11

TEORIA E SISTEMEVE TE TEORIA E SISTEMEVE TE BAZAVE TE TE DHENAVEBAZAVE TE TE DHENAVE

kozeta sevranikozeta sevranisilvana martinisilvana martini

22

Kapitulli 1

Hyrje dheModeli Konceptual

33

Tipet e Databases dhe Aplikimet e Tipet e Databases dhe Aplikimet e DatabaseDatabase

•��Numeric and Textual Databases•��Multimedia Databases•��Geographic Information Systems (GIS)•��Data Warehouses•��Real-time and Active Databases

44

Percaktimet Baze Database: Nje bashkesi te dhenash te nderlidhur. Data: Fakte te njohura qe mund te regjistrohen

dhe kane nje kuptim implicit. Mini-bota: Disa pjese te botes real world ne lidhje

me te cilen e dhena ruhet ne nje database. Psh, regjistrimet dhe notat e studenteve ne universitet.

Database Management System (DBMS): Nje pakete/sistem software qe lehtesojne krijimin dhe mbajtjen e database te kompjuterizuar.

Database System: Software DBMS bashke me vete data. Shpesh, perfshihen dhe aplikimet.

55

Funksionalitetet tipike te DBMS

Percaktimi i nje database : ne termat e tipit te data, struktures dhe kushtezimet

Ndertimi ose Load i Database ne nje medium ruajtje secondary

Manipulimi i database : query-te, gjenerimi raporteve, shtimet, fshirjet dhe modifikimet ne permbajtjen e saj

Concurrent Processing dhe Sharing nga nje grup users dhe programistesh – mbajtja e te gjithe data te vlefshme dhe konsistente

66

Funksionalitetet Tipike te DBMS

Karakteristika te tjera: Masat per Mbrojtjen ose Security per te

parandaluar access e pautorizuara Perpunimi “Active” per te ndermarre

veprime te brendeshme ne lidhje me data Prezantimi dhe Vizualizimi i data

77

Shembuj Database(me Modelin Konceptual te Data)

Disa relationships te mini-botes : DEGET kane disa LENDE STUDENTET jane sipas DEGEVE LENDET kane para-kerkesa PARALENDE ?? PEDAGOGET japin mesim sipas DEGEVE LENDET ofrohen nga DEPARTMENTET STUDENTET profilizohen sipas DEPARTMENTEVENote: Do te perdorim me tej ENTITY-RELATIONSHIP

data model

88

Karakteristikat kryesore teDatabase Approach

Data Abstraction: Nje data model perdoret per te fshehur detajet e ruajtjes si dhe ju paraqet users nje pamje konceptuale (conceptual view) te database.

Mbeshtetje per multiple views te data: Çdo user mund te shohe nje pamje te ndryshme te database, e cila pershkruan vetem data qe i interesojne ketij user.

99

Database Users

Users mund te ndahen ne ata qe aktualisht perdorin dhe kontrollojne permbajtjen (te quajtur “Actors on the Scene”) dhe ata qe jane ne gjendje te zhvillojne database dhe te dizenjojne dhe implementojne software DBMS (te quajtur “Workers Behind the Scene”).

1010

Aktoret ne skene Database administrators: pergjegjes per access e

autorizuar te database, per koordinimin dhe monitorimin e perdorimit te tij, blerje softwaresh dhe hardware, kontrollin e perdorimit te tij dhe monitorimin e operacioneve efiçente.

Database Designers: pergjegjes per te percaktuar permbajtjen, strukturen, kufizimet dhe funksionet ose tranzaksionet kundrejt database. Ata duhet te komunikojne me end-users dhe te kuptojne nevojat e tyre.

End-users: ata perdorin data per queries, raporte dhe disa prej tyre aktualisht update-in database.

1111

Database Users

Dizenjuesit dhe Implementuesit e DBMS Dizenjuesit dhe Implementuesit e DBMS qe dizenjojne dhe implementojne modulet qe dizenjojne dhe implementojne modulet dhe nderfaqesit e DBMS ne formen e nje dhe nderfaqesit e DBMS ne formen e nje pakete softueresh. Ata krijojne module per pakete softueresh. Ata krijojne module per implementimin e katalogeve, query, implementimin e katalogeve, query, interfaces, data access dhe sigurise.interfaces, data access dhe sigurise.

Tool developersTool developers Operatoret dhe Personeli i MirembajtjesOperatoret dhe Personeli i Mirembajtjes

1212

Kategoriete e End-users

Te rastit : access database ne menyre te rastit kur kane nevoje

Naïve se Parametrik : ata perbejne nje grup te madh te end-user . Ata perdorin funksione te percaktuar mire me pare ne formen e “canned transactions” kundrejt database. Shembuj jane bank-tellers ose punonjesit e rezervimeve te cilet bejne keto aktivitete per nje teresi operacionesh (shift operations)

1313

Kategorite e End-users

Sophisticated : kete perfshijne analistet e business, shkenctaret, inxhinjeret, dhe te tjere qe jane familjar me sistem. Shume prej tyre perdorin tools ne formen e software packages qe trajtojne database e ruajtura.

Stand-alone : zakonisht kane databases personale duke perdorur ready-to-use packaged applications. Psh perdoruesi i nje program te taxave user qe krijojne nje internal database.

1414

Analistet dhe ProgramistetAnalistet dhe Programistet

Analistet e sistemit percaktojne kerkesat e Analistet e sistemit percaktojne kerkesat e perdoruesve (kryesisht naiv dhe perdoruesve (kryesisht naiv dhe parametrik), zhvillojne specifikimet per parametrik), zhvillojne specifikimet per “canned transactions”“canned transactions”

Programistet e aplikimeve implementojne Programistet e aplikimeve implementojne keto specifikime ne formen e programeve; keto specifikime ne formen e programeve; ata testojne, debug, dokumentojne dhe ata testojne, debug, dokumentojne dhe mirembajne keto tranzaksione.mirembajne keto tranzaksione.

1515

Avantazhet e perdorimit te Database

Kontroll i “redundancy” ne nje data storage dhe ne zhvillimin dhe mirembajtjen e saj.

“Sharing of data” ndermjet shume users. Kufizimin e access te pautorizuar ndaj data. Ofron ruajtje persistent per Objektet e

programeve (in Object-oriented DBMS’s) Ofron Storage Structures per Perpunim Query-sh

ne menyre eficiente

1616

Aspekte te tjera te perdorimit te Database

Mundesi per perforcim standartesh: kjo eshte mjaft kruciale per suksesin e aplikimeve database ne organizatat e medha. Standardet kane te bejne me emrat e data item, formateve afishuese, screens, struktura raportesh, meta-data (pershkrim i data) etj.

Reduktim i kohes se zhvillimit te aplikimeve: reduktohet koha e shtimit te çdo aplikimi te ri (kohe ne rritje).

1717

Zhvillimet historike te tekonologjise se Database

Aplikimet e meparshme te Database : Modelet Hierarkike dhe Network u futen ne mesin e viteve 1960 dhe dominuan deri nga vitet ‘70. Akoma sot perdoret nga nje numer i gjere database keto modele.

Sistemet e bazuar ne Model Relacionar: Modeli i futur fillimisht ne 1970 u studjua dhe u eksperimentua nga IBM dhe disa universitete. Produktet e Relational DBMS nisen nga vitet 1980.

1818

Zgjerimi i aftesive te Database

Funksionalitete te reja po ju shtohen DBMS-ve ne keto fusha: Aplikime shkencore Scientific Image Storage and Management Audio and Video data management Data Mining Spatial data management Time Series and Historical Data Management

Funksionalitetet e mesiperme çuan ne kerkime dhe zhvillime qe perfshinin tipe te reja te dhenash, data struktures komplekse, operacione te reja si dhe skema ruajtje dhe indeximi ne database systems.

1919

Kur nuk perdoret nje DBMS

“Frenuesit” kryesor (costot) e perdorimit te nje DBMS: Investime fillestare te larta si dhe nevoja per

hardware shtese. Mbi-kosto per funksionet e pergjithshme, te sigurise,

te concurrency control, recovery, dhe te integrity. Kur nje DBMS behet e panevojshme:

Nese database dhe aplikimet jane te thjeshta, te percaktuara mire dhe nuk priten te ndryshohen.

Nese kerkesat ne real-time nuk plotesohen per shkak te mbikostove te DBMS.

Nese nuk kerkohet access te data nga multiple users.

2020

Kur nuk perdoret nje DBMS

Kur nje DBMS nuk eshte efiçente: Nese database system nuk eshte ne gjendje

te mbajte te dhena komplekse pershkak te limitimeve te modelit.

Nese users e database kane nevoje per operacione speciale qe nuk mbeshteten nga DBMS.