Kari Bech Tor Gunnar Heggem Kåre Kverndokken AGORA 5 ...web2.gyldendal.no/agora/pdf_word_osv/Agora5_sprbk_nyn_s01-29.pdf · Grammatikk – substantiv 12 ... 5 Lag ei liste med fem

Kari Bech Tor Gunnar Heggem Kåre KverndokkenAGORA 5 SpråkbokNorsk for barnetrinnetLogo (kun grantre)

© Gyldendal Norsk Forlag AS 20061. utgåve, 1. opplag

Denne boka er ein del av læreverket Agora 3–7Læreverket dekkjer måla for norsk etter læreplanane av 2006

Printed in Norway byISBN-13: 978-82-05-33436-6ISBN-10: 82-05-33436-6

Redaktør: Fride BergemBiletredaktør: Jens Petter KollhøjDesign: Smaapigerne www.sott.noLayout: Smaapigerne www.sott.no

Omslagsdesign: Hanne DahlOmslagsillustrasjon: Smaapigerne www.sott.no

Boka er omsett til nynorsk av Arkitekst (www.arkitekst.no)

Forfattarane har fått støtte frå Det faglitterære fond til denne boka.Det må ikkje kopierast frå denne boka i strid med åndsverklova eller avtalar om kopiering gjorde med KOPINOR, Interesseorgan for rettshavarar til åndsverk. Kopiering i strid med lov eller avtale kan medføre erstatningsansvar og inndraging og kan straffast med bøter eller fengsel.

Kommentarar til eller spørsmål om publikasjonar frå forlaget kan rettast til:Gyldendal UndervisningGrunnskoleredaksjonenPostboks 6860 St. Olavs plass0130 Oslowww.gyldendal.no/undervisningE-post: [email protected]

Biletliste – til Agora 5, SpråkbokKaja Ødegaard/Sissel Ringstad Smaapigerne-www.sott.no: 3, 4, 5, 6-7, 8, 9, 12, 14, 15, 22-23, 24-25, 27, 31, 34, 38-39, 40, 42, 44-45, 49, 50, 51, 52-53ø, 55, 57, 64v, 68-69, 81, 91, 98-99, 100, 102, 105n, 110, 111, 112-113, 116-117, 120-121, 128, 138-139, 141, 143, 144-145, 150, 151, 152, 153, 154, 155, 157, 159, 160, 161, 166ø.

Tuva Thorsø www.krutt.nu:4, 17, 20-21, 37h, 41v, 46, 52-53n, 58-59, 62ø, 62m, 63, 65, 94h, 101ø, 118, 126-127ø, 129, 130, 131, 132, 133, 136.

Side 6: Fredrik Emil Faye/Norsk Folkemuseum, 10ø, 10mh: Anna Bove Collections, 10mv: Scanpix, 10n: Norsk Folkemuseum, 11øv: Anna Bove Collections, 16ø, 16m: Bulls Pressetjeneste AS, 16n: © 2002 Stephan Pastis/Distr: United Feature Syndicate Inc/PIB/Norsk Seriebyrå, 18: Ferdinand Finne/Thore Elton, 29: Bjørn Rørslett/NN/Samfoto, 30ø: Alf Prøysen/Elin Prøysen, 32ø, 33: The Detroit Institute of Arts, USA/Founders Society purchase, General Membership Fund/The Bridgeman Art Library, 32n: Norges Idrettsforbund og Olympiske Komité, 36, 37v: Philip’s, 47: Myron Jay Dorf/Corbis/Scanpix, 54: Giraudon/ The Bridgeman Art Library, 61: Kevin Schafer/Corbis/Scanpix, 64h: Bjørn Rørslett/NN/Samfoto, 66, 67v: VG, 67hø: TVNorge, 67h: TV 2, 70: Nikolai Astrup/©Foto: O Væring Eftf AS, 72ø: ©Jon Stefansson/BONO 2006, 72n: Vincent van Gogh/GBA, 74, 75: Akin Düzakin, 76, 77: Per Dybvig, 78-79: Svein Nyhus, 80ø: ©Fam Ekman/BONO 2006, 80m: Svein Nyhus, 80n: Rune J Andersson, 82-83: Anders Kaardahl, 84v: Gyldendal, 84m, 84h: Cappelen, 87: Kerstin Mertens/Samfoto, 90: Michael Freeman/Corbis/Scanpix, 92-93 vø-hø: Cappelen, Aschehoug, nysgjerrigper.no, Damm, Gyldendal, Samlaget, Samlaget, Gyldendal, Cappelen, Cappelen, faktisk.no/Barneombudet, 92m: Musikk-Kultur, 93n: Cappelen, 94v: Asgeir Helgestad/NN/Samfoto, 96: Damm, 97ø: Colin McPherson/ Corbis/Scanpix, 97n: Winfried Wisniewski/Corbis/Scanpix, 101n: Cappelen, 104: © 2006 Øyvind Sagåsen, 105ø: Iben Sandemose, 106vø: Gyldendal, 106hø: Damm, 106vn: Gyldendal, 106hn: Gyldendal, 107vø: Gyldendal, 107hø: Damm, 107vn: Gyldendal, 107hn: Gyldendal, 114ø: Aschehoug, 114n, 115: Virre Dahl/Maipo Film & TV-produksjon AS, 120-Pippi: Ingrid Vang Nyman/ Saltkråkan AB, 122ø: Anders Kaardahl, 122n: Annette Faltin/Gyldendal, 123: Anders Kaardahl, 124, 125: Tove Jansson/Schildts förlag AB, 126n: NRK, 134: Science Photo Library/GV-Press, 140: Jan Erik Vold/Tonje Strøm, 142: Science Photo Library/GV-Press, 146ø: Bjørn Norheim, 147: Per-Anders Pettersson/Getty, 148n: Paul A. Souders/Corbis/Scanpix, 149: Mimsy Møller/Samfoto, 158: Kerstin Mertens/Samfoto, 159v-h: Tim Davis/Corbis/Scanpix, Tore Wuttudal/NN/Samfoto, Knut Falch/Scanpix, 163: Omnipax, 164: NSB, 165: Espen Bratlie/-Samfoto

Andre illustrasjonar: Gyldendals biletarkiv

ForordAgora tyder møtestad eller torg.Vi har kalla norskboka di Agora.Dette skal vere ein møtestad der du lyttar til andre, snakkar sjølv, les det andre har skrive,skriv sjølv, leikar med språket, lærer om språket – kort sagt, møter andre gjennom språket.

Språket ditt hjelper deg med å tenkje, fantasere, lære, forstå. Gjennom språket får du kontakt med andre.

Velkommen til Agora,til alle møteplassane i språket!

Helsing forfattarane Kari, Kåre og Tor Gunnar

InnhaldForord 3

Namn 6 namneskikkar, kva namn tyder, initialer, og monogram

Grammatikk – substantiv 12 egennamn, fellesnamn

Forteljing – opning og høgdepunkt 16 å starte ei forteljing, kunsten å stille spørsmål, høgdepunkt

Les og lær – attforteljing 26 program for å attfortelje ei forteljing

Tekstbehandling 30 å bruke skriveprogram

Les kart 36 les ein samansatt tekst, forstå symbolene

Rettskriving – dobbeltkonsonant 38 reglar og skriveøving

Munnleg framføring 42 treningsprogram med seks øvinger

Les og lær – lesing i roller 54 program for å utforske ein tekst saman

Alfabet og skriftteikn 58 kunnskap om ulike alfabet, biletspråk, alfabetisk rekkjefølgje

Les tv-program 66 les ein samansatt tekst, forstå symboler

Rettskriving – samansette ord 68 særskriving og samansette ord

Bilete og biletbøker 70 studer bilete og biletbøker, skildre bilete, biletbok

Les og lær – leseteikn 86 leseteikn som lesestrategi

InnhaldForord 3

Namn 6 namneskikkar, kva namn tyder, initialer, og monogram

Grammatikk – substantiv 12 egennamn, fellesnamn

Forteljing – opning og høgdepunkt 16 å starte ei forteljing, kunsten å stille spørsmål, høgdepunkt

Les og lær – attforteljing 26 program for å attfortelje ei forteljing

Tekstbehandling 30 å bruke skriveprogram

Les kart 36 les ein samansatt tekst, forstå symbolene

Rettskriving – dobbeltkonsonant 38 reglar og skriveøving

Munnleg framføring 42 treningsprogram med seks øvinger

Les og lær – lesing i roller 54 program for å utforske ein tekst saman

Alfabet og skriftteikn 58 kunnskap om ulike alfabet, biletspråk, alfabetisk rekkjefølgje

Les tv-program 66 les ein samansatt tekst, forstå symboler

Rettskriving – samansette ord 68 særskriving og samansette ord

Bilete og biletbøker 70 studer bilete og biletbøker, skildre bilete, biletbok

Les og lær – leseteikn 86 leseteikn som lesestrategi

Saktekstar 90 studer saktekstar, temasetningar og avsnitt, samanheng i tekst, store og små artiklar

Grammatikk – verb 102 reglar og øvingar, tider av verbet

Bøker og lesing 106 samtale om bøker og lesing, baksidetekstar og vaskesetlar, bokmelding, bibliotek, skrive forteljing

Les på emballasje 118 lese samansatt tekst, forstå symbolar

Forteljing – skildringar 120 personskildring, stadskildring, vêr

Grammatikk – adjektiv 128 reglar og øvingar, gradbøye

Dikt 132 verselinjer, språkbilete, oppattaking, tøysedikt, femradar, figurdikt, regler

Les og lær – lesebestilling 146 lesebestilling som lesestrategi

Rettskriving – hermeteikn 150 replikkar og hermeteikn

Korte saktekstar 152 å meine noko, spelereglar, oppskrift, bilettekstar

Grammatikk – setningar og teikn 160 kle på setningar, lage setningar, punktum, spørsmålsteikn

Les rutetabellar 164 samansatt tekst, forstå symbolar

Rettskriving – ordliste 166 å bruke ordliste

Litteraturliste 168

6 www.gyldendal.no/agora

Namneskikken endrar seg. I 1880 hadde alle elevane norske namn som hadde vore i bruk lenge. Sidan den tid har vi fått mange nye namn. Kvifor er det slik?

SØK på nettet• Gå inn på nettsidene til Statistisk sentralbyrå (ssb.no) og finn nam-

nestatistikken. De kan for eksempel finne ut kor mange som heiter Mathias eller Emma.

• Finn ut kor mange som har det same fornamnet som du.

Namn

Klassebilete frå 1880. Bakarst står læraren Ole Johan Lycke. Elevane heiter Anna, Marie, Karen, Ingeborg, Inga, Anne, Marta, Karoline, Kristine, Johanne, Hanna, Sofie, Hans, Kristian, Peder, Nils, Martin og Lars.

7Øveboka side 6–9

• Finn ut kor mange som har det same etternamnet.• Finn ut kor mange som heiter akkurat det same som du, både for-

namn og etternamn.• Søk på etternamn. Kva er dei tre vanlegaste etternamna i Noreg?• Kva var dei mest brukte gute- og jentenamna då du blei fødd?

Desse elevane heiter Emma, Julie, Ida, Thea, Nora, Mursal, Maria, Sarrah, Hanna, Ingrid, Mathias, Mohamed, Martin, Kristian, Andreas, Jonas, Tobias, Dlir, Sander og Alexander.

SNAKK SAMAN

1 Kvifor kjem stadig nye fornamn i bruk her i landet, trur de? Har nokon av dykk same namn som ein av elevane på dei to bileta? Har nokon av dykk arva namnet sitt? Etter kven?

2 Mange har meir enn eitt fornamn og meir enn eitt etternamn. Er det nokon av dykk som har det?


Andreas eller Anders er det same som Andrew i England, André i Frankrike og Ante på samisk og finsk.Maria kjem av Mirjam. Dette namnet har former som Maria (norsk) Mally, Mary, Molly (engelsk), Marion (fransk) og Mimmi (spansk).

Kva tyder namnet ditt?

SKRIV

5 Lag ei liste med fem nye gutenamn og fem nye jentenamn som du lagar av vanlege norske ord. Namna skal ha god klang og vere vakre eller sterke, for eksempel: Djerv, Morgonblom …

Namna våre blei til for lenge, lenge sidan, og dei tydde noko.Foreldra ville gi barna gode og vakre namn, namn som kunnebringe lykke, glede og eit langt liv: nymåne, diamant, modig, evig.No er det ikkje lenger så lett å vite kva eit namn tyder, for språket har endra seg.

UNDERSØK

3 Finn ut kva namnet ditt tyder. Det kan du finne ut ved å søkje på nettet eller ved å slå opp i namnebøker og namneleksikon.

4 Skriv opp andre namn som du vil finne tydinga til. Søk på nettet, eller leit i eit namneleksikon.

ROAR (= ære + spyd)

HELENE (= skinande)

ABD-ALLAH (= Guds tenar)

SABURO (= tredje son

)

RAJA (= håp)

AYA (= voven silke)


Fleire eksempel på kva namn tyder

m = mann (maskulinum)f = kvinne (femininum)

Birger (m) – hjelpsam (Noreg)Helga (f) – heilag (Noreg)Olav (m) – etterkommar (Noreg)Sigrid (f) – av «siger» og «vakker» (Noreg)Kim (f) – av gull (Vietnam)Phong (f) – vind (Vietnam)Minh (m) – intelligent (Vietnam)Binh (m) – fred (Vietnam)Kofi (m) – fødd på fredag (Vest-Afrika)Mosi (m) – førstefødd (Aust- og Sentral-Afrika)Nkosazana (f) – prinsesse (Sør-Afrika)Tendai (f) – ver takksam (Søraust-Afrika)Akilah (f) – intelligent (Arabia)Mohamed (m) – verd å prise (Arabia)Na’im (f) – roleg (Arabia)Sakah (m) – rettvise, rettferd (Arabia)

SKRIV

6 Finn svar på desse spørsmåla om fornamn. a Kva kjem Roar og Sigrid av? b Kva tyder Birger, Helga, Phong, Binh, Kofi, Tendai, Akilah og Mohamed? c Kva er Peder på fransk, russisk, tysk og engelsk? d Kva land kjem desse namna frå: Olav, Sigrid, Mosi, Sakah, Mirjam, Molly og Ante?

Peder og Per kjem av det latinske Petrus. Vi finn igjen formene Peter (engelsk), Pieter (tysk), Pierre (fransk), Pietro (italiensk), Pedro (spansk) og Pjotr (russisk).


Forbokstavar eller initialar som er skrivne eller sette saman på ein kunstnarisk måte, kallar vi eit monogram.

Initialar og monogram

Initialar skriv vi med store bokstavar.Norsk rikskringkasting = NRKDei sameinte nasjonane = SN – UN på engelsk (United Nations)

Initialar er forbokstavar. Dersom du heiter Emma Kristine Hansen, er initialane dine EKH. Heiter du Mathias Jensen, er initialane dine MJ.


SØK på nettet for å finne ut kva namn tyder.

BRUK Norsk personnamnleksikon (Det Norske Samlaget) for å finne ut kva norske namn tyder.

SKRIV

7 Skriv ned initialane til alle i gruppa di.

8 Leik med initialane slik, dine eigne først: Mathias Jensen liker mango og jordbæris. Mathias Jensen reiser til Madrid og Japan. Mathias Jensen har husdyr: maurslukar og jaguar. Mathias Jensen har kjøpt …

9 Bruk initialar og fortel kva folk gjer: Maria Haugen måler hoppetau. Kristian Berg Hansen kjøper berre hanskar. Sara Pettersen serverer poteter.

Kva gjer du? Kva gjer Thea Emilie Strøm? Jonas Fossmo? Alexander Bakken Vik? Esma Demirel? Andre du kjenner?

10 Skriv ei initialhistorie, slik: Truls Thomassen bur i Tromsø. Han liker å turne og gå tur. Han et tomatsuppe og tortilla. Han har på seg T-skjorte og turban. Han har ein traktor, ein terrier og ei tante i Trondheim.

Skriv om Sigrid Svendsen, Bob Taylor, Anette Andersen og Kristoffer Karlsen – og om deg sjølv.


Ivar Skrivar

RETTSKRIVING – 1Vi bruker stor forbokstav– i særnamn– for å vise at vi byrjar på ei ny

setning

RETTSKRIVING – 2NSF er ei forkorting forNorsk speidarforbund.Berre det første ordet skal ha stor forbokstav.

Ivar Skrivar veit at vi kallar namnord substantiv.Ein del substantiv er særnamn, for eksempel alle fornamn og alle etternamn.

Namn som menneske, dyr og ting, land og byar, hav og fjell har som sitt eige, er særnamn. Særnamn skal skrivast med stor forbokstav.

Grammatikk – substantiv

Særnamn

13

ALFABETISK REKKJEFØLGJEDersom du har to etternamn, for eksempel Berg Hansen, skal du alfabetisere etter Hansen og ikkje etter Berg. Dersom du derimot heiter Berg-Hansen med bindestrek, skal du alfabetisere etter Berg.

Ivar Skrivar veit at vi kallar namnord substantiv.Ein del substantiv er særnamn, for eksempel alle fornamn og alle etternamn.

SKRIV

1 Sjå på teikninga av Ivar Skrivar og skriv særnamn • på ei jente • på ein gut • på eit kjæledyr • på ei romferje • på nokre land • på ein sportsklubb • på ein person i ei bok

2 Skriv heile adressa di slik ho skal stå på eit brev som kjem frå utlandet.

Kor mange særnamn må du skrive? Hugs stor forbokstav.

3 a Skriv åtte særnamn på folk du kjenner, både fornamn og etternamn.

b Set dei opp i alfabetisk rekkjefølgje under kvarandre, med etternamnet først.

Namn på byarNamn på land

Spania

GatenamnNamn på planetar

VenusNamn på idrettsstjernerNamn på hundar

og andre dyr Passopp, DagrosNamn på personar

i bøkerNasse Nøff, Kurt

Namn på fjell

Snøhetta, Kebnekaise

Namn på forfattararAstrid Lindgren

Namn på andre kjende personar Kong Harald

4 Skriv av skjemaet til Ivar Skrivar, og fyll ut med særnamn i rutene.

Øveboka side 10–15


GRAMMATIKK – 1Framfor samnamn kan vi som regel setje anten ein, ei eller eit. Slike ord kallar vi bestemmarord.

GRAMMATIKK – 2Ord i hokjønn kan vi setje ei framfor: ei bok.Ord i hankjønn kan vi setje ein framfor: ein spade.Ord i inkjekjønn kan vi setje eit framfor: eit hus.

Samnamn

Samnamn er namn på ting: blyant, briller …Samnamn er namn på dyreartar: katt, løve …Samnamn er namn på blomstrar og vekstar: tulipan, potet, bjørk …

Samnamn har tre kjønn:Vi seier ein båt (hankjønn), ei skute (hokjønn), eit skip (inkjekjønn).Vi kan bøye samnamn i eintal og fleirtal:

Eintal Fleirtal

ein båt (den) båten (fleire) båtar (alle) båtane

ei skute (den) skuta (fleire) skuter (alle) skutene

eit skip (det) skipet (fleire) skip (alle) skipa

SNAKK SAMAN

5 a Kva er forskjellen på særnamn og samnamn? b Kva er det flest av i språket – særnamn eller samnamn? Kva heiter dyr, menneske, stol, brødskive og jente i fleirtal?

6 Sjå dykk rundt. Kor mange samnamn kan de finne i klasserommet?

7 Sjå på biletet. Finn samnamn for reiskapar og plantar.

15

Oppskrift på bollarDu treng:150 gram margarin7 desiliter mjølk50 gram gjær180 gram sukker2 teskeier kardemomme1 kilo kveitemjøl

SKRIV

9 Skriv samnamn for leiker og sportsutstyr som du har.

10 Du skal på overnattingstur ute. Kva for substantiv vil du leggje i sekken? Skriv pakkeliste med samnamn: termos, raggsokkar …

11 Namn på månader og vekedagar er samnamn. Skriv dei opp. På norsk skal vi skrive dei med liten bokstav.

12 Skriv namn på forskjellige slags ville dyr. Slike artsnamn skal skrivast med liten forbokstav. Dei er samnamn.

GRAMMATIKK – 3Når vi skriv samnamnet for eit bestemt bord, eit bestemt vindauge eller eit bestemt smil, skriv vi bordet, vindauget, smilet.Den siste t-en må vere med sjølv om han er stum.

Omn: 225 grader, steikjetid: omtrent 10 minuttDenne oppskrifta gir to plater bollar, horn eller skolebrød. Oppskrifta høver også til to kringler eller fire stenger.

8 Ovanfor kan de lese delar av ei oppskrift. Finn samnamn i oppskrifta. Nokre av dei står i fleirtal: bollar, minutt …



ORDKUNNSKAPKjedebrev – brev som ber mottakaren skrive av eller kopiere brevet og sende det vidare til fleire andre personar

Forteljing – opning og høgdepunkt

17

ORDKUNNSKAPÅ kaste perler for svin – eit uttrykk frå Bibelen, å gi noko verdifullt til nokon som ikkje veit å setje pris på det

Det er mange måtar å fortelje på. Du kan visemed kroppen kva du meiner, du kan teikne,og du kan bruke ord – snakke og skrive.

Til venstre er det tre teikneseriestriper.Alle fortel ei lita historie.Den første er berre ei teikning,den andre er ei teikning saman mednokre lydmålande ord og symbol,og i den siste stripa er det teikningsaman med bobletekst.

SNAKK SAMAN

1 Les den første teikneseriestripa. Kva ser du på teikninga? Kva har skjedd før, og kva skjer etterpå? Fortel!

2 Les stripe nummer to. Kvar er dei tre personane? Kva gjer dei? Kva seier eller tenkjer foreldra? Kva er sonen oppteken av? Kva vil dei fortelje om når dei kjem heim?

3 Les stripe nummer tre. Kva fortel den? Kva for stripe likte du best av dei tre? Diskuter.

SKRIV

4 Vel ei av stripene, og skriv ei historie som høver til den.

5 Lag di eiga teikneseriestripe.



SPØRSMÅL Dersom du set verbet først i eit spørsmål, blir svaret ja eller nei.Eksempel:– Kjem du snart?– Ja!

Ferdinand Finne: I det stille dyp, 1988

19

SNAKK SAMAN

6 La oss stille nokre spørsmål til biletet.

• Korleis ser fisken ut,

kva slags form har han?

• Kva for fargar ser du?

• Kvar er han, tru?

• Korleis ser det ut på djupet?

• Kva ser fisken?

• Er han redd for noko?

• Har du sett ein slik fisk før?

• Er han gammal, ung,

farleg, sjeldan …?

• Kvifor har kunstnaren måla ein

slik fisk?SKRIV

7 Lag fleire opningar til ei forteljing om fisken. Les dei for kvarandre, og diskuter korleis forteljinga kan bli.

FINN UT kor djupt Stillehavet er.På dei største havdjupa er det så djuptat om det høgaste fjellet i verda stod der,ville det ikkje nådd opp til havoverflata.

Kunsten å stille spørsmålNår du skal fortelje, er det viktig å stille dei rette spørsmåla.Spørjeorda kven, kva, kvar og når kan vere gode å byrje med.Kven skal det handle om?Når hender det?Kvar går handlinga føre seg?Og kva er det eigentleg forteljinga skal handle om?

På venstre side ser du eit bilete av ein spesiell fisk som erI det stille dyp, som biletet heiter. Dette skal du bruke somutgangspunkt for ei forteljing.

I Stillehavet, djupt, djupt nede, sumde ein vakker fisk på jakt etter mat. Han …

– Eg skulle så gjerne finne meg ei kone, sukka ein fisk for seg sjølv og slo litt med halen …

Det var ein gong ein fisk som var så redd for å gå på kroken at han heldt seg djupt, djupt nede på havsens botn ...



ORDKUNNSKAP

STILLE

lydlaus roleg

blyg urørlegtaus fredeleg

Det er forskjellige måtar å byrje på

A B

C D

Les bileta. Kva blir fortalt her?

21

ORDKUNNSKAP Vi kan lage språkbilete:stille som snøstille som musstille som blanke glas i eit skap

SNAKK SAMAN

8 Start med bilete A, og skriv stikkord til kvart bilete.

9 Korleis kan denne forteljinga byrje? Start med bilete A først. Etterpå prøver de å byrje forteljinga ved å ta utgangspunkt i andre bilete.

SKRIV

10 Vel bilete D, og skriv ei opning saman på tavla.

11 Vel eit anna bilete, og skriv ei opning på forteljinga åleine.

12 Skriv heile biletforteljinga. Tenk nøye over korleis du vil byrje.

E F



ORDKUNNSKAP zoologi – læra om dyrzoo – kortord for dyrehage

ATim gjekk til fots heilt åleine. På vegen møtte han ei gammal dame med ei stor, tung veske. Ho spurde Tim om han kunne bere ves-ka heim for henne. Og det gjorde Tim!Heime hos kona var det sju kattar og ein papegøye. Tim …

BTim tok med seg syster si. Dei tok bussen. På stasjonen stod ein framand mann med den vesle dotter si. Han hadde ikkje myntar til billettautomaten. Tim …

CTim og kameraten Thomas drog av stad på sykkel. Dei hadde nettopp komme innanfor porten då Tim …

Ei byrjing til mange historier …

Ein morgon fann Tim ut at han skulle gå i zoologisk hage.Dette kan vere den første setninga i ei forteljing.Det er alt som er bestemt. Etterpå kan ein velje mellom mange, mange forskjellige historier.Her er tre moglege vegar vidare:

… og kanskje heiter ikkje Tim Tim, men Tina.

23

SNAKK SAMAN

13 Les forslag A på nytt. Diskuter korleis det kan gå vidare.

14 Les forslag B. Kva skjer vidare? Kjem Tim i det heile teke til dyrehagen?

SKRIV

15 Les det tredje forslaget (C) på nytt. Alle skriv nokre linjer vidare. Les og jamfør med kvarandre etterpå. 16 Les den første setninga i forteljinga på nytt: Ein morgon fann Tim ut at han skulle gå i zoologisk hage. Alle skriv eit kort forslag til framhald. Høyr på dei ulike forslaga i fellesskap, og gi kvarandre idear å gå vidare med.

17 Skriv forteljinga om Tim eller Tina på veg til zoologisk hage.

18 a Den første setninga i ei anna forteljing lyder slik: Ein knallblå dag i mai gjorde vi oss klare til å dra ut i båt. Skriv tre korte utkast til framhald.

b Les utkasta for kvarandre. Få hjelp til å velje eitt å gå vidare med.

c Skriv ferdig forteljinga.



LAG rollespel. Sjå på dei fire biletapå s. 25. Kva seier Nora og Karimtil kvarandre? Kva gjer dei?

Etter ein dryg halvtime var dei framme. Karim hadde fiska her før, men då hadde han vore saman med foreldra sine. No skunda dei seg å få ut fiskesnøra.– Eg får sikkert napp først, smilte Nora.

– Så fint at det blei flott vêr i dag! sa Nora. Ho og Karim hadde bestemt seg for å dra på fisketur. Dei hadde kledd seg godt, og no var dei på veg ut til Floskjeret. Havet låg spegelblankt i sol-skinet, og dei var utruleg glade for at dei hadde fått lov til å fare på tur åleine.

Noko uvanleg må skje …

Når du skriv ei forteljing, må det skje noko uvanleg.Lèt du nokon dra på tur, må du ikkje la dei få lov tilå komme heim igjen før dei har opplevd noko som er verdt å fortelje. Du må finne eit høgdepunkt!

Det er ikkje nok å fortelje at du står opp, et frukost,pakkar sekken, dreg av stad og badar, kjem heim,og avslutte med at alle var samde om at det var ein fin tur.Kanskje skal du ikkje eingong fortelje noko av dette.Men eit høgdepunkt – det må du leggje inn i forteljinga di.

25

03.06-3-4-5-6

SNAKK SAMAN

19 På førre side ser de opninga på ei forteljing. Les den. Kven handlar forteljinga om? Kvar er personane? Kva skal dei?

20 Kva skjer vidare? På denne sida ser de fire ulike ting som kan skje – fire høgdepunkt. Fortel om dei.

SKRIV

21 Vel eitt av bileta over, og skriv eit avsnitt saman på tavla om eitt av høgdepunkta.

22 Skriv av innleiinga på side 24. Vel eitt av høgdepunkta, og skriv heile forteljinga. Korleis går det til slutt?


Les og lær


Napoleons hovudskalle

Ei dame gjekk inn i ein butikk der dei seldegamle ting. Der fann ho ein hovudskalleav eit menneske, og på ein plakat ved sida avstod det: ”Napoleons hovudskalle”.Kunden spurde butikkmannen om det verkelegvar sant at det var skallen til keisar Napoleon,og mannen i butikken nikka. Dama, somvar interessert i historie, kjøpte hovudskallen,sjølv om ho nok tvilte litt på at han var ekte.

Ei tid etter var dama inne i den same butikkenfor å sjå om ho kunne finne noko anna interessant.Der fann ho ein hovudskalle igjen, og på ein lapp stod detat det var Napoleons hovudskalle. Ergerleg gjekk damabort til butikkmannen og fortalde at ho hadde kjøptNapoleons hovudskalle sist ho var der.– Denne her er mykje mindre, sa ho.– Ja visst, svarte butikkmannen smilande,– dette er skallen til Napoleon som barn!

Frå Hundre gjenfortellinger av Calli Thaugland

– attforteljing

Napoleons

hovudskalle

27

Å gi att ei forteljing

Du høyrer ei god historie som du ler godt av.Denne historia vil du jammen hugse!Kvelden etter sit du saman med nokre vennerog finn ut at no har du sjansen til å fortelje historiasjølv. Så skjer det dumme: Historia blir ikkje den same.Ho blir ikkje eingong god.

Det kan vere mange grunnar til at det gjekk gale.Kanskje hadde du berre dårlege tilhøyrarar?Kanskje var du uheldig og gløymde eit godt poeng?Kanskje manglar du trening i å fortelje?Kanskje bør du øve på å gi att forteljingar?

Napoleons

hovudskalle


Det står meir om framføring av tekstar i kapitlet «Munnleg framføring» på side 42.

Program for attforteljing

• Etter at de først har lese heile forteljinga saman:

Les første avsnitt på nytt kvar for dykk.

Noter fem viktige ord eller uttrykk frå avsnittet.

• Pararbeid

Samanlikn orda de har valt.

Valde de likt? Samtal om kvifor de valde som de gjorde.

• Fellesarbeid

Alle les opp det dei har skrive. Skriv orda på tavla.

Finn ut kva for ord som oftast blir nemnde.

• Fellesarbeid

Diskuter kva for ord som kan vere dei luraste nøkkelorda

å ha på ein hugselapp når de skal gi att avsnittet.

Er fem ord/uttrykk nok? Bør alle velje dei same orda?

Kan det vere ein idé med små teikningar?

• Arbeid ålene

Du får ein ny sjanse. Les avsnittet på nytt, og skriv nøkkelord ein gong til.

Vel du dei same nøkkelorda no?

• Arbeid på same måten med dei neste avsnitta.

• Ta fram nøkkelorda neste dag. Prøv å gi att heile historia for kvarandre.

Var nøkkelorda til hjelp?

Treng de alle? Andre?

LES OG SNAKK SAMAN

1 Les forteljinga om «Napoleons hovudskalle» høgt. 2 Arbeid med programmet nedanfor.

29

Les og lær ...

Napoleons hovudskalleEi dame gjekk inn i ein butikk der dei seldegamle ting. Der fann ho ein hovudskalleav eit menneske, og på ein plakat ved sida

av stod det: «Napoleons hovudskalle».Kunden spurde butikkmannen om det ver-keleg var sant at det var skallen til keisar Napoleon, og mannen i butikken nikka. Dama, som var interessert i historie, kjøpte

3 Arbeid på same måte med forteljinga «Anna og potetene».4 Finn andre forteljingar i lesebøker eller på biblioteket, og

tren på å gi att forteljingar for kvarandre.

Anna og potetene

Det var ikkje lett for Anna under krigen i Noreg. Ho hadde eit lite gardsbruk, og etter at mannen hennar laut rømme til Sverige, måtte ho klare alt åleine.

Då våren kom og potetene skulle i jorda, visste ho ikkje si arme råd. Korleis skulle ho få spadd opp åkeren? Ho skreiv til mannen sin og spurde kva ho skulle gjere. Mannen, som visste at tyskarane opna alle brev frå ut-landet, skreiv tilbake: For all del, du må ikkje grave opp åkeren, der vi har gøymt alle våpna!

Eit par dagar etter at kona hadde fått brevet, kom ein flokk tyskarar til garden. Dei gjekk straks laus på åk-eren med spadar og hakker. Men dei fann ingenting og var nokså sinte då dei drog sin veg. Men i vindauget stod Anna og såg etter dei.

– Takk for hjelpa, sa ho. – I morgon kan eg setje poteter. Ho sende ein vennleg tanke til den lure mannen sin.

Frå Hundre gjenfortellinger av Calli Thaugland Teksten er omsett til nynorsk for denne boka.

Les og lær ...

Documents

Kari Bech Tor Gunnar Heggem Kåre Kverndokken AGORA 5 ...web2.gyldendal.no/agora/pdf_word_osv/Agora5_sprbk_nyn_s01-29.pdf · Grammatikk – substantiv 12 ... 5 Lag ei liste med fem