KARTOGRAFIE

• HAT: Kartografie: Die kuns om landkaarte te teken.

Kartograaf: (persoonsnaam) Landkaarttekenaar

Kartreer: (ww.) Die proses van ”teken”.

• Term is rondom 1828 ontwikkel en is saamgestel uit Latyns-

Griekse ”charta” – dokument en Grieks g”graphëin” – tekening.

• Dit is die voorstelling van hemelliggame op topografiese kaarte.

• Om dit reg te kry, word koördinate met lengte- en breedtegrade

gebruik.

• Die oogmerk van kartografie is om die aarde

en ander planete en hul oppervlak, terrein,

water, plantegroei, paaie ens. weer te gee.

• Nederland was die toonaangewer toe die

atlas, ontwerp deur Gerhard Marcator

(Flaamse geografis) as ’n onvolledige

weergawe met 51 kaarte in 1585 verskyn het.

In 1969 (16de eeu) het hy ’n landkaart wat reguit lyne gehad het,

geteken. Die gevolg van so kaart is dat die lande soos Groenland en

Antarktika baie groter vertoon.

Die Mercator kaart is ’n silindriese kaart.

Gaia: Volgens die Griekse mitologie is

die godin, die verpersoonliking, van

die aarde. Sy is die oermoeder van

alle lewe. Uit haar is Uranus (die lug)

en seegode gebore.

Daarom word daar van die aarde as

’n ”sy” gepraat.

Die bundel bestaan uit 'n ronde 50 gedigte, georganiseer met

"Kartografie" as 'n voorwoord of inleiding, ses afdelings wat met

redelike sorg afgebaken is, en 'n losstaande laaste gedig, "Landreise

II", wat om een of ander rede as 'n afdeling op sy eie moet staan.

Die bundel het as motto 'n aanhaling uit N.P. van Wyk Louw se

drama Die pluimsaad waai ver. "Ek is gebind aan al ons dooies onder

die aarde". Terwyl die Boereoorloggegewe hier en daar terugklink, wil

die digter dat die "dooies" eerder verwys na alle lewe wat uitgewis

word of tot niet gaan. Dus, ook: 'n ekologiese gesprek waarin die

mens as verwoester en terselfdertyd as slagoffer voorgestel word.

'n Deel van die gesprek is, uiteraard, ook oor die onbenulligheid van

die mens wat arrogant dink dat hy die bestel beheers. Die

openingsgedig, een van die bestes in die bundel, wys met slim

woordspel hoe ons meen ons het transport van die aarde gekry

deur dit op 'n kaart (plat) vas te vang. Maar: "Gaia lag, sy rol onder

ons penne uit/en van ons papiere af/ weg op haar ronde baan om

die son".

Die onvermoë om die aarde vas te vat, volledig te omsien, is vir die

digter ook waar vir die kuns: "Agter die wit papier/strek die

landskap/ onbeskryflik voort" ("Landreise I"). Die eerste afdeling

bevestig verder: ook elke reis is net 'n verkenning ten dele: ons

verstaan sowel die reis as die bereisde gebied nooit heeltemal nie:

"Ons reis voort en begryp dit nie" ("'n Ander land").

Titel:

• Alhoewel die titel impliseer dat ons die aarde op papier kan

vasvang, sê die slot van die gedig die teenoorgestelde nl. dat

ons nie die aarde kan vasvang nie, ook nie op papier nie. (ironie)

• Satiries impliseer die gedig ook dat ons nie die aarde ons eie kan

maak en dit ons s’n kan noem nie (kaart en transport), al het ons

die vermoeë om dit op papier te sit.

Bou:

• Klem word outomaties op die korter strofe 2 geplaas.

• Die gedagte dat ons nie die aarde kan vasvang nie word hierdeur

beklemtoon.

• Kort reels.

Strofe 1: r.1-5

Ons sukkel met die aarde om sy rond is,

om ons haar nie plat kan druk

tussen die blaaie van ’n atlas nie.

om ons op ’n bol

nie alkante gelyk kan kyk nie.

• Let op die o-assonansie – dit beklemtoon die woord ”rond”.

• Die o is ook letterlik rond wat die beeld van die ronde aarde

versterk.

• Gedig begin met ’n stelling: Ons sukkel ... Satiries wys dit daarop

dat die mens met iets wat hy nie kan begryp, verstaan en sy eie

maak nie, ’n probleem ervaar.

• Rond vorm ’n antoniem met plat in r.2.

• Daar word gesinspeel op hoe moeilik dit is om ’n persepsie te vorm

van iets wat rond is aangesien daar net na gedeelte gekyk kan

word.

• Atlas was die Griekse god en een van Gaias se seuns wat die straf

gekry het om die heelal (lug) op sy skouers te dra. Dubble

betekenis : blaaie is die gedeelte van mens se skouers.

• Om: verwys na omdat. Skep die idee van rond (om)

• Let op die baie eenlettergrepige woorde in r. 1-5. Beklemtoon die

sukkel van die mens. (Ook manlike eindrym)

• Bol: verwysing na mens se kop/brein – in die bol gepik wees. (mal)

Verwysing na aard(bol)

Ronde voorwerp – bal.

Rond / ronding. / Ook uitstaan in ’n ronde figuur.

R. 6-10

6 Maar Mercartor het ’n plan gekry:

7 maak mooi rytjies op ’n ry,

8 laat die gradelyne mekaar reghoekig sny,

9 trek ’n bietjie hier en krimp ’n bietjie daar

10 en kyk!

• ”Maar” dui op wending wat gaan volg. (Die mens sukkel maar

Mercator maak ’n plan.)

• Alliterasie van m-klank beklemtoon maar en Marcartor

• Dubbelpunt aan einde van r. 6 – Na die dubbelpunt volg die plan

wat hy gekry het.

• Verwysing na die eerste kaarte waar die lyne reghoekig was, maar

die grootte van die lande was nie in perspektief korrek nie.

• Die spreker laat dit wat Mercartor gedoen het so maklik klink deur:

die verkleiningswoorde, ”trek en krimp ’n bietjie”, uitroepteken.

• Kortste reël beklemtoon dat die mens nou die aarde op ’n plat

papier kan sien en sluit aan by r. 2-5 waar die mens nie alles kon

sien nie omdat dit rond was.

• Assonansie van y-klank beklemtoon ”gekry” en ”kyk”.

R. 11-13

11 ’n Projeksie van ons persepsie van die geosfeer

12 ’n benadering van ons betraging van die planeet –

13 met so ’n kaart kry ons dalk uiteindelik transport.

Projeksie: afbeelding van ’n voorwerp op ’n plat vlak.

Persepsie: Die opneem en resultaat van indrukke in die bewussyn.

Geosfeer: Die vaste aarde.

Benadering: Manier/handeling van hoe ons iets benader.

Betragting: Beskou – hoe ek die saak sien.

• R11: ’n Afbeelding van hoe ons die aarde beskou.

• R12: ’n manier van hoe ons die planeet sien.

• R13: Met so ’n atlaskaart verkry ons dalk ’n aanduiding van die

ligging / eienaarskap.

• Akuutaksent verwys na spesifieke soort kaart – implikasie: die

een in ’n atlas soos verwys in die begin van die gedig.

R. 14-15

14 Net jammer Groenland is nou yslik groot

15 en Alaska ietwat uit proporsie.

• Al het ons nou ’n kaart met hoe ons die aarde sien op ’n plat vlak,

is selfs dit nie ’n werklike en getroue waargawe nie, aangesien die

lande nie proporsioneel korrek is nie.

• Proporsie: Verhouding tussen onderdele / verbandhoudende sake.

• Hierdie 2 reëls sluit op ‚n manier aan by die slot, want dit bevestig

dat ons die aarde nie kan ”vasvat/beskryf/sien/beskou/ervaar” soos

dit moet nie.

Strofe 2 R. 16-18

16 Gaia lag, sy rol onder ons penne uit

17 en van ons papiere af

18 weg op haar ronde baan om die son.

• Gaia: Griekse mitologie, godin, oermoeder van oorsprong en lewe.

• Personifikasie: Die aarde lag (ons uit). Omdat ons so sukkel om

iets vas te vang.

• Rol beklemtoon die idee van rond en dat dit nie vasgevat/-vang

kan word nie. Rol – die aarde draai (rol/tol)

• Penne en papier dui op kartreer. Menende: ons kan die aarde nie

suksesvol op papier ”oorteken” nie.

• Kort r. 17 beklemtoon die afrol – dit is weg.

• Voorplasing van weg om te beklemtoon dat dit nie daar is nie.

• Inversie r. 17-18 om weg te beklemtoon.

• Die idee van rond word voortgesit deur van die wentelbaan om die

son te praat wat rond is (alhoewel ovaalvormig).

• Die aarde laat haar nie vasvat nie, en gaan op haar baan, en laat

ons agter sonder dat ons pogings suksesvol was (futiel).