da cisimleştirmişti.Kont, Saint-Moritz'e kayak yapmaya da gidiyordu; nitekim Pallas


121

Tritogeneia da yüksek doruklarda dolaşır, atlılara yetişir. "Ya!"dedi M. de Charlus, alay ettiğini gizleme zahmetine bilekatlanmayan, ama öte yandan, kendisini başkalarından sonderece üstün görüp en az aptal olanların zekâsını müthişaşağıladığından, bunları, bir başka açıdan hoşuna gittiği sürece,en aptallardan pek de ayırmayan bir entelektüelin üstüntebessümüyle. M. de Charlus, sırf kendisiyle konuşmakla,Arnulphe'e, mutlaka herkesin fark edip imrendiği bir üstünlükbahşettiğini düşünüyordu. "Hayır," diye cevaplıyordu Swannsorumu, "yürüyecek gücüm yok, bir köşede otursak daha iyiolur, ayakta duracak halim kalmadı." Doğru söylüyordu; bununlabirlikte, konuşmaya başlamak bile, bir canlılık kazandırmıştı ona.Çünkü en somut yorgunluğun bile, özellikle sinirli insanlarda,bir bölümü, dikkate bağlıdır ve sadece hafıza tarafındansürdürülür. Yorulmaktan korktuğumuz an, birdenbire bitkindüşeriz; yorgunluğu atmak için, unutmak yeterlidir. ŞüphesizSwann, başlangıçta çökmüş, solmuş olan, ayakta duramayan,konuştukça, suya konmuş çiçek gibi canlanan ve saatler boyuncakendi sözlerinden, maalesef onları dinleyen ve kendileri dirildikçegiderek daha bitkin görünen kişiye aktarmadıkları bir güç alabileno yorulmak bilmez bezginlerden biri değildi. Ama Swann da,bireylerin kendilerinin de yaşama enerjisini, ölüme karşı direnciniadeta paylaştıkları o güçlü Yahudi soyundandı. Soylarının zulmeuğradığı gibi her biri de özel bir hastalığa yakalanır ve son dualarınsaati gelip, tıpkı bir Asur frizindeki gibi mekanik hareketlerleilerleyen uzak akrabaların dakik geçit töreni başlayıncaya kadar,inanılmaz derecede uzun süreler boyunca, korkunç ıstıraplariçinde, bir peygamber sakalının üzerinde son soluğunu alabilmekiçin açılan dev bir burundan ibaret kalıncaya dek, durmadançırpınırlar.

Bir yere oturmak üzere harekete geçtiğimizde, Swann, M. deCharlus'le Surgis kardeşler ve annelerinin oluşturduğu grubun


122

yanından ayrılmadan önce, Mme de Surgis'nin göğsünü iri iriaçılmış gözlerle, şehvetli ve uzman bakışlarla uzun uzunincelemekten kendini alamadı. Hattâ daha iyi görebilmek içinmonoklunu da taktı; bir yandan benimle konuşurken, arasıraMme de Surgis'ye de bakıyordu.

"Prensle aramda, kelimesi kelimesine şu konuşma geçti," dedioturduğumuzda; "biraz önce söylediklerimi hatırlarsanız, sırdaşolarak niçin sizi seçtiğimi anlayacaksınız. Ayrıca, ileride bir günöğreneceğiniz bir sebebi daha var. Guermantes Prensi, 'SevgiliSwann,' dedi bana, 'bir süredir sizinle görüşmekten kaçınıyormuşgibi göründümse, beni affedin.' (Hasta olduğum ve kendimherkesten kaçtığım için, hiç farkına varmamıştım böyle birşeyin.) 'Her şeyden önce, ülkeyi ikiye bölen uğursuz davakonusunda, benimkilere tamamen zıt fikirler beslediğiniziduymuştum ve zaten tahmin de ediyordum. Bu fikirleri benimkarşımda ifade etmeniz ise, benim için son derece üzücü olurdu.O kadar tedirgindim ki, iki yıl önce, eniştesi Hessen Grandükü,Dreyfus'ün masum olduğunu söylediğinde, prenses sert bircevap vermekle yetinmeyip, beni kızdırmamak için, bana hiçsözünü etmemişti. Aşağı yukarı o sıralarda, İsveç veliahtı Paris'egelmişti, herhalde İmparatoriçe Eugenie'nin Dreyfus taraftarıolduğunu duymuş ve prensesle karıştırarak (kabul edersiniz ki,karımın mevkisindeki bir kadınla, söylendiğinden çok dahadüşük bir tabakadan, üstelik basit bir Bonaparte'la evlenmiş birİspanyol kadının karıştırılması hayli ilginç), "Saygıdeğer prenses,"demişti, "sizi görmek benim için çifte bir mutluluk, çünküDreyfus Davası konusunda aynı fikirleri paylaştığımızı biliyorum,zaten Altes Bavyeralı olduğundan, başka türlüsü debeklenmezdi." Bunun üzerine prens, şu cevabı almıştı:"Monsenyör, ben artık sadece bir Fransız prensesiyim ve bütünyurttaşlarımla aynı düşünceleri paylaşıyorum." Hal böyleyken,azizim Swann, yaklaşık bir buçuk yıl önce, General de


123

Beauserfeuil'le bir konuşmamız, davanın yürütülmesinde birhata değil, vahim kanunsuzluklar yapıldığı şüphesini uyandırdıbende.'"

Konuşmamız, Mme de Surgis'yi uğurlarken, belki oğullarınedeniyle, belki de Guermantes'ların, yaşanan ânı sonaerdirmeme arzusu ve bunun yol açtığı kaygılı atalet yüzünden,biraz daha alıkoymak için duran (ve aslında bizimle hiçilgilenmeyen) M. de Charlus'ün sesiyle bölündü (Swann,anlattıklarının duyulmasını istemiyordu). Swann'dan bukonuyla ilgili daha sonra öğrendiklerim, Surgis-le-Duc soyadınagözümdeki bütün şiirselliğini kaybettirdi. Surgis-le-DucMarkizi'nin, arazisinde yaşayan yoksul kuzeni Surgis Kontu'ndançok daha parlak bir sosyal konumu, çok daha soylu hısımlarıvardı. Fakat unvanın sonundaki "le Duc" kelimesi, benimzannettiğim, hayalimde bu unvanı Bourg-l'Abbe'yle, Bois-le-Roi'yla, vs. birleştirmeme sebep olan kökten kaynaklanmıyordu.Restorasyon Dönemi'nde bir Surgis kontu, zamanının en zenginadamı ve krala bağlı derebeyi olan bir kimyasal maddeimalatçısının oğlu, zengin sanayici M. Leduc ya da Le Duc'ünkızıyla evlenmişti. Kral X. Charles da, bu evlilikten doğan çocukiçin, Surgis markiliği zaten aileye ait olduğundan, Surgis-le-Ducmarkiliği unvanını yaratmıştı. Bu burjuva soyadının eklenmesi,sınırsız serveti nedeniyle, ailenin bu koluyla krallığın en öndegelen aileleri arasındaki evlilikleri engellememişti. Şu andakiSurgis-le-Duc Markizi de, çok soylu bir ailedendi ve en yüksekdüzeyde bir mevki sahibi olabilirdi. Ne var ki, bir ahlâksızlıkşeytanı, markizi dürtmüş, o da, hazır mevkisini küçümseyerekkocasının evinden kaçmış, akla gelebilecek en rezil hayatıyaşamaya başlamıştı. Sonra, yirmi yaşında, elinin altındaykenküçümsediği yüksek sosyetenin eksikliğini, otuz yaşında, onyılın ardından, tek tük vefalı dostların dışında kimse kendisineselam vermezken, doğuştan sahip olduğu şeyi parça parça, emek


124

emek tekrar ele geçirmeye giriştiğinde (ki oldukça sık rastlananbir gidiş dönüştür), acı bir biçimde hissetmişti.

Bir zamanlar reddetmiş olduğu ve sonra da kendisini reddedensoylu akrabalarına gelince, onlara tekrar kavuşmaktan duyacağımutluluğa, birlikte yad edebilecekleri çocukluk anılarını bahanegösteriyordu. Snopluğunu gizlemek amacıyla bunu ifadeederken, belki zannettiği kadar da yalan söylemiyordu. "Basinbenim bütün gençliğimdir!" demişti, dük kendisiyle barıştığında.Gerçekten de söylediğinde bir doğruluk payı vardı. Ancak markiz,âşık olarak dükü seçerken, yanlış bir hesap yapmıştı. ÇünküGuermantes Düşesi'nin bütün hanım arkadaşları onun tarafınıtutacak, böylece Mme de Surgis, onca zorlukla tırmandığı bubayırdan aşağı ikinci kez inecekti. "Pekâlâ!" diyordu, konuşmayıuzatmak isteyen M. de Charlus, markize. "O güzel portreyesaygılarımı sunmayı ihmal etmeyin. Nasıl kendisi? Nerelerde?" -"Ama biliyorsunuz," diye cevap verdi Mme de Surgis, "bende değilartık; kocam beğenmedi o portreyi." - "Beğenmedi ha! Çağımızınşaheserlerinden birini, Nattier' nin Châteauroux Düşesi'neeşdeğer, onun kadar heybetli ve zalim bir tanrıçayıölümsüzleştiren bir portreyi beğenmedi demek! Ah! O küçükmavi yaka! Vermeer asla bir kumaşı bu kadar ustalıklaresmetmemiştir; Swann en sevdiği ressamın, Delft'li ustanınintikamını almak için bize saldırmasın diye fazla yüksek seslesöylemiyorum." Markiz arkasına dönüp, selam vermek üzereayağa kalkmış olan Swann'a gülümseyerek elini uzattı. AmaSwann, markizin elini sıkarken, boynunu yakından ve yukarıdangörünce, epeyce ilerlemiş olan yaşı, belki başkalarınındüşüncelerine aldırmadığından iradesini, belki de arzuyucoşturup gizlemeyi sağlayan direnci kırarak fiziksel gücünüelinden almış olduğu için, neredeyse hiç gizlemeye çalışmadan,korsajın derinliklerine dikkatli, ciddi, yoğun, adeta kaygılıbakışlarını dikti ve kadının parfümüyle sarhoş olan burun


125

delikleri, uçup uzaktan gördüğü çiçeğin üstüne konmayahazırlanan bir kelebek gibi titredi. Ansızın, kapılmış olduğusarhoşluktan kendini kopardı; Mme de Surgis de, rahatsız olmaklabirlikte, derin bir iç çekişini bastırdı, çünkü arzu bazen son derecebulaşıcıdır. "Ressam gücendi," dedi markiz M. de Charlus'e "veresmi geri aldı. Şimdi Diane de Saint-Euverte'in evinde olduğunusöylemişlerdi." - "Bir şaheserin bu kadar zevksiz olabileceğinekatiyen inanamam," diye cevap verdi baron.

"Portresinden söz ediyor ona. O portre hakkında ben de Charluskadar güzel konuşurdum," dedi Swann bana, serserilik taslayanbir tonda kelimeleri uzatıp, bir yandan da uzaklaşan çiftigözleriyle takip ederek. "Üstelik ben Charlus'ten şüphesiz dahafazla zevk alırdım bunu yapmaktan," diye ekledi.

M. de Charlus hakkında söylenenlerin doğru olup olmadığınısordum Swann'a; bu soru çifte bir yalan içeriyordu, çünkühakkında herhangi bir şey söylenip söylenmediğini bilmediğimgibi, söylemek istediğim şeyin doğru olduğunu da, o gün öğlesonrasından beri biliyordum. Swann, saçma sapan bir şeysöylemişim gibi omuz silkti.

"Charlus harikulade bir dosttur. Ama söylememe gerek bile yok,tamamen platonik bir dostluktur bu. Diğer insanlardan dahaduygusaldır, o kadar; öte yandan, kadınlarla hiçbir zaman pekileriye gitmediği için de, sözünü ettiğiniz manasız dedikodularrağbet gördü. Charlus dostlarını çok seviyor olabilir, ama hiçkuşkunuz olmasın ki, kafasının ve kalbinin dışında hiçbir ilişkiyaşamamıştır. Neyse, belki iki dakika rahat rahat konuşabiliriz.Guermantes Prensi sözlerine şöyle devam etti: 'İtiraf ederim ki,davanın yürütülmesinde bir kanunsuzluk olması ihtimali,bildiğiniz gibi orduya olan sonsuz bağlılığım nedeniyle, benimiçin son derece üzücüydü; konuyu generalle tekrar görüştüm vene yazık ki, hiçbir şüphem kalmadı. Size açıkça söyleyeyim,


126

bütün bu müddet boyunca, masum bir insanın, cezaların enağırına uğrayabileceği fikri, aklımın ucundan bile geçmemişti.Ama bu kanunsuzluk düşüncesi aklımdan hiç çıkmadığından,daha önce okumak istemediğim şeyleri incelemeye koyuldum vebu sefer, yalnızca kanunsuzluğa değil, masumiyete de ilişkinşüpheler içinde kıvranmaya başladım. Bu konuyu prenseseaçmamam gerektiğini düşündüm. Tanrı biliyor, o da benim kadarFransız oldu. Her şeye rağmen, onunla evlendiğimden beri,bütün güzellikleriyle Fransamızı ve benim gözümde enmuhteşem yanı olan ordusunu karıma gösterip beğendirmek içino kadar uğraşmıştım ki, her ne kadar birkaç subayla sınırlı dakalsa, şüphelerimi ona açmak, dayanamayacağım bir ıstıraptıbenim için. Ne var ki, ben bir asker ailesinin evladı olduğum içinsubayların hata yapabileceğine inanmak istemiyordum.Beauserfeuil'le tekrar konuştum; birtakım kirli dolaplarçevrildiğini, mektubun Dreyfus'e ait olmayabileceğini, ama suçluolduğuna dair kesin kanıtların bulunduğunu itiraf etti. Henri'ninbelgesiydi bu. Birkaç gün sonra, sahte bir belge olduğunuöğrendik. O günden itibaren her gün prensesten gizli Le Siecle'i,L'Aurore'u okumaya başladım; kısa süre sonra artık hiçbirşüphem kalmadı, geceleri uyku uyuyamıyordum. Maneviacılarım konusunda dostumuz Peder Poire'ye açıldım veşaşkınlıkla, onun da aynı kanıyı paylaştığını öğrendim; Dreyfus,zavallı karısı ve çocukları için dualar okuttum rahibe. Bu sıralarda,bir sabah prensesin yanına giderken, oda hizmetçisinin, elindekibir şeyi gizlediğini farkettim. Gülerek elinde ne olduğunusordum, yüzü kızardı, söylemek istemedi. Karıma güvenimtamdı, ama bu küçük olay beni (ve şüphesiz, oda hizmetçisininnakletmiş olacağı prensesi de) huzursuz etti, çünkü sevgiliMarie'm, bunu izleyen öğle yemeği boyunca benimle neredeysehiç konuşmadı. Peder Poire'den, ertesi gün Dreyfus için duaokumasını rica ettim. “Buyrun bakalım!" dedi Swann alçak sesle,


127

sözünü yarıda keserek.Başımı kaldırınca, Guermantes Dükü'nün bize doğru gelmekte

olduğunu gördüm. "Kusura bakmayın çocuklar, rahatsızediyorum. Yavrucuğum," dedi dük bana hitaben, "Oriane size elçiolarak gönderdi beni. Marie'yle Gilbert, beş altı kişiyi geçmeyen birgrupla birlikte gece yemeğine kalmasını rica etmişler: HessenPrensesi, Mme de Ligne, Mme de Tarente, Mme de Chevreuse veArenberg Düşesi olacakmış. Biz maalesef, küçük bir baloyagideceğimizden, kalamayacağız." Dükü dinliyordum, ama belirlibir saatte yapacağımız bir şey olduğunda, benliğimizdeki, bu türişlere alışık bir şahsiyeti, saati kollayıp bize vaktinde habervermekle görevlendiririz daima. İşte içimdeki bu hizmetkâr,birkaç saat önce kendisinden rica ettiğim şekilde, o esnadazihnimden çok uzaklarda olan Albertine'in, tiyatrodan çıkarçıkmaz evime geleceğini hatırlattı bana. Bu yüzden yemekdavetini geri çevirdim. Guermantes Prensesi'nin evinde olmaktanhoşnuttum oysa. İnsanların bu şekilde, çeşitli türden zevkleriolabilir. Asıl zevk, uğruna bir başkasından vazgeçilendir. Ama buikinci zevk ortada görünüyorsa, hele bir tek o ortadaysa, birinciyigözlerden gizleyebilir, kıskananları rahatlatır veya yanlış yolasevk eder, insanların değerlendirmelerini saptırabilir. Oysa onuötekine feda etmemiz için, birazcık mutluluk veya birazcık acıçekmek yeterlidir. Bazen, üçüncü bir türden, daha ciddi, ama dahatemel zevkler, bizim için henüz mevcut değildir; bunlarınpotansiyel mevcudiyeti, ancak özlemler, yılgınlıklar uyandırarakkendini gösterir. Oysa ileride kendimizi adayacağımız zevkler,bunlardır. Tamamen ikincil bir örnek verecek olursak, bir asker,barışta, sosyete hayatını aşka feda eder, ama savaş patladığı anda(üstelik yurtseverlik görevi fikrini dahil etmeye gerek deolmadan) aşkı, aşktan daha güçlü olan savaşma tutkusuna fedaedecektir. Swann her ne kadar hikâyesini bana anlatmaktanmutluluk duyduğunu söylese de, benimle konuşmasının, saat


128

ilerlemiş olduğu ve kendisi de çok hasta olduğu için,uykusuzlukla, aşırılıklarla kendilerini öldürdüklerini bilenlerin,eve döndüklerinde, ertesi gün parasını sokağa atmaktan kendinialamayacak olan müsrifin, biraz önce yaptığı çılgınca birmasraftan ötürü duyduğu pişmanlığa benzeyen, şiddetli birpişmanlık duymasına yol açan yorgunluklardan biri olduğunuhissediyordum. Sebebi ister yaşlılık olsun, ister hastalık, belirli birzayıflık düzeyinde, uyku feda edilerek, alışkanlıkların dışındayaşanan her zevk, düzendeki en ufak bozulma, bir sıkıntı halinegelir. Konuşma meraklısı, nezaketen, heyecandan konuşmayadevam eder, ama uyumasının mümkün olacağı saatin geçtiğinibilir; yaşayacağı uykusuzluk ve yorgunluk sırasında kendinenasıl kızacağını da bilir. Zaten daha o sırada bile, anlık zevk sonaermiştir; muhatabınıza eğlence gibi gelen şeyi hoş karşılamak içingerekli güçten, beden de, zihin de yoksundur. Bir evin, yolaçıkılan ya da taşınılan günkü haline benzerler; gözler saate çakılı,bavulların üzerine oturarak ziyaretçi ağırlamak, bir angaryadır.

"Nihayet yalnız kalabildik," dedi Swann, "nerede kaldığımı daunuttum. Yanılmıyorsam, prensin, Peder Poire'den, Dreyfus içindua etmesini istediğini söylemiştim. 'Rahip, ricamı geri çevirdi,'(ricamı diyorum, çünkü prens konuşuyor şu anda,anlıyorsunuz, değil mi?), 'çünkü o sabah aynı kişi için bir başkasıdua okumasını rica etmiş. "Nasıl olur, dedim, onun masumolduğuna inanan benden başka bir Katolik daha mı var?" - "Öylegörünüyor." - "Ama öteki taraftarın inancı benimki kadar eskideğil herhalde." - "Aksine, bu taraftar, daha siz Dreyfus'ün suçluolduğuna inandığınız sırada, dualar okutuyordu bana." - "Ya!Bizim çevremizden biri olmadığı belli." - " Aksine!" - "Sahi,aramızda Dreyfus taraftarları var mı? Merak ettim, bu bulunmazHint kumaşını tanıyorsam, dertleşmek isterdim kendisiyle." -"Tanıyorsunuz." - "Adı nedir?" - "Guermantes Prensesi." Bensevgili karımın milliyetçi görüşlerini, Fransa'ya olan inancını


129

incitmekten korkarken, o da benim dini görüşlerimi, yurtseverlikduygularımı incitmekten korkuyormuş meğer. Ama o da, kendikendine, üstelik daha uzun süredir, aynı şeyleri düşünüyormuş.Oda hizmetçisinin, odaya girerken sakladığı şey ise, her gün gidiphanımına aldığı L'Aurore'muş. Azizim Swann, o andan itibaren,fikirlerimin bu konuda sizinkilere ne kadar yakın olduğunusöylersem, sizi nasıl sevindireceğimi düşünmeye başladım; dahaönce söylemediğim için beni affedin. Prensese tek kelimeetmediğimi düşünecek olursanız, o sırada sizinle aynıdüşünceleri paylaşmanın, beni sizden, düşüncelerimizin zıtolmasından daha fazla ayıracağını söylemem, sizişaşırtmayacaktır. Çünkü bu konuda konuşmak, benim için sonderece zordu. Bir hata yapıldığına, hattâ çeşitli suçlar işlendiğinekani oldukça, orduya olan aşkım, yüreğimi daha çok dağlıyor.Benimkiler türünden düşüncelerin sizde aynı ıstırabı katiyenuyandırmayacağını düşünürdüm, ama geçen gün, orduyayönelik hakaretleri ve Dreyfus taraftarlarının, orduya hakaretedenlerle ittifakı kabul etmelerini şiddetle kınadığınızı söyledilerbana. Bunun üzerine kararımı verdim; neyse ki sayıları pekkabarık olmayan kimi subaylar hakkındaki düşüncemi size itirafetmek, benim için çok zor oldu doğrusu, ama artık sizden uzakdurmak zorunda olmamam ve özellikle de, daha önce farklıduygular içinde olmamın, verilen hükmün doğruluğundanşüphelenmeyişimden kaynaklandığını bilmeniz, benim için birteselli. Daha ilk şüphe içime düştüğü anda, tek arzum olabilirdi, oda hatanın düzeltilmesi.' İtiraf etmeliyim ki, GuermantesPrensi'nin bu sözleri beni derinden etkiledi. Onu benim kadartanısaydınız, buraya varmak için nerelerden yola çıktığınıbilseydiniz, onu takdir ederdiniz, takdiri hak ediyor zaten. Kaldı kifikirleri beni şaşırtmadı, o kadar dürüst bir mizacı vardır ki!"

Swann daha o gün öğleden sonra, bana, Dreyfus Davası'nailişkin fikirlerin, aksine, soyaçekim tarafından belirlendiğini


130

söylediğini unutmaktaydı. Olsa olsa, zekânın istisna teşkiledebileceğini kabullenmişti, çünkü Saint-Loup'da zekâ,soyaçekimi alt etmeyi ve onu bir Dreyfus taraftarı yapmayıbaşarmıştı. Oysa biraz önce şahit olduğu gibi, bu zafer kısa süreliolmuş ve Saint-Loup saf değiştirmişti. Daha önce zekâya düşenrolü, Swann şimdi de dürüstlüğe veriyordu. Aslında,hasımlarımızın karşı tarafı tutmaları için bir sebep bulunduğunuve bu sebebin, karşı tarafın haklılığına bağlı olmadığını, bizim gibidüşünenlerinse, ahlâki değerleri fazlasıyla düşükse zekâları,anlayışları kıtsa dürüstlükleri kendilerini mecbur ettiği için öyledüşündüklerini, hep iş işten geçtikten sonra keşfederiz.

Swann, kendisiyle aynı fikirde olanları, mesela eski dostuGuermantes Prensi'ni, o güne kadar hep mesafeli davrandığıarkadaşım Bloch'u, şimdi aralarında bir ayrım gözetmeden, zekibuluyordu; Bloch'u öğle yemeğine davet etti. Swann,Guermantes Prensi'nin Dreyfus taraftarı olduğunu söylediğinde,Bloch çok ilgilendi. "Picquart için hazırladığımız dilekçeye imzaatmasını istemeliyiz; onunki gibi bir isim, müthiş etkili olur."Ama Swann, ateşli Yahudi inancını, alışkanlıklarını artıkdeğiştiremeyecek kadar benimsemiş olduğu yüksek sosyeteyehas diplomatik ılımlılığıyla birleştirerek, Bloch'un prense, kendiinisiyatifiyle yollarmış gibi yapsa bile, imzalaması için bir dilekçegöndermesine izin vermedi. "Bunu yapamaz, imkânsızıistememek gerekir," diyordu Swann durmadan. "Bizim yanımızdayer alabilmek için binlerce fersahlık mesafeyi katetmiş olan,harika bir insan var karşımızda. Bize büyük yararı dokunabilir.Dilekçenizi imzalasa, kendi çevresinde itibarını tehlikeye atmışolacak, bizim yüzümüzden cezalandırılacak, belki itiraflarındanpişmanlık duyup başka bir şey de yapmayacak." Bununla dakalmadı, Swann dilekçeye kendisi imza atmayı da reddetti. Kendiismini fazlasıyla Yahudi buluyor, kötü bir etkisi olacağını ilerisürüyordu. Ayrıca, davanın yeniden görülmesine ilişkin her şeyi


131

tasvip etmekle birlikte, ordu aleyhtarı kampanyaya katiyenkarışmak istemiyordu. O güne kadar hiç takmadığı, 1870'te,gencecik bir jandarma eriyken kazandığı nişanı şimdi göğsündetaşıyordu; vasiyetnamesine bir ek madde ilave ederek, dahaönceki arzusunun aksine, Legion d'honneur şövalyesi rütbesineuygun askeri törenle toprağa verilmek istediğini belirtmişti. Busebeple, Combray Kilisesi'nin etrafında, Françoise'ın bir zamanlar,savaş çıkması ihtimalini düşünüp kaderlerine ağladığı buşövalyelerden koca bir bölük bir araya geldi. Kısacası, Swann,Bloch'un dilekçesini imzalamayı reddetti ve birçok kişininnazarında gözü dönmüş bir Dreyfus taraftarı olsa da, arkadaşımkendisini uyuşuk, milliyetçilik mikrobu bulaşmış, üniformadüşkünü biri olarak gördü.

Swann, fazlasıyla dostunun bulunduğu salonda herkeslevedalaşmak zorunda kalmamak için, benden ayrılırken elimisıkmadı, ama, "Arkadaşınız Gilberte'i görmeye gelin mutlaka,"dedi. "Gerçekten çok büyüdü, değişti, görseniz tanıyamazsınız. Okadar sevinir ki!" Gilberte'i artık sevmiyordum. Benim gözümde,arkasından çok ağladığım, zamanla unuttuğum bir ölü gibiydi;tekrar dirilse, artık onun için yaşanmayan bir hayatın içinegiremezdi. Artık onu görmeyi canım istemiyordu, hattâ onugörmek istemediğimi kendisine gösterme arzusu da kalmamıştıiçimde, oysa onu sevdiğim zamanlar, sevgim sona erdiğindebunu kendisine göstereceğime dair her gün söz verirdim kendikendime.

Bu yüzden, Gilberte'te, kendisiyle yeniden bir araya gelmeyibütün kalbimle istediğim, ama "irademden bağımsız" diyeadlandırılan ve gerçekte, en azından belirli bir devamlılıkta, ancakirade tarafından engellenmediklerinde oluşan koşullarıngörüşmemizi engellediği izlenimini uyandırmaktan başka şeyistemediğim için, Swann'ın davetini soğuk karşılamak şöyle


132

dursun, kendisinden ayrılmadan önce, Gilberte'i ziyaretimiengellemiş ve engelleyecek olan aksilikleri kızına ayrıntılarıylaaçıklayacağına dair söz aldım ondan. "Zaten birazdan evedöndüğümde, ben de ona bir mektup yazacağım," diye ekledim."Ama ona mutlaka söyleyin, bu bir tehdit mektubu olacak, çünkübir iki ay sonra tamamen serbest olacağım, o zaman korksun işte,eskisi kadar sık geleceğim evinize."

Swann'dan ayrılmadan önce, sağlığıyla ilgili bir iki kelimesöyledim. "Yo, o kadar da kötü değilim," diye cevap verdi. "Zaten,daha önce de söylediğim gibi, oldukça yorgunum, olabilecekleriönceden tevekkülle kabul ediyorum. Yalnız, itiraf edeyim ki,Dreyfus Davası bitmeden ölme ihtimali canımı sıkıyor. Bu aşağılıkheriflerde numara çok. Sonunda mağlup olacaklarından hiçkuşkum yok, ama yine de çok güçlüler, her yerden destekgörüyorlar. Tam her şeyin en iyi gittiği anda, her şey tepetaklakoluveriyor. Dreyfus'ün itibarının iade edildiğini, Picquart'ın daalbaylığa getirildiğini görecek kadar yaşamayı çok isterdimdoğrusu."

Swann gittikten sonra, günün birinde son derece yakın birilişkim olacağını henüz bilmediğim Guermantes Prensesi'ninbulunduğu büyük salona geçtim tekrar. Prensesin M. deCharlus'e olan tutkusu, başlangıçta gözüme çarpmadı. Sadecebaronun, bir dönemden sonra, Guermantes Prensesi'ne,kendisinden beklenebilecek düşmanlığı hiç beslemeden, prensesieskisi kadar, hattâ belki daha fazla sevmeye devam etmeklebirlikte, kendisine ne zaman ondan söz edilse, hoşnutsuzluk vekızgınlık belirtileri gösterdiğini farkettim. Artık yemekdavetlerinde birlikte olmak istediği insanların listesinde, prensesasla yer almıyordu.

Gerçi daha önce de, çok fesat bir yüksek sosyete mensubu,prensesin çok değiştiğini, M. de Charlus'e âşık olduğunu


133

söylemişti, ama bu dedikodu bana saçma gelmiş, kızdırmıştı beni.Şaşırarak farketmiştim ki, ben kendime ilişkin bir şey anlatırken,arada M. de Charlus'ün adı geçerse, prensesin dikkati, tıpkıkendimizden bahsederken dalgın ve uyuşuk bir halde bizidinleyen hastanın, birden kendi hastalığının adı geçince ilgilenipsevinmesini hatırlatır şekilde, bir derece yükseliyordu. Mesela,"M. de Charlus anlatıyordu da..." desem, prenses dikkatiningevşemiş dizginlerini tekrar eline alıyordu. Bir keresinde de,prensesin yanında, M. de Charlus'ün o sıralar birisine oldukçagüçlü duygularla bağlı olduğunu söylediğimde, prensesingözlerine, gözbebeklerinde adeta bir çatlak açan ve sözlerimizin,konuştuğumuz insanda bilmeden harekete geçirdiği birdüşünceden, kelimelerle ifade edilmeyecek, fakat bizimtarafımızdan karılmış derinliklerden, bakışın bir an bulananyüzeyine çıkacak olan gizli düşünceden kaynaklanan o farklı vebir anlık ışığın yerleştiğini hayretle farketmiştim. Ama sözlerimprensesi heyecanlandırmış olsa da, ne şekildeheyecanlandırdığını tasavvur edememiştim.

Zaten kısa bir süre sonra, kendisi bana M. de Charlus'ten sözetmeye başladı, üstelik de neredeyse dolambaçsız bir biçimde. Tektük birkaç kişinin baron hakkında çıkardığı dedikodulara, ancakabes, alçakça yalanlar olarak değiniyordu. Ama öte yandan, şöylediyordu: "Bence Palamede gibi fevkalade değerli bir erkeğe âşıkolacak kadının epeyce yüce düşüncelere sahip olması, vefalı vefedakâr olması gerekir ki, onu bir bütün halinde, olduğu gibikabul edebilsin, anlayabilsin, özgürlüğüne, çılgınlıklarına saygıduysun, sadece onun sıkıntılarını hafifletmeye, ıstırabını tesellietmeye çalışsın." İşte, aslında son derece muğlak olan bu sözlerle,Guermantes Prensesi, tıpkı bazen M. de Charlus'ün de yaptığışekilde, yüceltmeye çalıştığı şeyi açığa çıkarmış oluyordu.Baronun, o âna dek kendisine iftira edilip edilmediğine kararverememiş olan kişilere, "Ben ki hayatta çok iniş çıkışlar yaşamış,


134

her türlü insan, krallar kadar hırsızlar da tanımış, hattâ itirafetmeliyim ki hırsızları biraz da tercih etmiş, güzelliğin hertürlüsünün peşinden koşmuşumdur, vs." dediğini kimbilir kaçkez duymuştum; ustalıklı zannettiği bu sözlerle ve farkında bileolunmayan dedikoduları yalanlamak suretiyle (veya budedikodulara, eğilimi, ölçülülüğü nedeniyle, gerçeğe benzerlikkaygısıyla, sadece kendisinin asgari olarak değerlendirdiği birgerçek payı katmak için) bir kısım insanların kendisi hakkındakison şüphelerini de ortadan kaldırır, henüz şüpheye kapılmamışolanlara da ilk kuşkuları aşılardı. En tehlikeli gizlilik, kabahatinkendisinin, suçlunun zihninde gizlenmesidir çünkü. Suçlu,daimi surette kabahatin bilincinde olduğundan, genelde ne kadarbilinmediğini, bir yalana ne kadar kolaylıkla inanılabileceğinitahmin edemez ve buna karşılık, kendisinin masum sandığısözlerde, başkalarının hangi doğruluk derecesinden itibaren biritiraf sezmeye başlayacağını anlayamaz. Zaten örtbas etmeyeçalışması da büyük hata olurdu, çünkü hiçbir ahlâksızlık yokturki, yüksek sosyetede hoşgörüyle desteklenmesin; iki kız kardeşinarasındaki sevginin kardeşlikten öte olduğu öğrenildiği anda,ikisini bir arada yatırabilmek için, bir şatonun baştan aşağıyeniden düzenlendiği olmuştur. Ne var ki prensesin aşkını banabir anda ifşa eden şey, belirli bir olaydı, fakat o olay, M. deCharlus'ün, şaşılacak kadar çekindiği bir omnibüs kontrolörü içinsaçlarını maşayla kıvıracak olan berberi kaçırmaktansa, birkraliçeyi ölüme terk etmeyi tercih ettiği, apayrı bir anlatının birparçası olduğu için, burada uzun uzadıya üzerindedurmayacağım. Bununla birlikte, prensesin aşkı konusunukapatmak için, gözlerimi açan önemsiz olayı aktaralım. O gün,prensesle arabada yalnızdık. Bir posta kutusunun önündengeçtiğimiz sırada, arabayı durdurdu. Yanında uşağı yoktu.Manşonunun içinden bir mektup çıkararak, kutuya atmak üzerearabadan inmeye yeltendi. Ben inmesine engel olmaya çalıştım, o


135

da biraz direndi; daha o anda, onun ilk tepkisinin, bir sırrısaklamaya çalışıyormuş izlenimi uyandırdığından tehlikeli,benim ilk tepkiminse, bu sırrı saklamasını engellemeyeçalıştığımdan patavatsızca olduğunu ikimiz de farketmiştik. İlkkendini toparlayan prenses oldu. Aniden kıpkırmızı kesilerekmektubu bana verdi; artık almamaya cesaret edemezdim, amakutuya atarken, M. de Charlus'e yazılmış olduğunu istemedengördüm.

Guermantes Prensesi'nin evindeki o ilk davete dönecek olursak,birlikte döneceğim kuzeniyle kuzininin çok aceleleriolduğundan, prensesle vedalaşmaya gittim. Bu arada M. deGuermantes da kardeşiyle vedalaşmak istiyordu. Çünkü Mme deSurgis, bir kapı aralığında, düke, M. de Charlus'ün kendisine veoğullarına çok hoş davrandığını söyleme fırsatı bulmuştu.Kardeşinin bu müthiş ve böyle bir bağlamdaki ilk kibarlığı, Basin'iderinden etkiledi ve asla uzun süre uykuda kalmayan aileviduygularını uyandırdı. Tam prensesle vedalaştığımız sırada, dük,M. de Charlus'e, açıkça teşekkür etmeden, sevgisini göstermekteısrar etti; belki gerçekten sevgisini içinde tutamadığından, belkide baron, bu geceki türden bir davranışın, bir ağabeyin gözündenkaçmadığını hatırlasın diye, tıpkı ileride sağlıklı bazı hatıralarçağrıştırması amacıyla, arka ayakları üzerine kalktığında,köpeğimize bir parça şeker vermemiz gibi. Dük, M. de Charlus'ünyolunu kesip şefkatle koluna girerek, "Ne o?" dedi. "Ağabeyininyanından geçip bir merhaba bile demiyorsun bakıyorum. Artıkhiç görüşemiyoruz Meme, seni ne kadar özlediğimi bilemezsin.Eski mektupları karıştırırken, zavallı annemin mektuplarınıbuldum, hepsi sana olan sevgisiyle dolup taşıyor." - "Teşekkürederim Basin," diye cevap verdi M. de Charlus, boğuk bir sesle,çünkü annesinden söz etmek onu daima duygulandırırdı. "İzinver de Guermantes'ta senin için küçük bir köşk yaptırayım," diyedevam etti dük. 'İki kardeşi böyle bir muhabbet içinde görmek ne


136

güzel," dedi prenses Oriane'a. "Doğrusu böyle iki kardeş zorbulunur," dedi düşes. "Sizi onunla birlikte davet edeceğim," diyebir vaatte bulundu bana. "Aranız kötü değildir umarım... Peki amane konuşuyor bunlar?" diye ekledi endişeli bir tonda, çünküsözlerini yarım yamalak işitiyordu. M. de Guermantes'ın,kardeşiyle, karısını biraz uzakta tuttuğu bir geçmiş hakkındakonuşmaktan duyduğu hazzı hep biraz kıskanmıştı. İkisi böylebir arada mutluyken, kendisi sabırsız merakına yenilip yanlarınagittiğinde, bundan hoşlanmadıklarını hissederdi. Ama bu gece,bu olağan kıskançlığa bir başkası da ekleniyordu. Çünkü Mme deSurgis, kardeşinin lütufkârlığını, teşekkür etsin diye M. deGuermantes'a anlatmışsa, buna karşılık Guermantes çiftininvefalı dostları olan bazı hanımlar da, kocasının metresinin,kayınbiraderiyle baş başa görüldüğünü düşese haber vermeyigörev bilmişlerdi. Bu da Mme de Guermantes'ın kafasınıkurcalamaktaydı. "Bir zamanlar Guermantes'ta ne kadarmutluyduk, hatırlasana," diye devam etti dük, M. de Charlus'ehitaben. "Yazları arasıra gelsen, o güzel yaşantımıza geri dönerdik.İhtiyar Courveau'yu hatırlıyor musun? Pascal niçin şaşırtıcıdır?Çünkü şaş... şaş... " - "kındır," dedi M. de Charlus, hâlâ hocasınacevap verir gibi. "Peki Pascal niçin şaşkındır? Çünkü şaş... çünküşaş..." - "ırtıcıdır." - "'Bravo, sınavı geçersiniz, dereceye girersinizmutlaka, saygıdeğer düşes size Çince bir sözlük hediye eder.' Herşeyi nasıl hatırlıyorum sevgili Meme, Hervey de Saint-Denis'ninsana getirdiği eski porselen vazoyu hâlâ görür gibiyim. Çin'e okadar vurulmuştun ki, oraya gidip temelli yerleşmekle tehditediyordun bizi; daha o zamandan, uzun geziler yapmayıseviyordun. Ah! Kimselere benzemedin hayatın boyunca,herhangi bir konuda, herkesin ortak zevklerini asla paylaşmadındenebilir... " Ne var ki dük bu sözleri söyler söylemez, utanıpkızardı, çünkü kardeşinin yaşama biçimini olmasa da, şöhretinibiliyordu. Kendisine bu konuda asla bir şey söylemediği için de,


137

bu konuya değinirmiş, daha da kötüsü, rahatsız olurmuş gibi birizlenim yaratabilecek bir şey söylemiş olmaktan dolayı, iyice canısıkılmıştı. Birkaç saniyelik bir sessizlikten sonra, "Kimbilir," dedi,son sözlerini unutturmak için, 'belki o zamanlar Çinli bir kızaâşıktın, daha sonra sayısız beyaz kadını sevdin ve bu gecekendisiyle konuşup çok memnun ettiğin bir hanımdan yolaçıkacak olursam, onlar tarafından da sevildin. Sana bayılmış."Dük, Mme de Surgis'nin sözünü etmemeye söz vermişti kendikendine, ama biraz önce yaptığı gafın kafasında yarattığıkarmaşanın içinde, ilk bulduğu düşüncenin üstüne atlamıştı, kio da, bu konuşmanın itici gücü olmakla birlikte, sohbetteözellikle ortaya çıkmaması gereken düşünceydi. Ne var ki M. deCharlus, ağabeyinin kızardığını farketmişti. O da, işlemediklerivarsayılan suçtan onların yanında söz edilmesinden rahatsızoluyormuş gibi görünmek istemeyen ve tehlikeli bir konuşmayıuzatmaları gerektiğini zanneden suçlular gibi, "Çok memnunoldum," diye cevap verdi. "Ama bir önceki cümlene dönmekistiyorum, bana çok doğru gibi geliyor. Herkesin fikirlerini aslapaylaşmadığımı söylüyordun, çok haklısın! Benim özel zevklerimolduğunu söylüyordun." - "Yok canım," diye itiraz etti M. deGuermantes, bu sözleri gerçekten de söylememişti ve belki de, busözlerin işaret ettiği gerçeğin, kardeşi için geçerli olduğunudüşünmüyordu. Ayrıca, zaten baronun parlak konumunakatiyen bir zarar vermeyecek kadar şüpheli veya gizli kalmış olanbirtakım kendine has özellikleri konusunda onu sıkıştırmahakkını da kendinde bulmuyordu. Bunun da ötesinde,kardeşinin bu parlak konumunun, kendi metreslerine yardımcıolacağını hisseden dük, buna karşılık biraz gönül almaya pekâlâdeğeceğini düşünüyordu; o sırada kardeşinin "özel" birilişkisinden haberi olsaydı, M. de Guermantes, baronun kendisinedestek olacağı umuduyla ve geçmiş zamanların, bu umutlabirleşen kutsal anısıyla, bu ilişkiyi görmezden gelir, hattâ


138

icabında yardım eli uzatır, üzerinde durmazdı. "Haydi Basin, iyiakşamlar Palamede," dedi, öfke ve merakla kıvranarak artıkkendini tutamayan düşes, "geceyi burada geçirmeye kararverdiyseniz, yemeğe kalalım bari. Marie'yle beni yarım saattirayakta bekletiyorsunuz." Dük anlamlı bir kucaklaşmanınardından kardeşinden ayrıldı ve üçümüz birlikte, prensesinkonağının devasa merdiveninden aşağı indik.

En üst basamaklara, sağlı sollu, arabalarının getirilmesinibekleyen çiftler yayılmıştı. Düşes, yanında kocası ve benimlemerdivenin solunda, dimdik, herkesten ayrı duruyordu, Tiepolotarzı mantosuna sarınmıştı bile, boynu yakuttan tasmasınıniçinde, şıklığının ve güzelliğinin sırrını keşfetmeye çalışankadınların, erkeklerin bakışlarına yem oluyordu. Arabasını Mmede Guermantes'la aynı basamakta, ama ta öteki uçta bekleyenMme de Gallardon, kuzininin kendisini ziyaret edeceği umudunuçoktan kaybettiğinden, onu görmezden gelebilmek ve bilhassa,düşesin kendisine selam vermediğini kanıtlayan bir durumyaratmamak için, Mme de Guermantes'a sırtını dönmüştü. Mmede Gallardon'un canı çok sıkkındı, çünkü yanındaki beyler,kendisine Oriane'dan söz etmeleri gerektiğine hükmetmişlerdi."Onunla görüşmeyi hiç istemiyorum," diye cevap vermiştikendilerine, "zaten biraz önce gördüm, yaşlanmaya başlamış;katiyen kabullenemiyormuş. Basin bile söylüyor. Doğrusu çokanlaşılır bence, zeki bir kadın olmadığı, mikrobun teki olduğu veçok çirkin bir tarzı olduğu için, güzelliği solunca, hiçbir şeykalmayacak geriye."

Ben pardösümü giymiştim; soğuk algınlığından korkan M. deGuermantes, merdiveni inerken, içerinin sıcaklığı nedeniylegiyinmemem gerektiğini söyledi. Monsenyör Dupanloup'nuneğitiminden geçmiş sayılabilecek kuşaktan soylular,(Castellane'lar hariç), öyle kötü bir Fransızca konuşurlar ki, dük


139

de düşüncesini şöyle ifade etti: "Dışarı çıkmadan öncegiyinmemek daha doğru, en azından genel kural olarak." O geceyibaştan sona tekrar görür gibiyim, eğer onu bu merdiveneyanlışlıkla yerleştirmiyorsam, çerçevesinin dışında bir portrehalinde, Sagan Prensi'ni tekrar görür gibiyim; bu, onun gittiğison sosyete daveti olsa gerekti; düşese saygılarını sunmak üzere,yakasındaki gardenyayla uyumlu beyaz eldivenli eliyle silindirşapkasına öyle geniş bir daire çizdiriyordu ki, insan bu şapkanın,çehreleri bu soylu beyefendinin çehresinde aynen kopya edilmişolan atalarının ait olduğu devrim öncesi dönemden kalma, tüylübir fötr şapka olmamasına şaşırıyordu. Prens, düşesin yanında biriki dakika kaldı yalnızca, ama bir anlık bir pozu bile, başlı başınacanlı bir tablo, adeta tarihi bir sahne oluşturmaya yetiyordu.Zaten bu davetin ardından öldüğü ve ben de hayattaykenkendisini ancak şöyle bir görmüş olduğum için, benimnazarımda öyle tarihe, en azından yüksek sosyete tarihçesine aitbir şahsiyete dönüşmüştür ki, tanıdığım bir kadının, onun kızkardeşi, bir erkeğin de, yeğeni olduğunu düşünüp şaşırdığımolur.

Biz merdivenden aşağı inerken, daha yaşlı olmakla birlikte, kırkyaşlarında gösteren bir kadın, kendisine yakışan, bitkin bir edaylayukarı çıkmaktaydı. Söylentiye göre, Parma Dükü'nün gayrimeşru kızı olan ve tatlı sesi belli belirsiz bir Avusturya aksanıylavurgulanan Orvillers Prensesi'ydi bu. Uzun boyuyla, eğilerekyürüyordu, beyaz üzerine çiçekli, ipek elbisesinin altında,harikulade, soluk soluğa, yorgun göğsü, pırlanta ve safirlerdenoluşan koşumlarıyla, inip çıkıyordu. Paha biçilmez, rahatsız ediciağırlıktaki inci yularından sıkılan bir kraliyet kısrağı gibi başını ikiyana sallıyor, bir yandan da, aşınmaya başladığından beri giderekyumuşayan mavilikteki gözleriyle, sağa sola tatlı, büyüleyicibakışlar yağdırıyor, gitmekte olan davetlilerin çoğunu başıyladostça selamlıyordu. "Bu saatte mi geliyorsunuz Paulette!" dedi


140

düşes. "Ah, o kadar üzülüyorum ki! Ama gerçekten, maddetenimkân bulamadım," diye cevap verdi Orvillers Prensesi; bu türifadeleri Guermantes Düşesi'nden almıştı, ama kendi doğalyumuşaklığını ve fevkalade tatlı sesindeki belli belirsiz Almanaksanının verdiği enerjinin yarattığı samimiyet hissini katıyordubu sözlere. O esnada çeşitli davetlerden çıkıp gelmiş olduğu halde,anlatması çok uzun sürecek, davetler kadar sıradan olmayanbirtakım hayat zorluklarına değinir gibiydi. Ama onu bu kadar geçgelmek zorunda bırakan, bu dertler değildi. Guermantes Prensiuzun yıllar boyunca karısına Mme d'Orvillers'yi ağırlamayıyasakladığından, Mme d'Orvillers de, yasak kalktığında,açgözlülük etmiş gibi görünmemek için, davetlere sadecekartvizit bırakmak suretiyle cevap vermekle yetinmişti. Buyöntemi iki üç yıl izledikten sonra, şimdi de kendi geliyordu, amatiyatrodan çıkıp gelirmiş gibi, çok geç saatte. Böylece, davette,orada görülmekte gözü olmadığı, sadece prensle prensesi ziyaretetmeye, sırf onlar için, yakınlık duyduğundan, misafirlerin dörtteüçü gitmişken, "onlara doyabileceği" zaman gelmek istediğiizlenimini uyandırıyordu. "Oriane gerçekten de pek düşmüş,"diye homurdandı Mme de Gallardon. "Mme d'Orvillers'ylekonuşmasına Basin nasıl izin veriyor, anlamıyorum. M. deGallardon olsa, bana katiyen izin vermezdi." Bana gelince, Mmed'Orvillers'nin, Guermantes Konağı'nın civarında bana uzunuzun, baygın bakışlar yönelten, başını çevirip bakan, dükkânvitrinlerinin önünde oyalanan kadın olduğunu farketmiştim.Mme de Guermantes beni kendisine takdim ettiğinde, Mmed'Orvillers ne fazla kibar, ne de tatsız, aksine çok hoş davrandıbana. Herkese baktığı gibi tatlı gözleriyle bana da baktı... Ne var kibu tanışmadan sonraki hiçbir karşılaşmamızda, teslim olurmuşgibi görünerek yaklaşmadı bir daha. Karşısındakini tanırmış gibigörünen, özel birtakım bakışlar vardır ki, bir delikanlı, bazıkadınların –ve bazı erkeklerin– bu tür bakışlarına, ancak bu


141

şahıslar kendisiyle tanışıp, ilişkide oldukları kişilerle onun da dostolduğunu öğrendikleri güne kadar hedef olur.

Arabanın geldiği haber verildi. Mme de Guermantes, iniparabaya binmek üzere kırmızı eteğini tutar gibi oldu, ama belki anibir vicdan azabına, belki de gönül alma ve daha çok da, böylesinesıkıcı bir eylemin uzamasını maddeten imkânsız kılan mecburisüre kısalığından yararlanma arzusuna kapılarak, Mme deGallardon'a baktı; sonra, sanki kendisini o anda görmüş gibi, anibir ilhamla, merdivenden aşağı inmeden önce, bulunduğubasamağı boydan boya katedip mutluluktan uçan kuzinininyanına giderek elini uzattı. "Ne kadar uzun zaman oldu!" dedidüşes ve bu kalıbın içerdiği varsayılan bütün pişmanlıkları,geçerli mazeretleri açıklamak zorunda kalmamak için, ürkek birtavırla kocasına döndü; benimle inip arabaya yönelmiş olan dük,gerçekten de, karısının Mme de Gallardon'un yanına gidip diğerarabaları beklettiğini görünce bağırıp çağırmaya başlamıştı."Oriane yine de hâlâ çok güzel!" dedi Mme de Gallardon. "Aramızdasoğukluk olduğunu söyleyenlere gülüyorum; başkalarınınbilmesi gerekmeyen sebeplerden ötürü yıllarca birbirimizigörmeyebiliriz, ama ortak anılarımız o kadar çok ki, birbirimizdenasla vazgeçemeyiz, üstelik kuzinim, beni her gün görüştüğü,kendisiyle aynı kanı taşımayan insanlardan daha fazla sevdiğiniaslında biliyor." Mme de Gallardon, ne pahasına olursa olsun,sevgililerinin seçtiği erkeklerden daha çok sevildiği kanısınıuyandırmak isteyen, hor görülen sevdalılar gibiydi. Ardından (azönce söyledikleriyle çelişmesine aldırmadan GuermantesDüşesi'ne yağdırdığı övgülerle), düşesin, en harikuladekıyafetinin, hayranlığın yanısıra kıskançlık da uyandırdığı anda,bir merdiveni boydan boya geçip bu kıskançlığı dindirmeyi bilen,seçkin bir hanımefendiyi hayatta yönlendirmesi gereken ilkeleriderinlemesine benimsemiş olduğunu dolaylı yoldan kanıtladı."Bari dikkat edin de ayakkabılarınız ıslanmasın," dedi dük (kısacık


142

bir sağanak yağmıştı), bekletildiği için hâlâ küplere biniyordu.Dönüş yolunda bu kırmızı ayakkabılar, kupa arabasının darlığı

nedeniyle, ister istemez benim ayakkabılarımla yan yana geldi,hattâ Mme de Guermantes, ayakkabıları benimkilere değmişolabilir korkusuyla, düke şöyle dedi: "Bu delikanlı, sonunda,karikatürlerdeki gibi, 'Hanımefendi, derhal beni sevdiğinizisöyleyin, ama ayaklarıma basmaktan vazgeçin,' diyecek bana."Aslında kafam Mme de Guermantes'tan epeyce uzaktaydı. Saint-Loup bana randevuevine giden soylu bir genç kızdan ve PutbusBaronesi'nin oda hizmetçisinden söz ettiğinden beri, her günkimbilir kaç güzelin bende uyandırdığı arzular, yekvücut olup buiki kişide yoğunlaşmış, özetlenmişti; bu güzeller iki kategoridetoplanıyordu: biri, bayağı ve muhteşem olanlar, gururla şişinen,düşeslerden "biz" diye söz eden, soylu ailelerin heybetli odahizmetçileri, öteki de, bazen arabayla veya yaya geçerken bilegörmeden, sırf gazetedeki bir balo haberinde ismini okuyarak âşıkolduğum ve yazlarını hangi şatolarda geçirdiklerini yıllıklardaözenle araştırdıktan (ve birçok kez isim benzerliğinden ötürüyanıldıktan) sonra, sırasıyla Batı'nın ovalarına, Kuzey'inkumullarına, Güney'in çam ormanlarına yerleşme hayallerinebeni sürükleyen genç kızlar. Ama en fevkalade tensel malzemeyieriterek, Saint-Loup'nun çizmiş olduğu ideale göre, o hafifmeşrepgenç kızı ve Mme Putbus'ün oda hizmetçisini oluşturmaya nekadar çalışırsam çalışayım, sahip olunabilecek iki güzelimin,onları görmedikçe bilemeyeceğim bir şey, kişisel özellikleri, eksikkalıyordu. Arzumun daha ziyade genç kızlara yöneldiği aylarboyunca, Saint-Loup'nun bahsetmiş olduğu genç kızın, bir odahizmetçisini tercih edeceğim aylar boyunca da Mme Putbus'ünoda hizmetçisinin nasıl biri olduğunu kafamda canlandırmayanafile uğraşıp duracaktım. Yine de, çoğunun adını bilebilmediğim, her durumda tekrar bulması, hele tanışması çok zor,elde etmesi belki imkânsız, kaçıp giden onca yaratığa yönelen


143

huzursuz arzularımla allak bullak olmuşken, bu dağınık, kaçıcı,isimsiz güzelliğin tamamından, etiketlenmiş ve hiç değilse canımistediğinde elde edebileceğimden emin olduğum iki seçme örnekalmış olmak, müthiş bir huzurdu. Tıpkı çalışmaya başlayacağımânı geciktirdiğim gibi, bu çifte hazzı gerçekleştireceğim ânı dageciktiriyordum, ama istediğim zaman bu hazzıtadabileceğimden emin olmam, neredeyse onu yaşamamıgereksiz kılıyordu, uyku hapları insanın elinin altındaysa, onlaraihtiyaç duymayıp uyuması gibi. Artık dünyada arzuladığım ikikadın vardı sadece; evet, yüzlerini gözümdecanlandıramıyordum, ama Saint-Loup bana adlarını söylemiş vehatırımı kırmayacaklarına dair de teminat vermişti. Öyle ki, birazönceki sözleriyle hayalgücüme çetin bir görev yüklemeklebirlikte, buna karşılık irademe hatırı sayılır bir gevşeme, dinlenmeimkânı vermişti.

"Söyleyin bakalım," dedi düşes bana, "balolarınız dışında biryardımım dokunamaz mı size? Sizi takdim etmemi istediğiniz birsalon buldunuz mu?" Gitmek isteyeceğim tek salonu kendisininmaalesef pek şık bulmayacağını söyledim. "Kimin salonu bu?"diye sordu, tekdüze, boğuk bir sesle, neredeyse ağzını açmadan."Barones Putbus'ün." Bu sefer gerçekten öfkelenmiş gibi yaptı."Yok canım, olur şey değil! Benimle alay ediyorsunuz herhalde.Benim o kaknem kadının adını bilmem bile şaşırtıcı. Sosyeteninayaktakımıdır. Sizi tuhafiyecime takdim etmemi istemeniz gibibir şey bu. Onun gibi bile değil, tuhafiyecim çok hoş bir kadındır.Zavallı yavrucak, siz hafiften çıldırmışsınız. Her neyse, sizden çokrica ediyorum, sizi takdim ettiğim insanlara kibar davranın,kartvizit bırakın, ziyaretlerine gidin ve tanımadıkları BaronesPutbus'ten söz etmeyin onlara." Mme d'Orvillers'nin birazhafifmeşrep olup olmadığını sordum. "Yo, katiyen! Başkasıylakarıştırıyorsunuz, daha ziyade aşırı iffetlidir denebilir. Değil miBasin?" - "Evet, en azından bugüne kadar aleyhinde herhangi bir


144

söz söylendiğini sanmıyorum," dedi dük."Bizimle birlikte baloya gelmek istemez misiniz?" diye sordu M.

de Guermantes. "Size ödünç verebileceğim bir Venedik pelerinimvar; gelmenize müthiş sevinecek birini biliyorum, en baştaOriane tabii, söylemeye gerek yok, ayrıca Parma Prensesi. Süreklisizi methediyor, varsa yoksa siz. Şansınız var ki –ne de olsa birazolgun sayılır– mutlak surette edepli bir hanımdır. Aksi takdirde,gençliğimde dendiği gibi, içoğlanı, yani bir çeşit kavalye-hizmetkâr olarak yanına alırdı sizi mutlaka."

Benim istediğim, baloya gitmek değil, Albertine'le buluşmaktı.Bu yüzden dükün teklifini reddettim. Araba durmuştu;üniformalı uşak kapıyı açmaları için seslendi, atlar eşinerekbekliyordu, sonunda kapı ardına kadar açıldı, araba avluya girdi."Görüşmek üzere," dedi dük. "Bazen Marie'yle bu kadar yakınoturduğumuza hayıflanırım," dedi düşes, "çünkü kendisini çoksevsem de, görüşmeyi birazcık daha az seviyorum. Ama buyakınlığa hiç bu geceki kadar hayıflanmamıştım; sizinle pekazıcık bir zaman geçirmemize sebep oldu çünkü." - "Hadi Oriane,nutuk atmaya başlamayın yine." Düşes onlarda biraz oturmamıistedi. Gelemeyeceğimi, çünkü bir kız arkadaşımın şu sıradaziyaretime geleceğini söylediğimde, düşes de, dük de çokgüldüler. "Biraz tuhaf bir saatte ziyaretçi kabul ediyorsunuz," dedidüşes. "Hadi yavrucuğum, acele edelim biraz," dedi M. deGuermantes karısına. "Saat on ikiye çeyrek var, dahagiyineceğiz..." Evinin kapısında, bir rezaleti önlemek amacıyla,gece vakti oturdukları tepeden aşağı inmekten korkmamış,ciddiyetle nöbet tutan, bastonlu iki hanımla çarpıştı. "Basin,baloda görülmenizden korkup ne pahasına olursa olsun sizihaberdar etmek istedik: Zavallı Amanien, bir saat önce öldü." Dükbir an paniğe kapıldı. M. d'Osmond'un ölümünden, bu lanet olasıdağlılar tarafından haberdar edilmesiyle birlikte, meşhur balonun


145

buhar olup uçtuğunu görür gibiydi. Ama hızla kendini toparladıve iki kuzinine, bir eğlenceden vazgeçmeme kararlılığıyla birlikte,Fransızcanın ifade biçimlerini tam olarak kavramaktakiyetersizliğini de sergileyen şu sözleri söyledi: "Öldü mü! Yokcanım, abartıyorlar, abartıyorlar!" Sonra da, çivili değnekleriyledonanmış, karanlıkta tırmanışa geçecek olan iki akrabasıyla hiçilgilenmeden, oda hizmetkârını sorguya çekmeye koyuldu:"Miğferim geldi mi?" - "Evet, saygıdeğer dük." - "Nefes almak içinküçük bir deliği var, değil mi? Havasızlıktan boğulmakistemiyorum doğrusu!" - "Evet, saygıdeğer dük." - "Ah! Lanetolsun, bu gece felaketler gecesi. Oriane, çarıkların sizin için miolduğunu Babal'e sormayı unuttum!" - "Ama hayatım, Opera-Comique tiyatrosunun kostümcüsü burada nasılsa, o söyler bize.Ben sizin mahmuzlarınıza yakışacağını sanmıyorum." - "Hadigidip kostümcüyü bulalım," dedi dük. "Hoşça kalın yavrucuğum,biz giyinirken eğlenirsiniz, girin diyeceğim ama, sohbete dalarız,saat on ikiye geliyor, baloyu berbat etmemek için geçkalmamamız gerek."

Ben de M. ve Mme de Guermantes'tan bir an önce ayrılmakistiyordum. Phaidra saat on bir buçuğa doğru bitiyordu. Albertinebu süre içinde gelmiş olmalıydı. Doğru Françoise'ın yanınagittim: "Mlle Albertine geldi mi?" - "Kimse gelmedi."

Tanrım, yoksa bu, kimse gelmeyecek mi demekti? Şüpheleriçinde kıvranıyordum; Albertine'in ziyareti, şimdi kesinolmadığından, iyice arzulanır olmuştu gözümde.

Françoise'ın da canı sıkkındı, ama bambaşka bir nedenle. Birazönce, kızını leziz bir sofranın başına oturtmuştu. Ama benimgeldiğimi duyunca, tabakları kaldırıp yerine, sanki yemeğe değil,dikiş dikmeye oturulmuş gibi iğne iplikleri koymaya vakitolmadığını da görerek, "Bir kaşık çorba içti, zorla azıcık kemikemdirdim ona," dedi Françoise, kızının yemeğini hiçe indirgemek


146

için, sanki çok yemesi suç olurmuş gibi. Öğle ya da akşamyemeklerinde bile, mutfağa girme hatasını işlersem, Françoiseyemek bitmiş gibi yapar, hattâ, "Bir parça (veya bir lokma) bir şeyatıştırdım da," diyerek özür dilerdi. Ama masayı kaplayan vebenim ansızın içeri girişimle, hiç öyle olmadığı halde, bir hırsızgibi sanki suçüstü yakalanan Françoise'ın yok etmeye vakitbulamadığı tabakların sayısını görünce, insan hemen rahatlardı.Françoise sonra kızına döndü: "Hadi git yat artık, bugün yeterinceçalıştın." (Kızının, bize hiçbir masrafı olmadığı, mahrumiyetiçinde yaşadığı gibi, bizim için çalışmaktan da canı çıktığıizlenimini uyandırmak istiyordu.) "Mutfakta ayak altındadolaşma, beyefendi de misafir bekliyor, rahatsız ediyorsun. Hadiçık yukarı," diye devam etti, sanki yemek suya düştükten sonralaf olsun diye oturan ve beş dakika daha kalsam, kendiliğindensıvışacak olan kızını yatmaya göndermek için otoritesinikullanmak zorundaymış gibi. Sonra bana dönüp, o güzel, halkaözgü, ama biraz da kendine ait Fransızcasıyla, "Görüyor musunuzbeyefendi? Uykusu başına sıçramış," dedi. Françoise'ın kızıylakonuşmak zorunda kalmadığıma çok memnundum.

Françoise'ın kızının, annesinin köyünün çok yakınında,bununla birlikte, arazinin yapısı, ekilen ürünler, şive ve özelliklede sakinlerinin kimi özellikleri bakımından farklı, küçük birköyde doğduğunu daha önce belirtmiştim. Mesela, "kasap"laFrançoise'ın yeğeni hiç anlaşamazlardı, ama bir ortak noktalarıvardı: Birine bir haber götürmeye gittiklerinde, "kız kardeşin" veya"kuzinin" evine uğrayıp saatlerce oyalanırlardı, çünkü birkonuşmayı kendileri bitiremezlerdi; bu konuşma sırasında,sokağa çıkışlarının nedeni öylesine silinip giderdi ki,döndüklerinde, "Ee, saygıdeğer Norpois Markisi altıyı çeyrek geçemüsait olacak mıymış?" diye sorulsa, ellerini alınlarına vurarak,"Ah, unuttum!" bile demezler, "Aa, ben beyefendinin söylediğinianlamamışım, sadece selam götürülecek sanıyordum," diye cevap


147

verirlerdi. Bir saat önce söylenmiş bir şey konusunda böyle"akıllarını kaybederler", buna karşılık, kız kardeşten veyakuzinden bir kere duydukları şeyi kafalarından çıkarmak bir türlümümkün olmazdı. Mesela, kasap, İngilizlerin '70 savaşındaPrusyalılarla birlikte bize karşı çarpıştıklarını duymuşsa (bubilginin yanlış olduğunu nafile açıklamıştım), her üç haftada bir,konuşurken tekrarlardı: "İngilizlerin '70 savaşında Prusyalılarlabirlikte bize karşı çarpışması yüzünden." - "Ama size yüz keresöyledim, yanlışınız var."İnancının zerrece sarsılmadığını imaeden bir cevap verirdi: "Ne olursa olsun, onlara kızmak içinbahane değil. '70'ten beri köprülerin altından çok sular aktı." Birkeresinde, İngiltere'yle, benim tasvip etmediğim bir savaşagirilmesini savunurken, şöyle diyordu: "Tabii ki savaş olmamasıher zaman daha iyidir, ama madem savaşmak gerekiyor, bir anönce olması daha iyi. Daha önce kız kardeşin de anlattığı gibi,İngilizler '70'te bizimle savaştığından beri, ticaret antlaşmalarıcanımıza okudu. Onları mağlup ettikten sonra, üç yüz frank girişparası ödemeden hiçbir İngilizi Fransa'ya sokmayacağız, biz şimdiİngiltere'ye gitmek için ödüyoruz ya."

Müthiş bir dürüstlük ve konuşurken lafının bölünmesine izinvermemek, bölünürse yirmi kere kaldığı yerden tekrar devametmek –bu nedenle, konuşmaları bir Bach fügü kadar sarsılmazbir sağlamlığa sahipti– konusunda kör bir inat dışında, nüfusubeş yüzü bulmayan, kestane ağaçları, söğütler, patates ve pancartarlalarıyla çevrili bu küçük köyün sakinlerinin karakteri, işteböyleydi.

Françoise'ın kızı ise, kendisini çağdaş bir kadın olarak gördüğüve köprülerin altından çok sular aktığını düşündüğü için, aksineParis argosunu kullanır ve ilaveten, hiçbir yeni espriyi atlamazdı.Françoise ona benim bir prensesin evinden geldiğimi söyleyince,"Ya! Kıtipiyos bir prenses herhalde," dedi. Benim misafir


148

beklediğimi görünce, adımın Charles olduğunu zannediyormuşgibi yaptı. Ben safça düzeltince, fırsatı kaçırmadı: "Ya! Ben Charlessanıyordum. Kendi kendime 'Charles attend,'[12] diyordum." Pekhoş bir espri değildi. Ama Albertine'in gecikmesine teselli olarak,"Bence daha çok beklersiniz. Gelmez artık. Ah! Zamane yırtıkları!"dediğinde, o kadar ilgisiz kalamadım.

Konuşması annesininkinden böyle farklıydı işte; ama daha dailginç olanı şuydu ki, annesinin konuşması da, köyünün çokyakınındaki Bailleau-le-Pin'li büyükannesininkinden farklıydı.Oysa iki köyün şiveleri, manzaraları gibi, pek farklı sayılmazdı.Françoise'ın annesinin, bir vadinin yamacına kurulu köyündesöğütler boldu. Buna karşılık, Fransa'nın çok uzaktaki küçük birbölgesinde de, Meseglise'le neredeyse tıpatıp aynı şivekonuşuluyordu. Bunu keşfetmemle sıkıntısını hissetmem aynıanda oldu. Bir keresinde, Françoise'ı, apartmandaki odahizmetçilerinden, o köyden olan ve o şiveyi konuşan bir tanesiylederin sohbette buldum. Onlar birbirlerini iyi kötü anlıyorlar, benonları hiç anlamıyordum, onlar da bunu biliyor ve birbirlerindenbu kadar uzakta doğdukları halde hemşeri olmanın mutluluğunubahane bilerek, tıpkı söylediklerimizin anlaşılmasınıistemediğimizde yaptığımız gibi, yanımda bu yabancı dilikonuşmaya devam ediyorlardı. Bu renkli lisan coğrafyası vehizmetçi yarenliği incelemeleri, haftada bir mutfakta sürdürüldüve ben bundan hiç zevk almadım.

Araba kapısı her açıldığında, kapıcı, merdiveni aydınlatan birelektrik düğmesine bastığı ve ayrıca kiracıların hepsi de evlerinedönmüş olduğu için, derhal mutfağı terk edip sofaya gittim,oturduğum yerden, dairemizin camlı kapısını tamamenörtmeyen, biraz dar olan örtünün aralığından, merdiveninloşluğunun oluşturduğu koyu dikey çizgiyi gözetlemeyekoyuldum. Bu çizgi birdenbire altın sarısına dönüşürse, Albertine


149

kapıdan girmiş, iki dakika sonra yanımda olacak demekti; o saattebaşka kimse gelemezdi artık. Karanlık kalmakta inat eden çizgidengözlerimi ayıramıyordum; iyice görebileyim diye iki büklümeğilip bakıyordum; ama ne kadar baksam da, dikey siyah çizgi,tutkulu arzuma rağmen, ani ve anlamlı bir büyüyle ışıklı,altından bir çubuğa dönüştüğünü görecek olsam yaşayacağımesritici sevinci yaşatmıyordu bana. Guermantes'ların davetiboyunca üç dakika olsun düşünmediğim Albertine içinhuzursuzlanıyordum böyle! Ne var ki, basit bir fiziksel zevktenmahrum kalma ihtimali, bir zamanlar başka kızlarla, özellikleGilberte'le, geciktiği zamanlar yaşamış olduğum bekleyişduygularını uyandırıyor ve dayanılmaz bir manevi ıstırapveriyordu bana.

Odama gitmek zorunda kaldım. Françoise da beni izledi.Davetten dönmüş olduğuma göre, yakamdaki gülü hâlâtakmamın anlamsız olduğunu düşünerek çıkarmaya yeltendi.

Onun bu hareketi, hem Albertine'in gelmeyebileceğinihatırlattığı, hem de beni, Albertine'i düşünerek şık olmakistediğimi itiraf etmeye zorladığı için, canımı sıktı; sertçeFrançoise'dan kurtulmaya çalışınca çiçeği zedelemem veFrançoise'ın, "Gülü böyle paramparça edeceğinize çıkarmama izinverseydiniz daha iyi olurdu," demesi de, öfkemi iyice artırdı. Zatenher sözü beni çileden çıkarıyordu. İnsan bekleyiş içindeyken,arzuladığı şeyin yokluğundan ötürü o kadar ıstırap çeker ki, birbaşka mevcudiyete tahammül edemez.

Françoise odadan çıktıktan sonra, şimdi Albertine tarafındanbeğenilme merakına kapılacak idiysem, okşamalarımızakoyulmak üzere evime geldiği gecelerde karşısına onca kez tıraşolmadan, birkaç günlük sakalla çıkmış olmanın, son derece tatsızolduğunu düşündüm. Albertine'in beni umursamayıp yalnızbaşıma bıraktığını hissediyordum. Hem belki hâlâ gelir diye


150

odamı biraz süslemek amacıyla, hem de sahip olduğum en güzelşeylerden biri olduğu için, yıllar sonra ilk kez, Gilberte'in,Bergotte'un broşürünü içine koymak üzere, benim için yaptırdığıve uzun zaman boyunca uyurken, akik bilyeyle birlikte yanıbaşımda tutmuş olduğum türkuvaz kakmalı kılıfı başucumdakisehpanın üzerine koydum. Belki de, hâlâ gelmemiş olan Albertinekadar, onun şu anda, görünüşe bakılırsa daha eğlenceli bulduğuve benim bilmediğim bir "başka yer"deki varlığı da ıstırapveriyordu bana; daha bir saat önce, kıskanma denen şeyi hiçyaşamadığıma ilişkin Swann'a söylediklerime rağmen, arkadaşımıdaha sık aralıklarla görsem, bu ıstırap, Albertine'in vaktini nerede,kiminle geçirdiğini öğrenmeye yönelik kaygı dolu bir ihtiyacadönüşebilirdi. Saat çok geç olduğundan Albertine'in evinehizmetçiyi göndermeye cesaret edemezdim, ama belki kızarkadaşlarıyla birlikte bir cafe de yemek yiyordur ve bana telefonetmeyi akıl eder umuduyla, komütatörü çevirdim ve hattı kendiodama bağlayarak, postaneyle, normal olarak bu saatte bağlıolduğu kapıcı kulübesi arasındaki hattı kestim. Françoise'ınodasının açıldığı küçük koridorda bir alıcı bulunması daha basit,daha pratik, ama nafile olurdu. Uygarlığın yeni gelişmeleri,insanların hiç tahmin edilmeyen meziyetler veya yeni kusurlarsergilemesine imkân vererek, dostlarının onları daha çoksevmesine veya kendilerine tahammüllerinin azalmasına yolaçar. İşte bu şekilde Edison'un keşfi de, Françoise'ın yeni birkusur daha edinmesine imkân tanımıştı: Ne kadar gerekli, nekadar acil bir durum olursa olsun, telefonu kullanmayıreddediyordu. Tıpkı bazılarının aşı olmaktan kaçması gibi,telefonu kullanmayı kendisine öğretmek istediğimiz zaman,mutlaka kaçıvermenin bir yolunu buluyordu. Bu yüzden telefonbenim odama yerleştirilmiş, annemle babamın rahatsızolmamaları için de, zil sesinin yerine sadece bir tıkırtı konmuştu.Sesi duyamam korkusuyla hiç kıpırdamıyordum. O kadar


151

kıpırtısızdım ki, aylardır ilk defa, saatin tik taklarını farkettim.Françoise eşyalarımı düzeltmeye geldi. Benimle sohbet ediyordu,ama ben bu konuşmadan nefret ediyordum; Françoise'ınkonuşmasının hiç değişmeyen bir sıradanlıktaki sürekliliğininardında, benim duygularım her dakika değişiyor, korkudankaygıya, kaygıdan tam bir hayal kırıklığına geçiyordu. Françoise'asöylemem gerektiğini düşündüğüm, belli belirsiz bir hoşnutlukifade eden sözlerimden farklı olarak, yüzümde öyle bedbaht birifade olduğunu hisediyordum ki, sözde kayıtsızlığımla bu ıstıraparasındaki çelişkiyi açıklamak için, romatizma ağrısı çekiyormuşgibi yaptım; ayrıca, Françoise'ın esasen alçak sesle söylediği(Albertine'i düşünerek değil, çünkü gelme ihtimalinin olduğusaatin çoktan geçtiği kanısındaydı) sözlerin, artık gelmeyecekolan kurtarıcı telefonu duymamı engellemesinden dekorkuyordum. Nihayet Françoise yatmaya gitti; giderkençıkaracağı gürültü telefonun sesini bastırmasın diye tatlı-sert birtavırla gönderdim onu. Sonra tekrar dinlemeye, acı çekmeyekoyuldum; bekleyiş içinde olduğumuz zaman, sesleri toplayankulaktan, sınıflandırıp çözümleyen zihne ve oradan da,sonuçlarını bildirdiği kalbe yapılan çifte yolculuk o kadarsüratlidir ki, süresini fark edemeyiz bile, doğrudan kalbimizledinliyormuşuz gibi gelir bize.

Bir telefon sesi duymanın, giderek daha kaygılı hale gelen ve hiçgerçekleşmeyen arzusunun durmadan tekrarı, beni yiyipbitiriyordu; yapayalnız katlandığım yürek darlığının sarmalındasıkıntılı bir yükselişin doruk noktasına geldiğimde, telefonun,ansızın bana yaklaşıveren kalabalık Paris gecesininderinliklerinden çıkıp kitaplığımın yanına gelen, Tristan'dakisallanan mendili veya çobanın kavalını hatırlatan o mekanik, ilahitopaç sesini duydum birdenbire. Hemen fırladım, Albertine'di."Bu saatte telefon etmekle rahatsız etmiş olmadım umarım?" -"Yok canım... " dedim sevincimi bastırarak, çünkü saatin


152

uygunsuzluğuna ilişkin bu sözleri, herhalde birkaç dakika sonra,bu kadar geç bir saatte geleceği için özür dilemek amacıylasöylüyordu, gelmeyeceği için değil. "Geliyor musunuz?" diyesordum kayıtsız bir tonda. "Şey... hayır, bana mutlak suretteihtiyacınız yoksa."

Benliğimin, kavuşmak istediği diğer yarısı, Albertine'deydi.Gelmesi şarttı, ama başlangıçta bunu söylemedim ona, nasıl olsakonuşmaktaydık, son dakikada ya onu bana gelmeye, ya daatlayıp evine gitmeme izin vermeye zorlayabilirdim kendisini."Evet, evimin yakınında, sizden de çok uzaktayım," dedi;"notunuzu doğru dürüst okumamışım. Şimdi buldum da,bekliyorsunuzdur diye korktum." Yalan söylediğinihissediyordum; artık bu öfkeyle, onu görmekten çok zahmetesokmak ihtiyacıyla gelmeye mecbur etmek istiyordum. Ama biriki dakika sonra elde etmeye çalışacağım şeyi önce reddetmekteısrarlıydım. Peki ama neredeydi? Albertine'in sözlerine başkasesler karışıyordu: Bir bisiklet kornası, şarkı söyleyen bir kadınsesi, uzaklardan bir mızıka, şu anda yakınımda olanın, tıpkıçevresindeki bütün tahıllarla birlikte taşınan bir toprak parçasımisali, şimdi bulunduğu çevrenin ortasındaki Albertineolduğunu kanıtlarcasına, o sevgili ses kadar açık seçikişitiliyordu. Benim duyduğum seslerin aynıları onun da kulağınaçarpıyor ve dikkatini dağıtıyordu: kendi başlarına anlamsızoldukları kadar mucizeyi bize sergilemek için de gerekli olan,konuya yabancı, gerçeklik ayrıntıları; herhangi bir Paris sokağınıbetimleyen, yalın ve büyüleyici özellikler, aynı zamandabilinmeyen ve Albertine'in Phaidra çıkışında bana gelmesiniengellemiş olan bir gecenin içe işleyen, zalim özellikleri. "Herşeyden önce şunu belirteyim ki, gelin diye söylemiyorum, çünkübu saatte gelmeniz benim için büyük rahatsızlık olurdu... "dedim, "uykudan ölmek üzereyim. Ayrıca daha bin türlü sorunçıkartır. Ama şunu mutlaka söylemek istiyorum ki,


153

mektubumun yanlış anlaşılması imkânsızdı. Anlaştığımıza daircevap da vermiştiniz. Madem anlamamıştınız, ne demekistiyordunuz?" - "Anlaştık demiştim ama anlaştığımız şeyin neolduğunu tam hatırlamıyordum. Ama siz kızmışsınız, canımsıkıldı buna. Phaidra'ya gittiğime pişmanım. Bu kadar meseleolacağını bilseydim... " diye ekledi, bir kabahat işleyip, başka birşeyden ötürü kendilerine sitem edildiğini zannedermiş gibi yapanbütün insanlar gibi. "Phaidra'nın hoşnutsuzluğumla hiçbir ilgisiyok, gitmenizi de ben istemiştim zaten." - "Öyleyse banakızgınsınız, saatin bu kadar geç olması ne aksilik, yoksa gelirdim,ama kendimi affettirmek üzere yarın ya da öbür gün gelirim." -"Yo hayır Albertine, rica ederim, bir gecemi ziyan ettiniz, bariönümüzdeki günlerde rahat bırakın beni. İki üç haftadan önceserbest olmayacağım. Bakın, birbirimizden öfkeyleayrılıyormuşuz hissi sizi rahatsız ediyorsa, ki aslında hakkınız davar belki, o zaman, yorgunluksa yorgunluk, madem bu saatekadar bekledim sizi, siz de hâlâ dışarıdasınız, hemen şimdigelmenizi tercih ederim, kahve içip uyanık kalacağım." - "Yarınaerteleyemez miyiz? Zor olacak çünkü... " Gelmeyecekmiş gibisöylediği bu mazeretleri duyunca, daha Balbec'teyken, hergünümü, eflatun eylül denizinin önünde bu pembe gülünyanında olacağım âna göre yönlendiren o kadife çehreyi tekrargörme arzusuna, çok farklı bir unsurun ıstıraplı bir biçimdenüfuz etmeye çalıştığını sezdim. Bir insana duyulan bu korkunçihtiyacı, Combray'de annemle ilişkili olarak, üstelik yanımaçıkamayacağına dair Françoise'la haber gönderdiğinde, ölmeyiisteme derecesinde tanımıştım. Eski duygunun, o daha yeni,kösnüllüğünün nesnesi bir sahil çiçeğinin renkli yüzeyinden,pembe teninden başka şey olmayan öteki duyguyla birleşip tekbir unsur haline gelme çabası, çoğunlukla, sadece birkaç saniyede sürebilecek yeni bir cisim (kimyasal anlamda) oluşturmaktanbaşka sonuç vermez. En azından o gece ve sonra da uzun bir süre


154

boyunca, iki unsur birbirinden ayrı kaldı. Ama daha telefondaduyduğum son sözlerden, Albertine'in hayatının, hem elegeçirmek için daima yorucu keşifler yapmamı gerektirecek kadarbenden uzakta (şüphesiz maddi anlamda değil) yer aldığını, hemde, daha güvenli olması için, sonraları "kamufle edilmiş" diyeadlandırma alışkanlığını edindiğimiz türden sahra tahkimatı gibidüzenlenmiş olduğunu anlamaya başladım. Aslında Albertine,toplumun daha yüksek bir düzeyinde, kapıcı kadının, geldiğindemektubunuzun kendisine iletileceğine dair ulağınıza söz verdiğive günün birinde, dışarıda tanışıp mektup yazmakta sakıncagörmediğiniz kişinin, kapıcının ta kendisi olduğunu keşfettiğiniztürden insanlardandı. Evet, bu kadın gerçekten de size söylediğievde –ama kapıcı kulübesinde– oturmaktadır (ev aynı zamandaküçük bir randevuevidir, kapıcı kadın da patronu). Bu hayatlar,beş altı değişik savunma hattı üzerine kurulmuştur, öyle ki, bukadını görmek ya da ondan haber almak istediğimizde, ya fazlasağa, ya fazla sola, ya fazla ileriye, ya fazla geriye hamle yapmışoluruz ve aylar, hattâ yıllar boyunca, hiçbir şeyden haberimizolmayabilir. Albertine konusunda hiçbir zaman hiçbir şeyöğrenemeyeceğimi, gerçek ayrıntılarla yalan bilgilerin birbirinekarışan çeşitliliğinin içinden asla çıkamayacağımıhissediyordum. Ve bunun, onu hapsetmedikçe (ama hapisten dekaçılır), sonuna kadar böyle olacağını da seziyordum. O gece, bukanı sadece bir tedirginliğin beni yalayıp geçmesine sebep oldu,ama bu huzursuzluğun içinde, uzun süreli ıstırapların önsezisihafifçe kıpırdar gibiydi.

"Olmaz," diye cevap verdim, "söyledim ya, üç haftadan önceserbest olamayacağım, yarın da, diğer günler de." - "Peki,öyleyse... hemen atlayıp geleyim... çok tatsız bir durum, bir kızarkadaşımın evindeyim... " (Gelme teklifini kabul etmeyeceğimidüşündüğünü hissediyordum, dernek teklifi samimi değildi,onu köşeye sıkıştırmak istiyordum.) "Kız arkadaşınızdan bana ne,


155

ister gelin, ister gelmeyin, sizin bileceğiniz iş, ben istemiyorumsizden gelmenizi, kendiniz teklif ettiniz." - "Kızmayın, hemen birfaytona atlıyorum, on dakika sonra sizde olurum."

Böylece, gecesinin derinliklerinden, uzaktaki bir insanınfaaliyet alanının sınırlarını çizen görünmez bir mesajın çıkıpodama kadar geldiği bu Paris'te, bu ilk müjdeden sonra belirecekolan, bir zamanlar Balbec göğü altında tanıdığım, Grand-Hotel'ingarsonlarının, sofrayı kurarken, batan güneşin ışınlarıylagözlerinin kamaştığı, camlar tamamen açılmış olduğundan, hâlâgezinen son müşterilerin oyalandığı sahilden, henüz kimsenininmediği yemek salonuna, akşamın belli belirsiz esintilerininrahatça dolabildiği, tezgâhın arkasındaki aynada, Rivebelle'ekalkan son teknenin kırmızı aksinin geçip gittiği, dumanın griaksinin ise uzun süre oyalandığı Balbec'te tanıdığım Albertine'di.Albertine'in niçin gecikmiş olabileceğini merak etmiyordumartık; Françoise odama girip, "Mlle Albertine geldi," dediğinde,başımı bile çevirmeden, "Nasıl olur, Mlle Albertine bu saatte migeliyor!" diye cevap vermem, tamamen roldü. Ama sonra,sorumun gözle görünür içtenliğini doğrulamak üzere, sankicevabını merak edermiş gibi Françoise'a baktığımda, hayranlık veöfkeyle farkettim ki, cansız giysileri ve yüz hatlarını konuşturmasanatında Berma'yla bile rekabet edebilen Françoise, bluzuna, enbeyaz olanları en üste çıkarılmış, bir nüfus kaydı gibi sergilenmişolan saçlarına, yorgunluk ve itaatin kamburlaştırdığı sırtına,rollerini ezberletmeyi başarmıştı. Hepsi birden, bu yaşta, geceninortasında, uykudan uyandırılıp ılık yatağından koparılarakzatürreeye yakalanma pahasına, alelacele giyinmek zorundabırakılan hizmetkârımıza acıyorlardı. Ben de bunun üzerine,Albertine'in geç bir saatte gelişinden ötürü özür dilermiş gibigörünmekten korkup, "Neyse, geldiğine çok sevindim, çok iyioldu," diyerek sevincimin dışarı taşmasına izin verdim.Françoise'ın cevabını duyunca, sevincim hızla gölgelendi.


156

Françoise, hiçbir şikâyette bulunmadan, hattâ tutamadığı biröksürüğü elinden geldiğince bastırmaya çalışırcasına, sadeceüşürmüş gibi şalına sarınarak, teyzesinin hatırını sormayı daihmal etmediği Albertine'e neler söylediğini tek tek anlatmayakoyuldu. "Ben de ona, beyefendi artık küçük hanımdanumudunu kesmiştir diyordum, gelinecek bir saat değil çünkü,birazdan sabah olacak. Ama herhalde olduğu yerde eğleniyormuşki, beyefendiyi beklettiği için üzüldüğünü söylemek şöyledursun, dünya umurunda değilmiş gibi bir havada,

'Geç olsun da güç olmasın!' diye cevap verdi." Sonra Françoise,kalbime bir bıçak gibi saplanan şu sözleri ekledi: "Benimle böylekonuşmakla, kendini ele vermiş oldu. İşin aslını gizlemeyiistiyordu belki, ama... "

Bunda beni pek de şaşırtacak bir şey yoktu aslında. Biraz önce debelirttiğim gibi, kendisinden bir haber iletmesi istendiğinde,Françoise, seve seve ayrıntısına girdiği kendi sözleri konusundaolmasa bile, beklenen cevap hakkında nadiren açıklamadabulunurdu. Ama istisnai olarak arkadaşlarımızın söylediklerini,ne kadar kısa olursa olsun, bize aktardığı durumlarda, genellikle,icabında bu sözlere eşlik ettiğini ileri sürdüğü yüz ifadesine, sestonuna başvurarak, bu cevaba kırıcı bir şeyler katmayı başarırdı.Gerekirse, kendisini gönderdiğimiz bir dükkânda, muhtemelenuydurma olan bir hakarete uğradığını itiraf ederdi ki, bizi temsileden, bizim adımıza konuşmuş olan Françoise'a yapılan buhakaret, dolaylı olarak bize dokunsun. Bu durumda kendisineverilebilecek tek cevap, yanlış anladığı, paranoyak olduğu vebütün satıcıların kendisine karşı birlik olmadığıydı. Zaten onlarınduyguları benim için önem taşımıyordu. Oysa Albertine'induyguları konusunda aynı şey söz konusu değildi. Françoise'ınaktardığı alaylı sözler: "Geç olsun da güç olmasın!", bana derhalAlbertine'in geceyi birlikte geçirdiği, dernek ki benim yanımda


157

olmaya tercih ettiği arkadaşlarını düşündürdü. "Çok komik kız,küçücük, yassı bir şapka takmış, o koca gözleriyle bir tuhafduruyor, hele bir de o mantosuyla; onu da ördütse iyi olur, hertarafı delik deşik olmuş. Komiğime gidiyor," diye ekledi Françoise,Albertine'le alay eder gibi; Françoise benim duygularımı nadirenpaylaşır, ama kendi duygularını bildirme ihtiyacı hissederdi. Bugülüşün, küçümseyici bir alayı ifade ettiğini anlamış gibigörünmek bile istemiyordum, ama kısasa kısas, sözünü ettiğiküçük şapkayı hiç bilmediğim halde, Françoise'a, "Sizin 'küçücükyassı şapka' dediğiniz şey, aslında bir nefaset..." diye cevapverdim. "Dernek ki iyice beter bir şey," dedi Françoise, gerçekhorgörüsünü bu sefer açıkça ifade ederek. Bunun üzerine (yalancevabım öfkemin değil, gerçeğin bir ifadesi gibi görünsün diyetatlılıkla, tane tane konuşarak, ama Albertine'i bekletmemek içinpek de vakit kaybetmeden), Françoise'a şu acımasız sözlerisöyledim: "Mükemmel bir insansınız," dedim yaltaklanarak, "çokhoşsunuz, meziyetleriniz saymakla bitmez, ama kıyafetkonusunda da, kelimeleri doğru telaffuz edip dil yanlışlarıyapmama konusunda da, Paris'e geldiğiniz günden beri bir arpaboyu ilerlemediniz." Bu eleştirim özellikle saçmaydı, çünkü tamolarak telaffuz etmekten gurur duyduğumuz Fransızcakelimelerin kendileri de, Latinceyi ya da Saksoncayı yanlış telaffuzeden Galyalıların yaptığı birer "dil yanlışı"dır aslında; bizimlisanımız, birkaç başka dilin bozuk telaffuzundan başka bir şeydeğildir çünkü. Yaşayan haliyle lisanın ruhu, Fransızcanıngeleceği ve geçmişi, işte Françoise'ın hatalarında benimilgilenmem gereken şeyler bunlardı. "Ördürse" yerine kullandığı"ördütse"[13], balina veya zürafa gibi, çok eski çağlardangünümüze kalabilmiş hayvan varlığının geçirdiği aşamaları bizegösteren hayvanlar kadar ilginç değil miydi?

"Madem ki," diye ekledim, "bunca yıldır öğrenememişsiniz, aslaöğrenemeyeceksiniz demektir. Ama üzülmeyin, bu sizin çok iyi


158

bir insan olmanıza, jöleli dana eti pişirmeyi ve daha yüzlerce şeyikusursuz biçimde yapmanıza engel teşkil etmez. Sizin basit birşey sandığınız şapka, Guermantes Prensesi'nin beş yüz franklıkbir şapkası model alınarak yapıldı. Zaten ben yakında MlleAlbertine'e daha da güzel bir şapka hediye etmeye niyetliyim."Françoise'ın en çok canını sıkacak şeyin, onun sevmediğiinsanlara para harcamam olduğunu biliyordum. Cevabensöylediği birkaç kelime, aniden nefesi tıkandığı için pekanlaşılamadı. Daha sonra, kalp hastası olduğunu öğrendiğimde,sözlerine bu şekilde cevap yapıştırmanın acımasız ve kısırhazzından kendimi hiçbir zaman mahrum etmediğim için nebüyük bir pişmanlık duydum! Aslında Françoise'ın Albertine' dennefret etmesinin sebebi, yoksul olan Albertine'in, Françoise'ınbenim üstünlüklerim olarak değerlendirdiği şeyleri artırmaimkânı olmamasıydı. Mme de Villeparisis'nin beni her davetedişinde, Françoise iyilikle gülümserdi. Buna karşılık, Albertine'inbana bir karşılıkta bulunmamasına kızıyordu. Sonunda,sözümona Albertine'den gelen hediyeler uydurmak zorundakaldım; Françoise bunların varlığı konusunda asla en ufak birinanç kırıntısı beslemedi. Bu karşılıksız bırakma huyu, özelliklebesinsel konularda ortaya çıkınca gücüne gidiyordu. Albertine'inannemin akşam yemeği davetlerini kabul edip bizim MmeBontemps'ırt evine davet edilmeyişimiz (oysa kocasının, eskidenbakanlıktan sıkılıp yaptığı gibi, çeşitli "görev"leri kabul etmesisebebiyle, Mme Bontemps vaktinin yarısını Paris'in dışındageçiriyordu), Françoise'a göre arkadaşımın kabalığını gösteriyorve o da bunu, Combray'de çok kullanılan şu özdeyişi söyleyerek,dolaylı yoldan eleştiriyordu:

— Hadi gel, ekmeğimi yiyelim.— İyi olur, karnım da zil çalıyor.— İstersen seninkini yiyelim.


159

— Yok geçti, canım istemiyor.Mektup yazmak zorundaymışım gibi yaptım. "Kime mektup

yazıyordunuz?" dedi Albertine içeri girdiğinde. "Güzel bir kızarkadaşıma, Gilberte Swann'a. Tanımıyor musunuz kendisini?" -"Hayır." Albertine'e geçirdiği geceyle ilgili soru sormaktanvazgeçtim, ona sitem edeceğimi, saatin kaç olduğu düşünülürse,öpücüklere, okşamalara geçecek kadar barışmaya vaktimizkalmayacağını hissediyordum. Bu yüzden de, ilk dakikadanitibaren öpüşmeye, okşamaya başlamak istiyordum. Öte yandan,biraz sakinleşmiş olmakla birlikte, mutlu değildim. Bekleyişinbelirleyici özellikleri olan, pusulayı şaşırma, yön duygusununtamamen kaybolması, beklenen kişinin gelişinden sonra dadevam eder ve içimizde, bu gelişi, kafamızda büyük bir haz olarakcanlandırmamıza yarayan dinginliğin yerini alarak, herhangi birhaz duymamızı engeller. Albertine yanımdaydı; oysa çarpıntısıdevam eden, altüst olmuş sinirlerim, hâlâ onu bekliyordu. "Güzelbir öpücük istiyorum Albertine." - "İstediğiniz kadar," dedi, bütüniyi yürekliliğiyle. Onu hiç bu kadar güzel görmemiştim. "Bir tanedaha?" - "Biliyorsunuz beni çok, çok mutlu ediyor." - "Beni bin katdaha mutlu ediyor," diye cevap verdi. "Aa! Bu ne güzel bir kılıfböyle!" - "Alsanıza, hatıra olarak veriyorum size." - "Çok iyisiniz... "Sevdiğimiz kişiyi, artık onu sevmeyeceğimiz zamanbürüneceğimiz benliğe şimdiden bürünerek düşünmeyeçalışsak, hayaller âleminde yaşama illetinden temellikurtulurduk. Gilberte'in akik bilyesine, türkuvazlı kılıfına, bütünbunlara bir zamanlar önem kazandıran tek şey, tamamen içsel birdurumdu, çünkü şimdi gözümde herhangi bir kılıftan, herhangibir bilyeden farkları yoktu.

Bir şey içmek ister mi diye sordum Albertine'e. "Şurada portakalve su var galiba," dedi. "Bence mükemmel olur." Böylece,Albertine'in öpücükleriyle birlikte, Guermantes Prensesi'nin


160

evinde bana bu öpücüklerden üstün görünen serinliği detadabildim. Suyun içine sıkılmış portakal, sanki içtikçe,esrarengiz olgunlaşma sürecini, bambaşka bir âleme ait olan buinsan bedeninin belirli durumları üzerindeki olumlu etkisini,onu yaşatmaya gücü olmamakla birlikte, sayesinde yardımcıolabildiği sulama sistemini, meyvenin duyularıma açıkladığı,zihnime katiyen açıklamadığı yüzlerce muammayı, bir bir banaifşa etmekteydi.

Albertine gittiğinde, Gilberte'e mektup yazacağıma dair Swann'asöz verdiğimi hatırladım ve bu işi hemen yapmanın daha hoşolacağını düşündüm. Bir zamanlar, kendisiylemektuplaşıyormuşum hayalini kendime yaşatabilmek içindefterlerimi doldurduğum Gilberte Swann ismini, zarfın üzerineduygusuzca, sıkıcı bir ev ödevinin son satırını yazar gibi yazdım.Çünkü eskiden bu ismi yazan bendim, oysa şimdi alışkanlık, bugörevi çok sayıdaki yardımcılarından birine devretmişti. Busekreter, alışkanlık tarafından hizmetime yakın zamandaverildiğinden, Gilberte'i tanımamıştı ve onun sadece, benimkendisinden söz ettiğimi duyarak, bu sözlere bir gerçeklikyüklemeden, eskiden âşık olduğum bir genç kız olduğunubiliyordu; bu yüzden de, Gilberte'in adını daha büyük birdinginlikle yazabiliyordu.

Gilberte'i soğuk olmakla suçlayamazdım. Onun karşısındaşimdiki benliğim, onun eski benliğini en iyi anlayabilecek"tanık"tı. Türkuvazlı kılıfla akik bilye, eskiden Gilberte'innazarında ne idiyseler, onların üzerine kendi içindeki aleviyansıtmayan herkesin nazarında ne olurlarsa, şimdi Albertine'inkarşısında, benim nazarımda da aynı şey olmuşlardı. Ama şimdi,nesnelerin ve kelimelerin gerçek gücünü saptıran yeni birhuzursuzluk vardı içimde. Albertine bana tekrar teşekkür etmeküzere, "Turkuvazı o kadar severim ki!" dediğinde, "Bu


161

turkuvazların ölmesine izin vermeyin," diye cevap vererek, birzamanlar beni Gilberte'le birleştiren hissi koruyamadığı kadar,şimdi de Albertine'de bir his uyandıramayan dostluğumuzungeleceğini, mücevherlere emanet edercesine bu türkuvazlaraemanet ediyordum.

O sıralarda, sadece tarihin bütun önemli dönemlerindetekrarlandığı için kayda değer olan bir olay cereyan etti. BenimGilberte'e mektup yazdığım esnada, balodan yeni dönmüş,miğferini hâlâ çıkarmamış olan M. de Guermantes, ertesi günresmen mateme girmeye mecbur olacağını düşünüp, yapacağıkaplıca tedavisini bir hafta önceye almaya karar verdi. Üç haftasonra kaplıcadan döndüğünde (burada ileri atlıyorum, Gilberte'emektubumu yeni bitirmiştim aslında), başlangıçta gayet ilgisizolan dükün, sonra fanatik bir Dreyfus aleyhtarına dönüştüğünügörmüş olan arkadaşları, dükün (sanki tedavinin etkisimesaneyle sınırlı kalmamışçasına) söylediği şu sözleri duyunca,şaşkınlıktan dilleri tutuldu: "Canım, dava yeniden görülecek,Dreyfus de aklanacak; aleyhinde hiçbir delil bulunmayan birinsan mahkûm edilemez. Hayatınızda Froberville gibi bir bunakgördünüz mü hiç? Fransızları kıyıma (savaş anlamında)hazırlayan bir subay! Bu ne biçim bir çağ!" Guermantes Dükü,aradan geçen süre içinde, kaplıcada üç büyüleyici hanımla (birİtalyan prensesi ve iki görümcesiyle) tanışmıştı. Hanımların,okudukları kitaplara, Casino'da verilen bir temsile ilişkin birkaçsözünden, yüksek seviyeli, entelektüel, kendi ifadesiyleyarışamayacağı kadınlarla karşı karşıya olduğunu dük hemenanlamıştı. Prensesin kendisini briçe davet etmesi, bu yüzden onuiyice mutlu etmişti. Ne var ki prensesin evine varır varmaz, koyuDreyfus aleyhtarlığının verdiği şevkle, "Meşhur DreyfusDavası'nın yeniden görülmesinden hiç bahsedilmiyor artık,"dediğinde, prensesle görümcelerinin, "İhtimal hiç bu kadar güçlüolmamıştı. Hiçbir suçu olmayan bir insan zindanda tutulamaz,"


162

dediklerini duyunca, afallayıp kalmıştı. "Ne? Ne?" diyekekelemişti önce, o güne kadar zeki zannettiği birisini gülünçduruma düşürmek için o evde kullanılan tuhaf bir lakap duymuşgibi. Ama birkaç gün sonra, başkalarından duyup büyük birsanatçıya, nedenini bilmeden, sırf alçaklıktan, taklit zihniyetiyle,"Hey, Jojotte!" diye bağırışımız gibi, dük de prensesin evinde, buyeni âdet henüz kendisini çok rahatsız ettiği halde, "Öyle ya,aleyhinde bir kanıt yoksa!" demeye başlamıştı. Üç büyüleyicihanım, dükün yeterince süratli ilerlemediğini düşünüp biraz sertdavranıyorlardı: "Aslında zeki bir insanın, bir kanıt bulunduğunainanması imkânsızdı." Dreyfus aleyhine her "ezici" bilgi ortayaçıktığında, dük, bunun üç büyüleyici hanıma saf değiştirteceğizannıyla gelip olayı bildiriyor, hanımlarsa kahkahalarla gülüpmüthiş bir diyalektik incelikle, iddianın geçersiz ve kesinlikle abesolduğunu kolaylıkla ispat ediyorlardı kendisine. Dük Paris'edöndüğünde, fanatik bir Dreyfus taraftarıydı. Şüphesiz, üçbüyüleyici hanımın, bu durumda, gerçeğin habercileriolmadıkları iddiasında değiliz. Yine de, dikkat edilirse, her on yıldabir, kendisini son görüşümüzde gerçek bir inançla dolup taşan biradama, ilişki kurduğu zeki bir çiftin veya tek bir büyüleyicihanımın, birkaç ay içinde tam zıt fikirleri aşıladığı olur. Bubağlamda, tıpkı samimi adam gibi davranan birçok ülke vardır ki,bir millete karşı nefretle doluyken, altı ay içinde duyguları değişir,ittifakları tersine döner.

Albertine'le bir süre görüşmedim, ama artık hayalgücüme hitapetmeyen Mme de Guermantes'ın yerine, başka perileri ve buperilerin, bir yumuşakçayla, kendi imal edip içinde barındığıkabuğunun sedeften veya mineden kapakları ya da mazgallıkulesi kadar ayrılmaz bir bütün oluşturdukları evlerini görmeyedevam ettim. Bu hanımları sınıflandırmam istense,beceremezdim; önemsiz ve yalnız çözülmesi değil, ortayakonması da imkânsız bir meseleydi bu. Hanımdan önce, periler


163

âlemine ait konağa ulaşmak gerekiyordu. Bu hanımlardan biri,yaz aylarında, daima öğle yemeğinden sonra misafir kabulettiğinden, daha evine varmadan önce bile, güneş o kadarkızgındı ki, faytonun körüğünü indirmek gerekmişti; bugüneşin anısı, ben farkına varmadan, izlenimin bütünündeyerini alacaktı. Ben sadece Cours-la-Reine Caddesi'ne gittiğimisanıyordum, oysa aslında, ayakları yere basan bir adamın belkialaya alacağı toplantıya varmadan önce, tıpkı bir İtalya yolculuğugibi, baş döndürücü hazlar yaşamıştım ve bundan böylehafızamda konak, bu hazlarla ayrılmaz bir bütün oluşturacaktı.Üstüne üstlük, ev sahibesi, hem mevsimin, hem de o saatinsıcaklığı yüzünden, misafirlerini ağırladığı zemin kattaki devdikdörtgen salonların panjurlarını sımsıkı kapamıştı. Başlangıçtaev sahibesiyle ziyaretçilerini, hattâ boğuk sesiyle beni yanına,Europa'nın Kaçırılışı 'nı temsil eden bir Beauvais koltuğa çağıranGuermantes Düşesi'ni bile tanıyamamıştım. Sonra duvarlarda,direkleri tomurcuklanmış gülhatmiden gemileriyle, devasa XVIII.yüzyıl duvar halılarını gördüm; bunların altında, sanki bir Seinesarayında değil, Neptün'ün, Okeanos ırmağı kıyısındakisarayındaydım, Guermantes Düşesi de, bir nehir tanrıçasınadönüşmüştü. Bundan farklı olan çeşitli salonları saymayabaşlasam, sonu gelmez. Bu örnekten de kolayca anlaşılabileceğigibi, sosyeteye ilişkin değerlendirmelerime, yekûnu alırken aslahesaba katmadığım şiirsel izlenimleri de dâhil ediyordum, öyle ki,bir salonun üstünlüklerini hesapladığımda, işlem hiçbir zamandoğru olmuyordu.

Şüphesiz, tek hata kaynakları bunlar değildi, ama Balbec'egidişimden (maalesef aynı zamanda sonuncusu olacak ikinciBalbec yolculuğuma çıkmadan) önce, yerini epey ileride bulacakolan sosyete tabloları çizmeye başlayacak vaktim yok. Şimdilikşunu belirtmekle yetinelim: Gilberte'e yazdığım mektubun veadeta işaret ettiği Swann'lara dönüşün bu ilk yanlış nedenine


164

(görece havai hayatım ve bunun yarattığı sosyeteye düşkünlükzannı), Odette, aynı derecede yanlış olan bir ikincisiniekleyebilirdi. Şu âna kadar, aynı kişinin nazarında sosyeteninbüründüğü görünümleri tasvir ederken, sosyetenindeğişmediğini varsaydım; hiç kimseyi tanımayan bir hanımherkesin evine gitmeye başlarsa, üstün konumu olan bir başkasıda yüzüstü bırakılırsa, bunu, zaman zaman aynı çevrede, borsaoyunları sonucunda sansasyonel bir iflasa veya beklenmedik birzenginliğe yol açan, tamamen kişisel iniş çıkışlardan biri olarakdeğerlendiririz sadece. Oysa mesele bundan ibaret değildir.Sosyetenin, sanat akımlarından, siyasal buhranlardan, halkınbeğenisini fikir tiyatrosuna, sonra izlenimci resme, sonrakarmaşık Alman müziğine, ardından yalın Rus müziğine, ya datoplumsal görüşlere, adalet görüşlerine, dinsel gericiliğe,yurtseverliğin canlanmasına yönelten gelişmelerden çok dahadüşük düzeydeki gösterileri, yine de bunların uzak, parçalanmış,kararsız, bulanık, değişken bir yansımasıdır bir ölçüde. Öyle ki,salonlar bile, şu âna kadar, karakterlerin incelenmesi için uygundüşmüş olan statik kıpırtısızlık içinde tasvir edilemez;karakterlerin kendileri de, yarı tarihsel bir akışın içine adetasürüklenmelidirler. Zihinsel gelişmeler konusunda bilgilenmeyeaz çok içtenlikle susamış olan yüksek sosyete mensuplarını, bugelişmeleri izleyebilecekleri çevrelerde bulunmaya sevk edenyenilik merakı, bunların, genellikle, o güne kadar keşfedilmemişve sosyetede uzun zamandır nüfuzlu olmuş, güçlü yanlarını da,zaaflarını da bildiklerinden, hayalgüçlerine artık hitap etmeyenkadınlarda solmuş, kurumuş olan, üstün bir zihnin umutlarınıbütün tazeliğiyle temsil eden bir ev sahibesini tercih etmelerineyol açar. Her dönem, bu şekilde yeni kadınlarda, yeni bir grupkadında cisimleşir; en yeni merak konularıyla kopmaz bir bütünteşkil eden bu kadınlar, kıyafetleriyle, adeta o anda, son tufanınyarattığı, bilinmeyen bir tür gibi, her yeni Konsüllük Dönemi'nin,


165

her yeni Direktuvar'ın dayanılmaz dilberleri olarak ortaya çıkarlar.Ama çoğunlukla yeni ev sahibesi, tıpkı ilk kez bakan olan, amakırk yıldır bütün çaldığı kapılar yüzüne kapanmış kimi devletadamları gibi, sosyetede tanınmayan, buna rağmen çok uzunzamandır, daha iyisi olmadığından, "sınırlı sayıda yakın dostu"evlerine kabul eden kadınlardan biridir sadece. Her zaman öyleolmaz elbette; Prenses Yourbeletieff, Rus Balesi'nin inanılmazaçılımıyla, art arda Bakst'ı, Nijinsky'yi, Benois'yı, Stravinsky'nindehasını gözler önüne sererek, bütün bu yeni dâhilerin gençhamisi sıfatıyla, başında Parisli hanımların bilmediği ve hepsinintaklit etmeye koyulduğu, kocaman, titrek bir sorguçla ortayaçıktığında, bu olağanüstu yaratığın, Paris'e Rus dansçılarıtarafından, sayısız bagajlarıyla birlikte, en değerli hazineleri olarakgetirildiği zannedilebilirdi; ama ileride, "Ruslar"ın her temsilinde,prensesin sahne önü locasında, yanı başında gerçek bir peri gibioturan, o güne dek aristokrasinin tanımadığı Mme Verdurin'igördüğümüzde, kendisinin Diaghilev'in topluluğuyla birlikteParis'e yeni geldiğine kolaylıkla inanabilecek sosyetemensuplarına, bu hanımın başka dönemlerde de yaşadığını,başından çok çeşitli olaylar geçtiğini ve bu sonuncu olayın,Patroniçe'nin onca zamandır nafile beklediği, bundan böylegüvenli ve giderek hızlanan adımlarla ilerleyecek olan başarıyınihayet getiren ilk olay olması dışında, diğerlerinden farkıolmadığını söyleyebileceğiz. Şurası bir gerçek ki, Mme Swann'ıntemsil ettiği yenilik, bu kolektif niteliğe sahip değildi. Onunsalonu, bir tek adamın, ölmek üzere olan, tam yeteneğinintükenmekte olduğu sırada, hiç tanınmazken, adeta bir andabüyük şöhret olmuş bir adamın etrafında oluşmuştu.Bergotte'un eserlerine duyulan hayranlık muazzamdı. Bütüngününü evinde geçirdiği, salonunda boy gösterdiği Mme Swann,nüfuzlu kişilere, "Kendisiyle konuşurum, hakkınızda bir makaleyazar," diye fısıldıyordu. Aslında Bergotte makale yazabilecek,


166

hattâ Mme Swann için tek perdelik bir oyun bile yazabilecekdurumdaydı. Ölüme daha çok yaklaştığı bu dönemde,büyükannemden haber almaya geldiği zamanlar olduğu kadarrahatsız değildi. Çünkü çektiği korkunç fiziksel acılar, onu birperhiz uygulamaya zorlamıştı. Sözü en çok dinlenen hekim,hastalıktır; iyiliğe, bilgiye söz veririz sadece; acıya ise boyuneğeriz.

Şüphesiz şu sırada Verdurin'lerin küçük kabilesi, MmeSwann'ın biraz milliyetçi, daha çok edebi, her şeyden önce deBergotte'çu salonundan çok daha canlı bir ilginin odağıydı.Küçük kabile, aslında, azami şiddetine ulaşmış, uzun süredirdevam eden bir siyasal buhranın, Dreyfus taraftarlığının etkinmerkeziydi. Ama yüksek sosyete mensuplarının çoğu, davanınyeniden görülmesine o kadar karşıydılar ki, Dreyfus taraftarı birsalon, başka bir dönemde Komüncü bir salon kadar imkânsız birşey olarak görülüyordu. Düzenlediği büyük bir sergi vesilesiyleMme Verdurin'le tanışmış olan Caprarola Prensesi, küçükkabilenin birkaç ilginç üyesini ayartıp kendi salonuna katmaumuduyla, kendisine uzun bir iade ziyaretinde bulunmuş ve buziyaret boyunca (daha küçük ölçekte Guermantes Düşesliğitaslayarak), Mme Verdurin'in büyük cesaret olarak nitelendirdiğifikirler ileri sürmüş, kabul görmüş düşüncelerin tersinisavunmuş, kendi çevresinin insanlarının aptal olduklarınıbelirtmişti gerçi. Ne var ki bu cesaret, daha sonra, milliyetçihanımların yakıcı bakışları altında, Balbec at yarışlarında MmeVerdurin'i selamlama cüretini göstermeye kadar varmayacaktı.Mme Swann'a ise, aksine, "düzenden yana" olduğu için Dreyfusaleyhtarları minnet duyuyordu; bir Yahudiyle evli olması dabunu iki kat değerli bir meziyet haline getiriyordu. Bununlabirlikte, evine hiç gitmemiş olan kişiler, Mme Swann'ın sadecesilik birtakım Yahudilerle Bergotte'un çömezlerini ağırladığınızannederlerdi. Mme Swann'dan çok daha nitelikli kadınlar da aynı


167

şekilde, bazen soyları nedeniyle, bazen dışarıda akşamyemeklerini ve hiç görülmedikleri, yanlış bir kanıya uyularakçağrılmadıkları zannedilen gece davetlerini sevmedikleri için,bazen asla sosyetedeki dostlarından söz etmeyip sadeceedebiyattan ve sanattan bahsettikleri için, bazen insanlar evlerinegizlice gittikleri ya da başkalarına karşı kabalık olmasın diye gizlicekabul ettikleri için, kısacası, aralarından şu veya bu kadını,kimilerinin nazarında, evlere kabul edilmeyen kadın halinegetiren binbir nedenden ötürü, toplumun en alt basamağında yeralırlar. Odette için de durum buydu. Mme d'Epinoy, "FransızVatanseverler Cephesi" için bağış toplamak amacıyla kendisinigörmeye gidip de, tuhafiyecisine girer gibi, içeride değilküçümsenen, hiç bilinmeyen çehreler bulacağından en ufak birkuşku duymadan Mme Swann'ın salonuna adım attığında,tahminlerinin aksine, sihirli bir salona girmiş olduğunu görerekşaşkınlıktan donup kaldı; adeta peri masallarına özgü ani birdeğişimle, divanların uzerine yarı yarıya uzanmış, koltuklardaoturan, ev sahibesine adıyla hitap eden, göz kamaştırıcıfiguranların, Epinoy Prensesi sıfatıyla kendisinin bile evinde zorağırlayabileceği prensesler, duşesler olduklarını ve o esnada, LauMarkisi'nin, Kont Louis de Turenne'in, Prens Borghese'nin,Estrees Dükü'nün, Odette'in iyiliksever bakışları altında garson vesaki görevini ustlenerek bu hanımlara portakal şerbeti vepötifurlar getirdiklerini gördü. Epinoy Prensesi, farkında olmadansosyete değerini insanların benliğiyle bütünleştirdiğinden, MmeSwann'ı etten kemikten kurtarıp seçkin bir kadın olarak baştandiriltmek zorunda kaldı. Hayatlarını gazetelerde sergilemeyenkadınların gerçek yaşantısının bilinmemesi, bu şekilde, bazıdurumların üzerine bir sır perdesi gerer (ve böylece salonlarınçeşitlenmesine katkıda bulunur). Odette örneğinde, başlangıçtasosyetenin en yüksek kesiminden birkaç erkek, Bergotte'u merakedip tanışmak isteyerek, Mme Swann'ın evinde samimi akşam


168

yemeklerine katılmışlardı. Odette, yakın zamanda edinmişolduğu incelikle, bunu gösteriş konusu yapmamıştı; bu yükseksosyete mensupları, evine geldiklerinde, –belki Odette'in kopuşarağmen geleneklerini sürdürdüğü küçük yuvanın anısı olarak–sofrada kendileri için bir tabak, vs. buluyorlardı. Odette onları, buşekilde ölümünü hızlandırdığı Bergotte'la birlikte, ilginç"prömiyer"lere götürüyordu. Onlar da, kendi muhitlerinde buncayenilikle ilgilenebilecek kadınlara, Odette'ten söz ettiler. Bukadınlar, Bergotte'la çok samimi olan Odette'in, büyük yazarıneserlerinde parmağı olduğuna kaniydiler ve onu, Saint-Germainmuhitinin en parlak kadınlarından bin kat daha zekizannediyorlardı; aynı sebeple, siyasal umutlarını tamamen M.Doumer ve M. Deschanel gibi birtakım sağlam, inançlıcumhuriyetçilere bağlarlar, kendilerinin akşam yemeklerindeağırladıkları Charette, Doudeauville gibi monarşi taraftarlarınateslim edilen bir Fransa'yı, yıkımın eşiğinde olarak görürlerdi.Odette'in konumundaki bu değişim, daha güvenli ve süratliolmasını sağlayan bir ölçülülük içinde gerçekleşmekteydi biryandan, ama bir salonun ilerleyişi ve düşüşü konusunda LeGaulois'daki yazılara güvenmeye eğilimli kamuoyu, Odette'invarlığından bile habersizdi; öyle ki, günün birinde, Bergotte'unson derece seçkin bir tiyatroda, bir hayır derneği yararınasahnelenen oyununun genel provasında, sahnenin tamkarşısındaki yazar locasında, Mme Swann'ın yanına, Mme deMarsantes'la birlikte, (şöhrete doymuş, kolay yoldan ortadankaybolmakta olan) Guermantes Düşesi'nin tedrici silinişiyledönemin şıklık timsali, kraliçesi olma yolundaki Kontes Mole'ninoturması, gerçek bir sansasyon yarattı. "Biz daha onunyükselmeye başladığını aklımızdan bile geçirmezken," deniyorduOdette'le ilgili olarak, "Kontes Mole'nin locaya girdiği anda, sonbasamağı tırmandı."

Dolayısıyla Mme Swann, kızına snopluk özentisiyle


169

yaklaştığımı düşünebilirdi.Odette, yanındaki parlak hanım arkadaşlarına rağmen, oyunu

çok büyük bir dikkatle, tıpkı eskiden sağlık ve spor adınaBoulogne Ormanı'nda yürüyüşü gibi, orada sadece bu iş içinbulunuyormuşçasına izledi. Bir zamanlar etrafında böyle pervaneolmayan erkekler, herkesi rahatsız etme pahasına, balkona gelipçevresindeki dikkat çekici gruba yaklaşmak için elineyapışıyorlardı. O da, alaycılıktan çok kibarlıkla gülümseyerek,sabırla sorularına cevap veriyor, beklenebileceğinden daha büyük–ve bu sergileme, aslında alışkın olduğu ve ağırbaşlılıkla gizlenenbir samimiyetin gecikmiş sergilenmesi olduğundan, belki deiçten– bir sükûnetle hareket ediyordu. Bütün gözlerin çevrildiğibu üç hanımın arkasında, Agrigento Prensi, Kont Louis deTurenne ve Breaute Markisi'yle çevrelenmiş olan Bergotteoturuyordu. Her yere kabul edilen, bir yükselişi, ancak özgünlükarayışlarından bekleyebilecek erkeklerin nazarında, üst düzeydeentelektüelliğiyle nam salmış, salonunda, rağbette olan bütünoyun yazarlarıyla ve romancılarla karşılaşmayı bekledikleri bir evsahibesinin davetlerini kabul etmekle sergilediklerinidüşündükleri cesaretin, Guermantes Prensesi'nin, yeni hiçbirprogram veya cazibe eklenmeden onca yıldır devam eden, uzunuzun tasvir ettiğimiz geceye az çok benzer davetlerinden dahaheyecanlı ve hareketli olması, kolayca anlaşılabilir. Yenientelektüel modalar, Bergotte'un Mme Swann için yazdığı küçükeserlerde, Mme Verdurin'in evinde Picquart'ın, Clemenceau'nun,Zola'nın, Reinach'ın ve Labori'nin bir araya geldiği, (sosyeteDreyfus Davası'yla ilgilenebilseydi) gerçek birer Kamu GüvenliğiKomitesi seansı olabilecek toplantılarda olduğu gibi, ilginin birazuzaklaşmaya başladığı Guermantes'ların yüksek sosyetemuhitinde, bu modaların suretine göre biçimlenmiş eğlencelerdecisimleşmiyordu.


170

Gilberte'in de, annesinin konumuna bir katkısı vardı, çünküSwann'ın bir amcası, genç kıza seksen milyona yakın bir mirasbırakmış, bu nedenle Saint-Germain muhiti de kendisiyleilgilenmeye başlamıştı. Bir de madalyonun öteki yüzü vardı:Ölmek üzere olan Swann, Dreyfus taraftarı fikirlere sahipti, amabunun bile karısına zararı dokunmuyor, hattâ yararı oluyordu.Zararı dokunmamasının sebebi, "Swann bunağın, aptalın teki,onunla ilgilenen yok, önemli olan karısı, o da çok hoş,"denmesiydi. Ama Swann'ın Dreyfus taraftarlığı bile Odette içinyararlıydı. Tek başına olsa, belki şık hanımlara yaklaşmaya çalışır,bu da konumunu mahvederdi. Oysa kocasını Saint-Germainmuhitinde akşam yemeklerine sürüklediğinde, somurtarak birköşede oturan Swann, Odette'in kendini milliyetçi bir hanımatakdim ettirdiğini görünce, yüksek sesle, hiç çekinmeden,"Odette, ne yapıyorsunuz, delirdiniz mi?" diyordu."Saçmalamayın lütfen. Kendinizi Yahudi düşmanlarına takdimettirecek kadar bayağılaşmayın. Menediyorum sizi." Herkesinpeşinden koştuğu yüksek sosyete mensupları, ne bu kadargurura alışkındır, ne de bu ölçüde bir terbiyesizliğe. Kendisinionlardan "üstün" zanneden birini ilk kez görüyorlardı. Herkesbirbirine Swann'ın bu homurdanmalarını anlatıyor, Odette'ebırakılan kartvizitlerin ardı arkası kesilmiyordu. Odette Mmed'Arpajon'a ziyarete gittiğinde, yoğun ve sıcak bir merakın odağıoluyordu. "Onu size takdim etmeme canınız sıkılmamıştırherhalde," diyordu Mme d'Arpajon. "Çok tatlı bir kadın. Marie deMarsantes tanıştırmıştı beni." - "Yok canım, aksine, memnunoldum, son derece zeki bir kadınmış, çok da hoş. Ben de zatentanışmak istiyordum, nerede oturuyor?" Mme d'Arpajon, iki günönce evinde çok eğlendiğini ve onun uğruna Mme de Saint-Euverte'ten seve seve vazgeçtiğini söylüyordu Mme Swann'a.Doğruydu da, çünkü Mme Swann'ı tercih etmek, tıpkı bir çaydaveti yerine konsere gitmek gibi, zekâ göstergesiydi. Ne var ki


171

Mme de Saint-Euverte Mme d'Arpajon'un evinde Odette'lekarşılaştığında, Mme de Saint-Euverte çok snop olduğu, Mmed'Arpajon da, kendisine epeyce tepeden bakmakla birlikte,davetlerine önem verdiği için, Mme de Saint-Euverte kimolduğunu bilmesin diye, ev sahibesi, Odette'i tanıştırmıyordu.Markiz, kendisini hiç görmediğine göre, bu hanımın, dışarı pek azçıkan bir prenses olduğuna hükmediyor, ziyaretini uzatıyor,Odette'in söylediklerine dolaylı karşılıklar veriyor, ama Mmed'Arpajon bir kaya gibi direniyordu. Mme de Saint-Euverteyenilgiyi kabul edip gittiğinde de, ev sahibesi, "Sizi takdimetmedim," diyordu Odette'e, "çünkü evine gitmekten pekhoşlanılan bir hanım değil ve davetlerinin de arkası kesilmez;tanıştırsaydım, yakanızı sıyıramazdınız." - "Yok canım, önemlideğil," diyordu Odette, hayıflanarak. Ama Mme de Saint-Euverte'in evine gitmekten pek hoşlanılmadığı fikriniediniyordu, ki bir ölçüde doğruydu da; bundan çıkardığı sonuçise, kendi konumunun, Mme de Saint-Euverte'inkinden çok dahaüstün olduğuydu, oysa markizin çok yüksek bir konumu vardı,Odette'inse henüz bir konumu yoktu bile.

O, bunun farkına varmıyor ve Mme de Guermantes'ın bütünarkadaşları Mme d'Arpajon'la dost olduğu halde, Mme d'Arpajonkendisini davet ettiğinde, Odette endişeli bir tavırla, "Mmed'Arpajon'a gidiyorum, beni çok eski kafalı bulacaksınız herhalde,ama Mme de Guermantes açısından rahatsız oluyorum," diyordu(aslında Mme de Guermantes'la tanışmıyordu). Seçkinbeyefendiler, Mme Swann'ın yüksek sosyeteden pek az kişiyitanımasını, herhalde üstün bir kadın, muhtemelen bir müzikdâhisi oluşuna yoruyorlar ve evine gitmenin, bir dükün bilimdoktoru olması gibi, sosyete ötesi bir unvan olacağınıdüşünüyorlardı. Tamamen boş kafalı kadınlarsa, zıt bir sebepleOdette'e ilgi duyuyorlardı; Odette'in, Colonne'un düzenlediğikonserlere gittiğini ve Wagner'ci olduğunu işitip, "soytarı"nın


172

teki olduğu sonucuna varıyor ve onunla tanışmaya canatıyorlardı. Ama kendi konumlarına güvenemediklerinden,Odette'le dost gibi görünüp herkesin önünde itibarlarına gölgedüşürmekten korkuyorlar, bir hayır derneği yararına verilen birkonserde Mme Swann'ı gördüklerinde, Mme de Rochechouart'ıngözü önünde, Bayreuth'a gidebilecek –yani her türlü rezaletiyaşayabilecek– kapasitedeki bir kadına selam vermenin imkânsızolduğunu düşünerek, başlarını çeviriyorlardı.

Bir başkasını ziyarete gittiğinde, her insan farklı bir kişiyedönüştüğünden, perilerin evinde bu şekilde gerçekleşen harikabaşkalaşımlar bir yana, Mme Swann'ın salonunda, M. de Breautebile, normal olarak kendisini çevreleyen insanların yokluğuyla,orada bulunmaktan, bir davete gideceğine gözlüğünü takıpRevue des Deux Mondes'u okumak üzere eve kapanmışçasına birmemnuniyet duyuşuyla, Odette'i ziyarete, adeta esrarengiz birayine katılır gibi gelişiyle birden değer kazanıyor, başka bir adamoluyordu. Bu yeni ortamda Montmorency-LüksemburgDüşesi'nin ne gibi değişimler geçireceğini görmek için, nelervermezdim! Ama düşes, Odette'in asla takdim edilemeyeceğişahıslardan biriydi. Oriane'a karşı, katiyen karşılık bulmayan biriyi niyet besleyen Mme de Montmorency'nin Mme deGuermantes'la ilgili şu sözleri beni çok şaşırtıyordu: "Zeki insanlartanıyor, herkes tarafından seviliyor, bence biraz daha tutarlıolabilseydi, bir salon kurabilirdi. İşin aslı şu ki, istemedi bunu,haklı da, böyle çok mutlu, herkes onu arayıp soruyor." Mme deGuermantes bir "salon" sahibi değildiyse, o zaman "salon" neydi?Mme de Montmorency'nin evine gitmekten hoşlandığımısöyleyerek Mme de Guermantes'ta uyandırdığım şaşkınlık, Mmede Montmorency'nin sözlerinin bende uyandırdığı şaşkınlıktanaşağı kalmıyordu. Oriane onu aptal bir ihtiyar olarak görüyordu."Hadi ben, mecburum gitmeye, teyzemdir, ama siz!" diyordu."Evine hoş insanları cezbetmeyi bile beceremez." Mme de


173

Guermantes, hoş insanların ilgimi çekmediğini, o "Arpajonsalonu" dediğinde gözümün önüne sarı bir kelebek, "Swannsalonu" dediğinde de, (Mme Swann kış mevsiminde saat altıylayedi arasında misafir kabul ederdi), kanatları karlı siyah birkelebek geldiğini anlamıyordu. Aslında bir salon olmayan Swannsalonunu, kendi adım atamayacağı halde, "zeki insanlar"bulunması nedeniyle, benim için bağışlanır buluyordu yine de.Ama Lüksemburg Düşesi! Dikkate değer bir şey "üretebilmiş"olsaydım, yeteneğin yanında biraz da snobizm olabileceğisonucunu çıkarırdı. Mme de Montmorency'nin evine (onunsandığı gibi) "not almaya", "bir inceleme yapmaya" gitmediğimikendisine itiraf ettiğimde, hayal kırıklığı doruğuna ulaştı. AslındaMme de Guermantes'ın yanılgısı, bir züppenin, ya da sözümonasnobun hareketlerini dışarıdan acımasızca çözümleyen, hayalisosyal açıdan bir bahar mevsimi gibi çiçek açarken benliğine aslanüfuz etmeyen sosyete romancılarının yanılgısından büyükdeğildi. Ben bile, Mme de Montmorency'nin evine gitmenin niyebana bu kadar haz verdiğini anlamaya çalıştığımda, biraz hayalkırıklığına uğradım. Evi, Saint-Germain'de, küçük bahçelerlebirbirinden ayrılan çok sayıda köşkü bulunan, eski birmalikâneydi. Girişteki kubbenin altında, Falconet'nin eseriolduğu söylenen ve bir pınarı temsil eden küçük heykel,gerçekten de etrafa sürekli bir nem yayardı. Biraz ilerideki, gözleri,belki kederden, belki nevrozdan, belki migrenden, belki denezleden, her zaman kıpkırmızı olan kapıcı kadın, hiçbir zamancevap vermez, belli belirsiz bir hareketle düşesin evde olduğunubelirtir, gözlerinden, unutmabenilerle dolu bir kâseye birkaçdamla gözyaşı düşerdi. Heykeli görmenin, Combray'deki birbahçenin alçıdan küçük bahçıvan heykelini hatırlattığı için banaverdiği haz, sofadaki, sineraryalarla dolu vazoların –mavi üzerinemavi–, kimi eski hamamlar gibi yankılanan, rutubetli, çınlayan,geniş merdivenin ve bilhassa Eulalie'nin odasındaki zilin aynısı


174

olan zil sesinin verdiği hazzın yanında hiç kalırdı. Bu zil sesi beniheyecanın doruğuna ulaştırır, ama Mme de Montmorency'yeaçıklanamayacak kadar da basit bir şey gibi gelirdi; dolayısıylahanımefendi beni her zaman, nedenini asla tahmin edemeyeceğibir hayranlıkla kendimden geçmiş halde görürdü.

Gönül TutukluklarıBalbec'e ikinci varışım, ilkinden çok farklı oldu. Otel müdürü,

beni karşılamaya Pont-a-Couleuvre'e bizzat gelmiş ve geçmişiköklü müşterilerine ne kadar önem verdiğini birkaç kerebelirtmişti; beni bir aristokrat zannetmesinden korktuysam da,sonradan, müdürün dilbilgisi hafızasının koyu karanlığında,geçmişi köklü ifadesinin, sadece eski anlamına geldiğini anladım.Yeni diller öğrendikçe, eski bildiklerini daha kötü konuşuyordu.Beni otelin en tepesine yerleştireceğini bildirdi. "Umarım saygıdakusur ettiğimi düşünmezsiniz," dedi, "size layık olmadığınız biroda vermek istemiyordum, ama gürültü nedeniyle verdim,böylece üstünüzde kulağınızı çınlatacak (kafanızı şişirecekanlamında) kimse olmayacak. Hiç merak etmeyin, pencereleriçarpmasınlar diye kapattırırım. Bu konudatahammülfersayımdır." (Bu sözler, müdürün düşüncesini, yanibu konuda tahammülü olmadığını ifade etmiyordu, ama kathizmetkârlarının düşüncesinin ifadesi olabilirdi pekâlâ.) Üstelikbana verdiği oda, ilk gelişimde kaldığım odaydı. Odanın kalitesidüşmemiş, ben müdürün gözünde yükselmiştim. Canım isterseşömineyi yaktırabilirdim (doktor talimatıyla, daha Paskalya'dagitmiştim çünkü), ama tavanda "çatlamalar" olmasından endişeediyordu. "Ateş yakmadan önce, bir öncekinin iyice közlenmiş(küllenmiş anlamında) olmasına bilhassa dikkat edin. Önemliolan, şöminede yangın çıkarmamaktan kaçınmak; üstelik odayıbiraz şenlendirmek için şöminenin üzerine eski Çin porseleni,


175

büyük bir vazo koydurdum ki hasar görebilir."Müdür büyük bir üzüntüyle, Cherbourg baro başkanının

öldüğünü haber verdi bana; "Uyanmış bir adamdı," dedi(muhtemelen uyanık anlamında) ve ölümünün, sürdüğü sefil(yani sefih) hayat yüzünden hızlanmış olduğunu ima etti. "Birsüredir, akşam yemeğinden sonra salonda kestirip attığını(herhalde kestirdiğini anlamında) fark ediyordum. Sonzamanlarda o kadar değişmişti ki, kim olduğunu bilmeseniz,görüngüsünden (şüphesiz görünümünden anlamında) zortanırdınız."

Buna karşılık mutlu bir haber, Caen mahkeme başkanının,commandeur sınıfından Legion d'honneur "nişane"si almışolmasıydı. "Yetenekli bir adam olduğuna şüphe yok, amaduyduğuma göre, bilhassa büyük 'nüfusu' yüzünden vermişler."Nitekim, bir gün önceki L'Echo de Paris gazetesinde de, müdürünhenüz sadece "ilk parafını" (yani paragrafını) okuduğu bir yazıda,bu nişana değiniliyordu. Aynı gazetede, M. Caillaux' nun siyasetiyerin dibine geçiriliyordu. "Aslında haklılar bence," dedi müdür. "Almanya'nın suntası (sultası) altına sokuyor bizi." Bu tür birkonunun bir otelci tarafından ele alınmasını sıkıcıbulduğumdan, dinlemekten vazgeçtim. Balbec'e tekrar gelmeyekarar verişimde etkili olan görüntüleri düşünüyordum. Eskigörüntülerden çok farklıydılar, buraya, bulmaya geldiğim ilkhayalim ne kadar sisli idiyse, bu seferki de o kadar pırıl pırıldı; ilkseferindeki kadar büyük bir hayal kırıklığı bekliyordu beni.Hafızanın seçtiği görüntüler, hayalgücünün oluşturup gerçeğinyok ettiği görüntüler kadar keyfi, dar ve ele geçmezdir. Bizimdışımızdaki, gerçek bir mekânın, düşteki tablolardan çokhafızadaki tabloları içermesi için bir sebep yoktur. Ayrıca, yeni birgerçeklik, yola çıkış nedenimiz olan arzuları bize unutturabilir,hattâ onlardan nefret etmemize yol açabilir.


176

Balbec'e gitmemin nedenlerinden biri, müritlerden birçoğununtatillerini bu sahilde geçireceklerini bilen ve bu nedenle M. deCambremer'in şatolarından birini (La Raspeliere'i) mevsimlikkiralamış olan (davetlerini o güne kadar değerlendirmediğim,sayfiyede evlerine gidip Paris'te kendilerini ziyaret etmediğim içinözür dilesem, beni seve seve ağırlayacaklarından emin olduğum)Verdurin'lerin, şatolarına Mme Putbus'ü davet etmiş olmasıylailgiliydi. Bunu öğrendiğim gece (Paris'te) tam bir deli gibi, gençuşağımızı, hanımefendinin oda hizmetçisini Balbec'e götürüpgötürmeyeceğini öğrensin diye Mme Putbus'ün evine yolladım.Saat gecenin on biriydi. Kapıcı kadının kapıyı açması epey vakitalmış, mucize eseri, uşağı başından savmayıp polis deçağırmayarak, çok ters davranmakla yetinmiş, ama istediği bilgiyide vermiş. Uşak, birinci oda hizmetçisinin, hanımıyla birlikteönce Almanya'da kaplıcalara, sonra Biarritz'e, son olarak da MmeVerdurin'in şatosuna gideceğini söyledi. O andan itibarenhuzurlu ve tezgâhta bir işim olduğu için mutluydum. Sokaktakarşılaştığım ve karşılarında, o gece hanımıyla birlikteVerdurin'lerde akşam yemeğine katılmış olmak gibi,"Giorgione"nin nezdinde geçerli olacak bir referanstan yoksunolduğum dilberlerin peşinde koşmaktan kurtulmuştum. Ayrıca,Mme Putbus'ün oda hizmetçisi, La Raspeliere' in yalnızca burjuvakiracılarını değil, sahiplerini de tanıdığımı ve bilhassa, (Robert'inadını bilmediği için) kendisine uzaktan bir tavsiyedebulunamayıp benimle ilgili Cambremer'lere coşkulu bir mektupyazmış olan Saint-Loup'yla dost olduğumu bilirse, hakkımdadaha da olumlu bir izlenim edinebilirdi. Robert, Cambremer'lerinbana çeşitli yararları dokunabileceği gibi, ayrıca genç kızlık soyadıLegrandin olan Mme de Cambremer'in, sohbetiyle ilgimiçekebileceğini de düşünüyordu. "Zeki bir kadın," diye güvencevermişti bana. "Sana kesin çözümler getirmeyecektir," (her beşaltı yılda bir, en sevdiği ifadelerin başlıcalarını tutmakla birlikte,


177

birkaçını değiştiren Robert, "muhteşem"in yerine "kesinçözüm"ü koymuştu), "ama bir şahsiyettir, kişilikli, sezgili birkadındır, lafı gediğine koyar. Zaman zaman sinir bozucu olur,Cambremer'lerin seçkinlikle uzaktan yakından ilişkileri olmadığıiçin iyice gülünç kaçan bir 'ekâbir havasında' saçmalar, her zamançağa ayak uyduramaz, ama sonuç olarak, görüşmeye tahammüledilebilir insanların arasındadır yine de."

Robert'in tavsiye mektubu ellerine geçer geçmez,Cambremer'ler, belki snobizmin getirdiği, Saint-Loup'ya dolaylıbir kibarlık gösterme arzusuyla, belki bir yeğenlerine Doncieres'deyaptığı yardımlardan ötürü minnet duyarak, daha büyükihtimalle de, iyiliklerinden ve misafirperverlik geleneğindenkaynaklanan, uzun mektuplar yazmışlar, yanlarında kalmamırica etmişler, daha bağımsız olmayı yeğliyorsam, benim için birkonukevi aramayı önermişlerdi. Saint-Loup, Balbec Grand-Hotel'de kalacağım gerekçesiyle tekliflerini geri çevirdiğinde, hiçdeğilse Balbec'e varır varmaz benden bir ziyaret beklediklerini veziyaretim fazla gecikirse, yakamı bırakmayacaklarını, gelip benigarden partilerine davet edeceklerini bildirmişlerdi.

Mme Putbus'ün oda hizmetçisini, özünde Balbec manzarasınabağlayan hiçbir şey yoktu şüphesiz; Meseglise yolunda tekbaşımayken, arzumun bütün gücüyle, boş yere sık sık çağırdığımköylü kızı gibi olmayacaktı benim için. Ama ben uzun zamandır,bir kadından, çoğunlukla bir tanışmaya bile direnemeyenesrarını, karekökünü alır gibi çekip çıkarmaya çalışmaktanvazgeçmiştim. Hiç değilse, uzun süredir gitmediğim Balbec'te,mekânla bu kadın arasındaki gerekli ilişkinin yokluğunda, biravantajım olacaktı: Gerçeklik duygusu, kendi odamda olsun,tanıdık bir başka odada olsun, bir kadının yanında yaşadığımhazzın, gündelik nesne ve olayların arasında, bana yeni birhayatın kapılarını açtığı yanılgısını bir an bile yaşatamadığı


178

Paris'teki gibi, alışkanlık tarafından baltalanmayacaktı.(Alışkanlık eğer ikinci bir mizaçsa, ne acımasızlığa, ne decoşkularına sahip olduğu ilk mizacımızı tanımamızı engeller.)Oysa bu yanılgıyı, duyarlılığın, bir güneş ışını karşısında yenidendoğduğu, arzuladığım oda hizmetçisinin beni kendimdengeçireceği yeni bir mekânda yaşayabilirdim belki; ileride, bukadının Balbec'e gelmemekle kalmayıp gelme ihtimalinin beni ençok korkutan şey olmasına yol açan koşulları göreceğiz; sonuçta,seyahatimin bu temel amacı ne gerçekleşti, ne degerçekleştirilmeye çalışıldı.

Mme Putbus'ün Verdurin'lere bu kadar erken bir tarihte gelmesisöz konusu değildi şüphesiz, ama seçtiğimiz hazlar, eğergerçekleşecekleri kesinse, onları beklerken hoşa gitmeyeçalışmanın tembelliğine ve sevmenin imkânsızlığına kendimiziadayabilirsek, uzakta da olabilirler. Zaten ben de Balbec'e ilk seferkikadar şairane bir ruh halinde gitmiyordum, salt hayal gücü,hiçbir zaman hafıza kadar bencillik içermez; ayrıca, tanınmadıkdilberlerin dolup taştığı bir yerde bulunacağımı da biliyordum, birplajda, bir balodaki kadar çok sayıda güzel kadın vardır; otelinönünde, mendirekte yapacağım gezintileri düşündükçeduyduğum haz, Mme de Guermantes'ın, beni şık akşamyemeklerine davet ettireceğine, danslı davetler düzenleyen evsahibelerinin kavalye listelerine adımı daha sık yazdırarak banasağlayabileceği türden bir hazdı. Balbec'te kadınlarla tanışmak, ilkseferinde ne kadar zahmetli olduysa, bu sefer o kadar kolayolacaktı benim için, çünkü ilk seyahatimde yoksun olduğumbütün ilişkilere ve desteğe şimdi sahiptim.

Tahayyüllerimden, siyasi çözümlemelerini dinlemediğim otelmüdürünün sesi kopardı beni. Konuyu değiştirerek, mahkemebaşkanının, geleceğimi haber alınca ne kadar sevindiğini vehemen o akşam, odamda beni ziyarete geleceğini söyledi.


179

Kendimi yorgun hissetmeye başladığımdan, bu ziyaret fikri benio kadar korkuttu ki, engel olmasını rica ettim müdürden (o da sözverdi); ilk gece, işi iyice sağlama almak için, benim olduğum kattagörevlilerin nöbet tutmasını da istedim. Görevlilerden pekhoşlanmıyor gibiydi. "Sürekli peşlerinde koşmak zorundakalıyorum, çünkü ataletten fazlasıyla yoksunlar. Ben olmasam,yerlerinden kıpırdamayacaklar. Asansörcüyü kapınıza nöbetçiolarak dikeceğim." Asansörcü nihayet "şefkomi" oldu mu diyesordum. "Henüz müessesemizde yeterince kıdemli değil," diyecevap verdi müdür. "Ondan yaşça büyük arkadaşları var, olayçıkar. Hayatta her şeyi tedhişçi olarak yapmak lazım.Asansörünün önünde düzgün bir duruşu olduğunu teskin(teslim yerine) ediyorum. Ama yine de böyle bir mevki için çokgenç. Fazlasıyla kıdemli olan diğerleriyle çelişki olur. Birazciddiyet eksikliği gösteriyor, ki bu da en ekstrem (herhalde elzemanlamında) özelliktir. Biraz daha sebahat (sebat demek istiyordu)etmesi gerekir. Zaten bana güvense yeter. Ben bu işlerdenanlarım. Grand-Hotel'in müdürlüğüne terfi etmeden önce, M.Paillard'ın komutasında talim gördüm." Bu benzetmedenetkilendim ve bizzat Pont-a-Couleuvre'e geldiği için müdüreteşekkür ettim. "Rica ederim! Pek cebri (cüzi yerine) bir zamankaybına sebep oldu." Otele gelmiştik zaten.

Benliğim tamamen altüst oldu. Daha ilk gece, bir kalpyorgunluğu geçirdiğimden, ağrımı bastırmaya çalışarak,ayakkabılarımı çıkarmak üzere ağır ağır, temkinli bir şekildeeğildim. Ama henüz botumun ilk düğmesine dokunmuştum ki,bilinmez, ilahi bir varlık göğsüme doldu, hıçkırıklarla sarsılmayabaşladım, gözlerimden oluk oluk yaş akıyordu. İmdadımayetişen, ruhun kuruluğundan beni kurtaran varlık, yıllar önce,aynı buna benzer bir sıkıntı ve yalnızlık ânında, kendimden hiçbirşey bulamadığım bir anda gelip beni kendime kavuşturmuş olanvarlıktı; çünkü o, hem ben, hem benden daha fazla bir şeydi


180

(içerikten fazla olan ve onu bana getiren kapsamdı). Hafızamda,büyükannemin, yorgunluğumla ilgilenen, şefkatli, endişeli,hayal kırıklığıyla dolu yüzünü, otele o ilk geldiğimiz akşamkihaliyle görmüştüm; bu kadar az özlediğim için şaşırdığım,kendimi ayıpladığım ve isminden başka ona ait hiçbir şeyibarındırmayan büyükannemin değil, gerçek büyükanneminçehresiydi bu ve Champs-Elysees'de geçirdiği krizden sonra, ilkkez onun canlı gerçekliğini, iradedışı ve eksiksiz bir hatıradabuluyordum. Bu gerçeklik, zihnimiz tarafından yenidenyaratılmadıkça, bizim için mevcut değildir (aksi takdirde, çokbüyük bir savaşa katılmış olan herkes, ünlü birer destan şairiolurdu); işte bu yüzden, büyükkannemin kollarına atılmak içinçılgınca bir istek duyduğum şu anda –cenazesinin üzerinden biryıldan fazla zaman geçmişken, olayların takvimiyle duygularıntakviminin çakışmasını çoğunlukla engelleyen tarih uyuşmazlığıyüzünden– onun öldüğünü ancak anlıyordum. Büyükannemöldüğünden beri onu sık sık anmış, düşünmüştüm, ama nankör,bencil ve acımasız bir delikanlı olarak söylediğim sözlerin veaklımdan geçen düşüncelerin ardında, büyükanneme benzeyenhiçbir şey yoktu, çünkü bütün havailiğim, haz düşkünlüğüm veonu hasta görme alışkanlığımla, büyükannemin hatırasıbenliğimde sadece potansiyel olarak bulunuyordu. Bir bütünolarak ruhumuz, hangi anda incelersek inceleyelim, çok sayıdakizenginliklerine rağmen, sadece itibari bir değere sahiptirneredeyse, çünkü bunların, ister gerçek zenginlikler olsunlar,ister hayalgücünün zenginlikleri, örneğin benim için köklüGuermantes soyadı kadar, büyükannemin gerçek hatırasının çokdaha ciddi zenginliklerinin de, kâh birileri, kâh diğerleri, kullanımdışı kalırlar. Zira hafızanın bulanıklığıyla, gönül tutuklukları dabirleşir. Şüphesiz, bütün içsel varlığımızın, geçmişmutluluklarımızın, acılarımızın, sürekli mülkiyetimizdeolduğunu zannetmemizin sebebi, maneviyatımızı içinde


181

barındıran bir vazoya benzettiğimiz bedenimizin mevcudiyetidir.Bu içsel varlıklarımızın kaçıp gittiğini veya geri döndüğünüzannetmek de aynı derecede yanlış olabilir. Ne olursa olsun, eğerbu varlıklar içimizde duruyorlarsa, çoğu zaman, hiçbir işimizeyaramadıkları ve en gündelik olanlarının bile, farklı türden,bilincimizde onlarla çakışmaları kesinlikle mümkün olmayanhatıralar tarafından püskürtüldükleri, meçhul bir âlemdebulunurlar. Ama içinde muhafaza edildikleri duyular çerçevesi elegeçirildiği takdirde, bu sefer de kendileriyle bağdaşmayacak herşeyi kovup onları yaşamış olan benliğimizi tek başına içimizeyerleştirme gücünü elde eden, onlar olur. Benim ansızın içimdebulduğum benliğim, Balbec'e ilk gelişimizde büyükannemin benisoyduğu o uzak geceden beri var olmadığından, büyük birdoğallıkla, bu benliğimin bilmediği, şu günün ardından değil de,–zamanın içinde birbirinden ayrı, paralel diziler varmışçasına–arada bir kesinti olmadan, hemen o eski ilk gecenin ardından,büyükannemin bana eğildiği dakikaya girdim. Bunca zamandırortada görünmeyen, o andaki benliğim, bir kez daha o kadaryakınımdaydı ki, tam uyanamamış bir insanın, kaçmakta olanrüyasının seslerini yanı başında algıladığını zannetmesi gibi,aslında bir düşten başka şey olmayan, o ânın hemen öncesindesöylenmiş sözleri işitir gibiydim hâlâ. Artık sadecebüyükannesinin kollarına sığınmak, öpücüklerle acılarınınizlerini silmek isteyen varlıktım; bir süredir içimde birbiriniizlemiş olan varlıklardan biriyken zor tasavvur edebileceğimkişiydim, aynı şekilde şimdi de, en azından bir süreliğine artıkolmadığım o varlıklardan birinin arzularını, mutluluklarınıhissedebilmek için çok çaba göstermem gerekir, üstelik bu çabalarda boşa giderdi. Büyükannemin, üstünde sabahlığıyla o şekildebotlarıma eğildiği andan bir saat önce, sokağın boğucu sıcağındaaylak aylak dolaşırken, pastanenin önünde, onu kucaklamayaduyduğum ihtiyaçla, kendisini görmek için bir saat daha


182

bekleyemeyeceğimi düşünüşümü hatırladım. Şimdi, aynı ihtiyaçyeniden doğarken, biliyordum ki, saatler boyu beklesem de,büyükannem artık hiçbir zaman yanımda olmayacaktı; buihtiyacı yeni keşfetmemin sebebi, büyükannemi ilk kez bütüncanlılığıyla, gerçekliğiyle, yüreğimi patlatırcasına şişirirkenhissedip, nihayet ona kavuşup, kendisini temelli kaybettiğimihenüz anlamış olmamdı. Temelli kaybetmek; bu çelişkiyianlayamıyor, ıstırabına katlanmaya çalışıyordum: Bir yanda, aynıkendilerini bildiğim şekilleriyle içimde yaşamaya devam eden,yani benim için yaratılmış bir varlık, bir şefkat, her yanıylakarşılığını, amacını, sabit yönünü bende bulan öyle bir sevgivardı ki, bütün büyük dehalar, dünya yaratıldığı günden beri varolmuş bütün dehalar, büyükannemin nazarında benim tek birkusurumun yerini tutamazdı; öte yanda, bu saadeti şimdiyaşıyormuşçasına yeniden tadar tatmaz, benim suretimi buşefkatten silmiş, bu varlığı yok etmiş, karşılıklı kaderimizi geriyedönerek ortadan kaldırmış, büyükannemi, kendisini bir aynadakigibi yeniden bulduğum anda, bir tesadüf eseri, herhangi biriyleolabileceği gibi, benimle birkaç yılını geçirmiş, ama öncesinde vesonrasında hiçbir şeyi olmadığım, olmayacağım bir yabancıyadönüştürmüş olan bir hiçliğin, mütemadi bir fiziksel acı gibizonklayan kesinliğinin, bu mutluluğu delip geçtiğinihissediyordum.

Bir süredir yaşamış olduğum hazların yerine, şu anda tatmammümkün olabilecek tek haz, geçmişi değiştirip büyükanneminbir zamanlar çektiği acıları azaltmak olurdu. Ne var ki, kendisini,benim için katlandığı, şüphesiz sağlıksız, ama aynı zamanda tatlıyorgunluklara, onların bir simgesi haline gelecek kadar uygun birgiysi olan o sabahlığıyla hatırlamıyordum sadece; büyükanneme,acılarımı göstererek, hattâ bazen abartarak yaşattığım, ardındanda, benim mutluluğumun ona mutluluk getirmesi gibi sevgimde onda aynı sevgiyi yaratabilirmişcesine, öpücüklerimle


183

silindiğini zannettiğim bütün üzüntüleri bir bir hatırlıyordumşimdi; bundan da kötüsü, ben ki şimdi, şefkatle biçimlenmiş,eğilmiş bu çehrenin kıvrımlarına yayılmış bir mutluluğuhafızamda yeniden bulmaktan başka bir mutluluk tasavvuredemiyordum, bir zamanlar, çılgınca bir öfkeyle, en küçüksevinçleri bile bu çehreden zorla koparmaya çalışmış, örneğinSaint-Loup fotoğrafını çektiği gün, büyükannemin, geniş kenarlışapkasıyla, uygun bir yarı aydınlıkta poz verirkenki süsmerakının neredeyse gülünç çocuksuluğunu kendisindengizleyememiş, kendimi tutamayıp sinirli ve kırıcı birkaç sözsöylemiş ve yüzündeki kasılmadan, sözlerimin etkili olduğunu,büyükannemi incittiğini anlamıştım; şimdi, yüzlerce öpücükleteselli ebediyen imkânsızken, bu sözler benim yüreğimiparçalıyordu.

Ama büyükannemin çehresinden o kasılmayı, kalbinden, dahadoğrusu kendi kalbimden de o acıyı asla silemeyecektim artık;çünkü ölüler sadece bizim içimizde var olduklarından, onlaraindirdiğimiz darbeleri hatırlamakta inat ettiğimizde, hiç aravermeden kendi kendimizi hırpalamış oluruz. Bu acılar ne kadarzalim olsalar da, bütün gücümle onlara tutunuyordum, çünküonların, büyükannemin hatırasının bir sonucu, bu hatıranıniçimde gerçekten var olduğunun bir kanıtı olduklarınıseziyordum. Büyükannemi, ancak acı aracılığıyla gerçektenhatırladığımı hissediyordum, onun hatırasını içime mıhlayançivilerin, daha da derinlere çakılmasını isterdim. Istırabımıyumuşatmaya, şiirselleştirmeye, büyükannemin o anda yanımdaolmadığı, geçici olarak onu göremediğim yanılgısını yaşamayaçalışmıyor, fotoğrafıyla (Saint-Loup'nun çektiği, yanımdagetirdiğim fotoğrafla), adeta bizden ayrı olan, ama bireyselliğinikoruyarak bizi tanıyan ve bozulmaz bir barışıklık içinde bize bağlıkalan birine hitap edercesine, konuşup ona yalvarmıyordum.Bunu asla yapmadım, çünkü yalnızca acı çekmek konusunda


184

değil, acımı olduğu gibi, ansızın, istemeden maruz kaldığımşekliyle korumak konusunda da ısrarlıydım ve içimde kesişenvarlıkla hiçliğin o garip çelişkisinin her tekrarlanışında, bu acıyı,onun kurallarıyla, çekmeye devam etmek istiyordum. Bu sancılıve şimdilik anlaşılmaz olan izlenimden, bir gün gelip de küçük birgerçeklik çıkarıp çıkaramayacağımı bilmiyordum elbette, amaşunu biliyordum ki, bu küçücük gerçeği eğer çıkarabilirsem,ancak böylesine özel, bu kadar kendiliğinden, ne zihnimtarafından çizilmiş, ne de korkaklığım tarafından yumuşatılmış,ölümün kendisinin, aniden ortaya çıkışının, içimde doğaüstü,insanlık dışı bir grafiğe göre, yıldırım gibi, esrarengiz, çifte biroyuk halinde bıraktığı bu izlenimden çıkarabilirdim. (Şu ânakadar içinde yaşadığım ve büyükannemi gömmüş olduğumunutuşa ise, kendisinden bir gerçeklik çıkarmak için bağlanmayıdüşünemezdim bile; çünkü onun kendisi zaten bir inkârdanibaretti, hayatın gerçek bir ânını yeniden yaratamayan ve onunyerine klasik, kayıtsız görüntüler koymak zorunda kalan zihninzayıflamasıydı.) Bununla birlikte, belki de kendini korumaiçgüdüsü, zihnin bizi acıdan esirgemekteki o ustalığı, henüzdumanı tüten yıkıntılar üzerine, yararlı ama uğursuz eserinin ilktuğlalarını dizmeye başladığından, o aziz varlığın şu veya budeğerlendirmelerini hatırlamanın, sanki o değerlendirmeler hâlâgeçerliymiş gibi, o yaşıyormuş, ben onun için var olmaya devamediyormuşum gibi hatırlamanın hoşluğunu fazlasıylatadıyordum. Ama uyumayı başardığım anda, gözlerimin dışdünyaya kapandığı o daha gerçekçi zamanda, uyku âlemi (geçicibir felce uğramış olan akıl ve irade, bu dünyanın eşiğinde, benigerçek izlenimlerimin acımasızlığından koparamazdı artık),esrarengiz şekilde aydınlatılmış içorganların organik veyarısaydamlaşmış derinliğinde, varlıkla hiçliğin sancılıbirleşimini kırarak yansıttı. Bu uyku âleminde, organlarımızınrahatsızlıklarına bağımlı kılınmış olan içsel bilgi, belli ölçüdeki


185

korku, üzüntü ve pişmanlık, bu şekilde damarlarımızazerkedildiği takdirde yüz kat etkili olduğu için, kalbin vuruşlarınıveya nefesi sıklaştırır; bu yeraltı kentinin yollarında dolaşmakiçin, altı kat dolambaçlı, içimizdeki bir Lethe'ye benzeyen kendikanımızın kara dalgaları üzerinde yol almaya başladığımız anda,iri, ciddi siluetler karşımıza çıkar, yaklaşıp bizi terk ederler,gözyaşları içinde bırakırlar. Karanlık sundurmaların altına girergirmez, büyükannemin siluetini boş yere aradım; oysa hâlâ varolduğunu, ama hatıralar kadar soluk, zayıf bir varlığı olduğunubiliyordum; karanlık koyulaşıyor, rüzgâr güçleniyordu, benibüyükanneme götürecek olan babam gelmiyordu. Birdenbiresoluğum tıkandı, kalbim sıkıştı sanki, haftalardır büyükannememektup yazmayı unutmuş olduğumu hatırlamıştım. Benimhakkımda ne düşünüyordu kimbilir? "Tanrım," diyordum kendikendime, "onun için kiraladığımız o küçük odada ne kadarmutsuz olmalı, eski bir hizmetçiye tutulan bir oda gibi, onunlailgilensin diye yanına verdiğimiz bakıcıyla tek başına orada,kıpırdamasına imkân yok, hâlâ hafif felçli durumda, bir kez olsunkalkmak istemedi! Öldüğünden beri kendisini unuttuğumudüşünüyordur, kimbilir ne kadar yalnız, ne kadar terk edilmişhissediyordur kendini! Ah! Koşup yanına gitmem, onu görmemgerek, bir dakika daha bekleyemem, babamın gelmesinibekleyemem. Peki ama nerede bu oda? Adresi nasıl unutabildim?Bari beni hatırlayabilse! Aylar boyunca nasıl unutabildim onu?Etraf kapkara, bulamayacağım, rüzgâr yüzündenilerleyemiyorum"; ama bir de bakıyorum, babam önümdeyürüyor, bağırıyorum: "Büyükannem nerede? Adresinisöylesene. İyi mi kendisi? Emin misin, hiçbir eksiği yok mu?" -"Yok canım," diyor babam, "merak etme. Bakıcısı derli toplu birinsan. Arasıra zaten pek az olan ihtiyaçları karşılansın diye cüzi birmiktar para gönderiyoruz. Zaman zaman senden haber soruyor.Hattâ senin bir kitap yazacağını söyledik. Memnun olmuş gibi


186

göründü. Yanağındaki bir damla gözyaşını sildi." O zaman,büyükannemin, ölümünden kısa bir süre sonra, çekingen birtavırla, kovulmuş yaşlı bir hizmetkâr, bir yabancı gibi, hıçkırarak,bana şu sözleri söylediğini hatırlar gibi oldum: "Yine de arasıraseni görmeme izin verirsin herhalde, çok uzun yıllar ziyaretsizbırakma beni. Bir zamanlar benim torunum olduğunu vebüyükannelerin unutmadığını hatırla." Bunları söylerkenöylesine uysal, öylesine bedbaht, öylesine yumuşak olan yüzünüyeniden görünce, hemen yanına koşup o zaman söylememgereken sözleri söylemek istedim kendisine: "Büyükanneciğim,beni istediğin kadar sık göreceksin, yeryüzünde senden başkakimsem yok, bir daha asla ayrılmayacağım senden."

Yatırıldığı yere aylardır gitmedim diye kimbilir ne kadarağlamıştır! Ne düşünmüştür acaba? Ben de babama, "Çabuk,çabuk, adresi söyle, götür beni oraya," derken hıçkıra hıçkıraağlıyordum. Ama babam, "Şey..." dedi, "onu görebilir misinbilmem. Hem biliyorsun çok güçsüz, çok zayıf, bildiğinbüyükannen değil artık, senin için üzücü olacağını sanıyorum.Ayrıca kapı numarasını da tam hatırlamıyorum." - "Peki,söylesene, sen biliyorsun, ölülerin artık yaşamadığı yalan, değilmi? Öyle söyleseler de doğru olamaz, büyükannem hâlâ yaşıyormadem..." Babam hüzünlü hüzünlü gülümsedi: "Pek az ama, pekaz. Bence gitmesen daha iyi edersin. Hiçbir eksiği yok. Ortalığıtoplamaya giden biri var." - "Peki çoğunlukla yalnız mı kalıyor?" -"Evet, ama böylesi onun için daha iyi. Düşünmemesi daha iyi,onu üzmekten başka işe yaramaz düşünmesi. Düşünmekçoğunlukla üzücüdür. Ayrıca biliyorsun çok çöktü. Gitmen içintam adresi veririm sana, ama gitmenin ne yararı olurbilemiyorum, üstelik bakıcısının onu görmene izin vereceğini desanmam." - "Ama biliyorsun, ben her zaman onun yanındayaşayacağım, geyikler, geyikler, Francis Jammes, çatal." Amakaranlık menderesler çizen nehirden geri dönmüştüm bile,


187

canlılar âlemine açılan yüzeye çıkmıştım; bu yüzden, hâlâ,"Francis Jammes, geyikler, geyikler," diye tekrarlasam da, bukelimelerin art arda dizilişi, artık hatırlayamadığım, daha birsaniye önce, taşıdığı açık anlamdan, gayet doğal olarak ifade ettiğimantıktan yoksundu şimdi. Biraz önce babamın söylediği Aiaskelimesinin, niçin doğrudan, hiçbir şüpheye yer bırakmayacakşekilde, "Dikkat et, üşütme," manasına geldiğini bileanlamıyordum artık. Panjurları kapatmayı unutmuştum, parlakgünışığı uyandırmıştı beni herhalde. Ne var ki, büyükanneminbir zamanlar saatlerce seyrettiği dalgaların, gözümün önündeolmasına dayanamadım; onların kayıtsız güzelliğinin yenigörüntüsü, hemen büyükannemin kendilerini görmediğidüşüncesiyle tamamlanıyordu; dalgaların gürültüsünekulaklarımı tıkamak istiyordum, çünkü şimdi sahilin aydınlıkşiddeti, kalbimde bir oyuk açıyordu; her şey sanki bana, çokeskiden, küçücük bir çocukken, büyükannemi kaybettiğim birparktaki ağaçlı yollar ve çimenler gibi, "Onu görmedik," diyordu;solgun, olağanüstü gökkubbenin altında, kendimi,büyükannemin olmadığı bir ufku sınırlayan dev, mavimsi birçanın altındaymışçasına sıkışmış hissediyordum. Hiçbir şeygörmemek için başımı duvara çevirdim, ama heyhat, karşımdakiduvar, bir zamanlar ikimizin arasında sabah habercisi işlevi görenbölmeydi; bir duygunun bütün ince ayrıntılarını bir keman kadaruysallıkla yansıtan, büyükanneme hem onu uyandırmakorkumu, hem de, eğer uyanmışsa, kendimi duyuramama, onunda kıpırdamaya cesaret edememesi korkumu tam olarak ileten,sonra hemen ardından, ikinci bir müzik aletinin cevabı gibi,büyükannemin geleceğini müjdeleyen, beni sükûnete daveteden bölmeydi. Büyükannemin çaldığı, hâlâ onun temasıylaçınlayan bir piyanoya nasıl yaklaşamazsam, bu bölmeye deyaklaşmaya cesaret edemiyordum. Şimdi eskisinden daha hızlıvursam bile, artık hiçbir şeyin onu uyandıramayacağını, hiçbir


188

cevap duymayacağımı, büyükannemin bir daha gelmeyeceğinibiliyordum. Tanrıdan tek dileğim, eğer bir cennet varsa, orada,büyükannemin binlerce vuruş arasında tanıyacağı şekilde,bölmeye hafifçe üç kere vurmak, onun da, "Telaşlanma küçükfarem, sabırsızlandığını biliyorum, hemen geleceğim," anlamınagelen vuruşlarla cevap vermesi, ardından da, ikimiz için fazlauzun sayılmayacak bir ebediyet boyunca onunla birlikteolmamızdı.

Otel müdürü gelip aşağı inmek istemez miyim diye sordu. Neolur ne olmaz diye yemek salonundaki "yerleşimimi"denetlemişti. Beni göremeyince, eski nefes tıkanmalarımıntekrarlamış olmasından korkmuştu. Rahatsızlığımın,"boğazlarımda" hafif bir ağrıdan öteye geçmeyeceğini umuyordu,ayrıca bu tür ağrıların, "kaliptüs" adını verdiği ilaçla dindirildiğinide duymuş olduğunu söyledi.

Albertine'den kısa bir not getirmişti bana. Albertine bu yılBalbec'e gelmeyecekti aslında, fakat planlarında bir değişiklikyapmıştı ve üç gündür, Balbec'in içinde değil ama, yakındaki birkaplıcada, trenle on dakikalık mesafedeydi. Seyahatten yorgundüşmüş olabileceğimi düşünerek ilk gece beni ziyaret etmekistememişti, ama kendisini ne zaman kabul edebileceğimisoruyordu. Albertine'in bizzat mı geldiğini sordum müdüre,kendisini görmek değil, aksine görmekten kaçınmak için. "Evet,"dedi müdür. "Mümkün olduğu kadar çabuk görüşmek istiyor,çok önemli bir mazhariyetiniz yoksa tabii. Gördüğünüz gibi," diyebitirdi sözlerini, "özetle buradaki herkes sizi görmek istiyor." Amaben kimseyi görmek istemiyordum.

Oysa bir gün önce otele vardığımda, sayfiye hayatının gevşekbüyüsüne yeniden kapıldığımı hissetmiştim. Aynı asansörcüçocuk, bu sefer küçümsemeyle değil, saygıyla susarak,memnuniyetinden yüzü alev alev, asansörü çalıştırmıştı.


189

Yükselen sütun boyunca ilerleyerek, bir zamanlar benim içinbilmediğim bir otelin muamması olan şeyin içinden bir kez dahageçmiştim: savunmasız ve itibarı olmayan bir turist sıfatıyla ilkgelişimizde, odasına girmekte olan her eski müşterinin, akşamyemeğine inen her genç kızın, garip kıvrımlı koridorlardan geçenher hizmetçinin, kendisine refakat eden hanımla birlikteAmerika'dan gelmiş olan ve yemeğe inen genç kızın, bize,istediğimiz şeylerden hiçbirini okuyamadığımız bir bakışyönelttiği, yabancı bir otel. Bu sefer, aksine, bildiğim, kendimirahat hissettiğim bir otelde hareket etmenin, fazlasıyladinlendirici zevkini tatmış, daima tekrarlanan, gözkapağınındöndürülmesinden daha uzun, daha zor olan, nesnelerinüzerine, bizi korkutan kendi ruhları yerine alışık olduğumuzruhu koymaktan ibaret olan işlemi bir kez dahagerçekleştirmiştim. "Acaba," demiştim kendi kendime, benibekleyen ani ruhsal değişikliği hiç tahmin etmeden, "bundanböyle hep başka otellere, ilk kez yemek yiyeceğim, alışkanlığınhenüz her katta, her kapının önünde, büyülü bir hayatıkorurmuş gibi görünen korkunç ejderhayı öldürmemiş olduğu,lüks otellerin, gazinoların, plajların, tıpkı dev polip kolonileri gibibir araya toplayıp ortak bir hayat yaşattığı yabancı kadınlarayaklaşmamı gerektirecek otellere mi gitmek zorunda kalacağım?"

Hattâ sıkıcı bir adam olan mahkeme başkanının beni görmekiçin bu kadar sabırsızlanması hoşuma bile gitmişti; ellerimiyıkarken, onca zaman sonra ilk kez duyduğum, Grand-Hotel'in ofazla parfümlü sabunlarının özel kokusu bile, adeta hem şimdikiâna, hem de geçmiş tatilime aitmiş gibi, sırf kravat değiştirmekiçin girilip çıkılan bir özel hayatın gerçek büyüsü gibi, ikisiarasında gidip gelerek, ilk sabah göreceğim manzarayı getiriyordugözlerimin önüne: dalgalar, denizin laciverttaşından dağ sıraları,buzulları ve çağlayanları, yüksekliği ve umursamaz görkemi.Fazlasıyla ince, fazlasıyla hafif, fazlasıyla büyük olan,


190

kenarlarının sıkıştırılması, düzgün tutulması imkânsız, örtülerinetrafında oynak kıvrımlar halinde şişkin duran yatak çarşafları,eskiden olsa beni hüzünlendirirdi. Oysa şimdi, yelkenlerininrahatsız, kabarık yuvarlaklığı üzerinde, ilk sabahın parlak, umutdolu güneşini, tıpkı bir beşik gibi sallamaktaydılar. Ama güneşinkendini göstermeye vakti olmadı. O korkunç, olağanüstü varlık,o gece dirildi. Otel müdüründen gitmesini ve kimseyi odamasokmamasını rica ettim. Kendisine yataktan kalkmayacağımısöyledim ve o müthiş ilacı eczaneden aldırma teklifini geriçevirdim. Buna çok memnun oldu, çünkü müşterilerin "kaliptüs"kokusundan rahatsız olmasından korkuyordu. Teklifini geriçevirmem sayesinde bir iltifat: "İzafetli bir karar" ("isabetli" demekistiyordu) ve bir de tavsiye aldım: "Dikkat edin, kapı üstünüzükirletmesin, çünkü kilitler nedeniyle 'yalama' yaptırdım;görevlilerden biri kapınızı çalmaya cüret ederse, dayaktan'pastilini' çıkarırım. Benden söylemesi, çünkü 'takrirattan'hoşlanmam (bu herhalde, bir sözü iki defa tekrar etmektenhoşlanmam anlamına geliyordu). Peki, aşağıda bir duba (herhaldefıçı yerine) yıllanmış şarabım var, biraz istemez misiniz,canlanırdınız? Size şarabı Yonatan'ın kafası gibi gümüş bir tepsiüzerinde getirmeyeceğim; ayrıca şunu da belirteyim ki Château-Lafite değil, ama aşağı yukarı onun mukabilidir (muadili yerine).Yanında da ufak bir dilbalı kızarttırabiliriz, hafif olur." Bütüntekliflerini geri çevirdim, ama hayatında kimbilir kaç tane dilbalığıısmarlamış olan bir adamın, 'dilbalı' demesine de şaşırdım.

Müdürün verdiği sözlere rağmen, çok geçmeden CambremerMarkizi'nin bıraktığı kartviziti getirdiler odama. Beni ziyaretegelmiş olan yaşlı markiz, otelde olup olmadığımı sormuş, daha birgün önce geldiğimi ve rahatsız olduğumu duyunca da, ısraretmemiş, (muhtemelen üniformalı uşağının koltuğundanatlayarak içeri girip bir faturayı ödediği veya alışveriş yaptığıeczanesine veya tuhafiyecisine uğramayı da ihmal etmeden), iki


191

atın çektiği, sekiz yaylı, eski, üstü açık arabasıyla Feterne'edönmüştü. Zaten Balbec sokaklarında ve Balbec'le Feternearasındaki diğer birkaç küçük kıyı kasabasında, bu arabanın sesioldukça sık duyulur, şatafatına hayran kalınırdı. Çeşitlidükkânlara uğranması, bu gezintilerin esas amacı değildi. Asılamaç, aksine, markize katiyen layık olmayan bir köy soylusununveya burjuvanın evindeki bir çay daveti ya da bir garden partiolurdu. Ama markiz, hem soyluluğu, hem de servetiyle, civardakiküçük soylulardan kat kat üstün olmakla birlikte, sınırsız iyiliğive sadeliğiyle, kendisini davet edenleri hayal kırıklığınauğratmaktan o kadar korkardı ki, çevredeki en silik sosyetetoplantılarına bile katılırdı. Mme de Cambremer, onca yolu katedipküçük, boğucu bir salonda, genellikle yeteneksiz olan vekendisinin, yörenin müzik tutkunluğuyla tanınan soyluhanımefendisi sıfatıyla, abartılı biçimde tebrik etmek zorundakalacağı bir şarkıcıyı dinlemek yerine, gezintiye çıkmayı veyaFeterne'in, aşağıdaki küçük koyda minik dalgaların çiçeklerinarasına kadar sokulduğu harikulade bahçelerinde kalmayı tercihederdi kuşkusuz. Ama Maineville-la-Teinturiere'li veyaChattoncourt-l'Orgueilleux'lü bir soylu veya burjuva olan evsahibi tarafından, muhtemelen geleceğinin duyurulmuşolduğunu bilirdi. Mme de Cambremer o gün sokağa çıkıp dadavette boy göstermese, sahil boyunca uzanan küçükkasabalardan birinden gelen bir davetli, markizin arabasınıduyabilir, görebilirdi; bu da, Feterne'den ayrılamamış olmamazeretini ortadan kaldırırdı. Öte yandan, bu ev sahipleri, Mme deCambremer'i, markize layık bulmadıkları insanların evlerindekikonserlerde ne kadar sık görmüş olsalar da, yararı yoktu; onlarınnazarında, fazlasıyla iyi yürekli olan markizin konumunun bunedenle uğradığı küçük zarar, daveti veren kendileri olduğu andakayboluverir, verdikleri küçük çay davetine markizin gelipgelmeyeceğini hararetle merak ederlerdi. Günlerce


192

endişelendikten sonra, evin kızının veya tatildeki bir amatörünsöylediği ilk şarkının ardından, misafirlerden birinin, meşhurarabayı saatçinin veya eczanenin önünde gördüğünü (markizindavete geleceğinin kesin işareti) bildirmesi, ne büyük birrahatlamaya yol açardı! Bunun üzerine Mme de Cambremer(gerçekten de az sonra, şu sıralar evinde misafir olan ve yanındagetirmek için izin istediği, büyük bir mutlulukla gelmesine izinverilen geliniyle birlikte içeri girecekti), ev sahiplerinin gözündetekrar bütün ihtişamına kavuşurdu; markizin umulan gelişiyleödüllendirilmek, ev sahipleri için bir ay önce verdikleri kararın,yani bir öğleden sonra daveti düzenlemenin bütün zahmetini vemasrafını göze almalarının, itiraf edilmeyen, belirleyici nedeniolmuştu belki de. Mme de Cambremer'i kendi çay davetlerindegörünce, artık markizin, niteliksiz komşularının davetlerine dekibarlık edip gittiği değil, ne kadar köklü bir aileden geldiği,şatosunun şatafatı, genç kızlık soyadı Legrandin olan vekurumuyla kayınvalidesinin biraz yavan saflığını renklendirengelininin küstahlığı gelirdi hatırlarına. Le Gaulois'nın sosyeteköşesinde, bütün kapıları kilitleyip, kendileri, ailece kalemealacakları yazıyı, şimdiden okur gibi olurlardı: "Bretanya'nıneğlencesi eksik olmayan küçük bir köşesindeki seçkin çaydavetinde misafirler, ancak ev sahiplerinden çok yakında tekrarbuluşma sözü aldıktan sonra dağıldılar." Her gün gazeteyibeklerler, davetlerinin henüz gazetede çıkmamış olmasındanötürü kaygılanırlar, Mme de Cambremer'i, onca okur uğrunadeğil, sadece kendi misafirleri için ağırlamış olmaktan korkarlardı.O kutlu gün nihayet gelirdi: "Bu yıl Balbec'te davetler mevsimiözellikle parlak geçiyor. Öğleden sonra verilen küçük konserlerçok moda, vs." Neyse ki Mme de Cambremer'in adı doğru yazılmışve "rastgele", ama en başta belirtilmiş olurdu. Geriye, gazetelerin,davet edilmemiş kişilerle dargınlığa yol açabilecek bu densizliğinecanı sıkılmış gibi görünmekten başka bir şey kalmaz, Mme de


193

Cambremer'in yanında, ikiyüzlülükle, bu haberi gazeteyegönderme kalleşliğini kimin yapmış olabileceği sorulur, iyi niyetliasil markiz ise, "Canınızın sıkılmasını anlıyorum, ama ben kendiaçımdan, size misafir olduğumun bilinmesinden olsa olsamutluluk duyarım," derdi.

Mme de Cambremer, bana verilen kartvizitin üzerine, iki günsonra bir çay daveti vereceğini yazmıştı. Şüphesiz, daha iki günönce, sosyete hayatından ne kadar bıkmış olsam da, bu hayatı,Feterne'in konumu sayesinde incir ağaçlarının, palmiyelerin,güllerin açık havada yetiştiği ve ev sahiplerinin, davetbaşlamadan önce koyun karşı kıyısından önemli misafirleri alıpgetiren, herkes geldikten sonra, güneşe karşı gerilmiş tenteleriyleçay salonu işlevi gören, akşam da getirdiği misafirleri geri götürenküçük yatının durduğu, çoğunlukla Akdeniz'e özgü sakinliktekive mavilikteki denize kadar uzanan o bahçelere nakledilmiş olaraktatmak, benim için gerçek bir zevk olurdu. Küçük yat, çok hoş birlükstü, ama o kadar masraflıydı ki, Mme de Cambremer, kısmenbu masrafları karşılamak amacıyla gelirini çeşitli yollardanartırmak istemiş ve en başta da, mülklerinden birini, Feterne'dençok farklı olan La Raspeliere'i ilk kez kiraya vermişti. Evet, iki günönce olsa, tanınmadık küçük soylularla dolu, yeni bir dekoriçindeki böyle bir çay daveti, benim için Paris'in "parlak sosyetehayatı"ndan sonra ne büyük bir değişiklik olurdu! Ama şimdieğlence ve zevkler, benim için hiçbir anlam taşımıyordu artık.Tıpkı bir saat önce Albertine'i gönderdiğim gibi, Mme deCambremer'e de özür dileyerek gelemeyeceğimi bildiren birmektup yazdım; yüksek ateş, iştahı nasıl bıçak gibi keserse, kederde bende arzu ihtimalini öyle ortadan kaldırmıştı... Annem ertesigün gelecekti. Bana öyle geliyordu ki, annemle birlikte yaşamaya,eskisine göre biraz daha layıktım şimdi, büsbütün yabancı veküçültücü bir hayatın yerini, acılarıyla onun gibi benim deruhumu kuşatıp yücelten yürek parçalayıcı hatıraların tırmanışı


194

almışken, onu daha iyi anlayacaktım. Ben öyle zannediyordum,ama aslında, anneminki gibi –sevilen varlığı kaybeden insanınçok uzun zaman boyunca, bazen hayatı boyunca yaşamasınaresmen engel olan– gerçek kederlerle, herhalde benimki gibi, herşeye rağmen geçici olan, geç geldikleri gibi çabuk da giden,hissetmemiz için "anlamamız" gerektiğinden, ancak olaydanuzun süre sonra yaşanan öteki türden kederler arasında sonsuzbir mesafe vardır; işte benim şu anda çektiğim ıstırabın da, oncainsanın kederinden tek farkı, özel şartlara, iradedışı bir hatırayatabi olmasıydı.

Anneminki kadar derin bir kederi ise, bu anlatının devamındagöreceğimiz gibi, günün birinde yaşayacaktım, ama ne şu sırada,ne de tasavvur ettiğim şekilde. Buna rağmen, nasıl ki rolünüezbere bilmesi ve çoktan yerinde olması gereken bir oyuncu, sonanda, söyleyeceklerini bir tek kere okumuş olarak gelmişse, repliksırası geldiğinde, gecikmesini kimse farketmeyecek şekilde,ustalıkla durumu idare etmeyi becerirse, benim taze kederim de,annem geldiğinde, onunla, sanki öteden beri hep aynı şekilde varolmuşçasına konuşmamı sağladı. Annem, büyükannemlegeldiğim yerleri görmenin bu kederi uyandırdığını zannettisadece (aslında öyle değildi). O zaman ilk defa, anneminkininyanında bir hiç olan, ama benim gözümü açan bir ıstırabıyaşadığım için, annemin kimbilir ne acılar çektiğini, korkuylakavradım. İlk defa anladım ki, büyükannem öldüğünden berigözlerine yerleşmiş olan o sabit ve gözyaşlarıyla ıslanmayan(Françoise'ın anneme fazla acımamasına sebep olan) bakış,hatırayla hiçliğin anlaşılmaz çelişkisine sabitlenmişti. Aslında,annem, bu yeni mekânda daha şık görünen siyah matemkıyafetini hâlâ üzerinden çıkarmamış olduğu halde, geçirdiğideğişim bana daha çarpıcı gelmişti. Bütün neşesini kaybetmiştidemek yeterli olmaz; eriyip gitmiş, adeta yalvaran bir tasvirhalinde donmuştu, yanından hiç ayrılmayan sancılı varlığı, fazla


195

sert bir hareketle, fazla yüksek bir sesle incitmekten korkargibiydi. Ama hepsinden önemlisi, kendisini krep mantosuylaiçeri girerken gördüğüm anda –Paris'te gözümden kaçmış olan birşeyi– karşımdaki kişinin annem değil, büyükannem olduğunufarkettim. Kraliyet ve düklük ailelerinde, baba öldüğündeoğlunun onun unvanını alması, Orleans Dükü'yken Fransa Kralı,Taranto Prensi'yken La Tremoille Dükü, Laumes Prensi'ykenGuermantes Dükü olması gibi, aynı şekilde ölen kişi, çoğu kezbaşka türden ve daha derin kaynaklı bir verasetle, hayatta olankişiyi ele geçirir ve onu kendisine benzeyen ardılına, yarıdakesilen hayatının sürdürücüsüne dönüştü' rür. Belki de annemgibi bir kız evladın, annesinin ölümünden sonraki büyük kederi,içinde taşıdığı ve merhaleleri atlatıp dönemleri tek hamledeaşırtan bu kriz olmasa, ağır ağır kendini gösterecek olan birvarlığın kozasını daha erken yırtar, başkalaşımını ve ortayaçıkışını hızlandırır sadece. Belki artık yaşamayan kişiye duyulanözlem, zaten fiilen var olan benzerlikleri yüz hatlarımızayerleştiren bir tür telkini, özellikle de, sevilen kişi yaşadığı sürece,onu feda etmek pahasına da olsa göstermekten korkmadığımız,bize sadece ondan geçmiş olan kişiliğimizi dengeleyen dahabireysel davranışlarımızın (annemde bu, babasından kendisinegeçen sağduyusu ve alaycı neşesiydi) durdurulmasını barındırıriçinde. Sevilen kişi öldüğünde, ondan farklı olmak konusundatereddüt ederiz, artık sadece onu, kendi içimizde zatentaşıdığımız, ama başka bir şeyle karışmış olan ve bundan böylediğerini dışlayarak benimseyeceğimiz varlığı takdir ederiz.Ölümün anlamsız olmadığını, ölenlerin üzerimizde hâlâ etkisiolduğunu ancak bu bağlamda söyleyebiliriz (genellikle kastedilenmuğlak, yanlış manada değil). Ölenlerin üzerimizdeki etkisi,yaşayanlarınkinden de fazladır, çünkü hakiki gerçeklik sadecezihin tarafından ortaya çıkarılabildiği, manevi bir işlemin nesnesiolduğu için, ancak düşünce yoluyla yeniden yaratmak zorunda


196

olduğumuz, gündelik hayatın bizden gizlediği şeyleri gerçekanlamda bilebiliriz... Son olarak da, ölülerimize üzülme ibadetiiçinde, onların sevdiği şeyleri putlaştırırız. Annem,büyükannemin, yalnızca gözünde safir ve pırlantalardanyapılmış bir çantadan daha değerli hale gelmiş olan çantasını,manşonunu, ikisi arasındaki fiziksel benzerliği iyice vurgulayanbütün giysilerini değil, büyükannemin hep yanında taşıdığı,annemin şimdi Mektuplar'ın elyazmasıyla bile değiştirmeyeceğiMme de Sevigne nüshalarını bile yanından ayıramıyordu. Annemeskiden, kendisine Mme de Sevigne veya Mme de Beausergent'danbir alıntı yapmadan tek bir mektup yazamayan büyükannemetakılırdı. Annem, Balbec'e gelmeden önce ondan aldığım üçmektubun her birinde, sanki bu mektuplar onun tarafından banadeğil, büyükannem tarafından kendisine yazılmışçasına, Mme deSevigne'den alıntı yapmıştı. Mendireğe inip, büyükanneminkendisine her gün yazdığı mektuplarda anlattığı sahili görmekistedi. Annemi pencereden, elinde annesinin şemsiyesiylegördüğümde, siyahlara bürünmüş halde, çekingen adımlarla,adeta dindar bir saygıyla, kendisinden önce o aziz ayaklarınbastığı kumların üstünde ilerliyordu; dalgaların geri getireceği birölüyü aramaya gider gibiydi. Annemi akşam yemeğinde yalnızbırakmamak için, benim de onunla birlikte aşağı inmem gerekti.Mahkeme başkanıyla baro başkanının dul karısı, gelip annemletanıştılar. Büyükannemle ilişkili her şeye o kadar duyarlıydı ki, buonu müthiş duygulandırdı, mahkeme başkanının sözlerinidaima minnetle hatırladı, buna karşılık, baro başkanınınkarısının, rahmetliyi tek kelimeyle olsun anmamasına hepiçerledi ve üzüldü. Aslında mahkeme başkanı, büyükannemi barobaşkanının karısından daha çok düşünüyor değildi. Annemaralarında büyük bir fark görse de, hem birinin duygusal sözleri,hem de ötekinin suskunluğu, ölülerin bizde uyandırdığıkayıtsızlığın bir ifadesinden başka bir şey değildi. Ama sanırım


197

annem, özellikle benim, istemeden ıstırabımın birazınıaktardığım sözlerimde bir teselli buldu. Büyükanneminyüreklerde yaşamasını sağlayan her şey gibi benim ıstırabım da,annemi, (bana olan sevgisine rağmen), ancak mutlu edebilirdi.Annem ondan sonra hiç aksatmadan, her gün, annesininyaptıklarını tıpatıp tekrarlayarak sahile inip oturdu ve onun ensevdiği iki kitabı, Mme de Beausergent'ın Hatırat'ıyla Mme deSevigne'nin Mektuplar'mı okudu. Hepimizden farksız olarakannem de, La Fontaine'e "safdil" denmesi gibi Mme de Sevigne'yede "esprili markiz" denmesine tahammül edemezdi. Amamektuplarda "kızım" sözünü okuduğunda, annesi kendisinesesleniyormuş gibi geliyordu ona.

Rahatsız edilmek istemediği bu hac ziyaretlerinden birinde,sahilde, peşinde kızlarıyla Combray'li bir hanıma rastlamatalihsizliğine uğradı. Hanımın adı zannederim Mme Poussin'di.Ama biz kendi aramızda daima "O zaman beni anarsın" diye sözederdik ondan, çünkü kızlarını, kendilerini bekleyen dertlerekarşı, sürekli tekrarladığı bu cümleyle uyarır, örneğin gözleriniovuşturan bir tanesine, "Gözün iltihaplansın da, o zaman benianarsın," derdi. Annemi gördüğünde, uzaktan, başsağlığı ifadesiolarak değil de, sadece bu tür bir terbiye almış olduğu için, gözüyaşlı, hararetli selamlar vermiş. Bu hanım, Combray'de, kocamanbir bahçe içindeki evinde oldukça münzevi bir hayat sürer, hiçbirşeyi yeterince yumuşak bulmayıp Fransız dilindeki kelimeleri,hattâ isimleri, yumuşatmaya tabi tutardı. Şurup dökmek içinkullandığı sofra gerecine "kaşık" demeyi fazla sert bulup "kaaşık"der, Telemakhos'un lirik ozanına hoyratça Fenelon[14] derse,kabalık etmiş olacağından korkarak –bense, dünyanın en zeki, eniyi ve en yürekli insanı, kendisini tanıyan herkes için unutulmazbir kişi olan Bertrand de Fenelon en yakın arkadaşım olduğu için,bilinçli olarak Fenelon derdim– ikinci e'yi de telaffuz etmenin biryumuşaklık kattığını düşünür ve daima "Fenelon" derdi. Bu Mme


198

Poussin'in o kadar yumuşak olmayan, adını unuttuğum damadı,Combray'de noterdi ve kasayı soyup kaçarak özellikle amcamaepey yüklü bir meblağ kaybettirdi. Ama Combray'deki insanlarınçoğunun, ailenin diğer üyeleriyle araları o kadar iyiydi ki, hiçbirsoğukluk yaşanmadı ve Mme Poussin'e acımakla yetinildi. Evindemisafir ağırlamazdı, ama bahçe parmaklığının önünden geçenherkes durup ağaçlarının gölgesini hayranlıkla seyreder, başka dabir şey göremezdi. Balbec'te bizi rahatsız ettiği söylenemez;kendisine orada bir tek kere, tırnaklarını yemekte olan kızına,"Parmağında dolama çıksın da, o zaman beni anarsın," derkenrastladım.

Annem sahilde kitap okurken, ben tek başıma odamdakalıyordum. Büyükannemin hayatının son dönemini ve odönemle ilişkili her şeyi, birlikte son gezintisine çıktığımızda,merdivenin açık tutulan kapısını hatırlıyordum. Bütün bunlarınkarşısında dünyanın geri kalanı gerçek gibi görünmüyor,ıstırabım, tamamını bana zehir ediyordu. Sonunda annem dışarıçıkmam konusunda ısrar etti. Ama attığım her adımda,Casino'nun, ilk gece onu beklerken Duguay-Trouin anıtına kadaryürüdüğüm sokağın unutmuş olduğum bir yanı, karşıduramadığımız bir rüzgâr gibi, ilerlememe mani oluyordu;görmemek için başımı önüme eğiyordum. Biraz kendimitoparladıktan sonra, otele, eskiden, gelişimizin ilk gecesindeiçeride bulduğum büyükannemi bundan böyle ne kadarbeklesem de bulamayacağımı bildiğim otele dönüyordum. Bu ilkçıkışım olduğu için, henüz görmediğim birçok otel görevlisi banamerakla bakıyordu. Otelin kapısında, genç bir komi bana selamvermek üzere kasketini çıkarıp sonra hemen başına geçirdi tekrar.Aimé'nin, bana saygılı davranması konusunda, kendi deyimiyle"kulağını çekmiş" olacağını düşündüm. Ama o anda, içeri girenbir başkasını da kasketini çıkararak selamladığını gördüm. İşingerçeği şuydu: Bu delikanlının hayatta tek bildiği şey, kasketini


199

çıkarıp takmaktı ve bunu da gayet iyi yapıyordu. Elinden başka biriş gelmediğini, bu işte de büyük başarı gösterdiğini anlamışolduğundan, gün içinde mümkün olduğunca sık tekrarlıyor,böylece müşterilerin ölçülü ama genel yakınlığını kazanıyor,komileri işe almakla görevli olan ve bu bulunmaz Hint kumaşınarastlayıncaya kadar, "Halbuki bu meslekte kendilerinden bir tekterbiyeli olmaları isteniyor, o kadar zor bir şey olmasa gerek,"diyen Aimé'yi hayretten hayrete düşürerek bir haftada kendinikovdurmamış tek bir komi bulamamış olan kapı görevlisinden debüyük bir yakınlık görüyordu. Otel müdürü, komilerin ayrıca,kendi deyimiyle "prefabrike" olmalarını da çok önemsiyordu,söylemek istediği, orada "hazır" bulunmalarıydı, ya da dahabüyük ihtimalle, prezantabl kelimesini yanlış hatırlıyordu. Otelinarka tarafındaki çimenliğin görünüşü, birkaç çiçek tarhınıneklenmesi ve hem egzotik bir çalının, hem de ilk yıl, girişinönünü, esnek bir dalı andıran endamı ve saçlarının garip rengiylesüsleyen kominin kaldırılmasıyla, değişmişti. Bu komi, çeşitliülke ve cinsiyetlerden, cazibelerine kapılan şahsiyetler tarafındanotelden alınıp götürülmüş olan iki ağabeyini ve daktilograf kızkardeşini örnek alarak, kendisini sekreter olarak işe alan Polonyalıbir kontesin peşinden gitmişti. Geriye bir tek, şaşı olduğu içinkimsenin istemediği en küçük kardeşleri kalmıştı. Küçük kardeş,Polonyalı kontes ve öteki iki ağabeyinin hamileri Balbec Oteli'nekalmaya geldiklerinde çok sevinirdi. Çünkü ağabeylerine gıptaetmekle birlikte onları çok sever ve böylelikle, birkaç haftaboyunca ailevi duygularını geliştirme fırsatı bulurdu.Fontevrault Başrahibesi de, sırf bu amaçla rahibelerini bırakıpXIV. Louis'nin, metresi olan diğer Mortemart kız kardeşe, Mme deMontespan'a sunduğu misafirperverliği paylaşmaya gitmezmiydi? Komi kardeşlerden en küçüğünün, Balbec'teki ilksenesiydi; beni henüz tanımıyordu, ama otelde daha eski olanarkadaşlarının benimle konuşurken hem Monsieur diye, hem de


200

soyadımla hitap ettiklerini duyduğundan, daha benimle ilkkonuşmasında, kendinden hoşnut bir tavırla hemen onları taklitetti; belki meşhur sandığı bir şahsiyete ilişkin bilgisini sergilediğiiçin, belki de daha beş dakika önce bilmediği, ama mutlakauyulması gerektiğini düşündüğü bir âdeti benimsediği içinhoşnuttu. Bu büyük, lüks otelin, bazı insanların nazarında negibi bir büyüsü olabileceğini çok iyi anlıyordum. Bir tiyatro gibidüzenlenmişti ve kalabalık bir figüran kadrosu, sahne üstünevarıncaya kadar her yeri hareketlendiriyordu. Müşteriler, sadecebirer seyirci oldukları halde, oyuncuların bir sahneyi seyircilerinarasında oynadığı tiyatrolardaki gibi değil de, seyircilerin hayatı,sahnenin şatafatı içinde geçiyormuşçasına, temsile süreklikatılıyorlardı. Tenis oynamaktan dönen bir müşteri, otele beyazflanelden bir ceketle girse de, kapı görevlisi ona mektuplarınıvermek üzere, şeritleri simli, lacivert frak giymiş olurdu. Tenisoyuncusu, merdiveni tırmanmak istemiyorsa, yine oyuncularınarasına karışır, yanında, aynı derecede zengin bir kostümü olanasansörcü çocukla çıkardı yukarı. Her kattaki koridorlar,Panathenaia frizini hatırlatan, deniz fonu üzerindeki dilberlerin,oda hizmetçileriyle kurye kızların gelip gidişlerini gizler, hizmetçigüzelliği meraklıları, bu dilberlerin küçük odalarına ustacadolambaçlar çizip varırlardı. Buna karşılık, aşağıda erkek unsurubaskındı ve oteli, hizmetkârların aşırı ve aylaklığa eğilimligençliğinden ötürü, somutlaşmış, sürekli oynanan bir türYahudi-Hıristiyan trajedisine dönüştürmüştü. Bu yüzden de,onları gördüğüm zaman, şüphesiz Guermantes Prensesi'ninevinde, M. de Vaugoubert'in, M. de Charlus'ü selamlayan gençbüyükelçilik kâtiplerini seyrettiği sırada aklıma gelen Racine'indizelerini değil, ama Racine'in, bu kez Ester yerine Atalya'dan,başka dizelerini, içimden tekrarlamaktan kendimi alamıyordum;çünkü özellikle çay saatinde, XVII. yüzyıldaki adıyla portiktenitibaren, genç komilerden oluşan, "gelişen bir halk", Racine'in


201

korolarındaki genç Yahudiler gibi, lobiyi dolduruyordu. Ne var ki,bunlardan birinin bile, Atalya, çocuk prense, "Ne iş yaparsınız?"diye sorduğunda Yoaş'ın verdiği muğlak cevabı dahiverebileceğini sanmıyorum, çünkü hiçbir iş yapmazlardı. Olsaolsa, aralarından birine, yaşlı kraliçenin yaptığı gibi, "Burayahapsolmuş bütün bu insanlar, peki ama, neyle meşguller?" diyesorulsa, şöyle cevap verebilirdi: "Bu törenlerin haşmetli düzeniniseyrederim ve ona katkıda bulunurum." Bazen gençfigüranlardan biri, daha önemli bir oyun kişisinin yanına gider,sonra bu taze dilber koroya dönerdi tekrar; dalgın bir dinlenme ânıdeğilse eğer, figüranlar, gereksiz, saygılı, dekoratif ve gündelikdönüşlerle birbirlerinin etrafında dolanırlardı. Çünkü "izingünleri" dışında "dünyadan uzak yetiştirilen" ve iç avludan dışarıadım atmayan bu delikanlılar, Atalya'daki Levioğulları gibi birmanastır hayatı sürerlerdi; muhteşem halılarla örtülübasamakların dibinde oyun oynayan bu "genç ve inançlıtopluluk" karşısında, Balbec Grand-Hotel'e mi, Hz. Süleyman'ıntapınağına mı girdiğimi şaşırabilirdim.

Otele döndüğümde, doğru odama çıkıyordum. Düşüncelerimgenellikle büyükannemin hastalığının son günlerine, daha daartırarak yeniden yaşadığım acılarına yönelikti; bir sevdiğimizinacılarını sadece yeniden yarattığımızı zannettiğimiz sırada,merhametimiz bu acıları abartır, ama belki de, ıstırabı çekeninbilincinden çok, o haklıdır, bu acıları çekenler hayatlarınınacıklılığını fark edemez, oysa merhamet bunu görür veumutsuzluğa kapılır. Bununla birlikte, uzun bir süre boyuncabilmediğim bir şeyden o sırada haberim olsaydı, merhametimyeni bir hamleyle büyükannemin ıstırabını aşardı: Büyükannem,ölmeden bir gün önce, bilinçli bir ânında, benim odadabulunmadığımdan emin olduktan sonra annemin elini ateşiçinde yanan dudaklarına götürüp, "Elveda kızım, ebediyenelveda," demişti. Annemin hiç değişmeyecek olan o sabit


202

bakışları, belki bu hatıraya da dikiliydi. Sonra, tatlı hatıralargeliyordu aklıma. O benim büyükannemdi, ben de onun torunu.Yüzündeki ifadeler, sanki sadece benim için yaratılmış bir lisandayazılmışlardı; o benim hayatımdaki her şeydi, diğer insanlar, onabağlı olarak, onun kendileri hakkında bana bildireceğideğerlendirmeye bağlı olarak vardılar sadece; ama yo, hayır,ilişkimiz o kadar geçici olmuştu ki, tesadüfi olmamasıimkânsızdı. O beni tanımıyor artık, bense onu bir daha hiçgöremeyeceğim. Biz sadece ve sadece birbirimiz içinyaratılmamıştık, o bir yabancıydı. Bu yabancının, Saint-Louptarafından çekilen fotoğrafına bakmaktaydım. AnnemAlbertine'le karşılaşmış ve arkadaşımın, büyükannem ve benimleilgili güzel sözlerinden ötürü, onunla görüşmem için ısraretmişti. Ben de bunun üzerine Albertine'e randevu vermiştim.Otel müdürüne, arkadaşımı salonda bekletmesini tembih ettim.Müdür, Albertine'le arkadaşlarını çok eskiden beri, "buhur çağına"gelmelerinden çok daha önce tanıdığını, ama otele ilişkinsözlerinden ötürü onlara kızdığını söyledi. "Böyle konuştuklarınagöre, pek 'umumi' olmasalar gerek. Eğer söylenenler iftiraysa, obaşka tabii." Buhurun "buluğ" anlamına geldiğini tahminetmekte zorluk çekmedim. "Umumi"de daha çok zorlandım. Belki"ümmi" yerine söylenmişti, o zaman da, "ümmi", "tahsilli"anlamına geliyordu. Albertine'le buluşma saatinin gelmesinibeklerken, baka baka sonunda göremez olduğumuz bir resmebakar gibi, Saint-Loup'nun fotoğrafına dikmiştim gözlerimi;birdenbire, yine, "Büyükannem bu, ben onun torunuyum," diyedüşündüm, hafıza kaybına uğramış birinin kendi adınıhatırlaması, bir hastanın kişilik değiştirmesi gibi. Françoise,Albertine'in geldiğini söylemek için odama girdi ve fotoğrafıgörünce, "Zavallı hanımcığım," dedi, "yanağındaki bene varıncayakadar her şeyiyle o işte; markinin bu fotoğrafı çektiği gün çokhastalanmış, iki kere fenalık geçirmişti. 'Aman Françoise,' demişti


203

bana, 'torunumun sakın haberi olmasın.' Hiç de belli etmezdi,topluluk içinde hep neşeliydi. Gerçi yalnızken, biraz canı sıkkıngöründüğü olurdu. Ama çabuk geçerdi. Sonra bana dedi ki: 'Eğerbana bir şey olursa, torunumda bir fotoğrafım olsun isterim. Tekbir fotoğrafım bile yok.' Sonra da saygıdeğer markiye gönderdibeni, kendisi rica ettiğini küçük beye söylememesini tembih edipfotoğrafını çeker mi diye soracaktım. Ama ben dönüp markininevet dediğini söylediğimde, bu sefer yüzü çok kötü görünüyordiye vazgeçti. 'Böylesi hiç fotoğrafım olmamasından daha kötü,'diyordu. Ama akıllı kadındı, sonunda öyle güzel hazırlandı ki, okenarları kıvrık, büyük şapkayla, güneşin altında da durmayınca,hastalığı hiç belli olmuyordu. Fotoğraftan çok memnun kalmıştı,çünkü o sırada, Balbec'ten sağ çıkamayacağını düşünüyordu. Benne kadar, 'Hanımefendi, böyle konuşmayın, hanımefendinin bulafları hiç hoşuma gitmiyor,' desem de, onun aklına takılmıştı.Hem sonra, günlerdir bir şey de yiyemiyordu. İşte o yüzdenküçük beye ısrar ediyordu, saygıdeğer markiyle akşam yemeğineuzak yerlere gitsinler diye. Sofraya oturacağına kitap okurmuşgibi yapıp, markinin arabası uzaklaştığı anda, odasına, yatmayaçıkıyordu. Bazı günler hanıma haber vermeyi düşünürdü, gelipkendisini son bir kez görsün diye. Sonra da, kendisine hiçbir şeysöylememiş olduğundan, hanımın çok şaşıracağından korkardı.'Kocasının yanında kalması daha iyi aslında Françoise,' derdi."Françoise ansızın bana bakıp kendimi "rahatsız mı hissettiğimi"sordu. Hayır deyince, "Beni lafa tutup oyalıyorsunuz," dedi."Misafiriniz gelmiştir belki. Benim aşağı inmem lazım. Burayagöre biri değil o. Öyle de hızlı hareket ediyor ki, belki geridönmüştür bile. Beklemekten hoşlanmıyor. Ah! MademoiselleAlbertine şimdilerde ekâbir oldu." - "Yanılıyorsunuz Françoise,Albertine buraya göre bir insandır, hattâ buraya fazladır bile. Amasiz yine de gidip bugün kendisini kabul edemeyeceğimi haberverin."


204

Françoise ağladığımı görse, kimbilir ne yanık ağıtlardinleyecektim! Titizlikle gözyaşlarımı gizledim. Gizlemesem banayakınlık gösterirdi. Ama ben ona yakınlık gösterdim. Zavallı odahizmetçilerimizin yerine kendimizi koymayız genellikle; sankiağlamak bize acı veriyormuş gibi, bizi ağlarken görmeyedayanamazlar; belki de onlara acı verir bizim ağlamamız;Françoise küçüklüğümde bir kere, "Öyle ağlamayın, sizi böyleağlarken görmek hoşuma gitmiyor," demişti. İddialı sözleri,açıklamaları sevmiyoruz, hata ediyoruz, çünkü bu şekilde,köylülerin dokunaklılığına, hırsızlık yaptığı gerekçesiyle belki dehaksız yere kovulan, beti benzi atmış, sanki suçlanmanın kendisibir suçmuş gibi birden daha mütevazı olan zavallı hizmetçinin,babasının namusuna, annesinin prensiplerine, ninesininöğütlerine değinerek anlattığı efsaneye yüreğimizi kapamışoluyoruz. Hiç şüphesiz, bizim gözyaşlarımıza dayanamayan aynıhizmetkârlar, alt kattaki oda hizmetçisi hava cereyanını seviyor,kesmek ayıp olur diye, bizim zatürreeye yakalanmamıza hiçtereddütsüz göz yumarlar. Çünkü Adalet'in imkânsız bir şeyolması için, Françoise gibi haklı olanların, haksız da olmalarıgerekir. Hizmetçilerin mütevazı eğlenceleri bile, efendilerinin yareddiyle, ya da alaylarıyla karşılaşır. Çünkü bu eğlenceler daimaönemsiz, ama aptalca duygusal ve sağlığa aykırıdır. Bu yüzden dehizmetçiler, "Yılda bir kere bir şey istedim, nasıl izin vermezler?"diyebilirler. Oysa efendileri, saçma veya onlar için –ya da kendileriiçin– zararlı olmasa, çok daha fazlasına izin verirlerdi. Şüphesiz, tirtir titreyen, işlemediği suçu itiraf etmeye hazır, "gerekirse buakşam giderim," diyen zavallı oda hizmetçisininalçakgönüllülüğü karşısında direnmek mümkün değildir. Ne varki, hayatının ve soyunun şerefine sarmalanmış, süpürgeyi bir âsâgibi tutan, rolünü trajediye vardıran, gözyaşlarıyla bölen, gururve ihtişamla doğrulan yaşlı bir aşçının karşısında, sözlerinintumturaklı ve tehditkâr bayağılığına, annesinin mirasına ve aile


205

"çiftliğinin" saygınlığına rağmen, duyarsız kalmamayı da bilmekgerekir. O gün buna benzer sahneler hatırladım veya hayal ettimve onları yaşlı hizmetçimize mal ettim; o günden sonra da,Albertine'e yaptığı bütün kötülüklere rağmen, Françoise'a, kesikliolmakla birlikte, en güçlü türden, yani temeli merhamet olan birsevgiyle bağlandım.

Büyükannemin fotoğrafının karşısında, bütün gün boyuncaıstırap çektim elbette. Bu fotoğraf benim için bir işkenceydi. Amamüdürün akşamki ziyareti kadar büyük bir işkence değildi.Kendisine büyükannemden söz ettiğim, onun da taziyelerinitekrarladığı sırada, (yanlış telaffuz ettiği kelimeleri kullanmayameraklı olduğundan), şu sözleri kulağıma çarptı: "Saygıdeğerbüyükannenizin bâyıldığı gün mesela, ben size haber vermekistemiştim, çünkü müşteriler açısından otel için zararlı olabilirdi,değil mi efendim? O akşam gitse daha iyi olurdu. Ama o banahiçbir şey söylemeyeyim diye yalvardı, bir daha bâyılmayacağına,bâyılırsa da derhal otelden ayrılacağına söz verdi. Gerçi kat şefi, birkez daha bâyıldığını haber verdi bana, ama ne de olsa siz bizimmemnun etmek istediğimiz, eski müşterimizdiniz, kimse deşikâyette bulunmayınca..." Demek büyükannem baygınlıkgeçirip benden gizlemişti. Belki de benim ona en sevimsizdavrandığım sıralarda bayılmış, bir yandan acı çekerken, biryandan da beni sinirlendirmemek için keyifli görünmeye, oteldenkapı dışarı edilmemek için sağlıklı görünmeye çalışmıştımecburen. Bir başkasıyla ilgili olsa, bana gülünç gelebilecek"bâyılmak" kelimesi, bu telaffuzuyla, özgün bir ses kakışmasınıandıran, garip ses yeniliğiyle, hiç tahmin edemeyeceğim birbiçimde, uzun süre bende en sancılı duyguları uyandıran bir şeyolarak kaldı.

Ertesi gün, annemin ricası üzerine, kumların üzerine, dahadoğrusu, kıvrımlarının arasına saklanabileceğim, Albertine'le


206

arkadaşlarının beni bulamayacaklarını bildiğim kumullarınarasına biraz uzanmaya gittim. İnik gözkapaklarım, bir tek ışığın,gözün iç duvarlarının pespembe ışığının içeri geçmesine izinveriyorlardı. Sonra tamamen kapandılar. O zaman, büyükannemi,bir koltukta oturur halde gördüm. O kadar güçsüzdü ki, diğerinsanlardan daha az canlıymış gibiydi. Oysa nefes aldığınıişitiyordum; arasıra, babamla benim söylediklerimizi anladığınadair bir işaret veriyordu. Ama onu ne kadar öpsem de, gözlerindebir sevgi ışıltısı uyandırmayı, yanaklarını biraz renklendirmeyibaşaramıyordum. Kendinde değildi, beni sevmiyormuş,tanımıyormuş, belki de görmüyormuş gibiydi. Kayıtsızlığının,bitkinliğinin, suskun hoşnutsuzluğunun sırrını çözemiyordum.Babamı bir kenara çektim. "Görüyorsun, değil mi?" dedim. "Güngibi ortada, her şeyi gayet iyi anladı. Tam bir hayat yanılsamasıbu. Ölülerin yaşamadığını iddia eden kuzenini çağırabilseydikkeşke! Öleli bir yılı geçti, sonuç olarak hâlâ yaşıyor. Peki ama niyebeni öpmek istemiyor?" - "Bak, başı düşüyor zavallının." - "Amaöğleden sonra Champs-Elysees'ye gitmeyi ister." - "Çılgınlık olur!"- "Sence zararı dokunabilir mi, daha çok ölebilir mi gerçekten?Beni artık sevmiyor olamaz. Onu ne kadar öpsem de bir daha hiçgülümsemeyecek mi bana?" - "Ne yapalım, ölüler böyle işte."

Birkaç gün sonra, Saint-Loup'nun çektiği fotoğrafa bakmakhoşuma gitmeye başladı; Françoise'ın söylediği şeylerinhatırasını uyandırmıyordu bende, çünkü bu hatıra beni hiç terketmemişti ve ona alışıyordum. Ama benim kafamdacanlandırdığım o günkü ciddi rahatsızlığına, ıstırabına kıyasla,fotoğraf, büyükannemin akıl ettiği, ifşa edildikten sonra da benikandırmaya devam eden hilelerden hâlâ yararlanarak, banabüyükannemi o kadar şık, yüzünü biraz gizleyen şapkasıyla okadar kaygısız gösteriyordu ki, onu hayal ettiğim kadar bedbahtve sağlıksız görmüyordum. Bununla birlikte, yanaklarında,büyükannemin bilmediği, kendine özgü bir ifade, seçilmiş ve


207

yazgısının belirlenmiş olduğunu bilen bir hayvanın bakışları gibibir kurşunilik, bir ürkmüşlük olduğundan, büyükannemin biridam mahkûmunu hatırlatan, istemeden kederli, bilinçsizcetrajik bir havası vardı; benim gözümden kaçan bu izlenimyüzünden annem bu fotoğrafa asla bakamıyor, bu fotoğraf ona,annesinin değil, annesinin hastalığının ve bu hastalığın,büyükannemin acımasızca tokatlanmış yüzüne yaptığı hakaretinbir fotoğrafı gibi geliyordu.

Sonra bir gün, Albertine'e, kendisini yakında kabul edeceğimedair haber göndermeye karar verdim. Sebebi, mevsimsiz bir sıcakdalgasının etkisini gösterdiği bir sabah, oyun oynayançocukların, denizde şakalaşanların, gazete satıcılarının binbirhaykırışının, küçük dalgaların birer birer gelip serinlettiği kızgınkumsalı alevden çizgilerle, birbirine dolaşan kıvılcımlarla bir tablogibi gözümün önüne sermiş olmasıydı; sonra da, dalgalarınsesine karışan, kemanların, denizin üstünde yolunu kaybetmişbir arı oğulu gibi vızıldadığı senfoni konseri başlamıştı. İşte oanda, Albertine'in gülüşünü tekrar duymak, arkadaşlarını, birdeniz fonu üzerinde beliren, hafızamda Balbec'in ayrılmazbüyüsü, tipik florası olarak yer etmiş olan genç kızları görmekistemiştim; ben Albertine'e ertesi hafta görüşmek üzereFrançoise'la bir not göndermeye karar verirken, ağır ağır yükselendeniz, patlayan her dalgayla, İtalyan katedrallerinin çatısındakimavi somaki ve köpüklü jasptan tepeliklerin arasında yükselençalgı ustası melekler gibi her bir cümlesi diğerlerinden ayrılanezgiyi, billur sağanaklarıyla tamamen örtüyordu. AmaAlbertine'in geldiği gün, hava yine bozmuş, serinlemişti, zatengülüşünü duyma fırsatım da olmadı; hiç keyfi yoktu. "Balbec buyıl çok sıkıcı," dedi. "Uzun müddet kalmamaya çalışacağım.Biliyorsunuz Paskalya'dan beri buradayım; bir ayı geçti.Kimsecikler yok. Ne kadar eğlenceli, düşünün!" Albertine'iEpreville'e kadar geçirdikten sonra –Mme Bontemps'ın villasının


208

bulunduğu bu küçük sahil kasabasıyla yanlarına "pansiyonergirdiği" Rosemonde'un ailesinin kaldığı Incarville arasında, kendideyimiyle "mekik dokuyordu"– az önceki yağmura ve her andeğişen gökyüzüne rağmen, büyükannemle gezintiyeçıktığımızda Mme de Villeparisis'nin arabasıyla geçtiğimiz büyükyola doğru, tek başıma dolaşmaya gittim; parlayan güneşinkurutamadığı su birikintileri, toprağı tam bir bataklığa çevirmişti;bir zamanlar çamura bulanmadan iki adım atamayanbüyükannemi düşünüyordum. Ama yola vardığım an, gözlerimkamaştı. Büyükannemle ağustos ayında, aynı yerde elmaağaçlarının sadece yapraklarını ve yerleşimlerini görmüşken,şimdi inanılmaz bir şatafat içinde, göz alabildiğine çiçekaçmışlardı, Üzerlerinde balo kıyafetleri, ayakları çamur içindeydi,güneşte parlayan, görülmedik güzellikteki pembe satengiysilerini kirletmemeye zerrece özen göstermiyorlardı; taufuktaki deniz, elma ağaçlarına, Japon baskılarını andıran bir fonoluşturuyordu; başımı kaldırıp çiçeklerin arasından baktığımda,gökyüzünün mavisini daha parlak, neredeyse çiğ gösterençiçekler, sanki bu cennetin derinliklerini açığa çıkarmak içinaralanıyorlardı. Bu göğün altında, hafif ama soğuk bir esinti,kızaran demetleri hafifçe titretiyordu. Gökçe baştankaralar,uysallıkla, sanki bu canlı güzelliği bir egzotizm ve renk meraklısıyapay olarak yaratmış gibi, gelip dallara konuyor, çiçeklerinarasında sıçrıyorlardı. Ama bu güzellik insanı, gözünü yaşartacakkadar duygulandırıyordu, çünkü her ne kadar incelikli sanatetkisi yapsa da, insan doğal olduğunu, bu elma ağaçlarının,Fransa'nın bir büyük yolunun üzerinde, köylüler gibi kırınortasında bulunduğunu hissediyordu. Sonra birdenbire güneşışınlarının yerini yağmur ışınları aldı; ufku baştan başa çizip elmaağaçları sırasını gri ağları içine hapsettiler. Ama ağaçlar o çiçekli,pembe güzelliklerini, inen sağanakla buz gibi soğuyan rüzgârda,dimdik sergilemeye devam ediyorlardı: Bir ilkbahar günüydü.


209

İkinci Bölüm

Albertine'in esrarı. - Aynadan gördüğü genç kızlar. - Meçhulhanım. - Asansörcü çocuk. - Madame de Cambremer. - M. NissimBernard'ın zevkleri. - Morel'in tuhaf kişiliğinin ilk taslağı. - M. de

Charlus, Verdurin'lerde akşam yemeğinde.

Yalnız başıma yaptığım bu gezintiden aldığım haz,büyükannemin içimdeki hatırasını zayıf düşürür korkusuyla,çektiği büyük bir manevi ıstırabı düşünerek onun hatırasınıcanlandırmaya çalışıyordum; çağrım üzerine bu ıstırap, kendinibenim kalbimde kurmak için uğraşıyor, dev direkler dikiyordu,ama herhalde benim kalbim ona küçük geliyordu, bu kadarbüyük bir acıyı taşıyacak gücüm yoktu, tam son şeklini almaküzere olduğu anda, dikkatim dağılıyor, kemerleri, tıpkı kubbeleritam oluşmadan kırılan dalgalar gibi, daha birleşmedençöküyordu. Bu sırada, uyurken gördüğüm rüyalardan bile,büyükannemin ölümünün bende yarattığı kederin azaldığınıanlayabilirdim, çünkü büyükannem, onun yokluğukonusundaki fikrimin eskisi kadar baskısı altındagörünmüyordu rüyalarımda. Hep hasta görüyordum onu, amaiyileşiyordu; daha iyi buluyordum durumunu. Çektiği acılaradeğinirse, öpücüklerimle onu susturuyor, artık temelli iyileştiğikonusunda temin ediyordum. Ölümün gerçekten de geri dönüşüolan bir hastalık olduğunu şüphecilere doğrulatmak isterdim. Nevar ki, büyükannemde eski renkli doğallığını bulamıyordumartık. Sözleri, benimkilere güçsüz, uysal bir cevap, adeta benim


210

sözlerimin bir yankısıydı sadece; benim düşünceminyansımasından ibaretti.

Yeniden fiziksel bir arzu duymam henüz imkânsız olmaklabirlikte, Albertine bana adeta bir mutluluk arzusu aşılamayabaşlamıştı. İçimizde durmadan dalgalanan kimi karşılıklı sevgihayalleri, bir tür akrabalık aracılığıyla, birlikte bir hazzıpaylaştığımız bir kadının hatırasıyla (biraz belirsizleşmiş olmasıkoşuluyla) kolayca birleşir. Bu duygu, Albertine'in çehresinin,bende bir fiziksel arzu uyandırabilecek yanlarından dahayumuşak, o kadar neşeli olmayan, oldukça farklı yanlarınıhatırlatıyordu bana; bu duygu ayrıca fiziksel arzu gibi bir aciliyetde taşımadığından, gerçekleşmesini gelecek kışa rahatlıklaerteleyebilir, Albertine Balbec'ten ayrılmadan önce onu görmeyeçalışmayabilirdim. Ama henüz taze olan bir kederin ortasında bile,fiziksel arzu yeniden doğar. Her gün uzun bir süre uzanarakdinlenmenin şart koşulduğu yatağımda, Albertine'in gelip eskioyunlarımızı başlatmasını istiyordum yine. Bir çocuklarınıkaybetmiş olan çiftlerin, üstelik de ölümün olduğu odada, kısabir süre sonra birbirlerine sarılarak, kaybettikleri çocuğa bir kardeşyaptıkları vaki değil midir? Bu arzuyu kafamdan atmak için,pencereye gidip denizin o günkü halini seyrediyordum. Yine ilkyıl olduğu gibi, günden güne aynı deniz nadiren görülüyordu.Ama bu birbirinden farklı denizler, ilk yılın denizlerine hiçbenzemiyordu; belki şimdi fırtınalı ilkbahar mevsimindeolduğumuz için, belki, ilk gelişimdeki ayda gelsem bile, dahadeğişken, farklı hava koşulları, çok sıcak günlerde görmüşolduğum, kumsalda uyuklayan, mavimsi göğüsleri gevşek birçarpıntıyla belli belirsiz kabaran, tembel, puslu, kırılgan denizleribu kıyıya gelmekten vazgeçirebileceği için, en önemlisi de, belkiElstir tarafından, bir zamanlar kasten bakmadığım unsurlarıyakalamak üzere eğitilmiş olan gözlerim, ilk yıl bakmayıbilemedikleri şeyleri uzun uzun seyrettiği için. Mme de


211

Villeparisis'yle yaptığımız kır gezintileriyle sonsuz Okyanus'unulaşılmaz, mitolojik ve akışkan yakınlığı arasındaki, bana ozamanlar çok çarpıcı gelen zıtlık, artık mevcut değildi gözümde.Aksine, şimdi denizin kendisi de bana bazı günler neredeyse kıraaitmiş gibi görünüyordu. Epeyce ender olan, gerçekten güneşligünlerde, ısı, suların üzerinde, tıpkı kırlardaki gibi, tozlu ve beyazbir yol açıyor, bu yolun sonunda, bir balıkçı teknesinin sivridireği, bir köyün çan kulesi gibi yükseliyordu. Sadece bacasıgörünen bir römorkör, ücra bir fabrika gibi uzakta tütüyor,ufukta, şüphesiz bir yelkenin çizdiği, ama daha yoğun, adetakireçtaşı gibi görünen, beyaz, kabarık bir kare, ıssızlığın ortasındatek başına bir binanın, bir hastane veya okulun güneş vurmuş birköşesini hatırlatıyordu. Bulutlar ve rüzgâr da, güneşe eklendiklerigünlerde, algı hatasını değilse bile, en azından ilk bakıştakiyanılsamayı, bu ilk bakışın hayalgücüne yaptığı telkinitamamlıyorlardı. Çünkü denizin yüzeyinde, yan yana tarlalarafarklı ürünlerin ekilmesinden ötürü kırlarda oluşan belirgin renkyüzeylerine benzeyen alanların birbirini izlemesi, sert, sarı veadeta çamurlu engebeler, bir grup çevik gemicinin sanki ekinbiçtiği bir kayığı gözden gizleyen setler, inişler, bunların hepsi,fırtınalı günlerde denizi, bir zamanlar gezindiğim, yakında tekrargezineceğim düzgün araba yolu kadar değişken, sağlam, inişliçıkışlı, kalabalık ve uygar bir şey haline getiriyordu. Bir keresinde,arzuma direnemeyerek tekrar yatacağım yerde giyindim veAlbertine'i bulmak üzere Incarville'e gittim. Benimle birlikteDouville'e gelmesini isteyecektim ondan, oradan da, Feterne'deMme de Cambremer'i, La Raspeliere'de Mme Verdurin'i ziyaretegidecektim. Ben ziyaretlerimi yaparken Albertine sahilde benibekler, sonra da, gece, birlikte dönerdik. Küçük mahalli trenebinecektim; bir zamanlar Albertine'le arkadaşlarından, yöredetrene verilen bütün takma adları öğrenmiştim: sayısız dolambaççizdiği için Solucan, ağır ilerlediği için Külüstür, gelen geçen


212

kendini kollasın diye çalınan korkunç bir sireni olduğu içinTransatlantik, kablolu bir demiryolu olmadığı halde falezetırmandığı için Kablolu, tam anlamıyla bir dekovil olmadığı halde,60 santimlik bir ray aralığı olduğundan Dekovil, Angerville'dengeçerek Balbec'ten Grallevast'ya gittiğinden B.A.G., GüneyNormandiya tramvay hattına bağlı olduğu için de, Tram ve G.N.T.Kimsenin olmadığı bir vagona yerleştim, güneş pırıl pırıldı, içerisimüthiş sıcaktı; tek bir ışık huzmesinin geçmesine izin verenmavi storu indirdim. Ama o anda, Paris-Balbec trenindeotururkenki haliyle büyükannem geldi gözlerimin önüne; benimbira içmem kendisine o kadar ıstırap vermişti ki o yolculukta,bakmamayı tercih etmiş, gözlerini kapatıp uyuyormuş gibiyapmıştı. Bir zamanlar büyükbabamın konyak içmesininbüyükanneme verdiği ıstıraba dayanamayan ben, bir başkasınınönerisiyle, bana zararlı olacağını düşündüğü bir içkiyi içişimiseyretmenin ıstırabını ona yaşatmakla kalmamış, keyfimce, bolbol içmeme izin vermeye zorlamıştım kendisini; daha da ilerigidip, kızgınlıklarımla, nefes tıkanıklığı krizlerimle, şimdihafızamda suskun, çaresiz, görmemek için gözleri kapalı suretinibulduğum, aşırı bir tevekkülle, içkiyi bana tavsiye etmek, içmemeyardımcı olmak mecburiyetinde bırakmıştım büyükannemi.Böyle bir hatıra, bir süredir kaybetmekte olduğum ruhu, adetasihirli bir değneğin dokunuşu gibi, yeniden kazandırmıştı bana;dudaklarım sadece bir ölüyü öpmenin umutsuz arzusuyladoluyken, Rosemonde'u ne yapacaktım? Kalbim her anbüyükannemin yeniden biçimlenen ıstırabıyla çarparken,Cambremer'lerle, Verdurin'lerle ne konuşabilirdim? O vagondadaha fazla kalamadım. Tren Maineville-la-Teinturiere'de dururdurmaz, planlarımdan vazgeçip indim. Maineville bir süredirhatırı sayılır bir önem ve özel bir ün kazanmıştı, çünkü çok sayıdagazinoyu işleten bir mutluluk tüccarı, kentin yakınında, lüks birotelle rekabet edebilecek zevksizlikte, gösterişli bir müessese inşa


213

etmişti; ileride üzerinde duracağımız bu kurum, açıkça söylemekgerekirse, Fransa kıyılarında şık insanlar için yapılmış ilkgenelevdi. Hem ilkti, hem de tekti. Her limanın kendi genelevivardır, ama sadece denizcilerin ve eski kilisenin hemen yakınında,neredeyse kilise kadar yaşlı, saygıdeğer ve yosun tutmuş olançaçayı, bednam kapısının önünde balıkçı teknelerinin dönüşünübeklerken görmekten hoşlanan özgünlük meraklılarının işineyarar.

Ailelerin belediye başkanına nafile yaptıkları itirazlara rağmenküstahça oraya dikilen, göz kamaştırıcı "zevk" yuvasındanuzaklaşıp faleze yöneldim ve Balbec yönünde falezin kıvrıntılıyollarını izledim. Akdikenlerin çağrısını işitip karşılık vermedim.Daha mütevazı komşuları oldukları elma ağaçlarının çiçeklerinifazlasıyla ağır buluyorlar, ama bu zengin elma şarabıimalatçılarının pembe taçyapraklı kızlarının körpe tenlerini detakdir ediyorlardı. Çeyizleri onlarınki kadar zengin olmasa da,kendilerinin daha rağbette olduğunu ve kırmalı beyazlıklarının,hoşa gitmelerine yettiğini biliyorlardı.

Otele vardığımda, kapı görevlisi, bana gelmiş olan bir mektubuuzattı; Gonneville Markisi ve Markizi'nin, Amfreville Vikontu veVikontesi'nin, Berneville Kontu ve Kontesi'nin, GraincourtMarkisi ve Markizi'nin, Amenoncourt Kontu'nun, MainevilleKontesi'nin, Franquetot Kontu ve Kontesi'nin, Aigleville'lerdenChaverny Kontesi'nin imzasını taşıyan bu ölüm haberinin niçinbana gönderilmiş olduğunu, Mesnil la Guichard'lardanCambremer Markizi'nin, Cambremer Markisi ve Markizi'ninadlarını tanıyıp, ölenin, Cambremer'lerin kuzini, CriquetotKontesi Eleonore-Euphrasie-Humbertine de Cambremerolduğunu görünce anladım ancak. İncecik, sık satırları dolduranbütün bu taşra ailesinde tek bir burjuva olmadığı gibi, tanınmıştek bir unvan da yoktu, ama soyadları neşeli bir ville veya court,


214

bazen daha sert bir tot hecesiyle noktalanan –ve hepsi, yöredekiilginç beldelerin isimleri olan– yöre soylularının tamamı,sıralamada yer alıyordu. Şatolarının kiremitleriyle veyakiliselerinin sıvasıyla sarmalanmış, çatının hizasını ancak geçen,sallanan başlarında Normandiya kubbe fenerleri veya konibiçimindeki kafesleriyle, sanki elli millik mesafe içinde sıralanmışveya dağınık olarak yerleşmiş bütün güzel köyleri çanlar çalıp biraraya topladıktan sonra, siyah kenarlı aristokrat mektubundikdörtgen biçimindeki, sıkışık dama tahtası üzerine, aralarındahiçbir boşluk bırakmadan ve dışarıdan hiçbir unsuru katmadan,sık saflar halinde dizmiş gibiydiler.

Annem odasına çıkmış, mahkeme başkanı kendisine birazeğlenmesi gerektiğini söylediği için, Mme de Sevigne'nin şucümlesini düşünmekteydi: "Beni oyalamak isteyen hiç kimseylegörüşmüyorum, çünkü imalı sözleri, sizi düşünmemiengellemek istediklerini gösteriyor ve bu da beni gücendiriyor."Mahkeme başkanı beni görünce, "Bakın, Parma Prensesi," diyefısıldadı kulağıma. Yargıcın gösterdiği kadının saygıdeğer Alteslehiçbir ilgisi olmadığını görünce korkularım dağıldı. Ama prenses,Lüksemburg Düşesi'nin evinden dönüşünde bir gece kalmaküzere bir oda ayırtmış olduğundan, bu haber, birçoklarının, heryeni gelen hanımı Parma Prensesi zannetmelerine yol açmıştı –benimse, tavan arama çıkıp kapanmama.

Canım yalnız kalmak istemiyordu. Saat daha dörttü.Françoise'dan, gelip akşamüzerini benimle birlikte geçirmesi içinAlbertine'e haber vermesini rica ettim.

Albertine'in ileride bende uyandıracağı sancılı ve sürekligüvensizliğin, hele bu güvensizliğin bürüneceği, bilhassaeşcinsel, özel niteliğin şimdiden belirmeye başladığını söylesemyalan olur zannederim. Kuşkusuz o günden itibaren –ki bu ilkdeğildi– bekleyişim hep biraz kaygılı oldu. Françoise'ın dönmesi o


215

kadar uzun sürdü ki, umutsuzluğa kapıldım. Lambayıyakmamıştım. Günışığı kalmamış gibiydi. Casino'nun bayrağırüzgârda sallandıkça şaklıyordu. Otelin önünde durmuş olanküçük bir laterna, yükselen denizin yuttuğu kumsalınsessizliğinde cılızlaşarak, bu endişeli ve kaypak saatin sinirbozucu belirsizliğini yansıtıp artıran bir ses gibi, Viyana valsleriçalıyordu. Nihayet Françoise geldi, ama tek başınaydı. "Elimdengeldiğince çabuk gittim, ama küçük hanım saçını beğenmediğiiçin gelmek istemiyordu. Kremlenip pudralanması hiçsürmediyse bir saat sürdü. Burası tam bir parfümcü dükkânınadönecek. Aynanın karşısında süslenmek üzere geride kaldı. Bengeldiğimde onu burada bulacağımı sanıyordum." Albertine'ingelmesi epey vakit aldı. Ama bu seferki neşesi, hoşluğu,üzüntümü dağıttı. İki üç gün önce söylediğinin aksine,mevsimin tamamını Balbec'te geçireceğini ve ilk yıl olduğu gibiher gün görüşmek istediğini bildirdi. Bu sıralar fazlasıyla kederliolduğumu, Paris'teki gibi arasıra son dakikada kendisiniçağırtacağımı söyledim ona. "Üzgün olduğunuzda, veya canınızistediğinde, hiç çekinmeyin," dedi, "beni çağırtın, hemen gelirim,otelde rezalet çıkar diye korkmazsanız, istediğiniz kadar dakalırım." Françoise, benim için zahmete girip beni memnunetmeyi başardığı her seferinde olduğu gibi, Albertine'igetirmekten hoşnut görünmüştü.

Ama bu sevincinde Albertine'in kendisinin hiç payı yoktu;hemen ertesi gün, Françoise şu anlamlı sözleri söyledi bana:"Beyefendi bu küçük hanımla görüşmese daha iyi olur. Ne tür birkişiliği olduğunu pekâlâ anlıyorum ben, sizi üzecek bu kız."Albertine'i geçirirken, aydınlık yemek salonunda ParmaPrensesi'ni gördüm. Onun beni görmeyeceği şekilde kendisinebakmakla yetindim. Ama itiraf etmeliyim ki, Guermantes'larınevinde beni gülümsetmiş olan krallara özgü nezaketinde birasalet buldum. Prensip olarak hükümdarlar her yerde kendi


216

evlerindedirler ve teşrifat kuralları da bu ilkeyi artık geçerliliği,değeri kalmamış âdetlerle ifade eder; örneğin ev sahibi, kendievinde değil, prensin evinde bulunduğunu göstermek için,şapkasını elinde tutmak durumundadır. Parma Prensesi'nin belkidile getirmediği bu düşünce, o kadar içine işlemişti ki, herkoşulda kendiliğinden ortaya çıkan bütün hareketleri, bu fikrinbir ifadesiydi. Sofradan kalkarken Aimé'ye, sanki sırf kendisi içinorada bulunuyormuşçasına, bir şatodan ayrılırken kendihizmetine verilmiş olan bir uşağa hizmetlerinin karşılığınıödermiş gibi, yüklü bir bahşiş verdi. Ayrıca bahşişle deyetinmeyip, zarif bir tebessümle, annesinden devraldığı birkaçhoş, gurur okşayıcı cümle de söyledi. Neredeyse, otel ne kadar iyiişletiliyorsa, Normandiya'nın da o kadar mamur olduğunu,kendisinin Fransa'yı dünyanın bütün ülkelerine tercih ettiğinisöyleyecekti. Bir bahşiş de, prensesin elinden, çağırtmış olduğu,içki servisi yapan garsona geçti; Altes ona da, teftişteki bir generalgibi, memnuniyetini belirtmeyi ihmal etmedi. O esnadaasansörcü çocuk prensese bir mesaj getirdi; o da birkaç kelime, birtebessüm ve bir bahşişle ödüllendirildi; bütün bunlar, prensesinkendilerinden üstün olmadığını kanıtlamaya yönelik, teşvik edicive alçakgönüllü sözlerle destekleniyordu. Aimé, içki servisi yapangarson, asansörcü çocuk ve diğerleri, kendilerine gülümseyenbirisine ağızları kulaklarında karşılık vermemenin terbiyesizlikolacağını düşündüklerinden, çok geçmeden bir grup hizmetkârlaçevrelenen prenses, onlarla iyi niyetle sohbet etti; büyük otellerdebu tür davranışlara alışık olunmadığından, bu sahneyi görenler,adını bilmedikleri bu hanımın, Balbec'in bir müdavimi olduğunu,alçak tabakadan oluşu ya da mesleki bir çıkar nedeniyle (belki birşampanya tüccarının karısıydı), seçkin müşterilerin aksine,hizmetkârlardan çok farklı olmadığını sanıyorlardı. Bense, ParmaSarayı'nı ve günün birinde saltanat süreceği için, halka, onukazanmaya çalışırcasına, hattâ şu anda hükümdarlık edercesine


217

muamele eden bu prensese verilmiş olan yarı dini, yarı siyasiöğütleri düşünüyordum.

Tekrar odama çıktım, ama odamda yalnız değildim. Birisi,Schumann'dan parçalar çalıyordu tatlı tatlı. Şüphesiz, insanların,en çok sevdiğimiz insanların bile, bizden etrafa yayılan hüzündenveya öfkeden bıktıkları olur. Ama bir insanın asla ulaşamayacağıbir kızdırma yeteneğine sahip olan bir şey varsa, o da birpiyanodur.

Albertine birkaç günlüğüne arkadaşlarının evine gideceğitarihleri bana not ettirmiş, o akşamlardan birinde kendisineihtiyacım olursa diye de, adreslerini yazdırmıştı, çünkü hiçbirininevi pek uzak sayılmazdı. Böylece onu ararken, etrafında gençkızdan genç kıza, çiçeklerden doğal bağlar oluştu. İtiraf etmeliyimki, arkadaşlarının birçoğu –henüz Albertine'i sevmiyordum– şuveya bu sahilde, bana haz anları yaşattılar. Bu iyi niyetli gençarkadaşlarının sayısı çok kabarıkmış gibi gelmiyordu bana. Amageçenlerde tekrar düşündüm, isimlerini hatırladım. Bir tek omevsim boyunca, on ikisinin, ince lütuflarını bendenesirgemediklerini hesapladım. Ardından bir isim daha geldiaklıma ve böylece, toplam on üçe ulaştı. Adeta çocukça biracımasızlıkla, bu sayıda kalmak istedim. Ne yazık ki artıkyaşamayan birinciyi, Albertine'i unutmuştum, on dördüncü de ooldu.

Kaldığımız yerden devam edecek olursak, Albertine'iIncarville'de olmayacağı günlerde evlerinde bulabileceğim gençkızların adlarını ve adreslerini kaydetmiş, ama bu günlerden, dahaziyade Mme Verdurin'e gitmek için yararlanacağımıdüşünmüştüm. Aslında, çeşitli kadınlara yönelik arzumuz, herzaman aynı derecede güçlü değildir. Bir gece, bu kadınlardanbirinden vazgeçemeyiz, onsuz yapamayız, sonra bir iki ayboyunca hiç aklımıza gelmez. Ayrıca, büyük tensel yorgunlukları


218

izleyen, burada incelenmesi yersiz olacak dönüşüm kuralları,hayali geçici bunaklığımız üzerinde dolaşıp duran kadının,aslında alnından öpmekle yetineceğimiz bir kadın olmasına yolaçar. Albertine'e gelince, kendisini nadiren, onsuzyapamayacağım, oldukça aralıklı gecelerde görüyordum sadece.Balbec'ten, Françoise'ın gidip haber veremeyeceği kadar uzaktaolduğu gecelerde böyle bir arzuya kapıldığımda, asansörcüçocuğa işini biraz erken bitirmesini söyleyip Egreville'e, LaSogne'a, Saint-Frichoux'ya gönderiyordum onu. Asansörcüçocuk, odama girer, ama kapıyı açık bırakırdı, çünkü sabahınbeşinde başlayan, çok sayıda temizlik yapmasını gerektiren,zahmetli işinde özenle çalıştığı halde, bir kapıyı kapatma çabasınıgösteremez, kapının açık kaldığı kendisine söylenirse, geri dönüpbütün gücünü harcayarak, hafifçe iterdi. Sayıları biraz kabarıkserbest meslek sahiplerinin, aynı mesleği yapan başka kişilerden,"arkadaşım" diye söz etmekle yetinen avukatlarda, hekimlerde,edebiyatçılarda bu düzeye ulaşamayan, tipik demokratikgururuyla, gün aşırı asansörcülük yapan bir komiden bana sözederken, haklı olarak, akademiler gibi sınırlı topluluklara özgü birterim kullanır, "Meslektaşımdan benim yerime bakmasını ricaedeceğim," derdi. Bu gurur, kendi deyimiyle kazancını artırmakamacıyla, yaptığı ufak tefek işlere karşılık bir ücret kabul etmesiniengellemiyordu; Françoise bu yüzden düşman bellemiştikendisini: "Evet, insan ilk gördüğünde pek masum bir şeyzannediyor, ama bazı günler de bakıyorsunuz, suratı surat değil,mahkeme duvarı. Bunların hepsi paragöz." Eulalie'yi sık sıkkattığı bu sınıfa, maalesef ileride getireceği bütün dertlerinhabercisi gibi, Albertine'i de dahil etmeye başlamıştı, çünkübenim, pek varlıklı olmayan arkadaşım için annemden sık sıkufak tefek eşyalar, değersiz incik boncuklar istediğimi görüyorduve bu da, Mme Bontemps'ın her işi yapan tek bir hizmetçisiolduğu için, Françoise'ın nazarında bağışlanabilir bir şey değildi.


219

Asansörcü çocuk, hiç oyalanmadan, benim üniforma diyeceğim,kendisinin tünik diye adlandırdığı giysisini değiştirip hasırşapkası ve bastonuyla çıkagelirdi; yürüyüşüne özen gösterir,dimdik dururdu, çünkü annesi, asla "işçi" veya "komi" tavırlarıedinmemesini öğütlemişti kendisine. Nasıl ki kitaplar sayesindebilim, işini bitirdiği andan itibaren işçi olmaktan çıkan bir işçi içinulaşılır bir şeyse, aynı şekilde zarafet de, hasır şapka ve eldivenlersayesinde, o akşam artık müşterileri asansörle çıkarıpindirmeyecek olan ve kendini, gömleğini çıkarmış genç bir cerrahveya üniformasız bir Astsubay Çavuş Saint-Loup gibi, kusursuzbir yüksek sosyete mensubu olarak gören asansörcü çocuk içinulaşılır hale geliyordu. Aslında hırslı bir çocuktu, asansörünü deustalıkla kullanır, iki katın arasında bırakmazdı müşterileri. Amakonuşması bozuktu. Hırslı olduğunu düşünmemin nedeni, bağlıolduğu kapı görevlisinden, Paris'te, kominin deyimiyle "köşk"sahibi olan bir adamın, kapıcısından söz edeceği tonda, "kapıcım"diye söz etmesiydi. Konuşmasına gelince, müşterilerin günde ellikere "asansör" dediğini duyan birisinin sürekli "aksansör" demesiilginçti. Son derece sinir bozucu bazı huyları da vardı; örneğin benne söylersem söyleyeyim, sanki söylediğim şey, herkesindüşünebileceği kadar besbelli bir şeymiş gibi ya da bu konuyadikkatimi o çekmişçesine kendine pay çıkararak, "Haliyle!" veya"Düşünsenize!" diye haykırarak sözümü keserdi. Büyük bir şevklehaykırılan "Haliyle!" ve "Düşünsenize!" ünlemleri, iki dakikadabir, asla aklından geçmeyecek konularda, ağzından fışkırırdı; buhuyu o kadar sinirime dokunurdu ki, hiçbir şey anlamadığınıkanıtlamak için hemen ardından, söylediklerimin tam tersinisavunmaya başlardım. Ama ilk söylediğimle asla bağdaşamayacakikinci iddiama da, o, sanki bu kelimeler kaçınılmazmış gibi,"Haliyle!" - "Düşünsenize!" diye karşılık verirdi. Mesleğine ilişkin,gerçek anlamda kullanılması gayet uygun düşecek kimi terimlerisadece mecaz anlamlarında kullanmasını da hoşgöremiyordum.


220

Bu kullanım, kelimelere oldukça aptalca bir espri havasıveriyordu; mesela pedal çevirmek fiilini, asla bisiklete binmekleilgili kullanmazdı. Ama yaya olarak bir yere yetişmek için aceleetmişse, hızlı yürüdüğünü belirtmek için, "Düşünün, ne biçimpedal çevirdim!" derdi. Asansörcü çocuk kısaca boylu, kavruk veoldukça çirkindi. Buna rağmen, ne zaman kendisine ince uzun,tığ gibi bir delikanlıdan bahsedilse, "Aa, evet, biliyorum, tıpatıpbenim boyumda biri," derdi. Kendisiyle gönderdiğim mesajacevap beklediğim bir gün, merdivende ayak sesleri duyunca,sabırsızlıkla odamın kapısını açmış ve tanımadığım bir hanımagelen, Endymion kadar yakışıklı, yüzünün hatları inanılmazkusursuzlukta bir komi görmüştüm. Asansörcü çocukdöndüğünde, getireceği cevabı nasıl sabırsızlıkla beklediğimianlatırken, bir ara merdivenden çıkan birini o zannettiğimi, oysaonun Normandie Oteli'nden bir komi olduğunu söylemiştim."Aa, evet, biliyorum onu," dedi, "bir tek komileri var zaten, benimboyumda bir çocuk. Yüzü de bana o kadar benziyor ki, ikimizikarıştırabilir insan, tıpatıp kardeşim denebilir." Son olarak da, herşeyi, daha ilk anda anlamış görünmek ister, kendisine bir şeytembih edildiğinde, hemen, "Evet, evet, çok iyi anlıyorum," derdi,bir süre beni yanıltan bir kesinlik ve zeki bir tavırla; ne var kiinsanlar, biz kendilerini tanıdıkça, tahrip edici bir karışımabatırılan bir maden gibi, yavaş yavaş, gözümüzün önündemeziyetlerini (bazen de kusurlarını) kaybederler. Kendisinetalimat vermeye başlamadan önce, kapıyı açık bırakmış olduğunugördüm; konuşmalarımızın duyulmasından korkup, kapıyıkapatmamış olduğunu söyledim; lütfedip isteğimi yerinegetirmek üzere kapıya gitti ve aralık bırakıp döndü. "Sizi kırmakistemedim, ama aslında bütün katta ikimizden başka kimse yok."Hemen bu sözlerin ardından, bir, iki, üç kişinin geçtiğiniduydum. Bu durum, sözlerimin duyulması ihtimali yüzünden,ama daha çok da, onun hiç şaşırmadığını ve bunun normal bir


221

gidiş-geliş olduğunu gördüğüm için sinirimi bozuyordu. "Evet,yandaki oda hizmetçisi bu, eşyalarını almaya gelmiştir. O mu?Önemli değil, içki servisi yapan garson, anahtarları getiriyor. Yokcanım, bir şey değil, konuşabilirsiniz, meslektaşım o, nöbetinidevralmaya gidiyor." Bütün bu insanların geçiş nedenleri, beniduyabilecekleri konusundaki sıkıntımı azaltmadığından, kesinemrim üzerine, kapıyı kapatmaya değil –bir "motor" isteyen bubisikletçinin gücünü aşıyordu kapatma hareketi– biraz dahaitmeye gitti. "Şimdi baş başayız, rahat edebilirsiniz." O kadar başbaşaydık ki, Amerikalı bir hanım içeri girdi ve odasını şaşırdığınısöyleyip özür dileyerek çıktı. "Bana şu genç hanımıgetireceksiniz," dedim, kendim gidip bütün gücümle kapıyıçarptıktan sonra (açık bir pencere mi var diye kontrol etmeye birbaşka komi geldi bunun üzerine). "Unutmayın: Mlle AlbertineSimonet. Zaten zarfın üzerinde de yazılı. Benim gönderdiğimisöyleyin, yeter. Memnuniyetle gelecektir," diye ekledim, hemonu teşvik etmek, hem de fazla küçük düşmemek için. "Haliyle!" -"Hayır efendim, memnuniyetle gelmesi hiç de doğal bir şey değil.Berneville'den buraya gelmek bir mesele." - "Anlıyorum!" - "Sizinlegelmesini söyleyin ona." - "Evet, evet, çok iyi anlıyorum,"diyordu, neredeyse otomatik olduğunu ve görünürdeki açıkseçikliğinin altında büyük bir boşluk ve aptallık yattığını bildiğimiçin, çoktandır üzerimde "iyi etki" bırakmayan o kesin ve anlayışlıses tonuyla. "Saat kaçta dönersiniz?" - "Fazla gecikmeden," dediasansörcü çocuk, cevaplarda fiilin daima tekrarlanmasıgerekmediği kuralını abartarak. "Rahatlıkla gidebilirim oraya.Zaten bugün öğle yemeğinde yirmi kişilik bir sofra var diyeöğleden sonraki izinler kaldırılmıştı. İzin sırası da bendeydiakşamüzeri. Akşam biraz çıkmam çok normal. Bisikletimlengidiyorum. Çabuk gider gelirim." Bir saat sonra geldiğinde,"Beyefendi çok bekledi, ama hanımefendi de benlen geldi.Aşağıda," dedi. "Ya! Teşekkür ederim, kapı görevlisi bana kızgın


222

mı?" - "M. Paul mü? Nereye gittiğimi bile bilmiyor ki. Şef kapıcınınbile söyleyecek lafı yok." Ama, "Onu mutlaka getirin," dediğim birkeresinde de, döndüğünde, gülümseyerek, "Bildiğiniz gibi,bulamadım onu," demişti. "Orada yoktu. Daha fazla dabekleyemedim; otelden gönderilen meslektaşım gibi olurum diyekorktum çünkü." (Yeni girilen bir işten söz ederken dönmekfiilini kullanan, "Postanede işbaşına dönmeyi çok isterim," diyenasansörcü çocuk, buna karşılık, kendisi söz konusuysa olayıyumuşatmak, başkası söz konusuysa yapay bir tatlılıkla,sinsilikle imada bulunmak için, kovulma fiilini kullanmaz,"Gönderildiğini biliyorum," derdi.) Gülümsemesinin nedeni ise,fesatlık değil, çekingenlikti. Hatasını şakaya alarak, öneminiazaltacağını sanıyordu. Aynı şekilde, bana, "Bildiğiniz gibi,bulamadım onu," dediğinde de, gerçekten bildiğimidüşünmüyordu. Aksine, bilmediğimden hiç kuşkusu yoktu vedaha da önemlisi, bundan korkuyordu. Bu yüzden de, bu bilgiyibana vermeyi amaçlayan cümleleri telaffuz ederken, çekeceğiişkenceden kurtulmak için, "bildiğiniz gibi" diyordu. Birhatalarını yakaladığımızda gülmeye başlayan kişilere aslaöfkelenmememiz gerekir. Gülmeleri alay ettiklerinden değil,bizim hoşnutsuzluğumuzdan korkup tir tir titremelerindendir.Gülenlere büyük bir merhametle, tatlılıkla yaklaşalım. Asansörcüçocuğun telaşı, gerçek bir kriz gibi, beyin kanaması geçirircesinekızarmasına, konuşmasının da, birden teklifsizleşmesine yolaçmıştı. Sonunda, Albertine'in Egreville'de olmadığını, ancakdokuzda döneceğini, meğer ki ("olur da" anlamına geliyordu bu)dönerse, haberin kendisine iletileceğini, her durumda, saat birdenönce gelmiş olacağını açıkladı.

Aslında o acımasız güvensizliğim o gece somutlaşmayabaşlamamıştı henüz. Olay ancak birkaç hafta sonra cereyan ettiğihalde, derhal belirtelim ki, Cottard'ın bir yorumuyla ortaya çıktıilk kez. Albertine'le arkadaşları o gün beni Incarville'deki gazinoya


223

götürmek istemişlerdi, bense, (beni birçok kez davet etmiş olanMme Verdurin'e ziyarete gitmek istediğimden), eğer tramvayhattında onarımı uzun sürecek bir arıza meydana gelipIncarville'de kalmamış olsaydım, şansım yardım etmiş olacak,onlarla buluşmayacaktım. Onarımın yapılmasını beklerken biraşağı bir yukarı yürüdüğüm sırada, bir muayene için Incarville'egelmiş olan Doktor Cottard'la yüz yüze geldim. Mektuplarımınhiçbirine cevap yazmamış olduğundan, selam vermekte tereddütettim neredeyse. Ne var ki nezaket herkeste aynı şekilde ifadebulmaz. Eğitim yoluyla yüksek sosyete mensuplarının sabitgörgü kurallarına bağlanmamış olan Cottard, sergileme fırsatıbuluncaya kadar karşısındakilerin bilmediği, inkâr ettiği bir iyiniyetle doluydu. Benden özür diledi, mektuplarımı aldığını,Balbec'te olduğumu Verdurin'lere haber verdiğini, onların da benigörmeyi çok istediklerini söyleyip ziyaretlerine gitmemi tavsiyeetti. Hattâ o gece beni götürmek istiyordu evlerine, çünkü kendisimahalli trenle Verdurin'lere akşam yemeğine gidecekti. Benkararsızdım, arıza uzun süreceğe benzediğinden, onun da trenkalkıncaya kadar biraz boş vakti olduğu için, küçük gazinoyagötürdüm kendisini; Balbec'e ilk geldiğim gece gözüme sonderece hüzünlü görünmüş olan gazinolardan biriydi bu, amaşimdi, kavalyeleri olmadığından birbirleriyle dans eden kızlarıngürültüsü doldurmuştu içeriyi. Andree kayarak yanıma geldi;birkaç dakika sonra Cottard'la Verdurin'lere gitmek niyetindeolduğum halde, birden Albertine'in yanında kalmak için şiddetlibir arzu duyup doktorun teklifini kesin olarak reddettim. Bu anikararın sebebi, Albertine'in gülüşünü duymuş olmamdı. Bukahkaha, sanki az önce okşayıp geçtiği pembe teni, parfümlüyüzeyleri getirmişti hemen aklıma; sardunyaların kokusu gibikeskin, kösnül ve açıklayıcıydı, dokunduğu şeylerin neredeysetarhlabilir, uyarıcı ve gizli birkaç zerreciğini bana taşımış gibiydi.

Tanımadığım bir genç kız piyanonun başına geçti, Andree de


224

Albertine'i valse kaldırdı. Bu küçük gazinoda, genç kızlarınyanında kalacağım için mutluluk duyarak, ne kadar güzel dansettiklerini gösterdim Cottard'a. Ama o, bir hekime özgü bakış açısıve selamlaştığımı herhalde gördüğü bu genç kızları tanıdığımıdikkate almayan bir kabalıkla cevap verdi: "Evet, ama kızlarınınböyle alışkanlıklar edinmelerine izin verdiklerine göre, aileleriepey ihtiyatsız olmalı. Ben kendi kızlarımın buraya gelmesinekatiyen izin vermezdim. Güzel kızlar mı bari? Yüzleriniseçemiyorum. Şunlara bakın," diye ekledi, birbirlerine sıkıcasarılmış, ağır ağır vals yapan Albertine'le Andree'yi göstererek,"gözlüğümü yanıma almayı unutmuşum, pek iyi göremiyorum,ama hazzın doruğunda oldukları belli. Kadınların özelliklegöğüslerine dokunulmasından haz duyduklarını pek çok kişibilmez. Bakın, göğüsleri tamamen birbirlerine yapışık." Gerçektende Andree'yle Albertine'in göğüsleri sürekli temas halindeydi.Cottard'ın yorumunu duydular mı ya da tahmin ettiler mibilmiyorum, ama valse devam etmekle birlikte, hafifçebirbirlerinden uzaklaştılar. O esnada Andree, Albertine'e bir şeysöyledi, o da biraz önce duyduğum o içe işleyen, tok kahkahasıylagüldü. Ne var ki bu kez, gülüşü sadece zalim bir heyecan yarattıbende; Albertine, bu kahkahayla Andree'ye şehvetli ve gizli birtitreşimi aktarır gibiydi. Yabancısı olduğumuz bir eğlencenin ilkveya son notaları gibiydi. Cottard'la birlikte oradan çıktım, onunlasohbete dalmıştım, gördüğüm sahne arasıra aklıma geliyordusadece. Cottard'la sohbetimizin ilginç olduğu söylenemez. Hattâ osırada hırçın bir hale gelmişti, çünkü az önce Doktor duBoulbon'u görmüştük, o bizi farketmemişti. Balbec Körfezi'ninkarşı kıyısında bir süre kalmaya gelmişti, sık sık konsültasyonaçağrılıyordu. Cottard, her ne kadar tatilde doktorluk yapmadığınısık sık belirtse de, bu sahil şeridinde seçkin hastalar edinmeyiummuştu; Du Boulbon ise buna engel olmaktaydı. Balbec'lidoktor, Cottard'ın işine mani olmazdı elbette. Gayet ciddi, her şeyi


225

bilen bir hekimdi sadece, kendisine en ufak bir kaşıntıdan sözedilse, derhal uygun düşecek pomadın, losyonun veyamerhemin karmaşık formülünü söyleyiverirdi. Marie Gineste'in ogüzel ifadesiyle, yaraları, çıbanları, "yatıştırmayı" bilirdi. Amaünlü değildi. Yine de Cottard'a küçük bir sıkıntı yaratmıştı. Birsüredir kürsüsünü değiştirip tedavi tıbbı kürsüsüne geçmekisteyen Cottard, zehirlenmeler konusunda uzmanlaşmıştı.Tıbbın tehlikeli bir yeniliği olan zehirlenmeler, eczanelerdeetiketlerin yenilenmesine yarıyor, benzer ilaçların tersine, herürünün katiyen toksik etkisi olmadığı, hattâ antitoksik etkisiolduğu belirtiliyor. Reklamda son moda bu; ürünün özenlemikroplardan arındırıldığı bile, etiketin en altına, bir öncekimodanın silik bir izi gibi, okunamayacak kadar küçük harflerleyazılıyor. Zehirlenmelerin hastalara da yararı dokunuyor; felçlihasta, durumunun toksik bir rahatsızlık olduğunu öğrenincesevinip rahatlıyor. Birkaç günlüğüne Balbec'e gelmiş olan birgrandük, bir gözündeki aşırı şişkinlik nedeniyle Cottard'ıçağırtmış, o da, birkaç adet yüz franklık banknot karşılığında(profesör bundan azı için zahmete katlanmazdı), iltihabınnedenini bir zehirlenmeye atfetmiş ve antitoksik etki yapacak birperhiz vermişti. Gözündeki şiş inmeyince, grandük, Balbec'indaimi hekimine başvurmuş, o da beş dakikada, bir toz zerresinigözünden çıkarıvermişti. Ertesi gün, şişkinlikten eser yoktu.Bununla birlikte, daha tehlikeli olabilecek bir rakip daha vardı, oda, ünlü bir sinir hastalıkları uzmanıydı. Kırmızı yüzlü, neşeli biradamdı; sinir hastalarıyla yakın ilişkisi son derece sağlıklıolmasını engellemediği gibi, ileride o atletik kollarıyla kendilerinezorla deli gömleği giydirecek bile olsa, selam verirken,vedalaşırken, içten gülüşüyle hastalarını rahatlatmayı amaçlardı.Bununla birlikte, kendisiyle, sosyete ortamında, siyasetkonusunda olsun, edebiyat konusunda olsun sohbet etmeyebaşladığınızda, dikkatle, iyi niyetle, adeta konsültasyona


226

çağrılmış gibi, derhal hüküm vermez, "Nedir mesele?" der gibidinlerdi sizi. Ama sonuç olarak bu hekim, yeteneği hangi düzeydeolursa olsun, bir mütehassıstı. İşte bu yüzden, Cottard'ın öfkesibütünüyle Du Boulbon'a yönelmişti. Ben de zaten kısa bir süresonra otele dönmek üzere Verdurin'lerin dostu olan profesördenayrıldım ve onları ziyarete gideceğime dair kendisine söz verdim.

Cottard'ın Albertine ve Andree'ye ilişkin sözleri bana derin birıstırap vermişti, ama en şiddetli acıları, tıpkı belli bir süre sonraetkisini gösteren kimi zehirlenmelerde olduğu gibi, hemenhissetmedim.

Asansörcü çocuğun kendisini almaya gittiği gece, çocuğunverdiği teminatlara rağmen, Albertine gelmedi. Şüphesiz birinsanın güzelliği, aşka, "Hayır, bu gece serbest değilim,"türünden bir cümle kadar sık sebebiyet vermez. Eğer arkadaşlararasındaysak, böyle bir cümlenin pek üzerinde durmayız; geceboyunca neşemiz devam eder, kafamız belirli bir görüntüylemeşgul olmaz; söz konusu görüntü, bu süre boyunca gereklibileşimin içinde durur; eve döndüğümüzde, klişeyi banyoedilmiş halde, son derece net olarak karşımızda buluruz. Hayatın,artık bir gün önce bir hiç uğruna vazgeçebileceğimiz hayatolmadığını fark ederiz, çünkü ölümden hâlâ korkmasak da,ayrılığı düşünmeye cesaretimiz kalmamıştır.

Aslında, sabaha karşı (asansörcü çocuğun tesbit etmiş olduğu)saat birden sonra değilse de, saat üçten itibaren, Albertine'ingelme ihtimalinin giderek azalması, bana eskisi gibi bir acıvermedi. Artık gelmeyeceğinin kesinleşmesi, bana kusursuz birdinginlik, bir tazelik getirdi; bu gece de, kendisini görmediğimonca gece gibi bir geceydi sadece, bu fikirden yola çıkıyordum. Ozaman da, kabullenilen bu yokluğun üzerinde belirginleşen birfikir, ertesi gün ya da daha sonraki günlerde onu göreceğimdüşüncesi, ruhumu okşuyordu. Bazen bu bekleyiş gecelerindeki


227

yürek daralması, alınan bir ilaçtan kaynaklanır. Istırap içindekikişi bunu yanlış yorumlar ve gelmeyen kadın yüzündenyüreğinin daraldığını zanneder. Bu durumda aşk, kimi sinirselhastalıklar gibi, sancılı bir rahatsızlığın yanlış açıklamasındandoğar. Bu açıklamanın düzeltilmesi, en azından aşk bağlamında,fayda etmez, çünkü aşk (sebebi ne olursa olsun) daima yanlış birduygudur.

Ertesi gün, Albertine'in, Egreville'e henüz dönmüş olduğunu,yani notumun vaktinde eline geçmediğini ve eğer izin verirsem,akşama beni görmeye geleceğini belirttiği mektubunu aldığımda,bu sözlerin ardında, tıpkı bir kere telefonda söylediği sözlerinardında hissetmiş olduğum, bana tercih ettiği insanların veeğlencelerin varlığını sezdim. Bir kez daha, Albertine'in ne yapmışolabileceğine dair sancılı bir merak, içimizde daima taşıdığımız ogizli aşk, bütün benliğimi sarstı; bir an, bu aşkın beni Albertine'ebağlayacağını zannettim, ama o, olduğu yerde kıpırdanmaklayetindi ve daha harekete geçemeden, son kımıldanmaları daduruldu.

Balbec'teki ilk tatilimde, Albertine'in kişiliğini yanlışanlamıştım –belki Andree de yanlış anlamıştı. Havai bir kişiliğiolduğunu düşünmüş, ama yalvarmalarımızla onu yanımızdatutmayı, bir garden partiden, eşek sırtında bir gezintiden, birpiknikten vazgeçirmeyi başarıp başaramayacağımızıanlayamamıştım. Balbec'teki ikinci tatilimde, bu havailiğin bir dışgörüntüden, garden partinin de, bir kılıf, hattâ bir uydurmadanibaret olabileceğini düşünmeye başladım. Anlatacağım olay,değişik şekillerde cereyan ediyordu (olayın, benim nazarımdaki,katiyen saydam olmayan ve arkasında hangi gerçeğinbulunduğunu göremediğim camın, benim bulunduğumtarafından bakıldığındaki görünüşünden söz ediyorum).Albertine, akla gelebilecek en tutkulu sevgi ifadeleriyle bana itiraz


228

ediyordu. Söylediğine göre her gün saat beşte misafir ağırlayan birhanımı ziyarete, Infreville'e gitmesi gerektiğinden, saatebakıyordu.

Şüphe içinde kıvrandığım ve ayrıca rahatsız da olduğum için,Albertine'e yanımda kalmasını rica ediyor, yalvarıyordum.Kalması imkânsızdı (hattâ sadece beş dakikası vardı), çünkügitmezse, pek misafirperver olmayan bu alıngan ve Albertine'indediğine göre can sıkıcı hanım, gücenirdi. "Canım insan birziyarete gitmese olur." - "Olmaz, teyzem her şeyden önce terbiyeliolmak gerektiğini öğretti bana." - "Ama ben sizin kaç kereterbiyesizlik ettiğinizi gördüm." - "Aynı şey değil, gitmezsem buhanım bana kızar, teyzem de mesele çıkarır. Zaten aramız pek iyideğil. İlle de bir kere gitmemi istiyor." - "Peki ama madem her günmisafir kabul ediyor... " Bunun üzerine Albertine kendi kendiniyalanladığını fark edip mazeretini değiştiriyordu. "Elbette her günmisafir kabul ediyor. Ama bugün birkaç arkadaşıma onun evinderandevu verdim. Birlikte olunca daha az sıkılırız." - "Biraz sıkıcı birziyaret yapmamak için beni tek başıma, hasta ve üzgün bırakmayıgöze aldığınıza göre, demek ki bu hanımı ve arkadaşlarınızı banatercih ediyorsunuz Albertine." - "Ziyaretin sıkıcı olması hiçumurumda olmazdı. Ama arkadaşlarıma ihanet edemem.Dönüşte benim arabamla gelecekler. Başka bir taşıt bulmalarıimkânsız." Infreville'den gece saat ona kadar tren seferleriolduğunu söylüyordum Albertine'e. "Haklısınız, ama akşamyemeğine alıkoyabilirler bizi. Çok misafirperver bir hanımdır." -"Siz de kabul etmeyiverirsiniz." - "Teyzem kızar." - "Ayrıca akşamyemeğine kalsanız da saat ondaki trene binebilirsiniz." - "Birazsıkışık olur." - "Demek ki benim herhangi bir akşam dışarıdayemek yiyip trenle dönmem imkânsız. Bakın Albertine, çok basitbir çözüm buldum, açık hava bana iyi gelecek; madem buziyaretten vazgeçemiyorsunuz, ben de sizinle Infreville'e gelirim.Korkmayın, sizinle birlikte Tour Elisabeth'e (hanımın villası)


229

kadar gitmem, ne hanımı görürüm, ne de arkadaşlarınızı."Albertine korkunç bir darbe yemiş gibiydi. Konuşmakta güçlükçekiyordu. Denizin kendisine iyi gelmediğini söyledi. "Sizinlegelmemi istemiyorsanız... " - "Böyle bir şeyi nasılsöyleyebilirsiniz, sizinle çıkmanın benim için en büyük zevkolduğunu biliyorsunuz." Ansızın yüz seksen derecelik bir dönüşolmuştu. "Madem beraber gezmeye gidiyoruz," dedi, "Balbec'inöbür tarafına gitsek ya, birlikte akşam yemeği yeriz. Ne güzel olur!Aslında o taraf çok daha güzel. Infreville'den, bütün o ıspanakyeşili şirin köylerden bıkmaya başladım artık." - "Ama teyzenizinarkadaşı ziyaretine gitmediniz diye size kızacak." - "Ne yapalım,kızsın." - "Olmaz, insanları gücendirmemek lazım." - "Yok canım,farkına bile varmaz, her gün misafir ağırlıyor; yarın giderim, öbürgün giderim, bir hafta sonra, on beş gün sonra giderim, bir şeyfarketmez." - "Peki ya arkadaşlarınız?" - "Onlar beni kaç kere ekti!Bu sefer de sıra bende." - "Ama gitmek istediğiniz yerden saatdokuzdan sonra tren kalkmıyor." - "Ne olmuş yani? Dokuzdakitrene bineriz biz de. Ayrıca dönüş zor olur diye vazgeçmemeklazım hiçbir zaman. Nasıl olsa bir araba, bir bisiklet bulunurdaima, hiçbir şey olmazsa bacaklarımız ne güne duruyor?" -"Bulunur ha, yavaş olun biraz Albertine! Küçük orman köylerininbiri bitmeden diğerinin başladığı Infreville tarafında bulunur,evet. Ama öteki taraf öyle değil." - "O tarafta da bulunur. Ben sizisağ salim geri getireceğime söz veriyorum." Albertine'in benimiçin, bana söylemek istemediği, önceden kararlaştırılmış birşeyden vazgeçtiğini ve birisinin, benim olduğum kadar mutsuzolacağını hissediyordum. Ben kendisine eşlik etmek isteyinceyapmayı istediği şeyin mümkün olmadığını gören Albertine,açıkça vazgeçiyordu. Bunun çaresiz bir durum olmadığınıbiliyordu. Çünkü hayatlarında birçok şey bulunan bütünkadınlar gibi, asla gücünü kaybetmeyen bir dayanağı vardı: şüpheve kıskançlık. Bunları kışkırtmaya çalışmıyordu elbette, tam


230

tersine. Ama sevdalılar o kadar şüphecidir ki, yalanın kokusunuhemen alırlar. Bu sayede, diğer kadınlardan üstün olmayanAlbertine de, bir gece atlatmış olduğu insanları mutlaka tekrarbulacağını, (bunu kıskançlığa borçlu olduğu aklının ucundanbile geçmediği halde), tecrübeyle bilirdi. Benim uğruma yüzüstübıraktığı meçhul kişi acı çekecek ve bu yüzden onu daha fazlasevecekti (Albertine sebebinin bu olduğunu bilmiyordu), sonrada, daha fazla acı çekmemek için, kendiliğinden ona gidecekti;ben de olsam, aynı şeyi yapardım. Ama ben ne birilerini üzmek,ne yorulmak, ne de o korkunç araştırmalar, çok biçimli, sayısızdenetimler çıkmazına saplanmak istiyordum. "Hayır Albertine,keyfinizi bozmak istemiyorum, siz o Infreville'li hanıma veya butakma ad kimi temsil ediyorsa ona gidin, benim için farketmez.Sizinle gelmememin asıl sebebi, sizin bunu istemeyişiniz,benimle yapacağınız gezintinin, yapmak istediğiniz gezintiolmayışı; farkına bile varmadan en az beş kere birbiriyle çelişenşeyler söylemiş olmanız da bunu kanıtlıyor." Zavallı Albertine,sözlerindeki, farketmediği çelişkilerin, olduklarından daha vahimolmalarından korktu. Söylediği yalanları tam olarakhatırlayamadığından, "Sözlerimin çelişkili olması çokmümkündür," dedi. "Deniz havası bende akıl, mantık bırakmıyor.İsimleri sürekli birbirleriyle karıştırıyorum." Belli belirsiz sezdiğimşeyin bu şekilde itiraf edilmesiyle birlikte, içimde bir yaranınsızladığını hissettim yine (bu da, şu anda Albertine'in beniinandırmak için tatlı sözler sarfederek pek de ısrar etmesine gerekolmadığını kanıtladı bana). 'İyi öyleyse, ben gidiyorum," deditrajik bir tavırla, geceyi benimle geçirmemesini sağlayacakbahaneyi ben sağladığıma göre, ötekiyle randevusuna geçkalmadığından emin olmak için saatine göz atmayı da ihmaletmeyerek. "Çok kötüsünüz. Ben sizinle güzel bir gecegeçirebilmek için bütün planlarımı değiştiriyorum, o zaman sizistemiyorsunuz, bir de beni yalancılıkla suçluyorsunuz. Daha


231

önce hiç böyle gaddar görmemiştim sizi. Deniz bana mezar olacak.Sizi bir daha hiç görmeyeceğim." (Bu sözler üzerine kalbimçarpmaya başladı, oysa ertesi gün geleceğinden emindim,gerçekten de öyle oldu.) "Denize atlayıp intihar edeceğim." -"Sappho gibi." - "Bir hakaret daha; sadece söylediklerimden değil,yaptıklarımdan da şüpheleniyorsunuz." - "Ama güzelim, artniyetle söylemedim, yemin ederim, Sappho kendini denizeatmıştı biliyorsunuz." - "Hayır, hayır, siz bana hiçgüvenmiyorsunuz." Duvar saatine bakıp yirmi kala olduğunugörünce randevusunu kaçırmaktan korkup en kısa vedalaşmayolunu seçerek (ertesi gün de gelip bu yüzden özür diledi;herhalde öteki şahıs o gün serbest değildi), üzgün bir tavırla,"Ebediyen elveda!" diye haykırdı ve koşar adım sıvıştı. Belkiüzgündü gerçekten. Çünkü o anda ne yaptığını benden daha iyibildiği ve kendine karşı, benden hem daha sert, hem de dahahoşgörülü olduğu için, belki her şeye rağmen, beni bu şekildebıraktıktan sonra onunla görüşmek istemeyeceğime dair birşüphesi vardı. Öte yandan, sanıyorum öbür şahsı benden dahafazla kıskandıracak kadar da çok seviyordu beni.

Birkaç gün sonra, Balbec'te, biz Casino'nun danssalonundayken, Bloch'un, her ikisi de çok güzelleşmiş olan kızkardeşiyle kuzini girdiler içeri; ama ben kız arkadaşlarımyüzünden artık onlarla selamlaşmıyordum, çünkü yaşça dahaküçük olan kuzin, Balbec'teki ilk kalışım sırasında tanıştığı kadınoyuncuyla alenen birlikte yaşamaktaydı. Bu konuya alçak sesledeğinildiğinde, Andree bana, "Bu konuda ben de Albertine'le aynıduyguları paylaşıyorum; ikimizin de en tiksindiği şeydir," dedi.Albertine ise, yan yana oturduğumuz kanepede, utanmaz gençkızlara sırtını dönmüştü. Bununla birlikte, daha önce, MlleBloch'la kuzini ilk geldikleri anda, haşarı arkadaşımın yüzünezaman zaman ciddi, hattâ sert bir hava veren, sonra da kendisindebir hüzün bırakan o ani ve derin dikkatin, gözlerinde çaktığını


232

farketmiştim. Ama Albertine bakışlarını derhal bana çevirmiş,buna rağmen bakışları son derece kıpırtısız ve hulyalı kalmıştı.Mlle Bloch'la kuzini çok yüksek sesle gülüşüp hiç yakışıkalmayan çığlıklar attıktan sonra, nihayet gittiklerinde, Albertine'eo ufak tefek sarışın kızın (kadın oyuncunun arkadaşı olanın) birgün önceki çiçek arabaları yarışmasında ödül kazanan kız olupolmadığını sordum. "Bilmem ki," dedi Albertine, "biri sarışınmıydı? Doğrusu pek ilgimi çekmiyorlar, hiç bakmadımkendilerine. Biri sarışın mı?" diye sordu üç arkadaşına,sorgulayan, kayıtsız bir tavırla. Albertine'in, her gün mendirektekarşılaştığı insanlar söz konusu olduğunda, bu cehaleti, o kadaraşırı göründü ki bana, sahte olmaması imkânsızdı. "Onlar da bizebakmıyorlardı," dedim, belki de, bilinçli bir şekildedüşünmediğim halde, Albertine'in kadınlardan hoşlandığıvarsayımından hareket ederek, kızların kendisiyle ilgilenmediğinive genel olarak en sapık olanlarının bile, tanımadıkları gençkızlarla ilgilenmelerinin âdetten olmadığını gösteriphayıflanmamasını sağlamak için. "Bize bakmadılar mı?" diyecevap verdi Albertine düşüncesizce. "Bize bakmaktan başka birşey yapmadılar ki." - "Ama sizin bunu bilmenize imkân yok,"dedim, "sizin sırtınız dönüktü." - "Ya, bu ne güne duruyor peki?"dedi, karşımızdaki duvara yapışık, daha önce farketmediğimbüyük aynayı göstererek; şimdi anlıyordum ki, arkadaşım biryandan benimle konuşurken, bir yandan da kaygı dolu güzelgözlerini o aynadan ayırmamıştı.

Cottard'la birlikte Incarville'in küçük gazinosuna gittiğimizgünden beri, Cottard'ın dile getirdiği görüşü paylaşmamaklabirlikte, Albertine bana eskisinden farklı görünüyordu;görüntüsü öfkelendiriyordu beni. Onun bana farklı göründüğükadar, ben de değişmiştim. Onun iyiliğini istemiyordum artık;onun yanında da, söylediklerimin kendisine aktarılması ihtimalivarsa gıyabında da, çok kırıcı biçimde söz ediyordum


233

kendisinden. Bununla birlikte, ateşkes dönemleri de oluyordu.Günün birinde, Albertine'in de, Andree'nin de, Elstir'in birdavetini kabul ettiklerini öğreniyordum. Dönüşte, utanmaz gençkızları taklit edip yatılı öğrenciler gibi eğlenebileceklerini vebundan, kalbimi sıkıştıran, gizli bir bakire hazzı alabileceklerinidüşünerek bu daveti kabul etmiş olduklarından hiçbir kuşkuduymadığım için, canlarını sıkmak ve Albertine'i, bel bağladığıeğlenceden mahrum etmek amacıyla, haber vermeden, ansızın,Elstir'in evinde boy gösteriyordum. Ama orada Andree'denbaşkasını bulamıyordum. Albertine, Elstir'e ziyaretini teyzesiylebirlikte başka bir güne bırakmayı tercih etmiş oluyordu. Bununüzerine, Cottard'ın herhalde yanılmış olduğunu düşünüyordum;Andree'yi tek başına görmenin bende bıraktığı olumlu izlenimdevam ediyor, Albertine'e karşı daha yumuşak duygularuyandırıyordu bende. Ne var ki bu duygular, en ufak bir şeyyüzünden hastalanan, geçici olarak iyileşir gibi olan, zayıfbünyeli insanların pamuk ipliğine bağlı sağlık dönemlerindendaha uzun ömürlü olmuyordu. Albertine, Andree'yi, pek ilerigitmeseler de, belki tamamen masum olmayan oyunlaroynamaya teşvik ediyordu; bu şüphe bana acı verdiğinden,sonunda uzaklaştırıyordum onu kafamdan. Tam kendisindenkurtulmuşken, bir başka biçime bürünmüş olarak, diriliyordutekrar.

Andree'nin, o kendine has, zarif hareketlerinden biriyle,sokularak, başını Albertine'in omzuna dayayışını, gözleri yarıkapalı, boynunu öpüşünü görüyordum; ya da ikisinin arasındageçen bir bakışı yakalıyordum; ikisini tek başlarına denizegirerken görmüş olan biri, ağzından bir laf kaçırıyordu; bu türufak tefek ayrıntılar, normal olarak bizi çevreleyen havada sürekliolarak uçuşur, insanların çoğu bunları gün boyu soluduğuhalde, ne sağlıkları bozulur, ne de keyifleri kaçar, ama hastalığaeğilimli bir insan için, yeni acılar yaratabilecek tehlikelerdir her


234

biri. Hattâ bazen, Albertine'i görmediğim, kimse bana ondan sözetmediği halde, hafızamdan Albertine'in, Gisele'le birlikte, bana ozamanlar masum görünmüş olan bir pozunu bulupçıkarıyordum; bulabildiğim azıcık huzuru kaçırmak için bu anıyeterli oluyordu, gidip dışarıda tehlikeli mikropları solumam bilegerekmiyordu; Cottard bunu, kendi kendini zehirlemek olarakadlandırırdı. O zaman, Swann'ın Odette'e olan aşkından,Swann'ın hayatı boyunca nasıl bir oyuncak olduğundan almışolduğum dersleri düşünüyordum. Aslında düşünüyorum da,Albertine'in kişiliğini baştan sona adım adım bana kurduran,tamamını denetleyemediğim bir hayatın her ânını acı çeke çekeyorumlatan varsayım, bana anlatıldığı şekliyle, Mme Swann'ınkişiliğinin hatırası, sabit fikriydi. Bana anlatılanlar, gelecektehayalgücümün bir oyun oynamasına da katkıda bulundu:Albertine'in, ahlâklı bir genç kız değil, eski bir yosma kadarahlâksız, onun kadar aldatma yeteneğine sahip bir kadın daolabileceğini varsayıyor ve bu durumda onu sevecek olsam,çekeceğim acıları düşünüyordum tek tek.

Grand-Hötel'in önünde, mendireğin üzerinde hepimiz bir aradaolduğumuz bir gün, Albertine'e söylediğim son derece sert, kırıcısözlerin üzerine, Rosemonde, "Ah! Albertine'e karşı tavırlarınız nekadar değişti," diyordu; "eskiden varsa yoksa Albertine'di, ondaniyisi yoktu, şimdi beş paralık oldu." Albertine'e karşı tutumumuiyice ortaya koymak maksadıyla, onunla aynı kusuru paylaşsa da,hasta ve nevrozlu olduğu için bağışlanabilir bulduğumAndree'ye, akla gelebilecek en kibarca sözleri sarfediyordum ki,köşesinde durduğumuz, mendireğe dik inen sokakta, Mme deCambremer'in, tırısa kalkmış iki atın çektiği, üstü açık arabasıgöründü. O esnada bize doğru ilerlemekte olan mahkemebaşkanı, arabayı tanıyınca bizim yanımızda görülmemek için birhamlede uzaklaştı yanımızdan; sonra, markizle göz gözegelebileceğini düşünüp abartılı bir hareketle şapkasını çıkararak


235

eğildi. Ama araba sanıldığı gibi La Mer sokağından yoluna devamedeceğine, otelin girişinin ardında gözden kayboldu. Aradan en azbir on dakika geçtikten sonra, asansörcü çocuk nefes nefeseyanıma gelip haber verdi: "Camembert Markizi beyefendiyiziyarete geldi. Odaya çıktım, okuma salonuna baktım,beyefendiyi bir türlü bulamadım. Neyse ki sahile bakmak aklımageldi." O sözlerini bitirirken, markiz, arkasında gelini ve çok resmitavırlı bir beyefendiyle, yanıma geldi; herhalde yakındaki bir öğlesonrası davetinden ya da çaydan dönmekteydi; yaşlılıktan ziyade,ziyaretine gittiği insanlara mümkün olduğunca "şık" görünmekiçin, mevkiine yakışır şekilde üstünde sergilemeyi bir kibarlıkaddettiği değerli süs eşyalarının ağırlığıyla, iki büklüm olmuştu.Kısacası, bir zamanlar büyükannemin, Balbec'e gitmeihtimalimizi Legrandin'den gizlemeyi isteyecek kadar korktuğu,Cambremer'lerin otel "çıkartması"ydı bu. O zamanlar annem,imkânsız diye düşündüğü bir olayın yarattığı korkuya gülmüştü.Oysa şimdi bu olay gerçekleşmekteydi, ama bambaşka yollardanve Legrandin'in hiçbir rolü olmadan. "Sakıncası yoksa sizinyanınızda kalabilir miyim?" diye sordu Albertine (biraz öncekiacımasız sözlerimin sebep olduğu, gözlerinde kalan birkaç damlayaşı farkettiğimde görmemiş gibi yaptıysam da, için içinsevindim). "Size söylemek istediğim bir şey var." Tepesine safir biriğne tutturulmuş, tüylü bir şapka, Mme de Cambremer'inperuğunun üzerine, sergilenmesi gerekli ama kendi başınayeterli, yeri önemsiz, şıklığı klasik ve sabit olması gereksiz birmadalya gibi, gelişigüzel bir biçimde oturtulmuştu. Kadıncağız,sıcağa rağmen, diyakozların ayin cüppesini andıran, kehribarkarası kısa bir manto giymiş, onun üstüne de, kullanımı ısıyadeğil de, törenin niteliğine bağlı gibi görünen bir ermin etolatmıştı. Göğsünde zincire tutturulmuş barones incileri, birrahibin haçı gibi sallanmaktaydı. Yanlarındaki beyefendi, üçgünlüğüne Cambremer'lere misafirliğe gelmiş, soylu aileden,


236

ünlü bir Parisli avukattı. Üstün mesleki başarıları yüzündenmesleklerini azıcık küçümseyen ve mesela, "İyi savunmayaptığımı biliyorum, bu yüzden de savunma yapmak artık beniheyecanlandırmıyor" ya da "Ameliyat artık pek ilgimi çekmiyor;ameliyatta başarılı olduğumu biliyorum çünkü," diyeninsanlardandı. Bu zeki ve sanatçı kişilikli insanlar, başarıylazenginleşmiş olgunluk dönemlerinin, meslektaşlarınınkendilerinde bulduğu "zekâ"yla ve "sanatçı" mizacıyla parladığınıgörürler ve bu özellikleri, onlara iyi kötü bir zevk ve sezgikazandırır. Büyük bir sanatçı sayılmamakla birlikte, yine de çokseçkin bir sanatçının resmine tutkuyla bağlanır, mesleklerininkendilerine sağladığı kabarık kazançlarını, bu resimleri satınalmada kullanırlar. Cambremer'lerin, çok hoş bir adam olan budostu, ressamlardan Le Sidaner'yi seçmişti. Kitaplarla ilgili güzelkonuşmalar yapıyor, ama gerçek ustaların yetkin eserlerinden sözetmiyordu. Bu sanat meraklısının görünürdeki tek kusuru,"büyük ölçüde" gibi birtakım kalıplaşmış ifadeleri sürekli olarakkullanmasıydı; bu da sözünü ettiği şeye bir ehemmiyet, bir eksikkalmışlık katıyordu. Mme de Cambremer, arkadaşlarının o günBalbec tarafında bir davet vermesini fırsat bilip, Robert de Saint-Loup'ya verdiği sözü tutarak beni ziyarete gelmiş olduğunusöyledi. "Biliyorsunuz M. de Saint-Loup da yakında birkaçgünlüğüne buraya gelecek. Charlus Dayısı, yengesi LüksemburgDüşesi'nin evinde misafir, o da bu fırsattan yararlanıp hemteyzesini ziyaret edecek, hem de çok sevildiği, sayıldığı eskibirliğine uğrayacak. Evimizde ağırladığımız birçok subay,kendisinden büyük bir övgüyle söz eder bize. İkiniz birlikteFeterne'e gelseniz bizim için büyük mutluluk olurdu." Mme deCambremer'e Albertine'in arkadaşlarını takdim ettim. O da bizigelinine tanıştırdı. Feterne'deki komşuluk ilişkileri yüzündenmecburen görüştüğü küçük soylulara karşı son derece soğuk veihtiyatlı davranan, samimiyetten korkan gelini, bana aksine, ışıl


237

ışıl bir tebessümle elini uzattı; çünkü Robert de Saint-Loup' nunbir arkadaşının karşısında kendini güvende hissediyordu,mutluydu, üstelik de, sosyete inceliklerini belli ettiğinden çokdaha fazla koruyan Robert, benim Guermantes'larla samimiolduğumu söylemişti kendisine. Yani Mme de Cambremer,kayınvalidesinin tersine, birbirinden fevkalade farklı iki türnezaketten yararlanırdı. Kendisiyle, ağabeyi Legrandin aracılığıylatanışmış olsam, bana en fazla ilk türdeki soğuk, dayanılmaznezaketi bahşederdi. Ama Guermantes'ların bir dostuna, ne kadargülücük dağıtsa azdı. Otelde misafir kabul etmeye en uygun yer,okuma salonuydu; bir zamanlar gözümü o kadar korkutan busalona, şimdi günde on kere serbestçe girip çıkıyordum, delilikleriaşırı olmayan, uzun süredir aynı akıl hastanesindekaldıklarından, hekimin anahtarını kendilerine teslim ettiği akılhastaları gibi. Mme de Cambremer'e de, bu salona gitmemiziönerdim. Nesnelerin bize sunduğu çehre de, insanlarınki gibigözümüzde değiştiği için, bu salon bende artık ne çekingenlik, nede hayranlık uyandırdığından, bu teklifi hiç heyecanlanmadanyaptım. Ama markiz teklifimi geri çevirip dışarıda kalmayı tercihedince, otelin terasında, açık havada oturduk. Terasta,ziyaretçilerim olduğunu öğrenip aceleyle kaçan annemin alıpgötürmeye vakit bulamadığı, Mme de Sevigne'nin bir kitabınıbuldum. Bu yabancı istilalarından büyükannem kadar ödüpatlayan annem, yakalanırsa hiç kurtulamayacağından korkarak,öyle bir süratle savuşurdu ki, babamla ben hep gülerdikkendisine. Mme de Cambremer'in elinde, kıvrık saplı bir şemsiye,çeşitli işlemeli çantalar, bir küçük kutu, üzerinden grenalarsallanan, altından bir para kesesi ve bir de dantel mendil vardı.Bütün bunları bir iskemlenin üzerine bıraksa daha rahatedeceğini düşündüm, ama bu kır gezisinin, kutsal sosyeteziyaretleri görevinin ayin aksesuarlarını bir kenara bırakmasınıteklif etmenin hem uygunsuz, hem de anlamsız olacağını


238

hissettim. Tek tük martıların, beyaz çiçekler gibi üzerindeyüzdüğü sakin denizi seyrediyorduk. Bir "ara yol"dan başka şeyolmayan sosyete konuşmalarının bizi düşürdüğü düzeysebebiyle ve ayrıca, kendimizin bile bilmediği meziyetlerimizsayesinde değil, karşımızdakilerin değer verdiğinidüşündüğümüz şeyler sayesinde hoşa gitme isteğimizyüzünden, içgüdüsel bir davranışla, genç kızlığında Legrandinolan Mme de Cambremer'le, ağabeyinin kendisiyle konuşacağıtarzda konuşmaya koyuldum. Martılarla ilgili olarak, "Nilüferlerkadar kıpırtısız ve beyazlar," dedim. Gerçekten de minik dalgalaracansız bir hedef sunar gibiydiler, dalgalarla öyle yalpavuruyorlardı ki, martılarla kıyaslandığında, sanki dalgalar onlarıkovalarken, belli bir amaçla canlanmış, hareketlenmiş gibigörünüyorlardı. Yaşlı markiz, Balbec'in müthiş deniz manzarasınıbıkıp usanmadan göklere çıkarıyor, kendisi La Raspeliere'den(zaten bu yıl orada oturmuyordu) denizi çok uzaktan görebildiğiiçin, bana gıpta ettiğini söylüyordu. Hem sanata (özelliklemüziğe) olan coşkulu tutkusundan, hem de diş sorunundankaynaklanan, iki tuhaf alışkanlığı vardı. Ne zaman estetikten sözetse, tükürük bezleri –kimi hayvanların çiftleşme dönemlerindekigibi– aşırı salgılama safhasına geçiyor ve yaşlı hanımın dişsizağzında, hafif bıyıklı dudaklarının kenarında, oradabulunmaması gereken birkaç damla birikiyordu. Bu damlalarıderhal, derin nefes alır gibi iç çekerek yutuyordu tekrar. Eğer aşırıboyutlarda bir müzikal güzellik söz konusuysa, heyecanlakollarını havaya kaldırıp iştahla çiğner gibi, icabında burundantelaffuz edilen birkaç üstünkörü yorum yapıyordu. Balbec'insıradan sahilinin bir "deniz manzarası" oluşturabileceğini hiçdüşünmemiştim; Mme de Cambremer'in basit sözleri bukonudaki fikrimi değiştiriyordu. Oysa ben, kendisine desöylediğim gibi, iki şömineli büyük salonunun dizi dizipencerelerinden, bahçenin ötesinde, yaprakların arasından, hem


239

ta Balbec'ten ilerisine kadar denizin, hem de vadinin göründüğü,bir tepenin doruğundaki La Raspeliere' in bir eşi daha olmayanmanzarasının göklere çıkarıldığını işitmiştim daima. "Çoknaziksiniz, çok da güzel ifade ettiniz: yaprakların arasında deniz.Büyüleyicidir, adeta bir... yelpaze gibi." Tükürüğünü yutmaya vebıyığını kurutmaya yönelik, derin bir nefes alışından, markiziniltifatının samimi olduğunu hissettim. Legrandin doğumlu diğermarkiz, benim değil, kayınvalidesinin sözlerine beslediğihorgörünün ifadesi olarak, en ufak bir tepki göstermedi. Zatenyaşlı markizin sadece zekâsını küçümsemekle kalmaz, kibarlığınada hayıflanır, insanların Cambremer'leri olduklarından daha aşağıdüzeyde göreceklerinden korkardı hep. "İsmi de ne kadar güzel.İnsan bütün bu isimlerin kaynağını öğrenmek istiyor," dedim."Bu ismin kaynağını söyleyebilirim size," dedi yaşlı markiztatlılıkla. "Ailemizden kalan bir malikâne, Arrachepel'lerden olanbüyükannemden; ünlü bir aile değildir, ama çok köklü, iyi birtaşra sülalesidir." - "Nasıl ünlü değil?" diye sertçe araya girdigelini. "Armaları Bayeux Katedrali'nin koca bir vitrayını doldurur,mezarları da Avranches'ın büyük kilisesindedir. Bu eski isimlerilginizi çekiyorsa," diye ekledi, "bir yıl geç kaldınız. Piskoposlukbölgesi değiştirmenin bütün zorluklarına rağmen, Criquetotpapazlığına, benim şahsıma ait arazilerimin bulunduğu, buradançok uzaktaki bir kasabanın, Combray'nin başrahibini tayinettirmiştik; sevgili rahibimiz orada giderek nevrozlu bir adamolduğunu hissediyordu. Ne yazık ki bu ileri yaşında deniz havasıiyi gelmedi; nevrozu artınca, o da Combray'ye döndü. Ama bizekomşuluk ettiği süre boyunca da, bütün eski haritaları araştırıpyöredeki isimler konusunda oldukça ilginç bir kitapçık hazırladı.Bu çalışması kendisini de heveslendirdi bir yandan; duyduğumagöre son yıllarını Combray ve yöresine ilişkin ayrıntılı bir eseryazmaya hasretmiş. Feterne yöresiyle ilgili kitapçığını sizegöndereyim. Son derece titiz bir çalışma. Kayınvalidemin aşırı bir


240

tevazuyla sözünü ettiği eski Raspeliere'imize ilişkin çok ilginçbilgiler bulacaksınız içinde." - "Zaten bu sene La Raspeliere bizimdeğil, bana ait değil," diye cevap verdi yaşlı Mme de Cambremer."Ama sizin bir ressam mizacına sahip olduğunuz belli; resimyapmalısınız; ayrıca size La Raspeliere'den çok daha güzel olanFeterne'i göstermeyi de çok istiyorum." Cambremer'ler LaRaspeliere'i Verdurin'lere kiraladıklarından beri, şatonun tepedekikonumu, Cambremer'lerin gözünde yıllardır ifade ettiği anlamı,yani yörede hem deniz, hem de vadi manzarasına hâkim tek yerolma özelliğini birden yitirmiş, buna karşılık ansızın –nedensonra– şatoya gidip gelmek için sürekli yokuş çıkıp yokuş inmezorunluluğu gibi bir sakınca ortaya çıkmıştı. Kısacası, Mme deCambremer'in şatoyu, gelirini artırmaktan çok atlarınıdinlendirmek için kiraya verdiği zannedilebilirdi. Feterne'de,nihayet denizi sürekli bu kadar yakından görebildiği için çokmutlu olduğunu söylüyor, orada düzenli olarak geçirdiği iki ayıunutarak, yıllardır denizi hep tepeden, sadece bir panoramahalinde görmüş olduğundan dem vuruyordu. "Denizi buyaşımda ancak keşfediyorum," diyordu, "ve öyle hoşuma gidiyorki! Öyle iyi geliyor ki bana! La Raspeliere'i sırf Feterne'de kalmayamecbur olmak için kiraya veririm."

Yaşlı markize "Anne" diyen, ama yıllar geçtikçe kendisine karşıküstahça bir tutum içine girmiş olan Legrandin'in kız kardeşi,"Daha ilginç bir konuya dönecek olursak," diye devam etti,"nilüferlerden söz ediyordunuz; Claude Monet'nin nilüferlerinibiliyorsunuzdur herhalde. Ne büyük bir dâhi! Benim özellikleilgimi çekiyor, çünkü Combray'de, arazilerimin bulunduğunusöylediğim yörede... " Ama markiz, Combray'den fazla sözetmemeyi tercih etti. "Aa! Herhalde çağdaş ressamların enbüyüğü Elstir'in sözünü ettiği resimler bunlar," diye atıldı, o ânakadar hiç konuşmamış olan Albertine. "Ah! Küçük hanım belli kisanattan hoşlanıyor!" diye haykırdı Mme de Cambremer ve derin


241

bir nefes alarak fışkıran tükürüklerini geri çekip yuttu. "İzninizleben Le Sidaner'yi tercih ettiğimi belirteyim küçük hanım," dediavukat, bir uzman gülümsemesiyle. Bir zamanlar Elstir'in kimi"cüretkârlıklarından" hoşlanmış, ya da hoşlanıldığını görmüşolduğu için de, ekledi: "Elstir yetenekliydi, hattâ neredeyseavangardlardan biriydi, ama nedense devam etmedi, hayatınıboşa harcadı." Mme de Cambremer, Elstir konusunda avukata hakverdi, ama konuğunu kedere boğarak Monet'yi Le Sidaner'yle eşitgördüğünü belirtti. Markizin aptal olduğu söylenemez; benimiçin hiçbir anlamı olmayan bir zekâyla dolup taşıyordu. Güneşalçaldığından, martılar şimdi gerçekten de Monet'nin aynı dizidenbir başka resmindeki nilüferler gibi sarıydılar. Resmi bildiğimisöyledim ve (henüz adını anma cesaretini gösteremediğimağabeyinin lisanını taklit etmeyi sürdürerek) bir gün öncegelmediğine yazık ettiğini, çünkü bir gün önce aynı saatte gelmişolsa, bir Poussin ışığı seyredebileceğini belirttim.Guermantes'ların tanımadığı, Normandiyalı bir köy soylusukendisine bir gün önce gelmesi gerektiğini söyleyecek olsa, Mmede Cambremer-Legrandin herhalde bir hakarete uğramışçasınairkilirdi. Ama ben kendisine çok daha teklifsiz davransam da, oyumuşacık, adeta ağızda eriyiveren tatlılığından bir şeykaybetmezdi; bu güneşli akşamüzerinin sıcağında, Mme deCambremer'in nadiren dönüştüğü, benim ikram etmeyi akıledemediğim pötifurların yerini tutan bu kocaman ballı pastayıkeyfimce talan edebilirdim. Ne var ki Poussin adı, sosyetehanımının sevimliliğini bozmamakla birlikte sanatmeraklısından itirazlar yükselmesine yol açtı. Bu adı duyanmarkiz, altı kere üst üste, aralıksız olarak dilini şaklattı,yaramazlık yapan bir çocuğa, hem yaptığı hareketi kınadığımızı,hem de devam etmesini yasakladığımızı belirtmek amacıylayaptığımız gibi. "Tanrı aşkına, gerçek bir dâhi olan Monet gibi birressamın ardından, Poussin gibi yeteneksiz, basmakalıp, eski bir


242

ressamın adını anmayın. Size açıkça söyleyeyim, bence dünyanınen sıkıcı adamı. Ne yapabilirim, buna da resim diyemem ki.Monet, Degas, Manet derseniz, tamam, ressam derim onlara! Çokilginç," diye ekledi, hayran bakışlarını, boşlukta, kendidüşüncesini gördüğü bir noktaya, dikkatle incelercesine dikerek,"çok ilginç, bir zamanlar, Manet'yi tercih ederdim. Şimdiyse,Manet'yi hâlâ takdir ediyorum elbette, ama galiba Monet'yi ona datercih ediyorum. Ah, o katedraller!" Tercihlerinin izlediği evrimkonusunda bana bilgi verirken, kibarlık kadar titizlik desergiliyordu. Tercihlerinin geçirdiği aşamaları, bizzat Monet'nindeğişik üslupları kadar önemli bulduğu hissediliyordu. Aslında,beğenileri konusunda bana itirafta bulunmasından bir övünmepayı çıkarmam yersiz olurdu, çünkü markiz, en dar görüşlütaşralı kadının karşısında bile, bu itirafları yapma ihtiyacıduymadan, beş dakika duramazdı. Mozart'la Wagner'i birbirindenayırmaktan âciz, Avranches' lı bir soylu hanım, Mme deCambremer'in yanında, "Paris seyahatimiz sırasında ilginç biryenilik göremedik, bir kere Opera-Comique'e gittik, Pelleas veMelisande'ı oynuyorlardı, feci bir şey," dediğinde, Mme deCambremer, küplere binmekle kalmayıp, "Tam tersine, küçük birşaheser," diye haykırma ve "tartışma" ihtiyacı duyardı. Belki debu, Combray'de, büyükannemin, buna "dava adına mücadele"adını veren ve her hafta, kendi tanrılarını dar kafalı cahillere karşısavunmak zorunda kalacaklarını bildikleri akşam yemeklerinegitmekten hoşlanan kız kardeşlerinin yanında edindiği biralışkanlıktı. Bazı insanların siyaset konusunda yaptıkları gibi,Mme de Cambremer de sanat konusunda "münakaşayagirmekten" hoşlanır, "diriltici" bulurdu bunu. Debussy'yi,davranışları ayıplanan bir hanım arkadaşının tarafını tutarmışgibi savunurdu. Oysa, "Aksine, küçük bir şaheser," demeksuretiyle terslediği kişide, sonucunda tartışmaya gerekduymadan anlaşacakları bütün bir sanat kültürü sürecini bir


243

anda yaratamayacağını anlaması gerekirdi. "Le Sidaner'ye,Poussin hakkında ne düşündüğünü soracağım," dedi avukatbana. "İçine kapanık, az konuşan bir insandır, ama ben onunağzından laf almayı bilirim."

"Zaten," diye devam etti Mme de Cambremer, "ben güneşbatışlarından nefret ederim, romantiktir, opera gibidir. İşte buyüzden kayınvalidemin Güney bitkileriyle dolu evini de hiçsevmiyorum. Göreceksiniz, Monte-Carlo'da bir parka benzer. Sizinbu kıyıyı bu nedenle daha çok seviyorum. Daha hüzünlü, dahasamimi bir yer; denizin görülmediği küçük bir yolu var.Yağmurlu günlerde her taraf çamur içinde kalıyor, bambaşka birâlem. Venedik'te de aynı şekilde, Büyük Kanal'dan nefret ederim,küçük rio'lar ise çok duygulandırır beni. Zaten bu bir atmosfermeselesi."

"Ama," dedim, Mme de Cambremer'in gözünde Poussin'eitibarını kazandırmanın, eski ressamın yeniden moda olduğunukendisine bildirmekten başka yolu olmadığını hissederek, "M.Degas, Chantilly'deki Poussin'ler kadar güzel bir şey görmediğinisöylüyor." - "Öyle mi? Chantilly'dekileri bilmiyorum," diye cevapverdi, Degas'yla fikir ayrılığına düşmek istemeyen Mme deCambremer, "ama Louvre'dakilerin feci şeyler olduğunusöyleyebilirim." - "Degas onlara da hayran." - "Tekrar görmemgerekir. Çok gerilerde kaldılar benim için," diye cevap verdi markızkısacık bir sessizlikten sonra ve sanki yakında Poussin hakkındamutlaka benimseyeceği olumlu hüküm, kendisine verdiğimbilgiye değil, fikrini değiştirebilmek için Louvre'daki Poussin'leritabi tutacağı nihai sınava bağlı olacakmış gibi.

Poussin'lere henüz hayran olmamakla birlikte, bunu, ikinci birkez düşünüp taşındıktan sonrasına ertelediğine göre dönüşünbaşlangıcı sayılabilecek bu aşamayla yetindim ve kendisine dahafazla işkence etmemek için, kayınvalidesine, Feterne' in eşsiz


244

çiçeklerinin methini çok işittiğimi söyledim. Alçakgönüllülükle,evin arkasındaki, çok çeşitli bitkilerin yetiştiği küçük bahçesini,sabahları, üstünde sabahlığıyla bir kapıyı itip bahçeye girerektavuskuşlarını beslediğini, taze yumurtaları topladığını, masaörtüsünün üzerinde kremalı yumurtalara veya kızartmalaraçiçeklerden bir çerçeve oluşturarak kendisine bahçesinin ağaçlıyollarını hatırlatan zinyaları veya gülleri kesişini anlattı."Gerçekten çok gülümüz var," dedi, "gül bahçesi de oturduğumuzeve biraz fazla yakın, bazı günler baş ağrısı yapıyor. LaRaspeliere'in terası daha hoştur, rüzgâr getirir güllerin kokusunu,o kadar ağır, başdöndürücü olmaz." Bunun üzerine gelininedönüp, "Tıpkı Pelleas'taki gibi," dedim, modernizm tutkusunahitap ederek, "teraslara kadar tırmanan güllerin kokusu...Müziğin içindeki gül kokusu o kadar kuvvetli ki, bende samannezlesi olduğundan, o sahneyi her dinlediğimde hapşırıyordum."- "Pelleas ne büyük bir şaheser!" diye haykırdı Mme deCambremer. "Bayılırım Pelleas'a," diyerek, bir vahşininişvebazlığıyla yanıma geldi, hayali notaları parmaklarıyla çalar gibiyaparken, bir yandan da, tahminimce Pelleas'ın vedalaşmasıniyetine, bir şeyler mırıldanmaya koyuldu; özellikle o anda banabu sahneyi hatırlatması, daha doğrusu kendisinin hatırladığınıgöstermesi şartmış gibi, şevkle, ısrarla sürdürdü mırıldanmayı."Bence Parsifal'den de güzel," diye ekledi, "çünkü Parsifal de enbüyük güzellikleri, melodik, melodik oldukları için de geçerliliğikalmamış bazı cümlelerin halesi kuşatır." - "Hanımefendi,yetenekli bir müzisyen olduğunuzu biliyorum," dedim yaşlımarkize dönerek. "Sizi dinlemeyi çok isterdim." Mme deCambremer-Legrandin bu konuşmaya katılmamak için denizebakmaya başladı. Kayınvalidesinin sevdiği şeyi müzik olarakgörmediğinden, yaşlı markizin, aslında herkes tarafından kabuledilen, gerçekten hayran olunacak nitelikteki, ama ona sorulursa'sözde' yeteneğini de, anlamsız bir çalış ustalığı olarak görüyordu.


245

Gerçi Chopin'in hâlâ hayatta olan tek öğrencisi, Büyük Usta'nınçalış tarzının, "ruhunun", sadece ve sadece, kendi aracılığıylaMme de Cambremer'e geçmiş olduğunu söylüyordu haklı olarak,ama Legrandin'in kız kardeşi için Chopin gibi çalmak, bir referansolmaktan çok uzaktı, çünkü Polonyalı müzisyen, enküçümsediği besteciydi. "Aa, uçuyorlar!" diye haykırdı Albertinemartıları göstererek; kuşlar bir anda çiçek taklidi yapmaktanvazgeçmiş, hep birlikte güneşe doğru yükseliyorlardı."Yürüyemezler, çünkü dev kanatları vardır," dedi Mme deCambremer, martıları albatroslarla karıştırarak. "Çok severimmartıları, Amsterdam'da hep görürdüm," dedi Albertine. "Denizkokarlar, sokak taşlarında bile denizi koklarlar." - "Hollanda'yagittiniz demek, Vermeer'lerle tanıştınız mı?" diye sordu Mme deCambremer, buyurgan, adeta, "Guermantes'larla tanıştınız mı?"diye sorarcasına bir tonda; çünkü snobizmin nesnesi değişse de,aksanı değişmez. Albertine hayır diye cevap verdi, yaşayanbirilerinden söz edildiğini zannetmişti. Ama belli olmadı. "Sizepiyano çalmaktan büyük mutluluk duyacağım," dedi Mme deCambremer bana. "Ama şunu da söyleyeyim, ben sadece sizinkuşağın artık ilgilenmediği parçalar çalıyorum. Ben bir Chopinmüridi olarak yetiştim," dedi alçak sesle, çünkü gelinindenkorkuyor ve onun gözünde Chopin bir müzisyensayılmadığından, Chopin'i iyi veya kötü çalmanın da, bir anlamıolmadığını biliyordu. Gelini, yaşlı markizin bir tekniği olduğunu,süslemelerde notaları birer inci gibi dizdiğini kabul ederdi. "Onunmüzisyen olduğunu asla söyletemezler bana," diye bağlardısözünü Mme de Cambremer-Legrandin. Kendisini "ilerici" ve(sadece sanatta) "solun da solunda" zannettiği için, müziğinilerlediğini, hem de düz bir çizgide ilerlediğini düşünür,Debussy'yi Wagner'den biraz daha ileride, adeta Wagner-üstü birmüzisyen olarak görürdü. Debussy'nin, kendisinin birkaç yılsonra zannedeceği kadar Wagner'den bağımsız olmamakla


246

birlikte –geçici olarak yenilgiye uğratılan hasımdan tamamenkurtulabilmek için, yine de ele geçirilmiş silahlardan yararlanılırçünkü–, her şeyin ifade edildiği, fazlasıyla eksiksiz eserlere artıkdoyulduğu için, bunun tersi bir ihtiyaca cevap vermeyeçalıştığını anlamıyordu. Tabii ki bu tepkiyi geçici olarakdestekleyen kuramlar vardı, tıpkı siyasette, tarikatlara karşıçıkarılan yasaları, Doğu'daki savaşları destekleyen kuramlar gibi(sapkın eğitim, komünizm tehlikesi, vs.). Sürat çağına, hızlı birsanatın uygun düşeceği söyleniyordu, tıpkı gelecekte savaşlarınon beş günden fazla süremeyeceği, demiryollarıyla birlikte yolcuarabalarının uğrağı olan küçük yerleşimlerin gözden düşeceği,buna karşılık otomobil sayesinde tekrar moda olacağı söylendiğigibi. Dinleyicinin dikkatini yormamak gerektiği ilerisürülüyordu, sanki farklı düzeylerde dikkatlerimiz yokmuş ve enyüksek düzeydeki dikkatimizi uyandırmak zaten sanatçıyadüşmezmiş gibi. Vasat bir makalenin onuncu satırında esnemeyebaşlayanlar, her yıl Dörtleme'yi dinlemek için Bayreuth'agitmemişler miydi? Zaten Debussy'nin de bir süreliğine Massenetkadar zayıf bir müzisyen damgası yiyeceği, Melisande'ınsıçramalarının, Manon'unkilerin seviyesine indirileceği bir güngelecekti. Çünkü kuramlar ve akımlar, mikroplar ve kan hücrelerigibi, birbirlerini yerler ve savaşarak hayatın devamını sağlarlar.Ama o gün henüz gelmemişti.

Nasıl ki borsada bir yükseliş olduğunda, bir grup hisse senedibundan yarar görürse, küçümsenen birtakım sanatçılar da, belkibu horgörüye layık olmadıklarından, belki de –onları övmeyi biryenilik haline getirecek şekilde– sırf bu horgörüye maruz kalmışolduklarından, tepkiden yarar görüyordu. Hattâ daha da ileriyegidiliyor, karanlık bir geçmişte, şöhretleri o anki akımdanetkilenemezmiş gibi görünen, ama yeni ustalardan birinin,ismini saygıyla andığı söylenen kimi bağımsız yeteneklerinpeşine düşülüyordu. Bunun nedeni çoğunlukla, kendisi kim


247

olursa olsun, temsil ettiği akım ne kadar bağımsız olursa olsun,bir ustanın, ilk andaki duygusuna göre bir değerlendirmeyapması, yeteneğin, hattâ daha da azının, bir zamanlar tatmışolduğu, yeniyetmeliğinin güzel bir ânını çağrıştıran hoş birilhamın, her gördüğü yerde hakkını vermesiydi. Bazen de sebep,başka bir dönemin kimi sanatçılarının, basit bir parçada, ustanınzaman içinde yapmak istediği şeye benzediğini farkettiği bir şeyigerçekleştirmiş olmalarıydı. Büyük usta bu durumda, eskisanatçıyı kendi müjdecisi gibi görür; onda, bambaşka bir şeklebürünmüş olarak, anlık, kısmi, kardeşçe bir çabayı sever.Poussin'in eserinde Turner'dan parçalar, Montesquieu'deFlaubert'den bir cümle vardır. Bazen de, ustanın tercihlerikonusundaki bu söylentiler, nereden çıktığı belirsiz, akımın içineyayılmış bir hatanın sonucu olurdu. Ama anılan ad, bu durumda,tam zamanında koruması altına girdiği kurumdan yararlanırdı,çünkü ustanın seçiminde bir özgürlük, gerçek bir zevk varsa da,akımlar sadece kurama göre yönlenirler. İşte bu şekilde, geneleğilim, her zamanki gibi kâh bir yöne, kâh tam ters yöne saparak,dolambaçlı yollardan ilerlemiş, birtakım eserleri tekrar günışığınaçıkarmış ve belki adalet veya yenilenme ihtiyacı, belkiDebussy'nin zevki veya kaprisi ya da belki hiç söylemediği bir söz,bunlara Chopin'in eserlerini de eklemişti. Sonsuz güven duyulanyargıçlar tarafından göklere çıkarılan, Pelleas'ın uyandırdığıhayranlıktan yararlanan bu eserler yepyeni bir parlaklığakavuşmuştu; bunları tekrar dinlememiş olan kişiler bile, sevmeyeo kadar hevesliydiler ki, özgürlük yanılsamasıyla da olsa,istemeye istemeye seviyorlardı. Ne var ki Mme de Cambremer-Legrandin yılın bir bölümünde taşrada yaşıyordu. Paris'te bile,hastalığı nedeniyle vaktinin büyük kısmı odasında geçiyordu. Budurum, kendini özellikle Mme de Cambremer'in moda zannederekkullandığı, daha çok yazılı dile uygun, ama kendisi bunlarıduyarak değil, okuyarak öğrendiğinden aradaki ince farkı ayırt


248

edemediği ifadelerin seçiminde hissettiriyordu. Yeni ifadebiçimlerini tam olarak öğrenebilmek için şart olan konuşmalar,görüşlerden haberdar olmak için o kadar gerekli değildir. Bununlabirlikte, Noktürnler'in yeniden moda olduğu, henüzeleştirmenler tarafından duyurulmamıştı. Haber sadece"gençlerin" sohbetleriyle yayılmıştı. Mme de Cambremer-Legrandin'e de ulaşmamıştı. Chopin'in, demode olmak şöyledursun, Debussy'nin en sevdiği besteci olduğunu, kendisine,kayınvalidesi aracılığıyla, bilardoda bir topa vurmak için banttangidildiği gibi duyurmak, benim için bir zevkti. "Ya, ne kadarilginç," dedi Mme de Cambremer-Legrandin, inceliklegülümseyerek, sanki bu, Pelleas'ın bestecisinin ortaya attığı biraykırılıkmışçasına. Bununla birlikte, artık Chopin'i hep saygıylave hattâ zevkle dinleyeceği de kesindi. Bu yüzden dekayınvalidesinin kurtuluşunu müjdeleyen sözlerim, yaşlımarkizin yüzüne, bana karşı bir minnet ve bilhassa bir mutlulukifadesi yerleştirdi. Gözleri, Latude ya da Otuz Beş Yıllık Esaret adlıoyunda Latude'ün gözleri gibi parladı, göğsü, Beethoven'ınFidelio'da, tutukluların nihayet "o diriltici havayı" teneffüs ettiğisahnede o kadar güzel anlattığı ferahlamayla, deniz havasını içineçekti. Yaşlı markizin, bıyıklı dudaklarını yanağıma konduracağınızannettim. "Ya, Chopin'i sever misiniz? Chopin'i seviyormuş,Chopin'i seviyormuş," diye haykırdı, burundan gelen, tutkulu birsesle, "Ya, Mme de Franquetot'yu siz de mi tanıyorsunuz?" dergibi; şu farkla ki, Mme de Franquetot'yla ilişkime tamamenkayıtsız kalacağı halde, Chopin'le ilişkim onu bir çeşit sanatsaltaşkınlığa itti. Aşırı tükürük salgısı bu durumda yetersiz kaldı.Chopin'in yeniden keşfinde Debussy'nin oynadığı rolü anlamayabile çalışmadan, sadece benim hükmümün olumlu olduğunuhissetmişti. Müzik heyecanı markizin benliğini kapladı. Gelinine,"Elodie! Elodie! Chopin'i seviyormuş," derken göğsü şişti, kollarıhavada çırpındı. "Ah! Sizin bir müzisyen olduğunuzu


249

hissetmiştim," diye haykırdı. "Böyle sanatçı bir kişiliğinizolduğuna göre, Chopin'i sevmeniz de çok anlaşılır. O ne güzellik!"Sesi, sanki Chopin'e olan tutkusunu bana anlatabilmek içinDemosthenes misali, ağzına kıyıdaki bütün çakıllarıdoldurmuşçasına takırtılıydı. Nihayet beklenen dalga da gelerek,markizin kurtarmaya vakit bulamadığı tülüne kadar ulaşıp ıslattı,sonunda markiz, Chopin'in hatırasının bıyıklarına bulaştırdığıtükürük köpüğünü işlemeli mendiliyle sildi.

"Aman Tanrım," dedi Mme de Cambremer-Legrandin bana,"kayınvalidem biraz fazla oyalanıyor bana kalırsa, akşamyemeğine Ch'nouville Amcamın geleceğini unutmuş olmalı.Üstelik Cancan bekletilmekten hoşlanmaz." Cancan'dan bir şeyanlayamayıp bir köpek olabileceğini düşündüm. AkrabalarıCh'nouville'lere gelince, açıklaması şuydu: Genç markizin,isimlerini bu şekilde telaffuz etmekten duyduğu haz, zamanlaazalmıştı. Oysa bir zamanlar, bu hazzı tadabilmek uğruna buevliliği yapmaya karar vermişti. Başka sosyete topluluklarında,Chenouville'lerden söz ederken, (en azından de ekinden öncekiismin sesli bir harfle bittiği durumlarda, çünkü aksi takdirde,Madam' d'Ch'nonceaux diye telaffuz etmek imkânsızolduğundan, de mecburen vurgulanırdı) de'deki e harfininatılması âdettendi. "Monsieur d'Chenouville" denirdi.Cambremer'lerdeki gelenekse bunun tam tersi, ama aynı derecedezorunluydu. Her durumda Chenouville'deki e harfi düşürülürdü.İsimden önce gelen kelime ister sessiz harfle bitsin, ister sesliyle,daima de "Ch'nouville" denir, asla de Chenouville diye telaffuzedilmezdi. (Bu Chenouville'lerin babasından oncle[15] diye sözedilirdi, çünkü Feterne'in sakinleri, Guermantes'lar gibi "onk"diye telaffuz edecek kadar ekâbir değildiler; Guermantes'larınsessiz harfleri kesip atan, yabancı isimleri Fransızcalaştıran kasıtlıçetrefil lisanı, eski Fransızca veya çağdaş bir yöre ağzı kadaranlaşılmazdı.) Aileye yeni katılan herkes, Ch'nouville'ler


250

konusunda derhal uyarılırdı; Mlle Legrandin-Cambremer ise buuyarıya ihtiyaç göstermemişti. Bir gün misafirlikte bir genç kızın"Üze Teyzem", "Ruan Amcam" dediğini duyunca Uzes[16] veRohan diye telaffuz etmeye alıştığı ünlü isimleri ilk andatanıyamamış, bir sofrada önünde duran, yeni icat edilmiş aletinnasıl kullanılacağını bilmediğinden yemeye başlayamayanbirinin şaşkınlığını, sıkıntısını ve utancını yaşamıştı. Amahemen o gece ve ertesi gün, hayranlıkla "Üze Teyzem" diyetekrarlamış, bir gün önce kendisini şaşırtan, sondaki s harfinindüşürülmesini öyle benimsemişti ki, bunu bilmemek ona birbayağılık gibi görünmüş, bir arkadaşı kendisine Uzes Düşesi'ninbir büstünden söz ettiğinde, Mlle Legrandin kibirli bir tavırlaterslemişti kendisini: "Hiç değilse doğru telaffuz edin: Ma'md'Üze." O andan itibaren de, yoğun maddelerin giderek akışkanelementlere dönüşmesi gereği, babasından kendisine kalan,şerefle kazanılmış, hatırı sayılır servetin, gördüğü mükemmeleğitimin, Sorbonne'da, Caro'nun derslerinde olduğu kadarBrunetiere' inkilerde de gösterdiği devamlılığın, Lamoureuxkonserlerini kaçırmayışının uçup gideceğini, varacağı nihai ve enyüce noktanın, günün birinde, "Üze Teyzem" diyebilmenin zevkiolacağını anlamıştı. En azından evlendikten sonraki ilkdönemlerde, sevdiği ve feda etmeyi mecburen kabulleneceğiarkadaşlarıyla değilse de, sevmediği ve (bu nedenle evleneceğinegöre), "Sizi Üze Teyzemle tanıştıracağım," diyebilmeyi istediğikimi arkadaşlarıyla görüşmeyi sürdüreceğini de düşünüyordu biryandan; böyle bir evliliğin fazlasıyla zor olacağını anlayınca, "SiziCh'nouville Teyzemle tanıştıracağım" ve "Sizi Üze'lere akşamyemeğine götüreceğim" cümleleriyle yetinmeye razı oldu. M. deCambremer'le evliliği, Mlle Legrandin'e bu cümlelerin birincisinisöyleme fırsatı verdiyse de, ikincisini söyleme imkânı yaratmadı,çünkü kocasının ailesi, onun zannettiği çevreden değildi vehayalini kurmayı sürdürdüğü sosyeteyle görüşmüyordu. Bu


251

yüzden de, Saint-Loup'yla ilgili olarak, başparmağıylaişaretparmağını birleştirip, yakalamayı başardığı müthiş zarif birgörüntüyü seyredercesine gözlerini kısarak, (ve nasıl ben onunlakonuşurken Legrandin'in ifadelerini kullanıyorsam, o da tersinebir telkinle, Robert'in, Rachel'den öğrendiğini bilmediği birifadesini benimseyerek), "Nitelikli bir zekâya sahip," dediktensonra, Saint-Loup'yu öyle bir hararetle övmeye koyuldu ki, onaâşık olduğu sanılabilirdi (bir zamanlar, Doncieres'de bulunduğusırada, Robert'in Mme de Cambremer'in âşığı olduğu ilerisürülmüştü zaten), oysa aslında tek istediği, söyledikleriniarkadaşıma iletmemdi; sözlerini şöyle bitirdi: "Siz GuermantesDüşesi'nin yakın dostusunuz. Ben hastalığımdan ötürü evimdenpek çıkmıyorum, onun da seçme birkaç dosttan oluşan kapalı birçevrenin dışına çıkmadığını biliyorum, bence çok da iyi ediyor,işte bu yüzden pek az tanıyorum kendisini, ama kesinlikle üstünnitelikli bir kadın olduğunu biliyorum." Mme de Cambremer'indüşesi pek tanımadığını bildiğimden, kendimi onunla aynıdüzeye indirmek için, bu konunun üstünde durmayıp markize,asıl iyi tanıdığım kişinin, ağabeyi M. Legrandin olduğunusöyledim. Bu ismi duyunca markiz, benim Mme de Guermanteskonusunda benimsediğim kaçamak tavrı takındı, ama bunukendimi değil, onu küçültmek için söylediğimi zannettiğinden,yüzünde bir hoşnutsuzluk belirdi. Legrandin doğumlu olduğuiçin umutsuzluk içinde kıvranıyor muydu? En azından kocasınınkız kardeşlerinin ve yengelerinin iddiası buydu; kimseyitanımayan, hiçbir şey bilmeyen bu taşralı, soylu hanımlar, Mmede Cambremer'in zekâsını, eğitimini, servetini, hastalanmadanönceki fiziksel cazibesini kıskanırlardı. Bu fesat taşralı hanımlar,Mme de Cambremer'den herhangi birine, ama özellikle de soyluolmayan birine söz ederlerken, karşılarındaki kişi kendinibeğenmiş bir budalaysa, sözleri aracılığıyla soylu olmamanınutanç verici bir şey olduğunu ve ona gösterdikleri yakınlığı


252

vurgulamak için, tersine çekingen ve zeki bir kişiyse vesöylenenleri üzerine alıyorsa, hem kendisine iyi davranıp, hem dedolaylı olarak küstahlık etmenin zevkini tatmak için, "Başka birşey düşündüğü yok, onu hasta eden de bu," derlerdi. Ama buhanımlar görümceleriyle ilgili bir gerçeği dile getirdiklerinizannediyorlardıysa eğer, yanılıyorlardı. Çünkü markiz, birLegrandin olarak dünyaya geldiğini unutmuş olduğu için, bunaüzülmüyordu da. Ben bunu kendisine hatırlattığımda gücendi veanlamamış gibi sustu, bir açıklamada bulunma, hattâ sözlerimecevap verme gereği duymadı.

"Ziyaretimizi kısa kesmemizin asıl nedeni akrabalarımız değil,"dedi yaşlı Mme de Cambremer bana; " Ch'nouville" demeninzevkini gelininden daha fazla kanıksamış olsa gerekti. "Ama fazlakalabalık gelip sizi yormamak için, beyefendi," dedi avukatıgöstererek, "eşini ve oğlunu da buraya kadar getirmeye cesaretedemedi. Onlar sahilde gezinip bizi bekliyorlar, sıkılmayabaşlamışlardır herhalde." Avukatın karısıyla oğlunu iyice tarifettirdim ve koşup buldum onları. Kadının, düğünçiçeğigillerfamilyasından kimi çiçekler gibi yuvarlak bir yüzü ve gözününkenarında, epeyce iri bir etbeni vardı. İnsanlar da, bir bitkifamilyası gibi kuşaktan kuşağa aynı özellikleri aktardığından,annenin pörsümüş yüzündeki benin aynısı, bir türün belirleyiciişareti gibi, oğlunun gözünün altında da yer almaktaydı. Karısınave oğluna gösterdiğim yakınlık, avukatı duygulandırdı. Balbectatilim konusuna ilgi gösterdi. "Kendinizi biraz sürgünde gibihissediyor olmalısınız, çünkü buraya büyük ölçüde yabancılargeliyor." Konuşurken gözünü benden ayırmıyordu, çünkübirçoğu müvekkili olmakla birlikte, yabancılardanhoşlanmadığından, yabancı düşmanlığım benim depaylaştığımdan emin olmak istiyordu; aksi takdirde, "Tabii MmeX... çok hoş bir hanım olabilir. Prensip meselesi bu," diyerek çarkedebilirdi. O sıralarda yabancılara ilişkin herhangi bir görüşüm


253

olmadığından, bir itirazda bulunmadım, o da çekinilecek bir şeyolmadığına kanaat getirdi. Hattâ Paris'te Le Sidanerkoleksiyonunu görmek üzere kendisini ziyaret etmemi, besbelliiçli dışlı olduğumu zannettiği Cambremer'leri de getirmemisöyledi. "Sizi Le Sidaner'yle birlikte davet edeceğim," dedi, bundanböyle bu kutlu günün beklentisi içinde yaşayacağımdan kuşkuduymadan. "Ne müthiş bir adam olduğunu göreceksiniz.Resimlerine de hayran olacaksınız. Ben büyük koleksiyoncularlarekabet edemem elbette, ama zannediyorum kendisinin ensevdiği tablolarından en fazla sayıdakine sahip olan, benim.Balbec'teki tatiliniz nedeniyle sizin özellikle ilginizi çekecek bir şeyde, bu resimlerin, en azından büyük ölçüde, deniz manzaralarıolmaları." Bitkisel bir yapıya sahip olan karısı ve oğlu,kendilerinden geçmişçesine bir saygıyla dinliyorlardı. Paris'tekikonaklarının, adeta bir Le Sidaner tapınağı olduğu anlaşılıyordu.Bu tür tapınakların bir yararı vardır. Tapınağın adandığı tanrı,kendisiyle ilgili olarak kuşkuya düştüğünde, düşüncesindekiçatlakları, hayatlarını onun eserine adamış insanlarınreddedilmesi imkânsız tanıklığı sayesinde kolaylıkla tıkar.

Gelininin bir işareti üzerine kalkmaya hazırlanan Mme deCambremer, "Madem Feterne'e yerleşmek istemiyorsunuz, hiçdeğilse hafta içinde bir gün, mesela yarın, öğle yemeğine gelmezmiydiniz?" diyordu bana. Bütün iyi niyetiyle, beniheveslendirmek için, ekledi: "Crisenoy Kontu'yla tekrar bir arayagelmiş olursunuz." Oysa ben konttan ayrılmış sayılmazdımzaten, çünkü kendisini tanımıyordum. Markiz beni kışkırtmaküzere başka cazip önerilerde bulunmaya başlıyordu ki, ansızınsözünü yarıda kesti. Otele döndüğünde markizin oteldeolduğunu haber alan mahkeme başkanı, kendisini sinsice heryerde aramış, sonra biraz beklemiş ve tesadüfen karşılaşmış gibiyaparak, saygılarını sunmaya gelmişti. Mme de Cambremer'inbiraz önceki öğle yemeği davetine onu da dahil etmek


254

istemediğini anladım. Oysa mahkeme başkanı markizi bendençok daha uzun süredir tanıyordu, Feterne'deki çay davetlerinin,Balbec'teki ilk tatilim sırasında öylesine gıpta ettiğimmüdavimlerinden biriydi yıllardır. Ne var ki yüksek sosyetemensupları için ilişkilerde eskilik her şey demek değildir. Öğleyemeklerini, meraklarını kamçılayan, yeni tanıdıkları kişilereayırmayı tercih ederler, hele bu kişi, Saint-Loup'nunki gibi saygınve hararetli bir tavsiyeyle kendilerine tanıştırılmışsa. Mme deCambremer, bana söylediği sözleri mahkeme başkanınınduymadığını tahmin etti, ama vicdan azabından kurtulabilmekiçin de, kendisine son derece gönül okşayıcı sözler söyledi.Ufukta, genellikle görülemeyen, güneşin altın yaldıza boyadığıRivebelle kıyısında, Feterne yakınlarında akşam duasını haberveren, ışıklı maviden zor ayrılan, suların içinden yükselen pembe,pırıltılı, belli belirsiz seçilen küçük çanları farkettik. "Bu daPelleas'ı hatırlatıyor," dedim Mme de Cambremer-Legrandin'e."Hangi sahneyi kast ettiğimi biliyorsunuz." - "Bilmez olurmuyum!" dedi, ama hiçbir hatıranın biçimlendirmediği sesi veçehresi, havada asılı kalan, dayanaksız gülümsemesi, "Hiçbilmiyorum," diyordu. Yaşlı markiz, çanların sesinin bize kadargelmesine bir türlü inanamıyordu, saati düşünerek kalktı."Aslında," dedim, "genel olarak Balbec'ten karşı kıyıyı görmeyiz,işitmeyiz de. Herhalde hava değişip ufku iki misli genişletti. Amagitmenize sebep olduklarına göre, belki de sizin peşinizedüşmüşlerdir; sizin için akşam yemeği çanları bunlar." Çanlarakarşı pek duyarlı olmayan mahkeme başkanı, o akşam bomboşolan mendireğe hüzünlü, kaçamak bakışlar yöneltmekteydi. "Sizgerçek bir şairsiniz," dedi Mme de Cambremer bana. "Ne kadarduyarlı, sanatkâr olduğunuz hissediliyor; beni ziyarete gelin desize Chopin çalayım," diye ekledi, kendinden geçmişcesinekollarını havaya kaldırıp kelimeleri, çakıl taşlarının birbirinesürtünmesini hatırlatan boğuk bir sesle telaffuz ederek. Ardından


255

tükürüğün yutulması geldi ve yaşlı hanım içgüdüsel birhareketle, seyrek bir fırçayı andıran bıyığını mendiliyle sildi.Mahkeme başkanı, markizin koluna yapışıp arabasına kadargeçirmekle, istemeden bana büyük bir iyilik yapmış oldu; belli birölçüdeki bayağılık, atılganlık ve gösteriş merakı, başkalarınınbenimsemekte tereddüt edeceği, ama sosyetede oldukça hoşkarşılanan bir davranış biçimi doğuruyordu. Zaten mahkemebaşkanı yıllardır sosyeteye benden çok daha alışkındı. Kendisineminnettar kalmakla birlikte onu örnek almaya cesaret edemeyip,Mme de Cambremer-Legrandin'in yanında yürürken, markizelimdeki kitabı görmek istedi. Mme de Sevigne adını görüncedudak büktü; kimi "avangard" gazetelerde okumuş olduğu, amakonuşmada, dişileştirilmiş şekliyle ve bir XVII. yüzyıl yazarınauygulandığında kulağa tuhaf gelen bir ifade kullanarak,"Gerçekten yetenekli bir edibe mi sizce?" diye sordu. Yaşlı markiz,uşağına, akşamın tozuyla pembeleşmiş, sıra sıra, şişkin falezlerinmorarmakta olduğu yola koyulmadan önce uğraması gerekenpastanenin adresini verdi. Yaşlı arabacısına, hep üşüyen atınyeterince ısınıp ısınmadığını, öteki atın toynağının acıyıpacımadığını sordu. Bana dönüp, "Konuştuğumuz şeyikararlaştırmak üzere size bir not yazarım," dedi alçak sesle."Gelinimle edebiyattan söz ettiğinizi duydum; çok tatlı birinsandır," diye ekledi, aslında öyle düşünmüyordu, ama oğlununpara için evlendiği izlenimini uyandırmamak için, bunu söylemealışkanlığını edinmişti –ve iyiliğinden, sürdürmekteydi. "Ayrıca,"diye ekledi, son bir heyecanlı gevelemeyle, "öyle sanatkârdır ki!"Sonra da başını sallayarak şemsiyesini kaldırıp arabasına bindi vevaftiz turuna çıkmış yaşlı bir piskopos gibi, ayin aksesuarlarınınyükü altında ezilerek, Balbec sokaklarından evine doğru yolakoyuldu.

Araba uzaklaştığında, ben kız arkadaşlarımla birlikte geridönerken, mahkeme başkanı, "Sizi öğle yemeğine davet etti," dedi


256

sertçe. "Aramıza soğukluk girdi. Kendisini ihmal ettiğimidüşünüyor. Halbuki ben herkesle iyi geçinirim. Birinin banaihtiyacı olsun, daima beni hazır bulur. Ama beni avuçlarının içinealmak istediler. Ha! Bakın bu durumda," dedi, keskin bir bakışla,bir saptama yapıp kanıtlarmış gibi parmağını havaya kaldırarak,"tavrımı koyarım. Bu benim tatildeki özgürlüğümü engellemeyekalkmaktır. Ben de o noktada, 'Dur!' demek zorunda kaldım.Gördüğüm kadarıyla sizin aranız çok iyi kendisiyle. Benim yaşımageldiğinizde, sosyetenin ne kadar değersiz bir şey olduğunuanlayacaksınız, bu saçmalıklara böylesine önem verdiğinizepişman olacaksınız. Neyse, ben yemekten önce birazdolaşacağım. Hoşça kalın çocuklar," diye bağırdı ortaya, sanki elliadım ötemizdeymiş gibi.

Rosemonde ve Gisele'le vedalaştığımda, Albertine'in yanımdakalıp kendilerini izlemediğini görünce şaşırdılar. "Albertine, niyeoyalanıyorsun, saatten haberin var mı?" - "Siz gidin," diye cevapverdi Albertine kesin bir tavırla. "Benim onunla konuşacaklarımvar," diye ekledi, teslimiyetle beni işaret ederek. Rosemonde'laGisele, yepyeni bir saygıyla bana bakıyorlardı. Bir anlığına da olsa,Rosemonde'la Gisele'in gözünde bile, Albertine için eve dönüşsaatinden, arkadaşlarından daha önemli olduğumu, hattâ onunlaaramızda, arkadaşlarıyla paylaşması imkânsız, ciddi sırlarolabileceğini hissetmek, beni mutlu ediyordu. "Bu akşam senigöremeyecek miyiz?" - "Bilmiyorum, ona bağlı. En kötü ihtimalleyarın görüşürüz." Arkadaşları uzaklaştığında, "Odama çıkalım,"dedim Albertine'e. Asansöre bindik, Albertine asansörcü çocuğunyanında hiç konuşmadı. Efendiler denilen, aralarında sohbet edipkendileriyle konuşmayan o garip insanların gündelikmeselelerine vâkıf olmak için kişisel gözleme ve mantıkyürütmeye başvurmak zorunda olma alışkanlığı, (asansörcüçocuğun hizmetkârlara verdiği isimle) "işçiler"e, "patronlar"dandaha büyük bir kehanet gücü kazandırır. Organlar, kendilerine


257

duyulan ihtiyacın artıp azalmasına bağlı olarak körelir, güçlenirveya hassaslaşır. Demiryolları var olduğundan beri, trenlerikaçırmamak için, dakikaları hesaba katmayı öğrendik, oysa hemastronominin daha az gelişmiş olduğu, hem de hayatın bu kadarsürat gerektirmediği eski Romalılarda, değil dakika, kesin saatkavramı bile pek yoktu. İşte bu yüzden, asansörcü çocuk,Albertine'le beni kaygılandıran bir şey olduğunu anlamıştı vearkadaşlarına da anlatmaya niyetliydi. Ama incelikten yoksunolduğu için, hiç durmadan konuşuyordu. Bu arada, yüzünde herzamanki dostça, beni asansörüyle yukarı çıkarmaktan ötürüduyduğu mutlulukla dolu ifadenin yerini, olağandışı birçöküntünün ve tedirginliğin aldığını farketmiştim. Sebebinibilmediğimden, kafam Albertine'le meşgul olduğu halde,sıkıntısını dağıtmak için, biraz önce giden hanımın ismininCamembert değil, Cambremer Markizi olduğunu söyledim. Osırada geçmekte olduğumuz katta, elinde uzun bir yastıkla, çokçirkin bir oda hizmetçisi gördüm; ayrılırken benden bir bahşişkoparma umuduyla saygılı bir selam verdi. Onun, Balbec'e ilkgeldiğim gece şiddetle arzuladığım kadın olup olmadığını merakettim, ama bundan hiçbir zaman emin olamadım. Asansörcüçocuk, çoğu yalancı şahitte görülen içtenlikle, ama umutsuztavrıni değiştirmeden, markizin kendisine ismini Camembertolarak söylediğine dair yemin etti. Gerçekten de, daha öncedenbildiği bir ismi duymuş olması çok doğaldı. Ayrıca, soylulukla veunvanları oluşturan isimlerin yapısıyla ilgili olarak, asansörcüolmayan birçok kişiyle aynı muğlak kavramları paylaştığından,Camembert ismi iyice muhtemel gelmişti kendisine; dünyacaünlü bir peynirin şöhretinden bir markilik çıkmasında şaşılacakbir şey yoktu, tabii tam tersine, markiliğin şânı peynire ünkazandırmış da olabilirdi. Bununla birlikte, benim yanıldığımıkabullenmek istemediğimi gördüğü ve efendilerin, en anlamsızkaprislerine boyun eğilmesi, en apaçık yalanlarına inanılması


258

konusunda ısrarlı olduklarını bildiği için, iyi bir hizmetkârayakışır şekilde, bundan böyle Cambremer diyeceğine söz verdi.Şurası bir gerçek ki, asansörcü çocuğun yaptığı hatayı, ne kasabaesnafından biri yapardı, ne de Cambremer'lerin hem isminin, hemkendilerinin gayet iyi tanındığı yörenin köylülerinden herhangibiri. Ama "Balbec Grand-Hötel" personeli, kesinlikle yöredendeğildi. Bütün malzemeyle birlikte, doğrudan Biarritz, Nice veMonte-Carlo'dan gelir, bir kısmı Deauville'e, bir kısmı Dinard'a,üçüncü kısmı da Balbec'e ayrılırdı.

Ne var ki, asansörcü çocuğun kaygılı ıstırabı daha daartmaktaydı. Bana olan sadakatini her zamanki tebessümleriylegöstermeyi bu şekilde unutması için, başına bir felaket gelmişolması gerekirdi. Belki de "gönderilmişti". Eğer öyleyse, kalmasıiçin bir girişimde bulunmaya karar verdim; otel müdürü,personele ilişkin bütün kararlarımı tasdik edeceğine söz vermişti."İstediğiniz zaman, istediğinizi yapabilirsiniz, ben peşinen tashihediyorum." Asansörden çıkarken, birdenbire asansörcü çocuğunsıkıntısının, yıkılmış görüntüsünün nedenini anladım. Albertineyanımızda olduğu için, genellikle yukarı çıkarken kendisineverdiğim beş franklık bahşişi vermemiştim. O salak da,başkalarının yanında bahşiş dağıtmak istemediğimi anlamayıp,bundan böyle kendisine asla bahşiş vermeyeceğimi zannederekkorkudan titremeye başlamıştı. Benim (Guermantes Dükü'nündeyimiyle) "züğürtlediğimi" zannetmiş ve bu tahmini kendisindekatiyen bana karşı bir acıma değil, bencilce, korkunç bir hayalkırıklığı uyandırmıştı. Bir gün önce verdiğim aşırı, ama heyecanlabeklenen meblağdan azını ertesi gün vermeye cesaretedemediğimde, annemin dediği kadar mantıksızlık etmediğimidüşündüm. Ama ayrıca, o güne kadar her zamanki sevinçgösterisinde hiç kuşku duymadan bulduğum bağlılıkgöstergesinin anlamı, bana o kadar kesin gelmemeye başladı.Asansörcü çocuğun bu umutsuzlukla kendini beşinci kattan


259

aşağı atmaya hazır olduğunu görünce, acaba sosyalkonumlarımız, mesela bir devrimden ötürü değişse, burjuva olanasansörcü, kibarca benim için asansörü çalıştıracağı yerde aşağıitiverir miydi diye düşündüm; arkamızdan şüphesiz tatsız sözlersöylendiği, ama dertli olduğumuzda yüzümüze karşı kırıcıdavranılmayan yüksek sosyeteye kıyasla, kimi halk tabakalarındadaha mı fazla riyakârlık var sorusu, kafama takıldı.

Oysa Balbec Oteli'ndeki en menfaatçi kişi, asansörcü çocukdeğildi. Personel bu açıdan iki kategoriye ayrılıyordu; bir yanda,müşteriler arasında fark gözetenler, (General de Beautreillis'yekendilerinden bahsederek askerlik hizmetlerini 28 günkısaltabilecek konumdaki) yaşlı bir soylunun makul ölçüdekibahşişine, sonradan görme bir yabancının, sadece yüzüne karşıiyilik diye adlandırılan görgüsüzlüğünü kanıtlayan yersizcömertliğinden daha çok değer verenler vardı; öte yanda da,soyluluk, zekâ, şöhret, mevki, tavır nedir bilmeyen, bunlarınhepsinin yerinde bir rakam görenler. Bu ikinci kategoridekipersonelin gözünde bir tek hiyerarşi vardı, o da sahip olunan,daha doğrusu verilen paraydı. Belki Aimé bile, çok sayıda oteldeçalışmış olduğundan, çok görgülü geçinmekle birlikte, bukategoriye dahildi. Olsa olsa, bu tür değerlendirmelerine sosyalbir boyut katmak, soylara ilişkin bilgisini göstermek için, örneğinLüksemburg Prensesi'nden söz ederken, "Bunlarda para çok mu?"derdi (soru işareti, müşterilerden birine, Paris'te hizmetinegirecek bir "aşçıbaşı" bulmadan veya Balbec'te sol tarafta, girişeyakın, deniz gören bir masa ayarlamadan önce, bilgi almaya ya daaldığı bilgiyi kesinleştirmeye yönelikti). Buna rağmen, menfaatpeşinde koşmakla birlikte, asansörcü çocuk gibi sersemce birumutsuzlukla açık etmezdi bu durumu. Aslında asansörcününsaflığı belki de olayı basitleştiriyordu. Büyük otellerin, birzamanlar Rachel'in gidip geldiği ev türünden evlerin sunduğurahatlık, hiçbir aracı olmadan, yüz franklık, hele hele bin franklık


260

bir banknotun görüntüsünün, o seferinde bir başkasına daveriliyor olsa, hizmetkârların veya kadınların, o âna kadar buz gibiolan yüzlerine tebessümler kondurması, teklifler yapılmasınısağlamasıdır. Siyasette ve âşık-metres ilişkilerinde ise, aksine,parayla uysallık arasına fazlasıyla unsur girer. O kadar çok sayıdaunsur girer ki, paranın en sonunda bir tebessüm doğurduğukişiler bile, bu ikisini bağlayan, içlerindeki süreci takip edemezler,kendilerini daha hassas zannederler ve öyledirler de. Ayrıca bu,nezaket konuşmalarını, "Ben ne yapacağımı biliyorum, yarın benimorgda bulacaklar," tarzı sözlerden de arındırır. Bu yüzden de,kibar çevrelerde romancılara, şairlere, hep söylenmemesi gerekenşeylerden söz eden o yüce varlıklara nadiren rastlanır.

Koridorda yalnız kaldığımız anda, Albertine, "Bana niyekızıyorsunuz?" dedi. Ona karşı sertliğim, beni de üzmüş müydü?Bu sertlik, arkadaşımı sorguya çekmek ve belki de kendisiyle ilgiliçoktandır oluşturduğum iki varsayımdan hangisinin doğruolduğunu anlayabilmek amacıyla kendisinde bana karşı ürkek veyalvaran bir tavır uyandırmak için, bilinçsizce başvurduğum birkurnazlık mıydı? Ne olursa olsun, sorusunu duyduğumda, uzunzamandır varmayı arzuladığı hedefe ulaşan biri gibi, birdenbiresevindim. Cevap vermeden önce, onu odamın kapısına kadargötürdüm. Kapı, açılırken, odayı dolduran, akşam karanlığınakarşı gerilmiş beyaz muslin perdeleri altın sarısı Çin ipeklisinedönüştüren pembe ışığı dağıttı. Pencereye yaklaştım; martılaryine dalgaların üstüne konmuşlardı, ama şimdi pembeydiler.Albertine'e gösterdim onları. "Konuyu değiştirmeyin," dedi,"benim gibi açık konuşun." Yalan söyledim. Önce bir itirafımıdinlemesi gerektiğini söyleyerek, bir süredir Andree'ye büyük birtutkuyla bağlanmış olduğumu, tiyatro sahnesine yakışır, amagerçek hayatta sadece hissedilmeyen aşklar söz konusuolduğunda görülen bir sadelik ve açıksözlülükle açıkladım.Balbec'e ilk gelişimden önce Gilberte'e söylediğim yalanı yeniden,


261

ama bu sefer değiştirerek kullanıp, şimdi kendisini sevmediğimisöylediğimde bana inanmasını sağlamak için, bir zamanlar onaneredeyse âşık olduğumu da ağzımdan kaçırdım, ama aradan çokzaman geçtiğini, artık benim için sadece iyi bir arkadaş olduğunuve şimdi istesem de, onunla ilgili ateşli duygularımolamayacağını anlattım. Aslında, Albertine'e olan soğukluğumubu şekilde, ısrarla ona anlatırken, yaptığım, –özel bir sebeptenötürü ve belirli bir amaçla– bir kadının kendilerini ve kendilerininde onu gerçekten sevebileceğine asla inanamayacak kadarkendinden şüphe eden kişilerde, aşkın benimsediği ikili ritmidaha hassas kılmaktan, vurgulamaktan ibaretti. Bu kişilerkendilerini yeterince tanıdıklarından, en farklı kadınlarla ilgiliolarak bile, aynı umutları, aynı kaygıları beslediklerini, aynıhikâyeleri uydurduklarını, aynı sözleri söylediklerini bilirler veböylece, hislerinin, davranışlarının, sevilen kadınla sıkı vezorunlu bir ilişkisi olmadığını, kayalara çarpan dalgalar gibi onunkenarından geçtiğini, üzerine sıçradığını, serseme çevirdiğini farkederler; kendi istikrarsızlıklarını hissetmek de, kendilerinisevmesini çok istedikleri bu kadın tarafından sevilmediklerişüphesini iyice artırır. Bu kadın, fışkıran arzularımızın önüneyerleştirilmiş bir tesadüften başka bir şey olmadığına göre, kaderniçin bizi, onun arzularının hedefi olarak seçmiş olsun? Buyüzden de, herhangi bir kişinin bizde uyandırdığı insaniduygulardan çok farklı olan bütün bu özel duyguları, sevdaduygularını ona boşaltmaya ihtiyaç duyduğumuz halde, ileridoğru bir adım atıp sevdiğimiz kadına, ona olan sevgimizi,umutlarımızı itiraf eder etmez, bizden hoşlanmamasındankorkarız, onunla konuşurken kullandığımız lisanın özel olarakonun için oluşturulmadığını, başka kadınlarla da aynı lisanıkullandığımızı ve ileride de kullanacağımızı, eğer karşımızdakikadın bizi sevmiyorsa bizi anlayamayacağını ve bu takdirde,cahillere, anlayamayacakları, incelikli sözler söyleyen bir ukalanın


262

münasebetsizliğini, küstahlığını sergilemiş olduğumuzuhissederiz, mahçup oluruz ve bu korku, bu utanç, karşı-ritmi,geri çekilişi getirir, daha önce itiraf edilmiş yakınlığın hararetleinkâr edilmesiyle de olsa, tekrar saldırıya geçme, saygınlık veüstünlüğü yeniden ele geçirme ihtiyacı yaratır; kendileriniçözümlemeleri kendini beğenmişliklerinden baskın olan bütüninsanlarda, bu ikili ritm, aynı aşkın değişik evrelerinde ve benzeraşkların bunlara denk düşen safhalarında kendini gösterir.Albertine'e çekmekte olduğum nutukta bu ritm herzamankinden biraz daha vurgulanmış idiyse, bunun tek nedeni,sevgimin belirleyeceği karşıt ritme daha hızlı ve daha güçlü birşekilde geçmek istememdi.

Sanki Albertine, aradan geçen uzun zaman yüzünden onuyeniden sevemeyeceğim konusunda söylediklerime inanmaktagüçlük çekecekmiş gibi, kişiliğimin bir tuhaflığı diyeadlandırdığım şeyi örneklerle destekliyor, çeşitli insanlarısevmenin zamanını, onların hatası ya da kendi hatam sonucunasıl geçirdiğimi ve sonra, ne kadar istesem de, o ânı tekraryakalayamadığımı anlatıyordum. Böylece, hem, adeta birkabalığım yüzünden özür dilercesine onu tekrarsevemeyeceğimden ötürü ondan af diler, hem de buimkânsızlığın psikolojik sebeplerini, sanki banaözgüymüşlercesine ona açıklamaya çalışır gibiydim. Ne var kikendimi bu şekilde açıklamakla, Albertine'e uygulandığındadoğruluktan o kadar uzaklaşan, fakat kendisi yüzde yüz doğruolan Gilberte örneğini vermekle, hiç de makul olmadıklarınızanneder gibi yaptığım iddialarımı son derece mantıklı kılmışoluyordum sadece. Albertine'in "açıksözlülük" sandığıkonuşmamı takdir ettiğini ve çıkarımlarımda, yadsınmasıimkânsız bir açık seçiklik bulduğunu sezerek, buaçıksözlülüğümden ötürü kendisinden özür diledim, doğruyusöylemenin hiçbir zaman hoşa gitmediğini ve zaten bu gerçeğin


263

de ona herhalde anlaşılmaz göründüğünü bildiğimi söyledim.Albertine ise, aksine, samimiyetimden ötürü bana teşekkür ettive üstelik, çok yaygın ve çok da doğal olan bu ruh halini gayet iyianladığını ekledi.

Andree'ye karşı hayali hislerimi ve kendisine karşı (tamamensamimi ve abartısız görünebilmek için, sanki kabalık etmemeyeözen gösterirmiş gibi çok da harfi harfine yorumlamamasıgerektiğini parantez içinde belirttiğim) ilgisizliğimi Albertine'eitiraf etmem, nihayet onunla, kendisi sözlerimde bir aşktanşüphelenmeden, uzun süredir kendime menettiğim, bana büyükzevk veren bir tatlılıkla konuşmama imkân sağladı. Sırdaşımıokşar gibiydim adeta; ona sevdiğim arkadaşından söz ederken,gözlerim yaşarıyordu. Sonunda sadede gelerek, aşkı, aşkalınganlıklarını ve acılarını kendisinin de bildiğini ve artık eski birdost olarak belki de, gücenmeyeceğini umarak tekrarlayacağımgibi, kendisini sevmediğim için doğrudan değil de, Andree'ye olanaşkımı yaralayarak, dolaylı yoldan bana çektirdiği ıstıraba bir sonvermeye gönül indirebileceğini söyledim. Sonra sözümü kesipkarşımızda, düzenli kanat vuruşlarıyla, tek başına uçmakta olan,aceleci, iri bir kuşu Albertine'e gösterdim; yırtık, küçük kırmızıkâğıt parçalarını andıran yansımalarla yer yer beneklenmişkumsalı boydan boya, süratle, hızını hiç düşürmeden, dikkatinidağıtmadan, yolunu değiştirmeden, acil ve çok önemli bir haberiçok uzaklara ulaştırmak üzere yola çıkmış bir haberci gibikatetmekteydi. "Hiç değilse o doğrudan hedefine gidiyor!" dediAlbertine, sitemkâr bir tavırla. "Size söylemek istediğim şeyibilmediğiniz için böyle konuşuyorsunuz. Ama söylemesi o kadarzor ki, vazgeçsem daha iyi olacak; sizi kızdıracağımdan eminim; ozaman da hem âşık olduğum kişiyle daha mutlu olamayacağım,hem de yakın bir dostumu kaybetmiş olacağım, başka bir işeyaramayacak sözlerim." - "Ama yemin ediyorum, kızmayacağım."Albertine o kadar tatlı, hüzünlü, uysal ve mutluluğu benden


264

beklermiş gibi görünüyordu ki, artık küçük, pembe ve kalkıkburunlu, dikkafalı, yaramaz bir kedinin uyanık, kızaran yüzünüandırmayan, kanadı kırık kederinin ağırlığıyla, geniş, yassı vesarkık çizgiler halinde, iyilikten yoğrulmuş gibi görünen bu yeniçehreyi öpmemek –neredeyse annemi öper gibi bir hazlaöpmemek– için kendimi zor tuttum. Aşkımı, onunla ilgisiolmayan müzmin bir çılgınlık gibi soyutluyor, kendimi onunyerine koyuyordum; kendisine kibar ve vefalı davranılmasınaalışkın olan, iyi bir arkadaş kabul ettiği kişinin haftalardır işkenceettiği ve nihayet zulmünü doruk noktasına vardırdığı bu iyiyürekli kızcağızın karşısında, içim sızlıyordu. Tamamen insancıl,ikimizin dışında, kıskanç aşkımın yok olduğu bir bakış açısınıbenimsediğim içindir ki, Albertine'e karşı böylesine derin birmerhametle dolup taşmaktaydım; onu sevmesem, merhametimde bu kadar yoğun olmazdı. Aslında, ifşaattan kavgaya giden buritmik salınımda (ki birbirini izleyen zıt hareketlerle, bizi birinsana sıkıca bağlayan, hiç çözülmeyecek bir düğümoluşturmanın en güvenilir, en etkin ve tehlikeli yoludur), ritminiki unsurundan birini oluşturan geri çekiliş hareketininortasında, belki bilinçli olmasa da aynı nedenden kaynaklandığı,her durumda aynı sonuçları doğurduğu halde aşka zıt olaninsanca merhametin gerilemelerini daha fazla irdelemenin neanlamı olabilir? Aradan zaman geçtikten sonra, bir kadın içinyaptığımız şeylerin hepsini hatırladığımızda, çoğu kez şunu farkederiz ki, sevdiğimizi gösterme, kendimizi sevdirme, lütuflar eldeetme arzusundan kaynaklanan hareketlerimiz, sevdiğimiz kişiyeyaptığımız haksızlıkları, sanki onu sevmiyormuşuz gibi, sırfahlâki bir görev duygusuyla, insanca bir ihtiyaçla telafi etmeisteğinden kaynaklanan hareketlerimizden pek de fazla yertutmaz. "Peki ama, ben ne yaptım ki?" diye sordu Albertine. Kapıçalındı; asansörcü çocuktu gelen; Albertine'in teyzesi arabaylaotelin önünden geçerken, acaba Albertine otelde mi diye bakmak,


265

oradaysa alıp götürmek üzere uğramıştı. Albertine o sırada aşağıinemeyeceğini, kendisini akşam yemeğine beklememelerini, saatkaçta döneceğini bilmediğini söyledi cevaben. "Ama teyzenizkızmaz mı?" - "Yok canım! Gayet iyi anlayacaktır." Demek ki –enazından, belki de bir daha tekrarlanmayacak olan şu anda–koşullar gereği, benimle bir görüşme, Albertine'in gözünde okadar önemli bir şeydi ki, her şeyin üstünde tutulmasıgerekiyordu ve arkadaşım, herhalde hiç düşünmeden, M.Bontemps'ın mesleğinin tehlikede olduğu kimi durumlarda hiçtereddütsüz yola çıkıldığı örneklerin yer aldığı bir aile hukukunabaşvurarak, böyle bir nedenle akşam yemeğine gecikilmesiniteyzesinin çok doğal karşılayacağından hiç kuşku duymuyordu.Albertine ailesiyle birlikte, bensiz geçirdiği o uzak saati banayaklaştırmış, bana vermişti; istediğim gibi kullanabilirdim onu.Sonunda cesaretimi toplayıp hayat tarzı hakkında duyduklarımıve bu kusuru paylaşan kadınlar bende müthiş bir tiksintiuyandırdığı halde, suçortağının kim olduğunu öğreninceyekadar aldırmadığımı, ama o noktada, Andree'yi ne kadar sevdiğimdüşünülecek olursa, ne kadar üzüldüğümü anlamakta zorlukçekmeyeceğini söyledim kendisine. Başka kadınların da ismininsayıldığını, ama benim onlara karşı ilgisiz olduğumu söylemek,belki daha akıllıca olurdu. Ne var ki Cottard'ın ani ve korkunçaçıklaması, olduğu gibi, ne eksiği, ne de fazlasıyla içimesaplanmış ve beni paramparça etmişti. Nasıl ki Cottard, ikisi valsyaparlarken duruşlarına dikkatimi çekmemiş olsa, Albertine'inAndree'yi sevdiğini ya da en azından onunla öpüşüpkoklaşabileceğini kendi başıma asla akıl edemezdiysem, bunuöğrendikten sonra da, benim için çok farklı olan bir şey,Albertine'in Andree'den başka kadınlarla da, bir sevgi bahanesibile olmadan ilişkide bulunmuş olabileceği, aklıma gelmemişti.Albertine, daha bunun doğru olmadığına yemin bile etmeden,kendisinden bu şekilde söz edildiğini öğrenen her insan gibi,


266

kızdı, üzüldü, bu meçhul iftiracının kim olduğuna dair öfkeli birmerak sergiledi ve yalanını yüzüne vurmak için kendisiyleyüzleşmek istedi. Ama en azından bana kızmadığını da belirtti."Böyle bir şey doğru olsaydı, size itiraf ederdim.

Ama Andree de, ben de, bu tür şeylerden nefret ederiz. Bu yaşagelinceye kadar, biz de kısa saçlı, erkeksi tavırlı, sizin dediğiniztürden kadınlar gördük, hayatta en iğrendiğimiz şeydir."Albertine bu konuda sadece şerefi üzerine yemin ediyor, kestiripatıyor, ama bir kanıt da göstermiyordu. Ne var ki beni en fazlayatıştırabilecek olan da buydu, çünkü kıskançlık, bir iddianıngerçeğe uygunluğundan çok şiddetinin ortadan kaldırdığı türdenmarazi şüpheler arasında yer alır. Zaten bizi aynı anda hem dahaşüpheci, hem kandırılması kolay kılmak, sevdiğimiz kişiden,başkalarına oranla daha çabuk kuşkulandırmak ve itirazlarınadaha kolay inandırmak, aşka mahsustur. Bütün kadınlarınnamuslu olmadığına dertlenmek, yani bunun farkına varmakiçin, âşık olmak gerekir; namuslu kadınların da olmasını dilemek,yani buna inanmak için de keza, âşık olmak gerekir. Istırabınpeşinde koşmak ve hemen ardından da ıstıraptan kurtulmayaçalışmak, insani bir davranıştır. Bizi ıstıraptan kurtarabileceksözlerin doğruluğunu kabul etmeye eğilimliyizdir; etkili birmüsekkin uzun uzadıya tartışılmaz. Ayrıca, sevdiğimiz kişi nekadar çok yönlü olursa olsun, bize ait gibi mi, yoksa arzularıbizden başkasına yöneliyormuş gibi mi göründüğüne bağlıolarak, başlıca iki kişilik sunar bize. Birinci kişilik, ikinciningerçekliğine inanmamızı engelleyen özel bir güce, ikincininyarattığı ıstırapları giderecek özel bir sırra sahiptir. Sevilen kişisırasıyla hastalığın kendisi ve acıyı donduran, ağırlaştıran ilacıdır.Şüphesiz, Swann örneğinin hayalgücüm ve duyarlılığımüzerindeki güçlü etkisi nedeniyle, uzun süredir, istediğim şeyindeğil, korktuğum şeyin doğru olduğuna inanmaya hazırlamıştımkendimi. Bu yüzden de, Albertine'in iddialarının getirdiği


267

rahatlama, bir an, Odette'in hikâyesini hatırladığımdan, tehlikeyedüşer gibi oldu. Ama kendi kendime düşündüm ki, sadeceSwann'ın ıstırabını anlamak için kendimi onun yerine koymayaçalıştığımda değil, şimdi, konu benimle ilgiliyken, sanki başkasısöz konusuymuş gibi gerçeği arayarak en kötü ihtimali hesabakatmak gerekirse de, kendime karşı acımasızlığımdan, en çokyararlık gösterebileceği görevi değil, en tehlikeli görevi seçen birasker gibi, sırf en çok ıstırap veren ihtimal olduğu için bir ihtimalidiğerlerinden daha doğru görme hatasına da düşmememgerekirdi. Oldukça iyi bir burjuva ailesinin kızı olan Albertine'le,çocukluğundan itibaren annesi tarafından satılmış bir yosmaolan Odette arasında uçurumlar yok muydu? Birinin yeminleri,ötekininkilerle kıyaslanamazdı. Ayrıca Albertine'in bana yalansöylemesinin, Odette'in Swann'a yalan söylemesinin sağlayacağımenfaati sağlaması katiyen söz konusu değildi. Üstelik Odette'inSwann'a itiraf ettiği şeyi Albertine biraz önce inkâr etmişti. Yanikoşullar arasındaki somut farkları göze almasam, arkadaşımıngerçek hayatını, sadece Odette'in hayatına ilişkin öğrendiklerimitemel alarak tasarlasam, sırf diğer varsayımlardan daha az acıvereceği için bir varsayımı doğru kabul etmek kadar ciddi –amatam tersine– bir mantık hatası yapmış olacaktım. Karşımdayepyeni bir Albertine vardı; aslında Balbec'teki ilk tatiliminsonlarına doğru birçok kere şöyle bir görür gibi olduğum, bu açıksözlü, iyi kalpli Albertine, biraz önce bana olan sevgisinden,şüphelerimi affetmiş, dağıtmaya çalışmıştı. Yatağıma oturupbeni de yanına çağırdı. Bana söyledikleri için kendisine teşekkürettim, artık barıştığımızı, bir daha asla kendisine sertdavranmayacağımı söyledim ona. Yine de akşam yemeğine evinedönmesi gerektiğini belirttim. Halimden memnun değil miyimdiye sordu. Başımı kendisine doğru çekip daha önce hiçokşamadığı gibi okşadı, bunu belki de kavgamıza borçluydum;dilini hafifçe dudaklarımda gezdirip dudaklarımı aralamaya çalıştı.


268

Başlangıçta dudaklarımı açmadım. "Ne kadar huysuzsunuz!"dedi.

Albertine'den o akşam ayrılıp bir daha da kendisiyle hiçgörüşmemeliydim. O andan itibaren, karşılıksız aşkta –aşktadesek de olur, çünkü bazı insanlar için karşılıklı aşk yoktur–mutluluğun, sadece benim de yaşadığım o özel anlarda, birkadının iyiliği veya kaprisi ya da rastlantı sayesinde, arzularımızla,sahiden sevilsek söylenecek sözlerin, yapılacak hareketlerinaynılarının bire bir çakıştığı anlarda yaşanan bir taklidininyaşanabileceğini hissetmeye başlamıştım. Sağduyu, bu küçücükmutluluğu, yaşamamış olsam, benimki kadar müşkülpesentolmayan, ya da daha talihli kalpler için mutluluğun neolabileceğini hiç tasavvur edemeden öleceğim bu mutlulukparçasını merakla incelemeyi, zevkle sahiplenmeyi gerektirirdi;onun, benim sadece bu noktada karşıma çıkan sınırsız ve kalıcıbir mutluluğun bir parçası olduğunu farzetmeyi gerektirirdi;ertesi günün, bu aldatmacayı yalanlamaması için, bir anlık biristisnanın hilesinden kaynaklanan bir lütuftan sonra, başkalütufların peşinde koşmamayı gerektirirdi. Balbec'ten ayrılmalı,yalnızlığa hapsolmalı ve bir anlığına sevdalı kıldığım, bir dahabana hitap etmemesinden başka şey istemeyeceğim sesin sontitreşimleriyle uyum içinde yaşamalıydım; bu sesin, bundanböyle farklı olması kaçınılmaz bir sözle, mutluluk tınısının,içimde adeta bir pedal sayesinde uzun süre yaşayabileceği ohassas sessizliği, uyumsuz bir notayla bozmasındankorkmalıydım.

Albertine'le konuşmamızdan sonra sakinleştiğimden, yinevaktimin daha büyük bölümünü annemle geçirmeye başladım.Annem bana büyükannemin daha genç olduğu zamanlardantatlılıkla söz etmekten hoşlanıyordu. Bu hayatın son dönemleriniçeşitli üzüntülerle kararttığım için vicdan azabı duyarım diye


269

korktuğundan, okuldaki ilk yıllarımda büyükannemi çok mutluetmiş olan, o güne kadar benden hep gizlenmiş olaylarıanlatıyordu genellikle. Combray'den dem vuruyorduk. Annem,en azından orada kitap okuduğumu, Balbec'te de, çalışmasambile, kitap okuyabileceğimi söyledi. Ben de, zaten Combray'yi ve ogüzel resimli tabakları yad etmek için, Binbir Gece Masalları'nıtekrar okumak istediğimi söyledim. Annem, bir zamanlarCombray'de, isim günlerimde bana kitap hediye ettiğinde yaptığıgibi, sürpriz olsun diye, gizlice hem Galland'ın, hem deMardrus'ün Binbir Gece Masalları'nı getirtti benim için. Amaçevirilerin ikisine de göz attıktan sonra, annem benim Galland'ınçevirisinden şaşmamamın daha iyi olacağını düşündü; ne var ki,düşünce özgürlüğüne olan saygısından, benim zihinselhayatıma beceriksizce müdahale etmekten korktuğundan ve birkadın olarak, bir yandan gerekli edebi yetkiden yoksun olduğu,öte yandan bir delikanlının okuduklarını, kendisini rahatsız edenşeylere göre değerlendirmemesi gerektiği düşüncesiyle, benietkilemekten de çekiniyordu. Kimi masallarda, konununahlâksızlığı ve ifadenin çiğliği karşısında isyan etmişti. Amahepsinden önemlisi, annesinin yalnız broşunu, şemsiyesini,mantosunu, Mme de Sevigne nüshasını değil, düşünce ve ifadetarzını da kutsal yadigârlar gibi özenle koruyan, her durumdaannesi olsa ne düşünürdü diye kafa yoran annem,büyükannemin Mardrus'ün kitabına mutlaka olumsuz birhüküm giydireceğini düşünüyordu. Combray'de, Meseglisetarafında yürüyüşe çıkmadan önce ben Augustin Thierry'yiokurken, büyükannemin, okumalarımdan, gezintilerimdenmemnun olmakla birlikte, ismi, "Sonra Merovee hüküm sürer"dizesiyle bütünleşmiş olan kişiye Merowech denmesinekızdığını, Carlovingien'lere sadık kalıp asla Karolenjler demediğinihatırlıyordu. Ayrıca ben, Bloch'un, Leconte de Lisle'i örnek alarakHomeros'un tanrılarına verdiği Yunanca adları, en basit şeyler


270

için bile, Grek yazımını benimsemeyi kutsal bir görev bilmesini,edebi yeteneği bununla özdeşleştirmesini büyükannemin nasıldeğerlendirdiğini de anlatmıştım anneme. Bloch, diyelim ki, birmektupta, evinde içilen şarabın mükemmel tadından sözederken, 'gerçek bir nektardı' diye, k harfiyle yazar[17] veLamartine'in adı geçtiğinde alaylı alaylı gülerdi. Ulixes ve Minervaadlarının geçmediği bir Odysseia'ya Odysseia demeyenbüyükannem, Binbir Gece Masalları'nın daha kapakta, isminindeğiştiğini görse, içindeyse, ölümsüz Sheherazade ve Dinarzadeisimlerini[18] öteden beri söylemeye alıştığı yazımlarıylabulamasa, sevimli Calife ve güçlü Genie'lerin bile adlarının değişip"Halife" ve "Cinler" olduğunu görse, ne derdi? Her şeye rağmen,annem iki çeviriyi de bana verdi, ben de, gezintiye çıkamayacakkadar yorgun olduğum günlerde, okuyacağımı söyledim.

Aslında böyle günlerin sayısı pek fazla değildi. Albertine, kızarkadaşları ve ben, eskiden yaptığımız gibi, "grup halinde"falezlere veya Marie-Antoinette çiftliğine ikindi kahvaltısınagidiyorduk. Ama bazen Albertine bana büyük bir zevk bağışlıyor,"Bugün sizinle biraz yalnız kalmak istiyorum, ikimiz başbaşagörüşsek daha hoş olur," diyordu. Arkadaşlarına işi olduğunu,zaten hesap vermek zorunda da olmadığını söylüyor, arkadaşları,bizsiz de gezmeye ve ikindi kahvaltısına gidecek olurlarsa bizibulamasınlar diye, âşıklar gibi kendi başımıza Bagatelle'e veya LaCroix d'Heulan'a gidiyorduk; buralara hiç gitmeyen ve bizioralarda aramayı akıllarından bile geçirmeyen küçük çete ise, belkiçıkıp geliriz umuduyla, Marie-Antionette' te oturup duruyordu. Osıralarda havanın ne kadar sıcak olduğunu hatırlıyorum, güneşinaltında çalışan çiftçilerin alnından aşağı ter damlaları dimdik,'düzenli aralıklarla, bir rezervuardan damlayan su gibi süzülür,komşu tarlalarda olmuş meyveler ağaçtan kopup düşerdi; bunlarhâlâ bugün bile, gizlenen bir kadının muammasıyla birlikte,karşıma çıkan her aşkın en sağlam unsurları olarak kalmışlardır


271

benim için. Bana sözü edilen, başka zaman olsa bir an bileaklımdan geçirmeyeceğim bir kadınla tanışmak için, eğer böylebir hava hüküm sürüyorsa ve kendisiyle ücra bir çiftliktegörüşeceksem, bir haftalık bütün randevularımı iptal edebilirim.Bu havaların ve bu tür bir randevunun bu kadından bağımsızolduğunu ne kadar bilsem de, çok iyi tanımama rağmen butuzağa düşer, bu oltaya yakalanırım. Bu kadını, soğuk bir havada,bir şehirde, arzulayabileceğimi, ama bu arzuya hayalperestduyguların eşlik etmeyeceğini, ona âşık olmayacağımı bilirim;yine de, aşk, belirli koşullar sayesinde beni kıskacına bir kez aldımı, bütün gücüyle kendini gösterir –yalnız daha hüzünlü biraşktır bu; zaten hayatta insanlara karşı duygularımız, zamanla,bu insanların bu duyguların içinde ne kadar az yer tuttuğunufarkettikçe, kalıcı olmasını çok istediğimiz yeni aşkın, hayatımızlabirlikte kısalarak son aşkımız olacağını gördükçe, hüzünlüduygular olurlar.

Balbec henüz kalabalıklaşmamıştı, genç kızlar azdı. Bazenbunlardan birini, oldukça gösterişsiz birini, sahilde dururkengörüyordum; oysa bu kızın, arkadaşlarıyla atçılık veya jimnastikokulundan çıkarken görüp de yanına yaklaşamadığımahayıflandığım kız olduğu, çeşitli rastlantılarla doğrulanıyordu.Eğer gerçekten ikisi aynı kızsa (ondan Albertine'e söz etmektenkaçınıyordum), benim büyüleyici zannettiğim genç kız, yokdemekti. Ama kesin bir sonuca varamıyordum, çünkü bu gençkızların yüzü, sahilde belirli bir hacim kaplamıyor, sabit bir şekilarz etmiyordu, benim kendi beklentilerimle, endişeli arzularımlaveya kendi kendine yeten bir huzurla, kızların giydiği değişikkıyafetlerle, yürüyüş hızları veya kıpırtısızlıklarıyla çehreleri debüzülüyor, genişliyor, değişiyordu. Yine de çok yakındanbakınca, aralarından ikisi ya da üçü bana çok sevimligörünüyordu. Bunlardan birini her gördüğümde alıp TamarisCaddesi'ne, kumulların arasına, daha da iyisi, faleze götürmek


272

istiyordum. Ama arzunun kendisi, kayıtsızlığa oranla tek yanlıolsa da gerçekleşme başlangıcı sayılabilecek bir cesaret içerdiğihalde, arzumla ondan bir öpücük isteme eylemi arasında,kararsızlığın, çekingenliğin o kocaman, belirsiz boşluğu vardı. Budurumda pastaneye giriyor, birbiri ardına yedi sekiz kadeh Portoşarabı içiyordum. Alkolün etkisi, hiç vakit geçirmeden, arzumlaeylem arasındaki, kapatılması imkânsız mesafenin yerine, ikisinibirleştiren bir çizgi çekiyordu. Tedirginliğe ve korkuya yerkalmıyordu. Genç kızın uçarak bana gelivereceğinizannediyordum adeta. Yanına gidiyordum, kelimelerkendiliğinden dökülüyordu dudaklarımdan: "Sizinle birliktegezmek isterdim. Faleze gitmek istemez misiniz, şu anda boş olanküçük kulübeyi rüzgârdan koruyan ağaçlığın arkasında kimserahatsız etmez bizi." Hayatın bütün zorlukları ortadan kalkmıştı,vücutlarımızın birbirine dolanmasını engelleyen hiçbir şey yoktuartık. En azından benim açımdan yoktu. Çünkü Porto şarabıiçmemiş olan genç kız için, engeller uçup gitmemişti. O da şarapiçmiş olsa ve dünya onun gözünde de gerçekliğini birazkaybetmiş olsaydı bile, uzun zamandır beslediği, ona birdengerçekleşebilir gibi görünecek olan hayal, hiç de kendini benimkollarıma atmak olmayabilirdi.

Genç kızlar az sayıda oldukları gibi, "mevsim"in henüzbaşlamadığı bu mevsimde, az da kalıyorlardı Balbec'te. Kolyozkızılı tenli, yeşil gözlü, kırmızı yanaklı birini hatırlıyorum; ince,simetrik yüzü, kimi ağaçların kanatlı tohumlarını andırıyordu.Onu Balbec'e hangi rüzgârın getirdiğini ve hangi rüzgârın gerigötürdüğünü bilmiyorum. Gidişi o kadar ani oldu ki, günlerceüzüldüm durdum, sonunda, temelli gittiğini anlayınca,Albertine'e itirafta bulunmaya cesaret edebildim.

Şunu da belirtmek gerekir ki, bunların çoğu, ya hiçtanımadığım, ya da yıllardır görmediğim kızlardı. Genellikle


273

kendileriyle tanışmadan önce, mektup yazardım. Aldığım cevaptabir aşk ihtimali bulduğumda, sevinçten uçardım. Bir kadınaduyulan dostluğun başında, bu dostluk daha sonragerçekleşmeyecek olsa da, aldığımız bu ilk mektuplardanayrılamayız. Az önce gönderilmiş, taptaze, sırf kokularını dahayakından içimize çekebilmek için sürekli seyrettiğimiz güzelçiçekler gibi, hep yanımızda olsunlar isteriz. Ezbere bildiğimizcümleyi yeniden okumaktan hoşlanır, harfi harfineezberleyemediğimiz cümlelerde, bir ifadedeki sevgi derecesinikontrol etmek isteriz. "Güzel mektubunuz" mu diyordu?Soluduğumuz mutluluktaki minik hayal kırıklığını, ya mektubufazla hızlı okuduğumuza, ya da mektubu yazanın okunaksızyazısına yormamız gerekir; "bu güzel mektubunuz" değil,"bugünkü mektubunuz" diye yazmıştır çünkü. Ama geri kalanı okadar sevgi doludur ki! Ah, buna benzer çiçekler yarın da gelse!Sonra artık bu kadarı yeterli olmamaya başlar, yazılan sözleri,bakışlarla, sesle karşılaştırmak gerekir. Randevulaşılır ve –belkigenç kız hiç değişmediği halde– bize yapılan tasvirden veya kendihatıramızdan yola çıkarak, peri Vivien'le karşılaşmayı beklerken,Çizmeli Kedi'yi buluruz karşımızda. Yine de ertesi gün içinrandevulaşırız kendisiyle, çünkü her şeye rağmen bu, o'dur vebizim arzuladığımız da odur. Hayalini kurduğumuz bir kadınabeslediğimiz arzular, belirli bir yüz hattının güzelliğini ille degerekli kılmaz. Kokular kadar tanımlanmaz olan bu arzular,Prothyraia'nın arzusu olan storaks, temiz arzu olan safran,Hera'nın arzusu olan ıtırlı bitkiler, bulutların kokusu olanmürrüsafi, Nike'nin arzusu olan kudrethelvası, denizin kokusuolan buhur gibi, sadece şu veya bu kişiye duyulan arzudur. AmaOrpheus İlahileri'nde anlatılan kokular, kutsadıkları tanrılardansayıca çok daha azdırlar. Mürrüsafi bulutların kokusu olduğugibi, Protogonos'un, Neptün'ün, Nereus'un, Leto'nun dakokusudur; buhur, denizin kokusu olduğu gibi, güzel Dike'nin,


274

Themis'in, Kirke'nin, dokuz Musa'ların, Eos'un, Mnemosyne'nin,Gün Işığı'nın ve Dikaiosune'nin de kokusudur. Storaksa, kudrethelvasına ve ıtırlı bitkilere hayat veren tanrılara gelince, sayıları okadar kabarıktır ki, saymakla bitmez. Amphietes buhur dışındabütün kokulara sahiptir, Gaia ise sadece bakla ve ıtırlı bitkilerireddeder. Benim genç kız arzularım da böyleydi. Genç kızlardansayıca daha azdılar ve birbirlerine oldukça benzeyen hayalkırıklıklarına, hüzünlere dönüşüyorlardı. Mürrüsafiyi hiçbirzaman istemedim. Onu Jupien'e ve Guermantes Prensesi'neayırdım, çünkü o "iki cinsiyetli, boğa gibi böğüren, sayısızDionysia'nın unutulmaz, sözlere sığmaz kahramanı, neşe içinderahiplerin kurban törenine inen" Protogonos'un arzusudur.

Ama çok geçmeden mevsimin en civcivli dönemi başladı; hergün yeni birileri geliyordu; büyülenerek Binbir Gece Masalları'nıokumak yerine, sık sık gezilere gider olmuştum ansızın; bununzevkten tamamen yoksun, bütün gezintilerimi zehir eden birnedeni vardı. Sahil şimdi genç kızlarla dolup taşıyordu; Cottard'ınbana telkin ettiği düşünce ise, bende yeni şüpheleruyandırmamakla birlikte, beni bu yönden daha hassas ve kırılganhale getirmişti; içimde yeni yeni şüphelerin uyanmaması içintedbirli davranıyordum, Balbec'e bir genç kadın geldiği andakendimi rahatsız hissediyor, Albertine yeni gelenlerle tanışmasın,hattâ mümkünse görmesin diye, ona en uzun gezintileri teklifediyordum. Doğal olarak, garip davranışlarıyla dikkati çeken veyakötü şöhreti duyulmuş olan kızlar, beni daha da çokkorkutuyordu; belki kendime itiraf etmediğim, henüz bilincinevarmadığım bir korkuyla, Albertine bu ahlâksız kızla ilişkikurmaya çalışır, veya benim yüzümden ilişki kuramadığınahayıflanır ya da örneklerin çokluğuna bakıp, bu kadar yaygın olanbir kusurun ayıp olmadığına hükmeder korkusuyla, arkadaşımı,bu kötü şöhretin hiçbir dayanağı olmadığına, iftiradan ibaretolduğuna ikna etmeye çalışıyordum. Suçlanan her kadın


275

konusunda itiraz ettikçe, sonuçta sevicilik diye bir şeyinolmadığını savunmuş oluyordum. Albertine, filanca kızda bukusurun bulunduğuna, benim gibi inanmıyordu: "Yo, bencesadece öyle bir tavır takınıyor, mahsus yapıyor." O zaman da, kızısavunmuş olduğuma neredeyse pişman oluyordum, çünküeskiden bu konuda son derece katı olan Albertine'in, bu "tarz"ı,böyle zevkleri olmayan bir kadının varmış gibi yapmasına yolaçacak kadar hoş bir şey, bir üstünlük olarak görmesi, hoşumagitmiyordu. Balbec'e artık hiçbir kadın gelmesin istiyordum; MmePutbus, Verdurin'leri ziyarete aşağı yukarı o sıralardageleceğinden, baronesin (eğilimlerini Saint-Loup'danöğrendiğim) oda hizmetçisinin sahilde gezintiye çıkabileceğini vebenim yanında bulunmadığım bir güne tesadüf ederse,Albertine'i baştan çıkarmaya çalışabileceğini düşündükçekorkudan tir tir titriyordum. Hattâ, Cottard, Verdurin'lerin beniçok önemsediğini ve kendi deyimiyle, peşimden koşuyormuşgibi görünmek istememekle birlikte, evlerine gitmem için çok şeyvereceklerini söylemiş olduğundan, acaba, Paris'te evlerinedünyanın bütün Guermantes'larını götüreceğime söz versem,karşılığında Mme Verdurin'in herhangi bir bahaneyle MmePutbus'e kendisini misafir edemeyeceğini bildirip bir an önce gerigöndermesini sağlayabilir miyim diye düşünüyordum.

Bu düşüncelere rağmen, beni asıl endişelendiren, Andree' ninvarlığı olduğu için, Albertine'in sözlerinin vermiş olduğu huzurda hâlâ biraz sürüyordu; ayrıca yakında bu kadarına da ihtiyacımkalmayacaktı, çünkü Andree, aşağı yukarı herkesin geldiği sırada,Rosemonde ve Gisele'le birlikte Balbec'ten ayrılacaktı, yaniAlbertine'in yanında sadece birkaç hafta daha geçirecekti. ZatenAlbertine de bu süre boyunca, her hareketini, her sözünü, kalmışolabilecek şüphelerimi yok etmek veya yeni şüphelerinuyanmasını engellemek amacıyla tasarlar gibiydi. Andree'yle aslayalnız kalmamaya özen gösteriyor, eve döndüğümüzde kendisini


276

kapının önüne kadar geçirmem, çıkacağımızda gidip almam içinısrar ediyordu. Andree de öte yandan aynı dikkati gösteriyor,adeta Albertine'le karşılaşmamaya çalışıyordu. Aralarındaki bugörünür mutabakat, Albertine'in arkadaşını konuşmamızdanhaberdar edip saçma kuşkularımı yatıştırması için ricadabulunduğunun tek göstergesi değildi.

O sıralarda Balbec Grand-Hotel'de patlak veren bir rezalet,kaygılarımın yön değiştirmesine yardımcı olmadı. Bloch'un kızkardeşinin, eskiden oyuncu olan bir kadınla, bir süredir gizli birilişkisi vardı; çok geçmeden, bu ilişki ikisine yetmez oldu.Başkaları tarafından görülmek, hazlarına sapıklık da katıyordusanki, tehlikeli oyunlarını herkesin bakışlarına sunmakistiyorlardı. Önce oyun salonunda, bakara masasının etrafında,sonuç olarak arkadaşça bir yakınlığa atfedilebilecek okşamalarlabaşladılar işe. Sonra cesaretlendiler. Sonunda bir gece, büyük danssalonunun karanlık bile olmayan bir köşesinde, bir kanepeninüzerinde, sanki yataklarındaymışçasına rahat davranmayabaşladılar. Eşleriyle birlikte yakınlarında bulunan iki subay,müdüre şikâyette bulundu. Bir an, bu şikâyetin etkili olacağızannedildi. Ne var ki, Netteholme'da oturan subayların, Balbec'ebir geceliğine gelmiş olmak gibi bir dezavantajları vardı, otelmüdürüne herhangi bir yararları dokunamazdı. Oysa Mlle Bloch,kendisinin haberi olmasa da, müdür kendisine ne derse desin,daima M. Nissim Bernard'ın koruması altındaydı. Bununnedenini açıklamamız gerekir. M. Nissim Bernard, aile erdemlerinien yüksek düzeyde temsil ediyordu. Kendisi her yıl Balbec'teyeğeni için muhteşem bir villa kiralar ve akşam yemekleriniyuvasında, daha doğrusu onların yuvasında yemekten, hiçbirdavet uğruna vazgeçmezdi. Ama öğlenleri asla evde yemekyemezdi. Her gün öğlen, Grand-Hotel'e gelirdi. Sebebi de,başkalarının operadaki genç bir dansçıyı metres tutmaları gibi,onun da, sözünü ettiğimiz, bize Ester ve Atalya'daki genç


277

Yahudileri hatırlatan komilere oldukça benzer, restoranda görevlibir komiyi kapatma olarak tutmuş olmasıydı. Doğruyu söylemekgerekirse, M. Nissim Bernard'la genç komi arasındaki kırk yıllıkyaş farkının, delikanlıyı pek hoş olmayan bir temastan korumasıgerekirdi. Ama Racine'in de korolarında bilgece belirttiği gibi:

Tanrım, böyle bir tehlikenin ortasındaFazilet, güvenli bir yol bulamaz ki!Sana gelip arınmak isteyen ruha,Engeller imkân tanımaz ki!

Genç komi, her ne kadar Balbec Tapınak Oteli'nde "dünyadanuzakta yetiştirilmiş" olsa da, Yehoyada'nın öğüdünü tutmamıştı:

Servete ve altına asla bel bağlama.

Belki de, kendi kendine, "bak, günahkârlar kaplamışyeryüzünü," diyerek duruma boyun eğmişti. Ne olursa olsun,üstelik de M. Nissim Bernard mühletin bu kadar kısa olacağınıbeklemediği halde, daha ilk günden,

Ya hâlâ korkan ya da okşamak isteyenMasum kolların sıkışını göğsünde hissetti.

Ve ikinci günden itibaren, M. Nissim Bernard komiyigezdirirken, "bulaşıcı yakınlığı, masumiyetini kirletti." O gündenbaşlayarak, çocuğun hayatı değişmişti. Kısım şefinin emirlerineuyup ekmek ve tuz taşımakla birlikte, yüzünün her hattı, şu


278

mısraları söyler gibiydi:

Dolaş diyelim arzularımıza,Çiçekten çiçeğe, bir hazdan öbür hazza...Bugün hayattan kâm almaya bakalım:Kim ne zaman ölür belli değil fani dünyada...Bütün bu şeref ve bu görevlerMükâfattır, körü körüne itaat edenlere verilir.Zavallı masumiyet içinKim sesini yükseltir?

İşte o günden beri, M. Nissim Bernard öğle yemeğinde gelipmutat yerine oturmayı hiç ihmal etmemişti (kadın figüranlardanbirini metres olarak tutmuş bir adamın gelip ön koltuklarayerleşeceği gibi; yalnız bu figüranın çok tipik bir tarzı vardı ve hâlâDegas'sını bekliyordu). Şevkle hizmet eden yeniyetmenin yemeksalonundaki, hattâ palmiyesinin altında, tahtında oturankasiyerin bulunduğu, uzak ufuktaki gidiş gelişlerini izlemek, M.Nissim Bernard için bir zevkti; komi herkesin hizmetindeydi veM. Nissim Bernard'a, kapatması olduğundan beri, daha az hizmetediyordu, belki koronun bu genç üyesi, kendisini yeterince sevenbirisine aynı kibarlığı göstermeyi gerekli bulmadığı, belki bu aşksinirine dokunduğu, belki de açığa çıkarsa başka fırsatlarıkaçıracağından korktuğu için. Ama bu soğukluk bile, gizlediğionca şey yüzünden, M. Nissim Bernard'ın hoşuna gidiyordu;kaynağı ister Yahudi soyaçekimi olsun, ister Hıristiyan inancınasaygısızlık, bu Racine'vari törenden, Yahudi de olsa, Katolik deolsa, özel bir zevk alıyordu. Bu tören Ester veya Atalya'nın gerçekbir temsili olsaydı, M. Bernard, aradaki yüzyıllar nedeniyle,oyunun yazarı Jean Racine'le tanışıp kapatmasına daha önemli birrol verilmesini isteyemediğine hayıflanırdı. Ama öğle yemeği


279

töreni bir yazarın eseri olmadığından, "genç Yahudinin"arzulanan şef yardımcısı, hattâ kısım şefi konumuna terfi etmesiiçin, otel müdürüyle ve Aimé'yle iyi geçinmekle yetiniyordu.Komiye, içki servisinde çalışması önerilmişti. Ama M. Bernard buteklifi reddetmeye zorladı komiyi, çünkü o durumda, her güngelip yeşil yemek salonunda koşuşturuşunu seyredemeyecek,delikanlı bir yabancı gibi kendisine hizmet edemeyecekti. Oysa buzevk kendisi için o kadar önemliydi ki, M. Bernard her yıl Balbec'egeliyor ve öğle yemeğini dışarıda yiyordu; M. Bloch, bualışkanlıkların ilkini, bütün deniz kıyılarına tercih edilen busahilin güzel ışığından, güneş batışlarından alınan şairane birzevk, ikincisini de yerleşik bir müzmin bekâr saplantısı olarakyorumluyordu.

Aslında, M. Nissim Bernard'ın her yıl Balbec'e gelişinin ve ukalaMme Bloch'un mutfak kaçamağı diye adlandırdığı dışarıdayemeklerin gerçek nedenini akıllarından bile geçirmeyenakrabaların bu yanılgısı, daha derin ve ikinci dereceden birgerçekti. Çünkü M. Nissim Bernard'ın kendisi bile, henüz birergenç kız olan bu hizmetkârlardan birini, Degas'sı daha ortayaçıkmamış bir dansçı kız misali metres tutma zevkinin içinde,Balbec sahiline, restorandan görünen deniz manzarasınabeslenen sevginin ve saplantı halindeki alışkanlıkların ne kadaryer tuttuğunu bilmiyordu. Bu yüzden de M. Nissim Bernard,Balbec Oteli denen bu tiyatronun –bu olayın tamamındaki rolleripek de açık seçik olmayan– müdürüyle ve yönetmen Aimé'yle çokiyi ilişkiler içinde olmakla yetiniyordu. Günün birinde önemli birrol, belki bir şefgarsonluk elde etmek için gizli planlar yapılacaktı.Bu arada da, M. Nissim Bernard'ın özel zevki, ne kadar şairane vesükûnet içinde düşüncelere dalmakla sınırlı kalsa da, sosyetedavetlerine giderlerse metreslerini bulacaklarından daima eminolan kadın düşkünü erkekleri –örneğin eski haliyle Swann'ı–hatırlatıyordu biraz. M. Nissim Bernard, daha sofraya oturur


280

oturmaz, sevdiğinin, elinde meyvelerle veya bir puro tepsisiylesahnede görüneceğini biliyordu. İşte bu nedenle, her sabah,yeğenini öpüp arkadaşım Bloch'a çalışmalarıyla ilgili sorularsorduktan ve atlarına avcundan şeker yedirdikten sonra, öğleyemeğine Grand-Hotel'e yetişmek için coşkulu bir telaş sergilerdi.Evde yangın çıksa, yeğeni bir kriz geçirse, herhalde yine otelegiderdi. Bu yüzden de, yataktan çıkmamasını –hastalık hastasıydıçünkü– ve genç dostunu çay saatinden önce evine göndermesiniAimé'den rica etmesini gerektirecek bir nezleden, vebadan korkargibi korkardı.

Ayrıca Balbec Oteli'nin koridorlardan, gizli odacıklardan,salonlardan, vestiyerlerden, kilerlerden, galerilerden oluşanlabirentini severdi. Bir Doğulu sıfatıyla, Osmanlı saraylarındanhoşlanmayı, atalarından miras almıştı, geceleri çıktığında, otelindolambaçlı yollarını gizlice kolaçan ettiği görülürdü.

Bodrum katlarına kadar inmeyi göze alan ve her şeye rağmengörülmemeye çalışan, rezaletten kaçınan M. Nissim Bernard'ın bugenç Levioğulları arayışı, Yahudi Kadm'ın şu mısralarını getirirdiakla:

Ey atalarımızın Tanrısı,Gel aramıza artık sen,Gel, sakla sırlarımızı,Şu kötülerin gözünden.

Bense bu sırada, tam tersine, yukarıya, yaşlı bir yabancıhanımın yanında, oda hizmetçileri olarak Balbec' e gelmiş olan ikikız kardeşin odasına çıkıyordum. Bunlar otel lisanıyla söylenecekolursa, iki kurye kız, Françoise'ın lisanındaysa, iki "kız kurusu"idiler. Oteller, asil bir biçimde, "O bir diplomatik kurye," şarkısının


281

söylendiği dönemde kalmışlardır.Bir müşterinin, kurye kızların odasına, onların da müşterinin

odasına gitmesi çok zor olduğu halde, bu iki genç kadınla, MlleMarie Gineste ve Mme Celeste Albaret'yle, hemen çok yakın ve çoktemiz bir arkadaşlık kurulmuştu aramızda. Fransa'nın ortakesimindeki yüksek dağların eteğinde, derelerin, çağlayanlarınkenarında doğmuş olan bu iki kız kardeş (hattâ oturdukları evinaltından, değirmeni döndüren bir dere geçiyordu ve evleri birçokkez sular altında kalmıştı), sanki suyun doğasını bedenlerindebarındırıyorlardı. Marie Gineste genelde daha süratli ve kesintili,Celeste Albaret ise daha yavaş ve durgun, bir göl gibi dingindi,ama zaman zaman korkunç bir öfkeyle fokurdar, şiddeti, her şeyiönüne katıp sürükleyen, talan eden tehlikeli selleri, girdaplarıhatırlatırdı. Çoğu kez sabahları, ben daha yataktayken, ziyaretimegelirlerdi. Onlar kadar isteyerek cahil kalmış, okulda kesinliklehiçbir şey öğrenmemiş, buna rağmen neredeyse vahşidenebilecek ses tonları olmasa, sözleri yapmacık zannedilebilecekkadar edebi konuşan başka hiç kimseyi tanımadım hayatta. Bensütüme kruasanlarımı batırırken, Celeste, bu sözlerdeki banailişkin övgülere (kendimi değil, Celeste'in garip dehasını övmekiçin aktarıyorum onları) ve onlar kadar hatalı, ama çok içteneleştirilere rağmen, hiç düzeltmediğim bir teklifsizlikle, şöylediyordu: "Ah! Alakarga gibi kara saçlı küçük şeytan, ah muzip şey!Anneniz sizi yaparken aklı neredeydi bilmem, aynı kuş gibisiniz.Baksana Marie, tüylerini düzeltiyor gibi sanki, boynunu nasıl dayumuşacık çeviriyor! Tüy gibi bir şey, gören, uçmayı öğreniyorzanneder. Ah, neyse ki şansınız varmış, sizi bu dünyayagetirenler zenginlerin arasında getirmiş; yoksa bu müsrifliğinizlehaliniz ne olurdu? Bak işte, yatağa değdi diye kruasanı atıverdi.Hadi bakalım, bu sefer de sütü döktü, durun da bir peçetebağlayayım boynunuza, siz beceremezsiniz, hiç sizin kadaraptalını, beceriksizini görmedim." Bunun üzerine, öfkelenip kız


282

kardeşini azarlayan Marie Gineste'in çağlayanının daha düzenligürültüsü duyuluyordu: "Sussana artık Celeste! Delirdin mi, nebiçim konuşuyorsun beyefendiyle?" Ama Celeste gülümsüyordusadece; sonra, ben boynuma peçete bağlanmasından hiçhoşlanmadığım için, "Aa, Marie, şuna bak!" diyordu. "Hop diyedimdik doğruluverdi, yılan gibi. Tam bir yılan, baksana." Zatenhayvan benzetmelerinin ardı arkası kesilmezdi; Celeste'e bakılırsa,benim ne zaman uyuduğum belli değildi, bütün gece kelebek gibipır pır hareket ediyordum, gündüzse sincaplar gibi süratliydim."Biliyorsun ya Marie, bizim oradaki sincaplar gibi, o kadarçeviktirler ki insan gözleriyle bile takip edemez." - "Yapma Celeste,biliyorsun yemek yerken boynuna peçete bağlamayı sevmiyor." -"Sevmediğinden değil, dediği dedik olduğunu göstermek için öyleyapıyor. O bir asilzade, asilzade olduğunu da göstermek istiyor.Gerekirse çarşaflar on kere değiştirilir, ama o yine de kendibildiğinden vazgeçmez. Dünkü çarşaflar mühletini doldurmuştu,ama bugünküler daha yeni serildi, tekrar değiştirileceklermecburen. Ah! Haksız mıydım, yoksulların arasında doğacakçocuk değilmiş derken? Baksana, saçları nasıl diken diken oluyor,öfkeden hindi gibi kabarıyor. Tüyleri yoluk küçük kuşumbenim!" Bu noktada yalnız Marie değil, ben de itiraz ediyordum,çünkü kendimi hiç de asilzade gibi görmüyordum. Ama Celestealçakgönüllülüğümün samimiyetine asla inanmıyor ve sözümükesiyordu. "Ah, sizi düzenbaz! Ah, o tatlı diller, sizi hain!Kurnazlar, alaycılar kralı! Sizi Moliere!" (Celeste, bildiği tek yazarismini bana yakıştırıyor, bu ifadeyle, hem oyunlar yazabilecek,hem de oynayabilecek bir kişi olduğumu söylemek istiyordu.)"Celeste!" diye bağırıyordu Marie, buyurgan bir tonda; Moliere'inadını bilmediği için, bunun da bir başka hakaret olmasındankorkuyordu. Celeste tekrar gülümsüyordu: "Çekmecesindekiküçüklük fotoğrafını görmedin mi? Bize hep kendisini pek sadegiydirdiklerini söylüyordu. Halbuki o resimde küçük bastonuyla,


283

kürkler, danteller içinde prensleri bile kıskandırır. Ama bütünbunlar onun bitmez tükenmez ihtişamının, ondan da büyükiyiliğinin yanında solda sıfır kalır." - "Ya!" diye azarlıyordu Marieçağlayanı. "Demek şimdi de çekmecelerini karıştırıyorsun."Marie'nin korkularını dağıtmak için, M. Nissim Bernard'ınyaptıkları hakkında ne düşündüğünü soruyordum. "Ah,beyefendi! Hayatta böyle şeylerin olabileceği aklımdan bilegeçmezdi; buraya geldik de gördük," diyor, sonra da,Celeste'inkileri bile geçecek derinlikte bir yorum yapıyordu: "Ahbeyefendi, bir insanın hayatında neler olabileceği asla bilinmez."Konuyu değiştiriyor, gece gündüz çalışan babamdan sözediyordum. "Ah beyefendi, bazıları hayatta hiçbir şeyi, tek birdakikayı, tek bir zevki kendilerine ayırmazlar; her şeyden, ama herşeyden, başkaları uğruna feragat ederler, bunlar feda edilmişhayatlardır... Bak Celeste, elini örtünün üstüne koyup kruasanıalırken bile ne kadar kibar! En sudan şeyi bile yapsa, sanki herhareketinde Pireneler'e kadar Fransa'nın bütün asilzadelerihareket ediyor."

Gerçekten bu kadar uzak olan bu portre karşısında çaresiz kalıpsusuyordum; Celeste bunu da bir kurnazlık olarak görüyordu:"Ah, o tertemiz görünüp ardında neler neler gizleyen alın, obadem içi gibi körpe, güzel yanaklar, o kadife gibi yumuşacık,küçücük eller, o pençe gibi tırnaklar... Bak Marie, bak sütünü nasılkendinden geçerek içiyor, dua edesim geliyor. O ne ciddiyet! Şuanda bir resmi çekilse! Tıpkı çocuklar gibi. Çocuklar gibi sütiçtiğiniz için mi teniniz de onlar gibi bembeyaz? Ah, o gençlik, ah,o güzelim cilt! Siz hiç yaşlanmayacaksınız. Şansınız var sizin,kimseye el kaldırmanız gerekmeyecek hayatta, çünkü gözlerinizher istediğinizi yaptırır insana. İşte bu sefer de sinirlendi. Dimdikayaklandı, direk gibi."

Françoise, dilbazlar dediği iki kız kardeşin gelip benimle bu


284

şekilde sohbet etmelerinden hiç hoşlanmıyordu. Personelaracılığıyla otelde olup biten her şeyden haberdar olan müdür,kuryelerle sohbet etmenin bir müşteriye yakışmadığını ciddiyetlebildirdi bana. Bense, "dilbazları" otelin bütün müşterilerindendaha üstün bulduğumdan, açıklamalarımı anlayamayacağındankuşku duymayarak, müdürün yüzüne karşı, kahkahalarlagüldüm. İki kız kardeş ziyaretime gelmeye devam ettiler. "Bak şuincecik yüz hatlarına, Marie. Ah, kusursuz minyatür,camekânların ardında görünen en değerli minyatürlerden degüzel, çünkü bu hareketli konuşmalarını insan günlerce,gecelerce dinleyebilir."

Yabancı bir hanımın onları Balbec'e getirebilmiş olması birmucizeydi; çünkü ne tarih, ne de coğrafya bildikleri halde,İngilizlerden, Almanlardan, Ruslardan, İtalyanlardan, yabancı"mikrop"lardan, kayıtsız şartsız nefret ediyorlar ve kimiistisnalarla, sadece Fransızları seviyorlardı. Çehreleri, ırmaklarınınkolayca biçimlendirilebilen kilinin rutubetini öyle iyi korumuştuki, otelde bulunan bir yabancıdan söz edildiği anda, Celeste' leMarie onun sözlerini aktarırken kendi çehrelerine yabancınınyüzünü yerleştiriverirler, ağızları onun ağzı, gözleri onun gözlerioluverirdi; insan bu olağanüstü tiyatro maskelerinisaklayabilmek isterdi. Hattâ Celeste, müdürün ya daarkadaşlarımdan birinin sözlerini aynen aktarıyormuş gibi yapıp,Bloch'un, mahkeme başkanının ya da bir başkasının bütünkusurlarını, hiç farkında değilmişçesine, muzipçe gözler önüneseren, uydurma sözler katardı anlatısına. Mecburen ilettiği basitbir mesajı bana aktarma kisvesi altında, benzersiz bir portreçizerdi. Hiçbir şey okumazlardı, bir gazete bile. Bir gün, yatağımınüzerinde bir kitap buldular. Saint-Leger Leger'nin çok güzel, amaanlaşılması zor bir şiir kitabıydı. Celeste birkaç sayfa okuyup,"Peki ama bunların şiir olduğundan emin misiniz, bilmeceolmasın?" dedi. Şüphesiz, çocukluğunda bir tek: Burada aşağıda


285

leylaklar hepten solar şiirini öğrenmiş olan birisi için, bir geçişeksikliği söz konusuydu. Sanırım hiçbir şey öğrenmemekonusundaki inatçılıkları, bir ölçüde, sağlıksız memleketlerindenkaynaklanıyordu. Oysa bir şair kadar yetenekli ve geneldeşairlerin olduğundan çok daha alçakgönüllüydüler. Celeste'insöylediği güzel bir şeyi tam hatırlayamayıp tekrar söylemesini ricaettiğimde, hep unuttuğunu ileri sürerdi. Marie'yle Celeste aslakitap okumayacaklar, ama yazmayacaklar da.

Bu basit kadınların ağabeylerinden birinin Toursbaşpiskoposunun yeğeniyle, diğerinin de Rodez piskoposununbir akrabasıyla evlenmiş olduğunu öğrendiğinde, Françoiseepeyce etkilendi. Aynı olay, müdür için bir şey ifade etmezdi.Celeste arasıra kocasına, kendisini anlamıyor diye sitem ederdi,bense kocasının ona tahammül edebilmesine şaşırıyordum.Çünkü bazı zamanlar, heyecan ve öfkeyle her şeyi mahvediyor,çekilmez oluyordu. Tuzlu bir sıvı olan kanımızın, doğanın ilkgüçlerinden olan deniz suyunun içimizdeki bir devamı olduğuileri sürülür. Ben aynı şekilde Celeste'in, yalnız öfkeli anlarındadeğil, durgunluk anlarında da, memleketindeki ırmaklarınritmini koruduğunu zannediyorum. Bitkin olduğunda, tıpkıırmaklar gibi, tam anlamıyla suyu çekilmiş olurdu. Böylezamanlarda hiçbir şey canlandıramazdı Celeste'i. Sonra birdenbire,o uzun boylu, harika, hafif bedeninde dolaşım tekrar başlardı.Mavimsi teninin opal saydamlığında, su akmaya başlardı.Güneşte gülümser, daha da mavileşirdi. Böyle zamanlardagerçekten celeste'[19] idi.

Bloch ailesi, amcalarının öğle yemeklerini asla evdeyememesinin nedenini hiç hayallerinden geçirmeyip bunubaşından beri bir müzmin bekâr saplantısı, belki de bir kadınoyuncuyla ilişkisinin gereği olarak kabul etmiş olsa da, BalbecOteli'nin müdürü için M. Nissim Bernard'a ilişkin her şey,


286

"tabu"ydu. İşte bu yüzden de, amcaya danışmaya bileyanaşmamış, yeğenini, biraz ölçülü davranmasını tavsiyeetmekle birlikte, suçlamaya cesaret edememişti. Birkaç günboyunca, Casino'ya ve Grand-Hotel'e alınmayacaklarını zannedengenç kızla arkadaşı ise, her şeyin yoluna girdiğini görünce,kendilerini dışlayan aile babalarına, istediklerini yapıp yine decezalandırılmayacaklarını göstermekten mutluluk duydular.Şüphesiz, herkesi isyan ettirmiş olan sahneyi tekrarlayacak kadarileri gitmediler. Ama yavaş yavaş, eski tavırlarını sergilemeyebaşladılar. Bir gece, ışıkları kapanmakta olan Casino'dan, yanımdaAlbertine ve orada karşılaştığımız Bloch'la birlikte çıktığımda, ikisisarmaş dolaş, öpüşmelerine ara vermeden, tam bizim hizamızageldiklerinde, uygunsuz kikirdemelerle, kahkahalar, çığlıklaratarak yanımızdan geçtiler. Bloch kız kardeşini tanımamış gibiyapabilmek için başını önüne eğdi, bense bu özel ve korkunçlisanın belki de Albertine'e yönelik olduğunu düşünerekkahroldum.

Bir başka olay, Gomorra'ya ilişkin kaygılarımı daha da artırdı.Sahilde, ince uzun, soluk tenli, güzel bir genç kadın görmüştüm;gözbebeklerini çevreleyen geometrik ışıltılar, takımyıldızlarıhatırlatıyordu. Albertine'e kıyasla ne kadar güzel olduğunu vesevgilimden vazgeçmenin ne kadar akıllıca olacağınıdüşünüyordum. Ama bu güzel genç kadının yüzü müthiş,aşağılık bir hayat tarzının, en alçakça çareleri sürekli kabul etmişolmanın görünmez rendesi tarafından törpülenmişti; o kadar ki,yüzünün diğer hatlarından daha asil oldukları halde, gözleri,sadece iştah ve arzuları yansıtıyordu. Ertesi gün, Casino'da bizdenepeyce uzakta oturan genç kadının, aralıklı olarak çakıp sönenbakışlarını Albertine'den ayırmadığını gördüm. Sanki bir denizfeneriyle işaret veriyordu ona. Arkadaşım, kendisiyle bu kadarilgilenildiğini fark eder diye kahroluyor, sürekli çakan bubakışların, ertesi gün için bir aşk randevusu dernek olan bildik


287

anlamı taşımasından korkuyordum. Kirnbilir, belki de bu, ilkrandevu değildi. Yıldız gözlü genç kadın belki daha önceki bir yılda Balbec'e gelmişti. Belki Albertine, onun veya bir hanımarkadaşının arzularına daha önce boyun eğmiş olduğu için onabu parıltılı işaretleri göndermeye cesaret ediyordu. Öyleyse, buişaretler, hem şu an için bir talepte bulunuyorlar, hem de bunu,geçmişte yaşanmış hoş saatlere istinaden yapıyorlardı.

Bu durumda, söz konusu randevu, ilk değil, önceki yıllardabirlikte oynanmış oyunların devamı olmalıydı. Gerçekten de, bubakışlar, "İster misin?" demiyordu. Genç kadın Albertine'igördüğü anda başını tamamen ona doğru çevirmiş vearkadaşımın hatırlamamasından korkarmış, buna şaşırırrnış gibi,hatıra yüklü, ışıltlı bakışlar göndermişti ona. Genç kadını pekâlâgören Albertine ise, soğukkanlı kıpırtsızlığını korudu; sonundagenç kadın, eski metresini başka bir âşıkla gören bir adamıninceliğiyle, Albertine'e bakmaktan vazgeçti ve sanki varlığındanbile habersizmiş gibi, bir daha onunla ilgilenmedi.

Ne var ki birkaç gün sonra, bu genç kadının eğilimlerine veAlbertine'le eskiden tanışmış olabileceğine dair bir kanıt çıktıkarşıma. Çoğu kez, Casino'nun salonunda, iki genç kız birbirleriniarzuladıklarında, adeta bir ışık olayı meydana gelir, iki kızınarasında sanki fosforlu bir çizgi oluşurdu. Bu arada şunu dabelirtelim ki, dağılmış olan Gomorra, tartılmaları mümkünolmasa da bu tür somutlaşmalarla, atmosferin bir bölümünüolduğu gibi tutuşturan yıldız işaretleri aracılığıyla, her kentte, herköyde, ayrı düşmüş üyelerini tekrar bir araya getirme, KutsalKitap'taki kenti yeniden kurma amacını güder; bu arada, geçmişeözlem duyanlar, ikiyüzlüler, bazen de Sodom'un cesursürgünleri, kesintili bir yeniden imar niyetiyle de olsa, her yerdeaynı çabayı sürdürürler.

Bir keresinde, Albertine'in tanımıyormuş gibi yaptığı genç


288

kadını, tam Bloch'un kuzini yanından geçerken gördüm. Gençkadının gözleri çakmak çakmak oldu, ama Yahudi genç kızıtanımadığı belliydi. Onu ilk defa görüyor, arzuluyordu, eğilimlerikonusunda pek şüphesi yoktu, ama Albertine'den emin olduğukadar da emin değildi; Albertine'in dostluğuna herhalde o kadargüveniyordu ki, arkadaşımın soğukluğunu görünce, Paris'i iyibilen, ama orada yaşamayan bir yabancının, birkaç haftalığınaParis'e gelip de nice hoş gece geçirdiği küçük tiyatronun yerindeartık bir banka bulunduğunu gördüğü zaman içine düştüğüşaşkınlığı yaşamıştı.

Bloch'un kuzini gidip bir masaya oturdu ve bir dergiyikarıştırmaya başladı. Az sonra genç kadın da dalgın bir tavırlagelip yanına oturdu. Ama masanın altında, çok geçmedenayaklarının kıpırdadığı, sonra bacaklarının ve ellerinin birbirinedolaştığı görülebilirdi. Ardından konuşmaya başladılar; gençkadının saf kocası, karısını her yerde aradıktan sonra, o gece için,tanımadığı bir kızla program yapar halde bulunca çok şaşırdı.Karısı, Bloch'un kuzinini ona çocukluk arkadaşı olarak tanıştırıpanlaşılmaz bir isim geveledi, çünkü kızın adını sormayıunutmuştu. Ama kocanın gelmesi, samimiyeti ilerletmelerinesebep oldu, çünkü yatılı okul arkadaşı olduklarından, birbirlerinesen diye hitap etmeye başladılar; daha sonra, hem bu olaya, hemde kandırılan kocaya bol bol güldüler, neşeleri kendilerine yeni birsevgi kaynağı oldu.

Albertine'e gelince, herhangi bir yerde, ne Casino'da, ne desahilde, genç kızlardan biriyle fazla serbest hareketleri olduğunusöyleyemem. Hattâ tavırlarında, bana terbiyeyi aşıyormuş gibigelen, şüpheleri dağıtmaya yönelik bir kurnazlık olarakgördüğüm, aşırı bir soğukluk ve anlamsızlık vardı. Genç kızlardanbirine, çabuk çabuk konuşarak, buz gibi bir nezaketle, çok yükseksesle, "Evet, saat beşe doğru tenise gideceğim. Yarın sabah sekiz


289

sularında gireceğim denize," deyip derhal yanından ayrılıyordu –bu tavrı, fena halde bir kandırmaca gibi görünüyor, ya birrandevu vermek için, ya da, daha büyük ihtimalle, randevuyualçak sesle verdikten sonra, aslında önemi olmayan bu sözleri,"göze çarpmamak" için, yüksek sesle söylemiş olduğu izleniminiuyandırıyordu. Ardından, Albertine'in bisikletine atlayıp sonsürat uzaklaştığını görünce, iki üç kelime ettiği bu kızlabuluşmaya gittiğini düşünmekten kendimi alamıyordum.

Ancak, güzel bir genç kadın, sahilin bir köşesinde otomobildeninerken, Albertine dönüp bakmaktan kendini alamıyordu.Hemen ardından bir açıklama yapıyordu: "Kaplıcaların önüneastıkları yeni bayrağa bakıyordum. Biraz daha fazla masrafedebilirlerdi. Eskisi oldukça sefildi. Ama bence bu daha da berbat."

Bir keresinde, Albertine o soğuk tavırla yetinmedi, bense, dahada çok üzüldüm. Teyzesinin, "uygunsuz tavırları" olan ve arasıraiki üç günlüğüne Mme Bontemps'a misafirliğe gelen birarkadaşıyla karşılaşmasından hoşlanmadığımı biliyordu.Albertine incelikle, bir daha kendisine selam vermeyeceğinisöylemişti bana. Bu kadın Incarville'e geldiğinde, Albertine, adetaonunla gizlice görüşmediğini bana kanıtlamak için, "Biliyormusunuz, gene geldi. Duymuş muydunuz?" diyordu. Aynı şeyisöylediği bir gün, şu sözleri de ekledi: "Evet, plajda karşılaştımkendisiyle, mahsus, kabalık olsun diye de, yanından geçerkenneredeyse sürtündüm, çarptım." Bu sözleri duyunca, MmeBontemps'ın o güne kadar hiç aklıma gelmemiş olan bircümlesini hatırladım; Mme Swann'a benim yanımda, birmeziyetmiş gibi, yeğeni Albertine'in ne kadar küstah olduğunu,bilmem hangi memurun karısına, babasının aşçı yamağıolduğunu söyleyişini anlatmıştı. Ama sevdiğimiz kişininsöylediği bir söz, saflığını uzun süre koruyamaz, bozulur, çürür.Bir iki akşam sonra, Albertine'in söylediklerini tekrar


290

düşündüğümde, bu sözlerden çıkardığım anlam, kendisiningurur duyduğu –benim ancak gülümseyebildiğim– terbiyesizliğideğil, başka bir şeydi; Albertine, belki belirli bir amacı bileolmadan, o hanımı kışkırtmak veya belki bir zamanlar kabuletmiş olduğu eski tekliflerini fesatça hatırlatmak için yanındanhızla geçerken sürtünmüş, sonra da, herkesin gözü önündecereyan eden bu olayı benim öğrenmiş olabileceğimi düşünerek,olumsuz bir yorumu önlemek istemişti.

Zaten Albertine'in sevmiş olabileceği kadınlara ilişkinkıskançlığım, aniden son bulacaktı.

* * *Albertine'le birlikte, Balbec mahalli tren istasyonunun önünde

duruyorduk. Hava yağışlı olduğu için, otelin arabasıyla gitmiştikistasyona. Biraz ötemizdeki M. Nissim Bernard'ın tek gözü şişti.Kısa bir süre önce, Atalya korosundaki çocuğu, yörenin epey işlekçiftliklerinden biri olan "Aux Cerisiers"nin bir garsonuylaaldatmaya başlamıştı. Bu sert hatlı, kırmızı yüzlü çocuğun kafası,tam bir domates gibiydi. Bunun tıpatıp aynısı, ikinci bir domatesde, ikiz kardeşinin kafasıydı. Tarafsız bir gözlemci için, ikizlerinbu tıpatıp benzerliği, doğanın, sanki bir an sanayileşmişçesinebirbirinin aynısı olan iki ürün yaratmış olması bakımından,oldukça hoş bir şeydir. Ne yazık ki M. Nissim Bernard'ın bakış açısıfarklıydı ve bu benzerlik, dış görünüşle sınırlıydı. 2 numaralıdomates, sadece ve sadece hanımlara düşkündü, 1 numaralıdomates ise, kimi beyefendilerin arzularına karşılık vermeyetenezzül etmekte bir sakınca görmezdi. M. Bernard, 1 numaralıdomatesle geçirdiği hoş saatlerin hatırasıyla, bir refleksle sarsılırgibi her sarsılışında, "Aux Cerisiers"de boy gösteriyordu; miyopolan (esasen ikizleri karıştırmak için miyop olmaya da gerekyoktu) yaşlı Yahudi, farkında olmadan Amphitryon rolü oynuyorve ikiz kardeşe, "Bu akşam için bana randevu verecek misin?" diye


291

soruyordu. Sorar sormaz da, sıkı bir "kötek" yiyordu. Hattâ aynıyemek boyunca, ikizlerden ilkiyle başladığı konuşmayı ikincisiylesürdürüp tekrar tekrar dayak yediği bile olmuştu. Sonunda budayaklar, çağrışım yoluyla, yenilen domateslerden bile o kadartiksindirdi ki kendisini, Grand-Hotel'de ne zaman yakınındaki birmüşterinin domates ısmarladığını duysa, fısıltıyla, "Beyefendi,tanışmadığımız halde sizinle konuştuğum için özür dilerim,"diyordu. "Ama domates ısmarladığınızı duydum. Bugündomatesler çürük. Sizin iyiliğiniz için söylüyorum, benim içinfarketmez, ben asla domates yemem." Yabancı müşteri, buinsancıl, iyiliksever komşuya hararetle teşekkür eder, garsonuçağırır, fikir değiştirmiş gibi yapardı. "Yok, karar verdim, domatesistemiyorum, kesinlikle." Bu sahneyi ezbere bilen Aimé, kendikendine güler ve şöyle düşünürdü: "Şu M. Bernard ne muzip birihtiyar, yine siparişi değiştirmenin bir yolunu buldu." Gecikmişolan treni beklediğimiz sırada, M. Bernard, şiş gözü yüzündenAlbertine'le bana selam vermeye yanaşmıyordu. Biz de zatenkendisiyle konuşmaya hevesli değildik. Yine de, o esnada birbisiklet son sürat üstümüze gelip, asansörcü çocuk nefes nefeseaşağı atlamasa, konuşmak zorunda kalacaktık. Biz oteldenayrıldıktan az sonra Mme Verdurin telefon etmiş, iki gün sonraakşam yemeğine davet etmişti beni; sebebini birazdan göreceğiz.Asansörcü çocuk, telefon konuşmasının ayrıntılarını aktardıktansonra yanımızdan ayrıldı ve giderken, burjuvaların karşısındabağımsızlık taslayan ve yetki ilkesini tekrar kendi aralarındakuran demokrat "işçi"ler gibi, geç kalırsa kapı görevlisiylearabacının kızabileceğini söylemek isteyerek, ekledi: "Şeflerimyüzünden hemen fırlıyorum."

Albertine'in arkadaşları bir süreliğine gitmişlerdi. Ben dearkadaşımı eğlendirmek istiyordum. Kendisi öğleden sonralarınısırf benimle birlikte Balbec'te geçirmekten mutluluk duyacak olsabile, ben mutluluğa asla bütünüyle sahip olunamayacağını ve


292

henüz bu eksikliğin, mutluluğu veren değil, yaşayan kişidenkaynaklandığının keşfedilmediği (bazılarının hiç ötesinegeçmediği) yaşta olan Albertine'in, hayal kırıklığının nedeninibende arayabileceğini biliyordum. Hayal kırıklığını, benimtarafımdan ayarlanan ve bir yandan ikimizin baş başa birlikteolmamıza fırsat vermeyip bir yandan da onun Casino'da vemendirekte bensiz bulunmasını engelleyecek koşullarayormasını tercih ediyordum. Bu yüzden de, o gün benimlebirlikte, Saint-Loup'yu ziyaret etmek için gittiğim Doncieres'egelmesini rica etmiştim. Yine onu meşgul etmek amacıyla, birzamanlar başlamış olduğu resim çalışmalarına tekrarkoyulmasını tavsiye ediyordum. Çalışırken mutlu olupolmadığını düşünmeye fırsat bulamazdı. Arasıra onuVerdurin'lere ve Cambremer'lere akşam yemeğine de götürmeyiisterdim; şüphesiz her iki aile de, benim tanıştırdığım bir arkadaşıseve seve ağırlarlardı, ama önce, Mme Putbus'ün La Raspeliere'ehenüz gelmediğinden emin olmam gerekiyordu. Bunu ancakoraya giderek öğrenebilirdim; Albertine'in, iki gün sonrateyzesiyle birlikte yakınlarda bir yere gitmesi gerektiğini öncedenbildiğim için de, bunu fırsat bilip Mme Verdurin'e bir telgrafçekerek çarşamba günü beni kabul edip edemeyeceğinisormuştum. Mme Putbus oradaysa, oda hizmetçisini görmeyeçalışacak, Balbec'e gelme ihtimalinin olup olmadığını, varsagününü öğrenecektim ki, o gün Albertine'i uzakta bir yeregötürebileyim. Mahallî demiryolu, büyükannemleyolculuğumuz sırasında olmayan yeni bir kıvrım çiziyordu şimdive önemli trenlerin, örneğin benim Paris'ten Saint-Loup'yugörmeye gelirken ve dönerken bindiğim ekspresin kalktığıDoncieres-la-Goupil garından geçiyordu. Yağışlı hava yüzünden,Grand-Hotel'in arabası Albertine'le beni Balbec-Sahil istasyonunagötürmüştü.

Küçük tren henüz gelmemişti, ama geride bıraktığı aylak ve ağır


293

duman sorgucu, pek hareketli olmayan bir bulut gibi kendibaşına hareket etmek zorunda kalmıştı ve Criquetot falezininyeşil yamaçlarını yavaş yavaş tırmandığı görülüyordu.Dumandan sorgucun kestirmeden yukarı çıkarak önüne geçtiğitren de nihayet göründü, ağır ağır gelmekteydi. Trene binecekolan yolcular, yer açmak için kenara çekildiler, ama aceleetmiyorlardı, çünkü kalender, neredeyse insani bir araçla karşıkarşıya olduklarını biliyorlardı; bir aceminin bisikleti gibi,istasyon şefinin hoşgörülü işaretleriyle, makinistin güçlühimayesi altında idare edilen trenin kimseye çarpma ihtimaliyoktu, istendiği yerde dururdu.

Verdurin'lerin telefonunun nedeni, çekmiş olduğum telgraftı;şanslı sayılırdım, çünkü ben bunun farkında olmasam da,çarşamba günleri (iki gün sonrası çarşambaya rastlıyordu), MmeVerdurin'in, Paris'te olduğu gibi La Raspeliere'de de kalabalıkakşam yemeği günüydü. Mme Verdurin "akşam yemeği daveti"vermezdi, onun "çarşambaları" vardı. Çarşambalar birer sanateseriydi. Çarşambalarının hiçbir yerde bir eşi daha olmadığınıbildiği halde, Mme Verdurin çarşambaları arasında küçük farklarbulurdu. "Bu son çarşamba, bir öncekinden sönüktü," derdi."Ama bir daha seferki, zannediyorum bugüne kadardüzenlediğim en başarılı çarşamba olacak." Hattâ bazen şöyle biritirafta bulunacak kadar ileri giderdi: "Bu çarşamba, ötekilerinşânına yakışmıyordu. Buna karşılık, bir sonrakinde size kocamanbir sürpriz hazırlıyorum." Paris'te, mevsimin son haftalarında,sayfiyeye gitmeden önce, Patroniçe çarşambaların sona erdiğiniduyururdu. Müritleri teşvik etmenin bir yoluydu bu. "Üççarşamba kaldı, sadece iki çarşamba kaldı," derdi, dünyanın sonugelmişçesine. "Haftaya çarşamba, kapanışa gelmeyi ihmaletmeyin sakın." Ama bu, sahte bir kapanıştı, Mme Verdurin songün, şöyle bir duyuruda bulunurdu: "Resmi olarak bundan başkaçarşamba olmayacak. Bu yılın son çarşambasıydı bu. Ama ben


294

haftaya çarşamba da burada olacağım. Kendi aramızda birçarşamba yaparız; kimbilir, belki bu samimi çarşambalar daha dahoş olur." La Raspeliere'de çarşambalar mecburen sınırlıydı vekısa bir süreliğine tatile gelmiş olan arkadaşlarına rastladıklarında,hangi gün olursa olsun kendisini davet ettiklerinden, aşağıyukarı her gün çarşambaydı. "Davetlilerin isimlerini pekhatırlamıyorum, ama saygıdeğer Camembert Markizi'nin oradaolacağını biliyorum," demişti asansörcü çocuk; Cambremer'lereilişkin tartışmalarımız, hafızasında eski kelimenin yerini kesinolarak alamamıştı, bu zor ismi hatırlamaya çalıştığında, eskidenberi bildiği kelimenin tanıdık, anlam yüklü heceleri, gençhizmetkârın imdadına koşuyor ve derhal onun tarafından tercihedilip tekrar benimseniyordu; tembellikten, söküp atılamayanköklü bir alışkanlık olduğu için değil de, mantık ve sarahatihtiyaçlarını karşıladıkları için.

Albertine'i yol boyunca öpebileceğim boş bir vagon bulabilmekiçin acele ettik. Bulamayınca, yüzü çok iri, çirkin ve yaşlı, ifadesierkeksi, son derece şık giyimli, Revue des Deux Mondes'uokumakta olan bir hanımın bulunduğu bir kompartımana girdik.Bütün bayağılığına rağmen, iddialı tavırları olan bu kadının hangisosyal tabakadan olduğunu merak ettim; hiç tereddütsüz, büyükbir randevuevinin işletmecisi, seyahate çıkmış bir çaça olduğunahükmettim. Yüzüyle, tavırlarıyla, bunu ilan eder gibiydi. Yalnız,o güne kadar, bu tür kadınların Revue des Deux Mondes'uokuduğunu hiç bilmiyordum. Albertine gülümseyip göz kırparakkadını gösterdi bana. Hanımın çok vakur bir havası vardı;benimse, ertesi gün, küçük demiryolunun son durağındaki ünlüMme Verdurin'e davetli olduğumun, aradaki bir istasyonda,Robert de Saint-Loup'nun beni beklediğinin ve biraz ötedekiFeterne'e, kalmaya gitsem, Mme de Cambremer'in çok memnunolacağının bilinciyle, özenli kıyafeti, şapkasının tüyleri ve Revuedes Deux Mondes'u sayesinde, benden daha önemli bir şahsiyet


295

olduğunu zanneden bu saygıdeğer hanıma baktıkça, gözlerimalayla parlıyordu. Hanımefendinin M. Nissim Bernard'dan çokdaha uzun süre trende kalmayacağını, en azından Toutainville'deineceğini umuyordum, ama öyle olmadı. Tren Egreville'dedurduğunda, hanım yerinde oturmaya devam etti. Aynı şekilde,Montmartin-sur-Mer'de, Parville-la-Bingard'da, Incarville'de deyerinden kalkmadı; öyle ki, tren, Doncieres'den önceki sonistasyon olan Saint-Frichoux'yu da geçtiğinde, hanımaaldırmadan Albertine'e sarıldım. Doncieres'e vardığımızda, Saint-Loup garda beni bekliyordu; dediğine göre, gelmesi pek zorolmuştu, çünkü teyzesinde kaldığından, telgrafımı son dakikadaalmıştı ve önceden vaktini ayarlamadığı için de, bana ancak birsaatini ayırabilecekti. Ne var ki bu bir saat, bana fazlasıyla uzungeldi, çünkü daha vagondan indiğimiz andan itibaren, Albertinebir tek Saint-Loup'yla ilgilenir oldu. Benimle konuşmuyor,kendisine bir şey söylediğimde zor cevap veriyordu, onayaklaştığımda, itti beni. Buna karşılık Robert'e o kışkırtıcıkahkahasıyla gülüyor, hararetle konuşuyor, köpeğiyle oynuyorve hayvanı kızdırma pahasına da olsa, efendisine mahsussürtünüyordu. Albertine'in, kendisini öpmeme ilk izin verdiğigün, onda böylesine bir değişimi yaratmış ve benim işimi buderece kolaylaştırmış olan o meçhul baştan çıkarıcıyı düşünüpminnetle gülümsediğimi hatırladım. Şimdi onu düşününcedehşete kapılıyordum. Robert, Albertine'e karşı ilgisiz olmadığımıfarketmiş olacak ki, cilvelerine karşılık vermedi, bu da Albertine'inbana kızmasına yol açtı; ardından, Robert benimle sanki ikimizyalnızmışız gibi konuşunca, bunu fark eden Albertine'ingözünde itibarım arttı. Robert, Doncieres'de kaldığımda her gecebirlikte yemek yediğimiz arkadaşlarından hâlâ orada olanlarıaramak isteyip istemediğimi sordu. Başkalarında eleştirdiğitürden sinir bozucu bir iddiaya kendisi girişip, "Madem onlarıtekrar görmek istemiyorsun, ne diye öyle ısrarla gönüllerini


296

fethetmeye çalıştın?" diyordu; önerisini, hem Albertine'denuzaklaşmaya cesaret edemediğim, hem de artık onlardan kopmuşolduğum için, kabul etmedim. Onlardan, yani kendimdenkopmuştum. Bu hayattaki benliğimize benzer bir benliğe sahipolacağımız, sonraki bir hayatın var olmasını hararetle arzularız.Ama sonraki bir hayata uzanmadan, daha şimdiki hayatımızdabile, birkaç yılın sonunda, sonsuza dek korumak istediğimiz eskibenliğimize ihanet ettiğimizi düşünmeyiz. Ölümün bizi,yaşadığımız süre boyunca meydana gelen değişikliklerden dahafazla değiştirmeyeceğini farzetsek bile, bu sonraki hayatta eskibenliğimize rastlasak, ona, eskiden ilişkide olduğumuz, amauzun süredir görmediğimiz birisiymiş gibi –örneğin Saint-Loup'nun, her akşam Le Faisan Dore'de buluşmaktan büyük zevkduyduğum, ama konuşmaları şimdi bende ancak bıkkınlık vesıkıntı yaratabilecek arkadaşları gibi– sırt çevirirdik. Bu açıdan vedaha önce orada hoşlanmış olduğum şeyi tekrar aramakistemediğim için, Doncieres'de bir gezinti, bana, cennete varışınhabercisi gibi gelebilirdi. Cennetin, daha doğrusu art arda birçokcennetin hayalini çok kurarız, ama bunların hepsi, daha bizölmeden önce bile, kayıp cennetler, içinde kendimizi kaybolmuşhissedeceğimiz cennetler haline gelirler.

Robert bizi gara bıraktı. "Ama yaklaşık bir saat kadar beklemengerekebilir," dedi. "Eğer vaktini burada geçirirsen, birazdanCharlus Dayımı görürsün herhalde, seninkinden on dakika öncekalkacak olan Paris trenine binecek. Ben daha önce vedalaştımkendisiyle, çünkü treninin kalkış saatinden önce dönmüş olmamgerekiyor. O sırada senin telgrafını henüz almamış olduğum için,senden bahsedemedim kendisine." Saint-Loup bizden ayrıldıktansonra Albertine'e sitem ettiğimde, tren dururken benim onunüzerine eğilmiş, kolumu da beline dolamış olduğumu Robertgörmüşse, bundan çıkarabileceği sonuçları silmek için bana karşısoğuk davrandığını söyledi. Robert gerçekten de duruşumu


297

görmüş (ben farketmemiştim, farketsem, Albertine'in yanındadaha edepli dururdum), bir fırsat bulup kulağıma şu sözlerifısıldamıştı: "Bana sözünü ettiğin, Mlle de Stermaria'nıntavırlarını beğenmedikleri için onunla görüşmek istemeyen oukala kızlardan biri mi bu?" Gerçekten de, Paris'ten Robert'iziyarete, Doncieres'e gittiğimde, Balbec'ten söz ettiğimiz sırada,Albertine'le ne yapsam faydası olmadığını, faziletin timsaliolduğunu söylemiştim ve samimiydim de. Bunun yanlışolduğunu kendi kendime çoktan öğrendiğimden beri de,Robert'in doğru olduğuna inanmasını daha da çok istiyordum.Robert'e Albertine'i sevdiğimi söylemem yeterli olurdu. Robert,arkadaşlarına, kendileri acı çekiyormuşçasına hissedecekleri birıstırabı yaşatmamak için, bir zevkten kendilerini mahrumedebilen insanlardandı. "Evet, çocuk gibidir. Peki onunla ilgili birşey biliyor musun?" diye ekledim endişeyle. "Hayır, yalnız siziâşıklar gibi bir pozda gördüm, o kadar."

"Davranışınızın hiçbir şeyi sildiği falan yoktu," dedimAlbertine'e, Saint-Loup bizden ayrıldıktan sonra. "Doğru,beceriksizce davrandım, sizi üzdüm, ben sizden de çok üzüldümbu duruma. Göreceksiniz, bir daha hiç böyle davranmayacağım,özür dilerim," dedi, hüzünlü bir tavırla elini uzatarak. O esnada,oturmakta olduğumuz bekleme salonunun karşı tarafından,biraz gerisinde bavullarını taşıyan bir hizmetkârla, M. deCharlus'ün ağır adımlarla geçtiğini gördüm.

Baronu sadece gece davetlerinde, üzerinde siyah, daracık birfrakla, kıpırtısız, gururlu duruşu, hoşa gitme hevesi vekonuşmasının yaylım ateşiyle dimdik bir doğrultuda gördüğümParis'te, ne kadar yaşlanmış olduğunu farketmiyordum. Oysaşimdi, kendisini daha şişman gösteren, açık renk bir yolkıyafetiyle, irileşen göbeği ve neredeyse sembolik poposuyla, ikiyana sallanarak yürürken, zalim günışığı, lambaların ışığında


298

henüz genç bir insanın körpe teni gibi görünen her şeyiayrıştırıyor, dudaklarda ruja, burnun ucunda cilt kremiylepudraya, kır düşmüş saçlarla tezat teşkil eden abanoz karasıbıyıkta siyah boyaya dönüştürüyordu.

Bir yandan trene yetişeceği için sözü uzatmadan baronlakonuşurken, bir yandan da gecikmeyeceğimi işaret etmek içinAlbertine'in bulunduğu vagona bakıyordum. Başımı M. deCharlus'e çevirdiğimde, benden, karşıki peronda, sanki bizimtrene binecekmiş gibi, ama ters yönde, Balbec'ten gelen treninyönünde duran ve akrabası olan bir askeri çağırmamı rica etti."Alayın bandosunda çalıyor," dedi M. de Charlus. "Siz epeyce gençolma şansına sahipsiniz, bense maalesef yolu geçmezahmetinden beni kurtarmanız söz konusu olacak kadaryaşlıyım... " Gösterdiği askerin yanına gitmeyi görev bildim,gerçekten de yakasında, bandoda olduğunu gösteren lirler işliydi.Ama tam götürdüğüm mesajı iletecekken, karşımdakinin,amcamın uşağının oğlu, bana onca şey hatırlatan Morelolduğunu görünce müthiş şaşırdım ve doğrusu sevindim de.Hatıralar, M. de Charlus'ün mesajını unutturdu bana. "Nasıl olur,siz Doncieres'de misiniz?" - "Evet, bandoya verdiler beni, topçubataryalarının hizmetine." Ama bu cevabı soğuk ve kibirli birtavırla verdi. Tam bir "gösteriş budalası" olmuştu ve belli ki benigörmek, kendisine babasının mesleğini hatırlattığından, pek hoşbir şey değildi onun için. Birdenbire M. de Charlus üzerimizeatıldı. Gecikmemden ötürü sabırsızlanmıştı anlaşılan. "Bu akşambiraz müzik dinlemek istiyorum," dedi Morel'e, hiçbir girişyapmadan, "gecesine 500 frank veririm, bandoda arkadaşlarınızvarsa, ilgilenen olabilir belki aralarında." M. de Charlus'ünküstahlığını ne kadar iyi bilsem de, genç dostuna iyi günler biledilememesine çok şaşırdım. Zaten baron bana düşünme fırsatı dabırakmadı. Sevecenlikle elini uzatıp, "Hoşça kalın azizim," dedi,orada durmamın gereği olmadığını belirtmek üzere. Ben de zaten


299

sevgili Albertine'imi fazlasıyla uzun bir süre yalnız bırakmıştım.Vagona bindiğimde, "Biliyor musunuz?" dedim. "Sayfiyehayatıyla seyahat sayesinde, dünya denen tiyatroda, dekorsayısının oyuncu sayısından, oyuncu sayısının da 'durum'sayısından az olduğunu anlıyorum." - "Ne bakımdan öylesöylüyorsunuz?" - "Çünkü biraz önce M. de Charlus, ona birarkadaşını göndermemi rica etti, ben de o anda, şu perondabunun, kendi arkadaşlarımdan biri olduğunu farkettim." Ama biryandan bunları söylerken, bir yandan da, baronun, daha önceaklıma gelmeyen toplumsal uçurumu nasıl aşabildiğinidüşünüyordum. İlk aklıma gelen, kızı, hatırlanacağı üzere, gençkemancıya vurulmuş gibi görünen Jupien aracılığıyla tanışmışolabilecekleriydi. Bu arada beni en çok şaşırtan, beş dakika sonraParis'e gidecek olan baronun, müzik dinlemek istemesiydi. AmaJupien'in kızının hatırası kafamda tekrar canlandığında, gerçekhayalperestliğe varabilsek "tanışma"ların, hayatın önemli birbölümünü oluşturabileceğini düşünüyordum ki, birdenbirezihnimde bir şimşek çaktı ve ne kadar saf olduğumu anladım. NeM. de Charlus Morel'i, ne de Morel M. de Charlus'ü zerrecetanımıyorlardı; gözünü kamaştıran bu askerden, omzundakilirlerden başka şey taşımadığı halde çekinmiş olan baron,heyecana kapılarak, benim tanıyabileceğimi aklından bilegeçirmediği bu şahsı kendisine getirmemi istemişti. Ne olursaolsun, 500 franklık teklif, Morel için önceden herhangi birtanışıklığın olmamasını telafi etmiş olacak ki, ikisi, bizim treninyanı başında durduklarını farketmeden sohbete devametmekteydiler. M. de Charlus'ün Morel'le benim yanıma gelişinihatırladığımda, kimi akrabalarının sokakta bir kadını ayartışlarıylaaralarındaki benzerliği farkettim. Bir tek göz dikilen kişinincinsiyeti değişmişti. Belli bir yaştan sonra, benliğimizde farklıgelişimler olsa da, kendimize daha çok benzedikçe, ailevi özelliklerde iyice belirginleşir. Çünkü tabiat, dokuduğu halının deseninde


300

uyumu gözetmekle birlikte, nakşettiği figürlerin farklılığısayesinde bütünün tekdüzeliğini kırar.

Ayrıca, M. de Charlus'ün kemancıyı süzüşünde gözlenen kibir,bakış açımıza göre değişir. Duruma göz yuman sosyetemensuplarının dörtte üçü bu kibri fark eder, birkaç yıl sonrabaronu gözetim altında tutan emniyet müdürü ise, farketmezdi.

"Paris treninin kalkış düdüğü çaldı efendim," dedi, baronunbavullarını taşıyan görevli. "Ben o trene binmiyorum ki, onlarınhepsini emanete bırakıverin," dedi M. de Charlus, görevliye yirmifrank vererek; adam bu yüz seksen derecelik dönüşten ötürüşaşkın, bahşişten ötürü de sevinç içindeydi. Baronun cömertliği,derhal bir çiçek satıcısını harekete geçirdi. "Karanfil alın, şu güzelgülü alın beyefendiciğim, uğur getirir size." M. de Charlussabırsızlıkla iki frank uzatınca kadın hayır dualarıyla birliktetekrar çiçeklerini sundu. "Aman Tanrım, şu kadın bizi rahatbıraksa ya," dedi M. de Charlus, alaylı, sızlanan, sıkkın bir tonda,yardım istemekten haz duyduğu Morel'e hitaben, "birbirimizesöyleyeceklerimiz zaten epeyce zor." M. de Charlus belki gargörevlisi henüz uzaklaşmamış olduğu için kalabalık bir seyircitopluluğunun hazır bulunmasını istemiyordu, belki de bu aracümleler, kibirli çekingenliğine, randevu isteğini dolaylı yoldanbelirtmesine bir fırsat sağlıyordu. Müzisyen, belirgin, buyurganve kararlı bir tavırla çiçekçiye dönerek elini kaldırdı; bu hareketlehem çiçeklerini istemediklerini, hem de bir an önce çekipgitmesinin iyi olacağını belirtiyordu. M. de Charlus, bu otoriter veerkeksi hareketin, fazlasıyla ağır, fazlasıyla kaba gelmesibeklenebilecek zarif el tarafından, henüz sakalı bile çıkmamış buyeniyetmeye, Golyat'a karşı çarpışabilecek, genç bir Davud havasıveren bir kesinlik ve esneklikle gerçekleştirilişini hayranlıklaizledi. Baronun hayranlığına, elinde olmadan, bir çocukta,yaşından beklenmeyecek bir ciddiyet ifadesi gördüğümüzde


301

dudaklarımıza yerleşen gülümseme eşlik ediyordu. "İşteseyahatlerimde yanımda olmasını, işlerimde bana yardımetmesini isteyeceğim biri. Hayatımı nasıl da kolaylaştırırdı!" dediM. de Charlus kendi kendine.

Paris treni (baron binmeden) kalktı. Sonra Albertine'le birlikte,M. de Charlus'le Morel'in akıbetini öğrenemeden, kendi trenimizebindik. "Bundan böyle birbirimize hiç kızmayalım artık, sizdentekrar özür dilerim," dedi Albertine, Saint-Loup olayına değinerek."Birbirimize karşı hep sevecen olalım," dedi şefkatle. "ArkadaşınızSaint-Loup'ya gelince, ona karşı en ufak bir ilgi duyduğumusanıyorsanız, yanılıyorsunuz. Kendisinde hoşuma giden tek şey,sizi çok seviyormuş gibi görünmesi." - "Çok iyi çocuktur," dedim,Albertine'den başka kiminle olsam değineceğim, Robert'ebeslediğim dostluktan kaynaklanan birtakım hayaliüstünlüklerden söz etmemeye özen göstererek. "Çok hoş, açıksözlü, samimi, vefalı, her konuda güvenilebilecek bir insandır."Bu sözleri söylerken, kıskançlığım beni, Saint-Loup konusundasadece gerçekleri dile getirmeye zorluyordu, ama söylediklerimgerçekti. Bu gerçek, ben henüz Robert'i tanımazken, çok farklı,kibirli biri olarak hayal ederken, "Büyük bir soylu olduğu içinbeğeniliyor," diye düşündüğüm sırada, Mme de Villeparisis'ninonu bana tarif etmek için kullandığı ifadelerin tıpatıp aynılarıyladile geliyordu. Aynı şekilde Mme de Villeparisis, yeğenininbenimle tanışmaktan büyük mutluluk duyacağını söylediğindede, kendisini otelin önünde, elinde dizginlerle gördükten sonra,teyzesinin sözlerinin, benim gururumu okşamak için söylenmiş,beylik sosyete konuşmaları olduğunu düşünmüştüm. Dahasonra, markizin bu sözleri içtenlikle, benim ilgi alanlarımı,kitaplara düşkünlüğümü düşünerek, Saint-Loup'nun da aynışeylerden hoşlandığını bilerek söylediğini anlamıştım; ben deileride, Robert'in atalarından, Özdeyişler'in yazarı LaRochefoucauld'yla ilgili, tarihî bir araştırma yapan ve Robert'e


302

danışmak isteyen birisine, içtenlikle, arkadaşımın bundan büyükmutluluk duyacağını söyleyecektim. Çünkü Robert'i tanımayıöğrenmiştim. Ama onu ilk gördüğümde, benimkine benzer birzekânın, kıyafet ve davranış bakımından böylesine bir zarafetlesarmalanabileceğine inanamamıştım. Dış görünüşüne bakıp,onun başka türden bir yaratık olduğuna hükmetmiştim. Benimbir zamanlar düşündüklerimi şimdi, belki biraz da, Saint-Loupbana iyilik etmek niyetiyle kendisine karşı gayet soğukdavrandığı için, Albertine bana söylüyordu: "Ya! Bu kadar samimidemek! Dikkat ediyorum da, Saint-Germain muhitindeninsanlarda, akla gelebilecek bütün meziyetler bulunuyor." OysaSaint-Loup'nun, mevkiinden sıyrılarak meziyetlerini gözleriminönüne serdiği bütün bu yıllar boyunca, Saint-Germain muhitineait olduğunu bir kez olsun düşünmemiştim. İnsanlarıgözlemlerken, sıradan sosyal ilişkilere oranla dostlukta çok dahaçarpıcı olan farklı bir bakış açısı, aşkta iyice belirgindir; arzu, enküçük soğukluk emarelerini öyle muazzam bir ölçekte gösterir,öyle boyutlara getirir ki, Saint-Loup'da ilk bakışta görülensoğukluk belirtilerinden çok daha azı, başlangıçta Albertine'inbeni küçümsediğini zannetmeme, kız arkadaşlarını olağanüstü,insanüstü varlıklar olarak hayal etmeme ve Elstir'in, tıpkı Mme deVilleparisis'nin Saint-Loup'dan söz ederkenki duygularıyla,küçük çeteyle ilgili olarak, "İyi kızlardır," demesini, güzelliğe vezarafete duyulan hoşgörüye yormama yetmişti. Oysa Albertine,"Her neyse, ister samimi olsun, ister olmasın, bizim aramıza nifaksoktuğuna göre, bir daha kendisini görmem umarım. Bundanböyle birbirimize hiç kızmayalım. Hiç hoş bir şey değil,"dediğinde, Elstir'in yargısının tıpatıp aynısı, benim dedudaklarımdan rahatlıkla çıkabilirdi. Albertine Saint-Loup'yuarzuluyormuş gibi göründüğünden, kadınlardan hoşlandığıdüşüncesinden bir süreliğine kurtulmuş sayıyordum kendimi;bu ikisi, birbiriyle bağdaşması imkânsız şeylermiş gibi geliyordu


303

bana. Albertine'in, kendisini adeta başka birisine, yağmurlugünlerin yorulmaz gezginine dönüştüren, şu esnada giysileriniyağmurdan korumaktan çok, kendisi tarafından ıslatılıp, sankiarkadaşımın kalıbını bir heykeltıraşa sunmak amacıyla bedenineyapışmış gibi görünen, esnek, gri yağmurluğunu görünce,arzulanan göğsü kıskançlıkla saran tüniği sertçe çıkarıpAlbertine'i kendime çektim ve

Sen, kaygısız seyyah, peki sen istemez miydin,Başını omzuma koymak, dalıp gitmek rüyaya?

diyerek başını ellerimin arasına alıp, alacakaranlıkta, uzaktakimavimsi, birbirine paralel dağ sıralarının sınırladığı ufka kadaruzanan, sular altındaki, engin, suskun çayırları gösterdim ona.

İki gün sonra, meşhur çarşamba günü, Balbec'ten bindiğimaynı mahalli trende, La Raspeliere'e akşam yemeğine giderken,Mme Verdurin'le tekrar telefonlaşmamız sonucu Cottard'labuluşacağımı öğrendiğim Graincourt-Saint-Vast istasyonundadoktoru kaçırma telaşı içindeydim. Cottard da benimle aynı trenebinecek ve La Raspeliere'den istasyona gönderilen arabalarabinmek için nerede inmem gerektiğini gösterecekti bana. Tren,Doncieres'den sonraki ilk istasyon olan Graincourt'da sadece biriki dakika durduğu için de, Cottard'ı göremem veya o benigöremez korkusuyla, önceden kapının önüne dikilmiştim.Korkularım tamamen boşmuş! Küçük kabilenin, bütün"müdavim"leri nasıl aynı kalıba göre biçimlendirdiğinifarketmemiştim; bunlar, özellikle şık akşam yemeği kıyafetleriyleperonda beklerken, kendilerine has güvenli, zarif ve teklifsiztavırlarıyla, sıkışık saflar halindeki halktan yolcuların üzerinden,dikkati durduran hiçbir şeyin bulunmadığı boş bir alanı tarar gibi


304

aşan bakışlarıyla, trene daha önceki bir istasyonda binmiş birmüdavimi bekleyen ve az sonra girişecekleri sohbetindüşüncesiyle şimdiden ışıldayan gözleriyle, derhal kendilerinibelli ediyorlardı. Birlikte yenilen akşam yemekleri sayesinde buküçük topluluğun üyelerine damgasını vuran seçilmişlikbelirtisi, kendilerini sadece kalabalık ve toplu haldebulunduklarında, donuk simalarında Verdurin'lere ilişkinherhangi bir kavram veya günün birinde La Raspeliere'de akşamyemeğine katılma umudu okunmayan yolcular sürüsünün –Brichot'nun deyimiyle "pecus"un[20]– ortasında göz alıcı bir lekeoluşturdukları sırada sivriltmezdi. Aslında, duyduğuma göre bendoğmadan önce, uzaklığını abartmama yol açacak kadar eski vebelirsiz bir tarihten beri yemek davetlerine katılmaya devametmelerine şaşırdığım bu müritlerin adlarını duysalar, halktanyolcular –kimilerinin kazanmış olduğu üne rağmen– benim kadarilgilenmezlerdi. Bu müritlerin hem hayatta, hem de gayet sağlıklıolmalarıyla, onca dostun ölümü arasındaki çelişkinin banaverdiği his, gazetede "son haberler" bölümünde, hiçbeklemediğimiz bir haberi, örneğin bilmediğimiz sebeplerinsonucu olduğu için bize beklenmedik gelen, vakitsiz bir ölümhaberini okuduğumuzda yaşadığımız histi. Ölümün bütüninsanları eşit biçimde vurmadığı, kabaran bir dalganın, trajikyükselişi sırasında, aynı hizada bulunan hayatlardan sadece birinisöndürdüğü, arkadan gelen dalgalarınsa aynı hizadaki öbürhayatları uzun yıllar boyunca esirgeyeceği hissidir bu.Gazetelerdeki ölüm haberlerine has bu şaşırtıcılığın sebebinin,görünmez biçimde ortada dolaşan ölümlerin çeşitliliği olduğunuileride göreceğiz. Ayrıca, zamanın, hem en bayağı sohbetlerle birarada bulunması mümkün olan gerçek yetenekleri ortayaçıkardığını, kabul ettirdiğini, hem de, çocukken hayalimizdebirkaç ünlü ihtiyara ayrılmış olan, yıllar sonra, onlarınçömezlerinin birer usta sıfatıyla, bir zamanlar kendi duydukları


305

saygı ve korkuyu başkalarında uyandırarak işgal edeceklerini hiçdüşünmediğimiz yüksek mevkilere, vasat kişileri degetirebildiğini görüyordum. Ama müritlerin adları "pecus"tarafından bilinmese de, onlar görünümleriyle kendilerini belliediyorlardı. Trende bile (her biri gün içinde çeşitli şeyler yaptıktansonra talih onları bir araya getirdiğinde), bir sonraki istasyondatoplayacakları tek bir kişi kalmışken, toplu halde bulundukları,heykeltıraş Ski'nin dirseğiyle ve Cottard'ın bayrak işlevi gören LeTemps'ıyla diğerlerinden ayrılan vagon, ta uzaktan, lüks birkompartıman gibi parıldıyor, gerekli istasyonda, sona kalmışarkadaşlarını da topluyordu. Bu beklenen işaretleri kaçırabilecektek kişi, yarı kör olduğu için, Brichot'ydu. Bu nedenle de,müdavimlerden biri, gözcülük görevini seve seve üstlenir,Brichot'nun hasır şapkası, yeşil şemsiyesi ve mavi gözlüğügörünür görünmez, usulca, vakit kaybetmeden, kendisiniseçkinlerin kompartımanına götürürdü. Dolayısıyla, müritlerdenbirinin yolda diğerleriyle buluşmamış olmasının, felekten bir günçaldığına ya da "trenle" gelmemiş olduğuna dair şüpheleruyandırmaması mümkün değildi. Bazen bunun tam tersi olurdu:Öğleden sonra epeyce uzak bir yere gitmesi gerekmiş olan birmürit, grupla buluşuncaya kadar, yolun bir kısmını tek başınakatetmek zorunda kalırdı; ama bu şekilde tek başına, türünün tekörneği olarak seyahat ettiği sırada bile, genellikle dikkati çekmeyibaşarırdı.

Karşısındaki sırada oturan kişi, yöneldiği Gelecek sayesindeonu ayırt eder, "Bir şahsiyet olmalı bu," diye düşünür, Cottard'ınveya heykeltıraş Ski'nin fötr şapkasının etrafında belli belirsiz birhalenin varlığını sezer ve bir sonraki istasyonda, şık bir kalabalık,eğer varış noktasına gelmişlerse, kapıda müridi karşılayıpbekleyen arabalardan birine yöneldiğinde, Doville' deki görevlitarafından yerlere kadar eğilerek selamlandığında, ya da, aradakibir istasyona gelmişlerse, kompartımana doluştuğunda, pek


306

şaşırmazdı. Benim pencereden yaptığım işaretleri gören Cottard'ınbaşını çektiği ve birçoğu son dakikada, tam tren kalkmaküzereyken gelmiş olan topluluk da, koşar adım gelip benimbulunduğum vagona doluştu. Bu müritlerden biri olan Brichot,kimilerinin devamsızlığa başladığı bu son yıllarda, daha da sadıkbir müdavim olmuştu. Gözlerinin giderek kötüleşmesi, Paris'tebile gece çalışmalarını azaltmak zorunda bırakmıştı kendisini.Ayrıca, Alman tarzı bilimsel doğruluk fikirlerinin hümanizmeağır basmaya başladığı Yeni Sorbonne'dan da pek hoşlanmıyordu.Şimdilerde, çalışmalarını, dersiyle ve sınav jürileriyle sınırlıyordu;bu yüzden de sosyete hayatına, yani Verdurin'lerin gecedavetlerine veya arasıra müritlerden birinin, heyecan içindetitreyerek Verdurin'ler onuruna verdiği davetlere' çok daha fazlavakit ayırabiliyordu. Şurası bir gerçek ki, çalışmaların artıkyapamadığını, aşk iki kere neredeyse başarmış, Brichot'nunküçük kabileden ayrılmasına ramak kalmıştı. Ama "tehlikelerekarşı tetikte" duran ve salonunun menfaati açısından bualışkanlığı edinip sonunda bu tür dramlardan ve uygulamalardançıkar gütmeyen bir haz da almaya başlamış olan Mme Verdurin,kendi deyimiyle "meseleleri hale yola sokmayı" ve "yaraya tuzbasmayı" bilerek, Brichot'yla tehlikeli kadının arasını, bir dahadüzelmeyecek biçimde açmıştı. Tehlikeli kadınlardan birindebunu başarması iyice kolay olmuştu, çünkü kadın Brichot'nunçamaşırcısıydı ve profesörün beşinci kattaki dairesine istediği gibigirip çıkan, beş kat merdiveni çıkmaya tenezzül ettiğinde,profesörün gururdan kıpkırmızı kesilmesine yol açan MmeVerdurin, sözü bile edilmeye değmeyecek bu kadını kapı dışarıedivermişti. "Nasıl olur," demişti Patroniçe, Brichot'ya, "benimgibi bir kadın evinize gelerek sizi şereflendiriyor ve siz böyle biryaratığı evinize kabul ediyorsunuz, öyle mi?" Brichot, MmeVerdurin'in, yaşlılığını sefalete gömülerek geçirmesiniengellemekle kendisine yaptığı iyiliği asla unutmamış, ona


307

giderek daha çok bağlanmıştı; buna karşılık, Patroniçe,profesörün sevgisindeki canlanmaya rağmen, belki de buyüzden, fazlasıyla uysal olan, itaatinden peşinen emin olduğu bumüridinden sıkılmaya başlamıştı. Yine de Verdurin'lerlesamimiyeti, Brichot'ya, Sorbonne'daki bütün meslektaşlarıarasında sivrilmesini sağlayan bir ihtişam kazandırıyordu.Brichot'nun, kendilerinin asla çağrılmayacağı akşam yemeğidavetlerini anlatması, Edebiyat Fakültesi'ndeki diğer kürsüsahiplerinin yeteneğini takdir ettikleri, ama dikkatini çekmeleriihtimal dışı olan bir yazarın, bir dergide Brichot'ya değinmesi yada ünlü bir ressamın yaptığı, Louvre'un yıllık sergisinde yer alanbir portresi, son olarak da, sosyete mensubu felsefecinin şıklığı,meslektaşlarının gözünü kamaştırırdı; başlangıçta derbederliksandıkları, ancak Brichot, silindir şapkanın bir ziyaret sırasındarahatlıkla yere bırakılabileceğini, ne kadar şık bir davet olursaolsun, sayfiyedeki akşam yemeklerine silindir şapkaylagidilemeyeceğini, onun yerine, smokinle de pekâlâ kullanılabilenfötr şapka takılması gerektiğini kendilerine iyi niyetleaçıkladıktan sonra kavradıkları bir şıklıktı bu. Küçük topluluğunvagona doluştuğu ilk bir iki dakika boyunca, Cottard'lakonuşamadım bile, çünkü doktor, treni kaçırmamak için koşmuşolmaktan çok, böyle ucu ucuna yakalamış olmanın heyecanıyla,soluk soluğaydı. Bu olay ona bir başarının sevincinden defazlasını, neredeyse neşeli bir güldürünün coşkusunuyaşatmaktaydı. "Müthiş bir şey!" dedi kendine geldiğinde. "Birsaniye daha gecikseydik, kaçıracaktık! Kıl payıyla yetişmek diyebuna derim ben!" diye ekledi göz kırparak; deyimin yerinde olupolmadığım sormak amacıyla değil de, bir tatmin duygusuyla,çünkü artık kendine güveni tamdı. Nihayet beni küçük kabilenindiğer üyelerine takdim edebildi. Hemen hepsinin, Paris'te smokinadı verilen kıyafeti giymiş olduğunu görünce canım sıkıldı.Verdurin'lerin, yüksek sosyeteye doğru, Dreyfus Davası'nın


308

yavaşlattığı, "yeni" müziğin hızlandırdığı, çekingen bir ilerleyişegeçmekte olduğunu unutmuştum; kendileri bu gelişimi inkârediyorlardı ve tıpkı bir generalin, başaramazsa mağlup durumadüşmemek için, askeri hedeflerini ancak onlara ulaştığındaaçıklaması gibi, bu süreç tamamlanıncaya kadar da inkâr etmeyedevam edeceklerdi. Aslında yüksek sosyete, Verdurin'lereyaklaşmaya hazır durumdaydı. Şimdilik, Verdurin'leri,sosyeteden kimsenin evlerine gitmediği, ama buna aldırmayankişiler olarak görüyordu. Verdurin salonu, bir Müzik Tapınağıolarak tanınıyordu. Vinteuil'ün bu salonda ilham ve teşvikbulduğu iddia ediliyordu. Vinteuil Sonatı katiyen anlaşılmadığı veneredeyse hiç tanınmadığı halde, en büyük çağdaş besteci olarakgeçen Vinteuil adı, olağanüstü bir itibara sahipti. Ayrıca, Saint-Germain muhitinden kimi gençler, burjuvalar kadar kültürlüolmaları gerektiğini öğrenmişler, aralarından üçü de, müzikeğitimi görmüştü; işte bu gençlerin nazarında Vinteuil Sonatı,çok yüksek bir yer edinmişti. Evlerine döndüklerinde,kültürlerini artırmaya kendilerini teşvik etmiş olan akıllıannelerine, sonattan söz ediyorlardı. Oğullarının eğitimiyleilgilenen anneler de, konserlerde, birinci kattaki locasında eseripartisyondan takip eden Mme Verdurin'e saygıyla bakıyorlardı.Verdurin'lerin bu gizli sosyetikliğinin, şimdilik sadece ikigöstergesi vardı. Bir yandan, Mme Verdurin, CaprarolaPrensesi'yle ilgili olarak, "Bakın bu, akıllı, hoş bir kadın," diyordu."Benim tahammül edemediğim, aptallar; canımı sıkan insanlarçıldırtıyor beni." Biraz zeki biri, en yüksek sosyeteden bir kadınolan Caprarola Prensesi'nin, Mme Verdurin'e bir ziyarettebulunmuş olduğu sonucunu çıkarabilirdi bundan. Hattaprenses, kocasının ölümünden sonra Mme Swann'a yaptığıbaşsağlığı ziyaretinde, Mme Verdurin'den söz etmiş veVerdurin'leri tanıyıp tanımadığını sormuştu kendisine. "Adı nedemiştiniz?" diye cevap vermişti Odette, birden hüzünlü bir


309

havaya bürünerek. "Verdurin." - "Öyle mi? Biliyorum," diyedevam etmişti, üzgün üzgün, "tanımıyorum kendilerini, dahadoğrusu tanışmıyorum ama tanıyorum; çok eskiden bir dostunevinde rastlamıştım, çok uzun zaman oldu, hoş insanlar."Caprarola Prensesi gittikten sonra, Odette doğruyu açıkçasöylemediğine pişman olmuştu. Ama ânında söylenen bu yalan,yaptığı hesapların sonucu değil, korkularının, arzularınındışavurumuydu. İnkâr edilmesi akıllıca olacak bir şeyi değil,muhatabı işin aslını bir saat sonra öğrenecek de olsa, doğruolmamasını istediği bir şeyi inkâr ediyordu. Odette kısa bir süreiçinde, yeniden güven kazanmış, hatta henüz bir soruylakarşılaşmadan, sorgulanmaktan korkarmış izlenimiuyandırmamak için, tramvaya binişini anlatan soylu birhanımefendinin göstermelik alçakgönüllülüğüyle, "MmeVerdurin mi dediniz? Ben kendisini çok iyi tanırdım," demeyebaşlamıştı. Mme de Souvre, "Son zamanlarda Verdurin'lerin çoksözü ediliyor," dediğinde, Odette, bir düşesin mütebessimhorgörüsüyle, "Evet, gerçekten de çok söz ediliyor. Arasırasosyeteye böyle yeni insanların katıldığı oluyor," diye cevapveriyor, kendisinin en yenilerden biri olduğunu hiçdüşünmüyordu. "Caprarola Prensesi, Verdurin'lere akşamyemeğine gitmiş," diye devam etti Mme de Souvre. "Ya!" diyecevap verdi Odette, biraz daha gülümseyerek. "Şaşırmadımdoğrusu. Bu tür olayları başlatan, hep Caprarola Prensesi'dir;ardından bir başkası, mesela Kontes Mole gelir." Odette bu sözlerisöylerken, yeni salonların açılışını yapmayı âdet edinmiş bu ikisoylu hanımı müthiş küçümsermiş gibiydi. Ses tonundan, tıpkıMme de Souvre gibi kendisini, yani Odette'i de, bu tip maceralarasürüklemenin imkânsız olduğu anlaşılıyordu.

Mme Verdurin'in, Caprarola Prensesi'nin zekâsına dairitirafından sonra, Verdurin'lerin gelecekteki kaderlerininbilincinde olduklarının ikinci işareti, artık evlerine akşam


310

yemeğine gelindiğinde, frak giyilmesini istemeleriydi (bunuaçıkça belirtmemişlerdi elbette); M. Verdurin'in "çuvallayan"yeğeni, artık utanmadan selamlayabilirdi kendisini.

Graincourt'da bulunduğum vagona binenlerin arasında, birzamanlar kuzeni Forcheville tarafından Verdurin'lerdenkovulmuş, ama sonra geri dönmüş olan Saniette de vardı.Eskiden, sosyete hayatına ilişkin kusurları –üstünlüklerinerağmen– Cottard'ın kusurlarına az çok benzer türden şeylerdi:utangaçlık, hoşa gitme arzusu ve bunu başarma yolundasonuçsuz çabalar. Ne var ki hayat, Cottard'a (bildik bir çevredeeskiden geçirilmiş saatlerin telkiniyle, pek değişmemiş olduğuVerdurin'lerde olmasa da, hastalarının yanında, hastanedekigörevinde, Tıp Akademisi'nde), saygılı öğrencilerinin karşısındakelime oyunları yaparken iyice belirginleşen, soğuk, küçümser veciddi bir görünüm kazandırmak suretiyle, şimdiki Cottard'laeskisi arasında gerçek bir uçurum yaratmıştı; buna karşılıkSaniette'te aynı kusurlar, o bunları düzeltmeye çalıştıkça, aksinedaha da abartılı hale gelmişti. Sık sık insanların canını sıktığınıhisseder, kendisini dinlemediklerini fark eder, bunun üzerine,aynı durumda Cottard'ın yapacağı gibi daha yavaş konuşmak,otoriter bir tavır takınıp dikkati zorla toparlamak yerine, şakacı birhavaya bürünerek konuşmasının fazlasıyla ciddi seyriniaffettirmeye çalışır, bununla da kalmayıp, daha hızlı konuşmayabaşlar, sözü uzatmak istemiyormuş, bahsettiği konuya çokaşinaymış gibi görünmek için kısaltmalar kullanır, ama bu seferde sözleri iyice anlaşılmaz hale gelir ve hiç bitmeyecekmişizlenimi uyandırırdı. Cottard'ın, hastalarını dehşet içinde bırakangüvenine sahip değildi; doktorun sosyetedeki cana yakınlığınıöven kişilere, hastaları şöyle karşılık verirdi: "Sizimuayenehanesinde ağırladığı zaman, siz ışığın altında, o keskingözleriyle karanlıktayken, bambaşka bir insan oluyor." Saniette'ingüveni, baskın değildi, ardında çok fazla çekingenlik gizlendiği,


311

en ufak bir şeyin bu güveni kaçırabileceği hissedilirdi. Çokgüvensiz olduğunu dostlarından hep duymuş olan ve haklıolarak kendisinden çok daha düşük bulduğu kişilerin, gerçektende, kendisinden esirgenen başarıları kolaylıkla elde ettiklerinigören Saniette, bir hikâyeyi anlatmaya başlamadan önce, ciddi birtavır takınırsa malının değeri düşer korkusuyla, mutlakahikâyenin komikliğine gülümserdi. Arasıra, söyleyeceği sözlerdebulduğu espriye inanılıp genel bir sessizlik lütfedilirdi. Amahikâyenin kendisi her zaman bir fiyasko olurdu. Bazen iyi yüreklibir davetli, Saniette'e onaylayan bir tebessüm bahşederek şahsi,neredeyse gizli bir destek vermiş olur, küçük bir not ulaştırır gibidikkati çekmeden, kaçamak bir şekilde iletirdi gülümsemesini.Ama hiç kimse, kahkahayla gülmenin sorumluluğunuüstlenecek, genel katılım tehlikesini göze alacak kadar ilerigitmezdi. Hikâye fiyaskoyla sonuçlandıktan sonra, Saniette uzunsüre boyunca, üzgün üzgün, kendi kendine gülümser durur,hikâyenin, başkalarının almadığı ve kendisinin yeterli bulduğutadını, kendi başına çıkarmaya devam ederdi sanki.

Heykeltıraş Ski'ye gelince, Lehçe olan soyadının telaffuzzorluğu yüzünden ve ayrıca kendisi de, belirli bir sosyete muhitiiçinde yaşamaya başladığından beri, gayet saygın, ama biraz sıkıcıve sayıları çok kalabalık olan akrabalarıyla karıştırılmakistemiyormuş gibi davrandığı için bu ad verilmişti kendisine; kırkbeş yaşında, son derece çirkin bir adamdı; on yaşına kadar,dünyanın en büyüleyici harika çocuğu ve bütün hanımlarıngözdesi olduğundan, hâlâ çocuksu, kaprisli ve hayalci bir yanıvardı. Mme Verdurin, onun Elstir'den daha sanatkâr olduğunuileri sürerdi. Zaten Elstir'le benzerlikleri tamamen yüzeyseldi. Buda, Ski'yle bir kere karşılaşmış olan Elstir'in, kendisine yoğun birantipati beslemesi için yeterliydi; bize tamamen zıt olaninsanlardan ziyade, olumsuz yönleriyle bize benzeyen, olumsuzyönlerimizi, düzeltmiş olduğumuz kusurlarımızı sergileyen,


312

şimdiki halimize gelmeden önceki dönemlerde başkalarınıngözüne nasıl görünmüş olabileceğimizi tatsız bir biçimde bizehatırlatan insanların bizde uyandırdığı hoşlanmazlıkduygusuydu Elstir'in hissettiği. Ama Mme Verdurin, Ski'yiElstir'den daha kişilikli buluyordu, çünkü Ski'nin eğilimliolmadığı herhangi bir sanat dalı yoktu; bu kadar tembel olmasa,bu eğilimi gerçek bir yeteneğe dönüştürebileceğine kaniydiPatroniçe. Hatta bu tembelliğin kendisi de bir yetenekti onungözünde, çünkü çalışkanlığın, yani Mme Verdurin'in nazarındadeha sahibi olmayan kişilerin kaderinin tersiydi. Ski, istediğinizşeyin resmini, kol düğmelerinin üzerine, kapı üstükabartmalarına çizerdi. Bir besteci gibi şarkı söyler, ustalığındançok, belirli bir noktada kornonun girdiğini belirtmekteparmakların yetersiz kaldığını gösteren falsolu baslarıyla, biryandan da kornoyu ağzıyla taklit ederek, orkestra izlenimiuyandıracak şekilde, ezberden piyano çalardı. Tıpkı nefesli bakırçalgıları hissettirmek için, bir akoru geciktirip, ardından "Çın!"diyerek basması gibi, bir ilginçlik hissi uyandırmak amacıylakesik kesik konuşur, müthiş zeki bir adam olarak tanınır, amaaslında fikirleri, son derece kısa iki üç düşünceyle özetlenirdi.Herkes tarafından bir hayalci olarak tanınmaktan sıkıldığı için,pratik, gerçekçi bir insan olduğunu kanıtlamayı kafasınakoymuştu ve bu yüzden de, hafızasının zayıflığı ve bilgilerinindaima hatalı oluşu nedeniyle iyice vahimleşen sahte bir kesinlikmerakı, sahte bir sağduyu sergilerdi, muzaffer bir edayla. Baş,boyun ve bacak hareketleri, kendisi hâlâ dokuz yaşında, sarıbukleli, kocaman dantel yakalı, kırmızı deri botlu bir çocukolsaydı, zarif sayılabilirdi. Cottard ve Brichot'yla birlikteGraincourt istasyonuna erken varmışlar, Brichot'yu beklemesalonunda bırakıp ikisi biraz dolaşmaya çıkmışlardı. Cottarddönmek isteyince, Ski, "Acelemiz yok ki," demişti. "Bugünkütren, mahalli değil, eyalet treni." Bu ayrıntılı kesinlik merakının


313

Cottard üzerindeki etkisine bayılmış ve kendinden söz ederekeklemişti: "Öyle ya, Ski sanata düşkün diye, kilden kalıplaryapıyor diye, pratik olmadığı sanılıyor. Oysa bu hattı kimsebenim kadar iyi bilmez." Buna rağmen istasyona geri dönmeküzere yola koyulmuşlardı ve Cottard aniden, yaklaşan küçüktrenin dumanını görüp bir çığlık atmış, "Tabanları yağlamamızgerek," diye bağırmıştı. Nitekim treni son anda yakalamışlardı;mahalli trenle eyalet treni diye bir ayrım, sadece Ski'nin kafasındavar olan bir şeydi. "Prenses trende değil mi?" diye sordu Brichot,heyecanlı bir sesle; boğaz hastalıkları mütehassıslarının,hastaların boğazını aydınlatmak için alınlarına taktıklarıreflektörler gibi parlayan, kocaman gözlüğüne, sanki profesörüngözleri hayat vermiş gibiydi ve belki görüşünü gözlüğe göreayarlamak için harcadığı çaba yüzünden, en sıradan anlarda bile,gözlüğün kendisi, sürekli bir dikkatle, olağanüstü bir sabitliklebakarmış hissini uyandırıyordu. Aslında Brichot'nun görüşünüyavaş yavaş bozan hastalık, görme duyusunun güzelliklerinigöstermişti kendisine; aynı şekilde, çoğu kez bir nesneyebakmamız, onu özlememiz, takdir etmemiz için, ondan ayrılmayakarar vermemiz, örneğin hediye etmemiz gerekir. "Hayır, prenses,Maineville'e, Mme Verdurin'in, Paris trenine binecek olandavetlilerini geçirmeye gitti. Hatta Mme Verdurin de, öncedenSaint-Mars'ta yapılacak işleri olduğundan, prensesle birlikteolabilir! Bu durumda bizimle aynı trene biner, hep birlikteyolculuk yaparız, ne hoş olur! Maineville'de gözümüzü dörtaçalım bari! Neyse canım! Treni kaçırmamıza ramak kaldı dersekyalan olmaz. Treni gördüğüm an kanım dondu. Yel yepelekyetişmek diye buna denir. Düşünebiliyor musunuz, ya trenikaçırsaydık? Mme Verdurin arabalarda bizim olmadığımızıgörünce ne yapardı? Ne sahne ama!" diye ekledi, hâlâ heyecanınıüzerinden atamamış olan doktor. "Her gün böyle bir serüvengeçmiyor başımızdan. Ne diyorsunuz bizim küçük kaçamağa,


314

Brichot?" diye sordu doktor, gururla. "Doğruya doğru," dediBrichot, "treni kaçırsaydınız, rahmetli Villemain'in diyeceği gibi,halimiz dumandı!" Ne var ki, ben, daha ilk andan itibaren,tanımadığım bu insanlara kendimi kaptırmış olduğum halde,birdenbire Cottard'ın, küçük Casino'nun dans salonundasöylediklerini hatırladım ve sanki görünmez bir zincir, bir organlahafızadaki görüntüleri birbirine bağlayabilirmiş gibi, göğüsleriniAndree'nin göğüslerine yapıştırmış olan Albertine'in görüntüsü,kalbimi sıkıştırdı. Bu ıstırap çok sürmedi; arkadaşım iki gün önceSaint-Loup'yla flört ettiğinden beri, yeni bir kıskançlık banabirinciyi unutturmuş, Albertine'in kadınlarla ilişkisi olması, pekmuhtemel gelmemeye başlamıştı. Bir eğilimin, zorunlu olarak birbaşkasını dışladığını zanneden insanların saflığına sahiptim.Harambouville'de, tren tıklım tıklım olduğundan, üçüncü mevkibileti olan, mavi önlüklü bir çiftçi, bizim kompartımana bindi.Prensesin bir çiftçiyle birlikte seyahat etmesine izinveremeyeceğimizi düşünen doktor, görevliyi çağırdı, büyük birdemiryolu şirketinin doktoru olduğunu belirten kartını gösterdive istasyon şefini, çiftçiyi indirtmeye zorladı. Bu olay, çekingenSaniette'i öyle üzdü ve telaşlandırdı ki, daha olay başladığı anda,peronda çok sayıda köylü bulunması sebebiyle, meselenin birköylü ayaklanmasına dönüşmesinden korkarak, doktorunşiddetinden kendisine bir sorumluluk payı çıkarılmasını önlemekiçin, karın ağrısı bahanesini ileri sürüp, Cottard'ın deyimiyle"W.C." yi bulmak üzere koridora seğirtti. Aradığını bulamayınca,trenin öteki ucundan manzarayı seyretmeye koyuldu."Beyefendi, eğer Mme Verdurin'lere ilk ziyaretinizse," dedi Brichotbana, bir "acemi"ye yeteneklerini sergileme isteğiyle,"göreceksiniz ki, amatörlüğün, nemelazımcılığın vezüppeciklerimiz arasında pek revaçta olan çeşitli akımlarınmucitlerinden birinin, yani Monsieur Talleyrand Prensi'nindeyimiyle, 'hayatın hoşluğu'nu, böylesine belirgin biçimde


315

hissedebileceğiniz bir çevre daha yoktur." Brichot, geçmişinbüyük soylularından söz ederken, unvanlarının başına birMonsieur koymayı, esprili ve "zamanın ruhu"na uygun bulur.Monsieur La Rochefoucauld Dükü, Monsieur Retz Kardinali der,zaman zaman da, "Gondi denen hayat savaşçısı, Marcillac denen'Boulanger'ci"' tabirlerini kullanırdı. Montesquieu'denbahsederken de, gülümseyerek, "Monsieur Başkan YardımcısıSecondat de Montesquieu," demeyi asla ihmal etmezdi. Esprili biryüksek sosyete mensubu duysa, okul kokan bu bilgiçliğesinirlenirdi. Ne var ki, tipik yüksek sosyete davranışında da,prenslerden söz edilirken, bir başka kastı ele veren bir bilgiçlikvardır: Wilhelm'in başına daima "İmparator" getirilir ve bir Altes'lekonuşurken, üçüncü şahıs kullanılır. "Bakın, onu," dedi Brichot,"Monsieur Talleyrand Prensi"ni kast ederek, "saygıyla anmakgerekir. Bir öncüdür kendisi." - "Çok hoş bir muhittir," dediCottard bana, "her türden insan vardır, çünkü Mme Verdurinsabit fikirli değildir: Brichot gibi ünlü âlimler de vardır, yükseksoylular da; mesela, Prenses Şerbatof, büyük bir Rus soylusudur,Grandüşes Eudoxia'nın arkadaşıdır, hatta grandüşes, kimseyikabul etmediği saatlerde onunla baş başa görüşür." Gerçekten de,uzun zamandır kimsenin evine kabul edilmeyen PrensesŞerbatof'un, evine başkalarının da olabileceği saatlerde gelmesiniistemeyen Grandüşes Eudoxia, prensesin sadece çok erken saatte,kimse yokken gelmesine izin verir, böylece arkadaşlarınaprensesle karşılaşmanın tatsızlığını yaşatmaz, prenses de zordurumda kalmazdı. Mme Şerbatof, üç yıldır, bir manikürcü gibi,grandüşesin yanından ayrılır ayrılmaz, yeni uyanmış olan MmeVerdurin'in evine gidip bir daha da oradan ayrılmadığı için,prensesin sadakatinin, Brichot'nunkini bile kat kat aştığısöylenebilir; oysa Brichot çarşambalarda müthiş bir devamlılıkgösterir, Paris'teyken kendisini Abbaye-aux-Bois'daki birChateaubriand yerine koymaktan, sayfiyedeyse, daima (bir


316

aydının muzipliği ve tatminiyle) "M. de Voltaire" diye andığışahsın, Mme du Châtelet'nin evindeki haline benzetmekten hazduyardı.

Prenses Şerbatof, kimseyle ilişkisi olmaması sayesinde, birkaçyıldır Verdurin'lere öyle bir bağlılık gösteriyordu ki, sıradan bir"mürit" değil, örnek bir mürit olmuştu; Mme Verdurin, oncazaman erişilmez sandığı bir ideali, yaşlanmaya başlarken, nihayetbu yeni dişi üyede cisimleşmiş olarak bulmaktaydı. Patroniçe'yekıskançlık nöbetleri geçirtme pahasına da olsa, en devamlımüritleri bile hiç değilse bir kere kendisini "ekmişti". En evcilolanları bir seyahate hayır diyememiş, en namuslu olanlarıfelekten bir gün çalmıştı; en sağlam olanları gribe yakalanmış, enaylaklarının başlarını kaşıyacak vakitleri olmamış, en ilgisizolanları, ölüm döşeğindeki annelerinin yanına gitmişti. Budurumda, Mme Verdurin'in müritlerine, Roma imparatoriçesigibi, lejyonunun itaat etmesi gereken tek generalin kendisiolduğunu söylemesi, İsa veya Kayser gibi, babasını ve annesinionu sevdikleri kadar sevenlerin, onu izlemek için ailesindenvazgeçemeyenlerin ona layık olmadıklarını söylemesi, hastayatağında yatacaklarına, bir sokak sürtüğüne kanacaklarına,yegâne ilaç ve yegâne haz olan kendisinin yanında kalmakla çokdaha iyi edeceklerini söylemesi boşunaydı. Ama zaman zaman,aşırı uzun bir hayatın sonunu güzelleştirmekten hoşlanan kader,Mme Verdurin'in karşısına Prenses Şerbatof'u çıkarmıştı. Ailesiylekavgalı, vatanından sürülmüş olan, Barones Putbus'le GrandüşesEudoxia'dan başka kimseyi tanımayan, kendisi baronesinarkadaşlarıyla karşılaşmayı, grandüşes de arkadaşlarınınprensesle karşılaşmasını istemediğinden, ikisinin de evine, MmeVerdurin'in henüz uykuda olduğu sabah saatlerinde giden, on ikiyaşında kızamık geçirdiğinden beri tek bir gün olsun evdeoturduğunu hatırlamayan Prenses Şerbatof, tek başınakaldığından endişelenen Mme Verdurin, 31 Aralık'ta, yılbaşı


317

olmasına rağmen, hazırlıksız olduğu halde yatıya kalır mı diyesorduğunda, "Hangi gün olursa olsun, ne manim olabilir ki?Zaten yılbaşı aileyle birlikte geçirilir, benim ailem de sizsiniz," diyecevap vermişti; bir pansiyonda yaşayan ve Verdurin'lertaşındığında pansiyonunu değiştiren, sayfiyeye gittiklerindepeşlerinden giden prenses, Mme Verdurin için Vigny'nin

Bir tek seni değerli buldum, hep aradığımız o şey kadar

dizesinin o kadar mükemmel bir somutlaşmasıydı ki, küçükkulübün başkanı, ölümde bile bir "müridi" olmasını sağlamaarzusuyla, prensese, hangisi ötekinden sonra ölürse, kendinidiğerinin yanına gömdürmesini teklif etmişti. Prenses Şerbatof,yabancılara karşı –bunların arasında, bizi küçümsemesine en çoküzüleceğimiz kişi olduğu için en çok yalan söylediğimiz kişiyi,yani kendimizi de mutlaka saymamız gerekir– yegâne üç dostunu–grandüşes, Verdurin'ler ve Barones Putbus– iradesindenbağımsız felaketlerin yol açtığı yıkımların ortasında ayaktakalabilmiş tek dostluklar olarak değil de, hür iradesiyle diğerherkese tercih ettiği, yalnızlık ve sadelik merakıyla bu sayıdasınırlı tuttuğu dostlar olarak sunmaya özen gösterirdi. "Başka hiçkimseyle görüşmüyorum," derdi, boyun eğilen bir zorunlulukdeğil de, kendi kendine dayattığı bir kuralmışçasına budeğişmezliği vurgulayarak. Sonra da, yazdıkları oyunundördüncü kez sahnelenme başarısını elde edemeyeceğindenkorkup sadece üç gösterimi olacağını açıklayan yazarlar gibi,"Sadece üç eve girip çıkıyorum," diye eklerdi. M. ve Mme Verdurin,bu masala inanmış olsalar da, olmasalar da, müritlerin kafasınabunun böylece sokulması konusunda prensese yardımcıolmuşlardı. Böylece müritler, hem prensesin, kendisine sunulanbinlerce dostluk arasından bir tek Verdurin'leri seçtiğine, hem de


318

yüksek aristokrasinin tamamının boş yere peşinden koştuğuVerdurin'lerin, sadece bir istisna yapmaya razı olup prensesikayırdıklarına inanmışlardı.

Müritlerin gözünde, doğup yetiştiği kendi muhitindenfazlasıyla üstün olduğu için o çevrede sıkılan prenses, ilişkideolabileceği onca insan arasından sadece Verdurin'lerdenhoşlanıyordu, buna karşılık, kendilerine yaklaşmak isteyenbütün aristokratların tekliflerine kulaklarını tıkayan Verdurin'lerde, tek bir istisna yapmaya gönül indirmişler, benzerlerindendaha zeki bir soylu hanımefendinin, Prenses Şerbatof'un hatırınıkırmamışlardı.

Prenses müthiş zengindi; bütün prömiyerlerde, büyük birzemin kat locası tutar, Mme Verdurin'in izniyle, locaya sadece vesadece müritleri davet ederdi. Herkes birbirine saçlarıbeyazlaşmadan, daha ziyade, kimi dayanıklı ve buruşuk çalımeyveleri gibi kızararak yaşlanmış bu gizemli, solgun kadınıgösterirdi. Hem nüfuzu, hem de alçakgönüllülüğü hayranlıkuyandırırdı, çünkü yanında daima bir akademisyen: Brichot,ünlü bir bilgin: Cottard, dönemin en önde gelen piyanisti ve dahasonraları da M. de Charlus bulunan prenses, kendini geri çeker,özellikle en karanlık locayı tutar, salonla katiyen ilgilenmez,sadece küçük topluluk için yaşardı; temsil bitmeden biraz öncede, çekingen, büyüleyici ve yıpranmış bir güzellikten yoksunsayılamayacak olan bu garip hükümdarın peşinde, bütün gruptiyatroyu terk ederdi. Oysa Mme Şerbatof'un salonabakmamasının, gölgede kalmasının nedeni, tanışmayı hararetlearzuladığı, ama tanışamadığı canlı bir dünyanın var olduğunuunutmak istemesiydi; prenses için bir "zemin kat locası"ndaki"yakın dost çevresi", kimi hayvanlar için tehlike karşısında bir ölükıpırtısızlığı neyse, oydu. Bununla birlikte, yüksek sosyetemensuplarını yiyip bitiren yenilik düşkünlüğü ve merak, bu


319

esrarengiz yabancıya, belki de, herkesin ziyaret ettiği, birinci katlocalarındaki ünlü şahsiyetlerden daha fazla ilgi göstermelerineyol açıyordu. Onun, tanıdıkları insanlardan farklı olduğunu,olağanüstü bir zekâyla birleşen ileri görüşlü bir iyiliğin, önemlikişilerden oluşan bu küçük topluluğu çevresine topladığınıdüşünüyorlardı. Prenses, sosyeteden nefret ettiği masalınısürdürebilmek için, kendisine birinden söz edildiğinde veya biritanıştırıldığında, buz gibi bir tavır takınmak zorunda kalıyordu.Buna rağmen, Cottard'ın ya da Mme Verdurin'in desteğiyle, bazıkişiler, kendisiyle tanışmayı başarıyordu; yeni biriyle tanışmakonu öylesine sarhoş ediyordu ki, kasıtlı inziva masalını unutuyorve tanıştırılan kişi uğruna kendini paralıyordu. Bu şahıs sıradanbiriyse, herkes hayret ediyordu. "Kimseyle tanışmak istemeyenprensesin, hiçbir özelliği olmayan bu insan için bir istisnayapması ne garip!" Ama bu verimli tanışmalar enderdi ve prenses,müritlerin ortasında, sımsıkı kapalı bir çevrede yaşamaktaydı.

Cottard, "Kendisini çarşamba günü Verdurin'lerde göreceğim,"cümlesini, "Kendisini salı günü Akademi'de göreceğim,"cümlesinden çok daha sık kullanırdı. Çarşambalardan, çalışmalarıkadar önemli ve zorunlu bir meşguliyet gibi söz ederdi. ZatenCottard, pek fazla aranıp sorulmayan, bir çağrıyı askerî veya adlibir celpmişçesine, bir emir kabul edip, davete icabet etmeyizorunlu görev bilen kişilerdendi. Verdurin'lerin bir çarşambasını"ekmesi" için, çok önemli bir hasta ziyareti olması gerekirdi; ayrıcabu önem de, hastalığın ciddiyetiyle değil, hastanın mevkiiyleilişkiliydi. Zira Cottard, iyi bir adam olmakla birlikte, çarşambanınzevklerinden, kriz geçiren bir işçi uğruna değil, bir bakanınnezlesi uğruna vazgeçerdi. Bu durumda bile, karısına şöyle derdi:"Mme Verdurin'den benim adıma çok özür dile. Gecikeceğimiönceden söyle. Ekselansları nezle olmak için başka bir günbulabilirdi doğrusu." Bir çarşamba, yaşlı aşçılarının kol damarıkesildiğinde, karısı çekinerek yaraya pansuman yapmasını rica


320

edince, Verdurin'lere gitmek üzere smokinini giymiş olan Cottardomuz silkmiş, "Yapamam Leontine," demişti sızlanarak;"görmüyor musun, beyaz yeleğim var üstümde." Mme Cottard,kocasının sabrını taşırmamak için, alelacele klinik şefiniçağırtmıştı. Şef daha hızlı gelebilmek için bir araba tutmuş, tamarabası avluya girdiği sırada, Cottard'ın arabası da, Verdurin'leregitmek üzere, çıkmakta olduğundan, manevralarla beş dakikakaybedilmişti. Mme Cottard, klinik şefinin hocasını smokinligörmesinden çekiniyordu. Cottard, belki de vicdan azabı duyarak,geciktikleri için verip veriştiriyordu; yola çıktıklarında öyle feci birruh hali içindeydi ki, ancak çarşambanın benzersiz eğlencelerikeyfini yerine getirebilirdi.

Cottard'ın hastalarından biri, kendisine, "ArasıraGuermantes'larla karşılaşıyor musunuz?" diye sorduğunda,profesör bütün iyi niyetiyle, şöyle cevap verirdi: "Tam olarakGuermantes'lar olmayabilir, bilemiyorum. Ama bütün o çevreyi,bir arkadaşımın evinde görüyorum. Verdurin'lerin sözünüişitmişsinizdir mutlaka. Herkesi tanırlar. Ayrıca onlar, hiç değilsedüşkün seçkinler değiller. Sırtlarını dayayacakları bir servetlerivar. Mme Verdurin'in otuz beş milyonluk varlığı olduğusöyleniyor. Bir düşünün, otuz beş milyon, az para değil. Buyüzden de bir eli yağda, bir eli balda yaşar. GuermantesDüşesi'nden söz ediyordunuz. Size ikisinin arasındaki farkısöyleyeyim: Mme Verdurin soylu bir hanımefendidir,Guermantes Düşesi ise, muhtemelen çulsuzun teki. Aradaki farkıanlıyorsunuz, değil mi? Ne olursa olsun, Guerrnantes'lar MmeVerdurin'e gitse de gitmese de, o daha iyisini, Şerbatof'ları,Forcheville'leri ve tutti quanti,[21] en yüksek mevkiden insanları,bütün dünyanın kaymak tabakasını ağırlar evinde, benikendileriyle senli benli konuşurken görebilirsiniz. Aslında bu türinsanlar, ilmin krallarıyla ilişki kurmaya can atarlar," diye eklerdi,kendinden memnun, ağzı kulaklarında gülümseyerek; bu


321

tebessümü dudaklarına yerleştiren gururlu tatmin, bir zamanlarPotain'lere, Charcot'lara mahsus bu deyimin şimdi kendisineuyarlanmasından ziyade, kullanımın geçerlilik kazandırdığı,uzun süre harıl harıl çalıştıktan sonra artık iyice öğrenmiş olduğubütün bu deyimleri yerli yerinde kullanabilmesindenkaynaklanıyordu. Bu yüzden de, Mme Verdurin'in davetlileriarasında Prenses Şerbatof'un ismini de saydıktan sonra, Cottardbana göz kırparak ekledi: "Ne tip bir ev olduğunu, ne dernekistediğimi anladınız mı?" Bundan daha seçkin bir çevredüşünülemeyeceğini söylemek istiyordu. Oysa GrandüşesEudoxia'dan başka kimseyi tanımayan bir Rus hanımı evindeağırlamak, pek matah bir şey sayılmazdı. Ama Prenses Şerbatof,grandüşesle tanışmasaydı bile, Cottard'ın gözünde Verdurinsalonunun olağanüstü seçkinliği ve bu salona kabul edilmektenduyduğu mutluluk azalmazdı. Görüştüğümüz kişilerin bizimgözümüzde büründükleri ihtişam, tiyatro oyuncularınınsahnedeki ihtişamından daha gerçek değildir; oyuncularıgiydirmek için bir yönetmenin, sahnede hiçbir etki yapmayacakolan gerçek kostümlere, mücevherlere yüz binlerce frankharcamasının hiçbir anlamı yoktur; usta bir dekoratör, üzerinecamdan düğmeler serpiştirilmiş, kaba bezden bir ceketin, kâğıttanbir mantonun üzerine yapay bir ışık huzmesi düşürerek, bin katdaha gösterişli bir lüks izlenimi yaratabilir. Hayatını dünyanın ensoylu kişileri arasında geçirmiş bir adam için, çevresindekiler,sıkıcı akrabalar veya tatsız tanıdıklardır sadece, çünkü tabeşikteyken edindiği alışkanlık, onlara, gözündeki bütünitibarlarını kaybettirmiştir. Buna karşılık, böyle bir itibarın,tesadüfen en silik kimselerle bağdaştırılması, sayısız Cottard'ın,salonunu aristokrat şıklığının merkezi sandıkları, soylulukunvanı taşıyan kadınlar tarafından ömür boyu büyülenmeleriiçin yeterli olmuştur; oysa bu kadınlar, Mme de Villeparisis vearkadaşları gibi, içinde yetiştikleri aristokrasinin artık


322

görüşmediği, düşkün soylular bile değildirler; bunlarındostluğuyla gurur duyan onca insan, hatıralarını yayımlayıp bukadınların ve evlerinde ağırladıkları kişilerin adlarını açıklasalar,Mme de Cambremer'den tutun da Mme de Guermantes'a kadar hiçkimse, kim olduklarını çıkartamazdı. Ama ne önemi var! HerCottard'ın böyle bir baronesi veya markizi vardır ki, onun için"Barones" veya "Markiz"dir; tıpkı Marivaux'nun, adı hiçbelirtilmeyen, hatta bir adı olup olmadığı akla gelmeyen baronesigibi. Unvanlar ne kadar şüpheli olursa, bardakların, gümüştakımların, mektup kâğıtlarının, bavulların üzerinde, taçlar okadar çok yer tuttuğundan, Cottard'lar da bu hanımda –kendisinitanımayan– aristokrasiyi o kadar özetlenmiş bulurlar. HayatlarınıSaint-Germain muhitinin ortasında geçirdiklerini zannedenbirçok Cottard'ın hayali, feodal düşlerle, gerçekten prenslerarasında yaşamış kişilerden belki de daha çok dolup taşmıştır;aynı şekilde, bazı pazar günleri "eski zaman" yapılarını görmeyegiden küçük esnaf da bazen ortaçağ duygusunu en çok, bütüntaşları günümüze ait, kubbeleri Violletle-Duc'ün öğrencileritarafından maviye boyanıp altın yaldızlı yıldızlarla bezenmişyapılarda yaşar. "Prenses Maineville'de olacak. Bizimle birlikteseyahat edecek. Ama sizi hemen takdim etmeyeceğim kendisine.O işi Mme Verdurin'in yapması daha iyi olur. Uygun bir fırsatbulursam, o başka tabii. Üstüne atlayacağımdan eminolabilirsiniz." - "Neden söz ediyordunuz?" dedi Saniette, havaalmaya gitmiş gibi yaparak. "Beyefendiye, sizin iyi bildiğiniz birvecizeyi aktarıyordum," dedi Brichot; "bence 'yüzyıl sonu'(şüphesiz XVIII. yüzyıldan söz ediyorum) şahsiyetlerinin enönde gelenine ait bir söz, Perigord başrahibi Charles-Maurice'e.Başlangıçta, çok iyi bir gazeteci olarak, parlak bir gelecek vaatediyordu. Ama sonu kötü oldu, yani bakan oldu! Hayatta böyletalihsizlikler oluyor işte. Zaten pek titiz bir siyasetçi de değildi,seçkin büyük soylu horgörüsüne rağmen, şunu da belirtmek


323

gerekir ki, canı istediğinde pir aşkına çalışmaktan çekinmezdi veölene kadar da merkez solda kaldı."

Saint-Pierre-des-Ifs'te, maalesef küçük topluluğun üyesiolmayan, çok alımlı bir genç kız bindi trene. Manolya teninden,siyah gözlerinden, büyüleyici endamından, uzun boyundangözlerimi ayıramıyordum. Bindikten biraz sonra, içerisi birazsıcak olduğundan, bir cam açmak istedi; herkesten tek tek izinalmak istemediği için de, bir tek benim üzerimde mantoolmadığını görüp, bana hitaben, "Pencereyi açsam rahatsızolmazsınız, değil mi beyefendi?" dedi, hızlı hızlı konuşarak, pırılpırıl, gülen bir tonda. Ona, "Bizimle birlikte Verdurin'leregelsenize," veya, "Bana adınızı, adresinizi verin," demeyi isterdim.Şöyle cevap verdim: "Hayır, rahatsız olmam hanımefendi." Sonrada, oturduğu yerden, "Arkadaşlarınız dumandan rahatsız olmaz,değil mi?" diyerek bir sigara yaktı. Üçüncü istasyonda, birsıçrayışta trenden indi. Ertesi gün, bu kızın kim olabileceğiniAlbertine'e sordum. Çünkü insanın sadece bir şeyi sevebileceğinizannederek, Albertine'i Robert'den kıskandığım için, kadınlarkonusunda aptalca rahatlamıştım. Albertine, sanıyorum tam biriçtenlikle, bilmediğini söyledi. "Onunla tekrar görüşmeyi o kadaristerdim ki!" diye haykırdım. "Telaşlanmayın, nasılsa tekrarkarşılaşılır," diye cevap verdi Albertine. Bu örnekte yanılıyordu;sigara içen güzel kızla bir daha ne karşılaştım, ne de kimolduğunu öğrenebildim. Uzun süre boyunca onu aramaktanniye vazgeçmek zorunda kaldığımı ileride göreceğiz zaten. Amaonu hiç unutmadım. Kendisini düşündüğümde, çılgınca birarzuya kapılırım çoğunlukla. Ama bu tekrarlanan arzular, bu gençkızları yeniden gördüğümüzde aynı hazzı yaşayabilmemiz için,üzerinden, genç kızın güzelliğini solduran on yılın geçtiği o eskitarihe de dönmemiz gerektiğini düşündürür bize. Bazen birinsanı tekrar bulduğumuz olur, ama zamanı ortadankaldıramayız. Bütün bunlar, bir kış gecesi gibi hüzünlü ve


324

beklenmedik bir güne kadar sürer; o gün geldiğinde, o kızı da, birbaşkasını da aramayız artık, hatta bulsak korkarız. Çünkü artık nehoşa gidecek kadar cazibe buluruz kendimizde, ne de sevecek güç.Kelimenin gerçek anlamında iktidarsız olduğumuzdan değilkatiyen. İş sevmeye gelince, her zamankinden fazla sevebilecekdurumdayızdır. Ama bunun, kalan azıcık gücümüz için fazlasıylabüyük bir teşebbüs olacağını hissederiz. Ölüm şimdiden, evdendışarı çıkamadığımız, hatta konuşamadığımız aralıklar getirmiştirhayatımıza. Doğru basamağa adım atmak, tehlikeli bir atlayışıgerçekleştirmek kadar büyük bir başarıdır. Yüzümüz ve sarısaçlarımız, delikanlılığımızdakinden farksız olsa bile, sevdiğimizbir genç kızın bizi bu durumda görmesi ne demektir! Artıkgençliğin hareket hızına yetişmenin yorgunluğunakatlanamayız. Ne yazık ki, tensel istek, yok olacağına iki kat artar.Onu tatmin etmek için, hoşuna gitmek gibi bir derdimizinolmayacağı, yatağımızı bir tek gece paylaşacak, bir daha dagörmeyeceğimiz bir kadını çağırtırız.

"Kemancıdan hâlâ bir haber yok herhalde," dedi Cottard. Küçükkabilede günün olayı, Mme Verdurin'in gözde kemancısınınortadan kayboluşuydu. Doncieres yakınında askerlik hizmetiniyapmakta olan kemancı, geceyarısına kadar izni olduğundan,haftada üç kere La Raspeliere'e akşam yemeğine geliyordu. Amaiki gün önce, müritler ilk kez kendisini trende bulamamışlardı.Treni kaçırdığını düşünmüşlerdi. Ama Mme Verdurin'in birsonraki trene, ardından son trene gönderdiği araba, hep boşdönmüştü. "Kodese tıkılmış olmalı mutlaka, firarının başka biraçıklaması olamaz. Öyle ya, siz de bilirsiniz, askerde öyle adamlarvar ki, biraz huysuz bir başçavuş oldu mu, işiniz tamamdır." - "Bugece yine gelmezse," dedi Brichot, "Mme Verdurin için çok onurkırıcı olacak; sevgili ev sahibemiz bu akşam ilk kez, La Raspeliere'ikiraya veren komşularını, Cambremer Markisi ve Markizi'niağırlayacak." - "Bu akşam, Cambremer Markisi ve Markizi ha!" diye


325

haykırdı Cottard. "Hiç haberim yoktu. Tabii hepimiz gibi ben debir gün geleceklerini biliyordum, ama bu kadar çabuk olacağınıbilmiyordum. Vay canına!" dedi bana dönerek. "Ben size demedimmi: Prenses Şerbatof, Cambremer Markisi ve Markizi." Ezgisiylebüyülenerek bu isimleri tekrarladıktan sonra, "Gördüğünüz gibi,işimiz iş," dedi. "Doğrusu, daha ilk ziyaretinizde hedefi on ikidenvurdunuz. İstisnai derecede parlak bir topluluk olacak." SonraBrichot'ya dönüp ekledi: "Patroniçe küplere biniyordur herhalde.Bir an önce gidip bir omuz versek iyi olur." Mme Verdurin LaRaspeliere'e taşındığından beri, müritlerine, ev sahiplerini bir keredavet etme mecburiyetinden yakınıp duruyordu. Bu sayede ertesiyıl evi daha iyi koşullarda kiralayabileceğini, daveti sırf çıkarıuğruna yapacağını söylüyordu. Ama küçük topluluğa aitolmayan insanlarla bir akşam yemeği yemekten sözümona öylekorkuyor, dehşete kapılıyordu ki, daveti durmadan erteliyordu.Aslında, bu davet, söylememeyi tercih ettiği, snobizmdenkaynaklanan nedenlerden ötürü çok hoşuna gitmekle birlikte, biryandan da, epeyce abartsa da, açıkladığı nedenlerden ötürügerçekten biraz korkutuyordu kendisini. Yani yarı yarıya samimisayılırdı; küçük kabileyi, yeryüzünde bir eşi daha bulunmayan,benzerinin oluşması için yüzyıllar geçmesi gerekli bir toplulukolarak gördüğünden, bu gruba Dörtleme'den ve UstaŞarkıcılar'dan habersiz, sohbetin genel gidişatına uyumsağlayamayacak, Mme Verdurin'in evine gelmekle, falsolu tek birnotanın parçalamaya yettiği Venedik cam işleri gibi kırılgan,benzersiz birer şaheser olan meşhur çarşambalardan birinimahvedebilecek olan bu taşralıların nüfuz etmesi düşüncesi, onumüthiş korkutuyordu. "Üstelik mutlaka koyu Dreyfus aleyhtarıve ordu taraftarıdırlar," demişti M. Verdurin. "Orası beni hiçalakadar etmez doğrusu, ne zamandır bu davadan başka şeykonuşulmuyor," diye cevap vermişti Mme Verdurin; aslındasamimi bir Dreyfus taraftarı olduğu halde, Dreyfus taraftarlığının


326

ağır bastığı salonunda, bir yüksek sosyete unsuru dabulunmasını istiyordu. Oysa Dreyfus taraftarlığı siyasal alandaağır bassa da, yüksek sosyetede durum farklıydı. Sosyetemensuplarının nazarında Labori, Reinach, Picquart ve Zola, onlarıküçük yuvadan olsa olsa uzaklaştırabilecek hainlerdi hâlâ. Buyüzden de Mme Verdurin, siyasete yaptığı bu dalışın ardından,tekrar sanata dönmek istiyordu. Ayrıca, d'lndy ve Debussy de,dava konusunda "mimli" değil miydiler? "Davayla ilgili olarak,onları Brichot'yla aynı kefeye koyarız, olur biter," dedi MmeVerdurin. (Müritler arasında bir tek Brichot Genel Kurmay'ıntarafını tutmuş, bu da, Mme Verdurin'in nezdinde itibarını çoksarsmıştı.) "Sürekli Dreyfus Davası'ndan söz etmeye mecburdeğiliz. Asıl mesele, Cambremer'lerin canımı sıkması." Müritleregelince, Mme Verdurin'in Cambremer'leri davet etmektenduyduğu sözde sıkıntıya kandıkları kadar, Cambremer'lerletanışmanın gizli arzusuyla da heyecanlandıklarından, MmeVerdurin'le her sohbetlerinde, bu davetin lehine, Patroniçe'ninkendisinin de ileri sürdüğü sıradan argümanları tekrarlıyorlar,çok önemli sebepler gibi sunuyorlardı. "Kesin bir kararverirseniz," diyordu Cottard, "kira konusunda ayrıcalıklıolacaksınız, bahçıvan ücretini onlar ödeyecekler, çimenliğikullanım hakkınız olacak. Bütün bunlar için bir gece sıkılmayadeğer doğrusu. Ben sizin iyiliğiniz için söylüyorum," diye deekliyordu, oysa bir keresinde, Mme Verdurin'in arabasındayken,yolda yaşlı Mme de Cambremer'in arabasıyla karşılaşınca yüreğihoplamış, daha da önemlisi, istasyonda markiyle karşılaşıp,demiryolu görevlilerinin nezdinde aşağılanmış hissetmiştikendisini. Öte yandan, Cambremer'ler, yüksek sosyeteden çokkopuk oldukları için, kimi seçkin hanımların Mme Verdurin'densaygıyla bahsedebileceği, hayallerinden bile geçmiyordu ve onusadece bohemlerle görüşen, belki meşru bir evliliği bile olmayanbir kadın zannediyorlar, görüp görebileceği tek soyluların da


327

kendileri olduğunu düşünüyorlardı. Mme Verdurin'in evineakşam yemeğine gitmeye, daha birçok yıl şatoyu kiralayacağınıumdukları bir kiracıyla iyi ilişkiler içinde olmak istedikleri için,özellikle de, milyonlarca franklık bir mirasa konduğunu bir ayönce öğrendikten sonra razı olmuşlardı. Meşum güne sessizce,zevksiz şakalar yapmadan hazırlanmaktaydılar. Müritlerse, bumeşum günün gelmesinden umutlarını kesmişlerdi artık, çünküMme Verdurin onların yanında defalarca bir tarih belirlemiş, herdefasında da değiştirmişti. Bu sahte kararların amacı, sadece buakşam yemeğinin kendisinde yarattığı sıkıntıyı sergilemek değil,aynı zamanda, yakında oturan ve arasıra devamsızlık eğilimigösteren müritleri tetikte bulundurmaktı. Patroniçe, "tarihigün"ü, müritlerin de, kendisi kadar heyecanla beklediklerinitahmin etmiyordu, ama bu davetin kendisi için işkencelerin enbüyüğü olduğuna onları ikna ettiğinden, sadakatlerinebaşvurabileceğini biliyordu. "Beni o alelacayip insanlarla tekbaşıma bırakmayacaksınız herhalde! Bu sıkıntıya katlanabilmekiçin, aksine, kalabalık olmamız gerekir. Doğal olarak, ilgimiziçeken konuların hiçbirini konuşamayacağız. Başarısız birçarşamba olacak, ne yapalım!"

"Aslında," dedi Brichot bana dönerek, "çok zeki bir kadın olan veçarşambalarını müthiş zevkli bir biçimde düzenleyen MmeVerdurin, bu gayet köklü aileden, ama ruhsuz köy soylularınıağırlamayı hiç mi hiç istemiyordu bana sorarsanız. Yaşlı markizidavet edemedi sonunda, ama oğlunu ve gelinini çağırmaya razıoldu."

"Ya! Dernek Cambremer Markizi'ni göreceğiz, ha!" dedi Cottard,Mme de Carnbrerner'in güzel olup olmadığını bilmediği halde,çapkın ve yapmacık bir edayla gülümsemesi gerektiğinidüşünerek. Markiz unvanı, kafasında nüfuz ve çapkınlık hayalleriuyandırıyordu. "Aa, ben kendisini tanıyorum," dedi, bir kere,


328

Mme Verdurin'le gezerken markizle karşılaşmış olan Ski. "KutsalKitap'taki anlamda mı tanıyorsunuz yoksa?" dedi doktor, kelebekgözlüğünün altından yan yan bakarak; en sevdiği esprilerdenbiriydi bu. "Markiz zeki bir kadın," dedi Ski bana. Ben cevapvermeyince, gülümseyerek her kelimenin üstünde dura duraşöyle devam etti: "Tabii bir ölçüde zeki, bir ölçüde değil, eğitimieksik, havai bir kadın, ama güzel şeyleri ayırt etmesini sağlayanbir sezgisi var. Gerekirse suskun kalır, ama asla saçma sapan bir lafetmez. Ayrıca teninin rengi de çok güzeldir. Portresini yapmakhoş olurdu," diye ekledi, gözleri yarı kapalı, karşısında poz verenmarkizi seyredermişçesine. Ski'nin böylesine ince ayrıntılarlaifade ettiği şeylerin tam tersini düşündüğümden, markizin, çokdeğerli bir mühendisin, M. Legrandin'in kız kardeşi olduğunusöylemekle yetindim. "Görüyorsunuz ya, güzel bir kadınlatanışacaksınız," dedi Brichot bana, "bunun ne gibi sonuçlardoğuracağı hiç belli olmaz. Kleopatra soylu bir hanımefendi biledeğildi, bizim Meilhac'ın çılgın ve yaman küçük kadınıydı; bunarağmen, yalnız o safdil Antonius'u değil, antik dünyanıntamamını nasıl etkilediğini görüyoruz." - "Mme de Cambremer'ledaha önce tanışmıştım," diye cevap verdim. "Ya! Öyleyse bildikarazide bulacaksınız kendinizi." - "Onu göreceğime sevinmeminbir nedeni de," dedim, "eski Combray rahibinin, bu bölgedeki yerisimleriyle ilgili bir eserini bana vereceğini söylemiş olması;verdiği sözü kendisine hatırlatma fırsatı bulacağım. Hem sözkonusu rahip, hem de etimoloji ilgimi çekiyor." - "Rahibinetimolojilerine fazla güvenmeyin," dedi Brichot; "sözünüettiğiniz kitap La Raspeliere'de var, ben de bir göz gezdirdim,kayda değer bir şey bulamadım; hatalarla dolu. Size bir örnekvereyim. Bölgemizdeki birçok yer adında, bricq kelimesinerastlanır. Bizim rahip, bu kelimenin tepe, müstahkem mevkianlamına gelen briga'dan türediği yolunda, oldukça tuhaf birfikre kapılmış. Ta Kelt kavimlerindeki Latobriges, Nemetobriges


329

gibi örneklere dayandırmış, hatta Briand, Brion gibi isimlerde desürmüş izini. Şu anda sizinle birlikte içinden geçtiğimiz bölgeyegeri dönecek olursak, rahibin iddiasına göre, Bricquebosc tepeormanı, Bricqueville tepe yerleşimi, Maineville'e varmadan önce,bir dakika sonra uğrayacağımız Bricquebec ise, dere kenarındakitepe anlamına gelmektedir. Halbuki işin aslı katiyen bu değil,çünkü bricq, eski İskandinav dilinde bir kelimedir ve köprüanlamına gelir. Aynı şekilde, Mme de Cambremer'inhimayesindeki rahibin bin dereden su getirerek kâh İskandinavdilindeki floi, fio kelimelerine, kâh Manda dilindeki ae ve aerkelimelerine dayandırdığı fieur de, aslında, hiçbir şüpheye yerbırakmayacak şekilde, Dancadaki fiord kelimesinden türemiştir veanlamı da limandır. Değerli rahip, La Raspeliere'in bitişiğindekiSaint-Martin-le-Vetu kaplıcasının da, Saint-Martin-le-Vieux(Vetus) anlamına geldiğini zannediyor. Vieux kelimesinin, bubölgenin yer adlarında çok önemli bir yeri olduğuna şüphe yok.Vieux genellikle vadum'dan türemiştir ve Les Vieux adlıyerleşimde olduğu gibi, ırmak geçidi anlamına gelir. ingilizlerinford'uyla eşanlamlıdır (Oxford, Hereford). Ama bu örnekte, vieux,vetus'tan değil, vastatus'tan türemiştir ki, bu da tahrip edilmiş,boş yer dernektir. Bu yakınlarda, Sottevast, yani Setold'un çorakarazisi, ve Brillevast, yani Berold'un çorak arazisi vardır. Rahibinyanıldığının bir başka kanıtı da, Saint-Martin-le-Vieux'nün eskiadının Saint-Martin-du-Gast, hatta Saint-Martin-de-Terregateolması. Bu kelimelerdeki v ve g harfleri aslında aynı harftir. Tahripetme anlamına gelen devaster kelimesinin yerine gacherkelimesini de koyabiliriz. Yüksek Almancadaki loastinna'dantüremiş olan jacheres[22] ve gâtines,[23] bu anlamı taşır. Yaniterregate, terra vastata dernektir. Saint-Mars'a gelince, birzamanlar Saint-Merd'ken (kötü düşünen kendi utansın!)[24]

Saint-Medardus, Saint-Medard, Saint-Mard, Saint-Marc, Cinq-Mars, hatta Darnrnas gibi değişik biçimlere bürünmüştür. Ayrıca


330

şunu da unutmamak gerekir ki, buranın çok yakınındaki bazıyerleşimlerde rastlanan Mars adı, bu bölgede sürüp giden, amasaygıdeğer rahibin kabullenmemekte ısrar ettiği pagan birkaynağın (tanrı Mars) varlığına tanıklık etmektedir. Bilhassatanrılara adanan tepeler çok sayıdadır; mesela Jeurnont, Jüpiter'indağıdır. Sizin rahip bunu katiyen kabul etmiyor; buna karşılık,Hıristiyanlığın çeşitli yerlerde bıraktığı izler de gözünden kaçıyor.Yolculuğu Loctudy'ye kadar uzanmış; bir barbar adı olduğunuiddia ettiği bu ad, aslında Locus sancti Tudeniden türemiştir; aynışekilde, Sammarcoles'un Sanctus Martialis'ten türediğini de farkedememiştir. Saygıdeğer rahip," diye devam etti Brichot,söyledikleriyle ilgilendiğimi görünce, "hon, home ve holm'labiten adların, tepe anlamına gelen holl (hullus) kelimesindentürediğini ileri sürer, oysa gayet iyi bildiğiniz Stockholm'da daolduğu gibi, eski İskandinav dilinde ada anlamına gelen holm'dantüremiştir ve bu bölgenin tamamında çok yaygındır: La Houlme,Engohomme, Tahoume, Robehomme, Nehomme, Quettehon,vs." Bu isimler bana, Albertine'in Amfreville-la-Bigot'ya(Brichot'nun dediğine göre, derebeylerinden ikisinin adlarındantüremişti bu ad) gitmek istediği, ardından da Robehomme'dabirlikte akşam yemeğine kalmamızı teklif ettiği günü hatırlattı."Nehomme, Carquethuit'yle Clitourps'a yakın, değil mi?" diyesordum. "Evet, Nehomme, adını Neville'e de vermiş olan meşhurVikont Nigel'in adası, daha doğrusu yarımadasıdır. Sözünüettiğiniz Carquethuit ve Clitourps da, Mme de Cambremer'inhimayesindeki rahibimizin hatalı açıklamalarına maruzkalmışlardır. Şüphesiz, carque'ın Almancadaki kirche, yani birkilise olduğunu anlamış. Querqueville'i siz de bilirsiniz, kezaDunkerque'i de. Ama şu meşhur dun kelimesi üzerindedurmamız gerekir; Keltler için anlamı, tepeydi. Bu kelimeyeFransa'nın her yerinde rastlayabilirsiniz. Sizin rahip, L'Eure-et-Loir'da tekrar karşımıza çıkan Duneville'in karşısında


331

büyüleniyordu; Cher'de Châteaudun'ü, Dun-le-Roi'yı; Sarthe'taDuneau'yu; Ariege'de Dun'ü; Nievre'de Dune-les-Places'ıbulabilirdi, örnekler çoğaltılabilir. Trenden inip Mme Verdurin'inkonforlu arabalarını bizi bekler halde bulacağımız Douvillekonusunda, bu Dun, rahibi ilginç bir hataya sevk etmiş. Latincedonvilla olduğunu ileri sürüyor Douville'in. Gerçekten deDouville, yüksek tepelerin eteğindedir. Her şeyi bilen rahip, yinede bir hata yaptığını hisseder. Eski kayıtlarda Domvilla isminerastlamıştır nitekim. Bunun üzerine, iddiasını değiştirir: Douville,Mont-Saint-Michel manastırı başrahibinin fiefi, bir dominoabbati'dir. Rahibin buna sevinmesi, Saint-Claire-sur-Eptefermanından anlaşıldığına göre, Mont-Saint-Michel manastırındayaşanan rezaletler düşünülecek olursa, epeyce tuhaftır;Danimarka kralını, İsa'dan çok Odin'e tapınmayı yaygınlaştırdığıbütün bu sahilin senyoru olarak düşünmemek de bir o kadartuhaftır. Öte yandan, n harfinin değişip m olması benişaşırtmıyor, Dun'den gelen (Lugdunum) bir başka isim olan,doğruluğu tartışılmaz Lyon kadar da bir değişim gerektirmiyor.Ama sonuçta, rahip yanılıyor. Douville hiçbir zaman Donvilleolmadı; Doville, yani Eudonis Villa, Eudes'in köyü idi. Douville'ineski adı, Escalecliff, yani uçurum merdiveniydi. Yaklaşık 1233yılında, Escalecliff senyörü Eudes le Bouteiller, Kutsal Topraklaradoğru yola çıkarken, kiliseyi Blanchelande manastırına devretti.Buna karşılık onun ismi de köye verildi ve günümüze Douvilleolarak geldi. Ama şunu da eklemek isterim ki, esasen benimkaracahil sayılacağım bir konu olan yer adları bilimi, kesin birbilim değildir; elimizde bu tarihsel kanıt olmasa, Douville pekâlâkaplıca anlamındaki Ouville'den türemiş olabilirdi. Aqua'nın aikalıbı (Aigues-Mortes), birçok durumda eu veya ou'ya dönüşür.Douville'in çok yakınında, ünlü Carquebut kaplıcası vardı. Buisimde Hıristiyanlıktan bir iz bulmak, rahibi fazlasıylasevindirmişti doğal olarak, çünkü bu bölgenin


332

Hıristiyanlaştırılması epeyce zor olmuştu; sırasıyla Aziz Ursal,Aziz Gofroi, Aziz Barsanore, Aziz Laurent de Brevedent, sonra daBeaubec keşişleri bu uğurda mücadele vermişlerdi. Ne var kiyazarımız, tuz't konusunda yanılmış, Criquetot, Ectot, Yvetotörneklerindeki gibi, bu kelimeyi de yıkıntı anlamındaki toft'un birtürevi olarak görmüştür; oysa Braquetuit, Le Thuit, Regnetuitgibi örneklerde rastladığımız, tarıma açılan arazi anlamındakithveit kelimesidir söz konusu olan. Aynı şekilde, Clitourpsadında, Normancada köy anlamına thorp kelimesini saptamış,ama ilk hecenin yamaç anlamındaki clivus'tan türediğini ilerisürmüştür, oysa kayalık anlamındaki cliff'ten türemiştir. Yine derahibin en büyük hataları, cehaletinden değil, önyargılarındankaynaklanır. İnsan ne kadar Fransız olursa olsun, gerçeği inkâredip Saint-Laurent-en-Bray'nin, Dublin başpiskoposu AzizLawrence O'Toole değil de, ünlü Romalı rahip olduğunu ilerisürmesi affedilir şey midir? Fakat dostunuzun en olmadıkyanlışları, yurtseverliğinden de çok, dini konularda taraflıoluşundan kaynaklanıyor. Mesela La Raspeliere'deki evsahiplerimize komşu sayılabilecek iki Montmartin vardır:Montmartin-sur-Mer ve Montmartin en Graignes. Sevgilirahibimiz, Graignes konusunda yanılgıya düşmeyip LatincedeGrania, Yunancada krini olan Graignes'in, göller, bataklıkanlamına geldiğini anlamış; Gresmays, Croen, Grenneville,Lengronne gibi örnekler saymakla bitmez. Ne var ki sözdedilbilimcimiz, Montmartin'in Aziz Martin'e adanmış kiliseleranlamına geldiği konusunda inatla ısrar ediyor. Dayanağı da, buyerleşimlerin koruyucu azizinin Aziz Martin olması, fakat bununsonradan böyle kabul edildiğini fark edememiş; daha doğrusupaganizme olan nefreti, gözünü kör etmiş; bu yerleşimlerin adıAziz Martin' den gelmiş olsa, Mont-Saint-Michel dendiği gibi,Mont-Saint-Martin deneceğini anlamıyor, oysa Montmartinkelimesi, çok daha pagan bir biçimde, tanrı Mars'a adanmış


333

tapınakları işaret etmekte; gerçi bu tapınağın, adından başka birkalıntısı yok, ama şüpheye yer bırakmayan Montmartin adıolmasaydı da, çevrede uçsuz bucaksız Roma ordugâhlarınınbulunması, böyle bir tapınağın muhtemelen var olduğunugösteriyor. Gördüğünüz gibi, La Raspeliere'de bulacağınızkitapçığın pek başarılı olduğu söylenemez." Rahibin Combray'debize birçok ilginç etimolojiyi öğrettiğini söyleyerek itiraz ettim."Rahip kendi bölgesinde herhalde konuya hâkimdi,Normandiya'ya yabancı kalmış olmalı." - "Üstelik hastalığına daiyi gelmedi," diye ekledim, "geldiğinde nevrozluydu,döndüğünde romatizmalı." - "İşte bu, nevrozun suçu. Sevgiliustamız Poquelin olsa, nevrozdan çıkıp filolojiye düştü derdi. Nedersiniz Cottard, sizce nevrozun filolojiye zararlı, filolojininnevrozu sakinleştirici, nevroz tedavisinin de romatizmayı azdırıcıetkileri olabilir mi?" - "Kesinlikle olur, romatizma ve nevroz, uzunsüreli sinirsel hastalıkların iki değişik şeklidir. Birinden diğerinemetastazla geçilebilir." - "Saygıdeğer profesör," dedi Brichot, "tıpkıMoliere'in M. Purgon'u kadar Latince ve Yunancayla karışık birdille ifade ediyor kendini. Amcam, yani milli Sarcey'miz..." Amasözü yarım kaldı. Profesör sıçrayarak haykırmaktaydı: "Lanetolsun!" diye bağırdı, ilk narasından sonra anlaşılır kelimelersöyleyebilecek hale gelince. "Maineville'i geçtik (eyvah! eyvah!),hatta Renneville'i de geçtik." Trenin, neredeyse bütün yolcularınindiği Saint-Mars-le-Vieux'de durduğunu fark etmişti. "Bizimdurağı atlamış olamazlar. Herhalde Cambremer'lerdenbahsederken dalıp farkına varmadık." - "Beni dinleyin, Ski, durun,'bakın size ne diyeceğim,"' dedi, belirli tıp çevrelerinde kullanılanbu ifadeyi çok beğenen Cottard. "Prenses trende olmalı, herhaldebizi göremeyip başka bir kompartımana binmiştir. Haydi gidiparayalım onu. Meselenin sonunda bir kavga çıkmasın da!" Bunlarısöyleyip hepimizi peşinden sürükleyerek Prenses Şerbatof'uaramaya koyuldu. Prensesi boş bir vagonun bir köşesinde, Revue


334

des Deux Mondes'u okurken buldu. Prenses, uzun yıllardır,terslenmekten korktuğu için, trende olduğu gibi hayatta da,haddini bilmeyi, köşesine çekilmeyi ve elini uzatmadan öncekarşısındakinin selam vermesini beklemeyi âdet edinmişti.Müritler vagona girdiğinde, dergisini okumaya devam etti.Kendisini hemen tanıdım; mevkiini kaybetmiş olsa da soylu biraileden gelen, en azından Verdurin'lerinki gibi bir salonda baş tacıedilen bu kadın, iki gün önce aynı trende, bir genelev patronuolabileceğini düşündüğüm hanımdı. Son derece belirsiz olantoplumsal kişiliği, adını öğrendiğim anda gözümde açıklıkkazandı; nasıl ki bir bilmece üzerine kafa yorduktan sonra, cevabıöğrenince bizim için anlaşılmaz olan her şey açıklığa kavuşursa,insanlar için de bu cevap, adlarıdır. Aynı trende yan yana yolculukedip toplumsal mevkiini çıkaramadığımız birinin kim olduğunuiki gün sonra öğrenmek, bir derginin bir sayısında sorulanbilmecenin cevabını bir sonraki sayıda okumaktan çok dahaeğlenceli bir sürprizdir. Büyük restoranlar, gazinolar, mahallitrenler, bu toplumsal bilmecelerin aile müzeleridirler. "Prenses,Maineville'de sizi gözden kaçırmış olmalıyız! Kompartımanınızayerleşmemize izin verir misiniz?" - "Rica ederim," dedi prenses;Cottard konuşuncaya kadar, gözlerini dergisinden ayırmamıştı;bakışları daha yumuşak olmakla birlikte prensesin gözleri de,tıpkı M. de Charlus'ünkiler gibi, varlığını fark etmezden geldiklerikişileri pekâlâ görürlerdi. Cambremer'lerle birlikte davet edilmişolmamın benim için yeterli bir tavsiye sayılabileceğini düşünenCottard, kısa bir siire duraksadıktan sonra, beni prensese takdimetmeye karar verdi; prenses de büyük bir kibarlıkla eğilerek selamverdi, ama adımı ilk kez duyuyor gibiydi. "Hay kör şeytan!" diyehaykırdı doktor. "Karım beyaz yeleğimin düğmelerinideğiştirtmeyi unutmuş. Ah, bu kadınlar, hiçbir şeyidüşünmezler! Benden söylemesi, sakın evlenmeyin," dedi banadönerek. Bu, söyleyecek söz bulunamadığı durumlara yakıştırdığı


335

esprilerden biri olduğu için, göz ucuyla prenses ve diğer müritlerebaktı; onlar da, Cottard profesör ve akademisyen olduğu için,neşesini ve sadeliğini takdir ederek gülümsediler. Prenses, gençkemancının bulunduğunu haber verdi bize. Bir önceki gecemigreni tuttuğu için yataktan çıkamamış, ama o gece,Doncieres'de karşılaştığı, babasının eski bir dostuyla birliktegelecekmiş. Prenses bunları, birlikte öğle yemeği yediği MmeVerdurin'den öğrendiğini de ekledi; hızlı hızlı konuşuyor, Rusaksanıyla yuvarladığı r harfleri, l harfi gibi boğazdan tatlı birmırıltıyla çıkıyordu. "Ya! Demek öğle yemeğini Mme Verdurin'leyediniz," dedi Cottard prensese, ama bana bakarak; sözlerininamacı, prensesin Patroniçe'yle ne kadar samimi olduğunu banagöstermekti. "Siz gerçek bir müritsiniz!" - "Evet, bu zeki, hoş,fesatlıktan, snopluktan uzak, sade, espli dolu küçük çevleyiseviyolum." - "Hay aksi, biletimi kaybetmiş olmalıyım,bulamıyorum," diye haykırdı Cottard, aslında çok da fazlatelaşlanmadan. İki landonun bizi bekleyeceği Douville'dekiistasyon görevlisinin, biletsiz de olsa geçmesine müsaadeedeceğini ve hoşgörüsünü açıklamak, yani Cottard'ın,Verdurin'lerin gedikli konuklarından biri olduğunu bildiğinigöstermek için de, yerlere kadar eğilerek selam vereceğinibiliyordu. "Bu yüzden beni karakola götürecek değiller ya," dedidoktor. Ben Brichot'ya dönüp, "Beyefendi, bu yakında eskidenünlü kaplıcalar olduğunu söylüyordunuz, bu bilgi günümüzenasıl gelmiş?" diye sordum. "Çeşitli kanıtlar var, bunlardan biri de,bir sonraki istasyonun adı: Fervaches." - "Ne demek istediğinianlamıyolum," diye homurdandı prenses, sanki kibarlıktan bana,"Canımızı sıkıyor, değil mi?" dermiş gibi bir tonda. "Ama sayınprenses, Fervaches, sıcak sular demektir, fervidae aquae'dengelir... Genç kemancıdan aklıma geldi," diye devam etti Brichot,"size müthiş haberi aktarmayı unutuyordum neredeyse, sevgiliCottard. Zavallı dostumuz, Mme Verdurin'in eski gözde piyanisti


336

Dechambre'ın öldüğünü biliyor muydunuz? Korkunç bir şey." -"Henüz gençti," diye cevap verdi Cottard, "ama herhaldekaraciğerinden derdi vardı, yüzü uzun zamandır berbatgörünüyordu." - " O kadar da genç değildi canım," dedi Brichot;"daha Elstir'le Swann'ın Mme Verdurin'in salonuna devamettikleri dönemde, Dechambre Paris çapında ün yapmıştı, üstelik,ilginçtir, şöhretin ilk basamaklarını yurtdışında tırmanmadan ünyapmıştı. Ah! Dechambre, Aziz Barnum öğretisininyandaşlarından değildi." - "Yanılıyorsunuz, Dechambre'ın osıralar Mme Verdurin'e gitmesi imkânsız, o dönemde çocuktudaha." - "Hiç olur mu, yaşlı hafızam beni yanıltmıyorsa, Swannhenüz, günün birinde milli Odette'imizin burjuvalaşmış kocasısıfatıyla anılacağını aklından bile geçirmeyen, aristokrasiyle arasıbozulmuş bir kulüp erkeğiyken, Dechambre ona Vinteuil'ünsonatını çalardı." - "Mümkün değil, Vinteuil'ün sonatının MmeVerdurin'in evinde çalınması, Swann'ın ayağı kesildikten çoksonrasına rastlar," dedi doktor; çok çalışan birçok insan gibi, o dayararlı olacağını düşündüğü birçok şeyi hatırladığını zanneder,birçok başka şeyi unutur ve yapacak işi olmayan kişilerinhafızasına hayran kalırdı. "Bilginize ihanet ediyorsunuz, beyninizde sulanmış değil oysa," dedi doktor gülümseyerek. Brichothatasını kabul etti. Tren durdu. La Sogne'a gelmiştik. Bu adkafamı kurcalıyordu. "Bütün bu adların anlamını öğrenmeyi çokisterdim," dedim Cottard'a. "M. Brichot'ya sorsanıza, biliyordurbelki." Daha birçok ad konusunda sorguya çekmek için yanıptutuştuğum Brichot, "La Sogne, La Cicogne, yani Siconia'dır," diyecevap verdi.

"Köşesine" düşkünlüğünü unutan Prenses Şerbatof, ilgimiçeken çeşitli etimolojiler konusunda soru sormak istediğimBrichot'yla daha rahat sohbet edebileyim diye kibarca yerdeğişmeyi teklif etti bana ve kendisi için önde, arkada, ayaktagitmenin hiç fark etmediğini belirtti. Yeni tanıştığı insanların


337

niyetlerini bilmediği sürece savunmaya geçer, amakibarlıklarından emin olduğu anda, her birinin hoşuna gidecekşeyler yapmaya gayret ederdi. Tren nihayet Doville-Feterne'dedurdu; bu istasyon, Feterne ve Doville köylerine aşağı yukarı eşitmesafede olduğu için, ikisinin de adını taşıyordu. Biletlerintoplandığı parmaklığın önüne geldiğimizde, Doktor Cottard,sanki o anda fark etmiş gibi, "Kahrolası biletimi bulamıyorum,kaybettim herhalde," diye haykırdı. Ama görevli, kasketiniçıkararak hiç önemli olmadığını söyledi ve saygıyla gülümsedi.Prenses (Mme Verdurin'in, Cambremer'ler nedeniyle istasyonagelememiş olan ve zaten ender olarak gelen özel hizmetçisininyerine arabacıya talimat verip) beni ve Brichot'yu kendi bindiğiarabaya aldı. Öteki arabaya da doktor, Saniette ve Ski bindiler.

Arabacı, çok genç olmakla birlikte, Verdurin'lerin baş arabacısı,devamlı tek arabacılarıydı; Verdurin'ler, gündüzleri, bütün yollarıbildiğinden, gezintilerini hep onunla yaparlardı, akşamları damüritleri istasyondan alır, sonra da geri götürürdü. Gerektiğinde(kendi seçtiği) fazladan arabacılar tutulurdu. Kanaatkâr, becerikli,mükemmel bir delikanlıydı, ama hüzünlü bir çehresi ve fazlasıylasabit, bir hiç için kaygılandığını, hatta karamsarlığa kapıldığınıgösteren bakışları vardı. Fakat o sırada çok mutluydu, çünkükendisi gibi çok iyi huylu bir insan olan ağabeyine de,Verdurin'lerin yanında iş bulmuştu. Önce Doville'den geçtik.Çimenlik tepecikler, bol nem ve tuzla bir kalınlık, bir yumuşaklıkedinmiş, aşırı tonların canlılığını kazanmış geniş otlaklar halinde,denize uzanıyordu. Balbec'e oranla burada çok daha yakındangörünen Rivebelle'in adacıkları ve girinti çıkıntıları, denizin bubölümüne, benim için yepyeni bir kabartmalı harita görüntüsükazandırıyordu. Hemen hemen hepsi ressamlar tarafındankiralanmış olan villaların önünden geçtik; serbest bırakılmışineklerin atlarımız kadar ürküp önümüzü keserek on dakikaboyunca yol vermedikleri bir patikadan geçip dağ yoluna ulaştık.


338

"Tanrı aşkına," dedi Brichot birden, "zavallı Dechambre'a dönecekolursak, sizce Mme Verdurin biliyor mudur? Söylemişler midirkendisine?" Hemen hemen bütün sosyete mensupları gibi MmeVerdurin de, başkalarının varlığına ihtiyaç duyduğu için, ölmüşve dolayısıyla çarşambalara, cumartesilere ve ropdöşarnbrlı akşamyernegı davetlerine gelemeyecek olan insanları, bir gün olsundüşünmezdi. Bu açıdan bütün salonların bir sureti olan küçükkabileyle ilgili olarak, yaşayanlardan çok ölülerden oluştuğusöylenemezdi, çünkü ölen kişi, adeta hiç var olmamış sayılırdı.Ama ölülerden söz etmenin, hatta Patroniçe için imkânsız olanbir şeyi, bir matem yüzünden akşam yemeği davetlerini iptaletmenin sıkıntısını önlemek amacıyla, M. Verdurin, müritlerinölümü, karısını fazlasıyla etkilediğinden, sağlığı açısından, bukonudan bahsetmemek gerekirmiş gibi yapardı. Ayrıca, belki debaşkalarının ölümü kendisine son derece kesin ve bayağı birtesadüf gibi göründüğünden, kendi ölümünü düşünmek M.Verdurin'i dehşete düşürür ve bu konuya ilişkin her türlüdüşünceden kaçardı. Brichot'ya gelince, çok iyi bir insan olduğuve M. Verdurin'in, karısına ilişkin sözlerine yüzde yüz inandığıiçin, böyle bir kederin, arkadaşını sarsmasından korkuyordu."Evet, bu sabah her şeyi öğrendi," dedi prenses, "gizlemekmümkün olmadı." - "Tüh, lanet olsun!" diye haykırdı Brichot."Ah, çok ağır bir darbe bu, yirmi beş yıllık bir dost! Tam anlamıylabizlerden biriydi!" - "Gayet tabii, gayet tabii, ne yaparsınız," dediCottard. "Bu tür olaylar daima üzücüdür, ama Mme Verduringüçlü bir kadındır, beyni duygularına ağır basar." - "Ben doktorungörüşüne tam olarak katılmıyorum," dedi prenses; hızlıkonuşması ve mırıltıyı andıran aksanı, kendisine hemsomurtkan, hem de haşarı bir hava veriyordu. "Mme Verdurin'insoğukkanlı dış görünümünün ardında müthiş bir duyarlılıkgizlidir. M. Verdurin, karısının, cenaze törenine katılmak üzereParis'e gitmesini engellemek için çok uğraştığını söyledi; her


339

şeyin sayfiyede halledileceğini söylemek zorunda kalmış ona." -"Ya! Dernek Paris'e gitmek istemiş. Elbette, çok iyi yürekli, hattafazlasıyla iyi yürekli bir kadın olduğunu biliyorum. ZavallıDecharnbre! Mme Verdurin'in de, daha iki ay önce dediği gibi,'Onun yanında Plante'nin, Paderewski'nin, hatta Risler'in bile lafıolmaz.' Ah! Qualis artifex pereo![25] demek, Alman bilimini bilekandırmayı beceren o kendini beğenmiş Neron'dan çok, onunhakkıydı. Ama Dechambre hiç değilse kutsal görevinitamamlayarak, Beethoven'a inancı sarsılmadan ölmüş olmalı;cesurca öldüğünden de hiç kuşkum yok; adalet, Almanmüziğinin rahibi sayılabilecek Dechambre'ın bir Missa Solemnisayininde ölmesini gerektirirdi. Ama o zaten, Azrail'i bir trillekarşılayacak adamdı, çünkü o icra dâhisi, arasıra, ParislileşmişChampagne' lı atalarından kendisine kalan muhafız eri yiğitliğinive zarafetini ortaya koyardı."

O sırada bulunduğumuz yükseklikten bakılınca, deniz artıkBalbec'teki gibi dalgalı dağ sıralarına benzemiyor, aksine, birtepeden veya dağ yolundan görünen, daha aşağıdaki, mavimsi birbuzulu veya göz kamaştırıcı bir ovayı andırıyordu. Akıntılarınoluşturduğu çizgiler sanki kıpırtısızdı, iç içe halkalarını temellisabitlemiş gibiydiler; denizin, rengi yavaş yavaş değişen minesi,körfezin ucundaki haliçte, hareket etmeyen küçük siyahteknelerin sinekler gibi düşüp kaldığı, mavimsi bir sütbeyazlığındaydı. Bana öyle geliyordu ki, bundan daha uçsuzbucaksız bir manzara, herhangi bir yerden görülemezdi. Ama herdönemeçte, manzaranın bir bölümü daha görüntüyeekleniyordu; Doville girişine vardığımızda, o âna kadar körfezinyarısını gizlemiş olan falez çıkıntısı sona erdi ve birdenbiresolumda, daha önce karşımda gördüğüm körfez kadar derin,manzaranın boyutlarını değiştirip güzelliğini ikiye katlayan birkörfez daha gördüm. Bu yükseklikte, hava o kadar diriltici vetemizdi ki, sarhoş olmuş gibiydim. Verdurin'leri seviyordum;


340

bizler için bir araba göndermiş olmalarını büyük bir iyilik olarakgörüyor, duygulanıyordum. Prensese sarılıp öpmek geçiyorduiçimden. Kendisine, hayatımda hiç böyle bir güzellik görmemişolduğumu söyledim. O da bu yöreyi her yerden çok sevdiğinisöyledi gururla. Ama Verdurin'ler gibi onun için de, aslolanın, bumanzarayı turist gibi seyretmek değil de, orada güzel yemekleryemek, hoşlarına giden kişileri ağırlamak, mektup yazmak, kitapokumak, kısacası orada yaşamak, güzelliğini dikkatlerininnesnesi haline getirmekten çok, edilgen biçimde bu güzelliklesarmalanmak olduğunu hissediyordum.

Doville girişinde araba bir iki dakikalığına durduğunda,denizden o kadar yüksekteydik ki, mavimsi uçurumungörüntüsü, adeta bir dağın zirvesindeymişiz gibi, insanın başınıdöndürüyordu neredeyse; arabanın camını açtım; kırılan birdalganın açıkça işitilen sesi, yumuşaklığıyla, netliğiyle,olağanüstü bir şeydi. Tıpkı bir beden ölçümü gibi, alışılagelmişizlenimlerimizi altüst edip, genelde zihnimizdecanlandırdığımızın tersine, dikey mesafelerin yatay mesafelerebenzetilebileceğini, bu şekilde gökyüzünü bize yaklaştırarak bumesafelerin çok uzak olmadığını, mesafeyi kateden bir ses için,örneğin küçük dalgaların sesi için, içinden geçtiği ortam dahaduru olduğundan, mesafenin daha da kısa olduğunugöstermiyor muydu? Gerçekten de, sadece iki metre geriyeçekildiğinizde, falezin iki yüz metrelik yüksekliğinde o narin, titizve yumuşak kesinliğini kaybetmeyen dalga sesi, artık duyulmazoluyordu. Büyükannem bu sesi duyabilse, sadeliklerinde biryücelik bulunan bütün doğa veya sanat olaylarının kendisindeuyandırdığı hayranlığı, bu sese de besleyeceğini düşünüyordum.Coşkunluğum doruktaydı ve çevremdeki her şeyi yüceltiyordu.Verdurin'lerin bizi istasyondan aldırmalarına duygulanıyordum.Bunu prensese söylediğimde, böylesine basit bir kibarlığıfazlasıyla abarttığımı düşünüyormuş gibi göründü. Daha sonra


341

Cottard'a beni pek coşkulu bulduğunu itiraf ettiğini biliyorum;Cottard da benim aşırı heyecanlı olduğumu, sakinleştirici ilaçlarınve örgü örmenin bana iyi geleceğini söylemiş cevaben. Prensesetek tek her ağacı, güllerin altında ezilen her küçük evi gösteriyor,her şeyi hayranlıkla seyrettiriyordum, içimden prensesinkendisini göğsüme bastırmak geçiyordu. Resme istidadımolduğunu fark ettiğini, resim yapmam gerektiğini ve daha öncekimsenin bana bunu söylememiş olmasına şaşırdığını söyledi.Bu yörenin gerçekten de bir tablo kadar güzel olduğunu itiraf etti.Tepeye tünemiş küçük bir köy olan Englesqueville'in içindengeçtik (Brichot, köyün adının Engleberti Villa’dan türediğinisöyledi). "Saygıdeğer prenses, Dechambre'ın ölümü nedeniyle bugeceki yemek davetinin iptal edilmediğinden emin misiniz?" dediBrichot, içinde bulunduğumuz arabaların istasyona gelmişolmalarının, sorusuna cevap teşkil ettiğini düşünmeden."Eminim," dedi prenses, "M. Veldulin, karısının 'düşünmesini'önlemek için, iptal edilmemesi konusunda özellikle ısrarlıdavrandı. Ayrıca, yıllar boyunca istisnasız her çarşamba misafirağırlamışken, alışkanlıklarında bir değişiklikten çoketkilenebilirdi. Bu aralar sinirleri çok gelgin. M. Verdurin sizin bugece geleceğinize özellikle seviniyordu, çünkü bu sayede, MmeVerdurin'in sıkıntısının büyük ölçüde dağılacağını biliyordu,"diye ekledi, benim adımı daha önce hiç duymamış gibi yaptığınıunutarak. "Bence Mme Verdurin'in yanında hiçbir şeyden sözetmemeniz uygun olur," diye devam etti. Brichot safça, "Ya! İyi kisöylediniz. Bu tavsiyenizi Cottard'a da aktaracağım," dedi. Arababir an durdu. Sonra yine harekete geçti, ama tekerleklerin köyüniçindeyken çıkardığı ses kesilmişti. La Raspeliere'in bahçe yolunagirmiştik, M. Verdurin bizi merdivenin başında beklemekteydi."Smokin giydiğime iyi etmişim," dedi, müritlerin de smokingiymiş olduğunu memnuniyetle fark ederek, "misafirlerim bukadar şık olduğuna göre... " Ben ceket giymiş olduğum için özür


342

dileyince, "Yok canım, hiç önemli değil," dedi. "Bizde akşamyemekleri samimi dost toplantılarıdır. Size kendi smokinlerimdenbirini verebilirdim, ama ölçülerimiz uymaz." Brichot'nun, LaRaspeliere'in holünde, piyanistin ölümü için başsağlığı niyetine,Patron'un elini hararetle sıkması, ev sahibinde hiçbir tepkiuyandırmadı. M. Verdurin'e çevreye hayran olduğumu söyledim."Ya! Memnun oldum, üstelik daha bir şey görmüş sayılmazsınız,biz her yeri göstereceğiz size. Birkaç hafta burada kalsanıza!Buranın havası mükemmeldir." Brichot, el sıkışının anlaşılmamışolmasından korkuyordu. "Zavallı Dechambre!" dedi, ama MmeVerdurin yakında olabilir korkusuyla sesini yükseltmedi."Korkunç bir şey," diye cevap verdi M. Verdurin neşeyle. "Çok dagençti," diye devam etti Brichot. Bu manasızlıklarla oyalandığınasinirlenen M. Verdurin, kederden değil, sabırsızlıktan aşırıtizleşmiş, aceleci, sızlanan bir tonda, sertçe karşılık verdi: "Evet,öyleydi, ama ne yapalım, yapabileceğimiz bir şey yok, konuşarakdiriltemeyiz ya adamı." Sonra tekrar neşelenip yumuşadı vedevam etti: "Haydi sevgili Brichot, eşyalarınızı bırakıverin. Balıkçorbamız var, bekletmeye gelmez. Aman, sakın Mme Verdurin'eDechambre lafı etmeyin! Biliyorsunuz hislerini gizler, amahastalık derecesinde duyarlıdır. Gerçekten, yemin ederim,Dechambre'ın öldüğünü öğrendiğinde neredeyse ağlayacaktı,"dedi M. Verdurin, son derece alaylı bir tonda. Duyan da, otuzyaşında ölen bir dosta üzülmek için, insanın delirmiş olmasıgerektiğini zannederdi; öte yandan M. Verdurin'in, karısıyla hayatboyu birlikteliği içinde, Patroniçe'yi daima yargıladığı ve ona sıksık kızdığı da seziliyordu. "Bu konuyu açarsanız, yinehastalanacaktır. Feci bir şey, daha üç hafta önce, bronşit oldu.Böyle durumlarda ben hastabakıcılık yapıyorum. Daha yenikurtuldum yani. Dechambre'ın kaderine içinizden istediğinizkadar üzülün. Düşünün, ama söylemeyin. Dechambre'ıseverdim, ama karımı daha çok sevdiğim için de beni


343

kınamamanız gerekir. İşte Cottard burada, ona sorabilirsiniz." M.Verdurin, bir aile doktorunun, birçok küçük hizmettebulunabileceğini, mesela üzülmemek gerektiğini söyleyeceğinibiliyordu.

Cottard Patroniçe'ye tatlılıkla şunları söylemişti: "Böylegaleyana gelirsek, yarın ateşimiz 39'a çıkar." Tıp, tedaviedemeyince, zamirlerin anlamını değiştirmekle meşgul olur.

M. Verdurin, Saniette'in, iki gün önce işittiği azarlara rağmenküçük yuvayı terk etmediğini görünce sevindi. Mme Verdurin'lekocasının aylaklıktan edindikleri acımasız güdülere, pek endervuku bulan büyük olaylar yetmez olmuştu. Odette'le Swann'ın,Brichot'yla metresinin aralarını bozmayı başarmışlardı. İleridebaşkalarını ele alacaklarına kuşku yoktu. Ama böyle fırsatlar hergün çıkmıyordu karşılarına. Oysa Saniette, titrek duyarlılığı,korkak, sapıtmaya hazır utangaçlığı sayesinde, her günemirlerinde olan bir günah keçisiydi. Bu yüzden de, küçük yuvayıterk eder korkusuyla, tıpkı lisede büyük öğrencilerin, askerdekıdemlilerin, bir acemiyi gıdıklamak, işkence etmek niyetiylekıskıvrak ele geçirmek istediklerinde, kendisini pohpohlamak içinkullandıkları tatlı, ikna edici sözlerle Saniette'i davet etmeye özengösteriyorlardı. M. Verdurin'in söylediklerini işitmemiş olanCottard, "Mme Verdurin'in yanında sakın tek kelime etmeyin,"diye hatırlattı Brichot'ya. "Hiç korkmayın ey Cottard,Theokritos'un deyimiyle, karşınızda bir bilge var. Aslında M.Verdurin haklı, yakınmanın ne yararı var?" diye ekledi Brichot,çünkü sözel kalıpları ve bunların zihninde uyandırdığıdüşünceleri özümleyebilmekle birlikte, incelikten yoksunolduğundan, M. Verdurin'in sözlerinde cesaret dolu birdayanıklılık bulmuş ve bunu takdir etmişti. "Ne olursa olsun,büyük bir yetenek yok oldu." - "Ne, hâlâ Dechambre'dan mı sözediyorsunuz?" dedi, önden giden ve kendisini izlemediğimizi


344

görünce geri dönen M. Verdurin. "Bakın," dedi Brichot'ya, "Hiçbirşeyi abartmamak gerekir. Adam öldü diye, öyle olmadığı halde, birdâhi haline getirmenin anlamı yok. İyi piyano çalardı, tamam,özellikle de aramızda başarılıydı; başka ortamlarda bir hiçti. Karımonu beğenmiş ve bir şöhret kazandırmıştı. Mme Verdurin'inhuyunu bilirsiniz. Hatta daha da ileri gidip şunu belirteceğim ki,Dechambre şöhreti açısından doğru zamanda, tamkıvamındayken öldü; minik ıstakozların da o eşsiz Pampilletarifine göre, aynı şekilde tam kıvamında pişecekleriniumuyorum (siz bitmez tükenmez yakınmalarınızla hertarafından rüzgâr alan bu kalede oyalanmaya devam etmezseniztabii). Dechambre öldü diye hepimizi öldürmek istemezsinizherhalde; üstelik bir yıldır, konsere çıkmadan önce, kısacık birsüre için de olsa, eski ustalığına kavuşabilmek için gam çalmakzorunda kalıyordu. Ayrıca bu gece, Dechambre'dan çok farklı birsanatçıyı dinleyeceksiniz, en azından kendisiyle tanışacaksınız,çünkü kerata akşam yemeğinden sonra çoğunlukla iskambiluğruna sanattan vazgeçiyor; karımın (Dechambre'ı, Paderewski'yive diğerlerini keşfettiği gibi) keşfettiği bir delikanlı: Morel. Serseri,hâlâ gelmedi. Son treni karşılamaya bir araba göndermek zorundakalacağım. Yanında eski bir aile ahbabını getirecek; adamfazlasıyla canını sıkıyormuş, ama babası kızmasın diye,Doncieres'de yanında kalmak yerine, mecburen onu da burayagetiriyor: Charlus Baronu." Müritler içeri geçti. Ben üstümdekileriçıkarırken geride, yanımda kalmış olan M. Verdurin, eşlik etmeküzere yanınıza katacak bir hanım misafiri olmayan evsahiplerinin alışkanlığıyla, şakalaşarak koluma girdi."Yolculuğunuz iyi geçti mi?" - "Evet, M. Brichot bana çok ilginçşeyler anlattı," dedim, yer adlarıyla ilgili etimolojileri düşünerek,ayrıca Verdurin'lerin Brichot'yu çok takdir ettiklerini duymuşolduğum için. "Kendisinden bir şey öğrenmemiş olsaydınız,şaşardım," dedi M. Verdurin, "hep gölgede kalmayı tercih eden,


345

bildiklerini pek az dile getiren bir adamdır." Bu iltifat pek isabetligelmedi bana. "Çok hoş bir insan," dedim. "Harikadır,fevkaladedir, katiyen ukala değildir, hayalgücü müthiştir,esnektir, karım da, ben de, çok severiz kendisini!" diye cevap verdiM. Verdurin, abartılı bir tavırla, ezberlenmiş bir dersitekrarlarcasına. Brichot'ya ilişkin sözlerindeki alayı ancak o zamananlayabildim. Acaba M. Verdurin, benim sözünü işittiğim eskigünlerden beri, karısının boyunduruğundan kurtuldu mu diyedüşündüm.

Heykeltıraş, Verdurin'lerin M. de Charlus'ü evlerine kabuletmeye razı olmalarına çok şaşırdı. M. de Charlus'ün, herkesçetanındığı Saint-Germain muhitinde, sadece birkaç yakınınınbildiği (büyük çoğunluğun habersiz olduğu, bazıları için şüphekonusu olsa da daha ziyade coşkulu, ama platonik dostluklar,tedbirsizlikler olarak yorumlanan ve kötü niyetli bir Gallardon, birimada bulunmayı göze aldığında omuz silken, her şeydenhaberdar birkaç kişi tarafından özenle gizlenen) yaşama biçimi,kendi çevresinin dışında, tam tersine, tıpkı kimi top seslerinin,ancak araya sessiz bir bölge girdiğinde duyulması gibi, sürekliolarak eleştirilirdi. Zaten eşcinselliğin canlı timsali olaraktanındığı bu burjuva ve sanatçı çevrelerinde, yüksek sosyetedekiönemli mevkii, ne kadar asil bir soydan geldiği hiç bilinmezdi;benzer biçimde, Romanya'da Ronsard bir asilzade olarak tanınır,ama şiirleri hiç bilinmez. Üstelik Romanya'da Ronsard'ın asaletibir yanılgıya dayanır. Aynı şekilde, ressamlar, oyuncularmuhitinde, M. de Charlus'ün bu kadar kötü bir şöhreti olmasınınnedeni de, hiçbir akrabalığı olmayan ya da belki çok uzaktanakrabası olan, akıllardan çıkmayan bir polis baskınında, belki deyanlışlıkla tutuklanmış, Leblois de Charlus Kontu adında biriylekarıştırılmasıydı. Sonuç olarak, M. de Charlus'le ilgili anlatılanbütün hikâyeler, aslında sahte Charlus'e aitti. M. de Charlus'leilişkide bulunduklarına yemin eden birçok profesyonel vardı,


346

yalan da söylemiyorlardı, çünkü sahte Charlus'ün gerçek Charlusolduğunu sanıyorlardı; sahte Charlus ise, biraz asalet özentisiyle,biraz da ahlâksızlığını gizlemek için, bu karışıklığı pekiştiriyorolabilirdi; gerçek Charlus (tanıdığımız baron) için uzun süreboyunca zararlı olan bu durum, daha sonra, çöküşe geçtiğinde,bir kolaylık haline geldi, çünkü ona da, "Ben o değilim," demefırsatı sağladı. Sözünü ettiğimiz sırada, aslında bahis konusuolan, baron değildi. Son olarak, bir gerçek (baronun eğilimleri)konusundaki yorumların yanlışlığına katkıda bulunan bir şeydaha vardı: Baronun, tiyatro âleminde, nedendir bilinmez,katiyen hak etmediği halde adı eşcinsele çıkmış bir yazarla,samimi ve son derece namuslu bir dostluğu olmuştu. İkisibirlikte bir prömiyerde görüldüklerinde, "Anlarsınız ya," denirdi;aynı şekilde, Guermantes Düşesi'nin de, Parma Prensesi'yleahlâkdışı ilişkisi olduğu zannedilirdi; bu efsaneyi yıkmakimkânsızdı, çünkü yıkılması için, bu iki soylu hanımın yakınındaolmak gerekirdi, oysa söylentiyi yayanlar, kendilerini ancaktiyatroda dürbünleriyle görür ve yanlarındaki koltukta oturankişiye iletirlerdi iftirayı. Heykeltıraş da, M. de Charlus'ün yaşamabiçiminden yola çıkarak, baronun ailesi, unvanı ve soyadıhakkında hiçbir bilgisi olmadığından, hiç tereddütsüz, sosyetedepek düşük bir mevki sahibi olduğu sonucunu çıkarıyordu. Nasılki Cottard, tıp doktoru sıfatının hiçbir anlamı olmadığını,hastanede stajyer doktor sıfatınınsa bir anlamı olduğunuherkesin bildiğini zannediyorsa, sosyete mensupları da, kendisoyadlarının sosyal önemi konusunda herkesin kendileri vekendi muhitlerinin insanlarıyla aynı fikirlere sahip olduğuyanılgısı içinde yaşarlar.

Agrigento Prensi, yirmi beş Louis altını borçlu olduğu bir kulüpkomisinin gözünde, geçim kaynağı karanlık bir yabancıydı veancak üç düşes kız kardeşinin de dahil olduğu Saint-Germainmuhitinde önem kazanırdı, çünkü soylu bir beyefendi, kendisine


347

pek önem vermeyen mütevazı insanları değil, kim olduğunubilen seçkinleri etkiler. M. de Charlus de, o geceden başlayarak,Patron'un en ünlü dük aileleri hakkında fazlasıyla yüzeyselfikirlere sahip olduğunu görecekti. Verdurin'lerin, o "müstesna"salonlarına yoz bir şahsı sokmalarının yanlış bir adımolacağından hiç kuşku duymayan heykeltıraş, Patroniçe'yi birkenara çekmeyi görev bildi. "Kesinlikle yanılıyorsunuz, ayrıca benbu tür şeylere asla inanmam; üstelik doğru olsa bile, şunu bilinki, benim için tehlikeli bir yanı yok!" diye cevap verdi MmeVerdurin, küplere binerek, çünkü çarşambalarının en önemliunsuru olan Morel'i kırmamak, her şeyden önde geliyordu onuniçin. Cottard'a gelince, bu konuda görüş bildiremedi, çünküyukarı çıkıp "inzivaya çekilerek" - "ufak bir iş halletmek" için izinistemiş, sonra da bir hastası için çok acil bir mektup yazmaya, M.Verdurin'in odasına gitmişti.

Ziyarete gelmiş olan ve kendisini yemeğe alıkoyacaklarınıdüşünen, Parisli önemli bir yayıncı, küçük kabile nezdindeyeterince seçkin sayılmadığını anlayıp aceleyle, sert bir tavırlayanımızdan ayrıldı. Uzun boylu, yapılı, çok esmer, çalışkan,keskin tavırlı bir adamdı. Abanozdan bir kâğıt açacağınabenziyordu.

Eski bir dostuyla oynadığı iskambil oyunundan kalkıp o güntoplanmış başakların, gelinciklerin, kır çiçeklerinin ve aynımotifin, iki asır önce, çok ince zevkli bir ressam tarafındanyapılmış, tek renkli resimlerinin sergilendiği dev salonunda bizikarşılayan Mme Verdurin, bir yandan bizimle sohbet ederken biryandan da oyununu bitirmek için iki dakika izin istedi.İzlenimlerim konusunda söylediklerim, Mme Verdurin'i pekhoşnut etmedi. Mme Verdurin'le kocasının, her öğleden sonra,bu falezden, özellikle de La Raspeliere'in terasından görünen,güzelliğiyle ünlü, benim görmek için kilometrelerce yol


348

katedeceğim o güneş batışlarından çok daha erken bir saatte evedöndüklerini öğrenmek beni dehşete düşürmüştü. "Evet, eşibenzeri yoktur," dedi Mme Verdurin, laf olsun diye, devpencerelerden oluşan camekânlı kapıya şöyle bir göz atarak."Sürekli gördüğümüz halde hiç bıkmıyoruz," diyerek tekrarkâğıtlarına döndü. Oysa ben, heyecandan, iyice talepkârolmuştum. Elstir'in tam bu saatlerde, onca rengi yansıttıklarısırada müthiş güzel olduğunu söylediği Darnetal kayalıklarınısalondan göremediğimden yakınıyordum. "Onları buradangöremezsınız, bahçenin sonuna, 'Körfez manzarasına' gitmenizgerekir," dedi Mme Verdurin. "Oradaki bankta, bütün panoramaönünüze serilir. Ama tek başınıza gidemezsiniz, kaybolursunuz.İsterseniz götüreyim sizi," diye ekledi yarım ağızla. "Olur mucanım? Geçen günkü ağrıların yetmedi mi, tekrar mı çekmekistiyorsun? Tekrar gelir, körfez manzarasını başka bir gün görür."Israr etmedim; salonlarına, yemek odalarına kadar nüfuz eden bugüneş batışının, La Raspeliere'i bütün eşyalarıyla tuttuklarındaödedikleri yüksek kirayı haklı çıkaran, ama nadiren dönüpbaktıkları harikulade bir resimmiş, değerli bir Japon minesiymişgibi, varlığını bilmenin, Verdurin'lere yettiğini anladım; onlar içinasıl mesele, burada hoşça vakit geçirmek, gezinmek, güzelyemekler yemek, sohbet etmek, sevimli dostlarını ağırlayıp onlariçin eğlenceli bilardo partileri, ziyafetler, neşeli çay davetleridüzenlemekti. Bununla birlikte, daha sonra, yöreyi ne kadarakıllıca öğrenip tanıdıklarını ve misafirleri için, onlara dinlettiklerimüzik kadar "duyulmamış" gezintiler düzenlediklerini gördüm.La Raspeliere'in çiçeklerinin, sahil yollarının, eski evlerin,bilinmeyen kiliselerin, M. Verdurin'in hayatındaki rolü o kadarbüyüktü ki, kendisini sadece Paris'te gören ve deniz kenarındaki,kırlardaki sayfiye hayatının yerine şehre ait lüksleri koyan kişiler,M. Verdurin'in kendi hayatı hakkındaki fikrini, bu zevklerin kendigözünde kendisine kazandırdığı önemi anlayamazlardı. Bu önemi


349

artıran bir başka unsur da, Verdurin'lerin nazarında, satın almayıdüşündükleri La Raspeliere'in, yeryüzünde eşi benzeribulunmamasıydı. İzzetinefisleri nedeniyle La Raspeliere'eatfettikleri bu üstünlük, benim coşkumu da affettiriyorduonların gözünde; aksi takdirde, heyecanımdan kaynaklanan, (birzamanlar Berma'yı seyretmenin yaşattığına benzeyen) vesamimiyetle kendilerine itiraf ettiğim hayal kırıklığım, canlarınısıkabilirdi.

Patroniçe birdenbire, "Arabanın sesini duyuyorum, geridönüyor," diye mırıldandı. Kısaca belirtelim ki, Mme Verdurin,yaşın getirdiği kaçınılmaz değişikliklerin haricinde de, evindeSwann'la Odette'e küçük cümleciği dinlettiği zamanki halinebenzemiyordu. Aynı cümlecik çalındığında bile, bir zamanlartakındığı, hayranlıktan bitkin düşmüş tavrı takınmak zorundakalmıyordu artık, çünkü bu ifade, yüzüne temelli yerleşmişti.Bach'ın, Wagner'in, Vinteuil'ün, Debussy'nin yol açtığı sayısızbaşağrısının etkisiyle, Mme Verdurin'in alnı, romatizmanınçarpıttığı uzuvlar gibi, dev boyutlara ulaşmıştı. İki yanındagümüşi saçların uzandığı, Armoni'nin ebediyen dönüp durduğu,iki güzel, alev alev, sancılı ve sedefli küreyi andıran şakakları,Patroniçe'nin konuşmasına gerek kalmadan, onun adına, "Bugece beni neyin beklediğini biliyorum," der gibiydiler. Yüz hatlarıartık aşırı güçlü estetik izlenimleri art arda belirtme zahmetinegirişmiyorlardı, çünkü yıpranmış, olağanüstü çehresinde, buhatların kendileri, izlenimlerin daimi ifadesi gibiydiler. Güzelliğinyaşatacağı kaçınılmaz ıstıraplara karşı bu tevekkülün ve sondinlenen sonatın ardından daha yeni kendine gelirken elbiselergiyinmenin gerektirdiği cesaretin sonucunda, Mme Verdurin, enacımasız müziği dinlerken bile küçümsercesine soğukkanlı biryüz ifadesi takınır, iki kaşık aspirinini dahi saklanarak yutarolmuştu.


350

Açılan kapıdan içeri Morel'in ve arkasından M. de Charlus'üngirdiğini görünce, M. Verdurin, rahatlayarak, "Hah, işte geldiler,"diye haykırdı. Verdurin'lerde akşam yemeğini katiyen bir sosyetedaveti olarak değil, bir fuhuş evine gitmek gibi gören M. deCharlus, hayatında ilk kez bir geneleve adım atan ve çaçaya aşırısaygı gösterilerinde bulunan bir okul çocuğu gibi çekinmekteydi.Çekingenlik sahte bir tavrı ortadan kaldırdığı ve bilinçdışınıimdada çağırdığı anda uyanan geleneksel terbiye kavramı, (açılankapıda belirdiğinde) M. de Charlus'ün her zamanki erkeksi vesoğuk görünme arzusunu bastırdı. Böyle bir içgüdüsel ve irsiterbiye duygusu, yabancılar karşısında harekete geçtiğinde, sözkonusu şahıs, ister soylu olsun, ister burjuva, bir Charlus'se eğer,yeni bir salona girişini yönlendiren, ev sahibesinin karşısınagelinceye kadarki tutumunu biçimlendiren, bir tanrıça misaliyardıma koşan veya bir ikiz gibi cisim bulmuş bir kadın akrabanınruhudur daima. İyiliksever Protestan bir kuzini tarafındanyetiştirilmiş olan genç bir ressam, yeni bir salona başı yana eğik,hafifçe titreyerek, gözleri gökyüzüne çevrili, elleri görünmez birmanşonda kenetlenmiş halde girer; kuzinin canlanangörüntüsü, gerçek ve koruyucu varlığı, çekingen sanatçınınsofayla küçük salon arasındaki, uçurumlarla dolu mesafeyi,agorafobiye kapılmadan aşmasına yardımcı olur. Hatırası bugünressamı yönlendiren dindar akraba da, yıllar önce bir odaya buşekilde girer, öyle acıklı bir tavrı olurdu ki, görenler bir felakethaberi getirdiğini zannederler, sonra, tıpkı bugünkü ressam gibi,onun da ilk sözlerinden, bir teşekkür ziyaretine gelmiş olduğunuanlarlardı. Hayatın, henüz gerçekleşmemiş eylem uğruna,geçmişin en saygın, bazen en kutsal, bazen de sadece en masummiraslarını sürekli bir bayağılaştırma içinde kullanmasını,bozmasını gerektiren bu yasa uyarınca, bu örnekte, aynı yasabaşka bir görünüm doğursa da, Mme Cottard'ın, kadınsı tavırlarıve düşüp kalktığı kişiler nedeniyle ailesini çok üzen bir yeğeni, bir


351

salona daima neşeyle, sanki size bir sürpriz yapmaya veya birmirasa konduğunuzu haber vermeye gelmiş gibi, aslındabilinçdışı kalıtıma ve yanlış bedendeki cinsiyetine bağlıolduğundan, nedenini sormanın da anlamsız olacağı birmutlulukla ışıl ışıl halde girerdi. Parmak uçlarına basarak yürür,elinde bir kartvizit cüzdanı taşımadığına herhalde kendi de şaşar,elini uzatıp teyzesinden gördüğü gibi kırıtarak konuşur, bakışları,sadece aynaya yöneldiğinde, başı açık olduğu halde, adeta bir günMme Cottard'ın Swann'a sorduğu gibi, şapkası düzgün mü diyekontrol etmek istercesine tedirginleşirdi. İçinde yaşadığımuhitin, bu kritik anda, kendisine farklı örnekler, başka kibarcakıvrılıp bükülmeler ve son olarak da, belirli durumlarda, basitküçük burjuvalar karşısında, genellikle saklı tutulan, en nadirincelikleri ortaya çıkarıp kullanmayı bilmek gerektiği şiarınısağladığı M. de Charlus'e gelince, Mme Verdurin'e doğru,sıçrayarak, yapmacık bir edayla, salıntılı yürüyüşü giydiğijüponlar tarafından engelleniyormuşçasına ağır, genişhareketlerle, öylesine pohpohlanmış, şeref duymuş bir tavırlailerledi ki, gören, Patroniçe'nin evine kabul edilmenin, kendisiiçin yüce bir lütuf olduğunu zannederdi. Memnuniyetingörgüyle yarıştığı, hafif yana eğik çehresi, minik nezaketçizgileriyle kırış kırıştı. Doğanın bir hata sonucu M. de Charlus'ünbedenine yerleştirdiği kadın, o anda o kadar ortadaydı ki, insanMme de Marsantes'ı görmüş gibi oluyordu. Hiç şüphesiz, baronbu hatayı gizlemek ve erkeksi bir görünüme bürünmek için çokçabalamıştı. Ama tam bunu başarmışken, bu süre içindeeğilimleri değişmediğinden, kadın hissiyatı alışkanlığı, bu kezkalıtımdan değil, kişisel yaşayışından kaynaklanan yeni bir kadıngörünümü veriyordu kendisine. Üstelik, giderek sosyalkonularda bile kadınca düşünmeye başladığı için –yalnızbaşkalarına değil, kendi kendine de yalan söyledikçe, insanyalanını fark etmez olduğundan, bu durumun farkına bile


352

varmadan– bedenine (Verdurin'lerin salonuna girerken) birbüyük soylunun bütün kibarlığını sergilemesini emrettiği halde,M. de Charlus'ün artık anlamaz olduğu şeyi gayet iyi kavrayan bubeden, baronu "hanım hanımcık" sıfatına layık kılacak ölçüde, birsoylu hanımefendinin bütün cazibesini gözler önüne serdi.Ayrıca, M. de Charlus'ün görünümünü, mutlaka babalarınabenzemeyen oğulların, eşcinsel olmasalar, kadınlara düşkünolsalar bile, annelerinin kutsallığına saygısızlığı çehrelerindeortaya koydukları gerçeğinden tamamen ayırabilir miyiz? Amaayrı bir bölüm gerektirecek bu "annenin kutsallığına saygısızlık"konusunu bir yana bırakalım.

M. de Charlus'teki bu dönüşümü başka nedenler yönlendirdiğive bedeni, tamamen fiziksel birtakım "mayalanmalarla", zamaniçinde kadın bedenleri kategorisine geçtiği halde, buradabelirttiğimiz değişikliğin kaynağı maneviydi. İnsan kendini hastazannede zannede, hastalanır, zayıflar, yataktan kalkacak gücükendinde bulamaz, sinirsel bağırsak iltihabı baş gösterir.Erkeklere sevecenlikle yaklaşa yaklaşa, kadınlaşılır, adımlar, hayalibir elbiseye takılır. Sabit fikir, (başka durumlarda sağlığı bozmasıgibi) böyle durumlarda cinsiyeti değiştirebilir. Baronu izleyenMorel, gelip bana selam verdi. O andan itibaren Morel'de meydanagelen çifte değişiklik, kendisiyle ilgili, (ne yazık ki vaktindehesaba katamadığım) kötü bir izlenim uyandırdı bende. Nedeniniaçıklayayım. Babası gibi uşaklık yapmak zorunda kalmayanMorel'in, genelde son derece küçümseyici bir laubaliliktenhoşlandığını daha önce belirtmiştim. Bana fotoğrafları getirdiğigün, benimle, bir kez olsun beyefendi diye hitap etmeden,yüksek perdeden konuşmuştu. Mme Verdurin'in evinde, Morel'inkarşımda, hem de sadece benim karşımda, yerlere kadar eğildiğinigörmek, ağzından çıkan ilk sözlerin, bana yönelik, müthiş birsaygıyla yüklü –kaleminden veya dudaklarından dökülmesiimkânsız sandığım– sözler olduğunu işitmek, benim için ne


353

büyük bir sürprizdi! Benden bir şey isteyeceğini derhal hissettim.Bir iki dakika sonra beni bir kenara çekti, bu sefer benimle üçüncütekil şahsı kullanarak konuşacak kadar ileri giderek, "Beyefendi,babamın, amcasının yanında ne tür bir hizmette bulunduğunuMme Verdurin'le davetlilerinden tamamen gizlerse, bana büyükbir iyilik etmiş olacak," dedi. "Babamın ailenizin yanında kâhyalıkyaptığını, onu neredeyse ailenizin düzeyine getirecek kadarbüyük bir araziyi yönettiğini söylemeniz daha iyi olur." Morel'inricası benim için son derece can sıkıcıydı; babasının mevkiiniyüceltmek zorunda kalmam umurumda değildi, ama kendiailemin, en azından görünürdeki servetini bu derece abartmayıabes buluyordum. Yine de, Morel o kadar bedbaht, o kadar ısrarlıgörünüyordu ki, isteğini geri çevirmedim. "Hatta yemekten önce,beyefendi Mme Verdurin'i bir kenara çekmek için kolaylıkla birbahane bulabilir," dedi yalvarır bir tonda. Gerçekten de öyleyaptım ve elimden geldiğince Morel'in babasının mevkiiniyüceltip kendi ailemin yaşayışını, "dünya malı"nı fazlaabartmamaya çalıştım. Büyükbabamı uzaktan tanıyan MmeVerdurin şaşırdığı halde, söylediklerim kolayca kabul edildi.Patroniçe, incelikten yoksun bir kadın olduğu ve (küçük yuvanınbozguncusu olan) ailelerden nefret ettiği için de, çok eskidenbüyükdedemi görmüş olduğunu belirtip, kendisinden, küçüktopluluktan hiçbir şey anlamayacak, hafif geri zekâlı, kendideyimiyle, "beş yıldız" olmayan biri gibi söz ettikten sonra, "Zatenaile denilen şey o kadar sıkıcıdır ki, insan ancak ondankurtulmaya heves edebilir," dedi; hemen ardından da,büyükbabamın babasının, (ben kendisini tanımamıştım, amaevde çok sözü edilirdi) az rastlanır derecedeki cimriliğinden arasırakuşkulanmış olduğum halde (oysa pembeli hanımın dostu veMorel'in babasının patronu olan büyükamcam, şatafat düşkünüsayılacak kadar cömertti), kesin olarak bilmediğim bu özelliğinianlattı: "Büyükbabanızın böyle seçkin bir kâhyası olması, bir


354

ailede her çeşit insan bulunabileceğini gösteriyor.Büyükbabanızın babası o kadar cimriydi ki, son dönemlerinde,beyni birazcık sulandığında –laf aramızda, hiçbir zaman fazla akıllıolmamıştır, siz hepsini telafi ediyorsunuz– dolmuşa binmek içinon beş santim harcamaya razı olamıyordu. Bu durumda, peşinebirini takıp parayı sürücüye gizlice ödetmek ve nekes ihtiyara,devlet bakanı olan dostu M. de Persigny'nin, ücret ödemedendolmuşlara binmesini sağladığını söylemek zorunda kalmışlardı.Her neyse, bizim Morel'in babasının böyle saygıdeğer biriolmasına çok sevindim. Ben lise öğretmeni diye biliyordum, amaönemli değil, yanlış anlamışım. Aslında pek de önemi yok, şunubelirtmek isterim ki, biz burada sadece kişinin öz değerine, kişiselkatkısına, benim katılım dediğim şeye önem veririz. Yeter kisanatkâr olunsun, tek kelimeyle, yeter ki cemaatten olunsun,gerisi önemli değildir." Morel'in cemaatten biri olması, –öğrenebildiğim kadarıyla– kadınları da erkekleri de yeterincesevdiğinden, her iki cinsin de, diğer cins üzerindekideneylerinden yararlanarak hoşuna gitmeyi bilmesindenkaynaklanıyordu; bu konuyu ileride ele alacağız. Ama buradabelirtilmesi gereken şu ki, Mme Verdurin'le konuşacağıma sözverdikten, özellikle de geri dönüşü olmayan bu konuşmayıyaptıktan sonra, Morel'in bana gösterdiği "saygı", adeta büyümarifetiyle uçup gitti, hürmetkâr sözler kesildi, hatta Morel birsüre boyunca benden kaçtı, beni küçümsermiş gibi görünmekiçin elinden geleni yaptı; mesela Mme Verdurin kendisine bir şeysöylememi, bir parçayı çalmasını istememi rica ettiğinde, Morelmüritlerden biriyle konuşmasına devam ediyor, sonra birbaşkasına geçiyor, yanına gittiğimde yerini değiştiriyordu. Birilerimecburen kendisine bir şey söylediğimi üç dört kere tekrarlıyor,neden sonra, zoraki, kısa bir cevap veriyordu. Ama eğer ikimizyalnızsak, açık yürekli, dostça bir tavır takınıyordu; kişiliğininçok hoş bir yanı da vardı. Yine de o ilk geceden çıkardığım sonuç,


355

Morel'in aşağılık bir mizacı olduğu, gerektiğinde hiçbirbayağılıktan kaçınmadığı ve minnet nedir bilmediğiydi. Bubakımdan ortalama insandan farksızdı. Ama ben büyükannemebiraz benzediğim ve insanların çeşitliliğinden, onlardan bir şeybeklemeden, kendilerine kızmadan hoşlandığım için, Morel'inalçaklığının üzerinde durmadım, neşeli zamanlarında bu neşesihoşuma gitti, hatta insan doğasıyla ilgili bütün yanlış bilgilerinitaradıktan sonra, benim kendisine gösterdiğim sevecenlikteçıkarcılık olmadığını, hoşgörümün, basiret yoksunluğundandeğil, onun iyilik dediği şeyden kaynaklandığını fark ettiğinde(bu da zaman zaman kesintiye uğruyordu, çünkü ilkel ve körvahşetine anlaşılmaz geri dönüşleri vardı) bana gösterdiği,sanırım içten dostluk, beni memnun etti; özellikle de, hayranlıkuyandıran bir virtüozluktan ileri gitmeyen, ama (Morel zihinselanlamda gerçek bir müzisyen olmasa da) bana çok güzelmüzikleri yeniden ya da ilk kez dinleme imkânı sağlayan sanatıylabüyülendim. Sonraları, gerçek üstünlükleri düşünüldüğündemütevazı sayılabilecek, ama birinci sınıf bir menecer (Mme deGuermantes, kendisini gençken çok farklı biri olarak tanımış vekendisi için bir sonat bestelediğini, bir yelpazeyi resimlediğini ilerisürmüş olduğu halde, bu yeteneklerini bilmediğim M. deCharlus), bu virtüozluğu, kendisinin kat kat artırdığı, çok yönlübir sanat anlayışının hizmetine sunmayı başardı. RusBalesi'nden, ustalığı dışında bir özelliği bulunmayan birsanatçının, Diaghilev tarafından yetiştirilişini, eğitilişini, herbakımdan geliştirilişini düşünmek, bu örneği anlamak için yeterliolur.

Morel'in mesajını Mme Verdurin'e iletmiş, M. de Charlus'leSaint-Loup'dan söz ediyordum ki, Cottard, yangın var diye bağırırgibi Cambremer'lerin gelişini haber vererek salona girdi. MmeVerdurin, (Cottard'ın henüz fark etmediği) M. de Charlus vebenim gibi yeni davetlilerin karşısında Cambremer'lerin gelişine o


356

kadar önem veriyormuş gibi görünmek istemediğinden, hiçkıpırdamadı, bu duyuruya bir cevap vermedi ve zarafetleyelpazelenerek, bir Theâtre-Français markizinin sahte tonuyla,doktora, "Baron diyordu ki..." demekle yetindi.

Bu kadarı Cottard için çok fazlaydı! Eğitim ve yüksek mevkilerhızını düşürdüğü için, eskiden olsa göstereceği taşkınlıkla değilsede, her şeye rağmen Verdurin'lerin evinde bulduğu heyecanla,"Baron mu! Hangi baron? Nerede o baron?" diye haykırdı, biryandan kuşkuya yaklaşan bir şaşkınlıkla dolu bakışlarıyla etraftabir baron arayarak. Mme Verdurin, hizmetkârı misafirlerininyanında değerli bir kadeh kırmış bir ev sahibesinin yapmacıkkayıtsızlığı ve Oğul Dumas'nın bir oyununda rol alan birKonservatuar birincisinin yapay, aşırı tiz tonlamasıyla,yelpazesiyle Morel'in koruyucusunu göstererek cevap verdi: "İşte,Charlus Baronu, sizi takdim edeyim kendisine... SaygıdeğerProfesör Cottard." Aslında Mme Verdurin de soylu hanımefendiyioynama fırsatı bulduğuna memnundu. M. de Charlus'ün uzattığıiki parmağı, profesör, "ilmin krallarına" yaraşır, iyi niyetli birtebessümle sıktı. Ama Cambremer'lerin içeri girdiğini görüncedonup kaldı; bu arada M. de Charlus de bir şey söylemek üzerebeni bir köşeye sürüklüyor, bir yandan da, Almanlara özgü biralışkanlıkla, kaslarımı yokluyordu. M. de Cambremer, yaşlımarkize hiç benzemiyordu. Annesinin şefkatle söylediği gibi,"tamamen babasına çekmişti". Kendisinin sadece sözünü işitmiş,hatta canlı ve düzgün bir anlatımı olan mektuplarının bahsiniduymuş kişiler için, dış görünüşü çok şaşırtıcıydı. Muhtemelen,insan zamanla bu görüntüye alışıyordu. Ama burnu, ağzınınüstüne yerleşmek üzere, bu çehreye çizilebilecek onca çizgiarasından, tutup belki de tek eğri çizgiyi seçmişti; elma kırmızısıNorman teni, bu eğriliğin işaret ettiği bayağılığı ve aptallığı, iyicebelirginleştiriyordu. M. de Cambremer'in gözkapaklarının altında,Cotentin'in, gelip geçenlerin yol kenarında yüzlerce kavağın


357

gölgesini sayabildiği güneşli günlerde öylesine duru ve huzurluolan göğünün bir bölümü saklıydı belki de, ama bu ağır, çapaklıve düşük gözkapakları, zekânın bile geçişini engellerdi. Buyüzden de, insan, bu mavi bakışın inceliği karşısında moralibozularak, iri, eğri burna dönüyordu. M. de Cambremer, bir duyuyer değiştirimiyle, karşısındakine burnuyla bakıyordu. Bu burunçirkin değildi, aksine, fazlasıyla güzel, fazlasıyla güçlü,öneminden ötürü fazlasıyla gururluydu. Bu kemerli, cilalanmış,ışıl ışıl, gıcır gıcır burun, her haliyle, bakışların maneviyetersizliğini telafi etmeye hazırdı; ne yazık ki, göz bazen zekânınsergilendiği organsa, burun da (organların sıkı dayanışması vebirbirleri üzerindeki akla gelmedik yan etkileri ne olursa olsun),genellikle aptallığın kendini en kolay gösterdiği organdır.

M. de Cambremer'in her zaman, sabahları bile giydiği koyu renkgiysilerin yerindeliği, tanımadıkları kişilerin plaj kıyafetlerininküstah parıltısıyla gözleri kamaşan ve çileden çıkan insanlarıyatıştırsa da, mahkeme başkanının karısının, önsezili ve otoriterbir edayla, Alençon yüksek sosyetesine ilişkin tecrübesisizinkinden fazla olan biri sıfatıyla, insanın M. de Cambremer'igörünce, daha kim olduğunu bile bilmeden, son derece seçkin,mükemmel bir terbiye görmüş, Balbec'teki diğer erkeklerebenzemeyen, kısacası, yanında rahat nefes alınabilecek bir adamolduğunu derhal hissettiğini belirtmesine bir anlam vermekmümkün değildi. Balbec'in, kendi çevresini tanımayan sayısızturisti arasında boğulacak gibi olan mahkeme başkanının karısıiçin, M. de Cambremer, nışadırruhu gibiydi. Bana aksine,büyükannemin hiç tereddütsüz "çok bayağı" diye nitelendireceğitürden bir insan gibi göründü; büyükannem, snobizm denenşeyi kavramadığı için, M. de Cambremer'in, "o kadar seçkin" birağabeyi olan, son derece müşkülpesent davranmasıbeklenebilecek Mlle Legrandin'le evlenmeyi başarmış olmasına daçok şaşırırdı herhalde. M. de Cambremer'in bayağı çirkinliği


358

konusunda söylenebilecek tek olumlu şey, biraz yöresel olduğuve çok köklü bir yerelliği bulunduğuydu; insanda düzeltme isteğiuyandıran hatalı yüz hatları, köylülerin, Normanca veya Latincekelimeleri yanlış telaffuz ettikleri veya yanlış anladıkları için,Brichot'nun ifadesiyle sicillerinde zaten bulunan bir aykırıkullanımı, bir ters anlamla ve telaffuz bozukluğuylasabitleştirmelerinden ötürü, bizim rahibin etimolojilerindeyanıldığı küçük Normandiya kasabalarını hatırlatıyordu. Aslındabu eski, küçük kasabalarda hoş bir hayat sürülebilir; aynı şekilde,M. de Cambremer'in de birtakım meziyetleri olsa gerekti, çünküyaşlı markizin, oğlunu gelinine tercih etmesi anneliğeyorulabilirse de, çok sayıdaki evlatları arasından en az ikisi çeşitlimeziyetlere sahip olan markiz, kendi fikrince, markinin ailenindiğer üyelerinden üstün olduğunu sık sık belirtirdi. Ordudageçirdiği kısa süre boyunca, arkadaşları Cambremer ismini çokuzun bulduklarından, katiyen hak etmediği Cancan[26] adınıtakmışlardı kendisine. Çağrıldığı yemek davetlerini, balık(kokmuş da olsa) veya ilk yemek getirildiğinde, "Oo, çok güzel birhayvan doğrusu," diyerek canlandırmayı bilirdi. Aileyegirdiğinde, o çevrenin tarzı diye düşündüğü her şeyi benimsemişolan karısı da, kocasının erkek arkadaşlarıyla aynı seviyeye iner,belki de bir metres gibi kocasını memnun etmeye çalışarak, sankibir zamanlar, bekârlık günlerinde sürdüğü hayatı onunlapaylaşmışçasına, kocasından subaylara, rahat bir tavırla,"Cancan'la görüşebilirsiniz. Cancan Balbec'e gitti, ama akşamadönecek," diye söz ederdi. Markiz, o gece Verdurin'lere giderekitibarını lekelediği için küplere biniyordu, gelmeyi, kira meselesiyüzünden, kayınvalidesinin ve kocasının ricası üzerine kabuletmişti. Ama onlar kadar terbiyeli olmadığı için, asıl sebebigizlemiyor, on beş gündür, hanım arkadaşlarıyla bu akşamyemeğinin dedikodusunu yapıyordu. "Kiracılarımıza akşamyemeğine gideceğimizi duymuşsunuzdur. Sırf bu yüzden zam


359

istememiz gerekirdi. Aslında, zavallı, emektar La Raspeliere'imizine hale getirdiklerini merak etmiyor da değilim," diyordu, sankiorada doğmuş, bütün aile hatıralarını orada bulurmuş gibi. "Yaşlıbekçimiz dün yine söylüyordu, her taraf tanınmaz haldeymiş.Orada neler olup bittiğini düşünmeye cesaret edemiyorum.Sanırım tekrar taşınmadan önce her yeri dezenfekte ettirsek iyiolacak." Davete kurumlu, hırçın bir edayla, şatosu bir savaştanötürü düşman işgaline uğramış, ama yine de orada kendinievinde hisseden ve işgalcilere davetsiz misafirler olduklarınıgöstermeye niyetli bir soylu hanımefendi havasında geldi. Mmede Cambremer ilk anda beni göremedi, çünkü M. de Charlus'lebirlikte yan pencerelerden birinin girintisindeydik; baron,Morel'den, babasının ailemin yanında "kâhyalık" yaptığınıöğrendiğini söylüyor, zekâma ve yüce gönüllülüğüme (Swann'labaronun ortak terimiydi bu) güvendiğini, benim yerimde olsalar,bayağı birtakım sersemlerin (beni uyarıyordu), ev sahiplerimizeküçültücü gibi gelebilecek ayrıntıları ifşa etmekten duyacaklarıalçakça, soysuz hazzı bana yakıştırmadığını belirtiyordu. Baronsözlerine, "Sırf benim kendisiyle ilgilenmem ve onu koruyucukanatlarım altına almam bile, geçmişi silen, yüce bir davranıştır,"diye son verdi. Bir yandan baronu dinler ve karşılığında zeki veyüce gönüllü olarak tanınma umudu olmadan da, zatenyapacağım gibi, ketum davranmaya söz verirken, bir yandan daMme de Cambremer'i seyrediyordum. Birkaç gün önce çaysaatinde, Balbec'te otelin terasında yan yana bulunduğumyumuşak, tatlı nesneyle, şimdi gördüğüm, müritlerin boş yeredişlemeye çalışacağı, bir çakıl taşı kadar sert Normandiyapeksimetini bağdaştırmakta güçlük çekiyordum. Kocasınaannesinden geçmiş olan ve müritler kendisine takdim edildiğindemarkinin şereflendirilmiş gibi bir tavır takınmasına yol açacağınıbildiği saflığa peşinen sinirlenerek, öte yandan sosyete kadınıgörevlerini de yerine getirme arzusuyla, Brichot kendisine takdim


360

edildiğinde, en şık hanım arkadaşlarından gördüğü şekilde onukocasıyla tanıştırmak istedi, ama ya öfke, ya da gurur, görgüsünügösterme isteğine baskın çıktı ve durumun gerektirdiği şekilde,"İzninizle size kocamı takdim edeyim," diyeceği yerde, "Sizikocama takdim edeyim," diyerek, Cambremer'lerin bayrağınıtepede dalgalandırmaya çalıştı; ne var ki marki, Brichot'nunkarşısında, karısının tahmin etmiş olduğu gibi, yerlere kadareğildi. Fakat Mme de Cambremer'in bu ruh hali, göz aşinalığı olanM. de Charlus'ü görünce, ansızın değişiverdi. Markiz, Swann'lailişkisi sırasında bile, baronla tanışmayı başaramamıştı. Çünküdaima kadınların tarafını tutan, M. de Guermantes'ın metreslerinekarşı yengesinden yana, Swann'ın yeni sevgililerine karşı ise,henüz karısı değilse de, uzatmalı sevgilisi olan Odette'ten yanaağırlığını koyan M. de Charlus, ahlâkın ödün vermez savunucusuve evliliklerin sadık koruyucusu sıfatıyla, Mme de Cambremer'letanışmayacağına dair Odette'e söz vermiş ve sözünü tutmuştu.Bu yanına yaklaşılmaz adamla nihayet Verdurin'lerde tanışacağı,Mme de Cambremer'in hayalinden bile geçmemişti şüphesiz.Bunun karısı için ne büyük bir mutluluk olduğunu bilen M. deCambremer'in kendisi de duygulandı ve karısına, "Gelmeye kararverdiğinize memnunsunuz, değil mi?" der gibi baktı. Zaten,üstün nitelikli bir kadınla evlenmiş olduğunun bilinciyle, pek azkonuşurdu. İkide birde, "Bendeniz," der, hem cehaletine uygundüştüğünü, hem de Jockey Kulübü'nden olmayan bilimadamlarına, avlanmayı seven bir adamın fabl okumuş daolabileceğini, aldırmaz bir iltifat kisvesi altında göstermesineimkân verdiğini düşündüğü bir La Fontaine ve bir de Florian fablıanlatırdı. İşin acıklı yönü, sadece iki fabl bilmesiydi. Bu yüzden debu iki fabl, sık sık tekrarlanırdı. Mme de Cambremer aptal bir kadındeğildi, ama çok sinir bozucu kimi alışkanlıkları vardı. Onunisimleri çarpıtması, katiyen aristokrat horgörüsündenkaynaklanmazdı. O, asla Guermantes Düşesi gibi (ki düşesin,


361

soyluluğu nedeniyle, böyle bir gülünçlüğe düşmekten, Mme deCambremer'e göre daha uzak olması gerekirdi), pek seçkin birsoyadı sayılamayacak Julien de Monchâteau'yu bilmezden gelip(oysa bugün, yanına yaklaşılması en zor kadınlardan birininsoyadıdır), "kadıncağızın adı, Madame... Pico della Mirandola,"demezdi. Hayır, Mme de Cambremer bir ismi yanlış söylediğinde,iyi niyetinden, bir gerçeği bilmezmiş gibi görünmek için öylesöyler, dürüstlüğünden bu gerçeği itiraf ettiği durumlarda da,değiştirmek suretiyle ismi gizlediğini düşünürdü. Örneğin birkadını savunuyorsa, karşısında gerçeği söylesin diye yalvarankişiye yalan söylemeyi istememekle birlikte, falanca hanımın, osırada M. Sylvain Levy'nin metresi olduğunu gizlemeye çalışır,"Hayır... onunla ilgili hiçbir şey bilmiyorum," derdi, "zannederimadı Cahn mı, Kohn mu, Kuhn mu, tam çıkaramadığım birbeyefendiyi kendine âşık etti diye kendisini ayıplayanlarolmuştu; zaten yanılmıyorsam söz konusu beyefendi de çokuzun süre önce ölmüş, aralarında bir şey de olmamış." Bu, kimiyalancıların yöntemine benzeyen –onlarınkinin tersi– biryöntemdir; bunlar, bir metrese ya da sadece bir erkek arkadaşa,yaptıklarını değiştirerek anlatırken, söylenen cümlenin (aynışekilde Cahn, Kohn ve Kuhn'un) eklenmiş, konuşmayı oluşturancümlelerden farklı türden, sahte temele oturan bir cümleolduğunu, karşılarındaki kişinin derhal anlamayacağınıdüşünürler.

Mme Verdurin kocasının kulağına eğildi: "Ben CharlusBaronu'nun koluna gireyim mi? Mme de Cambremer seninsağında oturacağına göre, nezaketi paylaştırmış olurduk." -"Olmaz," dedi M. Verdurin, "ötekinin unvanı daha yüksek." (M. deCambremer'in marki olduğunu söylemek istiyordu.) "Sonuçolarak M. de Charlus ondan daha düşük seviyede." - "İyi öyleyse,prensesin yanına oturturum onu." Mme Verdurin, PrensesŞerbatof'u M. de Charlus'e takdim etti, ikisi de, birbirleri hakkında


362

çok şey biliyorlarmış ve karşılıklı sır tutacaklarına sözveriyorlarmış gibi, sessizce eğildiler. M. Verdurin beni M. deCambremer'e takdim etti. Yüksek sesi ve hafifçe tekleyenkonuşmasıyla daha tek kelime etmeden, uzun boyunda ve renkliyüzünde fark edilen duraksama, insanı rahatlatmaya çalışarak,"Meseleyi bana aktardılar, her şeyi ayarlayacağız; cezanızıkaldıracağım; biz yamyam değiliz; her şey yoluna girecek," diyenbir subayın askeri tereddüdünü hatırlatıyordu. Marki elimisıkarak, "Sanırım annemle tanışıyorsunuz," dedi. "Sanmak" fiili,markinin nazarında bir ilk tanışmanın ölçülülüğüne uygundüşüyor, ama katiyen bir kuşku ifade etmiyordu, çünküardından, "Size kendisinden bir mektup getirdim," diye ekledi. M.de Cambremer, onca zaman yaşadığı yerleri tekrar görmekten,safça bir mutluluk duyuyordu. "Yabancılık hissetmiyorum," dediMme Verdurin'e, bakışları, kapıların üstündeki çiçek resimlerini,yüksek kaidelerinin üstündeki mermer büstleri tanıyıphayranlıkla dolarak. Oysa yabancılık hissetmesi beklenirdi,çünkü Mme Verdurin kendine ait çok sayıda güzel antikayı LaRaspeliere'e getirmişti. Bu açıdan bakıldığında, Mme Verdurin,Cambremer'ler her şeyi altüst ettiğini düşünse de, devrimci değil,onların anlayamadığı bir biçimde, akıllıca muhafazakârdı.Patroniçe'nin, eski malikâneden nefret ettiği ve şatafatlıpelüşlerin yerine basit bezler asarak şatoyu berbat ettiği yollusuçlamaları da, cahil bir rahibin, kendisinin Saint-SulpiceMeydanı'ndan aldığı süslerle ikame etmeyi uygun bulupıskartaya çıkardığı eski ahşap oymaları tekrar yerlerine koydu diyepiskoposluk mimarını eleştirmesi gibi, haksızlıktı. Son olarak,şatonun önünde, yalnız Cambremer'lerin değil, bahçıvanlarınında gurur kaynağı olan tarhların yerini, çok çeşitli bitkilerinyetiştirildiği bir bahçe almaktaydı. Cambremer'lerden başka efenditanımayan ve Verdurin'lerin boyunduruğu altında, sanki arazigeçici olarak bir istilacının, kaba bir asker güruhunun işgaline


363

uğramışçasına ezilen bahçıvan, mülküne el konmuş malsahibine gizlice gidip şikâyette bulunuyor, arokaryalarına,begonyalarına, damkoruklarına, katmerli yıldızçiçeklerinegösterilen horgörüye ve böylesine zengin bir malikânede papatyagibi, baldırıkara gibi adi çiçekler yetiştirme cüretiningösterilmesine kızıyordu. Mme Verdurin, bu gizli muhalefetihissediyordu ve uzun süreli bir kira sözleşmesi yaptığı, hatta LaRaspeliere'i satın aldığı takdirde, eski ev sahibinin, aksine çokbağlı olduğu bahçıvana yol verilmesini şart koşmaya kararlıydı.Bahçıvan, zor dönemlerde bedava çalışmıştı Mme deCambremer'in hizmetinde, ona tapardı; buna rağmen, halktaninsanlara özgü, en yoğun ahlâki horgörünün en tutkulu saygıylaiç içe girdiği, bu saygının da, unutulmamış eski hınçlarla üst üstebindiği o garip fikir bölünmesiyle, '70 savaşında, Doğu'daki birşatosunda işgalcilerin baskınına uğrayıp bir ay boyuncaAlmanlarla temas halinde bulunmak zorunda kalmış olan Mmede Cambremer hakkında, sık sık şöyle derdi: "Saygıdeğer markiz,savaş sırasında Prusyalıların tarafını tuttuğu, hatta onları evindebarındırdığı için çok kınandı. Başka zaman olsa, anlaşılabilirdi,ama savaş sırasında yapmamalıydı böyle bir şeyi. Doğru değil."Kısacası, markize ölünceye kadar sadık kalacaktı, iyiliğine saygısısonsuzdu ve ihanet suçu işlediği konusunda hiçbir şüphesiyoktu. M. de Cambremer'in, La Raspeliere'i bıraktığı şekildebulmuş gibi yapması, Mme Verdurin'in canını sıktı. "Oysabirtakım değişiklikler dikkatinizi çekmiş olmalıydı," dedi. "Herşeyden önce, Barbedienne'in o iri, bronzdan şeytanlarıyla o feci,küçük pelüş koltukları derhal tavanarasına gönderdim; kaldı ki,orası bile fazla onlara." M. de Cambremer'i bu şekilde terslediktensonra, sofraya kadar ona eşlik etmek üzere kolunu uzattı. M. deCambremer'se, "M. de Charlus'ten önce geçmeme imkân var mı?"diye düşünerek bir an duraksadı. Ama baronun, şeref koltuğunaoturtulmadığına göre, ev sahiplerinin eski dostu olduğuna


364

hükmedip kendisine sunulan kola girdi ve Mme Verdurin'e,koloniye kabul edilmekten büyük gurur duyduğunu söyledi(küçük yuvaya verdiği bu adı, bir tatmin duygusuyla, gülereksöylüyordu). M. de Charlus'ün yanında oturan Cottard, kelebekgözlüğünün ardından barona bakıyor, kendisiyle tanışmak vebuzları eritmek maksadıyla, eskiden olsa katiyen gösteremeyeceğibir ısrarla, çekingenlikle kesintiye uğramayan, sevecen bakışlaryöneltiyor, göz kırpıyordu. Bir gülümsemeyle aydınlanan sevimlibakışları, gözlük camının arkasına sığmıyor, camın dört biryanından dışarı taşıyordu. Her yerde kendi benzerlerini görmeyehazır olan baron, Cottard'ın da onlardan biri olduğuna vekendisine göz ettiğine, hiç tereddütsüz kanaat getirdi. Profesörekarşı derhal, hoşlarına giden kişilere ne kadar hararetli bir yakınlıkgösterirlerse, kendilerinden hoşlananları da o kadar aşağılayaneşcinsellerin katı tavrını takındı. Hiç şüphesiz, kaderin daimabizden esirgediği sevilmenin hoşluğu hakkında herkes yalansöyler, ama biz kendisini sevmediğimiz halde bizi seven kişinin,gözümüze çekilmez biri olarak görünmesi, etki alanı katiyenCharlus'lerle sınırlı olmayan, genel bir kuraldır. Bizi seviyor diyedeğil, bize musallat oluyor diye tanımladığımız bir kişiye, birkadına, onun cazibesine de, sevimliliğine de, zekâsına da sahipolmayan herhangi birisinin arkadaşlığını tercih ederiz. Sözkonusu kadın, bizim gözümüzde, bu özelliklerine, ancak bizisevmekten vazgeçtikten sonra kavuşabilir. Bu açıdanbakıldığında, peşinde koşan, ama kendisinin hoşlanmadığı birerkeğe eşcinselin duyduğu kızgınlık, bu evrensel kuralın gülünçsayılabilecek bir tezahürüdür. Ama eşcinselde bu kızgınlık, çokdaha şiddetlidir. Bu yüzden de, sıradan insan, sinirlenmeklebirlikte bunu gizlemeye çalıştığı halde, eşcinsel, bir kadına,örneğin M. de Charlus'ün, tutkusu canını sıkmakla birliktegururunu da okşayan Guermantes Prensesi'ne asla yapmayacağışekilde, sinirini bozan erkeğe bunu amansızca hissettirir. Bir


365

delikanlıyı kilometreler boyunca takip etmekten çekinmeyen,tiyatroda, delikanlının yanında arkadaşları da olsa, gözleriniondan ayırmayan, hatta delikanlıyla arkadaşlarının arasınıbozmayı göze alabilen eşcinselin, bir başka erkeğin kendisine özelbir yakınlık gösterdiği durumda, belki bu eğiliminkendisininkinin eşi olduğunu anlamadığından, belki kendisi sözkonusu olduğunda yücelttiği bu eğilimin ahlâksızlık kabuledildiğini tatsız bir biçimde hatırladığından, belki kendisine zararıdokunmayacak koşullarda bir olay çıkararak eski saygınlığınakavuşma isteğiyle, belki arzuları tarafından, gözleri kör, birtedbirsizlikten diğerine yönlendirilmediği bir anda, birden içindeuyanan deşifre olma korkusuyla, belki de karşısındaki kişihoşuna gitse ona vermekten korkmayacağı zararı, bir başkasının,şüpheli tutumuyla kendisine vermesinin yarattığı öfkeyle, sırfhoşuna gitmeyen bir erkek kendisine bakıyor diye, ona şusözlerle çıkıştığına şahit oluruz: "Beyefendi, siz beni nesanıyorsunuz?" (Aslında neyse o zannedilmektedir.) "Sizianlamıyorum, boşuna ısrar etmeyin, yanılıyorsunuz," der,icabında işi tokat atmaya vardırır; ihtiyatsızlık etmiş olan erkeğitanıyan biri çıktığında, öfkelenir: "Ne, bu iğrenç yaratığı tanıyormusunuz? Ne biçim bakıyor insana!.. Hiç böyle kırıtılır mı!" M. deCharlus bu kadar ileriye gitmedi, ama hafifmeşrepzannedildiklerinde, hafifmeşrep olmayan kadınların, daha da çokolanların takındığı, hakarete uğramış, buz gibi soğuk tavrıtakındı. Bir eşcinsel, bir başka eşcinselle karşı karşıya geldiğinde,gördüğü şey, cansız olduğundan sırf izzetinefsini incitebilecek,kendisinin tatsız bir sureti değildir sadece; kendisiyle aynı şekildeyaşayan, davranan, dolayısıyla aşkları konusunda da ıstırapkaynağı olabilecek, kendinin bir eşini de görür. Bu yüzden de,kendini koruma içgüdüsüyle, muhtemel rakibini, gerek bu kişiyezarar verebilecek insanlara (1 numaralı eşcinsel, kendikonusunda bilgi sahibi olabilecek kişilerin nazarında 2 numaralı


366

eşcinseli yerden yere çarparken, yalancı damgası yiyeceğindenendişelenmez), gerekse "kaptığı" ve belki kendi elinden kapılacakolan, kendisiyle yaptığı takdirde çok faydasını göreceği şeylerinaynısını diğeriyle yapmaya kalkışacak olursa hayatınınmahvolacağı konusunda ikna edilmesi icap eden delikanlıyakötüleyecektir. Belki de tebessümünü yanlış yorumladığı buCottard'ın varlığının Morel'i düşüreceği (tamamen hayali)tehlikeleri düşünen M. de Charlus için, hoşuna gitmeyen bireşcinsel, yalnız kendisinin karikatürü değil, aynı zamandamuhakkak bir rakipti de. Az bulunan bir malın ticaretini yapan birtüccar, temelli yerleşmeye geldiği taşra kasabasında, aynımeydanda, tam karşısındaki dükkânda aynı işi yapan bir rakibibulunduğunu görünce, aşk maceralarını gizlemek için sakin biryere gidip de oraya vardığı gün gittiği yerin asilzadesinde veyaberberinde hiçbir şüpheye yer bırakmayan tavırları ve bir dışgörünüşü fark eden bir Charlus kadar bozulur ancak. Tüccargenellikle rakibine düşman kesilir; bu düşmanlık bazen kasvetedönüşür ve kalıtımla böyle bir eğilimi az da olsa edinmişse, küçükkasabalarda tüccarın delirme emareleri gösterdiğine ve dükkânınısatıp başka yere göçmeye ikna edilmedikçe iyileşmediğine şahitolunmuştur. Eşcinselin öfkesi daha da saplantılıdır. Asilzadeninve berberin, genç arkadaşını daha ilk saniyeden itibarenarzuladıklarını anlamıştır. Arkadaşına, berberle asilzadenin birerhaydut olduklarını, sırf ona yaklaşmalarıyla bile şerefinilekeleyeceklerini günde yüz kere söylese de, Harpagon gibiservetinin başında beklemek, elinden almasınlar diye gecelerikalkıp yoklamak zorundadır. Eşcinselin bir diğer eşcinseli müthişbir süratle ve yanılmaz bir isabetle saptamasını sağlayan şey de,şüphesiz, ortak alışkanlıklar bulma arzusu veya rahatlığındançok, neredeyse, tek gerçek deneyim olan kendine ilişkin deneyimikadar, bu rekabet korkusudur. Eşcinsel, benzerini saptarken,kısacık bir an yanılabilir, ama süratli bir ileri görüşlülük, kendisini


367

gerçeğe yöneltir. M. de Charlus'ün yanılgısı da kısa sürdü. İlahisağduyu, birkaç saniye içinde, Cottard'ın kendi türünden biriolmadığını, doktorun, kendisine yönelip sinirini bozmaktanöteye gitmeyecek veya daha vahimi, Morel'e yönelecek biryaklaşımda bulunmasından korkmasının yersiz olduğunugösterdi. Sakinleşen baron, hâlâ erdişi Venüs'ün geçişinin etkisialtında olduğundan, arasıra ağzını açma zahmetine katlanmadan,sadece dudaklarının kenarını gererek, Verdurin'lere hafifçegülümsüyor, o erkeklik düşkünü adam, tıpatıp yengesiGuermantes Düşesi gibi, bir saniye sevecenlikle yanıp sönenbakışlar yöneltiyordu. "Sık sık ava çıkar mısınız beyefendi?" dediMme Verdurin, M. de Cambremer'e, küçümseyerek. Cottard,Patroniçe'ye, "Ski başımıza gelenleri anlattı mı size?" diye sordu."En çok Chantepie[27] Ormanı'nda avlanıyorum," diye cevap verdiM. de Cambremer. "Hayır, hiçbir şey anlatmadım," dedi Ski."Orman, adına layık mı?" diye sordu Brichot, M. de Cambremer'e,göz ucuyla bana bakıp; daha önce, Combray rahibinin etimolojiçalışmasını küçümsediğini Cambremer'lerden gizlememi ricaetmiş, ama etimolojilerden bahsedeceğine de söz vermişti."Herhalde anlayışım kıt, sorunuzu anlayamadım," dedi M. deCambremer. "Demek istiyorum ki, gerçekten öten saksağanlar varmı?" dedi Brichot. Bu arada Cottard, treni kaçırmalarına ramakkaldığını Mme Verdurin'in bilmemesine kahroluyordu. "Hadi,"dedi Mme Cottard, kocasını teşvik ederek, "serüvenliyolculuğunuzu anlatsana." - "Gerçekten de alışılmışın dışında birolaydı," diye anlatmaya başladı doktor. "Trenin istasyona girmişolduğunu görünce, donup kaldım. Ski'nin yüzünden oldu. Sizinedindiğiniz bilgiler bir tuhaf azizim! Üstelik Brichot istasyondabizi bekliyordu!" Brichot, görebildiği kadarıyla çevresine bir bakıpince dudaklarıyla gülümseyerek, "Ben de Graincourt'da biryosmaya rastlayıp oyalandığınızı düşünüyordum," dedi. "Susarmısınız lütfen! Karım bir duysa!" dedi profesör. "Bizim hanım


368

kıskançtır." - "İlahi Brichot, hep böyledir zaten," diye haykırdı Ski;Brichot'nun açık saçık şakasına, âdetten olan neşeli karşılığıveriyordu, ama aslında, akademisyenin açık saçık şakalara meraklıolup olmadığını bilmiyordu. Bu beylik sözleri, alışılmışhareketlerle tamamlamak için de, Brichot'nun bacağına bir çimdikatmaktan kendini alamamış gibi yaptı. "Bu adam hiçdeğişmeyecek," diye devam etti Ski, sonra da, akademisyenin yarıyarıya kör oluşu yüzünden sözlerinin hem acıklı, hem de gülünçkaçtığını düşünmeden, ekledi: "Gözü hep kadınlardadır." - "Birbilginle karşılaşmak böyle bir şey işte," dedi M. de Cambremer."Ben on beş yıldır Chantepie Ormanı'nda avlanırım, ama adının neanlama geldiğini hiç düşünmemiştim." Mme de Cambremer,kocasına ters baktı; Brichot'nun karşısında böyle alçalmasınıistemezdi. Cancan'ın kullandığı her "basmakalıp" deyiminardından, bütün bu deyimleri ter dökerek öğrenmiş olduğu içinhepsinin girdisini çıktısını bilen Cottard, aptallığını itiraf edenmarkiye deyimlerin anlamsız olduğunu kanıtladıkça, markizinhoşnutsuzluğu daha da artıyordu. "Niye kuş beyinli? Sizce kuşlardiğer hayvanlardan daha mı aptal?" diyordu Cottard. "Aynı şeyikırk kere söylemek, diyorsunuz. Niye özellikle kırk? Niyeşekerleme yapmak? Niye kızılca kıyamet? Niye derbeder?" Bununüzerine Brichot, her deyimin kökenini açıklayarak M. deCambremer'i savunuyordu. Ama Mme de Cambremer, dahaziyade, bir kısmını eleştirmek, bir başka kısmını, belki deaynılarını, Feteme'de kopya etmek amacıyla Verdurin'lerin LaRaspeliere'de yaptığı değişiklikleri incelemekle meşguldü. "Şuyamuk avize de neyin nesi, anlayamadım. Emektar Raspeliere'imitanımakta güçlük çekiyorum," dedi teklifsizce aristokrat biredayla, yaşını belirtmekten çok, eline doğduğunu söylemekistediği bir hizmetkârdan bahseder gibi. Kitabi bir anlatımı olduğuiçin de, "Ne olursa olsun, bana öyle geliyor ki, ben başkalarınınevinde otursam, her şeyi böyle değiştirmekten hicap duyardım,"


369

diye ekledi alçak sesle. "Onlarla birlikte gelmediğinize yazıkettiniz," dedi Mme Verdurin, M. de Charlus'le Morel'e; M. deCharlus'ün tekrar görüşmek isteyeceğini ve herkesle aynı trenebinip gelme kuralına uyacağını umuyordu. "Chantepie'nin ötensaksağan anlamına geldiğinden emin misiniz Chochotte?" diyeekledi, mükemmel ev sahibesi sıfatıyla, aynı anda bütünkonuşmalara katıldığını göstermek için. "Şu kemancıdanbahsetsenize bana biraz," dedi Mme de Cambremer bana, "ilgimiçekti; ben müzik tutkunuyumdur, ondan söz edildiğini deduymuş gibiyim, beni aydınlatın." Morel'in M. de Charlus'lebirlikte geldiğini öğrenmişti ve genç kemancıyı evine davetederek baronla ilişki kurmayı umuyordu. Ama ben bu maksadınıtahmin etmeyeyim diye, ekledi: "M. Brichot da ilgimi çekti."Çünkü çok kültürlü olmakla birlikte, tıpkı şişmanlığa eğilimlikimi insanların pek bir şey yemeyip bütün gün yürüdükleri haldegöz göre göre şişmanlamaları gibi, Mme de Cambremer de,özellikle Feterne'de, gitgide kapalı bir felsefeye, giderek dahakarmaşık bir müziğe istediği kadar derinlemesine dalsın, buçalışmalardan başını kaldırdığında, gençliğinin burjuvaarkadaşlıklarına bir son verebilmek, başlangıçta kocasınınailesinin de dahil olduğu çevreye ait zannettiği, daha sonra çokdaha yukarıda ve çok daha uzakta bulunduklarını anladığıkişilerle ilişkiye girebilmek için dolaplar çeviriyordu. Markizinyeterince modern bulmadığı bir filozof olan Leibniz, zekâdankalbe giden yolun uzun olduğunu söylemiştir. Mme deCambremer de, ağabeyi gibi, bu yolu katedecek güçte değildi.Stuart Mill'i okumaktan vazgeçip Lachelier'ye dalan markiz, dışdünyanın gerçekliğine olan inancı azaldıkça, ölmeden önce budünyada iyi bir mevki edinmek için daha fazla hırsla gayretetmekteydi. Gerçekçi sanata gönül vermiş, hiçbir nesneyi,ressamlara ya da yazarlara konu olabilecek kadar mütevazı bulmazolmuştu. Yüksek sosyeteyi konu alan bir tablo veya roman,


370

midesini bulandırabilirdi ancak; Tolstoy'un bir mujiği, Millet'ninbir köylüsü, onun için toplumsal sınırlardı ve bir sanatçının busınırın ötesine geçmemesi gerekirdi. Ama kendi ilişkilerininsınırını aşmak, düşeslerle görüşebilecek kadar yükselmek, bütünçabalarını yönlendiren amaçtı; şaheserleri incelemek suretiylekendi kendini tabi tuttuğu manevi tedavi, doğuştan sahipolduğu, içinde giderek gelişen marazi snobizme karşı bu kadaretkisiz kalıyordu. Bu snobizm, gençliğindeki cimrilik ve zinaeğilimlerini bile sonunda tedavi etmişti; bu bakımdan, diğerhastalıklara karşı adeta muafiyet kazandıran kimi tuhaf, kalıcıhastalıklara benziyordu. Markizi dinlerken, ifade inceliklerini,bana hiçbir zevk vermedikleri halde, takdir etmekten de kendimialamıyordum. Bunlar, belirli bir dönemde, aynı zihinsel çaptakibütün insanların kullandığı ifadelerdi; öyle ki, bu ince ifade,dairenin bir yayı gibi, bütün çevresini belirleyip sınırlama imkânıverir. Bu yüzden de, bu ifadeleri kullanan insanlardan, kendilerinidaha önce tanıyormuşum gibi, derhal sıkılırım, ama bunlar aynızamanda üstün kişiler olarak tanınırlar ve birçok davette, çok hoş,kıymeti bilinmemiş kişiler olarak yanıma oturtulmuşlardır."Bildiğiniz gibi hanımefendi, birçok ormanlık bölgenin isimleri,buralarda yaşayan hayvanlardan türemiştir. ChantepieOrmanı'nın yanı başında, Chantereine[28] Korusu vardır." - "Hangikraliçenin söz konusu olduğunu bilmiyorum, ama kendisineiltifat ettiğiniz söylenemez," dedi M. de Cambremer. "Buyrunbakalım Chochotte," dedi Mme Verdurin. "Bunun haricinde,yolculuk iyi geçti mi peki?" - "Treni dolduran basit insancıklarındışında kimseye rastlamadık. Bu arada, M. de Cambremer'insorusuna cevap vermek istiyorum: Burada reine, kralın karısıdeğil, kurbağadır. Kurbağaya bu bölgede uzun süre boyunca reineadı verilmiştir; aslında Reineville diye yazılması gerekenRenneville de bunun bir kanıtıdır." M. de Cambremer, bir balığıişaret ederek, Mme Verdurin'e, "Güzel bir hayvan doğrusu," dedi.


371

Bu, akşam yemeği davetlerinde, zannınca kendi payına düşeniödediğini ve nezakette kusur etmediğini kanıtlayan iltifatlardanbiriydi. ("Onları davet etmemize gerek yok," derdi sık sık karısına,herhangi bir arkadaşlarından söz ederken. "Bizi ağırlamak onlarıçok mutlu etti. Onlar bana teşekkür ediyorlardı.") "Ayrıca şunu dabelirteyim ki, ben yıllardır hemen her gün Renneville'e giderim,başka yerden daha çok kurbağa görmedim orada. Mme deCambremer, geniş arazilere sahip olduğu bir yörenin rahibinigetirtmişti buraya; görünüşe bakılırsa, aynı kafa yapısınasahipsiniz onunla. Bir eseri yayımlandı." - "Bilmez miyim, müthişbir ilgiyle okudum," diye cevap verdi Brichot riyakârlıkla. Bucevapla dolaylı olarak gururu okşanan M. de Cambremer, uzunuzun güldü. "Ya! İşte bu, nasıl desem, coğrafya kitabının, özellügatin yazarı, bizim bir zamanlar senyörü olduğumuz, Pont-â-Couleuvre[29] adlı küçük kasabanın ismini uzun uzunyorumluyor. Şüphesiz, o ilim deryasının yanında ben cahilin tekisayılırım, yine de, sayın rahip Pont-a-Couleuvre'e bir kere gittiyseben bin kere gitmişimdir, ama o iğrenç yılanlardan bir tane bilegördüysem, şeytan çarpsın; sevgili La Fontaine bu hayvanı çokmetheder, ama ben yine de iğrenç buluyorum." (Meşhur ikifabldan biri, İnsan ile Karayılan idi.) "Hiç karayılangörmemişsiniz, işin doğrusunu da görmüşsünüz," diye cevapverdi Brichot. "Şüphesiz, sözünü ettiğiniz yazar, konusunuderinlemesine biliyor, fevkalade bir kitap yazmış." - "Hem nekitap!" diye haykırdı Mme de Cambremer. "Yeri gelmişkenbelirtmek isterim ki, o kitap, insanüstü bir sabır ve dikkatgerektiren bir çalışmanın ürünüdür." - "Hiç şüphesiz, birtakımkilise kayıtlarına başvurmuş; buradan, laik senyörlerin ve kilisevakfı kurucularının adlarını bulmuş olabilir. Ama bundan başkakaynaklar da vardır. En bilgili dostlarımdan biri, bu kaynaklarabaşvurmuş. Aynı kasabanın, Pont-a-Quileuvre diyeadlandırıldığını öğrenmiş. Bu garip isim, daha da gerilere gitmeye


372

sevk etmiş kendisini ve Latince bir metinde, sizin dostunuzunkarayılanlarla dolu olduğunu zannettiği köprüden Pons cui aperitdiye söz edildiğini görmüş: ancak belirli bir ücret karşılığındaaçılabilen kapalı köprü." Cancan, "Kurbağalardan sözediyordunuz. Ben, bunca bilgili insanın ortasında, bilginlerkurulu karşısındaki kurbağa gibi hissediyorum kendimi," dedi(fablların ikincisi de buydu); sık sık, kahkahalarla gülerek yaptığıbu espri sayesinde, bir tevazu ve isabet sergileyerek hemcehaletini ilan ettiğini, hem de bilgisini ortaya koyduğunudüşünürdü. Cottard'a gelince, M. de Charlus'ün suskunluğuylabir köşeye sıkıştığından, çalım satabilmek için bir başka çıkışarayarak bana döndü ve isabetli olduğu takdirde hastalarınımüthiş etkileyen, onlara, doktorun adeta bedenlerinin içinenüfuz ettiğini gösteren, isabetsiz olduğu takdirde de kimiteorilerinde düzeltmeler yapmasına ve eski görüşlerinigenişletmesine imkân veren sorularından birini sordu. "Şu andabulunduğumuz şato gibi, nispeten yüksek yerlerde, soluktıkanmalarınızın arttığını fark ediyor musunuz?" dedi, yabilgisiyle hayranlık uyandıracağından ya da bilgisinitamamlayacağından emin olarak. M. de Cambremer de soruyuduydu ve gülümsedi. "Soluk tıkanmasından mustaripolduğunuzu öğrendiğime ne kadar sevindiğimi bilemezsiniz,"dedi bana, masanın karşı tarafından. Gerçi bu durum kendisinineşelendirmişti, ama söylemek istediği bu değildi. Bu saygıdeğerbeyefendi, başkalarının dertlerinden söz edildiğinde, mutlaka birhuzur duyar, bir gülme krizine tutulurdu, ama bunlar derhalyerini iyi niyetli bir merhamete bırakırdı. Yine de cümlesininbaşka bir anlamı vardı ki, ardından gelen cümleyle açıklığakavuştu: "Sevindim, çünkü kız kardeşim de aynı derttenmustarip," dedi. Kısacası, kendi evlerine sık sık gidip gelen birininarkadaşım olduğunu duymuş gibi hoşlanmıştı bu durumdan.Cottard bana soluk tıkanmalarımdan söz ettiğinde kafasında


373

biçimlenen ve gülümseyen çehresinde okuduğum cümle,"Dünya ne kadar küçük," idi. O akşam yemeğinden itibaren de, busoluk tıkanmaları, adeta ikimizin ortak bir tanıdığı, sırf kızkardeşine iletmek için de olsa, M. de Cambremer'in haber sormayıihmal etmediği ortak bir dost haline geldi.

Markizin Morel'e ilişkin sorularına cevap verirken, bir yandanda, annemle o gün öğleden sonra aramızda geçen konuşmayıdüşünüyordum. Annem, eğer eğleneceksem Verdurin'leregitmekten vazgeçmemi öğütlememekle birlikte, bu çevreninbüyükbabamın hoşuna gitmeyecek, "Dikkat!" diye bağırmasınasebep olacak bir muhit olduğunu bana hatırlattığı sırada, "Bakcanım," diye eklemişti, "Yargıç Toureuil ve eşi, Mme Bontemps'labirlikte bir öğle yemeği yediklerini anlattılar. Bana bir şeysormadılar. Ama anladığım kadarıyla, senin Albertine'leevlenmen, teyzesinin en büyük arzusu. Bence asıl nedeni,hepsinin senden çok hoşlanmaları. Buna rağmen, onlarındüşüncesine göre senin Albertine'e sağlayabileceğin refah düzeyi,bildikleri kadarıyla bizim ilişkilerimiz gibi değerlendirmeler de,ikinci planda olmakla birlikte, bu arzularında rol oynuyor. Bengönüllü olmadığım için, sana da bu konudan söz etmeyecektim,ama nasılsa seninle konuşacaklarını düşünerek öncedensöylemeyi tercih ettim." - "Peki sen Albertine'i nasıl buluyorsun?"diye sormuştum anneme. "Canım, onunla evlenecek olan, bendeğilim ki. Hiç şüphesiz, çok daha iyi bir evlilik yapabilirsin. Amasanırım büyükannen olsa, seni etkilememizi istemezdi. Şu andaAlbertine'i nasıl bulduğumu söyleyemem sana, çünkü onubulmuş değilim. Mme de Sevigne'nin sözlerini tekrarlayabilirimancak: 'Bazı meziyetleri var, en azından öyle sanıyorum. Ama bubaşlangıç aşamasında, onu ancak olumsuzdan yola çıkarakövebilirim. Rennes aksanıyla konuşmuyor, öyle biri değil.Zamanla belki, şöyle biri, diyebilirim.' Eğer Albertine seni mutluedecekse, onu daima beğenirim." Ama annem, mutluluğum


374

konusunda bir karar vermeyi benim omuzlarıma yükleyen busözlerle, beni bir kararsızlığa itmişti; bu ruh halini daha öncedentanıyordum: Babam Phaidra'ya gitmeme ve bilhassa edebiyatçıolmama izin verdiğinde, birdenbire fazlasıyla ağır bir sorumluluk,babamı üzme korkusu duymuş, geleceği günü gününe bizdengizleyen emirlere artık itaat etmez olduğumuzda, hayatı, herbirimize bahşedilmiş olan tek hayatı, nihayet bir yetişkin olarakgerçekten yaşamaya başladığımızı anladığımızda içimizi kaplayanhüzne kapılmıştım.

Belki de en iyisi, biraz beklemek, önce Albertine'i gerçektensevip sevmediğimi anlayabilmek için, onu eskiden gördüğümgibi görmekti. Onu eğlendirmek için Verdurin'lere getirebilirdim;bu da bana, o gece, sırf Mme Putbus'ün gelip gelmediğini ya daönümüzdeki günlerde gelip gelmeyeceğini öğrenmek için oradabulunduğumu hatırlattı. Mme Putbus, La Raspeliere'e gelmiş olsabile, akşam yemeğinde yoktu. "Yeri gelmişken, herkesarkadaşınız Saint-Loup'nun, Guermantes Prensesi'nin yeğeniyleevliliğinden söz ediyor, biliyorsunuz," dedi Mme de Cambremer;kullandığı ifade, düşüncelerinin, cümleleri kadar bağlantısızolduğunu göstermiyordu, çünkü bana müzikten söz etse de,içinden Guermantes'ları düşünüyordu. "Şunu belirteyim ki, benkendi adıma bütün bu sosyete dedikodularıyla katiyenilgilenmem." Sahte bir özgünlüğe, vasat bir zekâya ve hırçın birmizaca sahip bu genç kızdan, Robert'in yanında tatsız bir şekildesöz etmiş olmaktan korktum. Her öğrendiğimiz şey, söylemişolduğumuz bir sözden ötürü bir pişmanlık yaşatır bize. Mme deCambremer'e bu konuda hiçbir şey bilmediğimi söyledim –doğruydu da– ve ayrıca gelin adayını pek genç bulduğumubelirttim. "Belki de bu yüzden resmileştirmemişlerdir; ne olursaolsun, herkes bunu konuşuyor." Markizin bana Morel'den sözettiğini duymuş olan ve Saint-Loup'nun nişanını haber verirkensesini alçalttığından, hâlâ Morel hakkında konuştuğunu


375

zanneden Mme Verdurin, sert bir tonla, "Sizi önceden uyarmışolayım," dedi Mme de Cambremer'e, "burada sanat değeriolmayan, basit müzik çalınmaz. Benim çarşambalarımınmüritleri, bir başka deyişle 'çocuklarım', sanat konusundakorkunç derecede ileridirler," diye ekledi, gururlu bir korkuifadesiyle. "Kendilerine bazen, 'Sevgili çocuklarım, siz hocanızdandaha hızlı ilerliyorsunuz, oysa kendisinin de aşırılıktan korktuğuasla söylenmemiştir,' derim. Her yıl işi biraz daha ileriyegötürüyorlar; yakında Wagner'le d'Indy'ye de. dudakbükeceklerini görür gibiyim." - "İleri olmak çok iyi bir şey, nekadar ileri olunsa azdır," dedi Mme de Cambremer; bir yandan dayemek salonunun her köşesini inceliyor, kayınvalidesindenkalan eşyaları, Mme Verdurin'in getirdiklerini saptamaya, evsahibesini zevksizlikten suçüstü yakalamaya çalışıyordu. Buarada, benimle kendisini en çok ilgilendiren konudan, yani M. deCharlus'en söz etme gayreti içindeydi. Baronun bir kemancıyıhimayesi altına almış olmasını duygulandırıcı buluyordu. "Zekibir adama benziyor." - "Hatta biraz yaşlanmış sayılabilecek biradam için zekâsı aşırı keskindir," dedim. "Yaşlanmış mı? Amayaşlı görünmüyor ki, baksanıza, saçı genç kalmış." (Üç dört yılönce, edebi modaların yaratıcısı olan, kimliği belirsiz kişilerdenbiri, "saç" kelimesini tekil olarak kullanmaya başlamıştı vemerkezden Mme de Cambremer'le eşit uzaklıktaki herkes,yapmacık bir tebessümle, "saç" diyordu. Şu anda da "saç" deniyor,ama tekilin aşırı kullanımından, çoğul tekrar dirilecektir.) "M. deCharlus'te benim bilhassa ilgimi çeken şey," diye ekledi, "içindekiyeteneğin hissedilmesi. Şunu belirteyim ki, ben bilgiye pek önemvermem. Öğrenilmiş şey ilgimi çekmez benim." Bu sözler, Mmede Cambremer'in, kendi taklide dayalı, edinilmiş değeriyle çelişkilideğildi. Ama o sıralar bilinmesi gereken şeylerden biri, bilgininhiçbir değeri olmadığı ve özgünlüğün yanında solda sıfırkaldığıydı. Mme de Cambremer, her şeyi öğrendiği gibi, hiçbir şeyi


376

öğrenmemek gerektiğini de öğrenmişti. "İşte bu yüzden," dedi,"ilginç bir yanı olduğunu inkâr etmesem de –çünkü renkli vederin bir bilgiyi de küçümsemem– Brichot, ilgimi çok daha azçekiyor." Ne var ki Brichot, o esnada bir tek şeyle ilgileniyordu:Müzikten söz edildiğini duymuş, konu Mme Verdurin'eDecharnbre'ın ölümünü hatırlatır diye korkudan titremekteydi.Bu üzücü anıyı uzaklaştırmak için bir şey söylemek istiyordu. M.de Carnbrerner'in sorusu ona kolladığı fırsatı sağladı: "Yaniormanlık yerler daima hayvan isimleriyle mi anılırlar?" - "Hayırefendim, katiyen," diye cevap verdi Brichot; bunca yeni davetlininarasında, daha önce kendisine belirtmiş olduğum için, en azındanbir kişinin ilgisini çekeceğinden emin olabileceği bilgisinisergilemekten mutluluk duyarak. "İnsan isimlerinde bile,rnadenkörnürünün içindeki bir eğreltiotu gibi, bir ağacın nasılkorunduğuna dikkat etmek yeterlidir. Senatörlerimizden birininadı, M. de Saulces de Freycinet'dir, ki bu da, yanılmıyorsam, söğütve dişbudak (salix et fraxinetum) ekili yer anlamına gelir; yeğeniM. de Selves'in adında, daha da fazla sayıda ağaç bir arayatoplanmıştır, çünkü soyadı Selves,[30] yani sylva' dır."Konuşmanın canlandığını gören Saniette sevinç içindeydi.Brichot sürekli konuştuğuna göre, kendisi suskunluğunukoruyabilir, M. ve Mme Verdurin'in iğneli alaylarına hedefolmaktan kurtulabilirdi. Bu kurtuluşun verdiği mutlulukla iyicehassaslaşmış, M. Verdurin'in, uşağa, bu görkemli davetinresmiyetine rağmen, sudan başka şey içmeyen M. Saniette'inyanına bir sürahi su koymasını söylediğini işitince,duygulanmıştı. (En fazla sayıda askeri ölüme gönderengeneraller, askerlerinin iyi beslenmesine önem verirler.) AyrıcaMme Verdurin de Saniette'e bir kere gülümsemişti. Verdurin'leriniyi insanlar oldukları su götürmezdi. Artık işkence görmeyecekti.O esnada yemek, daha önce sözünü etmeyi unuttuğum birdavetli tarafından bölündü; ünlü bir Norveçli filozof olan bu


377

davetli, Fransızcayı çok güzel, ama iki nedenden ötürü çok yavaşkonuşuyordu: İlk sebep, kısa bir süre önce öğrendiği bu dildehata yapmak istemediğinden (yine de tek tük yanlışlaryapıyordu), her kelimeden önce adeta içindeki bir lügatebaşvurmasıydı; ikinci sebepse, bir metafizikçi olarak, konuşurkendaima ne dernek istediğini düşünmesiydi, ki bu, bir Fransızın bilekonuşmasını yavaşlatan bir etkendir. Aslında, görünüş itibariylesıradan olmakla birlikte, çok hoş bir insandı; başkalarından çokfarklı olan bir tek yönü vardı. Konuşması son derece yavaş olanbu adam (her kelimesini bir sessizlik izliyordu), veda ettiği andanitibaren, kaçıp gitmek için baş döndürücü bir hız sergiliyordu. İlkkarşılaşmada bu acelesi, ishal olduğu, hatta daha da âcil birihtiyacı bulunduğu kanısını uyandırıyordu.

"Aziz meslektaşım," dedi Brichot'ya, uygun kelimenin"meslektaş" olup olmadığı konusunda düşünüp taşındıktansonra, "o güzel Fransız-Latin-Norman dilinizdeki adlandırmalardabaşka ağaçlar olup olmadığını öğrenme arzusu içindeyim.Hanımefendi," dedi, kendisine bakmaya cesaret edememeklebirlikte Mme Verdurin'i kast ederek, "sizin her şeyi bildiğinizisöyledi bana. Şimdi tam sırası değil mi?" - "Hayır, şimdi yemekyemenin sırası," diye araya girdi Mme Verdurin, yemeğinuzadıkça uzadığını görerek. "Ya! Pekâlâ," diye cevap verdi Norveçlifilozof, hüzün ve tevekkülle gülümseyip başını tabağına eğerek."Yine de hanımefendiye şunu belirtmek isterim ki, busorgulamaya –pardon, ankete– girişmekte sakınca görmediysem,yarın akşam yemeğini Tour d'Argent'da ya da Hötel Meurice'teyemek üzere, Paris'e dönmek mecburiyetinde olduğum içindir.Fransız –meslektaşım– M. Boutroux, yönettiği bazı ruh çağırma –pardon ruh çağrıştırma– seanslarından söz edecek bizlere." -"Tour d'Argent söylendiği kadar iyi değil," dedi Mme Verdurinsinirlenerek. "Hatta orada berbat yemekler yediğim oldu." - "Acabayanılıyor muyum, hanımefendinin evinde yediğimiz besinler,


378

Fransız mutfağının en seçkin örnekleri değil mi?" - "Doğrusu pekfena olduğu söylenemez," diye cevap verdi Mme Verdurinyumuşayarak. "Haftaya çarşamba gelirseniz, daha da güzelolacak." - "Ama ben pazartesi günü Cezayir'e, oradan da ÜmitBurnu'na gideceğim. Ümit Burnu'na gittikten sonra da, bir dahaünlü meslektaşımla –pardon değerli meslektaşımla–karşılaşamayacağım." Bu geriye dönük mazeretleri sıraladıktansonra da, itaatle, baş döndürücü bir süratle yemeye koyuldu.Fakat yeni yeni bitkisel etimoloji örnekleri verebilmek, Brichot'yufazlasıyla mutlu ediyordu; verdiği cevaplar, Norveçli filozofun okadar ilgisini çekiyordu ki, tekrar yemeye ara verdi, ama dolutabağının kaldırılıp bir sonraki yemeğe geçilebileceğini işaret etti."Akademi'nin üyelerinden birinin soyadı," dedi Brichot,"Houssaye'dir, çobanpüskülü ekili yer anlamına gelir; parlak birdiplomat olan d'Ormesson'un adında, orme'u, yani Vergilius'unçok sevdiği, Ulm kentine de adını veren ulmus'u, karaağacıbuluruz; yine meslektaşlarından M. de la Boulaye'in adıbouleau'dan, M. d'Aunay'ninki aulne'dan, M. de Bussiere'inkibuz's'den, M. Albaret'ninki aubier'den," (Bunu Celeste'esöylemeye karar verdim) "M. de Cholet'ninki chou'dan, M. de laPommeraye'inki de, pommier'den türemiştir;[31] M. de laPommeraye'i, sevgili Porel[32] dünyanın bir ucuna, Odeonya'yadespot olarak gönderildiği sırada konferansçı olarak dinlemiştik,hatırlıyor musunuz Saniette?" Brichot, Saniette adını telaffuzettiğinde, M. Verdurin, karısına ve Cottard'a alaylı alaylı bakarakutangaç müridin elini ayağına dolaştırdı. "Cholet'nin chou'dantürediğini söylüyordunuz," dedim Brichot'ya. "Doncieres'denönceki istasyonlardan biri olan Saint-Frichoux da chou'dan mıgeliyor?" - "Hayır, Saint-Frichoux, Sanctus Fructuosus'tan gelir,Saint-Fargeau'nun da Sanctus Ferreolus'tan geldiği gibi, amaNormancayla hiç ilgisi yoktur." Prenses, "Çok fazla şey biliyor,canımızı sıkıyor," diye yavaşça kikirdedi. "İlgimi çeken daha o


379

kadar çok ad var ki, ama hepsini bir defada soramam size," dedim,sonra Cottard'a döndüm: "Mme Putbus burada mı?" diye sordum."Tanrıya şükür değil," diye cevap verdi, sorumu duymuş olanMme Verdurin. "Tatilini Venedik'te geçirmesi için elimden geleniyaptım, bu sene kurtulduk kendisinden." - "Yakında benim de ikiağacım olacak," dedi M. de Charlus; "Saint-Martin du Chene'le[33]

Saint-Pierre-des-Ifs[34] arasında küçük bir ev satın almaküzereyim." - "Buraya çok yakın olacaksınız, umarım CharlieMorel'le birlikte sık sık gelirsiniz. Tren saatlerini küçükgrubumuzla birlikte kararlaştırırsınız, olur biter, Doncieres'e ikiadım mesafede olacaksınız," dedi, aynı trenle, arabaları gönderdiğisaatte gelinmemesinden hiç hoşlanmayan Mme Verdurin. LaRaspeliere'e tırmanmanın, yolu yarım saat uzatarak Feterne'inarkasından, karışık yollardan dolaşıldığında bile ne kadar zahmetliolduğunu biliyordu; ayrı bir trenle gelenlerin şatoya tırmanacakbir araba bulamamalarından, hatta aslında evlerinden çıkmayıp,Doville-Feterne'de araba bulamadıklarını ve böyle bir yokuşu yayatırmanmayı göze alamadıklarını mazeret göstermelerindenkorkuyordu. M. de Charlus, bu davete sessizce eğilerek karşılıkvermekle yetindi. "Geçinmesi pek kolay biri olmasa gerek, herkesiküçümseyen bir hali var," diye fısıldadı doktor, Ski'ye; yüzeyselbir gurura rağmen sadeliğini korumuş olduğundan, Charlus'ünkendisine tepeden baktığını gizlemeye çalışmıyordu. "Bütünkaplıca kentlerinde, hatta Paris'teki kliniklerde, doğal olarak beni'en büyük amir' olarak gören hekimlerin, orada bulunan veesasen tanışmaya da can atan soylulara beni takdim etmeyi şerefbildiklerinden haberi yok herhalde. Hatta bu durum, deniz kıyısıkasabalarındaki tatillerime bir hoşluk kazandırıyor," diye ekledi,aldırışsız bir tavır takınarak. "Doncieres'de bile, albayın daimihekimi olan askeri doktor, generalle akşam yemeği yiyecekmevkide bir adam olduğumu söyleyerek beni albayla birlikte öğleyemeğine davet etti. Üstelik bu general, adında de eki olan bir


380

beyefendi. Soyluluk unvanı bu baronunkinden daha mı eskidir,daha mı yenidir, bilemem." - "Hiç üzerinde durmaya değmez,onun soyluluğu pek mütevazı düzeyde," dedi Ski alçak sesle,ardından da, bir fiille birlikte anlaşılmaz bir şeyler ekledi;Brichot'nun M. de Charlus'e söylediklerini dinlemekle meşgulolduğum için, sadece son hecelerinin "rıtmak" olduğunuduyabildim. "Hayır, üzülerek söylüyorum ama herhalde bir tekağacınız olacak, çünkü Saint-Martin-du-Chene'in SanctusMartinus juxta quercum olduğu şüphe götürmese de, if kelimesi,ave, eve kökü olabilir, bu durumda Aveyron, Lodeve ve Yvette'teolduğu gibi, nemli anlamına gelir ve mutfaklarımızdakièvierler[35] de aynı kökten türemiştir. Aynı 'su' kelimesi,Bretoncada Ster'dir: Stermaria, Sterlaer, Sterbouest, Steren-Dreuchen." Sonunu duyamadım, çünkü Stermaria adını duymakçok hoşuma gittiyse de, elimde olmadan, yanımdaki Cottard'ınSki'ye alçak sesle söylediklerini işitiyordum: "Ya! Hiçbilmiyordum. Öyleyse her koşula uymayı bilen bir beyefendi.Demek onlardan biri! Gözlerinin etrafı kızarık değil halbuki.Masanın altında ayaklarıma dikkat edeyim, bir de bana abayıyakarsa! Aslında çok da fazla şaşırmadım. Duşta çok sayıda soylugörüyorum, sivilken hepsi az çok yoz. Kendileriylekonuşmuyorum, çünkü sonuç olarak ben memurum, zarargörebilirim. Ama kim olduğumu gayet iyi biliyorlar." Brichotkendisine seslendiğinde korkmuş olan Saniette, fırtınadankorkan, ama şimşeğin ardından gökgürültüsünün gelmediğinigören biri gibi tekrar nefes almaya başlıyordu ki, M. Verdurin'inkendisine bir soru yönelttiğini işitti; ev sahibi, konuşurken biryandan da zavallı Saniette'in elini ayağına dolaştıracak, kafasınıtoparlamasına fırsat vermeyecek şekilde bakışlarını üzerinedikmişti. "Odeon'un matinelerine gittiğinizi bize hiçsöylememiştiniz Saniette?" Saniette, acımasız bir çavuşunkarşısındaki acemi er gibi titreyerek, darbelere maruz kalmasın


381

diye cümlesinin boyutlarını asgariye indirerek cevap verdi: "Birkere, Zekfi'ya." - "Ne diyor?" diye bağırdı M. Verdurin, hemtiksinmiş, hem de öfkeli bir tavırla, anlaşılmaz bir şeyi çözebilmekiçin bütün dikkatini toplarmışçasına kaşlarını çatarak. "Bir kere,söyledikleriniz anlaşılmıyor, ağzınızda ne var?" diye sordu,giderek hiddetlenen M. Verdurin, Saniette'in telaffuzbozukluğunu ima ederek. "Zavallı Saniette, onu bedbaht etmeniziistemiyorum," dedi Mme Verdurin, sahte bir merhametle,kocasının küstahça niyeti konusunda en ufak bir şüphekalmasın diye. "Gittiğim temsil Ze... Ze... " - "Ze, ze, anlaşılır birşekilde konuşmaya çalışın," dedi M. Verdurin, "sözleriniziişitemiyorum bile." Müritlerin hemen hiçbiri, kahkahalarınıbastırmaya çalışmıyordu; bir beyazın yaralanmasıyla coşan, kanasusamış bir yamyamlar çetesine benziyorlardı. Çünkükalabalıkları olduğu gibi toplumları da, taklit içgüdüsü ve cesareteksikliği yönetir. Başkalarının alay ettiği birine, on yıl sonra,takdir gördüğü bir kulüpte saygı gösterecek de olsalar, herkesgüler. Halk da kralları aynı şekilde kovar veya alkışlar. "Canım,onun suçu değil ki," dedi Mme Verdurin. "Benim suçum da değil,insan konuşmaktan âcizse yemek davetlerine de katılmaz." -"Favart'ın Zekâ Peşindeki Kadın'ına gittim." - "Ne? Zeka dediğiniz,Zeka Peşindeki Kadın mı? Ah! Bu harika işte, kırk yıl düşünsemaklıma gelmezdi," diye haykırdı M. Verdurin; oysa kimi eserlerinismini, birisi kısaltmadan söyleyecek olsa, derhal o kişininkültürlü, sanatçı, "beş yıldız" olmadığına hükmederdi. ÖrneğinHasta, Budala demek gerekliydi, Hastalık Hastası veya KibarlıkBudalası diyen kişiler, "haberdar" olmadıklarını göstermişolurlardı; aynı şekilde bir salonda da, M. de Montesquiou yerineM. de Montesquiou-Fezensac diyen biri, yüksek sosyetedenolmadığını kanıtlamış olur. "Canım, o kadar garip bir şey değil ki,"dedi Saniette, heyecandan nefesi kesilerek, ama istemeyeistemeye de olsa gülümseyerek. Mme Verdurin dayanamadı,


382

"Öyle, öyle!" diye haykırdı gülerek. "Emin olun ki yeryüzünde hiçkimse Zeka Peşindeki Kadın'ı kast ettiğinizi tahmin edemezdi." M.Verdurin yumuşak bir tonda, hem Saniette'e, hem de Brichot'yahitap ederek, "Aslında Zeka Peşindeki Kadın güzel bir oyundur,"dedi. Ciddi bir tonda söylenen, fesatlıktan iz taşımayan bu basitcümle, Saniette'e bir iltifat kadar iyi geldi ve o derecede bir minnetuyandırdı kendisinde. Tek kelime bile söyleyemeyip mutlu birsessizliğe gömüldü. Brichot daha konuşkan davrandı."Doğrudur," dedi M. Verdurin'e, "Sarmat veya İskandinav biryazarın eseri olduğu ileri sürülse, Zeka Peşindeki Kadın münhalbulunan şaheser mevkiine aday olabilirdi. Ama zarafet timsaliFavart'ın ruhuna saygıda kusur etmeden şunu belirtmek isterimki, Ibsenvari bir mizaca sahip değildi." (Brichot bu sözleri söylersöylemez, Norveçli filozofu hatırlayarak kulaklarına kadar kızardı;filozof, Brichot'nun az önce Bussiere'le ilgili olarak andığı buis'ninhangi bitki olduğunu anlamaya çalışıyordu boş yere.) "Aslında,Porel'in diktatörlüğü şu anda taviz vermez bir Tolstoy'cununidaresinde olduğundan, Odeon çatısının altında Anna Karenina'yıveya Diriliş'i görebiliriz." - "Favart'ın hangi portresini kastettiğinizi biliyorum," dedi M. de Charlus. "Kontes Mole'nin evindeçok güzel bir fotoğrafını gördüm." Kontes Mole ismi, MmeVerdurin'i müthiş etkiledi. "Ya! Siz Mme de Mole'nin evine migidiyorsunuz?" diye haykırdı. Sırf kısaltma amacıyla, Rohan'lardenmesi gibi, ya da kendisinin Madame La Tremoille demesi gibi,küçümseyerek "Kontes Mole", "Madame Mole" dendiğinizannediyordu. Yunanistan kraliçesiyle, Caprarola Prensesi'yletanışan Kontes Mole'nin, soyluluk ekine herkesten fazla hakkıolduğundan hiç şüphesi yoktu ve bir kez olsun, bu kadar seçkin,kendisine de gayet kibar davranmış birisinden soyluluk ekiniesirgememeye kararlıydı. Bu yüzden de, kasten bu şekildesöylediğini, kontese de ekini yarım ağızla bahşetmediğini iyicevurgulamak için, "Madame de Mole'yle tanıştığınızı hiç


383

bilmiyordum!" dedi, sanki hem M. de Charlus'ün bu hanımlatanışması, hem de Mme Verdurin'in bunu bilmemesi, iki ayrınedenden ötürü şaşırtıcıymış gibi. Oysa yüksek sosyete, enazından M. de Charlus'ün tanımıyla yüksek sosyete, nispetentürdeş ve kapalı bir bütün teşkil eder. Burjuvazinin dağınık,sınırsız yaygınlığı göz önüne alınınca, bir avukatın, kendi okularkadaşlarından birini tanıyan bir kişiye, "Nereden tanıyorsunuzkendisini Tanrı aşkına?" demesi, ne kadar anlaşılırsa, M. deCharlus'le Kontes Mole'yi bir araya getiren tesadüfler de, birFransızın "temple"[36] ya da "foret"[37] kelimesinin anlamınıbilmesi kadar olağandır. Üstelik, böyle bir tanışma, yükseksosyete kurallarının gayet doğal bir sonucu olmayıp,beklenmedik bir tesadüf olsaydı bile, M. de Charlus'ü ilk kezgören, hakkında, Mme Mole'yle ilişkileri haricinde daha birçokşeyi bilmeyen, daha doğrusu, barona ilişkin hiçbir şey bilmeyenMme Verdurin'in bunu bilmemesinde şaşılacak ne vardı? "Şu ZekâPeşindeki Kadın'da kim oynuyordu, Saniette'çiğim?" diye sorduM. Verdurin. Eski arşivci, fırtınanın geçtiğini hissetmekle birlikte,cevap vermekte tereddüt ediyordu. "Canım, sen de," dedi MmeVerdurin, "adamcağızın gözünü korkutuyorsun, her söylediğiylealay ediyorsun, sonra da cevap vermesini bekliyorsun. Hadisöyleyin, kim oynuyordu? Söylerseniz size etli jöle vereceğim, evegötürürsünüz," dedi.

Mme Verdurin, Saniette'in, bir dostunun ailesini sefalettenkurtarmak isterken kendi düştüğü sefalete çirkin bir anıştırmadabulunarak. "Sadece Mme Sarnary'nin Zerbine'i oynadığınıhatırlıyorum," dedi Saniette. "Zerbine mi? O da nesi?" diyehaykırdı M. Verdurin, yangın çıkmış gibi. "Eski repertuardakiklasik rollerden biri, Sakar Yüzbaşı'da da vardır, Palavracı, Ukalagibi." - "Ya! Ukala asıl sizsiniz. Zerbine'miş! Kafadan çatlak buadam!" diye haykırdı M. Verdurin. Mme Verdurin, Saniette adınaözür dilemek ister gibi, gülerek davetlilere baktı. "Zerbine"miş,


384

herkesin ne dernek istediğini derhal anlayacağını sanıyor. M. deLongepierre gibisiniz, hayatımda gördüğüm en aptal insan; geçengün, sıradan bir şeymiş gibi, 'Banat' dedi. Kimse ne dernekistediğini anlamadı. Sonunda, Sırbistan'ın bir eyaleti olduğunuöğrendik." Saniette'in maruz kaldığı, bana kendisinden daha fazlaıstırap çektiren işkenceye bir son vermek için, Brichot'ya,Balbec'in anlamını bilip bilmediğini sordum. "Balbec,muhtemelen Dalbec'in yozlaşmış şekli," dedi. "Norrnandiya'nınsenyörleri olan İngiltere krallarının beratlarını incelemek gerekir,çünkü Balbec, Dover baronluğuna bağlıydı, bu yüzden degenellikle Balbec d'Outre-Mer,[38] Balbec-en-Terre[39] diye anılırdı.Ama Dover baronluğu da Bayeux piskoposluğuna bağlıydı veTernplier şövalyelerinin, geçici olarak manastır üzerinde bazıhakları olduysa da, Kudüs patriği ve Bayeux piskoposu Louisd'Harcourt'dan itibaren, Balbec'teki mülklerin tasarruf hakkınıdağıtanlar, bu bölgenin piskoposları oldular. Bu açıklamayı banaDoville rahibi yaptı; kel, belagatli, hayalperest bir adam, bir gurrneve Brillat-Savarin âşığı; bana, bir yandan son derece leziz kızarmışpatatesler yedirerek, bir yandan da biraz bilmecemsi terimlerleşüpheli bazı eğitim kuramları sundu." Brichot, böylesineuyumsuz şeyleri bir araya getirmenin ve sıradan şeyler için alaylıbiçimde seçkin ifadeler kullanmanın esprili yanını ortayaçıkarmak için gülümserken, Saniette de az önce uğradığıyıkımdan sonra toparlanmasını sağlayacak bir espri yapma fırsatıkolluyordu. Espriler, ses benzerliğine dayanan kelimeoyunlarıydı, ama biçim değiştirmişlerdi, çünkü tıpkı edebi tarzlar,ortadan kaybolup yerini yenilerine bırakan salgın hastalıklar gibi,kelime oyunları da evrime tabidir. Bir zamanlar kelimeoyunlarında kullanılan biçim, "doruk noktası" idi. Ama artıkmodası geçmişti, kimse kullanmıyordu; bir tek Cottard, hâlâarasıra bir piket partisinin ortasında, "Dalgınlığın doruk noktasınedir? Nantes Fermanı'nı[40] bir İngiliz zannetmek," derdi. Doruk


385

noktalarının yerini lakaplar almıştı. Temelde yine eski sesbenzerliğine dayanan kelime oyunlarıydı bunlar, ama lakaplarmodaydı ve bu aynılık, fark edilmiyordu. Saniette'in talihsizliği,genellikle küçük yuvada bilinmeyen, kendi icadı olmayan kelimeoyunları yaptığında, aşırı çekingen bir tonda konuştuğundan,espri yaptığını belirtmek için güldüğü halde, kimsenin esprisinianlamamasıydı. Aksine, kendi icadı olan kelime oyunlarını da,genellikle müritlerden biriyle konuşurken bulduğundan,karşısındaki, espriyi kendine mal ederek tekrarlamış olur, herkesespriyi bilir, ama Saniette'in icadı olduğunu bilmezdi. Dolayısıyla,bu esprilerden birini tekrarladığında, önceden bilinen esprininmucidi Saniette, hırsızlıkla suçlanırdı. Brichot konuşmasınadevam etti: "Norrnancada bec, dere dernektir; Bec manastırıvardır; Mobec, bataklık[41] deresidir (mor veya mer, bataklıkanlamına gelirdi, Morville'de, Bricquernar'da, Alvirnare'da,Carnbrerner'de olduğu' gibi); Bricquebec, tepedeki deredir,müstahkem yer anlamındaki briga'dan türemiştir, Bricqueville,Bricquebosc, Le Bric ve Briand gibi, ya da köprü anlamındakibrice'den türemiştir, ki bu da Almancadaki bruck (Innsbruck) veİngilizcedeki, birçok yer isminin sonunda bulunan bridge'le(Cambridge, vs.) aynıdır. Yine Normandiya'da, daha birçok becvardır: Caudebec, Bolbec, Le Robec, Le Bec-Hellouin, Becquerel.Germencedeki bach'ın Norrnancasıdır: Offenbach, Anspach; eskiFransızcadaki varaigne' den türeyen, (ki garenne'le eşanlamlıdır)Varaguebec, koruma altındaki ormanlar, göller dernektir. Dal'agelince," diye devam etti Brichot, vadi anlamındaki thal'ın başkabir söylenişidir: Darnetal, Rosendal ve hatta Louviers yakınındakiBecdal. Dalbec'e adını veren dere son derece şirindir ayrıca. Birfalezden baktığınızda (ki Almancada fels'tir, hatta bu yakınlarda,bir tepenin üzerinde, güzel Falaise kasabası bulunur), bu dere,aslında çok uzakta olduğu halde, kilisenin oklarıyla yan yanaymışgibi görünür ve onları yansıtır adeta." - "Tahmin edebiliyorum,"


386

dedim, "Elstir'in çok hoşlandığı bir izlenim bu. Atölyesinde birçokeskizini de gördüm." - "Elstir mi? Tiche'i tanıyor musunuz?" diyehaykırdı Mme Verdurin. "Biliyor musunuz, ben kendisiyle sonderece samimiydim. Tanrıya şükür artık görüşmüyoruz.İsterseniz Cottard'a, Brichot'ya sorun, sofrada yeri daima hazırdı,her gün gelirdi evime. Küçük yuvamızdan ayrılması, hiç iyisonuçlar vermemiş biridir. Birazdan size benim için yaptığı çiçekresimlerini göstereceğim; şimdiki resimlerinden ne kadar farklıolduğunu göreceksiniz, yeni resimlerini hiç mi hiç sevmiyorum!Düşünsenize, Cottard'ın bir portresini yaptırmıştım ona, bendenyaptığı çalışmalar da cabası!" - "Profesörü eflatun saçlı yapmıştı,"dedi Mme Cottard, kocasının o sırada doçent bile olmadığınıunutarak. "Bilmem kocamın saçları size eflatun gibi görünüyormu beyefendi?" - "Önemli değil," dedi Mme Verdurin, MmeCottard'ı küçümseyen ve söz konusu ressamı takdir eden birtavırla çenesini öne uzatarak, "o portre, korkusuz bir renkçinin,iyi bir ressamın eseriydi. Oysa," dedi, yine bana dönerek, "evimegelmez olduğundan beri sergilediği o acayip, devasakompozisyonlara, koca koca tablolara siz resim diyor musunuz,bilmiyorum. Ben buna karalama diyorum, basmakalıp işler,özgünlükten, bireysellikten uzak. Herkes var o resimlerde." -"XVIII. yüzyılın zarafetini canlandırıyor, ama modern," dediSaniette çabucak; benim kibarlığımla güçlenmiş, toparlanmıştı."Yine de ben Helleu'yü tercih ederim," - "Helleu'yle hiç alakasıyok," dedi Mme Verdurin. "Var, ateşli bir XVIII. yüzyıl. BuharlıWatteau,"[42] diyen Saniette gülmeye başladı. "Biliyoruz, çoktanbiliyoruz, aynı espri yıllardır yumurtlanıyor," dedi M. Verdurin;Ski bir zamanlar gerçekten espriyi ona aktarmış, ama sanki kendiicadıymış gibi anlatmıştı. "Hayatta bir kere, oldukça komik birşeyi, anlaşılır şekilde telaffuz ettiniz, ama maalesef o da sizinespriniz değildi." - "Ben üzülüyorum," dedi Mme Verdurin,"çünkü yetenekli bir adamdı, iyi bir ressam olabilecekken, kendini


387

harcadı. Ah, burada kalsaydı! Zamanımızın en büyük peyzajressamı olurdu. Onu böyle aşağılık bir konuma düşüren de, birkadın oldu! Aslında pek de şaşırtıcı bir durum değil bence, çünkühoş bir adamdı, ama bayağıydı. Aslında sıradan bir insandı. Biliyormusunuz, bunu ben derhal hissettim. Gerçekte hiçbir zamanilgimi çekmedi. Severdim kendisini, ama o kadar. Bir kere müthişpis bir adamdı! Hiç yıkanmayan insanlardan siz hoşlanırmısınız?" - "Bu yediğimiz, harika renkli şey nedir?" diye sordu Ski."Çilekli mus," dedi Mme Verdurin. "Şahane bir şey bu. Bununyanına birkaç şişe Château-Margaux, Château-Lafite, Porto şarabıaçmak gerekir." Mme Verdurin, Ski'nin cömertliğinin uyandırdığıkorkuyu, hayalgücünde bulduğu hoşlukla gizlemek için, "Nekadar şakacı bir adam, sudan başka şey içmez aslında," dedi."İçmek için değil canım," dedi Ski, "bütün kadehleri dolduracağız,yanına harikulade şeftaliler, kocaman, tüysüz şeftalilerkoyacağız; batan güneşin tam karşısında, güzel bir Veronese'ninbolluğunu sunacak bize." - "Maliyeti de aşağı yukarı aynı olur,"diye mırıldandı M. Verdurin. "Kuzum, şu çirkin renkli peynirlerikaldırın," dedi Ski, bütün gücüyle gravyerini koruyan Patron'untabağını çekmeye çalışarak. "Tahmin edebileceğiniz gibi, Elstir'iözlemiyorum," dedi Mme Verdurin bana dönerek, "bugördüğünüz sanatçıda bambaşka bir yetenek var. Elstir işindenbaşka şey düşünmez, canı istediğinde resmi bırakamaz. Çalışkanöğrencidir, yarış atıdır o. Ski ise, keyfi ne isterse onu yapar.Yemeğin ortasında sigara yaktığına şahit olabilirsiniz." - "Aslındakarısını evinize niye kabul etmek istemediğinizi anlamıyorum,"dedi Cottard, "eskisi gibi Elstir de aramızda olurdu." - "Birazterbiyeli davranır mısınız lütfen? Ben evime fahişeleri kabuletmiyorum, saygıdeğer Profesör," dedi Mme Verdurin; oysaElstir'in, karısıyla birlikte de olsa, geri dönmesi için elinden geleniardına koymamıştı. Ama Elstir evlenmeden önce, ikisinin arasınıbozmaya çalışmış, Elstir' e, sevdiği kadının, aptal, pis,


388

hafifmeşrep, hırsız olduğunu söylemişti. Arzuladığı kopuşu busefer gerçekleştirememişti. Buna karşılık Elstir, Verdurinsalonundan kopmuştu ve din değiştirenlerin, kendileriniinzivaya itmek suretiyle kurtuluşa giden yolu gösteren hastalığaya da derde şükretmeleri gibi, bu kopuşa şükrediyordu. "Profesörde bir âlem," dedi Mme Verdurin. "İsterseniz benim salonumarandevuevi deyin, olsun bitsin. Duyan da Mme Elstir denen şeyibilmiyorsunuz zanneder. Evimde en aşağılık sokak kızınıağırlamayı tercih ederim! Yo, hayır, o kadar alçalacak değilim!Ayrıca şunu da söyleyeyim, kocası artık ilgimi bile çekmiyorken,kadını affetmek iyice aptallık olurdu, Elstir'in modası geçti, desenbile çizemiyor." - "O kadar zeki bir insanın bu duruma düşmesiinanılmaz bir şey," dedi Cottard. "Yo, hayır!" dedi Mme Verdurin."Yeteneği varken bile –çünkü serserinin yeteneği vardı, hem defazlasıyla– sinir bozucu bir adamdı, çünkü kesinlikle zeki değildi."Mme Verdurin'in, Elstir'le ilgili olarak bu hükme varması için,aralarının bozulması ve resminden artık hoşlanmamasıgerekmemişti. Küçük topluluğun bir üyesi olduğu dönemde bile,Elstir zaman zaman, Mme Verdurin'in haklı veya haksız yere"salak" damgası vurduğu kadınlarla gün boyu beraber olurdu vebu da, Patroniçe'ye göre, zeki bir adamın yapacağı şey değildi."Hayır," dedi Mme Verdurin, hakkaniyetli bir tavırla, "benceElstir'le karısı tam birbirlerine göreler. Tanrı şahidimdir,yeryüzünde o kadından daha sıkıcı bir yaratık olduğunusanmıyorum, kendisiyle iki saatimi geçirmek zorunda kalsam,aklımı oynatırdım. Ama duyduğuma göre, kendisi, karısını çokzeki buluyormuş. İtiraf etmek zorundayız, bizim Tiche, her şeybir yana, müthiş aptaldı1. Onun, aklınıza gelmeyecek şahıslarkarşısında, küçük kabilemizde asla görmek istemeyeceğimizzavallı geri zekâlılar karşısında hayranlıktan ağzının bir karışaçıldığını görmüşümdür. Düşünün ki, onlarla yazışır, tartışırdı,evet, Elstir! Tabii bütün bunlara rağmen, çok ama çok hoş yanları


389

da vardı, hem hoş, hem de, olağanüstü saçma tabii." MmeVerdurin'in nazarında, gerçekten üstün nitelikli olan insanlar,binbir çılgınlık yapardı. Bu yanlış fikir, yine de bir doğrulukbarındırır içinde. İnsanların "çılgınlıkları", tahammül edilmezşeylerdir elbette. Ama ancak uzun vadede keşfedilen birdengesizlik, bir insan beynine, genelde yapısına uygun olmayanhassasiyetlerin girmesinin sonucudur. Dolayısıyla, büyüleyiciinsanların tuhaflıkları, başkalarını çileden çıkarır, ama bir yanıylatuhaf olmayan büyüleyici bir insan da yoktur. "Hadi, size Elstir'inçiçeklerini göstereyim," dedi Mme Verdurin bana, kocasınınsofradan kalkılabileceğini işaret ettiğini görünce. Tekrar M. deCambremer'in koluna girdi. M. Verdurin, Mme de Cambremer'denayrılır ayrılmaz, markiye öncelik verildiği için M. de Charlus'tenözür dilemek ve bilhassa unvan sahibi birisiyle, o esnada,kendisine layık olduğunu düşündükleri konumu bağışlayankişilerden daha düşük seviyede bulunan biriyle, bu sosyeteinceliklerinden söz etme zevkini tatmak için, mazeretlerinisıralamak istedi. Ama önce, M. de Charlus'e, kendisini entelektüelaçıdan, baronun bu türden saçmalıklara dikkat edeceğinidüşünmeyecek kadar önemsediğini göstermeyi uygun buldu:"Size anlamsız şeylerden söz ettiğim için beni bağışlayın," diyebaşladı söze, "sizin bu gibi konulara pek önem vermediğinizitahmin ediyorum. Burjuva kafasına sahip kişiler üzerinde dururbunların, ama diğerleri, sanatkârlar, gerçekten beş yıldız olankişiler, umursamaz. Sizin beş yıldız olduğunuzu, daha ilkkonuşmamızda anlamıştım!" Bu deyime son derece farklı biranlam yükleyen M. de Charlus irkildi. Doktorun kaş gözişaretlerinden sonra, Patron'un hakaretamiz açık sözlülüğü,kanını dondurmuştu. "İtiraz etmeyin beyefendiciğim, siz beşyıldızsınız, açıkça ortada," diye devam etti M. Verdurin. "Aslındaherhangi bir sanat faaliyetiniz olup olmadığını bilmiyorum, amaşart da değil. Ayrıca bu, her zaman yeterli de olmuyor. Daha yeni


390

kaybettiğimiz Dechambre, müthiş bir ustalıkla, mükemmelpiyano çalardı, ama beş yıldız değildi, beş yıldız olmadığı hemenhissedilirdi. Brichot beş yıldız değildir. Morel beş yıldızdır, karımbeş yıldızdır, sizin de beş yıldız olduğunuzu hissediyorum... " -"Bana söylemek istediğiniz neydi?" diye sözünü kesti M. deCharlus; M. Verdurin'in kast ettiği anlam konusunda içi birazrahatlamakla birlikte, bu çifte manalı sözleri bu kadar bağırmadansöylemesini tercih ederdi. "Sizi sol tarafa oturttuk da," dedi M.Verdurin. M. de Charlus, anlayışlı, babacan ve küstah birtebessümle cevap verdi: "Rica ederim! Bunun burada hiçbir önemiyok!" Ardından kendine özgü bir kahkaha attı; bu gülüş, baronamuhtemelen Bavyeralı veya Lorraine'li bir nineden, ona da,aynen, kendi ninesinden geçmişti; öyle ki, bu küçük kahkaha,asırlardır hiç değişmeden Avrupa'nın eski, küçük saraylarındaçınlamaktaydı ve zamanımıza ancak tek tük örnekleri gelebilmişeski müzik aletleri gibi, değerli bir tınıya sahipti. Bazen, bir kişiyitam olarak tasvir edebilmek için, sesli taklidin de tasvireeklenmesi gerekir; M. de Charlus'ün tasviri de, bu zarif, hafifküçük kahkaha olmadan, tıpkı Bach'ın kimi eserlerinin, bestecibazı bölümleri o özel tınılı "küçük trompetler" için yazdığı halde,bu aletler artık orkestralarda bulunmadığından, tam olarak icraedilememesi gibi, eksik kalır. "Ama," dedi M. Verdurin, gücenerek,"kasten öyle yaptık. Ben soyluluk unvanlarını hiç önemsemem,"diye ekledi gülümseyerek; büyükannemle annemin haricindebirçok kişinin, sahip olmadıkları şeylerden bahsederken,karşılarındaki kişinin kendilerine üstünlük taslamasınıengelledikleri zannıyla, aynı tebessümü takındıklarına birçok kezşahit olmuşumdur. "Ama M. de Cambremer de vardı, kendisimarki, sizse sadece baron olduğunuz için..." - "Müsaadenizlebelirteyim," dedi M. de Charlus, kibirli bir edayla, şaşırıp kalan M.Verdurin'e, "ben aynı zamanda Brabant Dükü, MontargisSenyörü, Oleron, Carency, Viareggio ve Dunes Prensi'yimdir.


391

Ayrıca hiç de önemi yok. Üzülmeyin," diye ekledi, son sözleriylebirlikte o alaycı gülümsemesi dudaklarına yayılarak: "bukonularda tecrübeli olmadığınızı hemen anladım."

Mme Verdurin, Elstir'in çiçeklerini göstermek üzere yanımageldi. Uzun süredir kayıtsız kaldığım, bir akşam yemeği davetinegitme eylemi, sahil boyunca yapılan bir yolculuğun ardından,arabayla deniz seviyesinden iki yüz metre yükseğe tırmanmakgibi bir şekle girince, büsbütün yenilenmiş ve bana, aksine adetabir sarhoşluk yaşatmıştı; bu duygu, La Raspeliere' de de varlığınısürdürmekteydi. "İşte, şuna baksanıza," dedi Patroniçe, Elstir'iniri, şahane, ama yağlı lal rengi ve köpüklü beyazlığı, durduklarıçiçekliğin üzerinde biraz fazla kremamsı bir belirginlikleresmedilmiş güllerini göstererek. "Sizce şunu yakalayabilecekustalığa hâlâ sahip mi? Çok etkileyici! Ayrıca, doku olarak dagüzel, dokunmak istiyor insan. Bu resmi yaparken kendisiniizlemek ne kadar hoş bir şeydi, anlatamam size! Bu etkiyiyaratmak istediği hissediliyordu." Patroniçe'nin hulyalı bakışları,ressamın, yalnızca yeteneğini değil, artık sadece kendisinebıraktığı bu hatıralarda yaşayan uzun dostluğu da özetleyen buarmağanına dikilmişti; bir zamanlar Elstir'in kendisi için topladığıçiçeklerin arkasında, onları, bir sabah vakti, henüz taptazeykenresmetmiş olan biçimli eli tekrar görür gibiydi; o gün,Patroniçe'nin öğle yemeğinde, henüz canlı olan çiçekler, masanınüzerinde, onlara yarı yarıya benzeyen portre de, yemeksalonundaki koltuklardan birine dayanmış halde, bir aradabulunmuşlardı. Portre yarı yarıya benziyordu çiçeklere, çünküElstir bir çiçeğe bakmak için, önce onu, daima içinde kalmakzorunda olduğumuz o iç bahçeye taşırdı mutlaka. Bu suluboyaresimde, görmüş olduğu, ancak onun sayesindetanıyabileceğimiz güllerin görünümünü aktarmıştı; yani bunlarbir bakıma, bu ressamın, becerikli bir bahçıvan misali, güllerfamilyasına kattığı yeni bir türdü. "Küçük yuvayı terk ettiği gün,


392

Elstir bitmiş bir adamdı. Benim akşam yemeklerim onun içinzaman kaybıymış, ben, dehasının gelişmesine engeloluyormuşum," dedi Mme Verdurin, alaylı bir tonda. "Sankibenim gibi bir kadınla görüşmek, bir sanatçı için yararlıolmayabilirmiş gibi!" diye haykırdı, bir gurur patlamasıyla. Çokyakınımızda oturmakta olan M. de Cambremer, M. de Charlus'üayakta görünce, kalkıp kendisine yer vermeye yeltendi. Buhareket, markinin kafasında belki basit bir nezaket göstermektenbaşka bir amaca tekabül etmiyordu. M. de Charlus ise buna, basitbir asilzadenin, bir prense karşı yerine getirmesi gerektiğini bildiğibir görev anlamını yüklemeyi tercih etti ve bu önceliğe hakkıolduğunu en iyi belirtecek olan şeyi yaparak, verilen yeri kabuletmedi. "Yok canım!" diye haykırdı. "Rica ederim! Ne münasebet!"Bu itirazın kurnazca hararetli tonunda zaten kendini epeyce bellieden "Guermantes'lık", M. de Charlus'ün, buyurgan, gereksiz veteklifsiz hareketinde, aslında ayağa kalkmamış olan M. deCambremer'i yerine zorla oturtmak istercesine iki omzunaelleriyle bastırmasında iyice ortaya çıktı. "Lütfen yapmayınazizim," diye ısrar etti baron, "bir bu eksikti! Hiç gerek yok! Artıkbir tek kraliyet ailesinden prenslere yer veriyoruz." Evlerikonusundaki heyecanım, Cambremer'leri de Mme Verdurin'dendaha fazla etkilemedi. Çünkü onların bana sözünü ettiklerigüzellikler karşısında ilgisiz kalıyor, bulanık anılar karşısındaysacoşuyordum; hatta bazen, bir şeyi, isminin bana hayal ettirdiğişeye benzetemeyip, hayal kırıklığına uğradığımı itiraf ediyordum.Evi beklediğim kadar kır havasında bulmadığımı söylemem, Mmede Cambremer'i kızdırdı. Buna karşılık, kapıdan içeri giren esintiyi,durup kendimden geçerek kokladım. "Hava cereyanlarındanhoşlandığınız belli," dediler. Kırık bir camın yerine takılmış, parlakyeşil, ipekli kumaş parçasını methetmem de daha fazla takdiredilmedi. "Korkunç bir şey!" diye haykırdı markiz. Bardağı taşırandamla, şu sözlerimdi: "En büyük mutluluğu, ilk geldiğim anda


393

yaşadım. Galeride kendi ayak seslerimin yankılandığınıduyduğumda, bir köyün, duvarda ilçe haritası asılı belediyebinasına girdiğim hissine kapıldım." Bu sefer Mme de Cambremerkararlı bir tavırla sırtını döndü bana. "Pek mi kötü buldunuzdekorasyonu?" diye sordu kocası, karısına üzücü bir töreni nasılgeçirdiğini sorarcasına merhametli bir ilgiyle. "Güzel şeyler vararalarında," diye ekledi. Ama kötü niyet, sağlam bir zevkin sabitkuralları tarafından hakkaniyetle sınırlandırılmadığı takdirde,bizim yerimizi almış olan insanların şahsında veya evinde negörse eleştirdiği için, Mme de Cambremer, "Evet, ama hiçbiriolması gerektiği yerde değil," dedi. "Ayrıca, o kadar güzeller migerçekten?" M. de Cambremer, kararlılıkla dengelenen birhüzünle, "Dikkatinizi çekmiştir," dedi, "lime lime olmuş Jouykumaşları var; bu salonda bu kadar yıpranmış eşya!" - "Sonra şuköylülerin yatak örtülerine benzeyen, iri güllü kumaş parçası,"dedi, tamamen yapıştırma olan kültürü, idealist felsefe, izlenimciresim ve Debussy'nin müziğiyle sınırlı kalan Mme de Cambremer.Sadece lüks adına değil, zevk adına da eleştirmiş olmak için ekledi:"Bir de yarım perde takmışlar! Tarz diye bir şey yok! Ne yapsınlar,bilmiyorlar işte, nereden öğrenebilirlerdi ki? Emekliye ayrılmışzengin tüccarlar olsalar gerek. Bu bile onlar için bir şey." - "Benavizeleri beğendim," dedi marki; avizeleri niçin diğer eşyalardanayırdığı belli değildi; aynı şekilde, ne zaman bir kiliseden sözedilse, ister Chartres, Reims veya Amiens Katedrali olsun, isterBalbec Kilisesi, şaşmaz bir biçimde, "org bölmesine, vaizkürsüsüne ve iskemle arkası çıkıntılarına" hayran olduğunubelirtirdi derhal. "Bahçeden hiç söz etmeyelim," dedi Mme deCambremer. "Gerçek bir katliam. Hele o eğri büğrü yollar!"

Mme Verdurin'in kahve servisi yapmasını fırsat bilip M. deCambremer'in vermiş olduğu mektuba bir göz attım; annesi beniakşam yemeğine davet ediyordu. Bu elyazısı, solgunmürekkebiyle, bundan böyle binlerce yazı arasında görsem


394

tanıyacağım bir özgünlük sergiliyordu; ressamın, özgüngörüşünü ifade etmek için esrarengiz biçimde imal edilmiş, nadirrenklere ihtiyacı olmayışı gibi, bu elyazısının da özel kalemlereihtiyacı yoktu. Geçirdiği krizin ardından yazı yazma yeteneğinikaybeden, harflere, okuyamadan, bir resme bakar gibi bakan birfelçli bile, Mme de Cambremer'in, coşkulu bir edebiyat ve sanatkültürünün aristokrat geleneklerine taze bir soluk kattığı, eski biraileye mensup olduğunu anlardı. Markizin hem yazmayı, hem deChopin çalmayı, aşağı yukarı hangi yıllarda öğrenmiş olduğunuda tahmin edebilirdi. İyi bir terbiye görmüş insanların, kibar olmakuralıyla üç sıfat kuralına uydukları dönemdi bu. Mme deCambremer bu iki kuralı bir arada uygulardı. Övgü dolu tek birsıfatla yetinmez, (küçük bir tirenin ardından) bir ikincisini,(ikinci bir tireden) sonra da, bir üçüncüsünü eklerdi. Markizinkendine has özelliği ise, mektuplarındaki bu üç sıfatsıralamalarının, ilerleyen birer dizi değil, sosyal ve edebi amacınaters düşecek şekilde, birer diminuendo etkisi yaratmasıydı. Banayazmış olduğu bu ilk mektupta, Mme de Cambremer, Saint-Loup'yu gördüğünü, onun "eşsiz –az bulunur– gerçek"meziyetlerini her zamankinden de çok takdir ettiğini, Robert'in(gelinine âşık olan) bir arkadaşıyla tekrar ziyaretine geleceğini,ben de yalnız başıma ya da onlarla birlikte Feterne'e akşamyemeğine gidersem, "bahtiyar –mutlu– memnun" olacağınısöylüyordu. Belki de hayalgücünün yaratıcılığı ve kelimehazinesinin zenginliği, kibarlık arzusuna ulaşamadığı için,markiz, üç ünlemde ısrarlı olmakla birlikte, ikinci ve üçüncüünlemlerde, ancak birincinin zayıflamış bir yankısınıduyurabilecek gücü bulabiliyordu. Dördüncü bir ünlem eklense,başlangıçtaki kibarlıktan eser kalmazdı geriye. Son olarak da, Mmede Cambremer, muhtemelen ailede, hatta dost çevresinde hatırısayılır bir etki yaratmış olan, ince bir sadelikle, tekrar tekrarkullanımı yalanmış izlenimi yaratabilecek "içten" kelimesinin


395

yerine "gerçek" kelimesini koymayı âdet edinmişti. Mektupları,"En gerçek sevgilerle...", "En gerçek başsağlığı dilekleriyle... " diyebiterdi. Ne yazık ki bu, öyle kalıplaşmıştı ki, bu açıksözlülüközentisi, artık anlamını düşünmediğimiz eski kalıplardan dahafazla bir yalancı nezaket izlenimi uyandırıyordu. Bu sırada,mektubu rahatça okumamı engelleyen sohbet uğultusunda M.de Charlus'ün yüksek sesi, diğer seslerin hepsini bastırıyordu;baron, az önceki konuyu hâlâ sürdürmekteydi, M. deCambremer'e şöyle diyordu: "Bana yerinizi vermek istediğinizde,bu sabah aldığım bir mektubu hatırladım; mektubu yazanbeyefendi, adres olarak, 'Altes Charlus Baronu' diye yazmış,mektuba da 'Monsenyör' diye başlamıştı." - "Gerçekten de birazabartmış," diye cevap veren M. de Cambremer ölçülü kahkahalaratmaya koyuldu. M. de Charlus, kendi yol açtığı bu kahkahalarakatılmadı. "Aslında azizim," dedi, "armalar açısından bakıldığında,haklı olan o; meseleyi şahsileştirdiğimi düşünmeyin sakın. Sözkonusu olan, başka birisiymiş gibi konuşuyorum. Ama neyapalım, tarih tarihtir, değiştiremeyiz, yeniden yazamayız.Söylememe gerek var mı bilmem, Kiel'de bana sürekli 'Monsenyör'diye hitap eden İmparator Wilhelm, duyduğuma göre, bütünFransız düklerine bu şekilde hitap ediyormuş; aşırı bir kullanım,belki de bizim aracılığımızla Fransa'yı hedef alan incelikli birilgiden ibaret." - "İncelikli ve yarı yarıya içten," dedi M. deCambremer. "Yo, sizinle aynı fikirde değilim. Şunu belirtmekisterim ki, şahsen, onun gibi beşinci sınıf bir senyörü, birHohenzollern'i, kuzenim Hannover kralının tacını elinden almışkoyu bir Protestanı takdir edecek değilim," diye ekledi, görünüşebakılırsa Hannover'i Alsace-Lorraine'den daha çok önemseyen M.de Charlus. "Buna rağmen, imparatorun bize gösterdiği yakınlığınson derece içten olduğunu düşünüyorum. Birtakım geri zekâlılar,onun bir kukla olduğunu ileri sürüyorlar. Aksine, müthiş zeki biradamdır. Resimden anlamaz, M. Tschudi'yi, ulusal müzelerden


396

Elstir'leri kaldırmaya mecbur etti. Ama XIV. Louis de Hollandalıustaları sevmezdi, o da şatafata düşkündü, yine de, neticeitibariyle büyük bir hükümdardı. Üstelik II. Wilhelm, XIV.Louis'nin aksine, ordu ve donanma açısından ülkesinisilahlandırdı; umarım onun hükümdarlık dönemi, beylik deyişleGüneş Kral'ın saltanatının son yıllarını karartan felaketlere aslasahne olmaz. Bence Cumhuriyet hükümeti, imparatorunkibarlıklarını reddetmekle ya da yarım yamalak karşılık vermekleçok büyük hata etti. Kendisi de bunun pekâlâ farkında ve omüthiş ifade yeteneğiyle, 'Benim istediğim, el sıkışmak, şapkaylabir selam verilmesi değil,' diyor. İnsan olarak beş para etmez; eniyi dostlarını öyle koşullarda terk etti, ele verdi, inkâr etti ki,onların suskunluğu ne kadar asilse, onun suskunluğu da o kadarsefildi," diye devam etti M. de Charlus; her zamanki gibi kendieğilimine kapılarak Eulenburg davasına geçmiş, en yüksekmevkilerdeki sanıklardan birinin kendisine söylediği sözühatırlıyordu: "Böyle bir davaya izin verme cüretinigösterebildiğine göre, imparatorun bizim inceliğimize ne kadargüvendiğini düşünün! Esasen ağzımızın sıkılığına güvenmekleyanılmış da olmadı. İdam sehpasına da çıksak, dilimizçözülmeyecekti." - "Aslında," diye devam etti baron, "bütünbunların, söylemek istediğim şeyle ilgisi yok; söylemek istediğimşu: Biz imparatorluk prensleri, Almanya'da Durchlaucht unvanıtaşırız, Fransa'da Altes'liğimiz resmen tanınmıştır. Saint-Simon,Altes unvanını haksız yere aldığımızı iddia eder, oysa kesinlikleyanılmaktadır. Sebep olarak, XIV. Louis'nin, kendisine PekHıristiyan Kral diye hitap etmemizi yasaklayıp kısaca Kral diyehitap etmemizi emrettiğini gösterir, ki bu, katiyen prensunvanına sahip olmadığımızı değil, sadece krala bağlıolduğumuzu kanıtlar. Aksi takdirde, Lorraine Dükü'nün ve dahanicelerinin prensliğini de inkâr etmemiz gerekirdi! Zaten bizimunvanlarımızın birçoğu, Commercy Senyörü'nün kızı olan


397

büyükninem Therese d'Espinoy aracılığıyla Lorrainehanedanından gelmiştir." Morel'in kendisini dinlediğini fark edenM. de Charlus, iddiasının dayanaklarını daha ayrıntılı biçimdeaçıklamaya koyuldu. "Ağabeyime, ailemize ilişkin bilginin, GothaYıllığının üçüncü bölümünde değil, haydi birinci demeyelim,ikinci bölümünde yer alması gerektiğini söyledim," dedi,Morel'in, Gotha Yıllığının ne olduğunu bile bilmediğini hesabakatmayarak. "Ama onu ilgilendirir, aile reisimiz olduğuna göre,duruma itirazı olmadığı, üzerinde durmadığı sürece, benim degöz yummam gerekiyor." Mme Verdurin yanıma gelince, Mme deCambremer'in mektubunu cebime koyarak, "M. Brichot'yu çokilginç buldum," dedim. "Kültürlü ve iyi bir insandır," diye cevapverdi, soğuk bir tavırla. "Şüphesiz, özgünlük ve zevktenyoksundur, korkunç bir hafızası vardır. Bu akşamkikonuklarımızın 'ataları' olan devrim göçmenlerinin hiçbir şeyiunutmadıkları söylenirdi. Ama onların hiç değilse bir mazeretivardı," dedi, Swann'ın bir esprisini gasp ederek, "o da, hiçbir şeyöğrenmemiş olmalarıydı. Oysa Brichot her şeyi bilir ve yemekboyunca ciltlerce lügat paralar kafamızda. Sanıyorum artık hiçbirkentin, köyün adının anlamıyla ilgili, bilmediğiniz bir şeykalmamıştır." Mme Verdurin konuşurken, ona bir şey sormayaniyetim olduğunu düşünüyor, ama ne soracağımıhatırlayamıyordum. "Eminim Brichot'dan bahsediyorsunuz.Chantepie, Freycinet, hiçbir şeyi esirgemedi sizden. Sizi izledim,sevgili Patroniçe." - "Gördüm tabii, az kalsın kendimi tutamayıpkahkahayı patlatacaktım." Mme Verdurin'in o geceki kıyafetini şuanda hatırlamıyorum. Belki o esnada da farkında değildim, çünkügözlemci bir insan değilimdir. Buna rağmen, kıyafetinin iddiasızolmadığını hissederek, kendisine kibarca bir şeyler söyledim,hatta hayranlık belirttim. O da, hemen hemen bütün kadınlargibi, kendisine yapılan iltifatı, gerçeğin mutlak ifadesi, sankiiltifatın konusu, bir insandan bağımsız bir sanat eseriymişçesine,


398

tarafsızca, başka türlüsü mümkün değilmiş gibi yürütülen biryargı zannediyordu. Bu yüzden de, riyakârlığımdan ötürüyüzümü kızartan bir ciddiyetle, bu gibi durumlarda hep sorulanşu gurur yüklü, safça soruyu sordu: "Hoşunuza gitti mi?" -"Eminim Chantepie'den bahsediyorsunuz," dedi M. Verdurin,yanımıza gelerek. Yeşil ipekli kumaş parçasını ve ormankokusunu düşünmekten, Brichot'nun bu etimolojileri tek teksayarak alay konusu olduğunu bir tek ben fark etmemiştim.Benim gözümde nesnelere değer kazandıran izlenimler,başkalarının yaşamadığı veya önemsiz diye hiç düşünmeden birkenara attığı duygular oldukları ve dolayısıyla, bu izlenimleriifade edebilsem bile ya anlaşılmayacakları ya da küçümsenecekleriiçin, onları kullanmam imkânsızdı; ayrıca, tıpkı daha önce, Mmed'Arpajon'un evine gitmekten hoşlandığım için Mme deGuermantes'ın beni aptal bulması gibi, Brichot'nun söylediklerini"yuttuğum" için de, Mme Verdurin'e aptal görünmeme yol açanbu duygularımın, zararı da dokunuyordu bana. Ama Brichot'ylailgili olarak, aptal görünmemin bir sebebi daha vardı. Ben küçükkabileye mensup değildim, oysa ister sosyetik olsun, ister siyasi,isterse edebi, her kabile, konuşmalarda, resmi nutuklarda,haberlerde, sonelerde, masum okurun asla bulamayacağı şeyleribulmak konusunda sapıkça bir alışkanlık geliştirmiştir. Kimbilirkaç kere, akıcı, biraz eski moda bir üsluba sahip bir Akademiüyesinin ustaca anlatılmış bir hikâyesini coşkuyla okumuş, tamBloch'a veya Mme de Guermantes'a "Ne kadar güzel!" diyecekken,ben ağzımı açamadan, ikisinin farklı üsluptaki şu haykırışlarınıduymuşumdur: "Canınız biraz gülmek istiyorsa, filancanın birhikâyesini okuyun. İnsanoğlunun aptallığı hiç bu düzeyeulaşmamıştır." Bloch'un horgörüsü, aslında hoş olan birtakımüslup oyunlarını, bayatlamış bulmasından kaynaklanırdı, Mmede Guermantes'ınki ise, onun ustalıkla çıkardığı, benim asladüşünemeyeceğim birtakım somut nedenlerden ötürü,


399

hikâyenin, yazarın söylemek istediği şeyin tam tersinikanıtlamasından. Verdurin'lerin Brichot'ya gösterdiklerinezaketin ardında gizlenen alayı görünce ne kadar şaşırdıysam,birkaç gün sonra, Feterne'de, ben La Raspeliere'i heyecanlamethedince, Cambremer'lerin, "Bu sözlerinizde samimi olmanızmümkün değil, şatoyu ne hale getirdiklerini gördünüz,"demesine de o kadar şaşırdım. Yine de, sofra takımının güzelolduğunu itiraf ettiler. Bense, o feci yarım perdeler gibi, sofratakımını da görmemiştim. "Neyse, artık Balbec'e gittiğinizde,Balbec'in anlamını biliyor olacaksınız," dedi M. Verdurin alayla.Benim ilgimi çeken de, zaten, Brichot'dan öğrendiğim şeylerdi.Zekâsına gelince, bir zamanlar küçük kabilede pek hoşa gidenzekânın tıpatıp aynısıydı. Brichot yine aynı sinir bozucurahatlıkla konuşuyor, ama sözleri artık bir etki bırakmıyor,düşmanca bir sessizlikle veya tatsız yankılarla mücadele etmelerigerekiyordu; değişmiş olan, Brichot'nun söyledikleri değil,salonun akustiği ve dinleyicilerin duygularıydı. "Dikkat!" dediMme Verdurin alçak sesle, Brichot'yu göstererek. Kulaklarıgözlerinden daha keskin olan Brichot, Patroniçe'ye kaçamak birmiyop ve filozof bakışı yöneltti. Gözleri keskin olmasa da, olaylarazihinsel bakışı kapsamlı ve genişti. İnsanların sevgisinden nekadar az şey beklenebileceğini görüyordu, buna boyun eğmişti.Bundan ötürü acı çektiği oluyordu tabii. Genellikle hoşa gittiği birçevrede, tek bir gece fazlasıyla havai, fazlasıyla ukala, fazlasıylasakar ve fazlasıyla kaba saba bulunduğunu tahmin eden birisininbile, evine bedbaht döndüğü olur. Çoğu kez, başkalarına gülünçveya demode görünmüş olmasının sebebi, bir kavrayış, bir sistemmeselesidir. Ve çoğu kez, bu başkalarının, kendisiyle aynıdüzeyde olmadıklarını gayet iyi bilir. Kendisine zımnen hükümgiydirirken dayandıkları safsataları çürütmesi işten bile değildir;gidip bir ziyarette bulunmak, mektup yazmak ister, ama ağırbaşlıdavranır, hiçbir şey yapmayıp bir hafta sonraki daveti bekler.


400

Bazen de bu gözden düşmeler, bir gece değil, aylarca sürer. Hemsosyetede hükümlerin dengesiz oluşundan kaynaklanırlar, hemde bu dengesizliği artırırlar. Çünkü Mme X... ' in kendisiniküçümsediğini bilen birisi, Mme Y...'nin evinde takdir edildiğinihissederek, onun çok daha üstün nitelikli olduğunu ilan eder veMme Y...'nin salonuna göç eder. Ne var ki, sosyete hayatına görefazla düzeyli, ama sosyete dışında kendilerini geliştirememiş,salonlara kabul edildikleri için mutlu, değerleri anlaşılamadığı içinküskün olan, daha önce göklere çıkardıkları ev sahibesinde her yılyeni kusurlar bulan, başlangıçta değerini takdir edemedikleri evsahibesinin dehasını keşfeden, ikinci ev sahibesininolumsuzluklarına maruz kalıp birincinin kusurlarını da birazunuttuklarında, ilk aşklarına dönen bu adamları tasvir etmeninyeri burası değil. Kalıcı olacağını bildiği gözden düşüşününBrichot'yu ne kadar üzdüğü, bu kısa süreli gözden düşüşlerdençıkartılabilir. Mme Verdurin'in bazen kendisiyle, hattasakatlıklarıyla, herkesin içinde alay ettiğinin farkındaydı veinsanların sevgisinden çok az şey beklenebileceğini bildiğinden,bunu kabullendiğinden, her şeye rağmen Patroniçe'yi en yakındostu olarak görüyordu. Ama Mme Verdurin, profesörün yüzüneyayılan kırmızılıktan, sözlerini işitmiş olduğunu anladı ve geceboyunca ona kibar davranmaya karar verdi. Saniette'e hiç de hoşdavranmadığını ev sahibemize söylemekten kendimi alamadım."Hoş davranmıyor muyum! Ama o bize tapar, onun için ne kadarönemli olduğumuzu bilemezsiniz! Kocam arasıra aptallığına birazkızıyor, haksız da sayılmaz doğrusu, ama böyle durumlarda,köpek gibi yaltaklanacağına, niye karşı koymuyor?Samimiyetsizlik bu. Hiç hoşlanmadığım bir şey. Buna rağmen,her zaman kocamı sakinleştirmeye çalışıyorum, çünkü fazla ilerigiderse Saniette de bir daha gelmeyiverir; bunu da hiçistemiyorum, çünkü laf aramızda, meteliğe kurşun atıyor, buyemeklere muhtaç. En nihayet, kırılıyorsa gelmesin, beni


401

ilgilendirmez, insan, başkalarına muhtaçsa, bu kadar salakolmamaya çalışır." - "Aumale Düklüğü, Fransa hanedanınageçmeden önce, uzun süre bizim ailedeydi," diye açıklıyordu M.de Charlus, M. de Cambremer'e, bu bilimsel söylevin muhatabıdeğilse de hedefi olan, şaşkına dönmüş Morel'in karşısında."Bütün yabancı prenslerin yanında, öncelik hakkına biz sahiptik;size yüzlerce örnek verebilirim. Orleans Dükü 1. Philippe'incenazesinde, Croy Prensesi, ninemin ninesinin ardından dizçökmek istediğinde, ninemin ninesi, buna hakkı olmadığınısertçe prensese bildirip cenaze görevlisine minderi kaldırtmış vemeseleyi krala aktarmış; kral da Mme de Croy'ya, Mme deGuermantes'ın evine giderek özür dilemesini emretmiş.Burgonya Dükü bize teşrifatçılarla, değnek havada geldiğinde,kralın değneği indirtmesini sağlamışız. İnsanın, ailesininüstünlüklerinden söz etmesinin yersiz olduğunu biliyorum.Ama ailemizin, tehlike ânında daima ön saflarda yer aldığı herkestarafından bilinir. Brabant düklerinin savaş narasındanvazgeçtiğimizde, Passavant'ı[43] benimsemiştik. Kısacası, asırlarboyunca savaşta üstlendiğimiz bu her yerde ilk olma hakkını,daha sonra sarayda elde etmemiz, oldukça meşru sayılır. Ayrıcabu hak bize daima tanınmıştır da. Size gösterebileceğim bir başkakanıt da, Baden Prensesi'dir. Prenses, biraz önce sözünü ettiğimGuermantes Düşesi'nin mevkiini elinden almaya çalışacak kadarkendini kaybedip ninemin ninesinin belki bir anlık (yersiz) birtereddüdünden yararlanarak kralın huzuruna önce çıkmayayeltenince, kral hemen, 'Girin, girin sevgili kuzinim, Madame deBaden size karşı görevini gayet iyi bilir,' diye bağırmış. Bu mevkiede, Guermantes Düşesi sıfatıyla sahipti, oysa kendisi de oldukçasoylu bir ailedendi: Anne tarafından, Polonya kraliçesinin,Macaristan kraliçesinin, Pfalz elektörünün, Savoie-CarignanPrensi'nin ve daha sonra İngiltere kralı olan Hannover Prensi'ninyeğeniydi." "Maecenas atavis edite regibus!"[44] dedi Brichot, M. de


402

Charlus'e; baron da bu iltifata hafifçe başını eğerek karşılık verdi."Nedir bu söylediğiniz?" diye sordu Mme Verdurin, az öncehakkında söylediği sözleri telafi etmek istediği Brichot'ya. "Tanrıbeni affetsin, sosyetenin kaymak tabakasından bir züppeden sözediyordum." (Mme Verdurin kaşlarını çattı.) "Aşağı yukarıAugustus'un asrında yaşamış," (bu kaymak tabakanın eskiliğiyleteskin olan Mme Verdurin'in yüzü daha sakin bir ifadeyebüründü), "dalkavukluğu, aristokrattan da öte, kraliyetailesinden atalardan geldiğini, yüzüne karşı haykıracak kadar ilerigötüren Vergilius ve Horatius'un bir dostu; yani Maecenas'tan,Horatius'un, Vergilius'un ve Augustus'un arkadaşı olan bir kitapkurdundan söz ediyordum. Eminim M. de Charlus Maecenas'ınkim olduğunu her bakımdan gayet iyi biliyordur." M. de Charlus,Mme Verdurin'in iki gün sonrasına Morel'e randevu verdiğiniduyduğu ve davet edilmemekten korktuğu için, ev sahibesinekibarca, yan gözle bakıp, "Zannederim Maecenas antik çağınVerdurin'i gibi bir şeydi," dedi. Mme Verdurin, tatminlegülümsemekten kendini alamadı. Morel'e yaklaştı. "Aileahbabınız çok hoş bir insan," dedi. "Kültürlü, iyi yetişmiş biradam olduğu belli. Küçük yuvamıza uyum sağlayacağınısanıyorum. Paris'te nerede oturuyor?" Morel kibirli birsuskunluğa büründü ve sadece bir iskambil partisi çevirmeyiteklif etti. Mme Verdurin önce biraz keman çalmasını istedi.Üstün yeteneklerinden asla söz etmeyen M. de Charlus, herkesinşaşkın bakışları altında, Faure'nin piyano ve keman için sonatının(endişe yüklü, fırtınalı, Schumann'sı, ama yine de Franck'ınsonatından öncesine ait) son bölümüne, kusursuz bir icraylaeşlik etti. Baronun, tını ve virtüozluk bakımından fevkaladeyetenekli olan Morel'in eksikliğini kapatacağını, ona bir kültür vebir üslup kazandıracağını hissettim. Öte yandan, fiziksel birkusurla manevi bir yeteneği aynı insanda birleştiren şeyi merakladüşündüm. M. de Charlus, ağabeyi Guermantes Dükü'nden çok


403

da farklı değildi. Hatta az önce, (nadiren yaptığı bir şeyi yaparak)ağabeyi kadar kötü bir Fransızca kullanmıştı. Kendisini ziyaretegitmediğim için (şüphesiz, Morel'den Mme Verdurin'e sevgiylesöz edeyim diye) bana sitem ettiğinde ben rahatsız etmektençekindiğimi söyleyince, şöyle cevap vermişti: "Canım, gelmeniziben rica ettiğime göre, alınması da bana düşer." Böyle bir cümleyiGuermantes Dükü kurabilirdi. M. de Charlus de, sonuç itibariylebir Guermantes'tı. Ama doğanın, sinir sisteminin dengesinibozması, baronun, ağabeyi dük gibi, bir kadını tercih edeceğiyerde, Vergilius'un bir çobanını ya da Platon'un bir çömezinitercih etmesi için yeterli olmuştu; çoğu kez bu dengesizliğe bağlıolarak ortaya çıkan ve Guermantes Dükü'nün yabancısı olduğumeziyetler, M. de Charlus'ü harika bir piyanist, zevk sahibi,amatör bir ressam, belagatli bir hatip haline getirmişti. M. deCharlus'ün, Faure'nin sonatının Schumann'ı andıran bölümünüçalarkenki süratli, kaygılı ve sevimli üslubunun, baronuntamamen fiziksel özelliklerinde, sinirsel kusurlarında –sebebidemeye cesaret edemesek de– bir karşılığı bulunduğunu kim farkedebilirdi? Bu "sinirsel kusur" terimini ve Sokrates döneminde birYunanlının, Augustus döneminde bir Romalının, hanginedenlerden ötürü, bildiğimiz türden erkekler oldukları halde,günümüzdeki kadınlardan-erkeklerden biri haline gelmeyipkesinlikle normal erkekler olarak kalabildiklerini ilerideaçıklayacağız. M. de Charlus, tam olarak geliştirilmemiş gerçeksanatsal yeteneklere sahip olduğu gibi, annesiyle karısını da,dükten çok daha fazla sevmişti; yıllar sonra bile, onlardan sözedildiğinde, gözleri dolardı, ama gözyaşları, tıpkı alnı sürekliterleyen aşırı şişman bir adamın teri gibi, yüzeyseldi. Aradaki tekfark, çok terleyen şişmanlara, "Ne kadar çok terliyorsunuz!"dememiz, ötekilerin gözyaşlarını ise, görmezden gelmemizdir. Bizderken sosyeteyi kast ediyorum, çünkü halk, adeta bir hıçkırık,bir kanamadan daha önemliymişçesine, gözyaşlarından endişe


404

duyar. Karısı öldüğünde M. de Charlus'ün gark olduğu keder,yalan söyleme alışkanlığı sayesinde, bu kedere uygun düşmeyenbir hayatı dışlamıyordu. Hatta cenaze töreni sırasında, korodakibir çocuğa adını ve adresini sormanın bir yolunu bulduğunudaha sonra ima etme alçaklığını bile göstermişti. Doğru daolabilirdi.

Morel'le baronun çaldığı parça bitince, Franck çalmalarını ricaettim, ama Mme de Cambremer o kadar bedbaht bir havayabüründü ki, ısrar etmedim. "Franck'tan hoşlanıyor olamazsınız,"dedi bana. Onun yerine, Debussy'nin Şenlikler'ini istedi; bu parça,daha ilk notada, "Ah! Harikulade!" haykırışıyla karşılandı. AmaMorel, ilk birkaç ölçüden sonrasını bilmediğini fark edince, sırfçocukluktan, katiyen aldatmaca niyeti olmadan, Meyerbeer'in birmarşına geçti. Ne yazık ki, pek fazla ara vermediği ve açıklamayapmadığı için, herkes hâlâ Debussy çaldığını zannederek,"Harikulade!" diye bağırmaya devam etti. Çaldığı eserin, Pelleas'ındeğil, Şeytan Robert'in bestecisine ait olduğunu söyleyince,soğuk bir hava esti. Mme de Cambremer kendi adına rahatsızolmaya vakit bulamadı, çünkü bir Scarlatti kitabı bulmuş veisterik bir coşkuyla üstüne atlamıştı. "Ah! Bunu çalın, alın,olağanüstü bir şey!" diye bağırıyordu. Oysa uzun zamanküçümsenmiş, kısa bir süre önce müthiş bir itibara kavuşmuşolan bu besteciden, hummalı sabırsızlığıyla seçtiği parça, bitişikdairedeki acımasız öğrencinin durmadan baştan aldığı, hepimizinkimbilir kaç kez uyumamızı engellemiş olan o lanetli parçalardanbiriydi. Ama Morel çalmaktan sıkılmıştı, iskambil oynamakkonusunda kararlıydı; oyuna katılmak isteyen M. de Charlus, vistoynamayı teklif etti. "Biraz önce Patron'a prens olduğunusöyledi," dedi Ski, Mme Verdurin'e, "ama doğru değil, aslında,basit bir burjuva mimar ailesinin evladı." - "Maecenas hakkındasöylediklerinizi merak ediyorum. İlgimi çekiyor doğrusu!" dediMme Verdurin tekrar Brichot'ya; bu kibarlığı, Brichot'nun başını


405

döndürdü. Bu yüzden de, Patroniçe'nin, belki de benim gözümükamaştırmak için, "Doğrusunu isterseniz hanımefendi," dedi,"Maecenas'la ilgilenmemin başlıca nedeni, kendisinin,günümüzde Fransa'da, Brahma'dan, hatta İsa'dan daha fazlaçömezi olan Çinli tanrının, yani kadiri mutlak tanrı Vız-Gelir-Bana'nın ilk dikkate değer havarisi olması." Mme Verdurin, böyledurumlarda yüzünü ellerine gömmekle yetinmiyordu artık. Birgünlük ömrü olan böceklerin ani hareketiyle Prenses Şerbatof'unüzerine çullanıyordu; prenses yakınındaysa, Patroniçe onunomzuna asılıyor, tırnaklarını batırıp saklambaç oynayan bir çocukgibi kafasını koltukaltına sokuyordu. Bu koruyucu siperin ardınagizlenmişken, gözlerinden yaş gelinceye kadar güldüğüvarsayılıyordu; tıpkı uzun bir dua sırasında yüzlerini elleriylekapatmak gibi akıllıca bir önlem alan insanların da yapabileceğişekilde, hiçbir şey de düşünmeyebilirdi bu birkaç saniye boyunca.Mme Verdurin, Beethoven'ın dörtlülerini dinlerken, hem bumüziği bir dua kabul ettiğini göstermek, hem de uyuduğunubelli etmemek için, dua eden insanları taklit ederdi. "Çok ciddisöylüyorum hanımefendi," dedi Brichot. "Bana sorarsanız,günümüzde bütün vakitlerini küçük dağları kendilerininyarattığını düşünmekle geçiren insanların sayısı çok kabarık.Prensip olarak, bizi, (tıpkı Münih ve Oxford gibi, Paris'eAsnieres'den, Bois-Colombes'dan çok daha yakın olan) büyükBütün'ün içinde eritecek olan bir Nirvana'ya hiç itirazım yok, amaJaponlar belki de bizim Bizans'ımızın kapısına dayanmışken,sosyalistleşmiş ordu aleyhtarlarının, serbest nazımın faziletleriniciddi ciddi tartışmaları, iyi bir Fransıza, hatta iyi bir Avrupalıyayakışmıyor." Mme Verdurin, prensesin çürük içindeki omzunubırakabileceğine hükmederek yüzünü gösterirken, gözlerinisilermiş gibi yapmayı ve iki üç kere soluklanmayı ihmal etmedi.Ama Brichot benim de bu şölenden payımı almamı istiyordu;benzersiz biçimde yönettiği tez savunmalarından, gençlerin


406

gönlünü okşamanın en iyi yolunun, onları azarlamak,önemsemek, onlar tarafından gerici diye damgalanmakolduğunu öğrendiği için de, "Gençlerin Tanrılarına küfretmekistemem," dedi, bir konuşmacının, dinleyicilerin arasındabulunan birinin adını andığında gizlice ona bakması gibi, banakaçamak bir bakış yönelterek. "Mallarme tapınağında sapkın vedönek olarak lanetlenmek istemem; eminim yeni dostumuz da,bütün yaşıtları gibi, bu tapınağın kapalı ayinine, en azındankoroda yer alarak katılmış, ya dekadan, ya da Gül-HaçBiraderleri'nden olduğunu göstermiştir. Ama doğruyu söylemekgerekirse, büyük harfle Sanat'a tapan, Zola sarhoşluğuyetmediğinde damarlarına Verlaine iğnesi vuran buentelektüelleri çok gördük. Baudelaire hayranlığıyla uyuşturucumüptelası olmuş durumdalar, havası pis kokularla ağırlaşmışsıcak, miskin ve sağlıksız bir afyon tekkesi sembolizminin omüthiş edebi nevrozuyla öyle uyuşmuş haldeler ki, vatanın birgün kendilerinden isteyebileceği cesur çabayı göstermelerimümkün olmayabilir." Brichot'nun aptalca, karmakarışıknakaratına en ufak bir sahte hayranlık gösterisindebulunamayacağım için, Ski'ye döndüm ve M. de Charlus'ün ailesikonusunda kesinlikle yanıldığını söyledim kendisine; iddiasıkonusunda hiçbir şüphesi bulunmadığı ve hatta, baronun gerçekadının Gandin, Le Gandin olduğunu benim kendisine söylemişolduğum cevabını verdi. "Ben size, Mme de Cambremer'in, M.Legrandin adında bir mühendisin kız kardeşi olduğunusöyledim," dedim. "M. de Charlus'ten hiç söz etmedim size. BüyükConde'yle Racine arasında ne kadar bağlantı varsa, M. de Charlus'leMme de Cambremer'in aileleri arasında da o kadar bağlantı vardır."- "Ya! Ben öyle sanmıştım," dedi Ski aldırışsız bir tavırla, birkaçsaat önce neredeyse treni kaçırmamıza sebep olan hatasındanötürü nasıl özür dilemediyse, bu hatasından ötürü de özürdilemeyerek. "Bu sahilde uzun zaman kalmayı düşünüyor


407

musunuz?" diye sordu Mme Verdurin M. de Charlus'e; baronunbir mürit olabileceğini seziyor ve Paris'e hemen dönmesindenkorkuyordu. "Hiç belli olmaz aslında," dedi M. de Charlus,genizden gelen, tekdüze bir sesle. "Eylül sonuna kadar kalmakistiyorum." - "Haklısınız," dedi Mme Verdurin, "eylül, en güzelfırtınaların olduğu mevsimdir." - "Doğruyu söylemek gerekirse,kararım buna bağlı değil. Koruyucu azizim olan başmelek Mikâil'ibir süredir çok ihmal ettim, yortusu olan 29 Eylül'e kadar Mont-Saint-Michel Manastırı'nda kalıp kendimi affettirmek istiyorum."- "Bu mevzularla çok mu ilgilenirsiniz?" diye sordu MmeVerdurin; bu kadar uzun bir gezinin, kemancıyla baronun iki gün"devamsızlık" göstermelerine yol açacağından korkmasa, incinenkilise aleyhtarlığını susturabilirdi belki. M. de Charlus, "Sizdegaliba aralıklı sağırlık var," diye küstahça bir cevap verdi. "AzizMikâil'in yüce azizlerimden biri olduğunu söylemiştim." Sonra,iyi niyetli bir esrimeyle gülümseyerek, gözleri ufka dikili, sesiestetikten de öte, dinsel bir coşkuyla yükselerek konuştu:"Ekmekle şarabın dağıtılması harikuladedir; Mikâil beyaz bir elbiseiçinde, altarın yanında, ayakta durur, salladığı altın buhurdandanyayılan sayısız güzel koku, Tanrıya yükselir!" - "Hep birliktegidebiliriz," diye teklif etti Mme Verdurin, papaz takımınaduyduğu nefrete rağmen. "Tam o anda, ekmekle şarapdağıtılırken," diye devam etti, farklı nedenlerle de olsa MilletMeclisi'nin iyi hatipleri gibi, müdahalelere asla cevap vermeyipduymazlıktan gelen M. de Charlus, "genç dostumuzdan bir bedengösterisi izlemek, hatta Bach'ın bir aryasını dinlemek, harikaolurdu. Sevgili başrahip de sevinçten çılgına döner; hem böylesi,aziz koruyucuma saygılarımı sunmanın en güzel ifadesi olur.Müritler için müthiş bir aydınlanma! Birazdan, kendisi de Mikâilgibi asker olan genç, müzisyen Angelico'muzla konuşuruz bukonuyu."

Dördüncü olarak çağrılan Saniette, vist oynamayı bilmediğini


408

belirtti. Bunun üzerine, trenin kalkış saatine pek bir şeykalmadığını gören Cottard, derhal Morel'le ecarte[45] partisineoturdu. Küplere binen M. Verdurin, haşin bir tavırla Saniette'inüstüne yürüdü; "Siz hiçbir şey oynamayı bilmez misiniz?" diyebağırdı, hem vist oynama fırsatını kaçırdığına öfkelenerek, hemde eski arşivciye hakaret etme fırsatı yakaladığına sevinerek.Dehşete düşen Saniette, işi espriye vurmaya çalıştı: "Bilirim,piyanonun tuşlarıyla oynamayı bilirim," dedi. Cottard'la Morel,karşılıklı oturmuşlardı. "Önce siz buyrun," dedi Cottard.Kemancıyı Cottard'la birlikte görünce telaşlanan M. de Charlus,"Oyun masasına biraz yaklaşsak ya," dedi M. de Cambremer'e."İskambil oyunları, çağımızda artık pek bir anlam ifade etmeyenteşrifat meseleleri kadar ilginçtir aslında. En azından Fransa'da,oyun kâğıtlarındakilerden başka kralımız yok artık; hem banaöyle geliyor ki, hepsi genç virtüozumuzun elinde toplanmaya canatıyor," diye ekledi biraz sonra, hem Morel'e hayranlığı kâğıtoynayışına bile uzandığı, hem delikanlının gönlünü okşamakistediği ve hem de, genç kemancının omzunun üzerindeneğilmesine bir açıklama getirmek için. "Ben kozlamak," dediCottard, bir yabancının konuşmasını taklit ederek; bu taklidine,çocukları da, Üstat, ağır bir hastanın başucunda bile olsa, birsaralının donuk yüz ifadesiyle her zamanki şaklabanlıklarındanbirini yaptığında, öğrencileri ve klinik şefi de, kahkahalarlagülerlerdi. "Ne oynayacağımı pek bilemiyorum," dedi Morel, M. deCambremer'e danışarak. "Nasıl isterseniz, her durumdayenileceksiniz, şu veya bu, fark etmez."[46] "Galli-Marie mi?" dedidoktor, M. de Cambremer'e anlamlı anlamlı, iyi niyetle bakarak."Gerçek bir divaydı, rüya gibiydi, onun gibi bir Carmen dahagöremeyiz. Tam rolünün kadınıydı. Engalli'yi dinlemek dehoştu." Marki ayağa kalkarak, konuklarıyla görüşmesinin uygunolup olmayacağı konusunda gösterdikleri tereddüdün, evsahibine bir hakaret olduğunu anlamayan ve küçümseyici bir


409

ifade kullandıklarında İngiliz âdeti mazeretine sığınan soylularınaşağılayıcı bayağılığıyla sordu: "Şu kâğıt oynayan beyefendi kim.Ne iş yapar? Ne satar? Olur olmaz insanlarla ilişki kurmamak için,kimlerle bir arada bulunduğumu bilmek isterim. Beni kendisinetakdim etme şerefini bahşettiğinizde ismini duyamamıştım da..."M. Verdurin bu sözlere dayanarak gerçekten M. de Cambremer'ikonuklarına takdim etse, marki epeyce sinirlenirdi. Ama evsahibinin, tam tersini yaptığını bildiği için, kendisine zararıdokunmayacak şekilde kalender ve mütevazı bir tavır takınmanınkibarlık olacağını düşündü. M. Verdurin'in Cottard'layakınlığından duyduğu gurur, doktor ünlü bir profesör olalı,daha da artmıştı. Ama eskisi gibi bir saflıkla ifade bulmuyorduartık. O zamanlar, Cottard henüz pek tanınmazken, M. Verdurin'ekarısının yüz nevraljilerinden söz edildiğinde, "Yapılacak bir şeyyok," derdi, kendi tanıdıklarının ünlü olduğunu ve kızlarının şanhocasının adını herkesin bildiğini zanneden insanların safgururuyla. "İkinci sınıf bir doktoru olsaydı, başka bir tedavideneyebilirdik, ama doktorunun adı Cottard olunca," (bu ismiBouchard veya Charcot'ymuş gibi telaffuz ederdi), "daha iyisibulunamıyor." Şimdi, M. de Cambremer'in ünlü ProfesörCottard'ın adını mutlaka duymuş olacağını bildiğinden, M.Verdurin, tam tersine bir yöntem kullanarak, saf bir tavır takındı."Aile doktorumuzdur, çok sevdiğimiz, altın kalpli bir insandır,bizim için canını verir; doktorumuz değil, can dostumuzdur;kendisini tanıdığınızı sanmam, ismi size bir şey ifadeetmeyecektir herhalde; yine de bizim için bu isim çok iyi birinsanın, aziz bir dostun ismidir: Cottard." Alçakgönüllü birmırıltıyla telaffuz edilen bu isim, başkasından söz edildiğinizanneden M. de Cambremer'i yanılttı. "Cottard mı? ProfesörCottard'dan bahsetmiyorsunuz herhalde?" Tam o sırada, elindekâğıtları, oyunun kritik bir noktasında bulunan profesörün sesiduyuldu: "Atinalılar burada karşılaştılar." - "Evet, profesördür


410

kendisi," dedi M. Verdurin. "Ne! Profesör Cottard ha! Yanılıyorolmayasınız? Aynı kişi olduğundan emin misiniz? Bac Sokağı'ndaoturan Profesör Cottard!" - "Evet, Bac Sokağı 43 numarada oturur.Tanıyor musunuz kendisini?" - "Profesör Cottard'ı tanımayan mıvar! O bir efsane! Bouffe de Saint-Blaise'i veya Courtois-Suffit'yitanıyor muyum diye sormak gibi bir şey bu. Konuşmasınıduyunca, sıradan bir adam olmadığını anlamıştım zaten, buyüzden sormakta sakınca görmedim." - "Ne oynasam acaba? Kozmu?" diyordu Cottard. Sonra birdenbire, kahramanca koşullarda,mesela bir askerin ölüme beylik bir ifadeyle meydan okumasındabile sinir bozucu olacak, ama hiçbir tehlike arz etmeyen biriskambil oyununda çok daha aptalca kaçan bir bayağılıkla, kozoynamaya karar verdi ve karamsar, "gözü kara" bir tavır takınarak,canını tehlikeye atan kişiler gibi, "Ne olacaksa olsun, umurumdadeğil!" diye haykırarak bir kâğıt attı. Yanlış kâğıt oynamıştı, amabir teselli buldu kendine. Mme Cottard, salonun ortasındaki iri birkoltukta, yemek sonrasında daima üzerine çöken o dayanılmaz,engin ve hafif uykuya karşı nafile mücadele etmiş, sonunda daboyun eğmişti. Arasıra birkaç saniye uyanıp yerindedoğrulduktan sonra, kâh kendini alaya alarak, kâh kendisinesöylenmiş kibarca bir sözü cevapsız bırakma korkusuylagülümsemekle birlikte, kendini tutamayıp bu acımasız, harikahastalığın kollarına düşüyordu tekrar. Kendisini böyle biranlığına uyandıran şey, gürültüden çok, profesörün, karısınınuyuduğunu diğer konuklara göstermek için yönelttiği (MmeCottard'ın, sevgiden, gözleri kapalıyken bile gördüğü, aynı sahneher gece tekrarlandığından ve uyanılması gereken saat gibiuykusuna musallat olduğundan öngördüğü) bakışlarıydı.Profesör, önce karısına bakıp gülümsemekle yetinirdi, çünkühekim sıfatıyla bu yemek sonrası uykusunu kınasa da (enazından, sonlara doğru kızarken, bu bilimsel nedeni ilerisürüyordu, ama bu konuda o kadar değişik fikirlere sahipti ki,


411

belirleyici nedenin bu olduğu kesin değildi), her şeye kadir vemuzip koca sıfatıyla, karısıyla alay etmeye bayılır, karısı tekraruyusun, kendisi de onu tekrar uyandırma zevkini yaşasın diye,başlangıçta tam uyandırmamaya özen gösterirdi.

Mme Cottard şimdi derin uykudaydı. "Şuraya bakın! Leontine,uyuyorsun!" diye bağırdı profesör. Mme Cottard, "Mme Swann'ıdinliyorum hayatım," diye güç bela bir cevap verip tekrarbaygınlık uykusuna gömüldü. "İnanılır gibi değil," diye haykırdıCottard, "birazdan uyumadığını iddia edecek. Böyle hastalarvardır, muayeneye gelirler, hiç uyumadıklarını ileri sürerler." -"Belki hayal ediyorlardır," dedi M. de Cambremer gülerek. Amadoktor muziplikten hoşlandığı kadar itirazdan da hoşlanır veözellikle de, cahil birinin kendisine tıptan bahsetme cüretinigöstermesine dayanamazdı. "İnsan uyumadığını hayal edemez,"diye kestirip attı. "Ya!" dedi marki, saygıyla eğilerek, eskiden olsa,Cottard'ın yapacağı gibi. "Sizin, benim gibi, iki grama varandozlarda trional verip yine de hastayı uyku haline geçirmeyibaşaramadığınız olmamış belli ki," dedi Cottard. "Doğru, doğru,"diye cevap verdi marki, kendini beğenmiş bir tavırla gülerek,"hayatımda ne trional aldım, ne de kısa süre sonra mideyi harapetmekten başka işe yaramayan diğer uyku ilaçlarını. Benim gibibütün gece Chantepie Ormanı'nda avlanmışsanız, emin olunuyumak için trionale ihtiyacınız kalmaz." - "Bunu ancak bir cahilsöyleyebilir," diye cevap verdi profesör. "Trional bazen sinirhassasiyetini inanılmaz biçimde artırır. Trionalden sözediyorsunuz ama ne olduğunu biliyor musunuz acaba?" - "Şey...uyumak için alınan bir ilaç diye duymuştum." - "Soruma cevapvermediniz," dedi, haftada üç kere fakültede sınav heyetinde boygösteren profesör bilgiççe. "Ben size uyutup uyutmadığınısormuyorum, ne olduğunu soruyorum. İçerdiği amil ve etiloranlarını söyleyebilir misiniz bana?" - "Hayır," dedi, zor durumdakalan M. de Cambremer. "Ben bir kadeh konyak ya da Porto 345'i


412

tercih ederim." - "Onlar on kat daha zehirlidir," diye araya girdiprofesör. "Trional konusunu karımla konuşsanız daha iyi olur,"dedi M. de Cambremer, "o bu tür şeylerin hepsine müpteladır." -"O da herhalde aşağı yukarı sizin kadar bilgi sahibidir. Her neyse,sizin karınız uyumak için trional alıyor olabilir, ama gördüğünüzgibi benim karımın trionale hiç ihtiyacı yok. Hadi Leontine,kıpırda, her tarafın uyuşacak, bak ben yemekten sonra uyuyormuyum? Şimdi ihtiyarlar gibi uyuklarsan altmış yaşında neyapacaksın? Şişmanlayacaksın, kan dolaşımını durduruyorsun...İşitmiyor bile söylediklerimi." - "Bu yemek sonrası şekerlemelerisağlığa zararlı, değil mi doktor bey?" dedi M. de Cambremer,Cottard'ın nezdinde eski itibarına kavuşabilmek için. "İyi biryemek yedikten sonra hareket etmek gerekir." - "Hepsi uydurmabunların!" diye cevap verdi doktor. "Biri kıpırtısız duran, öbürükoşmuş olan iki köpeğin midesinden eşit miktarda besin örneğialınmış, birinci köpekte sindirimin daha hızlı olduğu görülmüş."- "Öyleyse sindirimi engelleyen, uyku mu?" - "Bu, sindiriminyemekborusunda mı, midede mi, bağırsakta mı olduğuna bağlı;açıklama yapmanın bir anlamı yok, tıp eğitimi görmediğinizegöre, nasılsa anlamayacaksınız. Hadi Leontine, marş marş! Gitmevakti geldi." Söylediği doğru değildi, doktor kâğıt oynamayadevam ediyordu, ama hiçbir cevap alamadan en bilimsel şekildeteşvik etmeye çalıştığı sağır-dilsizin uykusuna, belki bu sertyöntemle engel olabileceğini düşünüyordu. Belki Mme Cottard'ıniçinde, uykudayken bile uykuya direnme arzusu hükümsürdüğünden, belki de koltukta başına bir destekbulamadığından, başı cansız bir varlık gibi, boşlukta soldan sağa,aşağıdan yukarıya, kurulmuş gibi savruldu; kafası durmadansallanan Mme Cottard, kâh müzik dinlermiş gibi, kâh cançekişirmiş gibi görünüyordu. Kocasının, şiddeti giderek artanazarları sonuç vermezken, kendi aptallığını fark etmesi, etkilioldu: "Banyo suyunun ısısı iyi," diye mırıldandı, "ama lügatin


413

tüyleri... " diye haykırdı yerinde doğrularak. "Aman Tanrım, nekadar aptalım! Ne diyorum ben? Şapkamı düşünüyordum,saçmaladım herhalde, neredeyse içim geçecekti, bu kahrolasışömine yüzünden." Herkes gülmeye başladı, çünkü şömineyanmıyordu.

"Bana gülüyorsunuz," dedi Mme Cottard kendi de gülerek, biryandan da bir ipnotizmacının hafif dokunuşuyla, saçını düzeltenbir kadının becerikliliğiyle, yüzünden uykunun son izlerini sildi."Sevgili Madame Verdurin'den özür dilemek ve gerçeği ondanöğrenmek istiyorum." Ama gülümsemesi derhal hüzünlü bir halaldı, çünkü karısının kendisine hoş görünmeye çalıştığını vebaşarılı olamama korkusuyla tir tir titrediğini bilen profesör,"Aynaya baksana," diye bağırıyordu, "yüzün sivilcelerlekaplanmış gibi kıpkırmızı, yaşlı bir köylü kadına benziyorsun."

"Çok hoş bir insandır," dedi Mme Verdurin, "çok tatlı, alaycı birsaflığı vardır. Üstelik, bütün fakülte umudu kesmişken kocamımezardan döndüren de o olmuştu. Kocamın başında üç gece, hiçuyumadan bekledi. Bu yüzden de, Cottard benim için kutsaldır!"diye ekledi, ciddi, neredeyse tehdit yüklü bir sesle, elleriniağarmış, küre biçimindeki müzikal şakaklarına götürerek, sankidoktora dokunmaya kalkmışız gibi. "Bizden aklına gelen her şeyiisteyebilir. Zaten ben ona doktor Cottard demiyorum, DoktorTanrı diyorum! Üstelik böyle söylemekle de ona iftira etmişoluyorum aslında, çünkü bu Tanrı, mümkün olduğu ölçüde,diğerinin sorumlusu olduğu dertleri gideriyor." Mutlulukiçindeki M. de Charlus, "Koz oynayın," ' dedi Morel'e. "Koz, hadibakalım," dedi kemancı. "Önce papazınızı söylemeniz gerekirdi,"dedi M. de Charlus, "dalgınsınız, yine de çok iyi oynuyorsunuz!" -"Papazım var," dedi Morel. "Yakışıklı bir adam," diye cevap verdiprofesör. Mme Verdurin, "Şu kazıklı nesne neyin nesidir?" diyesordu M. de Cambremer'e, şöminenin üzerine yontulmuş harika


414

arma levhasını göstererek. "Bunlar sizin armalarınız mı?" diyeekledi, alaylı bir horgörüyle. "Hayır, bunlar bizimkiler değil," diyecevap verdi M. de Cambremer. "Bizimki üç tırtıklı yatay altınşeritli, her biri bir altın yoncayla bezenmiş beş kırmızı parçalıdır.Bu, Arrachepel'lerin arması, aynı soydan değiliz, ama ev bizeonlardan kaldı, bizim atalarımız da hiçbir şeyi değiştirmekistemediler. Arrachepel'lerin (eskiden Pelvilain'miş adları) arması,beş kırmızı kırık uçlu kazıklı altındı. Feterne sülalesiylebirleştiklerinde, kalkanları değişti, ama köşeleri yirmi haçla bezeli,ortası altından saplanmış kazıklı sağında iki gümüş kanatlı olarakkaldı." - "Buyrun bakalım," dedi Mme de Cambremer çok alçaksesle. "Benim büyükninem, d'Arrachepel'lerdendi, deRachepel'lerden de diyebiliriz, çünkü her iki isim de eskiberatlarda geçer," diye devam etti M. de Cambremer, kıpkırmızıkesilerek, çünkü karısının takdir ettiği sözlerin ardındayatabilecek imayı ancak anlamış ve Mme Verdurin'in, katiyenkendisini hedef almayan bu sözlerden alınabileceği düşüncesiyletelaşa kapılmıştı. "Tarihin yazdığına bakılacak olursa, ilkArrachepel olan Mace, nam-ı diğer Pelvilain, on birinci yüzyılda,kuşatmalarda, kazık sökmede özel bir beceri sergilemiş. Takma adıArrachepel,[47] buradan geliyor, soyluluk unvanını da bu isimlealmış; armalarındaki kazıklar da yüzyıllar öncesinden günümüzekalmış. Bunlar, surların aşılmasını iyice zorlaştırmak için, surönüne, toprağa çakılıp birbirine bağlanan kazıklardı. Siz de zatendoğru kelimeyi kullanıp kazık demiştiniz; bunların, sevgili LaFontaine' in yüzen değnekleriyle hiç ilgisi yoktu. Çünkü bir yerinalınmasını imkânsızlaştırmaktı amaçları. Elbette günümüzüntoplarını düşününce komik geliyor. Ama unutmayın ki on birinciyüzyıldan bahsediyoruz." - "Güncellikten yoksun bir şey," dediMme Verdurin, "ama küçük çan kulesinin kendine has birhoşluğu var." - "Sizde bitirim şansı var," dedi Cottard; Moliere'inkullandığı kelimeden[48] kaçınmak için sık sık bu terimi


415

kullanırdı. "Karo papazı neden çürüğe çıkarılmış, biliyormusunuz?" - "Onun yerinde olmayı isterdim," dedi, askerliktensıkılan Morel. "Sizi gidi vatan haini!" diye haykırdı M. de Charlus,kendini tutamayıp kemancının kulağını çimdikleyerek."Söylesenize, karo papazının niye çürüğe çıkarıldığını bilmiyormusunuz?" diye tekrar etti, esprisini yapmaya kararlı olanCottard. "Tek gözü var da ondan." - "İşiniz zor, sayın doktor," dediM. de Cambremer, Cottard'a, kendisini tanıdığını göstermek için."Bu delikanlı olağanüstü," diye safça araya girdi M. de Charlus,Morel'i göstererek. "İlah gibi oynuyor." Bu yorumdan pekhoşlanmayan doktor, "Göreceğiz bakalım," dedi. "El eldenüstündür." Şansı açık olan Morel, muzafferane bir tavırla, "Dam,as," dedi. Doktor, bu talihi inkâr edemezmiş gibi, başını eğerek,hayranlıkla itiraf etti: "Çok güzel." Mme de Cambremer, "M. deCharlus'le bir arada bulunmak bizi çok memnun etti," dedi MmeVerdurin'e. "Tanışmıyor muydunuz? Oldukça hoş bir insan,kendine özgü biri, bir devrin adamı," diye cevap verdi MmeVerdurin, mutlu bir amatör, yargıç ve ev sahibesi tebessümüyle(hangi devir olduğu sorulsa, cevaplamakta güçlük çekerdi). Mmede Cambremer, beni Saint-Loup'yla birlikte Feterne'e davet etti.Şatonun önündeki meşe ağaçlarının oluşturduğu kubbeyeportakal rengi bir fener gibi asılı ayı görünce, hayranlıkla bir çığlıkatmaktan kendimi alamadım. "Bu daha bir şey değil; birazdan, aybiraz daha yükselip vadiyi aydınlattığında, bin kat daha güzelolacak. İşte Feterne'de bu yok!" dedi Patroniçe, küçümser birtonda Mme de Cambremer'e; özellikle kiracıların yanındamalikânesini aşağılamak istemeyen markiz, ne cevap vereceğinibilemiyordu. "Daha bir müddet buralarda mısınız hanımefendi?"diye sordu M. de Cambremer, Mme Cottard'a; sorusu, ileridekendisini davet etmek gibi bir niyeti oluşuna yorulabilirdi, o andadaha kesin bir randevu belirlemekten de kurtarıyordu kendisini."Elbette beyefendi, bu yıllık göçü, çocuklar açısından çok önemli


416

buluyorum. Kim ne derse desin, çocukların açık havaya ihtiyacıvar. Fakülteden, beni Vichy'ye göndermek istiyorlardı, ama orasıçok boğucu; midemle, oğlanlar biraz büyüdükten sonrailgilenirim. Ayrıca profesör sınavlarla çok uğraşıyor, sıcaklar dayoruyor kendisini. Bence onun gibi yıl boyunca aralıksız çalışaninsanların iyice dinlenmesi şart. En azından bir ay dahaburadayız." - "Ya! Öyleyse tekrar görüşeceğiz dernektir." - "Ayrıcaben kalmak zorundayım, çünkü eşim Savoie'ya gidiyor, ancak onbeş gün sonra buraya dönmüş olacak." - "Ben vadi tarafını denizkenarından daha çok seviyorum," dedi Mme Verdurin. "Dönüşyolculuğunuzu harika bir havada yapacaksınız." - "Arabalar hazırmı diye bakmamız lazım," dedi M. Verdurin, bana dönerek, "eğerbu gece Balbec' e dönmek konusunda ısrarlıysanız tabii; banasorarsanız hiç gerek yok. Yarın arabayla göndeririz sizi. Havanasılsa güzel olur. Yollar mükemmel durumda." Kalmamınimkânsız olduğunu söyledim. "Ama zaten daha erken," diye itirazetti Patroniçe. "Rahat bırak çocukları, daha bol bol vakitleri var.İstasyona bir saat önceden gitseler ne faydası olacak? Buradaolmaları daha iyi. Ya siz, sevgili Mozart," dedi Morel'e, doğrudanM. de Charlus'le konuşmaya cesaret edemeyerek, "kalmak istemezmiydiniz? Denize bakan güzel odalarımız var." - "Hayır, kalamaz,"diye cevap verdi M. de Charlus, dikkatini oyuna verdiğindensöylenenleri işitmemiş olan Morel'in yerine. "Geceyarısına kadarizinli sadece. İtaatkâr, uslu bir çocuk gibi geri dönüp yatmasılazım," diye ekledi, tatlı, yapmacık, ısrarlı bir sesle, bu masumbenzetmede ve Morel'e eliyle dokunamayıp adeta kelimelerledokunarak, ona ilişkin konulara sesiyle temas etmekte sadistçebir şehvet bulurmuş gibi.

M. de Cambremer, Brichot'nun bana çektiği söylevden, Dreyfustaraftarı olduğum sonucunu çıkarmıştı. Kendisi koyu bir Dreyfusaleyhtarı olduğu için, düşmana karşı nezaket icabı,Chevregny'lerden bir kuzenine hep çok adilce davranmış ve hak


417

ettiği terfiin gerçekleşmesini sağlamış olan Yahudi bir albayımethetmeye koyuldu bana. "Üstelik kuzenim tamamen zıtfikirlere sahipti," diyen M. de Cambremer, bu fikirlerin ne olduğuüzerinde durmadı, ama ben bunların, markinin yüzü kadar eskive kusurlu, kimi kasabalı ailelerin çok uzun zamandır sahipolduğu fikirler olduklarını hissettim. "Doğrusu bence çok güzelbir şey!" diye sözünü bağladı M. de Cambremer. Şunu belirtmekgerekir ki, "güzel" kelimesini, annesinin veya karısının dilinde,farklı eserleri de olsa, sanat eserlerini tanımlayan estetikanlamında kullanmıyordu katiyen. M. de Cambremer, bu sıfatı,örneğin biraz kilo almış olan zayıf bir insanı tebrik ederkenkullanırdı daha çok. "Demek iki ayda üç kilo aldınız? Çok güzel birşey bu!" Bir masanın üzerine, soğuk içecekler yerleştirilmişti.Mme Verdurin, beyleri, istedikleri içeceği kendileri almak üzeremasaya davet etti. M. de Charlus gidip bir şeyler içtikten sonrahemen dönüp oyun masasının yakınında bir yere oturdu ve birdaha da yerinden kıpırdamadı. Mme Verdurin, "Portakal şerbetimitattınız mı?" diye sordu kendisine. Bunun üzerine M. de Charlus,zarif bir tebessümle, nadiren kullandığı billur gibi bir tonda,ağzını büzüp şekilden şekle sokarak, bedeni eğilip bükülerekcevap verdi: "Hayır, onun yanındakini tercih ettim, çilek şerbetisanırım, harikaydı." Belli türdeki gizli eylemlerin görünürsonucunun, bunları açığa çıkaran bir konuşma veya davranışbiçimi olması, çok şaşırtıcı bir durumdur. Adamın biri, GünahsızDoğum'a, Dreyfus'ün masumiyetine veya birden fazla dünyanınvarlığına inanıp inanmadığını gizli tutmak istiyorsa, sesinde de,yürüyüşünde de, düşüncesini ele verecek bir şey bulmakmümkün değildir. Ama M. de Charlus'ün o ince sesi vetebessümüyle, kollarını oynatarak, "Hayır, yanındakini tercihettim, çilek şerbetini," deyişini duyunca, insan, bir yargıcın,itirafta bulunmamış bir suçluya, bir hekimin, hastalığını belkikendi de bilmeyen, ama yaptığı belli telaffuz hatalarından, üç yıl


418

içinde öleceği anlaşılan bir felçliye hüküm giydirmesine imkânveren kesinlikle, "Demek erkeklerden hoşlanıyor," diyebilirdi."Hayır, yanındakini tercih ettim, çilek şerbetini," deme şeklini,anormal diye tanımlanan bir aşka yoran insanların, o kadar fazlabilgiye ihtiyacı olmayabilir. Çünkü burada, gizlenen şeyle onudışavuran işaret arasında, daha doğrudan bir ilişki vardır.Düşüncemizi açıkça formüle etmesek de, cevap veren kişinintatlı, güleryüzlü bir hanım olduğunu hissederiz; yapmacıkgörünmesinin sebebi de, erkekmiş gibi geçinmesi ve erkeklerdebunca cilve görmeye alışık olmayışımızdır. Öteden beri, birtakımmeleksi kadınların yanlışlıkla erkek cinsiyetine dahil edildiklerinive bu sürgünde, bir yandan fiziksel bir tiksinti uyandırdıklarıerkeklere doğru nafile kanat çırparken, bir yandan da salonlardüzenlemeyi, "iç mekânlar" oluşturmayı çok iyi becerdiklerinisöylemek, daha zarif bir ifade biçimi olabilir. M. de Charlus, MmeVerdurin'in ayakta durmasından rahatsızlık duymuyor, Morel'edaha yakın olabilmek için oturduğu koltuktan kalkmıyordu."Sizce," dedi Mme Verdurin barona, "kemanıyla bizibüyüleyebilecek olan bu yaratığın şu oyun masasında oturması,affedilir bir şey mi? Onun gibi keman çalan biri!" - "Kâğıtoynaması da mükemmel, her şeyi iyi yapıyor, o kadar zeki birinsan ki!" dedi M. de Charlus, bir yandan Morel'e fikir vermeküzere oyunu izleyerek. Aslında Mme Verdurin ayaktaykenkoltuğundan kalkmamasının tek nedeni bu değildi. Hem büyükbir soylu, hem de sanat meraklısı sıfatıyla meydana getirdiğibenzersiz sosyal kavramlar bileşimiyle, kendi muhitinden biradama yakışacak nezaketi göstermek yerine, Saint-Simon'danyola çıkarak, adeta canlı tablolar oluşturmaktaydı; o esnada,kendisini başka bakımlardan da ilgilendiren ve sarayda en seçkinkişilerin karşısında, tembel tembel oturduğu koltuktankalkmayacak kadar kendini beğenmiş olduğu söylenen MareşalD'Huxelles rolünü oynamaktaydı. "Söylesenize Charlus," dedi


419

Mme Verdurin, teklifsizleşmeye başlayarak, "sizin muhitte banakapıcılık edecek düşkün bir asilzade eskisi bulunmaz mı?" -"Bulunur... bulunmaz mı..." dedi M. de Charlus, saf safgülümseyerek, "ama tavsiye etmem." - "Neden?" - "Seçkinziyaretçilerinizin, kapıcı kulübesinden öteye geçmemeleri gibi birtehlikesi olabilir." Aralarında geçen ilk tatsız konuşmaydı bu. AmaMme Verdurin pek farkına varmadı. Maalesef, Paris'te devamıgelecekti. M. de Charlus, yerinde oturmaya devam ediyordu. MmeVerdurin'e böylesine kolayca boyun eğdirmesinin, aristokrasininitibarı ve burjuvaların korkaklığı hakkındaki en sevdiğiözdeyişleri nasıl doğruladığını gördükçe, için için gülmektenkendini alamıyordu. Patroniçe, baronun tavrına şaşırmış gibigörünmüyordu katiyen; yanından ayrılmasının tek sebebi, M. deCambremer'in benim yakamı bırakmadığını fark edipendişelenmiş olmasıydı. Ama önce, M. de Charlus'ün KontesMole'yle ilişkisi meselesini açıklığa kavuşturmak istedi. "Mme deMole'yle tanıştığınızı söylemiştiniz. Evine gidip gelir misiniz?"diye sordu, "evine gidip gelmek" kelimelerine, evine kabuledilmek, kendisini ziyaret etme iznini almış olmak anlamınıyükleyerek. M. de Charlus, küçümser bir tonlamayla, yapmacıkbir kesinlik merakıyla, tekdüze bir sesle cevap verdi: "Eh, arasıra."Bu "arasıra"dan şüphelenen Mme Verdurin sordu: "OradaGuermantes Dükü'yle karşılaştınız mı hiç?" - "Doğrusuhatırlamıyorum." - "Ya!" dedi Mme Verdurin. "GuermantesDükü'nü tanımıyor musunuz?" - "Tanımamam mümkün mü?"diye cevap verdi M. de Charlus, dudakları bir tebessümlekıvrılarak. Aslında alaylı bir tebessümdü bu, ama baron, altındişinin görünmesinden korkarak, dudaklarını büzüpgülümsemesini kısa kesti; sonuçta ortaya çıkan dudak kıvrımı,iyi niyetli bir tebessüm izlenimi uyandırıyordu. "Niçin,'Tanımamam mümkün mü' dediniz?" M. de Charlus, aldırmaz birtavırla, "Ağabeyimdir de ondan," diyerek Mme Verdurin'i hayretler


420

içinde bıraktı; Patroniçe, misafirinin kendisiyle alay mı ettiğini,gayri meşru bir evlat mı olduğunu, yoksa başka bir evlilikten midoğduğunu anlayamamıştı. Guermantes Dükü'nün kardeşininCharlus Baronu olabileceği, hiç aklına gelmedi. Sonra benimyanıma geldi: "Az önce, M. de Cambremer'in sizi akşam yemeğinedavet ettiğini işittim. Tahmin edebileceğiniz gibi, benim için farketmez. Ama sizin iyiliğiniz açısından, gitmeyeceğiniziumuyorum. Bir kere, sıkıcı insanlarla doludur orası. Ha, eğerkimsenin tanımadığı taşralı kontlar ve markilerle bir yemekdavetine katılmaktan hoşlanıyorsanız, o zaman aradığınızıbulursunuz." - "Zannederim bir iki defa gitmek zorundakalacağım. Aslında pek serbest de sayılmam, genç bir kuzinimvar, onu yalnız bırakamıyorum." (Bu uydurma akrabalığın,Albertine'le birlikte çıkışlarımızı kolaylaştırdığını fark etmiştim.)"Ama kendisini Cambremer'lere daha önce tanıştırdığım için... " -"Nasıl isterseniz öyle yapın. Size bir tek şunu söyleyebilirim: Sonderece sağlıksız bir yerdir; bir zatürree ya da güzel bir romatizmakaparsanız çok mu hoş olur?" - "Ama manzarası çok güzelmiş,öyle değil mi?" - "Eeeh, evet... öyle denebilir. Ben, açıkçasöyleyeyim, buradan görülen vadi manzarasını bin kat tercihederim. Bir kere, üzerine para verseler, öteki şatoyu tutmazdım,çünkü deniz havası M. Verdurin için son derece zararlı. Eğerkuzininizin sinirleri biraz olsun hassassa... Ama yanılmıyorsamsiz kendiniz sinirli yapıda bir insansınız... soluk tıkanmasındanşikâyetçisiniz. Eh, görürsünüz o zaman! Bir kere gidin, bir haftauykusuzluk çekeceksiniz, ama bizi ilgilendirmez." Söyleyeceğişeyin, daha önceki sözleriyle çelişkili olduğunu düşünmedenekledi: "Eğer evi görmek istiyorsanız –ki fena değildir, güzeldemek abartılı olur, ama eski hendeği, çekme köprüsüyleeğlenceli sayılır– benim de mecburen bir kere yemeğe gitmemgerekeceğine göre, bari sizinle aynı gün gidelim; bizim ekibi degetiririm, hoş olur. Yarından sonra, arabayla Harambouville'e


421

gideceğiz. Yol harikadır, elma şarabı da çok lezzetlidir. Siz de gelin.Brichot, siz de geliyorsunuz. Siz de, Ski. Toplu bir eğlence halinegetiririz, zaten kocam önceden bir şeyler ayarlamıştır. Kimleridavet ettiğini tam bilemiyorum. Monsieur de Charlus, siz dekatılır mısınız beş yıldızlara?" Sadece son cümleyi duymuş olan veHarambouville'e yapılacak bir geziden söz edildiğini bilmeyenbaron irkildi: "Garip bir soru," diye mırıldandı alaycı bir tonda;Mme Verdurin bu ses tonuna gücendi. "Aslında," dedi banadönerek, "Cambremer'lerin yemeğini beklemeye gerek yok,kuzininizi buraya getirsenize. Sohbetten, zeki insanlardanhoşlanır mı? Sevimli bir kız mı? Öyleyse mesele yok, çok iyi.Birlikte gelin. Yeryüzünde bir tek Cambremer'ler yok ya.Kuzininizi davet etmenin onlar için bir mutluluk kaynağıolmasını anlıyorum, kimse evlerine gitmiyor çünkü. Buradatemiz hava alır, daima zeki insanlar bulur. Her halükârda haftayaçarşambaya mutlaka bekliyorum sizi. Duyduğuma göreRivebelle'e kuzininiz, M. de Charlus ve hatırlamadığım birileriyledaha, çaya gidecekmişsiniz. Ayarlayın da hep birlikte burayagelin, toplu halde gelmeniz hoş olurdu. Oradan buraya gelmekdünyanın en kolay işi, yol fevkalade güzeldir; gerekirse benaldırırım sizi. Ayrıca Rivebelle'de ne bulduğunuzu da anlamışdeğilim, kimin nesi oldukları belli olmayan yabancılarla doluptaşar. Belki kurabiyelerinin şöhretine kapılmışsınızdır. Benimaşçımın yaptıkları bir başka lezzetlidir. Ben size hakikiNormandiya kurabiyesi yedireceğim, bir de sable kurabiyesi, bukadarını söylüyorum. Ha, eğer Rivebelle'de verilen pisliğibeğeniyorsanız, kusura bakmayın, ben konuklarımı katletmembeyefendi; zaten ben istesem de aşçım o iğrenç şeyleri yapmayıkabul etmez, istifa edip başkasının hizmetine girerdi. Oranınkurabiyelerinin neyle yapıldığı belli değildir. Zavallı bir kızcağızbiliyorum, bu yüzden peritonit olup üç günde gidiverdi. Henüz17 yaşındaydı. Zavallı annesi için ne acı bir şey," diye ekledi Mme


422

Verdurin, tecrübe ve ıstırap yüklü, küresel şakaklarından birhüzün yayılarak. "Her neyse, eğer kazıklanmaktan, paranızısokağa atmaktan hoşlanıyorsanız, Rivebelle'e çaya gidin. Yalnızçok rica ederim, bakın size yüzde yüz güvenerek bu göreviveriyorum: Saat tam altıda, bütün grubunuzu buraya getirin,herkesin dağılıp evine dönmesine izin vermeyin. Kimi istersenizgetirebilirsiniz. Ben bunu herkese söylemem. Ama sizinarkadaşlarınızın hoş insanlar olduklarından eminim, sizinleanlaşacağımızı hemen hissettim. Tesadüf bu ya, önümüzdekiçarşamba, küçük yuvanın dışında, çok hoş birkaç kişi dahaolacak. Madame de Longpont'cuğumuzu tanımaz mısınız? Harikabir kadındır, çok esprilidir ve hiç snop değildir; göreceksiniz, çokhoşunuza gidecek. O da bir grup arkadaşını getirecek yanında,"diye ekledi Mme Verdurin, bunun kabul gören bir davranış biçimiolduğunu göstermek ve bu örnekle beni teşvik etmek için."Bakalım hanginizin nüfuzu fazla, hanginiz daha çok arkadaşgetirecek, Barbe de Longpont mu, siz mi? Sanıyorum Bergotte'uda getirecekler," diye ekledi dalgın bir tavırla, çünkü o sabahgazetelerde çıkan ve büyük yazarın sağlık durumunun endişeverici olduğunu bildiren haber düşünülürse, davete bir ünlününkatılımı, pek ihtimal dahilinde görünmüyordu. "Kısacası,göreceksiniz, en başarılı çarşambalarımdan biri olacak; sıkıcıkadınların olmasını istemiyorum. Zaten bu akşama bakıp kararvermeyin, bu seferki tam bir fiyaskoydu. Hiç itiraz etmeyin,benim kadar sıkılmış olamazsınız, ben kendim bile patladımsıkıntıdan. Her zaman bu geceki gibi olmaz, haberiniz olsun!Aslında, Cambremer'lerden hiç söz etmeyelim, çekilmez insanlar,ama sevimli diye bilinen sosyete mensupları tanıdım ben;doğrusunu isterseniz benim küçük yuvamın yanında soldasıfırdılar. Swann'ı zeki bulduğunuzu söylediğinizi işittim. Birkere, bana sorarsanız, çok abartılı bir tanım, ama adamın kişiliğinibir yana bıraksak bile –ki daima aşırı sevimsiz, sinsi ve ikiyüzlü


423

olduğunu düşünmüşümdür– benim çarşambalarıma birçok kezkatılmıştır. İsterseniz diğerlerine de sorabilirsiniz, katiyen bir dâhidiyemeyeceğimiz, benim her şeye rağmen Fransız Enstitüsü'nesokmayı başardığım, iyi bir lise ikinci sınıf hocası olanBrichot'nun yanında bile, Swann solda sıfırdı. Öyle donuktu ki!"Ben aksine bir şey söylemeye kalkınca Patroniçe devam etti:"Söylediğim doğru. Arkadaşınız olduğu için, onun aleyhinde birşey söylemek istemiyorum size; ayrıca sizi çok severdi, banahakkınızda harika şeyler söylemiştir, ama bizimkilere sorunbakalım, bizim yemek davetlerinde hiç ilginç bir laf ettiği olmuşmu? Ne de olsa mihenk taşı budur. Doğrusu nedeninibilmiyorum ama, benim salonumda Swann hiç olmadı, bir şeyçıkmadı ondan. Üstelik de bir parça değeri varsa, onu da buradakazanmıştır." Swann'ın çok zeki olduğu konusunda ısrar ettim."Hayır, siz öyle sanıyordunuz, çünkü benim kadar uzun süredirtanımıyordunuz onu. Aslında çok çabuk anlamıştık sığlığını.Beni bunaltıyordu." (Tercümesi: "La Tremoîlle'lara veGuermantes'lara gidip geliyor ve benim gitmediğimi biliyordu.")"Ben can sıkıntısı dışında her şeye katlanabilirim. Ama cansıkıntısına katiyen!" Mme Verdurin'in can sıkıntısından nefreti, osıralar, dar çevresinin bileşimini açıklayan sebepti. Henüzdüşesleri kabul etmiyordu evine, çünkü sıkıntıya katlanmayıbilmiyordu; deniz tuttuğu için gemiyle bir geziye çıkamamak gibibir şeydi yani. Mme Verdurin'in söylediklerinin tamamen yanlışsayılamayacağını düşünüyordum kendi kendime;Guermantes'lar, Brichot'yu hayatlarında gördükleri en aptal adamolarak tanımlayabilirlerdi, ama ben Brichot'nun, Swann'dandeğilse bile, en azından Guermantes zekâsına sahip,akademisyenin ukalaca esprilerinden kaçınacak kadar zevkli veukalalık karşısında yüzleri kızaracak kadar edepli kişilerdenaslında daha üstün birisi de olabileceğini düşünüyordum; bukonuyu, sanki bulacağım cevap, zekâ denen şeyin doğasını bir


424

ölçüde aydınlatabilirmiş gibi, Port-Royal'den etkilenen ve Tanrılütfu meselesini düşünen bir Hıristiyanın ciddiyetiyledüşünüyordum. "Göreceksiniz," diye devam etti Mme Verdurin,"sosyete mensuplarını, gerçekten zeki insanların, bizimçevremizden insanların yanında değerlendirmek gerekir esasında;körler diyarında yeryüzünün en esprili adamı olan bir sosyetemensubu, burada körün teki oluyor. Üstelik onun karşısındadiğerleri de donup kalıyorlar, kendilerini rahat hissetmiyorlar. Okadar ki, acaba her şeyi berbat eden kaynaşmalar yapmayıdeneyeceğime, sırf sıkıcı tipler için davetler yapsam, ben de kendiküçük yuvamın rahatça tadını çıkarsam daha iyi olmaz mı, diyedüşünüyorum. Sonuç olarak, kuzininizle birlikte geliyorsunuz.Anlaştık. Güzel. Hiç değilse burada ikiniz de doyarsınız. Feterne'dehem aç kalırsınız, hem susuz. Ha, eğer sıçandan hoşlanırsanız,hiç durmayın, gidin, istemediğiniz kadar sıçan bulursunuz orada.Üstelik istediğiniz kadar uzun süre misafir ederler sizi. Açlıktanölürsünüz, o başka. Zaten ben oraya gitmeden önce akşamyemeğimi yiyeceğim. Gelip beni alırsınız, birlikte gideriz, dahaeğlenceli olur. Akşamüzeri kuvvetli bir kahvaltı ederiz, dönüştede bir geceyarısı yemeği yeriz. Elmalı turta sever misiniz? İyiöyleyse, bizim aşçının yaptığı elmalı turtayı hiçbir yerdebulamazsınız. Görüyorsunuz, siz burada yaşamak içinyaratılmışsınız derken haklıymışım. Gelin burada kalın. Buradagöründüğünden çok daha fazla yer var, biliyor musunuz? Sıkıcıtipler musallat olmasın diye uluorta söylemiyorum. Kuzininizi desürekli kalmak üzere getirebilirsiniz. Balbec'ten farklı bir havateneffüs etmiş olur. Ben, buranın havasıyla en umutsuz hastalarıtedavi edebileceğim iddiasındayım. Yemin ederim tedaviettiklerim oldu, sırf bu mevsimden söz etmiyorum üstelik. Çokeskiden de, buraya çok yakın bir yerde oturmuştum, arayıptarayıp bulduğum, yok pahasına tuttuğum, bunlarınRaspeliere'inden bambaşka bir havası olan bir yerdi. Birlikte


425

gezmeye çıkarsak gösteririm size. Ama kabul etmek gerekir ki,burada bile hava gerçekten diriltici. Çok da fazla bahsetmekistemiyorum, bakarsınız Parisliler benim küçük sığınağımamerak salarlar. Benim kaderim hep böyle olmuştur. Her neyse,teklifimi kuzininize iletin. Size vadiye bakan iki güzel oda veririz;sabahları, sislerin arasından güneşi görürsünüz. Şu sözünüettiğiniz Robert de Saint-Loup kimin nesi kuzum?" dediendişeyle, çünkü onu ziyarete Doncieres'e gideceğimi duymuştuve onun yüzünden kendisini ihmal ederim diye korkuyordu."Sıkıcı bir tip değilse, siz gideceğinize onu buraya getirebilirsiniz.Morel'den işitmiştim sözünü; galiba çok yakın arkadaşı," dediMme Verdurin, desteksiz bir yalan atarak; Saint-Loup'yla Morel'in,birbirlerinin varlığından bile haberleri yoktu. Ama Patroniçe,Saint-Loup'nun M. de Charlus'le tanıştığını duymuş ve kemancıaracılığıyla tanıştıklarını zannederek, her şeyden haberdargörünmek istemişti. "Tıp veya edebiyat mı okuyor yoksa?Aklınızda olsun, sınavlar için tavsiyeye ihtiyacınız olursa,Cottard'ın elinden her şey gelir, ben de kendisine her istediğimiyaptırırım. Akademi'ye gelince –tabii ilerisi için, henüz yaşı küçüksanıyorum– orada çok sayıda oy üzerinde söz sahibiyim.Arkadaşınız burada yabancılık çekmez, hem belki evi görmek dehoşuna gider. Doncieres pek neşeli bir yer sayılmaz. Her neyse,nasıl isterseniz öyle yapın, hangisi işinize geliyorsa," diyenoktaladı sözlerini; hem "asilzade takımıyla" tanışmak istermişizlenimi uyandırmamak için, hem de müritleri yaşattığı baskırejiminin adına özgürlük demekte direttiği için, ısrar etmedi. M.Verdurin'in, sabırsızca hareketlerle, küplere binen ve hava almayaihtiyacı olan bir adamın tavırlarıyla, salonun bir kenarı boyuncauzanan, vadiye hâkim ahşap terasa doğru gittiğini görünce,"Neyin var senin böyle?" dedi. "Yine Saniette'e mi kızdın? Canım,adamın geri zekâlı olduğunu biliyorsun, kabullen şunu, kendinikaybetme böyle... Bu durumdan hiç hoşlanmıyorum," dedi bana


426

dönerek, "çünkü sağlığına zarar veriyor, kan beynine hücumediyor. Ama şunu da itiraf etmek gerekir ki, bazen Saniette'etahammül etmek ve bilhassa, elinden tutmanın bir hayır işiolduğunu hatırlamak için, insanda melek sabrı olması gerekiyor.Ben kendi adıma, o şahane aptallığını bir neşe kaynağı olarakgörüyorum doğrusu. Yemekten sonra yaptığı espriyi duydunuzherhalde: 'Vist oynamayı bilmem ama piyanonun tuşlarıylaoynamayı bilirim.' Müthiş, değil mi? Olağanüstü, ayrıca yalan da,piyanonun tuşlarıyla oynamayı da bilmez o. Ama kocam kabasaba gibi görünmekle birlikte çok duyarlı, çok iyi kalpli birinsandır, Saniette'in bu bencilliği, sürekli nasıl bir izlenimyaratacağıyla ilgilenmesi, çileden çıkarıyor onu... Hadi şekerim,sakinleş biraz; biliyorsun Cottard sinirlenmenin karaciğerin içinçok zararlı olduğunu söyledi. Üstelik hepsi benim başımapatlayacak," dedi Mme Verdurin. "Yarın Saniette gelip gözyaşlarıiçinde bir sinir krizi geçirecek. Zavallı adam! Çok hasta aslında.Yine de başkalarının canına okuması için mazeret değil tabii.Ayrıca en çok ıstırap çektiği, insanın acıyası geldiği zamanlardabile, aptallığı, şefkati kesinlikle engelliyor. Aşırı derecede aptal. Eniyisi, bu kavgaların ikinizi de hasta ettiğini, bir daha gelmemesinitatlılıkla söyle kendisine; en çok korktuğu şey bu olduğu için,sinirlerini yatıştırır," diye fısıldadı Mme Verdurin kocasına.

Sağdaki pencerelerden, deniz belli belirsiz seçilebiliyordu. Amaöbür taraftaki pencerelerden, ay ışığının kar gibi bembeyazkapladığı vadi görülüyordu. Arasıra Morel'in ve Cottard'ın sesleriduyuluyordu. "Kozunuz var mı?" - "Yes." - "Oo! Espriyapıyorsunuz herhalde," dedi M. de Cambremer, Morel'insorusuna cevaben; doktorun elinin kozlarla dolu olduğunugörmüştü. "İşte karo damı," dedi doktor. "Bu koz, biliyormusunuz? Ben kozlamak, ben almak. Ama artık Sorbonne yok,"dedi doktor M. de Cambremer'e; "Paris Üniversitesi var sadece." M.de Cambremer, doktorun niye böyle bir şey söylediğini


427

anlamadığını itiraf etti. "Sorbonne'dan bahsettiğinizi sanmıştım,"dedi doktor. "Tu nous la sors bonne,"[49] diye duydum dediğinizi,"diye ekledi, espri yaptığını belirtmek için göz kırparak. "Bakın,"dedi, rakibini göstererek, "ona müthiş bir oyun yapacağım."Oyun doktor için gerçekten müthiş olmalıydı ki, sevincinden ikiomzunu da hazla titreterek gülmeye başladı; bu gülüş, Cottardailesinde, Cottard "familya"sında, neredeyse zoolojik bir tatminişaretiydi. Bir önceki nesilde, bu harekete, ellerini sabunlarmışgibi ovuşturmak da eklenirdi. Cottard'ın kendisi de önceleri aynıanda iki hareketi birden kullanmış, sonra, günün birinde, eşininmi, yoksa bir üstadın mı müdahalesiyle bilinmez, elleriniovuşturmaktan vazgeçivermişti. Doktor, domino oynarken,rakibini yerden taş çekmeye ve 6-6'yı almaya mecbur ettiğindebile, kendisi için hayattaki en büyük haz olan bu durumu, omuzhareketiyle karşılamakla yetinirdi. Elinden geldiğince nadiren deolsa, birkaç günlüğüne memleketine gidip hâlâ ellerini ovuşturankuzeniyle görüştüğünde ise, dönüşünde Mme Cottard'a, "ZavallıRene'yi pek bayağı buldum," derdi. "Hiç ufaklığınız var mı?" dediMorel'e dönerek. "Yok mu? Öyleyse ben şu bizim Davud'uoynayayım." - "Yani beşliniz var, siz kazandınız!" - "Si Signor." -"Çok güzel bir zafer, doktor," dedi marki. "Hekimin fendi sanatçıyıyendi," dedi Cottard markiye dönerek; esprisinin beğenilipbeğenilmediğini anlamak için de kelebek gözlüğünün üstündenbaktı. "Vaktimiz varsa," dedi Morel'e, "size rövanş hakkı tanırım.Kâğıt yapma sırası bende... Ah! Maalesef arabalar geldi, cumayakaldı demek ki; size muhteşem bir numara göstereceğim geleceksefere." M. ve Mme Verdurin, bizi dışarıya kadar geçirdiler.Patroniçe, ertesi gün gelmesini garantiye almak için Saniette'eözellikle sevecen davrandı. M. Verdurin, "Sizin üstünüz, banakalırsa, pek ince yavrucuğum," dedi; yaşı, bana bu babaca hitaptabulunmasına izin veriyordu. "Hava değişmiş sanki." Bu sözleriçimi bir mutlulukla doldurdu: Sanki bu sözlerin ima ettiği,


428

tabiatın gizli hayatı, farklı bileşimlerin ortaya çıkışı, benimhayatımda da birtakım değişimlerin, yeni imkânlarınhabercisiydiler. Çıkmak üzere bahçe kapısını açtığımızda bile, yenibir "hava"nın etrafa hâkim olduğu hissediliyordu; (bir zamanlarMme de Cambremer'in Chopin'i hayal ettiği) köknar korusundan,gerçek esintiler, bir yaz hazzı havalanıyor ve belli belirsiz,okşarcasına kıvrımlarla, değişken çalkantılarla, hafifnoktürnlerini seslendirmeye başlıyorlardı. O gece reddettiğimörtüyü, daha sonraki gecelerde, Albertine'le birlikteyken, soğuğakarşı korunmaktan çok hazzı gizlemek için kabul edecektim.Norveçli filozofu boş yere aradık. Aniden karın ağrısına mıyakalanmıştı? Treni kaçırmaktan mı korkmuştu? Bir uçak mıgelip kendisini almıştı? Melekler mi alıp götürmüştü? Nasılolmuşsa olmuş, biz farkına bile varamadan, bir ilah misali ortadankayboluvermişti. "Hata ediyorsunuz," dedi M. de Cambremerbana, "çivi gibi bir hava var." - "Neden çivi gibi?" diye sordudoktor. "Dikkat edin, soluğunuz tıkanmasın," diye devam ettimarki. "Kız kardeşim geceleri katiyen evden çıkmaz. Zaten buaralar epeyce rahatsız. Her neyse, siz böyle başınız açık durmayın,hemen şapkanızı takın." - "Bunlar soğuğa bağlı soluk tıkanmalarıdeğil," dedi Cottard ukala bir tavırla. "Ya, öyle mi?" dedi M. deCambremer eğilerek. "Madem ki sizin kanaatiniz bu... " - "Eh, kıtkanaat!" dedi doktor, bakışlarını gözlüğünün dışına kaydırıpgülümseyerek. M. de Cambremer güldü, ama haklı olduğunayüzde yüz inandığı için, ısrar etti. "Yine de," dedi, "kız kardeşim nezaman gece çıksa, bir kriz geçirir." - "Boş yere tartışmanın anlamıyok," diye cevap verdi doktor, kabalık ettiğinin farkına bilevarmayarak. "Zaten ben sayfiyede, konsültasyona çağrılmadıkçatıpla ilgilenmiyorum. Tatile geldim buraya." Aslında belki de,istediğinden fazla tatil yapıyordu. M. de Cambremer, birliktearabaya binerlerken, "Çok yakınımızda (körfezin size yakıntarafında değil de, karşı kıyısında, ama o kısmı çok dardır) bir


429

başka ünlü hekim, Doktor Du Boulbon olduğu için çok şanslıyız,"dediğinde, genellikle meslek ahlâkı icabı meslektaşlarınıeleştirmekten kaçınan Cottard, küçük gazinoya gittiğimiz omeşum gün benim karşımda da yaptığı gibi haykırmaktankendini alamadı: "Canım, o hekim değil ki! O edebi tıpla uğraşıyor,onun alanı hayal tedavisi, şarlatanlık. Aslında aramız iyidir. Birsüreliğine buradan ayrılmak zorunda olmasam, bir gün gemiyebinip kendisini ziyarete giderdim." Fakat Cottard'ın M. deCambremer'e Du Boulbon'dan söz ediş tarzından anladım ki,kendisini ziyaret etmek üzere seve seve bineceği gemi, bir başkaedebi hekimin, Vergilius'un keşfettiği (ve bütün hastalarınıellerinden alan) kaplıcaları yok etmek üzere Salerno'lu hekimlerintuttuğu, ama yolculuk esnasında onlarla birlikte batan gemiyebenziyordu. "Güle güle sevgili Saniette, yarın sakın gelmemezliketmeyin, bilirsiniz, kocam sizi çok sever, Nüktedanlığınızdan,zekânızdan çok hoşlanır; itiraz etmeyin, siz de biliyorsunuz öyleolduğunu; sert tavırlar takınmaktan hoşlansa da, sizi görmektenvazgeçemez. İlk sorduğu soru hep aynıdır: 'Saniette geliyor mu?Onu görmek öyle hoşuma gidiyor ki!' der." - "Asla böyle bir şeydemedim," dedi M. Verdurin Saniette'e; takındığı sahte samimiyethavası, Patroniçe'nin sözleriyle kendisinin Saniette'e karşımuamelesini gayet güzel bağdaştırıyordu. Sonra, herhaldegecenin rutubetli havasında vedalaşmalar daha fazla uzamasındiye saatine baktı ve arabacılara oyalanmamalarını, ama iniştedikkati elden bırakmamalarını tembihledi, bize de trene rahatlıklayetişeceğimizi söyledi. Tren, Cambremer'lerle başlayıp müritlerinher birini bir başka istasyona bırakacaktı; en son da beninecektim, Balbec'e kadar gelecek başka kimse yoktu.Cambremer'ler, gece vakti atlarını La Raspeliere'e kadartırmandırmamak için bizimle birlikte, Douville-Feterne'den trenebindiler. Evlerine en yakın istasyon, zaten köye de biraz uzakolan, şatoya iyice uzak kalan Douville-Feterne değil, La Sogne


430

istasyonuydu. Douville-Feterne'e geldiğimizde, Verdurin'lerinarabacısı, (o hüzünlü hassas arabacı) M. de Cambremer'den,Françoise'ın deyimiyle "bahşişi kopardı"; çünkü M. de Cambremercömert bir insandı ve bu bakımdan, daha çok "anne tarafına"çekmişti. Ama belki 'baba tarafı" o esnada ağır bastığından, biryandan bahşişi verirken, bir yandan da bir hata olmasın diyetetikteydi –hatayı, gözleri iyi görmeyip mesela bir frank yerine beşsantim vererek kendisi de yapabilirdi, verdiği bahşişin öneminifark edemeyerek karşısındaki de. Bu yüzden de, bahşişinmiktarına dikkat çekti: "Yanlış görmüyorum, değil mi, bir frankveriyorum?" dedi arabacıya, parayı ışıkta döndürerek, müritlerolayı Mme Verdurin'e de aktarsınlar diye. "Öyle değil mi? Kısa biryolculuk olduğuna göre, bir frank uygundur." M. ve Mme deCambremer, La Sogne'da bizden ayrıldılar. "Sizin de soluktıkanmalarından mustarip olduğunuzu kız kardeşimesöyleyeceğim," dedi marki tekrar; "ilgisini çekeceğinden eminim."Aslında "hoşuna gideceğinden" demek istediğini anladım.Karısına gelince, benimle vedalaşırken, o sıralar, bir mektupta,yazılı halde bile beni rahatsız eden, artık alıştığımız, amakonuşma içinde kullanıldığında hâlâ bana o kasıtlı rahatlıklarıyla,öğrenilmiş teklifsizlikleriyle tahammül edilmez derecede ukalacagelen kısaltmaları kullanarak, "Tekrar görüşmek umuduyla,"dedi; "Saint-Loup'yu görürseniz selamlar." Mme de Cambremerbunu söylerken, Saint-Loup'yu[50] Saint-Loupe[51] diye telaffuzetti. Bu telaffuzu kimden duyduğunu ya da böyle telaffuzedilmesi gerektiği kanaatine nereden vardığını hiç öğrenemedim.Sebebi ne olursa olsun, birkaç hafta boyunca, markiz de, onahayran olan ve her şeyiyle ona benzemeye çalışan bir adam da,Saint-Loupe diye telaffuz ettiler. Başkaları Saint-Lou diyecek olsa,onlar, belki dolaylı yoldan diğerlerine bir ders vermek, belkikendilerinin farklı olduğunu ortaya koymak için, üstüne basabasa, ısrarla Saint-Loupe diyorlardı. Ama Mme de Cambremer'den


431

daha seçkin birtakım kadınlar, bu şekilde telaffuz edilmediğini veonun özgünlük zannettiği şeyin, sosyeteden haberdar olmadığıkanısını uyandıracak bir hata olduğunu markize söylemiş veyaima etmiş olacaklar ki, kısa bir süre sonra Mme de Cambremertekrar Saint-Lou demeye başladı; hayranı da, belki kendisindenazar işittiği için, belki de markizin sondaki p'yi artık telaffuzetmediğini kendisi fark edip böylesine değerli, enerjik ve hırslı birkadının bilinçsizce boyun eğmeyeceğini düşünerek, aynı şekilde,direnmekten vazgeçti. Markizin en feci hayranı da kocasıydı. Mmede Cambremer, insanları genellikle oldukça küstah bir biçimdekızdırmaktan hoşlanırdı. Bana veya bir başkasına bu şekildesaldırdığı anda, M. de Cambremer gülerek kurbanı seyretmeyekoyulurdu. Marki şaşı olduğu için –şaşılık, geri zekâlılarıngülüşüne bile bir nüktedanlık havası katar– bu gülüş, başkazamanlar bembeyaz olan gözünde, gözbebeğinin kısmen de olsagörünmesine yol açıyordu. Aynı şekilde bir şimşek de, bulutlarlakaplı gökyüzünde biraz mavilik çıkarır ortaya. Ayrıca markininmonoklu da, bu nazik işlemi, değerli bir tablonun üzerindeki camgibi koruyordu. Gülüşün ardındaki asıl niyetin ise, sevecenlik mi:"Sizi namussuz! Gıpta edilecek durumdasınız doğrusu. Müthişzeki bir kadının gönlünü kazanmışsınız," alay mı: "Eh, ağzınızınpayını almışsınızdır umarım beyefendi, işitmediğiniz lafkalmadı," yardımseverlik mi "Merak etmeyin, ben buradayım,şakadan ibaret olduğu için bu sözleri gülerek dinliyorum, amasize kötü muamele edilmesine izin vermem," yoksa acımasız birsuç ortaklığı mı olduğu pek anlaşılamıyordu: "Benim burnumusokmama hiç gerek yok, ama gördüğünüz gibi, size yağdırdığıhakaretlere gülmekten kırılıyorum. Kahkahalarla gülüyorum,demek ki, ben, kocası sıfatıyla tasvip ediyorum. Dolayısıyla, itirazetmek gibi bir şey aklınıza eserse, karşınızda kimi bulacağınız belliküçük bey. Önce size okkalı iki tokat patlatırım, sonra daChantepie Ormanı'nda karşılıklı kılıçlar konuşur."


432

Kocasının neşesi konusundaki bu yorumlardan hangisi doğruolursa olsun, markizin kaprisleri uzun sürmüyordu. M. deCambremer de o zaman gülmeyi kesiyor, geçici gözbebeği ortadankayboluyordu; birkaç dakika boyunca unutulmuş olduğundan,bembeyaz göz tekrar göründüğünde, bu kıpkırmızıNormandiyalıya hem kansız, hem vecd içindeymiş gibi bir havaveriyordu; marki, sanki az önce bir ameliyat geçirmiş veyamonoklunun ardından, Tanrı'dan şehitlik mertebesini dilenirmişgibi görünüyordu.

Üçüncü Bölüm

M. de Charlus'ün üzüntüleri. Uydurma düellosu. -"Transatlantik"in istasyonları. - Albertine'den bıktığım için

kendisinden ayrılmak isteyişim.

Uyku gözümden akıyordu. Asansörle beni odamın bulunduğukata kadar çıkaran, asansörcü çocuk değil, şaşı komi oldu;sohbete başlayarak bana ablasının hâlâ o çok zengin adamınyanında olduğunu, bir keresinde, ablası, akıllı uslu yerindeoturacağına, aklına esip evine dönünce, beyefendinin, şaşıkomiyle daha talihli kardeşlerinin annesini arayıp bulduğunu,onun da deli kızını apar topar dostunun yanına götürdüğünüanlattı. "Biliyor musunuz beyefendi, benim ablam soylu birhanım. Piyano çalar, İspanyolca konuşur. Size asansörde hizmeteden basit bir kominin ablası diye inanmayacaksınız ama, ablamhiçbir şeyden geri kalmaz; hanımefendinin kendi oda hizmetçisivar, bir gün arabası da olursa hiç şaşmam. Çok güzeldir, bir


433

görseniz, biraz fazla gururludur, ama insaf artık, o kadar olsun!Çok esprilidir. Bir otelden ayrılmadan önce, temizliği yapacak olanoda hizmetçisine küçük bir yadigâr niyetine, mutlaka bir dolabın,bir konsolun içine ihtiyacını görür, öyle gider. Hatta bazen aynışeyi arabada da yapar; parasını ödedikten sonra da bir köşeyegizlenip, arabasını yıkamak zorunda kalan arabacının bağırıpçağırmasını seyrederek güler. Babamın, erkek kardeşime eskidentanıdığı o Hintli prensi bulması da büyük şanstı. Onun tarzıbambaşka tabii. Ama iş şahane. Yolculuklar olmasa, mükemmelolurdu. Hâlâ açıkta kalan bir tek ben varım. Ama hiç belli olmaz.Bizim aile şanslı; kimbilir, belki bir gün cumhurbaşkanı bileolurum. Neyse, sizi çok konuşturdum," (ben tek kelimesöylememiştim ve onu dinledikçe de uyuklamaya başlıyordum)."İyi geceler beyefendi. Oo! Teşekkür ederim beyefendi. Herkessizin kadar iyi kalpli olsaydı, dünyada yoksul kimse kalmazdı.Ama ablamın dediği gibi, 'Hep birkaç yoksul olmalı ki, ben şimdizengin olmuşken biraz onların ağzına edebileyim.' Artık deyiminkusuruna bakmayın. İyi geceler beyefendi."

Her gece, uyurken, sırf bilinçsiz sandığımız bir uykudahissedilecekleri için hiç yaşanmamış kabul ettiğimiz ıstıraplarıyaşama tehlikesini göze almış oluruz belki de.

La Raspeliere'den geç saatte döndüğüm geceler gerçekten çokuykum geliyordu. Ama soğuklar başladığında, hemen uyuyamazoldum, çünkü şöminedeki ateş, bir lamba kadar aydınlatıyorduodayı. Yine de, anlık, harlı bir ateş olduğundan, –tıpkı bir lambaveya akşam olduğunda gün ışığı gibi– fazlasıyla parlak ışığı, çokgeçmeden azalıyordu; ben de, kendi evimizden çıkıp yatmayagittiğimiz ikinci bir eve benzeyen uykuya dalıyordum. Bu ikincievimizin kendine ait zilleri vardır; bazen, kimse zili çalmadığıhalde, kulaklarımızın açık seçik duyduğu bir zil sesiyle anidenuyanırız. Kendine ait hizmetkârları, bizi dışarı çıkarmak üzere


434

gelen özel ziyaretçileri vardır; öyle ki, tam kalkmaya hazırlanırken,öteki eve, uyanıklık evine neredeyse ânında geçişimizle birlikte,odanın boş olduğunu, kimsenin gelmediğini kabul etmekzorunda kalırız. Bu evde oturanlar, ilk insan soyu gibi, hünsadır.Bir erkek, bir anda kadın görünümüne bürünüverir. Bu evdekieşyalar, insan olma, insanlar da, dost ve düşman olmaeğilimindedir. Bu uykular sırasında uyuyan için geçen zaman,uyanık insanın hayatının geçtiği zamandan tamamen farklıdır.Bazen bu zamanın akışı çok daha hızlıdır; bir çeyrek saat, birbütün gün gibidir; bazen de çok daha yavaştır, hafif bir şekerlemeyaptığımızı zannederiz, oysa bütün gün uyumuşuzdur. Budurumda, uyku arabasına biner, hafızanın ulaşamayacağı, zihnindaha yarı yolda geri dönmek zorunda kaldığı derinliklere ineriz.

Uykunun atları, güneşinkiler gibi, hiçbir engelin kendilerinidurduramayacağı bir ortamda, öyle düzenli adımlarla yol alırlar ki,(aksi takdirde durması için hiçbir sebep olmayan, asırlar boyuaynı hareket içinde sürebilecek) muntazam uykuyu bölmek, anibir dönüşle onu gerçeğe yöneltmek, ona merhaleleri hızlaaşırtmak, –uyuyan kişinin, henüz belirsiz, ama şekil değiştirmişolmakla birlikte şimdiden algılanabilir seslerini duyacağı– hayatayakın bölgeleri geçirtmek ve birden uyanışa varmak için, (kimbilirhangi Meçhul'ün gökyüzünden fırlattığı), bize yabancı, küçük birgök çakılı gereklidir. O zaman, bu derin uykulardan bir şafağauyanırız; kim olduğumuzu bilmeyiz, hiç kimseyizdir, taptaze, herşeye hazırızdır, beynimizin içi, o âna kadarki hayat olangeçmişten arınmıştır. Uyanıklığa inişin sertçe gerçekleşmesi, birunutuş kılıfıyla gizlenen uykudaki düşüncelerimizin, uyku sonaermeden, tedricen geri dönecek vakti bulamamaları, belki daha dagüzeldir. O zaman, adeta içinden geçtiğimiz (kaldı ki biz diyedüşünmeyiz bile) karanlık fırtınadan, kıpırtısız, düşüncedenyoksun, içi boş bir "biz" olarak çıkarız. Bu durumdaki insan veyanesne, nasıl bir darbe yemiştir ki, koşup gelen hafızanın,


435

kendisine bilincini veya kişiliğini geri verdiği âna kadar, herşeyden habersiz ve şaşkın, donup kalmıştır? Ancak, bu iki türuyanışın gerçekleşmesi için, derin bir uyku da olsa, alışkanlığınboyunduruğunda uyumamak gerekir. Çünkü alışkanlık, ağınaaldığı her şeyi denetler; alışkanlıktan kaçmak, bambaşka bir şeyyaptığımızı zannettiğimiz bir anda uykuya geçmek, kısacası, gizlide olsa düşüncenin eşliğindeki ileri görüşlülüğün himayesialtında bulunmayan bir uykuyu yakalamak gerekir.

En azından, yukarıda tasvir ettiğim, akşam yemeğini LaRaspeliere'de yediğim gecelerin sabahında çoğunlukla yaşadığımuyanışlarda, her şey bu şekilde cereyan ederdi; buna ben, ölümünkendisini kurtarmasını beklerken kapalı panjurlar ardındayaşayan, dünya hakkında hiçbir bilgisi olmayan, bir baykuş gibikıpırtısız duran ve yine bir baykuş gibi, ancak karanlıkta birazgörebilen o garip insan olarak, tanıklık edebilirim. Her şey buşekilde cereyan eder, ama belki uyuyan kişinin, hatıraların içkonuşmasını ve uykunun ardı arkası kesilmeyen boş laflarınıalgılamasını engelleyen, sadece bir üstüpü tabakası olmuştur.Çünkü (aslında aynı şey, yıldızlara ait, daha engin ve dahaesrarengiz ilk sistemde de açıklanabilir pekâlâ) uyuyan kişi,uyanış ânında, kendisiyle konuşan bir iç ses duyar: "Bu gecekiyemek davetine gelecek misiniz, sevgili dostum? Ne iyi olur!" -"Evet, ne iyi olur, giderim," diye düşünür; sonra, uyanışbelirginleşince birden hatırlar: "Doktorun dediğine göre,büyükannemin birkaç haftalık ömrü kalmış sadece." Zili çalar,gelenin eskisi gibi büyükannesi, ölüm döşeğindeki büyükannesideğil, duygusuz bir oda hizmetkârı olacağını düşünüp ağlar.Aslında, uyku kendisini hatıra ve düşüncenin bulunduğudünyadan ta uzaklara, yalnız başına, yalnızdan da öte, insanınkendini algılamasını sağlayacak dostun bile bulunmadığı birboşluğun içinden geçirip taşıdığı sırada, zamanın ve ölçülerinindışına çıkmıştır. Oda hizmetkârı gelmiştir bile, ona saati sormaya


436

cesaret edemez, çünkü uyuyup uyumadığını, kaç saatuyuduğunu bilmez (hatta öylesine vücudu yorgun, zihnidinlenmiş ve yüreği özlemle doludur ki, çok uzun sürmüş olmasıgereken bir yolculuğun sonunda, fazlasıyla uzak bir diyardandönmüş gibidir ki, günlerce uyumuş olabileceğini düşünür).

Şüphesiz, bir bütün gün zannettiğimiz sürenin sadece birçeyrek saat olduğunu, ancak saate bakarak saptayışımızyüzünden, böylesine anlamsız bir nedenle, zamanın tekolduğunu iddia edebiliriz. Ama bu saptamayı yaptığımız anda,zaten uyanık bir insanızdır, uyanık insanların zamanı içinde yeralmaktayızdır, öteki zamanı terk etmişizdir. Belki başka birzamandan da öte, öteki hayatı terk etmişizdir. Uyku esnasındakihazları, hayatımızda yaşadığımız hazlar arasında saymayız. Bütünhazlardan en kabaca tensel olanına değinecek olursak, hangimizuyandığında, aşırı yorgunluktan kaçınmak istenildiği takdirde,uyandıktan sonra gün boyu tekrarlanması mümkün olmayan birhazzı uykuda tatmış olduğu için hafif bir kızgınlıkhissetmemiştir? Mal kaybı gibi bir şeydir bu. Bize ait olmayan,başka bir hayatta haz duymuşuzdur. Rüyadaki (genellikleuyanırken hemen yok olan) acıların ve hazların bir muhasebesiniyapsak da, bu hesap, gündelik hayat muhasebemizin içinde yeralmaz.

İki zamandan söz etmiştim; belki de tek bir zaman vardır,uyanık insanın zamanı, uyuyan için de geçerli olduğundan değilde, belki öteki hayat, yani uyku hayatı, –uykunun derin bölümü–zaman kategorisine bağımlı olmadığından. La Raspeliere'dekiyemek davetlerinin ardından tam bir uykuya gömüldüğümzamanlarda böyle düşünüyordum. Nedenini açıklayayım.Uyandığımda, zili on kere çalıp da oda hizmetkârının gelmediğinigörünce, umutsuzluğa kapılırdım. Zili on birinci çalışımdagelirdi. Aslında bu ilk çalışım olurdu. İlk on çalışım, hâlâ süren


437

uykumun arasında, arzuladığım zil sesinin taslaklarından öteyegeçmezdi. Uyuşmuş ellerim yerlerinden bile kıpırdamamışolurdu. Böyle sabahlarda, uyanma çabam, yaşadığımtanımlanmamış, karanlık uyku kütlesini zaman çerçevesinesokma gayretiydi daha çok (uykunun zamanın kurallarındanhabersiz olabileceğini söylememin nedeni de bu). Yapmayaçalıştığım şey, kolay bir iş değildir; iki saat mi, iki gün müuyuduğumuzu bilmeyen uyku, bize hiçbir ipucu sunmaz.Dışarıda da bir işaret bulamazsak eğer, zamanın içine geridönemez, bize üç saatlik gibi gelen, beş dakikalık bir uykuyadalarız tekrar.

En güçlü uyutucunun uyku olduğunu –tecrübelerimedayanarak– hep söylemişimdir. İki saat süren, sayısız devleçarpıştığımız, sonsuza dek sürecek sayısız dostluk kurduğumuz,derin bir uykudan uyanmak, birkaç gram veronal aldıktan sonrauyanmaktan çok daha zordur. Bu yüzden de, buradan yola çıkıpmantık yürüttüğümde, Norveçli filozoftan, M. Bergson'un,uyutucuların yol açtığı hafıza bozuklukları hakkında "ünlümeslektaşı –pardon değerli meslektaşı" M. Boutroux'yasöylediklerini öğrendiğimde, şaşırdım. Norveçli filozofundediğine göre, M. Bergson, M. Boutroux'ya şunları söylemiş: "Hiçşüphe yok ki, arasıra, ölçülü dozlarda alınan uyku ilacı, içimizesağlam bir biçimde yerleşmiş olan, dayanıklı gündelik hafızamızıetkilemez. Ama daha yüksek düzeyde yer alan, o kadar dengeliolmayan başka hafızalar da vardır. Bir meslektaşım, ilkçağ tarihidersi veriyor. Bana anlattığına göre, bir önceki gece uyumak içinilaç aldığında, ders sırasında yapacağı Yunanca alıntılarıhatırlamakta güçlük çekiyormuş. Bu ilacı kendisine tavsiye edendoktorsa, hafızayı etkilemediğini ileri sürmüş. Tarihçi arkadaşımda doktora, alaylı bir gururla, 'Belki de sizin Yunanca alıntılaryapmanız gerekmiyordur,' demiş."


438

M. Bergson'la M. Boutroux arasında geçen bu konuşmanındoğru olup olmadığını bilmiyorum. Aslında derin ve açık seçikdüşünebilen, tutkulu bir dikkat sahibi olan Norveçli filozofunyanlış anlamış olması da mümkün. Benim şahsi tecrübelerim,tam tersine sonuçlar verdi.

Kimi uyku ilaçlarının alındığının ertesi günü görülen anlıkunutuşlarla doğal ve derin bir gece uykusu boyunca hükümsüren unutuş arasında kısmi ama şaşırtıcı bir benzerlik vardır.Şöyle ki, her iki durumda da unuttuğum, Baudelaire'in, aksine"santur gibi" kafamda çınlayıp duran bir dizesi değildir, adı geçenfilozoflardan birinin bir kavramı da değildir, –uykudaysam–çevremde yer alan ve kendilerini algılamayışım yüzünden akılsızsayıldığım, sıradan nesnelerin gerçekliğidir; –yapay bir uykudanuyanıp dışarı çıkmışsam– unuttuğum, herhangi bir gündeki gibitartışabileceğim, Porphyrios'un veya Plotinos'un sistemi değil,bir davete vermeyi vaat ettiğim cevaptır, onun hatırasının yerini,kusursuz bir boşluk almıştır. Yüksek düzeydeki düşünce, olduğuyerde kalmıştır; uyutucunun kullanım dışı bıraktığı şey, ufaktefek konularda, gündelik hayata ait bir hatırayı tam vaktindeyakalamak için bir faaliyet gerektiren alanlarda hareket etmekabiliyetidir. Beynin yok olmasından sonra hayatın devamıhakkında söylenebilecek her şeye rağmen, beyindeki herbozukluğa bir parça ölümün tekabül ettiğini fark ediyorum.Anlatımı daha da yavaşlatmamak için dilini taklit etmedenaktaracak olursam, Norveçli filozofun dediğine göre, M. Bergson,onları hatırlama yeteneğine sahip olmasak da, hatıralarımızınhepsine sahip olduğumuzu söylemiş.

Hatırlama yeteneğine sahip olmasak da. Peki ama,hatırlanmayan bir hatıra nedir ki? Ya da daha ileriye gidelim. Sonotuz yılımıza ait anıları hatırlamıyoruz, ama onlarla sarmalanmışdurumdayız; öyleyse niye otuz yılla sınırlıyoruz kendimizi, bu


439

önceki hayatı, niye doğumdan öncesine kadar uzatmıyoruz?Arkamda kalmış hatıraların koskoca bir bölümünü bilmedikten,onlar benim için görünmez olduktan, onları kendime çağırmayeteneğinden yoksun olduktan sonra, benim bilemediğim bukütle içinde, bir insan olarak hayatımın çok öncesinde yer alanhatıraların da bulunmadığını kim iddia edebilir? İçimde veetrafımda, hatırlayamadığım bunca hatıra varsa, bu unutuş(herhangi bir şeyi görme yetisinden yoksun olduğuma göre, hiçdeğilse fiili unutuş), bir başka insanın bedeninde, hatta bir başkagezegende yaşadığım bir hayatı da kapsayabilir. Aynı unutuş, herşeyi siler. Öyleyse, Norveçli filozofun gerçek olduğunu iddiaettiği ruhun ölümsüzlüğü nedir? Öldükten sonra olacağımvarlığın, doğduğumdan beri olduğum kişiyi hatırlaması için birsebep yoktur, değil mi ki bu kişi de, kendisinden önce benim kimolduğumu hatırlamamaktadır?

Oda hizmetkârı içeri girerdi. Zile defalarca bastığımısöylemezdim kendisine, çünkü daha önce zile bastığımı sadecerüyamda gördüğümü anlardım. Bununla birlikte, bu rüyanın, birbilinç ânı kadar açık seçik olması, beni korkuturdu. Bunun tamtersi de geçerli miydi yoksa, bilinç de rüya kadar gerçekdışı mıydı?

Buna karşılık, gece boyunca kimin sürekli zili çalıp durduğunusorardım. Hiç kimse diye cevap verirdi, bunu kanıtlayabilirdi de,çünkü her zil, "pano"da görülürdü. Bense, tekrar tekrar,neredeyse öfkeyle çalınan zilleri hâlâ duyar gibi olurdum, hattadaha günler boyunca titreşimleri kulağımda kalırdı. Oysauykunun, uyanık hayata bu şekilde, kendisiyle birlikte ölmeyenhatıralar fırlattığı enderdir. Bu göktaşlarını saymak mümkündür.Bu göktaşı, uykunun biçimlendirdiği bir düşünceyse eğer, çokkısa sürede, incecik, ele geçmez parçalara ayrılıverir. Ama bu sefer,uyku sesler meydana getirmişti. Bunlar daha maddi ve daha basitolduklarından, daha uzun sürüyorlardı.


440

Oda hizmetkârı erken sayılabilecek bir saat söylediğindeşaşırdım. Erken olmasına rağmen dinlenmiştim. Uzun sürenuykular, hafif uykulardır; uyanıklıkla uyku arasında bir durumolduklarından ve uyanıklık halinin biraz silik, ama kalıcı bir izinitaşıdıklarından, bizi dinlendirebilmek için, kısa da sürebilecekderin bir uykudan çok daha fazla zamana ihtiyaçları vardır.Kendimi iyi hissetmemin bir başka nedeni vardı. Nasıl kiyorulduğumuzu hatırladığımızda, yorgunluğumuzu şiddetlehissedersek, "Dinlendim," demek de, dinlenmişlik duygusunuyaratmak için yeterlidir. Rüyamda, M. de Charlus'ün yüz onyaşında olduğunu ve öz annesi Mme Verdurin'e, beş milyara birdemet menekşe aldı diye, iki tokat attığını görmüştüm;dolayısıyla, derin bir uyku çektiğimden ve bir gün öncekidüşüncelerime de, günlük hayata da aykırı rüyalar gördüğümdenemindim; bu da, kendimi çok dinlenmiş hissetmeme yetiyordu.

M. de Charlus'ün Verdurin'lere sık sık gitmesine bir anlamveremeyen anneme, baronun (Albertine'in şapkasının, sürprizolsun diye kendisinden habersiz ısmarlandığı gün), Balbec'tekiGrand-Hötel'in bir salonuna, akşam yemeğine kiminle geldiğinianlatsam, çok şaşırırdı. Yemek davetlisi, Cambremer'lerin birkuzininin genç uşağından başkası değildi. Uşak son derece şıkgiyinmişti, baronla birlikte lobiden geçerken, turistlerin gözünde,Saint-Loup'nun deyimiyle "tam sosyete erkeği havasında"ydı.Nöbet değiştirme saati olduğu için o esnada toplu halde tapınağınmerdiveninden inen genç komiler, "Levioğulları" bile, yeni geleniki müşteriye dikkat etmediler; iki müşteriden biri, M. de Charlusise, gözlerini kasten yere eğerek komilerle ilgilenmediğinigösteriyordu. Komilerin arasından kendisine yol açar gibiydi."Çoğalın, artın, yegâne ümidi bu mukaddes milletin," dedi,Racine'in dizelerini hatırlayıp bambaşka bir bağlamda kullanarak."Efendim?" diye sordu, klasikleri pek bilmeyen uşak. M. deCharlus cevap vermedi, çünkü sorulara aldırmamak ve otelde


441

başka müşteri yokmuşçasına, yeryüzünde bir tek kendisi,Charlus Baronu varmış gibi yoluna dümdüz devam etmek, onuniçin bir gurur meselesiydi. Ama Yehoşeba'nın dizelerine, "Gelin,gelin, kızlarım," diye devam ettikten sonra canı sıkıldı ve onungibi, "çağırmak gerek onları" diye eklemedi, çünkü bu çocuklar,cinsiyetin tam olarak biçimlendiği, M. de Charlus'ün hoşunagiden yaşa gelmemişlerdi henüz.

Aslında, Mme de Chevregny'nin, yumuşakbaşlılığından kuşkuduymayarak mektup yazdığı genç uşağının, daha erkeksiolacağını ummuştu. Görünce, kendi zevkine göre fazlasıylakadınsı buldu. Uşağa, kendisini bir başkasıyla karıştırdığınısöyledi; gerçekten de, Mme de Chevregny'nin başka bir gençuşağını arabada görmüştü. Gayet kaba saba bir köylü olan ötekiuşak, bunun tam tersiydi; randevuya gelen uşaksa, kendiyapmacık davranışlarını bir üstünlük zannettiği ve M. deCharlus'ü baştan çıkaran şeyin de bu sosyete erkeği özellikleriolduğundan hiç kuşku duymadığı için, baronun kimi kastettiğini bile anlamadı. "Ama benden başka bir tek arkadaşım var,gördüğünüz o olamaz; feci bir şeydir, kaba bir köylüye benzer."Baronun gördüğü kişinin belki de bu kaba saba adam olduğunudüşününce, izzetinefsi yaralandı. Baron bunu hissedip sorgualanını genişletti: "Canım, ben Mme de Chevregny'ninadamlarından başkasıyla tanışmamaya ant içmedim ki," dedi."Burada, veya yakında döneceğinize göre Paris'te, şu veya bu evdeçalışan çeşitli arkadaşlarınız yok mu bana tanıştırabileceğiniz?" -"Yo, hayır!" diye cevap verdi uşak. "Ben kendi sınıfımdankimseyle görüşmem. Sadece iş konusunda konuşurum onlarla.Ama size tanıştırabileceğim çok seçkin birisi var." - "Kim?" diyesordu baron. "Guermantes Prensi." M. de Charlus, kendisine oyaşta, üstelik, tanışmak için zaten bir uşağın tavsiyesine ihtiyaçduymayacağı birinin teklif edilmesine kızdı. Bu yüzden de, teklifisert bir tavırla geri çevirdi ve uşağın sosyete özentisinin cesaretini


442

kırmasına izin vermeyerek, kendisine tekrar nasıl, ne tür biriniistediğini, örneğin bir cokey olabileceğini açıklamaya girişti. Oesnada yanlarından geçen noterin, sözlerini duymuş olabileceğikorkusuyla, bambaşka bir şeyden söz ediyormuş gibi birkurnazlık yaparak, ısrarla, ortaya seslenerek, ama aynı konuşmayısürdürüyormuş gibi ekledi: "Evet, yaşıma rağmen,koleksiyonculuğa, güzel biblolara olan düşkünlüğüm devamediyor, eski bir bronz parça için, antika bir avize için çılgıncaparalar harcadığım oluyor. Güzelliğe tutkunum."

Ne var ki, M. de Charlus, bu süratli konu değişikliğini genç uşakanlasın diye her kelimeyi öyle üstüne basa basa telaffuz ediyor,ayrıca noter de işitsin diye o kadar bağırıyordu ki, sahnelediği buoyunun kendisi, ardında neler gizlendiğini, noterinkinden dahabilgili kulaklara ifşa etmek için yeterli olurdu. Otelin diğer bütünmüşterileri gibi noter de hiçbir şeyden kuşkulanmadı ve hepsi, ikidirhem bir çekirdek uşağı seçkin bir yabancı olarak gördü. Sosyetemensupları yanılıp kendisini çok şık bir Amerikalı zannettilersede, hizmetkârların karşısına çıkar çıkmaz, onlar, bir forsanın birdiğer forsayı tanıması gibi, hatta daha da süratle, kimihayvanların uzaktan koku alması gibi, kim olduğunu tahminettiler. Kısım şeflerinin kaşları havaya kalktı. Aimé kuşkulu birbakış yöneltti. İçki sorumlusu omuzlarını silkti ve kibarlıkettiğini zannedip ağzını eliyle örterek, herkesin duyabileceğişekilde hakaret etti.

Hatta bizim yaşlı Françoise bile, o esnada hizmetkârlara ayrılmışyemekhaneye gitmek üzere merdivenin yanından geçmekteydive gözleri eskisi kadar keskin olmadığı halde, başını kaldırdığında–yaşlı sütninesi Eurykleia'nın, Odysseus'u şölene katılan tahtıntaliplerinden çok daha önce tanıması gibi– otel müşterilerinin,varlığından kuşkulanmadığı hizmetkârı fark etti; onun yanında,teklifsiz bir tavırla yürüyen M. de Charlus'ü görünce, daha önce


443

duyup da inanmamış olduğu çirkin dedikodular birden gözündeacı bir gerçeklik kazanmışlar gibi, bir yıkılmışlık ifadesi belirdiyüzünde. Bu olaydan ne bana, ne de başkasına asla söz etmedi,ama hadise zihnini epeyce yormuş olmalı ki, daha sonra, Paris'te,eskiden o kadar sevdiği "Julien"i her görüşünde, kendisine karşı,yine kibar olmakla birlikte soğuk ve daima epeyce temkinli birtutum sergiledi. Aynı olay, başka birisinin, aksine, banaaçılmasına sebep oldu; Aimé'ydi bu. M. de Charlus'lekarşılaştığımızda, beni göreceğini tahmin etmeyen baron, elinikaldırarak, en azından görünürde, her şeyi yapabileceğinidüşünen ve gizlenmemeyi daha uygun bulan bir büyük soylukayıtsızlığıyla, "İyi akşamlar," diye bağırdı. O sırada güvensizbakışlarla kendisini izleyen ve hizmetkâr olduğundan hiç şüpheetmediği birinin arkadaşını benim selamladığımı gören Aimé,aynı akşam selam verdiğim kişinin kim olduğunu sordu bana.

Aimé, bir süredir benimle sohbet etmekten, daha doğrusu,kendi kullandığı ve muhtemelen bu sohbetlerin kendince felsefiolan niteliğini vurguladığını düşündüğü ifadeyle, "tartışmak"tanhoşlanıyordu. Ben yemek yerken onun yanımda, ayaktadurmasından rahatsız olduğumu, oysa oturup yemeğimipaylaşabileceğini kendisine sık sık söylediğim için de, "bu kadarsağlam mantıklı" bir müşteri görmediğini belirtiyordu. O esnadaAimé, iki garsonla sohbet etmekteydi. Neden bilmem, garsonlarbana selam vermişlerdi; yüzleri tanıdık değildi, amakonuşmalarında, yabancısı olmadığım bir nakarat geliyordukulağıma. Aimé, ikisini de, nişanlanmalarını tasvip etmediği içinazarlamaktaydı. Sözlerini bana da onaylatmak isteyince,garsonları tanımadığım için fikir sahibi olamayacağımı belirttim.Her ikisi de bana adlarını, Rivebelle'de bana sık sık hizmet etmişolduklarını hatırlattılar. Ama biri bıyık bırakmış, öteki de bıyığınıkesmiş, saçlarını çok kısa tıraş ettirmişti; dolayısıyla, her ikisininde, omuzlarının üzerinde (Notre-Dame'ın hatalı


444

restorasyonlarındaki gibi başka bir kafa değil) kendi başıbulunduğu halde, çehresi, bir şöminenin üstünde, herkesingözü önünde durmalarına rağmen fark edilmeyen, aranıp taranıpbulunamayan eşyalar gibi benim için görünmezdi. Adlarını işitirişitmez, seslerinin belirsiz ezgisini de kesin olarak tanıdım, çünkübu ezgiyi belirleyen eski çehrelerini gördüm yeniden. "Dahaİngilizce bile bilmedikleri halde evlenmek istiyorlar!" dedi Aimé,otelcilik mesleği hakkında pek bilgim olmadığını ve yabancı dilbilmedikçe yükselinemeyeceğini anlamadığımı düşünmeden.

Yemeğe gelen yeni müşterinin M. de Charlus olduğunuAimé'nin kolaylıkla öğrenebileceğini, hatta Balbec'teki ilk tatilimsırasında Mme de Villeparisis'yi ziyarete gelmiş olan baronayemek salonunda kendisi hizmet etmiş olduğundan, onuhatırlayacağını düşünerek, adını söyledim. Oysa Aimé, CharlusBaronu'nu hatırlamadığı gibi, isminden de çok etkilendi. Ertesigün eşyaları arasında arayıp bulacağı bir mektubu banagetireceğini, mektubu belki benim kendisine açıklayabileceğimisöyledi. M. de Charlus, Balbec'teki ilk yıl, bana Bergotte'un birkitabını vermek istediğinde özellikle Aimé'yi çağırtmış olduğu vekendisiyle daha sonra, Paris'te, benim Saint-Loup ve metresiyleöğle yemeği yediğim, M. de Charlus'ün de casus gibi bizi izlemeküzere geldiği restoranda karşılaşmış olması gerektiği için, iyiceşaşırdım. Gerçi Aimé bu görevlerden ikisini de yerinegetirememişti; birincisinde uyuyordu, ikincisinde de servisyapmakla meşguldü. Yine de, M. de Charlus'ü tanımadığını iddiaettiğinde, samimiyetinden ciddi şekilde şüphe duydum. Herşeyden önce, Aimé, baronun hoşlanacağı türden bir insandı.Balbec Oteli'nin bütün kat sorumluları ve Guermantes Prensi'ninbirçok oda hizmetkârı gibi, Aimé de prensten daha eski bir soyamensuptu, dolayısıyla daha soyluydu. Özel bir salonistediğinizde, önce bu küçük salonda yalnız kaldığınızızannederdiniz. Ama az sonra, yandaki servis bölmesinde,


445

Aimé'nin tipik bir örnek teşkil ettiği, kızıl saçlı Etrüsklerihatırlatan türden, aşırı şampanyadan azıcık yıpranmış vekaçınılmaz olarak maden suyuna geçeceği günün yaklaştığınısezen, heykel gibi bir şefgarsonun varlığını fark ederdiniz. Buşefgarsonlardan, servis yapmanın dışında hizmetler de bekleyenbazı müşteriler vardı. Genç, kuruntulu ve telaşlı olan, dışarıdasevgilileri bekleyen komiler, huysuzluk ederlerdi. Bundan ötürüde Aimé, kendilerini ciddiyetsizlikle suçlardı. Haklıydı da. Kendisiciddiydi. Onun bir karısı, çocukları, onlar için beslediği umutlarıvardı. Bu yüzden de, kadın veya erkek, bir yabancı kendisine kuryaptığında, bütün gece orada kalması gerekse de, tekliflerinireddetmezdi. Çünkü iş, her şeyden önemliydi. M. de Charlus'ünhoşlanacağı türe o kadar uyuyordu ki, baronu tanımadığınıbelirttiğinde, yalan söylediği gibi bir kuşkuya kapıldım.Yanılmışım. Komi, barona Aimé'nin yatmış (ya da dışarı çıkmış)olduğunu ve ikinci seferinde de servis yaptığını haber verirken,yüzde yüz doğruyu söylemişti (ilk seferinde, komi, ertesi günAimé'den azar da işitmişti). Ne var ki hayalgücü, gerçekliğinötesinde varsayımlarda bulunur. Kominin kem küm etmesi de,herhalde mazeretlerinin doğruluğu konusunda M. de Charlus'tebirtakım şüpheler uyandırmış ve Aimé'nin aklından bilegeçmeyen bir kırgınlık yaratmıştı. Ayrıca, daha önce degördüğümüz gibi, Aimé'nin, yeni adresini bir şekilde öğrenmişolan M. de Charlus'ün arabasına gitmesine Saint-Loup engelolmuş ve böylece baron tekrar hayal kırıklığına uğramıştı. Bunufark etmeyen Aimé ise, benim Saint-Loup ve metresiyle öğleyemeği yediğim günün akşamı, Guermantes mührüylekapatılmış ve sağduyulu bir aptala hitap eden zeki bir adamın tektaraflı çılgınlığına örnek olarak burada bazı bölümleriniaktaracağım bir mektup aldığında, anlaşılır bir şaşkınlıkyaşamıştı. "Beyefendi, evime kabul edilmeye, benimle tanışmayaboş yere uğraşan birçok insanı hayrete düşürecek. çabalarıma


446

rağmen, sizin benden beklemediğiniz, ama benim, her ikimizinhaysiyetinin gerektirdiğini düşündüğüm bazı açıklamalarımı sizeşifahen sunma imkânını elde edemedim. Bu nedenle de, yüz yüzesöylenmesi daha kolay olacak birtakım şeyleri size yazılı olarakbildireceğim. İtiraf etmeliyim ki, sizi Balbec'te ilk gördüğümde,çehrenizi açıkça sevimsiz bulmuştum." Bunun ardından,Aimé'yle, M. de Charlus'ün çok sevdiği, ölü bir arkadaşı arasındaki–baronun ancak ikinci gün fark ettiği– benzerlik üzerineyorumlar geliyordu. "O zaman, mesleğinize hiç halel getirmeden,neşesiyle bana dertlerimi unutturan dostumun yaptığı gibi,benimle iskambil oynayabileceğinizi ve bu şekilde bana, onun ölüolmadığı yanılgısını yaşatabileceğinizi düşündüm bir an.Muhtemelen aklınızdan geçmiş olan ve yüce bir duygununanlaşılmasından çok bir hizmetkârın (kaldı ki hizmet etmektenkaçınan birisi bu sıfata bile layık değildir) düzeyiyle bağdaşansaçma sapan varsayımların niteliği ne olursa olsun, hiç şüpheyok ki, sizden bir kitap istettiğimde, benim kim ve nasıl biriolduğumu bilmeden, yatmış olduğunuz cevabını göndermekle,kendinize önemli bir kişi havası verdiğinizi zannettiniz; oysaçirkin bir davranışın, sizin tamamen yoksun olduğunuz cazibeyi,hangi koşullarda olursa olsun, artırabileceğini zannetmek, büyükbir hatadır. Ertesi sabah, bir tesadüf eseri sizinle konuşma fırsatıbulmamış olsam, konu orada kapanırdı. Ama talihsiz dostumlaaranızdaki benzerlik, öyle bir belirginlik kazandı ve ileri çıkıkçenenizin o dayanılmaz biçimini bile değiştirdi ki, merhumun,tekrar gönlümü kazanabilmeniz ve karşısına çıkan tek fırsatıkaçırmanızı engellemek için, o anda size kendi iyi yürekli ifadesiniödünç verdiğini anladım. Sonuçta, bütün bunların artık biranlamı kalmadığına ve sizi bu hayatta bir daha görme fırsatım daolmayacağına göre, bu olaya birtakım bayağı menfaat konularıkarıştırmak istemediğim halde, şunu belirteyim ki, merhumunricasına seve seve boyun eğmeye (çünkü ben, kutlular


447

topluluğuna ve onların, yaşayanların kaderine müdahale etmearzusuna inanırım) ve size de, kendi arabasına, kendihizmetkârlarına sahip olan, kendisini bir evlat gibi sevdiğim içingelirimin büyük bölümünü doğal olarak hasrettiğim buarkadaşıma davrandığım şekilde davranmaya hazırdım. Ama sizinkararınız başka oldu. Bana bir kitap getirmenizi rica ettiğimi sizeilettiğimde, dışarı çıkmanız gerektiğini bildiren bir cevapgönderdiniz. Son olarak da bu sabah, arabama gelmenizi ricaettiğimde, bu sözler günah sayılmazsa eğer, beni 'üçüncü kezinkâr ettiniz.' Balbec'te size vermeyi düşündüğüm ve bir an, herşeyi paylaştığımı zannettiğim birisine, bu kadar az şey vermekleyetinmekten ıstırap duyacağım yüklü bahşişleri bu zarfakoymadığım için beni mazur görünüz. Sizin tek yapabileceğiniz,restoranınızda dördüncü kez, boş yere ve bu sefer sabrımıtaşıracak olan bir girişimde bulunmamı önlemektir." (Burada M.de Charlus adresini, evde bulunacağı saatleri, vs. bildiriyordu.)"Elveda beyefendi. Kaybetmiş olduğum dostuma bu kadarbenzeyip de zekâdan tamamen yoksun olamayacağınızıdüşündüğüm için (aksi takdirde fizyonomi geçersiz bir bilimolurdu), bir gün bu olayı tekrar düşünecek olursanız, mutlaka biresef, bir pişmanlık duyacağınızdan eminim. Bana gelince, bütünsamimiyetimle söylüyorum, en ufak bir kırgınlıktaşımadığımdan emin olabilirsiniz. Birbirimizden, bu üçüncünafile girişim kadar kötü bir hatırayla ayrılmamış olmayı tercihederdim. Ancak bu hatıranın da unutulması uzun sürmeyecektir.Bizler de, Balbec'te arasıra mutlaka görmüş olacağınız bir an yollarıkesişen gemiler gibiyizdir; durmaları, her ikisi için de belki dahaiyi olacaktır; lakin, birinin değerlendirmesi farklı olur; az sonra,birbirlerini ufukta bile görmeyecekler ve karşılaşma silinipgidecektir; her şeye rağmen, bu kesin ayrılıktan önce, ikisi debirbirlerini selamlarlar; işte beyefendi, ben de burada aynı şeyiyapıp talihinizin açık olmasını diliyorum. Charlus Baronu."


448

Yazılanlardan hiçbir şey anlamayan ve kendisiyle alayedildiğinden kuşkulanan Aimé, mektubu sonuna kadarokumamıştı bile. Baronun kim olduğunu kendisineaçıkladığımda, hayallere dalar gibi oldu ve M. de Charlus'ünöngördüğü pişmanlığı yaşadı. Hatta arkadaşlarına arabalar hediyeeden bu adama mektup yazıp özür dilemediğini de iddia edemem.Ama M. de Charlus bu arada Morel'le tanışmıştı. Olsa olsa, Morel'leilişkileri belki de platonik olduğundan, baron arasıra, birgeceliğine, lobide kendisiyle karşılaştığımda şahit olduğumtürden bir ilişki peşinde koşuyor olabilirdi. Ama baronun birkaçyıl önce serbest olan, Aimé'ye seve seve sabitleyebileceği ve şefgarsonun gösterdiği, M. de Charlus adına utanç duyduğummektubu yazdırmış olan şiddetli duygusunu Morel'denbaşkasına yönlendirmesi artık imkânsızdı. Bu mektup, M. deCharlus'ün aşkının toplumdışı niteliği yüzünden, tutkuakıntılarının, sevdalıları, tıpkı tecrübeli bir yüzücünün farkınavarmadan kısa sürede karayı gözden kaybetmesi gibi hızlasürükleyen, görünmez ve şiddetli gücünün çarpıcı bir örneğiydi.Şüphesiz, sevdalı, arzularının, özlemlerinin, hayal kırıklıklarınınve tasarılarının birbirini izleyen icatlarıyla, tanımadığı bir kadınhakkında koca bir roman yazdığında, normal bir erkeğin aşkı da,pergelin epeyce açılmasına sebep olabilir. Yine de bu açı, genelolarak paylaşılmayan bir tutkunun niteliği ve M. de Charlus'leAimé'nin koşullarının farklılığı nedeniyle aşırı genişlemişti.

Albertine'le her gün çıkıyordum. Albertine tekrar resmebaşlamaya karar vermiş ve çalışmak üzere ilk seçtiği konu, artıkkimsenin gitmediği, pek az kişi tarafından bilinen, yerininöğrenilmesi zor, kendiliğinden keşfedilmesi imkânsız, ücralığınedeniyle gidilmesi zahmetli, Epreville istasyonundan yarımsaatten fazla uzaklıkta, Quetteholme köyünün son evleri deçoktan geride kaldıktan sonra varılan Saint-Jean-de-la-HaiseKilisesi olmuştu. Epreville'in adı konusunda, rahibin kitabıyla


449

Brichot'nun verdiği bilgiler birbirini tutmuyordu. Biri Epreville'ineski Sprevilla olduğunu ileri sürüyor, öteki etimolojik olarakAprivilla'yı gösteriyordu. İlk gidişimizde, Feterne'e aksi yönde,yani Grattevast yönünde küçük bir trene bindik. Ama en şiddetlisıcakların olduğu mevsimdi, öğle yemeğinden hemen sonra yolaçıkmak zaten çok zor olmuştu. Ben dışarıya bu kadar erkençıkmamayı tercih ederdim; gözü kamaştıran, kızgın hava,uyuşukluk veriyor, serin yerleri getiriyordu akla. Annemle benimodalarımız, aynı derecede ışık almadıklarından, kaplıcalardakibölmeler gibi, farklı ısılardaydılar. Annemin, Afrika'ya hasbeyazlıktaki, parlak güneşin çizdiği desenlerle dolu tuvalet odası,alçıyla sıvanmış dört duvara baktığı için, bir kuyunun dibinegömülmüş gibiydi; tam tepedeki dört köşe boşlukta ise, üst üstebinmiş, yumuşak dalgaları kayarak geçen gökyüzü, o ânınarzularına uygun olarak, (bir terasta yer alan ya da pencereye asılıbir aynada tersten görünen), mavi suyla dolu bir ayin havuzunuhatırlatıyordu. Bu kızgın sıcağa rağmen, saat birde kalkan treneyetişmek üzere yola çıkmıştık. Ama Albertine önce vagonda,sonra da uzun yürüyüş sırasında sıcaktan çok rahatsız olmuştu;ardından, güneşin ulaşmadığı o rutubetli çukurda kıpırtısızdurunca üşütmesinden korkuyordum. Ayrıca, Albertine'inparasızlık nedeniyle mahrum olduğu bir lüksten, hattakonfordan hoşlanacağını, daha Elstir'e yaptığımız ilk ziyaretlersırasında fark etmiş olduğumdan, her gün bir arabanın gelip bizialması için Balbec'li bir faytoncuyla anlaşmıştım. Gidişte, sıcağadaha az maruz kalmak için, Chantepie Ormanı'ndan geçerdik.Görünmeyen, kimileri denizde de yaşayan sayısız kuşun, yanıbaşımızdaki ağaçlarda karşılıklı cıvıldaşmaları, gözlerimizikapattığımız zaman hissettiğimiz huzuru yaşatırdı bize.Albertine'le yan yana, arabanın içine gömülmüş, onun kollarıylasarılmış halde, bu Okeanos kızlarını dinlerdim. Tesadüf eseri bumüzisyenlerden birini, bir yapraktan diğerinin arkasına geçerken


450

gördüğümde, onunla şarkıları arasında, görünürde hiçbir bağolmadığından, bu mütevazı, şaşkın, bakışsız, sıçrayan, küçücükbedeni, şarkıların kaynağı olarak göremezdim. Araba bizi kiliseyekadar götüremezdi. Quetteholme çıkışında arabayı durdurur,Albertine'le vedalaşırdım. Çünkü Albertine, başka yapılar ve kimitablolar gibi bu kiliseyle ilgili olarak da, "Onu sizinle birliktegörmek ne büyük bir zevk olurdu!" deyip beni korkutmuştu. Benbu zevki ona verebileceğimi sanmıyordum. Ben ancak güzelşeylerin karşısında yalnızken, ya da yalnızmış gibi yapıpsusarsam zevk alabiliyordum. Ne var ki, Albertine, benimsayemde sanatsal duyumlar yaşayabileceğini zannettiğinden,ama bu duyumların da bu şekilde iletilmeleri mümkünolmadığından, kendisiyle vedalaşıp, günün sonunda onu almayageleceğimi, bu arada da arabayla dönüp Mme Verdurin'i veyaCambremer'leri ziyaret etmem, hatta annemle Balbec'te (ama asladaha uzakta değil) bir saat geçirmem gerektiğini söylemeyi dahauygun buluyordum. En azından ilk günlerde öyle yaptım. Dahasonra, Albertine bir gün kapris yapıp, "Doğanın Saint-Jean-de-la-Haise'i bir tarafa, La Raspeliere'i öteki tarafa yerleştirmek gibi birterslik yapmış olması, insanın seçtiği yere bütün gün hapsolmasıne kötü," demiş, ben de ısmarladığım şapkayla tül gelir gelmez,Saint-Fargeau'dan (rahibin kitabına göre Sanctus Ferreolus)otomobil çağırtmak gibi bir hataya düşmüştüm. Hiçbir şeydenhaberi olmayan Albertine beni almaya geldiğinde, otelin önündemotorun gürültüsünü duyunca şaşırdı, otomobilin bizim içingeldiğini öğrenince de çok sevindi. Onu odama çıkardım.Sevincinden yerinde duramıyordu. "Verdurin'leri ziyarete migideceğiz?" - "Evet, ama madem otomobille gidiyoruz, bukıyafetle gitmeseniz daha iyi olur. Bakın, bu daha uygun bence."Saklamış olduğum şapkayla tülü çıkardım. "Benim mi bunlar?Ah! Ne kadar sevimlisiniz!" diye haykırarak boynuma atladı. Bizemerdivende rastlayan Aimé, Albertine'in şıklığıyla ve


451

otomobilimizle gurur duyarak (Balbec'te otomobile oldukça enderrastlanırdı) arkamızdan aşağıya indi. Yeni şapkasını göstermekisteyen Albertine, otomobilin üstünü açtırmamı rica edip, dahasonra, baş başa daha rahat olalım diye tekrar kapattırabileceğimizisöyledi. "Hadi," dedi Aimé, tanımadığı, yerinden kıpırdamamışolan şoföre, "duymadın mı, arabanın üstünü açmanı söylediler."Otel hayatında gözü açılmış ve ayrıca önemli bir mevki deedinmiş olan Aimé, Françoise'ı bir "hanımefendi" olarak görenfaytoncu kadar çekingen değildi; önceden tanışmamış olsa da, hiçgörmediği halktan kimselerle senli benli konuşur, bunun,Aimé'nin aristokrat horgörüsünden mi, halka özgü birkardeşlikten mi kaynaklandığı pek anlaşılmazdı. "Boş değilim,"diye cevap verdi, beni tanımayan şoför. "Mlle Simonet'yi almayageldim. Beyefendiyi götüremem." Aimé kahkahayı bastı. "İyi ya,koca aptal," dedi, derhal ikna olan şoföre, "bu da Mlle Simonetzaten, arabanın üstünü açmanı söyleyen beyefendi de patronun."Aimé, aslında Albertine'e özel bir yakınlık duymadığı halde,arkadaşımın üzerindeki kıyafetle benim adıma gurur duyduğuiçin, şoföre yavaşça dedi ki: "Böyle prensesleri her günotomobilinde gezdirmek istemez miydin, söylesene?" O ilk gün,Albertine'in resim yaptığı diğer günlerdeki gibi La Raspeliere'e tekbaşıma gidemedim; o da benimle birlikte gelmek istedi. Yoldabirkaç yerde durabileceğimizi düşünüyor, ama önce bambaşkayöndeki Saint-Jean-de-la-Haise'e gidip, ardından, ayrı bir gününhasredilmesini gerektiren bir gezinti yapmanın imkânsızolduğunu sanıyordu. Şoförden, aksine, Saint-Jean'a rahatlıklayirmi dakikada gidebileceğimizi, istersek orada saatlercekalabileceğimizi ya da çok daha uzağa gidebileceğimizi, çünküQuetteholme'dan La Raspeliere'e en fazla otuz beş dakikadavarabileceğimizi öğrendi. Otomobil harekete geçip de, en süratliatın yirmi adımda alacağı yolu tek hamlede katedince, biz de bunuanladık. Mesafe denilen şey, uzayın zamana oranından başka bir


452

şey değildir ve zamanla birlikte değişir. Bir yere gitmeninzorluğunu, bu zorluk azaldığı anda geçerliliğini kaybeden birmiller, kilometreler sistemiyle ifade ederiz. Sanat da bundanetkilenerek değişir, çünkü iki ayrı dünyaya aitmiş gibi görüneniki köy, boyutları değişen bir manzarada, birbirlerine komşuolurlar. Ne olursa olsun, aynı öğle sonrasında hem Saint-Jean'ahem de La Raspeliere'e gitmenin çok kolay olduğunu öğrenmek,Albertine'i, 2+2'nin 5 ettiği ve doğrunun, iki nokta arasındaki enkısa çizgi olmadığı bir evrenin var olabileceğini öğrenmekten çokdaha fazla şaşırttı. Douville ve Quetteholme, Saint-Mars-le-Vieuxve Saint-Mars-le-Vetu, Gourville ve Balbec-le-Vieux, Tourville veFeterne, o âna kadar, bir zamanlar Meseglise ve Guermantes'ınolduğu gibi, ayrı günlerin hücresine sımsıkı hapsolmuşken, birtek öğle sonrasında aynı gözler iki yeri birden göremezken, şimdi,çizmeleri yedi fersah yol alan dev tarafından serbestbırakılmışlardı; artık çay saatimizde, çanlarını, kulelerini, komşuormanın hızla geri çekilip açığa çıkardığı eski bahçeleriniçevremize topluyorlardı.

Altı uçurum olan La Corniche yolunun başına geldiğimizde,otomobil, bir bıçağın bilenmesini hatırlatan kesintisiz birgürültüyle, tek hamlede yukarı tırmandı; altımızda kalan deniz,giderek genişlemekteydi. Montsurvent'ın eski köy evleri,asmalarını, gül ağaçlarını sımsıkı göğüslerine bastırıp bize doğrukoşuştular; La Raspeliere'in köknarları, akşam rüzgârı çıktığındakapıldıkları telaşı gölgede bırakarak, bizden kaçmak için dört biryana dağılıverdiler; daha önce hiç görmediğim yeni bir hizmetkâr,bize kapıyı açmaya geldi, bu arada bahçıvanın oğlu, küçükyaşından beklenmeyen bir eğilim ve ilgi sergileyerek, motorayiyecekmiş gibi bakıyordu. Günlerden pazartesi olmadığı için,Mme Verdurin'i bulup bulamayacağımızı bilmiyorduk; ziyaretçikabul ettiği pazartesilerin dışında, Patroniçe'nin evine habersizgitmek pek akıllıca bir iş değildi. Şüphesiz, "prensip olarak" evinde


453

oturuyordu, ama Mme Swann'ın da kendi küçük kabilesinioluşturmaya ve evinden dışarı adım atmayarak (çoğu zamanmasrafını çıkartamasa da) müşteri çekmeye çalıştığı dönemlerde,ters bir anlam yükleyerek "prensip icabı" diye kullandığı bu ifade,"genel kural olarak" anlamına geliyordu, yani çok sayıda istisnayıiçinde barındırıyordu. Çünkü Mme Verdurin, dışarı çıkmayısevdiği gibi, ev sahibesi olarak görevlerini de iyice abartırdı; öğleyemeğine misafirleri olduğunda, kahve, likör ve sigaralariçildikten hemen sonra (sıcağın ve yemeğin yarattığı gevşemeyle,terasta, mineyi andıran denizin üzerinde Jersey'ye giden geminingeçişini yaprakların arasından seyretmek daha hoş olacağı halde),bir dizi gezintiden oluşan programın uygulanmasına geçilir, zorlaarabaya bindirilen misafirler, Douville çevresindeki sayısızmanzara seyir yerlerinden birine, istemeye istemeyegötürülürlerdi. Aslında, davetin bu ikinci bölümü de (yerindenkalkıp arabaya binmek için gerekli çabayı gösterdikten sonra), ilkbölümü kadar hoşuna giderdi konukların; zaten lezzetliyemeklerle, güzel şaraplar veya köpüklü elma şarabıyla ön hazırlıkyapılmış olduğundan, o diriltici esintiyle, gidilen yerlerinbüyüleyici güzelliğiyle, kolayca kendilerinden geçerlerdi. MmeVerdurin, bu yerleri yabancılara, adeta malikânesinin (birazuzaktaki) ekleri gibi gösterirdi; evine öğle yemeğine gelip deburaları gezmemek olmaz, tersine, Patroniçe'ye misafir olmadanbu yerler de görülemezdi. Mme Verdurin'in, tıpkı Morel'in ve birzamanlar Dechambre'ın müzisyenliği üzerinde yaptığı gibi,gezintiler üzerinde de tekelci bir hak iddia etmesi, manzaralarıküçük kabilenin bir parçası olmaya zorlaması, aslında göründüğükadar abes bir şey değildi. Patroniçe, kendince Cambremer'lerin LaRaspeliere'in döşenişinde ve bahçenin düzenlenişindesergiledikleri zevksizlikle olduğu kadar, çevrede yaptıkları ya dadüzenledikleri gezintilerde ortaya koydukları hayalgücüyoksunluğuyla da alay ederdi. Nasıl ki, ona sorulursa, La


454

Raspeliere, ancak küçük kabilenin barınağı olduğundan berigerçek benliğine kavuşmuşsa, aynı şekilde, sürekli olarak üstüaçık arabalarında, demiryolu ve deniz kıyısı boyunca çevredeki tekçirkin yolu izleyen Cambremer'ler, onun iddiasına göre, ezeldenberi o yörede oturdukları halde, bölgeyi tanımıyorlardı. Bu iddiadabir doğruluk payı vardı. Cambremer'ler, alışkanlık yüzünden,hayalgüçlerinin kıtlığından ve çok yakında olduğu için bıktırıcıgibi gelen bir bölgeye karşı ilgisizlikten, evden çıktıklarında daimaaynı yollardan, aynı yerlere giderlerdi. Verdurin'lerin kenditopraklarını kendilerine öğretme iddiasına çok gülüyorlardıelbette. Ama mecbur kalsalar, kendileri, hatta arabacıları bile, biziM. Verdurin'in götürdüğü, biraz gizli, harikulade yerleregötüremezlerdi; M. Verdurin kâh özel, ama terk edilmiş,başkalarının girmeyi göze alamayacağı bir mülkün parmaklığındabir geçit açar, kâh arabanın geçemeyeceği bir yolda ilerlemek üzerebizleri arabadan indirir, ama sonunda mutlaka enfes güzelliktekibir manzarayla mükâfatlandırırdı. La Raspeliere'in bahçesinin de,aslında, etrafta kilometreler katederek yapılabilecek bütüngezintilerin bir özeti sayılabileceğini söylemek gerekir. Her şeydenönce, bir tarafı vadiye, öteki tarafı denize bakan hâkim konumu,buna imkân tanıyordu; ayrıca, tek taraftan, örneğin deniztarafından bakıldığında bile, ağaçların arasında bırakılan boşluklarsayesinde, bir yerden ufkun bir bölümü, diğerinden bir başkasıgörülürdü. Bu seyir noktalarının her birinde bir bank vardı; kâhBalbec'i, kâh Parville'i, kâh Douville'i gören banka oturulurdu. Tekbir yönde bile, kimileri uçurumun hemen kenarında, kimileribiraz daha geride olmak üzere, çeşitli banklar yerleştirilmişti.Gerideki banklara oturduğunuzda, hemen önünüzdeki yeşilliğinardında, ufuk, azami genişlikteymiş gibi görünürdü, ama küçükpatikayı izleyip bir sonraki banka gittiğinizde, ufuk daha dagenişler, körfezin tamamı ayaklarınızın altında uzanırdı. Buradadurulduğunda, dalgaların sesi açık seçik duyulur, aksine,


455

bahçenin daha içlerinde, dalgalar yine görünmekle birlikte, sesleriduyulmazdı. La Raspeliere'deki bu dinlenme noktalarına, evsahipleri "manzara" adını verirlerdi. Gerçekten de, çevredekiyerleşimlerin, kumsalların ve ormanların, mesafe nedeniyleufacık görünen en güzel "manzaraları", tıpkı Hadrianus'un, çeşitliülkelerin en ünlü anıtlarının minyatürlerini villasında bir arayagetirdiği gibi, şatonun etrafına toplanmıştı. "Manzarası"kelimesinden önce gelen ad, çoğunlukla, aynı sahildeki değil,körfezin karşı kıyısındaki bir yerin adıydı ve panoramanıngenişliğine rağmen, belirgin bir biçimde görülürdü. M.Verdurin'in kitaplığından bir kitap alınıp bir saatliğine, "Balbecmanzarası"na, okumaya gidilir, hava açıksa, "Rivebellemanzarası"na, likör içmeye gidilirdi, ancak, fazla rüzgârolmamasına dikkat edilirdi, çünkü her iki taraftaki ağaçlararağmen, o noktada hava hep serin olurdu. Mme Verdurin'indüzenlediği öğle sonrası araba gezintilerine dönecek olursak,Patroniçe, gezinti sonrasında eve geldiğinde, "Kısa süreliğinecivarda" olan bir sosyete mensubunun kartvizitini bulduğutakdirde, bu ziyaretçiyi kaçırdığı için çok memnun olmuş gibiyapar, aslında üzülür ve M. Verdurin'i, (henüz sadece "evi"görmeye veya Paris'teki sanat ağırlıklı, ünlü salonuna gitmeyedeğmeyecek bir kadınla bir tek gün tanışmaya gelindiği halde)sosyete mensubunu ertesi çarşamba akşam yemeğine davetetmekle görevlendirirdi. Turistler çoğu kez ya daha önce dönmekzorunda oldukları veya yemek dönüşü gecikmekten korktuklarıiçin de, Mme Verdurin pazartesileri çay saatinde daima evdebulunmaya karar vermişti. Bu çay davetleri pek kalabalık olmazdı;Paris'te, Guermantes Prensesi'nin, Mme de Galliffet'nin, Mmed'Arpajon'un evlerinde, daha seçkin çaylara katıldığım olmuştu.Ama burası Paris değildi ve ortamın büyüsü, benim gözümdesadece toplantının hoşluğunu artırmakla kalmıyor, ziyaretçilerinniteliğini de etkiliyordu. Paris'te karşılaşmaktan hiçbir zevk


456

almadığım bir sosyete mensubuyla, Feterne'den veya ChantepieOrrnanı'ndan geçerek, uzaklardan geldiği La Raspeliere'dekarşılaşmanın farklı bir niteliği, bir önemi vardı, hoş bir olaydı.Bazen bu kişi gayet iyi tanıdığım ve Swann'larda karşılaşmak içinparmağımı bile kıpırdatmayacağım biri olurdu. Ama aynı kişininadı bu falezde kulağa farklı gelir, bir tiyatroda sık sık işittiğimiz biroyuncunun ismini, olağandışı bir gala temsilinin afişinde basılıhalde gördüğümüzde, beklenmedik bağlamı nedeniyle birdenününün artması gibi, farklı bir renge bürünürdü. Sayfiyede daharahat davranıldığı için, sosyete mensubu, çoğu kez yanındakaldığı dostlarını da beraberinde getirmekten çekinmez, MmeVerdurin'e alçak sesle, evlerinde kaldığından, mecburen onları dagetirdiğini açıklardı; buna karşılık dostlarına da, tekdüze birsayfiye hayatında bu eğlenceyi, entelektüel bir ortama gidipharika bir malikâneyi ziyaret ederek mükemmel bir ikindikahvaltısı yapmayı, adeta bir nezaket olarak sunardı. Böylece çoksayıda yarı-seçkin insandan müteşekkil bir topluluk oluşuverirdi;nasıl ki sayfiyede acıklı görünecek, iki üç ağaçlı küçücük birbahçe, Gabriel Caddesi'nde veya Monceau Sokağı'nda sadecemültimilyonerlerin harcı olup olağanüstü bir büyü kazanırsa,Paris'te bir gece davetinde arka plana itilecek soylular da, pazartesiöğleden sonraları, La Raspeliere'de bambaşka bir ihtişamkazanırdı. Kırmızı nakışlı bir örtünün serili olduğu masaya, kapıve pencere üstlerindeki tek renkli tabloların altına otururoturmaz, kendilerine Normandiya kurabiyeleri, Normandiyamilföyleri, içleri mercan incilerini andıran kirazlarla doldurulmuş,gemi biçiminde turtalar, "diplomat" pastaları ikram edilir vedavetliler, pencerelerin açıldığı, kaçınılmaz biçimde hep bir aradagörüldükleri derin maviliğin yakınlığıyla, derhal bir değişimeuğrar, kendilerini daha değerli bir şeye dönüştüren köklü birbaşkalaşım geçirirlerdi. Hatta daha bu davetlileri görmeden bile,pazartesi günleri Mme Verdurin'e gidildiğinde, Paris'te, görkemli


457

bir konağın önündeki şık arabalara alışkanlıkla, isteksizce şöylebir bakan kişiler, La Raspeliere'in önünde, ulu köknarların altında,iki üç kırık dökük yük arabası gördüklerinde, kalp atışlarınınhızlandığını hissederlerdi. Şüphesiz bunun nedeni, kır ortamınınfarklılığı ve sosyete izlenimlerinin, bu çerçeve değişikliğisayesinde bir tazelik kazanmasıydı. Ayrıca, Mme Verdurin'i ziyaretetmek için kiralanmış kırık dökük araba, güzel bir gezintiyi vegünlüğüne "onca" para istemiş olan arabacıyla varılan, pahalıyapatlamış bir anlaşmayı akla getirirdi. Ama henüz seçilemeyendavetlilere ilişkin biraz heyecanlı merak, herkesin kendi kendine,"Kimler var acaba?" sorusunu sormasından da kaynaklanırdı; bu,bir haftalığına Cambremer'lere veya bir başkasına kiminmisafirliğe gelmiş olabileceği bilinmediğinden, cevabı zor bir soruolduğu gibi, uzun zamandır görmediğimiz biriyle karşılaşmanınveya tanışmadığımız birine takdim edilmenin, Paris'teki gibi sıkıcıbir durum olmaktan çıkıp, postanın gelişinin bile bir hoşluk arzettiği bir inzivanın boşluğunu hazla dolduran bir şey halinegeldiği, o yalnız kır hayatında, sormaktan daima hoşlandığımızbir soruydu da. Bizim otomobille La Raspeliere'e gittiğimiz gün,bir pazartesi olmadığına göre, M. ve Mme Verdurin, hem erkekleri,hem de kadınları kemiren ve sevdiklerinden uzakta bir yerehapsedilmiş, yalnızlık tedavisi gören hastaya kendini penceredenatma isteği veren insan görme ihtiyacına kapılmış olsalar gerekti.Çünkü eskisinden daha ayağına çabuk ve hızla gerekli terimleriöğrenmiş olan yeni hizmetkâr, bize "Hanımefendi dışarıçıkmadılarsa 'Douville manzarasında'dırlar," cevabını vererek,"gidip bakacağını" söyledikten sonra, hemen geri geldi ve MmeVerdurin'in bizi kabul edeceğini haber verdi. Kendisini saçlarıbiraz dağınık bir halde bulduk, çünkü bahçeden dönüyordu,kümese ve bostana da uğramıştı: Tavuskuşlarını, tavuklarınıbeslemeye, yumurta toplamaya, sofranın üzerinde, bahçeyolunun minyatürü şeklinde düzenleyeceği ve sofrayı yararlı ve


458

lezzetli gıdalar dışında şeylerin de bulunduğu bir yer halinegetirecek olan "sofra yolluğu"nu hazırlamak üzere, meyve veçiçek toplamaya gitmişti; çünkü La Raspeliere'de, masanınüzerinde, armutlar, çırpılmış yumurtalar gibi bahçe nimetlerininetrafında, uzun engerekotu, karanfil, gül ve sarı papatya dallarıyükselir, çiçekli işaret direklerine benzeyen bu sapların arasından,camekânlı pencerede, açık denizde seyreden gemiler görülürdü.Gelen konukları ağırlamak üzere çiçek yerleştirmeye ara veren M.ve Mme Verdurin'in, bu ziyaretçilerin Albertine'le benden başkasıolmadığını görünce sergiledikleri şaşkınlıktan anladım ki,gayretkeş, ama henüz adımı bilmeyen yeni hizmetkâr, ismimiyanlış söylemiş ve Mme Verdurin de, kim olursa olsun, birilerinigörmeye ihtiyaç duyduğundan, tanımadığı halde, konukları içerialmasını söylemişti. Yeni hizmetkâr da, evdeki rolümüzüanlayabilmek için kapıdan bu sahneyi seyrediyordu. Sonra iriadımlarla koşarak uzaklaştı, çünkü daha bir gün önce işealınmıştı. Albertine, şapkasıyla tülünü Verdurin'lere iyicegösterdikten sonra, yapmak istediğimiz şey için pek fazlazamanımız olmadığını hatırlatmak üzere bana göz ucuyla şöylebir baktı. Mme Verdurin çay saatini beklememizi istiyordu, amabiz teklifini reddettik; birdenbire, Albertine'le yapacağımızgezintinin bana vaat ettiği hazları sıfıra indirecek bir tasarı atıldıortaya; bizden ayrılmak ya da belki yeni bir eğlenceyi kaçırmakistemeyen Patroniçe, dönüşte bizimle birlikte gelmeyiarzuluyordu. Kendisinden gelen bu tür tekliflerin hoşkarşılanmamasına uzun zamandan beri alışık olduğu vemuhtemelen bizim de bu teklifi hoş karşılayacağımızdan eminolmadığı için, çekingenliğini aşırı bir güvenle kapatmayaçalışarak, adeta cevabımızda şüpheye yer olabileceği aklından bilegeçmemişçesine, bize herhangi bir soru yöneltmeyip, kocasına,sanki Albertine'le bana bir lütufta bulunuyormuş gibi, "Onlarıben geri götüreceğim," dedi. Aynı anda da, dudaklarına, kendine


459

ait olmayan bir tebessüm yerleşti; aynı tebessümü daha önce bazıinsanlarda, Bergotte'a bilmiş bir tavırla, "Kitabınızı aldım, biliyormusunuz?" derken görmüştüm; insanların ihtiyaçduyduklarında –trenleri, nakliye araçlarını kullandığımız gibi–kullandıkları, kolektif, evrensel gülümsemelerden biriydi; sadeceSwann ve M. de Charlus gibi, çok incelikli birkaç kişinindudaklarında, bu tebessümü asla görmedim. O andan itibaren,ziyaretimiz bana zehir oldu. Anlamamış gibi yaptım. Az sonra, M.Verdurin'in de eğlenceye katılacağı anlaşıldı. "Ama M. Verduriniçin çok uzun bir yolculuk olur," dedim. "Yok canım," dedi MmeVerdurin, alçakgönüllü, neşeli bir tavırla, "bir zamanlar hepgeçtiği yollardan şimdi gençlerle geçmenin kendisini çokmemnun edeceğini söyledi; gerekirse şoförün yanına oturur,korkmaz, sonra da ikimiz, örnek bir karı-koca olarak, uslu uslutrenle döneriz. Bakın, ne kadar mutlu görünüyor." Gençlerinyanında onlardan da genç olan, torunlarını güldürmek içinneşeyle resimler karalayan, saf, yaşlı bir ünlü ressamdan söz edergibiydi. Albertine' in, görünüşe bakılırsa, üzüntümüpaylaşmaması, Verdurin'lerle birlikte her yeri dolaşmayı eğlencelibulması, benim kederimi iyice artırıyordu. Oysa benimAlbertine'le yaşamaya hazırlandığım zevk o kadar zorunluydu ki,bu zevki Patroniçe'nin berbat etmesine izin vermek istemedim;Mme Verdurin'in sinir bozucu tehditlerinin affedilir kıldığı, amaAlbertine'in, ne yazık ki tersini söylediği yalanlar uydurdum."Ama bizim bir ziyarette bulunmamız gerekiyor," dedim. "Neziyareti?" diye sordu Albertine. "Sonra anlatırım, ama mutlakagitmemiz lazım." - "Canım, biz de bekleriz öyleyse," dedi MmeVerdurin, her şeye boyun eğmeye kararlıydı. Son dakikada, bukadar arzuladığım bir mutluluğun elimden alınmasının sıkıntısı,terbiyesizlik etme cesaretini verdi bana. Teklifi kesin olarakreddedip, Mme Verdurin'in kulağına mazeret olarak, Albertine'inbir derdi konusunda bana akıl danışmak istediğini, bu yüzden de


460

mutlaka onunla baş başa kalmam gerektiğini fısıldadım.Patroniçe kızgın bir havaya büründü, "Pekâlâ, gelmiyoruz," dedi,öfkeden titreyen bir sesle. O kadar kızgındı ki, aşağıdan almakistedim: "Ama isterseniz..." - "Hayır," dedi, daha da öfkelenerek,"hayır dedim mi, hayırdır." Patroniçe'nin bana küstüğünüsanıyordum, ama kapıda bize seslenip ertesi günkü çarşambatoplantısına devamsızlık etmememizi tembihleyerek, gece vaktitehlikeli olan otomobille değil, trenle, küçük grupla birliktegelmemizi söyledi; otomobil harekete geçtikten sonra da, bizimiçin paketlettiği turta ve sable kurabiyelerini hizmetkâr bagajakoymayı unuttuğu için, bahçe yokuşunda bizi durdurdu. Dönüşyolunda, çiçekli küçük evler, bir süre koşarcasına bize eşlik etti.Her yerin görüntüsü bize çok değişmiş gibi geliyordu, çünküyerlerle ilgili kafamızda oluşturduğumuz görüntülerde, uzaykavramı en büyük rolü oynamaz katiyen. Zamanın, uzaya göreyerleri birbirinden daha fazla ayırdığını söylemiştik. Bu etkiyiyaratan tek unsur, zaman değildir. Daima tek başlarınagördüğümüz kimi yerler, hayatımızın farklı bir döneminde,askerde, çocuklukta tanıştığımız ve hiçbir şeylebağdaştırmadığımız insanlar gibi, bize diğer yerlerle ortak birölçütleri yokmuş, neredeyse dünyanın dışındaymış gibi gelirler.Balbec'teki ilk tatilimde, Mme de Villeparisis'nin, deniz veormandan başka bir yer görülmediği için bizi götürmektenhoşlandığı bir tepe vardı, adı Beaumont'du. Oraya gitmek içinseçtiği, yaşlı ağaçları nedeniyle en güzel bulduğu yol, hep yokuşyukarı tırmandığından, araba mecburen ağır ağır ilerler,varmamız çok uzun sürerdi. Tepeye vardığımızda, arabadan inipbiraz dolaşır, sonra tekrar binip aynı yoldan geri döner, bütün busüre boyunca da ne bir köye, ne de bir şatoya rastlardık.Beaumont'un çok garip, çok uzak ve çok yüksek bir yer olduğunubiliyordum, başka bir yere gitmek için Beaumont yolunu hiçkullanmadığımdan, hangi yönde bulunduğu konusunda hiçbir


461

fikrim yoktu; zaten arabayla gidilmesi de çok uzun sürüyordu.Şüphesiz Balbec'le aynı ilin sınırları içindeydi, ama benimgözümde, başka bir düzlemde yer alıyordu, özel bir ayrıcalığa, birdokunulmazlığa sahipti. Ne var ki otomobil, hiçbir muammayasaygı göstermez: Evleri henüz gözümün önünden gitmemiş olanIncarville'i geçip kestirmeden Parville'e (Paterni villa) gidenyoldan aşağı inerken, bulunduğumuz platformdan denizingöründüğünü fark edince, o yerin adını sordum şoföre; daha ocevap vermeden, Beaumont'u tanıdım; demek ki mahalli treneher bindiğimde, farkına varmadan Beaumont'un yanındangeçiyordum, çünkü Parville'e iki dakikalık mesafedeydi. Sankibirlikte askerlik yaptığım, bana çok özel bir insan gibi gelen, soylubir aileden olamayacak kadar iyi niyetli ve sade, sadece bir soyluolamayacak kadar da uzak ve esrarengiz olan bir subayın, akşamyemeği davetlerinde karşılaştığım filanca kişilerin kayınbiraderiya da kuzeni olduğunu öğrenmişim gibi, Beaumont da apayrıolduğunu zannettiğim yerlere birden bağlanıp esrarını kaybettive bölgedeki yerini aldı; kendileriyle bir romanın kapalıatmosferinin dışında karşılaşsam, Madame Bovary'yleSanseverina Düşesi'ni de başka insanlara benzer bulabileceğimidüşündüm korkuyla. Büyülü tren yolculuklarınadüşkünlüğümün, Albertine'in, bir hastayı bile istediği yeregötüren ve –benim o âna kadar algıladığım gibi– bir yerinkonumunu, sabit bir güzelliğin kendine has belirtisi, ikameedilmesi imkânsız özü olarak görmeyi engelleyen otomobilkarşısındaki hayranlığını paylaşmama mani olması gerektiğidüşünülebilir. Hiç şüphe yok ki, otomobil, gidilen yerinkonumunu, bir zamanlar Paris'ten Balbec'e gelirken trenin yaptığıgibi, gündelik hayatın sıradan işlerinden muaf bir hedef, yolaçıkarken neredeyse bir ideal, içinde kimsenin yaşamadığı, sadecekentin adını taşıyan o büyük malikâneye, yani istasyona varıştada, idealliğini koruyarak, nihayet cisimleşmesinin yanısıra


462

ulaşılabilirliğini de vaat eden bir amaç haline getirmiyordu. Hayır,otomobil bizi bu şekilde, adeta büyü marifetiyle, başlangıçta,isminin özetlediği bir bütün halinde ve tiyatro salonundaki birseyircinin hayalleriyle gördüğümüz bir kente götürmüyordu.Bizi kulise, sokaklara sokuyor, birilerine yol sormak içinduruyordu. Ama bu kadar teklifsiz bir ilerleyişi telafi etmek üzere,otomobil yolculuğunda da, yoldan tam emin olamayan şoföründeneme yanılmaları ve geri dönüşleri; yaklaşmakta olduğumuz,asırlık ağaçlarının yaprakları altına nafile büzüşmeye çalışanşatoya bir tepe, bir kilise ve denizle saklambaç oynatan perspektifoyunları; kaçmak için dört bir yana koşuşan, büyülenmiş birkentin etrafında otomobilin çizdiği, giderek daralan çemberler venihayet, bir vadinin dibinde kıpırtısız yatan kentin üzerinedümdüz, dimdik dalışı vardır; öyle ki otomobil, bu konumu, buyegâne noktayı, ekspres trenlerin kattığı esrardan yoksun kılmışgibi görünse de, buna karşılık, onu bir pusulayla kendimizsaptıyormuşuz, keşfediyormuşuz izlenimini yaşatır bize,yeryüzünün o güzel ölçülerini, gerçek geometrisini daha sevgidolu bir kâşif ruhuyla, daha kesin bir biçimde hissetmemizeyardımcı olur.

Ne yazık ki, o sırada bilmediğim ve aradan iki yıldan fazla birzaman geçtikten sonra öğrendiğim bir şey vardı: Şoförünmüşterilerinden biri de M. de Charlus'tü ve şoföre parasınıödemekle yükümlü olup (şoförle anlaşarak kilometre sayısınıüçle, beşle çarpmak suretiyle) paranın bir bölümünü cebineindiren Morel, (başkalarının yanında tanımıyormuş gibi yapsada), kendisiyle sıkı bir dostluk kurmuştu ve uzak yerlere gidipgelmek için onun arabasını kullanıyordu. Bu durumu veVerdurin'lerin kısa bir süre sonra bu şoföre duymayabaşlayacakları güvenin, kendileri bilmese de bundankaynaklandığını bilseydim, ertesi yıl Paris'te yaşayacağım birçokkederin, Albertine'e ilişkin birçok derdin önü alınmış olurdu, ama


463

böyle bir şey hayalimden bile geçmiyordu. M. de Charlus'leMorel'in birlikte yaptığı otomobil gezintileri, kendi başlarına benidoğrudan ilgilendirmiyordu. Zaten bu gezintiler, çoğunlukla, M.de Charlus'ün yoksul ve yaşlı bir hizmetkâr, hesabı ödemeklegörevli Morel'in de fazlasıyla iyi kalpli bir asilzade zannedildiği birsahil lokantasındaki öğle veya akşam yemekleriyle sınırlıydı. Buyemeklerden, diğerleri hakkında da fikir verebilecek olan birinianlatayım. Saint-Mars-le-Vetu'de, dar ve uzun birrestorandaydılar. M. de Charlus, Morel'e, "Şunu kaldırsalar olmazmı?" diye sordu, doğrudan garsonlarla konuşmamak için onuaracı gibi kullanarak. "Şu" dediği, iyi niyetli bir şef garsonunsofrayı süslemek amacıyla yerleştirdiği üç solmuş güldü. "Olur..."dedi Morel tedirginlikle. "Gül sevmez misiniz?" - "Deminki ricam,aksine, gül sevdiğimi kanıtlardı olsa olsa, çünkü burada gül yok."(Morel şaşırdı.) "Ama aslında gülü pek fazla sevmem. Ben isimlerekarşı oldukça duyarlıyımdır; güzel denebilecek bir gülgördüğünüzde ise, isminin Rothschild Baronesi veya Mareşal Nielolduğunu öğrenir, donup kalırsınız. Siz isimlerden hoşlanırmısınız? Konser parçalarınız için güzel başlıklar buldunuz mu?" -"Birinin adı Hüzünlü Şiir." - "Korkunç!" diye cevap verdi M. deCharlus, tokat gibi şaklayan, tiz bir sesle. "Ama ben şampanyaistemiştim," dedi, iki müşterinin önüne köpüklü şarapla dolubirer kadeh bırakıp siparişi yerine getirdiğini zanneden şefgarsona. "Ama beyefendi... " - "En kötü şampanyayla bile ilgisiolmayan şu iğrenç şeyi kaldırın. Cup denilen kusturucu ilaç bu,genellikle sirke ve madensuyu karışımının içine üç tane çürükçilek atılarak yapılır... Evet," diye devam etti, tekrar Morel'edönerek, "başlık denen şeyin ne olduğunu bilmiyor gibisiniz.Hatta en iyi çaldığınız parçanın yorumunda bile, meseleninruhötesi yanını algılamıyor gibisiniz." - "Ne dediniz?" diye sordu,baronun söylediklerinden hiçbir şey anlamayan ve yararlı birbilgiden, mesela bir öğle yemeği davetinden mahrum olmaktan


464

korkan Morel. M. de Charlus, bu "Ne dediniz?" cümlesine sorumuamelesi yapmayınca, cevap alamayan Morel konuyu değiştiriptenselliğe geçmenin uygun olacağını düşündü. "Bakın, şu sizinsevmediğiniz çiçekleri satan sarışın kız var ya, onun da mutlakabir kızla ilişkisi vardır. Dipteki masada oturan yaşlı kadın da öyle."- "Peki sen bütün bunları nereden biliyorsun?" diye sordu M. deCharlus, Morel'in sezgisine hayran olarak. "Ben onları saniyesindeanlarım. İkimiz bir kalabalığın ortasında dolaşalım, görürsünüz,hiç yanılmam." O esnada, erkek güzelliğinin içinde bir kız edasıtaşıyan Morel'e bakan biri, ona kimi kadınları işaret ettiği kadar,kendisini de bu kadınlara işaret eden karanlık sezgiyi anlardı.Morel, Jupien'in yerini almak niyetindeydi, yelekçinin barondansağladığını zannettiği gelirleri aylığına eklemek gibi belli belirsizbir isteği vardı. "Jigoloları daha da iyi tanırım, sizin herhangi birhataya düşmenize izin vermem. Yakında Balbec fuarı başlayacak,orada neler buluruz neler. Hele Paris'te, görürsünüz nasıleğleneceğinizi." Ama soyaçekimle edindiği hizmetkâr ihtiyatlılığı,başladığı cümleyi farklı bitirmesine sebep oldu. Dolayısıyla M. deCharlus de, onun hâlâ genç kızlardan söz ettiğini sandı. Morel,baronun şehvet duygularını harekete geçirmek için, (aslındadaha ahlâksızca bir yol olduğu halde) kendince başına işaçmayacak bir yöntem kullanarak, "Biliyor musunuz," dedi,"benim en büyük hayalim, tertemiz bir genç kız bulup onukendime âşık etmek, sonra da bekâretini bozmak." M. de Charlus,Morel'in kulağını sevecenlikle çimdiklemekten kendini alamadı,ama safça ekledi: "Ne işine yarayacak bu senin? Kızın bekâretinibozarsan, evlenmek zorunda kalırsın." - "Evlenmek mi?" diyehaykırdı Morel, baronun sarhoş olduğunu sezinleyerek, ya daaslında sandığından daha erdemli bir adam olan muhatabınınnasıl biri olduğunu düşünmeyerek. "Evlenmek mi? Daha neler!Evleneceğime söz veririm tabii, ama işlem tamamlanınca,akşamına bırakıveririm kızı." M. de Charlus'ün, bir varsayım


465

kendisine geçici bir tensel haz sağlıyorsa, desteklemek, birkaçdakika sonra, haz sona erdiğinde de, bütün desteğini geri çekmekgibi bir âdeti vardı. "Gerçekten yapar mısın böyle bir şeyi?" dediMorel'e gülerek ve iyice yaklaşıp sıkıştırarak. "Hem de nasıl!" dediMorel, baronun hoşlandığını görüp gerçekten arzuladığı bu olayısamimiyetle açıklamaya devam ederek. "Tehlikeli bir şey," dedi M.de Charlus. "Önceden bavullarımı hazırlar, adres filan bırakmadançeker giderim." - "Peki ya ben?" diye sordu M. de Charlus. "Sizi deyanımda götürürüm tabii ki," dedi Morel aceleyle; umurunda bileolmayan baronun ne olacağını düşünmemişti. "Biliyormusunuz, bu iş için çok uygun bir kızcağız var, sayın dükünkonağında dükkânı olan bir terzi kız." - "Jupien'in kızı!" diyehaykırdı baron, içki servisi yapan garson geldiği esnada. "Yo,asla!" diye ekledi, belki bir üçüncü kişinin varlığı kendisinitasarısından soğuttuğu için, belki de, en kutsal şeylerikirletmekten hoşlandığı o şeytanca ayinlerde bile, dostlukduyguları beslediği kişileri söz konusu etmeye yanaşamadığı için."Jupien iyi bir insandır, kız da çok sevimlidir, onları üzmek feci birşey olurdu." Morel fazla ileri gittiğini hissedip sustu, ama boşluğadikilen gözleri, bir gün yanında kendisine "aziz sanatçı" dememiistediği ve bir yelek siparişi verdiği genç kızı görmeye devamediyordu. Çok çalışkan olan kız, tatile gitmemişti, ama sonradanöğrendim ki, kemancı Balbec civarında olduğu sıralar, onun,Morel'i benim yanımda görüp bir "beyefendi" zannettiğindensoylulaşmış olan, yakışıklı çehresini düşünüyormuş durmadan.

"Chopin'in piyano çalışını hiç duymadım," dedi baron, "oysadinleyebilirdim" kendisini, Stamati'den ders alıyordum, ama obenim, Chimay Teyzemin evinde Noktürnler'in bestecisinidinlememi yasaklamıştı." - "Ne büyük aptallık etmiş!" diyehaykırdı Morel. "Aksine," diye tersledi M. de Charlus, tiz bir sesle."Ne kadar zeki bir insan olduğunu kanıtladı. Benim güçlü birkişiliğim olduğunu ve Chopin'in etkisi altında kalacağımı


466

anlamıştı. Zaten her şey gibi müziği de çok genç yaştabıraktığımdan, bir önemi de yok. Ayrıca insan biraz da tahminedebiliyor," diye ekledi, burundan gelen, ağır, gevşek bir tonda,"duymuş olan birileri hep çıkıyor, onlar bir fikir veriyor. Herneyse, Chopin, sizin ihmal ettiğiniz ruhötesi meselesine dönmekiçin bir bahaneydi sadece."

Dikkat edileceği gibi, M. de Charlus'ün anlatımı, alışılmadıkbayağılıkta, kısa bir aradan sonra, her zamanki yapmacıklığına vetumturaklılığına kavuşmuştu. Sebebi, Morel'in iğfal ettiği birgenç kızı hiç vicdan azabı duymadan yüzüstü bırakabileceğidüşüncesinin, barona ani ve eksiksiz bir haz yaşatmış olmasıydı.Ardından, nefsi bir süreliğine yatışmış ve birkaç dakikalığına M.de Charlus'ün yerine geçmiş olan (ve gerçekten ruh ötesinitelikteki) sadist kaçıp gitmiş, sözü, sanatsal incelikle,duyarlılıkla, iyilikle dolup taşan gerçek M. de Charlus'e bırakmıştı."Geçen gün, XV. Dörtlü'nün piyano düzenlemesini çaldınız,kendi içinde abes bir şey zaten, çünkü hiçbir beste, piyanoya bukadar uygunsuz değildir. Yüce Sağır'ın fazla gergin tellerindenkulakları rahatsız olan kişiler için yapılmış bir düzenlemedir. Oysailahi olan, tam da bu hırçın denebilecek mistisizmdir. Ne olursaolsun, siz bütün tempoları değiştirerek çok kötü çaldınız. Buparçayı, adeta besteliyormuş gibi çalmak gerekir: Anlık birsağırlığa ve namevcut bir dehaya maruz kalan genç Morel, bir ankıpırtısız durur; sonra, kutsal coşkunluğa kapılarak çalar, ilkölçüleri besteler; ardından, bu girişin gerektirdiği çabadan ötürübitkin düşüp çöker, Mme Verdurin'e kendini beğendirmek içingüzel perçemini öne düşürür, böylece, kehaneti nesnelleştirmekiçin kullandığı olağanüstü zekâ miktarını tekrar oluşturacakzamanı da kazanmış olur; sonra da, tekrar güç toplamış olarak,yeni ve çok yüce bir ilhamla, Berlinli virtüozun" (M. de Charlus'ünMendelssohn'u kast ettiğini sanıyoruz) "bıkmadan, usanmadantaklit edeceği, ebedi, ulvi cümleye doğru yükselir. İşte size


467

Paris'te, gerçekten yüce ve diriltici tek yorum olan bu yorumlaçaldıracağım besteyi." M. de Charlus kendisine bu tür fikirlerverdiğinde, Morel, şefgarsonun küçümsenen gülleriyle "cup"kadehlerini götürüşünde hissettiğinden çok daha büyük birkorkuya kapılıyordu, çünkü "sosyete"nin bunu nasılkarşılayacağını düşünüp telaşlanıyordu. Ama bu düşüncelerledaha fazla oyalanmasına, M. de Charlus'ün buyurgan sesi engeloldu: "Şefgarsona sorun bakalım, Bon Chretien'i[52] var mıymış." -"Bon Chretien mi? Anlayamadım." - "Gördüğünüz gibi, sırameyveye geldi, bir cins armuttur bu. Mme de Cambremer'inevinde bulunduğundan emin olabilirsiniz, çünkü tıpatıpbenzediği Escarbagnas Kontesi'nin evinde vardı. M. Thibaudiergönderir armutları kendisine, o da, 'İşte çok güzel bir BonChretien, der." - "Hiç bilmiyordum." - "Hiçbir şey bilmediğinizigörüyorum zaten. Moliere'i bile okumadığınıza göre... Her neyse,başka şeyler gibi sipariş vermeyi de herhalde bilmediğinize göre,buranın çok yakınında yetiştirilen bir armut isteyin bari: 'Louise-Bonne d'Avranches' armudu." - "Neydi?" - "Durun, madem bukadar beceriksizsiniz, ben tercih ettiğim bir başka cinsısmarlayayım. Garson, Doyenne des Comices var mı? Charlie,Düşes Emilie de Clermont-Tonnerre' in bu armutla ilgili harikayazısını okumanız lazım." - "Hayır beyefendi, yok." - "Peki yaTriomphe de Jodoigne?" - "Yok beyefendi." - "Virginie-Baltet?Passe-Colmar? O da mı yok? Pekâlâ, madem hiçbir şey yok,gidelim. Duchesse-d'Angouleme'lerin henüz mevsimi değil;haydi Charlie, gidelim."

Ne yazık ki, M. de Charlus'ün sağduyudan yoksunluğu ve belkide Morel'le ilişkisinin muhtemelen iffetli oluşu, baronun budönemden başlayarak, kemancıyı garip lütuflara boğmasına yolaçtı; Morel, anlayamadığı bu lütuflara, bir anlamda çılgın, amanankör ve çapsız mizacı gereği, giderek artan bir soğukluk veyaşiddetle karşılık veriyor, bu da –bir zamanlar o kadar mağrur,


468

şimdiyse çekingen mi çekingen olan– M. de Charlus'eumutsuzluk nöbetleri yaşatıyordu. Kendini M. de Charlus'ten binkat daha önemli bir M. de Charlus zanneden Morel'in, en basitkonularda bile, baronun aristokrasiye ilişkin gururlu dersleriniharfiyen uygulayarak nasıl yanlış anladığını ileride göreceğiz.Şimdilik, Albertine beni Saint-Jean-de-la-Haise'de beklerken,şunu söylemekle yetinelim: Morel'in asaletten daha çok önemverdiği bir şey varsa (ki bu, bilhassa, en büyük zevki şoförlebirlikte –"hiç çaktırmadan"– küçük kızların peşinde koşmak olanbirisi için oldukça asil bir düşünce sayılırdı), o da, sanatsal şöhretive keman dersindekilerin ne düşüneceğiydi. Tıpkı benim,babasının büyükamcamın evindeki işi konusunda bir şeysöylemeyeceğime söz vermemden sonra bana tepeden bakmasıgibi, M. de Charlus'ün tamamen kendisine ait olduğunuhissettiği için onu inkâr etmesi, onunla alay etmesi, şüphesizçirkin bir şeydi. Öte yandan, diplomalı sanatçı Morel adı, ona bir"isim"den daha üstün geliyordu. Bu yüzden de, M. de Charlus,platonik aşk hülyalarıyla, ailesine ait bir unvanı kendisine vermekistediğinde, Morel şiddetle reddediyordu.

Albertine'in uslu uslu Saint-Jean-de-la-Haise'de kalıp resimyapmayı tercih ettiği günler, ben otomobili alıyor, dönüp onualmam gereken saate kadar sadece Gourville ve Feterne'e değil,Saint-Mars-le-Vieux ve Criquetot'ya kadar gidebiliyordum. Ondanbaşka şeylerle ilgileniyormuş, başka zevkler uğruna onu terkediyormuş gibi yapsam da, bir tek onu düşünüyordum. Çoğuzaman, Gourville'e hâkim geniş düzlükten öteye gitmezdim;burası, Combray'nin üstünden başlayıp Meseglise yönündeuzanan ovaya biraz benzediğinden, Albertine'den epeyce uzak birmesafede bile olsam, bakışlarım ona ulaşamasa da, yanımdangeçen ve bakışlarımdan öteye ulaşabilen güçlü, tatlı denizesintisinin, hiçbir engel karşısında durmadan Quetteholme'akadar ineceğini, Saint-Jean-de-la-Haise'i yapraklarının arasında


469

gizleyen ağaçların dallarını kıpırdatıp arkadaşımın yüzünüokşayacağını ve böylece, bu sonsuz büyüklükteki, ama tehlikesizsığınakta, tıpkı iki çocuğun zaman zaman birbirlerine sesleriniduyuramadıkları, birbirlerini göremedikleri, ama uzakta da olsalarbir arada bulundukları oyunlardaki gibi, arkadaşımla aramda çiftebir bağ kuracağını düşünmenin mutluluğunu yaşardım. Denizingörüldüğü yollardan geri dönerdim; Balbec'e ilk gelişimde, denizdalların arasında ortaya çıkmadan önce gözlerimi kapatıp,toprağın dertli ninesi olan, henüz canlı varlıkların olmadığızamanlardaki gibi, çılgınca, ezeli çalkantısını sürdüren denizigöreceğimi düşündüğüm yollardı bunlar. Aynı yollar, şimdiAlbertine'e kavuşmanın aracıydılar sadece benim için; onları tıpkıeski halleriyle, nereye kadar düz devam edip nerede döneceklerinibilerek tanıyınca, eskiden bu yollardan geçerken Mlle deStermaria'yı düşündüğümü ve Albertine' le buluşmadan önceyaşadığım sabırsızlığın aynısını, Paris'te, Mme de Guermantes'ıngeçtiği sokaklardan aşağı inerken yaşadığımı hatırlıyordum; buduygular benim için, kişiliğimin izlediği bir çizginin yoğuntekdüzeliğine, manevi anlamda bürünüyordu. Doğal bir şeydi,bununla birlikte, önemsiz de değildi; benim kaderimin, sadecehayaletleri, gerçeklikleri büyük ölçüde benim hayalimde yataninsanları izlemek olduğunu hatırlatıyorlardı bana; gerçekten de,öyle insanlar vardır ki –benim durumum da, çocukluğumdan beriböyle olmuştu– servet, başarı, yüksek mevkiler gibi, başkalarıtarafından doğrulanabilir, sabit bir değeri olan şeylerin hiçbiri,onların gözünde önem taşımaz; onların ihtiyaç duyduğu şey,hayaletlerdir. Bir hayalete rastlamak uğruna, diğer her şeyi fedaederler, her yolu dener, her imkânı kullanırlar. Ama hayalet, kısasürede yok olup gider; bunun üzerine, daha sonra tekrar birinciyedönecek de olsalar, bir başka hayaletin peşinde koşarlar.Albertine'in, ilk tatilimde denizin önünde gördüğüm genç kızınpeşinde ilk koşuşum değildi bu. Evet, ilk seferinde sevdiğim


470

Albertine'le şimdi neredeyse yanından ayrılmadığım Albertine'inarasına başka kadınlar, özellikle de Guermantes Düşesi girmişti.Denebilir ki, düşesle arkadaş olduktan sonra onları hiçdüşünmeyip sadece Albertine'i düşünecek olduktan sonra,Gilberte için o kadar üzülmenin, Mme de Guermantes için o kadarzahmete katlanmanın ne anlamı vardı? Hayaletlere düşkün olanSwann, ölmeden önce bu soruya cevap verebilirdi. Bu Balbecyolları, ardından koşulan, unutulan, bazen bir tek görüşmeuğruna ve derhal kaçıveren, gerçekdışı bir hayata dokunmaküzere tekrar peşine düşülen bu hayaletlerle doluydu. Buyollardaki ağaçların, armut, elma, ılgın ağaçlarının ben öldüktensonra da var olacağını düşündükçe, bana, ebedi uyku saati henüzçalmamışken, artık çalışmaya koyulmamı öğütledikleri hissinekapılıyordum.

Arabadan Quetteholme'da iner, çukur, sarp yolda koşar, birtahtaya basarak dereyi geçer, küçük kuleleriyle, dikenli, kırmızı,bir gül ağacı gibi çiçekler açan kilisenin karşısında resimyapmakta olan Albertine'i bulurdum. Düz bir sathı olan tek şey,alınlık tablasıydı; taşın aydınlık yüzeyindeki melekler, bizimoluşturduğumuz XX. yüzyıl çiftinin karşısında, ellerindemumlarla, XIII. yüzyıl törenlerini kutlamaya devam ediyorlardı.Albertine'in, hazırladığı tuvalin üzerine yapmaya çalıştığı resim,bu meleklerin portresiydi; Elstir'i taklit ederek iri fırça darbeleriyle,üstadın belirttiğine göre, bu melekleri diğer hepsinden bu kadarfarklı kılan asil ritmi yakalamaya çalışıyordu. Sonra' Albertineeşyalarını toplardı. İkimiz birbirimize yaslanarak çukur yoldanyukarı çıkar, bizi hiç görmemişçesine sakin olan küçük kiliseyi,derenin aralıksız sürüp giden sesiyle baş başa bırakırdık. Az sonra,otomobil uçarcasına giderek, gelişten farklı bir yoldan gerigötürürdü bizi. Marcouville-l'Orgueilleuse'den geçerdik. Yarısıyeni, yarısı restore edilmiş olan kilisesinin üzerine, alçalan güneş,yüzyılların cilası kadar güzel bir cila çekerdi. Bu cilanın ardında,


471

kocaman alçak kabartmalar, yarı sıvı, yarı ışıklı bir tabakanınardından görünürlerdi sanki; Meryem Ana, Azize Elisabet ve AzizYoahim, hafif akıntıda, neredeyse karada yüzer gibi, suyun ya dagüneşin hizasında yüzerlerdi. Sıcak bir toz bulutunun içinden,çok sayıda modern heykel, batan güneşin yaldızlı tüllerinin yarıyüksekliğine kadar çıkan sütunların üzerinde yükselirdi.Kilisenin önündeki büyük servi, sanki kutsal bir alanın içindedururdu. Serviyi seyretmek için biraz aşağı iner, birkaç adımyürürdük. Albertine, uzuvları kadar, (kendisi için önemli birhuzur kaynağı olan) İtalyan hasır şapkasının ve ipek eşarbının dadoğrudan bilincindeydi ve kiliseyi dolaşırken, bu şapkaylaeşarptan, harekete dökülmeyen ama benim zarif bulduğum birmemnuniyette ifadesini bulan, bambaşka bir canlılık geçiyordukendisine; bu eşarp ve şapka, arkadaşımın yeni ve hariçten gelenbir parçasıydılar, ama benim gönlümde yer etmişlerdi bile,arkalarında bıraktıkları izin, servinin etrafını dolanışım akşamserinliğinde izliyordum. Kendisi göremese de, bu şıklığınkendisine yakıştığını tahmin ediyor, başını, şapkasıyla uyumluolacak şekilde tutarak bana gülümsüyordu. "Hoşuma gitmedi,restore edilmiş," dedi kiliseyi göstererek; Elstir'in, eski taşlarındeğeri, taklit edilmesi imkânsız güzelliği hakkında söylediklerinihatırlıyordu. Albertine, bir yapının restore edilip edilmediğiniderhal anlardı. Müzik konusundaki berbat zevkine karşılık,mimarlık konusunda şimdiden ulaştığı yanılmaz zevke insanancak şaşırabilirdi. Elstir gibi ben de bu kilisedenhoşlanmıyordum; güneşli cephesi, ona bakan gözlerime hiçbirhaz vermiyordu, kiliseyi seyretmek üzere otomobilden, sırfAlbertine'in hatırı için inmiştim. Buna rağmen, izlenimci ustanınkendi kendisiyle çelişkiye düştüğünü düşünüyordum; kiliseningün batımındaki dönüşümünü hesaba katmadan, nesnel mimarideğerine saplanmak, bu fetişizm yersiz değil miydi? "Kesinliklebeğenmedim," dedi Albertine; "ama adı güzel: D'Orgueilleuse.


472

Unutmayalım da, Saint-Mars'a neden Vetu dendiğini Brichot'yasoralım. Bir dahaki sefere oraya gideceğiz, değil mi?" diye sordu,üzerine, eskiden küçük beresini, şimdi de şapkasını indirdiği karagözleriyle bana bakarak. Tülü rüzgârda uçuşurdu. Ertesi günbirlikte Saint-Mars'a gideceğimize sevinerek otomobile binerdim;denize girmekten başka şey düşünülmeyen bu kavurucusıcaklarda, Saint-Mars'ın somon pembesi, baklava biçimikiremitlerle kaplı, hafif eğik ve adeta çırpınan iki antik çan kulesi,saydam, mavi bir sudan adeta kıpırdamadan yükselen, pulları üstüste binmiş, sivri, yosunlu, kızıl, yaşlı balıklara benzerdi.Marcouville'den ayrılırken, yolu kısaltmak için, bir çiftliğinbulunduğu kavşakta yan yola sapardık. Bazen Albertine çiftliğinönünde otomobili durdurur, benden gidip arabada içmek üzereCalvados veya elma şarabı almamı rica ederdi; kesinlikle köpüklüolmadığı iddia edilen elma şarabıyla üstümüz başımız sırılsıklamolurdu. Birbirimize yapışık halde otururduk. Çiftliktekiler, kapalıarabanın içinde Albertine'i zar zor seçerlerdi, şişeleri gerigötürürdüm; sanki ikimize ait bu hayata, onların varsayabileceğişekliyle, bu içki molasının, herhangi bir ânını teşkil ettiğiâşıkların hayatına devam etmek üzere, tekrar yola koyulurduk;Albertine elma şarabını içtikten sonra bizi görseler, bu varsayımgerçeğe iyice yakın görünürdü; çünkü Albertine o andan sonra,aramızda, genellikle kendisini rahatsız etmeyen bir mesafebulunmasına katlanamazdı; ince pamukludan eteğinin altındakibacaklarını bacaklarıma yapıştırır, sadece elmacık kemiklerikıpkırmızı yanan, sararmış, kenar mahalle kızları gibi hem ateşli,hem solgun yanaklarını yanaklarıma yaklaştırırdı. Böyle anlarda,sesi de, neredeyse kişiliği kadar hızla değişir, kendi sesinin yerini,bambaşka, kısık, küstah, adeta sefih bir ses alırdı. Akşam olurdu.Eşarbı ve şapkasıyla onu bana yaslanmış hissetmek, birbiriniseven kişilerin hep böyle yan yana görüldüğünü hatırlamak nebüyük zevkti! Albertine'e belki de âşıktım, ama bunu ona belli


473

etmeye cesaretim yoktu; öyle ki, içimde bir aşk var idiyse eğer,tecrübeyle sabitleninceye kadar değeri olmayan bir gerçeklikhalinde vardı ancak, oysa bu aşk bana gerçekleştirilmesi imkânsızve hayatın dışında gibi geliyordu. Kıskançlığımsa, Albertine'dentemelli ayrılmadıkça tamamen yok olmayacağını bildiğim halde,yanından mümkün olduğunca az ayrılmaya itiyordu beni. Onunyanındayken bile bir kıskançlık hissettiğim oluyordu, ama ozaman, bu kıskançlığı yaratan koşulların tekrarlanmasınıengellemeye çalışıyordum. İşte böyle bir durumda, havanın güzelolduğu bir gün, öğle yemeğine Rivebelle'e gittik. Yemeksalonunun ve çaylar için kullanılan koridor biçimindeki lobininbüyük camlı kapıları, güneşin altın gibi parlattığı çimleredoğrudan açılmıştı, büyük, aydınlık restoran da sanki buçimenliğin bir parçası gibiydi. Pembe yüzlü, siyah saçları bir alevgibi kıvrılan garson, bu geniş alanda eskisi kadar hızlı hareketetmiyordu, çünkü artık komi değil, kısım şefiydi; buna rağmen,doğal hareketliliği nedeniyle, bazen uzakta, yemek salonunda,bazen daha yakında, ama dışarıda, bahçede yemeyi tercih edenmüşterilere servis yaparken, tıpkı koşan genç bir tanrının, bazılarıbir malikânenin aydınlık iç kısmına, bazıları da dışarıda uzananyeşil çimenlikte, yaprakların altına, açık havanın aydınlığınayerleştirilmiş, değişik heykelleri gibi, kâh orada, kâh burada gözeçarpıyordu. Bir ara yanımıza geldi. Albertine benim sözlerimedalgın bir karşılık verdi. Kocaman açılmış gözlerle garsonabakıyordu. Birkaç dakika boyunca, insanın, sevdiği kişininyanında olsa da, onunla birlikte olmayabileceğini hissettim. İkisi,benim varlığımla dilsizleşmiş, belki benim bilmediğim eskibuluşmaların bir devamı veya sadece garsonun bir bakışınınsonucu olan, benim rahatsız edici, gizlenilen üçüncü kişikonumunda olduğum, esrarengiz bir baş başa beraberlik içindegibiydiler. Garson, patronu tarafından sertçe çağrılıpuzaklaştıktan sonra bile, Albertine yemeğine devam etmekle


474

birlikte, artık restoranı ve bahçeyi, siyah saçlı koşan tanrının,değişik dekorlarda ve değişik yerlerde belirdiği, aydınlatılmış birpist gibi görüyordu. Bir an, acaba onun peşine düşerek benimasada tek başıma bırakır mı diye düşündüm. Ama ertesi gündenitibaren, bu zalim duyguyu temelli unutmaya başladım, çünkübir daha asla Rivebelle'e gitmemeye karar vermiş, oraya ilk defagittiğini iddia eden Albertine'den de, bir daha gitmeyeceğine dairsöz almıştım. Ayrıca, benim varlığım yüzünden bir zevktenmahrum kaldığını düşünmesin diye, ayakları kanatlı garsonunondan başkasını gözü görmediğini de inkâr ettim. Rivebelle'earasıra tekrar gittiğim ve eskisi gibi çok içtiğim oldu, ama yalnızbaşıma gittim. Son bir kadeh içerek beyaz duvarın üzerine çizilmişgül desenini seyreder, yaşadığım hazzı ona yöneltirdim.Yeryüzündeki tek varlık olurdu benim gözümde; kayanbakışlarım kâh onu izleyip yakalar, kâh kaybederdi; geleceğiumursamaz, konmuş bir kelebeğin etrafında dönen, hayatını,son bir şehvet eylemiyle, onunla birlikte bitirmeye hazırlanan birkelebek misali, gül desenimle yetinirdim. Bende yakın zamandabir yara açmamış, dolayısıyla da sadece kendisinde bulunanmerhemi dilenmek zorunda olmadığım bir kadından vazgeçmekiçin, bu belki de özellikle uygun bir andı. İçimde yarattığı arzuyarağmen bir gün öncesinden farklı olmayacak bir yarınınbekleyişinden başka şey olarak görmediğim bu gezintiler bile,Albertine'in daha önce bensiz bulunduğu yerlerden, teyzesinin,kız arkadaşlarının evlerinden koparılıp alınmış olmanın cazibesinitaşıdıklarından, beni sakinleştiriyorlardı. Bu cazibe, somut birmutluluğun değil, sadece bir endişenin yatıştırılmasınınmutluluğu olmakla birlikte, epeyce etkiliydi. Çünkü aradan birkaçgün geçtikten sonra, önünde durup elma şarabı içtiğimiz çiftliğiveya sadece Saint-Mars-le-Vetu çevresinde birkaç adım atışımızıtekrar düşündüğümde, Albertine'in şapkasıyla yanımdayürüdüğünü hatırlayınca, onun varlığının bilinci, yeni kilisenin


475

sıradan suretine öyle bir fazilet kazandırıyordu ki, güneşli cephebu şekilde kendiliğinden hatıralarımın arasına yerleştiğinde,kalbime kocaman, rahatlatıcı bir kompres yapıştırılmış gibioluyordu. Albertine'i Parville'e bırakırdım, ama akşam tekrarbuluşur, karanlıkta, kumsalda yan yana uzanırdık. Şüphesiz hergün görmüyordum kendisini, yine de kendi kendime, "Vaktini,hayatını nasıl geçirdiğini anlatsa, içinde en fazla yeri bentutardım," diyebilirdim; birlikte geçirdiğimiz uzun saatlergünlerimi öyle tatlı bir sarhoşlukla doldururdu ki, Albertine,Parville'de, kendisine bir saat sonra tekrar göndereceğimotomobilden aşağı atladığında bile, sanki ayrılmadan önce içeriyeçiçekler bırakmışçasına, kendimi arabada yalnız hissetmezdim.Onu her gün görmekten vazgeçebilirdim; kendisinden ayrılmaküzereyken mutluydum, bu mutluluğun yatıştırıcı etkisiningünlerce uzayabileceğini hissederdim. Ama o esnada, Albertine'inbenden ayrılırken teyzesine ya da bir kız arkadaşına, "Tamam,yarın sekiz buçukta. Geç kalmamalıyız, onlar sekizi çeyrek geçehazır olacaklar," dediğini duyardım. Sevdiğimiz bir kadınınkonuşması, tehlikeli bir yeraltı suyunu örten toprağa benzer;kelimelerin ardında her an, görünmez bir tabakanın varlığını, içeişleyen soğukluğunu hissederiz; yer yer sinsi sızıntısını farkederiz, ama kendisi hep gizli kalır. Albertine'in cümlesiniduyduğum anda, huzurum kaçardı. Yanımda üstü kapalı sözlerlebahsedilen bu esrarengiz sekiz buçuk randevusuna gitmesiniengellemek için, kendisiyle ertesi sabah görüşmek istediğimisöylemek geçerdi içimden. Söylesem, ilk birkaç defasında,planlarından vazgeçeceğine üzülmekle birlikte, muhtemelenisteğime boyun eğerdi; sonra planlarını sürekli altüst etmeihtiyacımı keşfederdi; kendisinden her şey saklanılan kişiolurdum gözünde. Ayrıca, büyük ihtimalle, benim dışındatutulduğum bu eğlenceler, pek önemsenecek şeyler değildi vebelki de davetlilerden birini bayağı veya sıkıcı bulurum


476

korkusuyla beni çağırmıyorlardı. Ne yazık ki, Albertine'inhayatıyla böylesine iç içe girmiş bu hayat, sadece benietkilemiyordu; bana huzur veriyordu; annemi ise endişelere sevkediyor, bu endişelerin itiraf edilmesi de huzurumu kaçırıyordu.Bitmesinin tamamen benim irademe bağlı olduğunu zannettiğimbir hayata çok yakında son vermeye kararlı bir halde, memnunmesut otele döndüğüm bir gün, gidip Albertine'i alması içinşoföre haber gönderdiğimi duyan annem, "Ne kadar çok paraharcıyorsun!" dedi. (Françoise, basit ve renkli anlatımıyla, daha davurgulayarak, "Para uçup gidiyor," dedi.) "Charles de Sevigne gibiolmamaya çalış," diye devam etti annem, "annesi oğlu için, 'Onuneli, içinde altının eridiği bir pota,' derdi. Ayrıca Albertine'le çokfazla çıktığınızı düşünüyorum. Emin ol ki bu kadarı aşırı, onunaçısından bile gülünç görünebilir. Senin eğlenmen beni çokmutlu etti, onunla bir defa daha görüşme demiyorum, amabirinizi diğerinden ayrı görmek de imkânsız olmasın." Albertine'lehayatım, büyük hazlardan –en azından bilincine varılan büyükhazlardan– yoksun, çok yakında değiştirmeyi düşündüğüm,sadece sakin bir ânı kolladığım bu hayat, annemin sözleriyleansızın tehdit altında kalınca, bir süreliğine gerekli, zorunlu oldubenim için. Anneme, sözlerinin, gerektirdikleri kararı belki de ikiay geciktireceğini, oysa bu sözler sarf edilmemiş olsa, bu kararınhafta sonundan önce verilmiş olacağını söyledim. Annem,öğütlerinin ânında yaptığı etkiye (beni üzmemek için) gülmeyekoyuldu ve iyi niyetimi engellememek için bu konuda tekrarkonuşmayacağına söz verdi. Ne var ki, büyükanneminölümünden beri, annem ne zaman kendini kaybedip gülmeyebaşlasa, gülüşü ansızın kesiliyor ve belki bir an unutabilmişolmanın vicdan azabıyla, belki de bu kısacık unutuşun, acımasızderdini iyice şiddetlendirmesiyle, yerini neredeyse hıçkırıklı birıstırap ifadesine bırakıyordu. Ama büyükannemin, anneminiçine bir sabit fikir gibi yerleşmiş olan hatırasının yarattığı


477

kaygıya, bu sefer benimle ilişkili bir başka kaygının, benimAlbertine'le samimiyetimin sonuçlarından korkmasınıneklendiğini hissettim; bununla birlikte, biraz önce kendisinesöylediklerim yüzünden, bu samimiyeti engellemeye cesaretedemedi. Fakat benim yanılmadığım konusunda ikna olmuş gibide görünmedi. Hem kendisinin, hem de büyükannemin, sırfonların sürekli teşviklerinin yarattığı telaş yüzündenbaşlayamadığımı söylediğim çalışmalarımdan ve daha sağlıklı biryaşayış disiplininden yıllar boyunca söz etmediklerini ve onlarınitaatkâr suskunluğuna rağmen benim harekete geçmediğimihatırlamaktaydı.

Akşam yemeğinden sonra, otomobil Albertine'i tekrar getirirdi;ortalık hâlâ tam kararmamış olurdu; hava daha az sıcak olsa da,kızgın bir günden sonra, ikimiz de bilinmedik serinliklerinhayalini kurardık; o zaman, incecik ay, alev alev yanangözlerimize, (tıpkı Guermantes Prensesi'nin evine gittiğim,Albertine'in bana telefon ettiği gece olduğu gibi) gökyüzündegörünmez bir bıçağın kabuğunu soymaya başladığı birmeyvenin, önce hafif ve ince kabuğu gibi, sonra da soğuk birdilimi gibi görünürdü. Bazen de, biraz daha geç bir saatte, bengiderdim arkadaşımı almaya; bu durumda beni Maineville'de,çarşı arkatlarının önünde beklerdi. İlk anda onu göremez, acabagelmedi mi, yanlış mı anladı diye endişelenirdim hemen. Sonramavi puanlı beyaz bluzuyla, bir genç kızdan çok genç bir hayvanıhatırlatan sıçrayışıyla otomobilde, yanıma atlarken görürdümonu. Ve yine bir yavru köpek gibi, hiç durmamacasına beniokşamaya koyulurdu derhal. Hava tamamen karardığında vegökyüzü, otel müdürünün deyimiyle yıldızlarla mışıl mışılparlarken, elimizde bir şişe şampanyayla ormanda dolaşmayıtercih etmemişsek, hafifçe aydınlatılmış mendirekte hâlâgezinen, ama kapkara kumlarda iki adım ötesini görmelerimümkün olmayan insanlara aldırmadan, kumulların aşağısına


478

uzanırdık; ilk kez deniz fonu üzerinde, sahilden geçerkengördüğüm genç kızların dişi, denize ait ve sporcu zarafetiniolduğu gibi esnekliğinde barındıran o bedeni, titreyen bir ışınınikiye böldüğü kıpırtısız denizin hemen kıyısında, aynı örtününaltında, kendi bedenime sımsıkı yapıştırırdım; denizin sesini,dalgaların kesildiğini zannettirecek kadar uzun süre soluğunututuşunu, sonra, beklenen, gecikmiş mırıltıyı nihayetayaklarımızın dibinde koyverişini, hep aynı zevkle, bıkmadandinlerdik. Sonunda Albertine'i Parville'e geri götürürdüm. Evininönüne geldiğimizde, görülme korkusuyla, mecburenöpüşmelerimize son verirdik; Albertine'in canı yatmakistemediğinden, benimle birlikte Balbec'e gelirdi; oradan kendisinison bir kez Parville'e götürürdüm; otomobilin ilk zamanlarındakişoförler, saat kaçta yattıklarına aldırmayan kişilerdi. Gerçekten deBalbec'e ancak sabahın ilk çiyiyle birlikte, bu sefer yalnız, ama hâlâarkadaşımın varlığıyla dopdolu, tüketmesi uzun sürecek biröpücük stokuyla dönerdim. Masanın üzerinde bir telgraf ya dakartpostal bulurdum. O da Albertine'den olurdu! Ben tek başımaotomobille gittiğim sırada, Quetteholme'dan, benidüşündüğünü belirten bir not yazmış olurdu. Yatağa giripnotunu tekrar okurdum. Sonra, perdelerin üzerinde gün ışığınınçizgisini görür, bütün geceyi öpüşerek geçirdiğimize göre, herşeye rağmen birbirimizi sevdiğimizi düşünürdüm. Ertesi sabah,mendirekte Albertine'i gördüğümde, ya o gün serbestolmayacağını söylerse, birlikte gezme teklifimi kabul etmezsediye öyle korkardım ki, bu teklifi mümkün olduğuncageciktirirdim. Soğuk ve kaygılı hali, beni iyice endişelendirirdi;tanıdığı kişiler geçerdi yanımızdan; muhtemelen, öğleden sonrasıiçin benim dahil edilmediğim planlar yapmış olduğunudüşünürdüm. Albertine'e, o büyüleyici bedenine, pembe yüzünebakardım; karşımda, onun birer muamma olan niyetlerini,öğleden sonramı mutlulukla veya üzüntüyle dolduracak olan


479

meçhul kararını görürdüm. Gözümün önünde bir genç kızınkaderi andıran, simgesel biçimine dönüşmüş olan şey, bütün birruh hali, bütün bir gelecekti. Nihayet karar vererek, elimdengeldiğince aldırmaz bir tavırla, "Bugün öğleden sonra ve akşam,gezmeye gidecek miyiz?" diye sorup da, "Memnuniyetle,"cevabını aldığımda, o pembe çehrede uzun süren endişeminyerini birdenbire tatlı bir huzurun alışı, bana daima bir fırtınanınpatlamasının ardından duyulan rahatlamayı yaşatan bu hazları,benim için daha da değerli kılardı. Kendi kendime, sarhoşluğunyarattığı coşkunluk kadar üretken olmayan, dostluğunkindendaha derin sayılamayacak, ama sosyete hayatınınkinden çok dahaüstün bir coşkunlukla, "Ne kadar tatlı, ne sevimli bir yaratık!" diyetekrarlayıp dururdum. Otomobili sadece Verdurin'lerde akşamyemeği daveti verildiği günlerde ve Albertine'in serbestolmadığından benimle çıkamadığı, benim de bu fırsatı, beniziyaret etmek isteyenlere Balbec'te olacağımı bildirerekdeğerlendirdiğim günlerde kullanmazdık. Saint-Loup'ya böylegünlerde, ama sadece o günlerde gelme izni veriyordum. Çünkübir keresinde habersiz gelmiş, ben de Albertine'le karşılaşmalarını,bir süredir içinde bulunduğum mutlu sükûneti tehlikeye atmayıve kıskançlığımın yeniden başgöstermesini göze almak yerine,Albertine'le görüşmemeyi tercih etmiştim. Ancak Saint-Loupgittikten sonra rahatlayabilmiştim. O da, ben davet etmedenBalbec'e gelmemeye, üzülerek de olsa özen gösteriyordumecburen. Bir zamanlar, Mme de Guermantes'la birlikte geçirdiğisaatlere gıpta eder, onunla görüşmeye ne büyük değer verirdim!İnsanlar bize nazaran sürekli yer değiştirirler. Hayatın belliolmayan ama sonsuz akışı içinde, kendilerini sürükleyen hareketialgılayamayacak kadar kısa bir süre görürüz onları ve kıpırtısızolduklarını zannederiz. Oysa hafızamızda aynı kişinin, kendiiçinde, en azından elle tutulur biçimde değişmiş olamayacağıkadar birbirine yakın iki farklı zamana ait suretlerini bulup


480

karşılaştırsak, aralarındaki farka bakıp bize nazaran ne kadar yerdeğiştirmiş olduğunu ölçebiliriz. Saint-Loup, Verdurin'lerden sözedip beni feci biçimde kaygılandırdı; kendisini evlerine davetettirmemi ister diye korkuyordum, böyle bir durumda sürekli birkıskançlık duyacağımdan, o evde Albertine'le birliktebulunmaktan aldığım bütün hazzı yok etmeye yeterdi bu yoldabir rica. Neyse ki Robert, aksine, en büyük arzusunun onlarlatanışmamak olduğunu itiraf etti. "Bu tür sofu çevreleretahammülüm yok." Verdurin'lere sofu sıfatının yakıştırılmasınaönce bir anlam veremedim, ama Saint-Loup'nun cümlesininsonu, düşüncesini aydınlattı, çoğu kez zeki insanlarınbenimsediğini görüp şaşırdığımız ifade biçimlerine taviz verdiğiniortaya koydu. "Bu tür çevrelerde," dedi, 'bir aşiret, bir tarikat, bircemaat oluşturulur. Bir mezhep olmadıklarını iddia edemezsin;mezhebe ait olan insanlar el üstünde tutulur, olmayanlar yerdenyere vurulur. Mesele Hamlet için olduğu gibi olmak veyaolmamak değil, oraya ait olmak veya ait olmamaktır. Sen orayaaitsin, Charlus Dayım oraya ait. Ne yapayım? Ben asla böyleşeylerden hoşlanmadım, benim suçum değil."

Saint-Loup'ya uyguladığım, benden davet almadan beniziyarete gelmeme kuralını, zamanla La Raspeliere'de, Feterne' de,Montsurvent'da ve başka yerlerde ilişki kurduğum herkese aynıkatılıkta uyguluyordum şüphesiz; saat üç treninin, Parvillefalezlerinin girinti çıkıntıları arasında bıraktığı, uzun müddetyeşil yamaçlara asılı kalan, sabit dumandan sorgucunugördüğümde, benimle ikindi kahvaltısı edecek olan, amaşimdilik, bir tanrı gibi o küçük bulutun altında gizlenenziyaretçinin kimliği hakkında hiçbir kuşkum olmuyordu.Gelmesine tarafımdan önceden izin verilmiş olan bu ziyaretçininhemen hemen hiçbir zaman Saniette olmadığını itiraf etmekzorundayım, bu yüzden kendimi çok suçladım. Ama Saniette'ininsanların canını sıktığını bilmesi (doğal olarak bu bilinç, birini


481

ziyarete geldiğinde, bir hikâye anlatırken olduğundan dayoğundu), birçok insandan daha tahsilli, daha zeki, daha üstünolmasına rağmen, onun yanındayken, bırakınız zevk almayı,öğleden sonranızı berbat eden, dayanılmaz bir iç daralmasıdışında bir şey hissetmenizi imkânsız hale getiriyordu. Büyükihtimalle, Saniette sıkıntı vermekten korktuğunu açıkça itirafetse, ziyaretleri insanın gözünü bu kadar korkutmazdı. Sıkıntı,insanın başına gelebilecek dertler arasında dayanılması en kolayolanlardan biridir; Saniette'in sıkıcılığı ise, belki sadecebaşkalarının hayalinde vardı ya da onların telkinleriyle kendisineaşılanmış ve yumuşakbaşlı alçak gönüllülüğüne tutunabilmişti.Ama aranan birisi olmadığını belli etmemeye o kadar önemveriyordu ki, kendini ileri sürmeye cesaret edemiyordu. Şüphesiz,umumi yerlerde sağa sola selam vermekten pek hoşlanan, siziuzun süredir görmeyip, tanımadıkları seçkin kişilerle bir locadagördüklerinde, çınlayan bir sesle kaçamak bir selam vererek, sizigörmenin, tekrar hayatın zevklerine döndüğünüzü, yüzünüzüniyi göründüğünü fark etmiş olmanın zevkini, heyecanınımazeret gösterip özür dileyen insanlar gibi davranmamaktahaklıydı. Ama Saniette de, tam tersine, cesaretten fazlasıylayoksundu. Mme Verdurin'in evinde veya trende,' rahatsızetmekten korkmasa, Balbec'e, beni ziyarete gelmekten mutlulukduyacağını rahatlıkla söyleyebilirdi. Böyle bir teklif benikorkutamazdı. O ise, aksine, hiçbir teklifte bulunmuyor, işkenceçekiyormuş gibi bir yüz ifadesiyle, mine kadar sert, ama hem –daha eğlenceli birini bulamadığı takdirde– sizi görmek içinşiddetli, çaresiz bir arzunun, hem de bu arzuyu göstermemekararlılığının yer aldığı bakışlarla, kayıtsız bir tavırla, "Bugünlerdebelirli bir programınız var mı?" diyordu bana. "Ben büyükihtimalle Balbec civarına gideceğim de... Ama önemli değil, lafolsun diye sormuştum." Bu kayıtsız tavrı insanı aldatmıyordu;duygularımızın aksini ifade etmek için kullandığımız tersine


482

işaretler o kadar açıkça okunur ki, örneğin davetli olmadıklarınıgizlemek için, hâlâ "O kadar çok davet alıyorum ki, ne yapacağımıbilemiyorum," diyen insanların bulunmasına şaşarız. Ama bukayıtsız tavır, ayrıca, muhtemelen o karışık bileşimi yüzünden,sıkılma korkusunun veya sizi görme isteğinin açıkça itirafınınasla sebep olmayacağı bir şeye, yani, aşkta, sevilmeyen âşığın,kadına, aslında çok da istemediğini ileri sürerek yaptığı ertesi güngörüşme teklifinin, hatta gösterdiği sahte soğukluğun basitsosyal ilişkilerdeki karşılığı olan tedirginliğe, antipatiye yolaçıyordu. O anda Saniette'in şahsından, tanımlayamadığım öylebir şey yayılıyordu ki etrafa, insan, dünyanın en tatlı ses tonuyla,"Bu hafta maalesef mümkün değil, sebebini anlatayım size... "diye cevap veriyordu. Onun yerine, Saniette'ten çok dahadeğersiz, ama bakışları, Saniette gibi, sözünü etmeden şuna bunayapmak istediği ziyaretlerin hüznüyle ağırlaşmamış, dudakları buacıyla büzüşmemiş insanları çağırıyordum. Ne yazık ki, beniziyarete gelecek olan davetli, Verdurin'lerde, Saniette'e serbestolmayacağımı söylemiş olduğum günden söz ederek, "Perşembegünü ziyaretinize geliyorum, unutmayın," dememişse de,Saniette'le trende karşılaşırdı çoğunlukla. Dolayısıyla Saniette,hayatı, kendisinden habersiz, hatta kendisine karşı düzenlenmişbir eğlenceler bütünü olarak görüyordu. Öte yandan, insanlarasla tutarlı olmadıklarından, bu aşırı ölçülü adam, aynı zamandamarazi derecede patavatsızdı da. Ben istemediğim halde banatesadüfen yaptığı tek ziyaret sırasında, kimden geldiğini şimdihatırlamadığım bir mektup duruyordu masanın üzerinde. Birkaçdakika sonra, söylediklerime pek kulak vermediğini fark ettim.Kimden geldiği hakkında en ufak bir fikir sahibi olmadığımektup, onu büyülemişti; mineli gözbebeklerinin her anyuvalarından fırlayıp, merakının mıknatıs gibi çektiği, aslındasıradan olan bu mektupla birleşivermesini bekliyordum.Öldürmek üzere bir yılanın üstüne atlamaya hazırlanan bir kuşa


483

benziyordu. Sonunda dayanamadı, sanki odama çekidüzenvermek istercesine mektubun yerini değiştirdi. Bu dayetmeyince, mektubu eline alıp, adeta bilinçsiz, otomatik birhareketle evirip çevirdi. Patavatsızlığının bir başka tezahürü de,karşısındakine yapışıp bir türlü gidememesiydi. O gün rahatsızolduğumdan, yarım saat sonraki ilk trenle gitmesini rica ettim.Hasta olduğumdan hiç kuşku duymadığı halde, "Bir saat on beşdakika oturup sonra kalkacağım," diye cevap verdi. O gündensonra, müsait olduğum her fırsatta kendisini çağırmadığım içinrahatsızlık duydum. Kim bilir? Belki çağırmış olsam, üstündekiuğursuzluk kalkar, başkaları onu davet eder, o da derhal bana sırtçevirirdi, böylece davetim hem onu mutlu etmek, hem de benikendisinden kurtarmak gibi çifte bir yarar sağlardı.

Misafir kabul ettiğim günlerin ertesi günü, doğal olarakziyaretçi beklemediğimden, otomobil, Albertine'le beni almayagelirdi yine. Otele döndüğümüzde, merdivenin en altbasamağında duran Aimé, tutkulu, meraklı ve aç bakışlarla,şoföre ne kadar bahşiş verdiğime bakmaktan kendini alamazdı.Madeni veya kâğıt parayı istediğim kadar avucumun içinesıkıştırayım, Aimé'nin bakışları parmaklarımı aralardı. Hemen birsaniye sonra, ölçülü, terbiyeli bir insan olduğu ve kendisinispeten küçük kazançlarla yetindiği için, başını çevirirdi. Yinede, bir başkasına verilen para, kendisinde bastırılması imkânsızbir merak uyandırır, ağzını sulandırırdı. Bu kısa anlarda, JulesVerne'in bir romanını okumakta olan bir çocuğun veya birrestoranda yakınınızda oturan, kendisinin ısmarlayamayacağı yada ısmarlamak istemediği bir sülünün sizin için kesilişiniseyrederken, ciddi düşüncelerini bir an bir yana bırakıp aşk vegıptayla gülen bakışlarını hayvana diken bir müşterinin dikkatlive hummalı havasına bürünürdü.

Otomobil gezintileri her gün böyle birbirini izliyordu. Ama bir


484

gün, asansörle yukarı çıkarken, asansörcü çocuk, "Bir beyefendigeldi, size mesaj bıraktı," dedi. Bu sözleri tamamen kısılmış birsesle, yüzüme öksürüp tıksırarak söylemişti. "Feci nezle oldum!"diye de ekledi, sanki söylemese fark etmeyecekmişim gibi."Doktor boğmaca dedi," diyerek tekrar üstüme öksürüptıksırmaya koyuldu. "Konuşup kendinizi yormayın," dedim,sahte bir iyilikseverlikle. Zaten soluk tıkanmalarına meyilliolduğumdan, bana çok ıstırap verebilecek boğmacayayakalanmaktan korkuyordum. Ama o, hastalanmak istemeyenbir virtüoz gibi, sürekli konuşup tükürmeyi bir şeref meselesiyapıyordu. "Yo, önemli değil," dedi. ("Sizin için olmayabilir, amabenim için önemli," diye düşündüm.) "Zaten yakında Paris'egidiyorum." ("İsabet olur, yeter ki gitmeden boğmacasını banabulaştırmasın.") "Paris çok şahaneymiş," diye devam etti."Herhalde buradan da, Monte Carlo'dan da daha şahanedir, gerçimevsimi geçirmek üzere Monte Carlo'ya giden komiler, hattamüşteriler, hatta ve hatta şefgarsonlar, Paris'in Monte Carlo kadarşahane olmadığını çok söylediler ama... Belki yanılıyorlardı, amainsan şefgarson olmuşsa, geri zekâlı değil demektir; bütünsiparişleri almak, masaları ayırmak için kafa lazım insana! Piyesyazmaktan, kitap yazmaktan daha feci bir şey diyorlar." İneceğimkata neredeyse gelmiştik ki, asansörcü çocuk düğmenin iyiçalışmadığı bahanesiyle tekrar aşağı indirdi beni, düğmeyi birçırpıda düzeltiverdi. Yukarı yürüyerek çıkmayı tercih ettiğimisöyledim kendisine, bu, boğmacaya yakalanmamayı tercihettiğim ve bunu belli etmek istemediğim anlamına geliyordu.Ama asansörcü çocuk, içten ve bulaşıcı bir öksürük nöbetiyletekrar asansöre itti beni. "Artık hiçbir tehlike yok, düğmeyidüzelttim." Nasıl olsa durmadan konuştuğunu görüpziyaretçimin adını ve mesajını öğrenmeyi, Balbec, Paris ve MonteCarlo'nun güzellikleri arasındaki karşılaştırmaya tercih ederek,(Benjamin Godard'la başınızı şişiren bir tenora, "Biraz Debussy


485

söyleseniz," dercesine), "Peki, kimmiş beni görmeye gelenbeyefendi?" dedim. "Dün birlikte çıktığınız beyefendi. Kartvizitikapı görevlisinde, alıp getireyim." Bir gün önce, Albertine'i almayagitmeden evvel Robert de Saint-Loup'yu Doncieres istasyonunabırakmış olduğumdan, asansörcü çocuğun Saint-Loup'yu kastettiğini sandım, meğer şoförden bahsediyormuş. Onu, "birlikteçıktığınız beyefendi" kelimeleriyle tanımlayarak, bir işçinin de birsosyete erkeği kadar beyefendi olduğunu bana öğretmişoluyordu. Sadece kelimelerle ilgili bir dersti bu. Çünkü özünde,sınıflar arasında asla fark gözetmezdim. Bir şoförden beyefendidiye söz edildiğini duyduğumda yaşadığım ve ancak bir haftadırkont olduğundan, ben, "Kontes biraz yorgun görünüyorlar,"dediğimde kimden söz ettiğimi anlamak için dönüp arkasınabakan Kont X.. .'inkine benzeyen şaşkınlık, sadece bu kullanımaalışkın olmayışımdan kaynaklanıyordu; işçiler, burjuvalar vebüyük soylular arasında asla fark gözetmezdim ve aynı rahatlıkla,hepsiyle arkadaşlık edebilirdim. Yine de ilk tercihim işçiler,ikincisi de büyük soylular olurdu, onları daha çokbeğendiğimden değil de, büyük soylular, belki burjuvalar gibiişçileri küçümsemediklerinden, belki de güzel kadınların, büyükmutlulukla karşılanacağını bildikleri tebessümleri seve sevedağıtmaları gibi, karşılarında kim olursa olsun, rahatlıkla kibardavranabildiklerinden, işçilere karşı, burjuvalara oranla dahaterbiyeli olabildikleri için. Aslında, sosyete mensuplarının gayetiyi karşıladığı halktan insanları, bu şekilde onlarla eşit kabuletmemi, annemin daima tasvip ettiğini söyleyemem. İnsanlıkaçısından annem kişiler arasında herhangi bir fark gözetmezdioysa, Françoise'ın ne zaman bir derdi veya rahatsızlığı olsa,annem kendisine en iyi arkadaşıymış gibi, aynı dostluk vebağlılıkla bakar, teselli ederdi. Ama annem, büyükbabamafazlasıyla benzediğinden, kastlar arasında ayrım yapmamasıimkânsızdı. Combray'de yaşayan insanlar ne kadar iyi yürekli ve


486

duyarlı olsalar da, insanların eşitliğine ilişkin en güzel teorileribenimseseler de, bir oda hizmetkârının gözü açıldığında, bana birkere "siz" dedikten sonra yavaş yavaş üçüncü tekil şahıs hitabınırafa kaldırdığında, annemin bu tecavüzden duyduğuhoşnutsuzluk, Saint-Simon'un Hatırat'ında, bir asilzadenin,hakkı olmadığı halde, punduna getirip resmi bir belgede "Altes"sıfatını kullanması veya düklere borçlu olduğu saygıyıgöstermeyip azar azar bu zorunluluktan sıyrılması karşısındaifade edilen şiddetli memnuniyetsizliği hatırlatırdı. "Combrayzihniyeti", o kadar gericiydi ki, etkisiz hale gelebilmesi için asırlarboyu sürecek (annemde sonsuz miktarda bulunan) bir iyiyüreklilik ve eşitlikçi teoriler gerekliydi. Bu zihniyetten bazıparçacıkların annemde etkisini hiç kaybetmeden varlığınısürdürdüğünü inkâr edemem. Annem bir oda hizmetkârınarahatlıkla on frank verir, ama elini uzatmazdı (esasen on frank,hizmetkârın çok daha fazla hoşuna giderdi). Annemin gözünde,kendisi bunu itiraf etse de etmese de, efendiler efendiydi,hizmetkârlar da, yemeklerini mutfakta yiyen kişiler. Bir otomobilşoförünün benimle birlikte yemek salonunda akşam yemeğiyediğini gördüğünde pek memnun olmaz, bir evlilikten sözederken, "Daha iyi bir kısmet bulabilirdin," der gibi, "Bana kalırsa,arkadaş olarak bir tamirciden iyisini bulabilirdin," derdi. Şoför(neyse ki kendisini davet etmeyi aklımdan hiç geçirmemiştim),kendisini Balbec'e mevsimlik göndermiş olan otomobilşirketinin, ertesi gün Paris'e dönmesini istediğini bana bildirmeyegelmişti. Son derece sevimli bir adam olan ve kendini daima,doğruluğu tartışma götürmeyecek, İncil kelamı kadar basitkelimelerle ifade eden şoförün ileri sürdüğü bu sebebin, gerçeğiyansıttığını varsaydık. Aslında yarı yarıya öyleydi. Balbec'tegerçekten de iş yoktu artık. Kutsal tekerleğine dayanmış gençhavarinin doğru sözlülüğüne tam anlamıyla güvenmeyen şirket,durum ne olursa olsun, bir an önce Paris'e dönmesini istiyordu.


487

Gerçekten de, genç havari, kilometreleri M. de Charlus içinhesaplarken mucizevi biçimde katlıyor, buna karşılık şirketehesap verirken, kazancını altıya bölüyordu. Sonuçta şirket, yamevsimin de muhtemel kıldığı şekilde Balbec'te artık kimseningezintiye çıkmadığını, ya da dolandırıldığını düşünerek, her ikidurumda da şoförü, aslında işlerin pek de yoğun olmadığı Paris'eçağırmanın daha uygun olacağı kanaatine varmıştı. Şoförünarzusu, mümkünse ölü sezonu atlatmaktı. Morel'le (başkalarınınyanında daima birbirlerini tanımıyormuş gibi yapsalar da) yakınbir ilişkisi olduğunu söylemiştim –o sırada bunu bilmiyordum,bilseydim, pek çok kederin önü alınmış olurdu. Onun Paris'eçağrıldığı günden itibaren, gitmemesinin bir yolu olduğunuhenüz bilmediğimizden, gezintilerimiz için bir araba, bazen de atabinmekten hoşlanan Albertine'e eğlence olsun diye binek atıkiralamakla yetinmek zorunda kaldık. Arabaların durumukötüydü. "Amma külüstür şey," diyordu Albertine. Aslında banakalsa, çoğu zaman yalnız olmayı tercih ederdim. Kesin bir tarihsaptamak istememekle birlikte, beni çalışmaktan da çokeğlenceden mahrum ettiğini düşündüğüm bu hayatın bitmesiniistiyordum artık. Oysa beni tutan alışkanlıkların, birdenbire,çoğu zaman da, neşe içinde yaşama isteğiyle dolu eskibenliklerimden biri, bir an için o anki benliğimin yerini aldığında,ortadan kalkıverdiği oluyordu. Bu kaçma isteğini en yoğunbiçimde, Albertine'i teyzesinin evine bırakıp at sırtındaVerdurin'leri ziyarete gittiğim bir gün, güzelliğinin methiniişitmiş olduğum vahşi bir orman yolunu izlediğimde hissettim.Falezin çizgilerini takip eden yol, kâh tırmanıyor, kâh sık ağaçkümeleriyle çevrelenerek vahşi koyaklara dalıyordu. Bir an,etrafımdaki çıplak kayalar, çatlakların arasından görünen deniz,bir başka evrenin parçaları gibi dalgalandılar karşımda: Elstir'in,Guermantes Düşesi'nin evinde görmüş olduğum iki enfessuluboya resminde "Bir Musa'ya Rastlayan Şair" ve "Bir Kentaur'a


488

Rastlayan Delikanlı"da fon olarak kullandığı dağlık denizmanzarasını tanımıştım. Bu resimlerin anısı, o andabulunduğum yerleri, içinde yaşadığımız dünyanın o kadar dışınataşımaktaydı ki, Elstir'in resmettiği, tarihöncesi çağın delikanlısıgibi, gezinirken ben de mitolojik bir şahsiyetle karşılaşsam,şaşırmazdım. Ansızın, atım şaha kalktı, garip bir ses duymuştu;onu zaptedip yere düşmemek için epey uğraştım, sonra başımısesin geldiği yöne doğru kaldırıp yaşlı gözlerle baktım: Elli metrekadar yüksekte, güneşin ortasında, iki büyük, parlak çelikkanadın taşıdığı, pek seçemediğim yüzünü insana benzettiğimbir yaratık gördüm. İlk kez bir yarı-tanrıyla karşılaşan bir Yunanlıkadar heyecanlandım. Ben de onun gibi ağlıyordum, çünkü sesinyukarıdan geldiğini anladığım andan itibaren –uçaklar o dönemdeoldukça enderdi– ilk kez bir uçak göreceğim düşüncesiyle,ağlamaya hazırdım. Tıpkı gazete okurken, dokunaklı bir kelimeyiönceden sezişimiz gibi, gözyaşlarına boğulmak için, uçağıgörmeyi bekliyordum. Bu arada pilot, rotası konusundatereddüde kapılır gibi oldu; önünde –alışkanlık beni hapsetmemişolsa, benim de önümde– uzayın, hayatın bütün yollarınınaçıldığını hissediyordum; biraz daha ilerledi, bir iki dakika denizinüzerinde süzüldü, sonra, ansızın karar verip adeta yerçekimininaksi yönde bir çekim gücüne kapılarak, vatanına döner gibi, altınkanatlarının hafif bir hareketiyle, dimdik gökyüzüne yöneldi.

Şoföre geri dönecek olursak, Morel'den, Verdurin'lerin brikarabalarını bir otomobille değiştirmelerini istemekle kalmayıp(Verdurin'lerin müritlere karşı cömertliği göz önüne alındığındabu, pek zor bir şey sayılmazdı), daha zahmetli bir şeyi, başarabacıları olan hassas ve karamsar delikanlının yerine de,kendisini, şoförü koymalarını talep etti. Bu isteği, birkaç güniçinde, şu şekilde yerine getirildi: Morel, arabacının atları arabayakoşmak için kullandığı malzemenin hepsini, birer birerçaldırmakla işe başladı. Arabacı, bir gün gemi bulamıyordu, bir


489

başka gün suluk zincirini. Bazen de, minderi, hatta kırbacı,battaniyesi, süngeri, güderisi kayboluyordu. Gerçi her defasındaeksiğini komşulardan tamamlıyor, ama gecikiyordu; bu da, M.Verdurin'i kızdırdığından, arabacıyı kedere ve karamsardüşüncelere gark ediyordu. Yeni işine başlamak için acele edenşoför, Morel'e Paris'e döneceğini bildirdi. Arabacıya esaslı bir darbeindirmek gerekiyordu. Morel, M. Verdurin'in hizmetkârlarını,genç arabacının kendilerini pusuya düşürmeye niyetli olduğuna,altısının birden hakkından geleceğini ileri sürdüğüne ikna etti veböyle bir şeye izin veremeyeceklerini söyledi. Kendisinin bu işekarışması imkânsızdı, ama arabacıdan önce davransınlar diyeonları uyarıyordu. Hizmetkârlar, M. ve Mme Verdurin'learkadaşları gezintiye çıktıklarında, hep birlikte ahırda delikanlıyasaldırmayı kararlaştırdılar. Aslında olup bitecekler için sadecegerekli fırsatı sağlayan, ama mevcut kişiler daha sonra ilgimiçektiği için, o günkü koşullardan da söz etmek istiyorum:Verdurin'lerin bir dostu, tatilini geçirmeye evlerine gelmişti ve oakşam yola çıkacağından, gitmeden önce kendisiyle bir yürüyüşyapmak istemişlerdi.

Yürüyüşe çıkacağımız gün, bizimle birlikte gelip ağaçlarınarasında keman çalacak olan Morel'in, bana, "Biliyor musunuz,kolum ağrıyor, ama Mme Verdurin'e söylemek istemiyorum;kendisinden rica etseniz de hizmetkârlarından biri, meselaHowsler, bizimle gelip kemanımı taşısa," demesine çokşaşırmıştım. "Bir başkası gelse daha iyi olur sanırım," diye cevapverdim. "Ona akşam yemeği için ihtiyaçları olacak." Morel'inyüzünde bir kızgınlık ifadesi belirdi. "Hayır olmaz, kemanımıherhangi birine emanet edemem." Bu tercihin sebebini dahasonra anladım. Howsler, genç arabacının çok sevdiği ağabeyiydi,evde kalırsa, ona yardım edebilirdi. Yürüyüş sırasında, Morel,Howsler kardeşlerin büyüğü duymasın diye sesini alçaltarak, "İyibir çocuk," dedi. "Aslında kardeşi de öyle. Şu uğursuz içki içme


490

alışkanlığı olmasa ..." - "Ne, içki mi?" dedi Mme Verdurin;arabacısının içkici olması ihtimali, yüzünde renk bırakmamıştı."Siz farkında değilsiniz. Sizi getirip götürürken hiç kaza yapmamışolmasını bir mucize olarak görüyorum." - "Yani başkalarını da mıgetirip götürüyor?" - "Arabayı kaç kere devirdiğini bilseniz; yüzübugün yara bere içindeydi. Nasıl sağ kaldığına şaşıyorum;arabanın kolu kırılmış." - "Bugün kendisini görmedim," dedi MmeVerdurin, kendi başına neler gelmiş olabileceğini düşünüpkorkudan titreyerek, "dehşete düşürdünüz beni." Eve dönmekiçin gezintiyi kısa kesmek istedi; Morel ise, uzatmak için,çeşitlemeleri bitmek bilmeyen bir Bach ezgisi seçti. Mme Verdurineve döner dönmez garaja gitti, yeni araba kolunu ve kanlariçindeki arabacıyı gördü. Hiçbir yorumda bulunmadan artıkarabacıya ihtiyacı olmadığını söyleyip parasını verecekti ki,Howsler, her gün eyerlerin, vs.'nin çalınmasını düşmanlığınaatfettiği arkadaşlarını suçlamak istemedi ve gösterdiği buncasabrın sonucunda, yerde ölüp kalacağını düşünerek,kendiliğinden ayrılmak istediğini söyledi; mesele böylecehalloldu. Şoför ertesi gün işe başladı; daha sonra, (şoförünüdeğiştirmesi gereken) Mme Verdurin, kendisinden o kadarmemnun kaldı ki, son derece güvenilir bir adam olduğunubelirtip hararetle bana tavsiye etti şoförü. Ben, her şeydenbihaber, kendisini Paris'te gündelik hizmetime aldım; amafazlasıyla ileri atlamış oluyorum, bütün bunlar, Albertine'inhikâyesinde ele alınacak. Şu anda, kız arkadaşımla birlikte, ilk kezakşam yemeğine gittiğim La Raspeliere'deyiz; M. de Charlus de,yılda otuz bin frank sabit geliri, kendisine ait bir arabası, emrindeçok sayıda sofracıbaşı, bahçıvan, idareci ve çiftçi bulunan bir"kâhya"nın sözde oğlu Morel'le birlikte, davetliler arasında. Amabu kadar ileriye atlamışken, okura Morel'in mutlak bir fesatlıksergilediği izlenimini de vermek istemiyorum. Zıtlıklarla dolu birinsandı aslında ve bazı günler, gerçekten sevimli ve nazik


491

olabiliyordu.Arabacının kapı dışarı edildiğini ve bilhassa da, Albertine' le beni

gezdiren şoförün onun yerine işe alındığını öğrenince, doğalolarak çok şaşırdım. Ne var ki şoför, karışık bir açıklama yaparakParis'e döndüğünü, oradan da Verdurin'lerin hizmetinegönderildiğini söyleyince, bir an bile şüphe etmedim. Arabacınınkovulması, Morel'in benimle kısa bir sohbete girişip o namusludelikanlının gidişine ne kadar üzüldüğünü söylemesine sebepoldu. Zaten yalnız olduğumuz ve büyük bir mutlulukla banaaçıldığı anların dışında da Morel, La Raspeliere'de herkesin beni elüstünde tuttuğunu fark etmiş, bütün köprüleri yakarakkendisine karşı (esasen aklımdan katiyen geçmemiş olan) üstüntavırlar takınmamı önledikten sonra, kendisine zararımdokunamayacağı halde, benim yakınlığımı kendi isteğiyledışladığını anlamış, benden uzak durmaktan vazgeçmişti.Tutumundaki değişikliği, M. de Charlus'ün Morel üzerindekietkisine yordum; baronun tesiri bazı konularda gerçektenMorel'in ufkunu genişletiyor, onu daha sanatkâr kılıyor, amaustasının belagatli, sahte ve aslında anlık formüllerini harfiyenuyguladığı başka bazı konularda, iyice sersemletiyordu. Benimtahminim, M. de Charlus'ün kendisine söylemiş olabilecekleriylesınırlı kaldı. O sırada, daha sonra bana söylenen (daha önce degördüğümüz gibi Andree kız arkadaşımı içtenlikle sevmediği vekıskandığı için, Andree'nin Albertine'e ilişkin söylediği her söz,özellikle sonraları bana hep şüpheli göründüğünden, asla eminolamadığım) bir şeyi, doğru olsa bile, her ikisi tarafından başarıylabenden gizlenen bir gerçeği, yani Albertine'in Morel'i çok iyitanıdığını nasıl tahmin edebilirdim? Arabacının işten atıldığısıralarda Morel'in bana karşı takındığı yeni tutum, onunhakkındaki fikrimi değiştirmeme yol açtı. Kişiliği hakkında, banaihtiyacı olduğunda sergilediği alçaklıktan ve ben istediğiniyaptıktan hemen sonra takındığı, beni görmezden gelmeye kadar


492

varan küçümseyici tavrından yola çıkarak edindiğim olumsuzizlenimi koruyordum. Buna, M. de Charlus'le paraya dayananilişkisini ve tatmin edilmediklerinde ya da işleri karıştırdıklarındakendisini kedere boğan tutarsız hayvani içgüdülerini de eklemekgerekiyordu; ne var ki bu kişilik, her bakımdan bu kadar çirkindeğildi ve zıtlıklarla doluydu. Hatalarla, gülünç efsanelerle,müstehcenliklerle dolu, eski bir ortaçağ kitabına benziyordu, sonderece karmaşıktı. Başlangıçta, gerçekten çok usta olduğusanatının, kendisine bir icracının virtüozluğunu aşanüstünlükler kazandırmış olduğunu zannetmiştim. Bir keresinde,ona çalışmaya koyulma isteğimden söz ettiğimde, "Çalışın, ünlüolun," dedi bana. "Kim söylemiş bu sözü?" diye sordum."Fontanes, Chateaubriand'a söylemiş." Napoleon'un aşkmektuplarını da biliyordu. Dernek kültürlüymüş diyedüşündüm. Oysa, kirnbilir nerede okuduğu bu cümle, eski veyeni edebiyatın tamamından, bildiği tek cümleydi herhalde,çünkü her akşam aynı cümleyi tekrarlıyordu. Kendisi hakkındakimseye bir şey söylemeyeyim diye daha da sık tekrarladığı, aynıderecede edebi zannettiği, oysa anlamı bile olmayan, belki ancakolmadık şeyleri gizlemeye meraklı bir hizmetkâra anlam ifadeedebilecek bir başka cümle de şuydu: "Şüphelenenlerdenşüphelenelim." Aslında, bu aptalca özdeyişten, Fontanes'ınChateaubriand'a yazdığı cümleye geçmekle, Morel'in kişiliğinin,çok yönlü, ama göründüğü kadar çelişkili olmayan koca birbölümü, katedilmiş olurdu. Sırf para uğruna, hiçbir vicdan azabıduymadan –belki aşırı sinirsel heyecana varabilecek, ama katiyenvicdan azabı diye adlandırılamayacak tuhaf bir hoşnutsuzlukla–her şeyi yapabilecek, çıkarı için bütün bir aileyi kedere, hattamateme sürükleyebilecek olan, parayı her şeyin, iyilik bir yana, endoğal, en basit insanca duyguların üstünde tutan bu delikanlı,konservatuardan birincilikle diploma almayı ve flüt ya dakontrpuan sınıfında, hakkında tatsız bir şey söylenmesine


493

sebebiyet vermemeyi, paradan daha çok önemsiyordu. Bu yüzdende, kendisini en çok sinirlendiren, en karamsar ruh hallerine yolaçan, yok yere keyfini kaçıran şey, (muhtemelen kötü niyetle yüzyüze geldiği birkaç özel durumu genelleştirerek) evrensel kalleşlikdiye adlandırdığı şeydi. Asla kimse hakkında konuşmayarak,niyetini gizleyerek, herkesten kuşkulanarak bu kalleşliğin ağınadüşmemekle övünürdü. (Paris'e dönüşümden sonraki olaylardüşünülecek olursa, muhtemelen kendine benzer bulduğu, yani,şiarının aksine, kelimenin olumlu anlamında bir şüpheci, dürüstinsanların karşısında inatla susan ve namussuzlarla derhal çıkarortaklığı kuran bir şüpheci olarak gördüğü için, Balbec'teki şoföreşüpheyle yaklaşmamış olması, benim için bir talihsizlikti.) Buşüpheciliğin, daima her işten ustaca sıyrılmasını, en tehlikelimaceraları kolaylıkla atlatmasını sağlayacağını, BergereSokağı'ndaki okulda aleyhinde herhangi bir şeyin, değilkanıtlanmasını, ileri sürülmesini bile engelleyeceğini düşünürdü–bu düşüncesi tamamen yanlış da sayılmazdı. Çalışacak, ünlüolacak, belki bir gün, bu saygın konservatuarın sınavlarında,itibarına toz kondurulamayacak bir keman jürisi başkanı sıfatıylayerini alacaktı.

Ne var ki, bu çelişkileri ayıklamaya çalışmak, Morel'in beyninehaddinden fazla mantık atfetmek sayılabilir. Onun mizacıaslında, her yönde defalarca katlanmış, düzeltilmesi imkânsız birkâğıt parçası gibiydi. Oldukça yüce ilkeleri vardı görünüşebakılırsa; o güzel elyazısını inanılmaz imla hatalarıylaçirkinleştirerek, saatler boyunca mektup yazar, ağabeyine, kızkardeşlerine kötü muamele ettiğini, halbuki onların büyüğüolduğunu, onları desteklemesi gerektiğini, kız kardeşlerine ise,kendisine karşı münasebetsizlik ettiklerini bildirirdi.

Artık yaz mevsiminin sonuna yaklaştığımızdan, Douville' detrenden indiğimizde, sisle parlaklığını kaybeden güneş, baştan


494

başa aynı tondaki bir eflatuna bürünmüş olan gökyüzündekırmızı bir kütle olarak görünürdü. Bu bereketli ve tuzlu çayırlaraakşamla birlikte inen ve çoğu ressam olan birçok ParisliyiDouville'de tatil yapmaya teşvik eden huzura eklenen rutubet,onları erkenden küçük villalarına kapatırdı. Villaların çoğunda,lambalar yakılmış olurdu. Dışarıda sadece birkaç inek kalır,bunların bazıları böğürerek denize bakar, bazıları da insanlarladaha fazla ilgilenip bizim arabaları seyrederdi. Şövalesini ince birtepenin üzerine kurmuş tek bir ressam, bu sonsuz huzuru, buyumuşak ışığı yansıtabilmek için çalışırdı. Belki de inekler,farkında olmadan, gönüllü modellik ederlerdi ressama, çünküdalgın görünümleri ve insanlar evlerine girdikten sonraki yalnızmevcudiyetleri, akşam vaktinin yarattığı yoğun huzurizlenimine kendince katkıda bulunurdu. Birkaç hafta sonra,ilerleyen sonbaharla birlikte günler iyice kısalıp arabalarakaranlıkta binmeye başladığımızda da, yolculuğumuzhoşluğundan bir şey kaybetmedi. Öğleden sonra gezintiyeçıkmışsam, giyinmek üzere en geç beşte otele dönmemgerekiyordu artık; kırmızı ve yuvarlak güneş, o saatte, birzamanlar nefret ettiğim eğik aynanın ortasına inmiş oluyor,bütün kitaplık camlarında, bir Bizans ateşi gibi, denizi kızılaboğuyordu. Smokinimi giyerken, büyülü bir hareket, Saint-Loup'yla birlikte Rivebelle'e akşam yemeğine gittiğimizgecelerdeki, Mlle de Stermaria'yı Boulogne Ormanı Adası'nayemeğe götüreceğimi sandığım akşamki uyanık, havai benliğimiuyandırdığından, farkında olmadan, o zaman mırıldandığımezgiyi mırıldanıyordum yine; bunu fark edince, aslında bundanbaşka bir şarkı bilmeyen, bazen kaybolup bazen ortaya çıkanşarkıcıyı da, şarkısından tanıyabildim. Bu şarkıyı ilksöylediğimde, Albertine'i sevmeye başlıyor, ama onunla hiçtanışmayacağımı zannediyordum. Daha sonra, Paris'tekisöyleyişim, kendisine ilk kez sahip olduktan birkaç gün sonra,


495

artık onu sevmediğim sıradaydı. Şimdiyse, aynı şarkıyı, onutekrar severek, onunla birlikte, akşam yemeğine giderkensöylüyordum; bu dışarıdaki yemekler, otel müdürünü çoküzüyordu, sonunda La Raspeliere'e taşınıp oteli terk edeceğimkanısındaydı ve o yörede, Bec bataklıklarıyla "baltıklı" sularındankaynaklanan bir humma salgını olduğunu ileri sürüyordu. Üçayrı düzleme yayılmış olan hayatımda gördüğüm bu çokluk, benimutlu ediyordu; ayrıca, bir anlığına eski bir insan olduğumuzda,yani uzun süredir taşıdığımız benlikten farklı bir benliğebüründüğümüzde, artık alışkanlıkla gücünü kaybetmeyenduyarlılığımız, en küçük darbeler karşısında, önceki bütünizlenimleri gölgede bırakan çok canlı izlenimler edinir ve bunlara,yoğunlukları nedeniyle, bir sarhoşun geçici coşkusuyla sarılırız.Daha mahalli trene binmek üzere istasyona gitmek için omnibüseveya arabaya binerken, hava kararmış oluyordu. Lobidekarşılaştığımız mahkeme başkanı, "Demek La Raspeliere'egidiyorsunuz!" diyordu. "Mme Verdurin'inki de yüzsüzlükdoğrusu, sırf bir akşam yemeği için gece vakti bir saatlik trenyolculuğu yaptırıyor size. Sonra da deli gibi bir rüzgârda, geceninonunda tekrar yollara düşüyorsunuz. Yapılacak hiçbir şeyinizolmadığı belli," diye ekliyordu, ellerini ovuşturarak. Şüphesizböyle konuşmasının nedeni, hem davet edilmemiş olmanınyarattığı hoşnutsuzluk, hem de, "meşgul" insanların, –en saçmasapan işle meşgul da olsalar– sizin yaptığınız şeyi yapmaya"vakitlerinin olmaması"ndan duydukları tatmindi.

Hiç şüphe yok ki, raporlar yazan, hesaplar tutan, işmektuplarına cevap veren, borsa hareketlerini takip eden biradamın, bıyık altından gülerek, "Sizin yapacak bir şeyiniz yoktabii," derken, bir üstünlük duygusuna kapılması yerindedir.Ama sizin eğlenceniz Hamlet'i yazmak, hatta sadece okumak bileolsa, aynı üstünlük, aynı, hatta daha da büyük bir horgörüyle(çünkü yemek davetlerine, meşgul adam da katılır) kendini


496

gösterir. Meşgul insanlar, bu konuda düşünce eksikliğigösterirler. Çünkü uygulama ânında gördükleri zaman, aylaklarıngülünç bir eğlencesi diye nitelendirdikleri, çıkardan bağımsızkültürün, kendi mesleklerinde, belki kendilerinden üstünyargıçlar ya da yöneticiler olmayan, ama süratli yükselişlerikarşısında, "Çok kültürlü bir adammış, son derece seçkin birkişiymiş," diyerek saygıyla eğildikleri şahıslara apayrı birüstünlük kazandırdığını düşünmezler. Fakat mahkemebaşkanının özellikle anlamadığı şey, La Raspeliere'deki akşamyemeklerinin, benim hoşlandığım tarafının, kendisinineleştirmek maksadıyla da olsa çok doğru bir biçimde belirttiği gibi,bu yemeklerin, "gerçek birer seyahat" olmasıydı; bu seyahatlerinkendileri birer amaç olmadığından, kendilerinden katiyen bir hazbeklenmediğinden, benim gözümde iyice büyüleyiciydiler; haz,gidilen toplantıdan bekleniyordu, ki bu toplantılar da, kendileriniçevreleyen ortam sayesinde çok değişiyorlardı. Artık otelin –yuvamın– sıcaklığını bırakıp Albertine'le birlikte vagonabindiğimizde, hava tamamen kararmış oluyordu; küçük, tıknefestrenin kimi duruşlarında, bir fenerin camdaki yansıması, bize biristasyona geldiğimizi haber verirdi. İstasyonun haykırılan isminiduyamadığımızdan, Cottard bizi görmemiş olabilir düşüncesiylevagonun kapısını açardım, ama içeri doluşanlar, müritler değil,rüzgâr, yağmur ve soğuk olurdu. Karanlıkta tarlaları seçer,denizin sesini işitirdim, kırın ortasında olurduk. Albertine, küçükyuvaya katılmamızdan önce, yanında taşıdığı altın makyajkutusundan çıkardığı küçük aynada kendini incelerdi. Budavetlere birlikte ilk katıldığımız birkaç akşam, Mme Verdurin,yemekten önce kendine çekidüzen vermesi için Albertine'iyukarıya, giyinme odasına çıkardığında, bir süredir içindeyaşadığım derin huzur, Albertine'den merdivenin başındaayrılmak zorunda kalmamın endişesi ve kıskançlığıylagölgelenmiş, salonda, küçük kabilenin ortasında tek başıma,


497

arkadaşımın yukarıda ne yaptığını merak ederek beklerken, öylebir kaygıya kapılmıştım ki, hemen ertesi gün, M. de Charlus'tenen şık ve modaya uygun şeyin ne olduğunu öğrenip Cartier'yetelgraf çekerek, Albertine'in de, benim de mutluluk kaynağımızolan makyaj kutusunu ısmarlamıştım. Bu kutu, benim için,huzurun ve arkadaşımın ilgisinin teminatıydı. Çünkü Albertine,Mme Verdurin'in evinde benden ayrı olmasmdanhoşlanmadığımı şüphesiz tahmin ederek, akşam yemeğindenönce gerekli bütün hazırlıklarını vagonda tamamlamaya özengösteriyordu.

Birkaç aydan beri, Mme Verdurin'in en sadık müdavimi M. deCharlus'tü. Doncieres-Ouest'in bekleme salonlarında veyaperonda bekleyen yolcular, haftada üç kere, düzenli olarak, buşişman, kır saçlı, siyah bıyıklı, dudaklarındaki kırmızı boya,güneşte daha çiğ göründüğü, sıcakla yarı sıvı hale geldiği yazaoranla mevsim sonunda daha az belli olan adamın geçtiğinigörürlerdi. Bir yandan küçük trene doğru ilerlerken, bir yandan dahamallara, askerlere, tenis kıyafeti giymiş gençlere (artıkkendisini iffetli, en azından çoğunlukla sadık kılan bir sevdasıolduğundan, sırf uzman alışkanlığıyla) hem bir engizisyonyargıcına yakışır, hem de korkak, kaçamak bir bakışyöneltmekten kendini alamaz, hemen ardından, tespihini çekipduasını okuyan bir din adamının dokunaklılığıyla, tek aşkınakendini adamış evli bir kadının veya terbiyeli bir genç kızınedepliliğiyle, gözkapaklarını indirir, neredeyse gözlerini kapatırdı.Kendisiyle birlikte görülmekten hoşlanılıp hoşlanılmayacağınıpek bilemeyen ve canınız istiyorsa gelip kendisini bulmayı sizebırakan bir adam gibi, (çoğu kez Prenses Şerbatof'un da yaptığışekilde) ayrı bir kompartımana bindiğinden, müritler, M. deCharlus'ün kendilerini görmediğine kanaat getirirlerdi. İlkgünlerde, gidip M. de Charlus'ü bulmayı doktor istememiş, onukompartımanında tek başına bırakmamızı tercih etmişti. Tıp


498

çevrelerinde yüksek bir mevki edindiğinden beri, kararsız kişiliğiyerini güvenli bir duruşa bırakmış olan Cottard, gülümseyiparkasına yaslanarak, kelebek gözlüğünün üzerinden Ski'yebakarak, fesatlığından veya arkadaşlarının fikrini dolambaçlıyoldan keşfetmek için, "Tek başıma olsam, bekâr olsam neyse...ama bana anlattıklarınızdan sonra, bizimle birlikte oturmasınaizin vermem, karım açısından doğru olur mu bilmem," diyefısıldadı. "Ne diyorsun?" diye sordu Mme Cottard. Doktor,öğrencileri ve hastaları karşısında sergilediği ince alayla birzamanlar Verdurin'lerdeki esprilerine eşlik eden endişe arasındabir orta yol denilebilecek, ağırbaşlı bir kendinden memnuniyetle,göz kırparak, "Hiçbir şey, seni ilgilendirmez, kadınların duyacağıbir şey değil," diye cevap verdi ve alçak sesle konuşmaya devametti. Konuşmasından sadece "cemaatten" ve "ütü" kelimeleriniseçebilen Mme Cottard, doktorun lügatinde, bunların birincisiYahudi ırkını, ikincisi de çenesi düşükleri ifade ettiğinden, M. deCharlus'ün geveze bir Yahudi olduğuna kanaat getirdi. Baronunbu sebeple dışlanmasına bir anlam veremeyip, kabilenin kıdemlisisıfatıyla, onu yalnız bırakmamamızı rica etmeyi görev bildi; bizde, tedirginliği devam eden Cottard başı çekerek, hep birlikte M. deCharlus'ün kompartımanına gittik. Bir köşede Balzac'ın birkitabını okumakta olan M. de Charlus, doktorun tereddüdünüfark etti, oysa gözlerini kitabından kaldırmamıştı. Ama nasıl kisağır dilsizler, başkalarının fark etmeyeceği bir hava akımından,arkalarından birinin geldiğini anlarlarsa, baronun da, kendisinekarşı hissedilen soğukluğu anlamasını sağlayan, çok keskin birduyusu vardı. Bu da, her zaman, her durumda olduğu gibi, M. deCharlus'e hayali ıstıraplar yaşatmıştı. Tıpkı hafif bir serinlikhissettiklerinde, üst katta açık bir pencere olduğuna kanaatgetiren ve öfkelenerek hapşırmaya başlayan sinir hastaları gibi, M.de Charlus de, birisi, karşısında sıkıntılı bir tavır sergilediğinde, okişiyle ilgili söylemiş olduğu bir sözün, karşısındakinin kulağına


499

gittiği sonucunu çıkarırdı. Hatta karşısındakinin dalgın,karamsar veya alaycı bir tavır sergilemesi de gerekmez, baronbunları kafasından uydururdu. Buna karşılık, sıcak, dostça birtavır, duymamış olduğu dedikoduları kolaylıkla kendisindengizlerdi. Cottard'ın duraksadığını daha ilk anda sezip, gözlerinikitabından kaldırmamış olan baronun kendilerini fark etmediğinisanan müritleri şaşırtarak, yeterince yakına geldiklerinde eliniuzattıysa da, Cottard'ın uzattığı elini süet eldivenli eliyle sıkmayıpkarşısında yerlere kadar eğilerek derhal doğrulmakla yetindi. MmeCottard, iyi niyetle, "Sizi böyle tek başınıza bir köşede bırakmayıpbirlikte seyahat etmek istedik beyefendi. Bizim için büyük birzevk," dedi barona. "Şeref verirsiniz," dedi baron, soğuk bir tavırlaeğilerek. "Çok sevindirici bir şey duydum, kesin karar vermişsiniz,bu yöreye çad..." Mme Cottard, "çadır kuracakmışsınız" diyecekti,ama bu ifadenin bir Yahudiye dokundurma gibi gelebileceğinidüşünerek, bir başka ifadeyle devam etti sözüne, "yuvakuracakmışsınız," diye devam etti. "Biz maalesef, hem okullarınaçılması, hem de doktorun hastane görevi nedeniyle, hiçbirzaman bir yere uzun süre için yerleşemiyoruz." Sonra M. deCharlus'e bir mukavva kutu göstererek, "Gördüğünüz gibi, bizkadınlar, erkekler kadar talihli değiliz, dostlarımıza, Verdurin'lerinevi kadar yakındaki bir yere gitmek için bile, yanımızda koca birtakım taklavat taşımak zorundayız," dedi. Ben bu arada, baronunokuduğu Balzac'a bakıyordum. İlk tatilimde bana ödünç verdiğiBergotte'un kitabı gibi tesadüfen alınmış, karton ciltli bir nüshadeğildi. Kendi kütüphanesinden bir kitaptı ve "Charlus Baronu'naaitim" ibaresini taşıyordu; kütüphanedeki bazı kitaplarda, bununyerini, Guerrnantes'ların çalışmaya düşkünlüğünü gösteren, "İnproeliis non semper,"[53] veya "Non sine labore,"[54] alırdı. Ne var ki,baron, ileride göreceğimiz gibi, kendini Morel'e beğendirmek için,bunların da yerine yeni ibareler benimseyecekti. Mme Cottard,biraz sonra, baronun şahsını daha çok ilgilendirdiği kanısıyla,


500

başka bir konuya geçti. "Benimle aynı fikirde misiniz bilmiyorumbeyefendi," dedi; "ben çok açık fikirliyimdir, bence, içtenlikleibadet edildiği sürece, bütün dinler iyidir. Bir... Protestangördüklerinde paniğe kapılan insanlardan değilimdir." - "Banagerçek dinin, kendi dinim olduğu öğretildi," diye cevap verdi M.de Charlus. "Dernek ki bir fanatik," diye düşündü Mme Cottard;"oysa Swann, son dönemde hariç, daha hoşgörülüydü, gerçi odinini değiştirmişti." Aslında baron, bilindiği gibi, tam tersine,Hıristiyan olmakla kalmayıp ortaçağ tarzında dindar biriydi. TıpkıXIII. yüzyıl heykeltıraşları gibi, baronun gözünde de HıristiyanKilisesi, kelimenin somut anlamında, gerçek olduklarınakesinlikle inanılan varlıklarla doluydu: katedrallerde, kabartmahalinde hep birlikte giriş sundurmasına veya sahına doluşanpeygamberler, havariler, melekler, her türden aziz şahsiyetler,bunların ortasında Mesih, annesi ve babası Tanrı, bütün dinşehitleri ve Kilise Babaları. M. de Charlus, bütün bu şahsiyetlerinarasından, şefaatçi olarak Mikâil, Cebrail ve İsrafil baş melekleriseçmişti ve dualarını, tahtına bekçilik ettikleri Tanrı'ya iletmeleriiçin, kendileriyle sık sık konuşurdu. Bu yüzden de MmeCottard'ın yanılgısı beni çok güldürdü.

Din konusunu bir yana bırakıp, Paris'e köylü bir annenintavsiyelerinden oluşan kısıtlı bir bilgi dağarcığıyla gelen, sonra,tıp alanında ilerlemek isteyenlerin senelerini adamak zorundaoldukları, neredeyse tamamen maddi konulardaki eğitimekendini vermiş olan doktorun, kültürünü artıramadığınıbelirtelim; daha fazla yetki sahibi olmuş, ama tecrübe sahibiolmamıştı; "şeref" kelimesini ciddiye alarak, aynı anda hemkendini beğenmiş olduğu için bir tatmin duydu, hem de iyiyürekli olduğu için üzüldü. O gece, karısına, "Zavallı Charlus,"dedi, "bizimle seyahat etmekten şeref duyacağını söyleyinceüzüldüm. Adamcağızın kimseyle ilişkisi olmadığı, ezilipbüzülmesinden anlaşılıyor."


501

Ama müritler, başlangıçta M. de Charlus'le yan yanabulunmaktan az çok duydukları rahatsızlığı, kısa bir süre sonra,merhametli Mme Cottard'ın öncülüğüne gerek kalmadan,yenmeyi başardılar. Ski'nin ifşaatı ve yol arkadaşlarının cinselgarabeti, kafalarının bir kenarında hep duruyordu elbette. Ama bugarabetin kendisinin, onlar için bir cazibesi vardı. Bu garabet,baronun gerçekten büyüleyici olan, ama onların pek takdiredemeyeceği düzeydeki konuşmasına, en ilginç kişilerin, hattaBrichot'nun bile konuşmasını gölgede bırakan bir lezzetkatıyordu. Zaten başından beri, zeki bir adam olduğu kabuledilmişti. Doktor, "Dehayla delilik arasında ince bir çizgi vardır,"buyuruyor, öğrenme aşkıyla yanan prenses ısrar etse de, bukonuda daha fazla bir şey söylemiyordu; dehaya ilişkin bilgisi, buönermeyle sınırlıydı ve ayrıca, tifoya, metabolizma hastalıklarınailişkin şeyler kadar kanıtlanmış değildi. Artık kibirli olduğu veeski terbiyesizliği de devam ettiği için, "Daha fazla soru sormayınsayın prenses," diyordu, "ben sayfiyeye dinlenmeye geldim.Zaten anlatsam da anlayamazsınız; tıbbi bilginiz yok." Prenses de,Cottard'ın çok hoş bir adam olduğunu düşünüp ünlülere daimayaklaşılamayacağını anlayarak özür diliyor ve susuyordu.Kısacası, ilk başta M. de Charlus kusuruna (ya da çoğunlukla buşekilde adlandırılan özelliğe) rağmen, zeki bulunmuştu.Şimdiyse, farkına varmadan, bu kusur yüzünden başkalarındandaha zeki bulunuyordu. Akademisyenin ya da heykeltıraşın,ustaca M. de Charlus'ün ağzından aldıkları, aşk, kıskançlık,güzellik hakkındaki en basit özdeyişler bile, baronun buözdeyişlerinin kaynağı olan benzersiz, gizli, incelikli ve korkunçtecrübe nedeniyle, müritlerin gözünde, yerli oyuncularınsahnelediği bir Rus veya Japon oyununda, kendi tiyatroedebiyatımızda hep bulduğumuz bir ruh halinin geçirdiğideğişime benzer bir yabancı büyü kazanıyordu. Baronaişittirmeden, hâlâ çirkin şakalar yapıldığı oluyordu: M. de Charlus,


502

kendini tutamayıp, Hintli rakkaseler gibi uzun kirpikli genç birgörevliye uzun uzun baktığında, "Eyvah!" diyordu heykeltıraşfısıltıyla. "Baron kontrolöre göz kırpmaya kalkışırsa hiçvaramayız, tren geri geri gitmeye başlar. Baksanıza nasıl bakıyor,tren kablolu tramvaya döndü." Ama aslında, M. de Charlusgelmese, herkesten farksız insanlar arasında yolculukyapmaktan, egzotik bir ülkeden gelmiş, tatma düşüncesi bileinsanın midesini bulandırmaya yetecek garip meyve kokularıyayan şüpheli bir kutuya benzeyen bu çiğ biçimde boyalı, göbeklive kapalı şahsiyetin yanlarında olmamasından ötürü, neredeysebir hayal kırıklığı yaşıyorlardı. Bu açıdan bakıldığında, erkekmüritler, yolculuğun, M. de Charlus'ün trene bindiği Saint-Martin-du-Chene ile Morel'in bindiği Doncieres istasyonuarasındaki kısa bölümünde, daha belirgin tatminler yaşıyorlardı.Çünkü kemancı yanlarında olmadığı (ve hanımlarla Albertine,konuşmayı engellememek amacıyla ayrılıp uzakta durdukları)sürece, M. de Charlus belirli konulardan kaçmayıp "ahlâksızlıkdenen şeyler" hakkında konuşmaktan çekinmiyordu.Albertine'den çekinmesine gerek yoktu, çünkü Albertine,varlığıyla konuşmanın serbestliğini sınırlamak istemeyen birgenç kıza yakışan zarafetle, daima hanımların yanına gidiyordu.Bense, aynı vagonda kalması şartıyla, Albertine'in yanımdaolmamasına kolaylıkla katlanıyordum. Çünkü artık kendisinikıskanmadığım ve ona âşık da olmadığım, kendisini görmediğimgünlerde ne yaptığını düşünmediğim halde, ben yanındayken,aramızda, icabında bir ihaneti gizleyebilecek basit bir bölmeninbulunmasına bile tahammülüm yoktu; Albertine hanımlarlabirlikte yandaki vagona gittiğinde, kısa bir süre sonra yerimdeduramaz oluyor, o sırada konuşan ve kaçışımın sebebiniaçıklayamayacağım kişi ister Brichot olsun, ister Cottard veyaCharlus, kendisini gücendirmeyi göze alarak yerimden kalkıponları bırakıyor, olağandışı bir şey. olup olmadığına bakmak için


503

yan vagona geçiyordum. M. de Charlus, Doncieres'e kadar,karşısındakileri rahatsız etmekten korkmadan, kendisinin iyiveya kötü diye değerlendirmediğini belirttiği yaşayışbiçimlerinden, bazen çok çiğ biçimde söz ediyordu. Bunumahsus, açık fikirliliğini göstermek için yapıyordu, çünkümüritlerin kendi yaşayışı konusunda en ufak bir kuşkuları dahiolmadığından çok emindi. Yeryüzünde, daha sonrabenimseyeceği bir ifadeyle, "kendisinden haberdar" olan birkaçkişi olduğunu düşünüyordu. Ama bunların sayısının üç veyadördü geçmediğini ve hiçbirinin de Normandiya kıyılarındabulunmadığını sanıyordu. Bu kadar hassas bir zekâya sahip, bukadar endişeli bir insanın, böyle yanılması şaşırtıcı gelebilir.Baron, biraz bir şeyler bildiklerini düşündüğü kişilerin bile,bildiklerinin muğlak olmasıyla övünür, kendi söyleyeceği birsözle, kibarlığından söylediklerine itiraz etmeyen muhatabınınşüphelerini dağıtabileceğini zannederdi. Benim kendisine ilişkinbilgilerim veya tahminlerim bulunduğundan kuşkulanmaklabirlikte, aslında olduğundan çok daha eski zannettiği bu fikrimingenel bir fikir olduğunu ve kendisine inanmam için, şu veya buayrıntıyı inkâr etmesinin yeteceğini düşünüyordu; oysa aksine,bütüne ilişkin bilgi, ayrıntılara ilişkin bilgiden daima önce gelsede, ayrıntıların araştırılmasını inanılmaz ölçüde kolaylaştırır vegörünmezliği ortadan kaldırdığı için, kendini açık etmemeyeçalışan kişinin, istediği şeyi gizlemesine imkân tanımaz.Şüphesiz, M. de Charlus, müritlerden biri ya da bir arkadaşıtarafından akşam yemeğine davet edildiğinde, saydığı on ismeMorel'inkini de katmak için bin dereden su getiriyor, o geceMorel'le birlikte davet edilmesinin sağlayacağı zevk veya kolaylıkkonusunda ileri sürdüğü, her seferinde farklı olan gerekçelerinyerine, sözlerine yüzde yüz inanır gibi yapan ev sahiplerinin,baronun bilmediklerini zannettiği, tek ve hiç değişmeyen birgerekçeyi, yani Morel'i sevdiği gerçeğini koyduklarını aklından


504

bile geçirmiyordu. Aynı şekilde Mme Verdurin de, M. deCharlus'ün, Morel'e ilgisinin nedenleri olarak sunduğu yarısanatsal, yarı insani gerekçeleri olduğu gibi kabul eder görünerek,kemancıya yaptığı "göz yaşartıcı iyilikler" için barona durmadanteşekkür ediyordu. M. de Charlus, Morel'le ikisinin gecikip trenlegelmedikleri bir gün, Patroniçe'nin, "Bizim hanımları bekliyoruz!"dediğini duysa, kimbilir ne kadar şaşırırdı. Üstelik baron, LaRaspeliere'den neredeyse hiç ayrılmıyor, şatonun kadrolu rahibirolünü oynuyor, bazen (Morel'in iki günlük izinlerinde) iki geceüst üste yatıya kaldığı oluyordu. Bu durumda Mme Verdurinonlara yan yana iki oda veriyor ve kendilerini rahatlatmak için,"Canınız müzik dinlemek isterse, hiç çekinmeyin, duvarlar kaleduvarı gibidir, sizin katta kalan kimse yok, ayrıca kocamınuykusu çok ağırdır," diyordu. Şatoda kaldığı günlerde, M. deCharlus, prensesten nöbeti devralarak yeni misafirlerikarşılamaya istasyona gidiyor, Mme Verdurin'in istasyonagelmeyişine mazeret olarak öyle bir hastalık tablosu çiziyordu ki,davetliler kapıdan içeri bir cenaze törenine yakışır yüz ifadeleriylegirip Patroniçe'yi zinde, ayakta, dekolte bir elbiseyle karşılarındabulunca, hayretle çığlık atıyorlardı.

M. de Charlus geçici olarak Mme Verdurin için müritlerin ensadığı, ikinci bir Prenses Şerbatof olmuştu. Yalnız Mme Verdurin,baronun sosyetedeki konumunu, prensesinkinden daha şüphelibuluyordu, çünkü prensesin küçük yuva dışında hiçbir çevreyleilişki kurmamasının nedenini, başkalarını küçümseyip MmeVerdurin'in salonunu tercih etmesi zannediyordu.Görüşemedikleri herkesi sıkıcı diye damgalayan Verdurin'lerinkendileri bu kandırmacada o kadar ustaydılar ki, Patroniçe'ninprensesi, şık sosyeteden nefret eden, kararlı bir insan olarakgörmesi, inanılmaz bir şeydi. Ama bu konuda hiçbir şüphesiyoktu ve prensesin de sıkıcı insanlarla, entelektüelliğe olandüşkünlüğünden ötürü, gerçekten görüşmek istemediğine


505

kaniydi. Öte yandan, Verdurin'lerin gözünde, sıkıcı insanlarınsayısı gitgide azalmaktaydı. Sayfiye hayatındaki tanışmalar,Paris'te olsa beklenebilecek, geleceğe yönelik sonuçlarıtaşımıyordu. Balbec'e yanlarında eşleri olmadan gelmeleri her şeyikolaylaştıran seçkin erkekler, La Raspeliere'i ziyaret etmeyehevesli oluyor, sıkıcı insanlar çok sevimli bulunuyordu. Aynı şeyGuermantes Prensi için de geçerli oldu; prensesin olmayışı,prensin "bekâr erkek" sıfatıyla Verdurin'lere gitmesi için yeterli birsebep olmazdı, ama Dreyfus taraftarlığı onu bir mıknatıs gibiçektiğinden, maalesef Patroniçe'nin dışarıda olduğu bir gün, LaRaspeliere'in yokuşlarını tereddütsüz tırmandı. Mme Verdurin,prensle M. de Charlus'ün aynı sosyete çevresine mensupolduklarından pek emin değildi. Gerçi baron, GuermantesDükü'yle kardeş olduklarını söylemişti, ama bu bir maceracınınyalanından ibaret olabilirdi. Baron ne kadar seçkin, Verdurin'lerekarşı ne kadar hoş ve "sadık" davranmış olursa olsun, Patroniçeonu Guermantes Prensi'yle birlikte davet etmek konusundatedirgindi. Ski'yle Brichot'ya akıl danıştı: "Baronla GuermantesPrensi bir arada olabilir mi acaba?" - "Doğrusunu istersenizhanımefendi, ikisinden birisi için sorsanız cevap verebilirdim..." -"İkisinden biri beni niye ilgilendirsin canım?" dedi Mme Verdurinsinirlenerek. "Ben size birlikte olur mu diye soruyorum." - "Ahhanımefendi, böyle şeyler hiç belli olmaz ki." Mme Verdurin'insözlerinde hiçbir art niyet gizli değildi. Baronun yaşayış biçimikonusunda şüphesi yoktu, ama bu sözleri söylerken aklından buhiç geçmiyor, sadece prensle M. de Charlus'ün birlikte davetedilmelerinin uygun olup olmayacağını düşünüyordu. Bu beylik,"küçük sanatçı kabileleri"nin benimsediği ifadeleri kullanırken,herhangi bir kötü niyet taşımıyordu. M. de Guermantes'lagösteriş yapabilmek için, öğle yemeği davetinin ertesi günü,prensi, yöre denizcilerinin gemilerle manevra gösterisiyapacakları bir hayır derneği şenliğine götürmek istiyordu. Ama


506

her şeyle birden ilgilenmeye vakti olmadığından, görevlerini ensadık müridi olan barona devretti. "Anlıyorsunuz değil mi,adamların kalıp gibi hareketsiz durmamaları, oradan orayakoşuşturmaları lazım, bütün o hazırlıklar görülmeli; ben özelterimlerini bilmiyorum. Ama siz Balbec-Sahil limanına sık sıkgidiyorsunuz nasılsa, bir prova yaptırmak sizin için zahmetolmaz. Siz genç denizcileri idare etmeyi benden iyi becerirsiniz M.de Charlus. Aslında M. de Guermantes için aşırı zahmetekatlanıyoruz. Belki de geri zekâlı bir Jockey Kulübü üyesidir.Aman Tanrım! Jockey Kulübü hakkında kötü konuşuyorum,oysa yanlış hatırlamıyorsam siz de üyeydiniz. Ne o baron, cevapvermiyorsunuz, öyle misiniz? Bizimle birlikte gezintiye çıkmakistemez misiniz? Bakın bu kitap yeni geldi, ilginizi çekeceğinisanıyorum. Roujon'un bir kitabı. Adı güzel: Erkeklerin Arasında."

Ben kendi adıma, M. de Charlus'ün çoğunlukla PrensesŞerbatof'un yerini almasından memnundum, çünkü aynı andahem önemsiz, hem de can alıcı bir nedenden ötürü, prenseslearam çok kötüydü. Bir gün, mahalli trende her zamanki gibiPrenses Şerbatof'u iltifatlara boğduğum sırada, Mme deVilleparisis'nin trene bindiğini gördüm. Lüksemburg Prensesi'nebirkaç haftalığına misafirliğe gelmişti, ama ben, Albertine'i hergün görmeye duyduğum, bağımlılık halindeki ihtiyaç yüzünden,markizle soylu ev sahibesinin çok sayıdaki davetlerine icabetetmemiştim. Büyükannemin arkadaşını görünce vicdan azabınakapıldım ve sırf görev bildiğimden, (Prenses Şerbatof'unyanından ayrılmadan) markizle uzun uzun sohbet ettim. Ayrıca,Mme de Villeparisis'nin, yol arkadaşımın kim olduğunu gayet iyibildiği halde kendisiyle tanışmak istemediğinden de hiç haberimyoktu. Bir sonraki istasyonda, Mme de Villeparisis trenden indi,hatta ben inmesine yardım etmediğime pişman oldum ve sonratekrar gidip prensesin yanına oturdum. Ama sanki bir anda yüzseksen derecelik –sosyal konumu pek sağlam olmayan,


507

haklarında kötü dedikodular duyulmuş olmasından,küçümsendiklerinden şüphelenen insanlarda sık görülen– birdönüş olmuştu. Revue des Deux Mondes'una gömülmüş olanPrenses Şerbatof, sorularıma yarım ağızla cevap veriyordu,sonunda benim yüzümden migreni tuttuğunu söyledi.Suçumun ne olduğunu katiyen anlayamıyordum. Prensese vedaettiğimde, yüzü her zamanki gibi bir tebessümle aydınlanmadı,başını hafifçe eğerek sert ve kuru bir selam verdi, elini bileuzatmadı ve o günden sonra da, bir daha benimle konuşmadı.Ama herhalde Verdurin'lerle –ne söylemiş olabileceğinibilemesem de– konuşmuş olmalı ki, kendilerine PrensesŞerbatof'a bir incelikte bulunmamın iyi olup olmayacağınısorduğumda, ikisi birden, derhal atıldılar: "Hayır! Hayır! Hayır!Kesinlikle hayır! İnceliklerden hiç hoşlanmaz!" Bunu, prenseslearamı açmak için yapmıyorlardı; prenses, iltifatlara karşı duyarsız,dünyevi gösterişten etkilenmeyen bir insan olduğuna kendileriniinandırmayı başarmıştı. Katı insanların, istenmeyen zayıfinsanlar olmalarının ve sıradan insanın zayıflık zannettiğiyumuşaklığa, sadece istenip istenmediklerine aldırmayan güçlüinsanların sahip olmasının –doğal olarak istisnaları bulunan– birinsanlık kuralı olduğunu anlamak için, en dürüst, en tavizvermez, en yanına yaklaşılmaz siyaset adamını iktidara geldiktensonra; aynı siyasetçiyi, gözden düştüğünde, herhangi birgazeteciden, pırıl pırıl bir sevdalı tebessümüyle, çekinerek,horgörülü bir selam dilenirken; (yeni hastalarının taş gibi biradam olarak gördükleri) Cottard'ın nasıl yükselip ayağa kalktığınıgörmüş olmak ve Prenses Şerbatof'un görünürdeki kibrinin,herkesçe kabul edilen snobizm düşmanlığının, hangi sevdaküskünlüklerinden, hangi snobizm başarısızlıklarındankaynaklandığını bilmek gerekir.

Aslında, Prenses Şerbatof'u yargılarken katı davranmamamgerekir. Onunki, o kadar sık rastlanan bir durum ki! Bir gün, bir


508

Guermantes'ın cenaze töreninde, yanımdaki seçkin beyefendi,ince uzun, yakışıklı bir adamı gösterdi bana. "BütünGuermantes'lar arasında en tuhaf olanı budur. Dükün kardeşidir,"dedi. İhtiyatsızca konuşup kendisine yanıldığını,Guermantes'larla hiçbir akrabalığı olmayan bu beyefendininadının Fournier-Sarloveze olduğunu söyledim. Seçkin beyefendibana sırtını döndü ve o günden sonra bir daha selam vermedi.

Fransız Enstitüsü üyesi, yüksek bir resmi mevki sahibi, Ski'yletanışan önemli bir müzisyen, yeğeninin bulunduğuHarambouville'e geldiği sırada, Verdurin'lerin bir çarşambadavetine katıldı. M. de Charlus, Morel'in ricası üzerine ve bilhassa,Paris'e döndüğünde, Morel'in çaldığı özel konserlere, provalaradinleyici olarak katılabilmek için, akademisyenden izin alabilmekamacıyla, kendisine son derece nazik davrandı. Gururu okşananve zaten çok hoş bir insan olan akademisyen söz verdi ve sözünüde tuttu. Bu önemli (sadece kadınlara düşkün, hem de çokdüşkün olan) şahsın barona karşı nezaketi, Morel'i, dışarıdankimsenin giremediği resmi yerlerde görebilmesi için gösterdiğikolaylıklar, genç virtüozun kendini geliştirmesi, tanıtması için,büyük yankı uyandıracak tanıtım konserlerinde çalmak üzere eşityetenekteki sanatçılar arasında onu seçmesi, M. de Charlus'ü çokduygulandırdı. Ama M. de Charlus'ün hayalinden bile geçirmediğibir şey vardı, o da, büyük sanatçıya iki misli minnet duymasıgerektiği ya da ustanın iki misli suçlu olduğuydu, çünkü büyükmüzisyen, genç kemancıyla soylu koruyucusu arasındaki ilişkiyigayet iyi biliyordu. Bu ilişkiyi, kendi müziğinin tamamına ilhamkaynağı olan, kadına duyulan aşk dışında bir aşkıanlayamadığından, duygudaşlıktan ötürü değil, ahlâkikayıtsızlık, mesleki kibarlık ve yardımseverlik, sosyete nezaketi vesnobizm güdüleriyle destekledi. Bu ilişkinin niteliğinden o kadaremindi ki, daha La Raspeliere'deki ilk akşam yemeğinde, Ski'ye, M.de Charlus'le Morel'den, adeta bir erkekle metresinden söz


509

edercesine söz ederek, "Uzun süredir mi birlikteler?" diyesormuştu. Ama tam bir sosyete mensubuna yakışır şekilde,kendilerine hiçbir şey belli etmemişti; Morel'in arkadaşlarıarasında bazı dedikodular çıkacak olsa, bunları bastırıp Morel'i,babacan bir tavırla, "Günümüzde herkes hakkında söyleniyoraynı şey," diyerek yatıştırmaya daima hazırdı; barona süreklinezaket gösterilerinde bulunuyordu; M. de Charlus, onun bututumundan çok hoşlanıyor, ama doğal buluyordu, çünkü ünlümüzisyenin bu kadar ahlâksız veya bu kadar erdemli olabileceğinitahmin etmesi imkânsızdı. Zira kimse, M. de Charlus yokkensöylenen sözleri, Morel'e ilişkin esprileri barona aktaracak kadaraşağılık değildi. Oysa bu basit durum, herkesin kınadığı,kimsenin savunmayacağı bir şey olan "dedikodu"nun bile, isternesnesi kendimiz olduğundan bize iyice tatsız gelsin, isterüçüncü bir kişi hakkında bilmediğimiz bir şeyi öğrenmemize yolaçsın, bir psikolojik değeri olduğunu göstermeye yeter.Dedikodu, zihnimizin, nesnelerin görüntüsünden ibaret olanyanıltıcı algısıyla oyalanmasına, aldatılmasına mani olur. Dışgörünüşü idealist bir filozofun sihirli becerisiyle tersyüz edip,bize meselenin hiç tahmin edemeyeceğimiz bir yönünügösteriverir. M. de Charlus'ün, sevecen bir akrabasının ağzındanşu sözlerin döküldüğünü tahmin etmesine imkân var mıydı:"Meme'nin bana âşık olduğunu nasıl düşünebilirsin? Benim birkadın olduğumu unutmuş gibisin!" Oysa bu sözleri söyleyenkadın, M. de Charlus'e gerçek ve derin bir sevgiyle bağlıydı. Şuhalde, sevgilerine ve iyiliklerine baronun güvenmesi için birneden olmayan Verdurin'lerin, onun yokluğunda söylediklerisözlerin (kaldı ki, ileride göreceğimiz gibi sadece sözlerle de sınırlıdeğildiler), M. de Charlus'ün tahminlerinden, yani kendisi varkensöylenenlerin basit bir yansımasından son derece farklıolmasında şaşılacak bir şey var mı? M. de Charlus arasırahayalgücünü Verdurin'lerin kendisi hakkındaki fikirlerine


510

yönelttiğinde, tek başına hayal kurduğu o küçük, düşünselbölmeyi, kendisinin işitmiş olduğu, sevgi dolu sözler süslerdisadece. Öyle sevecen, dostça, huzurlu bir ortamdı ki bu, M. deCharlus uykuya dalmadan önce bir an kaygılarından kurtulupdinlenmek üzere zihnindeki bu bölmeye girdiğinde, mutlakadudaklarında bir tebessümle çıkardı oradan. Ama hepimiz için butür bölmeler, çifte bölmelerdir: Tek sandığımız bölmenin tamkarşısında, genellikle görmediğimiz, gerçek bölme bulunur,bizim bildiğimiz bölmeyle simetrik olmakla birlikte, ondan çokfarklıdır ve aralarında, görmeyi beklediğimiz hiçbir şeyibulamayacağımız süslemeleri, hayalimizden geçmeyen birdüşmanlığın iğrenç simgeleriyle oluşturulmuşcasına korkuturbizi. M. de Charlus, bir dedikodu sayesinde, adeta hoşnutsuzesnafın veya kovulmuş hizmetkârların daire kapılarınaçiziktirdiği müstehcen karalamalarla dolu bir servismerdiveninden geçercesine, bu karşı bölmelerden birine girseydi,ne müthiş bir şaşkınlık geçirirdi! Ama bizler, kimi kuşların yönbulma duygusundan yoksun olduğumuz kadar, görünürlükkavramından, mesafe duygusundan da yoksunuzdur, aslındabizi hiçbir zaman düşünmeyen insanların menfaatçi ilgilerini çokyakınımızda zanneder, bu sırada başka bazı insanların bir tek bizidüşündüklerini aklımızdan bile geçirmeyiz. İşte M. de Charlus de,içinde yüzdüğü suların, üzerinde yansımalarını gördüğüakvaryum camının ötesinde de uzandığını zanneden, yanıbaşındaki loşluğun içinde, kendi hareketlerini gülerek izleyenseyirciyi veya baron için şimdilik uzaktaki, beklenmedik, meşumbir anda, içinde yaşamaktan hoşnut olduğu ortamdan kendisiniacımasızca çıkarıp bir başkasına atıverecek olan kadiri mutlakbalık yetiştiricisini (ki baron için bu, Paris'te Mme Verdurinolacaktı) göremeyen balık gibi, yanılgı içinde yaşamaktaydı.Halklar da, bireylerden oluştukları için, bu derin, inatçı ve şaşırtıcıkörlüğün çok daha büyük, ama her kesimlerinde tıpatıp benzer


511

örneklerini sunabilirler. Bu körlük, M. de Charlus'ün küçükkabilede anlamsız ustalıkta veya dinleyenleri bıyık altındangüldüren cesarette sözler söylemesine sebep olmakla birlikte,henüz Balbec'te kendisi için ciddi sonuçlar doğurmuş değildi,daha sonra da doğurmayacaktı. Bir miktar albümin veya şeker yada kalpte ritm bozukluğu, bunun farkına bile varmayan kişinin,normal hayatını sürdürmesini engellemez, oysa hekim, aynı şeyifelaket habercisi olarak görür. M. de Charlus'ün Morel'e olan –platonik olsun olmasın– düşkünlüğü, şimdilik, sadece baronun,Morel yokken onu çok yakışıklı bulduğunu hiç çekinmedensöylemesine yol açıyordu; sözlerinin tam bir masumiyet içindealgılanacağını düşünüyor, bu açıdan, mahkemede ifade vermesiistendiğinde, görünürde birer dezavantaj sayılabilecek, ama tamda bu nedenle, sahnede suçluyu canlandıran bir oyuncununbeylik itirazları kadar yapay ve bayağı olmayan ayrıntılaragirmekten korkmayan, zeki bir adam gibi davranıyordu. M. deCharlus, aynı serbestlikle, yine Saint-Martin-du-Chene'leDoncieres-Ouest arasında –ya da dönüşte ters yönde– çok garipalışkanlıkları olduğu söylenen kişilerden söz etmekte bir sakıncagörmüyor, hatta dinleyicileri karşısında ne kadar rahat olduğunukendine kanıtlamak için, "Aslında niçin garip dediğimi debilmiyorum, hiç de o kadar garip sayılmaz," diye ekliyordu. İplerkendi elinde olduğu ve dinleyicilerin, saflıklarından ya daterbiyelerinden ötürü elleri kolları bağlanmış, sessizcegülümsediklerini bildiği sürece, karşılarında gerçekten de rahattı.

M. de Charlus, Morel'in yakışıklılığına olan hayranlığından,sapıklık denilen şeyle hiç ilgisi yokmuş gibi söz etmediğizamanlarda, sanki kendisiyle hiç ilgisi yokmuş gibi bu sapıklıktanbahsediyordu. Hatta bazen adını koymaktan da çekinmiyordu.Elindeki Balzac'ın güzel cildine baktıktan sonra, kendisineİnsanlık Komedisinin en çok hangi bölümünü beğendiğinisorduğumda, düşüncesi bir sabit fikre yönelerek cevap verdi: "O


512

kadar çok var ki, Tours Papazı ve Terk Edilmiş Kadın gibi küçükminyatürler, Sönmüş Hayaller dizisi gibi büyük freskler. Nasılolur! Sönmüş Hayaller'i bilmiyor musunuz? Carlos Herrera'nın,üstü açık arabasıyla önünden geçtiği şatonun adını sorduğu an,müthiş güzeldir: Rastignac Şatosu'dur bu, bir zamanlar âşıkolduğu delikanlının malikânesi. Bunun üzerine rahip de,Swann'ın esprili ifadesiyle, 'oğlancı yorumuyla Olympio'nunHüznü' diye adlandırdığı bir tahayyüle dalar. Sonra, Lucien'inölümü vardır! Kim olduğunu hatırlamadığım zevk sahibi biradam, hayatta kendisini en çok hangi olayın üzdüğüsorulduğunda, şöyle cevap vermişti: 'Kibar Fahişelerin İhtişamıve Sefaletinde, Lucien de Rubempre'nin ölümü."' Brichot, "Geçenyıl karamsarlığın olduğu gibi, bu yıl da Balzac'ın çok modaolduğunu biliyorum," diye araya girdi. "Ama Balzac'a saygıhummasıyla yanan yürekleri üzme pahasına da olsa, Tanrışahidimdir, edebiyat jandarmalığı rolüne soyunmadan, dilbilgisiyanlışları konusunda zabıt tutmadan, şunu itiraf etmek isterimki, korkutucu, anlamsız karalamalarını bence aşırı derecedeövdüğünüz, bu lafı bol doğaçlama ustası, bana her zamanyeterince titiz olmayan bir kâtip gibi gelmiştir. Sayın baron,sözünü ettiğiniz Sönmüş Hayaller'i okurken, bir tilmiz şevkineulaşabilmek için kafa patlattım, ama bütün açık kalpliliğimle itirafetmeliyim ki, ikili, üçlü saçmalıklar halinde (Mutlu Esther, KötüYolların Sonu, Aşk İhtiyarlara Kaça Mal Olur) yayımlanan budokunaklı tefrika romanlar, bende daima, açıklanması imkânsızbir iltimasla eğreti bir şaheser konumuna getirilen Rocambole'unserüvenleriyle aynı izlenimi yaratmıştır." - "Hayatı tanımadığınıziçin böyle söylüyorsunuz," dedi baron, çifte öfkeyle, çünküBrichot'nun, sanatsal argümanlarını da, diğer argümanlarını daanlamayacağını seziyordu. "Anladığım kadarıyla, benim, ÜstatFrançois Rabelais'nin ifadelerini kullanacak olursak, pekSorbonneyaşar ve Sorbonnebiçimli olduğumu söylemek


513

istiyorsunuz," diye cevap verdi Brichot. "Oysa ben de,arkadaşlarım gibi, bir kitabın samimi, hayattan alınmış izlenimiyaratmasını isterim..." Doktor Cottard, "Rabelais'nin çeyrek saati,"[55] diye araya girdiğinde, artık tavrı şüphe dolu değil, esprili vegüvenliydi. Brichot sözüne devam etti: "Ben, Abbaye-aux-Boiskuralına uyarak, yapmacık ustası, saygıdeğer ChateaubriandVikontu'nun izinde, hümanistlerin katı çerçevesinden çıkmadanedebiyat andı içen çömezlerden değilimdir. Sayın ChateaubriandVikontu..." - "Elmalı şatobriyan mı?" diye sözünü kesti DoktorCottard. "... cemaatin başkanıdır," diye devam etti Brichot,doktorun esprisini karşılıksız bırakarak; Brichot'nun sözlerikarşısında telaşlanan doktor ise, endişeyle M. de Charlus'e baktı.Cottard'a, Brichot münasebetsizlik etmiş gibi gelmiş, doktorunkelime oyunu ise, Prenses Şerbatof'un dudaklarına anlamlı birtebessüm kondurmuştu. "Sayın profesör sayesinde, kusursuzşüphecinin keskin ironi hakkı daima korunmuş olur," dedikibarca, doktorun "espri"sini fark ettiğini göstermek için. "Bilgekişi, şüpheci olmak zorundadır," diye cevap verdi doktor.

"Bildiğim nedir? Gnothi seauton[56] derdi Sokrates. Çok doğru,her konuda aşırılık, kusurdur. Ama Sokrates'in adının, sırf busayede günümüze gelebildiğini düşündükçe, şaşırıp kalıyorum.Bu felsefe neler içeriyor? Netice itibariyle, pek az şey. Charcot'nunve başkalarının, çok daha parlak, en azından, genel felç sendromuolarak gözbebeği refleksinin ortadan kalkması gibi somut birtemele dayanan incelemeler yaptıkları halde neredeyseunutulduklarını düşünüyorum da! Sonuç olarak, Sokrates'inolağanüstü bir yanı yok. Bunlar, yapacak hiçbir işi olmayan,bütün günlerini gezinip tartışarak geçiren insanlardı. Tıpkı Isagibi: Birbirinizi sevin, tamam çok güzel." - "Hayatım..." diyeyalvardı Mme Cottard. "Karım doğal olarak itiraz ediyor, kadınlarınhepsi sinir hastasıdır." - "Ama sevgili doktor, ben sinir hastasıdeğilim," diye mırıldandı Mme Cottard. "Sinir hastası olmaz olur


514

mu? Oğlu hastalandığında, uykusuzluk belirtilerinin tamamınıgösterir. Her neyse, yine de Sokrates'in ve diğerlerinin, üstün birkültür için, sunum yapma yeteneğini geliştirmek için gerekliolduklarını kabul ediyorum. Ben ilk derste öğrencilerime daimagnothi seauton'u söylerim. Üstat Bouchard bunu duyduğunda,beni tebrik etmişti." - "Ben üslupçuluktan yana değilim, şiirdezengin kafiye peşine de düşmem," dedi Brichot. "Bununla birlikte,–insanlıktan uzak– İnsanlık Komedisi, yüce ve acımasızOvidius'un dediği gibi, sanatın öze ağır bastığı sanat eserlerinintam tersidir. Rene'nin, hoşgörüsüz bir papazlığın görevlerinimükemmelen yerine getirdiği Valleeaux-Loups'yla, mübaşiryardımcılarının soluk aldırmadığı, gayretli zırvalar havarisiHonore de Balzac'ın, Polonyalı bir kadın uğruna, durmadan imlayanlışlarıyla dolu, kötü yazılar yazdığı Jardies'den eşit uzaklıktaki,Meudon kilisesine veya Ferney keşiş kulübesine varan bir ortayolu tercih etmek de mümkündür." - "Chateaubriandsöylediğinizden çok daha canlıdır ve Balzac da her şeye rağmenbüyük bir yazardır," dedi M. de Charlus, Swann'ın zevki fazlasıylaiçine işlemiş olduğundan, ister istemez Brichot'ya sinirlenerek;"ayrıca Balzac, herkesin habersiz olduğu, veya sırf kınamak içinincelediği tutkuları bile yaşamıştır. Ölümsüz Sönmüş Hayaller biryana, Sarrazine, Altın Gözlü Kız, Çöldeki Tutku, hatta epeycebilmecemsi Sahte Sevgili, sözlerimi destekleyen eserlerdir.Balzac'ın bu 'doğadışı' yanından Swann'a söz ettiğimde, 'Taine'leaynı fikirdesiniz,' demişti bana. Ben M. Taine'le tanışma şerefinenail olmamıştım," diye ekledi M. de Charlus (sosyetemensuplarının, sanki büyük bir yazarı Monsieur diyedamgalamakla ona bir şeref bahşetmek, belki de araya bir mesafekoymak ve kendisini tanımadıklarını iyice vurgulamakistermişçesine hiç ihmal etmedikleri, sinir bozucu ve anlamsızMonsieur deme alışkanlığıyla), "kendisini tanımamakla birlikte,onunla aynı fikirde olmayı büyük bir şeref saydım." M. de


515

Charlus, bu gülünç sosyete alışkanlıklarına rağmen, aslında çokzeki bir insandı ve geçmişteki bir evlilik, ailesiyle Balzac'ın ailesiarasında bir hısımlık doğurmuş olsa, buna muhtemelen (en azBalzac kadar) memnun olur, ama hayran olunacak bir tevazuörneğiymiş gibi gururlanmaktan da kendini alamazdı.

Bazen, Saint-Martin-du-Chene'den bir sonraki istasyonda, trenegençler binerdi. M. de Charlus onlara bakmaktan kendinialamazdı, ama kendilerine gösterdiği ilgiyi kısa kestiği ve bellietmemeye çalıştığı için, bu ilginin ardında sanki aslından daha daözel bir sır saklanıyormuş izlenimi uyandırırdı; adeta bu gençleritanır, fedakârlık yapmayı kabul edip bize dönmeden önce de,bunu belli eder gibiydi; bu tavrı, aileleri kavgalı olduğu içinarkadaşlarıyla selamlaşması yasaklanmış olan çocukların, onlarlakarşılaştıklarında, tekrar dadılarının sultası altına girmeden önce,kendilerini tutamayıp başlarını kaldırmalarını hatırlatırdı.

M. de Charlus'ün, Balzac'ın Kibar Fahişelerin İhtişamı veSefaletinden söz ederken, Olympio'nun Hüznü'yle ilgilianıştırmasında kullandığı kelimenin ardından, Ski, Brichot veCottard, dudaklarında belki bir alaydan çok, bir yemek davetindeDreyfus'ü kendi davası hakkında veya imparatoriçeyi saltanatıhakkında konuşturmayı başarmış kimselerin tatmininin ifadesiolan bir tebessümle bakışmışlardı. Bu konuda kendisini birazsıkıştırmaya niyetliydiler, ama Morel'in bineceği istasyon olanDoncieres'e gelmiştik. M. de Charlus, Morel'in yanındakonuşmalarını titizlikle denetliyordu; Ski sözü tekrar CarlosHerrera'nın Lucien de Rubempre'ye olan aşkına getirmekisteyince, baron hoşnutsuz, esrarengiz ve nihayet (sözünündinlenmediğini görüp) kızının yanında uygunsuz laflar edilen birbabanın sert ve yargılayıcı tavrına büründü. Ski'nin konuyusürdürmekte inat etmesi üzerine, M. de Charlus, gözleriyuvalarından uğrayarak, sesini yükselterek, Mme Cottard ve


516

Prenses Şerbatof'la sohbete dalmış, bizi duyması imkânsız olanAlbertine'i işaret ederek, terbiyesiz kimselere ders vermek isteyenbiri gibi, imalı ve anlamlı bir tonda, "Artık bu genç kızıilgilendirebilecek konulara geçmenin zamanı geldi sanırım," dedi.Ama onun gözünde genç kızın Albertine değil, Morel olduğunuanladım; zaten daha sonra kendisi de, Morel'in yanında bu türkonuşmalar yapmamamızı rica ederken kullandığı ifadelerle,yorumumun doğruluğunu kanıtladı. Bana genç kemancıdan sözederken, "Biliyor musunuz," dedi, "hiç de zannedebileceğiniztürden biri değil, çok namuslu, ağırbaşlılığından ve ciddiyetindenhiçbir şey kaybetmemiş bir çocuk." Bu sözlerden, M. deCharlus'ün nazarında, genç erkekler için eşcinselliğin, kadınlariçin fahişelik kadar büyük bir tehlike olduğu anlaşılıyordu,Morel'in "ciddiyet"inden söz ettiğinde, bu kelimeyi, bir işçi kız içinkullanıldığında taşıdığı anlamda kullanıyordu. Bunun üzerineBrichot, konuyu değiştirmek için, Incarville'de daha uzun sürekalıp kalmayacağımı sordu bana. Kendisine Incarville' de değil,Balbec'te kaldığımı defalarca söylediğim halde, hep aynı hatayıtekrarlıyordu, çünkü sahilin bu kesimini o, Incarville veyaBalbec-Incarville diye adlandırıyordu. Bazı insanlar, bizimle aynışeyden söz ederken biraz farklı bir isim kullanırlar. Saint-Germainmuhitinden bir hanım, Guermantes Düşesi'ni kast ederek, sonzamanlarda Zenaîde'i ya da Oriane-Zenaîde'i görüp görmediğimisorardı bana daima; ilk anda sorusunu anlayamazdım.Muhtemelen bir dönemde, Mme de Guermantes'ın Oriane adlı birakrabası olduğundan, ikisini karıştırmamak için, düşese Oriane-Zenaîde deniyordu. Belki benzer biçimde, eskiden sadeceIncarville'de tren istasyonu vardı ve oradan Balbec'e arabaylagidiliyordu. "Neden söz ediyordunuz?" dedi Albertine, M. deCharlus'ün birden benimsediği ciddi aile babası tonuna şaşırarak."Balzac'tan," dedi baron aceleyle, "tesadüf bu ya, siz de bu akşamCadignan Prensesi'nin tuvaletini giymişsiniz, akşam


517

yemeğindeki ilk tuvaletini değil de, ikincisini." Bu rastlantıyı,Albertine'in tuvaletlerini seçerken, onun Elstir sayesinde edindiğizevkten esinlenmeme borçluyduk; Elstir, bir Fransızyumuşaklığıyla, gevşekliğiyle birleşmiş olmasa, İngiliz sadeliğidenilebilecek tarzı çok beğenirdi. Tercih ettiği elbiseler,çoğunlukla, Diane de Cadignan'ınki gibi, gri tonlarının uyumlubir bileşimini sergilerdi. Albertine'in tuvaletlerinin gerçekdeğerini takdir edebilecek yegâne insan M. de Charlus'tü; baronunbakışları, bu kıyafetlerin farklılığını, değerini hemen keşfederdi;iki kumaşın adını asla karıştırmaz, üstelik imalatçısını da tanırdı.Yalnız –kadınlarda– Elstir'e göre biraz daha fazla görkem verenkten hoşlanırdı. Albertine de bu nedenle o akşam bana yarıgülümser, yarı endişeli bir bakış yönelterek minik, pembe kediburnunu kırıştırdı. Gerçekten de, gri krepdöşin eteğinin üzerindegri Cheviot yünlüsünden kruvaze ceketiyle, Albertine tamamengrilere bürünmüş izlenimi veriyordu. Ama ceketini giyipçıkarırken kabarık kollarını düzeltmek gerektiğinden, kendisineyardım etmem için işaret etti ve ceketini çıkardığında görünenpembe, uçuk mavi, yeşil ve güvercin boynu renklerindeki tatlıekoseli kollarıyla, sanki gri bir gökyüzünde bir gökkuşağı belirmişgibi oldu. Bunun M. de Charlus'ün hoşuna gidip gitmeyeceğinimerak ediyordu. "Oo!" diye haykırdı baron hayranlıkla. "İşte birrenk demeti, bir renk prizması. Sizi candan tebrik ederim." -"Tebriklerin hepsi beyefendinin hakkı," dedi Albertine kibarca,çünkü benim hediyelerimi herkese göstermekten hoşlanırdı."Renkten korkan kadınlar, giyinmeyi bilmeyen kadınlardır," diyedevam etti M. de Charlus. "İnsan bayağılaşmadan göz alıcı,silikleşmeden yumuşak olabilir. Ayrıca siz, Mme de Cadignan gibihayattan kopuk görünmek isteği içinde değilsiniz; o, grituvaletiyle d'Arthez'ye bu fikri aşılamak istiyordu." Elbiselerinsessiz lisanıyla ilgilenen Albertine, M. de Charlus'e CadignanPrensesi'yle ilgili sorular sordu. "Ah! Harika bir romandır," dedi


518

baron, hulyalı bir tavırla. "Diane de Cadignan'la Mme d'Espard'ıngezindikleri o küçük bahçeyi bilirim. Kuzinlerimden birininbahçesidir." - "Bu kuzinin bahçesi meseleleri de," diye fısıldadıBrichot Cottard'a, "soyağacı da, saygıdeğer baron için çok önemliolabilir. Ama o bahçede dolaşma imtiyazına sahip olmayan, sözkonusu hanımefendiyi tanımayan ve soyluluk unvanı daolmayan bizler için ilginç bir yanı olabilir mi bütün bunların?" Birelbiseyle, bir bahçeyle, adeta birer sanat eseriymişçesineilgilenilebileceği ve M. de Charlus'ün, Mme de Cadignan'ınyürüdüğü ağaçlı yolları, Balzac'ın romanındaki halleriylekafasında canlandırdığı, Brichot'nun aklından bile geçmiyordu.Baron sözüne devam etti: "Siz de tanıyorsunuz kendisini," dedibana, kuzinini kast ederek ve benimle, küçük kabilede sürgün, M.de Charlus'ün muhitinden olmasa da bu muhite girip çıkan birisıfatıyla konuşarak gönlümü okşamak için. "En azından Mme deVilleparisis'nin evinde görmüş olmalısınız." - "BaucreuxŞatosu'nun sahibi olan Villeparisis Markizi mi?" diye sorduBrichot, büyülenmiş bir tavırla. "Evet, tanır mısınız kendisini?"dedi M. de Charlus sertçe. "Katiyen," dedi Brichot, "amameslektaşımız Norpois, her yıl tatilinin bir bölümünüBaucreux'de geçirir. Kendisine o adrese mektup yazmıştım."Morel'in ilgileneceğini düşünerek, M. de Norpois'nın, babamınarkadaşı olduğunu söyledim. Ama Morel'in yüzünde, sözlerimiişittiğini belirten en ufak bir hareket olmadı; çünkü annemlebabamı pek önemsiz, babasının, oda hizmetkârı olarak yanındaçalıştığı büyükamcamla katiyen karşılaştırılamayacak insanlarolarak görüyordu, ayrıca, ailenin diğer üyelerinin tersine,şatafattan hoşlanan büyükamcam, hizmetkârlarının hafızasındagöz kamaştırıcı anılar bırakmıştı. "Duyduğuma göre, Mme deVilleparisis çok seçkin bir hanımmış, ama diğer meslektaşlarımgibi ben de, kendim değerlendirme fırsatını hiç elde etmedim.Aslında Enstitü'de son derece nazik ve gönül okşayıcı olan


519

Norpois, hiçbirimizi markize takdim etmedi. Bildiğim kadarıylaaramızda markizin evine kabul edilen, bir tek eski bir aile ahbabıolan dostumuz Thureau-Dangin var, bir de markizin, çok ilgisiniçeken bir incelemesi nedeniyle tanışmak istediği Gaston Boissier.

Boissier markizin evine akşam yemeğine gitmiş vebüyülenmişti. Fakat Mme Boissier davet edilmemişti." Bu isimleriduyan Morel, şefkatle gülümsedi. "Ah! Thureau-Dangin," dedibana, Norpois Markisi'yle babam karşısında ne kadar kayıtsızkaldıysa, bu sefer o kadar ilgilenerek. "Thureau-Dangin'leamcanızın içtikleri su ayrı gitmezdi. Bir hanım, Akademi'nin birdaveti için iyi bir yer isteyecek olsa, amcanız, 'Thureau-Dangin'eyazarım,' derdi. Doğal olarak, bilet hemen gönderilirdi, çünkütahmin edebileceğiniz gibi, M. Thureau-Dangin, amcanızın birricasını geri çevirmeye cesaret edemezdi, amcanızın ilk fırsattaöcünü alacağını bilirdi. Boissier adını duymak da benim için çokhoş, büyükamcanız, yılbaşı öncesinde, hanımlar için bütünalışverişini oradan yaptırırdı. Alışverişi yapmakla görevli kişiyitanıdığım için biliyorum bunu." Bu kişiyi çok iyi tanıyorduüstelik, çünkü babasıydı. Morel'in, amcamın hatırasına yaptığı busevgi dolu anıştırmaların bazıları, sadece büyükanneminhastalığı nedeniyle taşındığımız Guermantes Konağı'nda süreklioturmayı düşünmeyişimizle ilgiliydi. Arasıra, taşınmaihtimalinden söz ediliyordu. Charles Morel'in bana bu konudakitavsiyelerinin anlaşılabilmesi için, büyükamcamın MalesherbesBulvarı no. 40-A'da oturduğunun bilinmesi gerekiyor.Dolayısıyla, benim, pembeli hanım hikâyesini anlatıp annemlebabamın Adolphe Amcamla küsmesine sebep olduğum o meşumgüne kadar, amcamın evine sık sık gittiğimizden, ailede"amcanızın evi" yerine "40-A" denirdi. Annemin kuzinleri, ağızalışkanlığıyla, "Aa, pazar günü davet edemeyeceğiz sizi, akşamyemeğini 40-A'da yiyorsunuz," derlerdi. Bir akraba ziyaretinegidecek olsam, amcam, ziyaretlere kendisiyle başlamadığıma


520

gücenmesin diye, önce "40-A'ya" gitmem tembih edilirdi. Amcamapartmanın sahibiydi ve doğruyu söylemek gerekirse, kiracıseçiminde kılı kırk yarardı; bütün kiracılar arkadaşıydı ya dasonradan arkadaşı olurlardı. Albay Vatry Baronu, tamiratyaptırmayı kolaylaştırmak için, her gün puro içmeye, amcamauğrardı. Araba kapısı daima kapalı dururdu. Amcam, pencereninbirinde bir çamaşır, bir halı görecek olsa, öfkeyle girip şimdikipolis memurlarından daha büyük süratle çamaşırı veya halıyıkaldırtırdı. Yine de, apartmanın, kendine ayırdığı iki katı veahırları dışındaki bölümlerini kiraya verirdi. Buna rağmen,apartmanın bakımlılığını methetmenin büyükamcamın hoşunagittiğini bilerek, herkes, sanki amcamdan başka oturan yokmuşgibi, "küçük konağın" konforunu över, o da sesini çıkarmaz,gerekli düzeltmeyi yapmazdı. "Küçük konağın" konforlu olduğukuşku götürmezdi (amcam her yeni icadı konaktabulundururdu). Ama olağanüstü bir yanı da yoktu. Ne var kiamcam, evinden, sahte bir tevazuyla, "bizim küçük fakirhane"diye söz etmekle birlikte, Paris'te konfor, lüks ve cazibebakımından küçük konakla yarışabilecek bir yer olmadığınakaniydi, en azından oda hizmetkârına, onun karısına, arabacıyave aşçıya bu fikri aşılamıştı. Charles Morel bu inanç içindeyetişmişti. İnancı daha sonra da sarsılmamıştı. Bu nedenle,benimle sohbet etmediği günlerde bile, trende birisine taşınmaihtimalimizden söz edecek olsam, derhal gülümser ve bilgiççe birtavırla göz kırparak, "Ah! Size 40-A tarzında bir yer gerek!" derdi."Öyle bir yerde rahat edersiniz! Amcanız bu işlerden anlardı. KocaParis'te 40-A'ya denk bir yer olmadığından eminim."

M. de Charlus'ün, Cadignan Prensesi'nden söz ederkenbüründüğü hüzünlü tavırdan, bu öykünün kendisine sadeceherhangi bir kuzininin küçük bahçesini hatırlatmadığınıanlamıştım. Baron, derin bir tahayyüle daldı ve kendi kendinekonuşur gibi, "Cadignan Prensesinin Sırları!" diye haykırdı. "Ne


521

büyük bir şaheserdir! Sevdiği erkeğin her şeyi öğrenmesindenkorkan Diane'ın kötü şöhreti ne kadar derin ve acıdır! Hiç öylegörünmediği halde ebedi ve genel bir doğruyu ortaya koyar, o neileri görüşlülüktür!" M. de Charlus bu sözleri söylerkenhüzünlüydü, ama bu hüzünde bir büyü de bulur gibiydi.Şüphesiz, yaşayışının ne ölçüde bilindiğinden emin olamayan M.de Charlus, bir süredir, Paris'e dönüp ortalıkta Morel'le birliktegörülmeye başlayınca, Morel'in ailesinin müdahale edipmutluluğunu bozabileceğinden korkmaya başlamıştı. Buihtimal, o âna kadar muhtemelen kendisine son derece tatsız veüzücü bir şey olarak görünmüştü. Ama baronun sanatçı yönüçok kuvvetliydi. Birkaç dakikadır durumunu Balzac'ın tasvir ettiğidurumla karıştırdığından, bir bakıma öyküye sığınıyor ve belki dekendisini tehdit eden, en azından korkutan felaketlere karşı,kendi kaygısında, Swann'ın ve Saint-Loup'nun "son dereceBalzacvari" diye tanımlayacağı bir teselli buluyordu. M. deCharlus, alışkanlık haline getirdiği ve daha önce de çeşitliörneklerini sunduğu zihinsel aktarım sayesinde, CadignanPrensesi'yle kolaylıkla özdeşleşebilmişti. Zaten bu zihinsel işlemsayesinde, sırf sevilen kadının yerine bir delikanlının konması,sıradan bir ilişkinin etrafında örülen toplumsal engellerzincirinin, derhal delikanlının çevresinde oluşmasına yetiyordu.Herhangi bir nedenle takvimde veya saatlerde kesin bir değişiklikyapılsa, yıl birkaç hafta geç başlatılsa veya gece yarısı on beşdakika önceye alınsa, günler yine yirmi dört saat, aylar da otuzgün olacağından, zamanın akışında bir değişiklik olmayacaktır.Her şey değiştirilse de hiçbir karışıklık olmaz, çünkü rakamlararasındaki ilişki hep aynıdır. "Orta Avrupa saatinin" veya Doğutakvimlerinin benimsendiği hayatlar için de aynı şey sözkonusudur. Bir kadın oyuncuyu metres olarak tutmaktanduyulan gururun bile, bu ilişkide bir payı var gibiydi. M. deCharlus, daha ilk günden, Morel'in kimliğini araştırıp mütevazı


522

bir ailenin evladı olduğunu öğrenmişti elbette, ama âşıkolduğumuz bir kibar fahişe, anne babasının yoksulluğuyüzünden gözümüzdeki itibarını kaybetmez. Buna karşılık,mektupla bilgi aldığı tanınmış müzisyenler, –Swann'ı Odette'etakdim ettiklerinde Odette'i olduğundan daha elde edilmesi zor vepeşinde koşulan bir kadın olarak tasvir eden dostları gibi bir çıkarbile gütmeden– sırf yeni bir müzisyeni göklere çıkaran ünlülerinsıradanlığıyla, barona, "Oo! Büyük bir yetenek, ne kadar gençolduğu düşünülürse, parlak bir şöhreti var, uzmanların takdirinitopluyor, istikbal vaat ediyor," diye cevap vermişlerdi. Ayrıca,eşcinsellikten habersiz kimselerin erkek güzelliğindenbahsetmeye olan düşkünlüğüyle eklemişlerdi: "Üstelik, çalarkenseyretmesi çok hoş; konserde herkesten çok dikkati çekiyor;güzel saçları var, tavırları soylu; harika bir yüzü var, tam birkemancı portresi çiziyor." Bu yüzden de, zaten Morel'e karşı aşırıbir heyecan duyan M. de Charlus, ne kadar çok teklif aldığınıkendisine bildirmeyi ihmal etmeyen kemancıyı yanındagezdirmekten, ona sık sık gelebileceği bir güvercin yuvasıkurmaktan gurur duyuyordu. Geri kalan zamanlarda, Morel'inserbest olmasını istiyordu; M. de Charlus'ün, kendisine ne kadarpahalıya mal olursa olsun, Morel'in sürdürmesini istediğimesleği, bunu gerektiriyordu; baronun bu arzusunun nedeni,belki Guermantes'lara özgü bir biçimde, her insanın mutlaka birşeyler yapması gerektiğini, insanın yeteneğiyle değerkazandığını, asaletle paranın, sadece bir değeri çoğaltan sıfırlarolduğunu düşünmesiydi, belki de aylak ve daima yanında olursa,Morel'in sıkılacağından korkmasıydı. Son olarak da, önemlikonserlerde, kendi kendine, "Şu anda herkesin alkışladığı kişi, bugece benim evimde olacak," deme zevkinden kendini mahrumetmek istemiyordu. Seçkinler âşık olduklarında, ne şekilde âşıkolurlarsa olsunlar, daha önce gurur duydukları avantajlarıortadan kaldıracak şeylerle gururlanırlar.


523

Morel, kendisine karşı bir kötü niyet beslemediğimi, M. deCharlus'e içtenlikle bağlı olduğumu ve öte yandan, ikisine karşıda fiziksel bakımdan tamamen kayıtsız kaldığımı anlayınca,sonunda, tarafınızdan arzulanmadığını, âşığının candan birdostu olduğunuzu ve âşığıyla kendisi arasına nifak sokmayakalkışmayacağınızı bilen bir yosmanın sıcak yakınlığınıgöstermeye başladı bana. Benimle, tıpatıp bir zamanlar Saint-Loup' nun metresi Rachel'in konuştuğu gibi konuşmaklakalmıyor, M. de Charlus'ün dediğine göre, benim hakkımdabarona, Rachel'in Robert'e söylediklerinin aynısını söylüyordu.M. de Charlus de, tıpkı Robert'in, "Seni çok seviyor," dediği gibi,"Sizi çok seviyor," diyordu bana. Tıpkı yeğeninin, metresininricasını aktardığı gibi, dayısı da Morel'in ricasını aktararak sık sıkakşam yemeğine davet ediyordu beni. Ayrıca baronla Morelarasında kopan kavgalar da, Robert'le Rachel'inkilerden aşağıkalmıyordu. Şüphesiz, Charlie (Morel) gittikten sonra, M. deCharlus onu öve öve bitiremiyor, gurur duyarak, kemancınınkendisine çok iyi davrandığını söylüyordu tekrar tekrar. OysaCharlie'nin, baronun arzulayacağı gibi daima mutlu ve itaatkârdeğil, çoğu zaman, müritlerin yanında bile, öfkeli olduğu açıkçagörülüyordu. Hatta daha sonraları, M. de Charlus'ü, Morel'in bumünasebetsizce davranışlarını bağışlamaya sevk eden zaafınsonucunda, Morel bu öfkesini gizlemeye bile çalışmaz, dahası,mahsus öfkelenmiş gibi yapar oldu. Asker arkadaşlarıyla birlikteseyahat eden Charlie'nin, bulundukları vagona binen M. deCharlus'ü omuz silkerek, ardından da arkadaşlarına göz kırparakkarşıladığını gördüğüm olmuştur. Ya da bu gelişe müthiş canısıkılmışçasına, uyuyormuş gibi yapardı. Veya öksürmeyekoyulur, arkadaşları güler, M. de Charlus'e benzeyen erkeklerinyapmacıklı konuşmasını alaylı alaylı taklit eder, Charlie'yi birköşeye çekerler, sonunda genç kemancı, sanki zorla hareketediyormuşçasına, bütün bu iğnelemelerle yüreği parçalanan M.


524

de Charlus'ün yanına gelirdi. M. de Charlus'ün bu alaylara nasıltahammül ettiğini anlamak mümkün değildi; ıstırabın bu herseferinde farklı olan şekilleri, M. de Charlus'ü yeniden mutluluksorunuyla karşı karşıya getiriyor, onu yalnızca daha fazlasınıdeğil, başka bir şeyi arzulamaya zorluyordu, çünkü bir öncekiçözüm, korkunç bir anıyla kirlenmiş oluyordu. Buna rağmen,daha ileride bu olaylar çok üzücü olduysa da, kabul etmek gerekirki, ilk zamanlar, Fransız halk adamı yanı, Morel'e çok hoş birsadelik, açık yüreklilik, hatta menfaat gözetmeyişindenkaynaklanırmış gibi görünen, bağımsız bir vakar kazandırıyordu.Menfaat gözetmediği doğru değildi, ama seven kişi sürekliisteklerini tekrarlamak, sürekli bir adım ileriye gitmek zorundaolduğu halde, sevmeyen kişi için, aksine, düz bir çizgide,yalpalamadan, zarafetle ilerlemek kolay olduğundan, bu davranış,Morel için daha da olumlu bir puandı. Bu vakar, kalbi o kadarkapalı olan Morel'in, Champagne bazilikalarını süsleyen Neo-Helenik zarafetle yoğrulmuş, açık yüzünde görünen, ırkınınsağladığı imtiyaz sayesinde mevcuttu. Sahte vakarına rağmen,çoğu zaman, beklemediği bir anda M. de Charlus'ü gördüğünde,küçük kabileden çekinir, kızarır, gözlerini yere indirirdi; baron, butepkide koca bir roman görerek hayran kalırdı. Oysa basit bir öfkeve utanç işaretiydi bu. Öfkesi arasıra kendini dışa vururdu, çünküMorel'in tutumu genellikle sakin ve korkusuzca nazik olmaklabirlikte, sık sık sabrı taşardı. Hatta bazen, baronun söylediği birsöz üzerine, Morel sert bir tonda, öyle küstah bir cevap yapıştırırdıki, herkes şaşırıp kalırdı. M. de Charlus hüzünle başını eğer, hiçbirkarşılık vermez ve evlatlarının üstüne titreyen bir babanın,çocuğunun soğuk, sert tavrının başkaları tarafından farkedilmediğine inanabilme yeteneğiyle, genç kemancıyı göklereçıkarmaya devam ederdi. M. de Charlus aslında hep bu kadar uysaldeğildi, ama bilhassa sosyete mensuplarıyla bir arada yaşamanınkazandırdığı tecrübeyle, doğuracağı tepkileri hesaplarken,


525

doğuştan olmasa da eğitimle edinilmiş bayağılığı göz önündebulundurduğu için, isyanları genellikle amacına ulaşmazdı. OysaMorel'de, bu bayağılığın yerine, halka özgü, anlık bir kayıtsızlıkeğilimiyle karşılaşıyordu. M. de Charlus, Morel için,konservatuarın ve konservatuardaki iyi şöhretinin (ama dahaciddi olan bu sorun, şimdilik belirmemişti) söz konusu olduğudurumlarda, başka her şeyin ikinci plana düştüğünüanlayamıyordu ne yazık ki. Örneğin burjuvalar gurur yüzünden,büyük soylular da avantaj sağlayacaksa, kolaylıkla soyadlarınıdeğiştirirler. Oysa genç kemancı için, Morel soyadıyla kemanbirinciliği ayrılmaz bir bütündü, dolayısıyla soyadını değiştirmesiimkânsızdı. M. de Charlus'ün arzusu, Morel'in her şeyini, soyadınbile kendisinden almasıydı. Morel'in adının, Charlus'e benzeyenCharles, görüştükleri yerin adının da Les Charmes olduğunuöğrenince, Morel'i, kulağa hoş gelen bir soyadının, sanatsalşöhrete büyük katkısı olduğu ve ikisinin randevu mekânına gizlibir anıştırma olan "Charmel" soyadın hiç tereddütsüz almasıgerektiği konusunda ikna etmeye çalıştı. Morel omuz silkti. M. deCharlus, son bir argüman olarak, soyadı Charmel olan bir odahizmetkârı olduğunu ekledi maalesef. Bu da Morel'in öfkeyleparlamasına yol açtı sadece. "Bir zamanlar, benim atalarım, kralınoda hizmetkârı, uşağı sıfatını taşımaktan gurur duyarlardı." - "Birzamanlar da, benim atalarım, sizinkilerin boğazını kesmişti," diyecevap verdi Morel gururla. M. de Charlus, "Charmel"i kabulettiremeyince, Morel'i evlat edinmeye ve sahip olduğuGuermantes ailesi unvanlarından birini ona vermeye razı olduğuhalde, ileride görüleceği gibi, koşullar nedeniyle teklifedemediğinde, kemancının, Morel soyadma bağlı olan sanatsalşöhretini ve "sınıfta" yapılacak yorumları düşünerek, böyle birteklifi zaten reddedeceği söylense, çok şaşırırdı. Morel, BergereSokağı'nı Saint-Germain'den bu kadar üstün görüyordu işte! M.de Charlus, şimdilik, Morel için PLUS ULTRA CAROL'S yazısı


526

işlenmiş sembolik yüzükler yaptırmakla yetinmek zorunda kaldı.Şüphesiz, tanımadığı türden bir rakip karşısında M. de Charlus'üntaktik değiştirmesi gerekirdi. Ama bunu kim yapabilir ki? Ayrıca,M. de Charlus beceriksizce davranıyor idiyse, Morel de ondan aşağıkalmıyordu. İlişkilerine son veren olaydan da çok, Morel'i, enazından geçici olarak (kaldı ki daha sonra kalıcı da olacaktı) M. deCharlus'ün gözünden düşüren şey, Morel'in kusurlarının, sertlikkarşısında dalkavukluk etmesine, iyiliğe küstahlıkla karşılıkvermesine yol açan bayağılıkla sınırlı olmamasıydı. Doğasındakibu bayağılığa paralel olarak, görgüsüzlüğünden kaynaklanankarmaşık bir nevrozu vardı ki, hatalı olduğu veya rahatsızlıkverdiği her durumda ortaya çıkar, baronu yumuşatmak içinbütün sevimliliğine, uysallığına ve neşesine ihtiyacı varken,karamsar ve hırçın olmasına, kendisiyle hemfikir olunmadığınıbildiği konularda tartışmaya girişmesine, düşmanca bakış açısını,geçersiz argümanlarla ve bu geçersizliği artıran keskin bir şiddetlesavunmasına yol açardı. Çünkü argümanları süratle tükense de,yenilerini uydurur, böylece bütün cehaletini ve aptallığını gözlerönüne sererdi. Kibar olduğu, hoşa gitmeye çalıştığı zamanlarda,cehaleti ve aptallığı pek belli olmazdı. Aksine karanlık bir ruh haliiçindeyken, en çok bunlar su yüzüne çıkar, daha öncezararsızken, iğrenç hale gelirlerdi. Bunun üzerine M. de Charluspes eder, bütün umudunu daha aydınlık bir yarına bağlar,baronun kendisini debdebe içinde yaşattığını unutan Morel ise,tepeden bakan bir merhametle dolu, alaylı bir tebessümle,"Hayatta kimseden bir şey kabul etmedim. Bu sayede en ufak birteşekkür borçlu olduğum tek bir kişi bile yok," derdi.

Bu arada, M. de Charlus, sanki karşısında bir sosyete mensubuvarmışçasına, gerçek veya sahte, ama yararı kalmamış öfkegösterilerinde bulunmaya devam ederdi. Bazı durumlarda buöfkenin yararı oluyordu yine de. Örneğin, (bu ilk dönemdensonrasına rastlayan) bir gün, baron, Charlie ve ben, Verdurin'lerde


527

öğle yemeğinden dönerken, öğle sonrasını ve akşamı gençkemancıyla birlikte, Doncieres'de geçireceklerini zanneden M. deCharlus, Morel'in trenden iner inmez, "Hayır, benim işim var,"diyerek vedalaşmasıyla, öyle bir hayal kırıklığına uğradı ki,talihine boyun eğmeye çalıştıysa da, şaşkına dönmüş haldetrenin önünde dururken, gözyaşlarının, kirpiklerindeki boyayıakıttığını gördüm. Öyle kederliydi ki, Albertine'le ben,günümüzün geri kalanını Doncieres'de geçirmeyidüşündüğümüzden, Albertine'in kulağına, M. de Charlus'ün,bilmem neden, üzgün göründüğünü, onu yalnız bırakmakistemediğimi söyledim. Albertine'ciğim, teklifimi seve seve kabuletti. Ben de M. de Charlus'e, kendisine biraz eşlik etmemi ister midiye sordum. Baron teklifimi kabul etti, ama kuzinime rahatsızlıkvermeye razı olmadı. Bunun üzerine, Albertine'e, sanki karımmışgibi usulca, "Sen tek başına dön, akşama görüşürüz," demekten,onun da, tıpkı karımmış gibi, istediğimi yapmama izin vererek,çok sevdiği M. de Charlus'ün bana ihtiyacı varsa, yardımınakoşmamı tasvip etmesinden bir haz duydum (muhtemelen sonkez duyuyordum bu hazzı, çünkü Albertine'den ayrılmayakararlıydım). Baronla ikimiz, o, iri vücudu iki yana sallanarak,gözleri keşişler gibi yerde, ben de arkasında, bir cafe'ye gidip biraısmarladık. M. de Charlus'ün endişe dolu bakışlarının, kafasındakibir plana takılı olduğunu sezdim. Ansızın kâğıt ve mürekkepisteyip inanılmaz bir süratle yazmaya başladı. Art arda sayfalardoldurdukça, gözleri öfkeli bir tahayyülle ışıldıyordu. Sekizsayfayı doldurduktan sonra, "Sizden çok büyük bir ricam olacak,"dedi. "Bu mektubu kapattığım için kusura bakmayın. Ama bunamecburum. Bir arabaya, hatta daha hızlı gitmek için, mümkünsebir otomobile binin. Morel üstünü değiştirmeye gitmişti, onuodasında bulacağınızdan eminim. Zavallı çocuk, bizden ayrılırkenatıp tutuyordu, ama emin olun, şu anda o benden daha çoküzülüyordur. Kendisine bu mektubu verin, beni nerede


528

gördüğünüzü sorarsa, Doncieres'de biraz vakit geçirdiğinizi(doğru da zaten), doğru olmasa da, Robert'i görmeye niyetliolduğunuzu, ama o arada beni, tanımadığınız biriylegördüğünüzü, benim çok sinirli olduğumu, şahitleringönderilmesiyle ilgili bir şeyler konuşulduğunu (gerçekten deyarın bir düelloya katılacağım) söyleyin. Sakın onu görmekistediğimi söylemeyin, onu yanınızda getirmeye çalışmayın, amakendisi gelmek isterse, engel de olmayın. Hadi yavrucuğum,onun iyiliği için yapıyorum bunu, büyük bir trajediyiönleyebilirsiniz. Siz oraya giderken ben de şahitlerime yazacağım.Sizin kuzininizle gezmenize engel oldum. Umarım banakızmamıştır, hatta kızmadığına inanıyorum. Çünkü kuzininizsoylu bir ruha sahip, önemli bir olayı değerlendirebilecek birinsan olduğunu da biliyorum. Kendisine tarafımdan teşekküredin. Ona bizzat minnet borçluyum, böyle olması da hoşumagidiyor." M. de Charlus'e çok acımıştım, Charlie bu düelloyuengelleyebilirmiş gibi geliyordu bana; belki sebebi de kendisiydi,eğer öyleyse, koruyucusuna destek olacağı yerde, kayıtsızca çekipgitmiş olması öfkelendiriyordu beni. Morel'in kaldığı eve gidip de,etrafa neşe saçma ihtiyacıyla, şevkle, "Cumartesi akşamı, işçıkışında!" diye şarkı söyleyen sesini tanıyınca, kızgınlığım iyicearttı. Morel'in şu anda üzüldüğüne inanılmasını isteyen vemuhtemelen kendisi inanan zavallı M. de Charlus bunuduysaydı! Charlie beni görünce sevincinden dans etmeye başladı."Oo, aslanım (size böyle hitap ettiğim için kusura bakmayın,insan bu lanet olası askerlikte pis alışkanlıklar ediniyor) sizigörmek ne güzel! Bu akşam yapacak hiçbir şeyim yok. Ne olurbirlikte geçirelim bu akşamı. İsterseniz burada kalırız, istersenizsandal gezintisine çıkarız, müzik yaparız, benim için hiç farketmez." Akşam yemeğini Balbec'te yemek zorunda olduğumusöyledim, onu da davet etmemi çok istediği belliydi, ama benimcanım istemiyordu. "Peki ama, madem bu kadar aceleniz var, niye


529

geldiniz?" - "Size M. de Charlus'ten bir mektup getirdim." Bu ismiduyunca bütün neşesi kaçtı, yüzü kasıldı. "Ne! Burada bile peşimibırakmıyor! Dernek ben köleyim! Aslanım, bir ricam var. Mektubuaçmayacağım. Beni bulamadığınızı söyleyin kendisine." -"Açsanız daha iyi olmaz mı? Ciddi bir şey olduğunu sanıyorum." -"Hayır, hayır, siz o ihtiyar tilkinin yalanlarını, o iğrençkurnazlıklarını bilmezsiniz. Gidip kendisini göreyim diye birnumara bu. Ben de gitmeyeceğim işte, bu gece kafamı dinlemekistiyorum." - "Ama yarın düellosu yok mu?" dedim Morel'e,haberdar olduğunu zannederek. "Düello mu?" dedi hayretleriçinde. "Hiç haberim yok. Aslında umurumda da değil, iğrençihtiyar, canı istiyorsa gitsin gebersin. Durun bakayım, merakettim, şu mektubu açayım yine de. Belki dönerim diye mektububıraktığınızı söylersiniz." Morel konuşurken, M. de Charlus'ünhediyesi olan, odanın her yanını dolduran enfes kitaplarabakıyordum şaşkınlık içinde. Morel, "Charlus Baronu'na aitim"ibaresini taşıyan kitapları, aidiyet işareti olarak kendisi açısındanaşağılayıcı bulup reddettiği için, baron da, mutsuz âşıklarınhoşlandığı duygusal ustalıkla, yine atalarından kalan, amahüzünlü bir dostluğun gerekleri uyarınca ciltçiye sipariş edilenbaşka ibareler bulmuştu. Bazıları kısa ve güven doluydu, "Spesmea"[57] veya "Exspectata non eludet"[58] gibi; bazıları, sadecetevekkülle doluydu, "Bekleyeceğim," gibi; kimileri çapkındı:"Ustanın zevki"; kimileri, örneğin Simiane'lardan alınan, mavikulelerle ve krallık simgesi zambaklarla bezeli, yeni bir anlamlayüklü "Sustentant lilia turres,"[59] iffeti tavsiye ediyordu; bazılarıda, umutsuzluk içinde, yeryüzünde kendisini istemeyen kişiyegökyüzünde randevu veriyordu: "Manet ultima caelo,"[60]

birisinde de, M. de Charlus, erişemediği üzüme koruk diyerek,elde edemediği şeyin zaten peşine de düşmemiş gibi yaparak,"Non mortale quod opto,"[61] diyordu. Ama bütün ibarelerigörmeye vaktim olmadı.


530

Nasıl ki, M. de Charlus, bu mektubu kaleme alırken, kaleminioynatan ilham şeytanının pençeleri arasındaymış gibigörünüyorduysa, Morel de, bir leopar ve iki kırmızı gülle bezeli"Atavis et armis"[62] yazısının bulunduğu mührü açar açmaz, M.De Charlus'ün yazarkenki heyecanından aşağı kalmayan birtelaşla mektubu okumaya başladı, çalakalem karalanmış busayfaların üzerinde gözleri, baronun kalemi kadar hızlıkoşuyordu. "Aman Tanrım!" diye haykırdı. "Bir bu eksikti! Pekinasıl bulacağım kendisini? Şimdi kimbilir nerededir?" Aceleedersek, toparlanmak için bira içmeye gittiği cafe' de baronu belkiyakalayabileceğimizi söyledim usulca. Evden çıkarken, temizlikçikadına, "Dönüp dönmeyeceğimi bilmiyorum," dedi ve kendikendine mırıldanarak, "Olayların nasıl gelişeceğine bağlı," diyeekledi. Birkaç dakika sonra, cafi'ye varmıştık. Beni gördüğü anda,M. de Charlus'ün halini fark ettim. Benim tek başımadönmediğimi görünce, tekrar nefes almaya başlamış, yenidencanlanmıştı adeta. O gece, Morel'siz yapamayacağını hissederekbir hikâye uydurmuş, alaydan iki subayın, genç kemancıylailişkili olarak kendisi hakkında söyledikleri çirkin sözlerinkulağına geldiğini ve subayları düelloya davet etmek için şahitgöndereceğini söylemişti. Morel de bir rezalet kopacağını anlayıpalaydaki durumunun dayanılmaz olacağını düşünerek hemenkoşmuştu. Tamamen yanılmış da sayılmazdı. Çünkü M. deCharlus, yalanını daha inanılır kılmak için, iki arkadaşına (biriCottard'dı) mektup yazarak kendisine düello şahitliği yapmalarınırica etmişti. Morel gelmemiş olsa, hiç şüphe yok ki, M. de Charlus,bütün deliliğiyle, (üzüntüsünü öfkeye dönüştürmek amacıyla)şahitlerini rastgele bir subaya gönderecek, subayla düello yapmakonu rahatlatacaktı. Bu süre içinde, Fransa Hanedanı'ndan daha arıbir soydan geldiğini hatırlayan M. de Charlus, efendisiylegörüşmeye tenezzül etmeyeceği bir uşağın oğlu için bu kadarüzüldüğüne göre, çok iyi kalpli bir insan olduğunu


531

düşünüyordu. Öte yandan, artık sadece ayaktakımıylagörüşmekten hoşlansa da, bunların mektuplara cevapvermemek, randevulara önceden haber vermeden gelmemek,sonra da bir özür dilememek gibi değişmez alışkanlıkları,çoğunlukla bir aşk ilişkisi söz konusu olduğundan, kendisinde okadar heyecan uyandırıyor, diğer durumlarda da öyle birrahatsızlık, sıkıntı ve öfke yaratıyordu ki, arasıra, ne yazık ki hiçilgisini çekmedikleri halde, her şeye rağmen kendisine huzurveren büyükelçilerle prenslerin, en ufak bir şey için sayısızmektup yazmalarını, dakikliklerini ve titizliklerini özlediğioluyordu. Morel'in tavırlarına alışmış olan, genç kemancınınüzerinde ne kadar az etkisi olduğunu bilen ve ayrıca bayağı, amaalışkanlıkla benimsenmiş dostluklar fazlaca yer ve zamankapladığından, dışlanmış, gururlu, boş yere yalvaran bir büyüksoyluya bir saat bile ayrılamayan bir hayatın içine sızamayacağınıfark eden M. de Charlus, Morel'in gelmeyeceğinden o kadaremindi, fazla ileri giderek kendisini temelli küstürmüş olmaktano kadar korkuyordu ki, onu görünce çığlık atmasına ramak kaldı.Ama galip olduğunu hissederek, barış şartlarını kendisibelirlemeye ve mümkün olan bütün avantajları sağlamaya kararverdi. "Ne işiniz var burada?" dedi Morel'e. Sonra bana dönerek,"Ya siz?" dedi, "Onu buraya getirmemenizi özellikle tembihetmiştim." - "O beni getirmek istemiyordu," dedi Morel, saf bircilveyle M. de Charlus'e âdetten, hüzünlü, baygın ve modasıgeçmiş bakışlar yöneltip herhalde dayanılmaz diye düşündüğübir edayla, baronu öpmek istermiş, ağlamak üzereymiş gibi birhavaya bürünerek, "o itiraz ettiği halde ben geldim. Dostluğumuzadına, böyle bir çılgınlık yapmamanız için size dizlerimin üstündeyalvarmaya geldim." M. de Charlus mutluluktan deliyedönmüştü. Bu tepki, sinirlerini zorlayacak kadar güçlüydü, yinede kendine hâkim oldu. Soğuk bir tonda cevap verdi: "Oldukçayersiz biçimde ileri sürdüğünüz dostluk, aksine, bir sersemin


532

küstahlıklarına müdahale etmem gerektiğini düşündüğümde,beni onaylamanızı gerektirirdi. Ayrıca, daha akıllıca bildiğim birsevgiden kaynaklanan ricalara boyun eğmek istesem bile,elimden bir şey gelmezdi; şahitlerime yazdığım mektuplarıgönderdim, kabul edeceklerinden de şüphem yok. Bana karşıdaima aptal bir çocuk gibi davrandınız, size bahşettiğimyakınlıkla, haklı olarak gururlanacağınıza, askeri yasalaryüzünden aralarında yaşamak zorunda olduğunuz assubaylarveya hizmetkârlar güruhuna, benim gibi birinin dostluğununsizin için ne eşsiz bir gurur vesilesi olduğunu göstereceğinize,mazeret bulmaya çalıştınız, adeta yeterince minnettar olmamayıaptalca bir şeref saydınız. Bunu yaparken," diye ekledi, bazıolayların kendisini ne kadar küçük düşürdüğünü belli etmemekiçin, "başkalarının kıskançlığının sizi yönetmesine izinvermekten başka suçunuz olmadığını biliyorum. Ama nasıl olduda, bu yaşınızda, siz çocuk musunuz (hem de oldukça terbiyesizbir çocuk musunuz) ki benim tarafımdan seçilmiş olmanın vebunun sonucunda elde edeceğiniz bütün avantajlarınkıskançlıklara yol açacağını derhal tahmin edemediniz? Bütünarkadaşlarınızın, bir yandan sizi kışkırtıp aramıza nifak sokmayaçalışırken, bir yandan da sizin yerinize geçmek içinuğraşacaklarını nasıl düşünemediniz? En çok güvendiğinizşahısların bana bu konuda yazmış olduğu mektuplardan sizihaberdar etmeyi gerekli görmemiştim. Bu uşak ruhlu adamlarınyaltaklanmalarını da, anlamsız alaylarını da aynı ilgisizliklekarşılıyorum. Benim tek aldırdığım kişi sizsiniz, çünkü siziseviyorum, ama sevginin de bir sınırı vardır ve sizin de bunutahmin etmeniz gerekirdi." Bu "uşak" kelimesi, babası uşak olanMorel'e ne kadar ağır gelse de, yine babasının uşaklığı nedeniyle,bütün toplumsal tersliklerin, kolaycı ve saçma bir açıklama olan,ama asla eskimeyen ve belirli bir sınıfın üyeleri arasında, tıpkıtiyatro seyircileri için beylik numaralar veya meclisler için kilise


533

tehlikesi gibi, geçerliliğini daima koruyan "kıskançlık"laaçıklanması, Morel'in nazarında, neredeyse, kıskançlığı insansoyunun bütün dertlerinin tek kaynağı olarak gören Françoise'ınve Mme de Guermantes'ın hizmetkârlarının nazarında olduğukadar inandırıcıydı. Arkadaşlarının kendi konumunu elindenalmaya çalıştıkları konusunda şüpheye kapılmadı, bu uğursuz,aslında hayali düello, iyice bedbaht etti kendisini. "Ah! Ne kadarkorkunç bir şey!" diye haykırdı Charlie. "Ben buna dayanamam.Peki ama, gidip subayı bulmadan önce sizi görmeyecekler mi?" -"Bilmiyorum, ama görüşürüz herhalde. Bir tanesine habergönderip bu gece burada kalacağımı bildirdim, talimat vereceğimkendisine." - "O gelinceye kadar sizi ikna edebileceğimiumuyorum; siz yanınızda kalmama izin verin, yeter," dedi Morelsevecenlikle. M. de Charlus'ün de istediği buydu zaten. Hemenboyun eğmedi. "Bu olaya, 'Çok sevenin cezası ağır olur' atasözünüuygularsanız, hata edersiniz, çünkü benim çok sevdiğim kişi,sizdiniz, aramızdaki kavgadan sonra bile, cezalandırmaya niyetliolduğum kişiler ise, size alçakça haksızlık etmeye çalışanlar.Bugüne kadar, onların imalı sorularına, benim gibi bir insanın,nasıl olup da sizin gibi ayaktakımından bir jigoloyla düşüpkalktığına dair cüretkâr sorularına, kuzenlerim LaRochefoucauld'ların şiarından başka cevap vermedim: 'Benim içinbir zevktir.' Hatta bu zevkin benim için en büyük zevkolabileceğini ve sizin bu keyfi yüceltilişinizin, benim alçalmamsonucunu doğurmayacağını, size birçok kez ifade etmiştim." M.de Charlus, neredeyse çılgınca bir gururla kollarını havayakaldırarak haykırdı: "Tantus ab uno splendorl."[63]

"Alçakgönüllülük, alçaklık değildir," diye ekledi, o gurur ve sevinçcoşkunluğundan sonra biraz sakinleşerek. "İki rakibimin,benimle eşit mevkide olmamakla birlikte, hiç değilse kanlarınıutanmadan akıtabileceğim bir soydan olduklarını umuyorum. Bukonuda ketum kişiler arasında yaptığım araştırmalar, kaygılarımı


534

yatıştırdı. Bana birazcık minnet duysaydınız, sizin uğrunuza,atalarımın savaşçı mizacına büründüğümü, sizin namussuzunteki olduğunuzu öğrendikten sonra, atalarım gibi, ölmeyi gözealıp, 'Ölüm benim için hayattır,' dediğimi görünce, aksine, iftiharederdiniz." M. de Charlus, sadece Morel'e olan aşkından değil,safça atalarından kendisine miras kaldığını zannettiği savaşçıruhu, düelloyu büyük bir sevinçle düşünmesine yol açtığı içinde, bu sözlerinde samimiydi; o kadar ki, başlangıçta sadece Morel'igetirtmek için bir oyun olarak tasarladığı bu düellodanvazgeçmek, şimdi esef veriyordu kendisine. Hayatı boyunca, butür her durumda, derhal bir kahramanlık duygusuyla doluptaşmış, kendini ünlü Başkomutan Guermantes'laözdeşleştirmişti, oysa başka herhangi birisinin, aynı şekildedüelloya girişmesini, son derece anlamsız bir davranış olarakdeğerlendirirdi. "Bence müthiş güzel bir şey olacak," dediiçtenlikle, tek tek her kelimeyi vurgulayarak. "Sarah Bernhardt'ıYavru Kartal'da izlemek nedir ki? Hiçbir halt değildir. Mounet-Sully'yi Oidipus'ta izlemek nedir? Hiçbir halt. Olsa olsa, NîmesAmfitiyatrosu'nda, solgun bir dönüşüm niteliğine bürünebilir.Ama Başkomutan'ın öz torununu düelloda seyretmek gibibenzersiz bir şeyin yanında, bu nedir ki?" Bu düşünceylekendinden geçen ve sevincinden yerinde duramayan M. deCharlus, tedbirli davranıp biralarımızı korumamıza ve baronun,ilk kılıç darbeleriyle, rakiplerinin yanısıra doktoru ve şahitleri deyaralayacağından korkmamıza yol açan, Molierevari kesmehamleleri yapmaya koyuldu. "Bir ressam için ne cazip birgörüntü! Siz M. Elstir'i tanıyorsunuz," dedi bana, "onu dagetirmelisiniz yanınızda." Elstir'in Normandiya'da olmadığınısöyledim. M. de Charlus, telgrafla haber verilebileceğini ima etti."Canım, onun için söylüyorum!" dedi, ben suskunluğagömülünce, "Bir usta için –ki Elstir, benim nazarımda öyledir– butür bir etnik diriliş örneğini tespit etmek, daima ilginçtir.


535

Böylesine, belki de, asırda bir, ancak rastlanabilir."Ne var ki, M. de Charlus, başlangıçta tamamen kurmaca diye

düşündüğü bir çarpışmanın düşüncesiyle kendinden geçerken,Morel, alayın bandosundan, düellonun yaratacağı yankısayesinde Bergere Sokağı'ndaki tapınağa kadar yayılabilecekdedikoduları düşünüyordu dehşet içinde. Şimdiden "sınıf"ın herşeyden haberdar olduğunu görür gibi oluyor, düellodüşüncesiyle sarhoş, el kol hareketleri yapmaya devam eden M.de Charlus'e karşı giderek daha ısrarlı davranıyordu. Düellonunyapılacağı güne, yani iki gün sonrasına kadar, baronu gözüönünde tutup ikna etmeye çalışmak niyetiyle, yanında kalmasınaizin vermesi için M. de Charlus'e yalvardı. Böylesine sevecen birteklif, M. de Charlus'ün son tereddütlerini de ortadan kaldırdı. Birçıkış yolu bulmaya çalışacağını, kesin kararı iki gün sonrasınaerteleteceğini söyledi. M. de Charlus, böylece, meseleyi hemençözüme bağlamayarak, Charlie'yi en az iki gün yanında tutmayıve kendi başına büyüleyici bulduğunu, üzülerek vazgeçeceğinibelirttiği düellodan caymasının karşılığında, Morel'den geleceğeilişkin sözler almak üzere bu süreden yararlanmayı garantilemişoluyordu. Düellodan vazgeçmenin kendisi için üzücü olduğudoğruydu gerçekten de, kılıçla olsun, tabancayla olsun, birhasmıyla düello yapmak, daima zevk aldığı bir şeydi. Cottardnihayet gelebildi, ama düello şahidi olacağına çok sevinmeklebirlikte, çok da heyecanlandığı için, yoldaki bütün restoranlarda,çiftliklerde durup "yüznumara"nın veya "tuvalet"in yerinisormak zorunda kaldığından, çok gecikmişti. Cottard gelirgelmez, baron onu boş bir odaya götürdü, çünkü Charlie'ylebenim bu görüşmeye tanık olmamamızı daha kurala uygunbuluyordu ve sıradan bir odaya geçici bir Taht ve Arz Odası süsüvermekte de ustaydı. Cottard'la yalnız kaldıklarında, öncekendisine hararetle teşekkür etti, ama kulağına gelen sözlerinaslında söylenmemiş olmasının muhtemel göründüğünü


536

belirterek, bu şartlarda, bir aksilik çıkmadığı takdirde, olayınkapanmış kabul edildiğini ikinci şahide haber vermesini rica etti.Tehlike uzaklaşınca, Cottard hayal kırıklığına uğradı. Hatta ilkanda kızmak geçti içinden, ama zamanının en parlak tıp kariyeriniyapmış olan hocalarından birinin, ilk başvurusunda, sadece ikioyla Akademi üyeliğini kaçırdığında, kaderine boyun eğerek gidipseçimi kazanan adayın elini sıktığını hatırladı. Doktor böylece,zaten artık hiçbir şeyi değiştiremeyecek olan bir küskünlükgöstermekten kaçındı ve yeryüzünün en korkak insanı olarak,bazı şeylerin karşılıksız bırakılamayacağına dair birkaç sözmırıldandıktan sonra, böylesinin daha iyi olduğunu, bu kararasevindiğini ekledi. Doktora minnetini belirtmek isteyen M. deCharlus, ağabeyi saygıdeğer Guermantes Dükü'nün, babamınpaltosunun yakasını düzelteceği, bir düşesin, halktan bir kadınıbelinden tutacağı şekilde, Cottard'a antipatisini gözardı ederekiskemlesini doktorun iskemlesine iyice yaklaştırdı. Sonra da,vedalaşmak üzere, fiziksel bir haz duymak bir yana, duyduğufiziksel tiksintinin üstesinden gelerek, bir eşcinsel sıfatıyla değil,bir Guermantes sıfatıyla, doktorun elini avcuna aldı ve atınınburnunu okşayarak ona bir parça şeker veren bir efendinin iyiyürekliliğiyle okşadı. Ne var ki, barona, yaşayışı hakkında en ufakbir dedikodu işitmiş olduğunu asla belli etmemiş olan, ama içteniçe, baronun "anormaller" sınıfına dahil olduğundan hiç kuşkuduymayan (hatta her zamanki yanlış kelime kullanımıyla vegayet ciddi bir ifadeyle, M. Verdurin'in bir oda hizmetkârı için,"Baronun metresi değil mi o?" diyen) Cottard, bu tür şahıslarailişkin pek tecrübesi olmadığından, elinin okşanmasının ani birtecavüz başlangıcı olduğunu ve baronun, düelloyu bahane olarakkullanıp kendisini pusuya düşürdüğünü, onu, kimseninolmadığı bu salona, zorla sahip olmak amacıyla getirdiğinidüşündü. Korkuyla mıhlandığı iskemlesinden kalkmaya cesaretedemiyor, insan etiyle beslendiğine ihtimal verdiği bir vahşinin


537

eline düşmüş gibi, gözleri dehşetle, fıldır fıldır dönüyordu. M. deCharlus, nihayet doktorun elini bırakıp nezaketi sonuna kadargötürmek istedi: "Gelin birlikte, eskiden mazagran veya gloriadenilen, artık sadece Labiche'in oyunlarıyla Doncieres'incafe'lerinde, arkeolojik bir içecek olarak bulunabilen konyaklıkahveden birer bardak içelim. Bir gloria, hem mekâna, hem dekoşullara uygun düşer, değil mi, ne dersiniz?" - "Ben alkolle savaşderneğinin başkanıyım," diye cevap verdi Cottard. "Taşralı birhekim bozuntusu buradan geçecek olsa, kötü örnek oluyorumdiye hakkımda laf çıkar. Os komini sublime dedit coelumque tuerî,"[64] diye ekledi; gerçi konuyla bir alakası yoktu ama, Cottard'ınLatince alıntılar dağarcığı oldukça kıttı ve öğrencilerini etkilemeyede yetiyordu. M. de Charlus omuz silkti ve suya düşen düellonunsebebi tamamen hayali olduğundan, konunun, keyfi olarakmeseleye karıştırılan subayın kulağına gitmesini önlemekgerektiği için üzerinde durarak, olayı bir sır olarak saklamasını ricaettikten sonra, Cottard'ı yanımıza getirdi. Biz dördümüziçkilerimizi içerken, kocasını kapının önünde bekleyen, M. deCharlus'ün de pekâlâ gördüğü, ama çağırma zahmetinekatlanmadığı Mme Cottard, içeri girip baronu selamladı; baron,iskemlesinden hiç kımıldamadan, kısmen saygı sunumlarınıkabul eden bir kral, kısmen seçkin sayılmayan bir kadının kendimasasına oturmasını istemeyen bir snop, kısmen de erkekarkadaşlarıyla yalnız olmaktan haz duyan ve rahatsız edilmekistemeyen bencil bir adam olarak, doktorun eşine, bir odahizmetçisiyle tokalaşırcasına, elini uzattı. Bunun üzerine MmeCottard, ayakta durarak M. de Charlus ve kocasıyla konuşmayabaşladı. Ama Cottard, belki kibarlık ve davranış bilgisi,Guermantes'ların tekelinde olmayıp ansızın en kararsız zihinleribile aydınlatarak yönlendirebildiği için, belki de karısını çok sıkaldattığından, adeta buna bir karşılık olarak, arasıra karısınasaygıda kusur edenlere karşı onu koruma ihtiyacı duyduğu için,


538

birdenbire, daha önce hiç görmediğim bir şeyi yapıp kaşlarını çattıve M. de Charlus'e hiç danışmadan, hâkim bir tavırla, "Leontine,ayakta durmasana, otur," dedi. Mme Cottard, utangaç bir tavırla,"Rahatsız etmiş olmayayım?" dedi M. de Charlus'e; doktorun sestonuna şaşıran baron, hiçbir şey söylememişti. Cottard, bu kezbaronun bir şey söylemesine fırsat vermeden, otoriter bir tavırlakonuştu: "Sana otur dedim."

Az sonra, dağıldığımız sırada, M. de Charlus, Morel'e, "Haketmediğiniz kadar iyi sonuçlanan bu olaydan çıkardığım sonuç,şu," dedi: "Siz davranış bilgisinden yoksunsunuz, askerlikhizmetiniz sona erdiğinde, ben, Tanrı tarafından genç Tobias'ayollanan Başmelek İsrafil gibi, kendi ellerimle sizi babanıza teslimedeceğim." Baron gururlu bir edayla, neşeyle gülümsüyor, buşekilde babasına teslim edilme fikrinden hiç hoşlanmayan Morelise, neşesini paylaşmıyordu. M. de Charlus, kendisini Başmelek'le,Morel'i de Tobit'in oğluyla karşılaştırmanın verdiği sarhoşlukla,sözlerinin asıl amacını unutmuştu; oysa Morel'in kendisiylebirlikte Paris'e gitmeye razı olup olmayacağını anlamak için nabızyoklamak istemişti. Baron, aşkının ya da izzetinefsininsarhoşluğuyla, Morel'in dudak büküşünü görmemiş ya dagörmezden gelmiş olmalı ki, genç kemancıyı cafe de tek başınabırakıp birlikte dışarı çıktığımızda, gururlu bir tebessümle,"Dikkat ettiniz mi," dedi bana, "onu Tobit'in oğlunabenzettiğimde nasıl mutluluktan uçuyordu? Çok zeki olduğuiçin, bundan böyle, muhtemelen bıyıklı, korkunç bir odahizmetkârı olan maddi babasıyla değil, manevi babasıyla, yaniBenimle birlikte yaşayacağını derhal anladığından öyle sevindi.Bu onun için müthiş bir gurur vesilesi! Başını nasıl da kibirlehavaya kaldırdı! Söylemek istediğim şeyi anladığı için ne kadarsevindi! Eminim şu sözleri her gün tekrarlayacaktır: 'KulunuzTobias'a uzun yolculuğunda rehberlik etmesi için Aziz Başmelekİsrafil'i gönderen ey yüce Tanrım, onun himayesini ve yardımını


539

biz kullarınızın üzerinden eksik etmeyin.' Hatta," diye ekledibaron, günün birinde Tanrının tahtının önünde yer alacağındanhiç kuşku duymayarak, "benim Tanrının elçisi olduğumusöylememe bile gerek kalmadı, kendiliğinden anladı vesevincinden dili tutuldu!" Bu sözlerin üzerine, (Morel'in tersine,mutluluktan dili tutulmayan) M. de Charlus, yoldan geçenlerinkendisini deli zannederek dönüp bakmasına hiç aldırmadan,ellerini havaya kaldırıp, avazı çıktığı kadar, "Aleluya!" diye bağırdı.

Bu barışma, M. de Charlus'ün sıkıntılarına ancak bir süre sonverebildi; tatbikat için, M. de Charlus'ün kendisini ziyaretedemeyeceği, benimle de haber iletemeyeceği kadar uzak yerleregiden Morel, barona sık sık umutsuz, sevecen mektuplar yazıyor,korkunç bir olay yüzünden yirmi beş bin franka ihtiyacıolduğundan, hayatına kıymak zorunda kalacağını bildiriyordu.Bu korkunç olayın ne olduğunu belirtmiyordu, belirtse de,muhtemelen yalan olurdu. M. de Charlus, Charlie'ninkendisinden vazgeçip başkasının lütuflarını kabul etmesineimkân tanıyacağından korkmasa, parayı seve seve gönderirdi.Ama bu sezgiye dayanarak, para göndermeyi reddediyordu,telgrafları da, ses tonu kadar soğuk ve kesindi. Telgraflarınınyarattığı etkiden emin olduğu zaman, Morel'in kendisine temelliküsmesini diliyordu, çünkü tam tersi olacağından şüpheduymadığı için, bu kaçınılmaz ilişkinin beraberinde getireceğibütün sakıncaları da tahmin ediyordu. Ne var. ki, Morel'den hiçbircevap gelmediğinde, gözüne uyku girmiyor, bir an olsun huzurbulamıyordu, çünkü bilmeden yaşadığımız şeyler ve bizden gizlikalan içsel, derin gerçeklikler, gerçekten de çok fazladır. O zaman,M. de Charlus, Morel'in yirmi beş bin franka ihtiyacı olmasına yolaçan o korkunç olay konusunda akla gelebilecek her türlütahmini yürütüyor, ona her türlü şekli veriyor, sayısız özel isimyakıştırıyordu. M. de Charlus, böyle zamanlarda (o dönemdebaronun halka ilişkin giderek artan merakı, giderek azalan


540

snobizmini geçmediyse bile aynı düzeye geldiği halde), enbüyüleyici kadınlarla erkeklerin, hiçbir çıkar gözetmeden, sırfkendilerine yaşattığı haz uğruna peşinden koştukları, kimseninkendisini "oyuna getirmeyi", derhal yirmi beş bin frankbulamadığı takdirde intiharına sebep olacak "korkunç bir şey"uydurmayı hayalinden bile geçirmediği sosyete toplantılarınınzarif, çok renkli girdaplarını özlemle hatırlıyor olsa gerekti.Sanıyorum o sıralarda, belki Combray'li yanını benden daha çokkorumuş olduğu ve feodal gururunu Alman kibrine dayandırdığıiçin, insanın zarar görmeksizin bir hizmetkâra âşıkolamayacağını, halkın yüksek sosyeteden epey farklı olduğunudüşünüyor, kısacası, halka, benim daima güvendiğim gibigüvenmiyordu.

Mahalli trenin bir sonraki istasyonu olan Maineville, banaMorel'le M. de Charlus'e ilişkin bir olayı hatırlatıyor. Olayıanlatmadan önce, şunu belirtmem gerekir ki, trenin Maineville'deki duruşu (rahatsızlık vermemek için La Raspeliere'dekalmamayı tercih eden seçkin misafirleri Balbec'e götürdüğümüzsırada), genellikle, az sonra aktaracağım olaydan daha neşeliolaylara sahne olurdu. Birkaç parça eşyasını yanında taşıyan yenimisafir, çoğunlukla Grand Hotel'i biraz uzak bulur, amaBalbec'ten önce, sadece konforsuz villaların bulunduğu küçüksahil yerleşimleri olduğundan, lüksüne ve rahatına düşkünlüğünedeniyle, uzun tren yolculuğuna boyun eğerdi; ne var ki, trenMaineville istasyonunda durduğu anda, bir randevueviolduğunu tahmin etmesi imkânsız lüks otel, aniden karşısınadikilirdi. Bunun üzerine, istisnasız her misafir, pratik zekâsı veyararlı tavsiyeleriyle tanınan Mme Cottard'a, "Daha ilerigitmeyelim," derdi. "Burası tam istediğim gibi bir yer. Balbec'ekadar gitmeye ne gerek var? Buradan daha iyi olamaz.Görünüşünden belli, konforlu bir yer; Mme Verdurin'i de pekâlâçağırabilirim buraya, nezaketine karşılık, onun şerefine birkaç


541

küçük davet vermeyi düşünüyorum da... Balbec'te kalsam, dahauzun bir yol gelmesi gerekir. Bence burası onun için de, eşiniziçin de çok uygun, sevgili profesör. Hanımları ağırlayabileceğimizsalonları vardır mutlaka. Laf aramızda, Mme Verdurin, LaRaspeliere'i kiralayacağına niye buraya yerleşmedi, bilmem.Burası, La Raspeliere gibi eski, mecburen rutubetli, üstelik detemiz olmayan şatolardan çok daha sağlıklı; oralarda sıcak suyoktur, insan rahat rahat yıkanamaz. Maineville bana çok dahahoş göründü. Mme Verdurin, patroniçe rolünü buradamükemmelen oynardı. Her neyse, herkesin zevki ayrı, ben buradakalacağım. Mme Cottard, benimle birlikte inmek istemez misiniz?Acele edelim, tren birazdan kalkar. Bana rehberlik edersiniz, burasısizin de eviniz gibi olur, zaten daha önce sık sık gelipgitmişsinizdir herhalde. Tam size göre bir ortam." Gaflarda çoğukez görülen inatla ısrar eden, bavullarını eline alan, talihsiz yenimisafiri susturmak ve bilhassa trenden inmesini engellemek içinher çareyi dener, sonunda Mme Verdurin'le Mme Cottard'ın,kendisini orada asla ziyaret etmeyeceklerini söyleyip ancak buşekilde vazgeçirebilirdik. "Ne olursa olsun, ben burayı meskentutacağım. Mme Verdurin bana bu adrese mektup yazar, olurbiter."

Morel'e ilişkin anım, daha özel türden bir olaydı. Başka olaylarda cereyan etti, ama ben burada, küçük tren durup, görevli,Doncieres, Grattevast, Maineville, vs. diye bağırdıkça o küçüksahil kasabasının veya garnizonun bana çağrıştırdıklarınıaktarmakla yetiniyorum. Maineville'den (media villa) ve kısa birsüre önce inşa edilen, namuslu annelerden nafile itirazlaryükselten şatafatlı randevuevi nedeniyle öneminin arttığından,daha önce söz etmiştim. Ama Maineville'in hafızamda niçin Morelve M. de Charlus'le bağlantılı olduğunu açıklamadan önce,Morel'in belirli saatlerini serbest tutmaya verdiği önemle busaatlerini doldurduğunu iddia ettiği faaliyetlerin sıradanlığı


542

arasındaki (ileride daha derinlemesine ele alacağım) tutarsızlığı veaynı tutarsızlığın, M. de Charlus'e yaptığı farklı türdenaçıklamalarda da mevcut olduğunu belirtmem gerekiyor. Geceyiders vermek için ya da bu tür bir nedenle yalnız geçirmekistediğinde baronun karşısında çıkar gözetmezmiş gibi yapan(hamisinin cömertliği sayesinde, hiçbir tehlikeyi göze almadanbu rolü oynayabilen) Morel, mazeretine, haris bir tebessümlesöylediği şu sözleri eklemeyi ihmal etmezdi: "Ayrıca bu bana kırkfrank kazandırabilir. Az para değil. İzin verin gideyim,gördüğünüz gibi, benim açımdan yararlı olacak. Ne yapalım, bensizin gibi rant sahibi değilim, geçimimi sağlamam, parakazanmam gerekiyor." Morel, ders vermek istediğini söylerkentamamen samimiyetsiz değildi. Her şeyden önce, paranın rengiolmadığı doğru değildir. Kullanıla kullanıla kararmış paralar,değişik bir yöntemle kazanıldığında gıcır gıcır olurlar. Morelgerçekten ders vermeye gitse, muhtemel bir kız öğrencidenalacağı iki Louis altını, M de Charlus'ün vereceği iki Louisaltınından farklı bir etki bırakırdı üzerinde. Ayrıca, zengin biradam bile, iki Louis altını için birkaç kilometre katetmeyi gözealacağına göre, bir oda hizmetkârının oğlu, kilometrelerin yerinemilleri koyabilir. Ama M. de Charlus, keman dersinin gerçekliğikonusunda çoğunlukla şüpheye düşüyor, Morel'in genelliklebambaşka türden, maddi hiçbir çıkar gözetmeyen, üstelik desaçma mazeretler ileri sürmesi, şüphelerini iyice artırıyordu.Böylece Morel, hem isteyerek, hem de istemeyerek, hayatınailişkin öyle karanlık bir tablo çiziyordu ki, bu hayatın sadece bazıbölümleri seçilebiliyordu. Kendini bir ay boyunca M. deCharlus'ün emrine sunduğunda, akşamları serbest olmayı şartkoşmuştu, çünkü cebir derslerinde devamsızlık göstermekistemiyordu. Dersten sonra M. de Charlus'ü görmeye gitmek mi?Ah, bu imkânsızdı! Dersler bazen geç saate kadar sürüyordu."Sabahın ikisine kadar mı?" diye soruyordu baron. "Bazen." - "Ama


543

cebir kitaptan da rahatça öğrenilebilir." - "Belki daha rahatöğrenilir, derslerde pek bir şey anlamıyorum." - "Madem öyle...Zaten cebir senin ne işine yarayacak ki?" - "Hoşuma gidiyor.Nevrozumu yatıştırıyor." - "Geceleri izin almasının sebebi cebirolamaz," diyordu M. de Charlus kendi kendine. "Acaba polisörgütüyle bağlantısı mı var?" Ne olursa olsun, Morel, hiçbir itirazaaldırmıyor, cebir veya keman mazeretiyle, bazı geç saatlerikendine ayırıyordu. Bir keresinde mazereti, ne cebirdi, ne dekeman; yörede birkaç gün geçirip Lüksemburg Düşesi'ni ziyaretetmek üzere gelmiş olan Guermantes Prensi, Morel'le, ikisi dekarşılıklı kim olduklarını bilmeden tanıştı ve geceyi kendisiyleMaineville'deki randevuevinde geçirmesi için genç müzisyene ellifrank teklif etti; Morel için bu, çifte kazanç demekti: Hem M. deGuermantes'tan para alacak, hem de esmer göğüslerini açmışkadınlarla çevrelenmiş olmanın hazzını yaşayacaktı. M. deCharlus, nereden bilmem, olayı ve mekânı öğrendi, ama ırzdüşmanının adını bilmiyordu. Kıskançlıktan deliye dönerekadamın kim olduğunu öğrenmek istedi ve Jupien'e telgraf çekti;Jupien iki gün sonra geldi; bir sonraki haftanın başında, Morelyine gelemeyeceğini bildirince, baron Jupien'den, müesseseninpatronuna rüşvet vererek, kendisiyle Jupien'in olayı gizliceizlemelerini sağlamasını rica etti. "Tamamdır. Ben ilgilenirimgüzelim," diye cevap verdi Jupien barona. Bu endişenin, M. deCharlus'ün zihnini ne kadar karıştırdığı ve bu nedenle, geçiciolarak ne kadar zenginleştirdiği, anlaşılır gibi değildi. Aşk buşekilde, zihinde müthiş jeolojik kabarmalara yol açar. M. deCharlus'ün, daha birkaç gün öncesine kadar, yerden yükselen tekbir düşüncenin görülmediği, dümdüz bir ovaya benzeyenzihninde, birdenbire, taş kadar sert sıradağlar yükselivermişti;üstelik bu dağlar öyle yontulmuştu ki, sanki bir heykeltıraş,mermeri taşıyacağına olduğu yerde biçimlendirmişti; Öfke,Kıskançlık, Merak, Arzu, Nefret, Istırap, Gurur, Korku ve Aşk, dev


544

gruplar halinde dikilmekteydiler.Bu arada Morel'in baronla görüşemeyeceği gece gelip çatmıştı.

Jupien görevini başarıyla yerine getirmişti. O ve baron, geceninon birine doğru randevuevine gidecekler, orada gizleneceklerdi. Omuazzam (yöredeki bütün şık çevrelerden gelinen) genelevegelmeden üç sokak öncesinden itibaren, M. de Charlus parmakuçlarında yürümeye başlamıştı; sesini değiştiriyor, Morel içeridenduyar korkusuyla, Jupien'e alçak sesle konuşması içinyalvarıyordu. Oysa bu tür yerlere alışık olmayan M. de Charlus,sessiz adımlarla hole girdiği anda, kendini borsadan, halkın açıkbir satış salonundan daha gürültülü bir yerde bularak dehşetedüştü. Etrafında itişip kakışan hizmetçi kızlara daha alçak seslekonuşmalarını söylemesi boşunaydı; zaten açıkartırmadaymışçasına bağırıp çağıran yaşlı bir "yönetici" kadınınsesi, kızların gürültüsünü bastırıyordu; çok koyu renk peruklu,yüzü bir noterin, bir İspanyol rahibinin ciddiyetiyle çizik çizikolmuş bu kadın, dakikada bir, gökgürültüsü gibi bir seslehaykırıyor, trafiği düzenlercesine kapıları açtırıp kapattırıyordu:"Beyefendiyi yirmi sekiz numaraya, İspanyol odasına alın." -"Yeni müşteri almayın." - "Kapıyı açın, beyefendiler MademoiselleNoemie'yi soruyor. İran salonunda bekliyor kendilerini." M. deCharlus, geniş bulvarlarda karşıdan karşıya geçmesi gereken birtaşralı kadar korkuyordu; Couliville'in eski kilisesinin girişsundurmasındaki sütun başlıklarında betimlenen konu kadargünah olmayan bir karşılaştırma yapacak olursak, genç hizmetçikızlar, yönetici kadının emrini, seslerin yankılandığı bir kırkilisesinde, öğrencilerin tekdüze bir tonda din derslerinitekrarlamaları gibi, daha alçak sesle, usanmadan tekrarlıyorlardı.Sokaktayken, Morel'in pencerenin önünde durduğuna kanaatgetirip sesleri duyulacak diye tir tir titreyen M. de Charlus, nekadar korksa da, odalardan hiçbir şeyi görmenin mümkünolmayacağının anlaşıldığı bu muazzam merdivenlerin


545

uğultusunda, belki de sokaktaki kadar korkmuyordu. Nihayet,bu cehennem azabının sonunda, Jupien'le kendisini gizleyecekolan Mlle Noemie'yi buldu, ama Mlle Noemie, önce baronu, hiçbirşeyi göremediği, son derece şatafatlı bir İran salonuna hapsetti.Morel'in portakal şerbeti içmek istediğini, şerbetini içer içmez, ikiseyirciyi şeffaf bir salona götüreceklerini söyledi M. de Charlus'e.Bu arada, kendisini başka yerden çağırdıkları için, hoşça vakitgeçirsinler diye, tıpkı masallardaki gibi onlara, "zeki bir küçükhanım" göndereceğine söz verdi. Çünkü kendisi çağrılmaktaydı.Zeki küçük hanımın üstünde, çıkarmak istediği bir İran sabahlığıvardı. M. de Charlus, katiyen öyle bir şey yapmamasını rica etti,kız da, şişesi 40 franka şampanya getirtti. Aslında Morel, bu sürezarfında Guermantes Prensi'yle birlikteydi; âdet yerini bulsundiye, yanlış odaya girmiş gibi yaparak, iki kadının bulunduğu birodaya girmiş, kadınlar da hemen iki beyefendiyi yalnızbırakmışlardı. M. de Charlus bütün bunlardan habersizdi, amaşikâyet edip duruyor, kapıları açmak istiyordu, Mlle Noemie'yiçağırttı; Mlle Noemie, zeki küçük hanımın barona, Morelhakkında, kendisinin Jupien'e söyledikleriyle çelişen bilgilerverdiğini işitince, bu hanımı derhal göndererek onun yerine, azsonra, "tatlı bir küçük hanım" yolladı; bu kız da baronla Jupien'ehiçbir şey göstermeyip müessesenin çok saygın bir yer olduğunusöyledi ve o da şampanya getirtti. Küplere binen baron, tekrar MlleNoemie'yi çağırttı, o da, "Evet, biraz uzun sürüyor, hanımlarçeşitli pozlar veriyorlar, delikanlının canı bir şey yapmakistemiyormuş gibi görünüyor," dedi. Nihayet baronun vaatlerineve tehditlerine karşılık, Mlle Noemie, beş dakikadan fazlabeklemeyeceklerini söyleyerek sıkkın bir tavırla yanlarındanayrıldı. Bu beş dakika, bir saat kadar sürdü, ardından Noemie,öfkeden gözü dönmüş M. de Charlus'le üzüntü içindeki Jupien'i,aralık bir kapıya götürdü sessizce ve şöyle dedi: "Buradan her şeyigörebilirsiniz. Aslında şu anda pek ilginç bir şey yok; yanında üç


546

hanım var, onlara kışla hayatını anlatıyor." Nihayet baron, kapıaralığından ve aynalardan, içeriyi görebildi. Ama ölümcül birdehşete kapılarak, duvara yaslanmak zorunda kaldı. İçerideki,Morel'di, ama birkaç metre ötesinde, profilden gördüğü kişi, sankigizli putperest ayinleri, büyüler hâlâ olabilirmiş gibi, Morel'dençok, Morel'in gölgesi, Morel'in mumyası, Lazar gibi dirilmiş birMorel de değil, Morel'in bir görüntüsü, Morel'in bir hayaleti,Morel'in hortlağı ya da bu (her yanı, duvarları, divanları,sihirbazlık amblemleriyle dolu) odaya çağrılmış ruhuydu.Morel'in, adeta ölmüş gibi, bütün rengi çekilmişti; birlikteneşeyle, çılgınca eğlenmesi beklenen bu kadınların arasındayapay bir kıpırtısızlık içinde, benzi solmuş, oturuyordu;önündeki şampanya kadehine ağır ağır uzanmaya yeltenen kolu,yeterli gücü bulamayıp düşüyordu. Bir dinde, ölümsüzlükten sözedilirken, hiçliği dışlamayan bir şeyin kast edilmesindekianlaşılmazlık hissediliyordu burada da. Kadınlar Morel'i soruyağmuruna tutuyorlardı. "Gördünüz mü?" diye fısıldadı MlleNoemie barona. "Kışla hayatım soruyorlar ona, çok eğlenceli,değil mi?" Ardından güldü. "Memnun musunuz? Huzurlugörünüyor, değil mi?" diye ekledi, ölüm döşeğindeki birinden sözeder gibi. Kadınlar art arda sorular soruyorlardı, ama Morel, adetacansızmış gibi, cevap verecek gücü bulamıyordu kendinde.Mırıltıyla söylenen tek bir kelime gibi bir mucize bile olmuyordu.M. de Charlus, sadece bir anlık bir tereddüt geçirdi, gerçeği, yanibelki Jupien'in anlaşmaya gittiğinde beceriksizce davranmışolması, belki tutulması istenen sırların, asla tutulmamalarına yolaçan, açığa dökülme eğilimleri, belki de bu kadınlarınboşboğazlıkları veya polis korkusu nedeniyle, Morel'e, ikibeyefendinin, gelip kendisini seyretmek için yüklü bir meblağödediğinin önceden haber verildiğini, Guermantes Prensi'nindışarı çıkarılıp yerine üç kadının koyulduğunu ve şaşkınlıktandonakalmış, tir tir titreyen, zavallı Morel'in, baronun kendisini zar


547

zor görmesine karşılık, onun baronu net olarak görebileceğişekilde oturtulduğunu, dehşetten sesinin kısıldığını ve düşürürdiye korkusundan kadehini eline alamadığını anladı.

Olay, Guermantes Prensi için de daha iyi sonuçlanmadı aslında,M. de Charlus görmesin diye kendisini dışarı çıkardıklarında,hayal kırıklığına uğratılmış olmaktan ötürü küplere binerek,sorumlusunun kim olduğunu hiç bilmeden, hâlâ kimliğiniaçıklamak istemediği Morel'e, ertesi gece, kiralamış olduğu ve çokkısa bir süre kalacağı halde, kendini evinde hissedebilmek için,daha önce Mme de Villeparisis'de de görmüş olduğumuzsaplantılı alışkanlıkla, çeşitli aile yadigârlarıyla süslediği minikvillada kendisiyle buluşması için yalvardı. Böylece, Morel ertesigün, M. de Charlus'ün kendisini izleyip gözetleyeceği korkusuylatitreyerek, ikide bir başını çevirip bakarak, yolda şüpheli herhangibirine rastlamadan villaya gitti. Bir uşak kendisini salona alıpbeyefendiye haber vereceğini söyledi (efendisi, şüpheuyandırmaktan korkarak, prens kelimesini telaffuz etmemesinitembihlemişti). Ama Morel yalnız kalıp da saçı bozulmuş mu diyeaynaya bakmaya yeltendiğinde, adeta bir halüsinasyon yaşadı.Şöminenin üzerinde, M. de Charlus'ün evinde görmüş olduğuiçin tanıdığı Guermantes Prensesi'nin, Lüksemburg Düşesi'nin,Mme de Villeparisis'nin fotoğraflarını görünce, önce korkudan taşkesildi. Aynı anda, M. de Charlus'ün biraz daha geride duranfotoğrafını fark etti. Baron sanki garip ve sabit bakışlarını Morel'edikmiş gibiydi. Morel ilk andaki şaşkınlığından kurtulup, bunun,M. de Charlus'ün, sadakatini sınamak amacıyla kendisinekurduğu bir pusu olduğundan en ufak bir şüphe duymayarakkorkudan deliye döndü ve villanın önündeki birkaç basamağıdörder dörder atlayarak, yuvarlanırcasına inip var gücüyle yoldakoşmaya başladı; Guermantes Prensi, (geçerken uğramış birtanıdığını bekletmesi gereken sürenin dolduğuna kanaatgetirdikten ve tedbirsizlik edip etmediğini, bekleyen şahsın


548

tehlikeli olup olmadığını aklından geçirdikten sonra) salonagirdiğinde, kimseyi bulamadı. Soygun ihtimalinden korkarak,yanında uşağı, elinde tabancasıyla, pek büyük olmayan evin heryanını, küçük bahçenin köşesini bucağını ve bodrum katını didikdidik aradı, ama mevcudiyetinden emin olduğu arkadaşı kayıplarakarışmıştı. Bu geceyi izleyen hafta boyunca, Morel'le birçok kezkarşılaştı. Ama her defasında, Morel, o tehlikeli şahıs, sanki prenskendisinden de tehlikeliymiş gibi kaçıp gitti. Şüphelerinde inateden Morel, asla bu şüpheden kurtulamadı; Paris'te bile,Guermantes Prensi'ni görür görmez kaçmaya devam etti. M. deCharlus, böylece, kendisini umutsuzluğa düşüren bir ihanettenkorunmuş ve asla hayalinden geçirmediği halde, nasıl olduğunuda bilmeden, intikam almış oldu.

Ama bu konuda bana anlatılanların anısı, yerini başka hatıralarabıraktı bile, çünkü G.N.T., "külüstür" haliyle tekrar yolakoyularak, daha sonraki istasyonlarda yolcu bırakıp almayadevam ediyor.

Grattevast istasyonunda trene bazen, öğle sonrasını oradaoturan kız kardeşiyle geçirmiş olan Crecy Kontu M. Pierre deVerjus (sadece Crecy Kontu diye anılırdı) binerdi; yoksul olmaklabirlikte çok seçkin bir soyluydu; kendisiyle, pek de yakın ilişkiiçinde olmadığı Cambremer'ler aracılığıyla tanışmıştım. Sonderece sade, neredeyse sefil bir hayat yaşamak zorunda olan kontiçin, bir puronun, bir içkinin özel birer zevk olduğunuhissettiğimden, Albertine'le görüşemediğim günlerde onuBalbec'e davet etmeyi alışkanlık haline getirdim. Çok ince, kendinimüthiş güzel ifade eden bir adamdı, saçları bembeyazdı,büyüleyici mavi gözlere sahipti, dudaklarını kıpırdatmadan,büyük bir kibarlıkla, şüphesiz tatmış olduğu asilzade hayatınınkonforlarından ve şecerelerden söz ederdi en çok. Yüzüğündekiişlemenin ne olduğunu sorduğumda, alçakgönüllü bir


549

tebessümle, "Bir asma dalı," dedi. Sonra da bir çeşnici hazzıylaekledi: "Bizim armamız, yeşil renkte, yapraklı bir asma dalıdır –soyadım Verjus[65] olduğundan semboliktir." Ama Balbec'tekendisine içmek için sadece koruk suyu ikram etsem, sanırımhayal kırıklığına uğrardı. Herhalde mahrumiyetten, mahrumolduğu şeyler konusundaki derin bilgisinden ötürü, eğilimisebebiyle, belki ayrıca abartılı bir düşkünlükten dolayı, en pahalışaraplardan hoşlanırdı. Bu yüzden de, kendisini Balbec'e akşamyemeğine davet ettiğimde, yemeği ısmarlarken incelikli biruzmanlık sergiler, ama biraz fazla yer ve bilhassa da içerdi; odaısısında içilmesi gereken şarapları bekletir, soğutulmasıgerekenleri buza koydurturdu. Yemekten önce ve sonra, istediğiPorto şarabının veya konyağın yılını ya da numarasını, geneldebilinmeyen, ama kendisinin içkiler kadar iyi bildiği bir markiliğinkuruluş tarihini söylermiş gibi belirtirdi.

En sevdiği müşterilerden biri olduğum için, Aimé, benim böyleyemek davetleri vermeme çok sevinir, garsonlara bağırırdı:"Çabuk, 25 numaralı masayı hazırlayın!" Hatta sanki sofra kendisiiçin kuruluyormuş gibi, "hazırlayın" değil, "hazırlayın bana,"derdi. Şefgarsonların lisanı kısım şeflerininkinden, şefyardımcılarınınkinden, komilerinkinden, vs. biraz farklı olduğuiçin de, hesabı istediğimde, Aimé, gemi azıya almaya hazır bir atısakinleştirirmiş gibi, elini yatıştırırcasına ileri geri hareketettirerek, bize servis yapmış olan garsona, "Fazla yüklenmeyin(hesaba), yavaş yavaş," derdi. Garson bu talimatı alıp gittiktensonra da, tembihlerine tam olarak uyulmamasından korkanAimé, garsonu tekrar çağırırdı: "Durun, hesabı ben çıkaracağım."Ben önemli olmadığını söyleyince, şöyle cevap verirdi: "Müşteriyi,amiyane tabiriyle kazıklamamak, benim prensibimdir." Otelmüdürüne gelince, misafirimin sade, hep aynı ve oldukçayıpranmış olan kıyafetine bakıp (oysa imkânı olsa, Balzac'ın şıkbeyefendilerinden biri gibi şatafatlı giyinme sanatını, kimse onun


550

kadar iyi icra edemezdi), bana saygısından, her şeyin yolundaolup olmadığını uzaktan kontrol etmekle ve bir bakışıyla, eğriduran masanın bir ayağının altına bir takoz koydurmaklayetinirdi. Müdür, mesleğe bulaşıkçı olarak başladığını gizlitutmakla birlikte, elinden, herkes kadar onun da iş gelirdi. Ne varki, bunun için, istisnai koşullar gerekirdi; bir gün, hindileri kendieliyle kesti. Ben o gün dışarıdaydım, ama bu işi rahiplere yakışırbir ihtişamla, tezgâha saygılı bir mesafede duran, öğrenmektençok göze girmeyi amaçlayan, hayranlıkla kendinden geçmişgarsonlarla çevrelenmiş olarak yaptığını öğrendim. Fakat ağır birhareketle kurbanların böğrüne bıçağını saplayan ve yücegörevine olan inancıyla ışıldayan gözlerini, bir kehanet okurmuşgibi hindilerden ayırmayan müdür, garsonları katiyengörmemişti. Kurban sunucusu, benim yokluğumu bile farketmemişti. Öğrenince çok üzüldü. "Nasıl olur, hindileri kendielimle kesişimi görmediniz mi?" Henüz Roma'yı, Venedik'i,Siena'yı, Prado ve Dresden müzelerini, Hint Adaları'nı, Phaidrarolünde Sarah'yı görememiş bir insan olarak, tevekkül nedirbildiğimi ve onun hindi kesişini de listeme ekleyeceğimisöyledim kendisine. Sanıyorum tiyatro sanatıyla (Phaidrarolünde Sarah) yaptığım karşılaştırma, anladığı tek şey oldu,çünkü önemli temsillerde, Baba Coquelin'in, acemi rollerini, hattasadece tek kelimelik bir rolü olan ya da hiç konuşmayan bir kişiyioynamayı kabul ettiğini sayemde biliyordu. "Önemli değil, bensizin adınıza üzüldüm. Bir daha kimbilir ne zaman kesimyaparım? Bir olay olması, savaş çıkması gerekir." (Gerçekten de,mütareke olması gerekti.) O günden itibaren, takvim değişti,günler şöyle sayılıyordu: "Hindileri kendi ellerimle kestiğiminertesi günü," - "Müdür beyin hindileri kendi elleriyle kestiğindentam bir hafta sonra." Böylece bu teşrih, İsa'nın doğumu gibi,Hicret gibi, diğerlerinden farklı, ama onlar kadar yaygınlaşmayanve uzun sürmeyen bir takvimin başlangıcı oldu.


551

M. de Crecy'nin hayatındaki keder, artık atları, ziyafet sofralarıolamaması kadar, Cambremer'le Guermantes'ı aynı şey zannedeninsanlarla komşuluk etme mecburiyetinden de kaynaklanıyordu.O sıralar kendisine Legrand de Meseglise diyen Legrandin'in bunakatiyen hakkı olmadığını bildiğimi görünce, zaten içtiği şaraplacoşmuş olan kont, mutlulukla adeta kendinden geçti. Kız kardeşi,bana bilgiç bir tavırla, "Ağabeyimin en mutlu anları, sizinlesohbet ettiği anlar," diyordu. Gerçekten de, M. de Crecy,Cambremer'lerin sıradanlığını ve Guermantes'ların soyluluğunubilen, sosyete dünyasının bilincinde olan birinin varlığınıkeşfettiğinden beri, sanki yaşadığının farkına varmıştı.Yeryüzündeki bütün kütüphaneler yansa, tamamen cahil birinsan soyunun yetişmesinden sonra, birinin Horatius'tan birmısraı ezbere okuduğunu duyan yaşlı bir Latince profesörü de,aynı şekilde hayata yeniden bağlanır, geleceğe güvenle bakmayabaşlardı. Dolayısıyla, M. de Crecy'nin trenden inerken bana, "Nezaman buluşuyoruz?" diye sormayı ihmal etmemesi, bir asalakaçgözlülüğü kadar, bilgi oburluğundan da kaynaklanıyordu;Balbec'teki şölenler, onun için aynı zamanda, hoşlandığı vekimseyle paylaşamadığı konuları da konuşabilme imkânı demektive bu açıdan, Kitapseverler Derneği'nin, belirli tarihlerde UnionKulübü'nün özellikle leziz sofralarının etrafında toplandığı akşamyemeklerine benzerdi. Kontun, Crecy unvanını taşıyan İngilizailesinin Fransa'daki ayrı ve otantik bir kolu olan, çok soylu birsülaleden geldiğini, kendi ailesi konusunda büyük bir tevazusergileyen M. de Crecy'nin kendisinden öğrenmedim. Gerçek birCrecy olduğunu öğrendiğimde, Mme de Guermantes'ın biryeğeninin, Charles Crecy adlı bir Amerikalıyla evlendiğini vekanımca bu beyefendiyle kendisi arasında herhangi bir akrabalıkbulunmadığını söyledim ona. "Hiçbir akrabalık yok," dedi. "Tıpkı–bizim ailemiz onlar kadar soylu olmasa da– soyadlarıMontgommery, Berry, Chandos veya Capel olan birçok


552

Amerikalının, Pembroke, Buckingham, Essex aileleriyle veyaBerry Dükü'yle akrabalıkları olmadığı gibi." Onu eğlendirmek için,bir zamanlar, yosmalık döneminde Odette de Crecy olarak bilinenMme Swann' la tanıştığımı söylemeyi birçok kez aklımdangeçirdim; ne var ki, Alençon Dükü'nün, kendisine Emilienned'Alençon'dan söz edilmesine gücenmesi düşünülemese de, ben,M. de Crecy'yle, şakalaşmayı bu kadar ileri götürecek kadar yakınolmadığımız kanısına vardım. M. de Montsurvent, bir gün M. deCrecy'yle ilgili olarak bana, "Çok soylu bir ailedendir," dedi."Soyadı, Saylor'dür." Incarville'in üzerindeki, artık neredeyseyaşanmaz hale gelmiş, çok zengin bir ailenin evladı olarakdünyaya gelmiş olmakla birlikte bütün servetini kaybettiği içintamir ettiremediği eski şatosunda, ailenin eski şiarının hâlâ yazılıolduğunu da ekledi. Bu şiar, ister yuvasını oraya kurmuş olan vebir zamanlar oradan yükselişe geçen yırtıcı bir soyunsabırsızlığına uygulansın, ister bugün, bu yüksek ve vahşisığınakta yaşanan çöküşe, yakında beklenen ölüme, bence çokgüzeldi. Saylor soyadıyla çifte bir kelime oyunu teşkil eden şiarşuydu: "Zamanı bilmem."[66]

Hermenonville'de arasıra trene, Brichot'nun verdiği bilgiyegöre, ismi Monsenyör De Cabrieres'inki gibi, "keçilerin toplandığıyer" anlamına gelen M. de Chevregny binerdi. Cambremer'lerinakrabasıydı ve hem bu yüzden, hem de şıklığın yanlışdeğerlendirilmesi yüzünden, Feterne'e sık sık, ama sadece gözükamaştırılmak istenen misafirler olmadığında davet edilirdi. Yılboyunca Beausoleil'de yaşayan M. de Chevregny, taşralılığınıCambremer'lere göre daha fazla korumuştu. Bu yüzden de, birkaçhaftalığına Paris'e gittiğinde, "görülecek onca şey" olduğu için, birtek gününü bile boşa harcamazdı; bu durum öyle bir noktayavarırdı ki, bazen, aşırı süratle özümsenen temsillerinçokluğundan hafifçe sersemler, belirli bir oyunu görüpgörmediği sorulduğunda, pek emin olamazdı. Ama bu tereddüt,


553

ender görülürdü, çünkü Paris'te olan biten hakkında, Paris'enadiren gelen insanlara özgü, ayrıntılı bilgiye sahipti. Bana,görülmesi gereken "yenilik"leri tavsiye eder ("Zahmetinizedeğer"), ama hepsini, hoşça vakit geçirme açısından değerlendirir,estetik açıdan, bazen sanat tarihinde de bir "yenilik"olabileceklerini hayalinden bile geçirmezdi. Her şeyden aynışekilde söz ettiğinden, şöyle derdi bize: "Opera-Comique'e bir keregittik, ama pek matah bir temsil değildi. Adı Pelleas ve Melisande.Sıradan bir eser. Perier her zamanki gibi iyi oynuyor, ama başka birtemsilde seyretmek daha iyi olur. Buna karşılık, Gymnase'daŞatonun Sahibesi oynuyordu. İki kere gittik; sakın kaçırmayın,görülmeye değer; ayrıca oyuncular da harika; Frevalles var, MarieMagnier var, genç Baron var." Hayatımda adını duymadığımoyuncuları bile sayar, "Mademoiselle Yvette Guilbert'inşarkıları"yla "Monsieur Charcot'nun deneyleri"nden aynıküçümser tonda söz eden Guermantes Dükü gibi, isimlerinbaşına Monsieur, Madame veya Mademoiselle diye eklemezdi. M.de Chevregny, dükün tersine, Voltaire ve Montesquieu der gibi,Cornaglia ve Dehelly derdi. Çünkü M. de Chevregny'de, Paris'eilişkin her şey gibi oyuncular konusunda da, taşralının içli dışlıgörünme arzusu, aristokratın küçümser görünme arzusunabaskındı.

Artık hiç de genç sayılamayacakları halde Feterne'de hâlâ "genççift" diye adlandırılan M. ve Mme de Cambremer'le La Raspeliere'deyediğim ilk akşam yemeğinden hemen sonra, yaşlı markiz bana,elyazısı binlerce yazı arasında tanınabilecek bir mektup yazmıştı."O harikulade –sevimli– hoş kuzininizi de getirin. Bizim için birlütuf, bir zevk olur," diyordu; birbirini izleyen sıfatlar, mektubuokuyanın beklentisine, her zamanki gibi, istisnasız her defasındaters düşüyordu; o kadar ki, sonunda bu diminuendo'larhakkındaki fikrimi değiştirip kasıtlı olduklarına kanaat getirdimve Sainte-Beuve'ü, kelimeler arasındaki bütün ilişkileri kırmaya,


554

biraz alışılmış her ifadeyi değiştirmeye iten zevk sapkınlığını –sosyete düzenine uyarlanmış olarak– buldum markizin bukullanımında. Markizin mektup üslubunda, muhtemelen farklıhocalar tarafından öğretilmiş iki ayrı yöntem çekişiyor, ikinciyöntem, çok sayıda sıfat kullanımının sıradanlığını, bitişi beylikakorla yapmayarak, azalan dizilerle telafi ettiriyordu Mme deCambremer'e. Buna karşılık, yaşlı markizin üslubunda bir incelikolarak değerlendirdiğim bu ters dizilişleri, oğlu marki veyakuzinleri kullandığında, beceriksizlik olarak görmeeğilimindeydim. Çünkü oldukça uzak akrabalar da dahil, bütünailede, Zelia Teyze hayranlıkla taklit edilirdi ve hem üç sıfat kuralı,hem de konuşurken coşkuyla tükürüğünü yutma alışkanlığı,rağbet görürdü. Hatta bu taklit, irsi bir özellik haline gelmişti;ailede küçük bir kız, çocukluğundan itibaren konuşmasını yarıdakesip tükürüğünü yutuyorsa, "Zelia Teyzeye çekmiş" denir,ileride dudaklarının hafif bir bıyıkla gölgeleneceği tahmin edilir vemüziğe olan istidadını geliştirmeye karar verilirdi.

Çok geçmeden, Cambremer'lerin Mme Verdurin'le ilişkisi, çeşitlinedenlerden ötürü, benimle ilişkileri kadar mükemmelolmamaya başladı. Cambremer'ler, Mme Verdurin'i evlerine davetetmek istiyorlardı. "Genç" markiz, horgörüyle, "O kadını davetetmemizde bir sakınca göremiyorum, sayfiyede herkeslegörüşülür, bir tehlikesi yoktur bunun," diyordu bana. Amaaslında oldukça heyecanlıydılar ve göstermek istedikleri nezaketinasıl yerine getirmeleri gerektiği konusunda sürekli bana akıldanışıyorlardı. Albertine'le beni, Saint-Loup'nun arkadaşları olanve yörenin şık insanlarından, Normandiya'nın kaymaktabakasından biraz daha üstün bir sınıfı temsil eden Gourvilleşatosu sahipleriyle birlikte akşam yemeğine davet ettiklerinden,Mme Verdurin de hiç ilgilenmiyormuş gibi görünmekle birlikte,yörenin sosyete çevresine pek meraklı olduğu için,Cambremer'lere, Patroniçe'yi bu soylularla birlikte davet


555

etmelerini tavsiye ettim. Ama Feterne'in sahipleri (aşırıçekingenlikleriyle) soylu dostlarını memnun edememekten veya(aşırı saflıklarıyla) M. ve Mme Verdurin'in, entelektüel olmayankişilerin yanında sıkılmalarından ya da (tecrübeylezenginleşmemiş, görenekçi zihniyetleriyle) farklı türde kişileri biraraya getirip "çam devirmekten" korktuklarından, bu bileşiminuygun olmayacağına, "yürümeyeceğine" ve Mme Verdurin'i(küçük grubuyla birlikte) başka bir akşam yemeğine davetetmenin daha iyi olacağına hükmettiler. İlk davete –Saint-Loup'nun dostlarının da katılacağı şık davete– küçük yuvadansadece Morel'i çağırdılar; amaç, hem dolaylı yoldan M. deCharlus'ü ne kadar seçkin davetlileri olduğundan haberdaretmekti, hem de kemanıyla gelmesi rica edilen genç müzisyenin,davetlileri eğlendirmesi. Morel'e bir de Cottard'ı eklediler, çünküM. de Cambremer, doktorun neşeli bir adam olduğunu ve birakşam yemeğinde "iyi durduğunu" düşünüyordu; ayrıca,hastalık ihtimalini göz önünde bulundurarak, bir hekimle iyiilişkiler içinde olmak, yarar sağlayabilirdi. Ama "karısıyla bir şeylerbaşlatmamak" için, Cottard'ı yalnız davet ettiler. Mme Verdurin,küçük grubun iki üyesinin, Feterne'e, onsuz, "samimi" bir akşamyemeğine davet edildiğini öğrendiğinde köpürdü. Hk tepkisidaveti kabul etmek yönünde olan doktora, gururlu bir cevapyazdırdı: "Aynı gece Mme Verdurin'lerde akşam yemeğinedavetliyiz." Bu çoğul kullanımı, Cambremer'lere ders olacak vedoktorun Mme Cottard'la ayrılmaz bir bütün teşkil ettiğinigösterecekti. Morel'e gelince, Mme Verdurin'in onun adına kababir davranış biçimi tasarlamasına gerek kalmadan, kendiliğindenöyle davrandı, sebebi de şuydu: Morel'in, M. de Charlus'leilişkisinde, eğlenceleri konusunda baronu üzen bir bağımsızlığıolmakla birlikte, daha önce de gördüğümüz gibi, baronun etkisibaşka konularda daha çok hissediliyordu; örneğin kemancınınmüzik bilgisini genişletmiş, üslubunu sadeleştirmişti. Ama bu


556

da, en azından anlatımızın bu noktasında, bir etkiden ilerigitmiyordu. Buna karşılık, bir alan vardı ki, Morel, bu alanda M. deCharlus'ün her söylediğine körü körüne inanıyor ve hersöylediğini körü körüne uyguluyordu. Hem körü körüne, hemaptalca, çünkü M. de Charlus'ün öğretileri yanlış olmaklakalmıyor, büyük bir soylu için geçerli sayılsalar bile, Moreltarafından harfiyen uygulandıklarında gülünç oluyorlardı.Morel'in böylesine kolay inanır ve hocasına karşı itaatkâr olduğubu alan, sosyeteye ilişkin konulardı. M. de Charlus'le tanışmadanönce yüksek sosyete hakkında hiçbir fikri olmayan kemancı,baronun çizdiği mağrur ve kabataslak portreyi olduğu gibi kabuletmişti. "Belli sayıda üstün aile vardır," demişti M. de Charlus;"bunların başında Guermantes'lar gelir, Fransa Hanedanı'ylaGuermantes'lar arasında on dört evlilik olmuştur, ki bu da aslındaFransa Hanedanı için gurur kaynağıdır, çünkü Fransa tahtınaoturması gereken kişi, babaları bir olmakla birlikte, daha küçükyaştaki Şişman Louis değil, Aldonce de Guermantes' tı; XIV.Louis'nin saltanatı sırasında, Orleans Dükü öldüğünde, kralınbüyükannesi bizim de büyükannemiz olduğundan, matemkıyafeti giydik. Guermantes'lardan çok daha geriden gelmeklebirlikte, Napoli krallarıyla Poitiers Kontlarının torunları olan LaTremoille'ları; aile olarak çok köklü olmayan, ama krala bağlı eneski derebeyleri olan Uzes'leri; çok yeni, ama parlak evliliklerinşaşaasını taşıyan Luynes'leri; Choiseul'leri, Harcourt'ları ve LaRochefoucauld'ları sayabiliriz. Bunlara bir de Toulouse Kontu'narağmen Noailles'ları, Montesquiou'ları ve Castellane'larıeklerseniz, sanıyorum sayı tamamlanır. Bütün o Cambremer yada Defolgit Markisi gibi isimleri olan beyefendilere gelince, onlarlasizin alayın en sefil eri arasında hiçbir fark yoktur. KontesKaka'nın evine, çişinizi yapmaya gitmişsiniz, hiç fark etmez, hemitibarınızı lekelemiş olursunuz, hem de tuvalet kâğıdı yerineboklu bir bez kullanmak zorunda kalırsınız. Yani pislik demektir."


557

Morel, biraz üstünkörü sayılabilecek bu tarih dersini Tanrıkelamıymışçasına ezberlemişti; meselelere kendisi de birGuermantes'mış gibi bakıyor ve küçümseyici bir tokalaşmaylakendilerini ciddiye almadığını hissettirebilmek için, sahte La Tourd'Auvergne'lerle karşılaşmak istiyordu. Cambremer'lere gelince,"onlarla kendi alayının en sefil eri arasında hiçbir fark olmadığını"kendilerine göstermek için bir fırsat çıkmıştı işte karşısına.Çağrılarına cevap vermedi ve davetin olacağı akşam, son dakikadatelgrafla gelemeyeceğini bildirdi; tam bir prense yakışır şekildedavranmışçasına mutluydu. Ayrıca şunu da eklemek gerekir ki,M. de Charlus'ün, kişiliğinin kusurlu yanları söz konusu olduğuher durumda, genelde ne kadar dayanılmaz, mızmız ve hattakeskin zekâsına rağmen aptal olabildiğini hayal etmek mümkündeğildir. Aslında kişilik kusurları, zaman zaman ortaya çıkanzihinsel bir hastalığa benzetilebilir. Müthiş bir zekâya sahip, amasinirli kadınlarda, hatta erkeklerde bu gerçeği gözlemlememişolan kimse var mıdır? Mutlu, sakin, bulundukları ortamdanmemnun olduklarında, o değerli yetenekleriyle hayranlıktoplarlar; kelimenin tam anlamıyla gerçeği dile getirirler. Ama birmigren, izzetinefislerine ufak bir dokunuş, her şeyi değiştirmeyeyeter. O ışıl ışıl zekâ, kaba, ihtilaçlı ve dar görüşlü oluverir vesadece öfkeli, şüpheci, cilveli, hoşa gitmemek için ne lazımsayapan bir benliği yansıtır.

Cambremer'ler çok öfkelendiler; bu arada başka olaylar da,küçük kabileyle ilişkilerinde bir gerginliğe yol açtı.Harambouville'deki dostlarına öğle yemeğine gitmiş olanCambremer'lerle gidiş yolculuğunda karşılaştığımız bir gün,Cottard'lar, Charlus, Brichot, Morel ve ben, La Raspeliere'de akşamyemeğinden dönerken, M. de Charlus'e, "Siz ki Balzac'ı çok sever,günümüzün dünyasında onu bulmaktan hoşlanırsınız, herhaldeCambremer'lerin Taşra Hayatından Sahneler'den fırlamışolduğunu düşünüyorsunuzdur," demiştim. Ama M. de Charlus,


558

sanki onlarla dostmuş ve sözlerime gücenmiş gibi, sertçesözümü kesti: "Markiz kocasından daha üstün olduğu için böylesöylüyorsunuz," dedi soğuk bir tavırla. "Yo, onun Taşranınİlham Perisi veya Madame de Bargeton olduğunu söylemekistemedim, gerçi... " M. de Charlus yine sözümü kesti: "Mme deMortsauf deyin bari." O sırada, tren durdu, Brichot indi. "Size okadar işaret ettik, boşuna, siz adam olmazsınız." - "Ama niye?" -"Brichot'nun, Mme de Cambremer'e deli gibi âşık olduğununfarkında değil misiniz kuzum?" Cottard'ların ve Charlie'nintavrından, küçük yuvadakilerin bu konuda en ufak bir şüphesiolmadığını anladım. Kötü niyetli olduklarını düşündüm. "Canım,markizden bahsettiğinizde nasıl allak bullak olduğunugörmediniz mi?" diye devam etti, kadınlar konusunda tecrübeliolduğunu göstermekten hoşlanan ve onlara duyulan sevdadandoğallıkla, sanki genel olarak kendisinin de duyduğu sevgibuymuş gibi söz eden M. de Charlus. Ama –Morel'e olanbölünmez aşkına rağmen– bütün genç erkeklerle konuşurkenbüründüğü kaypak, babacan eda, dile getirdiği kadınlara düşkünerkek görüşlerini yalanlıyordu: "Ah, bu çocuklar!" dedi tiz veyapmacık bir sesle, şarkı söyler gibi. "Her şeyi tek tek öğretmekgerekiyor, yeni doğmuş bebek kadar saf oluyorlar, bir erkeğin birkadına âşık olduğunu anlayamıyorlar. Ben sizin yaşınızdaykenkaşarlanmıştım," diye ekledi, çünkü külhanbeyi deyimlerinikullanmaktan, belki beğendiği için, belki de bu deyimlerekonuşmasında yer vermekten kaçınırsa, gündelik lisanı bu olankişilerle düşüp kalktığını itiraf edermiş gibi görüneceğinidüşünerek, hoşlanırdı. Birkaç gün sonra, gerçeği kabullenipBrichot'nun markize tutulmuş olduğunu teslim etmek zorundakaldım. Brichot, maalesef markizin öğle yemeği davetlerini birçokkez kabul etti. Mme Verdurin, bu gidişata dur deme vaktiningeldiğine hükmetti. Küçük yuvanın siyaseti açısından birmüdahalenin yararlı olacağını düşünmesinin yanısıra, bu tür


559

münakaşalardan ve yol açtıkları dramlardan, aristokrat sosyetedeolduğu kadar burjuva çevrelerinde de görülen, aylaklığındoğurduğu, giderek artan bir haz almaktaydı. Mme Verdurin'inBrichot'yla birlikte bir saat boyunca gözden kaybolduğu gün, LaRaspeliere'de çok heyecanlı bir gündü; Patroniçe'nin Brichot'ya,Mme de Cambremer'in kendisini umursamadığını, salonununalay konusu olduğunu, yaşlılığında şerefine gölge düşürüpöğretmenlikteki mevkiini tehlikeye atacağını söylediği öğrenildi.Brichot'ya, Paris'te birlikte yaşadığı çamaşırcı kadından ve küçükkızından dokunaklı bir tonda söz edecek kadar ileriye gitti.Patroniçe bu konuşmadan muzaffer çıktı, Brichot, Feterne'eziyaretlerine son verdi, ama o kadar üzüldü ki, iki gün boyunca,gözlerinin tamamen kör olmasından korkuldu; korkulan songerçekleşmediyse de, hastalığında meydana gelen gözle görülürilerleme kalıcı oldu. Bu arada, Morel'e müthiş kızmış olanCambremer'ler, M. de Charlus'ü kasten yalnız davet ettiler.Barondan bir cevap alamayınca, pot kırmış olma korkusuyla,öfkeyle kalkanın zararla oturduğuna hükmedip, biraz geç olmaklabirlikte Morel'e de bir davetiye gönderdiler; bu yaltakçılıkları, M. deCharlus'ü, nüfuzunu kanıtladığı için gülümsetti. "İkimiz adına,daveti kabul ettiğimi bildirin," dedi baron Morel'e. Yemekdavetinin olacağı akşam, misafirler, Feterne'in büyük salonundabekleniyordu. Cambremer'ler bu akşam yemeğini aslında şıksosyetenin kaymak tabakasından M. ve Mme Fere onurunadüzenlemişlerdi. Ama M. de Charlus'ü memnun edememekten okadar korkuyorlardı ki, Mme de Cambremer, Fere'leri M. deChevregny aracılığıyla tanıdığı halde, davet günü M. deChevregny Feterne'e ziyarete gelince, markiz telaşa kapıldı. M. deChevregny'yi bir an önce Beausoleil'e geri göndermek için binbirmazeret uydurdular, ama avluda Fere'lerle karşılaşmasına engelolamadılar; kendisi, kovulduğu için ne kadar utanç duyduysa,Fere'ler de o kadar şaşırdılar. Ama Cambremer'ler, ne pahasına


560

olursa olsun, M. de Charlus'ün M. de Chevregny'yi görmesiniönlemek istiyorlardı, çünkü M. de Chevregny'yi aile içinde gözardıedilebilen, ama yabancıların karşısında dikkate alınan küçük bazıayrıntılar –oysa bunları fark etmeyecek yegâne kişileryabancılardır– yüzünden, taşralı buluyorlardı. Ne var ki, insanlar,kendilerinin sıyrılmaya çalıştığı özellikleri korumuş olanakrabalarını, yabancılara göstermekten hoşlanmazlar. M. ve MmeFere'ye gelince, kelimenin tam anlamıyla "çok seçkin" deneninsanlardandılar. Onları bu şekilde tanımlayan kişilerinnazarında, şüphesiz Guermantes'lar, Rohan'lar ve daha birçoklarıda çok seçkin insanlardı, ama onların isimleri, zaten bunun ayrıcasöylenmesini gereksiz kılıyordu. Mme Fere'nin annesinin nekadar soylu bir aileden geldiğini ve kendisiyle kocasının ne kadarkapalı bir çevrenin mensubu olduklarını herkes bilmediği için, nezaman adları geçse, açıklama olarak "son derece seçkin" insanlaroldukları mutlaka belirtilirdi. Tanınmamış isimleri, kendilerinezorunlu olarak mağrur bir ağırbaşlılık mı kazandırıyordu? Neolursa olsun, Fere'ler, La Tremoîlle'ların görüşeceği insanlarlailişki kurmuyorlardı. Yaşlı Cambremer Markizi'nin, Manche'takisahil kraliçesi mevkii sayesindedir ki, Fere'ler her yıl markizinöğleden sonra davetlerinden birine katılırlardı. Fere'ler akşamyemeğine davet edilmişlerdi ve M. de Charlus'ün onların üzerindebırakacağı etkiye çok güveniliyordu. Baronun davetliler arasındaolduğu laf arasında belirtildi. Mme Fere, tesadüfen baronutanımıyordu. Mme de Cambremer bundan büyük bir tatminduydu ve özellikle önemli iki maddeyi ilk kez bir araya getirecekolan bir kimyacının tebessümü gezindi dudaklarında. Kapı açıldı,Mme de Cambremer, Morel'in tek başına içeri girdiğini görünce,fenalık geçirmesine ramak kaldı. Morel, bakan adına mazeretbildirmekle görevli bir özel sekreter gibi, prensin rahatsızolduğunu bildiren ve kocası prens kadar soylu olmayan bir eş gibi(Mme de Cinchamp, Aumale Dükü adına aynı şeyi yapardı),


561

aldırışsız bir tavırla, "Baron gelemeyecek," dedi. "Biraz rahatsız, enazından benim bildiğim kadarıyla gelmemesinin sebebi bu... Buhafta görmedim kendisini," diye ekledi; bu son sözleri bile, Mmede Cambremer için yıkım demekti, çünkü M. ve Mme Fere'ye,Morel'in günün yirmi dört saati M. de Charlus'le birlikteolduğunu söylemişti. Cambremer'ler, baronun yokluğutoplantıya daha bir hoşluk katmış gibi yaptılar; Morel'eduyurmadan, misafirlerine, "O olmasa da olur, değil mi?"diyorlardı. "Hatta daha iyi olur." Ama aslında küplere biniyorlardı,bunun, Mme Verdurin tarafından kurulmuş bir komploolduğundan şüphelendiler ve Patroniçe kendilerini tekrar LaRaspeliere'e davet ettiğinde, evini tekrar görmenin ve küçükgrupla bir araya gelmenin zevkinden mahrum olmak istemeyenM. de Cambremer, kısasa kısas, tek başına gitti; markizin,gelemediğine çok üzüldüğünü, ama ne yazık ki doktorununyataktan çıkmasını yasakladığını bildirdi. Cambremer'ler, bu yarıicabetle, hem M. de Charlus'e bir ders verdiklerini, hem deVerdurin'lere, tıpkı eskiden kraliyet soyundan prenseslerindüşesleri sadece ikinci salonun yarısına kadar geçirmeleri gibi,onlara karşı sınırlı bir nezaketle yükümlü olduklarınıgösterdiklerini düşündüler. Birkaç haftanın sonunda, aralarıbozulmuş sayılırdı. M. de Cambremer bana şöyle bir açıklamadabulunuyordu: "Şunu söylemem gerekir ki, M. de Charlus'le birarada bulunmamız çok güçtü. Koyu bir Dreyfus taraftarıçünkü..." - "Yok canım!" - "Öyle, öyle... en azından kuzeniGuermantes Prensi öyle, bu yüzden epeyce de kınanıyorlar. Bukonuda çok hassas olan akrabalarım var. Bu tür insanlarlagörüşmem mümkün değil, ailemin tamamıyla aram bozulur." -"Guermantes Prensi, Dreyfus taraftarı olduğuna göre, yeğeniyleevleneceği söylenen Saint-Loup'nun da öyle olması çok uygundüşmüş," dedi Mme de Cambremer. "Hatta belki evliliğin nedenibudur." - "Hayatım, çok sevdiğimiz Saint-Loup'nun Dreyfus


562

taraftarı olduğunu söylemeyin lütfen. Bu tür iddiaları gelişigüzelyaymamak lazım," dedi M. de Cambremer. "Ordudaki itibarınısarsacaksınız!" - "Eskiden Dreyfus taraftarıydı, ama artık değil,"dedim M. de Cambremer'e. "Mlle de Guermantes-Brassac'laevliliğine gelince, doğru mu gerçekten?" - "Herkes bunukonuşuyor, ama siz herkesten iyi biliyorsunuzdur." - "AmaDreyfus taraftarı olduğunu bana kendisi söyledi diyorum size,"dedi Mme de Cambremer. "Çok da anlaşılır zaten, Guermantes'laryarı yarıya Alman sayılırlar." - "Varenne SokağıGuermantes'larının yüzde yüz Alman olduğunusöyleyebilirsiniz," dedi Cancan, "ama Saint-Loup başka; istediğikadar Alman akrabaları olsun, babası her şeyden önce Fransızsoylusu unvanını üstlenirdi, 1871'de tekrar orduya katıldı vesavaşta kahramanca öldü. Bu konuda ne kadar titiz olsam da,meseleleri şu veya bu yönde abartmamak lazım. In medio... vitus,[67] tüh, hatırlayamadım! Doktor Cottard'ın söylediği bir sözdü.Doktor daima söylenecek doğru lafı bulan bir insan. Buralarda birLarousse olmalı." Mme de Cambremer, Latince alıntı konusundafikir beyan etmek zorunda kalmamak ve hakkındaki sözleri kocasıtarafından düşüncesizce bulunan Saint-Loup konusunudeğiştirmek amacıyla, tekrar Patroniçe'ye yüklendi; asıl açıklamagerektiren konu, aralarındaki küslüktü. "La Raspeliere'i MmeVerdurin'e seve seve kiraladık," dedi markiz. "Ne var ki MmeVerdurin, evle ve bir yolunu bulup kendine mal ettiği, otlağıkullanma hakkı, eski duvar kaplamaları gibi, kira sözleşmesindekatiyen bulunmayan her şeyle birlikte, bizimle ilişki hakkını daelde edeceğini varsaymış gibi görünüyor. Bunlar birbirindentamamen farklı şeyler. Bizim hatamız, bu işi bir aracıya ya daacentaya yaptırmamak oldu. Feterne'de bunun önemi yok, amaVerdurin Teyze darmadağın saçlarıyla kalkıp Paris'te günümegelecek olsa, Ch'nouville Teyzemin yüzünün ne hale geleceğinitahmin edebiliyorum. M. de Charlus ise, çok seçkin insanlarla


563

tanışıyor kuşkusuz, ama çok bayağı insanlarla da tanışıyor."Bunların kim olduğunu sordum. Mme de Cambremer sorularlasıkıştırılınca, "Bir delikanlının geçimini sağladığı söyleniyor, adıMonsieur Moreau mu, Morille mi, Morue mü, hatırlayamıyorum,"dedi sonunda. "Kemancı Morel'le hiçbir alakası yok elbette," diyeekledi yüzü kızararak. "Mme Verdurin'in, Manche'ta kiracımızolduğu için, Paris'te ziyaretime gelme hakkını kazanacağınıdüşündüğünü hissettiğimde, bütün ilişkimi kesmem gerektiğinianladım."

Patroniçe'yle küslüklerine rağmen, Cambremer'lerin müritlerlearası iyiydi ve aynı trene tesadüf ettiğimizde, bizim vagonabinmekte bir sakınca görmüyorlardı. Douville'e yaklaştığımızda,Albertine son bir kez aynasını çıkarır, bazen eldivenlerinideğiştirme gereği duyar veya şapkasını çıkarıp saçındaki, benimhediyem olan bağa tarakla perçemlerini düzleştirir, önünükabartır, gerekirse, düzenli "vadiler" halinde ensesine inenkıvrımların üzerindeki topuzunu yukarı çekerdi. Bizi bekleyenarabalara bindikten sonra, nerede bulunduğumuz konusundahiçbir fikrimiz olmazdı; yollarda hiçbir aydınlatma yoktu;tekerleklerin çıkardığı sesin artmasından, bir köyden geçmekteolduğumuzu anlar, La Raspeliere'e geldiğimizi zanneder, tekrarkırın ortasında bulurduk kendimizi; uzaktan çan sesleri işitir,smokin giydiğimizi unutur, uykuya dalacak gibi olur, katedilenmesafe ve her tren yolculuğunda rastlanan olaylar nedeniyle bizigecenin geç bir saatine ve neredeyse Paris yolunun yarısına kadargötürdüğünü zannettiğimiz bu uzun karanlığın sonunda,birdenbire, arabanın daha ince bir kumun üzerinde kaymasıylabahçeye girdiğimizi fark ettikten sonra, salonun göz kamaştırıcıışıkları bizi tekrar sosyete hayatına sokardı; yemek salonunda,saatler, çok uzun zaman önce geride bıraktığımızı zannettiğimizsekizi çaldığında, ansızın zamanda geriye gitmiş gibi olurduk;birbiri ardına yemeklerin, kaliteli şarapların fraklı erkeklerle hafif


564

dekolte kıyafetli kadınların etrafında dolaşacağı, tıpkı şehirdeki birakşam yemeği gibi ışıl ışıl aydınlık olan bu daveti farklı kılan tekşey, gidiş ve dönüşün, bu sosyete kullanımıyla ilkgörkemlerinden saptırılmış, geceye, kıra ve denize ait saatlerinindokuduğu karanlık, kendine has, çifte eşarpla sarmalanmışolmasıydı. Dönüş, aydınlık salonun pırıltılı, çabucak unutulacakolan ihtişamını bırakıp arabalara binmeye zorlardı bizi; arabadaAlbertine bensiz başkalarıyla birlikte olmasın diye, onunla aynıarabaya binmenin bir yolunu bulurdum; çoğu kez bunun birnedeni daha vardı, o da, karanlık bir arabada çok şey yapmaimkânımız olmasıydı, zaten ansızın bir ışık içeriyi aydınlatacakolsa da, yokuşlu yoldaki sarsıntılar, birbirimize sıkı sıkı sarılmışolmamıza bir mazeret teşkil ederdi. M. de Cambremer, henüzVerdurin'lerle arası açılmamışken, bana sorardı: "Bu sistenefesiniz tıkanmaz mı dersiniz? Kız kardeşim bu sabah çokşiddetli bir kriz geçirdi. Ya! Size de oluyor demek," derdimemnuniyetle. "Bu gece söyleyeceğim kendisine bunu. Eminimdöner dönmez, sizin son zamanlarda kriz geçirip geçirmediğinizisoracaktır." Zaten benim krizlerimden, kız kardeşininkilerianlatmak için söz ederdi sadece; bana krizlerimi ayrıntılı biçimdetarif ettirmesinin sebebi de, kız kardeşininkilerle aralarındakifarkları iyice belirtmekti. Ama bu farklara rağmen, kız kardeşininnefes tıkanmaları onun nazarında kural teşkil ettiğinden, onunkrizlerine "iyi gelen" şeyin bana tavsiye edilmemiş olmasınainanamaz, benim bunları denemeyişime kızardı, çünkü birperhize katlanmaktan daha zor bir şey varsa, o da bu perhizibaşkalarına dayatmamaktır. "Aslında ben bu cehaletimle niyekonuşuyorum ki? Karşınızda en yetkili merci, başvuru kaynağıduruyor. Profesör Cottard ne düşünüyor?"

Markizle bir kere daha görüştüm, çünkü "kuzinim"in birazgarip davranışlı olduğunu söylediği kulağıma geldi, ben de bununeyi kast ederek söylediğini öğrenmek istedim. Böyle bir şey


565

söylemediğini ileri sürdü, ama sonunda, kuzinimin yanındarastladığını sandığı biri hakkında konuştuğunu itiraf etti. Adınıbilmiyordu, daha sonra, yanlış hatırlamıyorsa, bir bankacınınkarısı olduğunu, adının da Lina, Linette, Lisette, Lia gibi bir isimolduğunu söyledi. "Bir bankacının karısı" kısmının, yanıltmacaolarak söylendiğini düşünüyordum. Albertine'e, söylentinindoğru olup olmadığını sormak istedim. Ama onu sorguyaçekermiş gibi değil, her şeyi bilirmiş gibi görünmeyi tercihediyordum. Zaten sorsam da, Albertine ya hiç cevap vermez, ya dailk hecesi aşırı mütereddit, ikinci hecesi aşırı gürültülü bir "hayır"derdi. Albertine asla kendisine zararı dokunacak olayları anlatmaz,ama ancak bu olaylarla açıklanabilecek başka şeyler anlatırdı;gerçek, bize söylenen şeyin kendisinden çok, bize söylenendenyola çıkan, görünmez olmasına rağmen yakaladığımız bir akıştır.Albertine'e, Vichy'de tanıştığı bir kadının garip davranışlarıolduğunu söylediğimde, o kadının katiyen benim düşündüğümgibi biri olmadığına ve kendisine asla kötü bir şey yaptırmayaçalışmadığına dair yemin etti. Ama bir başka gün, ben bu türinsanları çok merak ettiğimi söylediğimde, Vichy'deki hanımın,Albertine'in tanımadığı bir başka arkadaşı olduğunu ve buarkadaşını Albertine'le "tanıştıracağına söz verdiğini" ekledi. Bunasöz verdiğine göre, demek ki tanışmayı Albertine istiyordu ya daAlbertine'in sevineceğini bilerek söz vermişti. Ama bunu ilerisürerek Albertine'i suçlasam, onun verdiği ipuçlarından başka birdayanağım yokmuş durumuna düşecek, Albertine'den, başka biripucu gelmesi ihtimalini ortadan kaldırmış olacak, artık hiçbir şeyöğrenemeyecektim ve Albertine de artık benden korkmayacaktı.Ayrıca biz o sırada Balbec'teydik, Vichy'deki hanımla arkadaşıysaMenton'da oturuyorlardı; aradaki mesafe, tehlike ihtimaliolmaması, şüphelerimi kısa sürede dağıttı.

Çoğu kez, M. de Cambremer istasyonda bana seslendiğinde, benaz önce Albertine'le karanlıktan yararlanmış, üstelik, Albertine


566

karanlığın yeterli olmamasından korkup biraz direndiğinden,güçlükle yararlanmış olurdum. Albertine, "Cottard'ın bizigördüğünden eminim; zaten görmüş olmasa da, tam sizin nefestıkanmalarınızdan bahsedilirken, başka bir nedenle boğuk çıkansesinizi duyduğu kesin," derdi, dönüş için mahalli trene binmeküzere Douville istasyonuna geldiğimizde. Ama tıpkı gidiş gibidönüş yolcuğu da, hem bana şairane bir duygu yaşatarak içimdeseyahatlere çıkma, yeni bir hayata başlama arzusu uyandırır vedolayısıyla Albertine'le evlenme planlarından vazgeçme, hattaonunla ilişkimi tamamen koparma isteği verir, hem de ilişkimizinçelişkili yapısı nedeniyle, bu kopuşu kolaylaştırırdı. Çünkügidişte olduğu gibi dönüşte de, her istasyonda vagonumuzatanıdık insanlar biner veya istasyondan el sallarlardı; sosyalliğinsakinleştirici, uyuşturucu, sürekli hazları, hayalgücünün kaçakhazlarını bastırırdı. İstasyonların kendilerinden önce, (ilkişittiğim andan başlayarak, büyükannemle seyahat ettiğim o ilkgece beni onca tahayyüle sürüklemiş olan) isimleri, Brichot'nun,Albertine'in ricası üzerine etimolojilerini ayrıntılı biçimdeaçıkladığı geceden sonra tuhaflıklarını kaybetmiş,normalleşmişlerdi. Fiquefleur, Honfleur, Flers, Barfleur, Harfleurgibi kimi yer adlarının sonundaki fleur'ü[68] sevimli bulmuş,Bricqueboeuf'ün sonundaki boeuf'e[69] gülmüştüm. Ama Brichot"fleuf'ün (fiord gibi) "liman" anlamına, Normancası budh olan"boeuf'ün de "kulübe" anlamına geldiğini söyleyince (üstelikbunu ilk gün trende söylemişti bana), çiçek de, öküz de kayıplarakarıştı. Brichot çeşitli örnekler saydıkça, bana değişik bir özellikgibi gelen şeyler, genelleşiyordu: Bricqueboeuf'e bir de Elbeufekleniyor, hatta ilk bakışta, o mekânın kendisi kadar özel olan,mantıkla açıklanması en imkânsız tuhaflıkların, Normandiyapeyniri gibi biçimsiz, lezzetli ve sert bir kelimede asırlardır iç içegeçtiğini düşündüğüm, Pennedepie gibi bir adda bile, "dağ"anlamına gelen ve Penmarch'ta olduğu gibi Apenninlerde de


567

görülen, Galce pen kelimesini bulmak beni üzüyordu. Tren herdurduğunda, ziyaretçi kabul etmesek de, dostça el sıkışacağımızıhissettiğimden, Albertine'e, "Ne duruyorsunuz, merak ettiğinizadları Brichot'ya sorsanıza," diyordum. "Marcouvillel'Orgueilleuse'den[70] bahsetmiştiniz." - "Evet, bu gururu çokseviyorum, mağrur bir köy o," dedi Albertine. Brichot cevap verdi:"Fransızca, hatta Bayeux piskoposluk sicilindeki şekliyle, GeçDönem Latincesindeki Marcouvilla superba söylenişini değil dedaha eski, Normancaya daha yakın söylenişini, yani Merculph'unköyü, malikânesi anlamındaki Marculphivilla superba'yı temelalsanız, daha da mağrur bulurdunuz. Ville'le biten adlarınhepsinde, haşin Norman istilacıların hayaletinin bu kıyılarda hâlâdikildiğini görebilirsiniz. Harambouville'de, vagonun kapısınadikilen sevgili doktorumuzdan başka şey görmediniz, onun birİskandinav reisine benzer yanı olmadığı aşikâr. Fakat gözlerinizikapatsanız, ünlü Herimund'u görebilirdiniz (Herimundivilla).Neden bilmem, Loigny'yle eski Balbec arasındaki müthiş güzelmanzaralı yollar yerine, Loigny'yle Balbec-Sahil arasındaki yollarkullanılıyor, ama Mme Verdurin belki arabayla o yöreyigezdirmiştir size. O zaman, Wiscar'ın köyü olan Incarville'i veMme Verdurin'in evine gelmeden önce, Turold'un köyü olanTourville'i görmüşsünüzdür. Aslında tek istilacılar Normanlardeğildi. Almanlar da buralara gelmiş gibi görünüyor(Aumenancourt, Alemanicurtis'ten türemiştir); ama şu gençsubaya söylemeyelim bunu, bir daha o köydeki kuzenleriniziyarete gitmeyebilir bu yüzden. Saksonlar da buralara geldi;İngiltere'deki Middlesex ve Wessex gibi buradaki Sissonne pınarıda, (ki Mme Verdurin'in, haklı olarak en sevdiği gezintiyerlerinden biridir) Saksonların varlığının bir kanıtıdır. İnanlırgibi değil ama, "serseri" diye tanımlanan Gotların, hattaMağriplilierin buralara gelmiş olması muhtemel, çünküMortagne, Maure tania'dan[71] türemiştir. Gotlar izlerini


568

Gourville'de (Gothorumovilla) bırakmışlar. Ayrıca Latinlerden debazı kalıntılar vardır, örneğin Lagny (Latiniacum)." - "BenThorpehomme'un açıklamasını merak ediyorum," dedi M. deCharlus. "Homme'u[72] anlıyorum," diye eklediğinde,heykeltıraşla Cottard manalı manalı bakıştılar. "Peki Thorph ne?" -"Homme, katiyen sizin doğal olarak zannettiğiniz anlamagelmiyor, saygıdeğer baron," diye cevap verdi Brichot, Cottard'laheykeltıraşa hınzır hınzır bakarak. "Homme'un, burada, annemiborçlu olmadığım cinsiyetle hiç ilgisi yok. Homme, 'adacık'anlamındaki Holm'dur. Thorph'a gelince, 'köy' demektir ve gençdostumuzun daha önce örnekleriyle kafasını şişirdiğim yüzlercekelimede geçer. Yani Thorpehomme'da bir Norman reisinin adıolmasa da, Normanca kelimeler vardır. Bu yörenin tamamınınnasıl Germenleşmiş olduğunu görüyorsunuz." - "Benceabartıyor," dedi M. de Charlus. "Ben dün Orgeville'e gittim." -"Sayın baron, Thorpehomme'da elinizden aldığım adamı bu sefersize teslim ediyorum. Ukalalık gibi olmasın ama, I. Robert'in birberatında, Orgeville, Otgervilla, yani Otger'in malikânesi olarakgeçer. Bütün bu adlar, eski derebeylerinin adlarıdır. Octeville-la-Venelle, Avenel isminden türemiştir. Avenel'ler, ortaçağda ünlübir aileydiler. Mme Verdurin'in geçen gün bizleri götürdüğüBourguenolles, 'Bourg de Möles' diye yazılırdı, çünkü XI.yüzyılda, Chaise-Baudoin de, bu köy de, Baudoin de Möles'a aitti.Bakın, Doncieres'e gelmişiz." - "Aman Tanrım, şimdi bir yığınteğmen binmeye çalışacak!" dedi M. de Charlus, korkmuş gibiyaparak. "Sizin için söylüyorum, benim için sakıncası yok,iniyorum çünkü." - "Duydunuz mu doktor?" dedi Brichot."Baron, subayların kendisini çiğneyip geçmesinden korkuyor.Oysa toplu halde burada bulunmaları çok normal, çünküDoncieres, tam anlamıyla Saint-Cyr'dir,[73] Dominus Cyriacus'tur.Sanctus ve sancta'nın yerini dominus ve domina'nın aldığı birçokyer adı vardır. Aslında sakin ve askerî bir kent olan Doncieres,


569

bazen Saint-Cyr, Versailles, hatta Fontainebleau havasınabürünür."

Dönüş yolunda (gidişte de yaptığım gibi), Albertine'egiyinmesini söylerdim, çünkü Amenoncourt'da, Doncieres'de,Epreville'de, Saint-Vast'ta ziyaretçilerimiz olacağını bilirdim.Hermenonville'de (Herimund'un malikânesi), misafirlerinikarşılamaya gelen ve bu fırsattan yararlanarak beni ertesi günöğle yemeğine Montsurvent'a davet eden M. de Chevregny'nin birziyareti olsun, Doncieres'de Yüzbaşı Borodino'nun, Coq Hardi'detoplanacak olan subayların veya Faisan Dore'de toplanacak olanassubayların davetini bana iletmek üzere (kendisi serbestolmayan) Saint-Loup'nun gönderdiği sevimli arkadaşlarındanbirinin ani baskını olsun, bu ziyaretler bana tatsız gelmezdi. Çoğukez Saint-Loup istasyona kendi gelirdi ve ben, o gidinceye kadar,fark ettirmeden Albertine'i lüzumsuz bir göz hapsinde tutardım.Bununla birlikte, bir keresinde nezaretime ara verdim. Tren uzunbir süre duracaktı, Bloch, bizimle selamlaştıktan sonra, hemenkoşup babasının yanına gitmek istedi; amcasının mirasına yenikonmuş olan babası, La Commanderie adlı bir şatoyu kiralamıştıve sadece sürücüleri üniformalı posta arabalarıyla seyahat ederek,büyük soylular gibi davrandığını düşünüyordu. Bloch,kendisiyle birlikte arabaya kadar gitmemi rica etti. "Ama acele et,çünkü bu dört ayaklılar sabırsız oluyorlar; haydi gel, tanrılarıngözdesi, babamı sevindirmiş olursun." Ne var ki, Albertine'itrende Saint-Loup'yla yalnız bırakmak bana çok zor geliyordu;ben sırtımı döndüğümde konuşabilirler, başka bir vagonageçebilirler, birbirlerine gülümseyip dokunabilirlerdi; Albertine'eyapışmış bakışlarım, Saint-Loup orada oldukça, kız arkadaşımdanayrılamıyordu. Oysa gidip babasına selam vermemi benden biriyilik olarak rica eden Bloch'un, her şeyden önce, hiçbir engelyokken ricasını geri çevirmemi kabalık addettiğini görüyordum,görevliler, trenin en az on beş dakika daha istasyonda kalacağını


570

haber vermişlerdi, üstelik hemen hemen bütün yolcular dainmişti, tren onları bekleyecekti; ardından, Bloch, davranışımın –bu seferki davranışım onun için kesin bir cevaptı– snopluktankaynaklandığına emin oldu. Çünkü yanımdaki kişilerin isimlerinibiliyordu. M. de Charlus, bir süre önce, Bloch'a yaklaşabilmek için,eskiden tanışmış olduklarını hatırlamadan, umursamadan,"Arkadaşınızı bana takdim etsenize, bu yaptığınız bana karşısaygısızlık," demişti bana ve Bloch'la sohbet etmiş, hattagörünüşe bakılırsa ondan o kadar hoşlanmıştı ki, bir "tekrargörüşürüz umarım" bahşetmişti. "Kararın kesin mi, babamı sonderece mutlu edecek bir selam vermek üzere yüz metre yürümeyiret mi ediyorsun?" dedi Bloch. Arkadaşlığın gereklerini, üstelik deBloch'un zannettiği nedenle yerine getirmiyormuş gibigörünmek, Bloch'un, yanımda "soylular" olduğunda, burjuvaarkadaşlarıma farklı davrandığımı düşündüğünü hissetmek, beniçok üzüyordu. Bloch o günden sonra bana eskisi kadar dostçadavranmadı, benim için daha da üzücü olanı, kişiliğimi de eskisigibi takdir etmedi. Yine de vagonda kalmamın nedenikonusundaki yanılgısını düzeltmek için bir şey –yani Albertine'ikıskandığımı– söylemem gerekirdi; bu ise, beni aptal bir sosyetedüşkünü zannetmesine göz yummaktan daha zordu benim için.İşte bu örnekte de olduğu gibi, teorik olarak daimadüşüncelerimizi açıkça ortaya koymamız, yanlış anlaşılmalarıönlememiz gerektiğini düşünürüz. Ama çoğu kez hayat bu yanlışanlaşılmaları öyle bir şekilde ayarlar ki, mümkün olduğu enderkoşullarda bile, ortadan kaldırılmaları için, ya arkadaşımızı bizeatfettiği hayali kusurdan daha çok gücendirecek bir şeyin –buörnekte durum bu değildi– ya da –az önce olduğu gibi– etrafayayılması bize yanlış anlaşılmaktan daha kötü gelen bir sırrın ifşaedilmesi gerekir. Ayrıca, niçin onunla gitmediğimi Bloch'aaçıklayamadığıma göre, hiçbir açıklama yapmaksızıngücenmemesini rica etseydim de, alındığını fark ettiğimi


571

göstererek iki kat gücendirmiş olacaktım kendisini. Albertine'invarlığının, Bloch'a eşlik etmemi engellemesini ve Bloch'un, bunu,aksine, seçkin kişilerin varlığına yormasını buyuran kadereboyun eğmekten başka çarem yoktu; oysa o kişiler yüz kat dahaseçkin olsalar, bunun benim üzerimdeki tek etkisi, sadeceBloch'la ilgilenip bütün nezaketimi ona yöneltmem olurdu. Buörnekte de olduğu gibi, birbirine yaklaşan iki kaderin yollarınınayrılması, birbirlerinden giderek daha fazla uzaklaşmaları ve birdaha hiç yaklaşmamaları için, bir olayın (bu örnekte Albertine'leSaint-Loup'nun yüz yüze gelmeleri), tesadüfen, anlamlı birşekilde bu iki kaderin arasına girmesi yeterlidir. Bloch'un benimlearkadaşlığından daha güzel nice dostluklar vardır ki, istemedensoğukluğu yaratan taraf, gücenen tarafa, muhtemelenizzetinefsini onaracak ve kaybolan yakınlığını geri getirecek olanaçıklamayı bir türlü yapamadan bozulmuşlardır.

Aslında, Bloch'unkinden daha güzel bir dostluk terimi, fazlaanlamlı sayılmaz. Bloch, bana en tatsız gelen kusurların hepsinesahipti. Albertine'e olan sevgim de, tesadüfen, bu kusurları iyicetahammül edilmez hale getiriyordu. Örneğin, bir yandan Robert'igöz hapsinde tutarak kendisiyle sohbet ettiğim sırada, Bloch,Mme Bontemps'ın evinde öğle yemeği yediğini ve akşama kadarherkesin benden büyük övgüyle söz ettiğini söyledi. "Güzel," diyedüşündüm, "Mme Bontemps, Bloch'u dâhi yerine koyduğunagöre, başkalarının söyleyebileceği her şeyden çok, onun,hakkımdaki heyecanlı övgüleri etkili olmuştur; Albertine'in dekulağına gelir. Benim 'üstün' bir kişi olduğumu yarın öbür gün,mutlaka öğrenecektir, hatta teyzesinin bunu kendisine henüzyetiştirmemiş olması bile şaşırtıcı." - "Evet," diye devam ettiBloch, "herkes seni methetti. Bir tek ben, sanki bize verilen, lafaramızda pek de vasat yemeğin yerine, Thanatos'la Lethe'ninkardeşi, bedeni ve dili yumuşak bağlarla sarmalayan Hypnostanrının çok sevdiği haşhaşlardan yemişim gibi, derin bir


572

suskunluğa gömüldüm. Seni, diğer davetlilerden, o aç köpeklersürüsünden daha az takdir ettiğimi sanma. Ama ben, senianladığım için takdir ediyorum, onlarsa, anlamadan hayranlarsana. Daha doğrusu, ben senin hakkında bu şekilde ortalık yerdekonuşmayacak kadar takdir ediyorum seni; kalbiminderinliklerinde taşıdığım bir şeyi yüksek sesle methetmek, banakutsal bir şeye saygısızlık etmek gibi geldi. Seninle ilgili olaraknafile sorguya çektiler beni, Kronos'un kızı Hestia'nın kutsaledebi, benim dilimi bağladı." Hoşnutsuzluğumu göstermek gibibir kabalık yapmadım, ama bu edep, bana –Kronos'tan çok– sizinhüküm sürdüğünüz gizli tapınak, cahil okurlar güruhunun vegazetecilerin işgaline uğrar diye sizden söz etmekten kaçınan bireleştirmenin edebini hatırlatıyordu; sizin değerinizde olmayaninsanların arasında kaynamamanız için size nişan vermeyen birdevlet adamının edebini hatırlatıyordu; yeteneksiz bir kişi olanX'le meslektaş olma utancını size yaşatmamak için, size oyvermeyen Akademi üyesinin edebini hatırlatıyordu; son olarakda, erdemli babaları öldüğünde, sessizliği ve sükûnu bozmamak,hayatın devam ettirilmesini ve zavallı ölünün etrafında bir şöhrethalesi oluşturulmasını önlemek amacıyla, isminin insanlartarafından anılmasını, mezarına dindarca taşınan çelenkleretercih edecek olan merhum hakkında bir şey yazmamamızıbizden rica eden evlatların, daha saygın, ama aynı zamanda dahagaddar edebini hatırlatıyordu.

Babasının yanına gidemeyişimi anlayamaması beni üzen, MmeBontemps'ın evinde gözden düşmeme sebep olduğunu itirafederek (Albertine'in, bu öğle yemeğine niçin hiç değinmediğini veben ona Bloch'un beni ne kadar sevdiğinden dem vurduğumdaniçin tek kelime söylemediğini şimdi anlıyordum) beni kızdıranBloch, M. de Charlus'ün üzerinde bambaşka bir izlenimbırakmıştı.


573

Hiç şüphe yok ki, Bloch artık, benim şık ve seçkin kimselerinyanından bir saniye olsun ayrılamadığım gibi, onların (örneğinM. de Charlus'ün) kendisine yakınlık göstermesini dekıskandığıma ve elimden geleni ardıma koymayarak, Bloch'unonlarla ilişki kurmasını engellemeye çalıştığıma kaniydi; öteyandan, baron, arkadaşımı daha fazla göremediğinehayıflanıyordu. Her zamanki gibi bunu göstermekten kaçındı.Önce, bana Bloch hakkında birkaç soru sordu aldırışsız birhavada; öyle umursamaz bir tavrı vardı, ilgisi o kadar yapmacıkgörünüyordu ki, cevaplarımı dinlemediği sanılabilirdi. İlgisiz biredayla, kayıtsızlıktan da öte, dalgınlık ifade eden, tekdüze birsesle, adeta sırf bana karşı kibarlığından sorar gibi, "Zeki biri gibigörünüyor; bir şeyler yazdığını söylüyordu, yetenekli mi?" dedi.Bloch'a, kendisiyle bir daha görüşmeyi umduğunu söylemeklebüyük nezaket gösterdiğini söyledim M. de Charlus'e. Baron,cümlemi işittiğini belirten tek bir harekette bulunmadı, aynı şeyidört kere tekrarlayıp hiçbir cevap alamayınca, sonunda acaba M.de Charlus'ün ağzından çıktığını zannettiğim sözler bir hayalmiydi diye düşünmeye başladım. "Balbec'te mi kalıyor?" dedibaron, ama tavrı soru sormaktan o kadar uzaktı ki, Fransızcada,aslında hiç de soru cümlesi olmayan bu tür cümleleri bitirmekiçin soru işaretinden başka bir noktalama işareti olmamasınahayıflanıyorum. Öte yandan, bu tür bir noktalama işaretinin, M.de Charlus'ten başkası için kullanılamayacağı da bir gerçek."Hayır, yakındaki 'La Commanderie'yi kiraladılar," dedim. İstediğibilgiyi almış olan M. de Charlus, Bloch'u küçümser gibi yaptı. "Nekorkunç!" diye haykırdı, çın çın öten sesi, eski gücüne kavuşarak."'La Commanderie'[74] adını taşıyan bütün yerler, (benim de üyesiolduğum) Malta Şövalyeleri tarafından yapılmış veya onlarınmülkü olmuştur, aynı şekilde, 'Temple'[75] veya 'La Cavalerie'[76]

adını taşıyan yerler de Templier Şövalyelerine aitti. Benim 'LaCommanderie'de oturmamdan daha doğal bir şey olamaz. Ama bir


574

Yahudinin orada oturması! Aslında şaşmamak gerekir buna; buırkın, kutsal şeylere saygısızlık etmeye olan tuhafdüşkünlüğünden kaynaklanıyor. Bir Yahudi, bir şato alacak kadarparası olur olmaz, mutlaka Le Prieure,[77] L'Abbaye,[78] LaMonastere[79] veya La Maison-Dieu[80] adında bir şato seçer. Bir işdolayısıyla tanıdığım Yahudi bir memur vardı, bilin bakalımnerede oturuyordu: Pont-l'Eveque'te.[81] Sonra gözden düştü,Bretanya'ya, Pont-l'Abbe'ye[82] sürüldü. Kutsal Hafta boyuncasahnelenen ve pasyon adı verilen o utanç verici temsillerde,salonun yarısı, İsa'yı, en azından kuklasını, ikinci defa çarmıhagerecekleri düşüncesiyle sevinçten kaplarına sığamayanYahudilerle dolar. Lamoureux konserlerinde, bir defasında,yanıma zengin bir Yahudi banker düştü. Berlioz'un, İsa'nınÇocukluğu adlı eseri seslendirildiğinde, üzüldü. Ama az sonra,Kutsal Cuma Harikası'nı duyunca, her zamanki vecd ifadesiyüzüne yerleşti yine. Demek zavallı arkadaşınız LaCommanderie'de kalıyor. Ne büyük acımasızlık!" Sonra tekrarkayıtsız bir havaya bürünerek ekledi: "Yerini tarif edin de bir güngidip eski mülklerimizin böyle bir sapkınlığa ne ölçüde tahammülettiğini göreyim. Yazık olmuş, terbiyeli, ince ruhlu bir çocuğabenziyor çünkü. Varsanız baksanız, Paris'te de Temple Sokağı'ndaoturuyordur!" M. de Charlus, bu sözleriyle, sadece kuramınıdestekleyen bir örnek daha bulmak ister gibiydi, ama aslında banasorduğu sorunun iki amacı vardı, başlıcası da, Bloch'un adresiniöğrenmekti. "Gerçekten de," dedi Brichot, "Temple Sokağı'nın eskiadı, Chevalerie-du-Temple Sokağı'ydı.[83] Bu konuda bir açıklamayapmama izin verir misiniz sayın baron?" - "Nedir? Neaçıklaması?" dedi M. de Charlus sertçe, bu müdahale yüzündenistediği bilgiyi alamayınca. Brichot çekinerek, "Hiç, önemli değil,"dedi. "Balbec'in etimolojisi sorulmuştu da, onunla ilgili. TempleSokağı'nın eski adı Barre-du-Bec'ti, çünkü Normandiya'daki BecManastırı'nın Paris'teki yargı merkezi, o sokaktaydı." M. de


575

Charlus cevap vermeyip duymazlıktan geldi; baronunküstahlığının bir şekli de buydu. "Arkadaşınız Paris'te neredeoturuyor? Sokakların dörtte üçünün adı, bir kiliseden ya damanastırdan alındığına göre, kutsallığa saygısızlığın devametmesi ihtimali var. Yahudilerin Madeleine Bulvarı'nda, Saint-Honore semtinde veya Saint-Augustin Meydanı'nda oturmalarınıengellemek mümkün değil. İhaneti iyice ileri götürüp Parvis-Notre-Dame Meydanı'na, Archeveche Rıhtımı'na, ChanoinesseSokağı'na ya da Ave-Maria Sokağı'na yerleşmedikleri sürece,onların da maruz kaldığı güçlükleri hesaba katmak gerekir."Bloch'un o sıradaki adresini bilmediğimizden, M. de Charlus'ebilgi veremedik. Ama babasının işyerinin, Blancs-Manteaux[84]

Sokağı'nda olduğunu biliyordum. "Ah! Sapkınlığın doruknoktası!" diye haykırdı M. de Charlus, kendi alaylı öfke çığlığında,derin bir tatmin bulur gibiydi. "Blancs-Manteaux Sokağı," diyetekrarladı, her heceyi vurgulayıp gülerek. "Ne büyük günah!Düşünebiliyor musunuz, M. Bloch'un kirlettiği o Beyaz Cüppeler,Aziz Louis'nin o sokağa yerleştirdiği, Meryem Ana'nın serfleri diyeanılan dilenci keşişlere aitti. Sokak öteden beri tarikatların sokağıolmuştur. Blancs-Manteaux Sokağı'ndan iki adım ötede,tamamen Yahudilere ayrılmış, adını hatırlayamadığım bir sokakolması, kutsallığın kirletilmesine şeytanca bir nitelik katıyor;sözünü ettiğim sokakta, dükkânların üzerinde İbranice yazılar,mayasız ekmek fırınları, Yahudi kasapları vardır, tam anlamıylaParis'in Judengasse'sidir.[85] M. Bloch o sokakta oturmalıydı. Doğalolarak," diye devam etti, tumturaklı, gururlu bir tonda, kalıtımlaedindiği bilinçsiz bir refleksle başını, estetikten söz etmeyeuygun, yaşlı bir XIII. Louis silahşörü edasıyla arkaya atarak,"bütün bunlarla sadece sanatsal açıdan ilgileniyorum. Siyasetbenim yetki alanımın dışında kalır, ayrıca Bloch da onlardan biriolduğuna göre, ünlü evlatları arasında Spinoza'nın da bulunduğubir ulusu toptan mahkûm edemem. Üstelik, Rembrandt'ı


576

fazlasıyla takdir ettiğimden, sinagoga gidip gelmekten nasıl birgüzellik çıkarılabileceğini de biliyorum. Ama her şeye rağmen birgetto ne kadar homojen ve eksiksiz olursa, o kadar güzeldir.Ayrıca şundan da kuşkunuz olmasın: Bu ulusta pratik olmaiçgüdüsü ve açgözlülük, sadistlikle öylesine iç içe girmiştir ki,arkadaşınızın Blancs-Manteaux Sokağı'nı seçmesinin sebebi,sözünü ettiğim Yahudi sokağının yakınlığı, Yahudi kasaplarınınelinin altında bulunmasının rahatlığıdır. Ne tuhaf! Aslında aynıyerde oturan garip bir Yahudi daha vardı, kutsanmış Komünyonekmeklerini suda haşlamıştı, bunun üzerine sanıyorum adamınkendisini de haşlamışlardı; bu iyice acayip, çünkü bir Yahudininbedeni, Yüce Tanrının bedeniyle aynı değerdeymiş gibi bir anlamçıkartılabilir bu olaydan. Belki arkadaşınızla sözleşiriz, bizi Blancs-Manteaux Kilisesi'ne götürür. Düşünsenize, Orleans DüküLouis'nin cesedi oraya bırakılmıştı, ama ne yazık ki kendisinikatleden Korkusuz Jean, bizi Orleans'lardan kurtaramadı. Aslında,kuzenim Chartres Dükü'yle şahsen aram çok iyidir, ama yine deXVI. Louis'yi katletmiş, X. Charles'ı ve V. Henri'yi tahttan indirmişolan bir gasp ediciler soyudur Orleans'lar. Kime çektikleri de bellizaten; ataları, herhalde inanılmaz bir yaşlı hanımefendi olduğuiçin Monsieur lakabıyla anılan 1. Philippe, II. Philippe vediğerleriydi. Ne aile!" Yahudi aleyhtarı veya taraftarı olarak –cümlelerin yüzeysel anlamına mı, ardındaki niyete mi bakıldığınagöre– değerlendirilebilecek bu söylev, Morel'in kulağımafısıldadığı, M. de Charlus'ü öfkelendiren bir cümleyle, benimaçımdan komik bir biçimde kesilmişti. Bloch'un yarattığı izlenimgözünden kaçmamış olan Morel, onu "defettiğim" için banateşekkür etmiş, alaylı bir tonda eklemişti: "Aslında kalmakistiyordu, hep kıskançlık bunlar, benim yerimde olmaya canatıyor. Çıfıt değil mi!" - "Bu istasyondaki bekleyişimiz uzadığınagöre, fırsattan yararlanıp arkadaşınıza ayinlere ilişkin birkaç sorusorabilirdik. Yakalayamaz mısınız kendisini?" diye sordu M. de


577

Charlus, sesinde bir kaygıyla. "Hayır, imkânsız, arabayla gitti,ayrıca bana da gücendi." - "Teşekkür ederim, çok teşekkürederim," diye fısıldadı Morel kulağıma. "Çok saçma bir sebep; birarabaya yetişmek daima mümkündür, otomobile binersiniz, olurbiter," diye cevap verdi M. de Charlus, her şeyin kendine tabiolmasına alışkın bir adama yakışır şekilde. Sonra benimsuskunluğumu fark edip, "Hayal mi, gerçek mi olduğu belirsiz buaraba nasıl bir şey?" dedi küstahça ve son bir umutla. "Üstü açıkbir posta arabası, bu süre içinde La Commanderie'ye varmışolması gerekir." M. de Charlus, imkânsızlık karşısında boyun eğdive işi şakaya vurmaya çalıştı. "Fazladan bir kupa arabasındankaçınmalarını anlıyorum. O kadar para harcamak onların harcıdeğil." Nihayet trenin hareket edeceği bildirildi, Saint-Loup dayanımızdan ayrıldı. Ama o gün, Saint-Loup'nun, vagona binipBloch'a eşlik etmek için kendisini birkaç dakika Albertine'le yalnızbırakmam gerektiği düşüncesiyle, kendi haberi olmadan bana acıçektirdiği tek gün oldu. Daha sonraki seferlerde varlığı benim içinbir ıstırap olmadı. Zira Albertine, beni her türlü endişedenesirgemek için, kendiliğinden, bir bahane bulup öyle bir konumayerleşiyordu ki, istemeden de olsa Robert'e değmesi imkânsızoluyor, hatta tokalaşmak için elini uzatması bile gerekmeyecekbir mesafede duruyordu neredeyse; Saint-Loup geldiği andanitibaren, bakışlarını başka bir yöne çeviriyor, diğer yolculardanherhangi biriyle, mahsus, neredeyse yapmacık bir sohbetedalıyor, Saint-Loup gidinceye kadar da bu oyunu sürdürüyordu.Dolayısıyla, Robert'in Doncieres'de bize yaptığı ziyaretler, banahiçbir ıstırap, hatta rahatsızlık vermediğinden, bir bakıma butoprakların bir sungusu, bir daveti olan ve hepsi de hoşuma gidendiğer ziyaretler arasında bir istisna teşkil etmiyordu. Daha yazsonunda, Balbec'ten Douville'e giderken, Saint-Pierre-des-Ifsistasyonunu uzaktan gördüğümde, akşamları falezlerindoruğunun bir an, gün batımında dağ zirvelerindeki karlar gibi


578

pespembe ışıldadığı bu yer, (o garip, ani yükselişinin, ilkseyahatimde, Balbec'e devam etmek yerine, Paris'e dönmek içiniçimde dayanılmaz bir arzu uyandırarak bana yaşattığı hüzün biryana), Elstir'in anlattığına göre, sabahları gün doğumundanönceki dakikalarda, gökkuşağının bütün renklerinin kayalarayansıdığı ve geçmiş yıllardan birinde, kendisine modellik etmişolan küçük çocuğu, çırılçıplak kumların üzerinde resmetmeküzere kimbilir kaç kez uyandırdığı o saatte, falezden görünenmanzarayı hatırlatmıyordu artık bana. Saint-Pierre-des-Ifs ismi,bana sadece garip, esprili ve makyajlı, birlikte Chateaubriand veBalzac'ı konuşabileceğim elli yaşlarında bir adamın karşımaçıkacağını haber veriyordu. Bir zamanlar beni nice hayallere garketmiş olan Incarville falezinin arkasında, sanki asırlık kumtaşısaydamlaşmışçasına, akşam sisinde şimdi gördüğüm şeyse, M. deCambremer'in bir amcasının, La Raspeliere'de akşam yemeğiyemek veya Balbec'e dönmek istemediğim takdirde, daimamemnuniyetle ağırlanacağımı bildiğim, güzel eviydi. Yanibaşlangıçtaki esrarengizliklerini kaybetmiş olan, sadece bubölgedeki yerlerin isimleri değil, yerlerin kendileriydi de.Etimolojinin, yerine mantığı koymasıyla esrarlarını zaten yarıyarıya kaybetmiş olan isimler, bir derece daha alçalmışlardı.Dönüş yolculuklarımızda, Hermenonville'de, Saint-Vast'ta,Harambouville'de, tren durduğu anda, başta tanıyamadığımız,neredeyse hiç göremeyen Brichot'nunsa, karanlıktaHerimund'un, Wiscar'ın ve Herimbald'ın hayaletlerizannedebileceği gölgeler görürdük. Vagonumuza yaklaşırlardı.Bir de bakardık ki, gelen, M. de Cambremer'den başkası değilmiş;Verdurin'lere tamamen küsmüş ve davetlilerini geçirmek üzereistasyona gelmiş olan marki, annesiyle karısının adına, beni"kaçırıp" birkaç günlüğüne Feterne'e götürmeyi teklif ederdi;Gluck'un bütün eserlerini dinleyebileceğim harika bir müzisyen,ardından da, körfezde balık avı ve yelken partilerini aratmayacak


579

müthiş maçlar yapabileceğim ünlü bir satranç oyuncusugelecekti şatoya, ayrıca bu yüzden Verdurin'lerdeki akşamyemeklerini kaçırmam da söz konusu değildi, marki yemekdavetleri için beni "ödünç vereceğine" şerefi üzerine söz veriyor,hem daha rahat, hem de daha güvenli olsun diye, beni arabaylagönderip aldıracağını ekliyordu. "Ama o kadar yükseğe çıkmanınsize iyi geleceğini sanmıyorum. Kız kardeşim olsa, eminimdayanamazdı. Mahvolurdu! Zaten bu aralar pek iyi durumdadeğil... Gerçekten bu kadar ağır bir kriz mi geçirdiniz? Yarın ayaktaduracak haliniz olmayacak!" Bunları söylerken, gülmektenkırılıyordu; fesatlığından değil de, sokakta ne zaman bir topalınyere düştüğünü görecek olsa veya bir sağırla sohbet etmekdurumunda kalsa, gülmekten kendini alamadığı için. "Peki yaönceki günlerde? Ne, on beş gündür kriz geçirmediniz mi? Amabu müthiş bir şey, biliyor musunuz? Gerçekten gelip Feterne'eyerleşmelisiniz, kız kardeşimle nefes tıkanıklığınızdan sözederdiniz." Incarville'deki ziyaretçi, ava katıldığı için Feterne'egidemeyip "trene" gelmiş olan Montpeyroux Markisi olurdu;ayağında çizmeleri, şapkasında sülün tüyüyle, yolcuları ve buarada beni de uğurlar, oğlunun, o hafta benim için uygun olan birgünde ziyaretime geleceğini haber verir, misafirperverliğim içinpeşinen teşekkür eder ve oğlunu biraz okumaya teşvik edersemçok mutlu olacağını bildirirdi; bazen de M. de Crecy, kendiifadesiyle hazım yürüyüşüne çıkmışken uğrar, piposunu içer,ikram edilen bir veya birçok puroyu kabul eder, bana, "Ne o?"derdi. "Bir daha seferki Lucullus'a layık ziyafetimiz için günvermeyecek misiniz bana? Birbirimize söyleyecek şeyimiz yokmu? Çifte Montgommery aileleri meselesini yarım bıraktığımızıizninizle hatırlatmak isterim. O konuyu tamamlamamız gerekir.Size güveniyorum." Bazıları, sadece gazete almaya gelmişolurlardı. Birçokları da, gelip bizimle sohbet ederdi; bunların,yapacak başka şeyleri olmadığından, küçük şatolarına en yakın


580

istasyona gelip ahbaplarıyla birkaç dakika görüşmek amacıylaperonda bulunduklarından daima şüphelenmişimdir. Kısacası,mahalli trenin bu molaları, sosyete hayatının çeşitlidekorlarından biriydi. Trenin kendisi de, üzerine düşen rolünbilincindeydi, insanca bir nezaket edinmişti sanki: Geç kalanlarısabırla, uysallıkla, gerektiği kadar bekler, hatta kalktıktan sonrabile, işaret edenleri toplamak için dururdu; bunun üzerine,binecek olanlar nefes nefese trenin ardından koşar, oflayıppuflamalarıyla treni andırsalar da, trenin ağırbaşlı yavaşlığınakarşılık tabana kuvvet koşmalarıyla farklılıklarını belli ederlerdi.Yani Hermenonville, Harambouville ve Incarville, bir zamanlargecenin rutubetinde kendilerini sarmalayan anlaşılmazhüzünden tamamen sıyrılmakla kalmayıp, artık Normanistilasının yırtıcı görkemini de çağrıştırmıyorlardı. Doncieres!Burayı tanıyıp rüyalarımdan uyandıktan sonra bile, bu isimbenim için uzun süre ne hoş, buz gibi soğuk sokaklar, aydınlıkvitrinler, leziz kümes hayvanları barındırdı içinde! Doncieres!Artık sadece Morel'in trene bindiği istasyondu; Egleville(Aquilaevilla), genellikle Prenses Şerbatof'un bizi beklediği yerdi;Maineville ise, havanın güzel olduğu akşamlarda, fazla yorgundeğilse, benimle biraz daha uzun süre birlikte olmak istediğinde,Albertine'in indiği istasyondu; burada inip dik bir patikayı takipettiğinde, yolu, Parville (Paterni villa) istasyonunda inseyürüyeceği yoldan uzun değildi. İlk gece beni kuşatan o kaygılıtecrit edilmişlik korkusunu artık hissetmediğim gibi, aynıkorkunun tekrar canlanmasından veya kendimi bu yerlerdeyabancı, yalnız hissetmekten endişe duymama bile gerekkalmamıştı; yalnız kestane ve ılgın ağaçları değil, dostlukları dabol olan bu verimli topraklarda, yol boyunca, arkadaşlar, mavimsitepeler gibi uzun, kesikli bir silsile oluşturur, zaman zamangirintili çıkıntılı kayaların ya da caddeyi süsleyen ıhlamurağaçlarının arkasına saklansalar da, her konakta kibar bir asilzade,


581

dostça elimi sıkarak yolculuğu böler, seyahatin uzunluğunuhissetmemi önler, icabında yolun devamında bana eşlik etmeyiönerirdi. Bir sonraki garda bir başka dostun bulunacağı kesindi;öyle ki, trenin düdüğü bizi bir dosttan, başkalarına kavuşturmaküzere ayırırdı. En ücra şatolarla, önlerinden yaklaşık olarak hızlıyürüyen bir insanın hızında geçen tren arasında o kadar kısa birmesafe vardı ki, şato sahipleri bekleme salonunun önündekiperondan bizlere seslendiğinde, kendi kapılarının eşiğinden,odalarının penceresinden seslendiklerini zannedebilirdik, sankidemiryolu bir taşra kasabasının sokağı, ücra köşk de kentte birkonaktı; kimseden bir "iyi akşamlar" dileği işitmediğim nadiristasyonlarda bile, sessizlik, besleyici, sakinleştirici bir bütünlüğesahipti, çünkü bu sessizliğin, yakındaki köşkte erkenden yatmış,misafirperverliklerine ihtiyaç duyup bir ricada bulunmak üzerekendilerini uyandırmam gerekse, beni sevinçle karşılayacaklarınıbildiğim dostların uykusundan oluştuğunu biliyordum. İlkgidişimizde, günün bize on iki boş saat sunduğu bir kasabada,birkaç ayın sonunda, alışkanlığın vaktimizin tamamını dolduruptek bir boş dakika bırakmaması bir yana, bu on iki saatin biritesadüfen boş kalacak olsa, bu saati, bir zamanlar Balbec'egelmemin başlıca sebebi olan bir kiliseyi gezerek veya Elstir'inresmettiği bir yeri ziyaret edip atölyesinde görmüş olduğumeskiziyle karşılaştırarak değerlendirmek artık aklıma bile gelmez,M. Fere'nin evine, bir satranç partisi daha yapmaya giderdim.Balbec yöresinin benim için tam anlamıyla bir ahbaplarmemleketine dönüşmesi, onun hem büyüsü, hem de üzerimdekikötü etkisi olmuştu; arazi dağılımı, kıyı boyunca farklı ürünlerinekildiği tarlalar, çeşitli dostlara yaptığım ziyaretlere, ister istemezbir seyahat niteliği kazandırmakla birlikte, aynı zamandaseyahatin hoşluğunu da bir ziyaretler dizisiyle sınırlıyordu. Birzamanlar, Şatolar Rehberi'nin La Manche iline ait sayfalarınıçevirirken, tren tarifesine baktığımdaki gibi heyecanlanacak kadar


582

çarpıcı bulduğum yer isimleri, artık öylesine bildik olmuşlardı ki,tren tarifesinin, Doncieres yoluyla Balbec-Douville sayfasını,şimdi bir adres defterine bakarcasına mutlu bir sükûnetleinceleyebilirdim. Yamaçlarına, görünür olsun olmasın, kalabalıkbir arkadaş topluluğunun asılı olduğunu hissettiğim, bufazlasıyla sosyal vadide, akşamın şiirsel çığlığı, artıkgecekuşlarının veya kurbağaların sesleri değil, M. deCriquetot'nun "Ne haber?" ve Brichot'nun da "Haire!"[86]

haykırışlarıydı. Hava artık yüreği daraltmıyor, sadece insanbuğularıyla dolu olduğundan, kolaylıkla solunabiliyordu, hattaaşırı sakinleştiriciydi. Bundan, hiç değilse olayları sadece pratikaçıdan görmek gibi bir yarar sağlıyordum. Albertine'le evlenmekbana çılgınlık gibi görünüyordu.

Dördüncü Bölüm

Albertine'e doğru ani dönüş. - Gün doğumunda yıkım. -Albertine'le birlikte derhal Paris'e dönüyorum.

Albertine'den kesin olarak ayrılmak için bir fırsat bekliyordumsadece. Annemin, ertesi gün teyzelerinden birinin sonhastalığında yanında bulunmak üzere Combray'ye gidip, beni,büyükannemin arzulayacağı şekilde, deniz havasındanyararlanmam için Balbec'te bırakacağı bir akşam, Albertine'leevlenmemeye kesin karar verdiğimi ve yakında onunlagörüşmelerimi de keseceğimi kendisine söylemiştim. Annemi,yola çıkışının öncesinde bu sözlerle hoşnut ettiğim içinmutluydum. Annem bu habere gerçekten de çok sevindiğini


583

benden gizlememişti. Durumu Albertine'e de açıklamamgerekiyordu. Bir akşam, birlikte La Raspeliere'den dönerken,müritlerin kimi Saint-Mars-le-Vetu'de, kimi Saint-Pierre-des-Ifs'te, kimi de Doncieres'de indikten sonra, kendimi özelliklemutlu ve Albertine'den kopuk hissederek, artık vagondaikimizden başkası da olmadığına göre, nihayet bu konuşmayıyapmaya karar vermiştim. Aslında, Balbec'teki genç kızlararasında benim sevdiğim, o sırada diğerleri gibi Balbec'tenayrılmış bulunan, ama dönmesi beklenen (bu kızların hepsindenhoşlanıyordum, çünkü her biri benim gözümde, tıpkı ilk günkügibi, ötekilerin doğasından bir şeyler taşıyordu, adeta farklı birsoydandı) Andree'ydi. Andree birkaç gün içinde Balbec'e dönecekve döner dönmez de, mutlaka beni görmeye gelecekti; bense,serbest olmak, canım istemezse onunla evlenmeyebilmek,Venedik'e gidebilmek, ama yine de bu arada sırf bana ait olmasınısağlamak için, fazla üzerine düşmeyecek, gelir gelmez, ilksohbetimizde şöyle diyecektim kendisine: "Sizi birkaç hafta öncegörememiş olmam ne büyük talihsizlik! O zaman sizisevebilirdim, oysa şimdi kalbimin başka bir sahibi var. Amaönemli değil, yine de sık sık görüşebiliriz, çünkü öteki aşkımyüzünden dertliyim, siz beni teselli edersiniz." Bu konuşmayıdüşünüp için için gülüyordum, çünkü böylelikle Andree'yi,kendisini aslında sevmediğim yanılgısına düşürecektim; o da busayede benden bıkmayacak, sevgisinden mutlulukla, şefkatleyararlanacaktım. Ama bütün bunlar, kabalık etmekistemiyorsam, Albertine'le artık ciddi bir konuşma yapmamı iyicezorunlu kılıyordu; kendimi arkadaşına vakfetmeye kararlıolduğuma göre, Albertine'in, kendisini sevmediğimi iyiceanlaması gerekiyordu. Bunları kendisine bir an önce söylememlazımdı, Andree bugün yarın gelebilirdi. Ama tren Parville'eyaklaşırken, o gece bu konuşma için vaktimiz olmayacağını veartık kesin bir karar vermiş olduğuma göre, bu açıklamayı bir


584

sonraki güne ertelemenin daha iyi olacağını düşündüm.Dolayısıyla, Albertine'le, Verdurin'lerde yediğimiz akşamyemeğini konuşmayı tercih ettim. Tren, Parville' den önceki sonistasyon olan Incarville'den ayrıldığında, Albertine bir yandanmantosunu giyerek, "Yarın yine Verdurin'lerdeyiz, unutmayın,beni almaya geleceksiniz," dedi. Oldukça soğuk bir karşılıkvermekten kendimi alamadım. "Evet, yarın bir 'kaçamak'yapmazsam, gelirim, çünkü bu hayat tarzını pek aptalca bulmayabaşladım. Her halükârda, gidersek, La Raspeliere'de geçirdiğimvakit tamamen boşa harcanmış olmasın diye, unutmayıp MmeVerdurin'den beni çok ilgilendirebilecek, inceleme konusuolabilecek ve bana bir eğlence sağlayabilecek bir şeyi ricaetmeliyim, çünkü bu yıl Balbec'te gerçekten pek az eğlencem var."- "Bu sözleriniz benim açımdan pek yüceltici değil, ama sizekızmıyorum, çünkü sinirli olduğunuzu hissediyorum. Neymişbu eğlence?" - "Mme Verdurin'in, eserlerini çok iyi tanıdığı birmüzisyenden parçalar çaldırmasını istiyorum. Birini ben debiliyorum, ama başka eserleri de olduğunu duydum, bunlarınyayımlanıp yayımlanmadığını, ilk eserinden farklı olupolmadıklarını merak ediyorum." - "Kim bu müzisyen?" -"Güzelim, adının Vinteuil olduğunu söylesem, bir şey ifadeedecek mi sana?" Kafamızda ihtimal dahilindeki bütün fikirlerievirip çevirsek de, gerçeğin kendisi, asla bunların arasında yeralmaz; gerçek, en beklemediğimiz anda, dışarıdan gelerek bize okorkunç iğnesini batırır ve hiç iyileşmeyecek bir yara açar. "Busözlerinizin beni ne kadar güldürdüğünü bilemezsiniz," dediAlbertine ayağa kalkarak, tren durmak üzereydi çünkü."Söyledikleriniz bana sandığınızdan çok daha fazla şey ifade ettiğigibi, Mme Verdurin'e başvurmadan da, istediğiniz bütün bilgilerisağlayabilirim size. Hatırlarsanız, benden birkaç yaş büyük olan,bana annelik, ablalık etmiş, en güzel yıllarımı, Trieste' de, yanındageçirdiğim bir kız arkadaşımdan söz etmiştim size; ayrıca birkaç


585

hafta sonra kendisiyle Cherbourg'da buluşacağım, birlikteseyahate çıkacağız (biraz tuhaf belki, ama denizi ne kadarsevdiğimi bilirsiniz); işte bu arkadaşım, (katiyenzannedebileceğiniz türden bir kadın değildir!) kaderin ne garip bircilvesidir ki, sizin Vinteuil'ün kızının en yakın arkadaşı;Vinteuil'ün kızını da neredeyse onun kadar iyi tanırım. Onlardandaima ablalarım diye söz ederim. Sevgili Albertine'inizin, haklıolarak hiç anlamadığımı söylediğiniz müzikle ilgili konularda dasize yararlı olabileceğini göstermek beni memnun etti."Vinteuil'ün ölümünden bunca zaman sonra, Combray'den veMontjouvain'den bu kadar uzaktaki Parville istasyonunagirdiğimiz anda söylenen bu sözlerin üzerine, kalbimde birgörüntü kıpırdadı; bu görüntü o kadar uzun yıllar boyunca birkenarda durmuştu ki, bir zamanlar onu zihnime yerleştirirken,zararlı bir gücü olduğunu tahmin edebilmiş olsaydım da,zamanla bu gücü tamamen kaybettiğini düşünürdüm; bugörüntü, benliğimin derinliklerinde, kimbilir, belkibüyükannemin ölmesine izin verişimin cezası, bedeli olarak, –günü geldiğinde memleketine dönüp Agamemnon'un katlininintikamını alsın diye ölmesi tanrılar tarafından engellenenOrestes gibi– canlı olarak tutulmuştu; içine temelli gömülmüşgibi durduğu karanlıklardan ansızın sıyrılıp İntikam Meleği gibisaldırmasının amacı, belki hayatıma, hak ettiğim, korkunç veyeni bir yön vermek, belki de aynı zamanda, kötü hareketlerin,yalnızca o hareketi yapanlar için değil, benim ne yazık ki çokeskiden bir akşamüstü Montjouvain'de, bir çalının arkasınagizlenerek (tıpkı Swann'ın aşklarının hikâyesini kibarcadinlediğimdeki gibi), Bilgi'nin uğursuz, ıstıraplı olmaya mahkûmyolunun, içimde genişlemesine tehlikeli bir biçimde izin verişimgibi, sadece ilginç ve eğlenceli bir gösteriyi seyredenler,seyrettiklerini zannedenler için de, sürekli olarak doğurduğuvahim sonuçları bana açıkça göstermekti. Aynı zamanda, en


586

büyük ıstırabım, benim için neredeyse bir gurur, bir sevinçkaynağı oldu; yediği bir darbe sonucunda sıçrayarak, kendiçabasıyla asla yükselemeyeceği bir noktaya ulaşan bir adamınyaşadığı duyguyu yaşadım. Mlle Vinteuil'ün ve profesyonel birlezbiyen olan kadın arkadaşının arkadaşı konumunda Albertinekavramı, en aşırı şüphelerimde hayal ettiklerimle karşılaştırılınca,1889 Fuarı'nın, ancak bir evden ötekine ulaşması beklenen basitses iletim düzeninin yanında, sokakları, kentleri, kırları, denizlerikapsayan, ülkeleri birbirine bağlayan telefonlar gibiydi. Korkunçbir bilinmez ülkeye inmiştim; yeni bir akla hayale gelmedikıstıraplar dönemi başlıyordu. Bununla birlikte, içindeboğulduğumuz gerçeklik seli, bizim çekingen, miniciktahminlerimizin yanında dev boyutlarda olsa da, bu tahminlersayesinde önceden sezinlenmiştir. Albertine'i Andree'yle birliktegörüp kaygılandığımda, zihnimin icat edemeyeceği ama içimdebelirsiz bir korku yaratan şey, muhtemelen az önce öğrendiğimşeye, Albertine'le Mlle Vinteuil'ün arkadaşlığına benzer bir şeydi.Çoğunlukla ıstırabın sonuna kadar gitmeyişimizin nedeni,yaratıcılıktan yoksun oluşumuzdur. En korkunç gerçek bile,ıstırapla birlikte güzel bir keşif hissi de yaşatır bize, çünkü aslındauzun süredir hiç aklımızdan geçirmeden sürekli tekrarladığımızbir şeyi, yeni ve açık seçik bir şekle sokar sadece. Tren Parville'dedurmuştu; bizden başka yolcu olmadığı için, görevli, işingereksizliği yüzünden, buna rağmen, görevini yerine getirmesinisağlayan, kendisinde hem titizliğe, hem de uyuşukluğa yol açanalışkanlıkla ve en çok da uykusu geldiğinden gevşemiş bir sesle,"Parville!" diye bağırdı. Karşımda duran ve ineceği istasyonageldiğini gören Albertine, vagonun bulunduğumuz köşesindenileriye birkaç adım atıp kapıyı açtı. Ama onun inmek için yaptığıbu hareket, benim kalbimi parçalıyordu; Albertine'in bedeninin,benimkinden bağımsız, iki adım ötesindeki görünür konumunarağmen, gerçekçi bir ressamın mecburen aramıza koyduğu bu


587

somut mesafe, aslında bir görüntüden ibaretti sanki ve olayı asılgerçekliğe uygun şekilde baştan resmetmek isteyen birinin,Albertine'i benden birkaç adım ötede değil, benim içimderesmetmesi gerekirdi. Onun uzaklaşması bana öyle bir ıstırapveriyordu ki, kolundan tutup çaresizlik içinde kendime çektim."Bu gece Balbec'te kalmanız imkânsız mı?" dedim. "İmkânsızdeğil, ama uykudan ölüyorum." - "Bana büyük bir iyilik etmişolacaksınız... " - "Peki, öyle olsun, gerçi sebebini anlamadım ama;neden daha önce söylemediniz? Her neyse, kalıyorum."Albertine'e başka katta bir oda ayarlayıp kendi odama girdiğimde,annem uyuyordu. Pencerenin önüne oturdum, odasıbenimkinden incecik bir bölmeyle ayrılan annem sesimiduymasın diye hıçkırıklarımı bastırıyordum. Panjurlarıkapatmayı bile akıl edememiştim; bir an başımı kaldırdığımda,karşımda, Elstir'in bir gün batımı çalışmasında Rivebellerestoranında görünen, cılız, soluk kırmızı ışığın aynısını gördümgökyüzünde. Balbec'e ilk geldiğim gün, gecenin değil, yeni birgünün habercisi olan bu akşam vakti görüntüsünün aynısınıtrenden gördüğümde yaşadığım coşkunluğu hatırladım. Amaartık hiçbir gün benim için yeni bir gün olmayacak, bendebilinmez bir mutluluğun arzusunu uyandırmayacak, sadece,sonunda dayanacak gücüm kalmayana dek, ıstıraplarımı devamettirecekti. Cottard'ın Incarville gazinosunda söylediklerinindoğruluğu, artık benim için kuşku götürmezdi. Uzun zamandırAlbertine'le ilgili olarak korktuğum, belli belirsiz şüphelendiğimşey, içgüdümle bütün varlığında bulduğum ve arzumunyönettiği mantığımın yavaş yavaş bana inkâr ettirdiği şey,doğruydu! Albertine'in arkasında, artık denizin mavi tepelerinideğil, adeta hazzının duyulmamış sesiyle çınlayan o gülüşüyleMlle Vinteuil'ün kollarına atıldığı, Montjouvain'deki odayıgörüyordum. Eğilimleri belli olan Mlle Vinteuil'ün, Albertine gibigüzel bir kızdan, arzularını tatmin etmesini istememiş olması


588

mümkün müydü? Albertine'in bundan rahatsız olmayıparzusunu yerine getirmeyi kabul ettiğinin kanıtı da, aralarınınbozulmamış, aksine samimiyetlerinin artmış olmasıydı.Albertine, çenesini Rosemonde'un omzuna dayayıpgülümseyerek ona baktıktan sonra boynuna bir öpücükkondururkenki o zarif hareketi, bana Mlle Vinteuil'ü hatırlatmışolan, ama yorumlarken, iki hareketin çizgisi aynıysa, zorunluolarak aynı eğilimden kaynaklandıklarını kabullenmekte tereddütettiğim o hareketi belki de Mlle Vinteuil' den öğrenmişti zaten,kimbilir? Karanlık gökyüzü yavaş yavaş aydınlanıyordu. Ben ki ogüne kadar her uyanışımda, en basit şeylere, sütlü kahvefincanına, yağmurun sesine, rüzgârın uğultusuna hepgülümsemiştim, birkaç dakika sonra doğacak günün ve onutakip edecek günlerin hiçbirinin bana meçhul bir mutluluğunumudunu bir daha asla getirmeyeceğini, sadece çektiğimişkenceyi devam ettireceklerini hissettim. Hayata hâlâ bağlıydım,ama hayattan artık acıdan başka şey bekleyemeyeceğimibiliyordum. Saatin uygunsuzluğuna aldırmayıp asansörekoştum, gece bekçisi görevini yapan asansörcü çocuğu çağırdımve Albertine'in odasına gidip, beni kabul edebilirse, kendisinesöyleyecek önemli bir şeyim olduğunu söylemesini istedim."Küçük hanım kendisi gelmeyi tercih ediyormuş," cevabıyladöndü. "Bir iki dakika sonra burada olacakmış." Gerçekten de azsonra Albertine sabahlığıyla içeri girdi. "Albertine," dedim çokalçak sesle, annemi uyandırmamak için sesini yükseltmemesinitembih ederek; bizi annemden ayıran bölmenin, o esnada birrahatsızlık kaynağı olan, bizi fısıltıyla konuşmaya mecbur edeninceliği, bir zamanlar, büyükannemin duygularını kusursuzbiçimde yansıtırken, müzikal bir duruluk gibi görünürdügözüme, "sizi rahatsız ettiğim için mahcubum. Mesele şu: Benianlamanız için, size bilmediğiniz bir şeyi söylemem gerekiyor.Buraya gelirken, evlenmem gereken, benim için her şeyden


589

vazgeçmeye hazır bir kadını terk ettim. Bu sabah seyahateçıkacaktı; bir haftadır her gün, döneceğimi bildiren bir telgrafçekmeme cesaretini kendimde bulup bulamayacağımı merakediyordum. Bu cesareti kendimde buldum, ama o kadar perişanoldum ki, intihar edeceğimi sandım. Dün gece sizden Balbec'tekalmanızı rica etmemin sebebi buydu. Ölmeden önce sizinlevedalaşmak istemiştim." Uydurduğum hikâyenin doğallıkkazandırdığı gözyaşlarımın sel gibi akmasına izin verdim. "Zavallıyavrucak, bilseydim, geceyi yanınızda geçirirdim," diye haykırdıAlbertine; sebebini kendisinden gizlesem de gerçekliğini veboyutlarını gizleyemediğim bu keder karşısında öylesineiçtenlikle duygulanmıştı ki, o kadınla evlenebileceğim, budurumda kendisinin de "iyi bir evlilik" yapma fırsatını kaçıracağı,aklından bile geçmiyordu. "Zaten," dedi, "dün, La Raspeliere'denitibaren, yol boyunca sizin sinirli ve üzgün olduğunuzuhissetmiştim, bir şeyler olmasından korkmuştum." Aslındakederlenmeye Parville'de başlamıştım, kederimden çok farklıolan, ama Albertine'in neyse ki onunla karıştırdığı sinirim ise,daha birkaç gün Albertine'le birlikte olma zorunluluğununyarattığı sıkıntıdan kaynaklanıyordu. Albertine sözlerine şöyledevam etti: "Artık sizden hiç ayrılmayacağım, hep buradakalacağım." Böylece beni yakıp kavuran zehre karşı –sadece onunverebileceği– yegâne ilacı sunmuş oluyordu bana; zehir ve ilaçtürdeştiler zaten, biri tatlı, öteki acıydı, ama ikisi de Albertine'dentüremişlerdi. O esnada –ıstırabım olan– Albertine, bana acıçektirmekten bir süreliğine vazgeçip –ilacım sıfatyla– nekahethalindeymişim gibi duygulandırıyordu beni. Ama yakındaBalbec'ten ayrılıp Cherbourg'a, oradan da Trieste'ye gideceğinidüşünüyordum. Eski alışkanlıkları yeniden canlanacaktı. Benimasıl istediğim, Albertine'in gemiye binmesini engelleyip onuParis'e götürmeye çalışmaktı. Şüphesiz, canı isterse Trieste'yegitmesi, Paris'te, Balbec'tekinden de kolaydı, ama o sırada önemli


590

olan, Paris'e gitmekti, orada duruma tekrar bakılırdı; Mme deGuermantes'tan, dolaylı olarak Mlle Vinteuil'ün arkadaşınaTrieste'de kalmasın diye baskı yapmasını, başka bir yerde, belkiMme de Villeparisis'nin ve Mme de Guermantes'ın evinderastladığım ... Prensi'nin hizmetinde, yeni bir işe girmesinisağlamasını rica edebilirdim. Mme de Guermantes'ın uyarısıyla,prens de, Albertine arkadaşını görmeye, onun evine gitmekisterse, bir araya gelmelerini engelleyebilirdi. Albertine'in eğerböyle eğilimleri varsa, Paris'te bu zevklerini tatmin edecek başkabirçok kişi bulabileceğini düşünebilirdim elbette. Ama herkıskançlık kendine hastır ve kendisini doğuran kişinin –buörnekte Mlle Vinteuil'ün arkadaşı– damgasını taşır. Benim debaşlıca kaygım, Mlle Vinteuil'ün arkadaşıydı. Bir zamanlar,Albertine'in memleketi olduğu için (eniştesi orada büyükelçilikmüsteşarıydı), coğrafi özelliklerini, orada yaşayan insanları, tarihieserlerini, manzaralarını, (tıpkı bir atlastaki, bir resimalbümündeki gibi) Albertine'in gülümsemesinde,davranışlarında görebildiğim için Avusturya'ya beslediğimesrarengiz tutkuyu hâlâ besliyordum, ama simgelerin yerdeğiştirmesiyle, korku âleminde besliyordum. Evet, Albertine'inmemleketi orasıydı. Her evde ya Mlle Vinteuil'ün arkadaşını ya dabaşkalarını bulacağı kuşku götürmeyen memleket orasıydı.Çocukluk alışkanlıkları yeniden doğacaktı, üç ay sonra Noel,ardından da yılbaşı kutlamaları için bir araya gelinecekti; bu özelgünler, bir zamanlar yılbaşı tatili boyunca Gilberte'ten ayrıolduğumda yaşadığım kederin bilinçsiz anısı nedeniyle, zatenkendi başlarına hüzünlü günlerdi benim için. Uzun akşamyemeklerinden, gece yarısı yemeklerinden sonra, herkes neşeli vecoşkuluyken, Albertine, oradaki arkadaşlarıyla, Andree'yle ikisinibirlikte gördüğüm zamanki davranışlarını sergileyecek –oysaAlbertine'in Andree'yle arkadaşlığı tamamen masum da olabilirdi,kimbilir– Montjouvain'de, arkadaşı üstüne düştüğünde Mlle


591

Vinteuil'ün gözlerimin önüne serdiği tavırları takınacaktı. Kadınarkadaşının önce gıdıklayıp sonra da üzerine kapandığı MlleVinteuil'ün çehresinin yerine, şimdi Albertine'in alev alev yananyüzünü koyuyor, önce kaçıp sonra teslim olurken attığınıişittiğim o garip, derinden gelen kahkahasıyla Albertine'inçehresini hayal ediyordum. Hissettiğim ıstırabın yanında, Saint-Loup'nun, Doncieres'de, benim yanımda Albertine'le karşılaştığıve Albertine'in ona cilveler yaptığı gün yaşadığım kıskançlıkneydi ki? Paris'te, Mlle de Stermaria'nın mektubunu beklediğimgün, Albertine'in bana verdiği ilk öpücükleri muhtemelen borçluolduğum meçhul ilk sevgiliyi düşündüğümde yaşadığımkıskançlık neydi ki? Öteki türdeki kıskançlık, Saint-Loup'dan,herhangi bir delikanlıdan kaynaklanan kıskançlık, bir hiçti. Öylebir durumda, olsa olsa bir rakipten korkum olur, onu mağlupetmeye çalışırdım. Ama bu durumda rakip, benim benzerimdeğildi, silahları farklıydı, aynı zeminde mücadele etmem,Albertine'e aynı hazları tattırmam, hatta bu hazları tam olarakkavramam imkânsızdı. Hayatımızın birçok ânında, kendi içindebir önem taşımayan bir güç uğruna, bütün geleceğimizi seve sevefeda edebiliriz. Bir zamanlar, sırf Mme Swann'ın arkadaşı olduğuiçin Mme Blatin'le tanışabilmek uğruna, hayatın bütüngüzelliklerinden vazgeçmeye hazırdım. Şimdi de, Albertine'inTrieste'ye gitmemesi için her türlü ıstıraba katlanır, bu dayetmezse, ben ona ıstırap çektirir, onu tek başına bir yerehapseder, elindeki azıcık parayı da alıp seyahate çıkmasınımaddeten imkânsız hale getirirdim. Nasıl ki eskiden, Balbec'egitmek istediğimde, beni harekete geçiren şey, İran üslubundakibir kiliseyi, şafak vaktinde bir fırtınayı görme arzusu idiyse, şimdide Albertine'in Trieste'ye gitme ihtimalini düşündüğümdeyüreğimi parçalayan şey, orada Noel gecesini Mlle Vinteuil'ünkadın arkadaşıyla geçireceği düşüncesiydi; çünkü hayalgücünitelik değiştirip duyarlılığa dönüştüğünde, daha fazla sayıda


592

enstantaneden yararlanmaz. Mlle Vinteuil'ün arkadaşının o sıradaCherbourg'da veya Trieste'de olmadığını, Albertine'legörüşemeyeceğini söyleseler, huzur ve sevinç gözyaşlarıdökerdim. Hayatım da, geleceğim de tamamen değişirdi. Oysakıskançlığımın bu şekilde sınırlanmasının keyfi olduğunu,Albertine'in bu yönde eğilimleri varsa, onları başkalarıyla datatmin edebileceğini pekâlâ biliyordum. Ayrıca bu başka gençkızlar da Albertine'i başka bir mekânda görseler, kalbim bu kadarparçalanmazdı. Albertine'in hoşlandığını hissettiğim, hatıralarını,dostluklarını, çocukluk aşklarını barındıran o meçhul dünyadan,Trieste'den yayılıyordu o düşmanca, anlaşılmaz hava; aynı hava,Combray'de de, çatal bıçak sesleri arasında yabancılarla sohbetettiğini, güldüğünü işittiğim, bana iyi geceler dilemeyegelmeyecek olan annemin bulunduğu yemek salonundan,benim yatak odama çıkardı; Swann için, Odette'in akşamları hayaledilmesi imkânsız hazlar bulmaya gittiği evleri de aynı havadoldurmuştu. Trieste'yi artık insanları düşünceli, gün batımlarıaltın yaldızlı, çan sesleri hüzünlü, harikulade bir diyar olarakdeğil, hiç vakit geçirmeden ateşe verip gerçek dünyadan silmekisteyeceğim lanetli bir şehir olarak düşünüyordum. Bu şehir,kalbimi sürekli deşen bir hançerdi. Yakında Albertine'inCherbourg'a ve Trieste'ye gitmesine izin vereceğimi, hattaBalbec'te kalmayı düşünmek, dehşet veriyordu bana. Çünkü kızarkadaşımın Mlle Vinteuil'le samimiyetinin ifşaatı benim içinneredeyse kesinleştiğinden beri, bana öyle geliyordu ki, Albertinebenimle birlikte olmadığı her an (teyzesi yüzünden bütün birgün boyunca onu göremediğim oluyordu), kendini Bloch'unkuzinlerine, belki başka kadınlara teslim ediyordu. Belki o akşambile Bloch'un kuzinleriyle görüşebileceği düşüncesi çılgınadöndürüyordu beni. Bu yüzden, birkaç gün boyunca yanımdanayrılmayacağını söylediğinde, şöyle cevap verdim: "Ama benParis'e gitmek istiyorum. Benimle birlikte gelmez misiniz? Paris'te


593

bir süre bizim evde kalmak istemez misiniz?" Albertine'in yalnızkalmasını, hiç değilse birkaç gün boyunca, ne pahasına olursaolsun, engellemem, onu yanımda tutmam gerekiyordu; MlleVinteuil'ün arkadaşıyla görüşmeyeceğinden ancak bu şekildeemin olabilirdim. Aslında sadece benimle yaşıyor olacaktı, çünküannem, babamın yapacağı uzun teftiş seyahatinden yararlanıp,birkaç günlüğüne, Combray'ye, kız kardeşlerinden birinin yanınagitmesini isteyen büyükannemin arzusunu yerine getirmeyigörev bilmişti. Annem, kız kardeşini o kadar seven büyükannemelayık bir kardeş olamadığı için teyzesinden hazzetmezdi. Aynışekilde insanlar, çocukluklarında kendilerine kötü davranmışolan kişileri, büyüdüklerinde hınçla hatırlarlar. Ama annem artıkbüyükanneme dönüşmüş olduğundan, hınç duymasıimkânsızdı; annesinin hayatı, onun için saf ve masum birçocukluk gibiydi, insanlarla ilişkilerini düzenleyecek olan acı tatlıhatıraları bulacağı bir kaynaktı. Büyükteyzem, anneme birtakımçok değerli ayrıntılar konusunda bilgi verebilirdi, ama artık bubilgileri edinmesi zordu, çünkü teyzesi çok hastaydı (kanserolduğu söyleniyordu); annem de, babamı yalnız bırakmakistemeyip daha önce teyzesini görmeye gitmediği için vicdanazabı duyuyor, bu da annesinin yapacağı şeyi yapmak içinkendisine fazladan bir dürtü sağlıyordu; büyükannemin –çokkötü bir baba olan– babasının ölüm yıldönümünde, annesininalışkanlığını sürdürerek dedesinin mezarına çiçek götürenannem, şimdi de, açılacak olan mezarın başına, büyükteyzeminbüyükannemden esirgemiş olduğu tatlı sözlerle gitmekistiyordu. Combray'de bulunduğu süre boyunca,büyükannemin, mutlaka kızının denetiminde yapılmasınıarzuladığı birtakım işlerle ilgilenecekti. Annem, babamın dakayıtsız kalmadığı, ama onu annem kadar üzmesi imkânsız birmatemin ağırlığını kocasına fazla hissettirmemek için, Paris'tenbabamdan önce ayrılmak istememiş, dolayısıyla işlere henüz


594

başlanmamıştı. Albertine, "Ne yazık ki şu sıralar imkânsız," diyecevap verdi. "Ayrıca, söz konusu hanım gittiğine göre, alelaceleParis'e dönmenize ne gerek var?" - "Onunla tanıştığım yerde dahahuzurlu olabilirim; onun hiç görmediği Balbec'ten nefretediyorum." Albertine, böyle bir kadının aslında olmadığını, o geceölmeyi gerçekten istemiş olmamın sebebinin, kendisinin, MlleVinteuil'ün arkadaşıyla samimiyetini düşüncesizce ifşa etmesiolduğunu daha sonraları anladı mı acaba? Olabilir. Zaman zaman,anlamış olabileceğini düşünüyorum. Ne olursa olsun, o sabah,böyle bir kadının varlığına inanmıştı. "Aslında o hanımlaevlenmeniz gerekir yavrucuğum," dedi, "siz de, eminim o da,mutlu olurdunuz." O kadını mutlu edebileceğim düşüncesinin,gerçekten de bana neredeyse bu yönde bir karar verdirdiğini, kısabir süre önce, karım olacak kadını lüks ve eğlence içindeyaşatmama imkân sağlayacak yüklü bir mirasa konduğumda,sevdiğim kadının fedakârlığını kabul etme noktasına geldiğimisöyledim. Albertine'in bana yaşattığı ıstırabın hemen ardındangösterdiği bu yakınlığa duyduğum minnetle sarhoş olarak,altıncı konyak kadehinizi dolduran garsona, seve seve bir servetvaat edercesine, karımın bir otomobili ve bir yatı olacağını; buaçıdan,. kendisinin otomobile, yata binmeyi çok sevdiğidüşünülürse, sevdiğim kadının Albertine olmamasının büyüktalihsizlik sayılabileceğini; kendisi için benim aslında ideal kocaolacağımı, ama kimbilir, belki yine de dostça görüşebileceğimizisöyledim Albertine'e. Her şeye rağmen, tıpkı sarhoşken, biryumruk yeme korkusuyla yoldan geçen insanlarabulaşmayışımız gibi, Gilberte döneminde yapacağım birtedbirsizliği (buna tedbirsizlik denebilirse eğer) yapmadım veAlbertine'e, sevdiğim kadının kendisi olduğunu söyledim."Neredeyse evleniyordum onunla. Ama cesaret edemedim buna;genç bir kadını, benim gibi hasta, sıkıcı biriyle yaşamaya mecburetmek istemedim." - "Deli misiniz siz? Sizinle birlikte yaşamayı


595

kim olsa ister, herkesin nasıl sizin peşinizde koştuğunugörmüyor musunuz? Mme Verdurin'lerin evinde sizdenbaşkasının sözü edilmiyor, en yüksek sosyetede de öyleolduğunu duydum. Bu hanım, kendinizle ilgili böyle şüphelerekapıldığınıza göre, size iyi davranmadı mı yoksa? Anladım ben,fesat bir kadın bu, nefret ediyorum ondan! Ah, onun yerinde benolsaydım..." - "Yo hayır, çok iyi davrandı, fazlasıyla iyi davrandı.Verdurin'lere ve diğerlerine gelince, onlar benim umurumda biledeğil. Sevdiğim ve vazgeçtiğim kadının haricinde benim içinönemli olan tek insan, biricik Albertine'im; beni birazcık teselliedebilecek tek şey, onunla sık görüşmek, en azından ilk birkaçgün," diye ekledim, Albertine'i korkutmamak ve ilk günlerdeondan çok şey isteyebilmek için. İkimizin evliliği gibi bir ihtimalesadece belli belirsiz değindim, kişiliklerimiz uyuşmayacağından,böyle bir şeyin gerçekleşemeyeceğini söyledim. İstemeyerek deolsa, bu kıskançlığı yaşarken, Saint-Loup'nun "Rachel ne zamanki Tanrın"la ve Swann'ın Odette'le ilişkilerinin anısındankurtulamadığımdan, ben sevdiğim sürece sevilmemin imkânsızolduğuna ve bir kadını bana ancak menfaatin bağlayabileceğineinanma eğilimindeydim. Albertine'i, Odette'i ve Rachel'i temelalarak yargılamak bir çılgınlıktı şüphesiz. Ama ben onu değil,kendimi yargılıyordum; kıskançlığım yüzünden, başkasındauyandırabileceğim duyguları fazlasıyla küçümsüyordum.Başımıza gelecek olan birçok felaket de, belki yanlış olan buyargının sonucuydu muhtemelen. "Yani Paris teklifimi ret miediyorsunuz?" - "Teyzem şu sıralar gitmeme karşı çıkar. Ayrıcadaha sonra gitsem de, sizin eve yerleşmem tuhaf kaçmaz mı?Paris'te kuzininiz olmadığım mutlaka öğrenilir." - "Canım, biz denişanlı sayılabileceğimizi söyleriz! Siz bunun doğru olmadığınıbildikten sonra, ne sakıncası var?" Albertine'in, geceliğinintamamen açıkta bıraktığı boynu, sağlam, yanık ve pütürlüydü.Onu, o sırada kalbimden asla koparıp atamayacağımı sandığım bir


596

çocukluk kederini teskin etmek için annemi öpercesinemasumiyetle öptüm. Albertine yanımdan ayrılıp giyinmeye gitti.Bana bağlılığı gevşemeye başlamıştı bile; ilk başta, yanımdan birsaniye olsun ayrılmayacağını söylüyordu. (Balbec'te kalırsak,hemen o akşam, tek başına Bloch'un kuzinleriyle görüşmesindenkorktuğuma göre, kararının fazla uzun ömürlü olmayacağınıaçıkça hissediyordum.) Oysa az önce, Maineville'e uğramakistediğini, öğleden sonra tekrar beni görmeye geleceğinisöylemişti. Bir önceki akşam eve dönmediğinden, kendisinemektup gelmiş, ayrıca teyzesi merak etmiş olabilirmiş. Şöylecevap vermiştim: "Mesele buysa, asansörcü çocuğu gönderipteyzenize burada olduğunuzu haber verebilir, mektuplarınızı daaldırabiliriz." Bana iyi davranmak isteyen, ama bağımlı halegeldiğine de canı sıkılan Albertine, alnını kırıştırmış, hemensonra da, tatlılıkla, "Olur," deyip asansörcü çocuğu göndermişti.Albertine yanımdan ayrılalı daha bir iki dakika olmuştu ki,asansörcü çocuk hafifçe kapıyı tıklattı. Ben Albertine'lekonuşurken onun Maineville'e gidip dönecek kadar zamanıolacağını düşünmemiştim. Albertine'in, teyzesine bir notyazdığını ve eğer istersem, o gün Paris'e benimle birliktegelebileceğini haber verdi. Aslında Albertine, ileteceği bu haberiona sözlü olarak bildirmekle hata etmişti, çünkü sabahın çokerken bir saati olmasına rağmen, otel müdürü olaydanhaberdardı; çılgına dönmüş bir halde odama gelip beni soruyağmuruna tuttu: Bir şikâyetim mi varmış, gerçekten gidecekmiymişim, en azından birkaç gün bekleyemez miymişim, o günrüzgâr pek ürkekmiş (ürkütücüymüş). Albertine'in, özellikle onukoruyabilecek tek kişi olan Andree'nin olmadığı o sıralarda,Bloch'un kuzinlerinin gezintiye çıktığı saatte Balbec'te olmasınıne pahasına olursa olsun engellemek istediğimi ve Balbec'in, artıko mekânda nefes alamayan bir hastanın, yolda ölmeyi bile gözealarak, orada bir gece daha geçirmemeye karar verdiği yerlere


597

benzediğini açıklamak istemiyordum otel müdürüne. Bu türdenbaşka yakanlara karşı da mücadele etmek zorunda kalacaktımayrıca; önce otelde, Marie Gineste ve Celeste Albaret'nin kıpkırmızıgözleriyle karşılaştım. (Marie'nin hıçkırıklarla kesilen gözyaşları,sel suları şiddetindeydi; daha yumuşak mizaçlı olan Celeste, onasakin olmasını söylüyordu; ne var ki Marie, bildiği tek dizeleri:Burada aşağıda, leylaklar hepten solar'ı okuyunca, Celeste kendinitutamadı ve leylak rengi yüzü, gözyaşlarından bir örtüylekaplandı; beni daha o akşam unuttuklarını sanıyorum.)Ardından, mahalli trende, kimseye görünmemek için aldığımbütün önlemlere rağmen, M. de Cambremer'le karşılaştım;bavullarımı görünce, beti benzi soldu, çünkü iki gün sonrakidaveti için bana güveniyordu; soluk tıkanmalarımın havadeğişikliğinden kaynaklandığına ve ekim ayının sağlığıma çok iyigeleceğine beni ikna etmeye çalışarak canımı sıktı, en azındangidişimi bir hafta erteleyemez miyim diye sordu; bu teklifinanlamsızlığına, belki de teklif bana acı çektirdiği için öfkelendim.M. de Cambremer vagonda benimle konuşurken, her istasyonda,Herimbald'dan, Guiscard'dan daha korkunç birisinin, kendinidavet ettirmek için yalvaran M. de Crecy'nin, veya daha da beteri,beni davet etmekte ayak direyen Mme Verdurin'in karşımaçıkmasından korkuyordum. Ama bunlar, ancak birkaç saat sonragelecekti başıma. Henüz o noktaya gelmemiştim. Şimdilikmüdürün umutsuz yakınmalarıyla karşı karşıyaydım. Fısıltıylakonuşmasına rağmen, annemi uyandırır korkusuyla onubaşımdan savdım. İlk gelişimde beni perişan eden, sevgiyle doluptaşarak Mlle de Stermaria'yı düşündüğüm, Albertine'learkadaşlarının, sahile yolu düşen göçmen kuşlar misaligeçmelerini beklediğim, Albertine'i asansörcü çocukla habergönderip çağırttıktan sonra kayıtsızca ona sahip olduğum,büyükannemin iyiliğini anladığım, sonra öldüğünü öğrendiğimo aşırı yüksek tavanlı odada yalnız kaldım; dibine sabah güneşi


598

vurmuş bu panjurları ilk kez, denizin ilk tepelerini görmek üzereaçmıştım (aynı panjurları, Albertine, öpüştüğümüzü görenolmasın diye kapattırırdı). Kendi başkalaşımlarımı, nesnelerinaynılığıyla karşılaştırarak kavrıyordum. Oysa tıpkı insanlaraalışmamız gibi nesnelere de alışırız, sonra, aynı nesnelerin dahaönce taşıdığı farklı anlamı, ardından, bütün anlamlarınıkaybettiklerinde şahit oldukları, bugünkünden çok farklı olayları,aynı tavan altında, aynı camekânlı kitaplıklar arasında oynananfarklı sahneleri ansızın hatırladığımızda, bu farklılığın işaret ettiğigönül ve hayat değişimleri, mekânın tekliğiyle pekişen değişmezdekorun sürekliliği tarafından iyice vurgulanır.

İki üç defa, bu odanın ve kitaplıkların bulunduğu, Albertine'inpek küçük bir yer kapladığı dünyanın, belki de zihinsel bir dünyaolduğu ve tek gerçeklik olduğu, anlık bir düşünce halindeaklımdan geçti; kederimse, bir romanı okurken duyduğumuzkeder gibi bir şey olabilirdi, böyle bir kederi, ancak bir deli, süreklive kalıcı hale getirir, bütün hayatına yayabilirdi; belki de irademibirazcık kullansam, bu gerçek dünyaya ulaşabilir, kâğıttan birçemberi yırtarcasına ıstırabımın ötesine geçerek bu dünyayagirebilir, bir romanı bitirdikten sonra, hayali kadın kahramanınne yaptığını düşünmeyişimiz gibi, Albertine'in yaptıklarını da hiçumursamayabilirdim. Aslında, en çok âşık olduğum sevgililerim,onlara beslediğim aşkla asla çakışmamışlardır. Ben onlarıgörebilmek, sadece benim olmalarını sağlamak için her şeydenvazgeçtiğime, bir akşam kendilerini boş yere bekleyecek olsam,hıçkırarak ağladığıma göre, bu aşk, gerçekti. Ama onlar, bu aşkınsureti olmaktan çok, aşkı doğurup doruğuna ulaştırma özelliğinesahiptiler. Onlara baktığımda, onları dinlediğimde, kendilerindebu aşka benzeyen, bu aşkı açıklayabilecek hiçbir şey bulamazdım.Buna rağmen, benim için tek mutluluk, onları görmek, teküzüntü, onları beklemekti. Sanki kendileriyle hiçbir alakasıolmayan bir etki gücü, doğa tarafından onlara ayrıca eklenmişti


599

ve elektriğe benzeyen bu gücün üzerimdeki etkisi, aşkımıharekete geçirmek, yani bütün davranışlarımı yönetmek vebütün ıstıraplarımın kaynağı olmaktı. Ama bu, söz konusukadınların güzelliğinden, zekâsından veya iyiliğinden tamamenbağımsızdı. İnsanı çarpan bir elektrik akımı gibi aşklarım da beniçarptı; onları yaşadım, hissettim, fakat görmeyi ya da düşünmeyiasla başaramadım. Hatta bu aşklarda (aşka genellikle eşlik eden,ama onu oluşturmaya tek başına yetmeyen fiziksel hazzı bir yanabırakıyorum), kadın görüntüsünün ardında, meçhul tanrılaraseslenircesine, kadına eşlik eden bu görünmez güçlereseslendiğimizi düşünme eğilimindeyim. byi niyetine muhtaçolduğumuz, somut bir haz alamadan temas kurmayı istediğimizvarlıklar, bu güçlerdir. Kadın, kendisiyle buluştuğumuzda, bizibu tanrıçalarla ilişkiye sokar ve daha fazla bir şey yapmaz. Adakadarcasına mücevherler, seyahatler vaat etmiş, kalıp cümlelerleâşık olduğumuzu, tam tersine kalıp cümlelerle kayıtsızolduğumuzu ifade etmişizdir. Can sıkıntısına yol açmadan birrandevu daha koparabilmek için, elimizden geleni yapmışızdır.Gittiğinde, kıyafetini bile hatırlayamayacağımız, kendisinebakmamış olduğumuzu fark ettiğimiz kadın, bu gizli güçlerledonanmış olmasa, onun kendisi için bu kadar zahmete katlanırmıydık?

Görme, ne kadar yanıltıcı bir duyu! Albertine'in bedeni gibisevilse bile, bir insan vücudu, birkaç metrelik, birkaçsantimetrelik mesafede, bize uzak görünür. Ona ait olan ruh daöyledir. Ancak bir şey bu ruhun bize kıyasla yerini ansızındeğiştirdiğinde, onun bizi değil, başkalarını sevdiğini bizegösterdiğinde, parçalanmış kalbimizin çarpıntılarından, o azizvarlığın, aslında birkaç adım ötemizde değil, içimizde olduğunuanlarız. Önceleri, içimizde, az çok yüzeye yakın bölgelerde yeralmıştır. Ama "Bu kadın arkadaş, Mlle Vinteuil," kelimeleri, benimkendi kendime bulamayacağım sihirli bir "Açıl susam açıl"


600

cümlesi olmuş, Albertine'i parça parça kalbimin derinliklerinesokmuştu. Albertine'in üzerine kapanan kapıyı tekrar açmak içinyüz yıl uğraşsam da, açmanın bir yolunu bulamayabilirdim.

Az önce, Albertine yanımdayken, bu kelimeleri bir an duymazolmuştum. Onu, sıkıntımı hafifletmek için, Combray'de annemiöptüğüm gibi öperken, neredeyse Albertine'in masumiyetineinanıyor, en azından, sürekli olarak ahlâksızlığına ilişkin keşfimidüşünmüyordum. Ama şimdi, yalnızken, o kelimeler, bizimlekonuşan kişi sustuğu anda duyduğumuz, kulağımızın içindekisesler gibi, yeniden çınlıyordu. Ahlâksızlığı konusunda artıkhiçbir şüphem yoktu. Doğmakta olan güneşin ışığı, etrafımdakinesneleri değiştirerek, adeta ona kıyasla yerimi değiştirircesine,ıstırabımın tekrar, daha acımasız biçimde bilincine varmama yolaçtı. Bu kadar güzel, aynı zamanda bu kadar sancılı bir günündoğuşunu hiç görmemiştim daha önce. Güneşin aydınlatacağı,daha bir gün öncesine kadar, bende sadece gidip onları görmekiçin şiddetli bir arzu uyandıracak olan, şimdi kayıtsız kaldığımnice manzarayı düşününce, hıçkırıklarımı bastıramadım; tam osırada, altından bir yumurtaya benzeyen güneş, otomatik birşekilde sunulan bir adak misali, adeta hayatımın sonuna kadarher sabah, her türlü hazzı feda edeceğim kanlı kurban törenini,her gün şafakta, günlük kederimin, kanayan yaramıntazelenmesinin ciddiyetle kutlanmasını simgelercesine,yoğunlukta meydana gelen bir değişimin, pıhtılaşma ânında yolaçacağı denge bozulmasıyla harekete geçmişçesine, resimlerdekigibi iğne iğne alevlerle, bir süredir arkasında, kıpır kıpır, sahneyeçıkıp ileri atılmayı beklediği hissedilen perdeyi tek sıçrayıştayırtarak içeri girdi ve perdenin esrarengiz, donuk bordosunu birışık seline boğdu. Kendi ağlayışımı duydum. Ama o anda, kapı hiçbeklenmedik şekilde açıldı ve kalbim çarparak, karşımdabüyükannemi görür gibi oldum; daha önce de böyle hayaletlergörmüştüm, ama sadece uykumda. Yani bütün bunlar, bir


601

rüyadan mı ibaretti? Ne yazık ki tamamen uyanıktım. "Zavallıbüyükannene benzettin beni," dedi annem –gelen oydu– adetakorkumu yatıştırmak ister gibi tatlılıkla, cilve nedir bilmeyen,mütevazı bir gurur tebessümüyle bu benzerliği itiraf ederek.Dağınık saçları, endişeli gözlerinin, çökmüş yanaklarınınçevresine kıvrımlar halinde dökülmüş, saklanmaya çalışılmamışbeyaz saç tutamları, üzerindeki büyükannemin sabahlığı, bir anannemi tanımama engel olmuş, uykuda mı olduğumu, yoksabüyükannemin mi dirildiğini anlayamamıştım. Annem zatenuzun süredir, benim çocukluğumda tanıdığım genç vegüleryüzlü annemden çok, büyükanneme benziyordu. Ama bubenzerliği ne zamandır düşünmemiştim. Aynı şekilde, uzun birsüre kitap okumaya daldığımızda, vaktin geçtiğini fark etmeyiz veansızın, bir gün önce aynı saatte gördüğümüz güneşin, aynı renkuyumlarını, aynı dengeleri yaratarak batmaya hazırlandığınıgörürüz. Annem bana yanıldığımı gülümseyerek söyledi, çünküannesine bu kadar benzemek, onun için güzel bir duyguydu."Uykumda birinin ağladığını duyar gibi oldum, onun içingeldim," dedi. "Ağlama sesine uyandım. Ama sen niye yatmadın?Gözlerin de yaşlı. Ne oldu?" Annemin başını ellerimin arasınaaldım. "Anne, beni pek değişken bulmandan korkuyorum. Amaönce şunu söyleyeyim: Dün Albertine'den pek hoş sözlerlebahsetmedim sana, ona karşı haksızlık ettim." - "Canım, ne önemivar?" dedi annem, sonra doğan güneşi görüp annesini düşünerekhüzünlü hüzünlü gülümsedi ve büyükannemin, benim hiçseyretmediğime üzüldüğü bu görüntüyü kaçırmayayım diyepencereyi işaret etti. Ama ben, annemin gösterdiği Balbecsahilinin, denizin ve güneş doğuşunun ardında, annemingözünden kaçmayan bir acı içinde kıvranarak, şişko bir kedi gibidertop olmuş, pespembe, muzip burunlu Albertine'in, MlleVinteuil'ün arkadaşının yerini aldığı ve şehvetli kahkahalaratarak, "Aman, görürlerse görsünler, daha iyi olur. Ben mi cesaret


602

edemeyeceğim bu ihtiyar maymuna tükürmeye?" dediği,Montjouvain'deki odayı görüyordum. Pencereden görünen ve biryansıma gibi diğerinin üstüne binmiş, donuk bir perdeden başkabir şey olmayan manzaranın ardında ben, işte bu sahneyigörüyordum. Penceredeki görüntünün kendisi de, resimdeki birmanzara gibi, neredeyse gerçekdışıydı. Karşımızda, Parvillefalezinin yaptığı çıkıntıda, yüzük oyunu oynadığımız orman, biryamaç halinde denize kadar iniyor, Albertine'le birçok akşamüzeribiraz uzanmaya gittiğimizde, batan güneşi görüp kalktığımızsaatteki gibi, altın yaldıza boyanmış suyun cilasının altında,yapraklarını bir tablo gibi sergiliyordu. Şafaktan kalma sedefartıklarıyla dolu suların üzerinde, pembe ve mavi kırpıntılarhalinde hâlâ sürüklenen gece sislerinin karmaşasında, gemiler,yelkenlerini ve cıvadralarının ucunu, akşam dönüş saatindekigibi sarıya boyayan eğik ışınlara gülümseyerek geçiyorlardı; buhayali, buz gibi ve ıssız sahne, gün batımının çağrışımıydı sadece,ama bu gün batımı, akşamki gibi, öncesinde görmeye alıştığımgündüz saatleri silsilesine dayanmıyordu, kopuktu, bir ekti,silmeyi, örtmeyi, gizlemeyi başaramadığı o korkunç Montjouvaingörüntüsünden de daha dayanıksızdı –hatıranın ve hayalin şiirselve boş bir görüntüsüydü. "Canım," dedi annem, "sen onunhakkında kötü bir şey söylemedin ki, ondan biraz sıkıldığını,onunla evlenme fikrinden vazgeçtiğine memnun olduğunusöyledin sadece. Böyle ağlamanı gerektirecek bir şey değil ki bu.Annenin bugün yola çıkacağını ve koca kurdunu bu haldebırakırsa, çok üzüleceğini düşün. Üstelik seni teselli etmeye devaktim yok yavrucuğum. Eşyalarım hazır olmasına hazır, amainsan yola çıkacağı gün vakit hep dardır." - "Mesele bu değil."Sonra da, geleceği hesaplayıp, irademi iyice tartıp, Albertine'inMlle Vinteuil'ün arkadaşına bu kadar uzun zamandır beslediğiböyle bir sevginin masum olamayacağını, Albertine'in bireğitimden geçtiğini, zaten, bütün hareketlerinden de anlaşıldığı


603

gibi, endişelerimle defalarca saptadığım, muhtemelen hiçvazgeçmemiş olduğu (belki benim olmadığım bir andanyararlanarak o esnada bile kendini bıraktığı) ahlâksızlığa eğilimlidoğmuş olduğunu anlayarak, konuşmaya başladım; annemi nekadar üzdüğümü bile bile, bana göstermediği, sadece, beniüzmekle acı vermek arasında bocalarken büründüğü ciddi, kaygılıtavrının, ilk kez Combray'de, geceyi yanımda geçirmeye kararverdiğinde şahit olduğum ifadesinin, o esnada, büyükannemin,konyak içmeme izin verdiğindeki tavrına inanılmaz derecedebenzeyen havasının ele verdiği üzüntüsünü göre göre, şu sözlerisöyledim: "Söyleyeceklerimin seni ne kadar üzeceğini biliyorum.Her şeyden önce, senin isteğini yerine getirip burada kalmakyerine, seninle birlikte ben de döneceğim. Ama bu daha hiçbir şeydeğil. Burada kendimi iyi hissetmiyorum, dönmeyi tercihediyorum. Lütfen beni dinle ve fazla üzülme. Mesele şu: Benyanılmışım, dün seni hiçbir kötü niyetim olmadığı haldealdatmış oldum; bütün gece düşündüm. Derhal kararabağlayalım istiyorum, çünkü şimdi her şeyi anlamışdurumdayım, bir daha değişmeyeceğim ve aksi takdirdeyaşayamayacağım: Albertine'le mutlaka evlenmem gerekiyor."


604

Dipnotlar[1] Peygamber Daniel'in, Babil'in çöküşünü önceden haber

verişine ipucu olan kelimeler. Mene: Sayılmış; Tekel: Tartılmış;Ufarsin: Ve bölükler (Daniel 5:25-28).

[2] Maurice Paleologue (1859-1944), son Bizansimparatorlarından II. Manuel Palaiologos'un soyundandı.

[3] Pomme: Elma.[4] "Ekmek ve sirk gösterileri": Latin şairi Iuvenalis'in, bedava

buğday dağıtımı ve sirk oyunlarından başka şeyle ilgilenmeyenRomalılara yönelik küçümseyici sözleri (Taşlamalar, X, 81).

[5] Fazlasıyla esmer, çirkinliği, aptallığı ve birtakım davranışbozuklukları yüzünden, sosyeteden değilse bile bazı seçkin yakındostluklardan dışlanmış bir düşes geçti yakınımızdan. "Aa!" diyefısıldadı Mme de Guermantes, bir uzmanın, sahte bir mücevhergösterildiğindeki şaşmaz ve uyanık bakışıyla. "Buraya kabulediyorlar bunu demek!" Sırf bu adeta kokuşmuş, yüzü siyah kıllıbenlerle kaplı hanımın görüntüsüne dayanarak, Mme deGuermantes bu davete düşük bir değer biçiyordu. Birliktebüyüdüğü bu hanımla bütün ilişkisini kesmişti; selamına, sonderece soğuk bir baş hareketiyle karşılık verdi. "Marie-Gilbert'inbizi bu ayaktakımıyla birlikte davet etmesine bir anlamveremiyorum," dedi bana dönerek, özür diler gibi. "Her çeşit insanvar burada. Melanie Pourtales, davetlerini çok daha iyi düzenlerdi.Canı isterse Kutsal Sinod'u da, Oratoryenleri de davet edebilirdi,ama hiç değilse o günlerde bizi çağırmazdı."

[6] "Birinden yola çıkarak hepsini tanımayı öğren." (Vergilius,Aeneis, II, 65)


605

[7] İtalyancada mezarlık. Pisa'daki Camposanto, Ölümün Zaferigibi fresklerle donatılmış galerilerle çevrilidir.

[8] Suave mari magno: tatlıdır, engin denizin üstünde...Lucretius'un, Evrenin Yapısı adlı eserinde, büyük bir tehlikeylekarşı karşıya olan kişilerle birlikte bulunmamanın mutluluğunuanlatan bölümün ilk kelimeleri.

[9] Memento quia pulvis: Toz olduğunu hatırla (KüllenmeÇarşambası'nda rahibin, müminlerin alnına kül sürerkensöylediği ilk sözler)

[10] Saint-Euverte isminden yola çıkarak, saint: kutsal, verte:açık saçık.

[11] Verte: Yeşil.[12] Charles bekliyor. (Okunuşu: şarlatan)[13] Fransızca metinde Françoise'ın yanlışlıkla estoppeuse

dediği, örücü anlamındaki stoppeuse, stopper, fiilindentüremiştir ve bu fiilin de eski Fransızcadaki şekli estoper'dir.

[14] Okunuşu: Fenlon.[15] Amca, dayı. (Okunuşu: onkl)[16] Okunuşu: Üzes.[17] Fransızca nektar: Nectar.[18] Şehrazad ve Dünyazad'ın Galland çevirisindeki yazımları[19] Celeste: Göksel.[20] Latincede sürü.[21] "Bu türden herkesi."[22] Nadasa bırakılmış toprak.


606

[23] Çorak, bataklık toprak.[24] Merde: Dışkı.[25] "Benimle birlikte ne büyük bir sanatçı ölüyor!" Suetonius'a

göre (Neron, 44), Neron'un ölmeden önceki son sözleri.[26] Cancan: Dedikodu.[27] Chanter: Ötmek; Pie: saksağan.[28] Reine: Kraliçe.[29] Pont: Köprü; Couleuvre: Karayılan.[30] Selve: Selva.[31] Bu cümlede geçen Fransızca kelimelerin Türkçe karşılıkları

sırasıyla şöyledir: Bouleau: Kayın ağacı; Aulne: Kızılağaç; Buis:Şimşir; Aubier: Ağaçların kabuk altı tabakası; Chou: Lahana;Pommier: Elma ağacı.

[32] 1884-1896 arasında Odeon Tiyatrosu müdürü.[33] Chene: Meşe.[34] If: Porsuk ağacı[35] Lavabo.[36] Lapınak.[37] Orman.[38] Denizaşırı.[39] Karadaki.[40] Fransızcası: l'edit de Nantes. İngilizcedeki lady ile

Fransızcadaki l'edit'nin okunuşlarında ses benzerliği vardır.


607

[41] Fransızcası marais.[42] Fransızcası: Watteau a vapeur. Ses benzerliğiyle "buharlı

gemi" anlamına gelen bateau a vapeur'ü çağrıştırır.[43] Passer: Geçmek; Avant: Öne, önden.[44] Horatius'un birinci Od'unun başı: "Maecenas, hükümdar

ataların torunu."[45] İki kişiyle oynanan bir iskambil oyunu.[46] Fransızcası: C'est egal.[47] Arracher: Sökmek; Pel (eski Fr.): Kazık.[48] Fransızcada çok şanslı anlamında 'boynuzlu şansı'

kullanılır.[49] Güzel bir espri yaptın[50] Okunuşu: Sen-Lu.[51] Okunuşu: Sen-Lup.[52] Kelime anlamı: İyi Hıristiyan.[53] Her zaman savaşta değil.[54] Çalışmadan hiçbir şey elde edilmez[55] Fransızcada, "sıkıntılı dakikalar" anlamında bir deyim[56] Kendini bil.[57] Umudum.[58] Umutları boşa çıkarmayacak.[59] Kuleler zambakları taşır.[60] Nihayet, gökyüzüne aittir.


608

[61] Umduğum, ölümlü değil.[62] Atalar ve silahlarla.[63] Bir tek kişiden yayılan böyle bir parıltı.[64] O (Tanrı), insana, gökyüzüne çevrili bir çehre verdi.[65] Koruk suyu.[66] Saylor ile "zamanı bilirim" anlamına gelen "(Je) sais l'heure"

arasında ses benzerliği vardır.[67] In medio stat virtus: Fazilet orta noktadadır.[68] Çiçek.[69] Öküz.[70] Orgueilleuse: Gururlu.[71] Maure: Mağripli.[72] Erkek, adam.[73] Fransız ulusal askeri akademisinin adı.[74] Kimi askeri tarikatlara bağışlanan fief.[75] Tapınak.[76] Süvari birliği.[77] Manastır kilisesi.[78] Büyük manastır[79] Manastır.[80] Kilise.[81] Éveque: Piskopos.


609

[82] Abbé: Başrahip[83] Şövalyelik.[84] Beyaz Cüppeliler adlı tarikat mensupları.[85] Yahudi sokağı.[86] Yunanca veda sözü.


610

Documents

Kayıp Zamanın İzinde 4 Sodom ve Gomorra - Turuz · Nisan 1921'de Guermantes Tarafı II ile Sodom ve Gomorra yayımlandı. Aynı yıl Proust Gallimard'a Sodom ve Gomorra II ile