Embed Size (px)
Citation preview
iii
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ...........................................................................................................iii
ÖZ/ABCTRAC ........................................................................................................... vi
ÖNSÖZ ......................................................................................................................vii
TABLOLAR .............................................................................................................viii
GRAFİKLER ............................................................................................................... x
KISALTMALAR ........................................................................................................ xi
GİRİŞ ........................................................................................................................... 1
1. BÖLÜM ................................................................................................................... 5
1. SİGORTA’NIN TANIMI, TEMEL KAVRAMI VE TÜRKİYE’DEKİ
GELİŞİMİ ................................................................................................................ 5
1.1. SİGORTANIN TANIMI,.................................................................................. 5
1.2. TEMEL KAVRAMLAR................................................................................... 7
1.2.1.Reasürans .................................................................................................... 7
1.2.2. Koasürans................................................................................................... 7
1.2.3. Sigorta Primi .............................................................................................. 7
1.2.4. Sigorta Bedeli (poliçe teminatı) ................................................................. 8
1.2.5. Sigorta Poliçesi .......................................................................................... 9
1.2.6. Zeyilname................................................................................................... 9
1.2.7. Sigorta şehadetnamesi.............................................................................. 10
1.2.8. Teminat (Sigorta şirketlerince Hazine Nezdinde Tutulan Bloke
Kıymetler) .......................................................................................................... 10
1.2.9. Komisyon ................................................................................................. 10
1.2.10. Rapel ...................................................................................................... 11
1.2.11. Sürrapel .................................................................................................. 11
1.2.12. Sürkomisyon .......................................................................................... 11
1.2.13. Bonifikasyon .......................................................................................... 11
1.3. SİGORTA’NIN TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİ ............................................... 12
1.3.1.Türkiye'de Sanal Sigortacılık .................................................................... 25
iv
2. KASKO SİGORTASI .......................................................................................... 27
2.1. KASKO SİGORTASI VE TEMİNAT KAPSAMI......................................... 27
2.1.1. Kasko Sigortası Değeri Uygulaması ........................................................ 32
2.1.2. Kasko Sigortası Değerinin Belirlenmesi.................................................. 33
2.1.3. Mükellefler ve Yetkili Sigorta Acenteleri Tarafından Yapılacak Olan
İşlemler.................................................................................................... 34
2.1.4. Kasko Sigortası Değerine Göre Motorlu Taşıtlar Vergisi Tutarının
Hesaplanması ........................................................................................... 35
2.1.5. Ek Sözleşme İle Teminat Kapsamına Dahil Edilebilecek Olan Haller.... 36
2.1.6. Kasko Sigortası Teminat Dışında Olan Haller......................................... 38
2.1.7. Tarifeler.................................................................................................... 40
2.1.8. Ek Primler ................................................................................................ 42
2.1.9. İndirimler.................................................................................................. 46
2.4. KASKO SİGORTANIN İRDELENMESİ ...................................................... 47
2.4.1. Teknik Kar-Zarar Tabloları...................................................................... 55
2.4.2. Hasar / Prim Oranları ............................................................................... 61
2.4.3. Muallâk ve Ödenen Hasar Oranları.......................................................... 63
2.4.4. Prim Artış Oranları ve Pazar Payları........................................................ 64
3. SİGORTA SEKTÖRÜNÜN AB ÜLKELERİNDE GELİŞİMİ ............................ 75
3.1. AVRUPA BİRLİĞİ SİGORTA SEKTÖRÜNÜ DÜZENLEYEN
MEVZUAT ..................................................................................................... 78
3.2. HAYAT DIŞI SİGORTA MEVZUATI......................................................... 79
4. AB ÜLKELERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI.................................................... 102
5. SİGORTACILIĞIN İŞLETME BİLİMİNDEKİ YERİ ...................................... 113
2.BÖLÜM ................................................................................................................ 117
2. KASKO SİGORTANIN FİYATLANDIRILMASI............................................. 117
2.1. FİYATLANDIRMAYI ETKİLEYEN PARAMETRELER ........................ 121
2.1.1. Kasko Sigortasında Bulunan Ana Teminatlar........................................ 122
2.2.2. Kasko Sigortasında Bulunan Ek Teminatlar .......................................... 122
2.2.3. Kasko Sigortası İndirimleri .................................................................... 125
3.BÖLÜM ................................................................................................................ 129
3. UYGULAMA ÖRNEKLERİ............................................................................... 129
v
3.1. KONJOİNT ANALİZİ.................................................................................. 130
3.1.1.Veri Toplama Yöntemleri ....................................................................... 132
3.1.2. Veri Toplama Yöntemlerinin Karşılaştırılması...................................... 133
3.1.3. Şirket Verilerine Modelin Uyarlanması ................................................. 138
3.1.4. Kullanılacak Değişkenler ....................................................................... 139
3.1.5. Analiz Sonuçları..................................................................................... 142
3.2. Modelin Şirket Karlılığına Etkisi .................................................................. 147
SONUÇ .................................................................................................................... 149
KAYNAKLAR ........................................................................................................ 155
vi
ÖZ/ABCTRAC
vii
ÖNSÖZ
Sigorta Sektörünün en önemli branşlarından, Kasko sigortasının Türkiye’deki
durumunu, gelişimini ve uygulanmasını incelendiğimiz tezimizde, Giriş bölümünde
Türkiye’de sigorta sektörünün ve Kasko sigorta branşının genel durumu kısaca
özetlenmiştir.
Birinci bölümde sigortanın temel kavramları, kapsamı ve Türkiye’deki
gelişimine ve sanal sigortacılığa değinilmiştir. Kasko sigorta Branşının tanımı ve
özellikleri, teminat kapsamı ve kasko sigortası değerinin belirlenmesi, kasko sigorta
değerine göre motorlu taşıtlar vergisi tutarlarının hesaplanması açıklanmıştır. Ek
Sözleşme İle Teminat Kapsamına Dahil Edilebilecek Olan Haller, tarifeler,
indirimler, teknik kar zarar ve prim artış oranlarına açıklık getirilerek anlatılmaya
çalışılmıştır.
Sigorta sektörünün AB ülkelerindeki gelişimi ve düzenleyen mevzuatında yer
aldığı çalışmamızın bu bölümüne AB ülkeleriyle olan farklılıklara değinilerek
sigortacılığın işletme bilimindeki yeri ile son verilmiştir.
İkinci bölümde; Kasko sigortanın fiyatlandırılması, parametreleri ve kasko
sigortada bulunan ana ve ek teminatlar ile indirimlerin açıklanmasına yer verilmiştir.
Üçüncü bölümde ise Konjoint teoremi işletilerek sigorta sektörünün kasko
branşında dört değişik firmanın uyguladıkları parametrelerinin, istatistiksel teorem
ışında model oluşturulmasına örnek verilerek uygulama gerçekleştirilmiştir. Bu
uygulamanın şirket karlılığına olan etkisi irdelenmeye çalışılarak verilen örneğin
yorumu yapılmıştır.
viii
TABLOLAR
Tablo 1.1- Kaza Branşı Prim Üretimi ........................................................................82
Tablo 1.2- Kaza Branşı Devreden Primler.................................................................83
Tablo 1.3- Kaza Branşı Ödenen Tazminatlar.............................................................83
Tablo 1.4- Kaza Branşı Direkt Primlerin Riziko Türlerine Göre Dağılımı ...............84
Tablo 1.5- Ödenen Tazminatların Alt Branşlara Göre Dağılımı................................85
Tablo 1.6- Prim, Ödenen Tazminat, Muallak Hasar ve Ödenen Komisyon
Sonuçları ..................................................................................................86
Tablo 1.7 – 2006 yılı 2. Dönem - Prim Üretimleri ....................................................88
Tablo 1.8- Sektörün Konsolide Teknik Kar-Zarar Durumu.......................................89
Tablo 1.9- Sektörün Konsolide Teknik Kar-Zarar Durumu Yeni Düzen Hesap
Planına Göre.............................................................................................91
Tablo 1.10 - Konsolide Sonuçların Özet Tablosu......................................................94
Tablo 1.11 - Sigorta Dalları İtibariyle Primlerin Dağılımı ........................................98
Tablo 1.12 - Sigorta Dalları İtibariyle Hasar / Prim Oranları (%) 31.12.2005 .........99
Tablo 1.13 - Sektörün Ocak-Haziran 2006 Rasyosu.............................................. 100
Tablo 1.14- 2005 Yılında Şirket Bazında Sigortalı Sayısı ..................................... 101
Tablo 1.15 - Sektörde Branşlar Bazında Poliçe Sayıları ....................................... 102
Tablo 1.16 - İlk 6 Aylık Üretim Rakamları .......................................................... 104
Tablo 1.17 -1.12006 – 20.6.2006 Dönemi Kaza Prim Üretimi.............................. 106
Tablo 1.18 – 2006/6 Aylık Dönem Kaza Branşı Dağılımı..................................... 107
Tablo 1.19 – Yıllar Bazında Ödenen Birikimli Hasar Raporu............................... 108
ix
Tablo 1.20 -Avrupa ve Türkiye Prim Hacmi ......................................................... 135
Tablo 1.21 - AB’de Motorlu Taşıt Sigorta Primlerinden Alınan Vergiler............. 142
Tablo 1.22 - AB’de Motorlu Taşıt Sigorta Primlerinden Devlet ya da 3. Şahıslar
Adına Kesintiler ................................................................................ 143
Tablo 1.23- AB’de Motorlu Taşıt Sigortası Primlerinden Çeşitli Kurumlar İçin
Toplanan Vergiler ve Tescil Masrafları ............................................. 145
Tablo 1.24 – AB’de Motorlu Taşıt Tazminatlarından Alınan Vergiler ve
Yapılan İndirimler............................................................................ 145
Tablo 1.25 - Türkiye'de Motorlu Taşıt Sigortalarında Alınan Vergiler ................ 146
Tablo 3.1 - Sigorta Şirketlerinin Sundukları Hizmetler ......................................... 172
Tablo 3.2 - Faktör Düzeyleri.................................................................................. 173
Tablo 3.3 – Bir Kart Örneği ................................................................................... 173
Tablo 3.4 - Sıralanan Kartlar(Ortogonal Düzen ) .................................................. 174
Tablo 3.5 - Faktör Düzeylerine İlişkin Fayda Skorları .......................................... 176
Tablo 3.6 - Mevcut Ürünlerin Beğenilme Yüzdeleri ............................................. 179
Tablo 3.7- Orthogonal Düzendeki Ürünlere İlişkin Skor Değerleri ...................... 179
x
GRAFİKLER
Grafik1.1 Kaza Branşında Yıllar İtibariyle Düzenlenmiş Poliçe Sayıları .................86
Grafik 1.2 - 2001- 2005 Hayat Dışı Branşı Teknik Kar/Yazılan Prim ......................92
Grafik 1.3- Kasko Sigortası Teknik Analizi ..............................................................92
Grafik1.4 - Kaza Branşı Hasar/Prim Oranları............................................................95
Grafik 1.5 -Teknik Kar - Prim Oranı (Kaza)..............................................................95
Grafik 1.6 - 2005 yılı toplam prim üretimi: 7.816 Milyon YTL............................ 103
Grafik 1.7- 2001-2005 Hayat Dışı Prim Gelişimi.................................................. 104
Grafik 1.8 – Branşlara Göre Üretim Dağılımı 2006/6Aylık .................................. 105
xi
KISALTMALAR
AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri A.g. Adı Geçen BTL Bradley Terry-Luce DASK Doğal Afet Sigortaları Kurumu KHK Kanun Hükmünde Kararname KOB Katılım Ortaklığı Belgesi'nde MTV Motorlu Taşıtlar Vergisi TÜFE Tüketici Fiyat Endeksi TTK Türk Ticaret Kanını TRAMER Trafik Sigortası Bilgi Merkezi TSRŞB Türk Sigorta Reasürans Şirketleri Birliği ZMSS Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası
1
GİRİŞ
Türkiye’de sigortacılık tarife dönemi ile başlamıştır. Primleri devletin
belirlediği bu dönem 80’leri sonuna kadar devam etmiştir. 90’lı yıllara gelindiğinde
ise tarife dışı döneme geçilmiştir. Bu dönemde sigorta şirketlerinin sıkı bir rekabet
uygulamaları ile fiyatlar aşağı çekilmiş, kârlar düşmüştür.
Kasko branşı sigorta sektörünün uzun yıllardır zarar ettiği branşların başında
gelmektedir. 15 yıl devam eden bu sancılı dönem 2005 yılında sona erdi ve Ocak
2006’dan itibaren yeni bir döneme girildi. Bu dönemde sigorta şirketleri sert
rekabetten zarar gördüğünü fark edip önlem almaya başladılar. Kârsız iş modelleri
bir yana bırakıldı, yeni ve daha bilimsel modellerle çalışılmaya başlandı.
Acımasız rekabet ortamında öne çıkmak isteyen sigorta şirketleri fiyatları
aşağı çektikçe kâr marjları daralmakta, zararına iş yapan şirketler zorlanmakta son 15
yıldır devam eden bu olumsuz tablonun Türkiye’deki sigorta şirketleri Kaskoda daha
seçici davranmaya, fiyatları artırmaya, daha iyi iş yazmaya, hasar kontrolü yapmaya
başladılar. Bu çabalarda olumsuz trendi hızla aksi yöne çevirmeyi başarmıştır.
Kaskodaki bu tablo aslında hayat dışı branşların hemen hepsi için geçerli
olduğunu söyleyebiliriz. Söz konusu değişim de sigorta sektörünün genelinde
kendini hissettiriyor. Sert rekabetten zarar gördüğünü fark eden sigorta şirketleri,
önlem almaya başladı. Şirketler artık hemen her branşta kârsız iş modellerini bir yana
bırakıp, daha bilimsel modellerle daha temkinli adımlar atıyor.
2006’nın başından itibaren hem piyasa hem şirketler açısından olumlu olarak
nitelendirilebilecek bu trendin gelecek için de çok umut verici bir başlangıç olduğunu
söyleyebiliriz.
2
Zira sigorta şirketlerinin varlıklarını devam ettirmeleri, hasarlarını düzgün
olarak ödeyebilmeleri için güçlü olmaları gerekiyor.Sigortacılık sektöründe geçen
yılın sonundan bu yana izlenen hızlı yükseliş de, bu değişimin bir sonucu,
yabancıların da sektördeki gelişmeleri yakından izlediğine yeni yatırımların bu
doğrultuda devam edeceğini, Hali hazırda 5 yabancı şirketin Türkiye pazarına
yatırım yapmak için sırada olduğunu söyleyebiliriz, Avrupa ve Amerikan
piyasasından şirketler dahi yavaş yavaş Türk sigorta sektörünün yakından izlemeye
başladılar.
2006 yılının ilk 6 ayını sektör yüzde 20 oranında bir büyüme ile
tamamladığını tespit etmekteyiz. Bu da tatminkar bir artışa işaret ediyor.
Enflasyonunun yüzde 10-11 düzeyinde olduğunu düşünürsek, reel bir yüzde 10 artış
yeterli gibi gözükmektedir. Önümüzdeki yıl yine enflasyonun yüzde 10-15 üzerinde
bir reel büyüme olacağını öngörebiliriz.
Ancak, bu rakamlar, potansiyeli kullanıyoruz anlamına da gelmemelidir..
Aslında hem hayat dışı hem de sağlık sigortaları tarafında olmamız gereken noktanın
çok gerisinde olduğumuz kanaatindeyiz. Sigorta sektörü politikalarını güncel verilere
göre tanımlamakta, ancak, potansiyelin çok az bir bölümünün kullanıldığı yabancılar
tarafından izlenmektedir.
Bu çerçevede de yıl başından itibaren çok sayıda yabancı sigorta şirketin
Türkiye’ye gelip satın alma yada birleşme yoluyla yapılandıklarını görüyoruz..
Bunun en önemli nedeni bizim AB ile görüşmeleri başlatıyor olmamız. Biz ülke
olarak bu konuya ne kadar pesimist olarak bakarsak bakalım, ciddi bir süreç başlamış
durumda. Bugün yurtdışında Türkiye’nin AB’ye girmemesi ile ilgili çeşitli
argümanlar olduğu gibi girmesini destekleyen de çok önemli argümanlar
bulunmaktadır. Bu argümanların çoğu da Türkiye’deki potansiyeli öne sürmektedir.
3
Her ülkede olan sigortacılık modeli farklılık arz etmektedir.. O ülkenin sosyo-
ekonomik politikasına, sigortaya bakışına, tüketici tercihlerine, risk alma
karakteristiklerine göre sigorta şirketleri farklı yapılanmalar içerisindedir.
Türk sigorta şirketlerinin de çok uzun süredir bu piyasa çalışıyor
olmalarından kaynaklanan büyük bilgi birikimleri, pazar payları ve marka
bilinirlikleri mevcuttur.
Özellikle yabancıların Türkiye’ye gelmesi, hali hazırdaki pazardan pay almak
yerine, kullanılmayan potansiyelin harekete geçirilmesini sağlayacağı
düşüncesindeyiz. Yani Sigorta sektöründeki pastanın büyüyeceği, dolayısıyla
yabancıların getireceği tekniklerin Türk sigorta piyasasına olumlu etkileri olacağı
kaçınılmazdır.
Sigorta sektöründe rekabet her zaman olacaktır ve ondan korkmamak
gerekir. Ancak, rekabeti haksız veya aşırı rekabet diye nitelendirdiğimiz dönemi
atlatılmış gözüküyor. Sigorta şirketleri artık sadece satış değil, aynı zamanda kârlılık
yönünden de kendilerine uygun olan politikayı benimsemeye başladılar. Bu nedenle
eskisi gibi acımasız bir rekabet söz konusu olmayacağını düşünmekteyiz.
Kasko ve sağlık branşları, kârın zor yapılabildiği branşlar olmaya devam
etmektedir.
Önümüzdeki dönem yabancı sigorta şirketlerinin Türk sigorta pazarındaki
payının hızla artacağı kaçınılmaz görülmektedir. 5 yıl sonra sigorta şirketlerinin
yüzde 60’ından büyük bir kısmının en azından yabancı ortağı olacağını
söyleyebiliriz.
4
Bugüne kadar olduğu gibi, bundan sonra da kasko ve trafik branşı, hayat dışı
branşların lokomotifleri konumunda olacaktır. Şu anda kasko ve trafik sigortalarının
payı yüzde 50 düzeyindedir.
Türk Sigorta sektörünün AB uyum süreci süresince kendi gelişimini
tamamlayarak rekabet edebilme ve büyüme trendinde olacağı kaçınılmazdır.
5
1. BÖLÜM
1. SİGORTA’NIN TANIMI, TEMEL KAVRAMI VE
TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİ
1.1. SİGORTANIN TANIMI,
Sigortanın tanımının yapılabilmesinde “risk” tabiri merkezi bir yere sahiptir.1
Risk ise, genel olarak ortaya çıkacak hasara ilişkin belirsizlik olarak ifade edilebilir.
Bu çerçevede, her işletme muhtelif risklerle karşı karşıyadır. Bu risklerin minimize
edilmesi veya tümüyle ortadan kaldırılmasının yolu ise bu risklere karşı sigortadır.
Sigorta, sigorta edilen bir varlığın zarar görmesinden sonra gördüğü zarar kadar
kısmı karşılayarak sigortalının kaybını telafi eder.
“Sigorta; sigortacının belirli bir prim karşılığında diğer bir kimsenin para ile
ölçülebilen bir menfaatini zarara uğratan bir tehlikenin (riskin) gerçekleşmesi halinde
tazminat ödemeyi taahhüt etmesidir.
“Sigorta; aynı yada benzer risklere maruz bulunan kişiler topluluğunda
risklerin gerçekleşmesi sonucunda ortaya çıkacak ihtiyacın, belli bir prim
karşılığında giderilmesine yönelik bir sözleşmedir.”
Türk Ticaret Kanunu’nun 1263’üncü maddesine göre ise; “sigorta bir akittir
ki, bununla bir sigorta primi karşılığında diğer bir kimsenin para ile ölçülebilir bir
menfaatini halele uğratan bir tehlikenin (riskin) meydana gelmesi halinde teminat
1 G.G.A. Dickson, J.T. Steele, Introduction to Insurance, Pitman Publishing, London, 1984, s.1.
6
vermeyi yahut bir veya birkaç kimsenin hayat müddetleri sebebi ile veya
hayatlarında meydana gelen bir takım hadiseler dolayısıyla bir para ödemeyi veya
sair edalarda bulunmayı üzerine alır” biçiminde ifade edilmektedir.
Sigorta bir diğer biçimde, riskin ölçülmesi ve riskin paylaşılması kavramları
bir araya getirilerek tanımlanmıştır. Buna göre belirli bir riskin, belirli ölçüde tehdidi
altında bulunan çok sayıda ve benzer nitelikte birimlerin ortaya çıkacak zararları
birlikte karşılamak üzere bir araya gelmesi sigortayı oluşturur.2
Sigorta ile ilgili resmi tanım 1965 yılında Amerikan Risk ve Sigorta
Birliği’nce oluşturulan bir komisyon tarafından şu şekilde yapılmıştır:
“Sigorta; beklenmedik risklerin bir araya getirilerek (pooling), hasarın
gerçekleşmesi durumunda sigortalıya tazminat ödemeyi kabul eden sigortacılara
devredilmesidir”.
Tanımda ilâve olarak sigortanın temel özellikleri şu şekilde belirtilmiştir:
Hasarların bir araya getirilmesi (büyük sayılar kanunu), beklenmedik ve tam olarak
tahmin edilemeyen hasarların ödenmesi, riskin transferi ve sigortalının mali
pozisyonunun hasar oluşmasından önceki haline getirilmesi.3
2 Özdemir Akmut, Hayat Sigortası Teori ve Türkiye’deki Uygulama, A.Ü.SBF Yayını No.447, Ankara, 1980, s.8-9. 3 George E. Rejda, Principles of Risk Management and Insurance, 6th Ed., Addison-Wesley, MA, USA, 1999, s.-19-20.
7
1.2. TEMEL KAVRAMLAR
1.2.1.Reasürans
Sigortacının riski tümüyle kendi üzerinde tutmayarak bir bölümünü bir başka
sigorta şirketine aktarması işlemine reasürans denir. Rizikonun aktarıldığı şirkete
reasürör veya reasürans şirketi, rizikoyu aktaran (devreden) şirkete sedan, aktarılan
hisseye sesyon ve sigortacının kendi üzerinde bıraktığı hisseye ise retansiyon
(retention) adı verilmektedir. Reasürans temel olarak iki geniş kategoride ele
alınmaktadır; bölüşmeli ve bölüşmesiz reasürans.4
1.2.2. Koasürans
Riskin değişik sigorta şirketleri arasında paylaşılarak her işletmenin riskin
sadece bir bölümünü üstlenmesine koasürans denir. Sigorta şirketlerinden her
birisinin sorumluluğu, üstlendiği pay kadar olup tahsil edilecek primler ve ödenecek
hasarlar bu paylarla orantılı olarak bölüşülmektedir. Reasüransa göre ayırdedici
özelliği, sigortacılardan her birisinin sorumluluğunun taahhüt ettikleri pay kadar
olmasıdır. Koasüransda, bir şirketin büyük çapta bir riski tek başına karşılama
gücünden yoksun olması nedeni ile yada sigorta ettirenin kişisel veya ticari
nedenlerle birden fazla sigorta şirketine sigorta yaptırmak arzusu ile riskin
paylaşılması amaçlanmaktadır.
1.2.3. Sigorta Primi
Prim, sağlanan sigorta teminatına karşılık olmak üzere, sigortalı tarafından,
sigortacının tazminat giderleri ile diğer işletme giderlerine katılmak amacıyla ödenen 4 Harwey W. Rubin, Dictionary of Insurance Terms, Third Ed., Barrons Business Guide, Louisiana, USA, 1995, s.398.
8
bir meblağdır. Sigorta priminin hesaplanışı, bir bakıma sigorta teminatına ait fiyatın
tespiti anlamına gelmektedir. Bu nedenle primlerin hesaplanmasında bazı kurallar
göz önüne alınmakta ve primler bu kurallar çerçevesinde hesaplanmaktadır.
Tehlikenin gerçekleşmesi halinde ödenecek olan sigorta tazminatını veya
bedelini karşılamak üzere sigorta ettirenden prim alınır. Sigorta ettiren, bu primi
mevcut sözleşmeye göre ya taksitle ya da defaten öder. TTK. m.1294’ün 2. fıkrasına
göre sigorta ücretinin yalnız para olarak ödenmesi gerekir. Prim iki kısımdan
ibarettir. Safi prim ve sigorta yükü. Safi prim, teorik olarak, sigorta ettirene verilecek
olan sigorta bedeli veya tazminatın karşılığını teşkil eder. Primin tutarını ise
tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve sigorta sözleşmesinin süresi belirlemektedir.
Sigorta primlerinin doğru biçimde belirlenebilmesi için, teminat verilen her bir risk
için ayrı ayrı ve risklerin yapısı göz önünde bulundurularak hesaplama yapılması
gerekir.5
1.2.4. Sigorta Bedeli (poliçe teminatı)
Sigorta bedeli, sigorta poliçesinde gösterilen ve tehlikenin gerçekleşmesi
halinde sigorta değerini gedmemek kaydıyla sigortalıya ödenecek olan azami
meblağı ifade eder. Çünkü sigorta tazminatı hasarın meydana gelmesi halinde
ödenecek olan ve gerçek zarara tekabül eden miktardır. Buna karşılık sigorta bedeli,
poliçede sigorta ile teminat altına alınan menfaat değerinin karşılığıdır. Hayat
sigortalarında ise, sigorta bedeli ile riziko gerçekleştiğinde ödenecek olan meblağ
arasında fark yoktur. Bu nedenle kanun koyucu TTK 1263. maddede mal sigortaları
dolayısıyla “tazminat”tan, can sigortaları için ise, “para ödemekten söz etmiştir.
Sigorta tazminatı kavramına nakdi ve ayni tazminatlar da dahildir.
5 C. Arthur Williams JR, Michale L. Smith, Peter C. Young, Risk Management and Insurance, 8th Ed., Mc Graw Hill, USA, 1998, s.409.
9
1.2.5. Sigorta Poliçesi
Sigorta poliçesi sigorta akdinin düzenlenmesinden sonra sigortacının sigorta
ettirene vermek zorunda olduğu bir belgedir. Bu belge ile sigortacı ve sigorta
ettirenin hak ve yükümlülükleri düzenlenmiş olup poliçe ile bir taraf (sigortacı) diğer
tarafa ödenecek prim karşılığında;
- Başka bir kimsenin parayla ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratacak bir
tehlikenin gerçekleşmesi halinde tazminat vermeyi veya,
- Bir veya birkaç kimsenin hayat süreleri sebebi ile veya hayatlarında
meydana gelen bir takım olaylar dolayısı ile bir para ödemeyi yada başka türlü
edimlerde bulunmayı taahhüt etmektedir.
1.2.6. Zeyilname
Sigorta sözleşmelerinin maddelerinin değişmesine olanak sağlayan
belgelerdir. Sigorta sözleşmesinin yapılmasından sonra sözleşme şartlarının birinde
veya birkaçında değişiklik yapılması ihtiyacının doğması halinde ya da sigortalanan
ekonomik değerde bir değişiklik olması veya buna benzer herhangi bir değişikliğin
gerçekleştirilmesi amacı ile esas sigorta sözleşmesinde bir değişiklik yapılmaksızın
sözleşmenin taşıdığı hükümlere eşdeğerde olmak üzere düzenlenen belgeye
zeyilname adı verilmektedir.6
Zeyilname aracılığı ile sigorta sözleşmesinde yapılacak eklemeler ya da
düzeltmeler sigortacı ve sigortalı (yada sigorta ettiren) tarafından imzalanmak koşulu
ile geçerlilik kazanmaktadır.
6 NOMER, Cahit; Sigorta Genel Prensipleri ve Reasürans, s.125-130.İstanbul,1977.
10
1.2.7. Sigorta şehadetnamesi
Sigorta şehadetnamesi, sigorta poliçelerine istinaden tanzim edilen, teminat
altına alınan sigortaları göstermesi ve dayandığı poliçeye atıfta bulunması koşulu ile
sigorta poliçesi yerine geçen belgedir.
1.2.8. Teminat (Sigorta şirketlerince Hazine Nezdinde Tutulan Bloke
Kıymetler)
Sigorta şirketleri, sigorta sözleşmelerinden doğan taahhütlerine karşılık olmak
üzere sigorta primleri ile orantılı olarak teminat göstermek zorundadırlar. Hastalık ve
ferdi kaza sigortaları ile diğer hayat dışı sigortalarda her hesap dönemi sonu itibarı ile
Türkiye’de akdedilmiş sigortalardan fesih ve iptaller çıkarıldıktan sonra kalan prim
tutarının %20’sinden çok olmamak üzere Hazine Müsteşarlığınca tespit edilen
oranda teminat tesis edilir. Müsteşarlık hesap dönemine bağlı kalmaksızın yürürlükte
bulunan sözleşme tutarları ile orantılı olarak teminat tesis edilmesini isteyebilir.7
1.2.9. Komisyon
Sigorta aracılarına(acentelere) yaptıkları hizmet karşılığı ödenen ve bir
oranla hesaplanan tutardır. Devletçe belirlenmediği takdirde şirket ile acente arasında
serbestçe belirlenir. Halen devletçe belirlenen zorunlu trafik sigortası acente primi
%17, zorunlu deprem sigortası aracı komisyonu ise %12,5 ve %17,5 (İstanbul dışı
iller için) olarak belirlenmiştir.8
7 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanunu Madde 12. 824.12.2004 tarih ve 25680 sayılı Resmi Gazete, Zorunlu Karayolları Mali Sorumluluk Sigortası Tarife ve Talimatı, madde B.4.
11
1.2.10. Rapel
Sigorta aracısının şirkete getirmeyi taahhüt etmiş olduğu iş miktarı evvelce
tayin edilmiş seviyeyi aşacak olursa, almakta olduğu komisyona ek olarak ödenen
komisyona verilen isimdir.
1.2.11. Sürrapel
Bu ikinci bir rapeldir. Acenteye tanınan iş miktarı belirli bir hacmi aştığı
takdirde rapel verilir. İş hacmi ikinci bir miktarı da aşacak olursa acenteye sürrapel
verilir.
1.2.12. Sürkomisyon
Bir sigorta aracısının yanında yetiştirdiği diğer bir aracı, sigorta şirketine
kendisini yetiştiren aracı vasıtasıyla iş getirmez ve serbest çalışmaya başlarsa, aracıyı
yetiştiren kimseye belirli bir müddet için çalışan aracının portföyü üzerinden verilen
komisyona sürkomisyon denir.
1.2.13. Bonifikasyon
Sigorta şirketi ile acentenin hesap gördükleri devrelerde, sigorta şirketinin
alacağından belirli bir miktarı indirmesidir.
12
1.3. SİGORTA’NIN TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİ
Türkiye’ de 19.yy’ ın ikinci yarısından önce sigortacılıktan söz etmek pek
mümkün değildir. Bazı Anadolu köylerinde bu tarihten önce gereksinme halinde
yardım sağlamak, halkın uğrayacağı zararı karşılamak amacıyla sendikalar
kurulduğu, esnaf kuruluşlarının ölüm ve hastalık durumlarında üyelerine yardım
amacıyla örgütlendikleri bilinmekteyse de bunlar gerçek anlamda sigorta olmayıp,
güvenlik, yardımlaşma, sosyal dayanışma düşüncesi ile oluşturulmuş kuruluşlardı.
Bunlar da birkaç köye özgü kalmış, Anadolu’ya yayılarak bir gelişme
gösterememişlerdi.
Avrupa’da ki sigorta konusunda kaydedilen önemli gelişmelere karşın,
Osmanlı toplumunun sosyal özellikleri, dini ortam, mali düzen, buradaki gelişimi
engelliyordu. 19. yy’ ın ikinci yarısında meydana gelen yangınlar ve bunların
sonucunda uğranılan büyük hasarlar, sigorta hakkındaki olumsuz düşünceler
üzerinde az da olsa etki yaptı ve sigortanın doğmasına neden oldu. Özellikle 1870
yazında Beyoğlu’nda ki yangında ( Büyük Pera Yangını ) çok sayıda işyeri, ev, cami
ve kilisenin yanması, bu bölgede de daha çok yabancı ve yabancılarla ilişkide olan
zenginlerin oturması sigortanın gelişme sürecini hızlandırdı.
1872 yılında İngiliz sigorta şirketleri, açtıkları temsilciliklerle Türkiye’ de ilk
sigortacılık faaliyetlerini başlattılar. İngilizler’ den sonra Fransızlar da Türkiye’ ye
ilgi gösterdiler ve 1878 yılında ilk Fransız şirketi faaliyetlerine başladı. Bundan sonra
Alman, İtalyan, İsviçre gibi yabancı ülkelerin sigorta şirketlerinin çalışmaları ile
sigortacılık genişlemeye başladı. Bu şirketler duyulan gereksinimi karşılamakla
beraber, o tarihlerde sigorta şirketlerinin kuruluşunu ve sigorta faaliyetini düzenleyen
devlet denetimini öngören kanunların, hatta bu konuya değinen bir hükmün dahi
bulunmayışı nedeniyle tamamen denetimsiz bir biçimde çalışıyorlar, diledikleri gibi
hareket edip, merkezlerinden aldıkları talimatlarla işlem yapıyorlardı. Poliçelerini
İngilizce veya Fransızca düzenliyorlar, anlaşmazlık durumunda da dava mercii
13
olarak Londra mahkemelerini veya ilgili şirket merkezinin bulunduğu yerel
mahkemeleri gösteriyorlardı. Diledikleri zaman sigorta poliçelerini iptal ediyorlardı.
Böylece hukuki mevzuat ve denetimden yoksun, tamamen yabancılara özgü
bir çalışma alanında ilk yıllar sigorta şirketleri adlarını duyurmak, sigorta
düşüncesinin yayılmasını sağlayarak portföylerini genişletmek amacıyla vaatlerini
yerine getirip, hasar ödemede dürüst davrandılar. Ancak zaman geçtikçe,
sigortacıların istedikleri gibi çalışmaları ve Kapitülasyonlar’ın kendilerine sağladığı
geniş olanakları kullanabilmeleri, bu şirketlere Türkiye’ de kolaylıkla çok para
kazanabileceği izlenimini verdi.9
Bu durum, kısa zamanda çok fazla sigorta şirketinin çalışmasına, sigorta
ahlakının bozulmasına, haksız rekabet ve ekspertiz suiistimallerine yol açtı. Dürüst
tüccarlar bundan olumsuz yönde etkilenmelerine rağmen hiçbir denetim olmayışı
yüzünden sigorta şirketleri uzun süre en normal yangın hasarlarını bile ödemekten
kaçınıp, sigortalıların hak ve hukukunu hiçe sayan bir biçimde davranmayı
sürdürdüler.
Bu ortam içinde 1893 yılında Osmanlı Umum Sigorta Şirketi ilk yerli sigorta
şirketi olarak çalışmaya başladı. Bunu izleyen yıllarda sigortacılığın düzene
sokulabilmesi için yabancı şirketler arasında birlikte hareket etme eğilimi belirdi. 12
Temmuz 1900 tarihinde 43 tanesi yabancı olmak üzere 44 sigorta şirketi bir araya
gelerek sabit bir yangın tarifesi belirlediler. Bu Türkiye’ deki ilk tarifeydi.
Tarife ile birlikte, Yangın Sigorta Şirketleri’ nin Sendikası adında bir örgütün
oluşturulması ve sürekli bir denetim kurulunun bulunması kararı alındı. Londra’ da
bulunan Fire Office Committee’ nin emirleriyle çalışmalarını yürüten sendika
9 KAZGAN H., Soyak A., Koraltürk M., "Cumhuriyet'in 75 yıllık Sigortacısı Koç-Allianz", s:25-36. İstanbul. 1988.
14
tarafından, yangınlara zamanında yetişerek büyümesini önlemek, yangının
nedenlerini araştırmak üzere Fasman adlı bir örgüt kuruldu. Denetim mekanizması ve
içeriği geliştirildi.
Sendikanın bu olumlu çalışmalarına rağmen çalışan şirketlerin tamamı
sendikaya girmediler ve haksız rekabet yapmaya, alınan kararların tersine
davranmaya devam ettiler. 1908 ve 1914 yıllarında kanunlarda yapılan değişiklerle
yabancı şirketler kontrol altına alınmaya çalışıldı. 1914 yılındaki kanunla yabancı
şirketler teminat göstermeye ve vergi vermeye zorunlu tutuldular. Sendikanın adı ise
“ Türkiye’ de Çalışan Sigorta Şirketleri “ olarak değiştirildi. Bu yeniliklerle yabancı
şirketler Türkler ile ortaklık kurma yoluna gittiler.
Böylece Cumhuriyetin ilanına kadar tümü yerli sermaye ve teknisyenlerle
işletilen bir sigorta kuruluşu bulunmadığı görülmektedir.10
Cumhuriyetin ilanıyla birlikte sigorta alanında gerek yasal, gerekse
kurumlaşma açısından büyük adımlar atıldı. 1924 yılında Türkçe’yi kullanma
zorunluluğu getiren yasa ile, poliçelerin İngilizce ve Fransızca düzenlenmesine son
verildi ve aynı yıl Sigortacılar Kulübü kuruldu. 1927 yılında Sigortacılığın ve Sigorta
Şirketlerinin Teftiş ve Murakabesi hakkındaki kanun yürürlüğe girdi. Yerli ve
yabancı sigorta şirketlerinin denetlenmesi, döviz çıkışının önlenmesi amacını taşıyan
bu kanunun çıkışıyla sigortacılık gelişmeye, yerli sermaye ile kurulan şirketlerin
sayısı artmaya başladı. 11
Bunu izleyen iki yıl boyunca gerekli hazırlık ve incelemelerin yapılması
sonucu işletme hakkının T. İş Bankası A.Ş’ ye ait olacağı bir anonim şirket
10 Ergenekon, Ç. (1995), "Sigorta Sektörü",s;24-27. Nisan 1995, İMKB, İstanbul. 11 Eşdur, F. E. (1999), “Sigortacılık Sektörünün Türkiye Ekonomisi İçindeki Yeri”, s;12–132. (Yayımlanmamış uzmanlık tezi), Hazine Müsteşarlığı, Ankara.
15
kurulmasına karar verildi. Böylece 1929 yılında Milli Reasürans T.A.Ş faaliyete
geçti. Bu tarihten itibaren Türkiye’ de reasürans tekeli başladı ve ülkedeki yerli -
yabancı bütün sigorta şirketleri topladıkları primlerin bir kısmını Milli Reasürans’ a
devretmeye zorunlu tutuldu. Hemen hemen dünyada kurulan ilk reasürans tekeli olan
Milli Reasüran önce çeşitli tepkiler gördüyse de suiistimalleri önlemek, haksız
rekabetin kakmasını ve ödemelerin zamanında yapılmasını sağlamak gibi yanlarıyla
Türk sigortacılığının gelişmesinde olumlu rol oynadı, halkın sigortaya olan güvenini
arttırdı.
Bu gelişmelerin paralelinde 1939 yılında sigorta şirketleri Ticaret
Bakanlığı’na bağlandı. Sigorta sektörünü ciddi bir biçimde ele alan 7397 sayılı
Sigorta Murakabe Kanunu ise 1959 yılında yürürlüğe girdi. 1987 yılında yürürlüğe
giren 3379 sayılı yasa ile 7397 sayılı yasada, yasal alandaki boşlukları doldurmak,
sigorta şirketlerini mali yönden geliştirmek ve sigorta aracılarının durumunu yeniden
düzenlemek amacıyla önemli ve köklü değişikler yapıldı.
Bu kanun, sigorta ile ilgili organlar ve faaliyetlerini düzenleyen yönetmelikler
çıkarılmasını öngörüyordu. Sigorta şirketleri Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’ na
bağlanarak mali yapının bir parçası olarak kabul edildiler. 1 Mayıs 1990 tarihinden
itibaren Kaza Sigortaları ( zorunlu sigortalar hariç ), Mühendislik Sigortaları ile Zirai
Sigortalarda; 1 Ekim 1990 tarihinden itibaren de Yangın ve Nakliyat sigortalarında
da Serbest Tarife Sistemine geçildi.
Zaman içerisinde yeni kurulan sigorta şirketlerinin sayısı artarken, sigorta
taleplerinin aynı ölçüde artmaması, ayrıca prim tahsilâtında yaşanan sorunlar
dolayısıyla, 1993 yılından itibaren çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler ile
7397 sayılı Kanunda birtakım düzenlemelere gidilmesi ihtiyacı duyuldu. 1 Ocak
1995 tarihinden itibaren sigorta primlerinin tahsili sorununa çözüm getirilmesi
amacıyla, primlerin acente cari hesapları üzerinden takibi sistemi yürürlükten
kaldırılarak, poliçe bazında takip sistemi uygulamaya konuldu.
16
2000 yılında, 1999 depremlerini takiben meskenler için zorunlu hale
getirilmiş bulunan deprem sigortalarını yürütmek üzere tesis edilen "Doğal Afet
Sigortaları Kurumu" (kısaca DASK) Pool'u tesis edilerek yönetimi beş yıllık bir süre
ile bu konuda deneyimli Millî Reasürans T.A.Ş.ne verildi. Diğer taraftan Türkiye'de
23.07.1927 tarih ve 1160 sayılı Yasa ile şekillendirilmiş zorunlu reasürans devri
31.12.2001'de sona erdi.
28 Mart 2001 tarihinde kabul edilen “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım
Sistemi Kanunu” ile kurulan bireysel emeklilik sistemi 27 Ekim 2003 yılında
faaliyete geçti.
30.09.2004 tarihi itibariyle, ülkemizde toplam 47 sigorta şirketi faaliyette
bulunmaktadır. Bunların 40’ı özel, 2’si kamu şirketi, 5’i Türkiye’de kurulu yabancı
şirkettir. Şirketlerin 9’u hayat, 10’u hayat/emeklilik, 1’i emeklilik, 15’i hayat-dışı,
12’si ise kompozit şirkettir. Hâlihazırda 15 şirketin faaliyeti durdurulmuş ve bu
şirketlerden 5’i de iflas etmiştir.
1-TOPLAM ŞİRKET SAYISI 55
-SİGORTA 53
-REASÜRANS 2
2-FAALİYETLERİ İTİBARİYLE ŞİRKET SAYILARI.
-EMEKLİLİK 11
-HAYAT 21
-HAYAT DIŞI 32
3-ACENTE SAYISI 15.632
4-PERSONEL SAYISI 12.140
*2005 yılı verileri
17
2001 yılında sektördeki şirket sayısı 67 iken bu sayı 2005 yıl sonu itibariyle
55 olup %18 oranında azalmıştır. Bu dönemde birçok şirketin faaliyetine son
verilmesinin temel sebebi risk yönetimini başaramamış olmalarıdır.
Türkiye’de kurulu reasürans şirketi sayısı ise 3’tür. Ancak bunlardan ikisi
prim üretimini durdurmuş olduğundan faal reasürans şirket sayısı 1 olmuştur. Ayrıca,
bir reasürans şirketinin de tasfiyesine izin verilmiştir.12
Prim üretiminin sigorta branşlarına göre dağılımına bakıldığında, en büyük
payı kaza branşının aldığı görülmektedir. Kaza ve trafik branşlarında üretilen prim
hemen hemen toplam primlerin yarısıdır. Yıllar itibariyle kaza ve hayat branşının
sektör içindeki payı artarken nakliyat ve yangın branşlarının payı azalmaktadır. Kaza
branşının payı 1993 yılına kadar sürekli artarak % 54,2’ye çıkmasına rağmen bu
tarihten sonra düşme eğilimi göstermiştir. 2003 yılında trafik ayrı bir branş olarak
tesis edilmiştir. 2004 yılı sonu itibariyle, Yangın %15,4, Nakliyat %3,9, Kaza %30,
Makine-Montaj %3,9, Dolu %0,3, Hayvan Ölümü %0,2, Hastalık %9,8, Hukuksal
Koruma %0,2, Ferdi Kaza %2,5, Kredi %0, Trafik %15,4 ve Hayat dışı toplam
%81,5 oranında pay almaktadır.
Hayat branşının payı ise 1990 yılında % 20,4’e kadar çıkmış, daha sonra 1994
yılında % 12,2’ye kadar ani bir düşüş gösterdikten sonra tekrar artış göstererek 2003
yılı sonu itibariyle %23,6 olarak gerçekleşmiş ve 2004 yılı sonu itibariyle ise de
%18,5 olmuştur.
Dallar itibariyle prim artışlarına bakıldığında dalların payının dağılımına
uygun artışlar görülmekle beraber, hukuksal koruma, dolu, hayvan hayat gibi prim
hacmi küçük dallarda prim artış oranının büyük dalgalanmalar gösterdiği; nakliyat,
12 Prof.Dr. Haydar Kazgan, “Osmanlı’dan Günümüze Türk Finans ve Sigorta Gelişimi”s.132-146 İstanbul 1995
18
makine montaj gibi dalların ilgili ekonomik gelişmelerden çok yakından etkilendiği;
kaza, sağlık, hayat gibi bireylere yönelik dalların genel ekonomik koşullardan
etkilenmekle birlikte dallarda yaşanan özel sorunlar dışında genelde reel artış
eğiliminde olduğu görülür.
2004 yılı rakamlarına göre ise, hasar prim oranları daha önceki yıllara göre
düşüş göstererek; yangında % 29,2, nakliyatta % 48,7, kazada % 79, makine
montajda % 56, doluda % 70,7, hayvan hayatta % 12,6, hastalıkta % 82,9, hukuksal
korumada %47, ferdi kazada % 16,3, kredide %56,4, trafikte %74,9 ve hayat dışında
% 63,9 olarak gerçekleşmiştir.
Sektörde kapasitenin yeterli olmaması nedeniyle gelişmiş ülkelerde %
80’lerin üzerinde seyreden hayat dışı saklama oranları % 50’yi ancak 1991 yılında
aşmış, 2001 yılında ise, % 56,2 olarak gerçekleşmiştir. Şirketlerin hayat dışı saklama
payı oranları 1986’da %35,6 iken 1994’de % 67,6’ye kadar çıkmış, ancak 2001
yılında % 56,2’ye kadar gerilemiştir. 2003 yılı sonu itibariyle bu oran %54,5 olmuş
ve 2004 yılı sonu itibariyle ise bu oran %62,7 olarak gerçekleşmiştir. Saklama
paylarının artış eğilimi içinde olması ve önemli ölçüde artmış olmasına rağmen, bu
oran % 80’nin üzerinde seyreden gelişmiş ülkelere göre yetersizdir.
Sektörde saklama payının düşük olmasında, diğer faktörlerin yanında
özkaynakların düşük olması önemli bir rol oynamaktadır. Dallar itibariyle saklama
oranlarına bakılırsa; yeni kurulan, hasar / prim oranı yüksek oranda değişim gösteren,
riskli ve katasrofik teminatlar içeren ve verilen teminat miktarlarının yüksek olduğu
dallarda saklama payı düşük; kasko (kaza dalının en büyük alt dalı) gibi hasar
frekansının istikrarlı ve teminat tutarlarının düşük olduğu dallarda yüksek olduğu
görülmektedir.
19
Şirketlerin teknik karlılığına baktığımızda 1987’de 1981 fiyatları ile hayat
dışında 6.4 milyar TL olan teknik kar, 1993 yılına kadar sürekli artış göstererek 21.8
milyar TL’ye çıkmış, bu tarihten sonra 1997’de 9.9 milyar TL’ye kadar düşen teknik
kar sonra tekrar azalarak 2003 yılı sonu itibariyle 2,2 milyar TL (2003 fiyatları ile –
31,922 milyar TL) zararla kapanmıştır. 2004 yılı sonu itibariyle ise 24,6 milyar TL
(2004 fiyatları ile 419,235 milyar) kar gerçekleşmiştir.
Hayat branşında ise, 1981 fiyatları ile 1986 yılında teknik kar 0.2 milyar iken
aşağı yukarı sürekli artış göstererek 2003 yılı sonu itibariyle 6,3 milyar (2003
fiyatları ile 92,035 milyar TL) TL’ye ulaşmıştır. 2004 yılı sonu itibariyle ise, 14,2
milyar TL (2004 fiyatları ile 241,636 milyar TL) olmuştur.
1993 yılına kadar hayat dışında mali karlılığı bulunmayan ve mali zararı
büyüyen sektörün, sabit fiyatlarla 1993 yılından sonra 1996 yılına kadar mali karı
sürekli artmış, 1996 yılında, 1981 fiyatları ile 13.7 milyar TL’ye ulaştıktan sonra
azalmaya başlayarak 2001 yılında 13,79 milyara, 2002 yılında 0,96 milyara, 2003
yılı sonu itibariyle 0,1 milyara çıkmış (2003 fiyatları ile 1,942 milyar TL) ve 2004
yılı sonu itibariyle eksi 2,6 milyar TL’ye (2004 fiyatları ile eksi 44,525 milyar TL)
düşmüştür.
1993 yılına kadar hayat dalında da sürekli mali zararı bulunan sektörün, sabit
fiyatlarla 1993 yılından sonra 1996 yılına kadar sürekli mali karı artmış, 1981
fiyatları ile 6 milyar liraya ulaştıktan sonra azalmaya başlayarak 1998 yılında 3
milyara düştükten sonra 1999 yılında 4 milyar (1999 fiyatları ile 15.8 trilyon) TL
mali zarar etmiştir. 2000 yılı sonunda ise hayat mali zararı 5.6 milyar( 2000 yılı
fiyatları ile 30 trilyon TL) TL olmuştur.
2002 yılında ise hayat mali karı eksi 0,74 milyar TL (2002 yılı fiyatları ile
eksi 9,6 trilyon TL), 2003 yılı sonu itibariyle eksi 0,2 milyar TL (2003 yılı fiyatları
20
ile eksi 3,396 milyar TL) ve 2004 yılı sonu itibariyle ise eksi 7,2 milyar TL(2004 yılı
fiyatları ile eksi 122,287 milyar TL) olmuştur.
Mali karlılıktaki gerileme, 1999 yılında uygulamaya konulan “istikrar
programı” nın sonucunda faiz oranlarının düşmesi ile birlikte mali gelirlerin
yeterince artmaması Vergi Karşılıkları başta olmak üzere mali giderlerin yüksek
oranda artmasından kaynaklanmaktadır.13
Şirketlerin toplam karlılığı 1981 fiyatları ile 1986 da 5,8 milyar iken aşağı
yukarı sürekli artış göstererek 1996 yılında 34,1 milyar liraya çıkmış, 1997–99
yıllarında sabit fiyatlarla toplam kar 31 milyar civarında sabit kalmıştır. 2001 yılında
sabit fiyatlarla toplam kar 45,6 milyar TL olmuştur. 2001 yılı fiyatları ile toplam kar
458,857 milyar TL’dir. 2002 yılı sabit fiyatlarla toplam kar 33,74 milyar TL’dir.
2002 yılı fiyatları ile toplam kar 443,601 milyar TL’dir. 2003 yılı sonu itibariyle
sabit fiyatlarla toplam kar 4 milyar TL ve 2003 yılı fiyatları ile toplam kar 58,660
milyar TL’dir. 2004 yılı sonu itibariyle, sabit fiyatlarla toplam kar 27,1 milyar TL ve
2004 yılı fiyatları ile toplam kar 461,542 milyar lira olarak gerçekleşmiştir. Sektörde
karlılık bir önceki yıla göre yaklaşık %60 oranında artmıştır.
Ayrıca, 18.05.2005 itibariyle sektörde 49 broker faaliyette bulunmaktadır.
Bunlardan sadece 1’i gerçek kişi broker, diğerleri ise tüzel kişi brokerdır. Diğer
taraftan, 15.06.2005 itibariyle sektörde 26 bağımsız denetim kuruluşu faaliyette
bulunmaktadır. Bunların 21’i İstanbul’da, 4’ü Ankara’da ve 1’i İzmir’de faaliyet
göstermektedir.
Öte yandan, Türkiye’de faaliyette bulunan 1385 eksper bulunmaktadır.
Eksperlerin 868’i, yaklaşık %60’ dan fazlası İstanbul’da bulunmaktadır. Diğer
eksperlerin şehir dağılımına bakıldığında sırasıyla; Ankara, İzmir, Adana, Bursa ve 13 Kuşçu, S. "Sigorta Talep Teorisi ve Türkiye Uygulaması", s.110–121. Mega Ofset, Erzurum 1999.
21
Antalya’ da 154, 128, 56, 49 ve 34 tane eksper bulunmaktadır. Kalan 74 eksper
Türkiye’nin çeşitli şehirlerinde bulunmaktadır.
Bunun yanı sıra, Türkiye’ de faaliyette bulunan eksperlerin branşlara göre
dağılımı incelendiğinde; % 31’lik ve % 28’lik oranlarla motorlu kara taşıtlarına
ilişkin kaza sigortaları ile yangın, mühendislik, muhtelif kaza, sorumluluk
sigortalarında bir yoğunlaşma görülmektedir. Ayrıca, 01.06.2005 itibariyle sektörde
44 kayıtlı aktüer bulunmaktadır. Ancak, hayat şirketlerinde aktüerlerin 14’ü aktif
olarak çalışmaktadır. Türkiye çapında faaliyette bulunan 10.238 acente
bulunmaktadır. Acentelerin şirketlere göre dağılımı incelendiğinde en büyük paylara
%9.8 ve %9,1 oranlarla Başak Sigorta A.Ş. ve Axa Oyak Sigorta A.Ş. sahiptir. En
çok acente üç büyük şehir olan İstanbul, Ankara ve İzmir’ de toplanmıştır.
Öte yandan, 25.05.2005 itibariyle, zorunlu deprem sigortası kapsamına giren
konutlardan 2.141.114 âdeti sigortalı olup, sigortalılık oranı bir önceki yıla göre
%12,05 artmıştır. 25.05.2005 itibariyle, zorunlu deprem sigortasına ilişkin veriler
incelendiğinde, en çok sigortalılık oranı ile Marmara bölgesi başta gelmektedir.
Marmara bölgesini sırasıyla, Ege ve İç Anadolu bölgeleri takip etmektedir.
29.07.2004 tarihi itibariyle, DASK tarafından ödenen tazminatlar incelendiğinde en
yüklü tazminatlar 03.02.2002 tarihinde Afyon Sultandağı’nda ve 01.05.2003
tarihinde Bingöl merkezde gerçekleşen depremlerde ödenmiştir. DASK tarafından
ödenen meblağlar Afyon depremi için 2,1 trilyon TL ve Bingöl içinde 2,8 trilyon TL
civarındadır.
30.04.2005 tarihi itibariyle, Karayolu Garanti Sigortası Hesabına 57,236
milyar TL tutarında 58,789 adet başvuru olmuş, bunlardan 59,019 milyar TL
tutarında 58,605 adedi sonuçlanmıştır. Diğer taraftan, 31.12.2004 tarihi itibariyle
Türkiye Motorlu Taşıt Bürosunun toplam aktifleri 1.839.144 YTL, toplam gelirleri
967,509 YTL, giderleri 638,371 YTL, dönem net karı ise 236,166 YTL olmuştur.
22
Ülkemiz sigortacılık mevzuatının, AB mevzuatı ile uyumlaştırılmasında
geçiş sürecinin sağlıklı ve başarılı yürümesi için sigortacılığın gelişmesini
engelleyen faktörlerin giderilmesi amacına yönelik olarak Hazine Müsteşarlığı
tarafından hazırlanan taslakta dikkate alınması gereken hususlar ile ilgili Sigorta
Denetme Kurulunun görüş ve önerileri şöyledir.
*Sigortacılığa duyulan güvensizliğin ve gelişmeyi engelleyen sosyal
etkenlerin giderilmesi, sigortacılık kapasitesinin artmasına yardımcı olacaktır.
* AB sigorta pazarında faaliyet gösteren büyük sigorta şirketleri ile ülkemiz
sigorta şirketlerinin adil ve eşit şartlarda hizmet sunma ve rekabet edebilmelerinin
temininin sağlanması amacıyla şirketlerin yüksek üretim seviyesine ve yeterli
teknik kapasiteye kavuşturulmasına, mali yapılarının güçlendirilmesine ve küçük
şirketler arasında birleşmelerin teşvikine yönelik hükümlere mevzuatta yer
verilmelidir.
*Sigortacığın düzenlenmesi ve denetimi yapacak kamu otoritesinin
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu yapılanma tarzına benzer şekilde,
özerk Sigortacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu olarak yeniden yapılanmasında
yarar bulunmaktadır.
*Tek Pazar kurallarının uygulanmasında, en önemli sorumluluk üye ülkelere
düştüğünden, sigorta mevzuatına uygun hareket etmeyen sigorta şirketleri, aracılar,
eksperler, bağımsız denetim kuruluşları ve sigorta ile ilgili kuruluşlar hakkında etkin
ve caydırıcı cezai müeyyideler kanunda yer almalıdır.
*Kanunda, piyasa ekonomisi ile bütünleşmeyi sağlayacak, sigorta
şirketlerinin ve sigorta aracılarının haksız rekabetini ve kural dışı hareketlerini
önleyecek AB normlarına uygun yeni düzenlemelere yer verilmelidir.
23
*Bankalarda olduğu gibi sigorta şirketlerinde de iç denetim teşkilatı
kurulmalı, şirketlerin denetiminde erken uyarı sistemine yardımcı olmak üzere
Bağımsız Dış denetim Kuruluşlarına ilişkin yeni düzenlemeler yapılmalı ve
düzenleyecekleri raporlarda yer alacak mali tablo ve dip notlar için standartlar
getirilmelidir.
*AB tam üyeliğine geçiş sürecinde, önce ulusal mevzuat arasındaki (Sigorta
Murakabe Kanunu, Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Kanunları arasındaki
uygulamaya yönelik farklılıkların) giderilmesine yönelik düzenlemeler yapılmalıdır.
*Hayat prim portföyünün ve yatırım gelirlerinin korunması için enflasyona
karşı tedbirler alınmalıdır. Yangın, sağlık ve hayat sigortalarında vergi muafiyeti
getirilmelidir.
AB üyeliğine geçiş sürecinde; ülkemiz sigortacılığının gelişmesini engelleyen
faktörlerin ve aksaklıkların giderilmesine yönelik hükümlerin, hazırlanmakta olan
taslakta dikkate alınması ve hizmet sunmada şirketlerin AB üye sigorta şirketleri ile
rekabet edebilir duruma getirilmesi gerekmektedir.
Hazine Müsteşarlığı, Sigortacılık Faaliyetlerinin Düzenlenmesi Hakkında
Kanun Tasarısı hazırlayarak sigorta şirketlerinin görüşüne sunmuştur.
Hazırlanan tasarıya göre, sigortacılık sektörüne duyulan güveni artırmak,
sigortalıların hak ve alacaklarını karşılamak üzere Sigorta Güvence Fonu
oluşturuluyor. Hayat ve bir yıldan uzun süreli sağlık sigortalarında tüm hak ve
menfaatlerin %90'ı , zorunlu sigortalarda %100'ü, hasar ve tazminat alacaklarının
30 milyar liraya kadar olan kısmının %80'i fon güvencesi kapsamına alınıyor. Bir
24
yıldan daha uzun bir süreyi kapsayacak şekilde yenilenebilir sağlık sigortaları uzun
süreli sigorta sayılacak. Sigorta Güvence Fonu, kendisine devir edilen sigorta
şirketinin portföyünün kısmen veya tamamını başka bir sigorta şirketine
devredebileceği gibi, başka bir şirketle de birleştirebilecek. Prim alacaklarını, her
türlü menkullerini, gayrimenkullerini, iştiraklerini ve alacaklarını nakde
çevirebilecek, şirketin, iflasını veya ruhsatının iptalini isteyebilecek.
Bir sigorta şirketinin fona devri veya iflası halinde Hazine, sigorta
şirketlerinden reasürans primleri hariç, bir önceki yılın prim üretimlerinden azami
%1'in fona ödenmesini talep edebilecek.
Tasarıya göre, sigorta şirketlerinin nakden ödenmiş sermayesi 5 triyondan az
olamayacak Sigorta şirketlerinin sigortacılık mevzuatına aykırı hareket etmeleri,
sigorta sözleşmesi ile ilgili kişilerin hak ve menfaatlerini tehlikeye düşürmeleri
halinde Bakanlık tarafından şirketin bir yada tüm branşlarında ruhsatı iptal
edilebilecek. Ayrıca şirketin faaliyetleri bir yıldan fazla olmamak kaydıyla geçici
olarak durdurulabilecek. Ruhsatı iptal edilmiş yada faaliyeti geçici olarak
durdurulmuş sigorta şirketi ise, yeni poliçe düzenlemeyeceği gibi, mevcut
poliçelerin süresini de uzatamayacak.
Yeni düzenleme ile Hazine Müsteşarlığı, sigorta sözleşmelerinin genel
şartlarının belirlenmesini, sigorta şirketlerine bırakmaktadır. Tasarıda sigorta
tarifeleri de zorunlu sigortalar, deprem ve bir yıldan uzun süreli hayat, sağlık
sigortaları hariç olmak üzere sigorta şirketleri tarafından serbestçe belirlenebilecek.
Tasarıya göre sigorta ve reasürans şirketleri sigorta sözleşmelerinden doğan
yükümlülükleri için teknik karşılık ayıracaklardır. Ayrıca sigorta şirketleri teknik
karşılıkları aşmayacak şekilde Hazine Müsteşarlığı tarafından belirlenecek oran ve
tutarda teminat tesis edeceklerdir. Hazine Müsteşarlığı, gerekli gördüğü hallerde
25
teminatları tazminat ödemelerinde kullanılmak üzere kısmen yada tamamen serbest
bırakabileceği gibi, teminat tesisini kısmen veya tamamen kaldırabilecek.
Yeni hazırlanan tasarıda sigorta şirketlerinin mali bünyelerinin
güçlendirilmesine yönelik de önlemler bulunmaktadır. Buna göre sigorta
şirketlerinin yükümlülüklerini yerine getiremeyecek duruma düşmesi halinde,
sigorta portföyü başka bir sigorta şirketine devredilecek.
Hazine Müsteşarlığı, ruhsatlarını iptal ettiği veya fona devredilen şirketin
iflasını isteyecek. İflas eden sigorta şirketinin bir yıldan uzun süreli sigorta
portföyünü devralmayı kabul eden bir şirket bulunduğu halde, Hazine
Müsteşarlığı'nın izni ile tasfiye tamamlanmadan devredilecek. Ayrıca, yönetim
kurulu başkanı, üyeler ile genel müdürü, genel müdür yardımcılarının iflasa neden
olduklarının tespiti halinde Hazine Müsteşarlığı sigorta şirketlerine verdikleri zararla
sınırlı olarak, bunların şahsen iflaslarına mahkemece karar verecek.
Tasarıda, acenteler ile de ilgili yeni düzenlemeler de getiriliyor. Hazine
Müsteşarlığı tarafından belirlenen sözleşme esasları dahilinde çalışacak olan
acenteler, emeklilik sigortaları için aracılık eden yada bunları emeklilik şirketi adına
yapan, prim toplama yetkisi verilen acentelerin Hazine Müsteşarlığı'ndan ruhsat
alması gerekecektir. Sözleşme yapma veya prim tahsil etme yetkisi olan acenteler,
acentelik dışında başka bir ticari faaliyette bulunamayacaklar. Sözleşme yapma veya
prim tahsil etme yetkisine sahip acenteler Sigorta Şirketleri Birliği nezdinde
tutulan Yetkili Acenteler Sicili'ne kaydolacak.
1.3.1.Türkiye'de Sanal Sigortacılık
Dünyanın önde gelen danışmanlık şirketlerinden Deloitte Touche'ın
hazırladığı sigorta sektörünün internet stratejilerini ortaya koyan bir araştırma
26
yayımlanmıştır. Bu araştırmada sigortacılık sektörünün internete taşınma ve sanal
ortamda strateji oluşturmada geç kalındığı, buna rağmen önümüzdeki 5 yılda bu
alanda ciddi bir gelişme kaydedeceği belirtilmektedir. Araştırmaya göre ABD'de
internete dayalı sigorta satışlarının, 1999 yılında 1.9 milyar dolar düzeyinde iken
2005 yılında 11.1 milyar dolara ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Deloitte Touche'ın araştırması sadece internet üzerinden satışa dayalı
işlemlerin değil, aynı zamanda internette arama ve seçimle birlikte acente aracılığıyla
yapılan satışın da büyüyeceğini ortaya koymaktadır.
İnternet sigortacılığı alanında gerçekleştirilen analiz ve değerlendirmeler,
sanal sigortacılığın hızla gelişeceğini ortaya koymaktadır. Bu analizlerden biri de
maliyet avantajıyla ilgilidir. Bankacılık sektöründe de sık sık gündeme gelen maliyet
avantajı, satış işleminin yapıldığı kanalların karşılaştırmasını yapmaktadır. Buna
göre, geleneksel yöntemle yani acenteyle gerçekleştirilen satışlarda, işlem başına
maliyet 19 dolar düzeyinde iken call center satışlarında bu rakam 8 dolara, internette
ise 0.45 dolara kadar düşmektedir.14
Türkiye de sigortacılık sektörü internet sitelerini uzun süre sadece tanıtım
amaçlı kullanıp, e-ticareti ihmal etmiştir. Ancak bazı acentelerin öncülüğünde
başlayan on-line sigortacılık girişimi sektörü etkilemiştir. Sigorta şirketleri ve bazı
büyük acenteler internet üzerinden poliçe yaparak, hem maliyetlerini aşağı çekmek
hem de daha çok müşteriye en kısa yoldan ulaşmak için çalışmalara başlamışlardır.
Bundan yaklaşık yedi yıl önce telefon sigortacılığıyla (tele sigortada müşteriye
telefon aracılığıyla ulaşılıp, sigorta hizmetleri tanıtılıyor ve müşterinin isteğine bağlı
olarak kredi kartı, mail order ya da poliçe tesliminde peşin olarak ödeme seçenekleri
sunulmaktadır ) tanışan sektörde, ilk online satış işlemi bir kurumsal acente olan
Büyükkaya Sigortacılık tarafından başlatılmış, bunu Emek Sigorta ve Emek Hayat
14 Çuhacı, Y. K. , “Internet ve Sigortacılık Sektörü”, Birlikten Dergisi, Sayı: 9, İstanbul.1998
27
Sigorta izlemiştir. Sektördeki diğer şirketlerinde bu yöndeki hazırlıkları ve test
çalışmaları devam etmektedir.
Sektör yetkililerine göre önümüzdeki 5 yıl içinde internet üzerinden poliçe
satışının yaygınlaşacağı, hatta poliçe satışlarının %50'sinin internet üzerinden
yapılacağı, özellikle bireysel sigortacılıkta internetin alternatif dağıtım kanalı
olmaktan çıkıp, ana dağıtım kanalı olacağı tahmin edilmektedir.
2. KASKO SİGORTASI
2.1. KASKO SİGORTASI VE TEMİNAT KAPSAMI
Mal sigortalarının bir türü olan kasko sigortası; Motorlu kara taşıtının
sigortalının iradesi dışında hasara uğraması, yanması, çalınması v.b. durumlarda,
tazminat ödenmesini sağlamak amacı ile yapılır. Kasko sigortası karşı araçtaki hasarı
değil, sigortalıya ait araçtaki hasarı teminat altına alan bir sigorta türüdür. Bu
sigortanın amacı, sigorta ettirene ait motorlu aracın uğrayacağı zararları tazmin
etmektir.
Kasko sigortaları Türk Ticaret Kanunu’nda ayrıca düzenlenmiş bir branş
değildir. Kasko sigortaları bir mal sigortası türü olup, TTK’nun 1278. maddesi
hükmü uyarınca sadece sigorta ettirenin değil, sigortadan faydalanan kimsenin yahut
da eylemlerinden sorumlu oldukları kimselerin kusurlu davranışlarından kaynaklanan
ve araçta meydana gelen hasar ve ziya-ı sigortacı karşılamakla yükümlüdür.
28
Diğer yandan, kasko sigortası genel şartlarının teminatın kapsamını belirleyen
ilk maddesinde; (sigortanın konusu) “Bu sigorta ile sigortacı karayolunda
kullanılabilen motorlu, motorsuz taşıtlardan römork veya karavanlar ile iş
makinelerinden ve lastik tekerlekli traktörlerden doğan menfaatinin aşağıdaki
tehlikeler dolayısı ile ihlali sonucu uğrayacağı maddi zararları temin eder” şeklinde
açıkladıktan sonra, bu tehlikeler öncelikle şu şekilde sıralanmıştır.
Gerek hareket, gerekse durma halinde iken sigortalının veya aracı kullananın
iradesi dışında araca ani ve harici etkiler neticesinde, sabit veya hareketli cismin
çarpması veya aracın böyle bir cisme çarpması, müsademesi, devrilmesi, düşmesi,
yuvarlanması, aracın çalınması veya çalınmaya teşebbüsü ile üçüncü kişilerin kötü
niyetli veya muziplikle yaptıkları hareketler, bu sigortanın konusunu
oluşturmaktadır.
Sigortacıların; her olayı (gerçekleşen rizikoyu) kendi içinde değerlendirmesi,
kasko sigorta poliçesi kapsam maddesi ile örtüşüp örtüşmediği açısından incelemesi
ve bu bağlamda karar verilmesi gerekmektedir.
Kasko, aracın kaza sonunda uğradığı hasarı karşılamakta olup, araç
sürücüsünün sigortalı kişi olup olmamasının veya sürücüsünün % 100 kusurlu olup
olmamasının önemi yoktur. Ancak meydana gelen zarar sigortalının kasti bir hareketi
sonucu oluşursa, sigorta şirketi zarardan sorumlu değildir.
Aynı şekilde kaza yapan sürücünün ehliyetsiz olması veya sürücünün alkollü
olması ve kazanın alkolün etkisiyle meydana gelmiş olması halinde, sigorta şirketinin
sorumluluğu bulunmamaktadır.15
15 http://www.turkhukuksitesi.com/makale_253.htm
29
Kasko Poliçesi ile aracın aksesuarları ile birlikte trafik kazaları, yangın,
hırsızlık gibi risklerin yanı sıra deprem, sel ve su baskını gibi doğal afetler ile grev,
lokavt, halk hareketleri ve terör sonucunda oluşabilecek zararlara karşı güvence
altına alınır.
Kurallara uygun olmadan veya yetkili olmayan kişiler tarafından çekilen
araca gelen zararlar ile sigara ve benzeri maddelerin teması ile meydana gelen yangın
dışındaki zararlar da otomatik olarak Kasko Poliçesi ile güvence altındadır.
(KMAKSGŞ) Karayolları Motorlu Araçlar Kasko Sigortası Genel Şartlarının
“ A. Sigortanın Kapsamı” başlıklı 1. maddesinde; “ Bu sigorta ile sigortacı;
sigortalının kara yolunda kullanıla bilinen motorlu, motorsuz taşıtlardan, römork ve
karavanlar ile iş makinelerinden ve lastik tekerlekli traktörlerden doğan menfaatinin
aşağıdaki tehlikeler dolayısıyla ihlali sonucu uğrayacağı maddi zararları temin eder.
• Gerek hareket gerek durma halinde iken, sigortalının veya aracı
kullananın iradesi dışında araca ani ve harici etkiler neticesinde sabit
veya hareketli bir cismin çarpması veya aracın böyle bir cisme
çarpması, müsademesi, devrilmesi, düşmesi, yuvarlanması gibi
kazalar ile üçüncü kişilerin kötü niyet veya muziplikle yaptığı
hareketler,
• Aracın yanması, Aracın çalınması veya çalınmaya teşebbüs, Teminat,
poliçede belirtmek şartıyla yukarıda sıralanan riziko gruplarından
sadece biri veya birkaçı için verilebilir. ”
denilmekle bu sigortanın konusu belirtilmiştir.
30
Kasko sigortasının başlangıcı ve bitimi taraflar arasında aksi
kararlaştırılmadıkça, Türkiye sınırları içinde, Türkiye saati ile 12.00’de başlar ve
bitim günü aynı saatte sona erer.
Bu sigorta türünde, sigorta ettiren zarar verici olayı öğrendiği günden itibaren
5 iş günü içinde rizikonun gerçekleştiğini sigortacıya bildirmekle yükümlüdür.
(T.T.K.Mad.1292) Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, sigorta ettirenin kastının
olmaması şartı ile bu süre hak düşürücü bir süre değildir. Sigorta ettiren poliçe ile
teminat altına alınan rizikoların gerçekleşmesinde zararı önlemeye, azaltmaya ve
hafifletmeye yarayacak önlemleri almakla yükümlüdür. Sigortalı aracın çalınması
durumunda derhal yetkili makamlara bildirimde bulunmak zorundadır. Zarar miktarı
ile delilleri saptamaya, rücu hakkının kullanılmasını kolaylaştıran bilgi ve belgeleri
gecikmeksizin sigortacıya vermek zorundadır.
Rizikonun gerçekleşmesi halinde, sigortacı hasar ile ilgili belgelerin kendisine
verilmesinden itibaren en geç 15 gün içerisinde hasar ve tazminat miktarını
sigortalıya bildirmek zorundadır.
Tazminat miktarının öncelikle taraflarca uzlaşma yolu ile saptanması, bu
sağlanamadığında uyuşmazlığın Hakem - Bilirkişi tarafından çözümlenmesi yoluna
başvurulması genel şartlarda düzenlenmiştir. Bu prosedür izlenmeden dava açıldığı
durumlarda; Mahkeme taraflara birlikte bir Hakem – Bilirkişi seçmeleri için süre
vermekte, verilen süre içerisinde Hakem – Bilirkişi seçilmediğinde Mahkeme res’en
Bilirkişi atayarak uyuşmazlığın çözümü yoluna başvurmaktadır.
T.T.K.’ nun 1278. maddesinde; “ Mukavelede aksine hüküm olmadıkça
sigortacı, sigorta ettiren veya sigortadan faydalanan kimsenin yahut fiillerinden
hukuken mesul bulundukları kimsenin kusurlarından doğan hasarları tazmin ile
mükelleftir.
31
Fakat hiçbir halde sigortacı, sigorta ettiren veya sigortadan faydalanan
kimsenin kastından veya aksi mukavelede yazılı değil ise sigorta edilen aracın
ayıbından doğan hasarları tazmine mecbur olamaz.” belirtildiği üzere kasko
sigortasında sigortacı, sigorta ettiren, sigortadan faydalanan veya bu kişilerin
hukuken sorumlu olduğu kişilerin kastı olmaksızın, kusurlu davranışları sonucu
sigortalının aracında meydana gelen hasar ve zararı sigortacı tazminle yükümlüdür.
Özel hukuka hakim olan sözleşme özgürlüğü ilkesi, sigorta hukukunda da
kısmen geçerlidir. Fakat sigorta sözleşmelerinin güvene dayalı bir sözleşme olması,
taraflardan sigorta ettirenin özel olarak korunması ilkesi nedeniyle sözleşme
özgürlüğü ilkesinin sigorta hukukunda mutlak olarak uygulanmasına imkan yoktur.
Bu sebeple devlet, sigorta sözleşmeleri alanına bir takım müdahalelerde
bulunmaktadır. Sigorta sözleşmelerinde yer alan genel ve özel şartların tamamen
serbest bir şekilde tayin edilmesi, sigortalı tarafın yeterince korunması düşüncesine
ve kamu menfaatlerine aykırı bulunmuştur. Bu sebeple bazı hükümlere aykırı
sözleşme şartları dolayısıyla bazen sözleşme batıl sayılmakta, bazen sadece o şart
hükümsüz hale gelmekte, bazen de söz konusu sözleşme şartları yerine kanun
hükümleri uygulanmaktadır. TTK m.1264’de bahsedilen emredici hükümler ayrıntılı
bir şekilde ortaya konulmuştur.
Sigorta hukukunda emredici hükümlerin sayıldığı TTK.m.1264’ün
kapsamıdır. Emredici hükümlerin sayıldığı TTK. m. 1264’ün sayımının tahdidi olup
olmadığı, bu maddede sayılanlardan başka emredici hükümler bulunup bulunmadığı,
sözleşme şartlarının lehe ve aleyhe uygulamasının nasıl olacağı soruları çalışmanın
içeriğini belirleyen temel sorulardır. Bu sorunlar Yargıtay kararları ile birlikte
incelenecek ve sorun için çözümler ortaya konulmaya çalışılacaktır.16
16 Yrd.Doç.Dr. Tekin MEMİŞ A.Ü. Erzincan Hukuk Fakültesi Deniz Ticaret ve Sigorta Hukuku Öğretim Üyesi. Türk Ticaret Kanunu’nun 1264’üncü Maddesinin Kapsamı İle İlgili Yargıtay Kararları Ve Değerlendirilmesi. Makale http://www.jura.uni-sb.de/turkish/TMemis2.html
32
Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanununun 5 inci maddesinin son fıkrasının verdiği
yetkiye dayanılarak Bakanlar Kurulunca yayımlanan 2004/8327 sayılı Kararname
(R.G.: 31/12/2004; 25687 3. Mükerrer) ile aynı maddedeki (I) sayılı Tarifede yer
alan otomobil, kaptıkaçtı, arazi taşıtları ve benzeri taşıtlar için uygulanacak olan
motorlu taşıtlar vergisi tutarları, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği
tarafından her yılın Ocak ayında ilan edilen kasko sigortası değerlerinin % 5’ini
aşması halinde, aynı yaş grubunda bulunan taşıtlara ait vergi tutarlarının, bir alt
kademedeki taşıtlara isabet eden vergi tutarı olarak uygulanması kararlaştırılmıştır.
Buna göre, Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanununa ekli (I) Sayılı Tarifede yer
alan taşıtların 2006 yılı MTV tutarları, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri
Birliği tarafından 2006 yılı Ocak ayında ilan edilen kasko sigortası değerlerinin %
5’ini aşması halinde, aynı yaş grubunda bulunan taşıtlara ait vergi tutarları, bir alt
kademedeki taşıtlara isabet eden vergi tutarı olarak dikkate alınacaktır.
Maliye Bakanlığınca Resmi Gazetede (Sayı: 26036) yayımlanan 26 Seri
Nolu Motorlu Taşıtlar Vergisi Genel Tebliğinde konuyla ilgili uygulama esaslarına
yer verilmiştir.
2.1.1. Kasko Sigortası Değeri Uygulaması
Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanununun 5 inci maddesinin ( I ) sayılı tarifesinde
yer alan otomobil, kaptıkaçtı, arazi taşıtları ve benzeri taşıtlar için 2006 yılında
uygulanacak olan motorlu taşıtlar vergisi tutarlarının, Türkiye Sigorta ve Reasürans
Şirketleri Birliği tarafından cinsi, kodu, modeli, markası, tipi ve yaşı esas alınarak
yayınlanan ve yetkili sigorta acentelerine bildirilen, 2006 yılı Ocak ayı itibariyle
uygulanacak olan 01/01/2006 tarihli ve 78 numaralı “Motorlu Kara Taşıtları Kasko
Değer Listesi” nde yer alan kasko sigortası değerlerinin % 5 ini aşması halinde, aynı
yaş grubunda bulunan taşıtlara ait vergi tutarları, bir alt kademedeki taşıtlara isabet
eden vergi tutarı olarak uygulanacaktır.
33
Bu uygulama mükelleflerin müracaatı üzerine yapılacaktır.
Mükelleflerin bu uygulamadan yararlanabilmesi için, taşıtların kasko sigortası
poliçesine sahip olmaları zorunlu değildir.
2.1.2. Kasko Sigortası Değerinin Belirlenmesi
14/12/2004 tarihli ve 2004/8327 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında
Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunun ( I ) sayılı tarifesinde yer alan otomobil,
kaptıkaçtı, arazi taşıtları ve benzeri taşıtların kasko sigortası değerlerinin
belirlenmesinde; Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği tarafından 2006
yılının Ocak ayından itibaren uygulanmak üzere yayınlanan ve taşıtların cinsi, kodu,
modeli, markası, tipi ve yaşı itibariyle kasko sigortası değerlerinin yer aldığı
01/01/2006 tarihli ve 78 numaralı “Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesi” esas
alınacaktır.
Taşıtların kasko sigortasına esas olan değeri; Türkiye Sigorta ve Reasürans
Şirketleri Birliği tarafından tespit edilerek 2006 yılı Ocak ayından itibaren
uygulanmak üzere yayınlanarak ilan edilen 01/01/2006 tarihli ve 78 numaralı
“Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesi”nde belirtilen değerin üzerinde veya
aşağısında olamaz.
Kasko sigortası değerinin belirlenmesinde; Türkiye Sigorta ve Reasürans
Şirketleri Birliğin tarafından 2006 yılı Ocak ayından itibaren uygulanmak üzere
yayınlanarak ilan edilen 01/01/2006 tarihli ve 78 numaralı “Motorlu Kara Taşıtları
Kasko Değer Listesi”nde yer alan değer esas alınacak, kasko sigortası poliçesinde
belirtilen sigorta değerine göre işlem yapılmayacaktır.
34
Her hangi bir neden ile hasarlı duruma gelmiş olan taşıtların hasar durumları,
motorlu taşıtlar vergisi tutarı için esas alınacak olan kasko sigortası değerinin
üstünde alınmayacaktır.
Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği tarafından 2006 yılı Ocak
ayından itibaren uygulanmak üzere yayınlanan 01/01/2006 tarihli ve 78 numaralı
“Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesi”nde yer almayan taşıtların kasko
sigortasına esas olan değerleri; yetkili sigorta acentelerinin müracaat etmeleri halinde
Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği tarafından ayrıca belirlenecektir.
2.1.3. Mükellefler ve Yetkili Sigorta Acenteleri Tarafından Yapılacak
Olan İşlemler
İlgili trafik tescil kuruluşlarında adına kayıt ve tescilli otomobil, kaptıkaçtı,
arazi taşıtları ve benzeri taşıt bulunan motorlu taşıtlar vergisi mükelleflerinin; kasko
sigortası değeri esası uygulamasından yararlanmak istemeleri halinde aşağıdaki
işlemler yapılacaktır.
14/12/2004 tarihli ve 2004/8327 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına göre kasko
sigortası değeri uygulamasından yararlanmak isteyen mükellefler tarafından;
taşıtlarının kasko sigortasına esas olan değerlerini belirten ve bir örneği tebliğ ekinde
yer alan ( EK: 1) “2006 Yılı Motorlu Taşıtlar Vergisi Tutarına Esas Olan Kasko
Sigortası Değeri Bildirim Formu”nun yetkili bir sigorta acentesinden alınarak, ilgili
vergi dairesine verilmesi gerekmektedir.
Mükelleflerin müracaat etmesi halinde; Türkiye Sigorta ve Reasürans
Şirketleri Birliği tarafından 2006 yılı Ocak ayından itibaren uygulanmak üzere
35
yayınlanarak yetkili sigorta acentelerine bildirilmiş olan 01/01/2006 tarihli ve 78
numaralı “Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesi”ndeki taşıt kasko sigortası
değerine göre, yetkili sigorta acenteleri tarafından bir örneği tebliğ ekinde bulunan
(EK:1) “2006 Yılı Motorlu Taşıtlar Vergisi Tutarına Esas Olan Kasko Sigortası
Değeri Bildirim Formu” (Bildirim Formunun www.gelirler.gov.tr internet adresinde
bulunan örneğinin düzenlenmesi mümkün bulunmaktadır.) düzenlenerek, taşıtının
kasko sigortası değerinin belirlenmesi için müracaatta bulunan mükellefe
verilecektir.
Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği tarafından yayınlanan
“Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesi”nde yer almayan taşıtların kasko
sigortasına esas olan değerleri; yetkili sigorta acenteleri tarafından Türkiye Sigorta
ve Reasürans Şirketleri Birliği’nden alınarak, buna göre “2006 Yılı Motorlu Taşıtlar
Vergisi Tutarına Esas Olan Kasko Sigortası Değeri Bildirim Formu”
düzenlenecektir.
Mükellef müracaatı üzerine yetkili sigorta acentesi tarafından düzenlenen
“2006 Yılı Motorlu Taşıtlar Vergisi Tutarına Esas Olan Kasko Sigortası Değeri
Bildirim Formu”nun doğruluğundan, mükellefler ile birlikte yetkili sigorta acenteleri
de sorumludurlar.
2.1.4. Kasko Sigortası Değerine Göre Motorlu Taşıtlar Vergisi Tutarının
Hesaplanması
Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanununun 5 inci maddesinde yer alan ( I ) sayılı
tarifedeki otomobil, kaptıkaçtı, arazi taşıtları ve benzeri taşıtlar için 2006 yılında
uygulanacak olan motorlu taşıtlar vergisi tutarlarının; 14/12/2004 tarihli ve
2004/8327 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına göre Türkiye Sigorta ve Reasürans
Şirketleri Birliği tarafından 2006 yılı Ocak ayından itibaren uygulanmak üzere ilan
36
edilen kasko sigortası değerlerinin % 5’ini aşması halinde, aynı yaş grubunda
bulunan taşıtlara ait vergi tutarları, bir alt kademede bulunan taşıtlara isabet eden
vergi tutarı olarak uygulanacaktır.
Örnek: Motor silindir hacmi 4200 cm³ olan 1995 model 12 yaşında bir taşıtın
kasko sigortasına esas olan değerinin 40.000 YTL olması halinde, 2006 yılında
ödenmesi gereken motorlu taşıtlar vergisi tutarı aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır.
Taşıtın kasko sigortasına esas değeri ..........................................40.000 YTL
Taşıtın kasko sigortasına esas değerinin % 5’i (40.000 X %5=)...2.000 YTL
2006 yılında ödenmesi gereken MTV tutarı ............................. 2.197 YTL
Bir alt kademeye göre ödenmesi gereken MTV tutarı .............. 1.526 YTL
Örnekte görüldüğü üzere; motorlu taşıtlar vergisi tutarı kasko sigortası
değerinin %5’ini aştığından, taşıtın yer aldığı motor silindir hacmi 4001 cm³ yukarısı
ve 12-15 yaş grubunun, bir alt kademesinde yer alan 3501-4000 cm³ arası ve 12-15
yaş grubu için ödenmesi gereken motorlu taşıtlar vergisi tutarı (1.526 YTL)
olacaktır.17
2.1.5. Ek Sözleşme İle Teminat Kapsamına Dahil Edilebilecek Olan
Haller
• Türkiye sınırları dışında meydana gelen zararlar,
• Grev, lokavt, kargaşalık ile halk hareketleri ve bunları önlemek ve
etkilerini azaltmak üzere yetkili organlar tarafından yapılan
müdahaleler sonucunda meydana gelen zararlar, 17 DRT Denetim Revizyon Tasdik Yeminli Mali Müşavirlik A.Ş.
37
• Terörist eylemler ve bu eylemlerden doğan sabotajlar nedeniyle
meydana gelen zararlar,
• Deprem veya yanardağ püskürmesi nedeniyle meydana gelen
zararlar,
• Sel ve su baskını ile meydana gelen zararlar,
• Taşıtta sigara benzeri maddelerin teması ile meydana gelen yangın
dışındaki zararlar,
• Yetkili olmayan kişilere çektirilen araca gelen zararlar ile kurallara
uygun olmadan çekilen veya çektirilen araçlara gelen zararlar,
• Taşıtın sigorta kapsamına giren kısmi bir zarara uğraması nedeni ile
kullanım ve gelir kaybından doğan zararlar,
• Taşıtın kurallara uygun bir şekilde yasal olarak taşınmasına izin
verilen patlayıcı, parlayıcı ve yakıcı maddeler taşıması nedeniyle
uğrayacağı zararlar,
• Taşıtın iddia ve yarışlara katılması sonucu oluşan zararlar ile
bunlarda hazırlık denemeleri sırasında oluşan zararlardır.
38
2.1.6. Kasko Sigortası Teminat Dışında Olan Haller
• Savaş, her türlü savaş olayları, istila, yabancı düşman hareketleri,
çarpışma (savaş ilan edilmiş olsun olmasın), iç savaş, ihtilal, isyan,
ayaklanma ve bunların gerektirdiği inzibati ve askeri hareketler
nedeniyle oluşan zararlar,
• Herhangi bir nükleer yakıttan veya nükleer yakıtın yanması sonucu,
nükleer atıklardan veya bunlara atfedilen nedenlerden meydana gelen
iyonlayıcı radyasyonların veya radyo-aktivite buluşmaları ve bunların
gerektirdiği askeri ve inzibati tedbirlerin neden olduğu bütün zararlar,
(Bu bentte geçen yanma deyimi, kendi kendini idame ettiren herhangi
bir nükleer ayrışım olayını da kapsayacaktır.)
• Kamu otoritesi tarafından çekilme hali hariç, taşıtta yapılacak
tasarruflar nedeniyle meydana gelen zararlar,
• Poliçede gösterilen taşıtın, Karayolları Trafik Kanunu hükümlerine
göre, gerekli sürücü belgesine sahip olmayan kimseler tarafından
kullanılması sırasında meydana gelen zararlar,
• Taşıtın, uyuşturucu maddeler veya Karayolları Trafik Kanunu
uyarınca yasaklanan miktardan fazla içki almış kişiler tarafından
kullanılması sırasında meydana gelen zararlar,
• Taşıta, sigortalı veya fiillerinden sorumlu olduğu kimseler veya
birlikte yaşadığı kimseler tarafından sigortalı taşıtın kaçırılması veya
çalınması nedeniyle meydana gelen zararlar,
39
• Yağsızlık, susuzluk, donma, bozukluk, eskime, çürüme, paslanma ve
bakımsızlık nedeni ile meydana gelen zararlar,
• Sigorta kapsamına giren bir olaydan doğmadıkça ve böyle bir olayla
sonuçlanmadıkça taşıtın mekanik, elektrik ve elektronik donanımında
meydana gelen her türlü arızalar, kırılmalar ve lastiklerde meydana
gelen zararlar,
• Taşıtın bir hasar veya arıza nedeniyle zorunlu olarak taşınması veya
çekilmesi nedeniyle meydana gelen teminat kapsamındaki zararlar
hariç olmak üzere, taşıtın kendi gücü ile girip çıkacağı düzenli
(tarifeli) ve ruhsatlı sefer yapan gemiler ve trenler dışında, kara, deniz,
nehir ve havada taşınması sırasında uğrayacağı zararlar,
• Taşıtın ruhsatında belirtilen taşıma haddinden fazla yük ve yolcu
taşıması sırasında meydana gelen zararlardır.
ZMSS ( Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası ) ile işletenin veya araç
sürücüsünün kusurlu davranışı ile 3. şahsa vereceği zarar teminat altına alınmakta
iken, Kasko Sigortası ile sigortalının aracında meydana gelen ve sigorta kapsamında
olan zarar teminat altına alınmaktadır.18
18 SADER Dergisi Mart 2006 / Sayı 3 Sayfa 16-17
40
2.1.7. Tarifeler
1. Özel otomobiller tarifesi
Gerçek ve tüzel kişilerin ister özel, ister ticari maksatla kullandıkları şoförden
başka en çok 8 kişi taşıyabilen otomobil, 500 kg.'a kadar yük kapasitesi olan Station
Wagon, Jeep ve benzeri araçların sigortalarına uygulanır.
2.Taksi ve dolmuş tarifesi
Taksi ve dolmuş otomobilleri, ücretli yolcu taşıyan dama veya taksimetresi
olsun veya olmasın genellikle dolmuş, taksi veya özel taksi diye anılan veya şoförsüz
olarak kiraya verilen ve özel otomobiller tarifesine girmeyen araçların ve Rent-a-car
otoların sigortalarına uygulanır.
3.Minibüs tarifesi
Sürücüsünden başka 8 ila 14 yolcu taşımaya ruhsatlı ve insan taşımaya
mahsus minibüslerin sigortasına uygulanır.
4.Otobüs tarifesi
Sürücüsünden başka, ruhsatındaki kayda göre en az 15 oturma yeri olan ve
insan taşımaya mahsus motorlu araçlara uygulanır.
41
5.Kamyonet tarifesi
İzin verilen azami yüklü ağırlığı 3.500 kg.'ı geçmeyen taşıtlar (kamyonet) ile
aynı tonajdaki çöp ve itfaiye araçları,
6. Yük taşımaya mahsus araçlar tarifesi
a) Kamyonlar ile aynı tonajdaki çöp arabaları ve sarnıçlı olmayan itfaiye
araçları,
b) Dökme sıvı ve sıkıştırılmış gaz taşıyan sarnıçlı kamyonlar (tankerler)
ile aynı tonajdaki itfaiye araçları,
c) Dökme yük taşıyan silolu kamyonlar,
d) Transmikserli, beton pompalı kamyonlar,
e) Kaya kamyonu,
f) Römork çekiciler, çekici treylerler, römorklar,
g) Banka vesair müesseselerin kıymet naklinde kullandığı zırhlı araçlar
için uygulanır.
7. Tarımsal traktör ve biçerdöver tarifesi
Belirli şartlarda römork veya yarı römork çekebilen sadece tarım veya tarıma
bağlı amaçla kullanılan lastik tekerlekli traktörler ile biçerdöverlerin sigortasına
uygulanır.
42
8. Motosiklet ve triportör tarifesi
Motosiklet (sepetliler dahil), triportör ve mopedlerin sigortalarına uygulanır.
9. Römork tarifesi
Yukarıda belirtilmiş tarifelerin kapsamına giren ve sadece römork çeken
çekiciler dışında kalan araçların çekecekleri römorkların sigortalarına uygulanır.
10. İş makineleri tarifesi
İnşaatlarda ve endüstri işletmelerinde çalıştırılan makine ve araçların
sigortalarına uygulanır.
2.1.8. Ek Primler
1. Römork ekprimi
Sadece römork çeken araçlar ile tarımsal traktörlerin dışında kalan
araçlara römork takıldığı takdirde, bunların kasko sigorta primleri artırılır.
2.Dış Kasko Ek Teminatı
Yabancı ülkelerdeki seferlerin sigorta kapsamına alınması halinde
aşağıdaki yazılı oranlarda ek prim alınır.
43
SİGORTA SURESİ ORAN
1 aya kadar olan (1 ay dahil dönem için) %25-%35 1 aydan fazla 3 aya kadar olan ( 3 ay dahil) %30-%32 3 aydan fazla 6 aya kadar olan ( 6 ay dahil) %40-%45 6 aydan fazla 12 aya kadar olan (12 ay dahil) %50-%60
Kasko poliçesindeki GLKHH/Terör ile Sel-su baskını ve deprem teminatı
yurtdışında geçerli değildir
3. Hasarlılık ekprimi
Sigortalı araç, bir sigorta döneminde iki kasko hasarı tazminatı talebine
konu olduğu takdirde poliçe yenilenirken (tecdit) tarife primi üzerinden değişik
oranda hasarlılık ekprim uygulanır. Kasko hasar sayısı 3'e ulaştığında 3.hasar
tazminatı ödenmeden önce genel şartların B.4/2 maddesine göre iptal işlemi
yapılmaktadır.
4. Araç yaş ekprimi
5 yaşından büyük araçların her fazla yaşına karşılık fiyata 1 puan ilave
edilmektedir.. 10 yaşından büyük araçların her fazla yaşına iki puan ilave
edilmektedir.30 yaşından büyük araçların sigortası yapılmamaktadır. Sigorta
fiyatı her yıl değişmekte, sigortalanabilecek araç asgari modelleri her yıl Riziko
Kabul Yönetmeliğinde belirtilmelidir.
44
5. LPG Ekprimi (Özel otomobiller hariç)
Yakıt türü LPG olan araçların kasko sigortası şirketlerin uyguladıkları değişik
şartlarla yapılmaktadır. 1.Kasko Genel Şartlan A.l.b maddesinde belirtilen yangın
riski hariç ekprim almaksızın teminat verilebilmektedir.
6. Eskime Payı Teminatı
Kasko Sigortalarında "Kıymet Kazanma Tenzili" ile ilgili olarak uygulaması
- 11-20 yaş arası araçlar : %10-%15 ek prim alınmaktadır. Teminat otomatik
ilave edilmekte eskime tenzili uygulanmamaktadır.
- 21 yaş ve üzeri araçlar : Teminat verilmemekte yani hasarlarda aşağıdaki
oranlarda eskime tenzili uygulanmaktadır.
Araç Türü Kaporta ile ilgili Mekanik-Elektrik Lastik-Akü-Egzoz
___________ Parçalarda ________ Aksamında_______________________
Özel Oto %40-%55 %45-50 %50-%60
Ticari Araç (*) %45-%50 %50-%55 %50-%55
7. Glkhh ve Terör Ek Teminatı
Tüm kullanım tarzları için % 10- %15 ekprim uygulanmaktadır.
45
8. Sel Su Baskını ve Deprem Ek Teminatı
Tüm kullanım tarzları için %10-%15 ekprim uygulanmaktadır. Tüm kullanım
tarzları için hasarın %10-15'i muafiyet uygulanmaktadır.
Deprem hasarının, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından hazırlanan
Türkiye Deprem Bölgeleri haritasına göre 1. veya 2. derece deprem bölgesinde
bulunan bir il'in sınırları içinde meydana gelmesi halinde her bir hasarda sigorta
bedelinin %10 -15'i oranında tenzili muafiyet uygulanmaktadır.Bu illerin dışında
diğer illerde meydana gelen deprem hasarlarında muafiyet uygulanmamaktadır.
9. Sürücü kursu araçları ekprimi
Tüm kullanım tarzları için % 20-%25 ekprim uygulanmaktadır.
10. Kullanım Kaybı Ek Teminatı
Sigorta Şirketleri değişik oranlarda uygulamaktadır. Kasko Tarife ve
Talimatında öngörülen her türlü indirimler ile ekprimler bu teminata uygulanmaz.
46
2.1.9. İndirimler
1. Araç çokluğu indirimi
Mülkiyeti kendisinde tutan sigortalı (mülkiyeti muhafaza kaydıyla sattığı
arabalar hariç) gerçek ve tüzel kişilerin aynı şirket nezdinde sigorta ettiği motorlu
araçların sayısı, aşağıdaki değişik oranlarda uygulanmaktadır
ARAÇ SAYISI ORAN% 5 ila 10 ise tarife primleri (ekprimler dahil) 10-15 11 ila 25 ise tarife primleri (ekprimler dahil) 15-20 26 ila 40 ise tarife primleri (ekprimler dahil) 20-25 41 ila 70 ise tarife primleri (ekprimler dahil) 25-30 71 ila 100 ise tarife primleri (ekprimler dahil) 30-35 101 ve daha fazla ise tarife primleri (ekprimler dahil) 35-40
2. Hasarsızlık İndirimi
Hasarsızlık indirimi için kasko sigorta poliçesine aşağıdaki kloz eklenir. İşbu
poliçe, aşağıdaki süreler zarfında herhangi bir kasko hasarı tazminatı talebine konu
olmadığı ve yenilendiği takdirde bu yenilemelere ait kasko tarifesi primleri
(ekprimler dahil) üzerinden aşağıdaki hasarsızlık indirimleri uygulanmaktadır.
SİGORTA SÜRESİ ORAN
İlk 12 aylık sigorta süresi sonundaki yenilemede %30-35 ikinci 12 aylık sigorta süresi sonundaki yenilemede %40-45 Üçüncü 12 aylık sigorta süresi sonundaki yenilemede %50-55 Dördüncü 12 aylık sigorta süresi sonundaki yenilemede %60-65
47
3. Alarm İndirimi
Tüm kullanım tarzlarında araçta alarm tertibatı veya immobilizer sistemi
bulunması halinde % 5 -8 alarm indirimi uygulanmaktadır.
2.4. KASKO SİGORTANIN İRDELENMESİ
2005 yılında satılan araç sayısının 2004 senesine oranla daha fazla olmasına
rağmen, ikinci el piyasalarındaki durgunluk ve araçların sigorta bedellerinin önceki
senelere göre aynı değerde seyretmesi ve aşırı fiyat rekabetinin bütün hızıyla devam
etmesi nedeniyle önceki senelere göre prim üretimi artışlı istenen seviyeye
ulaşamamıştır.
Buna karşılık yedek parça ve işçilik ücretlerindeki artışı hasar maliyetlerini
yükseltmiş ve dolayısıyla Kasko Sigortalarında Hasar/Prim oranı da artış
göstermiştir. Bu sebepten Kasko Sigortalarının Kaza branşına olan teknik kârlılık
etkisi azalmıştır.
Kaza fiyatları içinde yer alan ancak Yangın paket poliçeleri ile verilen
Hırsızlık ve Cam Kırılması sigortalarında da üretim azalması gözlenmektedir. Kasko
Sigortalarındaki bu olumsuzluğa karşın, Kaza Branşlında prim üretimi açısından
önemli bir büyüklüğe sahip olan Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali
Sorumluluk (Trafik) sigortasının daha sağlıklı bir alt yapıya kavuşması ve bununla
beraber tarife ve talimatta uygulama birliği sağlanması amacıyla Trafik Sigortası
Bilgi Merkezi (TRAMER)’in kurulması ve yılın ikinci yarısı ortasında faaliyete
geçmesi çok önemli bir gelişmedir. Bu sayede bu branşta sağlıklı bir prim artışlı
48
gözlenecek ve hasar verilerinin de tam olarak devreye girmesiyle de bu branştaki
usulsüz hasar talepleri ve ödemeleri ortadan kalkacaktır.
Kaza Branşında 18.01.2004 tarihinden itibaren 4925 sayılı Karayolu Taşıma
Kanunu’na göre yaptırılması zorunlu olan Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali
Sorumluluk Sigortası, yeni bir zorunlu sigorta olarak yürürlüğe girmiştir. Bu arada
Otobüs Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası 25.03.2004 tarihinden itibaren Karayolu
Yolcu Taşımacılığı Zorunlu Koltuk Şerdi Kaza Sigortası adı altında yapılmaya
başlanmıştır.
2005 senesinde tüm zorunlu sigortaların teminat limitleri 2004 senesine göre
yükseltilmiş ve primlerinde artış yapılmıştır. Otuz iki şirketin faaliyet gösterdiği kaza
branşlında 2004 yılında prim gelirleri 1.998.986 milyar lira olarak gerçekleşmiş, bir
önceki yıla göre cari fiyatlarla %36.08 oranında artmış, ABD Doları bazında %41.88
oranında artış göstermiştir.
Kaza branşlı prim gelirlerinin toplam prim gelirleri içindeki payı 2004 yılında
bir önceki yıla göre %28.87'den %29.46'ya yükselmiştir.
2004 yılında kaza branşında hasar oranı %79.19 olarak gerçekleşerek, 2003
yılının hasar oranına göre düşme göstermiştir. Bu branşın toplam teknik kâr içindeki
payı bir önceki yıl %-37.25 iken, 2004 yılında %10.68'e yükselmiştir.
2005 yılında kaza branşında 32 sigorta şirketi faaliyet göstermiştir. Kaza
branşında faaliyet gösteren sigorta şirketlerinin 2004 ve 2005 yıllarına ilişkin direkt
prim üretimleri aşağıda karşılaştırılmalı olarak gösterilmiştir.
49
Tablo 1.1- Kaza Branşı Prim Üretimi
(000 YTL)
Kaza Branşı Prim Üretimi
Değişim
Hesaplar
2004
2005
Miktar Oran(%)
Direkt
Endirekt
2.061.323
9.834
2.518.994
19.559
457.671
9.725
22.20
98.90
Toplam 2.071.157 2.538.553 467.396 22.57
Kaza branşında direkt primlerin reasürörlere devredilen ve şirketler
üzerinde kalan miktarları aşağıda gösterilmiştir.
Tablo 1.2- Kaza Branşı Devreden Primler
(000 YTL)
Devreden Primler Şirkete Kalan
Alınan Primler
Miktar Oran(%)
Miktar Oran(%)
2.538.553 655.840 25.84 1.882.714 74.16
Direkt primlerin %25,84’ü reasürörlere devredilmiş ve % 74.16’ sı da
şirketlerin üzerinde kalmıştır.
Kaza branşında direkt primlere ait ödenen tazminatların şirketler ve
reasürörler üzerinde kalan tutarları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
50
Tablo 1.3- Kaza Branşı Ödenen Tazminatlar
(000 YTL)
Reasürörler Payı Şirketler Payına Düşen
Ödenen Tazminatlar Miktar Oran(%)
Miktar Oran(%)
1.845.495 410.036 22.22 1.435.459 77.78
Tablodan da görüldüğü üzere ödenen tazminatların %22,22’si reasürörlerce,
%77,78’i ise şirketlerce karşılanmıştır.
Kaza branşında direkt primlerin rizikolara göre dağılımı 2004 ve 2005 yılları
itibariyle aşağıda gösterilmiştir.
51
Tablo 1.4- Kaza Branşı Direkt Primlerin Riziko Türlerine Göre Dağılımı
(000 YTL)
Direkt Prim
2004 2005
Değişim
Alt Branş
Miktar Oran(%) Miktar Oran(%) Miktar Oran(%)
Zor.Karayolu Taş M.S. Trafik İ.M.M
Kasko İ.M.M.
Kasko
Zorunlu Koltuk
İşveren M.S.
Üçüncü Şahıs M.S.
Asansör M.S.
Cam Kırılması
Hırsızlık
Tüpgaz Zor.S.
Tehlikeli Madde
Uçak Tekne
Uçak M.S.
Uçak Yolcu Kaza
Özel Güv.M.S.
Zor.Sertifika M.S.
0
-
101.337
1.701.521
15.638
20.942
60.277
137
12.073
54.556
1.509
4.662
30.287
55.423
2.920
0
0
-
-
4.92
82.55
0.76
1.02
2.92
0.01
0.59
2.65
0.07
0.23
1.47
2.69
0.14
-
-
4.027
96.589
43.188
2.090.212
17.440
23.965
77.851
175
13.340
65.524
1.249
6.113
45.879
30.612
2.505
267
59
0.16
3.83
1.71
82.98
0.69
0.95
3.09
0.01
0.53
2.60
0.05
0.24
1.82
1.22
0.10
0.01
0.00
4.027
-
-
388.691
1.801
3.023
17.573
38
1.267
10.968
(260)
1.452
15.592
(24.810)
(415)
267
59
-
-
37.88
22.84
11.52
14.44
29.15
27.80
10.50
20.10
(17.24)
31.14
51.48
(44.77)
(14.23)
TOPLAM 2.061.323 100.00 2.518.994 100.00 457.671 22.20
52
Tablo 1.5 – Ödenen Tazminatların Alt Branşlara Göre Dağılımı
(000 YTL)
Direkt Prim
2004 2005
Değişim
Alt Branş
Miktar Oran(%) Miktar Oran(%) Miktar Oran(%)
Zor.Karayolu Taş M.S. Trafik İ.M.M
Kasko İ.M.M.
Kasko
Zorunlu Koltuk
İşveren M.S.
Üçüncü Şahıs M.S.
Asansör M.S.
Cam Kırılması
Hırsızlık
Tüpgaz Zor.S.
Tehlikeli Madde
Uçak Tekne
Uçak M.S.
Uçak Yolcu Kaza
Özel Güv.M.S.
Zor.Sertifika M.S.
0
28.226
1.206.933
5.991
4.999
9.792
2
3.466
39.566
599
347
1.680
9.216
525
0
0
-
-
2.15
92.04
0.46
0.38
0.75
0.00
0.26
3.02
0.05
0.03
0.13
0.70
0.04
-
-
1.811
30.244
8.974
1.709.917
6.613
6.262
11.736
(69)
4.000
50.072
965
168
4.413
1.384
259
0
0
0,10
1.65
0.49
93.09
0.36
0.34
0.64
(0.00)
0.22
2.73
0.05
0.01
0.24
0.08
0.01
-
-
1.811
2.018
502.985
622
1.264
1.944
(71)
534
10.506
366
(179)
2.733
(7.832)
(266)
0
0
-
7.15
41.67
10.39
25.28
19.85
-
15.41
26.55
61.07
(51.50)
162.68
(84.98)
(50.58)
-
-
TOPLAM 1.311.342 100.00 1.836.752 100.00 525.410 40.07
53
Tablo 1.6 – Prim, Ödenen Tazminat, Muallak Hasar ve Ödenen Komisyon
Sonuçları
Yıllar Direkt Primler Direkt İşler Tazminatı
Muallâk Hasarlar
Ödenen Komisyonlar
2002
2003
2004
2005
1.066.344
1.624.576
2.061.323
2.518.994
657.556
1.194.995
1.311.342
1.836.752
198.120
300.062
385.841
608.380
155.431
216.594
385.841
367.315
Grafik1.1 Kaza Branşında Yıllar İtibariyle Düzenlenmiş Poliçe Sayıları
0
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
2001 2002 2003 2004 2005
2005 yılında kaza branşında düzenlenen poliçe adedi %36,67 oranında artarak
3.832.805’ten 5.238.327’ ye yükselmiştir.
54
Kasko Sigortada 2006 İlk Yarı
Türkiye’de Sigortacılar kasko sigortalarında 2006’nın Ocak-Haziran
döneminde toplam 1 milyon 687 bin 879 adet poliçe üretilmiştir
Kasko sigortasındaki poliçe dağılımı ise şöyle gerçekleşmiştir;
Hususi araç 1 milyon 026 bin 804 poliçe, taksi 6 bin 724 poliçe, minibüs 21
bin 246 poliçe, büyük otobüs 12 bin 347 poliçe, kamyonet 360 bin 930 poliçe,
kamyon 115 bin 310 poliçe ve iş makinesi 5 bin 146 poliçe. Zorunlu trafik
sigortasında ise poliçe sayısı 4 milyon 872 bin 239 adet olmuştur
Sigorta sektörümüzün prim üretiminin %35 gibi önemli bir bölümünü
oluşturan kasko sigortası branşında ait teknik sonuçları, 2000 – 2005 dönemine ait
veriler kullanılarak analiz edilmiştir.
2000–2005 dönemine ilişkin hazırlanan tabloların incelenmesinden de
görüleceği üzere; kasko sigortası teknik sonuçları son 6 yıllık dönem içerisinde ciddi
anlamda negatif bir trend göstermektedir. 2005 yılı sonu itibariyle, hasar/prim
oranının % 95’e yükselmesi, teknik zararın eski düzen hesap planına göre 91 milyon
YTL yeni düzen hesap planına göre ise 207 milyon YTL’nin üzerine çıkmış olması,
yaşanan gelişmeleri net olarak ortaya koymaktadır.
55
Tablo 1.7 – 2006 yılı 2. Dönem - Prim Üretimleri
BRANŞLAR 2006 Prim Üretimi (YTL) PAY BÜYÜME
Yangın 674.939.044,98 14,28% 20,18%
Nakliyat 162.508.313,59 3,44% 18,21%
Kaza 1.466.201.822,58 31,01% 29,22%
K.M.A.Mali Sorumluluk 728.176.161,50 15,40% 13,27%
Makine Montaj 196.196.476,29 4,15% 21,28%
Tarım 32.627.500,76 0,69% 8,88%
Sağlık 515.914.751,31 10,91% 20,97%
Hukuksal Koruma 12.169.383,23 0,26% 19,06%
Ferdi Kaza 142.125.561,93 3,01% 28,89%
Kredi 4.333.080,55 0,09% 191,21%
Hayat Dışı Toplam 3.935.192.096,72 83,24% 22,33%
Hayat 792.205.961,81 16,76% 25,22%
Genel Toplam 4.727.398.058,53 100,00% 22,81%
Tsrşb Rapor 2006
2.4.1. Teknik Kar-Zarar Tabloları
Yapılan çalışmada, öncelikle teknik gelir ve gider kalemlerini içeren tablolar
yardımıyla, teknik kar açısından bu dönem içerisinde izlenen trend analiz edilmiştir.
2005 yılı başında yeni hesap planının yürürlüğe girmesi ile birlikte, teknik kar-zarar
56
tablolarının formatı büyük bir değişikliğe uğramıştır. Bu nedenle, geçmiş yıllar ile bir
kıyaslama yapılabilmesi amacıyla, 2005 yılının hesap özetlerindeki veriler
kullanılarak, eski kar-zarar formatına uygun olarak, bir teknik kar-zarar tablosu
hazırlanmıştır.19
Bu şekilde elde edilmiş olan 2005 yılına ait tablolar, 2000 ve 2004 yılları
arasındaki 5 yıla ait tablolarla birlikte ekte yer almaktadır. Bu tablolardan elde edilen
ve sektörün konsolide prim üretiminin %35 gibi önemli bir bölümünü oluşturan
kasko sigortasında teknik karlılık ve hasar prim oranları aşağıda gösterilmiştir.
Tablo -1.8 Sektörün Konsolide Teknik Kar-Zarar Durumu
Yıl Yazılan Prim Teknik Kar-Zarar T.Kar / Prim
2000 590.338.321 58.014.005 9,83%
2001 655.760.443 47.173.451 7,19%
2002 836.649.903 5.432.000 0,65%
2003 1.237.066.000 -95.419.000 -7,71%
2004 1.706.202.000 12.834.000 0,75%
2005* 2.100.051.611 -91.980.966 -4,38%
* eski düzen hesap planına göre
Bu tablolar incelendiğinde, 2003 yılı itibarı ile başlanan gün esası CRK
sisteminin 2003 yılına yaptığı olumsuz etki ve bunun karşılığında 2004 yılına yaptığı
19 Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği
57
olumlu etki dikkati çekmektedir. Söz konusu etki bertaraf edildiğinde yıllar itibarı ile
Kasko branşının teknik neticelerinin ciddi olarak kötüleştiği dikkati çekmektedir.
Yeni düzen hesap planına göre 2005 yıl sonu Kasko Branşı teknik neticeleri
aşağıdaki gibidir.
58
Tablo 1.9- Sektörün Konsolide Teknik Kar-Zarar Durumu Yeni Düzen Hesap
Planına Göre
2005 Teknik Neticeleri
Yazılan Prim 2.100.051.611 Alınan Prime oranı %
Kazanılan Prim (brüt) 1.924.413.884 91,64%Kazanılan Prim (net) 1.523.005.011 72,52%
Uğranılan Hasar (brüt) 1.837.317.682 87,49%Ödenen Hasar 1.715.079.362 81,67%
Muallaklardaki Değişim 122.238.320 5,82%HP oranı (brüt) 95,47%
Uğranılan Hasar (net) 1.455.179.602 69,29%Ödenen Hasar 1.353.946.913 64,47%
Muallaklardaki Değişim 101.232.689 4,82%HP oranı (net) 95,55%
Verilen Komisyon 319.944.566 15,24%Alınan Komisyon 69.166.522 3,29%
Diğer Gelir 150.337.476 7,16%Diğer Gider 59.374.018 2,83%
Eski Düzen Teknik Kar 91.989.177 - -4,38%
Tekniğe Eklenen Gelirler 41.627.864 1,98%Teknik Olmayan Yatırım Gelirleri (+) 41.627.864 1,98%
Devam Eden Riskler Karşılığında Değişim (+) - 0,00%
Tekniğe Eklenen Giderler 157.161.601 7,48%personel masrafları 71.058.025 3,38%
yönetim giderleri 43.003.487 2,05%ARGE giderleri 37.623 0,00%
pazarlama satış giderleri 8.742.143 0,42%outsourcing masrafları 4.559.077 0,22%
İkramiye ve indirimler Karşılığında Değişim (-) - 0,00%Diğer Teknik Karşılıklarda Değişim (-) 29.761.247 1,42%
Yeni Düzen Teknik Kar 207.522.913 - -9,88%
brüt: reasürans payları düşülmemiş değerleri ifade edernet: reasürans payları düşülmüş değerleri ifade eder
Kasko
59
Grafik 1.2 - 2001- 2005 Hayat Dışı Branşı Teknik Kar/Yazılan Prim
Yeni hesap düzeninde genel giderler ve mali gelirler teknik kar-zarar altında
gösterilmektedir.
Grafik 1.3- Kasko Sigortası Teknik Analizi
68,67%77,16%
83,16%94,38%
84,20%
95,47%
0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%
100%
2000 2001 2002 2003 2004 2005
H-P Oranı
60
Kasko Sigortası Teknik Analiz
• Kasko Sigortasında 2004 yılında bir miktar düşen H-P oranı 2005 yılında
tekrar yükselerek %95 seviyesine ulaşmıştır.
• Bu sonuçlara acente komisyonu ve genel giderleri eklediğimizde sektörün
kasko branşındaki bileşik rasyosu %120’lere yaklaşmaktadır.
• Teknik sonuçların bu denli kötü olması, rekabet ortamı içerisinde,
şirketlerimizin prim üretimi esnasında risk analizi ve fiyatlandırma
çalışmalarına yeteri kadar hassasiyet göstermediği endişesini yaratmaktadır.
Portföy içerisindeki payı açısından sektör için büyük önem taşıyan kasko
sigortası branşındaki teknik sonuçlar üzerinde yapılmış olan bu analizin olumlu bir
tablo ortaya koyduğunu söylemek mümkün değildir. Geçmiş yıllarla kıyas
yapılabilmesi amacıyla, eski teknik kar-zarar formatına uygun olarak hazırlanan
tablo 2005 yılında 91 milyon YTL teknik zarar olduğunu ortaya koymaktadır.
Hasar/prim oranının ise % 95 düzeyine yükselmiş olduğu görülmektedir.
Sonuç olarak, poliçe sayısının ve prim üretiminin artış trendi içerisinde
olduğu bu branştaki teknik sonuçların bu denli erozyona uğramış olması, rekabet
ortamı içerisinde, şirketlerimizin prim üretimi esnasında risk analiz ve fiyatlandırma
çalışmalarına yeteri kadar hassasiyet göstermediği endişesini doğurmaktadır.
Elbette, arzu edilen teknik sonuçların elde edilebilmesi açısından sadece prim
üretimi ve fiyatlandırmanın tek başına etkili olamayacağı açıktır. En az prim üretimi
kadar, hasar operasyonları açısından da gereken çalışmaların yürütülmesi büyük
önem taşımaktadır.
61
2.4.2. Hasar / Prim Oranları
Teknik gelir gider rakamlarına paralel olarak, kazanılmış prim ve yüklenilen
hasar açısından yine aynı dönem içerisinde gerçekleşen sonuçları gösteren tablolar
hazırlanmıştır. Ayrıca bu tablolardaki veriler kullanılarak, hasar/prim oranı açısından
şirketlerin sonuçları tek bir özet tablo üzerinde gösterilmiştir.
Tablo 1.10 - Konsolide Sonuçların Özet Tablosu
SEKTÖR HASAR PRİM ORANLARI
YILLAR
2000 2001 2002 2003 2004 2005
TOPLAM 68,67 77,16 83,96 94,38 84,20 95,47
İLK 10 ŞİRKET 65,30 75,62 83,58 93,39 83,00 95,51
İKİNCİ 10 ŞİRKET 72,61 79,17 84,67 93,28 87,51 94,48
Yukarıdaki tabloda da görüleceği üzere, 2005 yılı, CRK sisteminin değiştiği
2003 yılı dışında, hasar/prim oranı açısından en yüksek oranın gerçekleştiği dönem
olmuştur. Acente komisyonu ve genel gider paylarını içermeyen, salt hasar prim
dengesini gösteren bu oranın % 95 düzeyine yükselmiş olması son derece dikkat
çekicidir.
Bu sonuçlardan, acente komisyonu olarak yaklaşık % 15, personel ve genel
gider payı olarak da yaklaşık % 6 oranlarını ilave ettiğimizde, sektörün kasko
branşındaki birleşik rasyosunun 2005 yılında % 116 civarında gerçekleşeceği
62
görülmektedir. Bu oran, kasko sigortasının sektörün prim portföyü içerisinde taşıdığı
pay dikkate alındığında, ileriye yönelik olarak sektörümüz açısından son derece
önemli bir uyarı olarak kabul edilmektedir.
Prim üretimi açısından sektörün ilk 10 ve ilk 20 şirketinin rakamları analiz
edildiğinde, 2005 yılına kadar genellikle ilk 10 şirketin hasar/prim oranlarının daha
düşük olduğu gözlenmektedir. Ancak 2005 yılında bu tablonun değiştiği ve prim
üretimi büyük olan şirketlerin sonuçlarının daha ciddi oranda bozulduğu dikkati
çekmektedir.
Grafik1.4 - Kaza Branşı Hasar/Prim Oranları
71,01
84,33 79,5686,46
0102030405060708090
100
2002 2003 2004 2005
Grafik 1.5 -Teknik Kar - Prim Oranı (Kaza)
5,74
-3,71
2,79
-6,44-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
2002 2003 2004 2005
63
Yukarıdaki grafiklerden görüleceği üzere, 2005 yılında hasar-prim oran oranı
% 86,46’ya çıkmış, teknik kar-prim oranı % -6,44’e düşmüştür.
2.4.3. Muallâk ve Ödenen Hasar Oranları
Bu tablolara ek olarak, özellikle hasar rakamlarındaki gelişmeleri incelemek
amacıyla, muallâk hasar ve ödenen hasarların kazanılmış prime oranı ile muallâk ve
ödenen hasarın birbirine oranını gösteren tablolar hazırlanmıştır.
Bilindiği üzere muallâk hasarların gerçek rakamlara en yakın ayrılması,
özellikle kasko gibi konservasyon oranı çok yüksek olan branşlarda hayati bir
gerekliliktir. Muallak hasarların bu açıdan incelenebilmesi için en doğru kriter ise
ayrılan muallak hasarın ödenen hasar veya kazanılmış primle karşılaştırmasını içeren
oranlardır.
2000 ile 2005 yılları arasındaki 6 yıllık dönem için hazırlanan tablolardan, bu
süre içerisinde, ödenen hasar / kazanılmış prim oranı % 63.83 ‘den % 89,12 oranına
yükselirken, muallâk hasar / kazanılmış prim oranının % 14.39 ‘dan % 21,22 oranına
yükseldiği gözlenmektedir.
Aynı dönemde, muallâk / ödenen hasar oranı rakamlarının ise birbirine çok
yakın sonuçları gösterdiği görülmektedir. Bu tablolardan, sektörün muallâk ve
ödenen hasar rakamlarının yüzdesel olarak birbiri ile yakın oranda arttığı, ancak
ödenen hasar rakamlarının hacim olarak çok daha büyük olması nedeniyle, ödenen
hasar / kazanılmış prim oranının daha ciddi oranda bozulduğu sonucu ortaya
çıkmaktadır.
64
2.4.4. Prim Artış Oranları ve Pazar Payları
Prim üretimi rakamları, artış oranları ve şirketlerimizin pazar paylarına
bakıldığında gösteren bir özet tablo sunulmaktadır. Bu tabloda yer alan verilerden,
ilk 10 şirketin pazar payının % 69‘dan % 81 oranına yükseldiği görülmektedir. Şirket
sayısında yaşanan azalma ile birlikte, ilk 20 şirketin payının ise 2005 yılı sonu
itibariyle % 98,5 oranında olduğu görülmektedir.
Prim artış oranları açısından ise, kasko branşının özellikle 2003 yılından
itibaren sektörün toplam prim artış oranının üzerinde bir büyüme gösterdiği
görülmektedir. Aynı dönem içerisinde, kasko sigortasındaki poliçe sayısının da 1.9
milyon adetten yaklaşık 3 milyona yükselmiş olduğu dikkate alındığında, bu branşın
bir büyüme trendi içerisinde olduğu söylenebilir.
Ancak, büyüme trendinde olan bu branş için, takvim yılı bazında yapılmış
olan hasar/prim analizleri ve teknik karlılık rakamlarındaki gelişim dikkat çekicidir.
Poliçe sayısı ve prim üretimi açısından artış olmasına rağmen, teknik sonuçların bu
denli bozulmuş olması, underwriting yılı bazında bir analiz yapılması durumunda,
son döneme ait sonuçların çok daha kötü çıkabileceği endişesini doğurmaktadır. Bu
aşamada, sigorta şirketleri de underwriting yılı bazında bir veri olmaması nedeniyle,
bu konuda bir analiz yapılamamış olmakla birlikte, ileriye yönelik olarak bu yönde
bir çalışma yapılması planlanmalıdır.
65
Tablo 1.11 - Sigorta Dalları İtibariyle Primlerin Dağılımı (%)
YIL YANGIN NAKLİYAT KAZAFERDİ KAZA SAĞLIK
HUKUKSAL KORUMA KREDİ
MAKİNE-MONTAJ TRAFİK DOLU
HAYVAN ÖLÜMÜ
HAYAT
DIŞI HAYAT 1986 27,01 24,64 35,78 6,32 0,52 0,23 94,50 5,50 1987 26,70 21,02 37,24 6,63 0,50 0,43 92,52 7,48 1988 25,33 18,41 41,40 5,05 0,54 0,57 91,31 8,69 1989 24,92 15,51 39,13 4,75 0,56 0,50 85,38 14,62 1990 19,81 12,15 43,48 3,09 0,75 0,28 79,56 20,44 1991 15,68 10,10 47,52 1,19 3,29 0,87 0,35 78,99 21,01 1992 14,82 9,21 51,01 1,73 3,06 0,48 0,46 80,77 19,23 1993 16,14 8,97 54,20 2,05 3,37 0,39 0,40 85,52 14,48 1994 18,49 11,25 50,57 2,90 4,10 0,25 0,26 87,83 12,17 1995 17,26 10,97 49,15 4,78 4,05 0,24 0,71 87,16 12,84 1996 16,77 10,11 45,81 6,52 4,74 0,27 1,09 85,32 14,68 1997 15,04 7,78 47,09 8,55 0,05 4,91 0,29 0,48 84,19 15,81 1998 13,85 5,93 46,56 1,78 9,74 0,06 4,60 0,36 0,18 83,06 16,94 1999 16,19 4,51 43,83 1,77 11,12 0,05 0,01 3,91 0,25 0,15 81,79 18,21 2000 14,43 3,97 46,27 2,09 10,62 0,09 0,01 3,78 0,23 0,13 81,62 18,38 2001 17,76 4,34 40,97 2,15 10,88 0,09 0,00 4,86 0,18 0,17 81,40 18,60 2002 17,81 4,35 40,22 2,10 11,20 0,08 0,01 4,99 0,27 0,15 81,19 18,81 2003 16,53 3,89 29,47 2,14 10,31 0,11 0,02 4,17 12,12 0,27 0,15 79,19 20,81 2004 15,35 3,90 30,01 2,47 9,83 0,23 0,04 3,88 15,36 0,26 0,18 81,51 18,49
2005* 14,54 3,72 31,18 3,00 10,22 0,28 0,06 4,12 16,40 0,38 0,24 84,13 15,87 * Önceki yıllarda direkt prim değerleri üzerinden hazırlanan tablo, 01.01.2005 tarihinden itibaren hesap planı üzerinde yapılan değişiklik sebebiyle "yazılan primler" üzerinden hazırlanmaktadır.
Kaynak: TSRŞB
66
Tablo 1.12 - Sigorta Dalları İtibariyle Hasar / Prim Oranları (%) (*) 31.12.2005
YIL YANGIN NAKLİYAT KAZA FERDİ KAZA HASTALIK
HUKUKSAL KORUMA KREDİ
MAKİNE-MONTAJ TRAFİK DOLU
HAYVAN HAYAT
HAYAT DIŞI
1986 29,1 45,0 57,6 40,0 77,1 32,8 1987 34,0 60,0 67,0 57,0 63,0 1,0 1988 34,0 74,0 67,0 102,0 82,0 26,0 1989 70,5 75,5 60,1 53,3 58,4 57,5 1990 50,1 56,4 56,7 61,6 69,9 50,9 1991 53,5 35,8 68,3 85,8 66,6 86,7 49,2 1992 54,3 36,7 67,5 72,5 59,5 77,3 42,7 1993 44,5 34,7 62,7 66,9 58,5 50,3 65,9 1994 45,3 66,0 73,1 75,1 90,3 36,9 96,6 1995 52,0 54,9 70,5 75,8 54,8 75,4 44,7 1996 50,3 51,4 79,0 79,3 42,0 40,7 146,8 1997 73,9 64,5 81,9 84,2 0,0 42,6 71,4 152,4 1998 56,8 53,0 91,2 16,3 87,4 0,0 53,1 71,0 127,6 1999 231,7 67,6 85,6 16,6 84,6 0,0 0,0 121,4 99,4 68,9 114,3 2000 39,5 56,8 69,2 14,0 76,3 0,1 0,0 69,4 19,0 70,6 62,1 2001 66,0 66,7 73,7 18,5 77,1 0,1 206,9 206,7 36,1 61,6 78,0 2002 42,2 49,6 70,0 17,0 74,8 0,3 117,4 66,9 42,7 92,5 61,4 2003 38,3 47,5 84,9 19,8 81,0 3,7 25,8 60,0 70,5 40,1 259,7 65,9 2004 29,2 48,7 79,0 16,3 82,9 47,0 56,4 56,0 74,9 70,7 12,6 63,9 2005 35,7 40,1 87,9 16,4 84,6 3,7 43,6 54,7 67,3 76,9 (673,6) 67,4
(*) Muallak hasar ve cari riskler karşılığı dahil. Kaynak: TSRŞB
67
Tablo 1.13 - Sektörün Ocak-Haziran 2006 rasyosu
Branşlar Prim üretimi (YTL)
Büyüme (%)
Poliçe Adedi
Sigortalı adedi
Yangın 674.939.044,98 20,18 1.078.128 -
Nakliyat 162.508.313,59 18,21 676.490 -
Kaza 1.466.201.822,58 29,22 1.831.212 -
Karayolu Mali Sorumluluk 728.176.161,50 13,27 5.451.255 -
Makine-montaj 196.196.476,29 21,28 267.235 -
Tarım 32.627.500,76 8,88 210.773 -
Sağlık 515.914.751,31 20,97 264.945 804.232
Hukuksal Koruma 12.169.383,23 19,06 409.102 -
Ferdi Kaza 142.125.561,93 28,89 1.602.502 -
Kredi 4.333.080,55 191,21 69 -
Hayat sigortaları 792.205.961,81 25,22 1.895.960 7.553.613
Genel Toplam 4.727.398.058,53 22,81 12.448.681 10.535.735 Kaynak: TSRŞB
68
Tablo 1.14 - 2005 Yılında Şirket Bazında Sigortalı Sayısı
Şirket Sigortalı Sayısı
2005 Prim Üretimi (YTL)
Axa Oyak 2.916.777 759.853.945
Güneş 2.126.810 446.803.780
Koç Allianz 1.916.467 636.338.556
Anadolu 1.708.053 825.931.968
İsviçre 1.664.551 418.324.816
Garanti 1.535.049 299.720.260
Ak Sigorta 1.418.230 516.416.648
AİG 1.229.091 94.864.237
Başak 1.063.534 374.677.103
Yapı Kredi 938.323 469.737.522
T.Genel 843.884 206.768.492
Güven 814.031 166.100.567
Ray 810.224 200.745.994
Ankara 657.443 172.418.025
Aviva 606.770 142.864.405
Finans 567.967 161.297.781
Birlik 499.230 65.333.002
İhlas 453.670 65.349.745
Şeker 381.454 87.215.590
Generali 220.073 59.812.976
Hür 273.424 34.281.394
Işık 256.035 61.846.382
TEB 178.064 73.321.629
Toprak 27.823 4.880.167
Ticaret 19.331 5.086.660
Toplam 23.126.308 6.349.991.644
69
Tablo 1.15 - Sektörde Branşlar Bazında Poliçe Sayıları
Branşlar 2004 2005
Yangın 1.517.181 1.774.325
Nakliyat 1.137.436 1.190.641
Makine-montaj 352.889 491.289
Tarım 137.694 228.705
Hukuksal koruma 1.654.773 840.926
Trafik sigortası 8.052.941 8.522.630
Karayolu taşımacılık 21.601 30.146
İhtiyari trafik 2.192.145 902.247
Kasko 2.548.403 2.997.566
Diğer kaza sigortaları 958.361 233.372
Sorumluluk sigortaları 335.813 488.693
Ferdi kaza 3.427.536 2.704.143
Kredi sigortası 40 97
Seyahat 124.543 -
Sağlık 845.598 1.047.270
Ferdi 320.505 414.699
Grup 525.093 632.571
Hayat 5.365.788 5.396.992
Ferdi 2.660.599 1.528.878
Grup 2.705.189 3.868.114
TOPLAM 28.884.118 26.849.042 Kaynak : Dünya Gazetesi
70
2001 yılında sektördeki şirket sayısı 67 iken bu sayı 2005 yıl sonu itibariyle
55 olup %18 oranında azalmıştır. Bu dönemde birçok şirketin faaliyetine son
verilmesinin temel sebebi risk yönetimini başaramamış olmalarıdır.
Türkiye’de Sigortacılık Sektörünün Yapısı
Grafik 1.6 - 2005 yılı toplam prim üretimi: 7.816 Milyon YTL
Yangın 14,5%
Sağlık10,2%
Ferdi Kaza3,0%
Huk. Koruma0,3% Tarım
0,6%Mühendislik
4,1%
Kaza 31,2%
Nakliyat3,7%
Kredi0,1%
K.M.A Sorumluluk16,4%
Hayat15,9%
71
Sektörde Prim Gelişimi
Grafik 1.7- 2001-2005 Hayat Dışı Prim Gelişimi
Hızlı Büyüme Artan Sermaye Gereksinimi
Tablo 1.16- İlk 6 Aylık Üretim Rakamları
(milyon YTL)
Yıl Üretim Artış %
TÜFE %
2002 1.772 52.2 42.6
2003 2.403 37.3 29.8
2004 3.329 37.5 8.93
2005 3.859 16 8.95
2006 4.839 26 10.1
2001-2005 Hayat & Hayat Dışı Prim Gelişimi
39,88
48,45
36,8333,37
15,19
0
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
8.000
9.000
Mily
on Y
TL
0
10
20
30
40
50
60
Artış
%
Prim (Mio YTL) 2.504 3.719 5.088 6.786 7.816
Artış % 39,88 48,45 36,83 33,37 15,19
2001 2002 2003 2004 2005
72
Grafik 1.8 – Branşlara Göre Üretim Dağılımı 2006/6Aylık
2006/6 Aylık Reel Büyümek
Ferdi Kaza; 3%
Sağlık; 11%
Kaza; 32%
Trafik; 14%
Dask; 2%Yangın; 14%Hayat; 16%
Mühendislik; 4%
Tarım; 1%
Nakliyat; 3%
Sigorta sektörünün 2006 yılı 6 aylık prim üretimi geçen yılın aynı dönemine
göre yüzde 26 artarak 4 milyar 839 milyon YTL ulaşmıştır. DASK primleri dışta
tutulduğunda büyüme oranı yüzde 22.8 olarak gerçekleştiği görülmüştür. Hayat dışı
branşlarda yüzde 26'lık artışla yaklaşık 4 milyar 48 milyon YTL, hayat sigortalarında
ise yüzde 25'lik artışla 791 milyon YTL prim üretimi sağlanmıştır.
2006 yılı 6 aylık verilerine göre sektör reel olarak büyümeyi sürdürmeyi
başarmıştır. Haziran sonu itibariyle yıllık ortalama enflasyon oranı yüzde 10.1 olarak
gerçekleşmiştir. 6 aylık prim üretimi dolar bazında geçen yılın aynı dönemine göre
yüzde 19.9 oranında artarak yaklaşık 3 milyar 483 milyon dolar oldu. (6 aylık
ortalama dolar kuru; 1.3891 YTL) 2005 yılının 6 aylık döneminde üretim 2 milyar
904 milyon dolar olmuştu
73
Tablo1.17- 1.1.2006-30.6.2006 Dönem Kaza Prim Üretimi
(1000.YTL)
Şirket adı Kaza
AİG 10,781 ANADOLU 203,628 KOÇ ALLIANZ 126,307 GARANTİ 53,865 AXA OYAK 225,606 AK 151,17 FİNANS 37,215 İSVİÇRE 112,403 GÜNEŞ 87,103 YAPI KREDİ 83,000 BAŞAK 81,940 TEB 16,353 RAY 61,469 ŞEKER 27,065 ANKARA 49,498 BİRLİK 24,699 T.GENEL 31,562 GÜVEN 41,579 IŞIK 15,826 GENERALİ 13,886 AVIVA 29,492 HDI 25,086 HÜR 5,472 TOPRAK 944 2006/6 ay toplamı
1,515,949
2005/6 ay toplamı
1,133,834
Artış oranı 2005/2006
34
Kaynak:TRŞB
74
Tablo 1.18 – 2006/6 Aylık Dönem Kaza Branşı Dağılımı (1000 YTL)
Şirket adı Oto T fik
Ih. Mali M li
Kasko Oto Dışı (Diğ )
Ferdi K
Toplam AXA OYAK 87,229 12,324 191,166 22,116 9,071 321,905
ANADOLU 57,640 9,583 180,826 13,219 15,711 276,979
AK 51,356 7,981 130,765 12,424 6,996 209,522
İSVİÇRE 67,626 5,780 88,608 18,016 5,085 185,114
KOÇ ALLIANZ 39,905 9,492 93,748 23,067 14,912 181,124
GÜNEŞ 59,113 4,227 71,500 11,376 4,173 150,390
BAŞAK 31,378 4,659 72,696 4,585 3,945 117,263
YAPI KREDİ 29,000 4,500 66,500 12,000 4,000 116,000
RAY 28,467 207 54,208 7,054 2,877 92,814
ANKARA 26,225 2,524 43,745 3,229 2,535 78,258
GARANTİ 8,216 1,730 38,263 13,872 13,044 75,124
GÜVEN 30,264 2,510 35,809 3,259 1,426 73,268
T.GENEL 36,959 1,856 24,894 4,812 1,950 70,471
FİNANS 22,516 220 35,157 1,838 6,277 66,008
AVIVA 17,713 1,331 24,270 3,891 667 47,872
ŞEKER 17,597 1,726 23,871 1,468 2,822 47,484
HDI 15,855 1,326 19,115 4,645 542 41,483
AIG 2,334 191 3,401 7,189 25,799 38,915
BİRLİK 10,865 1,627 20,296 2,776 2,240 37,804
IŞIK 11,333 435 14,974 417 692 27,851
HÜR 17,419 446 4,856 171 283 23,174
GENERALİ 7,309 732 12,158 996 679 21,874
TEB 1,970 556 12,603 3,194 3,281 21,604
AMERICAN LIFE 4,574 4,574
AXA OYAK HAYAT 3,880 3,880
TOPRAK 1,201 939 5 19 2,164
BAŞAK EMEKLİLİK 526 526
YAPI KREDİ EMEKLİLİK
442 442
VAKIF EMEKLİLİK 388 388
İSVİÇRE HAYAT 364 364
AK EMEKLİLİK 306 306
KOÇ ALLIANZ HAYAT VE
277 277
FORTİS EMEKLİLİKO 233 233
ANKARA EMEKLİLİK
197 197
ACIBADEM SAĞLIK VE HAYAT
180 180
ANADOLU HAYAT EMEKLİLİK
134 134
DEMİR HAYAT 104 104
GENEL YAŞAM 83
GÜVEN HAYAT 47
GLOBAL HAYAT 27 27
BİRLİK HAYAT 23 23
Toplam 679,490 75,963 1,264,366 175,619 140,809 2.336,248
75
Tablo 1.19 -Yıllar Bazında Ödenen Birikimli Hasar Raporu (bin YTL)
SEKTÖR TOPLAMI
Yıl Prim Üretimi
Ödeme Durumu 1. Yıl % 2.Yıl % 3. Yıl % 4. Yıl %
Muallak 8,978 27,424 37,496 41,519
Ödenen 81,818 312,408 363,898 372,5472003 513,085
Toplam 90,796
17.7
339,832
66.2
401,394
78.2
414,066
80.7
Muallak 18,341 87,755 501,053
Ödenen 135,244 476,095 531,829 2004 869,689
Toplam 153,585
17.7
563,850
64.8
1,032,882
118.8
Muallak 65,161 207,689
Ödenen 185,470 505,672 2005 1,107,549
Toplam 250,631
22.6
713,361
64.4
Muallak 80,513
Ödenen 62,777 2006 893,708
Toplam 143,290
16.0
"Poliçe tarihi" bazında değerlendirme yapılmış olup, poliçe başlangıç yılı içinde gerçekleştirilen hasarlar 1. yıl sütununda belirtilmiştir. Poliçe başlangıç yılını takip eden yıllarda ödemesi gerçekleşen hasarlar ise 2. yıl, 3. yıl...yıl sütunlarında gösterilmiştir. 2. yıl sütununda 1. yıl ve 2. yıl içinde yapılan ödemeler toplanarak yansıtılmıştır. (1. yıldan sonraki rakamlar kümülatiftir.)
Ödeme rakamlarında hasar tazminat tutarları, ekspertiz ve dosya diğer masraf ödemeleri dikkate alınmıştır
Kaynak: Trafik Sigortası Bilgi Merkezi-TRAMER
3. SİGORTA SEKTÖRÜNÜN AB ÜLKELERİNDE GELİŞİMİ
Finansal hizmetler alanında Avrupa Birliği’nin temel önceliklerinden biri
sigortacılık sektöründe bir tek pazar yaratmak olmuştur. Bu alanda Avrupa Birliği
müktesebatının hukuki dayanağını Avrupa Topluluğu’nu Kuran Antlaşmanın
Topluluk politikalarına ilişkin 3.Bölümünün yerleşme hakkına ilişkin 2. Baslığı
(Madde 43–48(eski Madde 52–58)) ile hizmetlere ilişkin 3. Baslığı (Madde 49–55
76
(eski Madde 59–66)) oluşturmaktadır
Yerleşme hakkına ilişkin 2. Başlık uyarınca, bir Üye Devlet vatandaşı serbest
meslek sahibi kişiler veya tescilli ofisi, merkezi söz konusu Üye Devlette bulunan
şirketler, başka bir Üye Devlette o devletin kendi vatandaşları için belirlemiş olduğu
koşullardan farklı koşullara tabi olmaksızın, “sürekli ikametgâh” hakkına sahip
olarak bir ticari faaliyette bulunabilmektedir. Bu çerçevede, bir Üye Devlet
vatandaşının başka bir Üye Devlet sınırları içerisinde yerleşme hakkına yönelik
kısıtlamalar yasaklanmıştır. Bu yasaklama herhangi bir Üye Devlet sınırları
içerisinde yerleşik herhangi bir Üye Devlet vatandaşının acente, şube veya bir yan
şirket kurmak suretiyle yerleşmesine yönelik kısıtlamaların kaldırılması için de
geçerlidir.
Hizmetlere ilişkin üçüncü baslık altında ise, bir Üye Devlet vatandaşı serbest
meslek sahibi kişilerin veya merkezi bir Üye Devlette mukim bulunan şirketlerin,
başka bir Üye Devlette, o devletin kendi vatandaşları veya o devlette mukim şirketler
için belirlenmiş olandan farklı koşullara tabi olmaksızın hizmet sağlama hakkına
sahip olabileceği öngörülmüştür. Birlik içerisinde yerleşik üye devlet vatandaşlarına
hizmet sunumuna yönelik kısıtlamalar yasaklanmıştır.
Kurucu Antlaşmalar uyarınca sigorta alanındaki tek pazar iç sınırların
bulunmadığı bir alandır. Sigorta alanında tek pazarın gerçekleştirilmesi süreci, 1961
yılında ulusal hukuk kurallarının yaklaştırılması amacını taşıyan hizmetlerin serbest
dolaşımına ilişkin Genel Programın kabulüyle başlamıştır. 1 Temmuz 1994
tarihinden itibaren Avrupa Birliği sigorta piyasaları (1 Mayıs 2004 tarihi itibarı ile
üyelikleri gerçeklesen 10 yeni ülke de dâhil olmak üzere) ile Avrupa Ekonomik
Alanı altında Lihtenstayn, Norveç ve İzlanda geniş ve tek bir sigorta pazarı
oluşturmuşlardır. Sürecin 40 yıldan fazla zamana yayılması, Üye Devletlerdeki
düzenlemelerin kapsam ve yapılarına ilişkin farklılıklardan kaynaklanmaktadır.
Geniş ve tek bir sigorta piyasasının kurulması dünyada bir benzeri daha olmayan bir
77
gelişmedir. Tek bir sigorta piyasası içerisinde şirketler ürünlerini Avrupa Birliği
üyesi tüm ülkelerde serbestçe satabildikleri gibi, kişiler de sigortacılık işlemleri için
kendi yerleşik bulundukları ülke dışında her hangi bir Üye Devlet sigortacısına
başvurabilmektedir.
Tek sigorta piyasası ile Avrupa Birliği yalnızca şirketlerin aralarındaki
rekabeti arttırmayı değil kişilerin güvenle daha iyi ürünlere erişimini sağlayacak
olanakları sunmayı da hedeflemektedir. Bu amacın gerçekleşmesi ile rekabetçi bir
sigortacılık sektörünün oluşması sağlanacak, bu da ekonomik etkinlik ve gelişmeye
katkıda bulunacaktır.
Özellikle son yıllarda Avrupa Birliği üyesi ülkelerde sigorta sektörleri, sigorta
ürünlerine yönelik önemli bir talep artısı ile karşı karşıya bulunmakta; bu ise önemli
bir ciro artısını yol açmıştır. Artan talep ve sigortacılık sektöründeki büyüme,
faaliyetlerde artısı ve gelişmeyi de beraberinde getirmiştir. Bu gelişmelerle birlikte
Avrupa Birliği’nin sigortacılık sektöründe iki temel görevi bulunmaktadır:
- Tüm Avrupa Birliği vatandaşlarının piyasadaki mevcut sigorta ürünlerine
erişimlerini mümkün kılmak ve sigorta işlemlerinde kendilerine gerekli yasal ve
finansal korumayı sağlamak;
- Bir Üye Devlette faaliyet gösterme iznine sahip bir sigorta şirketinin Avrupa
Birliği genelinde faaliyette bulunabilmesi için yerleşme hakkı ile hizmet sunumu
hakkından faydalanmasını sağlamak.
78
3.1. AVRUPA BİRLİĞİ SİGORTA SEKTÖRÜNÜ DÜZENLEYEN
MEVZUAT
Avrupa Birliği, amaçlarını gerçekleştirebilmek için aşağıda ana başlıklar
altında toplanan düzenlemeleri yapmıştır. Tüm bu düzenlemeler geniş ve tek bir
sigorta piyasasının oluşturulması için yasal bir çerçeve hazırlanmıştır.
• Hayat-dışı sigorta
Avrupa Birliği’nde hayat-dışı sigorta alanında yerleşme serbestîsini oluşturan
yasal çerçeve, hayat dışı sigortacılık faaliyetlerine başlama ve yürütme ile ilgili
kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonu hakkındaki 24 Temmuz 1973
tarih ve 73/239/EEC sayılı Birinci Konsey Direktifinin kabulüyle oluşmuştur. 22
Haziran 1988 tarih ve 88/357/EEC sayılı İkinci Konsey Direktifi ise 73/239/EEC
sayılı Birinci Konsey Direktifinde, hayat dışı sigortacılık alanında hizmet sunumu
serbestîsinin etkin kullanımının sağlanmasına ilişkin değişiklikler yapmıştır.
Hayat-dışı sigorta alanındaki bir diğer önemli düzenleme ise Üçüncü
Düzenleyici Direktif olan 92/49/EEC sayılı Direktiftir. Bu Direktif, Birinci ve İkinci
Konsey Direktiflerini tadil etmekte ve sigorta denetimi, yatırımları düzenleyen ulusal
kuralların koordine edilmesi, teknik karşılıklar, sigorta faaliyetlerinin takibi ve bu
faaliyetlere erişim gibi konu baslıklarını içermektedir.
• Özel alanlar
Avrupa Birliği’nde hayat ve hayat-dışı sigorta Direktiflerinin yanı sıra
motorlu taşıt mali sorumluluk sigortaları, sigorta şirketlerinin yıllık ve konsolide
hesapları, yükümlülük karşılama yeterliliği, e-ticaret, reasürans, sigorta grupları,
79
finansal gruplar, aracılar ve tasfiye gibi alanları düzenleyen pek çok Direktif
bulunmaktadır.
3.2. HAYAT DIŞI SİGORTA MEVZUATI
1. Hayat dışı sigortacılık faaliyetlerine başlama ve yürütme ile ilgili kanun,
tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonu hakkında 24 Temmuz 1973 tarih ve
73/239/EEC sayılı Birinci Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 228,
16.08.1973 s. 3–19.)
73/239/EEC sayılı Direktif, hayat sigortası dışında kalan sigortacılık
faaliyetine başlama ve yürütme ile ilgili kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin
koordinasyonuna, başka bir deyişle hayat dışı sigortaya ilişkin ilk Direktiftir. Direktif
müteaddit defalar tadil edilmiş ve pek çok maddesi değişikliğe uğramıştır. Direktifin
temel amacı hayat dışı sigortacılık alanında faaliyete başlamayı ve yürütmeyi
kolaylaştırmak ve ulusal denetleyici mevzuatlarda yer alan bazı farklılıkları ortadan
kaldırmaktır.
Bu amaca ulaşmak ve tüm Üye Devletlerde sigortalılar ve üçüncü şahıslar
için gerekli korumayı sağlamak, özellikle sigorta şirketlerinin mali yapıları ile ilgili
konularda es güdüm sağlanmasını gerektirmekteydi.
Bu çerçevede hazırlanan 73/239/EEC sayılı Direktif ilk etapta 5 ana baslık ve
bir ekten oluşmuştur. Genel hükümleri içeren birinci baslık, Direktifin ekte
belirlenmiş olan sigorta branşlarına göre bir Üye Devlette kurulmuş veya kurulması
düşünülen sigorta şirketleri tarafından sürdürülen veya sürdürülecek olan doğrudan
sigorta serbest meslek faaliyetleri ile ilgili olduğunu belirtmektedir.
80
Bu sigorta branşları şunlardır: kaza sigortası, hastalık sigortası, kara taşıtları
kasko sigortası, raylı taşıt araçları kasko sigortası, hava taşıtları kasko sigortası, deniz
taşıtları sigortası, taşınan mallar sigortası, yangın ve doğal olaylar sigortası, diğer
zararlar, motorlu taşıt mali sorumluluk sigortası, hava taşıtları sorumluluk sigortası,
deniz taşıtları sorumluluk sigortası, genel sorumluluk sigortası, kredi sigortası,
kefalet sigortası, çeşitli mali kayıplar sigortası, hukuksal koruma sigortası. Bu
branşlara daha sonra turistik yardım sigortası branşı da eklenmiştir. (84/641 / EEC
sayılı Konsey Direktifi).
Direktif aşağıdaki sigorta faaliyetlerine ve şirketlere uygulanmamaktadır:
• Hayat sigortası, ömür boyu aylık gelir sigortası (annuities), hayat sigortası
şirketleri tarafından yürütülen ek sigortalar (supplementary insurance), zorunlu
sosyal güvenlik sisteminin bir parçasını oluşturan sigorta (insurance formingpart of a
statutory system of social security);
• Sermayenin geri alınması -amortismanı- faaliyetleri (capital redemption),
sosyal yardım kuruluşları ve dayanışma dernekleri tarafından yürütülen faaliyetler
(operations of provident and mutual benefit institutions), tüzel kişiliği bulunmayan
isletmeler tarafından yürütülen faaliyetler ve ihracat kredisi sigorta faaliyetleri;
• Mütüel kurumlar;
• Üye devletler tarafından belirlenen bazı kurumlar. İkinci baslık, merkez
ofisleri Avrupa Birliği sınırları içinde olan şirketlere uygulanacak kuralları
içermektedir. Direktife göre bütün Üye Devletler kendi ülkelerinde doğrudan sigorta
faaliyetlerine başlanmasını resmi izne tabi tutmakla yükümlüdürler. Bu izin, Üye
Devletlerin yetkili mercileri tarafından verilecektir. 73/239/EEC sayılı Direktif
81
merkez ofisi başka bir Üye Devlette olup acente veya şube açmak için izin talep eden
sirkatlerle ilgili kabul koşullarını düzenleyen hükümler de içermektedir.
Direktif, kabul koşullarının yanı sıra sigorta faaliyetlerinin sürdürülmesi ile
ilgili koşulları da belirlemektedir. Üye Devletlerin izin sahibi şirketlerin mali
durumlarını denetlerken birbirleriyle yakın işbirliği içinde olmaları gerekmektedir.
Ayrıca Üye Devletler şirketlerden yeterli teknik karşılık ve yeterli
yükümlülük karşılama yeterliliği marjı ayırmalarını istemek durumundadırlar.
Yükümlülük karşılama yeterliliği marjını hesaplamakta kullanılan miktar ve oranlar
daha sonra 2002/13/EC sayılı Direktifle değişikliğe uğramıştır (ayrıntılı bilgi
2002/13/EC sayılı Direktif özetinde yer almaktadır).
Direktif sigorta faaliyetleri gerçekleştirmek üzere verilen izinlerin geri
alınmasına ilişkin hükümler de içermektedir. Direktifin üçüncü başlığı merkez
ofisleri Avrupa Birliği dışında olan isletmelerin Avrupa Birliği üyesi olan ülkelerdeki
acente ve şubeleri ile ilgili hükümler içermektedir. Bu hükümler de zaman içerisinde
değişikliğe uğramış olup söz konusu değişikliklere ilgili Direktif özetleri içerisinde
ayrıntılı olarak değinilecektir. Direktifin son iki başlığı ise geçici hükümler ile son
hükümlere ilişkindir.
2. Hayat dışı sigorta islerinde şirket kurma serbestisine konulan kısıtlamaların
kaldırılması hakkında 24 Temmuz 1973 tarih ve 73/240/EEC sayılı Konsey Direktifi
(Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 228, 16.08.1973 s. 20–22.)
73/240/EEC sayılı Konsey Direktifi, hayat sigortası dışında kalan doğrudan
sigortacılık faaliyetleri alanında yerleşme serbestîsine dair kısıtlamaların
82
kaldırılmasına ilişkin düzenlemeler getirmektedir. Direktif, Üye Devletlerin
aşağıdaki kısıtlamaları ortadan kaldırmalarını zorunlu kılmaktadır:
• Kişilerin ev sahipliği yapan Üye Devlet’te (host Member State), o ülke
vatandaşlarıyla aynı koşullarda faaliyet göstermelerini engelleyen kısıtlamalar
• Ayrımcılık yaratan idari uygulamalar.
Eğer ev sahipliği yapan Üye Devlet (host Member State), kendi
vatandaşlarından faaliyete başlamak için iyi bir itibara sahip olunduğunun, daha önce
bir iflas durumuyla karsı karsıya bulunulmadığının veya her ikisinin kanıtını
istiyorsa, söz konusu Üye Devlet, diğer Üye Devlet vatandaşları için de adli sicil
kaydının ibrazını veya mense Üye Devlet yetkili mercilerince verilen buna karşılık
gelecek nitelikteki belgeleri yeterli kabul edecektir. Eğer mense Üye Devlet böyle bir
doküman vermiyorsa yeminli beyan, resmi beyan ya da noter onayı kanıt olarak
kullanılabilmektedir.
Daha önce bir iflas durumuyla karsı karsıya kalınmadığına dair beyanın
yetkili bir meslek veya ticaret birliği önünde yapılması da mümkündür.Direktif
uyarınca, Üye Devletler kendi ülkelerinde sigorta faaliyetinde bulunan diğer Üye
Devlet vatandaşlarının da mesleki veya ticari örgütlere kendi vatandaşlarıyla aynı
şartlarda katılabilmelerini sağlamakla mükelleftir.
Bu örgütlere katılma hakkı üst düzey görevlere seçilebilme veya
atanabilmeye ehil olma şartı gerektirebilmektedir; ancak söz konusu örgüt resmi
kurum niteliğindeyse bu görevler Üye Devletin kendi vatandaşları için ayrılmış
olabilir.
83
3. Hayat dışı sigortacılık faaliyetlerine başlama ve yürütme ile ilgili kanun,
tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonu hakkındaki 73/239/EEC sayılı Birinci
Konsey Direktifinde değişiklik yapan 29 Haziran 1976 tarih ve 76/580/EEC sayılı
Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 189, 13.07.1976 s. 13–14.),
73/239/EEC sayılı Direktif, o dönemki adıyla Avrupa Topluluğu’nda geçerli
olan para birimi kavramını Avrupa Yatırım Bankası’nın tüzüğünde tanımlanan
şekilde kullanmaktaydı. 76/580/EEC sayılı Direktif ise bu tanımı değiştirerek para
birimi kavramını 3289/75/ECSC sayılı Komisyon Kararında olduğu sekliyle “Avrupa
Para Birimi” olarak tanımlamıştır.
Ancak, Euro’nun Avrupa Birliği para birimi olarak kabul edilmesiyle
76/580/EEC sayılı Direktif geçerliliğini yitirmiştir. Yükümlülük karşılama yeterliliği
miktarlarında 2002/13/EC sayılı Direktif ile yapılan değişikliği takiben Direktifin
diğer maddeleri de geçerliliklerini yitirmiştir.
4. Topluluk düzeyinde koasürans alanındaki kanun, tüzük ve idari
düzenlemelerin koordinasyonu hakkında 30 Mayıs 1978 tarih ve 78/473/EEC sayılı
Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 151, 07.06.1978 s. 25–27.)
78/473/EEC sayılı Direktif su sigorta branşlarına göre sınıflanmış risklere
ilişkin Topluluk koasürans (müsterek sigorta) faaliyetlerine.uygulanmaktadır: raylı
taşıt araçları; hava taşıtları; deniz, iç deniz,.göl, nehir ve kanal taşıtları; taşınan
mallar; yangın ve doğal olaylar;.diğer zararlar; hava taşıtları sorumluluk sigortası;
deniz, iç deniz,.göl, nehir ve kanal taşıtları sorumluluk sigortası; genel sorumluluk ve
çeşitli mali kayıplar- istihdam riskleri.
84
Direktif uyarınca teknik rezerv miktarları, kuruldukları Üye Devlet
kurallarına göre farklı koasürörler tarafından belirlenmelidir. Ancak muallâk hasar
rezervleri için bu miktar, ana sigortacının yerleşik olduğu devletin kanunlarına göre
belirlemiş olduğu miktarın altında olamaz. Bir diğer önemli nokta, farklı koasürörler
tarafından oluşturulmuş olan teknik rezervlerin karşılık gelen aktiflerle
gösterilmesidir.
Üye Devletler kendi ülkelerindeki koasürörlerin Avrupa Birliği’ndeki
koasürans faaliyetlerine ilişkin istatistiğî bilgileri tutmalarını sağlamakla
yükümlüdür. Bir sigorta şirketinin tasfiyesi söz konusu olduğunda, Avrupa
Birliği’ndeki koasürans akitlerine katılımdan kaynaklanan yükümlülükler, şirketin
diğer sigorta akitlerinden doğmuş olan yükümlülükleriyle aynı şekilde
karşılanacaktır.
5. Hayat sigortası dışında kalan sigortacılık faaliyetine başlama ve yürütme
ile ilgili kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin eşgüdümüne ilişkin 73/239/EEC sayılı
Birinci Direktifi, özellikle turistik yardım edime yönelik olarak tadil eden
84/641/EEC sayılı Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 339,
27.12.1984 s. 21–25.)
84/641/EEC sayılı Direktif, 73/239/EEC sayılı Direktifi özellikle turistik
yardıma ilişkin olarak tadil etmektedir. 84/641/EEC sayılı Direktif, bir Üye Devlet
topraklarında yerleşik şirketler tarafından turistik yardım sağlanmasını kapsayacak
şekilde doğrudan sigortacılık serbest meslek faaliyetlerine başlama ve bu faaliyetleri
sürdürme ile ilgili olup, 73/239/EEC sayılı Direktifin kapsamını genişletmektedir.
Buradaki yardım, turistlere yapılan yardımı, başka bir deyişle, seyahat ederken, kendi
85
ülkesi veya daimi ikamet adresi dışındayken, zor duruma düşmüş olan kişilere
yönelik olarak verilecek yardımı ifade etmektedir.
Söz konusu yardım, belli miktarda bir ön prim ödenmesi şartıyla ve bir
yardım sözleşmesi kapsamında ilgili kişilere yapılacak olan yardımı kapsamaktadır.
Yapılacak yardımın ayni veya nakdi olması mümkündür; ancak bakım, servis
sağlama, satış sonrası servisler veya sadece aracı olarak yardım tedarikini kapsamaz.
Bu yardım, 73/239/EEC Direktifinin ekine de yeni bir sigorta branşı olarak
eklenmiş (branş 18) ve “seyahat ederken, kendi ülkesi veya daimi ikamet adresi
dışındayken zor duruma düsen kişilere yönelik yardım” olarak tanımlanmıştır.
73/239/EEC sayılı Direktif, kapsam dışı bıraktığı işlemleri listelemiştir.
İşlemler 84/641/EEC sayılı Direktife tabi bir şirket tarafından yerine
getirilmediği sürece, Direktif, bu listeye bir taşıtın kaza yapması veya arızalanması
durumunda sorumluluğun aşağıdaki işlemlerle sınırlı olduğu yardım faaliyetlerini de
eklemiştir:
• Yerinde arıza servisi,
• Taşıtın tamir edilebileceği en yakın veya en makul yere nakledilmesi,
• Taşıtın ait olduğu yere, aynı ülke içerisinde seyahate başlangıç noktasına
veya varmayı hedeflediği yere nakledilmesi.
84/641/EEC sayılı Direktif çerçevesinde Üye Devletler, merkez ofisleri kendi
topraklarında bulunan bütün şirketlerin yalnızca işlem türlerini, fidansal durumlarını
ve yükümlülük karşılama yeterliliklerini (73/239/EEC sayılı Direktifte öngörüldüğü
86
gibi) değil, aynı zamanda sorumluluklarını yerine getirebilmek için
kullanabilecekleri diğer kaynakları da içeren yıllık raporlar hazırlamalarını talep
etmekle yükümlüdür.
Direktif uyarınca birden fazla Üye Devlette sigorta faaliyeti yürütme izni
talebinde bulunmuş veya izin elde etmiş olan şirketler aşağıdaki avantajlardan
yararlanmak için başvurabilmektedir:
• Yükümlülük karşılama yeterliliğinin, şirketin Avrupa Birliği içerisinde
sürdürdüğü faaliyetlerin tümü gözetilerek hesaplanması,
• Sadece bir Üye Devlette teminat verilmesi,
• Garanti fonunu oluşturan varlıkların Üye Devletlerden herhangi birinde
lokalice edilmesi.
Bu avantajlardan yararlanmak isteyen şirketler, ilgili Üye Devlet yetkili
mercilerine başvurarak talepte bulunmak durumundadır. Söz konusu avantajlar ilgili
Üye Devlet veya Devletlerin talebiyle geri alınabilir.
6. Hayat dışı sigortacılık faaliyetlerine başlama ve yürütme ile ilgili kanun,
tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonu hakkında 24 Temmuz 1973 tarih ve
73/239/EEC sayılı Birinci Konsey Direktifinde değişiklik yapan kredi ve kefalet
sigortalarına ilişkin 22 Haziran 1987 tarih ve 87/343/EEC sayılı Konsey Direktifi
(Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 185, 04.07.1987 s. 72–76.)
73/239/EEC sayılı Direktifin 2(2)(d) Maddesi, Direktifin, devlet adına ya da
devlet desteğiyle yürütülen ihracat kredi sigortası işlemlerine uygulanmayacağını
87
belirtmektedir. Direktif kapsamında sigortalı kişilere sunulan koruma, ihracat kredi
sigortası işlemlerinde devlet adına veya devlet garantisiyle yapıldığından,
73/239/EEC sayılı Direktifi tadil eden 87/343/EEC sayılı Direktif de benzer işlemleri
kapsam dışında tutmayı sürdürmüştür.
87/343/EEC sayılı Direktif uyarınca her Üye Devlet, fidansal yıl içerisinde
ortaya çıkacak ortalama üzerindeki hasar radyoları ile teknik açıkları karşılayabilmek
için şirketlerin bir masraf muvazene fonu (equalization reserve) (73/239/EEC sayılı
Direktif Eki’nde yer alan 14. branştaki riskler için) oluşturmaları yükümlülüğünü
getirmektedir. Her Üye Devlet masraf muvazene fonunu kendi ulusal kurallarına
uygun olarak hesaplamakla yükümlü olup, bu hesaplamanın Direktif Eki’nin D
bölümünde (D bölümü 87/343/EEC sayılı Direktifle eklenmiştir) belirlenen
yöntemlere uygun olarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir. D bölümü kapsamında
kredi sigortası branşı için masraf muvazene fonunu hesaplamada 4 yöntem
belirlenmiştir.
Bazı durumlarda Üye Devletler kredi sigortası faaliyetleri için bir masraf
muvazene fonu oluşturma yükümlülüğünden muaf tutulabilmektedir. Bu durum,
kredi sigortası kapsamında ödenen prim ya da katkıların toplam prim veya katkıların
% 4’ünden az olduğu ve 2 500 000 ECU’nün (para birimi olarak ECU geçerliliğini
yitirmiştir) altında olduğu hallerde geçerlidir.
87/343/EEC sayılı Direktif, 73/239/EEC sayılı Direktifin garanti fonuna
ilişkin hükmünü tadil etmiştir. Bu hüküm daha sonra 2002/13/EC sayılı Direktifle
yeniden değişikliğe uğramıştır .
8. 73/239/EEC sayılı Konsey Direktifinde, hayat dışı sigortacılık alanında
hizmet sunma serbestisinin etkin kullanımının sağlanmasına ilişkin değişiklik yapan
88
22 Haziran 1988 tarih ve 88/357/EEC sayılı İkinci Konsey Direktifi (Avrupa Birliği
Resmi Gazetesi L 172, 04.07.1988 s. 1–14.)
88/357/EEC sayılı İkinci Konsey Direktifi, 73/239/EEC sayılı ilk Direktifi
tamamlayıcı nitelikte olup ilk Direktifte belirlenen sigorta branşları ve şirketler için
hizmet sağlama serbestîsi ile ilgili özel düzenlemeler getirmektedir.
İkinci Konsey Direktifi, “Genel Hükümlere” ilişkin birinci baslık altında
“şirket”, “yerleşme”, “riskin gerçekleştiği Üye Devlet”, “hizmet sunumunun
gerçekleştiği Üye Devlet” gibi tanımlara yer vermektedir. Direktifin ikinci baslığı
“İlk Direktife Getirilen Ek Hükümler” olup bu baslık altında “büyük risklerin” tanımı
yapılmıştır. Bu tanıma göre “büyük riskler” şunlardır:
• Raylı taşıtlar sigortası branşı, hava taşıtları sigortası branşı, deniz taşıtları
sigortası branşı, taşınan mallar sigortası branşı, hava taşıtları sorumluluk sigortası
branşı, deniz taşıtları sorumluluk sigortası branşı altında tanımlanan riskler;
• Poliçe sahibinin profesyonel olarak serbest meslekler içerisinde bir
endüstriyel veya ticari faaliyette bulunması ve risklerin bu faaliyete ilişkin olması
halinde kredi sigortası branşı ve kefalet sigortası branşları altında tanımlanan riskler;
• Poliçe sahibinin Direktif çerçevesinde belirlenen limitleri asması halinde
yangın ve doğal olaylar sigortası branşı, diğer zararlar branşı, genel sorumluluk ve
çeşitli mali kayıplar sigortası branşı altında tanımlanan riskler.
Üye Devletlerin üçüncü kategoriye mesleki birlikler, ortak girişimler veya
geçici gruplar tarafından sigortalanmış riskleri de dâhil etmeleri mümkündür.
89
Direktif, atıfta bulunduğu sigorta sözleşmelerine uygulanacak hukukla ilgili
düzenlemeler de getirmiştir. Buna göre:
• Poliçe sahibinin daimi ikametgâhı veya merkez yönetiminin riskin
gerçekleştiği Üye Devlet olması durumunda, uygulanacak hukuk söz konusu Üye
Devletin hukuku olacaktır.
• Poliçe sahibinin daimi ikametgâhı veya merkez yönetiminin riskin
gerçekleştiği Üye Devlet olmaması durumunda, sigorta sözleşmesinin tarafları riskin
gerçekleştiği Üye Devlet hukuku ile poliçe sahibinin daimi ikametgâhının veya
merkez yönetiminin bulunduğu Üye Devlet hukuku arasında seçim yapabilirler.
• Poliçe sahibinin ticari, endüstriyel bir faaliyet yürütmesi veya bir serbest
meslek icra etmesi ve sözleşmenin bu faaliyetlere ilişkin olarak farklı ülkelerde
bulunan iki veya daha fazla riski kapsaması halinde, uygulanacak hukuk riskin
gerçekleştiği Üye Devletlerin veya poliçe sahibinin daimi ikametgâhının ya da
merkez yönetiminin bulunduğu ülkenin hukukudur.
Üye Devletlerin daha geniş seçme sansı tanıması, sözleşme kapsamında yer
alan risklerin, riskin ortaya çıktığı Üye Devlet dışındaki bir Üye Devlette meydana
gelen olaylarla sınırlı tutulması ve büyük risklerin söz konusu olması halinde
uygulanacak hukuk değişebilmektedir. Eğer bir tercih yapılmamışsa, sözleşme
yukarıda belirtilen ülkelerden birinin hukukuna tabi olacaktır.
İkinci Konsey Direktifi, Birinci Direktife denetleme kurumları tarafından
kullanılabilecek yetki ve araçlarla ilgili hükümler de eklemektedir. Üye Devletler,
denetleme kurumlarının kendi ülkelerindeki sigorta şirketlerinin faaliyetlerini
denetleyebilmeleri için gerekli yetki ve araçlara sahip olmalarını teminat altına
almakla yükümlüdür. Bu, denetleme kurumlarının şirketlerin durumu ve tüm
90
faaliyetleri ile ilgili ayrıntılı incelemeler yapabilmeleri, bilgi toplayabilmeleri,
şirketlerin faaliyetlerini sürdürdükleri yerlerde yerinde incelemeler yapabilmeleri,
şirketle ilgili tedbirler alabilmeleri, gerektiği takdirde uygun hukuki araçlar
kullanarak bu tedbirlerin uygulanmasını sağlayabilmeleri anlamına gelmektedir.
Direktifin üçüncü baslığı hizmet sunumu serbestîsine yönelik hükümler
içermektedir. Sigorta şirketlerinin, bir Üye Devlette bulunan kuruluş vasıtasıyla
başka bir Üye Devletteki riski sigortalaması durumunda üçüncü baslık altında
belirlenen kurallar uygulanmaktadır. Bu durumda ikinci Üye Devlet, hizmetlerin
sunulduğu Üye Devlet olmaktadır. Bu baslık altında yer alan hükümler ilk Direktifin
uygulanmadığı işlemlere, şirketlere ve kurumlara uygulanmamaktadır. Hükümler,
işyeri kazaları, taşıyıcının sorumluluğunu içermeyen motorlu taşıt sorumluluğu,
motorbotular, nükleer hukuki sorumluluk, tıbbi ürün sorumluluğu ve zorunlu inşaat
çalışması sigortası risklerini kapsayan sigorta sözleşmelerine uygulanmamaktadır.
Direktif uyarınca, eğer bir şirket başka bir Üye Devlet veya Devletlerde
hizmet sunmak isterse, ana merkezinin bulunduğu Üye Devletin yetkili mercilerini
bu konuda bilgilendirmek ve sigortalamayı planladığı risklerin mahiyetlerini
belirtmek durumundadır. Hizmet sunulması planlanan Üye Devletlerin bu faaliyeti
idari izne tabi tutması mümkündür. Bu Üye Devletler, şirketten su belgelerin
hazırlanmasını talep edebilmektedir: şirketin ana merkezinin bulunduğu Üye
Devletin yetkili mercileri tarafından düzenlenmiş bir belge ile şirketin yerleşik
bulunduğu Üye Devlet yetkili mercileri tarafından düzenlenen, faaliyette bulunulacak
branşlar ve faaliyetlere ilişkin tablo (sigorta poliçelerinin şartları, prim miktarları,
formlar ve diğer matbu belgeler). Hizmetin sunulduğu Üye Devletin yetkili mercileri
tarafından talep edilmesi durumunda hizmet sunmakta olan bütün şirketler ilgili
belgeleri ibraz etmekle yükümlüdür. Direktifin son hükümleri Yunanistan, İrlanda,
İspanya ve Portekiz’e ilişkin geçici düzenlemeleri içermektedir.
91
9. Özellikle motorlu taşıt mali sorumluluk konusunda olmak üzere, hayat
sigortası dışında kalan sigortacılık faaliyetlerine ilişkin kanun, tüzük ve idari
düzenlemelerin koordinasyonu ile ilgili 73/239/EEC sayılı Direktifi ve 88/357/EEC
sayılı Direktifi değiştiren 8 Kasım 1990 tarih ve 90/618/EEC sayılı Konsey Direktifi
(Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 330, 29.11.1990 s. 44–49.)
90/618/EEC sayılı Konsey Direktifi, hayat sigortası dışında kalan sigortacılık
faaliyetine ilişkin kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin koordinasyonuna ilişkin
Birinci ve İkinci Konsey Direktiflerini tadil etmektedir.
Birinci Konsey Direktifi, üçüncü baslık altında merkez ofisleri Topluluk
dışında bulunan şirketlerin Topluluk içerisinde kurulmuş acente veya şubelerine
ilişkin hükümler içermektedir. 90/618/EEC sayılı Direktif ise, bu baslık altına
üçüncü bir ülkenin hukukuna tabi olan ana şirketlerin yan kuruluşlarına veya bu
şirketlerin sahip olduğu hisselerin ele geçirilmesine ilişkin kurallar getirmektedir.
Üye Devletlerin yetkili mercileri, üçüncü ülkelerin hukukuna tabi olan ana
şirketlerin doğrudan ye da dolaylı yan kuruluşlarına izin verdikleri takdirde Avrupa
Komisyonu’nu bilgilendirmekle yükümlüdürler. Böyle bir ana şirketin, bir Topluluk
sigorta şirketinde pay sahibi olması ve bu sigorta şirketini yan kurulusu haline
getirmesi durumunda da Avrupa Komisyonu bilgilendirilmelidir.
Direktif, Üye Devletlerin, sigorta şirketlerinin üçüncü ülkelerde kuruluş veya
faaliyet göstermede herhangi bir zorlukla karsılaşmaları durumunda da Komisyon’u
bilgilendirmelerini teşvik etmektedir.
92
Bir üçüncü ülkenin Toplulukta kurulmuş olan sigorta şirketlerinin kendi
pazarına girmesine, Topluluk içerisinde kendi şirketlerine verilmiş olandan daha az
imkân tanıması durumunda Avrupa Komisyonu, Konsey’den Topluluktaki sigorta
şirketlerinin bu ülkede makul rekabet sansı bulması için gerekli girişimleri
yürütebilmek amacıyla kendisine yetki vermesini talep edebilmektedir. Bu izni
takiben Avrupa Komisyonu mevcut olumsuzlukları gidermek üzere müzakerelere
başlayabilmektedir. Bu müzakerelere ek olarak Üye Devletlerin yetkili mercileri, söz
konusu üçüncü ülkenin hukukuna tabi olan ana şirketlerin doğrudan veya dolaylı
olarak kendilerine yaptıkları izin/ruhsat başvuruları ile bu şirketlerin pay elde
etmeleri ile ilgili kararlarında kısıtlamaya gidebilir veya bu kararları askıya alabilir.
Normal şartlar altında bu tedbirlerin süresinin 3 ayı geçmesi mümkün olmamaktadır.
90/618/EEC sayılı Konsey Direktifi ile getirilen bir diğer önemli yenilik ise
motorlu taşıt mali sorumluluk sigortalarına ilişkindir.
İkinci Konsey Direktifi, “hizmet sunumu sağlanan Üye Devlet” (Member
State of provision of services) kavramını, “kendi topraklarında bulunan bir risk başka
bir kuruluş tarafından sigortalanan Üye Devlet” olarak tanımlamaktadır. Sigorta
şirketleri, hizmet sunumunun gerçekleştiği Üye Devlette bulunan bir kuruluş
aracılığıyla değil, hizmet sunumu yoluyla motorlu taşıt mali sorumluluk sigortası
altındaki riskleri karşılayabilmektedir.
90/618/EEC sayılı Direktif uyarınca, hizmet sunumu sağlanan Üye Devlet,
kendi topraklarında meydana gelen olaylar için tazminat sağlayan sigorta şirketinin
“motorlu taşıt sorumluluk sigortası” altında, o Üye Devlette bulunan bir kuruluş
aracılığıyla değil, hizmet sunumu yoluyla tazminat sağlaması nedeniyle, tazminat
talep eden kişilerin mağdur olmasının önüne gedmekle yükümlüdür. Bu amaçla,
“hizmet sunumu sağlanan Üye Devlet”, hasarlara ilişkin tüm gerekli bilgilerin
toplanması için şirketin bir temsilci atamasını isteyecektir. Bu temsilci, hem hasardan
mağdur olan kişilerle ilgili işlemleri yapabilmek hem de “hizmet sunumu sağlanan
93
Üye Devlet”in yetkili mercileri önünde motorlu taşıt sorumluluk sigortasının
varlığını ve geçerliliğini kontrol edebilmek için şirketi temsil edebilecek yetkiye haiz
olmalıdır.
10. Direkt sigorta işlemlerine ilişkin kanun, tüzük ve idari düzenlemelerin
koordinasyonu (hayat sigortası hariç) ve 73/239/EEC ile 88/357/EEC sayılı
Direktiflerde değişiklik yapılması hakkında 18 Haziran 1992 tarih ve 92/49/EEC
sayılı Konsey Direktifi (Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifi) (Avrupa Birliği Resmi
Gazetesi L 228, 11.08.1992 s. 1–23.)
Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifi bu alandaki ilk Direktifte pek çok
değişiklik yapmıstır. Söz galimi, Direktifin “Merkez ofisleri Topluluk içerisinde
bulunan şirketlere uygulanacak kurallara” ilişkin ikinci baslığı kapsamında yer alan
hükümlerin çoğu yeni hükümlerle değiştirilmiştir. Önceden olduğu gibi doğrudan
sigorta faaliyetine başlayabilmek için resmi ön izin gerekmektedir. Merkez ofisi bir
Üye Devlet toprakları içerisinde yer alan şirket ye da faaliyetlerini bir branşın
tamamına veya branşlara genişletmek isteyen izin/ruhsat sahibi şirket, menşe Üye
Devlet (home Member State) yetkili mercilerinden izin almak durumundadır.
Bu izin Avrupa Birliği genelinde geçerli olup belli bir sigorta branşı için
verilir. Birinci Hayat Dışı Sigorta Direktifi, Üye Devletleri, izin/ruhsat almak isteyen
tüm sigorta şirketlerinin Madde 8 altında belirtilen şirket tiplerinden birinde
kurulmalarını sağlamakla yükümlü kılmaktadır. Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifi,
bu listeye Yunanistan, İspanya ve Portekiz tarafından kabul edilecek şirket tiplerini
de eklemektedir. Bunun nedeni Birinci Hayat Dışı Sigorta Direktifi yürürlüğe
girdiğinde bu ülkelerin AB üyesi olmamalarıdır.
94
Direktif uyarınca menşe Üye Devlet (home Member State) yetkili mercileri,
bir şirkete izin/ruhsat vermeden önce, bu şirketin hissedarlarının veya pay sahibi olan
üyelerinin kimliklerine ilişkin bilgi sahibi olmalıdır. Yetkili merciler hissedarların
veya üyelerin vasıflarını tatminkâr bulmazsa, izin/ruhsat vermeyi reddedebilirler.
Direktifin “Sigorta faaliyetlerini düzenleyen koşulların uyumlaştırılmasına” ilişkin
üçüncü baslığı faaliyet şartlarıyla ilgili yeni düzenleme ve değişiklikler
getirmektedir.
Örneğin 13. Madde’nin kapsamı genişletilmiştir. Madde yeni haliyle bir
sigorta şirketinin fidansal denetiminin tamamen mense Üye Devlet (home Member
State) sorumluluğu altında olmasını öngörmektedir. Böyle bir fidansal denetim,
sigorta şirketinin tüm faaliyetlerini, yükümlülük karşılama yeterliliğini, teknik
karşılıkların oluşturulmasını ve bunları kapsayan aktiflere ilişkin bilgilerin
kontrolünü ve doğrulanmasını da içermelidir. Yetkili merciler, sigorta şirketlerinin
düzgün isleyen idari, mali prosedürler ile yeterli bir iç kontrol mekanizmasına sahip
olmalarını talep etmekle yükümlüdür.
Üçüncü başlık altında Direktif, yetkili mercilere bilgi toplama ve yerinde
denetimler gerçekleştirme yoluyla ayrıntılı incelemeler yapabilme, şirketler hakkında
tedbirler alabilme ve bu tedbirlerin uygulanmasını sağlayabilme konularında denetim
yetkisi vermektedir.
Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifi, İkinci Direktifin sözleşme portföylerinin
devri ile ilgili hükümlerini de yürürlükten kaldırmıştır. Üye Devletler, merkez
ofisleri kendi sınırları içerisinde bulunan sigorta şirketlerinin, sözleşme
portföylerinin tamamını veya bir kısmını Avrupa Birliği içerisindeki başka bir ofise
devretmeleri için gereken izni vermekle yükümlüdür. Bir şube sözleşme portföyünün
tamamını veya bir kısmını devretmek istediği zaman bulunduğu Üye Devlet
kurumlarına danışmalıdır. Devrin gerçekleşebilmesi için devri gerçekleştiren şirketin
bağlı bulunduğu mense Üye Devlet yetkili mercilerinin izni gerekmektedir.
95
Birinci Hayat Dışı Sigorta Direktifi verilmiş olan bir iznin/ruhsatın hangi
şartlar altında iptal edileceğine ilişkin düzenlemeler de getirmekteydi. Üçüncü Hayat
Dışı Sigorta Direktifi bu şartlarda da değişiklikler yapmıştır. Yeni Direktif uyarınca,
aşağıdaki hallerde iznin/ruhsatın iptali söz konusu olmaktadır:
• Verilmiş olan iznin 12 ay içinde kullanılmamış olması,
• Şirketin başvuru koşullarını artık karşılayamıyor olması,
• Yeniden yapılanma planı veya fidansal planlarda belirlenen
tedbirlerin uygulanamaması.
Direktif uyarınca gerçek veya tüzel kişiler bir sigorta şirketinde paylarını
sermaye payları veya oy hakları % 20, % 33 veya % 50’ye ulaşacak veya geçenek
şekilde arttırmak isterlerse ye da şirketi kendi yan kuruluşları durumuna getirmeyi
planlarlarsa, mense Üye Devlet (home Member State) yetkili mercilerini
bilgilendirmekle yükümlüdürler.
Üçüncü baslık altında Direktif, sigorta şirketlerinin yeterli teknik karşılıklar
ve teknik karşılıkları karşılayan aktifler ile muvazene fonu oluşturmalarına ilişkin
hükümleri tadil etmektedir. Direktif uyarınca şirketler teknik karşılıkları (technical
provisions) yalnızca belli aktif kategorileri ile karşılayabilmektedir. Bunlar yatırımlar
(bonolar, sermaye piyasası araçları, krediler, arsa, bina vb.), borçlar ve alacaklar
(reasürör borçları, garanti fonu talepleri, vb.) ve diğerleridir (arsa ve bina dışındaki
maddi sabit kıymetler, bankadaki ye da el altındaki nakitler vb.).
Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifinin dördüncü baslığı “Yerleşme ve
hizmet sunumu serbestisi ile ilgili hükümlere” ilişkin olup, sigorta şirketlerinin şube
açmaları, bu tip durumlarda sigorta şirketleri tarafından izlenecek bilgilendirme
96
prosedürleri ile yerleşme ve hizmet sunumu serbestisi kapsamındaki diğer konularda
Birinci Direktifi tadil etmektedir.
11. İhtiyatlı denetim amacıyla, kredi kuruluşlarıyla ilgili 77/780/EEC ve
89/646/EEC sayılı Direktifleri, hayat dışı sigortalara ilişkin 73/239/EEC ve
92/49/EEC sayılı Direktifleri, hayat sigortası alanındaki 79/267/EEC ve 92/96/EEC
sayılı Direktifleri, yatırım firmaları ile ilgili 93/22/EEC sayılı Direktifi ve menkul
kıymetlere yatırım yapmak suretiyle portföy isleten kolektif yatırım şirketleriyle
(UCITS) ilgili olarak 85/611/EEC sayılı Direktifi değiştiren 29 Haziran 1995 tarih ve
95/26/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi
Gazetesi L 168, 18.07.1995 s. 7–13.)
95/26/EC sayılı Direktif, kredi kuruluşları, hayat ve hayat dışı sigortalar,
yatırım firmaları ve kolektif yatırım şirketlerine ilişkin Direktifleri tadil etmektedir.
Direktifin hayat dışı sigorta alanında getirdiği yeniliklerden biri, bilgi
paylaşımı ile ilgili olarak Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifini tadil etmesidir.
Direktif çerçevesinde, Üye Devletlerin yetkili merciler ve diğer ilgili kurumlar
(fidansal kurumların iflas ve tasfiye işlemlerini denetleyen kurumlar; sigorta şirketi
hesaplarının denetim işlemlerini yürüten kişileri denetleyen kurumlar; sigorta
şirketlerinin yasal denetimini gerçekleştiren bağımsız aktüeller ve bu aktüellerin
denetiminden sorumlu kurumlar) arasında bilgi paylaşımına izin verebileceği
belirtilmektedir.
Direktifin Üçüncü Hayat Dışı Sigorta Direktifine getirdiği bir diğer yenilik
de, Üye Devletlerin, yetkili merciler ve şirketler hukuku ile ilgili ihlalleri incelemeye
yetkili organlar arasında bilgi alışverişine izin verebileceklerini hükme bağlamasıdır.
Burada hedeflenen, finansal sistemin istikrarının güçlendirilmesidir.
97
12. 73/239/EEC ve 88/357/EEC Direktiflerini tamamlayan, Üye Devletlerin
motorlu araç kullanımında sosyal sorumluluğa karsı sigorta yasalarının
uyumlaştırılmasına dair 16 Mayıs 2000 tarih ve 2000/26/EC sayılı Avrupa
Parlamentosu ve Konsey Direktifi (Dördüncü Motorlu Araç Sigortası Direktifi)
(Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L 181, 20.07.2000 s. 65–74.)
Direktifin özeti “Motorlu Taşıtlar Mevzuatı” baslığı altında yer almaktadır.
13. Üçüncü ülkelerle bilgi değişimi hakkında 85/611/EEC, 92/49/EEC,
92/96/EEC ve 93/22/EEC sayılı Direktifleri değiştiren 7 Kasım 2000 tarih ve
2000/64/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi
Gazetesi L 290, 17.11.2000 s. 27–28.)
Direktifin özeti “Hayat Sigortası Mevzuatı” başlığı altında yer almaktadır.
14. Hayat dışı sigorta şirketlerinin yükümlülük karşılama yeterliliği ile ilgili
73/239/EEC Direktifini tamamlayıcı nitelikteki 5 Mart 2002 tarih ve 2002/13/EC
sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi (Avrupa Birliği Resmi Gazetesi L
077, 20.03.2002 s. 17–22.)
Tüm sigorta şirketlerinin ödemek durumunda olduğu sorumlulukları
bulunmaktadır (poliçe sahiplerinin mevcut veya gelecekte ortaya çıkabilecek
talepleri gibi) ve bu sorumlulukları karşılayabilmek için şirketlerin belli bir miktar
kaynak ayıkmaları gerekmektedir. Bazı durumlarda sigorta şirketlerinin
öngöremedikleri olayların ortaya çıkması sonucunda önceden ayrılmış olan kaynak
yetersiz kalabilmektedir. Yükümlülük karşılama yeterliliği marjı, bu tip beklenmedik
olayların ortaya çıkması durumunda poliçe sahiplerinin korunabilmesi için sigorta
98
hizmeti sunan şirketlerin bulundurmak zorunda oldukları fazladan sermaye olarak
tanımlanmaktadır.
3–4 Haziran 1999 tarihli Köln Avrupa Konseyi toplantısı ile 23–24 Mart 2000
tarihli Lizbon Avrupa Konseyi toplantısında kabul edilen Finansal Hizmetler Eylem
Planı (Financial Services Action Plan–FSAP-), tek pazarda poliçe sahiplerinin
korunabilmesi için yükümlülük karşılama yeterliliği marjının sirkatler açısından
taşıdığı önemin altını çizmektedir.
73/239/EEC sayılı Birinci Konsey Direktifi, sigorta şirketlerinin tüm
faaliyetleri için oluşturmak zorunda oldukları yükümlülük karşılama yeterliliği
marjına ilişkin hükümleri belirlemekteydi. 2002/13/EC sayılı Direktif, 73/239/EEC
sayılı Direktifin yükümlülük karşılama yeterliliğine ilişkin hükümlerini tadil etmiştir.
Bu çerçevede, “mevcut yükümlülük karşılama yeterliliği marjı” (available
solvency margin) sigorta şirketinin öngörülebilir sorumlulukları dışındaki varlıkları
kapsamaktadır. Bunun içerisinde ödenmiş sermaye payı, sigorta kapsamındaki
sorumluluklara tekabül etmeyen rezervler (reserves (statutory and free) not
corresponding to underwriting liabilities) ve temettü ödemelerinden sonra ortaya
çıkacak kâr veya zarar bulunmaktadır. “Mevcut yükümlülük karşılama yeterliliği
marjı”, sigorta şirketi tarafından doğrudan sahip olunan hisselerin tutarından
düşülmektedir. Direktife uygun olarak, “mevcut yükümlülük karşılama yeterliliği
marjı” şunları da içerebilmektedir:
• Mevcut yükümlülük karşılama yeterliliği marjı (available solvency margin)
ve gerekli yükümlülük karşılama yeterliliği marjının (required solvency margin)
düşük olanının %50’sine kadarki kümülatif tercihli sermaye payı
(cumulativepreferential share capital) ve ikinci dereceden teminat kredileri
(subordinated loan capital). Bunun % 25’ten fazla olmayacak kısmı sabit vadeli
99
(fixed maturity) ya da sabit dönem kümülatif tercihli sermaye paylı ikinci dereceden
teminatlı kredileri içermelidir;
• Belirli bir vade tarihi olmayan menkul kıymetler ve diğer araçlar. Bunlar
içinde kümülatif tercihli paylar, bu tip menkul kıymetlerin toplamı için mevcut
yükümlülük karşılama yeterliliği marjı (available solvency margin) ve gerekli
yükümlülük karşılama yeterliliği marjının (required solvency margin) düşük olanının
% 50’ye kadar olanı ve ikincil dereceden borç sermayesi yer almalıdır.
2002/13/EC sayılı Direktif, gerekli yükümlülük karşılama yeterliliği marjına
ilişkin yeni hükümler de getirmiştir. Direktif uyarınca gerekli yükümlülük karşılama
yeterliliği marjı ya yıllık prim veya katkı gelirleri ya da son 3 yıllık hasarların
ortalama yüküne göre hesaplanmaktadır. Ancak; kredi, fırtına, dolu veya don
hasarlarına karsı sigorta olması halinde son 7 yıllık hasar ortalamaları dikkate
alınmaktadır.
Gerekli yükümlülük karşılama yeterliliği marjı hem prim hem hasar esasına
göre yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilen sonuçların yüksek olanına eşit
olmalıdır.
Prim esasına göre yapılan hesaplamalar su şekilde
gerçekleştirilmektedir:
Yazılı brüt primlerin veya kazanılmış brüt primlerin yüksek olanı (yazılan
primlerin hesaplanmasında hava taşıtları sorumluluk sigortası, deniz taşıtları
sorumluluk sigortası, genel sorumluluk sigortası için primler % 50 arttırılıyor) + son
finansal yıl içerisinde doğrudan ticari faaliyete ilişkin prim veya katkılar + son
finansal yıl içerisinde reasürans için kabul edilmiş prim tutarı - son finansal yılda
100
iptal edilen primlerin toplam tutarı - primlere ilişkin vergilerin toplamı Elde edilen
toplam 2 bölüme ayrılır:
50 Milyon EURO’ya kadar olan kısmın % 18’i,
50 Milyon EURO’yu asan kısmın % 16’sı hesaplanır.
Bulunan sonuçlar toplanır. Elde edilen sonuç, son 3 finansal yılın toplamına
ilişkin olarak, reasürans kapsamında karşılanabilecek miktar çıkartıldıktan sonra
şirket üstünde kalan hasar tutarının brüt hasara oranı ile çarpılır. Bu oranın % 50’den
az olmaması gerekir.
Hasar esasına göre yapılan hesaplamalar su şekilde
gerçekleştirilmektedir:
Hasarın hesaplanmasında hava taşıtları sorumluluk sigortası, deniz taşıtları
sorumluluk sigortası, genel sorumluluk sigortası için primler % 50 arttırılır,
hesaplamalar buna uygun olarak yapılır. Ödenmiş hasarlar (referans döneme uygun
olarak hesaplanmış) + aynı dönemler içinde kabul edilen reasürans veya retrosesyon
olarak ödenen hasar miktarları ve hem doğrudan ekonomik etkinlikler hem reasürans
akseptansları için son finansal yıl sonunda saptanan hasar karşılığı (provisions for
claims) – belirtilen dönemler içindeki ödemeler (recoveries) – hem doğrudan
ekonomik etkinlikler hem reasürans akseptansları için hesapların bulunduğu son
finansal yıldan önceki ikinci finansal yılın basında saptanan hasar karşılığı
(provisions for claims) (referans dönem 7 yılsa, hesaplamalar buna uygun olarak
yapılır ve altıncı finansal yıl dikkate alınır).
101
Hesaplamalarda, referans döneme (3 veya 7 yıl) göre gerçekleştirilen
işlemlerin ardından, yine referans döneme uygun olarak, elde edilen tutarın 1/3 veya
1/7’si alınır. Referans döneme göre 1/3’ü veya 1/7’si alınan tutar 2 bölüme ayrılır:
35 Milyon EURO’ya kadar olan kısmın % 26’sı, 35 Milyon EURO’yu asan
kısmın % 23’ü hesaplanır.
Bulunan sonuçlar toplanır. Elde edilen sonuç, son 3 yılın toplamına ilişkin
olarak, reasürans kapsamında karşılanabilecek miktar çıkartıldıktan sonra şirket
üstünde kalan hasar tutarının brüt hasara oranı ile çarpılır.
Bu oranın % 50’den az olmaması gerekmektedir.
2002/13/EC sayılı Direktif, 73/239/EEC sayılı Direktifin garanti fonuna
ilişkin hükümlerinde de değişiklikler yapmıstır. Gerekli yükümlülük karşılama
yeterliliği marjının üçte biri garanti fonunu oluşturmakta olup bu miktar 2 Milyon
Euro’nun altında olamamaktadır. Motorlu taşıt, hava taşıtları sorumluluk sigortası,
deniz taşıtları sorumluluk sigortası, genel sorumluluk sigortası ile kredi-iflas ve
kefalet sigortaları branşlarında ise garanti fonu 3 Milyon Euro olarak
belirlenmiştir.Direktif, prim ve hasar esasına göre yapılan hesaplamalar ile garanti
fonuna ilişkin Euro cinsinden belirtilen tutarların yıllık olarak gözden geçirilmesini
öngörmektedir. Bu gözden geçirmelerde Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat)
tarafından yayımlanmış, tüm Üye Devletlerin tüketici fiyat endekslerindeki
değişikliklerin dikkate alınacağı belirtilmektedir.
102
4. AB ÜLKELERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI
Tablo 1.20 -Avrupa ve Türkiye Prim Hacmi
Avrupa Sigorta Prim Hacmi, 2005 Hayat & Hayat Dışı
Prim Üretimi (Milyon USD)
Dünya Piyasa Payı (%)
Prim % GSYİH
Kişi Başı Prim USD
Avrupa 1.024.936 34,78 7,85 1.230,1 İngiltere 254.363 8,63 12,8 3.887,3 Almanya 170.137 5,77 6,97 2.038,5 Fransa 161.483 5,48 9,01 2.667,9 İtalya 110.575 3,75 7,45 1.911,1 Hollanda 52.036 1,77 10,1 3.209,1 İspanya 46.968 1,59 5,56 1.143,8 Danimarka 17.119 0,58 8,06 3.183,2 Rusya 14.145 0,48 3,25 98,6 Polonya 6.258 0,21 2,99 162,2 Yunanistan 3.668 0,12 2,11 343,4 Türkiye 3.316 0,11 1,38 47,0 Macaristan 2.447 0,08 2,96 242,6 Romanya 796 0,03 1,4 35,8 Bulgaristan 383 0,01 1,94 49,0
AB'de de sigorta sektörü
AB, Kuzey Amerika'dan sonra dünyanın en büyük ikinci sigorta pazarına
sahip. AB'ye bağlı 25 ülke 2004 verilerine göre toplam ürettikleri 951 milyar 60
milyon dolar prim ile dünya sigorta piyasasından yüzde 32.27 pay alıyor. 2004
yılında 10 yeni üyenin birliğe katılması ise, AB'nin sigorta potansiyelini artırmadığı
görülüyor. Nitekim, AB'nin 15 ülkesi 2003 yılında 934 milyon 531 bin dolar prim
üretimi ile dünya pazarının yüzde 31.71'ine hakim iken, 10 yeni üyenin katılımı ile
prim üretiminin ancak yüzde 0.1 artış gösterdiği gözleniyor.
103
AB'de sigorta pazarında ağırlığı ise hayat sigortaları oluşturuyor. Üretimin
yüzde 58'inin hayat sigortalarından oluştuğu AB'de hayat dışı branşlardan (Kasko,
yangın, nakliyat, mühendislik, kaza, sağlık, makina-montaj, sorumluluk sigortaları)
elde edilen prim oranı ise yüzde 42.
AB ülkeleri arasında en yüksek sigorta primine sahip ülke ise 254 milyar 363
milyon dolarlık üretim ile İngiltere. İngiltere'nin Dünya sigorta pazarındaki payı ise
yüzde 8.63 mertebesinde. İngiltere'yi 170 milyar 137 milyon dolar üretim ile
Almanya, 161 milyar 483 milyon dolarla Fransa, 110 milyar 575 milyon dolarla da
İtalya takip ediyor. İngiltere'nin AB sigorta pazarı içinden aldığı pay yüzde 26.74
iken, Almanya yüzde 17.88, Fransa 16.97, İtalya ise 11.62 paya sahip. Bu da
gösteriyor ki, AB üyesi 25 ülke arasında İngiltere, Almanya, Fransa, İtalya toplam
sigorta pazarının yüzde 73.21'ini elinde tutuyor. Hayat sigortası açısından
bakıldığında ise, yine İngiltere, Almanya, Fransa ve İtalya'nın yaklaşık yüzde 70'ler
ile toplam hayat sigortası pazarına hakim olduğu görülüyor.
AB içinde en düşük prim üretimine sahip ülkeler ise Macaristan, Slovenya,
Slovakya, Kıbrıs Rum Kesimi, Litvanya, Malta, Letonya Cumhuriyeti. Nitekim
Macaristan 2 milyar 447 milyon dolar prim üretimi ile AB pazarından yüzde 0.25
pay alıyor. En düşük prim üretimine sahip Letonya ise 210 milyon dolar prim üretimi
ile AB pazarından 0.02 pay alabiliyor.
AB ülkelerinde kişi başına düşen prime baktığımızda ise bin 999 dolar olduğu
görülüyor. Ancak AB, 2004 yılında 10 yeni üyeyi bünyesine katmadan önce kişi
başına düşen prim miktarı 2 bin 349 dolar olması ise, yeni üyelerin AB'yi kişi başına
düşen sigorta primi konusunda fakirleştirdiğini ortaya koyuyor. AB ülkeleri arasında
kişi başına düşen primin en yüksek olduğu ülke ise 3 bin 887 dolar ile İngiltere.
İngiltere'yi sırası ile 3 bin 209 dolarla Hollanda, 2 bin 38 dolarla Almanya, 2 bin 667
dolarla Fransa, bin 911 dolarla da İtalya takip ediyor.
104
Türkiye ile AB arasındaki farklar
AB ile "Tam Üyelik" müzakerelerine başlayacak olan Türkiye'de sigorta
sektörü AB üyesi ülkeler ile mukayese edildiğinde hiç de hoş olmayan bir tablo
ortaya çıkıyor. Ürün çeşitliliği açısından AB'den sorumluluk sigortaları dışında hiç
de geri olmayan Türkiye, gerek prim üretimi gerekse de kişi başına düşen prim
açısından birçok AB üyesi ülkenin çok gerisinde geliyor.
AB sigorta pazarı ile Türk sigorta pazarı arasındaki en temel farklılık ise
hayat sigortalarından kaynaklanıyor. AB pazarında hayat sigortaları ağırlık taşırken,
Türkiye'de ağırlığı hayat dışı branşlar alıyor ve son yıllarda da Türkiye'deki sigorta
pazarında hayat sigortalarının ağırlığı gittikçe azalıyor. Öyle ki, hayat
sigortacılığında Türkiye, AB'de 18. sırada yer alan Macaristan'ın da gerisinde
kalıyor.
Türkiye toplam sigorta primi üretimi açısından ise 2003 yılı verilerine göre 3
milyar 316 milyon dolar üretim ile 3 milyar 668 milyon dolar prim üreten
Yunanistan'ın bile arkasında kalıyor. Bir başka açıdan bakıldığında; dünya
sigortacılığına yönelik son veriler 2003 yılına ait olmasına karşın, Türkiye'de
yayınlanan 2004 yılı rakamlarına göre, sigorta sektörü ürettiği toplam 5 milyar dolar
prim ile Polonya'nın 2003 yılında 6.2 milyar dolarlık üretiminin bile yakalayamıyor.
Türkiye'de sigorta pazarında ağırlığı yüzde 41 ile otomobil sigortaları olarak
da anılan kasko ve zorunlu trafik sigortası alırken, bu oran AB'de de yüzde 36'lar
civarında seyrediyor. Yangın sigortalarının ise Türk sigorta pazarındaki ağırlığı
yüzde 17 iken, bu oran AB'de yüzde 20'ler seviyesinde.
Prim üretimindeki bu tablo, kişi başına düşen prim üretiminde de farklılık arz
etmiyor. Türkiye, kişi başına düşen 47 dolarlık prim ile tüm AB ülkelerinin çok
105
gerisinde kalıyor. Türkiye'nin komşu olduğu Yunanistan'da bile kişi başına düşen
prim 343 dolar iken, Kıbrıs Rum Kesimi'nde ise bu rakam 753 dolar.
Türk sigorta sektörü, şirket sayısı istihdam gibi kriterler göz önüne
alındığında AB'ye geçen yıl üye olan Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti'ndeki
sigorta sektörü ile benzer bir yapı gösteriyor. Ancak, sigortacılıkta faaliyet gösteren
sigorta şirket sayısının yetersiz olması, sektördeki düşük istihdam oranı, toplam
doğrudan primlerin ve kişi başına düşen sigorta primlerinin düşük olması gibi
nedenlerle Türkiye, AB ülkeleri karşısında rekabet açısından dezavantajlı durumda
bulunuyor. Sigorta şirketlerinin varlık büyüklüğü bakımından Türkiye ile AB
ülkeleri mukayese edildiğinde Türkiye'deki tüm sigorta şirketlerinin toplam
varlıklarının yine AB üyesi Almanya'daki bir şirketin toplam varlığından çok daha az
değerlerde olduğu görülüyor.
İlerleme Raporu'nda önlemler
Türkiye'nin AB yolunda ilerlemesinde sigorta sektörü, gerek Katılım
Ortaklığı Belgesi'nde (KOB) gerekse de İlerle Raporu'nda ele alındı. İlerleme
Raporu'nda ise Türk sigorta sektöründeki eksikliklerin aşılması için bir dizi önlemler
paketi ortaya kondu. Bunların en başında da Düzenleyici Çerçeve Kanunu geliyor.
İlerleme Raporu'nda Kanunun 2003 yılında yürürlüğe girecek olması öngörülmesine
karşın, bugün çıkarılamaması ciddi sıkıntılar yaratıyor. Yine Rapor'da, sektörün
muhasebe prensiplerinin ve mali istatistiklerin AB düzenlemeleriyle uyumlu
olmadığına da yer verilirken, geçen zaman içinde ise bu konuda ilerleme
kaydedilecek gerekli adımlar kamu yönetimi tarafından atıldı. Ayrıca sektörün
izlenmesi ve denetlenmesine ilişkin standartlar da Rapor'da yetersiz bulundu. Bu
konuda da geçen zaman içinde ilerleme kaydedildi.
106
Kısaca AB, sigorta direktifleri
Yabancı yatırımcı için serbest pazar :
Yabancı sigorta şirketleri yerel sigorta şirketlerinin çoğunluk hisselerini satın
alabilirler veya şirket kurup, faaliyet gösterebilirler. Bu konuda Türkiye'nin bir
sorunu bulunmuyor. Yabancı yatırımcı Türkiye'de yerli bir şirkete ortak olabileceği
gibi, şirket kurup, sigorta poliçesi satabilir. Sigorta sektöründe ikinci bir direktif ise
hizmet sağlayıcıların bağımsızca hareket etmesi. Yani, herhangi bir sigortacıya, AB
sınırları içinde her ülkede kendi ofisi olmadan poliçe satabilme hakkı veriyor.
Türkiye'de bu uygulama şu anda mevcut yasaya göre yapılamıyor.
Fiyat ve ürün kontrollerinin kalkması :
Sigorta ürünleri ve fiyatları üzerinde devlet kontrolü kalkacak. Ayrıca AB
direktifleri, sigorta sektöründe devlet tekelinin de kaldırılmasını getiriyor.
En az sermaye gerekliliği :
AB, sigorta şirketleri için minimum bir sermaye gerekliliği istiyor.
Sigorta sektörü için profesyonel bir denetim sisteminin kurulması.
Türkiye'nin müzakereler sırasında yapması gerekenler
AB ile müzakereler sürecinde sigorta sektörü " Yerleşme Hakkı ve Hizmet
Sunumu Serbestisi " başlığı altında ele alınacak. Bu çerçevede AB'nin sigorta
mevzuatı ile Türk sigorta mevzuatı taranacak ve AB ile ne kadar uyumlu olduğu
107
saptanacak. Bu noktada da sigorta şirketlerinin düzenleme ve denetiminin
güçlendirilmesi, mali tabloların, hesap planlarının ve istatistiki tabloların AB
mevzuatına uygun olarak oluşturulması ve mali izleme ile istatistiki düzenlemelerin
AB'ye uygun hale getirilmesi önem taşıyacak.
AB ile müzakere süreci içinde Türk sigorta sektörünün alması gereken
önlemler ise şöyle:
• Sigortacılık Kanunu Tasarısı Taslağı'nın yasalaşması
• AB normları ve üye ülkelerin mevzuatları dikkate alınarak hazırlanan Türk
Ticaret Kanunu Tasarı Taslağı'ndaki sigorta sözleşme hukukuna ilişkin
maddelerin yasalaşarak, yürürlüğe girmesi,
• Ürün çeşitliliğini artırmaya yönelik mevzuat değişikliklerinin
gerçekleştirilmesi,
• Sigorta aracıları ile ilgili mevzuatın modernizasyonu,
• Uluslararası finansal raporlama standartlarına uyumun gerçekleştirilmesi,
• Solvency (Yükümlülük Karşılama) gerekliliklerinin yerine getirilmesi,
• AB mali fonlarının etkin şekilde kullanılması,
• Vergi konusunda değişikliklerin yapılması.
108
• Banka ve Sigorta Muamele Vergisi BSMV ile ilgili sorunlar,
• İptal edilen poliçelerde BSMV uygulaması,
• sigorta ve bireysel emeklilik aracılarının BSMV karşısındaki durumu,
• İştirak gelirlerinin BSMV karşısındaki durumu,
• Tekne ve uçak sigortalarının BSMV karşısındaki durumu,
• Gelir vergisi ve Kurumlar Vergisi ile ilgili sorunlar,
• Hayat sigorta şirketlerindeki matematik karşılıkların yatırıldıkları fonlara
stopaj muafiyeti getirilmesi.
Avrupa Birliği’nde Motorlu Taşıt Sigortalarında Vergi ve Fon
Kesintileri
AB ülkelerinde motorlu taşıt sigortası primleri üzerinden vergi alınmakta,
devlet ya da üçüncü şahıslar adına fon kesintileri yapılmakta ve sigorta şirketlerinin
bünyesinde yer almayan bazı kurumlar için de vergi toplanmaktadır. Aşağıdaki
tablolarda, söz konusu vergi ve kesintilerle, motorlu taşıt tazminatları ödenirken
alınan vergiler ve yapılan indirimler gösterilmiştir. Tablolarda, motorlu taşıt sigortası
türleri, motorlu taşıt sorumluluk sigortası, kasko ve diğer motorlu taşıt sigortası
109
türleri olmak üzere üçe ayrılmış olup, her ülkede bu türlerin üzerindeki vergi yükü
gösterilmiştir.
1. Motorlu Taşıt Sigortası Primlerinden Alınan Vergiler
İsveç ve Macaristan dışında Tablo 1'de gösterilen tüm AB ülkelerinde
motorlu taşıt sigortası primlerinden değişen oranlarda sigorta prim vergisi alındığı
görülmektedir. Kıbrıs Rum Kesimi'nde ise, sadece motorlu taşıt sorumluluk
sigortalarında, poliçe başına 1 Kıbrıs lirası alınmaktadır. Danimarka'da da sadece
motorlu taşıt sorumluluk sigortalarında vergi bulunmakta olup, otobüslerde %34.4,
otomobil dahil diğer taşıtlarda ise %42.9'dur.
Vergi oranları tüm türler için, Almanya'da %15, İtalya'da %12.5, Belçika'da
%9.25, Portekiz'de % 9, Hollanda'da %7, İspanya'da %6, İngiltere'de ise genel prim
vergisi oranı olan %5 prim vergisi alınmaktadır. Fransa'da motorlu taşıt sorumluluk
sigortası primlerinden %18 vergi alınırken, kaskoda sadece 3.5 tonun üstündeki
araçlar için vergi bulunmakta olup, oranı %18'dir.
Tablo 1. 21- AB’de Motorlu Taşıt Sigorta Primlerinden Alınan Vergiler
110
2. Motorlu Taşıt Sigorta Primlerinden Devlet yada Üçüncü Şahıs Adına
Kesintiler
Birçok AB ülkesinde, motorlu taşıt sigorta primleri üzerinden, Tablo 2'de
gösterilen Garanti Fonu, Sosyal Güvenlik Organları ve Yeşil Kart Bürosu için
kesintiler yapılmaktadır. Bunların dışında, her ülkenin kendine has yaptığı kesintiler
de olabilmektedir.
Belçika'da özellikle zorunlu sağlık sigortalarıyla ilgilenen Enstitü ( L'Institut
National d' Assurance Maladie-Invalidite – INAM ) için %10, özürlü fonu içinse
%7.5 kesinti yapılmaktadır. Sosyal Güvenlik fonları için İtalya, Fransa, Yunanistan,
ve Finlandiya'da da çeşitli kesintiler bulunmaktadır.
Tablo 1.22-AB’de Motorlu Taşıt Sigorta Primlerinden Devlet ya da 3. Şahıslar Adına
Kesintiler
Garanti fonu kesintisi ise hemen tüm ülkelerde değişen oranlarda bulunmakta
olup, oranlar Almanya ve Fransa'da %0.1, İtalya ve Portekiz'de %2.5, İspanya ve
İngiltere'de %3, Yunanistan'da %5 gibi düşük oranlardadır. Hollanda'da ise fon için,
kayıtlı araç başına 7.60 Euro alınmaktadır. Poliçenin tüm AB ülkelerinde geçerli
olduğu anlamına gelen yeşil kart uygulamasının yapıldığı Yeşil Kart Bürosu'na
111
(Gren Card Bureau) aktarılmak üzere daha çok araç başına düşük miktarlar
alınmaktadır. 20
Ayrıca, Belçika'da Kızıl Haç'ı desteklemek için %0.35, Fransa'da terör
olayları ve diğer benzeri durumlar için poliçe başına 3 Euro kesilmektedir. İtalya'da
Gasp Mağdurları için yardımlaşma Fonu'na %1 ödeme yapılır.
3. Motorlu Taşıt Sigortası Primlerinden Çeşitli Kurumlar İçin Toplanan
Vergiler ve Tescil Masrafları
Almanya ve Danimarka'da, karayolu vergisi adında bir vergi bulunmaktadır.
Bunun dışında yine Danimarka'da motorlu taşıtlarda ağırlık vergisi bulunmaktadır.
İspanya'da ise hem motorlu taşıt sorumluluk sigortaları, hem de kaskolarda
Sigorta Şirketleri Tasfiye Komisyonu için %0.5 vergi bulunmaktadır. Yine
İspanya'da Olağanüstü Riskler için Sigorta Fonu adlı bir fon bulunmakta olup, fon
için motorlu taşıt sigortası kapsamında otomobiller başına 31.85 Euro, TIR başına
21.03 Euro, traktör başına 12.02 Euro, karavan başına 10.21 Euro, motosiklet başına
ise 0.72 Euro alınmaktadır.
Ayrıca, Almanya, Danimarka ve İspanya'da tescil masrafları da söz konusu
olup, diğer ülkelerde bu tür masraflar bulunmamaktadır. Motorlu taşıt sigortası
primlerinden çeşitli kurumlar için toplanan vergiler ve tescil masrafları Tablo 3'de
gösterilmiştir.
20 Avrupa Birliği’nin Vergilendirme Yapısı ve Sigorta Sektörü, Sigorta Araştırma ve İnceleme Yayınları, TSRSB, İstanbul, Aralık 2005
112
Tablo 1.23- AB’de Motorlu Taşıt Sigortası Primlerinden Çeşitli Kurumlar İçin
Toplanan Vergiler ve Tescil Masrafları
4. Motorlu Taşıt Tazminatlarından Alınan Vergiler ve Yapılan
İndirimler
AB ülkelerinde motorlu taşıtlarda hasarlar nedeniyle yapılan bakım onarım
işlemleri Katma Değer Vergisi'ne tabi olup, sadece İtalya'da, verginin indirilebildiği
durumlarda KDV ödenmemektedir. AB'de, Fransa ve Lüksemburg hariç, kaza
sonrası pert işlemlerinde herhangi bir masraf alınmamaktadır. Yunanistan'da ise
motorlu taşıt hasarlarına ilişkin tazminat ödemeleri, %3.6 damga vergisine tabidir.
Tablo 1.24 – AB’de Motorlu Taşıt Tazminatlarından Alınan Vergiler ve Yapılan
İndirimler
113
5. Türkiye'de Motorlu Taşıt Sigortalarında Alınan Vergiler
Türkiye'de motorlu taşıtlar için düzenlenen kasko, karayolları motorlu araçlar
zorunlu mali sorumluluk sigortası, zorunlu karayolu taşımacılık mali sorumluluk
sigortası, karayolu yolcu taşımacılığı zorunlu koltuk ferdi kaza sigortası ve yeşil kart
sigortalarından %5 gider vergisi alınmaktadır. Ayrıca karayolları motorlu araçlar
zorunlu mali sorumluluk sigortasından prim üzerinden %2 Garanti Fonu'na, %5 ise
Trafik Hizmetlerini Geliştirme Fonu'na aktarılmak üzere prim alınmaktadır.21
Tablo 1.25 - Türkiye'de Motorlu Taşıt Sigortalarında Alınan Vergiler
5. SİGORTACILIĞIN İŞLETME BİLİMİNDEKİ YERİ
İşletmelerde finansman fonksiyonunun konusunu nakit akımı, yani nakit giriş
ve çıkışları oluşturur. İşletmelerdeki maddi akımın düzenli ve sürekli bir şekilde
gerçekleştirilebilmesi için nakit akımına ihtiyaç duyulur. Söz konusu nakit akımının
21 Avrupa Birliği’nin Vergilendirme Yapısı ve Sigorta Sektörü, Sigorta Araştırma ve İnceleme Yayınları, TSRSB, İstanbul, Aralık 2005
Oran
Gider Vergisi % 5
Garanti Fonu (Trafik Sigortası) % 2
Trafik Hizmetlerini Geliştirme Fonu % 5
114
işletme ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde ve işletmenin amaçlarına uygun olarak
gerçekleştirilmesi, işletmelerdeki finansman fonksiyonunun konusunu oluşturur.
Bu çerçeve içinde bir yandan işletmenin ihtiyaç duyduğu fonlar en uygun
kaynaklardan zamanında karşılanabilmeli, diğer yandan işletmenin elde ettiği fonlar
en etkin veya en kârlı şekilde değerlendirilebilmelidir. Buna göre finansman
fonksiyonunun kapsamı iki kısımda mütalaa edilebilir, nakit ihtiyacının
karşılanmasında, işletmenin ihtiyaç duyduğu fonların hangi kaynaklardan
karşılanması gerektiğine cevap aranır. Nakit veya fon kullanımı ise, kısaca bir
yatırım konusudur.22 Sigortacılığın işletme bilimi içerisindeki yerine iki açıdan
bakılabilir. Birincisi, sigortanın işletmenin finansman fonksiyonu bakımından ele
alınmasıdır. Çağdaş dünyada her alanda olduğu gibi finansmanın kapsadığı konularla
finans fonksiyonunda da son yıllarda önemli değişiklikler olmuştur. Günümüzde
finans fonksiyonu bir firmanın genel yönetimi içerisinde gittikçe artan önem
kazanmaktadır.23
Buna göre, bir işletme olarak sigorta şirketinin finansal yönetiminin nasıl
olacağı hususu ele alınabilir. Sigorta şirketlerinin diğer işletmelerden farklı işlemleri,
muhasebe sistemi ve kendine özgü tabirleri vardır. Sigorta şirketleri, bankalar gibi
ayrı yasal düzenlemesi bulunan ve diğer işletmelerden farklılık arz eden kurumlardır.
Topladıkları primleri belirli esaslar dahilinde yatırım araçlarına yönlendirmek
zorundadırlar. Bu yönüyle gelişmiş ülkelerde sigorta şirketleri çok büyük meblağlara
varan uzun vadeli fonlar sağlayan kurumlar olarak ortaya çıkmışlardır.
Ülkemiz ekonomisi bakımından da, uzun vadeli kaynaklara özellikle hayat
sigortası şirketlerinin uzun vadeli fonlarına olan ihtiyaç göz önünde
bulundurulduğunda sigortacılığın önemi daha da anlaşılmaktadır. Sigorta, işletme
varlıklarını risklere karşı koruma altına alma aracı olmasıyla da finansman
22 Tamer Müftüoğlu, işletme iktisadı, Turhan Kitabevi, Ankara, 1989, s.604-605. 23 Öztin Akgüç, Finansal Yönetim, Muhasebe Enstitüsü Yayını No.56, İstanbul, 1989, s.11.
115
fonksiyonunun bir parçasıdır. Ayrıca, işletmelerin faaliyetleri sonucunda
uğrayabilecekleri zararlara karşı da sigorta yapılabilmektedir. Bu yönleriyle, her
işletme için, sigorta uygulanacak finansman politikalarında mutlak surette göz
önünde bulundurulması gereken bir husustur. Sigorta harcamaları ve bu harcamalarla
muhtemel risklere karşı elde edilecek güvenceler dikkate alınmadan yapılan finansal
programların eksik kalacağı açıktır. Sigortacılığın işletme fonksiyonlarından finans
fonksiyonu içerisinde diğer bir ele alınış biçimi ise, sigorta şirketlerinin birer finansal
kurum olarak dikkate alınmasıdır.
Örneğin, sigorta şirketlerince poliçe karşılığı verilen ikrazlar işletmeler için
finans kaynağıdır. Stoklarını yangın ve diğer risklere karşı sigorta ettirmiş, kredili
satışları için kredi sigortası temin etmiş bulunan bir işletme yöneticisini ele alalım.
Yaptırılan sigorta ile masraflar bir miktar artacaktır ama belirsizlik büyük ölçüde
ortadan kaldırılmış olacaktır.
Bu da işletme yöneticileri için geleceği plânlamakta büyük kolaylık
sağlayacaktır. Bu noktada endişe edilmesi gereken tek husus kalmaktadır; o da
sigortayı yapan sigorta şirketinin ödeme gücüdür. Özellikle ABD’de 20. yüzyılın
başlarından itibaren birçok banka ve sigorta şirketinde görülen mali yetersizlikler,
hem finans ve sigorta sektörünü hem de devleti, bu hususlarda tedbir almaya
yöneltmiştir.
1900–1950 yılları arasında 4500 sigorta şirketi ya gönüllü olarak ya da
zorunlu olarak faaliyetlerini durdurmuş veya diğer şirketlerle birleşmiştir. Daha
geriye gidildiğinde ise, 1800–1959 yılları arasında işi bırakan şirket sayısı 6012 olup
bunun 1234’ü hayat sigortası şirketidir.24 Bütün bu gelişmeler işletme biliminin
finans fonksiyonunun öğeleri konumunda olan finansal kurumların toplum hayatında
ne derecede önemli olduklarının ve bu kuruluşlarda ortaya çıkabilecek olumsuz
24 Halim İskender Bishara, An Analysis of Insurance Company Financial Insolvencies and the Public Interest, Doctoral Thesis, University of Wisconsin, USA, 1961, s.5.
116
gelişmelerin zincirleme olumsuz etkilere yol açacağını göstermektedir. Bu etkiler,
özellikle faaliyetlerini büyük ölçüde sigorta güvencesine dayalı olarak yürütmekte
olan işletmeler üzerinde çok daha fazlasıyla hissedilmektedir.
Sigortacılığın bir başka yönü de, sigorta edilen varlıklara ilişkin risklerin
reasürans yoluyla devredilebilmesidir. Özellikle deprem, sel vb. doğal afetler sonucu
ortaya çıkan büyük hasarların çoğu, daha önce yapılan anlaşmalar gereği, yurtdışı
reasürör firmalarca üstlenilmektedir. Bu da risklerin yurtdışına transferini
sağlamaktadır. İşletmelerin varlıkları içerisinde çok önemli yeri olan petrol
rafinerileri, nükleer santraller, gaz dolum tesisleri gibi tesislerin muhtelif risklere
karşı güçlü uluslararası reasürörlerce teminat altına alınması bu işletmelerin
yaşamaya devam edebilmesini de teminat altına almaktadır.25
25 TİMUR, N. , “Banka ve Sigorta Pazarlaması”, AÜ. AÖF. Yayınları, s:22.Eskişehir. 1995
117
2.BÖLÜM
2. KASKO SİGORTANIN FİYATLANDIRILMASI
Kasko sigortalarında fiyatlandırmada dikkat edilen hususlar maliyet
hesabından geçmektedir. Maliyetleri belirleyen parametreler hasar sonuçlarıdır. Her
şirket marka bazında kendi hasar sonuçlarına göre fiyatlarını tespit etmektedirler.
Maliyet hesabında önemli olan parametre hasar frekansı ve dosya başına maliyet
hesabıdır. Burada da şirketlerin uygulamaları farklılık gösterebilir Fakat bu noktada
ödenen dosya başına maliyet, ödenen + muallak dosya başına maliyet veya açılan
dosya başına maliyet kavramları karşımıza çıkmaktadır. Bu noktada hangi yöntemin
belirleneceği şirketlerin stratejilerine bağlıdır. Çok konservativ olan şirketler açılan
dosya başına maliyeti seçebilirler, esnek olanlar ise sadece ödenen dosyalar
üzerinden gidebilirler.
Kasko poliçeleri kişiye özel düzenlendiğinden o ana dek kazanılan bütün hak
ve indirimler kişinin aldığı yeni otomobili için düzenlenecek kasko poliçesinde de
geçerli olur. Ancak kullanılan eski otomobil ile yeni alınan otomobilin kullanım
şeklinin aynı olması gerekir. Örneğin ilk otomobil hususi araç kategorisinde ise
ikincisi de aynı olmalıdır, ticari ise ticari olmalıdır gibi...
Yeni satın alınan otomobilin kişiye ait bir şirket adına alınması durumunda
ise, bazı sigorta şirketleri kişinin bu şirkete ortak olduğunu gerekli belgelerle
kanıtlamasını talep eder. Böylece sigorta şirketi mevcut kazanılan indirimleri kişinin
yeni kasko poliçesinde de devam ettirebilmesine imkân tanımaktadır.
118
Hasar tazminatının ödenebilmesi için, öncelikle geçerliliği sigorta şirketince
kabul edilen primleri ödenmiş bir poliçenin mevcut olması ve hasarın da kasko
poliçesi genel ve özel şartlarına uygun olması gerekmektedir.
Kasko primleriniz, poliçe üzerinde yazılı süre ve koşullarda sigorta şirketine
ödenmemiş ise sigorta şirketi hasar ödemesi yapmaz. Bundan dolayı primlerin
zamanında ödenmesi çok önemlidir.
Aracın sigorta bedeli, tespit edilen hasar miktarı kadar azalmaktadır. Araç
bedelinin güncel değerine yükseltilmesi için, kaza tarihi ile poliçenin bitiş tarihi
arasındaki süre için bir prim hesaplanır ve hesaplanan bu prim "ek belge" ile sigorta
ettirenden talep edilir. Hasarın gerçekleştiğinin öğrenilmesinden itibaren en geç beş
iş günü içinde hasarın sigorta şirketine bildirilmesi gerekmektedir.
Poliçede belirtilen sürede ihbarı yapılmayan hasarlar için sigorta şirketleri
tazminat taleplerini yerine getirmemektedir. Ancak zamanında yapılmış hasar
ihbarları kasko poliçesi genel şartlarına uygun ve iyi niyet kurallarına dayalı ise tüm
sigorta şirketleri tarafından ödenir.
Kasko poliçeleri yenilenirken bir sigorta dönemi içerisinde üç veya daha fazla
hasarın olması ve ödenen hasarın da kasko sigorta priminin %100'ünü geçmesi
halinde, sigortalılardan yıllık primin belli bir yüzdesi (örneğin, %25'i oranında) ek
prim alınmaktadır. Üç veya daha fazla hasarın aynı dosyada "tek hasar" gibi işlem
görmesi durumunda bazı sigortalılar haksız olarak bu "ek primi" ödemekten
kurtulmaktadır.
Hasar anında sigortalının poliçede belirtilen ve beyanına istinaden verilen
özel indirimlerin koşullara uymadığı tespit edilirse, primde yapılan bir indirim oranı
kadar meblağ, hasar tazminatından indirilir.
119
Örneğin, poliçe düzenlenirken beyana göre %5 alarm indirimi yapılmıştır.
Ancak hasar tespiti sırasında aracın alarmının olmadığı anlaşılmıştır. Eksper
tarafından saptanan 500 YTL tutarındaki hasarın %5'i olan 25 YTL tutarındaki kısmı,
bu koşula uymama nedeni olarak ödenecek olan hasar tazminatından indirilir. Ayrıca
bu özel indirim bir ek belge ile kaldırılır ve prim farkını sigortalının ödemesi gerekir.
Ruhsatta kimin ismi yazılı ise poliçenin de o kişi ya da kuruluş adına
düzenlenmiş olması gerekmektedir. Hasar tazminatı, poliçede adı geçen kişi veya
kuruluşa ya da onların belirlediği yasal temsilcilerine ödenir.
Araca monte edilmiş ses ve görüntü cihazlarının marka model ve seri
numaraları poliçede belirtilmemiş ise; tazminat miktarı, o cihazın piyasada bulunan
en düşük değerdeki fiyatı göz önüne alınarak hesaplanır.
Araca monte edilmiş ses ve görüntü cihazlarının marka, model ve seri
numaraları poliçede belirtilmiş ve araçta orijinal olarak var ise; tazminat miktarı, o
cihazın piyasa rayiç bedeli kadar ödenir. Ancak ödenecek tazminat miktarı araç
sigorta bedelinin belli bir yüzdesini (örneğin %5'ini) geçemez.
Hasar ihbarınızı sigorta şirketine yaptığınız sırada size tahmini hasar miktarı
sorulmaktadır. Herhangi bir hasara eksper gönderip göndermemek sigorta şirketinin
inisiyatifindedir. Hasarınıza eksper gönderilmemiş ise, hasara ait parça ve işçilik
faturaları (diğer gerekli belgelerle birlikte) talep edilerek dosyanız sonuçlandırılır ve
hasarınız tazmin edilir.
120
Hasara uğrayan araç için yapılan ekspertiz işleminde; parça ve onarım
masrafları toplamının aracın kaza tarihindeki sigorta rayiç değerine ulaşması veya
rayiç değerini geçmesi halinde, araç tam hasarlı olarak kabul edilmektedir.
Ayrıca, aracın parça ve onarım masraflarının toplamı belli bir boyuta (örneğin
kaza tarihindeki araç rayiç bedelinin %70'ine) ulaşmış ise, aracın onarılarak yeniden
trafiğe çıkartılması ekonomik olmayacağı gibi, can ve mal güvenliği açısından da
riskli görülebilir. Bu durumdaki sigortalı araç yine "Tam Hasarlı" olarak kabul edilir.
Burada belirtilen %70 oranın hiçbir yasal dayanağı yoktur. Ancak uzun
yıllara dayalı sigorta sektöründe oluşturulmuş ortak bir uygulamadır. Sigortalı ve
sigortacı bu ortak uygulamada aynı fikirde olurlarsa hasarlı araç tam hasarlı olarak
kabul edilir.
Sigortalı istemiyor ise aracın işçilik ve parça masrafları aracın piyasa rayiç
bedelini aşmıyor ise, sigorta şirketi hasarlı aracı tek yanlı olarak tam hasarlı olarak
kabul edemez.
Aracın tam hasarlı kabul edilmesi halinde; sigortacının azami sorumluluk
haddini geçmemek üzere kaza tarihindeki rayiç değeri ödenir. Ayrıca hasarlı aracın
hurda değeri de araştırılır ve aracın hasarlı hali ile ekonomik değeri tespit edilir.
Sigorta şirketleri hasarlı araçları devir almadıkları için araç bu hali ile sigortalıya terk
edilir.
Aracın kaza tarihindeki piyasa rayiç değerinden, hurda bedeli indirilerek
kalan kısmı sigortalıya ödenir.
Tam hasarlı kabul edilen aracın satışı ve yasal devir işlemleri tamamen
sigortalıların sorumluluğundadır. Piyasa araştırması ve hasarlı aracın ekonomik
121
olarak değerlendirilmesi konusunda sigortalılara sigorta şirketi yetkililerince her
konuda yardım edilmekte ve hasar tazminatlarının gecikmesinden kaynaklanabilecek
tüm bürokratik işlemler ortadan kaldırılmaktadır.
Hak edilen indirimleri mutlaka belirtilmelidir. Aracın özellikleri veya sigorta
ettirenin kişisel özellikleri poliçede birtakım indirimler hak edilmesine sebep olabilir.
Hak edilen tüm indirimler alınarak kasko priminin düşürülmesi sağlanabilinir. Ayrıca
%60'a varan oranlarda indirim sağlayan hasarsızlık indirimini belirtilerek indirim
alınır.
Muafiyet indirimi seçilebilir. %1 veya %2 oranında muafiyet alıp belli
miktarlara kadar küçük hasarları sigorta ettiren kendi ödemeyi tercih ederse
primlerinde %60'a varan oranlarda indirim sağlayabilir.
2.1. FİYATLANDIRMAYI ETKİLEYEN PARAMETRELER
Kasko Sigortası Teminatları
Kasko poliçeleri çarpma, çarpılma, hırsızlık ve yangın ana teminatlarından
oluşmaktadır.
Ancak diğer risklerinizi de isteğe bağlı olarak ek teminatlarda bulunmaktadır.
122
2.1.1. Kasko Sigortasında Bulunan Ana Teminatlar
Çarpma-çarpılma teminatı:
Aracın durduğu veya hareket ettiği durumlarda aracın zarar görmesi sonucu
ortaya çıkabilecek maddi zararları karşılar.
Yangın teminatı:
Bir kaza sonucunda meydana gelen yangın ve infilakın neden olduğu zararları
karşılar.
Hırsızlık teminatı:
Aracın veya üzerindeki aksesuarların çalınması onucunda meydana
gelebilecek zararları karşılar.
2.2.2. Kasko Sigortasında Bulunan Ek Teminatlar
Enflasyon teminatı:
Meydana gelebilecek araç değer artışlarına karşı enflasyondan korunma
güvencesi sağlar.
123
Ferdi kaza teminatı:
Bir kaza sonucunda araçta bulunan yolcuların, vefat etmeleri halinde kanuni
varislerine, sakat kalmaları halinde kendilerine tazminat ödenir.
Ferdi kaza deprem teminatı:
Deprem sonucu meydana gelebilecek hallerde araçta bulunan yolcuların vefat
etmeleri durumunda kanuni varislerine, sakat kalmaları durumunda kendilerine
tazminat ödenir.
Hukuksal yardım teminatı:
Bu teminat ile bir kazaya karışmanız halinde araca bağlı veya sürücüden
kaynaklanan hukuki uyuşmazlıklardan doğan hukuki giderleriniz karşılanır.
Sigortanız, limitler dahilinde sizin adınıza bütün işlemlerin masraflarını ve
sürücünün geçici olarak serbest bırakılabilmesi için kefalet ücretini borç olarak öder.
Eskime payı düşmeme teminatı:
Hasarınızı eksik almamanız açısından bu teminat çok önemlidir. Bu teminat,
aracınızın hasar sebebiyle tamir edilmesi sırasında değiştirilen eskimiş parçalarının
yerine yenilerinin takılmasını ve bunun için ek prim ödememenizi sağlar. Aksi halde
aracınızın yaşına orantılı bir şekilde hasarınızdan kesinti yapılır.
124
Kullanım kaybı teminatı:
Aracınızı bir hasar sonucunda kullanamadığınız hallerde şehir içi taksi ve
kiralık araç gibi ulaşım giderleriniz limitler dahilinde bu teminat kapsamında
karşılanır.
Yardım hizmet paketi teminatı:
Elektrik arızası, mekanik bir arıza, yangın, hırsızlık veya kaza sonucunda
sigortalı aracın hareketsiz kalması, araç ve içerisindeki tüm yolcuların kaza sonucu
gerekli yardım hizmetlerini alabilmeleri bu teminat ile kapsam altına alınır.
Hasar ikame zeyili yapılmama teminatı:
Aracın bir zarara uğraması sonucunda ödenen hasar kadar sigorta bedelinden
düşülür ve eksik bedeli ile sigorta devam eder. Örneğin, 10.000 YTL üzerinden
sigortalı aracın 3.000 YTL hasarı olduğunda, poliçe 7.000 YTL üzerinden devam
etmektedir. Poliçe aracın eski değeri üzerinden devam edebilmesi için hasar ikame
zeylinin yapılması gerekmektedir. Bu teminatın alınması halinde zeyil yapılması
gerekmez.
Deprem ve yanardağ püskürmesi teminatı:
Deprem ve yanardağ püskürmesi sonucunda araç da oluşabilecek hasarlar bu
teminat ile kapsam altına alınır. Bu teminatın alınması, Türkiye topraklarının deprem
kuşakları içinde yer almasından dolayı son derece önemlidir.
125
Sel/su baskını teminatı:
Sel ve su baskınları sonucunda aracın uğrayacağı zararlar bu teminat ile
güvence altına alınır. Alt yapı sorunları yüzünden sürekli cadde ve evleri su basan
ülkemizde bu teminatın alınması son derece önemlidir.
Grev, lokavt, kötü niyetli halk hareketleri ve terör teminatı:
Herhangi bir sebepten dolayı öfkelenmiş bir kalabalığın araca vereceği
zararlar bu teminat kapsamındadır. Terörün vermiş olduğu maddi zararların
büyüklüğü dikkate alındığında bu teminatın alınması son derece önemlidir.
İhtiyari mali mesuliyet teminatı:
Bir kaza durumunda başka araç ve kişilere zarar verilmesi halinde bu zararı
ödemekle yükümlüsünüzdür. Eğer yeterli düzeyde bir ihtiyari mali mesuliyet teminat
bedeli belirlenmiş ise tüm bu zararları sigorta şirketi karşı tarafa öder.
2.2.3. Kasko Sigortası İndirimleri
Hasarsızlık indirimi:
Sigorta süresi içinde, hasar olsa dahi herhangi bir kasko hasar tazminat
talebinde bulunulmadıysa poliçe yenilenirken poliçenin %30 ile %60 arasında
indirim uygulanabilmektedir. Sigorta şirketini değiştirilse bile hasarsızlık indirimi
devam eder. Hasar ihbarında bulunulmayan her yıl indirim oranı artar.
126
Muafiyet indirimi:
Aracın sigorta bedelinin %1'i veya %2'si kadar olan küçük hasarları sigorta
yaptıranın ödemeyi kabul etmesi durumunda kazanılan bir indirimdir. Muafiyet
indirimiyle kasko priminden %60'a varan oranlarda bir indirim sağlana bilinir.
Seçilen muafiyet oranları ile birlikte sigorta şirketlerinin uygulayacağı asgari
muafiyet tutarların dikkate alınmalıdır.
Asgari muafiyet tutarı ve muafiyet oranının uygulaması ile ilgili örnek:
Aracınızın sigorta bedeli 10.000 YTL olsun. Muafiyet oranını da % 1 olarak
belirleyin. Kasko sigorta poliçenizi aldığınız şirketin %1 için belirlediği asgari
muafiyet oranı 75 YTL, hasar tutarı da 500 YTL olsun. Muafiyet tutarı, 10.000 YTL
x %1 = 100 YTL'dır. Yani her hasarın 100 YTL tutarındaki kısmı ödenmez. Sigorta
şirketinin uyguladığı asgari muafiyet tutarı olan 75 YTL muafiyet tutarından küçük
olduğu için sizin seçmiş olduğunuz muafiyet oranı geçerlidir. Bu hasar sonucunda
sigortalıya 500 -100 = 400 YTL ödenir. Ancak aynı araç ve aynı muafiyet oranı için
farklı şirketten kasko poliçesi aldıysanız ve bu şirkette uygulanan asgari muafiyet
oranı 150 YTL ise örneğimiz şu şekilde olur.10.000 YTL x %1= 100 YTL muafiyet
tutarıdır. Ancak asgari muafiyet tutarı 150 YTL olduğu için hasarın 150 YTL
tutarındaki kısmı ödenmez. Bu hasar sonucunda sigortalıya 500 -150 = 350 YTL
ödenir.
Alarm indirimi:
Alarm veya immobiliz varsa bu indirim alınır. Araçda alarm veya
immobilizer var ise poliçe % 5 oranında indirim uygulanabilmektedir. Ancak alarm
çalışır durumda olması şarttır.
127
Yaş indirimi:
Poliçe doğum yılına göre yaş indirimi uygulanabilir. Ancak bu indirim
seçilen sigorta şirketine göre farklılık gösterir.
Ehliyet indirimi:
Ehliyet en az 5 yıllık ise poliçe %15'e varan oranlarda indirim
uygulanabilmektedir. Ancak bu indirimin sürücüye uygulanır. Hasar anında
sürücünün ehliyet yılının poliçede belirtilen ehliyet yılından farklı olduğunun ve bu
farklılıktan dolayı ehliyet indirimine hak kazanmadığının belirlenmesi halinde, hasar
tutarından bu indirim oranı kadar bir kesinti yapılmaktadır.
Bayan sürücü indirimi:
Eğer bayansanız ve aracınızı sadece siz kullanacaksanız bu indirimi
alabilirsiniz. Sürücünün bayan olması halinde poliçenize %15' e varan oranlarda
indirim uygulanabilmektedir. Ancak bu indirimin sürücüye uygulanır. Hasar anında
sürücü erkek ise hasar tutarından indirim oranı kadar kesinti yapılmaktadır.
Tek sürücü indirimi:
Bazı şirketler aracın sadece bir kişi tarafından kullanılması halinde, bazı
şirketler de aracın sadece ruhsat sahibi tarafından kullanılması ve sürücünün 30 yaşın
üzerinde olması halinde %10'a varan oranlarda tek sürücü indirimi
uygulamaktadırlar.
128
30 yaşını aşmış sürücü indirimi:
Aracın sadece belirlenmiş tek sürücü tarafından kullanılması ve 30 yaşın
üzerinde olması halinde poliçenize % 7,5'e varan oranlarda indirim
uygulanabilmektedir.
30 yaşını aşmış iki sürücü indirimi:
Aracın en fazla belirlenmiş iki sürücü tarafından kullanılması ve 30 yaşın
üzerinde olmaları halinde poliçenize % 5'e varan oranlarda indirim
uygulanabilmektedir.
SSK ve Emekli Sandığı indirimi:
Aracınızın ruhsat sahibi eğer SSK ya da Emekli Sandığı'na bağlı işçi, memur
veya emekli ise poliçenize %5 indirim uygulanabilmektedir. Bu indirim ancak ruhsat
sahibinin bu şartlara uyması halinde geçerlidir, sürücü için geçerli değildir.
Renk indirimi:
Aracınızın renginin beyaz, bej veya gümüş olması halinde poliçenize %5
oranında indirim uygulanabilmektedir.
129
3.BÖLÜM
3. UYGULAMA ÖRNEKLERİ
Türkiye'de sigorta sektörünün son yıllarda hızlı bir büyüme trendine
girmesiyle birlikte çok sayıda yeni şirket kurulmuş ve sektör paylarım artırmak
isteyen bu şirketler ciddi bir rekabete girişmişlerdir. Özellikle serbest tarife rejiminin
uygulanmasıyla birlikte şirketler, pazarladıkları ürün çeşitlerini artırmak, aynı sigorta
dallarında yeni hizmetler sunmak ve farklı prim politikaları uygulamak durumunda
kalmışlardır.
Tüketici tercihini etkileyen faktörlerin nispi önemlerinin tespiti, pazarlama
stratejisi açısından önem kazanmaktadır. Aynı zamanda, tüketici tercihlerinin farklı
fiyat ve hizmet türleri arasında nasıl değişeceğini veren göreli ağırlıkların tespiti ile
sektörün toplam etkinliği artırılabilecektir.
Son yıllarda, Konjoint (İlişkilendirme) Analizi ve ilgili deneysel tercih
analizleri tüketici tercihlerinin ölçüm ve analizlerinde en yaygın kullanılan
uygulamalı yöntem ve yaklaşımlar olarak ortaya çıkmıştır. Konjoint analizinin pazar
araştırmaları uygulamalarındaki gelişimi Green ve Srinivasan tarafından
incelenmiştir. Ayrıca Green ve Krieger Konjoint analizinin yeni ürün tasarımı ve
optimizasyonu uygulamalarını gözden geçirmişlerdir26.
.
26 Green, P. E., Krieger, A. M., Conjoint Analysis with Product-Positioning Applications, Handbooks in OR and MS, vol. 5. J. Eliashbeg ve G. L. Lilien, (editörler) içinde, New York: Elsevier Sci. Publ.
130
3.1. KONJOİNT ANALİZİ
Bu çalışmada, Konjoint analizi yardımıyla kasko sigortalarında şirketler
tarafından sunulan farklı hizmetler çerçevesinde tüketici tercihlerini etkileyen
faktörlerin önem sırası tespit edilecektir.27 Çalışmanın ikinci bölümünde konjoint
analizi ve uygulanacak yaklaşım tanıtılacak, üçüncü bölümünde kasko sigortalarında
yapılan uygulama ve sonuçları verilecektir. Dördüncü bölümde ise ele alınan firmalar
için uygun politika seçenekleri tartışma ve yorum sunulacaktır
Pazar araştırmaları, bir ürün ya da hizmetin hangi özelliklerinin tüketiciler
için daha önemli olduğunu belirlemeyi amaçlamaktadır. Bir hizmet ya da ürün
kaliteli olarak kabul ediliyorsa en iyi nitelikleri taşıması beklenir; ancak böyle bir
ürün ya da hizmet fiyatının düşük olması beklenemez. Bu nedenle tüketiciler karar
verirken fiyatla birlikte diğer nitelikleri de göz önünde bulundurmak zorundadırlar 28.
Bir ürün ya da hizmetin üretimiyle ilgili tüketici tercihlerinin ölçülmesinde
kullanılan çok güçlü ve yararlı bir analiz tekniği olarak 1970'lerde ortaya çıkan
konjoint analizi yaygın bir biçimde kullanılmış ve 1970-78 yılları arasında 1000'in
üzerinde konjoint çalışması yapılmıştır.
Konjoint analizi daha çok yeni ya da gözden geçirilen bir ürün ya da hizmetin
niteliklerini belirlemek, fiyatların oluşturulmasına yardımcı olmak, satış ya da
kullanım düzeyini tahmin etmek ve yeni bir ürün önermek amacı ile
kullanılmaktadır. Konjoint analizinin en önemli özelliği ise, nitelikleri nicel olarak
karşılaştırmasıdır. Hangi niteliklerin daha önemli olduğunu belirlemenin direkt yolu
bireylere sormaktır. Ancak cevaplandırıcıların genellikle tüm niteliklerin de önemli
olduğunu belirtmeleri sorun olmaktadır.
27Ahmet YALNIZ Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi İstatistik Bölümü. Kasko Sigortalarında Konjoint Analizi İle Tüketici Tercihi.Hazine Dergisi Sayı:8.Ekim 1997 28 Carroll, J. D. ve Green P. E., Psychometric Methods in Marketing Research: Part I, Conjoint Analysis. Journal of Marketing Research. Vol. 32. 1994.
131
Örneğin insanlar araba seçerken düşük yakıt tüketimi, spor görünüm, düşük
fiyat vb. özelliklerin olmasını isterler. Konjoint analizinde cevaplandırıcılardan
ödünleşim kararlarını ortaya koymaları beklenir. Bir özelliğin diğerinden
vazgeçilecek derecede istenip istenmediği veya bir nitelikten vazgeçilecekse bu
niteliğin hangisi olacağını tespit ederek yararlı ve duyarlı bilgiye ulaşılmış
olunmaktadır29.
Pazar araştırmalarında kullanılan konjoint analizi uygulamalarında iki
eğilim dikkat çekmektedir. Konjoint analizinin geçmişte çok başarılı olması, sanayici
ve pazarlamacıların giderek daha da çok sayıda özellik ve düzeyleri ele alabilecek
yeni yöntemler talep etmelerine neden olmuştur. Böylece söz konusu mal ya da
hizmete ilişkin bütün özellikleri ele alan ve tam profil olarak adlandırılan yaklaşım
grubu ortaya çıkmıştır. Öte yandan aşikar rekabet bağlamında ele alınan model ve
veri elde etme yöntemleri de giderek ilgi çeken bir yaklaşımı oluşturmuştur.
Birinci yaklaşımda, cevaplandırıcılar gruplanmakta, sıralandırılmakta ve de
tam profili verilmiş belirli durumların olabilirlik satın alma skalasında
derecelendirilmesi yapılmaktadır. İkinci yaklaşımda ise cevaplandırıcılara açıkça
tanımlanmış ili ya da daha fazla sayıdaki rakip profiller gösterilmekte ve
kendilerinden en çok tercih ettiklerini örneğin 100 puanı uygun şekilde dağıtarak
belirtmeleri istenmektedir. İkinci yaklaşım, deneysel tercih analizleri olarak
adlandırılmaktadır.
Günümüz pazar araştırmalarında büyük yer tutan konjoint analizinde tam
profil ve bir değişkenin tek başına açıklama yöntemine (Self-Expilicated) dayanan
çeşitli yöntemler geliştirilmiştir.. Bu çalışmada geleneksel Konjoint Analizi
açıklanacak ve kullanılacaktır.
29 Allenby, G. M., Arora, N. ve Ginter, J. L. Incorporating Prior Knovvledge into the Analysis of Conjoint Studies. Journal of Marketing Research. Vol. 32. 1995.
132
Bir konjoint analizin uygulanabilmesi ve beklenen yararlarının optimal
olabilmesi için, çalışmanın aşağıdaki aşamalarda yürütülmesi gerekmektedir:
1. Mal yada hizmetlerle ilgili tercihleri etkileyebilecek tüm
özelliklerin belirlenmesi,
2. Belirlenen özelliklere ilişkin düzeylerin gerekirse konunun uzmanlarıyla
tartışılarak belirlenmesi,
3. Belirlenmiş özellik ve düzeylere uygun anket formunun düzenlenmesi,
4. Hazırlanan anket formlarının, tüketimin gerçekleştiği an uygulanması,
5. Anket formlarından elde edilen bilgilerin bilgisayar paket programı
kullanılarak değerlendirilmesi ve sonuçların yorumlanması.
Konjoint analizi, tasarlanan alternatif hizmet ya da ürün özelliklerinin
getireceği faydanın tahmin edilmesi istendiğinde, olası düzey genişliklerinin
gelecekte artırılabileceği durumlarda verimli sonuçlar vermektedir .
3.1.1.Veri Toplama Yöntemleri
Konjoint analizde iki tür veri toplama yöntemi vardır. Bu yöntemler, tüm
niteliklerin bir arada değerlendirildiği tam kavram yöntemi ve her seferinde iki
faktörün gözönünde bulundurulduğu iki özellik aynı anda (trade-off) yöntemidir.
133
3.1.1.1 İki özellik aynı anda yöntemi
Cevaplandırıcılardan her iki özelliği aynı anda düşünerek, bu özelliklerin
farklı düzey kombinasyonlarını en çok tercih edilenden en az tercih edilene doğru
sıralamaları istenir. Her seferinde iki faktörün ele alınması cevaplayana kolaylık
sağlamakla birlikte sıkıntılara da neden olmaktadır. Örneğin altı etken ikişerli
karşılaştırıldığında cevaplayıcının 15 farklı kombinasyon grubunu incelemesi
gerekmekte, bu da zaman kaybına neden olmaktadır. İkinci önemli sıkıntı ise, 15
farklı kombinasyon grubu ile belirtilen tercihler önem sırasına konulurken, bazı
çelişik tercihlerle karşılaşılması durumunun ortaya çıkabilmesidir.
3.1.1.2. Tam Kavram Yöntemi
Tam kavram yönteminde cevaplandırıcılara bütün ürün ya da hizmet
şekillerini tanımlayan kartlar verilir. Her bir kart üzerinde, ilgilenilen tüm faktörler
ve düzeylerinin farklı bir kombinasyonu bulunmaktadır. Cevaplandırıcıdan bu
kartları tercihlerini yansıtacak şekilde sıralaması ya da puanlaması istenir.
3.1.2. Veri Toplama Yöntemlerinin Karşılaştırılması
Günümüzde tam kavram yöntemi, iki özellik aynı anda yöntemine tercih
edilmektedir. Son zamanlarda yapılan çalışmaların % 70'inde tam kavram yöntemi
ve % 15'inde ise tam kavram ve iki özellik aynı anda yön-temi bir arada
kullanılmıştır. Tam kavram yönteminde bütün özellikler aynı anda
değerlendirildiğinden, daha geçerli sonuçlara ulaşmak mümkündür. Ayrıca,
özelliklerin değerlendirilmesinde oranlı yada sıralayıcı ölçek kullanılabilir ve
cevaplandırıcı 2 yada 3 faktörlü iki özellik aynı anda yaklaşımına göre daha az karar
vermek durumundadır. Ancak özellik sayısı arttıkça karar verme işi zor ve karmaşık
bir hal almaktadır. Tam kavram yöntemi iki özellik aynı anda yaklaşımına tercih
134
edilmekle birlikte iki dezavantaja da sahiptir. Bu yöntemde etkenler arasındaki ikili
ya da çoklu etkileşimler dikkate alınamamakta ve kombinasyon sayısının artması
sağlıklı sonuçlara ulaşmayı güçleştirdiği için, olası kombinasyon sayısına sınırlama
getirilmektedir.
Tam kavram yönteminde, analiz üç aşamada gerçekleştirilmektedir: Birincisi
ortogonal düzeninin oluşturulması, ikincisi plan kartlarının oluşturulup tercihlerin
sıralanması ve üçüncüsü konjoint analizin uygulanması ve yarar katsayılarının
bulunarak yorumlanmasıdır.
Konjoint analizi uygulamalarında ihtiyaca göre farklılık gösteren, deneysel
düzenlerin kurulması gerekmektedir. Deneysel düzenin faktörleri değişkenlerdir.
Basit bir deneysel düzen tam faktöriyel düzendir ve faktör düzeylerinin tüm olası
kombinasyonlarından oluşmaktadır. Düzey sayısı arttıkça tam faktöriyel düzende
çalışmak güç olduğundan, kesirli (fractional) faktör düzeni kullanılmakta, bu
düzenin özel bir durumu ortogonal düzen olarak tanımlanmaktadır. Faktör ve düzey
seçiminin birbirinden bağımsız olduğu varsayımı altında sadece ana etkilerin
(faktörlerin) dikkate alındığı, düzeylerin etkisinin işleme katılmadığı bir düzenleme
yapılır. Ortogonal düzen hazırlanırken, kart sayısının ne olacağı sorunu henüz
çözümlenememiştir.
Genelde 3 ve/veya 2 düzeyli 7 faktöre kadar kart sayısı 16-18 olurken, daha
fazla faktör durumunda 20 kart kullanılması gelenek haline gelmiştir. Ancak
araştırmayı yaptıran kişi yada firmanın gelecekte piyasaya çıkarmayı düşündüğü bazı
yeni ürünlerin olması durumunda bu kural bir miktar esnetilebilmektedir.
Pazar araştırmalarında ideal olarak ortogonal düzenler tercih edilmektedir.
Çünkü bir doğrusal model ortogonal düzene uygun olduğunda, tahmin katsayıları en
küçük varyanslı olarak elde edilir. Bu açıdan ortogonal düzenler oldukça iyi sonuçlar
135
vermektedir. Bununla birlikte pek çok uygulama problemlerinde ortogonal düzen
basit bir biçimde elde edilememektedir. Ortogonal düzene ulaşılamadığı durumlarda
alternatif seçimler yapılmaktadır. Deneyler bilinen bazı ortogonal düzenlere
dönüştürülmektedir. Bir diğer alternatif de varyans ve kovaryansları en küçük yapan,
ortogonal olmayan düzenler kullanmaktır. Bu düzenlere ulaşmak amacıyla pek çok
algoritma ve etkinlik kriterleri geliştirilmiştir.
Yarar katsayılarının bulunmasında metrik ya da metrik olmayan teknikler
kullanılmaktadır. Metrik tekniklerde, sıra değerleri bağımlı değişken, faktör ve
düzeyler bağımsız (göstermelik) değişkenler biçiminde oluşturulur ve regresyon
tekniği uygulanır. Regresyon katsayıları fayda katsayılarına karşılık gelmekte ve her
bir faktörün göreli öneminin bulunmasını sağlamaktadır. Yine regvesyon tekniğine
dayanan, endüstri uygulamaların-da kullanılan metrik karma konjoint modeller de
geliştirilmiştir. Bu modellerin avantajı son derece geniş konjoint problemlere
uygulanabilir olmasıdır. Örneğin 40'in üzerinde faktör ve 100'ün üzerinde düzey
içeren problemlerde kullanılabilmektedir .
Konjoint analizde demografik göstergeler ya da sosyo-ekonomik yapılara
göre pazar kesitleri oluşturularak tüketiciler gruplandırılabilmekte ve her bir grup ya
da gruplar için tahminler yapılabilmektedir. Gruplara göre elde edilen talep
fonksiyonları, pazar kesitlerini göstermesi ya da tüketici kesitinin beklentilerini
vermesi açısından önemli olmaktadır. Avrupa ve Amerika'da gerçekleştirilen ticari
uygulamalarda kullanılan konjoint analizinde dört temel amaçtan biri de pazar
kesitlerinin elde edilmesi olmaktadır. Konjoint analizin bu özel durumu "Metrik
Konjoint Kesit Yöntemleri" olarak bilinmektedir. Bu yöntemin genel formülü
Hagerty tarafından elde edilmiştir. Formülde;
i: Müşteriler, 1….N
j: Profil, 1........n
136
k: Konjoint düzen değişkenleri, 1…..K
s: Segmentler (pazar kesitleri) 1….S
X: (nxK) n profil için K konjoint düzen göstermelik değişkenlerini gösteren
matris,
Y: ( nxN) n profile N tüketicinin yanıtlarını gösteren matris,
P: (NxS) pazar kesitlerine tüketicilerin atanması için kesitleri ifade eden plan
matrisi,
B: (KxN) regresyon katsayıları matrisi,
E: (nxN) raslantı hatalarının matrisidir.
Genel konjoint kesit modeli, aşağıdaki gibi formüle edilebilmektedir:
YP (P’P)-1 = XB + E
S = N durumunda bireyler üzerinden, S = l durumunda tüm bireylerin
ortalaması üzerinden ve 1<S<N durumunda ise kesitler üzerinden yarar tahminleri
yapılmaktadır. Kesitler üzerinden konjoint çalışması yapılırken P matrisi dört farklı
biçimde belirlenebilmektedir.
1. Üst üste çakışmayan (nonoverlapping) bölme
2. Üstüste çakışan (overlapping) bölme
3. Bulanık (fuzzy) bölme
4. Faktör analitik bölme.
P matrisinde N satır tüketicilere, S sütun ise kesitlere karşılık gelmektedir.
Üst üste çakışmayan kümelerde tüketici yalnızca bir kesite dahil olup, matrisin her
137
satırının toplamı 1 'e eşittir. Üst üste çakışan kümelerde, tüketici birden fazla kesite
ait olabilmektedir. Herhangi bir satırda farklı sayıda 1 yer alabilmektedir. Bulanık
kümelemede, tüketiciler birden fazla kesite kısmen üye olabilmektedir. P matrisinin
satırları bire eşit olup, negatif olmayan gerçel sayılar içermektedir. Faktör analitik
bölmede ise, P matrisi gerçel sayılar içerir ve P'nin satırlarının bire eşit olması
gerekmez ve matris diktir. Kullanılan yöntemler gerek B ve P'lerin oluşturulması,
gerekse kriterlerin oluşturulması yönünden farklılık göstermektedir. Son yıllarda
konjoint analizinde kesitler için çeşitli alternatif teknikler geliştirilmektedir .
Metrik olmayan teknikler için LINMAP ya da MONANOVA'ya dayanan
algoritmalar geliştirilmiştir. Geliştirilen algoritmada yarar katsayıları, keyfi bir
yararlar kümesiyle başlar ve sistematik olarak değişen bir yöntemle belirlenir. Bu
işlem bir faktör düzeyinin yararında ilişkiyi artıran hiçbir değişiklik olmayana kadar
devam eder. Pek çok çalışmada faktör ağırlık yararlarını bulmak için, iteratif
yöntemden daha kolay olan ve benzer sonuçlan veren regresyon tekniğini tercih
etmektedir30 .
Son yıllarda metrik ve metrik olmayan geleneksel yöntemler kullanılarak,
önsel yarar bilgileri içeren bayesçi yaklaşımlardan sonsal bilgi içeren yarar
tahminleri geliştirilmiştir
Uygulama sonuçlan, tüketicilerin var olan bir pazar içinde nasıl seçim
yaptıklarının anlaşılmasına yardımcı olmaktadır. Yarar skorunun genel bir ölçekte
ifade edilmesiyle, yararların genişliğine bakılarak faktörler karşılaştırılabilmektedir.
Konjoint analizinde faktörlerin önem skorları, faktörlerin yarar genişliğinin,
toplam yarar genişliğine bölünmesiyle hesaplanmakta ve faktörlerin talep
belirlemedeki etkisi % cinsinden ifade edilmektedir. Kurulan bir konjoint modelin
geçerliliği araştırılırken, Pearson'un R ve Kendall’ın tau istatistiklerinden 30 Vriens, M., Wedel, M. ve Wilms, T., Metric Conjoint Segmentation Methods: A Monte Carlo Comparison. Journal of Marketing Research, vol. 33. 1996.
138
yararlanılmaktadır. Gözlemlenen ve tahmin edilen tercihler arasındaki ilişkiyi
veren bu katsayı ne kadar yüksek ise model o ölçüde geçerli olmaktadır31.
Konjoint analizi bir bağımlılık analizi tekniği olup tek değişken
bulunmaktadır. Bu da yeni bir ürün için tek bir kişinin tercihidir. Burada amaç;
tercih düzeyini tahmin etmek yada etkisini anlamaktır. Bağımlı değişken,
cevaplayanın yeni bir ürün yada hizmet için yaptığı tercihler, bağımsız değişkenler
ise tanımlanan faktör düzeyleridir.
3.1.3. Şirket Verilerine Modelin Uyarlanması
Ülkemizde sigortacılık sektöründeki en büyük rekabet kasko sigortası
branşında yaşanmaktadır ve bu branştaki talep faktörlerinin göreli ağırlıkları önem
kazanmaktadır. Çalışmada ele alman talep faktörleri ile bu faktörlerin düzeylerine
ilişkin bir örnek Tablo 3.l'de verilmektedir. Yapılan ön çalışmalarda, sigorta şirketine
duyulan güven, fiyat, taksit sayısı, aracın sigorta şirketinin garantisi altında anlaşmalı
bir servis tarafından onarılması, enflasyona karşı koruma ve kaza vukuunda ulaşımın
devamı, konaklama vb. hizmetleri sağlayan asistans faktörlerinin piyasada talebi
belirleyen en önemli faktörler olduğu tespit edilmiştir.
Seçilen bu altı faktör için düzey olarak ifade edilen farklı sayısal değer veya
durumlar ele alınarak konjoint analizi yapılacaktır. Ürettikleri poliçe adetlerine göre
büyük, orta ve küçük boyda farklı şirketleri temsil etmek üzere, “B”, “D”, “O” ve “İ”
şirketleri firma faktörünün düzeyleri olarak alınmıştır. Tablo 3.1 'de verilen fiyatlar,
2005 model ve ilk kez sigortalanan beş vites bir Seat' a ait ön çalışmada elde edilen
bilgilerdir.
31 Corroll, J. D., Models and Algorithms for Multidimensional Scaling. Conjoint Measurement, and Related Techniques. Multiattıibute Decisions in Marketing. Vol. 37. 1973.
139
Tablo 3.1-Sigorta Şirketlerinin Sundukları Hizmetler
Şirket adı
Fiyat (1000) YTL
Taksit Sayısı
Anlaşmalı Servis
Enflasyon Koruma
Asistans Hizmeti
“B” 28 Peşin Var Var Var “B” 28 5 taksit Var Var Var “O” 28 Peşin Var Var Yok “O” 33 5 taksit Var Var Yok “İ” 33 Peşin Yok Var Var “İ” 38 5 taksit Yok Var Var
3.1.4. Kullanılacak Değişkenler
Konjoint analizinde ürün ya da hizmetin özellikleri, faktörler ve faktör
düzeyleriyle açıklanmaktadır. Faktörler bağımsız değişkenler, faktör düzeyleri
bağımsız değişkenlerin alabileceği değerler olarak düşünülebilir. Bu çalışmada
kullanılacak faktör ve faktör düzeyleri Tablo 3.2’de verilmektedir.
Çalışmada kullanılan faktör sayısı 6, faktörlere ilişkin düzeylerin sayısı
sırasıyla; 4, 4, 3, 2, 2, 2'dir. Düzeylerin tüm olası kombinasyonlarını içeren toplam
kart sayısı 4x4x3x2x2x2=384 olmaktadır. Araştırma sırasında 384 kart sağlıklı bir
biçimde sıralanamayacağından, tüm olası durumların ortogonal bir alt kümesi
seçilerek 16 kart oluşturulmuştur. Tablo 3.3'de sıralaması için cevaplayıcıya verilen
kartlardan biri örnek olarak verilmiştir.
140
Tablo 3.2: Faktör Düzeyleri
FAKTÖRLER FAKTÖR ŞİRKET ADI “B” SİGORTA
“O” SİGORTA “ İ” SİGORTA “D” SİGORTA
KASKO FİYATI 23 Bin Ytl 28 Bin Ytl 33 Bin Ytl 38 Bin Ytl
ÖDEME ŞEKLİ PEŞİN 5 AYA KADAR VADE 12 AYA KADAR VADE
ANLAŞMALI SERVİSLERİ VAR YOK
ENFLASYONA KARŞI KORUMA
VAR YOK
ASİSTANS HİZMETLERİ VAR YOK
Tablo 3.3: Bir Kart Örneği
KASKO SİGORTASI Sigorta şirketinin adı : B Fiyatı : 33 Bin Ytl
Ödeme şekli : 12 taksit Anlaşmalı servis : Var Enflasyona karşı koruma :Var Asistans hizmetleri : Yok
Cevaplayıcıların Tablo 3.3'te verilene benzer 16 kartı, en çok tercih edilenden
en az tercih edilene doğru sıralamaları istenmiştir. 16 kartın her birinde, faktör
düzeylerinin farklı kombinasyonları oluşturulmuş, 18 kişiden bu kartları sıralamaları
istenmiştir. Bu kombinasyonları temsil eden ortogonal düzen tablo 3.4'de verilmiştir.
141
Tablo 3.4-Sıralanan Kartlar(Ortogonal Düzen)
Şirket adı Fiyat (Bin.)
Ödeme Şekli Anlaşma Enflasyon Asistans Kart Statü
D 28 Peşin' Yok Yok Yok 1 Düzen B 33 Peşin Yok Yok Yok 2 Düzen D 23 12 taksit Yok Var Yok 3 Düzen B 23 Peşin Var Var Var 4 Düzen O 38 Peşin Yok Yok Var 5 Düzen O 28 Peşin Var Var Yok 6 Düzen İ 33 Peşin Var Var Yok 7 Düzen İ 23 Peşin Yok Yok Var 8 Düzen D 38 Peşin Var Var Var 9 Düzen O 33 12 taksit Yok Var Var 10 Düzen İ 28 5 taksit Yok Var Var 11 Düzen O 23 5 taksit Var Yok Yok 12 Düzen İ 38 12 taksit Var Yok Yok 13 Düzen B 38 5 taksit Yok Var Yok 14 Düzen D 33 5 taksit Var Yok Var 15 Düzen B 28 12 taksit Var Yok Var 16 Düzen B 28 Peşin Var Var Var 1 Simülasyon B 28 5 taksit Var Var Var 2 Simülasyon O 28 Peşin Var Var Yok 3 Simülasyon O 33 5 taksit Var Var Yok 4 Simülasyon İ 33 Peşin Yok Var Var 5 Simülasyon İ 38 5 taksit Yok Var Var 6 Simülasyon
142
3.1.5. Analiz Sonuçları
Uygulamada SPSS (Categories) programı kullanılmıştır. Konjoint analizi
uygulanırken, ele alınan faktör düzeyleri ile tercih sıralamaları arasındaki ilişkilerin
ortaya konulması gerekmektedir. Tercih sıralamalarıyla aralarında doğrusal bir artış
beklenen faktör "linear more", doğrusal bir azalma beklenen faktör "linear less" ve
düzeyleri kategorik olan faktörler ise "discrete" olarak tanımlanmaktadır. Bir de ideal
ve antiideal tanımlamaları yapılmaktadır. Bu tanımlamalar karesel fonksiyon
modelleridir. İdeal model, ideal bir faktör düzeyine sahiptir ve bu ideal noktadan
uzaklaştıkça tercihte azalmalar olmakta, antiideal modelde ise ideal noktadan
uzaklaştıkça tercihte artmalar olmakta ve bu nokta faktörün en kötü düzeyi
olmaktadır. Kurulan modelde, ele alınan faktör ve tercih sıralamaları arasındaki ilişki
aşağıdaki gibidir:
ŞİRKET ADI
FİYATI
ÖDEME ŞEKLİ
GARANTİ ENF
KORUMA
ASİSTANS
Kategorik
Doğrusal azalan
Doğrusal artan
Doğrusal azalan
Doğrusal azalan
Doğrusal azalan
Faktörlerin beklenen ilişki doğrultusunda tanımlamanın nedeni, analiz sonrası
beklenen ilişkiden farklı sıralama yapan kişileri ve bu kişilerin hangi faktörlerde farklı
sıralamada bulunduklarını belirlemektir. Tablo 3.4'de verilen altı simülasyon kartının
tanımladığı ürünlerden hangisinin aranan özelliklere daha çok sahip olduğu 16 karttan elde
edilen fayda skorları aracılığı ile belirlenmeye çalışılmıştır. 18 kişilik grup için her bir faktör
düzeyine ilişkin fayda skorları Tablo 3.5'de verilmiştir.
143
Tablo 3.5 - Faktör Düzeylerine İlişkin Fayda Skorları
Ortalama Önem
Fayda Faktör
İsim Şirket Adı 35.99 0,7833
-1,6833 1,5667 -0,6667
|-- |----
“B” “O” “D” “I”
13,70
1.0733 1.3067 1.5400 1.7733 B=0.0467
Fiyat |-- |--- |--- |---- |--
Fiyat 23 Bin 28 Bin 33 Bin 38 Bin
13.02
0.0739 0.3695 0.8867 B=0.0739
Taksit |- |--
Ödeme Peşin 5 Taksit 12 Taksit
11.33
-0.7500 -1.5000 B=-0.1310
Anlaşma |-- |---
Anlaşmalı Servis Var Yok
10.40
0.8667 1.7333 B=0.8667
Enf. |-- |---
Enf. Koruma Var Yok
15.58
0.4000 0.8000 B= 0.400 5.9507
Asistans | |--
Sabit
Asistans Var Yok
Pearson R = 0.790 Önem = 0.000.
Kendall tau = 0.684 Önem = 0.0001
Simülasyon Sonuçları: Kart: 1 2 3 4 5 6 Skor: 8.6 9.4 6.6
67.1 6.7
77.3
3
144
Yukarıda herbir simülasyan için verilen fayda skorları aşağıdaki
fonksiyondan elde edilmiştir.
Skor = Sabit + bı (İsim) + b2 (Fiyat) + b3 (Taksit) +b4 ( Garanti) + b5 (Enf.
Koruma) + b6 (Asistans)
Kurulan modelin kişilerin tercihlerine uygunluk oranı, Pearson'un R
istatistiğine göre %79, KendalPm tau istatistiğine göre ise %68 olarak bulunmuştur.
Bu da kurulan model ile gözlenen sonuçlar arasında önemli ilişki olduğunu
göstermektedir.
Elde edilen sonuçlara göre kasko sigortası yaptırılırken birinci sırada dikkat
edilen özellik, sigorta şirketinin adıdır. Bu faktörün tüm faktörler içindeki önem
düzeyi %35.99 olarak elde edilmiştir. Bu sonuçlara göre; “O” Sigorta en çok tercih
edilen sigorta şirketi olurken, bunu “İ”, “B” ve “D” Sigorta takip etmektedir.
Kasko sigortalarında ikinci derecede önemli etken asistans hizmetlerinin
verilip verilmemesidir. Bu faktörün tüm faktörler içindeki önem düzeyi %15.59
olarak bulunmuştur. Asistans hizmetlerinin veriliyor olması, sigorta şirketine olan
talebi artırmaktadır.
Üçüncü derecede önemli etken fiyat faktörü olmaktadır. Fiyat arttıkça sigorta
şirketine olan talep azalmaktadır. Bu faktörün ortalama önem düzeyi % 13.02 olarak
bulunmuştur.
Dördüncü derecede önemli faktör ise, ödeme şekli olarak belirlenmiştir. Bu
faktörün önem düzeyi ise % 13.02 olurken, fiyat ve ödeme şeklinin önem düzeyleri
aşağı yukarı benzer bulunmuştur. Model kurulurken, ödemelerde vade sayısının
145
artması istenen özellik olduğu hipotezi kurulmuş ancak, analiz sonucunda tersi bir
durum elde edilmiştir. Taksit sayısı arttıkça beklenen yarar da azalmıştır.
Beşinci derecede önemli faktör, onarım işlerinin sigorta şirketi garantisi
altında, şirketin anlaşmalı servislerince yapılması faktörüdür. Bu faktörün tüm
faktörler arasındaki önem düzeyi %11.33 olarak bulunmuştur. Onarımın anlaşmalı
servis tarafından gerçekleştirilmesi sigorta şirketine olan talebi azaltmaktadır.
Türkiye gibi enflasyonist bir ortamda sigortalıların yeterli ve tam teminat
almaları ancak enflasyon korumasıyla mümkün olmasına rağmen, enflasyona karşı
koruması etkeni altıncı derecede önemli özellik ve faktör önem düzeyi % 10.40
olarak bulunmuştur. Çalışmada enflasyona karşı korumanın diğer özelliklerden
daha az önemli olarak bulunması, bütün sigorta şirketlerinin enflasyona karşı
koruma hizmeti vermesinden, sigortalıların böyle bir problemle karşı karşıya
kalmamalarından ve enflasyona karşı korumanın sigortacılık hizmeti ile
bütünleşmesinden kaynaklanıyor olabilir.
Simülasyon kartları, ilk kez sigorta edilecek 2005 model beş vites bir Seat
baz alınarak; “İ”, “B” ve “O” sigortanın 2005 yılında sundukları hizmet ve fiyatlara
göre oluşturulmuştur. “D” sigorta 2005 yılında faaliyet göstermediğinden
simülasyon kartı oluşturulmamıştır. Simülasyon sonucuna göre faydası en yüksek
olan kart 3. kart, faydası en düşük olan kart ise 2. kart olarak bulunmuştur. Fayda
skorları sonucuna göre 3 ve 5. kartların ikisi, 4 ve 6. kartların ikisi birbirine yakın
bulunmuştur. Anket sonucuna göre tercih sıralaması “O” Sigorta, “İ” Sigorta, “B”
Sigorta şeklinde olmuştur.
Simülasyon amacıyla kullanılan altı karta ilişkin maksimum yarar, BTL
(Bradley Terry-Luce) ve logit katsayıları Tablo 3.5'te yüzde cinsinden verilmiştir.
Bu sonuçlara göre “O” ve “İ” sigortanın faydaları hemen hemen aynıdır.
146
Tablo 3.6 - Mevcut Ürünlerin Beğenilme Yüzdeleri
Simülasyon Max Yarar BTL Logit l.Kart 26.67 19.15 21.75 2. Kart 46.67 20.92 40.02 3. Kart 6.67 14.69 6.67 4. Kart 0.00 15.94 8.15 5. Kart 6.67 16.03 7.74 6. Kart 13.33 15.27 15.58
Analizde, her bir kart için elde edilen yarar skor değerleri Tablo 3.6'da
verilmiştir. Yarar skor değeri arttıkça tercih sırası düşmektedir. Bu skorlara göre en
az tercih edilen sigorta şirketi 15. kartın özelliklerine sahip “D” Sigorta, en çok
tercih edilen sigorta şirketi ise 10. kartın özelliklerine sahip “O” Sigorta'dır.
Tablo 3.7 - Orthogonal Düzendeki Ürünlere İlişkin Skor Değerleri
ŞİRKET ADI KART SKOR SIRALAMA “D” l.KART 9.9313 14 “B” 2. KART 9.3812 10 “D” 3. KART 9.6441 11 “B” 4. KART 8.3979 8 “O” 5. KART 6.7479 4 “O” 6. KART 6.5647 2 “I” 7. KART 7.8146 7 “İ” 8. KART 7.0645 5 “D” 9. KART 9.8813 13 “O” 10. KART 6.4608 1 “I” 11. KART 6.7269 3 “O” 12. KART 7.4935 6 “I” 13. KART 9.7273 12 “B” 14. KART 9.0435 9 “D” 15. KART 10.8102 16 “B” 16. KART 10.3107 15
147
3.2. Modelin Şirket Karlılığına Etkisi
Konjoint analizi ile etkin bir ürün tasarımı oluşturmak mümkündür. Bu teknik
kullanılarak, tüketici için hangi özelliklerin ne düzeyde önemli olduğu, tercih edilip
edilmediği gibi sorulara cevap bulunmaktadır. Başarılı bir ürün ve hizmet tasarımı
için bu sorulara cevap bulmak gereklidir. Bu çalışmada da kasko sigortaları için bu
sorulara cevap bulunmasına çalışılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre kasko sigortası
piyasasında en önemli etkenin sigorta şirketi adı olduğu görülmüş ve ele alınan
şirketler “O”, “İ” “B” ve “D” Sigorta olarak sıralanmıştır.
Sigorta Denetleme Kurulu tarafından yayınlanan rapora göre üretilen poliçe
âdeti itibariyle 2005 yılında bu şirketler için sıralamanın “B”, “O” “İ” ve “D” Sigorta
şeklinde olduğu görülmektedir (Hazine Müsteşarlığı, 2005). Sıralamalar arası
farklılığın nedeni “O” Sigorta imajının anket uygulanan tüketicilerin zihninde daha
çok yer etmesi olabilir. Bununla birlikte elde edilen durum “O” sigortanın poliçe
sayısını giderek artırarak bu sektördeki payını yükselteceğinin bir göstergesi de
olabilir. “B” Sigorta ise en çok poliçe üreten sigorta şirketi olmasına rağmen diğer iki
şirket kadar imaj etkisi yapamamış olduğu görülmektedir.
Primler sigorta şirketlerince peşin ya da %25 peşin ve kalan beş ay vade ile
alınmaktadır. Vade süresi on iki aya çıkarıldığında şirketlere olan taleplerde
herhangi bir değişiklik olup olmayacağı sorusuna cevap bulabilmek için faktör
düzeylerine on iki aya kadar vade düzeyi eklenmiştir. Ancak bu faktörün talebi
artıramayacağı görülmüştür.
“O” Sigorta asistans hizmetleri vermemektedir. Ancak bu hizmetleri verdiği
takdirde sektörde daha büyük bir paya sahip olabilecektir. Daha iyi hizmet tasarımı
yapan bir sigorta şirketinin reklâmlarla imaj etkisi yaratması, ayrıca yardımcı ek
hizmetleri artırarak bunları reklâmlarında vurgulaması talebi artıracaktır.
148
Her istatistiksel çalışmada olduğu gibi bu çalışmada da doğru bilgi elde
edilmesi, sıralamanın ciddi ve özenle yapılması, araştırmanın güvenilirliği açısından
önemlidir. Çünkü Konjoint Analizi yöntemi bilinçli tüketici ile karşı karşıya
olunduğu varsayımı üzerine kurulmuştur. Ayrıca bu tür çalışmalarda pazar kesitinin
oluşturulması ve daha çok sayıda anket uygulanması başarılı bir ürün ve hizmet
tasarımı için oldukça faydalı olacaktır.
149
SONUÇ
Geçtiğimiz yüzyıl, sigortacılık sektöründeki ani ve hızlı değişimlere tanıklık
etmiştir. Hizmet kalitesindeki ve sunulan ürünlerin çeşitliliğindeki artışın yanı sıra
gerek insanların, gerekse de kurumların risk yönetimi konusunda giderek
bilinçlenmeleri de sektörün kazandığı ivmeyi net bir şekilde göstermektedir.
Ülkemizde ise prim üretimi reel bazda istikrarlı bir şekilde artmakla birlikte,
uluslararası verilerle kıyaslandığı taktirde söz konusu gelişmenin sağlam ve sağlıklı
bir trend içerisinde olmadığı ifade edilebilir.
Türk sigortacılık sektörünün, mali piyasalarda hak ettiği yere bir türlü
gelemediği yıllardır kabul edilen bir gerçektir. Sektörün GSMH içerisindeki yüzde
1.45‘lik payı bu durumu yalın bir şekilde özetlemektedir. Bu seviyenin en azından
yüzde 5’ler düzeyine ulaşması arzulanan bir gelişmedir.
Sigortacılığı etkileyen sorunların birbiri ile bütünleşip karmaşık bir yapı
haline gelmiş olması, sorunlara doğru çözüm önerilerinin getirilmesini de
güçleştirmektedir. Sigortacılığın yüzleştiği kronik sorunların altında hem sektöre ait,
hem de sektörden bağımsız bir takım değişkenler yatmaktadır. İç dinamiklerinden
kaynaklanan sorunları çözümleyebilmiş bir sektör, hem dış dinamiklere bağlı
olumsuzlukların giderilebilmesi için itici bir güç sağlayacak, hem de sektörden
bağımsız sorunlar ortadan kalktığı an gelişim adımlarını daha süratli olarak
atabilecektir.
Bu bağlamda, sigortacılık sektöründeki pazarlama tabanlı sorunların
anlaşılması ve gerçekçi çözüm önerilerinin dikkate alınması oldukça önemli olabilir.
Çünkü sektörün iç dinamiği haline gelmiş problemlerin pek çoğu, doğrudan ya da
dolaylı olarak pazarlama karmasının bileşenleri ile bağlantılıdır.
150
Pazarlama karmasını sağlam bir altyapı üzerine inşa ederek, ürün, fiyat,
tutundurma ve dağıtım faaliyetlerini birbirleriyle ve ülkenin gerçekleriyle
bağdaştırabilmiş bir sektör, diğer sorunlarını aşma konusunda da önemli aşamalar kat
etmiş olacaktır. Ayrıca, e-sigortacılık, bancassurance gibi yeni nesil sigorta
kavramlarının yaygın bir şekilde kullanılması, sektöre yeni boyutlar kazandırabilir.
Hiç kuşkusuz, Türk sigortacılık sektörünü geliştirmek adına atılacak tüm bu adımlar,
üst düzey bir koordinasyon ve uzun vadeli hedefler dahilinde olmalıdır.
Kasko, sigorta sektörünün lokomotif branşı. Ancak kaskoda yıllardır önü
alınamayan zararlar, sigortacıları zor durumda bırakmaktadır.
Özellikle Türkiye gibi yüksek büyüme potansiyeline sahip ve şirketlerin pazar
payı kaygısıyla hareket ettiği ülkelerde sigorta sektörüne önemli görevler
düşmektedir:
Sigorta sektörünün en çok üretim yapılan branşı olan kaskoda yaşanan
olumsuzluklar ortadan kalkması için aşağıda sıralanan hedeflerin hayata
geçirilmesine bağlı olduğu düşüncesindeyiz.
• Kasko Tarifeleri Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği
(TSRŞB) çatısı altında hazırlanmalı, Kasko’da yaşanan sorunlara
çözüm üretebilmek için fiyat tarifelerinden başka çözümler de
üretilmesi gerekiyor. Ancak bundan tarifelerin göz ardı edilebileceği
sonucu çıkarılmamalı.
• Riskleri doğru analiz ederek şirket üst yönetimini “sürdürülebilir
rekabet” için yapılması gerekenler hakkında bilgilendirmek,
151
• Ürün fiyatlarını aktüeryal hesaplamalar çerçevesinde belirsizlik
yüklemesini (contingency margin) de içerecek şekilde saptamak,
• Yeni ve şirketler için daha karlı ürünler geliştirmek,
• Yoğun rekabet ortamında şirketlerin yükümlülüklerini karşılamak için
hangi düzeyde sermaye tutmaları gerektiğini hesaplamak.
• Trafik sigortası primi serbest bırakılmalı. Kasko’daki problem
sistemin doğru kurulmaması. Prim-hasar ilişkisi de doğru
tanımlanamıyor. İki kaskolu araçtan biri hasarlanıyor. Yüzde 50
hasarla iş yapılması rantabıl olamaz.
• İndirim yetkileri ortadan kaldırılmalı Primi belirlerken teminat değil,
giderler baz alınmalı ve ortak bir yapı kurularak fiyat politikası
belirlenmeli. Kasko’da indirim yetkileri de tamamen ortadan kalkmalı,
çünkü verilen indirim zamanla olağan haline geldiği tespit edilmiştir.
• Yeni iş modelleri geliştirilmeli. Hasarsızlık indirimi her yıl
tekrarlanan bir af haline geldiği gözlenmiştir. Sigorta şirketleri sürekli
ilave teminatlar veriyor. Ama bunların sektöre ne kattığı tartışılmıyor.
Sektör yabancı şirketlerin ilgi alanında olduğundan , bu şirketlerin
gelmesiyle yeni iş modelleri gelişmesi kaçınılmazdır.
• Hasar yüzde 65'i geçmemelidir. Bir sigorta şirketinin hasar prim oranı
en fazla yüzde 65 civarında olmalıdır. Oysa yüksek hasarlı dönemler
sigortacıların hatalı kavramlarla karşılaşmasına sebep olduğu
152
gözlenmektedir.. Yüzde 80 hasar prim oranı bile başarı olarak
nitelenir bir anlayış şirketlerin kar rasyolarını olumsuz etkilemektedir.
• Etkin hasar kontrolleri yapılmalıdır. Birkaç yıldır şirketler arası pazar
rekabetinde ciroya bağlı liderlik yarışı yaşanmaktadır. Tüm şirketler
bu yarışın içinde olduğunu söyleyebiliriz.Buradan yola çıkarsak
araçlar değil, aracı kullananlar sigortalanmalıdır..
Şirketler arası poliçe geçişlerinde, hasarsızlık indirimlerinin uygulanması
açısından sağlıklı bir yapı olmadığı gözlenmektedir. Bu yüzden, hem şirketlerimiz
haksız bir prim kaybına uğramakta hem de sigortalıların geçmişe dönük hasar
frekansları düzgün bir yapıda takip edilememektedir. Bu sebeple, kasko sigortası
branşındaki hasar durum bilgilerinin merkezi bir veri tabanında toplanması gereği
kaçınılmazdır.
Kasko sigortaları itibariyle sektörün en önemli sıkıntılarından birinin,
özellikle malus sisteminin kullanılmaması olduğu görülmektedir. Tam sağlıklı
olmamasına karşın sadece bonus sisteminin geçerli olduğu sektörde baz fiyatların
sağlık bir tabana oturması mümkün değildir. Kurulacak bu sistem dahilinde, aynı
zamanda hasar frekansı düşük ve yüksek olan sigortalıların ayırt edilebilmesine
imkan sağlanması ve etkin bir bonus-malus sistemi kurulmasının sektör açısından
son derece faydalı olacağı kaçınılmazdır.
Enflasyonist ortamda belirlenen ve %60’lara varan hasarsızlık indirimleri
revize edilerek günümüz koşullarına göre ayarlanmalı, dolayısıyla bu oranlar ciddi
şekilde aşağıya çekilmelidir.
153
AB ile müzakereler sürecinde sigorta sektörü “Yerleşme Hakkı ve Hizmet
Sunumu Serbestisi” başlığı altında ele alınacaktır. Bu süreçte Türk sigorta
sektörünün alması gereken başlıca önlemler ise şöyle sıralanmalıdır.
• Sigortacılık kanun taslağının yasalaşması,
• Ürün çeşitliliğini artırmaya yönelik mevzuat değişikliklerinin
gerçekleştirilmesi,
• Sigorta aracıları ile ilgili mevzuatın modernizasyonu,
• Uluslararası finansal raporlama standartlarına uyumun gerçekleştirilmesi,
• Solvency (yükümlülük karşılama) gerekliliklerinin yerine getirilmesi,
• AB mali fonlarının etkin şekilde kullanılması.
Sektörde sigorta şirketleri uzun yıllar esas faaliyet alanları olan sigortacılıktan
kar elde etmek yerine mali karlarla, sigortacılık yükümlülüklerini yerine getirmeye
çalışmışlardır. Giderek teknik karları azalan şirketler, hasarları mali gelirlerinden
karşılamak zorunda kalmışlardır. 2000 yılından itibaren ise, yaşanan önemli
depremler, düşen faizlere paralel hareketlenen tüketici kredileri, çeşitlenen zorunlu
sigortalar ve değişen mali koşullara adapte olma zorunluluğu gibi gelişmeler sigorta
şirketlerinin organizasyon ve iş anlayışlarını şekillendirmiş, şirketleri teknik
karlılıklarını güçlendirici önlem ve karar alma noktasına getirmiştir.
Sonuç olarak; günümüzde tüm gelişmiş ülkelerin kalkınmasında lokomotif
rolü üstelenen sigortacılık fonları ekonominin temel dinamiklerinden birini teşkil
etmektedir. Sektörün uzun vadeli fon yaratma, vergi sağlama, ekonomik iniş çıkışları
dengeleme gibi çok önemli fonksiyonlarının olduğu anlaşıldığı, sadece sigorta
şirketleri değil devletimiz ve basın yayın organlarının oluşturduğu tüm taraflarının
katılımı ile toplumumuzda sigorta bilincinin yaygınlaştığı, sigortacılığın etkin bir
şekilde tanıtıldığı ve mevcut sorunların hızlı bir şekilde çözümlenmesine bağlı olarak
154
sigorta sektörünün finans sektörü içinde hak ettiği yeri alacağı ve Türkiye'nin
önemli sigorta pazarlarından biri olabileceği söylenebilir.
155
KAYNAKLAR
ALLENBY, G. M., Arora, N. ve Ginter, J. L. Incorporating Prior Knovvledge into
the Analysis of Conjoint Studies. Journal of Marketing Research. Vol. 32. 1995
ARSEVEN, Haydar; Sigorta Hukuku, İstanbul,1987
Avrupa Birliği’nin Vergilendirme Yapısı ve Sigorta Sektörü, Sigorta Araştırma
ve İnceleme Yayınları, TSRSB, İstanbul, Aralık 2005
Bilen, Leyla. Devlet İstatistik Enstitüsü. Kasko Sigortalarında Konjoint Analizi İle
Tüketici Tercihi. Hazine Dergisi Sayı 8. Ekim 1997.Ankara
Borch, K. H. (1990), "Economics of Insurance", Norwegian School of Econ. &
Business Adm., Norveç.
Can, H., Tuncer, D., Ayhan, D. (1991) “Genel İşletmecilik Bilgileri”, Adım
Yayıncılık.
Cemalcılar, İ. (1995), “Pazarlama”, A.Ü. Yayınları, Eskişehir.
Corroll, J. D., Models and Algorithms for Multidimensional Scaling. Conjoint Measurement, and Related Techniques. Multiattıibute Decisions in Marketing. Vol. 37. 1973.
156
Carroll, J. D. ve Green P. E., Psychometric Methods in Marketing Research: Part
I, Conjoint Analysis. Journal of Marketing Research. Vol. 32. 1994.
ÇUHACI, Y. K. (2000), “Internet ve Sigortacılık Sektörü”, Birlik’ten Dergisi,
Sayı: 9, İstanbul.
DPT (1993), “VII. 5 Yıllık Kalkınma Planı Sigorta Sektörü Özel İhtisas Komisyonu
Raporu”, Ankara.
Donaldson, Lufkin & Jenrette, “Insurance: Setting a Course in Unchartered Waters”,
Swiss Re Economic Research & Consulting, 2000.
Ergenekon, Ç. (1995), "Sigorta Sektörü", Nisan 1995, İMKB, İstanbul.
Ernst & Young (1999), “FS Internet Value Creation Study”.
Eşdur, F. E. (1999), “Sigortacılık Sektörünün Türkiye Ekonomisi İçindeki Yeri”,
(Yayımlanmamış uzmanlık tezi), Hazine Müsteşarlığı, Ankara.
Evason, M. (1998), ”E-commerce Strategies”, Reuters Business Insights.
Fidan, Y. (1995), “Hizmetlerin Üretim ve Pazarlanması”, Pazarlama Dünyası, Sayı:
53.
Forrester Research & Gartner Group, “Managing eMarketplace Risks”, 1999.
157
Fox-Pitt, K. (2000) “Dreams and Realities: European Insurers and the Internet”.
Gediz, E. (1995), "Hizmet Pazarlaması", Türk Sigorta Enstitüsü Vakfı Yayınları
(çeviri), İstanbul.
Grönroos, C. (1990), “Service Management and Marketing – Managing the Moments
of Truth in Service Competition”, Lexington Books, USA.
Gürer, B. (2001), “Kişi Başına Gelir ve Sigorta Katılımı Arasındaki S Eğrisi İlişkisi“,
Birlik’ten Dergisi, Sayı: 19, İstanbul.
İktisadi Araştırmalar Vakfı (1983), "Türkiye'de Sigorta Kesiminin Ekonomik Gücü
ve Gelişmesi", İktisadi Araştırmalar Vakfı Seminer Notları, İstanbul.
İMKB (1990), "Osmanlı Dönemi Borsa ve Mali Sistemi", İstanbul Menkul
Kıymetler Borsası Yayınları, İstanbul.
İzmir Ticaret Odası (2000), “Yeni Bin Yılda Sigortacılık ve Mevzuat Paneli”, İzmir.
KAZGAN H., Soyak A., Koraltürk M. (1988), "Cumhuriyet'in 75 yıllık Sigortacısı
Koç-Allianz", İstanbul.
Kotler P., Armstrong G., "Principles of Marketing" (1998), 6. Baskı, USA.
158
Kuşçu, S. "Sigorta Talep Teorisi ve Türkiye Uygulaması", Mega Ofset, Erzurum.
1996.
Nordic Insurance, Nisan 2000.
NUA Internet Araştırmaları (http:///www.nua.ie).
NOMER, Cahit; Sigorta Genel Prensipleri ve Reasürans, İstanbul,1977.
MEMİŞ, Tekin A.Ü. Erzincan Hukuk Fakültesi Deniz Ticaret ve Sigorta Hukuku
Öğretim Üyesi. Türk Ticaret Kanunu’nun 1264’üncü Maddesinin Kapsamı İle
İlgili Yargıtay Kararları Ve Değerlendirilmesi. Makale http://www.jura.uni-
sb.de/turkish/TMemis2.html
OECD (1996), "Selected Economic Aspects of Insurance Distribution", Organization
for Economic Development and Cooperation, Paris.
Palmer, A. (1994), “Principles of Services Marketing”, McGraw – Hill Book
Company, UK. 27
PEKİNER, Kamuran; Sigorta İşletmeciliği, İstanbul Üniversitesi Yayınları
No:1904. İstanbul 1984
Samuncu, B. (1995), "Sigortacılımız Nereye Koşuyor", Reasürans Dergisi, Sayı: 18,
İstanbul.
Sergici, E. (2001), “Sigorta ve Pazarlama, Makaleler”, İstanbul.
159
Sigortacı Gazetesi, Sayı : Mayıs 329, Safya : 50
Swiss RE (2001), Sigma Dergisi, 6. Sayı.
Tarlan, E. (1991), "A Study on Consumer Decision Making Process for Life
Insurance Services", Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü İşletme Master Programı, İstanbul.
TİMUR, N. , “Banka ve Sigorta Pazarlaması”, AÜ. AÖF. Yayınları, Eskişehir.
1995
Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği (2002), “2001Yılı Faaliyet Raporu”,
İstanbul.
Uray, N. (1993), “Banka Hizmetlerinin Dağıtımında Aracıların Yeri”, Pazarlama
Dünyası, Sayı: 38.
Vaughan E. J. (1986), "Fundamentals of Risk & Insruance", John Wiley & Sons Inc.,
YALNIZ, Ahmet. Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi İstatistik Bölümü. Kasko
Sigortalarında Konjoint Analizi İle Tüketici Tercihi Hazine Dergisi Sayı:8.Ekim
1997
Vriens, M., Wedel, M. ve Wilms, T., Metric Conjoint Segmentation Methods: A Monte Carlo Comparison. Journal of Marketing Research, vol. 33. 1996.
