kapitulli 4

Prof.As.Dr. Vjollca Karapici Standarted profesionale të auditit

TEMA 4: Standarted profesionale të auditit

Në temen e 3-te diskutuam që nevoja për informacion të bessueshëm për përdoruesit dhe palët e interesuara ka bërë që të zhvillohen shërbimet e sigurisë dhe të auditit, dmth të ndjehet nevoja për të përdorur shërbimet e profesionistëve të informimit. Nëpërmjet shërbimeve që ofrojnë këta profesionistë japin siguri për informacionet e paraqitura dhe të raportuara. Siguria merret jo vetëm duke ditur që llogaritë janë audituar, por duke ditur që çdo grup llogarish është audituar sipas standarteve të përbashkëta.

Që këtej lind nevoja që auditet të rregullohen me qëllim që audituesit të ndjekin të njëjtat standarte1. Këto rregulla përpilohen nga organizma të ndryshëm. Disa detyrime imponohen nga qeveritë me anë të ligjeve dhe statuteve. Disa detyrime imponohen prej organizmave profesionalëm, të cilave kërkohet t’u përkasin audituesit.

Standarted praktike

Ashtu si ligjet e qeverisë rregullojnë qarkullmin rrugor, standarted praktike shërbejnë si një udhëzues për sjelljen e auditit dhe angazhimeve të tjera të sigurisë. Profesioni i kontabilistit dhe audituesit ka një sërë grupe standartesh që drejtojnë cilësinë e punës profesionale. Këto standarte shërbejnë si “rregullat e qarkullimit rrugor”. Të tilla janë:

Standarted e Auditit Përgjithësisht të Pranuara të përpiluara nga Këshilli i Standarteve të Auditit (ASB) të AICPA;

Standarted e Sigurisë dhe të Vërtetimit për CPA-të që angazhohen në detyra jo auditi të përpiluara nga ASB;

Standarted për Kontrollin e Cilësisë për shoqëritë CPA në tërësi të përpiluara nga sektori i praktikës së SEC në Divizionin e AICPA për shoqërit;

Standarted e Auditit Përgjithësisht të Pranuara në Sektorin Publik (qeveritar) të përpiluara nga Zyra e Përgjithshme e Kontabilitetit SHB;

Standarted e Auditit të Brendshëm të përpiluara nga IIA;

Praktikat dhe Standarted Profesionale për Inspektorët e Çertifikuar për Mashtrimet të përpiluara nga Shoqata e këtyre inspektorëve;

Standarted Ndërkombëtare të Auditit (ISA ose SNA në shqip) të përpiluara nga Komiteti Ndërkombëtar i Praktikave të Auditit të Federatës Ndërkombëtare të Kontabilistëve.

1 Standarded dhe rregullat e sjelljes që lidhen me profesionin e auditit janë përkthyer vetëm për qëllim të trajtimit të lëndës Auditi dhe Kontrolli i Brendshëm dhe nuk duhet trajtuar si përkthim zyrtar.

1


4.1. Standarted e auditit përgjithësisht të pranuara (GAAS)

Fillimisht GAAS u shpallën nëpërmjet një deklarate të shkurtër që përmbante 10 standarte të shkruara. Prej vitit 1939 këto 10 standarte janë shtuar me anë të shpjegimeve dhe kërkesave të paraqitura në dokumentet e titulluar Deklaratat e Praktikave të Auditit dhe Deklartatat e Procedurave të Auditit. Këto 10 standarte klasifikohen si standarte të përgjitshme, standarte të punës në vend dhe standarte të raportimit. Deklaratat e Standarteve të Auditit (SAS) që nxirren herë pas here konsiderohen si interpretime të 10 standarteve, por për qëllime praktike edhe ato konsiderohen GAAS. Çdo auditues që nuk i ndjek këto standarte konsiderohet si auditues me punë të mangët. Literatura përfshin edhe interpretimet, megjithëse këto të fundit janë më pak autoritative dhe detyruese. Interpretimet japin një ndihmë teknike dhe audituesit duhet të justifikojnë devijimet prej tyre.

Standarted e auditit janë mjaft më të ndryshme se sa procedurat e auditit. Procedurat e auditit janë veprimet e veçanta dhe të specilizuara që kryen audituesi për të grumbulluar fakte në një detyrë të ngarkuar auditi. Standarted e auditit janë udhëzues për cilësinë e auditit që janë të njëjta në të gjitha kohët dhe për të gjitha auditet.

GAAS

I.Standarted e përgjithshme

1. Auditi duhet të kryhet nga një individ ose individë që kanë profesionalizëm dhe trajnim teknik të përshtatshëm si auditues.

2. Në të gjitha çështjet që lidhen me detyrën e auditit, duhet të ruhet pavarësia në qëndrimin e audituesit ose audituesve.

3. Në kryerjen e auditit dhe përgatitjen e të gjitha raporteve duhet të ushtrohet kujdesi i duhur profesional.

II. Standarted e punës në vend

1. Puna duhet të planifikohet në mënyrë të përshtatshme dhe asistentët, nëse ka të tillë, duhet të mbikëqyren si duhet.

2. Për të planifikuar auditin dhe për të përcaktuar natyrën, kohën dhe shkallën e testeve që do të kryhen duhet të sigurohet një shkallë e mjaftueshme kuptimi e kontrollit të brendshëm.

3. Për të mbështetur opinionin në lidhje me pasqyrat financiare që auditohen mbi një bazë të arsyeshme nëpërmjet inspektimit, vëzhgimeve, kërkesave dhe konfirmimeve duhet të grumbullohen fakte kompetente të mjaftueshme.

III. Standarted e raportimit

2


1. Raporti duhet të theksojë nëse pasqyrat financiare paraqiten në përputhje me parimet përgjithësisht të pranuara të kontabilitetit.

2. Raporti duhet të identifikojë ato rrethana në të cilat parime të tilla nuk janë vëzhguar në mënyrë konsistente në periudhën korente në lidhje me periudhën paraardhëse.

3. Raportimet informative në pasqyrat financiare duhet të konsiderohen si mjaftueshmërisht të arsyeshme po qe se nuk theksohet ndryshe në raport.

4. Raporti do të përmbajë ose një shprehje opinioni në lidhje me pasqyrat financiare, të marra në tërësi, ose një vërtetim në lidhje me faktin që opinioni nuk mund të shprehet. Kur një opinion i përgjithshëm nuk mund të shprehet duhet, për rrjedhojë, të theksohen arsyet. Në të gjtiha rastet kur emri i audituesit shoqëron pasqyrat financiare, raporti duhet të përmbajë një tregues tepër të qartë të karakterit të punës së audituesit, nëse ka, dhe shkallës së përgjegjësisë që merr audituesi.

4.1.1. Standarted e përgjithshme të GAAS

Tre standarted e përgjithshme të GAAS lidhen me integritetin personal dhe cilësitë profesionale të audituesve.

1. Kompetenca. Standarti i parë ka të bëjë me kërkesën për kompetencë të audituesit që fillon me marrjen e arsimit përkatës në kontabilitet, vazhdon me trajnimin nëpërmjet punës për zhvillimin dhe zbatimin e gjykimit profesional në situatat e auditit në jetën reale. Audituesit mësojnë të: (1) njohin çertifikimet që bëhen nga drejtuesit e një shoqërie në secilin element (llogari) të pasqyrave financiare, (2) vendosin fakte që janë të përshtatshme për mbështetjen dhe hedhjen poshtë të së vërtetës për vërtetimet, (3) zgjedhin dhe ndjekin procedura për grumbullimin e fakteve, dhe (4) vlerësojnë faktet dhe të vendosin nëse vërtetimet e drejtimit i korrespondojnë realitetit dhe standarteve kontabël. Audituesit duhet të jenë të përgatitur të përballen me një varg të gjerë gjykimesh nga ana e kontabilistëve të drejtimit nisur që nga gjykimi objektiv i vërtetë deri tek rastet ekstreme të keqraportimeve të qëllimshme.

2. Pavarësia. Standarti i dytë kërkon pavarësi në qëndrimin mendor e ndershmëri intelektuale. Audituesit pritet të jenë të pavarur dhe pa paragjykime në lidhje me auditet që kryejnë. Ata pritet të jenë të drejtë si me shoqëritë ashtu edhe me ekzekutivët, të cilët japin informacionin financiar dhe çdo informacion tjetër që auditohet, por edhe me palët e treta që i përdorin ato. Pavarësia në paraqitje ka të bëjë me marrëdhëniet financiare dhe menaxheriale me klientët dhe është e rëndësishme të sigurohet pasi të gjithë përdoruesit e raporteve të auditit duhet ta shohin atë. Pavarësia duhet të ruhet me xhelozi, sepse publiku i përgjithshëm i jep njohje sociale statusit profesional të audituesve për sa kohë që ata perceptohen si të pavarur. Nocioni i pavarësisë individuale është më specifik në sjelljen e çdo audituesi gjatë punës që kryen. Në thelb audituesi individual nuk duhet ta vërë gjykimin e tij në varësi të të tjerëve dhe duhet të jetë larg ndikimeve që cënojnë paanshmërinë e gjykimit.

3. Kujdesi i duhur profesional. Ushtrimi i kujdesit të duhur profesional kërkon ndjekjen e të gjithë standarteve të përgjithshme dhe standarteve të punës në vend (terren), por shton edhe elementin e profesionalizmit. Audituesit duhet të planifikojnë

3


dhe mbikëqyrin siç duhet auditin me qëllim që të përmbushin angazhimin në terma kohorë. Procesi hierarkik i shqyrtimit në të cilin audituesit shqyrtojnë vazhdimisht punën e njëri-tjetrit i kontribuon ushtrimit të kujdesit të duhur profesional.

Tre aspekte të pavarësisë praktike

1. Pavarësia në programim. Audituesit duhet të jenë të lirë nga ndërhyrjet e drejtuesve të klientit të cilët përpiqen të kufizojnë, specifikojnë ose modifikojnë procedurat që audituesit duan të kryejnë, përfshi çdo synim për caktimin e punonjësve ose ndryshe të kontrollit të punës së auditit. Me raste, drejtuesit e klientit përpiqen të kufizojnë numrin e audituesve që lejohet të hyjnë në vendin e punës së klientit.

2. Pavarësia hetuese. Audituesit duhet të kenë hyrje të lirë në libra, regjistra, korrespondencë dhe fakte të tjera. Ata duhet të kenë bashkëpunimin e drejtuesve pa bërë ndonjë përpjekje për të interpretuar apo shoshitur faktet. Nganjëherë, drejtuesit e klientëve i refuzojnë kërkesat e audituesve për të patur mundësi hyrjeje e përdorimi të informacionit të nevojshëm.

3. Pavarësia e raportimit. Audituesit nuk duhet të lejojnë që ndjenjat e besnikërisë ndaj klientit ose të audituarit të ndërhyjnë me detyrimet për të raportuar plotësisht dhe me drejtësi. As nuk duhet lejuar që drejtuesit e klientit të vendosin për gjykimet e audituesve mbi përmbajtjen e përshtatshme të raportit të auditit. Veprime disiplinore janë ndërmarrë kundër audituesve të cilët shkojnë në takime me drejtuesit e klientit me një vlerësim paraprak për rregullime financiare dhe pasi kanë rënë dakort me drejtuesit dalin me një rregullim më të vogël.

4.1.2. Standarted e punës në vend të GAAS

Tre standarted e punës në vend (terren) përcaktojnë kriteret e përgjithshme cilësore për kryerjen e një auditi.

1. Planifikimi dhe mbikëqyrja. Çështjet e planifikimit dhe të mbikëqyrjes së auditit kanë të bëjnë me (1) përgatitjen e një programi auditi dhe mbikëqyrjeje të punës audituese, (2) përftimi i njohurive mbi biznesin e klientit, dhe (3) trajtimi me ndryshimet në opinione midis personelit të vetë shoqërisë së auditit (grupit të audituesve). Sipas SAS 22 kërkohet një program auditi i shkruar, i cili është një listë procedurash që duhet të ndjekë audituesi për të siguruar fakte për të marrë vendime të mira auditi. Procedurat në një program auditi duhet të përcaktohen me detaje të mjaftueshme që e instruktojnë asistentin në kryerjen e detyrës. Një tjetër nevojë absolute është të kuptuarit e biznesit të klientit që i ndihmon audituesit të identifikojnë fushat ku duhet kushtuar vëmendje e veçantë (vendet ku mund të ekzistojnë gabimet ose mashtrimet), vlerësojnë arsyeshmërinë e vlerësimeve kontabël të bëra nga drejtimi, vlerësojnë përgjigjet e drejtimit ndaj kërkesave dhe japin gjykime mbi përshtatshmërinë e zgjedhjeve të parimeve kontabël. Një auditues kupton biznesin duke kryer intervista me drejtimin dhe personelin e klientit; nëpërmjet përvojës me shoqëritë e tjera të së njëjtës industri; dhe duke lexuar gjerësisht udhëzimet e auditit dhe të kontabilitetit, publikimet e idnustrisë, pasqyrat financiare të kompanive të tjera, periodikët e biznesit dhe tekstet e librave. Nëse për përgatitjen e raporteve të auditit dhe përfshirjen ose jo në të të fakteve audituesit kanë opinione të ndryshme atëherë duhet që ata t’i diskutojnë këto opinione me njëri-tjetrin, me kolegë të tjerë dhe në përfundim vetë shoqëria duhet të ketë procedura që lejojnë anëtarët e grupit të auditit

4


të dokumentojnë mosmarrëveshjet për ta distancuar veten nga çështja në fjalë. Në këtë rast, baza për vendimin përfundimtar të auditit duhet të dokumentohet në fletët e punës për t’iu referuar më vonë.

Për planifikimin e auditit është e rëndësishme edhe periudha kohore. Në një datë të ndërmjetme përpara përfundimit të vitit audituesit mund të kryejnë procedura analitike paraprake për vlerësim paraprak të rrezikut të kontrollit të brendshëm dhe për të audituar disa teprica llogarish. Njohuritë e avancuara të problemeve e lejojnë audituesin të ndryshojë programin e auditit nëse është e nevojshme me qëllim që puna në fund të vitit të jetë më eficiente. Është veçanërisht e rëndësishme vrojtimi i inventarit fizik dhe i konfirmimeve të llogarive kontabël.

2. Kontrolli i brendshëm. Standarti kërkon të kuptuarin e kontrolleve të brendshme që ekzistojnë (të qenësishme) në sistemet e informacionit kontabël të klientit që prodhojnë pasqyrat financiare të tij. Kontrolle të brendshme të kënaqshme reduktojnë mundësinë e gabimeve dhe mashtrimeve në llogari. Besimi bazë që krijon themelin për punën e audituesve në një vlerësim është kontrolli i rrezikut. Kontrolli i rrezikut është mundësia që keqraportimet materiale (gabime ose mashtrime) të mund të ndodhin dhe të mos parandalohen apo zbulohen në kohën e duhur nga kontrollet e brendshme të shoqërisë. Kontrollet e brendshme mund të përkufizohen si aftësi e sistemit për të parandaluar apo zbuluar gabime kontabël materiale dhe për të siguruat korrektimin në kohë të tyre. Qëllimi kryesor i vlerësimit të kontrollit të rrezikut është të ndihmojë audituesit të zhvillojnë programin e auditit, i cili specifikon natyrën, kohën dhe shkallën e procedurave të auditit për grumbullimin e fakteve mbi tepricat e llogarive që përfshihen në pasqyrat financiare. Standarti supozon edhe dy marrëdhënie të nevojshme: (a) kontrollin e brendshëm të mirë që redukton rrezikun e kontrollit dhe një auditues që ka një bazë të arsyeshme për minimizimin e shkallës së procedurave audituese vijuese; (b) anasjelltas, kontrollin e brendshëm të keq që prodhon rrezik më të madh kontrolli dhe një auditues duhet të rrisë shkallën e procedurave të auditit. Nëse audituesit do të supozonin se nuk ka lidhje midis cilësisë së kontrolleve dhe saktësisë së produktit atëherë vlerësimi i rrezikut të kontrollit do të ishte i pavlerë.

3. Çështje faktuese kompetente dhe të mjaftueshme. Faktet janë zemra e punës së funksionit vërtetues. Standarti kërkon që audituesit të grumbullojnë fakte të mjaftueshme për të justifikuar vendimin mbi një opinion mbi pasqyrat financiare. Fakti është gjithë ndikimi në mendjet e audituesive që udhëheqin në përfundim vendimet e tyre. Fakti përfshin të dhënat kontabël dhe gjithë informacionin konfirmues. Faktet kompetente janë fakte të vlefshme dhe që i përkasin çështjes në fjalë dhe mund të jenë sasiore ose cilësore; mund të jenë subjektive ose objektive; mund të jenë tërësisht detyruese ndaj një vendimi ose mund të jenë bindëse. Detyra e grupit të audituesve është të grumbullojë dhe vlerësojë fakte kompetente të mjaftueshme për të mbështetur bazën logjike dhe të arsyeshme për vendimet e auditit. Standarti i referohet fakteve “të mjaftueshme” dhe jo “absolute”. Audituesit nuk auditojnë gjithë transaksionet dhe ngjarjet e shoqërisë. Ata auditojnë kampionë të dhënash dhe japin vendime auditi duke arritur në konkluzione në shumicën e rasteve.

4.1.3. Standarted e raportimit të GAAS

5


Objektivi përfundimtar i audituesve të pavarur është raportimi për auditin e kryer. Katër standarted e raportimit kanë të bëjnë me konsistencën, raportimin e përshtatshëm dhe përmbajtjen e raportit. Standarted e auditit diktojnë përdorimin e një raporti standart. Nëse në emërtimin e raportit përdoret termi “i pakualifikuar” kjo do të thotë “mirë” në kuptimin që audituesit nuk tërheqin vëmendje për ndonjë diçka që ka shkuar keq në punën e tyre ose në pasqyrat financire. “I kualifikuar” do të thotë “keq” në kuptimin që pasqyrat finnciare përmbajnë një devijim nga standarted kontabël ose që ka patur një problem me sjelljen e auditit në përputhje me standarted. Të gjithë raportet standarte të pakualifikuara kanë këto tipare:

Titullin i cili përmban fjalën i pavarur si “auditues i pavarur” ose “kontabilist i pavarur”.

Adresën që tregon se kujt i drejtohet raporti. Një klient është një person (shoqëri, këshill drejtorësh, agjenci, grup apo ndonjë person tjetër) i cili mban audituesin dhe i paguan komisionin atij. Në auditet financiare klienti dhe i audituari zakonishit janë e njëjta njësi ekonomike. I audituari është emërtimi faktik i një shoqërie apo entiteti tjetër pasqyrat financiare të të cilit auditohen. Me raste klienti dhe i audituari mund të jenë të ndryshëm.

Komunikimi i auditit është një deklarim që identifikon pasqyrat financiare dhe deklaron se ato u audituan. Ky komunikim përfshihet në paragrafin hyrës.

Përgjegjësitë përfshihen në paragrafin hyrës dhe janë deklarime që theksojnë përgjegjësinë e drejtimit për pasqyrat finacniare dhe të audituesit për raportin e auditit.

Përshkrimi i auditit përfshihet në paragrafin e fushës së veprimit dhe deklaron që auditi u krye në përputhje me standarted dhe përshkruan tiparet kryesore të një auditi përfshi deklarimin e besimit që auditi ofron një bazë të arsyeshme për opinion.

Opinioni përfshihet në pragrafin e opinonit në lidhje me respektimin e parimeve / standarteve kontabël.

Nënshkrimi është firma e audituesit, i cili duhet ta nënshkruajë raportin me dorë ose formë tjetër.

Data është data kur është përfunduar pjesa më kryesore e punës në vend.

1. GAAP. Standarti i parë është një direktivë e drejtpërdrejtë. Në raportin e auditit ai zbatohet nëpërmjet dhënies së opinionit me anë të fjalisë përkatëse në paragrafin e opinionit: “Në opinionin tonë, pasqyrat financiare ... paraqesin në mënyrë të drejtë në të gjitha aspektet materiale pozicionin financiar ... dhe rezultatet e operacioneve dhe të flukseve të parave ... në përputhje me GAAP”. Fjalia e opinionit të pakualifikuar përmban këto mesazhe të nënkuptuara: (1) parimet kontabël kanë një pranim të përgjithshëm në pasqyrat financiare (mbështetje autoritative); (2) parimet kontabël të përdorura nga shoqëria janë të përshtatshme për rrethanat; (3) pasqyrat financiare dhe shënimet janë informative për çështje që mund të ndikojnë përdorimin e tyre, të kuptuarin dhe intrepretimin; (4) klasifikimi dhe përmbledhja në pasqyrat financiare është as i detajuar shumë as i përmbledhur shumë; dhe (5) pasqyrat financiare janë të saktë brenda kufijve praktikë të materialitetit. Tipari i fundit lidhet me materialitetin dhe saktësinë. Audituesit dhe përdoruesit nuk presin që tepricat e llogarive financiare të jenë të sakta deri në qindarka. Të gjithë pranojnë që shifrat financiare të jenë “të drejta” për sa kohë që ato nuk janë keqpërpiluar në mënyrë materiale, dmth të jenë keqraportuar aq sa të ndikojnë në ndryshimin e vendimeve të përdorueesve.

6


2. Konsistenca. Standarti i dytë kërkon një raportim të nënkuptuar jo si raportimi i drejtpërdrejt i kërkuar nga standarti i parë. Ky stadard e lejon audituesin të mos shprehet në raportin e auditit mbi konsistencën kur nuk janë bërë ndryshime kontabël. Përdoruesit në këtë rast besojnë se shoqëria nuk ka bërë ndryshime në parimet kontabël sa herë që raporti i auditit nuk përmban ndonjë referencë ndaj këtij ndryshimi. Por nëse ka ndryshime të tilla raporti i auditit duhet të përmbajë fjali që e sinjalizojnë përdoruesin për këtë fakt.

3. Raportim i përshtatshëm. Standarti i tretë është gjithashtu një element raportimi të nënkuptuar. Ky standart kërkon që audituesit të përdorin gjykimin profesional për të vendosur nëse pasqyrat financiare dhe raportimet e lidhura me to përmbajnë gjithë informacionin e rëndësishëm kontabël për të cilin kanë nevojë përdoruesit për të marrë vendime. Audituesit duhet të raportojnë informacionin e paspecifikuar plotësisht nga burimet autoritative. Nëse audituesit vendosin një gjë të tillë por shoqëritë përsëri refuzojnë të përfshijnë informacionin atëherë kemi të bëjmë me një devijim nga standarti kontabël. Me këtë rast zakonisht paraqitet një “opinion i kualifikuar” dhe në raportin e auditit shpjegohet arsyeja për devijimin. Nganjëherë pjesa që nuk është raportuar përfshihet në raportin e auditit.

4. Përmbajtja e raportit. Standarti i katërt është më kompleks dhe përmban tre elementë kryesorë:

Raporti duhet të përmbajë ose shprehjen e opinionit në lidhje me pasqyrat financiare të marra në tërësi ose një pohim në lidhje me faktin që nuk mund të shprehet ndonjë opinion. Fjalia e parë e ndan deklarimin e opinionit në dy klasa: (a) opinionet (i kualifikuar, i pakualifikuar, i kundërt ose negativ) mbi pasqyrat financiare të marra si një i tërë dhe (b) mosdhënie opinioni. Opinioni negativ është e kundërta e opinionit të pakualifikuar dhe që do të thotë se pasqyrat financiare nuk janë në përputhje me GAAP. Mosdhënia e opinionit është deklarimi i audituesit se nuk është dhënë ndonjë opinion. Referenca për pasqyrat e marra si një e tërë zbatohen njësoj për secilën pasqyrë të veçantë financiare dhe shënimet si dhe grupet e pasqyrave financiare me shënimet. Fjalia e dytë e shton idenë e pasqyrave “të marra si një e tërë” si mëposhtë:

Kur një opinion i përgjithshëm nuk mund të shprehet, duhen dhënë arsyet. “Opinioni i përgjithshëm” në këtë rast i referohet opinionit të pakualifikuar. Në rastet kur jepet një opinion negativ, i kualifikuar apo nuk jepet opinion duhet të shpjegohen të gjitha arsyet e pavarura për një shpjegim të tillë zakonisht përdoret një paragraf shtesë. Fjalia e fundit i referohet përshkrimit të auditit dhe paragrafit të opinionit si mëposhtë:

Në të gjitha rastet kur emri i audituesit shoqëron pasqyrat financire raporti duhet të përmbajë një tregues të qartë të (a) karakterit të punës së audituesit; (b) shkallës së përgjegjësisë që ka marrë audituesi. Fjalia e fundit nënkupton ekzaktësisht atë ç’ka thuhet në togfjalëshin “në të gjitha rastet”. Çdo herë që CPA shoqërojnë me emër ose veprim pasqyrat financiare ato duhet të raportojnë punën dhe përgjegjësinë e tyre. Nëse auditi është kufizuar në ndonjë mënyrë ose nëse pasqyrat thjesht nuk janë audituar, audituesi duhet ta thotë. “Shkalla e përgjegjësisë” tregohet nga forma e opinionit. Audituesit duhet të kenë përgjegjësi të plotë për opinionin e tyre në lidhje me respektimin e GAAP kur japin opinion të pakualifikuar ose negativ, por nuk kanë përgjegjësi nëse nuk shprehin opinion. Ata kanë përgjegjësi për të gjitha

7


çështjet në rastin e opinionit të kualifikuar përveç atyre të theksuara si arsye për kualifikimin.

8


Pyetje

Çfarë janë standarted praktike dhe për çfarë i nxjerrin ato: për audituesit e pavarur të pasqyrave financiare; audituesit e qeverisë; audituesit e brendshëm; audituesit e mashtrimeve; shoqëritë e auditit; audituesit në vendet e tjera?

Cili është dallimi midis standarteve dhe procedurave të auditit? Pse ka rëndësi koha e dhënies së detyrës një audituesi në kryerjen e auditit të

pasqyrave financiare? Për cilat arsye një auditues duhet të kuptojë kontrollin e brendshëm të

audituesit? A kanë audituesit ndonjë përgjegjësi për zgjedhjet e klientëve të tyre në lidhje

me parimet kontabël?

4.2. Fakte kompetente dhe të mjaftueshme në audit

Pasi merren pasqyrat financiare, audituesit vijojnë me detyrën e specifikimit të procedurave për mbledhjen e fakteve. Megjithatë, përpara se të studjohen këto procedura duhet të kuptohen disa tipare të faktit në audit. Standarti i tretë i GAAS në rubrikën standarted e punës në vend kërkon që audituesit të sigurojnë fakte kompetente dhe të mjaftueshme për çështjen. Regjistrimet kontabël (ditaret, librat, manualët e politikës kontabël, skedarët e kompjuterave dhe të tjera të ngjashme) janë fakte të procesit të regjistrimit kontabël, por nuk janë kompetente dhe të mjaftueshme për të mbështetur faktet mbi pasqyrat financiare. Faktet konfirmuese të këtyre regjistrimeve duhet të grumbullohen nga njohuritë personale të drejtpërdrejta të audituesve, inspektimet e dokumenteve dhe kërkesat drejtuar punonjësve të shoqërisë.

4.2.1. Komptetenca e faktit(evidenca)

Që të konsiderohet si kompetent, fakti duhet të jetë i vlefshëm, përkatës dhe i paanshëm. Për të kuptuar komptetencën relative dhe fuqinë bindëse të llojeve të ndryshme të fakteve duhet ndjekur një hierarki e çështjeve faktuese e përshkruar më poshtë:

1. Njohuritë personale të drejtpërdrejta të audituesit të siguruara nga vrojtimet fizike dhe llogaritjet e veta matematike konsiderohen përgjtihësisht si faktet më kompetente.

2. Faktet dokumentare të grumbulluara drejtpërdrejt nga burime të jashtme të pavarura (fakte të jashtme) konsiderohen si kompetente.

3. Faktet dokumentare që janë origjinuar jashtë sistemeve të përpunimit të të dhënave të klientit, por që janë marrë dhe përpunuar nga klienti (fakte të jashtme dhe të brendshme) përgjithësisht konsiderohen si kompetente kur kontrolli i brendshëm është i fortë.

4. Faktet e brendshme që kanë të bëjnë me dokumente që prodhohen, qarkullohen dhe së fundi ruhen në sistemin e informacionit të klientit përgjithësisht konsiderohen

9


me kompetencë të ulët. Megjitatë, faktet e brendshme përdoren gjerësisht kur prodhohen në kushte të kënaqshme të kontrolleve të brendshme. Nganjëherë, fakti i brendshëm është i vetmi i disponueshëm.

5. Deklarimet e shkruara dhe gojore të dhëna nga zyrtarët, drejtorët, pronarët dhe punonjësit e klientit përgjithësisht konsiderohen si faktet më pak kompetente. Të tilla deklarime duhet të konfirmohen me lloje të tjera faktesh.

Audituesit duhet të jenë të kujdesshëm në lidhje me kompetencën e fakteve. Kur specifikohet procedura e auditit për grumbullimin e fakteve, metoda më e mirë është të kërkohen fakte me kompetencë të lartë.

4.2.2. Mjaftueshmëria e faktit(evidences)

Standarti kërkon që audituesi të grumbullojë fakte të mjaftueshme për të mbështetur opnionin e tij në lidhje me pasqyrat financiare apo çështjet e audituara. Por sa fakte kompetente konsiderohen të mjaftueshme? Profesioni i auditit nuk ka ndonjë standart zyrtar për këtë duke e lënë çështjen e mjaftueshmërisë në gjykimin profesional të audituesve. Testi real i mjaftueshmërisë është nëse ju mund të bindni dikë që baza juaj e fakteve është mjaft e fortë për të arritur të njëjtat konkluzione që i keni arritur. Fakti që faktet e rëndësishme janë të vështira apo të kushtueshme për t’u grumbulluar nuk është një arsye e pranueshme që ato të mos mblidhen.

Pyetje

Si e ndikon kompetencën burimi i faktit? Si përcaktohen përgjithësisht faktet dokumentare të brendshme, të jashtme dhe të

jashtme-të brendshme?

4.3. Standarted e vërtetimit dhe të sigurisë

Përkufizimi gjithëpërfshirës i një angahizmi vërtetimi është:

Një angazhim në të cilin një praktikues angazhohet të japë ose jep një raport mbi çështjen në fjalë ose një vërtetim mbi çështjen në fjalë që është përgjegjësi e një pale tjetër.

Shembuj të këtyre angazhimeve të pranuara nga CPA janë si mëposhtë:

Financiare:

Statistika financiare shtesë; Parashikime dhe planifikime financiare; Informacion financiar pro forma; Kontrata kosto të llojit kosto-plus-komision-fiks.

Jofinanciare:

Zbatimi i kërkesave kontraktuale; Përshkrimet e sistemeve të kontrollit të brendshëm;

10


Sasitë e rezervave dhe vendndodhja e tyre; Tiparet e funksionimit të programeve kompjuterike; Kërkesat për normat e përdorimit; Bazat tatimore ad valorem dhe pronësore; Statistika për rendimentin.

Një pjesë e angazhimeve të vërtetimit janë të ngjashme me ato të shërbimeve të sigurisë të diskutuara në temën 3 “Shërbimet e sigurisë dhe të auditit” dhe në fakt kufiri ndarës midis të dyjave nuk është shumë i qartë.

Standarted e vërtetimit janë një grup i përgjithshëm standartesh që synojnë të udhëzojnë punën vërtetuese në fusha të ndryshme nga ajo e auditit të pasqyrave financiare. Për herë të parë ato u publikuan në vitin 1986 me Deklaratën e Standarteve për Angazhimet e Vërtetimit. Aktualisht nuk ka standarte sigurie sepse ato janë në evoluim të vazhdueshëm. Megjithatë, për shkak të ngjashmërisë CPA-të iu referohen standarteve të vërtetimit kur kryejnë angazhime sigurie.

Funksioni i vërtetimit që i referohet aftësisë për të njohur informacionin që duhet vërtetuar, për të përcaktuar faktet që lidhen me pohimet dhe për të marrë vendime në lidhje me korrespondencën e informacionit të vërtetuar me kriterin e duhur. “njohuria për çështjen në fjalë” nuk kufizohet në pohimet financiare dhe të kontabilitetit, sepse vërtetimet mund të mbulojnë një shumëllojshmëri të gjerë informacioni. Standarted e vërtetimit flasin për “vlerësim kundrejt kritereve të arsyeshme” dhe “përputhshmëri me kritetet e vendosura ose të thëna” duke e lënë të hapur mundësinë për vërtetimet mbi një llojshmëri të gjerë të vërtetimeve të informacionit. Objektivi kryesor i AICPA në publikimin e standarteve të vërtetimit ishte ofrimi i udhëzimit dhe përcaktimi i një kuadri të gjerë për një llojshmëri të gjerë të angazhimeve të vërtetimit.

Standarted e vërtetimit

1. Angazhimi do të kryhet nga një prakticien ose prakticienë që kanë trajnim teknik dhe aftësi të përshtatshme për funksionin e vërtetimit.

2. Angazhimi do të kryhet nga një prakticien ose prakticienë që kanë njohuri të përshtatshme për çështjen në fjalë.

3. Prakticieni do të kryejë një angazhim vetëm nëse ... është në gjendje të vlerësojë përkundrejt kritereve të arsyeshme çështjen në fjalë.

4. Në të gjitha çështjet që lidhen me angazhimin nga prakticieni duhet të ruhet një qëndrim i pavarur mendor.

5. Në planifikimin dhe kryerjen e angazhimit duhet të ushtrohet kujdesi i duhur profesional.

6. Puna duhet të planifikohet në mënyrë të përshtatshme dhe asistentët, nëse ka të tillë, duhet të mbikëqyren si duhet.

7. Për të patur një bazë të arsyeshme për konkludim që shprehet në raport duhet të grumbullohen fakte të mjaftueshme.

11


8. Raporti duhet të theksojë konkluzionin e prakticienit mbi faktin nëse çështja në fjalë paraqitet në përputhje me kriteret e vendosura ose të thëna kundejt të cilit matet.

*. Prakticienti do të kryejë një angazhim vetëm nëse ... subjekti në fjalë është në gjendje të vlerësojë në mënyrë të arsyeshme dhe konsistente matjen duke përdorur kritere [të arsyeshme].

9. Raporti do të theksojë rezervat më të rëndësishme të prakticienit në lidhje me angazhimin, çështjen në fjalë, dhe nëse është e zbatueshme, pohimin dhe paraqitjen e pohimit.

10. Raporti do të identifikojë çështjen në fjalë ose pohimin për të cilin raportohet dhe do të theksojë karakterin e angazhimit.

11. Në rrethana të caktuara, raporti do të theksojë nëse përdorimi i raportit është i kufizuar për palë të caktuara.

* Koncepti i matjes konsistente është pjesë e standartit nr. 3

Pyetje

Çfarë është një “angazhim vërtetimi”? Çfarë është një “angazhim sigurimi”? Cilit qëllim i shërbejnë standarted e vërtetimit? Cilat janë dallimet kryesore midis standarteve të vërtetimit dhe GAAS?

4.4. Standarted për shoqëritë cpa

Shoqëritë e kontabilitetit publik (CPA) zhvillojnë aktivitetin e tyre në një mjedis konkurrues. Ato funksionojnë për të siguruar një fitim, por edhe për të kryer shërbime publike në lidhje me kontabilitetin në interes të publikut apo shoqërisë. Ky dualitet: motivi për fitim dhe përgjegjësia profesionale, krijon tensione në ushtrimin e shërbimeve cilësore dhe arritjes së fitimit. Ka disa organizata të cilat kujdesen që të tilla shoqëri të ruajnë standarte të larta profesionale. Ato kanë zhvilluar një sërë kërkesash për shoqëri të tilla, si kërkesa për 40 orë trajnim të vazhdueshëm profesional çdo vit për punonjësit e tyre dhe shqyrtim nga homologët çdo tre vjet. Shqyrtimi (vlerësimi) nga homologët është një studim i politikave dhe procedurave të kontrollit të cilësisë së firmave, e ndjekur nga raporti i cilësisë së praktikës së auditit në përputhje me standarted e kontrollit të cilësisë.

4.4.1. Elementët e cilësisë së kontrollit

Deklarata mbi Standarted e Kontrollit të Cilësisë nr. 2 e titulluar “Sistemi i Kontrollit të Cilësisë për Praktikën Kontabël dhe të Auditit të një shoqërie CPA” përcakton platformën për shoqëritë CPA. Ky standart vendos kriteret për shqyrtimin e bërë nga homologët dhe jep pesë elemente të kontrollit të cilësisë për një shoqëri CPA. Kur kryhet një shqyrtim nga homologët ose një vlerësim i cilësisë inspektorët shqyrtues “auditojnë” deklarimet e politikave dhe procedurave të shoqërisë CPA të hartuara për të siguruar respektim të pesë elementëve. Këto deklarime ndryshojnë në gjatësi dhe kompleksitet në varësi të madhësisë së shoqërisë.

12


Elementë e kontrollit të cilësisë

Shoqërive CPA u kërkohet që në lidhje me elementët e kontrollit të cilësisë të përcaktojnë dhe dokumentojnë procedura dhe politika, t’ua komunikojnë ato personelit të tyre dhe të caktojnë përgjegjësitë për drejtimin e kontrollit të cilësisë së shoqërisë tek një person ose komitet.

1. Pavarësia, integriteti dhe objektiviteti. Njerëzit në të gjitha nivelet organizative duhet të ruajnë pavarësinë reale dhe në paraqitje sipas rregullave të sjelljes së AICPA; të kryejnë detyrën e tyre profesionale e me ndershmëri dhe të jenë të paanshëm, të ndershëm intelektualisht dhe të lirë nga konfliktet e interesit në marrëdhëniet profesionale.

2. Drejtimi i personelit.

(a) Drejtimi i personelit fillon me punësimin e njerëzve të cilët kryejnë punën me kompetencë.

(b)Njerëzve duhet t’u caktohen detyra angazhimi sipas aftësive dhe përvojës së tyre. Cilësia e punës së një shoqërie varet në fund të fundit nga integriteti, kompetenca dhe motivimi i personelit i cili kryen dhe mbikëqyr punën.

(c) Arsimimi i vazhdueshëm për zhvillim profesional duhet të ofrohet me qëllim që personeli të ketë njohuritë e kërkuara për të siguruar se përmbush përgjegjësitë e veta.

(d) Politikat e përparimit dhe ngritjes në detyrë duhet të sigurojnë që personat e zgjedhur për pozicione dhe përgjegjësi më të larta kanë kualifikimet e nevojshme, përfshi karakterin, inteligjencën, gjykimin dhe motivimin.

3. Rezultati dhe ecuria në angazhim. Puna profesionale duhet të kryhet në mënyrë të tillë që të përmbushë standarted e përcaktuara tek standarted profesionale, kërkesat rregullatore dhe politikat e vetë shoqërisë në fusha të tilla si planifikimi, kryerja e detyrës, mbikëqyrja, shqyrtimi, dokumentimi dhe komunikimi i rezultateve. Mbikëqyrja e caktuar për kompetencat e personelit të ngarkuar me detyrën është e rëndësishme siç është këshillimi për asistencën në lidhje me problemet e vështira të auditit dhe kontabilitetit nga persona që kanë nivelet e duhur të njohurive, kompetencës, gjykimit dhe autoritetit.

4. Mbikëqyrja. Duhet të organizohet një program për shqyrtimin dhe vlerësimin e vazhdueshmën të politikave, procedurave dhe materialeve udhëzuese të shoqërisë që ndikojnë katër elementët e tjerë të kontrollit të cilësisë, veçanërisht efektivitetin e veprimtarive të zhvillimit profesional (arsimimi i vazhdueshëm). Gjithashtu shoqëria duhet të vlerësojë dhe dokumentojë periodikisht respektimin faktik të politikave dhe procedurave të kontrollit të cilësisë (shqyrtimin e brendshëm nga homologët).

4.4.2. Udhëzime për firma të tjera specifike

Audituesit e shoqërive të regjistruara sipas SEC kërkohet të jenë anëtarë të Seksionit të Praktikave të SEC në AICPA. Qëllimi i kësaj kërkese është të sigurojë cilësi të lartë auditesh në shoqëritë publike.

Këshilli i Mbikëqyrjes Publike (POB – Public Oversight Board) i SECPS është një këshill i drejtorëve të jashtëm. Anëtarët e tij janë persona të spikatur nga profesione të ndryshme nga kontabiliteti publik. Ky këshill ekzaminon procesin e shqyrtimit të bërë prej homologëve në SECPS.

13


Komiteti i hetimit të kontrollit të cilësisë (QCIC – Quality Control Inquiry Committee) është një komitet i veçantë i SECPS. Shoqërive anëtare u kërkohet të raportojnë në komitet çdo padi kundrejt shoqërisë ose punonjësve të saj në lidhje me mangësitë e auditit që përfshijnë shoqëritë publike ose institucionet financiare të rregulluara. Komiteti grumbullon dokumentet e padisë, por nuk hap çështje. Qëllimi është të përcaktojë nëse padia ka ndonjë aspekt në lidhje me mangësitë e kontrollit të cilësisë në shoqërinë CPA.

Këshilli i Standarteve të Pavarësisë i krijuar në 1997 nga AICPA dhe SEC u krijua për të trajtuar në mënyrë specifike me detyrat e krijimit, kodifikimit, amendimit dhe ruajtjes së standarteve të pavarësisë së audituesve të shoqërive publike. Qëllimi i këshillit ishte të sigurohej që cilësia e auditit nuk kompromentohet dhe ecuria e rezultatet e audituesit përmbushin pritshmëritë e publikut. Anëtarësia e këshillit përbëhet nga katër anëtarë publikë dhe katër CPA në praktikën publike.

Pyetje

Cili është kuptimi i kontrollit të cilësisë dhe si lidhet me një shoqëri CPA? Shqyrtoni politikën e mëposhtme të kontrollit të cilësisë dhe identifikoni elementët e

kontrollit të cilësisë të cilit i përket: “Caktoni individët si specialistë që të shërbejnë si burime autoritative; ofroni procedura për zgjidhjen e ndryshimeve në opinione midis punonjësve të auditit dhe specialistëve”.

4.5. Standarted për auditin e brendshëm

Në vitin 1999, IIA paraqiti kuadrin e “Standarteve për Praktikën Profesionale të Auditit të Brendshëm”. IIA paraqiti edhe Deklaratën e Standarteve të Auditit të Brendshëm që ofron intepretime zyrtare të standarteve. Sipas këtyre dokumenteve standarted për praktikat profesionale të auditit të brendshëm ndahen në tri kategori kryesore:

1. Standarted atribut (e karakteristikave)

2. Standarted e rezultatit

3. Standarted e zbatimit

Standarted janë “metri” (njësia matëse) me anë të të cilit mund të gjykohet mbi ecurinë dhe rezultatet e auditit të brendshëm. Standarted e auditit të brendshëm ekzistojnë për të udhëzuar audituesit e brendshëm dhe për të edukuar grupet që mbështeten në punën e tyre: drejtuesit e organizatës, komitetet e auditit, organet legjislative, agjencitë rregullatore, audituesit e pavarur, sistemet ligjore, akademinë dhe publikun e gjerë. Standarted i ndihmojnë këto grupe që të kuptojnë natyrën, shkallën dhe profesionalizmin që duhet të ketë auditi i brendshëm. Meqenëse audituesit e brendshëm punojnë në mjedise të ndryshme dhe shpesh herë janë subjekt i kërkesave strukturore, kontraktuale dhe rregullatore mjaft të ndryshme, mund të jenë në zbatim në mënyrë të pashmangshme standarte të shumta. Por mbi të gjtiha qëndrojnë standarted e IIA të quajtura Standarted Ndërkombëtare të Praktikës Profesionale të Auditit të Brendshëm, që njihet gjerësisht me termin “libri i kuq”. Këto standarte janë të njohura në shkallë ndërkombëtare si një pikë referimi për shërbimet profesionale të auditit të brendshëm.

14


IIA u themeluar më 1941 dhe është një organizatë botërore që i është kushtuar zhvillimit të vazhdueshëm profesinal të audituesve të brendshëm dhe profesionit të auditit të brendshëm. Standarted e IIA përgjithësisht konsiderohen si standarte de facto për audituesit e brendshëm në krejt botën.

IIA nxorri standarted e para në vitin 1978. Grupi fillestar i standarteve përbëhej nga 5 standarte të përgjithshme dhe 25 specifike, që trajtonin çështjet bazë si pavarësia, kujdesi profesional, objekti i praktikës së auditit të brendshëm, rezultati i punës së auditit, dhe drejtimi i përgjithshëm i departamentit të auditit të brendshëm. Për rreth 20 vjet ky grup fillestar standartesh shërbeu në praktikën e auditit të brendshëm dhe iu nënshtruar rishikimeve të vogla. Por në mijëvjeçarin e ri kanë ndodhur ndryshime të mëdha. Evolucioni i vetë profesionit jo vetëm ka nxitur një përcaktim të ri për auditin e brendshëm, por ka bërë të nevojshme rishikimin e standarteve të cilat tashmë kënaqin shumë përmasa të punës së auditit të brendshëm dhe lejon freskim të vazhdueshëm dhe përshtatje në mjedise kombëtare e kulturore të ndryshme. Kështu, më 1999 së bashku me përcaktimin e ri për auditin e brendshëm, IIA paraqiti “Kuadrin e Praktikave Profesionale”. Ky kuadër është ngritur mbi bazën e përkufizimit të ri të auditit të brendshëm dhe Kodit të rishikuar të Etikës, përfshi “Parimet Udhëzuese” dhe “Rregullat e Sjelljes”

Standarted atribut: Këto standarte trajtojnë karakteristikat e audituesve të brendshëm (pavarësia, objektiviteti) dhe të organizatave që kryejnë veprimtarinë e auditit të brendshëm. Seria 1000 e standarteve i përket standarteve atribut;

Standarted e rezultatit. Këto standarte përshkruajnë natyrën e veprimtarive të auditit të brendshëm dhe ofrojnë një mënyrë matjeje të cilësisë (kritere cilësie) nëpërmjet të cilave vlerësohet rezultati i këtyre shërbimeve të auditit të brendshëm. Seria 2000 e standarteve i përket standarteve të rezultatit;

Standarted e zbatimit. Këto standarte përfaqësojnë përdorime specifike të standarteve atribut dhe të rezultatit në lloje të veçanta të shërbimeve ose të industrisë (për shembull, kontrolli i vetëvlerësimit; auditim i zbatimit të kuadrit ligjor e regullativ; auditimi i mashtrimit). Standarted e zbatimit shënohen në formën “seria nnnn.Xn”, dmth seria numerike e secilit prej standarteve atribut ose të rezultatit e pasuar nga A (siguri - assurance) ose C (këshillim - consulting).

Përveç këtyre standarteve ka edhe udhëzime jo të detyrueshme dhe të një shtrese më të ulët që quhen “Praktikë këshillimore”, të cilat sugjerojnë metodologjitë dhe rrugët për përafrimin me standarted. Këto praktika janë autoritative, por jo të detyrueshme dhe cilësohen si “rrugë të preferueshme” ose “praktikat më të mira”.

Standarted atribut dhe të rezultatit janë të ngjashme me standarted e përgjithshme të GAAS. Ato gjejnë zbatim në shërbimet e auditit të brendshëm në përgjithësi. Standarted e IIA përfshijnë frymën e të gjitha standarteve të përgjithshme dhe të punës praktike të përshkruar në GAAS. Standarted e IIA kërkojnë që audituesit e brendshëm të jenë të aftë në marrëdhëniet me njerëzit dhe të komunikojmë me efektivitet. Ndërsa audituesit e jashtëm priren të besojnë se është përgjegjësi e

15


publikut të mësojnë se si të kuptojnë raportet e auditit, audituesit e brendshëm besojnë se është përgjegjësia e tyre të shohin se raportet e auditit kuptohen si duhet.

Standartet Atribut

1100 – Pavarësia dhe Objektiviteti

Veprimtaria e auditit të brendshëm duhet të jetë e pavarur dhe audituesit e brendshëm duhet të jenë objektivë kur kryejnë detyrat e tyre.

1110 - Pavarësia organizative

Inspektori i përgjithshëm duhet të raportojë në një nivel të tillë të organizatës që i lejon veprimtarisë së auditit të brendshëm të përmbushë përgjegjësitë e tij.1110.A1 – Veprimtaria e auditit të brendshëm duhet të jetë e lirë nga

ndërhyrja në përcaktimin e fushës së auditit të brendshëm, punës së kryer dhe komunikimit të rezultateve.

1120 - Objektiviteti individual

Audituesit e brendshëm duhet të kenë një qëndrim të paanshëm dhe të ekuilibruar dhe të shmangin konfliktet e interesit.

1130 - Përkeqësimet e pavarësisë ose të objektivitetit

Nëse pavarësia ose objektiviteti përkeqësohet në fakt ose në dukje, detajet e përkeqësimit duhet të raportohen tek palët e duhura. Natyra e raportimit do të varet nga përkeqësimi.1130.A1 – Audituesit e brendshëm duhet të ndërpresin vlerësimin e

operacioneve të veçanta, për të cilat ata më parë kanë qenë përgjegjës. Objektiviteti nënkuptohet se është përkeqësuar nëse audituesi i brendshëm ofron shërbime sigurie për një veprimtari për të cilën audituesi i brendshëm ka përgjegjësi brenda vitit të kaluar.

1130.A2 – Angazhimet e ofrimit të sigurisë për funksione për të cilat Inspektori i Përgjithshëm ka përgjegjësi duhet të shihen nga një palë jashtë veprimtarisë së auditit të brendshëm.

1130.C1 – Audituesit e brendshëm mund të ofrojnë shërbime konsultimi në lidhje me operacionet për të cilat ata kanë patur më parë përgjegjësi.

1130.C2 – Nëse audituesit e brendshëm përjetojnë përkeqësime potenciale ndaj pavarësisë ose objektivitetit në lidhje me shërbimet e propozuara të këshillimit, raportimi duhet të bëhet për klientin e angazhuar përpara se të pranohet angazhimi.

1220.C1 – Audituesi i brendshëm, duhet të ushtrojë kujdesin e duhur profesional, gjatë një angazhimi këshillimi duke marrë parasysh:

Nevojat dhe pritshmëritë e klientëve, përfshi natyrën, kohën dhe komunikimin e rezultateve të angazhimit;

Kompleksitetin relativ dhe shkallën e punës të nevojshme për të përmbushur objektivat e angazhimit;

Koston e angazhimit këshillimor në lidhje me përfitimet potenciale.

1230 - Zhvillimi i vazhdueshëm profesional

16


Audituesit e brendshëm duhet të zgjerojnë njohuritë, të rrisin aftësitë dhe zotësitë e tjera të tyre nëpërmjet zhvillimit të vazhdueshëm profesional.

1300 – Siguria e Cilësisë dhe Programi i Përmirësimit

Inspektori i përgjithshëm duhet të zhvillojë dhe të ruajë një program përmirësimi dhe sigurimi cilësie, që mbulon të gjitha aspektet e veprimtarisë së auditit të brendshëm dhe mbikëqyr vazhdimisht efektivitetin e tij. Ky program përfshin vlerësim periodik të cilësisë së brendshme dhe të jashtme dhe mbikëqyrje të brendshme të vazhdueshme. Çdo pjesë e programit duhet të hartohet për të ndihmuar veprimtarinë e auditit të brendshëm për të shtuar vlerën dhe përmirësuar veprimtarinë e organizatës si dhe për të përmirësuar sigurinë që veprimtaria e auditit të brendshëm është në përputhje me Standarted dhe Kodin e Etikës.

1310 - Vlerësimet e Programit të Cilësisë

Veprimtaria e auditit të brendshëm duhet të përdorë një proces mbikëqyrjeje dhe vlerësimi për efektivitetin e përgjithshëm të programit të cilësisë. Procesi duhet të përfshijë vlerësimet e brendshme dhe të jashtme. 1311 – Vlerësimet e brendshme

Vlerësimet e brendshme duhet të përfshijnë:

Rishikimet e vazhdueshme të ecurisë së veprimtarisë së auditit të brendshëm; dhe

Rishikimet periodike të kryera nëpërmjet vetëvlerësimit ose nga persona të tjerë brenda organizatës, me njohuri në praktikat e auditit të brendshëm dhe standarted.

1312 – Vlerësimet e jashtmeVlerësimet e jashtme, si rishikimet mbi sigurinë e cilësisë, duhet të kryhen të paktën një herë në 5 vjet nga një revizor i pavarur i \ kualifikuar ose skuadër revizorësh nga jashtë organizatës.

1320 - Raportimi i Programit të Cilësisë

Inspektori i përgjithshëm duhet të komunikojë rezultatet e vlerësimeve të jashtme tek Këshilli.

1330 - Përdorimi i “Veprimit në Përputhje me Standarted”

Audituesit e brendshëm mbështeten të raportojnë se veprimtaritë e tyre janë “kryer në përputhje me Standarted Ndërkombëtare për Praktikat Profesionale të Auditit të Brendshëm”. Megjithatë, audituesit e brendshëm mund të përdorin një deklarim të tillë vetëm nëse vlerësimet e programit të përmirësimit të cilësisë tregojnë që veprimtaria e auditit të brendshëm është në zbatim të standarteve.

1340 - Raportimi i Moszbatimit

Megjithëse veprimtaria e auditit të brendshëm duhet të arrijë zbatim të plotë të standarteve dhe audituesit e brendshëm me Kodin e Etikës, mund të ketë raste kur nuk është arritur zbatueshmëria e plotë. Kur moszbatueshmëria ndikon qëllimin ose veprimin e përgjithshëm të auditit të brendshëm, duhet raportuar tek drejtuesit dhe Këshilli.

Standartet e Rezultatit

2000 – Administrimi i Veprimtarisë së Auditit të Brendshëm

17


Inspektori i përgjithshëm duhet të drejtojë me efektivitet veprimtarinë e auditit të brendshëm për të siguruar se i shton vlera organizatës.

2010 - Planifikimi

Inspektori i përgjithshëm duhet të përcaktojë plane të bazuara në rrezik për të vendosur përparësitë e veprimtarisë së auditit të brendshëm, në harmoni me synimet e organizatës.2010.A1 – Plani i veprimtarisë së auditit të brendshëm për angazhimet që

merr duhet të bazohet në vlerësimin e rrezikut dhe duhet të jetë të paktën vjetor. Procesi duhet të marrë parasysh edhe sugjerimet e drejtuesve dhe Këshillit.

2010.C1 – Inspektori i përgjithshëm duhet të marrë parasysh mundësinë e pranimit të angazhimeve të propozuara këshillimore bazuar në potencialin që ofron ky angazhim për të përmirësuar administrimin e rreziqeve, shtimin e vlerës dhe përmirësimin e operacioneve të organizatës. Angazhimet që janë pranuar duhet të përfshihen në plan.

2020 - Komunikimi dhe Miratimi

Inspektori i përgjithshëm duhet të komunikojë planet e veprimtarisë së auditit të brendshëm dhe kërkesat për burime, përfshi ndryshimet e përkohshme të konsiderueshme tek drejtuesit dhe Këshilli për shqyrtim dhe miratim. Inspektori i përgjithshëm duhet të komunikojë edhe ndikimin që kanë kufizimet në burime.

2030 - Administrimi Burimeve

Inspektori i përgjithshëm duhet të sigurojë që burimet e auditit të brendshëm janë të përshtatshme, të mjaftueshme dhe të shpërndara për të përmbushur planin e miratuar.

2040 - Politikat dhe Procedurat

Inspektori i përgjithshëm duhet të përcaktojë politika dhe procedura që udhëzojnë veprimtarinë e auditit të brendshëm.

2050 - Bashkërendimi

Inspektori i përgjithshëm duhet të shpërndajë informacionin dhe të bashkërendojë veprimtaritë me ofruesit e brendshëm dhe të jashtëm të shërbimeve përkatëse të sigurisë dhe këshillimit për të siguruar mbulimin e duhur dhe minimizimin e dublimit të përpjekjeve.

2060 - Raportimi në Këshill dhe në Drejtim

Inspektori i përgjithshëm duhet të raportojë periodikisht në Këshill dhe tek drejtuesit mbi qëllimin e veprimtarisë së auditit të brendshëm, autoritetin, përgjegjësinë dhe rezultatin në raport me planin e tij. Raportimi duhet të përfshijë ekspozimin ndaj rrezikut dhe çështjet e kontrollit, çështjet e qeverisjes së organizatës dhe çështje të tjera të nevojshme ose të kërkuara nga Këshilli apo drejtuesit.

2100 – Natyra e Punës

Veprimtaria e auditit të brendshëm duhet të vlerësohet dhe të kontribuojë në përmirësimin e procesit të administrimit të rrezikut, sistemeve kontrollit dhe qeverisjes duke përdorur një metodë sistematike dhe të disiplinuar.

18


2110 - Administrimi i Rrezikut

Veprimtaria e auditit të brendshëm duhet të ndihmojë organizatën duke përcaktuar dhe vlerësuar ekspozimet e rëndësishme ndaj rrezikut dhe të kontribuojë në përmirësimin e administrimit të rrezikut dhe sistemeve të kontrollit. 2110.A1 – Veprimtaria e auditit të brendshëm duhet të mbikëqyrë dhe të

vlerësojë efektivitetin e sistemit të administrimit të rrezikut të organizatës.

2110.A2 – Veprimtaria e auditit të brendshëm duhet të vlerësojë ekspozimet ndaj rrezikut që lidhen me qeverisjen, operacionet dhe sistemet e informimit të organizatës në lidhje me:

Besueshmërinë dhe integritetin e informacioneve financiare dhe operacionale;

Efektivitetin dhe eficiencën e operacioneve;

Ruajtjen e mjeteve (aktiveve);

Respektimin e ligjeve, rregullave dhe kontratave.2110.C1 – Audituesit e brendshëm gjatë angazhimeve këshillimore duhet

të trajtojnë rrezikun në harmoni me objektivat e angazhimit dhe të jenë vigjilentë për ekzistencën e rreziqeve të tjera të rëndësishme.

2110.C2 – Audituesit e brendshëm duhet të përfshijnë njohuritë për rreziqet e marra nga angazhimet këshillimore në procesin e identifikimit dhe të vlerësimit të ekspozimeve ndaj rrezikut të konsiderueshëm për organizatën.

2120 - Kontrolli

Veprimtaria e auditit të brendshëm duhet të ndihmojë organizatën në mbajtjen e kontrolleve efektive duke vlerësuar efektivitetin dhe eficiencën e tyre dhe duke nxitur përmirësim të vazhdueshëm. 2120.A1 – Veprimtaria e auditit të brendshëm, bazuar në rezultatet e

vlerësimit të rrezikut, duhet të vlerësojë mjaftueshmërinë dhe efektivitetin e kontrolleve duke përfshirë qeverisjen, operacionet dhe sistemet e informacionit të organizatës. Kjo duhet të përfshijë:

Besueshmërinë dhe inetgritetin e informacionit financiar dhe operacional;

Efektivitetin dhe eficiencën e operacioneve;

Ruajtjen e mjeteve (aktiveve)

Respektimin e ligjeve, rregullave dhe kontratave.2120.A2 – Audituesit e brendshëm duhet të sigurojnë shkallën me të cilën

janë vendosur objektivat dhe synimet e operative dhe të programit dhe për t’i harmonizuar ato me organizatën.

2120.A3 – Audituesit e brendshëm duhet të shqyrtojnë operacionet dhe programet për të siguruar shkallën me të cilën rezultatet janë në harmoni me synimet dhe objektivat e përcaktuara për të vendosur nëse operacionet dhe programet zbatohen ose kryhen ashtu siç është synimi.

2120.A4 – Për të vlerësuar kontrollet nevojiten kritere të mjaftueshme. Audituesit e brendshëm duhet të sigurojnë shkallën me të cilën drejtuesit kanë vendosur kriteret e mjaftueshme për të përcaktuar nëse janë përmbushur objektivat dhe synimet. Nëse janë të

19


pamjaftueshme, audituesit e brendshëm duhet të punojnë me drejtuesit për të zhvilluar kriteret e përshtatshme të vlerësimit.

2120.C1 – Audituesit e brendshëm gjatë angazhimeve të konsultimit duhet të trajtojnë kontrollet në përputhje me objektivat e angazhimit dhe të jenë vigjilentë ndaj ekzistencës së ndonjë dobësie të rëndësishme të kontrollit.

2120.C2 – Audituesit e brendshëm duhet të përfshijnë njohuritë mbi kontrollet të fituara gjatë angazhimeve këshillimore në procesin e identifikimit dhe vlerësimit të ekspozimeve ndaj rreziqeve të konsiderueshme të organizatës.

2130 - Qeverisja

Veprimtaria e auditit të brendshëm duhet të vlerësojë dhe të japë rekomandimet e përshtatshme për përmirësimin e procesit të qeverisjes në përmbushjen e objektivave të mëposhtme:

Nxitja e etikës dhe vlerave të përshtatshme brenda organizatës.

Sigurimi i administrimit të punës organizative efektive dhe përgjegjshmërisë.

Komunikimi efektiv i informacionit mbi rrezikun dhe kontrollin në zonat e duhura të organizatës.

Bashkërendimi efektiv i veprimtarive të dhe komunikimit të informacionit në Këshill, audituesit e brendshëm dhe të jashtëm dhe drejtuesit.

2130.A1 – Veprimtaria e auditit të brendshëm duhet të vlerësojë përpilimin, zbatimin dhe efektshmërinë e objektivave, programeve dhe veprimtarive të lidhura me etikën e organizatës.

2130.C2 – Objektivat e angazhimit këshillimor duhet të jenë në harmoni me vlerat dhe objektivat e përgjithshëm të organizatës.

2200 – PLanifikimi i Angazhimit

Audituesit e brendshëm duhet të zhvillojnë dhe regjistrojnë një plan për secilin angazhim përfshi qëllimin, objektivat, kohën dhe shpërndarjen e burimeve.

2201 - Konsideratat e planifikimit

Audituesit e brendshëm, kur planifikojnë angazhimin, duhet të marrin parasysh:

Objektivat e veprimtarisë që do të shqyrtohen dhe mjetet me të cilat do të kontrollohet rezultati i një veprimtarie.

Rreziqet e konsiderueshme të veprimtarisë, objektivat, burimet dhe operacionet e saj dhe mjetet me të cilat ndikimi potencial i rrezikut mbahet në një nivel të pranueshëm.

Mjaftueshmërinë dhe efektivitetin e administrimit të rrezikut të veprimtarisë dhe sistemet e kontrollit krahasuar me një kuadër apo model kontrolli të krahasueshëm.

Mundësitë për të bërë përmirësime të rëndësishme në administrimin e rrezikut të aktivitetit dhe sistemet e kontrollit.

2201.A1 – Audituesit e brendshëm, kur planifikojnë një angazhim për palët jashtë organizatës, duhet të kenë një mirëkuptim të shkruar me ta mbi objektivat, fushën, përgjegjësitë përkatëse dhe pritshmëritë e tjera,

20


2201.C1 – Audituesit e brendshëm duhet të përcaktojnë një mirëkuptim me klientët me të cilët janë angazhuar për këshillim mbi objektivat, fushën, përgjegjësitë përkatëse dhe pritshmëritë e tjera të klientit. Për angazhime të rëndësishme, ky mirëkuptim duhet të jetë i dokumentuar.

2210 - Objektivat e Angazhimit

Objektivat duhet të përcaktohen për çdo angazhim. 2210.A1 – Audituesit e brendshëm duhet të kryejnë një vlerësim paraprak

të rreziqeve që i përkasin aktivitetit të cilin do të shqyrtojnë. Objektivat e angazhimit duhet të pasqyrojnë rezultatet e këtij vlerësimi.

2210.A2 – Audituesi i brendshëm duhet të shqyrtojë mundësinë e gabimeve të konsiderueshme, parregullsive, mosrespektimit dhe ekspozime të tjera kur harton objektivat e angazhimit.

2210.C1 – Objektivat e angazhimit këshillues duhet të trajtojnë rreziqet, kontrollet dhe proceset e qeverisjes deri në shkallën me të cilën është rënë dakord me klientin.

2220 - Fusha e Angazhimit

Fusha e përcaktuar e angazhimit duhet të jetë e mjaftueshme për të kënaqur objektivat e angazhimit. 2220.A1 – Fusha e angazhimit duhet të përfshijë konsiderata mbi

sistemet, regjistrat, punonjësit dhe ambjentet fizike përkatëse përfshi edhe ato nën kontrollin e palëve të treta.

2220.A2 – Nëse gjatë një marrëveshje sigurie krijohen mundësi të rëndësishme këshillimi duhet të arrihet edhe një mirëkuptim me shkrim mbi objektivat, fushën, përgjegjësitë përkatëse dhe pritshmëritë e tjera dhe rezultatet e angazhimit këshillues të komunikuara në përputhje me standarted këshillimore.

2220.C1 – Audituesit e brendshëm, kur kryejnë angazhime këshillimore duhet të sigurojnë që fusha e angazhimit është e mjaftueshme për të trajtuar objektivat për të cilat është rënë dakord. Nëse audituesit e brendshëm krijojnë rezerva për fushën gjatë angazhimit, këto rezerva duhet të diskutohen me klientin për të përcaktuar nëse duhet vijuar apo jo me angazhimin.

2230 - Shpërndarja e Burimeve në Angazhim

Audituesit e brendshëm duhet të përcaktojnë burimet e përshtatshme për të arritur objektivat e angazhimit. Përcaktimi i punonjësve duhet të bazohet në vlerësimin e natyrës dhe të kompleksitetit të secilit angazhim, kufizimeve kohore dhe burimeve në dispozicion.

2240 - Programi i Punës i Angazhimit

Audituesit e brendshëm duhet të hartojnë programe pune për të përmbushur objektivat e angazhimit. Këto programe pune duhet të regjistrohen.2240.A1 – Programet e punës duhet të përcaktojnë procedurat për

identifikimin, analizimin, vlerësimin dhe regjistrimin e informacionit gjatë angazhimit. Programi i punës duhet të miratohet përpara zbatimit të tij dhe çdo rregullim që mund t’i bëhet programit duhet të miratohet menjëherë.

21


2240.C1 – Programet e punës për angazhimet këshillimore mund të ndryshojnë në formë dhe përmbajtje në varësi të natyrës së angazhimit.

2300 – Kryerja e Angazhimit

Audituesit e brendshëm duhet të përcaktojnë, analizojnë, vlerësojnë dhe regjistrojnë informacion të mjaftueshëm për të arritur objektivat e angazhimit.

2310 - Përcaktimi i informacionit

Audituesit e brendshëm duhet të përcaktojnë informacion të mjaftueshëm, të besueshëm, përkatës dhe të dobishëm për të arritur objektivat e angazhimit.

2320 - Analiza dhe Vlerësimi

Audituesit e brendshëm duhet të regjistrojnë informacionin përkatës për mbështetur konkluzionet dhe rezultatet e angazhimit. 2330.A1 – Inspektori i përgjithshëm duhet të kontrollojë shkallën e

përdorimit (aksesin) të regjistrave të angazhimit. Inspektori i përgjithshëm duhet të marrë miratimin nga drejtuesit dhe / ose këshilli ligjor përpara se të japë këtë informacion tek palë të jashtme, nëse kërkohet.

2330.A2 – Inspektori i përgjithshëm duhet të ketë kërkesa ruajtjeje për regjistrimet e bëra nga angazhimi. Këto kërkesa ruajtjeje duhet të jenë në harmoni me udhëzimet e organizatës ose çdo kërkesë përkatëse rregullatore apo kërkesë tjetër.

2330.C1 – Inspektori i përgjithshëm duhet të zhvillojë politika që qeverisin kujdestarinë dhe ruajtjen e regjistrimeve nga angazhimi, si edhe shpërndarjen e tyre në palë të jashtme ose të brendshme. Këto politika duhet të jenë në harmoni me udhëzimet e organizatës dhe çdo kërkesë përkatëse rregullatore ose kërkesë tjetër.

2340 - Mbikëqyrja e Angazhimit

Angazhimet duhet të mbikëqyren në mënyrën e duhur me qëllim që të sigurohet se janë përmbushur objektivat, është siguruar cilësia dhe është zhvilluar personeli.

2400 – Informimi mbi Rezultatet

Audituesit e brendshëm duhet të informojnë mbi rezultatet e angazhimit.

2410 - Kriteret për Informim

Informimi duhet të përfshijnë objektivat dhe fushën e angazhimit si edhe konkluzionet, rekomandimet dhe planet e veprimit të aplikueshme. 2410.A1 – Informimi përfundimtar i rezultateve të angazhimit duhet, kur

është e përshtatshme, të përmbajë opinionin e përgjithshëm dhe / ose konkluzionet e audituesit të brendshëm.

2410.A2 – Audituesit e brendshëm inkurajohen të pranojnë rezultatet e kënaqshme kur informojnë për angazhimit.

2410.A3 – Kur rezultatet e angazhimit u jepen palëve të treta jashtë organizatës, informimi duhet të përfshijë kufizimet mbi shpërndarjen dhe përdorimin e rezultateve.

2410.C1 – Informimi mbi progresin dhe rezultatet e angazhimeve të këshillimit do të ndryshojë në formë dhe në përmbajtje në varësi të natyrës së angazhimit dhe nevojave të klientit.

22


2420 - Cilësia e Informimit

Informimi duhet të jetë i saktë, objektiv, i qartë, konçiz, konstruktiv, i plotë dhe në kohë. 2421 – Gabimet dhe harresat.Nëse informimi përfundimtar përmban

gabime ose harresa të rëndësishme, inspektori i përgjithshëm duhet të komunikojë informacionin e korrektuar për të gjitha palët të cilat kanë marrë komunikimin fillestar.

2430 - Raportimi i Mospërmbushjes së Standarteve në Angazhim.

Kur mospërmbushja e standarteve ndikon një angazhim të cakuar, informimi i rezultateve duhet të raportojë:

Standartin(et) i (të) cili(at) nuk u përmbush(ën);

Arsyen(t) për mospërmbushjen; dhe

Ndikimin e mospërmbushjes së angazhimit.

2440 - Shpërndarja e Rezultateve

Inspektori i përgjithshëm duhet të informojë palët e duhura mbi rezultatet.2440.A1 – Inspektori i përgjithshëm është përgjegjës për të informuar mbi

rezultatet përfundimtare tek palët të cilat mund të sigurojnë që rezultateve do t’u kushtohet vëmendja e duhur.

2440.A2 – Nëse nuk kërkohet ndryshe nga kërkesat ligjore, statutore ose rregullatore, përpara se të jepen rezultatet ndaj palëve jashtë organizatës, inspektori përgjithshëm duhet:

Të vlerësojë rrezikun potencial për organizatën;

Të këshillohet me drejtuesit dhe / ose këshillin ligjor nëse del e përshtatshme;

Të kontrollojë shpërndarjen duke kufizuar përdorimin e rezultateve.

2440.C1 – Inspektori i përgjithshëm është përgjegjës për të informuar mbi rezultatet përfundimtare për angazhimet e këshillimit me klientët.

2440.C2 – Gjatë angazhimeve të këshillimit, mund të përcaktohen çështjet e administrimit të rrezikut, kontrollit dhe të qeverisjes. Saherë që të tilla çështje paraqiten të rëndësishme për organizatën, ato duhet të komunikohen tek drejtuesit dhe këshilli.

2500 – Mbikëqyrja e Progresit

Inspektori i përgjithshëm duhet të vendosë dhe të ruajë një sistem për të mbikëqyrur ndreqjen e rezultateve për të cilat është informuar drejtimi.

2500.A1 – Inspektori i përgjithshëm duhet të vendosë një proces ndjekjeje për të mbikëqyrur dhe siguruar që veprimet e drejtuesve janë zbatuar në mënyrë efektive ose që drejtimi ka pranuar rrezikun e mosveprimit.

2500.C1 – Veprimtaria e auditit të brendshëm duhet të mbikëqyrë sistemin e rezultateve të angazhimeve të këshillimit në atë masë në të cilën është rënë dakord me klientin.

2600 – Pranimi i Rreziqeve nga Drejtimi

Kur inspektori i përgjithshëm beson se drejtimi ka pranuar një nivel rreziku të mbetur që mund të jetë i papranueshëm për organizatën, ai duhet të diskutojë këtë çështje me

23


drejtuesit. Nëse çështje në lidhje me rrezikun e mbetur nuk është zgjidhur, inspektori i përgjithshëm dhe drejtuesit duhet ta raportojnë këtë çështje tek Këshilli për zgjidhje.

4.6. Standarted ndërkombëtare të auditit

4.6.1. Këshilli i standarteve ndërkombëtare të auditit dhe sigurisë

Për realizimin e misionit të tij për zhvillimin dhe përmirësimin e profesionit kontabël në mbarë botën bazuar në standarte të harmonizuara, Këshilli i Federatës Ndërkombëtare të Kontabilistëve (BFNK- IFAC) ka ngritur Këshillin e Standarteve Ndërkombëtare të Auditimit dhe të Sigurimit (BSNAS - IAASB) për të zhvilluar dhe publikuar, në emër të tij, standarte dhe përkufizime mbi auditimin, sigurimin dhe shërbime të lidhura me to, si dhe standartet e kontrollit të cilësisë të përdorshme në të gjithë botën.

Në termat e referencës së propozuara, BSNAS-ja (IAASB) përcakton objektivat e tij, të cilat janë:

“Përmirësimi i standarteve të auditimit dhe të sigurimit si dhe të cilësisë e të uniformitetit të praktikës në të gjithë botën, nëpërmjet forcimit të konfidencës së publikut për profesionin e auditimit në përgjithësi dhe shërbimi në interes të publikut”.

Ata synojnë që ta realizojnë këtë nëpërmjet:

Vendosjes së standarteve të auditimit dhe të udhëzuesve për auditimin e pasqyrave financiare në atë nivel të lartë cilësie që të jenë të pranueshme nga investitorët, audituesit, qeveria, rregullatoret bankare, rregullatoret e bursës dhe palët e tjera të rendësishëm në të gjithë botën.

Vendosjes së standarteve të larta cilësore dhe udhëzuesve për lloje të tjera të shërbimeve të siguruara si për aspektet financiare, ashtu edhe për aspektet jofinanciare.

Vendosjes së standarteve dhe të udhëzuesve për shërbimet e tjera të lidhura.

Vendosjes së standarteve të kontrollit të cilësisë duke mbuluar hapësirat e shërbimit, të cilave Bordi u është adresuar.

Publikimit të materialeve të tjera mbi problemet e auditimit dhe të sigurimit, nëpërmjet përmirësimit të kuptimit të publikut mbi rolin dhe përgjegjësitë e audituesve profesionalë dhe të atyre që realizojnë shërbimet e sigurimit (e garancisë morale).

Në lidhje me auditimin BSNAS-ja (IAASB) paraqet dy lloje kryesore deklaratash:

24


Standartet Ndërkombëtare të Auditimit - SNA (International Standarts on Auditing - ISA). Këto janë standarte që duhet të aplikohen gjatë raportimit mbi kredibilitetin e informacionit historik financiar.

Deklarata Praktike. Qëllimi i këtyre është që të sigurojnë asistencë praktike për zbatimin e standarteve të Bordit dhe të nxisin shembujt më të mirë të praktikës.

4.6.2. Aplikueshmëria në auditin privat dhe publik

Standartet e BSNASsë (IAASB) përmbajnë parimet bazë dhe proceduret thelbësore (të identifikuara si e zeza mbi të bardhë) së bashku me udhëzimet e bashkëngjitura në formën e shpjeguesve dhe të materialeve të tjera. Këto duhet të zbatohen gjatë auditimit apo rishikimit të informacionit historik financiar. Cdo kufizim i zbatueshmërisë së cdo standarti specifik është bërë i qartë në paragrafët njohës të këtij standarti.

Në kushtet kur standartet e vecanta apo udhëzimet që shoqërojnë një standart nuk janë të aplikueshme në një ambjent të sektorit publik, ose kur udhëzuesi shtesë është i përshtatshëm në një ambjent të tillë, Komiteti i Sektorit Publik të IFAC-ut deklarohet tek Prespektiva e Sektorit Publik (PSP - Public Sector Perspective (PSP)). Në rastet kur PSP nuk është shtuar, standarti duhet të aplikohet në sipërmarrjet në sektorin publik.

Deklaratat Ndërkombëtare të Praktikave të Auditimit (DNPA - International Auditing Practice Statements (IAPSs)) janë publikuar që të sigurojnë asistencë profesionale për kontablistët profesionistë në zbatim të SNA-së (ISAs) dhe të nxisin shembujt më të mirë të praktikës. Kontabilistët profesionistë duhet të bëjnë kujdes dhe të marrin në konsideratë praktikat e publikuara, të cilat janë të zbatueshme për sipërmarrjen. Për shembull, DNPA (IAPSs) 1006 për Auditimin e Pasqyrave Financiare në Banka do të jenë të përshtatshme vetëm nëse jeni auditues i jashtëm i një banke dhe keni për qëllim që të auditoni pasqyrat financiare. Një kontabilist profesional, i cili nuk zbaton udhëzimet të përfshira në një deklaratë praktike të aplikueshme, duhet të jetë shpjeguar se si kërkesat e standartit janë plotësuar nga deklarata e praktikës që i referohet këtij standarti.

Herë pas here BSNAS publikon artikuj për diskutim. Ata janë publikuar që të nxisin diskutimet apo debatet mbi aspektet e auditimit dhe të sigurimit, të cilat ndikojnë profesionin kontabël, gjetjet aktuale ose përshkrimin e problemeve që janë të lidhura me aspektet e auditimit dhe të sigurisë, të cilat ndikojnë profesionin kontabël. Ato nuk përbëjnë ndonjë kërkesë që duhet të plotësohet gjatë auditimit ose anagazhimeve të tjera të sigurisë (garancisë).

4.6.3. Rishikimi dhe rifreskimi i SNA dhe deklaratës së praktikës

BSNAS bashkëpunon me agjencitë kombëtare të përcaktimit të standarteve duke synuar që të integrojë punën e tyre me punën e BSNAS-së për përgatitjen dhe publikimin e standarteve. Gjithashtu, bordi nxit marrjen në konsidertë të SNA-së nga ligjvënësit kombëtarë dhe debatin me përdoruesit, rregullatorët dhe prakticienët në të gjithë botën, për të identifikuar nevojat e përdoruesve për standarte të reja dhe udhëzuese.

25


Në lidhje me sandardet dhe deklarimet, BSNAS (IAASB). Si pjesë e këtij procesi, Grupi Konsultativ konsideron si burim informacioni në rastet kur aplikohet, hartuesit e standarteve kombëtare dhe të tjerët. Pastaj, propozimet e aprovuara janë subjekt i një studimi të detajuar nga një grup pune i ngritur për këtë qëllim, i cili është përgjegjës për përgatitjen dhe hartimin e drafteve të Standarteve dhe Deklaratave.

Grupi i punës harton një draft dhe ia paraqet BSNAS-së për rishikim dhe diskutim. Kjo përbën draftin e parë të deklaratës. Kur miratohet, drafti i paraqitur vendoset në faqen e internetit të BSNAS-së dhe shpërndahet gjerësisht për t’u diskutuar nga anëtarët e bordet e IFAC-së, organizata të cilat kanë interesa në standartet e auditimit dhe të sigurisë (garancisë) si dhe publik në përgjithësi.

Komentet dhe sugjerimet e marra si rezultat i këtij ekspozimi merren në konsideratë dhe drafti i ekspozuar rishikohet duke marrë formën e duhur. Secili anëtar i BSNAS-së ka një votë. Për t’u aprovuar një standart kërkohet që të ketë vota pro të paktën të dy të tretave të anëtarëve, por jo më pak se dymbëdhjetë. Në rastet kur rishikimi i draftit është aprovuar, atëherë ai publikohet si Standart apo Deklaratë Praktike përfundimtare.

BSNAS (IAASB) përcakton një datë të caktuar për aplikimin e Standarteve, Deklaratave të Praktikave, të cilat janë në fuqi që nga data kur ato janë publikuar.

BSNAS-ja takohet për të diskutuar zhvillimin e standarteve, udhëzuesit apo prezantime të tjera, të cilat janë të hapura për publikun. Axhendat e diskutimit të propozimeve janë publikuar në faqen e internetit të BSNAS-së (IAASB- shif http://www.iaasb.org )

BSNAS publikon një raport vjetor, në të cilin paraqet programin e tij të punës dhe aktivitetet gjatë vitit.

4.6.4. Marrëdhënie midis SNA dhe ligjeve e rregullave vendase

Deklarimet e BSNAS-së i drejtojnë sigurimin (garancinë) dhe shërbimet e lidhura me to që janë realizuar në përputhje me Standartet Ndërkombëtare. Ato nuk janë në kundërshtim më ligjet dhe rregulloret vendase që drejtojnë auditimin e pasqyrave financiare në një vend të vecantë, të cilat janë kërkuar që të realizohen në përputhje me standartet kombëtare të atij vendi.

Kjo do të thotë se, nëse ligjet apo rregulloret lokale ndryshojnë apo janë në konflikt me Standartet e BSNAS-së (IAASB) për një subjekt të vecantë, auditimi i realizuar në përputhje me ligjet apo rregulloret vendase (lokale) nuk duhet në mënyrë të domosdoshme, të plotësojë kërkesat e deklarimeve të BSNAS-së, megjithëse ata akoma mund të veprojnë në përputhje me to. Në këto kushte, anëtarët e bordeve duhet të veprojnë në përputhje me obligimet e anëtarësisë të përcaktuara në Kushtetutën e BNFK-së (IFAC) në lidhje me deklarimet e BSNAS-së (IAASB)

Në Shqipëri nuk ka të zhvilluara standarte kombëtare të auditit. Ligji nr. 8270, datë 23.12.1997 “Për kontrollin e lartë të shtetit” kërkon në nenin 2 të tij që KLSH të kontrollojë administrimin e pronës shtetërore dhe zbatimin e buxhetit të shtetit në

26

http://www.iaasb.org/


subjektet e përcaktuara nga ligji në përputhje me legjislacionin dhe standarted ndërkombëtare të kontrollit të përpunuar nga INSTOSAI. Ndërsa ligji nr. 9720, datë 23.04.2007 “Për auditimin e brendshëm në sektorin publik” në nenin 6 të tij të titulluar “Standarted e auditit të brendshëm” parashikon që veprimtaria e auditit të brendshëm në sektorin publik të bazohet në këtë ligj dhe në standarted ndërkombëtare të auditimit të brendshëm të pranuara për t’u zbatuar në Republikën e Shqipërisë.

4.7. Etika e përgjithshme

Etika është përkufizuar prej Wheelwright si “dega e filozofisë që është një studim sistematik i zgjedhjeve reflektive, i standarteve të së drejtës dhe të gabuarës nëpërmjet të cilave do të udhëhiqet, dhe i të mirave kundrejt të cilave do të drejtohet në përfundim”. Në këtë përkufizim dallohen tri elementë kryesorë: (1) etika nënkupton bërjen e pyetjeve që kërkojnë zgjedhje reflektive (problemet e vendimit), (2) etika nënkupton udhëzime për të drejtën dhe të gabuarën (parimet morale) dhe (3) etika ka të bëjë me pasojat (të mirat) e vendimeve.

Ekziston një situatë problemi kur duhet të bëhet një zgjedhje midis disa mënyrave veprimi dhe se cila është zgjedhja e drejtë nuk është absolutisht e qartë. Një situatë e problemit etik është ajo në të cilën zgjedhja e mënyrës së veprimit ndikon mirëqenien e personave të tjerë.

Ka dy përgjigje në lidhje me pyetjen se çfarë është sjellja etike: (1) sjellja etike është ajo e cila prodhon të mirën më të madhe, dhe (2) sjellja etike është ajo e cila i përmbahet rregullave dhe parimeve të moralit. Situata më të vështira krijohen kur dy ose më shumë rregulla konfliktuojnë ose kur një rregull dhe kriteri i “të mirës më të madhe” konfliktuojnë.

Ndërsa kodi i sjelljes etike shërben si një referencë apo standart për individët. Kodi bën më të qartë disa nga kriteret për sjellje karateristike ndaj profesionit. Prandaj, kodet e etikës profesionale ofrojnë zgjidhje të drejtpërdrejtë që mund të mos jetë e disponueshme në teoritë e etikës së përgjithshme. Për më tepër, individi është në gjendje të kuptojë më mirë se çfarë pritet prej tij profesionalisht. Ndërsa nga këndvështrimi i një organizate një kod është një deklarim publik i sjelljes së drejtuar nga parimet dhe nënkupton lehtësimin e zbatimit të standarteve të sjelljes.

Kontabilistët dhe audituesit janë spektatorë (vëzhgojnë vendimet e kolegëve), këshilltarë (këshillojnë bashkëpunëtorët), instruktorë (mësojnë studentët e kontabilitetit apo punonjëist e rinj në punë), gjykatës (shërbejnë në komitete disiplinore të shoqërisë shtetërore, këshillin shttëror për kontabilitetin etj) dhe kritikë (komentojnë vendimet etike të të tjerëve). Të gjitha këto role janë të rëndësishme në praktikën e etikës profesionale.

27


4.8. Pavarësia dhe integriteti

Është e rëndësishme që audituesi të jetë i paanshëm dhe i pavarur nga drejtimi me qëllim që të mund të shprehë opinion objektiv. Pavarësia sot shihet si të qenit të aftë të bësh një punë të mirë dhe të kesh rezultate që merren seriozisht nga drejtuesit e lartë ekzekutivë. Pavarësia dhe objektiviteti ka rëndësi për shkak të:

Pritshmërive të atyre që ndikohen drejtpërdrejt, veçanërisht anëtarët e kompanisë. Auditi duhet të jetë në gjendje të ofrojë siguri objektive që drejtuesit nuk mund ta ofrojnë kurrë për llogaritë.

Interesi publik pasi kompanitë janë njësi publike që drejtohen sipas rregullave të caktuara që kërkojnë raportim informacioni.

4.8.1. AICPA

Kodi i sjelljes profesionale të AICPA përmban dy seksione bazë. Seksioni i parë përmban parimet e sjelljes profesionale që përbëhet nga 6 ese pozitive që shprehin idealet e larta të profesionit si mëposhtë:

I. Përgjegjësitë. Në ushtrimin e përgjegjësive të tyre si profesionistë, anëtarët duhet të kenë gjykime morale dhe profesionale të ndjeshme në të gjitha veprimtaritë e tyre.

II. Interesi publik. Anëtarët duhet të pranojnë detyrimin për të vepruar në mënyrë të tillë që t’i shërbejnë interesit publik, të respektojnë besimin publik, dhe të tregojnë angazhim ndaj profesionalizmit.

III. Integriteti. Për të ruajtur dhe zgjeruar besimin e publikut, anëtarët duhet të kryejnë të gjitha përgjegjësitë profesionale me ndjenjën më të lartë të integritetit.

IV. Objektiviteti dhe pavarësia. Një anëtar duhet të jetë objektiv dhe i lirë nga konfliktet e interesit në kryerjen e përgjegjësive profesionale. Një anëtar në praktikën publike duhet të jetë i pavarur në fakt dhe në dukje kur ofron shërbimet e auditit dhe të sigurisë.

V. Kujdsi i duhur. Një anëtar duhet të ndjekë standarted etike dhe teknike të profesionit, të përpiqet vazhdimisht të përmirësojë kompetencën dhe cilësinë e shërbimeve dhe të ushtrojë përgjegjësitë profesionale në të mirë të aftësive të anëtarëve.

VI. Fusha dhe natyra e shërbimeve. Një anëtar i praktikës publike duhet të ndjekë Parimet e Kodit të Sjelljes Profesionale në përcaktimin e fushës dhe natyrës së shërbimeve që do të ofrohen.

Këto parime pasqyrojnë ideale të larta mbi gjykimin moral, angazhimin ndaj interesit publik dhe aftësi performance. Parimi i gjashtë i referohet çështjes së balancimit të angazhimit të firmave të auditit ndaj klientëve (duke dhënë këshillime) dhe angazhimit ndaj publikut (duke dhënë opinione për pasqyrat financiare). Seksioni i dytë përmban Rregullat e detyrueshme të sjelljes. PEEC publikon edhe “Interpretimet për rregullat e sjelljes” të cilat detajojnë shpjegimet për rregulla të veçanta të nevojshme për të ndihmuar anëtarët të kuptojnë zbatime të caktuara.

28


Shtytja themelore në lidhje me rregulin 101 (pavarësia) është që audituesit të ruajnë pavarësinë nga (a) shmangia e lidhjeve financiare që bëjnë të duket se pasuria e audituesit varet nga rezultati i auditit, dhe (b) shmangia e lidhjeve të drejtuesve që bën të duket se audituesit janë të angazhuar në vendimet e drejtuesve për klientin e auditit (pra auditojnë punën e tyre). Rregulli 102 (integriteti dhe objektiviteti) kërkon integritet dhe objektivitet në të gjithë punën profesionale dhe në të gjithë llojet e punës kontabël të kryer. Ky rregull thekson (1) të qënit i çliruar nga konflikti i interesit midis CPA dhe të tjerëve, (2) njohjen e së vërtetës për keqparaqitjen e fakteve në raporte e diskutime, dhe (3) lënien e të tjerëve të diktojnë ose ndikojnë gjykimin dhe vendimet profesionale të CPA.

Rregullat e sjeljes të AICPA

Rregulli 101: Pavarësia

Një anëtar i praktikës publike do të jetë i pavarur në kryerjen e shërbimeve profesionale siç kërkohet nga standarted e shpallura nga organizmat e përcaktuar të Këshillit.

Rreguli 102: Integriteti dhe objektiviteti

Në kryerjen e çdo shërbimi profesional, një anëtar do të ruajë objektivitetin dhe integritetin. Do të jetë i çliruar nga konflikti i interesit dhe nuk do të keqinterpretojë faktet me qëllim apo t’ia nënshtrojë gjykimin e tij / saj të tjerëve.

4.8.2. SEC

Në nëntor 2000 edhe SEC shpalli rregullin e tij të pavarësisë. Kushti i parë është që pavarësia në fakt (reale) është një gjendje mendore e objektivitetit dhe mungesës së anshmërisë. Kushti i dytë është që pavarësia në dukje varet nëse një investitor i arsyeshëm, me njohje të të gjitha fakteve dhe rrethanave përkatëse, mund të konkludojë që audituesi nuk është në gjendje të ushtrojë gjykimin objektiv dhe të paanshëm. Që këtej, pavarësia e audituesit varet nga audituesit që kanë gjendjen e përshtatshme mendore dhe kalojnë testin në paraqitje.

Në parathënien e rregullit SEC shkroi 4 parime për përcaktimin nëse kontabilisti është i pavarur nga klienti që auditon. Këta janë faktorë që do të shqyrtohen më së pari kur bëhen përcaktimet e pavarësisë në rastet kur ka diskutim. Kontabilistët mund të mos jenë të pavarur nëse kanë një marrëdhënie që:

Krijon një interes reciprok ose konfliktual midis kontabilistit dhe klientit të auditit;

Vendos kontabilistin në pozicionin e auditimit të punës së tij / saj; Rezulton në kontabilistin që vepron si drejtues ose nëpunës i një klienti auditi; Vendos kontabilistin në një pozicion që është një avokat i klientit të auditit.

SEC është shumë i shqetësuar për pavarësinë në fakt dhe në dukje kur shoqëritë e auditit kryejnë shërbime këshillimi për klientët që auditojnë. Këtë shqetësim e thekson një merak i dukshëm në lidhje me objektivitetin dhe mungesën e anshmërisë së audituesve nisur nga mundësia e dobësisë njerëzore për t’iu dorëzuar raportimit jo të përshtatshëm financiar të një kllienti për hir të ruajtjes së punës këshillimore

29


fitimprurëse. Rregulat e SEC për pavarësinë ndalojnë ose vendosin kufizime për 9 llojet e mëposhtme të shërbimeve jo të natyrës së auditit të ofruara për klientët që auditohen.

Mbajtjen e llogarive ose shërbimeve të tjera të lidhura me regjistrat kontabël ose pasqyrat financiare të klientit që auditohet;

Skicimi dhe zbatimi i sistemeve të informacionit financiar; Shërbimet e vlerësimit apo opinionet mbi paraqitjen e drejtë; Shërbimet aktuariale; Shërbimet e auditit të brendshëm; Funksionet e drejtimit; Burimet njerëzore; Shërbimet e broker – dealer; Shërbimet ligjore.

Po kështu SEC beson se njerëzit përdorues të pasqyrave financiare dhe raporteve të auditit mund të ndriçohen edhe me informacionin në lidhje me komisionet që u paguhen audituesve prej klientëve. Prandaj, SEC kërkon që kompanitë (jo audituesit) të raportojnë në deklaratat e autorizuara që u japin aksionerëve edhe:

Komisionet gjithsej për auditin vjetor dhe shqyrtimet e informacionit financiar tremujor.

Komisionet gjithsej për firmën e auditit në lidhje me shërbimet e këshillimit për skicimin dhe zbatimin e sistemeve të informacionit financiar.

Komisionet gjithsej për firmën e auditit në lidhje me shërbimet e këshillimit, mbi komisionet e përshkruara më sipër.

Tregoni nëse komiteti i auditit ose këshilli konsideron punën e sistemeve të informimit ose punën këshillimore të shoqërisë së auditit si në përputhje me ruajtjen e pavarësisë së audituesit;

Nëse është më e madhe se 50%, të tregohet përqindja e orëve të audit të kryer nga persona që nuk janë punonjës të përhershëm, me kohë të plotë dhe kontabilistë kryesorë.

4.8.3. Këshilli i standarteve të pavarësisë

Nga themelimi i tij në vitin 1997 deri në dhjetor 2000 ISB ka shpallur tre standarte dhe tre interpretime.

Standarti 1: Diskutimi i pavarësisë me komitetet e auditit (qershor 1999)

Ky standart kërkon që shoqëria e auditit çdo vit:

Të raportojë me shkrim në këshillin e drejtorëve të klientit që auditon dhe komitetin e auditit të gjitha marrëdhëniet midis audituesit dhe shoqërisë që audituesi mendon se mund të jetë e lidhur në mënyrë të arsyeshme me konsideratën e pavarësisë së audituesit.

Të konfirmojë në këshill të drejtorëve që në gjykimin profesional të audituesit shoqëria e auditit është e pavarur në përputhje me rregullat e SEC.

30


Të diskutojë pavarësinë e tij me komitetin e auditin ose me këshillin e drejtorëve.

Rregulli imponohet mbi audituesit. Por synimi është të sigurohet që komitetet e auditit dhe këshillat e drejtorëve të kompanive publike klientë të audituesit e shqyrtojnë pavarësinë e audituesve të paktën njëherë në vit.

Interpretimi i shkurtit 2000 i shtoi standartit kërkesën që kur më shumë se një auditues është i angazhuar në auditin e një grupi të konsoliduar kompanish, audituesi parësor është shoqëria që duhet të prodhojë raportimet e kërkuara dhe të drejtojë diskutimin, por edhe çdo auditues tjetër (dytësor) duhet të respektojë klientët e tyre që auditojnë. Interpretimi i korrikut 2000 ndryshoi interpretimin e parë në lidhje me kërkesën që audituesi parësor të raportojë gjithë marrëdhëniet e shoqërive të auditit të brendshme dhe të huaja që angazhohen në audit dhe të përshkruajë nëse janë të mundura marrëdhëniet me audituesit e tjerë.

Standarti 2: Implikime të caktuara të pavarësisë së audituesve në fondet reciproke dhe njësitë e lidhura (dhjetor 1999, amenduar korrik 2000)

Një kompani investimi “komplekse” mund të përbëhet nga disa njësi të lidhura të angazhuara në një drejtim fondi reciprok. Kur auditohet një fond i tillë shoqëria e auditit, grupi i auditimit dhe personat në zinxhirin komandues duhet të jenë të pavarur nga të gjitha njësitë në kompleks. Pavarësia i referohet të gjitha shërbimeve financiare, të punësimit dhe joaudituese. Ky standart përcakton që pavarësia nuk zhvlerësohet: (1) kur çdokush në shoqërinë e auditit që nuk është në grupin e auditimit dhe jo një zinxhirin e komandimit ka investime në fondet simotra që nuk janë klientë dhe (2) kur çdokush që nuk është në grupin e auditimit ose në zinxhirin komandues, përfshi pronarët e shoqërisë dhe anëtarët e tyre të familjes së ngushtë kanë investime në fondet reciproke të klientit që auditohen nëpërmjet planeve të përfitimit të punësimit.

Standarti 3: Punësimi tek klientët e audituar (korrik 2000)

Ky standart trajton kërkcënimin ndaj pavarësisë së auditit kur profesionistë të firmave audituese marrin në shqyrtim apo punësohen tek klientët që auditojnë. Kërcënimi është që audituesi që shqyrton një ofertë pune nga një klient mund të mos e kryejë punën e auditit si duhet kur është në grup auditimi. Edhe kur e merr punën mund të ndikojë në mënyrë të papërshtatshme tek auditi që kryhet nga ish kolegët e shoqërisë së auditit.

Pavarësia e shoqërisë së auditit konsiderohet si e zhvlerësuar po qe se nuk ndërmerren hapa të caktuar sigurie që janë:

Profesionistët e auditit duhet të raportojnë bisedimet me firmat që janë klientë që auditohen mbi një punësim të mundshëm, dhe më pas shoqëria e auditit duhet: (1) të largojë personin nga grupi i auditimit, dhe (2) të shqyrtojë punën e audituesit deri në datën kur është përcaktuar nëse ai / ajo ka ushtruar skepticizmin e përshtatshëm gjatë auditit.

Kur një ish punonjës profesional apo pronar i një shoqërie i bashkohet një klienti brenda një viti pasi ka lënë shoqërinë dhe nëse ky person ka

31


ndërveprim të rëndësishëm me grupin e angazhuar për auditin që vijon atëherë shoqëria e auditit duhet të kryejë shqyrtime shtesë në auditin tjetër vjetor. Qëllimi i shqyrtimit është të përcaktojë nëse: (1) ish-profesionisti i shoqërisë iu shmang auditit për shkak të familjaritetit me metodën, projektin dhe strategjinë, dhe (2) anëtarët që mbetën në grupin e auditit ruajtën objektivitetin kur audituan punën dhe deklarimet e ish-profesionistit të shoqërisë.

Shoqëria e auditit për ata persona të saj që u punësuan tek klientët duhet (1) të likuidojë gjendjen kapitale të ish pronarëve (2) të shlyejë gjithë tepricat e llogarive materiale për pensionin nëse pagesat nuk janë fikse në lidhje me kohën dhe sasinë, por jo tepricat që kanë të bëjnë me plane pensioni me kontribut të përcaktuar (3) të shlyejë të gjitha tepricat e llogarive jomateriale kur në 5 vitet në vijim të ndarjes nga shoqëria e auditit ish profesionisti bëhet një zyrtar i klientit që i shkruhet emri në deklaratën e autorizuar apo raportin vjetor që depozitohet në SEC. Kjo kërkesë e fundit dikton ndarjen e plotë të lidhjeve financiare me shoqërinë e auditit të personit që merr një post të lartë në një kompani publike. Këto probleme duhet të diskutohen me komitetin e auditit dhe këshillin e drejtorëve të klientit sipas kërkesave të standartit 1.

4.8.4. Pavarësia e auditit të brendshëm

Koncepti i pavarësisë është i përfshirë në përkufizimin e auditit të brendshëm. Ai do të thotë që puna e kryer dhe raportet e lëna nga audituesit mund të konsiderohen si të besueshme nëse nuk shoqërohen nga interesa. Objektiviteti është një cilësi që nuk zbatohet gjithnjë tek pikëpamjet e shprehura nga grupe të tjera në organizatë. Pavarësia gjithashtu do të thotë që audituesit kanë mundësi hyrjeje dhe përdorimi të pacenuar në të gjitha burimet e duhura të informacionit dhe puna dhe raportet kanë status të mjaftueshëm për të siguruar ndryshimin. Nevoja për pavarësi të mjaftueshme ruhet në Standartin 1100 të IIA, i cili vë theksin në dy pika kryesore të pavarësisë: një audit i pozicionuar mirë dhe auditues të cilët janë të aftë të zbatojnë një shkallë objektiviteti për punën e tyre. Shumë varet nga arritja e të ashtuquajturave “7 P” të pavarësisë:

1. Pozicioni (position) dhe linjat e raportimit të një statusi të përshtatshëm brenda organizatës.

2. Profili i planifikimit (planning) dhe hyrja e përdorimi i pakufizuar në të gjitha aspektet e organizatës me burime të mjaftueshme për të siguruar një strategji të bazuar në rrezik.

3. Standarted e ecurisë dhe rezultatit (performance) që nënkuptojnë se audituesit janë në gjendje të punojnë në mënyrë sistematike dhe pa pengesa.

4. Personel auditi profesionist (professional) të cilët janë të pajisur me një punë të mirë, pa konflikte të dukshme interesi nga pozicionet e mëparshme (ose të ardhme). Standarti i IIA 1130.A1 thotë se auditimi i një veprimtare brenda një viti pasi ke qenë përgjegjës për të njëjtin aktivitet konsiderohet se çon në zhvlerësim të objektivitetit. Kjo klauzolë nuk zbatohet për shërbimet e këshillimit.

5. Paraqitja (presentation) e gjetjeve pa frikë ose pa favore ose kufizime kohore të paarsyeshme.

32


6. Këmbëngulja (persistence) kur ndonjë pikë që ngrihet nga auditi do të ndiqet deri sa të adresohet si duhet.

7. Rakordimi kompetent (proficient) i roleve të sigurisë dhe këshillimit me qëllim që të ruhet një shkallë e përshtatshme objektiviteti në ofrimin e auditit të sigurisë.

Nëse drejtuesi ekzekutiv njehet i paaftë për të ofruar një shkallë të përshtatshme pavarësie për produktit e auditit ky fakt, sipas kërkesës së Standartit 1130 duhet dokumentuar.

4.8.5. Kërcënimet ndaj pavarësisë

Pavarësia mund të kërcënohet për arsye të ndryshme:

- interesat personale të audituesve, sepse audituesit për shembull mund të kenë frikë se humbasin komisionet;

- kur kryejnë auditin, audituesit shqyrtojnë punën e kryer nga shoqëria e tyre e bërë më parë;

- nëse audituesit përfshihen në debate me klientin ata mund të përfundojnë në të vepruar pro ose kundër klientit gjë që dëmton objektivitetin në dukje;

- nëse audituesit janë të angazhuar me klientin për një kohë të gjatë ata bëhen tepër simpatizues të drejtuesve dhe për pasojë shumë të prirur për të besuar fjalët e tyre të pambështetura;

- audituesit mund të jenë të frikësuar nga atmosfera agresive ose mbizotëruese e klienëtve.

Për të ruajtur objektivitetin audituesi duhet të tërhiqet nga ndonjë angazhim ku ekziston edhe kërcënimi më i vogël ndaj objektivitetit. Por zbatimi i kësaj metode strike ka disavantazhet e veta pasi klienti mund të humbasë një auditues që e njeh mirë biznesin e tij dhe i mohohet klientit liria që të këshillohet nga kontabilistët që zgjedh vetë. Një metodë më e mirë do të ishte ajo e ndjekjes së dy hapave:

Hapi 1: Shqyrtohet nëse objektviteti i vetë audituesve dhe siguritë e përgjithshme që funksionojnë në mjedisin profesional janë të mjaftueshme për të kompensuar kërcënimet.

Hapi 2: Shqyrtohet nëse kërkohen siguri mbi dhe për siguritë e përgjithshme.

Megjithatë, mundësia e fundit duhet të jetë gjithnjë tërheqja nga angazhimi ose refuzimi për të vperuar.

Objektiviteti mund të kërcënohet ose të jetë në dukje i kërcënuar nga varësia e tepruar nga ndonjë klient që auditohet apo grup të lidhur klientësh që auditohen.

Deklarimi rekomandon që në përgjithësi pagesat nga klientët ose grup klientësh të lidhur për punën e ripërsëritur nuk duhet të tejkalojnë 15% të të ardhurave bruto nga

33


praktika dhe në rastin e shoqërive të listuara në bursë ose publike ky tregues nuk duhet të tejkalojë 10%. Pavarësia mund të ndikohet edhe nga komisionet që nuk ka të ngjarë të përsëriten, por që janë mjaft të mëdha. Po kështu, sipas deklarimeve të ACCA objektiviteti mund të kërcënohet ose të kërcënohet në dukje nga ekzistenca e komisioneve që nuk paguhen në afat në mënyrë të konsiderueshme pra që marrin formën e një huaje; nga paditë apo kërcënimi për padi në lidhje me një klient; nga presionet që krijohen prrej organizatave ose burimeve të tjera të jashtme si bankeirët, apo e lidhjeve të afërta personale ose të biznesit; nga marrja e huave apo pranimi i mallrave, shërbimeve ose mikpritjes prej klientit që auditohet.

Për t’u mbrojtur nga të tilla kërcënime shoqëritë që ushtrojnë profesionin e auditit kanë nevojë të kujdesen në radhë të parë për reputacionin e tyre. Në vijim të rëndësishme janë kryerja e rregullt e procedurave të kontrollit të cilësisë dhe trajnimi i audituesve, rotacioni i vazhdueshëm i audituesve në një numër të caktuar vitesh si dhe krijimi i komiteteve të auditit, i preferueshëm me drejtues joekzekutivë.

Pyetje

Jolanda është një drejtuese ekzekutive e zyrës së Santa Fe të SIDA & Co, shoqëri auditi e përmasave ndërkombëtare. Ajo është përgjegjëse për praktikën në të gjitha fushat audit, taksa dhe këshillim, por nuk shërben si partner i auditit në terren ose si shqyrtuese. Havieri është partneri në detyrë i Besame Inc i depozituar në SEC. A është SIDA & Co e pavarur nëse Jolanda posedon aksione të zakonshme në Besame? A është SIDA & Co e pavarur nëse vëllai i Jolandës posedon 10 aksione të zakonshme të Besame?

A munden drejtuesit e auditit të një grupi auditimi të jenë edhe avokatë të pranuar për të ndihmuar në mbrojtjen e një padie kundër një klienti që auditojnë për difekte në detyrimet ndaj produktit?

Pse mendoni se SEC u kërkon shoqërive të raportojnë komisionet e paguara për shoqëritë e pavarura të kontabilitetit për shërbimet e tyre të auditit dhe këshillimit? Çfarë duhet raportuar?

Cili është problemi i perceptuar në lidhje me pavarësinë për anëtarët e një grupi auditimi që kanë filluar të shqyrtojnë oferta punësimi nga klientët që auditojnë?

4.9. Rregulla të tjera të aicpa

4.9.1. Standartet e përgjithshme

Rregulli 201 është një deklarim gjithpërfshirës i standarteve të përgjithshme që kontabilistët pritet të ndjekin në të gjitha fushat e praktikës së tyre. Ky rregull sjell në fuqi një seri të standarteve profesionale dhe në fakt ndalon pranimin e ndonjë angazhimi që CPA e di se nuk mund ta kryejë.

Standarted e përgjithshme

Rregulli 201: një anëtar do të respektojë standarted e mëposhtme dhe të çdo intepretimi të tre nga organizma të caktuar prej Këshilli:

A. Kompetenca profesionale. Të ndërmarrë vetëm ato shërbime profesionale që anëtari ose shoqëritë e anëtarit presin në mënyrë të arsyeshme t’i kryejnë me kompetencë profesioanle.

34


B. Kujdesi i duhur profesional. Të ushtrojë kujdesin e duhur profesional në kryerjen e shërbimeve profesionale.

C. Planifikimi dhe mbikëqyrja. Të planifikojë dhe mbikëqyrë në mënyrë të përshtatshme ecurinë e shërbimeve profesionale.

D. Të dhëna përkatëse të mjafueshme. Të grumbullojë të dhëna përkatëse të mjaftueshme për të mbështetur në bazë të arsyeshme konkluzionet ose rekomandimet në lidhje me shërbimet profesionale të kryera.

4.9.2. Respektimi i standarteve

Rregulli 202 kërkon respektim të standarteve teknike të shpallura për të gjitha fushat e shërbimeve profesionale në të gjitha fushat e praktikës së tyre. Ky rregull sjell në fuqi një seri të standarteve profesionale dhe në fakt ndalon pranimin e ndonjë angazhimi që CPA e di se nuk mund ta kryejë.

Respektimi i standarteve

Rregulli 202: një anëtar i cili kryen auditim, shqyrtim, hartim, drejtim, këshillim, shërbime tatimore ose shërbime të tjera profesionale do të respektojë standarted e shpallura nga organizmat e përcaktuar prej Këshillit.

4.9.3. Parimet e kontabilitetit

Rregulli 203 ka dy pjesë që synojnë të mbulojnë dy lloje raportesh vërtetimi në lidhje me përputhshmërinë e pasqyrave financiare ose të dhënave të tjera me GAAP. E para i referohet opinionit mbi pasqyrat financiare dhe të dhënave të tjera. E dyta i referohet raporteve në të cilat lejohet siguria negative (nuk jepet opinion). Rregulli 203 kërkon respektim të deklarimeve të parimeve kontabël me përjashtimin e rëndësishëm që në rrethana të pazakonta kur respektimi krijon pasqyra ç’orientuese. Nëse rregulli e pranon se ekziston rrethana e pzakontë ia lë CPA në gjykim për ta vendosur zbatueshmërinë e këtij deklarimi dhe i ngarkon barrën e vendimit etik.

Parimet e kontabilitetit

Rregulli 203: një anëtar nuk do të (1) shprehë opinion ose japë fjali pohuese që pasqyrat financiare ose të dhëna të tjera financiare të një njësie janë paraqitur në përputhje me GAAP ose (2) shprehë që ai / ajo nuk është në dijeni të ndonjë modifikimi material që duhet të bëhet në pasqyra ose të dhëna të tilla me qëllim që ato të jenë në përputhje me GAAP, nëse pasqyra ose të dhëna të tilla përmbajnë ndonjë devijim nga parimet e kontabilitetit të shpallura nga organizmat e përcaktuar prej Këshillit për të vendosur parime të tilla që kanë efekt material në pasqyrat ose të dhënat të marra si një e tërë. Nëse, megjithatë, pasqyrat ose të dhënat përmbajnë një devijim të tillë dhe anëtari mund të demonstrojë se për shkak të rrethanave të pazakonta pasqyrat financiare ose të dhënat do të kishin qenë ç’orientuese, anëtarët mund t’i përmbahen rregullit duke përshkruar devijimin, efektet e tij të përafërta, nëse është e mundshme, dhe arsyet se përse zbatimi i parimit do të çonte në deklarim ç’orientues.

4.9.4. Konfidencialiteti i informacionit të klientit

35


Informacioni konfidencial është ai informacion që nuk duhet të raportohet tek palët e treta nëse nuk kërkohet nga gjykata apo organizmi administrativ që ka pushtet per t’i thirrur. Informacioni i privilegjuar është informacioni që nuk mund të kërkohet nga një gjykatë. Rregulli i komunikimit konfidencial dhe të privilegjuar bazohet në besimin që lejon shkëmbim të lirë informacioni midis palëve në marrëdhënie. Natyra e shërbimeve kontabël e bën të nevojshme që kontabilisti të ketë mundësi hyrjeje e përdorimi në informacione konfidenciale të klientit dhe nëse një infromacion i tillë nuk do të mbahej konfidencial klienti nuk do të kishte prirjen t’ia jepte atë kontabilistit. Prandaj asnjë kontabilist nuk duhet ta shkelë rregullin e konfidencialitetit pa ndonjë arsye të mirë. Përjashtimi 4 në rregullin 301 aplikohet vetëm për organizmat hetimorë dhe disiplinorë.

Probleme të vështira krijohen për detyrimet e audituesve që duhet “t’i fryjnë bilbilit” në lidhje me praktikat e dyshimta apo ilegale të klientëve. Standarted e auditit e trajtojnë këtë problem. Nëse klienti refuzon të pranojë një raport auditi që është modifikuar për shkak të paaftësisë për të siguruar fakte kompetente të mjaftueshme mbi një veprim të dyshuar ilegal, mos dhënia e informacionit të lidhur me këtë veprim, ose paaftësia për të vlerësuar shumat e angazhuara në një veprim ilegal, shoqëria e auditit duhet të tërhiqet nga angazhimi dhe duhet t’i japë më shkrim arsyet për bordin e drejtorëve. Në këtë rast tërheqja barazohet me fryrjen e bilbilit, por veprimi rezulton nga vendimi i klientit jo nga raportimi i informacionit. Për të gjitha qëllimet praktike, informacioni nuk konsiderohet konfidencial nëse raportimi i tij është i nevojshëm që pasqyrat financiare të mos jenë keqorientuese.

Në përgjithësi, audituesit nuk janë ligjërisht të detyruar të fryjnë bilbilin për klientët. Por ekzistojnë rrethana kur audituesit janë të justifikuar ligjërisht të raportojnë në agjencitë rregullatore apo palë të treta. Këto rrethana përfshijnë (1) kur një klient qëllimisht ose pa autorizim ka shoqëruar apo përfshirë CPA në një sjellje ç’orientuese (2) kur një klient ka shpërndarë pasqyra financiare projekt ç’orientuese të përgatiura nga CPA vetëm për përdorim të brendshëm (3) kur një klient përgatit dhe shpërndan në një raport vjetor ose informacion prospekt ç’orientues për të cilin CPA nuk ka marrë përsipër ndonjë përgjegjësi.

CPA nuk duhet ta shohin këtë rregull si një justifikim për mosveprim kur aksionet mund të jenë të përshtatshme për të korrektuar një veprim të gabuar të kryer ose për t’u kryer nga klienti. Në disa raste mosveprimi i audituesit mund të shihet si pjesë e konspiracionit ose dëshirës për të qenë mbështetës i së gabuarës.

Konfidencialiteti i informacionit të klientit

Rregulli 301: një anëtar në praktikën publike nuk do të nxjerrë ndonjë informacion konfidencial pa lejen e veçantë të klientit.

Ky rregull nuk do të interpretohet (1) për të lehtësuar një anëtar prej detyrimeve të tij / saj profesionale sipas rregullave 203 dhe 203, (2) për të ndikuar në ndonjë mënyrë detyrimin e anëtarëve për t’iu përmbajtur vlefshmërisë së lëshuar dhe të zbatueshme thirrje, ose për të penguar zbatueshmërinë e ligjeve dhe rregullave qeveritare nga anëtari, (3) për të penguar shqyrtimin e praktikës profesionale të anëtarit sipas autorizimeve të AICPA ose shoqërisë shtetërore të CPA ose Këshillit të Kontabilistëve, ose (4) për të parandaluar një anëtar nga nisja e një ankese kundër ose reagimi ndaj ndonjë hetimi të bërë nga divizioni i etikës ose

36


këshilli gjyqësor i institutit ose organizmave përkatës hetues apo disiplinor të shoqatës së CPA të shtetit apo Këshillit të Kontabilistëve.

Anëtarët e çdo organnizmi të identifikuar në pikën (4) më sipër dhe anëtarët e angazhuar me shqyrtimet e praktikës profesionale të identifikuar në (3) më sipër nuk do të përdorin avantazhin e tyre ose raportimin e ndonjë informacioni konfidencial të klientit të anëtarit që e kanë në vëmendje në kryerjen e këtyre aktiviteteve. Ky pengim nuk do të kufizojë shkëmbimin e informacionit midis anëtarëve në lidhje me procedurat disiplinore dhe hetuese të përshkruara në (4) më sipër të shqyrtimeve të praktikës profesionale të përshkruar në (3) më sipër.

4.9.5. Tarifat e kontigjencës

Një tarifë kontigjence është një pagesë e përcaktuar për kryerjen e ndonjë shërbimi në një marrëveshje në të cilën nuk ngarkohet asnjë komision po qe se nuk arrihet ndonjë rezultat apo gjetje specifike, ose pagesa varet nga rezultati i shërbimit. Sipas rregullit 302 CPA mund të caktojnë tarifa kontigjence për punë të tillë si përshembull paraqitja e auditit mbi taksat apo çështje të tjera taksore, arritja e synimeve në angazhimet e shërbimit të këshillimit, apo ndihma që i jepet një personi për të përftuar një hua bankare në angazhimin e planifikimit financiar. CPA mund të vendosin tarifa kontigjence si bankierë investues në marrëveshjet e shkrirjeve (bashkimeve) dhe si avokatë në paditë për dëme.

Rregulli 302 i lejon CPA të marrin tarifa kontigjence përveç klientëve për të cilët CPA ofrojnë shërbime çertifikimi, ku përdoruesit e informacionit financiar mund të mbështeten në punën e CPA-ve. Ndalimi në pikat 1(a), 1(b) dhe 1(c) të gjitha i referohen angazhimeve të çertifikimit në të cilat kërkohet pavarësi. Pranimi i marrëveshjeve të tarifave të kontigjencës gjatë periudhës në të cilën anëtarët ose shoqëria e anëtarit është e angazhuar të kryejë ndonjë prej këtyre çertifikimeve (vërtetimeve) ose gjatë periudhës së mbuluar nga pasqyrat financiare historike të angazhuara në secilën prej këtyre angazhimeve konsiderohet zhvlerësim i pavarësisë.

Rregulli 302 gjithashtu ndalon tarifat e kontigjencës në lidhje me praktikat tatimore të përditshme për përgatitjen e formularëve të taksave mbi të ardhurat origjinale apo të amenduara.

Komisionet e kontigjencës

Rregulli 302: një anëtar në praktikën publike nuk do të:

(1) Kryejë për një komision kontigjence ndonjë shërbim profesional për, ose të marrë një tarifë të tillë, një klient të cilit anëtari i shoqërisë së anëtarit kryen:

(a) një audit ose shqyrtim të pasqyrës financiare; ose

(b) një përpilim të pasqyrës financiare kur anëtari pret ose mund të presë në mënyrë të arsyeshme që një palë e tretë do të përdorë pasqyrën financiare dhe raportin e përpiluar të anëtarit nuk do t’a raportojë mungesë pavarësie; ose

(c) një inspektim të informacionit financiar prospektiv; ose

37


(2) Përgatisë formularin e tatimit mbi të ardhurat origjinal ose të amenduar ose pretendimet për rimbursim tatimor për një tarifë kontigjence për çdo klient.

4.9.6. Aktet turpëruese

Rregulli 501 mund të quhet klauzola morale e kodit, por është vetëm me raste baza për veprime disiplinore. Gjoba normalisht aplikohet auomatikisht në bazë të rregulloreve të AICPA për anëtarët që gjenden fajtorë. Sipas interpretimit të bërë akte turpëruese konsiderohen:

Mbajtja e librave dhe regjistrave të klientit dhe fletëve të punës të rëndësishme kur klienti ka kërkuar kthimin e tyre.

Deklarimi fajtor nga gjykata ose agjenci administrative për shkelje të ligjeve të antidiskriminimit në punësim, përfshi ato që lidhen me ngacmimet seksuale apo format e tjera të ngacmimit.

Paaftësia në ndjekjen e standarteve të auditit qeveritar dhe udhëzimeve në auditet qeveritare kur klienti ose agjencia qeveritare pret që të ndiqen standarte të tilla.

Kërkimi apo deklarimi i pyetjeve të provimit të CPA dhe përgjigjeve nga provimet e mbyllura të CPA.

Paaftësia për të depozituar formularët e taksave mbi të ardhurat apo ridërgimin e listëpagesave dhe taksave të tjera të mbledhura për të tjerët.

Bërja ose lejimi që të tjerët të bëjnë regjistrime të pavërteta dhe ç’orientuese në regjistrat dhe pasqyrat financiare.

Zëri i fundit aplikohet në mënyrë të veçantë tek qeveria dhe industritë si edhe anëtrët e praktikës publike.

Aktet turpëruese

Rregulli 501: një anëtar nuk do të angazhohet në ndonjë akt që e turpëron profesionin.

4.9.7. Reklamimi dhe format e tjera të kërkimit

Rregulli 502 lejon reklamën me pak kufizime. Ky rregull aplikohet vetëm për CPA që praktikojnë kontabilitet publik dhe lidhet me përpjekjet e tyre për të mbledhur klientë. Udhëzimet bazë në lidhje me reklamën përfhijnë:

Reklamimi nuk mund të krijojë pritshmëri false ose të pajustifikuara për rezultate të favorshme.

Reklamimi nuk mund të nënkuptojë aftësinë për ndikuar në gjykatë, agjenci rregullatore apo organizëm ose zyrtar i ngjashëm.

Reklamimi nuk mund të përmbajë një vlerësim komisioni kur CPA e di se ka të ngjarë të rritet në mënyrë të qenësishme po qe se klienti nuk është informuar.

Reklamimi nuk mund të përmbajë ndonjë deklarim tjetër që ka të ngjarë të shkaktojë që një person i arsyeshëm të keqkuptohet ose të mashtrohet.

Reklamimi ka të bëjë me mesazhe të hartuara për të tërhequr bizneset dhe që shpërdahen gjerësisht për një audiencë të padiferencuar.

38


Kërkimi i referohet përgjithësisht një kontakti të drejtpërdrejtë me një klient të caktuar të mundshëm. Në lidhje me këtë aspekt rregulli ndalon sjelljen ekstremisht të keqe.

Reklamimi dhe format e tjera të kërkimit

Rregulli 502: një anëtar në praktikën publike nuk do të kërkojë të mbledhë klientë nga reklamimi ose forma të tjera kërkimi në një mënyrë që është e pavrëtetë, ç’orientuese ose mashtruese. Kërkimi duke përdorur sjelljen me forcë, dredhi apo ngacmim është i ndaluar.

4.9.8. Komisionet dhe tarifat referuese

Një komision përgjithësisht përkufizohet si një tarifë në përqindje e vendosur për shërbime profesionale në lidhje me ekzekutimin e një transaksioni ose kryerjen e ndonjë veprimtarie biznesi (komisione shitjeje apo sigurimesh). Pjesa A e rregullit 503 i trajton komisionet si zhvlerësues (cënues) të pavarësisë ashtu si rregulli 302 trajton tarifat e kontigjencës. Pjesa B e rregullit lejon komisionet nëse angazhimi nuk përfshin vërtetimet e llojeve të përmendura në pjesën A të rregullit. Por lejimi është zbutur duke i kërkuar CPA të raportojë tek klientët një marrëveshje për të marrë komision. Ndërsa pjesa C ka të bëjë me tarifat referuese. Referimi nënkupton praktikat e dërgimit të biznesit tek një tjetër CPA dhe pagimi i CPA-ve të tjerë ose agjencive të treta për mbledhjen e biznesit.

Komisionet dhe tarifat referuese

Rregulli 503:

A. Komisionet e ndaluara

Një anëtar i praktikës publike nuk do t’i rekomandojë ose referojë një klienti kundrejt një komisioni ndonjë produkt apo shërbim, ose nuk do t’i rekomandojë apo referojë një klienti kundrejt një komisioni ndonjë produkt ose shërbim që ofrohet nga një klient, ose të marrë një komision kur anëtari apo shoqëria e anëtarit e kryen këtë për klientin.

(a) auditin ose shqyrtimin e pasqyrave financiare; ose

(b) përpilimin e pasqyrave financiare kur anëtari pret ose ka arsye të presë që pala e tretë do të përdorë pasqyrat financiare dhe raporti i përpiluar nga anëtari nuk raporton mungesën e pavarësisë; ose

(c) një ekzaminim të informacionit financiar prospektiv.

Ky ndalim aplikohet gjatë periudhës në të cilën anëtari është i angazhuar për të kryer ndonjë nga shërbimet e renditura më sipër dhe periudhës së mbuluar nga ndonjë pasqyrë financiare historike të angazhuar në shërbime të tilla të renditura.

B. Raportimi i komisioneve të lejuara

Një anëtari të praktikës publike që nuk i ndalohet nga ky rregull të kryejë shërbime kundrejt ose duke marrë një komision dhe i cili është paguar ose pret të paguhet me anë të një komisioni do të raportojë këtë fakt tek secili person ose njësi të cilit anëtari i rekomandon ose i referon një produkt apo shërbim me të cilin lidhet komisioni.

39


C. Tarifat referuese

Çdo anëtar i cili pranon një tarifë referuese për rekomandimin ose referimin e ndonjë shërbimi të një CPA ndaj një personi ose njësie ose i cili paguan tarifë për të siguruar një klient do të raportojë një pagesë ose pranim të tillë tek klienti.

4.10. Rregulla të audituesve të brendshëm

Qëllimi i Kodit të Etikës së audituesit të brendshëm është nxitja e kulturës etike në profesionin e auditit të brendshëm. Për audituesit e brendshëm të sektorit publik qëllimi i hartimit të Kodit të Etikës është rrënjosja e një shkalle të lartë dhe të qëndrueshme të vlerave etike për të ushqyer besim në integritetin, drejtësinë dhe objektivitetin e auditit të brendshëm. Kodi Etik është një deklaratë e qartë e vlerave, parimeve dhe rregullave të sjelljes, i cili udhëheq punën ditore të audituesve. Kodi mbulon kërkesat kryesore etike për audituesit e brendshëm, duke përfshirë në veçanti detyrimet e tyre profesionale dhe të sjelljes.

Kodi i etikës për audituesin e brendshëm i hartuar nga IIA përfshin dy elementë thelbësorë:1. Parimet që kanë të bëjnë me profesionin dhe praktikën e auditit të brendshëm2. Rregullat e sjelljes që përshkruajnë normat e sjelljes të pritshme nga audituesit e brendshëm. Këto rregulla janë një ndihmë për të interpretuar parimet në zbatimin praktik dhe synojnë të drejtojnë sjelljen etike të audituesve të brendshëm.

Kodi i etikës gjen përdorim tek njësitë dhe individët që ofrojnë shërbime të auditit të sbrendshëm. Vendimi i Këshillit të Ministrave të Republikës së Shqipërisë nr. 345, datë 1.06.2004 “Për miratimin e manualit të procedurave të auditimit të brendshëm, të kodit etik për auditët e brendshëm dhe të kartës së auditimit të brendshëm publik”, përcakton parimet dhe rregullat e sjelljes për audituesit e brendshëm të sektorit publik. Ky Kod është i bazura tërësisht në Kodin e Etikës të IIA por është i detajuar edhe me rregulla të tjera sjelljeje në përputhje me praktikën dhe nevojat e realitetit të sektorit publik në Shqipëri.

Kodi i Etikës Instituti i Audituesve të Brendshëm

ParimetAudituesi i brendshëm pritet të zbatojë dhe t’i përmbahet parimeve të mëposhtme:

1. Integriteti:

Integriteti i audituesve të brendshëm vendos besimin dhe për pasojë ofron bazën për mbështetje të gjykimeve të tyre.

2. Objektiviteti:

Audituesit e brendshëm shfaqin nivelin më të lartë të objektivitetit profesional në mbledhjen, vlerësimin dhe komunikimin e informacionit rreth veprimtarisë ose procesit që po auditohet. Audituesit e brendshëm ofrojnë një vlerësim të balancuar të të gjitha rrethanave përkatëse dhe nuk ndikohen nga interesat e tyre vetiake ose nga gjykimet e formuara prej të tjerëve.

40


4. Konfidencialiteti:

Audituesit e brendshëm respektojnë vlerat dhe pronësinë e informacionit që ata marrin dhe nuk ia tregojnë këtë informacion pa autorizimin e duhur të tretëve, nëse nuk ka një detyrim profesional ose ligjor për të vepruar në këtë mënyrë.

5. Kompetenca:

Audituesit e brendshëm përdorin njohuritë, aftësitë dhe përvojën e nevojshme në kryerjen e shërbimeve të auditit të brendshëm.

Rregullat e sjelljes

1. Integriteti:

Audituesit e brendshëm:

1.1 Duhet të kryejnë punën e tyre me ndershmëri, kujdes dhe përgjegjësi.

1.2 Duhet të ndjekin ligjin dhe do të raportojnë sipas ligjit dhe profesionit.

1.3 Nuk duhet të jenë me vetëdije pjesë e ndonjë veprimtarie jo ligjore, ose të angazhohen në veprime që diskretitojnë profesionin e auditit të brendshëm ose të organizatës.

1.4 Duhet të respektojnë dhe kontribuojnë në legjitimitetin dhe objektivat etike të organizatës.

2. Objektiviteti:


2.1 Nuk duhet të marrin pjesë në ndonjë veprimtari apo marrëdhënie që mund të përkeqësojë ose mendohet se do të përkeqësojë vlerësimin e tyre të paanshëm. Pjesëmarrja përfshin ato veprimtari apo marrëdhënie që mund të jenë në konflikt me interesat e organizatës.

2.2 Nuk duhet të pranojnë ndonjë gjë që mund të përkeqësojë ose mendohet se do të përkeqësojë gjykimin e tyre profesional.

2.3 Duhet të raportojnë të gjitha faktet materiale të njohura për ta, të cilat nëse nuk raportohen mund të shtrembërojnë raportimin e veprimtarive që po shqyrtohen.

3. Konfidencialiteti:


3.1 Duhet të jenë të matur në përdorimin dhe mbrojtjen e informacionit të kërkuar gjatë ushtrimit të detyrave të tyre.

3.2 Nuk duhet të përdorin informacionin për përfitime personale ose në ndonjë mënyrë tjetër që bie në kundërshtim me ligjin, ose dëmton legjitimitetin dhe objektivat etike të organizatës.

4. Kompetenca:


4.1 Duhet të angazhohen vetëm në ato veprimtari për të cilat kanë njohuritë, aftësitë dhe përvojat e nevojshme.

4.2 Duhet të kryejnë shërbimet e auditit të brendshëm në përputhje me Standarted për Praktikën Profesionale të Auditit të Brendshëm.

4.3 Duhet të përmirësojnë vazhdimisht aftësitë e tyre, efektivitetin dhe cilësinë e shërbimeve të tyre.

41


4.11. Rregulli dhe kontrolli i cilësisë

Rregullimi dhe etika profesionale shkojnë së bashku. Kodi i etikës ofron një autoritet për rregullim. Praktikat e kontrollit të cilësisë dhe procedurat disiplinore ofrojnë mekanizma të vetërregullimit. Vetërregullimi i referohet shqyrtimeve të kontrollit të cilësisë dhe veprimeve disiplinore të kryera nga profesionistët homologë (kolegë). Këto ofrojnë dhe disiplinën vetërregulluese. Ndërsa disiplina e rregullimit publik ushtrohet nga agjencitë qeveritare nëpërmjet funksionit të licencimit, nëpërmjet këshillimit, qortimit e deri në pezullimin dhe heqjen e licencave për ushtrimin e praktikës.

42


4.12. Pyetje dhe ushtime

4.12.1. Pyetje me alternativa

4.1. Kur njerëzit flasin për funksionin e sigurisë, ata i referohen punës së audituesve në:

a. dhënien e besueshmërisë për pasqyrat financiare të klientitb. zbulimin e mashtrimit dhe të përvetësimit në një shoqëric. dhënien e besueshmërisë për pasqyrat financiare të të audituaritd. kryerja e një programi auiti për rezultatet në një agjenci qeveritare.

4.2. Pasi audituesit mësojnë për paaftësinë e një shoqërie klient për të regjistruar një shpenzim për rezervat e nxjerra nga përdorimi, ata pranojnë të bëjnë një rregullim të vogël në pasqyrat financiare sepse presidenti i klientit u tha se shoqëria do të shkelte marrëveshjen e borxhit nëse shuma e plotë do të regjistrohej si shpenzim. Ky është një shembull i mungesës së:

a. trainimit dhe aftësisë së audituesitb. planifikimit dhe mbikëqyrjesc. pavarësisë investigative të audititd. pavarësisë raportuese të auditit

4.3. Qëllimi parësor për të siguruar njohuri mbi kontrollin e brendshëm të shoqërisë në një pasqyrë financiare është:

a. të përcaktohet natyra, koha dhe shkalla e procedurave të auditit që do të kryhen

b. të bëhen sugjerime këshilluese për drejtiminc. të grumbullohet problematikë faktesh kompetente dhe të mjaftueshme për të

mbështetur një bazë të arsyeshme për të shprehur një opinion mbi pasqyrat financire

d. të përcaktohet nëse shoqëria ka ndryshuar ndonjë parim kontabël.

4.4. Kur auditohen pasqyrat financiare, puna minimum që duhet të kryejë një auditues në lidhje me kontrollin e brendshëm të shoqërisë përshkruhet më mirë nga cilat prej fjalive të mëposhtme:

a. Kryerja e testeve të plota të kontrolleve kontabël dhe vlerësimi i efektivitetit të sistemit të kontrollit të shoqërisë

b. Përcaktimi nëse politikat e kontrollit të shoqërisë hartohen mjaft mirë për të parandaluar gabimet materiale

c. Përgatitja e fletëve të punës së auditit që dokumenton të kuptuarin e kontrollit të brendshëm të shoqërisë

d. Hartimi i procedurave për kërkimin e mangësive të rëndësishme në funksionimin faktik të kontrollit të brendshëm të shoqërisë.

43


4.5. Ku do ta gjeni përgjegjësinë e vet audituesit për shprehjen e opnionit mbi pasqyrat financiare:

a. Të dhënë në mënyrë të drejtpërdrejtë në paragrafin hyrës të raportit standart të pakualifikuar

b. Të pa thënë por të nënkuptuar në paragrafin hyrës të raportit standart të pakualifikuar

c. Të dhënë në mënyrë të drejtpërdrejtë në paragrafin e opinionit të raportit standart të pakualifikuar

d. Të thënë në mënyrë të drejtpërdrejtë në paragrafin e qëllimit të raportit standart të pakualifikuar

4.6. Shoqëria A ka punësuar CPA-në XXX për të audituar pasqyrat financiare të Shoqërisë B dhe ia jep raportin e auditit bankës së madhe. Cili është klienti:

a. Banka e Madheb. CPA XXXc. Shoqëria Ad. Shoqëria B

4.7. Standarted e vërtetimit nuk përmbajnë kërkesën që audituesit të grumbullojnë:

a. njohuri të mjaftueshme për çështjen në fjalë për vërtetimet (pohimet) që po inspektohen

b. të kuptuarin e strukturës së kontrollit të brendshëm të të audituaritc. fakte të mjaftueshme për konkluzionet e shprehura në raportin e vërtetimitd. pavarësia në qëndrimin mendor.

4.8. Të kuptuarit e sistemit të kontrollit të organizatës që auditohet nga audituesi sjell kontribut në informimin për:

a. Përcaktimin nëse anëtarët e grupit të auditit kanë trajnimin dhe aftësinë e kërkuar teknike për të kryer auditin

b. Sigurimin e pavarësisë së qëndrimit mendor të anëtarëve të grupit të audititc. Planifikimin e kurseve të zhvillimit profesional me qëllim që personeli i auditit të

jetë i përditësuar me standarted e reja të audititd. Planifikimin e natyrës, kohës dhe shkallës së procedurave vijuese të pavarura të

auditit në një audit.

4.9. Nëse një CPA thotë se ajo gjithnjë ndjek rregullat që kërkojnë respektim të deklaratave të FSB me qëllim që të japë një raport auditi standart të pakualifikuar, ajo ndjek një filozofi të karakterizuar nga

a. Parimi imperativ në etikëb. Parimi i dobishmërisë në etikëc. Parimi i përgjithësimit në etikëd. Mbështetje në ndërgjegjen e saj të brendshme

4.10. Cila nga agjencitë e mëposhtme prodhon rregulla pavarësie për audituesit e shoqërive publike?

44


a. FASBb. GAOc. ISBd. Komiteti i Shërbimeve të Kontabilitetit dhe të Shqyrtimeve i AICPA

FASB makes accounting principles (not independence rules) b. Incorrect GAO makes auditing standards for government audits c. Correct The PCAOB (in cooperation with SEC)makes independence rules for auditors of public companies d. Incorrect ARSC makes practice standards for accountants’ work on unaudited financial statements

4.11. Pavarësia e auditit në fakt është më e qartë kur:

a. Një shoqëri auditi auditon shoqëritë konkurrente në të njëjtën industri (Coke dhe Pepsi)

b. Një auditues pranon argumentin e një zëvendëspresidenti financiar të klientit që shtyrja e humbjeve mbi rifinancimet e borxhit është në përputhje me GAAP

c. Një grup auditi nuk arrin të zbulojë harresat ç’orientuese të klientit për raportimin në lidhje me zhvlerësimin e përhershëm të vlerave të aktiveve

d. Një shoqëri auditi nxjerr një raport standart të pakualifikuar, por partneri shqyrtues nuk arrin të vërejë që vëzhgimet e asistentit në lidhje me rezervat ishin në masë dërrmuese të paplota.

4.12. Anëtarët e AICPA të cilët punonjë në industri dhe qeveri duhet gjithnjë të zbatojnë dy nga rregullat e mëposhtme të sjelljes së AICPA. Cilat prej tyre?

a. Rregulli 101 – Pavarësiab. Rregulli 102 – Integriteti dhe Objektivitetic. Rregulli 301 – Informacioni konfidencial i klientitd. Rregulli 501 – Aktet turpëruese

Rule 101 begins “A member in public practice...” b. Correct Integrity and objectivity are required of all members. c. Incorrect Rule 301 begins “A member in public practice...” d. Correct Prohibition of discreditable acts applies to all members

4.13. Kur një shoqëri auditi auditon FUND – A në një fond reciprok kompleks i cili ka fonde simotra FUND – B dhe FUND – C, pavarësia për auditin e FUND – A nuk zhvlerësohet kur:

a. Profesionistët e nivelit menaxherial të lokalizuar në zyrë ku gjendet edhe partneri i angazhimit të auditit, por që nuk janë në grupin e angazhimit, kanë aksione në FUND – B që nuk është klient që auditohet.

b. Bashkëshortja e partnerit të auditit të angazhuar në FUND – A posedon aksione në FUND – C (klient që auditohet nga një tjetër zyrë e shoqërisë) dhe këto aksione mbahen nëpërmjet planit të përfitimit të

45


punonjësve të gruas të financuar nga punëdhënësi i saj, Shoqëria AllSteelFence.

c. “a” dhe “b”d. as “a” as “b”

4.14. Cila nga mëposhtë është e vërtetë?

a. Anëtarët e një grupi angazhimi auditi nuk mund të flasin me zyrtarët e klientit që auditohet mbi mundësitë e punësimit me të ndërsa puna e auditimit është në vijim.

b. Anëtarët e grupit të auditit, të cilët lënë shoqërinë e auditit për t’u punësuar tek klientët që auditojnë ofrojnë eficiencë në audit (vitin tjetër) sepse janë shumë familjarë me programet e auditit të shoqërisë.

c. Partnerët e një grupi auditi të cilët lënë shoqërinë e auditit për t’u punësuar tek klientët që auditojnë mund të mbajnë llogari të ndryshme të të përvitshmeve pensionale të çelura sipas planit të pensionit të ish-shoqërisë së këtij personi.

d. Shoqëria e auditit duhet të diskutojë me këshillin e klientit që auditohet ose komitetin e tij të auditit implikimet në pavarësinë prej klientit që ka punësuar drejtuesin e grupit të angazhimit të auditit si zëvendëspresident financiar.

4.15. Fil Greb ka një praktikë të gjallë në të cilën ai ndihmon avokatët për të përgatitur marrëveshjet për çështjet gjyqësore në lidhje me kontabilitetin dhe auditin. Fil po praktikon “kontabilitet publik” nëse:

a. Përdor titullin e tij të CPA në kartvizitën profesionale dhe në kokën e letrave zyrtare

b. Është në ortakëri me një tjetër CPAc. Praktikon një korporatë profesionale me CPA të tjerëd. Kurrë nuk i lë klientët e tij të dinë se ai është një CPA

He is "holding out" as a CPA and performing services other CPAs perform. b. Incorrect Mere partnership with another CPA is not enough if the other CPA does not "hold out." c. Incorrect same idea as b. d. Incorrect If he does not "hold out" as a CPA, he is not in public accounting, according to the AICPA

4.16. AICPA i hoqi ndalesat e përgjithshme për CPA që marrin komisione dhe tarifa kontigjence sepse:

a. CPA preferojnë më shumë konkurrencë në çmim se sa më pakb. Komisionet dhe tarifat e kontigjencës rrisin pavarësinë e audititc. Asgjë nuk është në mënyrë të vetëvetishme e gabuar mbi formën e

komisioneve të ngarkuara për klientët që nuk auditohend. Objektiviteti nuk është gjithnjë i nevojshëm në shërbimet e kontabilitetit dhe

auditit

CPAs generally prefer to compete on the basis of quality of service rather than price. b. Incorrect The conventional wisdom is the opposite. c. Correct

46


The FTC dragged the AICPA kicking and screaming into the agreement. d. Incorrect The AICPA "principles" statements assert that objectivity is always necessary.

4.17. Brevard CPA është auditues në Ajax Corporation. Pavarësia e saj si audituese nuk do të konsiderohet e zhvlerësuar nëse ajo:

a. Posedon aksione me vlerë 1,000 usd të Ajaxb. Bashkëshorti i saj posedon aksione me vlerë 1,000 USD të Ajaxc. Motra e saj është zëvendëspresidente financiare e Ajaxd. Posedon aksione me vlerë 1,000 USD të Pericles corporation që kontrollohet

nga Ajax si rezultat i pronësisë që Ajax ka në 40% të aksioneve të Pericles dhe Pericles kontribuon 3% të aktiveve gjithsej dhe të ardhurave në pasqyrat financiare të Ajax.

dependence is impaired by a direct financial interest in the client. b. Incorrect Independence is impaired by the attribution of the financial interest of the spouse. c. Incorrect Independence is impaired by having a nondependent close relative in an audit-sensitive position with the client. d. Correct This is a situation of having an immaterial financial interest in a nonclient investee that is immaterial to the client's financial statements.

4.18. Kur pasqyrat financiare të një klienti përmbajnë devijime materiale nga FASB Deklarata për Standarted Kontbaël dhe CPA beson se devijimi është i nevojshëm që pasqyra të mos jetë ç’orientuese:

a. CPA duhet ta kualifikojë raportin e auditit për këtë devijim nga GAAPb. CPA mund ta shpjegojë pse devijimi është i nevojshëm dhe më pas të japë

opinion të pakualifikuar në paragrafin përkatës në raportin e audititc. CPA duhet të japë raport auditi negativd. CPA mund të japë raport auditi standart të kualifikuar me paragrafin e opinionit

të pakualifikuar.

"Must" is wrong. The public accounting firm can explain why the departure isnecessary and then give an unqualified opinion paragraph in the auditors’

report..b. Correct Rule 203 permits the explanation and the unqualified opinion. c. Incorrect "Must" is wrong. The public accounting firm can explain why the departure is

necessary and then give an unqualified opinion paragraph in the auditors’

report..d. Incorrect The opinion paragraph can be unqualified, but with the explanation, the report is not "standard.

4.19. Cili nga rastet e mëposhtme nuk do të konsiderohet informacion konfidencial i mbledhur në rrjedhën e angazhimit për të cilin pranimi i klientit do të ishte i nevojshëm të raportohet:

47


a. Informacioni mbi faktin nëse një klient këshillimi ka paguar komisionet e CPA në kohë

b. Supozimet aktuariale të përdorura nga një klient për tatimet në llogaritjen e shpenzimeve për pension

c. Plani strategjik i drejtimit për bisedimet e vitit të ardhshëm me punëtorëtd. Informacioni mbi detyrimet kontigjencë materiale për pasqyrat financiare të

audituara.

ou cannot even tell a credit agency about the client's payment record. b. Incorrect The actuarial assumptions are not required to be disclosed by GAAP or GAAS in tax engagements. c. Incorrect Plans of this nature are not required by GAAP or GAAS. d. Correct Client permission is not needed for information required by GAAP in audited financial statements

4.20. Cili nga rastet e mëposhtme është e mundur të mos konsiderohet si “një akt turpërues për profesionin”:

a. Shkelje të konsiderueshme në numër në trafikb. Paaftësia për të depozituar formularin e vet për taksat mbi të ardhurat të CPAc. Depozitimi i një formulari për taksat mbi të ardhurat mashtrues për një klient

në vështirësi të mëdha financiared. Refuzimi për të punësuar një arixhi në praktikën kontabël.

4.21. Sipas Kodit të Sjelljes së AICPA, cili nga veprimet e mëposhtme përgjithësisht ndalohet në praktikën publike të CPA?

a. blerja e programeve kompjuterike për regjistrime kontabël nga një kompani e zhvillimit të teknologjisë së lartë dhe rishitja tek klientët e vet për shërbimet tatimore

b. të qënit autor i një broshure “Ndihmë për Taksat” të mbështetur dhe të shitur nga një shoqëri publikimesh

c. pasja e një marrëveshjeje për komisione me një zhvillues të programeve kompjuterike kontabël për të marrë 4% të çmimit të programeve të rekomanduar dhe të shitur tek klientët që auditohen

d. angazhimi në një shoqëri marketingu për të marrë klientë të rinj për planifikim financiar për një tarifë fikse prej 1,000 USD secili për çdo kontratë të suksesshme.

Selling products for profit is not forbidden by any rule. b. Incorrect Authorship itself is not forbidden. c. Correct Rule 503 prohibits commission compensation for referring products or services to clients for whom the CPA performs attest services. d. Incorrect Rule 503 permits CPAs to pay fees to obtain clients. (This answer is "close" to correct--forbidden--because the CPA must also disclose the fee payment to the new client.)

4.22. Pavarësia e një audituesi nuk do të konsiderohet e zhvlerësuar nëse ai kishte:

a. poseduar aksione të zakonshme tek klienti që auditohet, por i shiti përpara se kompania të bëhej klient

48


b. shiti aksionet e zakonshme të një klienti që auditohet ndërsa ishte i angazhuar në audit

c. shërbeu si financier i kompanisë për 6 muaj gjatë vitit që mbulohet nga auditi por dha dorëheqjen përpara se kompania të bëhej kliente

d. mbajti llogaritë dhe përgatiti pasqyrat financiare për kompaninë e cila nuk ka personel kontabël dhe presidenti nuk i kupton parimet kontabël.

A direct financial interest disposed before the auditor-client relationship arises does not impair independence. b. Incorrect A short sale creates the commitment to acquire the client's stock which impairs independence. c. Incorrect Service in the capacity of management during the period covered by the financial statements impairs independence. d. Incorrect Performing accounting services and preparing financial statements when the client cannot take responsibility for them impairs independence

49


4.12.2. Ushtrime dhe probleme

4.23. Pavarësia në një angazhim auditi. Po takoheni me drejtuesin ekzekutiv të Korporatës Cooper Cosmetics për të përfunduar diskutimet në lidhje me angazhimin e shoqërisë tuaj në auditin e pasqyrave financiare të shoqërisë për vitin që përfundon më 31.12.200x. Një drejtues ekzekutiv sugjeroi që puna e auditit të ndahet në tre anëtarë të personelit. Një punonjës do të inspektojë llogaritë e aktiveve, i dyti llogaritë e detyrimeve dhe i treti llogaritë e të ardhurave dhe shpenzimeve me qëllim që të minimizohet koha e auditit për të shmangur dublimin e punës së personelit dhe zvogëluar ndërhyrjet në operacionet e kompanisë.

Shpenzimi më i madh i korporatës që do të auditohet është reklama dhe drejtuesi i departamentit të reklamave sugjeron që një anëtar i personelit të firmës të tuaj, xhaxhai i të cilit ka në pronësi agjencinë publicitare që ka marrëveshje me korporatën të caktohet në inspektimin e llogarive të shpenzimeve për reklamë sepse ky person ka njohuri të plota të kontakteve komplekse midis Cooper Cosmetics dhe agjencisë së reklamave.

Kërkohet:

a. Deri në çfarë shkalle duhet që CPA të ndjekë sugjerimet e klientit për kryerjen e auditit? Shtjellojeni

b. Listoni dhe shtjelloni arsyet pse puna e auditit nuk duhet të ndahet vetëm sipas kategorive të aktiveve, detyrimeve dhe të ardhurave e shpenzimeve.

c. A duhet që pjesëtari i personelit të shoqërisë suaj CPA të caktohet në inspektimin e kostove të relamës siç sugjeron klienti? Shtjellojeni.

4.24. Koha e emërimit dhe e planifikimit. Praktika kontabël publike e juaja ndodhet në një qytet me popullsi prej 15 mijë banorësh. Puna juaj, e kryer prej jush dhe dy asistentëve tuaj, ka të bëjë me përpilimin e pasqyrave mujore të klientëve dhe përgatitjen e formularëve për tatimin mbi të ardhurat për individët nga të dhënat në para dhe kthimet e ortakërive prej librave dhe regjistrave. Keni pak klientë korporatë; megjithatë, shërbimi për to kufizohet në përgatitjen e formularëve të tatimit mbi të ardhurat dhe asistencën për mbylljet e fundvitit aty ku ka mangësi në regjistrimet kontabël.

Një nga klientët tuaj korporatë është një dyqan me pakicë për pajisje të mëdha pune. Puna juaj për këtë klient është kufizuar në përgatitjen e formularëve të tatimit mbi të ardhurat të korporatës nga një bilanc provë e paraqitur nga llogaritari. Në 26 dhjetor merrni nga presidenti i korporatës një letër që përmban kërkesën e mëposhtme:

“Kemi arritur në marrëveshje me Bankën e Parë Kombëtare për të marrë hua 500 mijë USD për të financuar blerjen e një linje të plotë pajisjesh elektroshtëpiake. Banka ka kërkuar të paraqesim pasqyrat e çertifkuara nga audituesi për 31 dhjetor 200x, që është data e mbylljes për vitin tonë kontabël. Bilanci provë i librit të madh duhet të jetë gati më 10 janar që do të na lejojë kohë të mjaftueshme për të përgatitur raportin tuaj që t’ia paraqesim bankës më 20 janar. Nisur nga rëndësia e raportit çertifikues të programin tonë të financimit, besojmë se do të arrini të respektoni këtë afat kohor”.

50


Kërkohet:

Si mendoni se do të veprojë CPA dhe shtjelloni arsyet.

4.25. GAAS në mjedisn elektronik. Korporata Lovett përdor kuadrin kryesor të sistemit të kompjuterave të IBM me lexues periferik optik dhe pajisje printeri me lazer me shpejtësi të lartë. Informacioni për transaksionet regjistrohet fillimisht në dokumentet në letër (psh faturat e shitjeve) dhe më pas lexohen nga pajisjet optike që prodhojnë një disk manjetik që përmban të dhënat. Këto disqe me të dhëna përpunohen nga programi kompjuterik dhe listat, ditarët dhe tepricat e librit të madh të printuara prodhohen nga një pajisje printimi me shpejtësi të lartë.

Kërkohet:

Shpjegoni se si standarti i auditit që kërkon “trajnim dhe aftësi teknike të përshtatshme” është i rëndësishëm për të kënaqur standarted e përgjithshme dhe të fushës në auditin e pasqyrave financiare të korporatës.

4.26. Mbështetja autoritative. Raportet e audituesve të pasqyrave financiare përmbajnë një opinion mbi përputhshmërinë e pasqyrave me GAAP. Një vendim auditi mbi GAAP përfshin përcaktimin nëse trajtimi kontabël “është përgjithësisht i pranuar” dhe ky përcaktim bëhet duke gjetur mbështetje autoritative për trajtimin kontabël.

Kërkohet:

Listoni rendin e përparësisë së burimeve të mbështetjes autoritative që mund të konsultojë një auditues kur ballafaqohet me një vendim në lidhje me GAAP.

4.27. Shoqërimi me pasqyra financiare.

Për secilën situatë të përshkruar më poshtë, theksoni nëse CPA është apo jo e shoqëruar me pasqyrat financiare. Cila është pasoja e këtij shoqërimi?

a. CPA auditon pasqyrat financiare dhe emri gjendet në raportin vjetor të korporatës ku janë publikuar pasqyrat financiare.

b. CPA përgatit programin financiar në formularët e tatimeve të ortakërisë.c. CPA përdor kompjuterin për të përpunuar të dhënat e paraqitura nga klienti

dhe prodhon pasqyrat financiare.d. CPA përdor kompjuterin për të përpunuar të dhënat e paraqitura nga klienti

dhe prodhon librin e madh.e. CPA lejon klientin të kopjojë pasqyrat financiare të përgatitura për klientin mbi

shkresën me kokë të CPA.f. Klienti nxjerr pasqyra financiare tremujore dhe printon emrin e CPA në

dokument.g. CPA kryen shërbime këshillimi mbi sistemin për të përgatitur pasqyrat

financiare të përkohshme por nuk shqyrton pasqyrat para se t’i publikojë.

51


4.28. Rastet e pavarësisë, integritetit dhe objektivitetit. Për secilin rast tregoni nëse veprimi apo situata paraqet shkelje të Kodit të Sjelljes Profesionale të AICPA, shojegoni përse dhe citoni rregullin përkatës ose interpretimin.

a. Një CPA kryen auditin e një shoqërie lokale simfonie. Për shkak të punës së mirë ajo u zgjodh anëtare nderi e këshillit të drejtorëve.

b. Një CPA praktikon këshillim drejtimi në fushën e sistemeve informatike të informimit nën shoqërinë me emër “#olfe & Associates”. Asociates nuk janë CPA dhe shoqëria nuk është shoqëri kontabiliteti. Megjithatë #olfe tregon CPA në kartëvizitat dhe përdor këto kredenciale kur bën marrëveshje me klientët.

c. Një CPA kryen shërbime të konsiderueshme të mbajtjes së përditshme të regjistrimeve kontabël për ; dhe mbikëqyr punën e një llogaritari me kohë të pjesshme të punësuar nga Marvin Harper. Këtë vit Marvin kërkon të angazhojë këtë CPA për t’i kryer auditin.

d. Një CPA bleu një shtëpi në vitin 2005 dhe e financoi me një hua hipotekare nga Shoqëria e Kursim Kreditit Farra#ay. Kjo shoqëri u bashku me një tjetër shoqëri kursim krediti Nearby dhe CPA u bë drejtues në detyrë i auditit për Nearby.

e. Poirot trashëgoi një shumë të madhe parash nga një zotëri i vjetër në vitin 2003. Ai shiti shtëpinë e tij, shleu huanë ndaj Shoqërisë së kursim kreditit Nearby dhe bleu një pronë shumë më të madhe, një vilë në fakt. Financimi u ofrua nga Nearby.

f. Poirot dhe zj. Limon (një broker vendor për prona të patundshme) formuan një ortakëri për të ndërtuar apartamente banimi. Zj. Limon ka në pronësi 20% dhe partner drejtues. Poirot dhe tre partnerë në shoqërinë kontabël janë partnerë me përgjegjësi të kufizuar. Ata posedojnë 80% e mbetur të ortakërisë por nuk kanë ndikim në drejtimin e përditshëm. Zj. Limon ka siguruar një financim të përhershëm për pronat e patundshme nga Nearby S & L.

g. Zj. Limon fitoi llotarinë dhe bleu pjesë të interesave të ortakëve me përgjegjësi të kufizuar. Ajo posedon tani 90% të ortakërisë dhe mbetet ortaku i përgjithshëm ndërsa CPA-të mbetet ortakë me përgjegjësi të kufizuar me interes 10%.

h. Shultz, një CPA bleu një kontratë sigurimi me një të përvitshme të ndryshueshme që i ofron asaj mundësinë e zgjedhjes së kompanive në të cilën do të investohet kjo kontratë. Nën drejtimin e Shultz shoqëria e sigurimit bleu aksione të zakonshme në një prej klientëve të saj të auditit.

Nuk ka shkelje, Wolfe e konsideroin veten etij një CPA dhe qe mund te kryeje te gjitha shërbimet qe kryhen nga firmat CPA. Ai përdor terminologjinë "Associates " në emër të firmës së tij, por nuk tregon se ajo është një firmë CPA.Si e tillë, nuk ka asnjë shkelje të Kodit të Sjelljes.

Një CPA kryen shërbime të konsiderueshme të mbajtjes së përditshme të regjistrimeve kontabël për ; dhe mbikëqyr punën e një llogaritari me kohë të pjesshme të punësuar nga Marvin Harper. Këtë vit Marvin kërkon të angazhojë këtë CPA për t’i kryer auditin.

52


Nje CPA nuk duhet: Nuk duhet te kete asnjë lidhje biznesi me Marvin Harper që në fakt do të benin qe te binim ndesh me objektiviteti pavarësisë dhe integritetit, duhet t’ia beje te qarte drejtimit se pergjegjesia per ndertimin e PF-ve bie mbi te, pra mbi drejtimin, nuk duhet te marrin pergjegjesi menaxheriale per drejtimin e operacioneve te, ne fakt ketu duket qe mbikqyrja e llogaritarit eshte drejtim I operacioneve.Auditimi duhet te kryhet sipas GAAS,

d. Një CPA bleu një shtëpi në vitin 2005 dhe e financoi me një hua hipotekare nga Shoqëria e Kursim Kreditit Farra#ay. Kjo shoqëri u bashku me një tjetër shoqëri kursim krediti Nearby dhe CPA u bë drejtues në detyrë i auditit për Nearby.

Interpretimi rregullit 101 a4,

Pavaresia nuk bie poshte, duke qene se ajo ishte marre para se Farrway te bashkohej me Nearby.

e. Poirot trashëgoi një shumë të madhe parash nga një zotëri i vjetër në vitin 2003. Ai shiti shtëpinë e tij, shleu huanë ndaj Shoqërisë së kursim kreditit Nearby dhe bleu një pronë shumë më të madhe, një vilë në fakt. Financimi u ofrua nga Nearby.

Pavarësia nuk është dëmtuar. pasi ajo ishte fituarpara 1992dhe për shkak se ajo ishte marrë nga një institucion financiar për të cilin pavarësia nukishte e nevojshme(Farraway nuk ishte një klient para se bashkimi me Pranë), por që më vonë u bë pjesëe një kontrolliportofolin klientit.

f)Poirot dhe zj. Limon (një broker vendor për prona të patundshme) formuan një ortakëri për të ndërtuar apartamente banimi. Zj. Limon ka në pronësi 20% dhe partner drejtues. Poirot dhe tre partnerë në shoqërinë kontabël janë partnerë me përgjegjësi të kufizuar. Ata posedojnë 80% e mbetur të ortakërisë por nuk kanë ndikim në drejtimin e përditshëm. Zj. Limon ka siguruar një financim të përhershëm për pronat e patundshme nga Nearby S & L.

Shtytja themelore në lidhje me rregulin 101 (pavarësia) është që audituesit të ruajnë pavarësinë nga (a) shmangia e lidhjeve financiare që bëjnë të duket se pasuria e audituesit varet nga rezultati i auditit, dhe (b) shmangia e lidhjeve të drejtuesve që bën të duket se audituesit janë të angazhuar në vendimet e drejtuesve për klientin e auditit (pra auditojnë punën e tyre).

Independence is not impaired. The CPAs own less than 50% of the partnership. Note that it is generally important to distinguish between direct and indirect financialinterests. As stated in an interpretation to the code of conduct, "the

53


financial interests held by a limited partnership are considered to beindirect financial interests of a covered member who is a limited partneras long as the covered member does not control the partnership orsupervise or participate in the partnership’s investment decisions." Assuch, since this is an indirect investment, if the investment of theCPA's was material to their net worth, they could not audit thepartnership. However (and perhaps this is the tricky part), this casedoes not indicate that the CPAs do (or intend to) audit the partnership(as is the case with item h).

g. Zj. Limon fitoi llotarinë dhe bleu pjesë të interesave të ortakëve me përgjegjësi të kufizuar. Ajo posedon tani 90% të ortakërisë dhe mbetet ortaku i përgjithshëm ndërsa CPA-të mbetet ortakë me përgjegjësi të kufizuar me interes 10%.

4.32. Konkurrenca dhe propozimet e auditit.

Shoqërive të auditit shpesh u kërkohet të paraqesin “propozime” për këshillat e drejtorëve të kompanive. Këto “propozime” janë broshura të përgjithshme që shoqërohet me paraqitje me gojë që tregojnë për punonjësit e shoqërive, teknologjinë, cilësitë e veçanta dhe ekspertizën me shpresën se do t’i bindin këshillat t’i shpërblejnë me punën që do t’u ofrojnë.

Dena ka një punë të re si ndihmëse e Mishelit, presidentit të këshillit të kompanisë Granof Grain. Shoqëria ka politikën e angazhimit të audituesve të rinj çdo 7 vjet. Këshilli do të shohë paraqitjen me gojë të 12 shoqërive kontabël. Kjo është dita e dytë e një takimi tre ditor. Puna e Denës është të ndihmojë të vlerësojë propozimet. Dje, propozimi i bërë nga Anderson, Olds dhe #atershed pa dyshim ishte më i miri.

Më pas Dena sheh shefin e personelit të Mishelit që i kalon vjedhurazi një kopje të propozimit të shkruar të AO# në një zarf. Ai i thotë Denës që t’ia japë një miku i cili punon për Hunt & Hunt, një shoqëri CPA e cila është në grafikun e prezantimeve nesër. Ai thotë: “I thashë që do ta linim t’i hidhte një sy të shpejtë propozimit më të mirë”. Misheli mungon në mbledhje dhe nuk do të kthehet për dy orë.

Çfarë duhet të bëjë Dena? Çfarë duhet të bëjë CPA Hunt nëse e merr propozimin e AO#, duke supozuar se ka kohë të modifikojë propozimin e Hunt & Hunt përpara se të bëjë paraqitjen nesër?

some participants said: Dena should do as she's told. She's not on a level where she's supposed to think. She doesn't know all the facts. It may not be what she thinks. Others said: Dena should refuse. The situation has a "bad smell."She should keep her own hands clean. (Caution. Always worry about someone who thinks through his or her nose!

54


4.12.3. Raste diskutimi

4.29. Rast studimi i standarteve të auditit.

Ray, pronari i një kompanie të vogël, i kërkoi CPA Holmes të kryejë një auditi për regjistrat e kompanisë. Ray i tha Homles se auditi duhet të përfundohej në kohë për të paraqitur pasqyrat financiare të audituara në një bankë si pjesë e një kërkese huaje. Holmes pranoi menjëherë këtë angazhim dhe pranoi të japë raportin e auditusit brenda tre javësh. Ray pranoi të paguajë Holmes me një komision fiks plus një bonus nëse jepej huaja.

Holmes punësoi dy studentë të kontabilitetit për të kryer auditin dhe shpenzoi disa orë duke u shpjeguar se çfarë duhet të bënin saktësisht. Holmes u tha studentëve të mos harxhonin kohë të shqyrtonin kontrollet, por në vend të kësaj të përqendroheshin në vërtetimin e saktësive matematikore të llogarive të librave dhe përmbledhjeve të të dhënave në regjistrat kontabël që mbështesin pasqyrat financiare të Ray. Studentët ndoqën instruksionet e Holmes dhe pas dy javësh u dhanë Holmes pasqyrat financiare që nuk përfshinin shënimet. Holmes studjoi pasqyrat dhe përgatiti një raport të pakualifikuar të audituesit. Megjithatë, raporti nuk i referohej GAAP apo faktit që Ray kishte ndryshuar standartin kontabël për kapitalizimin e interesave.

Kërkohet:

Përshkruani shkurtimisht GAAS dhe tregoni se si veprimet e Holmes nuk u përmbahen këtyre standarteve.

4.30. Standarted e kontrollit të cilësisë.

Secili nga politikat dhe procedurat e kontrollit të cilësisë më poshtë është tipike për ato që mund të gjenden në dokumentet e kontrollit të cilësisë së shoqërive CPA. Identifikoni secilin prej tyre me një nga elementët e kontrollit të cilësisë të kërkuar nga Standarted e Kontrollit të Cilësisë të AICPA.

a. Shqyrtoni raportet e ecurisë gjysëmvjetore me individët dhe vlerësoni përparimin e tyre në lidhje me ecurinë e punës, objektivat e ardhshëm, preferencat e detyrës dhe mundësitë e karrierës.

b. Publikoni udhëzimet për shqyrtim të secilit raport audit, përfshi përcaktimin e mjaftueshmërisë së fakteve të paraqitura tek fletët e punës, përputhshmërinë e raportit me standarted profesionale, dhe shqyrtimin e raportit nga një partner të palidhur me detyrën e angazhimit.

c. Mbani ose ofroni mundësi hyrjeje dhe përdorimi në literaturë të përshtatshme referencë dhe ekspertë caktuar nga (1) mbajtja e manualeve teknike dhe lajmeve të brendshme teknike dhe (2) këshilloni personelin për shkallën e autoritetit në pajtim me opinionet e ekspertëve të brendshëm dhe procedurat që duhet të ndiqen për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve me ekspertët.

55


d. Shqyrtoni përvojën dhe trajnimin e personelit të angazhuar në lidhje me kompleksitetin ose kërkesat e tjera të angazhimit dhe shkallën e mbikëqyrjes që duhet ofruar.

e. Shqyrtoni rezultatet e rekrutimit vjetor dhe përcaktoni nëse janë arritur.objektivat dhe nevojat e punonjësve

f. Shpërndani deklarimet e reja profesionale dhe nxitni personelin e të gjitha niveleve t’i bashkohen organizatave profesionale.

g. Një skuadër speciale do të shqyrtojë zgjedhjen e auditeve të përfunduara për të parë përputhshmërinë me standarted profesionale, përfshi GAAP, GAAS dhe politikat e procedurat e kontrollit të cilësisë së shoqërisë.

h. Grumbulloni nga punonjësit deklarime të shkruara periodike që listojnë investimet e tyre, marrëdhëniet e jashtme të biznesit dhe punësimin e të afërme të tyre.

i. Një komitet drejtimi firme duhet çdo vit të shqyrtojë marrëdhëniet me klientët në dritën e ndryshimeve në drejtim, drejtorë, pronësi, këshill ligjor, kushte financiare, statusi të çështjeve gjyqësore, natyrën e biznesit të klientit dhe fushën e angazhimit.

4.31. Kompetenca relative e fakteve.

GAAS i tretë i punës në vend kërkon që audituesit të grumbullojnë fakte të mjaftueshme kompetente për të mbështetur me bazë të arsyeshme opinionin në lidhje me pasqyrat financiare nën shqyrtim. Në shqyrtimin se çfarë përbën fakt kompetent të mjaftueshëm duhet bërë një dallim midis të dhënave kontabël dhe të gjithë informacionit konfirmues i disponueshëm për audituesin.

Kërkohet:

Çfarë mundësish mund krijohen për:

a. Kompetencën relative të fakteve të grumbulluara nga burime të brendshme dhe të jashtme;

b. Rolin e kontrollit të brendshëm në lidhje me faktet e brendshme të prodhuara nga sistemi i përpunimit të të dhënave të klientit;

c. Shtytjen relative të vrojtimeve të audituesit dhe rillogaritjen e fakteve krahasuar me faktet dokumentare të jashtme; të jashtme/të brendshme dhe të brendshme.

4.32. Konkurrenca dhe propozimet e auditit.

Shoqërive të auditit shpesh u kërkohet të paraqesin “propozime” për këshillat e drejtorëve të kompanive. Këto “propozime” janë broshura të përgjithshme që shoqërohet me paraqitje me gojë që tregojnë për punonjësit e shoqërive, teknologjinë, cilësitë e veçanta dhe ekspertizën me shpresën se do t’i bindin këshillat t’i shpërblejnë me punën që do t’u ofrojnë.

Dena ka një punë të re si ndihmëse e Mishelit, presidentit të këshillit të kompanisë Granof Grain. Shoqëria ka politikën e angazhimit të audituesve të rinj çdo 7 vjet. Këshilli do të shohë paraqitjen me gojë të 12 shoqërive kontabël. Kjo është dita e

56


dytë e një takimi tre ditor. Puna e Denës është të ndihmojë të vlerësojë propozimet. Dje, propozimi i bërë nga Anderson, Olds dhe #atershed pa dyshim ishte më i miri.

Më pas Dena sheh shefin e personelit të Mishelit që i kalon vjedhurazi një kopje të propozimit të shkruar të AO# në një zarf. Ai i thotë Denës që t’ia japë një miku i cili punon për Hunt & Hunt, një shoqëri CPA e cila është në grafikun e prezantimeve nesër. Ai thotë: “I thashë që do ta linim t’i hidhte një sy të shpejtë propozimit më të mirë”. Misheli mungon në mbledhje dhe nuk do të kthehet për dy orë.

Çfarë duhet të bëjë Dena? Çfarë duhet të bëjë CPA Hunt nëse e merr propozimin e AO#, duke supozuar se ka kohë të modifikojë propozimin e Hunt & Hunt përpara se të bëjë paraqitjen nesër?

4.12.4. Punë të pavarur

4.33. Përgatisni një paraqitje se si auditi i brendshëm mund të konsiderohet i pavarur, kur ata tentojnë të jenë të vendosur brenda organizatës.

57

Documents

kapitulli 4