11

KAYAÇLARIN MİNERALOJİK VE KAYAÇLARIN MİNERALOJİK VE

KİMYASAL BİLEŞİMİNE ETKİ EDENKİMYASAL BİLEŞİMİNE ETKİ EDEN

22

KAYAÇLARIN MİNERALOJİK VE KİMYASAL BİLEŞİMİNE ETKİ KAYAÇLARIN MİNERALOJİK VE KİMYASAL BİLEŞİMİNE ETKİ EDEN BOZUNMALAREDEN BOZUNMALAR

Magmatik kayaçların incelenmesinde; bozunma

geçirmemiş, taze kayaç örneklerinin alınması gerekir. Ancak,

bazı durumlarda bu oldukça zor olmaktadır. Alterasyon

süreçlerinin yoğun olarak yaşandığı bölgelerde, taze kayaç

örneği bulmak mümkün olmayabilir.

Bazı kayaçların kimyasal bileşimlerinde, dolayısıyla

mineralojik bileşimlerinde, magmatik kökenli çözelti ve

gazların ya da yüzeyden türeyen çözeltilerin etkisi ile

değişiklikler olur. Bu şekilde ortaya çıkan değişikliklerin

tümünü kapsayan sürece “bozunma”“bozunma” veya “alterasyon”“alterasyon”

denir.

33

Atmosferik koşullar altında gelişen bozunma sonucu, kayaçlarda

düşük sıcaklık ve basınç altında duraylı olan sulu silikatlar, metalhidroksit ve

oksitleri ve ince taneli kuvars, karbonat, ender olarak sülfat mineralleri gibi

mineraller ortaya çıkar; kayaç taze görünümünü kaybeder; mat renkler

kazanır.

Alkali feldispatlar >> serisit, kil mineralleri, karbonat ve kuvarsa dönüşür;

Anortitçe zengin plajiyoklaslar >> serisitleşir, kil minerallerine, karbonat ve kuvarsa;Feldispatoyidler >> kil minerallerine, karbonat ve ender olarak zeolitlere;Ferromagnezyen mineraller >> kil minerallerine, hidroksit, karbonat minerallerine dönüşür.Kuvars ve diğer bazı tali bileşenler her hangi bir değişim göstermez.

44

Derinden türeyen çözelti ve gazların etkisi ile gelişen ve “anşimetamorfizma” veya “hidrotermal alterasyon” da denilen bozunma ise, daha karmaşık bir durum gösterir. Bu tip bozunmanın en önemli türleri şunlardır;

1.1. Albitleşme: Albitleşme: Na bakımından zengin çözeltilerin, daha önce oluşmuş minerallere, özellikle K-feldispat ve plajiyoklazlara etkisi sonucu ortaya çıkan önemli ve yaygın bir bozunma türüdür. Alkali feldispatlarda görülen bir kısım pertitlerin oluşumu ve bazaltik bileşimde bir volkanik kayaç türü olan spilitlerin oluşumu bu süreç ile açıklanmaktadır.

55Albitleşme

66

Albitleşme

77

Albitleşme

88

Albitleşme

99

2. Alünitleşme:2. Alünitleşme: Epitermal damarlar çevresinde bulunan ince taneli magmatik kayaçlarda gelişen ve K-feldispatın sülfatlı çözeltiler etkisi ile alünit mineraline dönüşümünü sağlayan bir süreçtir.

1010

Alünitleşme

1111

3. Arjilitleşme:3. Arjilitleşme: Bazı damarların çevre kayaçlarda bulunan feldispatların çözeltiler etkisi ile nakrit, dickit gibi kil minerallerine dönüşmesini sağlayan ve yüzey koşulları altında gelişen “kaolinleşme” sürecinden ayrı tutulması gereken bir süreçtir.

1212

Arjilitleşme

1313

4. Karbonatlaşma:4. Karbonatlaşma: Karbonat minerallerinin oluşumu ile sonuçlanan bir süreçtir.

1414

Karbonatlaşma

1515

5. Kloritleşme:5. Kloritleşme: Kayaçlarda bulunan genellikle alüminyumlu ferromagnezyen silikatlarının klorite dönüşmesine veya kayaçta klorit oluşumuna neden olan, genellikle ortaç-bazik bileşimdeki afanitik kayaçlarda gelişen bir bozunma türüdür.

1616Kloritleşme

1717

6.6. Epidotlaşma:Epidotlaşma: Kökeni epitermal olan ve epidot (veya zoisit) oluşumu ile veya kayaçlarda bulunan alüminyumlu ferromagnezyen silikatlarının epidota dönüşümü ile sonuçlanan bir süreçtir. Çoğunlukla kloritleşme ile birlikte gelişir.

1818

Epidotlaşma

1919

7. Grayzenleşme:7. Grayzenleşme: Granitik masiflerin kenar bölgelerinde, ayrıca kırık ve çatlaklardan itibaren veya granitik kütlede apofizler şeklinde gelişen bir alterasyon türüdür. Kayaçta feldispatların tamamen muskovit (veya lepidolit) minerallerine dönüştüğü, kayacın florit, topaz, turmalin, rutil, kassiterit, bazen volframit ve bol miktarda kuvars içerdiği gözlenir.

2020

Grayzenleşme

2121

8. Propilitleşme:8. Propilitleşme: Genellikle dasit ve andezitlerde gelişen hidrotermal kökenli bir değişimi ifade eder. Bu süreç sonucunda, klorit, karbonat, epidot ve zoisit, serisit ve sülfür mineralleri (pirit) oluşur ve kayaç yeşil bir renk alır.

2222

9. Sosuritleşme:9. Sosuritleşme: Genellikle gabro ve bazalt gibi kayaçlarda bulunan anortitçe zengin plajiyoklasların , albit veya oligoklaz, zoisit veya epidot, kalsit, serisit ve zeolit minerallerinden ibaret çok küçük taneli bir agregaya dönüşüm sürecidir.

2323

10. Serisitleşme:10. Serisitleşme: Bu süreç sonucu kayaçtaki feldispatların kısmen veya tamamen serisit minerallerine dönüştüğü gözlenir.

2424

Serisitleşme

2525

11. Uralitleşme:11. Uralitleşme: Piroksen minerallerinin kenarlarından veya dilinim yüzeylerinden itibaren kısmen veya tamamen tremolit/aktinolit türü, çok ince taneli, prizmatik, iğnemsi-lifsi minerallere dönüşümü sürecidir.

2626

Uralitleşme

2727

12. Serpantinleşme:12. Serpantinleşme: Alüminyum içermeyen ferromagnezyen minerallerin (olivin, piroksen gibi) serpantin minerallerinden ibaret bir agregata dönmesini sağlayan süreçtir. Bu arada talk mineralleride oluşabilir. Serpantinleşme ile mineraller bir ağ gibi kuşatılır. Kırık ve çatlak düzeylerinden itibaren gelişen serpantinleşme kayaca elek dokusu ya da ağsı doku kazandırır.

2828Serpantinleşme

2929Serpantinleşme

3030

Serpantinleşme

3131

13. Silisleşme:13. Silisleşme: Kayaçların hidrotermal kökenli veya artık magmatik çözeltilerle silis getirimi ile gerçekleşen bir süreçtir. Bazı volkanik kayaçların boşlukları ve kırık – çatlakları ikincil kuvars, kalsedon veya opal gibi silis mineralleri ile dolduğu yaygın olarak gözlenir.

3232Silisleşme

3333Silisleşme

3434

14. Zeolitleşme:14. Zeolitleşme: Kayaçta bulunan başlıca feldispatoyid ve anortitçe zengin plajiyoklasların zeolit minerallerinden ibaret bir agregata dönüşmesini veya boşluklarda zeolit minerallerinin oluşumunu sağlayan bir süreçtir.

3535

Zeolitleşme

3636

15. Killeşme 15. Killeşme Kayaçta bulunan alkali feldispat ve plajiyoklaz minerallerinden itibaren kil minerallerinin oluşumu sürecidir.

3737

Killeşme

3838

16. Opasitleşme 16. Opasitleşme Kayaçta bulunan olivin, piroksen, amfibol ve mika grubu mafik minerallerin içerdikleri FeO türü oluşumları, ortam koşullarının değişmesi ile dışarı atması şeklinde gelişir. Bu şekilde mineral içerisinde opak özellikli oluşumlar gözlenir; sürecin devam etmesi ile mineral tamamen opak minerale dönüşür.

3939Opasitleşme