Ewa Wółkiewicz

KAPITUŁA KOLEGIACKA ŚW. MIKOŁAJA

W OTMUCHOWIE

Dzieje - organizacja - skład osobowy (1386-1477)

Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego

Opole 2004

© Copyright by Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego Opole 2004

SPIS TREŚCI

Zestawienie skrótów 9 Bibliografia 13 Wstęp 39

I. RODOWÓD FUNDATORA 55

1. Protoplasta 55 2. Reimbold Fulschussil 56 3. Synowie Reimbolda 57 4. Czwarte pokolenie 60 5. Fulschussilowie - duchowni 62 6. Bertold — fundator kolegiaty 64 7. Ostatni przedstawiciele rodziny 66

II. DZIEJE PARAFII OTMUCHOWSKIEJI KAPITUŁY ŚW. MIKOŁAJA DO 1477 R 69

1. Zarys dziejów parafii otmuchowskiej do 1386 r 69 2. Okoliczności fundacji kolegiaty 77 3. Patrocinium 81 4. Kościół kolegiacki 84 5. Dzieje kolegium kanonickiego do 1477 r 87

III. UPOSAŻENIE 93

1. Uposażenie pierwotne 93 2. Uposażenie prebend 98

2.1. Prepozytura 98 2.2. Dziekania 99 2.3. Kustodia 101 2.4. Kanonie 101 2.5. Niższe duchowieństwo 104 2.6. Dystrybucje 106

3. Darowizny na rzecz kapituły Św. Mikołaja 107 4. Majątek kapituły w XV w 112

4.1. Posiadłości 112 4.2. Dziesięciny 114 4.3. Inne dochody 116

5. Strategia majątkowa korporacji 120

6 Kapituła Kolegiacka Sw. Mikołaja w Otmuchowie

IV. STRUKTURA WEWNĘTRZNA KAPITUŁY 123 1. Statuty 123 2. Prałaci 124

2.1. Liczba i hierarchia 124 2.2. Prepozyci 127 2.3. Dziekani 129 2.4. Kustosze 131

3. Kanonicy 132 4. Duchowieństwo niższe 136

4.1. Wikariusze 136 4.2. Mansjonarze 139 4.3. Inni duchowni kościoła kolegiackiego 140

5. Urzędnicy kapitulni 142 5.1. Prokuratorzy 143 5.2. Notariusze 147 5.3. Wójt kapituły 148 5.4. Komornik 149 5.5. Rector scolarum i nauczyciele pomocniczy 150 5.6. Organista i dzwonnik 153 5.7. Zakrystian 153

6. Służba 154 7. Posiedzenia 155

7.1. Zwyczajne 155 7.2. Generalne 155

8. Pieczęć 158

V. GRUPA PRAŁATÓW I KANONIKÓW (1386-1477) 161

1. Droga do kapituły 161 1.1. Obsadzanie prałatur i kanonii 161 1.2. Dzięki prowizji papieskiej 163 1.3. Poprzez służbę na dworze biskupim 164 1.4. Poprzez konsystorz i urząd audytora 169 1.5. Poprzez urzędy zarządu lokalnego dóbr biskupich 171 1.6. Dzięki prawu patronatu 174 1.7. Awans z grona niższego duchowieństwa 176 1.8. Wpływ powiązań rodzinnych 177

2. Pochodzenie terytorialne 178 2.1. Rola czynnika terytorialnego 178 2.2. Kanonicy z księstwa biskupiego 179 2.3. Kanonicy-Ślązacy 180 2.4. Cudzoziemcy 182

Spis treści 7

3. Pochodzenie społeczne 184 3.1. Możliwości badań 184 3.2. Synowie szlacheccy 185 3.3. Mieszczanie 186 3.4. Chłopi 187

4. Narodowość 188 5. Wykształcenie akademickie 190

5.1. Wymagania statutowe 190 5.2. Liczba studiujących 191 5.3. Czas studiów 192 5.4. Miejsce studiów 193 5.5. Przedmiot studiów 196 5.6. Graduaci w kolegiacie 197 5.7. Wykształcenie a pochodzenie 198

6. Kumulacja beneficjów 199 6.1. Możliwości kumulacji 199 6.2. Stan faktyczny 200 6.3. Kumulacja prałatur 200 6.4. Kumulacja kanonii 202 6.5. Kanonicy jako plebani 207 6.6. Kanonicy-altaryści 210 6.7. Kanonicy jako wikariusze i mansjonarze 213 6.8. System obejmowania beneficjów 214 6.9. Łowcy prebend 214

7. Kwestia rezydencji 216 8. W służbie diecezji i papiestwa 219

8.1. Administratorzy biskupstwa 219 8.2. Oficjałowie i wikariusze generalni 220 8.3. Kolektorzy biskupi, papiescy i soborowi 222

VI. GRUPA WIKARIUSZY I MANSJONARZY (1386-1477) 225 1. Pochodzenie 225 2. Wykształcenie 227 3. Kumulacja beneficjów 228

VII. STOSUNKI KAPITUŁY ZE ŚWIATEM ZEWNĘTRZNYM 233 1. Stolica Apostolska wobec kapituły Św. Mikołaja 233 2. Biskupi wrocławscy a prałaci i kanonicy otmuchowscy 235 3. Mieszczanie otmuchowscy wobec duchownych kapituły 237

Zakończenie 243

8 Kapituła Kolegiacka Św. Mikołaja w Otmuchowie

CZĘŚĆ PROZOPOGRAFICZNA 247 1. Chronologiczny spis prałatów i kanoników kolegiaty otmuchowskiej

1386-1477 248 1.1. Prepozyci 248 1.2. Dziekani 249 1.3. Kustosze 249 1.4. Kanonicy 249

2. Alfabetyczny spis prałatów i kanoników otmuchowskich 1386-1477 . 251 3. Biogramy kanoników i prałatów w układzie alfabetycznym 254 4. Chronologiczny wykaz wikariuszy i mansjonarzy otmuchowskich — 362

4.1. Curati 362 4.2. Wicedziekani 362 4.3. Subkustosze 362 4.4. Wikariusze 362 4.5. Precentorzy 363 4.6. Mansjonarze 363

5. Biogramy wikariuszy i mansjonarzy w układzie alfabetycznym 365

Zusammenfassung 393

Indeks nazw geograficznych 397 Indeks osób 409

ZESTAWIENIE SKRÓTÓW

AAW APJG APLg APOp APWr AUC BP

BUWr CDS Concilia Poloniae

Dipl.Niss.

Dok.chron. DQ GQGG

HUCP Kat.

K D A A W

Kopietz I

Kopietz II

Kopietz III

Kopietz IV

Ks.Prom.

LBUS

Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu. Archiwum Państwowe w Jeleniej Górze. Archiwum Państwowe w Legnicy. Archiwum Państwowe w Opolu. Archiwum Państwowe we Wrocławiu. Acta Universitatis Carolinae. SUŁKOWSKA-KURAŚ I . , KURAŚ S . (wyd.), Bullarium Poloniae, t. I-II, Roma 1982-1985; t. III-IV, Roma-Lublin 1988-1998. Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu. Codex diplomaticus Silesiae.

SAWICKI J. (wyd.), Concilia Poloniae, t. X: Synody diecezji wrocławskiej i ich statuty, Wrocław 1963. KASTNER A. (wyd.), Diplomata Nissensia antiquora, ,Jahres-bericht des Neisser Gymnasium", 1852, s. 1-30. AAW, Dokumenty w układzie chronologicznym. Darstellungen und Quellen zur schlesischen Geschichte. VOLKMER F . , HOHAUS W. (wyd.), Geschichtsquellen der Graf-schaft Glatz, t. II: Urkunden und Regesten zur Geschichte der Grafschaft Glatz 1400-1500, Habelschwerdt 1888. Historia Universitatis Carolinae Pragensis. Katalog dokumentów przechowywanych w archiwach państwo-wych Dolnego Śląska.

URBAN W., Katalog dokumentów Archiwum Archidiecezjalnego we Wrocławiu, cz. I: Dokumenty oznaczone sygnaturami alfa-betycznymi, Roma 1970. KOPIETZ J.A., Das Collegiatstift von St. Nikolaus in Ottmachau (1386-1477), ZfGS 26 (1892), s. 131-163.

KOPIETZ J.A., Die Pfarr- und Collegiatkirche von St. Nicolaus in Ottmachau, ZfGS 24 (1890), s. 162-176. KOPIETZ J.A., Geschichte der katholischen Pfarrei Patschkau, ZfGS 17 (1883), s. 94-150. KOPIETZ J.A., Kirchengeschichte des Fiirstenthums Munster-berg und des Weichbildes Franckenstein, Franckenstein 1885. GĄSIOROWSKI A. (wyd.), Księga promocji Wydziału Sztuk Uni-wersytetu Krakowskiego z XV wieku, Kraków 2000. GRUNHAGEN C . , M A R K G R A F H. (wyd.), Lehns- und Besitzurkun-den Schlesiens und seiner einzelnen Furstenthiimer im Mittel-alter, t. I-II, Leipzig 1881-1883.

10 Kapituła Kolegiacka Św. Mikołaja w Otmuchowie

Lib.fund.

LT

MBV MGF

MPV

NekrHeinrichau

NekrKamenz

NekrLubense

NLgb

NUrk

Onera

QGBB

Registrum I

Registrum II

Registrum III

RegŚl Rep.Hel. RG

Stat.Niss.

SOA Jesenfk

MARKGRAF H . , SCHULTE J . W . (wyd.), Liberfundationis episco-patus Vratislaviensis, CDS XIV, Breslau 1889. NEMEC E. (wyd.), Listinar Teśmska. Codex diplomaticus duca-tus Tessinensis, t. I-III, Ćesky Teśfn 1955-1960. Monumenta Vaticana res gestas Bohemicas illustrantia. REISCH C H . (wyd.), Urkundenbuch der Kustodien Goldberg und Breslau, w: TENŻE, Monumenta Germaniae Franciscana, Dusseldorf 1917. Monumenta Poloniae Vaticana. WATTENBACH W. (wyd.), Schlesische Nekrologien. Nekrolo-gium von Heinrichau, ZfGS 4 (1862), s. 278-307. WATTENBACH W. (wyd.), Schlesische Nekrologien. Nekrolo-gium von Kamenz, ZfGS 4 (1862), s. 307-337. WATTENBACH W. (wyd.), Necrologium Lubense, w: TENŻE, Mo-numenta Lubensia, B r e s l a u 1861, s. 35-59. ENGELBERT K . (wyd.), Quellen zur Geschichte des Neisser Bis-tumlandes aufGrund der drei altestesten Neisser Lagerbucher, W i i r z b u r g 1 9 6 4 .

UNTERLAUFF M., Neisser Urkunden im Diózesanarchiv zu Bres-lau, „Bericht der wissenschaftlichen Gesellschaft Philomathie in Neisse" 33 (1904/1906), s. 78-112; 34 (1906/1908), s. 1-30. Onera item dominorum prepositi decani rectoris, w: R. V0LKEL, Die persónliche Zusammensetzung des Neisser Kollegiatkapitels wahrend seiner Residenz in der Altstadt Neisse 1477-1650 an der Koliegiatkirche zu SS Johannes Ev. und Nikolaus, „Bericht des wissenschaftlichen Gesellschaft Philomathie in Neisse" 42 (1938), s. 233-234. SCHULTE W. (wyd.), Quellen zur Geschichte der Besitzverhalt-nisse des Bistums Breslau, w: TENŻE, Studien zur schlesischen Kirchengeschichte, DQ 3, Breslau 1907, s. 171-279. Registrum omnium redditum et proventum capituli et ecclesie s. Nicolai in Othmuchaw (APWr, Rep. 135, sygn. 398). Registrum redditum et proventum perceptorum et distributorum capituli et ecclesie Othmuchoviensis (APWr, Rep. 31, sygn. 704). Rejestry czynszów opiekunów chóru i wikarych otmuchowskich 1432-1451, 1514-1515 (APOp, Akta m. Otmuchowa, sygn. 68). KORTA W. (red.), Regesty śląskie, t. I - V , Wrocław 1975-1992. Repertorium Heliae. Repertorium Germanicum. Statuta venerabilis capituli ecclesiae collegiatae Nissensis (APWr, Rep. 135, sygn. 397). Statnf okresm archiv Jesenfk.

Zestawienie skrótów 11

SR

SRS Statuta

SUB

Translatio

UBLieg

UGUS

Visitatio I

Visitatio II

Visitatio III

Yisitatio IV

VMPL ZfGS

ZK

Regesten zurschlesischen Geschichte, CDS, t. VII, XVI, XVIII, XXII, XXIX, XXX, Breslau 1868-1925. Scriptores Rerum Silesiacarum. Statuta consuetudines et ordinationes capituli ecclesiae in an-tiqua civitate Nissensi, w: R. VÓLKEL, Die persónliche Zusam-mensetzung des Neisser Kollegiatkapitels wdhrend seiner Resi-denz in der Altstadt Neisse 1477-1650 an der Kollegiatkirche zu SS Johannes Ev. und Nikolaus, „ B e r i c h t des wissenschaftlichen Gesellschaft Philomathie in Neisse" 42 (1938), s. 222-233. APPELT H., IRGANG W. (wyd.), Schlesisches Urkundenbuch, t. I-VI, Koln 1963-1998. Translacio collegii Othmuchouiensis in antiąuam Nissam, w: J. HEYNE, Dokumentirte Geschichte des Bisthums und Hoch-stiftes Breslau, t. II, Breslau 1864, Aneks, V, s. 931-935. SCHIRRMACHER F.W. (wyd.), Urkundenbuch der Stadt Liegnitz und ihres Weichbildes bis zum Jahre 1455, Liegnitz 1866. TZSCHOPPE G.A., STENZEL G.A. (wyd.), Urkundensammlung zur Geschichte des Ursprungs der Stadte und der Einjuhrung und Verbreitung deutscher Kolonisten und Rechte in Schlesien und der Ober-Lausitz, Hamburg 1832. Visitatio ecclesiarum parochialium archidiaconatus Wratisla-viensis a. 1579, w: J. JUNGNITZ (wyd.) Visitationsberichte der Diózese Breslau, t. I: Archidiakonat Breslau, Breslau 1902, s. 59-105. Visitatio ecclesiarum parochialium a. 1638, w: J. JUNGNITZ (wyd.), Visitationsberichte der Diózese Breslau, 1.1: Archidia-konat Breslau, Breslau 1902, s. 106-144. Visitatio parochialium ecclesiarum a. 1651/52, w: J. JUNGNITZ (wyd.), Visitationsberichte der Diózese Breslau, t. I: Archidia-konat Breslau, Breslau 1902, s. 145-297. Visitatio ecclesiarum sub archidiaconatu Wratislaviensi sitarum a. 1666/67, w: J. JUNGNITZ (wyd.) Visitationsberichte der Dió-zese Breslau, 1.1: Archidiakonat Breslau, Breslau 1902, s. 298-735. Wetera monumenta Poloniae et Lithuaniae. „Zeitschrift des Vereins fiir Geschichte und Alterthum Schle-siens". Zbiory Kastnera.

BIBLIOGRAFIA

1 . Ź R Ó D Ł A R Ę K O P I Ś M I E N N E

1.1. Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu

1.1.1. Zespoły dokumentów pergaminowych Dokumenty o sygnaturach literowych Dokumenty w układzie chronologicznym Dokumenty cechu rzeźników w Nysie Dokumenty parafii w Gościęcinie Dokumanty parafii w Kożuchowie Dokumenty parafii w Namysłowie Dokumenty parafii w Nysie Dokumenty parafii w Otmuchowie Dokumenty parafii w Paczkowie Dokumenty parafii w Świdnicy Dokumenty parafii w Ząbkowicach Śląskich Dokumenty parafii kolegiackiej w Głogowie Dokumenty parafii miejskiej w Głogowie Dokumenty kolegiaty w Głogówku Dokumenty kolegiaty św. Krzyża we Wrocławiu Dokumenty wikariuszy katedralnych

1.1.2. Zespół: Akta działalności biskupów I A 1 b I A 1c

1.1.3. Zespół: Zarząd duchowny diecezji II b 1 Incorporationes d. Conradi episcopi 1431-1447. II b 2 Incorporationes episcoporum: Petri 1448-1458 lodoci 1461-1467. II b 3 Incorporationes episcopi Rudolphi 1468-1482.

1.1.4. Zespół: Wikariusze katedralni i altarzyści III d 1 Najstarszy kopiarz wikariuszy katedralnych. III d la Drugi kopiarz wikariuszy katedralnych. III d 2 Trzeci kopiarz wikariuszy katedralnych.

1.1.5. Zespół: Wikariusze kolegiaty Św. Krzyża we Wrocławiu IV a 4 a Kopiarz wikariuszy kolegiaty Św. Krzyża we Wrocławiu.

1.1.6. Zespół: Mansjonarze kolegiaty Św. Krzyża we Wrocławiu

14 Kapituła Kolegiacka Św. Mikołaja w Otmuchowie

IV a 8 Kopiarz mansjonarzy kolegiaty Św. Krzyża we Wrocławiu.

1.1.7. Zespól: Kolegiata w Głogowie IV b 7 Kopiarz kolegiaty głogowskiej.

1.1.8. Zespół: Kolegiata Św. Idziego A 18 Księga inkorporacji kolegiaty Św. Idziego we Wrocławiu.

1.1.9. Zespół: kolegiata Św. Mikołaja w Otmuchowie IV d 16 Registrorum vicariorum in Othmuchaw de censibus et decimis. IV d 18 Copia litterarum mansionariorum Nissensium. Anno 1592.

1.2. Archiwum Państwowe we Wrocławiu

1.2.1. Księgi 1.2.1.1. Rep 135

370: Kopiarz klasztoru augustianów NMP we Wrocławiu 371: Repertorium Heliae 397: Statuta venerabilis capituli eccłesiae collegiate Nissensis 398: Registrum omnium reddituum et proventuum capituli et ecclesie s. Ni-

colai in Othmuchaw 400: Akta rachunkowe kapituły z 1519 r.

1.2.1.2. Rep. 31: Księstwo nyskie Sygn 704: Registrum redditum et proventum perceptorum et distributorum capituli

et ecclesie Othmuchoviensis

1.2.2. Dokumenty Dokumenty miasta Wrocławia Rep. 55 — klasztor augustianów we Wrocławiu Rep. 58 — klasztor dominikanek we Wrocławiu Rep. 63 — klasztor klarysek we Wrocławiu Rep. 64 — kolegiata Św. Krzyża we Wrocławiu Rep. 65 — wikariusze i mansjonarze kolegiaty Św. Krzyża we Wrocławiu Rep. 66 — klasztor krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą we Wrocławiu Rep. 67 — klasztor premonstratensów we Wrocławiu Rep. 72 — kolegiata w Niemodlinie Rep. 75 — klasztor franciszkanów w Kłodzku Rep. 76 — kolegiata w Głogowie Rep. 80 — kolegiata św. Bartłomieja w Głogówku Rep. 83 — klasztor cystersów w Krzeszowie Rep. 84 — klasztor cystersów w Henrykowie Rep. 91 — klasztor cystersów w Lubiążu Rep. 93 — klasztor benedyktynek w Legnicy

Sygn. Sygn. Sygn. Sygn.

Sygn.

Bibliografia 15

Rep. 98 — klasztor magdalenek w Nowogrodźcu Bobrzańskim Rep. 102 — kolegiata w Nysie Rep. 103 — klasztor bożogrobców w Nysie Rep. 107 — kolegiata Św. Krzyża w Opolu Rep. 111 — kolegiata w Raciborzu Rep. 116 — klasztor augustianów w Żaganiu Rep. 125 — klasztor cysterek w Trzebnicy Rep. 127 — klasztor paulinów na Łąkach pod Głogówkiem Rep. 132a — depozyt m. Chojnowa Rep. 132a — depozyt m. Dzierżoniowa Rep. 132a — depozyt m. Głuchołaz Rep. 132a — depozyt m. Góry Rep. 132a — depozyt m. Grodkowa Rep. 132a — depozyt m. Kluczborka Rep. 132a — depozyt m. Paczkowa Rep. 132a — depozyt m. Strzelina

1.3. Archiwum Państwowe w Opolu

Gut Herzogswalde, sygn 1 Akta miasta Otmuchowa: sygn. 59 — Causa capituli et curati; sygn. 68 — Rejestry

czynszów opiekunów chóru i wikarych otmuchowskich 1432-1451,1514— 1515

Akta miasta Namysłowa Akta miasta Nysy Akta miasta Paczkowa Zbiór Kastnera: t. IX — Scripta Joannis Felicis Pedewitz; t. XXXI — Neisser

Ratsherren; t. XXXV — Kreuzherren von Neisse; t. XL — Geschichte des Neisser Kollegiatstifts; t. XLI — Geschichte des Neisser Kollegiatstifts\ t. XLIV — Excerpte aus den Neisser Landbiichem; t. XLV — Excerpte aus den Neisser Landbiichem.

1.4. Archiwum Państwowe w Jeleniej Górze

Akta miasta Bolesławca Akta miasta Jeleniej Góry

1.5. Archiwum Państwowe w Legnicy

Akta miasta Legnicy

1.6. Statni okresni archiv Jesenfk

Archiv fary Vidnava

16 Kapituła Kolegiacka Sw. Mikołaja w Otmuchowie

1.7. Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu

I Q 267 I F 445 IV F 214 M 1063

2 . Ź R Ó D Ł A DRUKOWANE

ABRAHAM W . , Statuty kapituły w Kruszwicy, P S 8 ( 1 9 5 6 ) , z. 3 - 4 , s. 2 5 1 - 3 1 5 . Album seu matricula facultatis juridicae Universitatis Pragensis ab anno Christi

1372 ad annum 1418, w: Monumenta Historica Universitatis Ca-roło-Ferdinandeae Pragensis, t. II, cz. I, Pragae 1834.

ALTMANN W. (wyd.), Acta Nicolai Gramis, CDS 15, Breslau 1890. APPELT H„ IRGANGI. (wyd.), Schlesisches Urkundenbuch, t. I -VI , Koln 1 9 6 3 - 1 9 9 8 . BRETSCHNEIDER P. (wyd.), Urkundenbuch der Stadt uinsterberg, t. I-III , Mun-

s t e r b e r g 1 9 3 2 .

ENGELBERT K. ( w y d . ) , Quellen zur Geschichte des Neisser Bistumlandes auf Grund der drei altestesten Neisser Lagerbiicher, Wurzburg 1964.

ERSIL J., PRAŻAK J. (opr.), Archiv prazske metropolitni kapituły, t. II: Katalog listin a listu z let 1420-1561, Praha 1986.

ESCHENLOER P., Historia Wratislaviensis, SRS 7, Breslau 1872. FUNCKE F. , Regesten der Bischofe von Leubus bis zum Jahre 1418, „ B r a n d e n b u r g i a .

Monatsblatt der Gesellschaft fiir Heimatkunde der Provinz Bran-denburg" 24 (1916), s. 193-252.

GĄSIOROWSKI A. (wyd.), Księga promocji Wydziału Sztuk Uniwersytetu Krakow-skiego z XV wieku, Kraków 2000.

GOTTSCHALK F., Das Totenbuch der Ałtaristenbruderschaft von Maria Magdalena zu Breslau, ca. 1454-1524, AS KG 6 (1941), s. 127-185.

GRABER E . ( w y d . ) , Die Inventare der nichtstaatlichen Arcliive Schlesiens. Kreis Jauer, CDS 35, Breslau 1930.

GRABER E . ( w y d . ) , Die lnventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Kreis Neisse, CDS 36, Breslau 1933.

GRABER E . ( w y d . ) , Die lnventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Kreis Neustadt, CDS 33, Breslau 1928.

GRUNHAGEN C . , MARKGRAF H . ( w y d . ) , Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fiirstenthumer im Mittelalter, t. I-II, Leipzig 1881— 1883.

Bibliografia 17

GRUNHAGEN C. (wyd.), Protokolle des Breslauer Domkapitels. Fragmente aus der Zeit 1393-1460, ZfGS 5 (1863), s. 118-159.

GRUNHAGEN C. (wyd.), Urkutidenbuch der Stadt Brieg, CDS 9, Breslau 1870. JUNGNITZ J., Beitrdge zur mittelalterlichen Statistik des Bisthums Breslau, ZfGS 33

(1899), s. 385-402. JUNGNITZ J. (wyd.), Visitationsberichte der Didzese Breslau, t. I, Archidiakonat

Breslau, Breslau 1902. JUREK T. (wyd.), Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego, t. II: 1385-1395,

Poznań 2000.

KASTNER A . (wyd.), Diplomata Nissensia antiąuora, , Jahresbericht des Neisser Gymnasium", 1852, s. 1-30.

Katalog dokumentów przechowywanych w archiwach państwowych Dolnego Ślą-ska, t.: I, II, IV, V, VII, R. STELMACH (opr.), t.: III, IX, R. ŻERELIK (opr.), t. VIII, R. Stelmach, R. Żerelik (opr.), t. VI, M. Chmielew-ska (opr.), Wrocław 1991-99.

KOBZDAJ E„ rec.: Regesty Śląskie, t. I, „Archeion" 69 (1979), (Aneks). KÓNIG A., Das Kalendarium des Breslauer Kreuzstiftes verbunden mit einem Ci-

sioianus, ZfGS 7 (1866), s. 303-343. KOPIETZ J .A . , Regesten der Stadt Patschkau, „Programm des Stadtischen Katholi-

schen Gymnasiums zu Patschkau" (1874/75), s. 1-34. KORTA W. (red.), Regesty śląskie, t. I - V , Wrocław 1975-1992. Liber decanorum facultatis philosophicae Universitatis Pragensis ab anno Christi

1367 usąue ad annum 1585, pars 1 (1367-1419), w: Monumenta Historica Universitatis Carolo-Ferdinandeae Pragensis, 1.1, cz. I, Pragae 1834.

MARKGRAF H. (wyd.), Annales Glogovienses bis zum Jahre 1453, SRS 10, Breslau 1877.

MARKGRAF H. , SCHULTE J.W. (wyd.), Liberfundationis episcopatus Vratisla\'ien-sis, CDS 14, Breslau 1889.

Die Matrikel der Universitat Wien, t. I-II: 1377-1518, Graz 1954-1967.

MEITZEN A. (wyd.), Urkunden schlesischer Dórfer. Zur Geschichte der landlichen Verhćiltnisse und der Flureintheilung insbesondere, CDS 4, Breslau 1863.

Monumenta Vaticana res gestas Bohemicas illustrantia, t. IV: K . STLOUKAL (wyd.), Acta Gregorii XI (1370-1378), Pragae 1949-1953; t. V: K. KROFTA (wyd.), Acta Urbani VI et Bonifatii IX (1378-1404), Pragae 1903-1905; t. VI: J. ERŚIL (wyd.), Acta lnocentii VII, Gregorii XII, Alexandńi V, Johannis XXIII. Nec non acta concilii Constan-tiensis (1404-1417). Acta Clementis VII et Benedicti XIII (1378-

18 Kapituła Kolegiacka Sw. Mikołaja vi' Otmuchowie

1417), Pragae 1980 (Acta summorumpontificum res gestas Bohe-micas aevi praehussitici ethussitici illustrantia 1 - 2 ) ; t. VII: J. ERŚIL (wyd.), Acta Martini V (1417-1431), pars 1 (1417-1422), Pragae 1995; pars 2 (1423-1431), Pragae 1998 (Acta summorum pontifi-cum res gestas Bohemicas aevi praehussitici et hussitici illustran-tia 3-4).

MROZOWICZ W. ( w y d . ) , Katalog dokumentów i listów cytowanych w Kronice, w : TENŻE, Kronika klasztoru kanoników regularnych w Kłodzku. Ze studiów nad średniowiecznym dziejopisarstwem klasztornym (AcUWr, No 2234, Historia CXLIII), Wrocław 2001, s. 165-191.

NEMEC E. (wyd.), Listinar Teśmska. Codex diplomaticus ducatus Tessinensis, t. I-III, Ćesky Teśfn 1 9 5 5 - 1 9 6 0 .

PATYKIEWICZ W. (wyd.), Statuty kolegiaty rudzko-wieluńskiej, RTK 3 (1956), z. 1, s. 347-376.

PAULI Ż . , ULANOWSKI B . (wyd.), Album Studiosorum Universitatis Cracoviensis, 1.1: 1400-1489, Cracoviae 1887.

PEDEWITZ J.F., Historia ecclesiastica ecclesiae parochialis S. Jacobi Nissae, wyd. B . RUFFERT, Neisse 1 9 0 5 .

PFOTENHAUER P. (wyd.), Urkunden des Klosters Kamenz, CDS 10, Breslau 1881. Regesten zur Schlesischen Geschichte, t. I-III: C . GRÜNHAGEN (red.), C D S 7 , Breslau

1 8 7 5 - 1 8 8 6 ; t. IV-VI: C . GRÜNHAGEN, K . W U T K E (red.), C D S 16, 18 , 2 2 , Breslau 1 8 9 2 - 1 9 0 3 ; t. VII: K . W U T K E (red.), C D S 2 9 , Breslau 1 9 2 3 ; t. VIH, K . WUTKE, E . RANDT (red.), C D S 30 , Breslau 1 9 3 0 .

REICHENBACH H . ( w y d . ) , Urkundliche Geschichte der Grafen Reichenbach in Schlesien, t. I, Breslau 1907.

REISCH CH. (wyd.), Urkundenbuch der Kustodien Goldberg und Breslau, w: TEN-ŻE, Monumenta Gertnaniae Franciscana, Dusseldorf 1917.

Repertorium Germanicum. Verzeichnis der in den päpstlichen Registern und Ka-meralakten vorkommenden Personen, Kirchen und Orte des Deu-tschen Reiches, seiner Diözesen und Territorien von Beginn des Schismas bis zur Reformation, 1.1: E . GÖLLER (opr . ) , Clemens VII. vonAvignon 1378-1394, Ber l in 1 9 1 6 ; t. II: G . TELLENBACH (opr . ) , Urban Vi, BonifazlX., lnnocenz VII. und Gregor XII. 1378-1415, B e r l i n 1 9 3 3 / 6 1 ; t. III: U. KÜHNE ( o p r . ) , Alexander V., Johannes XXIII., Konstanzer Konzil 1409-1417, Be r l i n 1 9 3 5 ; t. IV: K . A . FINK ( r e d . ) , Martin V., 1417-1431, cz. I-IH, B e r l i n 1 9 4 3 / 5 8 . t. VI: J .F . ABERT, W . DEETERS (opr . ) , Nicolaus V. 1447-1455, T ü b i n g e n 1 9 8 9 ; t. VII: E . PITZ (op r . ) , Cal ixt III. 1455-1458, cz. I-II, T ü b i n -g e n 1 9 8 9 ; t. VIII: D . BROSIUS, U. SCHESCHKEWITZ ( o p r . ) , Pius II.

Bibliografia 19

1458-1464, Tübingen 1 9 9 3 ; t. I X : H . HÖING, H . LEERHOFT, M . Rei-mann (opr.), Paul II. 1464-1471, Tübingen 2000.

Repertorium Poenitentiariae Germanicum, t. IV: L. SCHMUGGE, P. HERSPERGER, B. WLGGENHAUSER (opr.), Pius II. (1458-1464), Tübingen 1996.

SAWICKI J. (wyd.), Concilia Poloniae, t. X : Synody diecezji wrocławskiej i ich sta-tuty, Wrocław 1963.

SCHIRRMACHER F.W. (wyd.), Urkundenbuch der Stadt Liegnitz und ihres Weich-bildes bis zum Jahre 1455, Liegnitz 1866.

SCHULTE W. (wyd.), Quellen zur Geschichte der Besitzverhältnisse des Bistums Breslau, w: TENŻE, Studien zur Schlesischen Kirchengeschichte, DQ 3, Breslau 1907, s. 171-279.

SCHULZA. , GRÜNHAGEN C., Annalistische Nachlese (Fortsetzung) 1449-1500, ZfGS 9(1868), s. 378-388.

SULKOWSKA-KURAŚ I., KURAŚ S . (wyd.), Bullarium Poloniae, t. I-VI, Roma 1982-1998.

SZCZUR S . (wyd.), Liber receptorum et expensarum Petri Stephani (1373-1375), (Monumenta Poloniae Vaticana 9), Kraków 1994.

THEINER A. (wyd.), Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumquefiniti-marum historiam illustrantia, 1.1: 1217-1409, Roma 1860; t. II: 1400-1572, Roma 1861.

TZSCHOPPE G.A., STENZEL G.A. (wyd.), Urkundensammlung zur Geschichte des Ursprungs der Städte und der Einführung und Verbreitung deu-tscher Kolonisten und Rechte in Schlesien und der Oberlausitz, Hamburg 1832.

UNTERLAUFFM. (wyd.), Neisser Urkunden im Diözesanarchiv zu Breslau, „Bericht der wissenschaftlichen Gesellschaft Philomathie" 33 (1904/1906), s. 78-112; 34 (1906/1908), s. 1-30.

URBAN W., Katalog dokumentów Archiwum Archidiecezjalnego we Wrocławiu, cz. I: Dokumenty oznaczone sygnaturami alfabetycznymi, Roma 1970.

URBAN W., Wykaz regestów dokumentów Archiwum Archidiecezjalnego we Wro-cławiu, cz. II: Dokumenty w układzie chronologicznym. Warszawa 1970.

URBAN W . , Wykaz regestów dokumentów Archiwum Archidiecezjalnego we Wro-cławiu. Regesty dokumentów kolegium wikariuszów we Wrocławiu, RTSO 2 (1970), s. 291-352; Regesty dokumentów kolegiaty św. Krzyża, tamże, s. 352-371; Regesty dokumentów parafii miejskiej w Nysie, tamże, s. 371-397; Dokumenty cechu rzeżników w Nysie, tamże, s. 398-401; Regesty dokumentów archiwum parafialnego w Otmuchowie, tamże, s. 401-404; Regesty dokumentów kolegiaty

20 Kapituła Kolegiacka Sw. Mikołaja w Otmuchowie

w Głogówku, tamże, s. 414-421; Regesty dokumentów parafii ko-legiackiej w Głogowie, RTSO 3 (1973), s. 273-321; Regesty doku-mentów z parafii w Głogowie, tamże, s. 322-372; Regesty doku-mentów parafii w Kożuchowie, RTSO 4 (1974), s. 251-268; Re-gesty dokumentów parafii w Świdnicy, RTSO 6 (1978), s. 323-351; RTSO 7 (1980), s. 353-388.

VOLKMER F . , HOHAUS W . (wyd.), Geschichtsquełłen der Grafschaft Glatz, t. II: Urkunden und Regesten zur Geschichte der Grafschaft Glatz 1400-1500, Habelschwerdt 1888.

WATTENBACH W . ( w y d . ) , Das Fonnelbuch des Domherm Arnold von Protzan, CDS 5, Breslau 1862.

WATTENBACH W. (wyd.), Necrologium Lubense, w: TENŻE, Monumenta Lubensia, Breslau 1861, s. 35-59.

WATTENBACH W . ( w y d . ) , Schlesische Nekrologien. Nekrologium von Kamenz, Ne-krologium von Heinrichau, ZfGS 4 (1862), s. 278-337.

WATTENBACH W . ( w y d . ) , Urkunden der Klóster Rauden und Himmelwitz, der Do-minikaner und Dominikanerinnen in der Stadt Ratibor, CDS 2, Breslau 1859.

WATTENBACH W. (wyd.), Urkunden des Klosters Czamowanz, CDS 1, Breslau 1857. WEISSENBORN H. (wyd.), Actcn der Erfurter Universitat (1392-1636), t. I-III, Halle

1881-1899. WOJCIECHOWSKI L., Najstarsze klasztory paulinów W Polsce. Fundacja - uposaże-

nie - rozwój do około 1430 roku, StCl 11 (1991), Aneksy, s. 197-213.

W U T K E K . ( w y d . ) , Die lnventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Die Krei-se Griinberg und Freystadt, CDS 24, Breslau 1908.

WUTKE K . (wyd . ) , Die lnventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Kreis und Stadt Glogau, CDS 28, Breslau 1915.

W U T K E K . , Eine Urkunde v. J. 1406 betr. Ałtstadt bei Freistadt, Oesterr.-Schłe-sien, ZfGS 46 (1912), s. 170-171.

ŻERELIK R. (wyd.), Śląska księga rachunkowa z początku XV wieku, w: TENŻE, Trzy źródła do dziejów społeczno-gospodarczych średniowieczne-go Śląska, Wrocław 1995, s. 39-110.

3 . O P R A C O W A N I A

BARYCZ H., Dziejowe związki Polski z Uniwersytetem Karola w Pradze, Poznań 1948.

BARYCZ H . , Śląsk w polskiej kulturze umysłowej, Katowice 1979.

Bibliografia 21

BARYCZ H„ Ślązacy na Uniwersytecie Jagiellońskim od XV-XVUl wieku, Katowice 1938.

BASTRZYKOWSKI A., Kolegiata iw. Marcina w Opatowie i jej kapituła, Ostrowiec 1948.

B A U C H G., Beitrage zur Literaturgeschichte des schlesischen Humanismus, VIII, ZfGS 40(1906), s. 140-184.

B A U C H G„ In Erfurt ais Artisten promovierte Schlesier (1450-1521), ZfGS 4 0 ( 1 9 0 6 ) , s. 325-332.

BAUCH G . , Geschichte des Breslauer Schulwesens vor der Reformation, C D S 2 5 , Breslau 1904.

B A U C H G., Schlesien und die Universitat Krakau im XV. und XVI. Jahrhundert, ZfGS 41 (1907), s. 99-180.

BERANEK K., O poćatcich prazske lekarske fakulty 1348-1622. De facultatis medi-cae Pragensis initiis, AUC, HUCP, 9, Praha 1968, z. 2., s. 44-87.

BERNHOFEN G . , Das Kollegiatstift zu Brieg in seiner persónlichen Zusammense-tzung von den Anjangen bis zur Sakularisation (1534), Berlin 1939.

BlLLERL., Neisse, Ottmachau, Patschkau, Breslau 1932. BISKUP R „ Początki, organizacja i uposażenie sambijskiej kapituły katedralnej

w średniowieczu (X1II-X1V w.), „Studia Elbląskie" 2 (2000), s. 21 -59.

BLASCHKE K., Nikolaikirchen und Stadtentstehung in Ósterreich, w: F . - H . H Y E (red.), Stadt und Kirche, Linz 1995, s. 165-175.

BLASCHKE K., Nikolaipatrozinium und stadtische Friihgeschichte, ZSavRGk 84 (1967), s. 273-337.

BLASCHKE K., Stadtgrundriss und Stadtentwicklung. Forschungen zur Entstehung mitteleuropaischer Stadte, Koln 1997.

BLAZEK C . , Der abgestorbene Adel der preussischen Provinz Schlesien und der Oberlausitz, w: J. Siebmachers Grosses und allgemeines Wappen-buch, t. VI, Nilrnberg 1887-1894.

BŁASZCZYK G . , Diecezja żmudzka od XV wieku do początku XVIII wieku. Ustrój, Poznań 1993.

BORAWSKA T., BORZYSZOWSKI M., KOPICZKO A., WOJTKOWSKI A., Słownik bio-graficzny kapituły warmińskiej, Olsztyn 1996.

BORAWSKA T., Gdańszczanie w kapitule warmińskiej w X11I-XV1 wieku, w: A. R A -DZIMIŃSKI (red.), Duchowieństwo kapitulne, s. 117-132.

BORAWSKA T., Życie umysłowe na Warmii w czasach Mikołaja Kopernika, Toruń 1996.

BORCHARDT K., Die romische Kurie und die Pfriindenbesetzung in den Dibzesen Wurzburg, Bamberg und Eichstatt im spateren Mittelalter, „Jahr-buch fur frankische Landesforschung" 57 (1997), s. 71-96.

22 Kapituła Kolegiacka Sw. Mikołaja w Otmuchowie

BRETSCHNEIDER P . , Die Grabsteine der Bartholomäuskrypta und des Kreuzkirch-hofes zu Breslau, AS KG 6 (1941), s. 99-126.

BRETSCHNEIDER P. , Studien und Bemerkungen über epigraphische und heraldische Denkmäler Schlesiens aus dem 13. und 14. Jahrhundert, cz. I—III, ZfGS 64 (1930), s. 1-38; 65 (1931), s. 239-271; 67 (1933), s. 1-31.

BURDA A., Untersuchungen zur mittelalterlichen Schulgeschichte im Bistum Bres-lau, B r e s l a u 1 9 1 6 .

B Ü N Z E . , Stift Hang in Würzburg. Untersuchungen zur Geschichte eines fränki-schen Kollegiatstiftes im Mittelalter, 1.1—II, Göttingen 1998.

CETWIŃSKI M . , Panowie von Reichenbach: problem tożsamości elity śląskiej, w : J. WRON1SZEWSK1 (red.), Genealogia — polska elita polityczna w wiekach średnich na tle porównawczym, Toruń 1993, s. 163-174.

CETWIŃSKI M . , Polak Albert i Niemiec Mroczko. Zarys przemian etnicznych i kul-turalnych rycerstwa śląskiego do połowy XIV wieku, w: Niemcy -Polska w średniowieczu, Poznań 1986, s. 157-169.

CETWIŃSKI M . , Rycerstwo śląskie do końca XIII w., 1.1: Pochodzenie - gospodarka -polityka, t. II: Biogramy i rodowody, Wrocław 1980-1982.

CHODYŃSKI S., Wikariusze katedry włocławskiej, Włocławek 1912. CHRZANOWSKI T . , KORNECKI M„ Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. VII: woje-

wództwo opolskie, z. 3: powiat grodkowski, Warszawa 1964. C L A R E E . G . , St. Nicholas, his Legendes and Iconography, Firenze 1985. C L E M E N Z B . , Geschichte des Schlesischen Bildungswesens im Mittelalter, Liegnitz

1927. CRUSIUSI . , Basilicae muros urbis ambient. Zum Kollegiatstift des frühen und ho-

hen Mittelalters in deutschen Bischofsstädten, w: TAŻ, Studien zum weltlichen Kollegiatstift, s. 9-34.

CRUSIUS I. , Das weltliche Kollegiatstift als Schwerpunkt innerhalb der Germania Sacra, „B lä t t e r f ü r d e u t s c h e L a n d e s g e s c h i c h t e " 120 (1984), s. 241-253.

CRUSIUS I. ( r e d . ) , Studien zum weltlichen Kollegiatstift in Deutschland, (Studien zur Germania Sacra 18), Göttingen 1995.

DEBUS K. H., Studien zur Personal struktur des Stiftes St. Guido in Speyer, Mainz 1984.

DEMBIŃSKI P . , Udział prałatów i kanoników w posiedzeniach poznańskiej kapituły katedralnej za pontyfikatu biskupa Uriela z Górki (1479-1498), RHis 66 (2000), s. 171-213.

DOLA K., Dzieje Kościoła na Śląsku, cz. I: Średniowiecze, Opole 1996. DOLA K., Konfraternie kapłańskie W diecezji wrocławskiej u schyłku średniowiecza,

RTSO 9 (1982), s. 205-218.

Bibliografia 23

DOLA K . , XV-wieczne synody diecezji wrocławskiej o życiu i posłudze kłeru, R T S O 4 (1974), s. 85-106.

D O L A K . , Śląsk miejscem spotkania kultury polskiej i niemieckiej W dobie huma-nizmu, RTSO 8 (1981), s. 219-232.

DOLA K . , Wrocławska kapituła katedralna w XV wieku. Ustrój - skład osobowy -działalność, Lublin 1983.

DRABINA J., Duchowieństwo diecezji wrocławskiej wobec schizmy zachodniej i kon-cyliaryzmu, SKHS 41 (1986), s. 507-516.

DRABINA J., Idee koncyliaryzmu na Śląsku. Wkład miejscowych środowisk intelek-tualnych w ich upowszechnianie, Kraków 1984.

DRABINA J„ Kontakty Wrocławia z Rzymem W latach 1409-1517, Wrocław 1 9 8 1 . DRABINA J., Prokuratorzy miasta Wrocławia na papieskim dworze w drugiej poło-

wie XV w., SKHS 32 (1977), s. 300-305. DRABINA J., Śląskie środowiska intelektualne wobec idei koncyliaryzmu, Euh 3 0

( 1 9 8 6 ) , s . 3 3 - 4 5 .

DRABINA J., Wrocławska kapituła katedralna i jej stosunek do politycznych wyda-rzeń lat 1453-1471, SSHT 2 (1969), s. 183-204.

DZIEWULSKI W., Zarys dziejów Otmuchowa do wybuchu 11 wojny światowej, w: Z. KOWALSKI (red.), Szkice Nyskie. Studia i materiały, Opole 1986, s. 151-173.

ENGELBERT K., Geschichte der Stadt Wansen und des Wansener Haltes, cz. I, Ohlau 1927.

FEDERKIEWICZ J„ Kapituła przemyska ob. łac., KDP 12 (1912), nr 6, s. 199-215. FIAŁKOWSKI J„ Nowosądecka kolegiata. Warszawa 1 9 5 8 . FOUQUET G . , Das Speyerer Domkapitel im späten Mittelalter (ca. 1350-1540).

Adlige Freundschaft, fürstliche Patronage und päpstliche Klientel, t. I-II, Mainz 1987.

PROS H., S O W A F., Księga imion i świętych, t. IV, Kraków 2000.

GAŁĄZKA W., Kapituła kolegiacka w Opatowie w latach 1562—1983, Sandomierz 1997.

GANSE K.J., GRUNDEL P.J., Geschichte der Pfarrei Ottmachau, w: P.J. GRÜNDEL (red.), Aus Stadt und Land Ottmachau, Ottmachau 1927.

GĄSIOROWSKI A., Kanonicy włocławscy w najstarszej metryce kapitulnej (1435-1500), w: A. RADZIMIŃSKI (red.), Duchowieństwo kapitulne, s. 9 -51.

GĄSIOROWSKI A . , Katalogi członków średniowiecznych kapituł Wielkopolski, w: F. LENORT, K. LUTYŃSK1 (red.), Ecclesia Posnanensis. Opuscula Maiiano Banaszak septuagenario dedicata, Poznań 1998, s. 55-64.

24 Kapituła Kolegiacka Sw. Mikołaja w Otmuchowie

GĄSIOROWSKI A . , Prokuratorzy gnieźnieńskiej kapituły katedralnej w XV wieku, w : P . DYMMEL ( red . ) , Drogą historii. Studia ofiarowane profeso-rowi Józefowi Szymańskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Lublin 2001, s. 451-460.

GĄSIOROWSKI A., SKIERSKA I., średniowieczni oficjałowie gnieźnieńscy, RHis 61 (1995), s. 37-87.

G E R L I C H . , Duchowieństwo kolegiaty głogowskiej W 1491 roku, R T S O 16 ( 1 9 9 6 ) , s. 251-287.

GERLIC H., Kapituła głogowska w dobie piastowskiej i jagiellońskiej (1120-1526), Gliwice 1993.

GOTTSCHALK F., Oberschlesier auf den Universitäten des Mittelalters, „Beiträge zur Heimatkunde Oberschlesiens" 2 (1934), s. 29-78.

GÓRALSKI W . , Kapituła katedralna w Płocku XII-XV1 w. Studium z dziejów orga-nizacji prawnej kapituł polskich, Płock 1979.

GÓRALSKI W., Posiedzenia kapituh kolegiackiej w Pułtusku XV-XX w . , StPł 4 (1976), s. 185—197^

GÓRALSKI W . , Powstanie kapituły kolegiackiej w Pułtusku, A B M K 26 (1973), s. 287-306.

GÓRALSKI W . , Prawa i obowiązki członków kapituły pułtuskiej w latach 1448-1840, StPł 2 (1974), s. 106-138.

GÓRALSKI W . , Prowizja kanoniczna w kapitule katedralnej w Płocku do końca XVI w., CPH 31 (1979), s. 173-186.

GÓRALSKI W . , Skład osobowy oraz obsadzanie godności i kanonii w kapitule kole-giackiej w Pułtusku, PK 19 (1976), s. 241-269.

GRACZYK Z., Założenie kolegiaty św. Marii Magdaleny w Poznaniu, MKAP 5 (1950), s. 246-256.

GRAEWE J., Neisser Burgersöhne auf Deutschlands Universitäten, „Jahresbericht des Kunst- und Altertumsvereins Neisse" 36 (1932), s. 27^41.

GRÜGER H. , Das Verzeichnis der mittelalterlichen Äbte des Klosters Kamenz, A S K G 25 (1967), s. 52-96.

GUMOWSKI M., Pieczęcie śląskie do końca XIV wieku, w : Historia Śląska od najdaw-niejszych czasów do roku 1400, t. III, Kraków 1936, s. 247^140.

HARTMANN F . , Geschichte der Stadt Münsterberg in Schlesien, M ü n s t e r b e r g 1907. HERTLEIN K . , Geschichte der Ottmachauer Pfarrkirche, b m r w . HEYEN F . - J . , Das bischöfliche Kollegiatstift außerhalb der Bischofstadt im frühen

und hohen Mittelalter am Beispiel der Erzdiözese Trier, w: I. CRU-SIUS (red.), Studien zum weltlichen Kollegiatstift, s. 35-61.

HEYNE J „ Dokumentirte Geschichte des Bisthums und Hochstiftes Breslau, t. I—III, Breslau 1860-1868.

Bibliografia 25

H L E D I K O V Ä Z., Praźskó metropolitni kapituła, jej i' samospräva a postaveni do doby husitske, „Sbornik historicky" 19 (1972), s. 5-48.

HLEDIKOVÄ Z. , (jrad generalm'ch vikärii praźskeho arcibiskupa v dobe predhusitske, Praha 1971.

HOFFMANN H . , Der Dom ZU Breslau. Eine Führung, Breslau 1934. HOLBACH R . , Stiftsgeistlichkeit im Spannungsfeld von Kirche und Welt. Studien zur

Geschichte des Trierer Domkapitels und Domklerus im Spätmittel-alter, t. I-H, Trier 1982.

HOLLMANN M., Das Mainzer Domkapitel im späten Mittelalter (1306-1476), Mainz 1990.

HYE F.-H. (red.), Stadt und Kirche, Linz 1995. ISSLE H., Das Stift St. German vor Speyer, Mainz 1974. JARZEWICZ J . , KARLOWSKA-KAMZOWA A . , TRELIŃSKA B . , Gotyckie spiżowe płyty

nagrobne w Polsce. Studia o formie i treściach ideowych, Poznań 1998.

JASIŃSKI K., Rodowód Piastów śląskich, t. I-III, Wrocław 1973-1977. JASIŃSKI T. ( r ed . ) Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów. Studia histo-

ryczne ofiarowane Antoniemu Gąsiorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Poznań 1997.

JASKULSKI J . , Kapituła poznańska w 1 poł. XV w. Skład osobowy i problematyka badawcza, (PTPN WYDZIAŁ NAUK O SZTUCE, Sprawozdania 98), Poznań 1980, s. 54-58.

JONES C H . W . , Saint Nicholas of Myra, Bari and Manhattan. Biography of a Legend, Chicago 1978.

JUNGNITZ J„ Die Breslauer Weihbischöfe, Breslau 1914. JUNGNITZ J., Die Pfarrei Guhrau im Mittelalter, ZfGS 36 (1901), s. 365-387. JUREK T., Die Entwicklung eines Schlesischen Regionalbewußtseins im Mittelalter,

.Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung" 47 (1998), s. 21-48. JUREK T., Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV wieku, Poznań 1996. JUREK T., Nacionis de Slesia. Ze studiów nad świadomością historyczną na późno-

średniowiecznym Śląsku, w: J. STRZELCZYK, J. DOBOSZ (red.), Nihil superfluum esse. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Pro-fesor Jadwidze Krzyżaniaków ej, Poznań 2000, s. 441^448.

K E J R J., Dejiny prazske prävnicke univerzity, Praha 1995. KLOCH B . , Raciborskie duchowieństwo w świetle źródeł do końca XIV wieku (Du-

chowieństwo parafialne i kolegiackie), w: A. BARCIAK (red.), Ty-siącletnie dziedzictwo kulturowe diecezji wrocławskiej, Katowice 2000, s. 109-120.

KŁOCZOWSKI J. (red.), Kościół W Polsce, 1.1: Średniowiecze, Kraków 1 9 6 6 .

26 Kapituła Kolegiacka Sw. Mikołaja wOtmuchowie

KLOCZOWSKL J . , Kler katolicki w Polsce średniowiecznej. Problem pochodzenia i dróg awansu, KH 88 (1981), s. 923-938.

KOCZERSKA M . , De manu, signo et nomine, czyli o krakowskich notariuszach pub-liczjiych w późnym średniowieczu, w: Kultura średniowieczna i sta-ropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięć-dziesięciolecie pracy naukowej, Warszawa 1991, s. 191-206.

KOCZERSKA M . , Rola związków rodzinnych i rodowych w działalności publicznej Zbigniewa Oleśnickiego, w : A . RADZIMIŃSKI, J . WRONISZEWSKI (red.), Genealogia - rola związków rodzinnych i rodowych w życiu publicznym iv Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, To-ruń 1996, s. 67-92.

KOCZERSKA M . , Związki kanoników katedry krakowskiej z mieszczaństwem Krako-wa iv XV wieku, w: H. MANIKOWSKA, H. ZAREMSKA (red.), Eccle-sia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, Warszawa 2002, s. 161-174.

KOHL W., Kollegiatstifte und bischöfliche Verwaltung im Bistum Münster, w: I. CRUSIUS (red.), Studien zum weltlichen Kollegiatstift, s. 152-168.

KOPIEC J., Historiografia diecezji wrocławskiej do roku 1821, ABMK 45 (1982), s. 205-396.

KOPIETZ J . A . , Beiträge zur ältesten Geschichte des Neisser Landes und der Stadt Ziegenhals, t. I, Ziegenhals 1898.

KOPIETZ J.A., Das Collegiatstift von St. Nikolaus in Ottmachau (1386-1477), ZfGS 26(1892), s. 131-163.

KOPIETZ J.A., Geschichte der katholischen Pfarrei Patschkau, ZfGS 17 (1883), s. 94-150.

KOPIETZ J . A . , Geschichte der Propstei des Hospitals von St. Georg und der damit verbundenen Krankenanstalt in Franckenstein, w: Festschrift zur Erinnerung an das 25 jährige Jubileum des Progymnasiums zu Franckenstein in Schlesien am 2. Oktober 1903.

KOPIETZ J.A., Kirchengeschichte des Fürstentums Münsterberg und des Weichbil-des Frankenstein, Frankenstein 1885.

KOPIETZ J .A . , Die Pfarr- und Collegiatkirche von St. Nicolaus in Ottmachau, ZfGS 24(1890), s. 162-176.

KORYTKOWSKIJ. , Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od ro-ku 1000 aż do dni naszych, t. I-IV, Gniezno 1883.

KOWALSKI M . D . , Prałaci i kanonicy krakowskiej kapituły katedralnej od pontyfi-katu biskupa Nankera do śmierci biskupa Zawiszy z Kurozwęk (1320-1382), Kraków 1996.

KOWALSKI M . D . , Uposażenie krakowskiej kapituły katedralnej iv średniowieczu, K r a k ó w 2 0 0 0 .

Bibliografia 27

K O Z Ł O W S K A - B I I D K O W A Z . , Z dziejów kolegiaty św. Andrzeja W Krakowie, SH 10 (1967), s. 23-30.

KRÓLIK L., Kapituła katedralna łucka od XV do XVIII w. Zarys organizacji, S T V 18(1980), s. 167-188.

KRÓLIK L., Kapituła kolegiacka w Warszawie do końca XVIII w., Warszawa 1 9 9 0 . K R Y S Z A K F . , Kapituła kolegiacka Sw. Jerzego na zamku gnieźnieńskim, N P 2 4

( 1 9 6 6 ) , s . 1 2 7 - 1 3 3 .

K U C H E N D O R F C . , Das Breslauer Kreuzstift in seiner persönlichen Zusammense-tzung von der Gründung (1288) bis 1456, Breslau 1937.

K U M O R B „ O B E R T Y Ń S K I Z. (red.), Historia Kościoła w Polsce, t. I , cz. I, Poznań 1974.

K U M O R B., Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795,1.1, Kraków 1998. K U M O R B„ Kolegiata W. Świętych W Bobowej, Cur 1 0 8 ( 1 9 5 8 ) , s. 5 6 1 - 5 6 6 . K U T Z E R P., Aus einer kleinen Fürstenstadt. Historischer Rückblick auf die Vergan-

genheit von Ziegenhals. Zugleich ein Beitrag zur Geschichte des Neisser Landes. Anläßlich der 700jährigen Wiederkehr der Orts-gründung, Ziegenhals 1928.

K U T Z E R P., Kirchengeschichte von Ziegenhals. Unter Berücksichtigung auf die Verhältnisse Schlesiens und des Neisser Landes. Zur Erinnerung an die 700 jährigen Wiederkehr der Ortsgründung, Ziegenhals 1932.

K W I A T K O W S K I W., Powstanie kapituły Św. Jana przy zamku XX. Mazowieckich w Warszawie. Z dziejów Kościoła na Mazowszu, Warszawa 1938.

K W I A T K O W S K I W., Prymasowska kapituła i kolegiata W Łowiczu (1433-1938), Warszawa 1939.

LIBROWSKI S . , Kapituła katedralna włocławska. Zarys dziejów i organizacji, War-szawa 1949.

LIBROWSKI S . , Statuty kapituł kolegiackich dawnej archidiecezji gnieźnieńskiej, ABMK 1 (1959), s. 167-189.

LIBROWSKI S., Z dziejów katedry a następnie kapituły Św. Wita w Kruszwicy, ABMK 15 (1967), s. 251-269.

L U S C H E K F . , Notariatsurkunde und Notariat in Schlesien von den Anfängen (1282) bis zum Ende des 16. Jahrhunderts, Weimar 1940.

LUTSCH H., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien, t. IV: Der Reg.-Bezirkes Oppeln, Breslau 1894.

LUTYŃSKI K., Kapituła katedralna w Poznaniu w XVI wieku. Organizacja i mają-tek, Poznań 2000.

L U T Y Ń S K I K., Powstanie kapituły kolegiackiej w Szamotułach, PzST 2 (1976), s. 289-303.

28 Kapituła Kolegiacka Sw. Mikołaja w Otmuchowie

LUTYŃSKI K . , Poznańscy prałaci i kanonicy w XVI w., „ S a e c u l u m C h r i s t i a n u m " 1 ( 1 9 9 4 ) , z . 2 , s . 1 0 9 - 1 5 3 .

ŁĘTOWSKIL., Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. I-IV, Kra-k ó w 1 8 5 2 - 1 8 5 3 .

M A C H I L E K F . , Die Schlesier an der Universität Prag vor 1409. Ein Forschungs-bericht, AS KG 32 (1974), s. 81-102.

MANDZIUK J „ Biblioteka przy kościele Św. Jakuba w Nysie, R B i 2 0 ( 1 9 7 6 ) , s. 2 7 - 7 8 . MANIKOWSKA H . , Klasztory żeńskie we Wrocławiu, w : M . NODL ( r ed . ) Socialnisvet

stredovekeho mesta, Praha 2004 (w druku).

MANIKOWSKA H . , Religijność miejska, w : TAŻ, H . ZAREMSKA ( r e d . ) , Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, War-s z a w a 2 0 0 2 , s . 1 1 - 3 4 .

MANIKOWSKA H., Świadomość regionalna na Śląsku w późnym średniowieczu, w: A. GIEYSZTOR, S. GAWLAS (red.), Państwo, naród, stany, Warsza-wa 1990, s. 253-267.

MAŃKOWSKI A . , Kapituła katedralna chełmińska od r. 1466 do 1921, Z T N T 5 ( 1 9 2 1 ) , z . 5 - 6 , s . 7 4 - 9 9 ; z . 7 , s . 1 0 5 - 1 2 0 ; z . 8 , s . 1 2 4 - 1 2 9 .

MAŃKOWSKI A . , Prałaci i kanonicy katedralni chebnińscy od założenia kapituły do naszych czasów, RTNT 33 (1926), s. 1-109; 34 (1927), s. 285-424.

M A R C H A L G . P . , Das Stadtstift, „ Z e i t s c h r i f t f ü r h i s t o r i s c h e F o r s c h u n g " 9 ( 1 9 8 2 ) , s . 4 6 1 - 4 7 3 .

MARCHAL G . P . , Die Dom- und Kollegialstifte der Schweiz, w : TENŻE ( r e d . ) , Die weltlichen Kollegiatstifte der deutsch- und französischsprachigen Schweiz, Bern 1977, s. 2 7 - 1 0 2 .

MARCINIAK R . , Dobra kapituły kamieńskiej do połowy XV w., S z c z e c i n 1 9 7 0 . MARSCHALL W . , Alte Kirchenpatrozinien des Arcliidiakonates Breslau, K ö l n 1966. MARSCHALL W., Geschichte des Bistums Breslau, Stuttgart 1980. MARSCHALL W . , Schlesier auf dem Konzil von Basel, A H C 8 ( 1 9 7 6 ) , s. 2 9 4 - 3 2 5 . MARSCHALL W . , Schlesier auf dem Konzil von Konstanz (1414-1418), w: G . ADRIÄ-

NYI, J. GOTTSCHALK (red.), Festschrift für Bernhard Stasiewski. Beiträge zur ostdeutschen und osteuropäischen Kirchengeschich-te, Köln 1975, s. 34-64.

MEISEN K . , Nikolauskult und Nikolausbrauch im Abendlande. Eine kultgeogra-phisch-volkskundliche Untersuchung, D ü s s e l d o r f 1 9 8 1 2 .

MEUTHEN E „ Stift und Stadt als Forschungsproblem der deutschen Geschichte, w : TENŻE (red.), Stift und Stadt, s. 9 - 2 6 .

MEUTHEN E.(red.), Stift und Stadt am Niederrhein, Kleve 1984. MEYER A . , Der deutsche Pfründenmarkt im Spätmittelalter, Q F I A B 7 1 ( 1 9 9 1 ) ,

s . 2 6 6 - 2 7 9 .

Bibliografia 29

M I C H A E L E . , Die Schlesische Kirche und ihr Patronat im Mittelalter unter polni-schen Recht. Beiträge zur ältesten Schlesischen Kirchengeschichte, Görlitz 1926.

MICHAŁOWSKI R . , Kościół ŚW. Mikołaja w ośrodkach rezydencjonalnych Piastów, w: S. K. KUCZYŃSKI (red.), Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. VI, Warszawa 1994, s. 63-74.

MIKULSKI K., Mieszczanie toruńscy w kapitule warmińskiej i chełmińskiej, w: A. R A -DZIMIŃSKI (red.), Duchowieństwo kapitulne, s. 101-116.

MIKULSKI K . , Watzenrodowie i kapituła warmińska. Rola związków rodzinnych w duchownych karierach mieszczan toruńskich w XIV i XV wieku, w : T . JASIŃSKI ( r e d . ) Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiel-lonów. Studia historyczne ofiarowane Antoniemu Gąsiorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Poznań 1997, s. 359-371.

M O R A W P . , Hessische Stiftskirchen im Mittelalter, ADipl 2 3 ( 1 9 7 7 ) , s. 4 2 5 - 4 5 8 . M O R A W P . , Die Juristenuniversität in Prag (1372-1419), verfassungs- und sozial-

geschichtlich betrachtet, w : J . FRIED ( r e d . ) Schulen und Studium im sozialen Wandel des hohen und späten Mittelalters, S i g m a r i n -gen 1986, s. 439-486.

M O R A W P . , Schlesien und die mittelalterlichen Universitäten in Prag, „Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau" 34 (1993), s. 55-72.

M O R A W P „ Das Stift St. Philip zu Zell in der Pfalz Ein Beitrag zur mittelalterli-chen Kirchengeschichte, Heidelberg 1964.

MORAW P . , Stiftspfründen als Elemente des Bildungswesen im spätmittelalterlichen Reich, w: I. CRUSIUS (red.), Studien zum weltlichen Kollegiatstift, s. 270-297.

MORAW P., Über Typologie, Chronologie und Geographie der Stiftskirche im deu-tschen Mittelalter, w: Untersuchungen zu Kloster und Stift, Göttin-gen 1980, s. 9-37.

MÜLLER A . , Hochschüler aus dem Fürstentum Neisse an der Prager und Leipziger Universität im Mittelalter, „Bericht der wissenschaftlichen Gesell-schaft Philomathie in Neisse" 39 (1928), s. 1-19.

MÜLLER A., Neunz- Ein Beitrag zur Geschichte des Neißer Landes, Breslau 1922. MÜLLER A . , Die Pfarrer von Neiße, ein Beitrag zur Schlesischen Presbyterologie

A S K G 14(1956), s. 59-104. NEULING H., Schlesiens Kirchorte und ihre kirchlichen Stiftungen bis zum Ausgan-

ge des Mittelalters, Breslau 1902. NIESZWIEC R. , Z dziejów kapituły kolegiackiej w Opolu do końca XV wieku, w : J. K O -

PIEC ( r ed . ) , Millenium. Kościoła na Śląsku. Materiały sympozjum, zorganizowanego przez Katedrę Historii Kościoła i Patrologii Wy-

30 Kapituła Kolegiacka Sw. Mikołaja w Otmuchowie

działu Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego w dniu 31 maja 2000 roku, Opole 2000, s. 69-88.

N O W A C K I J . , Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. II: Archidiecezja poznańska w gra-nicach historycznych i jej ustrój, Poznań 1964.

NOWACKI J „ Kolegiata NMP w Poznaniu, M K A P 6 ( 1 9 5 1 ) , s. 3 1 4 - 3 4 1 . N O W A K O W A J . , Rozmieszczenie komór celnych i przebieg dróg handlowych na

Śląsku do końca XIV wieku, Wrocław 1951. OCHMAŃSKI J . , Biskupstwo wileńskie w średniowieczu. Ustrój i uposażenie, Poznań

1972. OTRĘBA A . , Dzieje niższych kolegiów duchownych przy kolegiacie W Łasku 1525-

1819, (Studia z historii Kościoła 2), Warszawa 1973, s. 281-470. OŻÓG K., Kościół krakowski w późnym średniowieczu, w: Kościół krakowski w ty-

siącleciu, Kraków 2000, s. 100-168. OŻÓG K., Praskie studia prałatów i kanoników metropolii gnieźnieńskiej w drugiej

połowie XIV i na początku XV wieku, w : A . RADZIMIŃSKI ( r e d . ) , Duchowieństwo kapitulne, s. 133-162.

PAKULSKI J . , średniowieczne pieczęcie prałatów i kanoników kapituł katedralnych metropolii gnieźnieńskiej, w : A . RADZIMIŃSKI ( r e d . ) , Duchowień-stwo kapitulne, s. 177-198.

PAŁKA P„ Posiedzenia katedralnej kapituły chebnskiej obrządku łacińskiego w świet-le materiałów archiwalnych, RTK 19 (1972), z. 5, s. 24—37.

PAŁKA P., Powstanie katedralnej kapituły obrządku łacińskiego w Chełmie i prze-niesienie jej do Krasnegostawu, RTK 17 (1970), z. 5, s. 15-26.

PAŁKA P., Prałatury i kanonie katedralnej kapituły chełmskiej obrządku łaciń-skiego, PK 18 (1975), z. 1-2, s. 125-145.

PANZRAM B . , Die Gerichtsbarkeit der Schlesischen Archidiakone im Mittelalter, ZfGS 72 (1938), s. 161-184.

PANZRAM B . , Geschichtliche Grundlagen der ältesten Schlesischen Pfarrorgani-sation, B r e s l a u 1 9 4 0 .

PANZRAM B., Die Schlesischen Archidiakonate und Archipresbyterate bis zur Mitte des 14. Jahrhunderts, Breslau 1937.

PATER J., Wrocławska Kapituła Katedralna W XVIII wieku. Ustrój - skład osobowy -działalność, Wrocław 1998.

PAWLIK K . , Biblioteka otmuchowsko-nyskiej kapituły kolegialnej w średniowieczu, RB i 17 (1973), z. 3-4 , s. 557-605'.

PERLBACH M . , Schlesisches aus dem Marienburger Treßlerbuch 1400-1409, w: Si-lesiaca. Festschrift des Vereins fiir Geschichte und Alterthum Schle-siens zum siebzigsten Geburtstage seines Präses Colmar Grünha-gen, Breslau 1 8 9 8 , s. 8 3 - 1 0 0 .

Bibliografia 31

PFEIFFER G., Das Breslauer Patriziat im Mittelalter, DQ 30, Breslau 1929. P F I T Z N E R J . , Besiedlungs- Verfassungs- und Ver\'altungsgeschichte des Breslauer

Bistumslandes, Reichenberg 1926. PFOTENHAUER P . , Schlesier auf der Universität Bologna, ZfGS 28 (1894), s. 433-

446; 29(1895), s. 268-278. P F O T E N H A U E R P „ Schlesier auf der Universität Erfurt im Mittelalter, ZfGS 30

(1896), s. 307-317. PFOTENHAUER P . , Schlesier im Dienste des Deutschen Ordens im Jahre 1410,

ZfGS 15 (1880), s. 203-213. PLLNAĆEK J„ Rody stareho Slezska, t. I—III, Brno 1991. PODLAHA A., Series praepositorum, decanorum, archidiaconorum aliorumque

praelatorum et canonicorum s. metropolitanae ecclesiae Pragen-sis a promodiis usque ad praesentia tempora, Pragae 1912.

PONIEWOZIK L . , Mieszczanie w średniowiecznych kapitułach kolegiackich na przy-kładzie Sandomierza i Wiślicy, w: H. MANIKOWSKA, H. ZAREMSKA (red.), Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście śred-niowiecznym, Warszawa 2002, s. 175-186.

PONIEWOZIK L . , Wartość uposażenia prałatur i kanonii kolegiaty sandomierskiej i wiślickiej w okresie średniowiecza, RH 48 (2000), s. 461-471.

PROKOP K . R . , Biskupi pomocniczy w diecezjach polskich w dobie przedtrydenckiej (2 poł. XIII - 1 pol XVI w.), Kraków 2002.

P R Z E K O P E . , Powstanie i organizacja prawna kapituły kolegiackiej w Dobrym Mieście do roku 1429, SW 6 (1969), s ' 25-84 .

PRZYBYSZEWSKI B „ Kapituła krakowska za kanonikahi Jana Długosza (1436-1480) (ZNUJ 561, Prace Historyczne 65: Długossiana. Studia historyczne w pięćsetłecie śmierci Jana Długosza), Warszawa 1980, s. 25-84.

PUZA R., Koliegiatkirche, Kollegiatstift, w: Lexikon des Mittelalters, t. V, München 1991,szp. 1253-1254.

RADZIMIŃSKI A . , Badania nad strukturami kościelnymi i duchowieństwem w Polsce średniowiecznej. Zarys problematyki, w: W. FAŁKOWSKI (red.), Pytania o średniowiecze. Potrzeby i perspektywy badawcze pol-skiej mediewistyki, Warszawa 2001, s. 67-98.

RADZIMIŃSKI A . , Der deutsche Orden und die Bischöfe und Domkapitel in Preußen, w: Z.H. N O W A K (red.), Ritterorden und Kirche im Mittelalter, To-ruń 1997, s. 41-59.

RADZIMIŃSKI A . (red.), Duchowieństwo kapitulne w Polsce średniowiecznej i wczes-nonowożytnej. Studia nad pochodzeniem i funkcjonowaniem elity kościelnej, Toruń 2000.

RADZIMIŃSKI A . , Duchowieństwo kapituł katedralnych na tle porównawczym, To-ruń 1995.

32 Kapituła Kolegiacka Sw. Mikołaja w Otmuchowie

RADZIMIŃSKI A . , Die Geistlichkeit der mittelalterlichen Dom- und Kollegiatkapitel in Polen - Stand und Perspektiven der Forschung, „Questiones medii aevi novae" 2 (1997), s. 45-59.

RADZIMIŃSKI A . , Model awansu i kariery kościelnej w Polsce średniowiecznej na podstawie badań duchowieństwa katedralnego w Płocku, KH 96 (1989), z. 3/4, s. 49-62.

RADZIMIŃSKI A . , Niższe duchowieństwo katedralne w Polsce średniowiecznej. Wi-kariusze katedry płockiej w XIII - poł. XV w., cz. I: Skład osobowy, NP 76 (1991), ś. 5^*3; cz. H: Zagadnienia wybrane, NP 77 (1992), s. 5-31.

RADZIMIŃSKI A . , Od katalogu duchownych do komputerowej „kolektywnej biogra-fii ". Uwagi o dawnych i współczesnych kierunkach i tendencjach w badaniach średniowiecznych i nowożytnych kapituł katedral-nych w historiografii niemieckiej, R H i s 6 0 ( 1 9 9 4 ) , s . 1 7 3 - 1 8 4 .

RADZIMIŃSKI A . , Prałaci i kanonicy kapituły katedralnej płockiej w XIV i I poł. XV w. Studium prozopograficzne, t. I: Prałaci; t. II: Kanonicy, Toruń 1991-1993.

RADZIMIŃSKI A . , Prepozyci kolegiaty św. Michała w Płocku w XIV i na początku XV w., StPł 19/20 (1991/92), s. 203-212.

RADZIMIŃSKI A . , Społeczne funkcje prebend kanonickich w Polsce późniejszego średniowiecza. Uwagi do problemu, w : T . JASIŃSKI ( r e d . ) , Homi-nes et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów. Studia historyczne ofiarowane Antoniemu Gąsiorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocz-nicę urodzin, Poznań 1997, s. 311-323.

RADZIMIŃSKI A . , Stan i potrzeby badań nad duchowieństwem katedralnym i kole-giackim w Polsce średniowiecznej, NP 90 (1998), s. 35-55.

RADZIMIŃSKI A., W sprawie genezy kolegiaty i kapituły w Pułtusku, w: R . CZAJA, J. TANDECKI, Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średnio-wieczu. Studia ofiarowane Profesorowi Antoniemu Czachorow-skiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, Toruń 1996, s. 143-154.

RADZIMIŃSKI A . , Związki rodzinne duchowieństwa kapituł katedralnych w Polsce średniowiecznej jako czynnik awansu i kariery na tle porównaw-czym, w : TENŻE, J. WRONISZEWSKI ( r ed . ) , Genealogia - rola związ-ków rodzinnych, s. 241-258.

ROTHKEGELF. , Die Ziegenhalser Vogtei, „Oberschlesische Heimat" 9 (1913), s. 16-2 8 .

ROTTHOFF G . , Beziehungen zwischen Stift und Stadt Xanten im 14./]5. Jahrhun-dert, w: E. MEUTHEN (red.), Stift und Stadt, s. 47-52.

RYBA J., Mansionäri v praiskem kostele, „Prazsky sbornfk historicky" 30 (1998), s. 5-89.

Bibliografia 33

R Y B U S H . , Kolegiata W Pułtusku i jej.kapituła. Łódź 1933. RYŚ J., Szkoły kolegiackie w nauczaniu kościelnym w Małopolsce w okresie śred-

niowiecza, w: W. IWAŃCZAK, K. BRACHA (red.), Nauczanie w daw-nych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożyt-nej. Polska na tle Europy, Kielce 1997, s. 29-39.

S A L A T E R S K I S . , Geneza i utworzenie kapituły i kolegiaty w Nowym Sączu w 1448 roku, RTK 40 (1993), z. 4, s. 27-44.

SALATERSKI S . , Kolegiata i kapituła Św. Małgorzaty PM w Nowym Sączu (1448-1791), Nowy Sącz 1997.

SAMULSKl R., Die Breslauer Weihbischöfe zu ihrer Geschichte, persönlichen Zusam-mensetzung und Bedeutung für das kirchliche Leben in Schlesien bis 1945, „Schlesisches Priesterjahrbuch" III/IV (1964), s. 79-109.

SAMULSKl R., Oppelner Kanoniker im Breslauer Domkapitel von 1200-1341, „Oppelner Heimatblatt" 10 (1935), nr 10, s. 3-5.

SAMULSKl R., Untersuchungen über die persönliche Zusammensetzung des Bres-lauer Domkapitels im Mittelalter bis zum Tode des Bischofs Nanker (1341), Weimar 1940.

SANTIFALLER L . , Das Brixener Domkapitel in seiner persönlichen Zusammensetzung in Mittelalter, 1.1—II, Innsbruck 1924-1925.

SCHAUER F . , Geschichte der Pfarre Weidenau. Separat-Abdruck aus dem Pro-gramme des K. K. Staatsgymnasiums in Weidenau für das Schul-jahr 1883/4, Weidenau 1884.

SCHIEFFER R., Kanoniker, w: Lexicon des Mittelalters, t. V, München 1990, szp. 903-904.

SCHINDLER G . , Das Breslauer Domkapitel von 1341-1417. Untersuchungen über seine Verfassungsgeschichte und persönliche Zusammensetzung, Breslau 1938.

SCHMIDT-CZAIA B . , Das Kollegiatstift St. Aegidii et Caroli Magni zu Wiedenbrück (1250-1650), Osnabrück 1994.

SCHMILEWSKI U . , Der Schlesische Adel bis zum Ende des 13. Jahrhunderts. Her-kunft, Zusammensetzung und politisch-gesellschaftliche Rolle, Würzburg 2001.

SCHNEIDMÜLLER B . , Verfassung und Güterordnung weltlicher Kolegiatstifte im Hochmittelalter, ZSavRGk 72 (1986), s. 115-151.

SCHOLZ K., Das Stift Alter Dom St. Pauli in Münster, Berlin 1995. S C H R A M E K E . , Das Kollegiatstift zum heilig. Kreuz in Oppeln zugleich Geschichte

der katholischen Pfarrkirche zum heiligen Kreuz in Oppeln, Oppeln 1916.

SCHULTE L . , Die Siegel der Stadt Neisse und das Breslauer Bistumwappen, w : TEN-ŻE, Kleine Schriften, DQ 23, Breslau 1918, s. 1-53.

34 Kapituła Kolegiacka Sw. Mikołaja w Otmuchowie

SCHULTE W., Kleine Beiträge zur Geschichte Oberschlesiens, „Oberschlesische Heimat" 4 (1908), s. 183-215.

SEPPELT F . X . , Des Bischofs Jodocus von Breslau (1456-1467) Romfahrt, w : Kir-ch engesch ich ti i che Festgabe Anton de Waal zum goldenen Pries-terjubiläum dargebracht, Freiburg im Br. 1913, s. 270-285.

SLDOROWICZ Z., Z dokumentów kościoła i kolegiaty św. Floriana w Krakowie, NP 10(1959), s. 409^129.

SILNICKI T„ Biskup Nanker, Warszawa 1 9 5 3 . SlLNICKI T., Dzieje i ustrój Kościoła katolickiego na Śląsku do końca w. XIV, War-

szawa 1953. SKIERSKA I., Dwór i urząd biskupi, RHis 60 (1994), s. 185-200. SKIERSKA I. , Konsystorz gnieźnieński w XV wieku, w : J. STRZELCZYK, J . GÓRNY

(red . ) , 1000 lat Archidiecezji Gnieźnieńskiej, G n i e z n o 2000, s. 193— 215.

SKRZYPCZYK M., Dzieje kościoła kołegiackiego Św. Idziego we Wrocławiu ze szcze-gólnym uwzględnieniem składu osobowego grupy kanonickiej ka-pituły do roku 1539, Wrocław 2000 (mps pr. mgr).

SKUPIEŃSKIK., Notariat publiczny w średniowiecznej Polsce, Lublin 1997. SŁOŃ M., Szpitale wrocławskie w średniowieczu. Warszawa 2001. SOHN A., Deutsche Prokuratoren an der römischen Kurie in der Frührenaissance

(1431-1474), Köln 1997. SROKA S., Polacy na Węgrzech za panowania Zygmunta Luksemburskiego 1387-

1437, Kraków 2001. SROKA S., Węgierskie beneficja polskich i śląskich duchownych w XIV i I poł. XV w.,

NP 85 (1996), s. 75-97. STARNAWSKA M., O składzie społecznym kapituły poznańskiej W okresie rozbicia

dzielnicowego, KH 96 (1990), s. 3 0 ^ 8 . S T E I N B O R N B . , Otmuchów. Paczków, Wrocław 1 9 8 2 2 . STOPKA K., Sżkoły katedralne metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu. Studia

nad kształceniem kleru polskiego w wiekach średnich, Kraków 1994.

STOPNIAK J., Dzieje kolegiaty zamojskiej, Lublin 1 9 6 2 . STRUCK W.-H., Die Stifte St. Walpurgis in Weilburg und St. Martin in Idstein,

Germania Sacra, NF 27, Die Bistümer der Kirchenprovinz Trier, Das Erzbistum Trier, Berlin 1990.

SZCZUR S . , Annaty papieskie W Polsce W XIV wieku, Kraków 1998. SZYMAŃSKI J., Biskupstwa polskie w wiekach średnich. Organizacja i funkcje, w:

Kościół w Polsce, 1.1, s. 127-233.

Bibliografia 35

SZYMAŃSKI J . , Kanonicy świeccy narzędziem feudalnej organizacji włości kie-leckiej biskupów krakowskich na przełomie XII i XIII w., „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego" 3 (1966), s. 305-327.

SZYMAŃSKI J., Kanonikat świecki w Małopolsce od końca XI do połowy XIII wie-ku, Lublin 1995.

SZYMAŃSKI J., Kapituła kolegiacka w Wojniczu 1465-1786, Lublin 1962. SZYMAŃSKI J., Piętnaście lat badań nad dziejami polskich kapituł katedralnych

i kolegiackich, ZN KUL 5 (1962), z. 1, s. 89-114. ŚLIWA T., Skład osobowy kapituły przemyskiej w pocz. XVI w. ( 1500-1525), KDP

64 (1978), s. 104-120; 68 (1980), s. 67- 95; 67 (1981), s. 60-79. TALAR E . , Die Geschichte der ehemaligen Propstei am Kollegiatstift zum hl. Kreuz

in Oppeln, „Oberschlesien" 9 (1929), s. 254-261. T H E N F., Beitrage zur Geschichte der Stadt und Vogtei Weidenau in Schlesien,

Freiwaldau 1933. TRAJDOS M., Kapituła katedry przemyskiej i kuria biskupia W czasach Władysława

Jagiełły, PHis 88 (1997), s. 383^*15. TUKAY H . , Oberschlesien im Spannungsfeld zwischen Deutschland, Polen und Bóh-

men-Mahren. Eine Untersuchung der Kirchenpatrozinien im mittel-alterlichen Archidiakonat Oppeln, Koln 1976.

UHTENWOLDT H., Die Burgverfassung in der Vorgeschichte und Geschichte Schle-siens, Breslau 1938.

URBAN W . , Rękopisy kaznodziejskie biblioteki kapitulnej we Wrocławiu, R T S O 3 (1973), s. 251-272.

URBAN W., Statuty kapituły katedralnej we Wrocławiu, PK 9 (1966), s. 329-354. URBAN W., Studia nad dziejami wrocławskiej diecezji w pierwszej połowie XV wie-

ku, Wrocław 1959. URBAN W . , Szkice z dziejów diecezji wrocławskiej. Bp Jodok z Rosenbergu, S T V 3

( 1 9 6 5 ) , s . 3 8 4 - 4 1 7 .

URBAN W . , Szkice z dziejów diecezji wrocławskiej. Bp Rudolf z Riidesheim (1468-1482), STV 4 (1966), s. 123-166.

USPIEŃSKI B„ Kult św. Mikołaja na Rusi, Lublin 1985. V A V R A J . , Das Kollegiatstift st. Barholomaei in Oberglogau, „Oberschlesische Hei-

mat" 9 (1913), s. 89-96; „Oberschlesisches Jahrbuch" 2 (1925), s. 77-105.

VELDTRUP D., Prosopographische Studien zur Geschichte Oppelns ais herzog-łicher Residenzstadt im Mittelalter, Berlin 1995.

VELI'MSKY T . , Mikulaśske zasvecem kostelu a poćatky trhovych sidliśt'a mest v Ce-chach, „Mediaevalia Historica Bohemica" 6 (1999), s. 7-62.

36 Kapituła Kolegiacka Sw. Mikołaja w Otmuchowie

VÖLKEL R., Die persönliche Zusammensetzung des Neisser Kollegiatkapitels wäh-rend seiner Residenz in der Altstadt Neisse 1477-1650 an der Kollegiatkirche zu SS Johannes Ev. und Nikolaus, „Bericht der wissenschaftlichen Gesellschaft Philomathie in Neisse" 42 (1938), s. 1-239.

WAGNER A . , Schlesisches aus dem vatikanischen Archive in Rom aus den Jahren 1316-1371, ZfGS 25 (1891), s. 287-305.

WEISS A., Organizacja diecezji lubuskiej w średniowieczu, w: Studia Kościelno-historyczne, 1.1, Lublin 1977.

WELTZEL A . , Geschichte der Stadt und Herrschaft Ratibor, Ratibor 1 8 8 1 2 . WELTZEL A . , Das Kollegiatstift zum hl. Bartolomaus in Ober-Glogau, ZfGS 30

(1896), s. 165-190. WENDEHORST A . , BENZ S . , Verzeichnis des Säkularkanonikerstifte der Reichskirche,

»Jahrbuch für fränkische Landesforschung" 54 (1993), s. 1-174.

WENDEHORST A . , Die Stifte in Schmalkalden und Römhild, Berlin 1 9 9 6 . WIECZOREK J „ Wikariusze katedry krakowskiej w XIII i XIV stuleciu, N P 7 8 ( 1 9 9 2 ) ,

s . 7 1 - 1 2 6 .

WIESIOŁOWSKI J„ Episkopat polski XV w. jako grupa społeczna, w: S . K . KUCZYŃ-SKI (red.), Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. IV, Warszawa 1990, s. 236-295.

W I Ś N I E W S K I J., Katalog prałatów, kanoników sandomierskich od 1186-1926, Ra-dom 1926.

W O H L B R Ü C K S . W . , Geschichte des ehemaligen Bisthums Lebus und des Landes dieses Nahmens, t. I-III, Berlin 1829-1832.

W O S T R Y W . , Die Schlesier an der Universität Prag vor 1409, ZfGS 66 (1932), s. 1-33.

W Ó Ł K I E W I C Z E . , Kapituła kolegiacka św. Bartłomieja W Głogówku (1379-1500), (w druku).

W Ó Ł K I E W I C Z E . , Władysław Opolczyk a duchowieństwo świeckie, w: A . P O B Ó G - L E -N A R T Ó W I C Z (red.), Władysław Opolczyk jakiego nie znamy. Próba oceny w sześćsetlecie śmierci, Opole 2001, s. 103-113.

WÓŁKIEWICZE. , Wykształcenie akademickie prałatów i kanoników śląskich kapituł kolegiackich (Opole - Głogówek - Otmuchów/Nysa), w: A. BAR-CIAK (red.), Kultura edukacyjna na Górnym Śląsku, Zabrze 2002, s. 263-280.

W R O N I S Z E W S K I J . , Prałaci kolegiaty wiślickiej w XIV wieku. Pochodzenie i drogi awansu, w : A . RADZIMIŃSKI ( r e d . ) , Duchowieństwo kapitulne, s. 85-99.

Bibliografia 37

ZACHOROWSKI S . , Rozwój i ustrój kapituł polskich w wiekach średnich, K r a k ó w 1912.

Z E M E K M . , Das Olmiitzer Domkapitel. Seine Entstehung und Entwicklung bis 1600, „Archiv für Kirchengeschichte von Böhmen-Mähren-Schlesien" 9 (1988), s. 66-86; 10 (1989), s. 58-88; 11 (1990), s. 72-91; 12 (1993), s. 49-73.

Z E M E K M . , Posloupnost kanovniku metropolitnikapituły u $v. Väclava v Olomuci, „Vlastivednf vestnfk moravsky" 4 (1949), s. 121-136, 167-183; 5 (1950), s. 53-64, 101-116, 141-146.

ZIENTARA B., Działalność lokacyjna jako droga awansu społecznego w Europie środkowej X11-X1V w., SKHS 36 (1981), s. 43-57.

ZIMMERMANN G . , Das Breslauer Domkapitel im Zeitalter der Reformation und Ge-genreformation (1500-1600), Weimar 1938.

ZINS H., Kapituła fromborska iv czasach Mikołaja Kopernika, KMW ( 1 9 5 9 ) , s. 3 9 9 -4 3 4 .

ŻERELIKR. , Kancelaria biskupów wrocławskich do 1301 roku (AcUWr, No 1258, Historia XCII), Wrocław 1991.

ŻUREK A., Wrocławska kaplica i iv. Marcina w średniowieczu, Wrocław 1996. ŻYWCZYŃSKI M., Powstanie i cel kapituły pułtuskiej, RTK 2 (1955), s. 177-192.

WSTĘP

W średniowiecznym społeczeństwie prałaci i kanonicy zaliczani byli do elity duchowieństwa świeckiego i zajmowali wysokie miejsce w hierarchii społecznej. Członkowie najbogatszych korporacji dysponowali majątkiem równym zamożnej szlachcie i spośród nich w większości wywodzili się przyszli biskupi1. Było to zja-wisko typowe dla ówczesnej chrześcijańskiej Europy, gdzie na samym terenie Rze-szy niemieckiej istniało kilkadziesiąt kapituł katedralnych i ponad 500 kolegiat.

Instytucja kapituły katedralnej i kołegiackiej, jako zjawisko o zasięgu ogólnoeu-ropejskim, została przeniesiona na ziemie polskie w pierwszych wiekach po przy-jęciu chrześcijaństwa2. Wyjątkowo silną pozycję zarówno w sferze religijnej, jak i po-litycznej, zdobyły kolegia katedralne — na Śląsku wrocławska kapituła przy katedrze Sw. Jana była współzarządcą diecezji, a w wielu przypadkach realnie decydowała o wyborze biskupa. Kapituły kolegiackie miały raczej znaczenie lokalne i ich pod-stawowym zadaniem było uroczyste odprawianie officium divinum. Niemniej odgry-wały znaczną rolę w regionalnym zarządzie dóbr biskupich i sądownictwie kościel-nym, a archidiakoni z Legnicy, Głogowa i Opola uczestniczyli w administracji diecezji3. Nie sposób nie dostrzec także roli kolegiat w życiu świeckich społeczności lokalnych, choć problem ten zasługuję jeszcze na głębsze zbadanie4. Na terenie die-cezji wrocławskiej istniało w średniowieczu dziesięć kapituł kolegiackich: NMP

1 J. WIESIOŁOWSKI, Episkopat polski XV w. jako grupa społeczna, w: S.K. KUCZYŃSKI (red.), Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. IV, Warszawa 1990, s. 247.

2Podstawowe informacje o kapitułach kolegiackich: R. PUZA, Kotlegialkirche, Kollegiatstift, w: Lexikon des Mittelalters, t. V, Miinchen 1991, szp. 1253-1254; R. SCHIEFFER, Kanoniker, w: tamże, szp. 903-904 . Odnośnie rozwoju historycznego m.in. G.P. MARCHAL, Die Dom- und Kollegiatstifie der Schweiz, w: TENŻE (red ), Die weltlichen Kollegiatstifie der deutsch- und franzosischsprachigen Schweiz, Bern 1977, s. 27-102; J. SZYMAŃSKI, Biskupstwa polskie W wiekach średnich. Organizacja i funkcje, w: Koś-ciół w Polsce, 1.1, s. 199-216; TENŻE, Kanonikat świecki w Małopolsce od końca Xl do połowy XIII wieku, Lublin 1995.

3 O roli członków kapituł kolegiackich w administracji dóbr biskupich i sądownictwie kościelnym POR. W. KOHL, Kollegiatstifie und bischofiiche Verwaltung im Bistum Munster, w: I. CRUSIUS (red.), Studien

weltlichen Kollegiatstift in Deutschland, Gottingen 1995, s. 152-168 i częściowo uwagi: F.-J. HEYEN, Das bischofiiche Kollegiatstift ausserhalb der Bischofstadt im fruhen und hohen Mittelalter am Beispiel der Erzdiozese Trier, w: tamże, s. 35-61.

4 Dotychczas w większym stopniu zostały opracowane tylko kwestie duszpasterstwa oraz bractw przykolegiackich; por. J. SZYMAŃSKI, Kapituła kolegiacka w Wojniczu 1465-1786, Lublin 1962, s. 106-

111; H. GERLIC, Kapituła głogowska w dobie piastowskiej i jagiellońskiej (1120-1526), Gliwice 1993, s- 180-187. Bardzo niewiele wiemy natomiast chociażby o powiązaniach gospodarczych oraz o rekrutacji nizszego duchowieństwa z miejscowych rodzin. Wyjątkiem jest tu ostatnio opublikowane studium M. Ko-CZERSKIEJ, Związki kanoników katedry krakowskiej z mieszczaństwem Krakowa w XV wieku, w: H. MA-NIKOWSKA, H. ZAREMSKA (red.), Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne W mieście średniowiecznym, Warszawa 2002, s. 161-174.

40 Kapituła Kolegiacka Św. Mikołaja w Otmuchowie

w Głogowie (1120 r.), Św. Krzyża w Opolu (ok. 1235 r.), Św. Idziego (ok. 1250 r.) i Św. Krzyża we Wrocławiu (1288 r.), Św. Tomasza w Raciborzu (1288 r.), Grobu Bożego w Legnicy (ok. 1360 r.), Św. Jadwigi w Brzegu (1369 r.), Św. Bartłomieja w Głogówku (1379 r.), Św. Mikołaja w Otmuchowie (1386 r., w 1477 r. przeniesio-na do Nysy) oraz NMP w Niemodlinie (1389 r.).

1 . P R O B L E M A T Y K A B A D A W C Z A

Głównymi nurtami studiów nad kapitułami pozostają badania prozopograficzne i prawno-ustrojowe. W nauce europejskiej pierwsze spisy kanoników zaczęto zes-tawiać w XVII w.5, ale początki profesjonalnych badań przypadają na XIX w., gdy obok licznych zestawień prałatów i kanoników zaczęły powstawać rozprawy o us-troju kapituł. Szczególnie odznaczyli się w tej dziedzinie badacze niemieccy, a prze-de wszystkim Albert Brackmann6. W nauce polskiej istotnym osiągnięciem nurtu prawno-ustrojowego była opublikowana w 1912 r. praca Stanisława Zachorow-skiego Rozwój i ustrój kapituł polskich w wiekach średnich, która do dziś częściowo zachowała aktualność7. Przełomem w badaniach stało się przejście do studiów nad stosunkami społecznymi w obrębie kapituł z szerszym wykorzystaniem kwestiona-riusza metody prozopograficznej. Model ten upowszechnił się szczególnie od mo-mentu wydania publikacji Leo Santiffalera o kapitule w Brixen (1924 r.)8. Oprócz

5 W historiografii polskiej przykładem takich prac są m.in. L. ŁĘTOWSKI, Katalog biskupów, pra-łatów i kanoników krakowskich, t. 1-IV, Kraków 1852-1853; J. WIŚNIEWSKI, Katalog prałatów, kanoni-ków sandomierskich od 1186-1926, Radom 1926; A. MAŃKOWSKI, Prałaci i kanonicy katedralni cheł-mińscy od założenia kapituły do naszych czasów, RTNT 33 (1926), s. 1 -109 ; 34, 1927, s. 285-424 oraz uzupełniona o część poświęconą strukturze korporacji rozprawa J. KORYTKOWSKIEGO, Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od rokit 1000 aż do dni naszych, t. I-I V, Gniezno 1883. Dla die-cezji praskiej: A. PODLAHA, Series praepositorum, decanorum, archidiaconorum aliorumque praela-torum et canonicorum s. metropolitanae ecclesiae Pragensis a promodiis usque ad presentis tempora, Pragae 1912.

6 Historię badań nad kapitułami w nauce polskiej i niemieckiej przedstawił na szerokim tle A. RA-DZIMIŃSKI, Od katalogu duchownych do komputerowej „kolektywnej biografii". Uwagi o dawnych i współ-czesnych kierunkach i tendencjach w badaniach średniowiecznych i nowożytnych kapituł katedralnych W historiografii niemieckiej, RHis 60 (1994), s. 173-184; TENŻE, Stan i potrzeby badań nad duchowień-stwem katedralnym i kolegiackim w Polsce średniowiecznej, NP 90 (1998), s. 35-55; (w wersji nie-mieckiej: TENŻE, Die Geistliclikeit der mittelalterlichen Dom- und Kolłegiatkapitel in Polen - Stand und Perspektiven der Forscluing, „Quesliones medii aevi novae" 2 [1997], s. 45-59) ; TENŻE, Badania nad strukturami kościelnymi i duchowieństwem W Polsce średniowiecznej. Zarys problematyki, w: W. FAL-KOWSKI (red.). Pytania o średniowiecze. Potrzeby i perspektywy badawcze polskiej mediewistyki. War-szawa 2001, s. 93-98; w niewielkim stopniu uzupełnia len obraz dawniejszy artykuł J. SZYMAŃSKIEGO, Piętnaście lat badań nad dziejami polskich kapituł katedralnych i kolegiackich, ZN KUL 5 (1962), z. 1, s. 89-114.

7 S. ZACHOROWSKI, Rozwój i ustrój kapituł polskich w wiekach średnich, Kraków 1912. 8 L. SANTIFALLER, Das Brixener Domkapitel in seiner personlichen Zusammensetzung in Mittelalter,

t. I-II, Innsbruck 1924-25.

Wstęp 41

społecznej analizy grupy kanoników, przedstawił on informacje o strukturze wew-nętrznej kapituły, co pozwoliło na pełną charakterystykę korporacji. W nauce polskiej model santifallerowski długo nie miał adeptów i w następnych latach powstawały przede wszystkim opracowania struktur poszczególnych kapituł9. Kolejną innowa-cję metodyczną w badaniach nad duchowieństwem kapitulnym przyniosło zastoso-wanie programów komputerowych przy przetwarzaniu danych. Pozwoliło to na stworzenie „kolektywnych biografii" ukazujących prawidłowości w przebiegu ka-rier duchownych. Takie studia opracowują zazwyczaj grupę kilkuset lub kilku ty-sięcy kanoników, co jednak wpływa na nieuniknioną schematyczność analiz, która została dostrzeżona przez recenzentów10. Wyjściem z tej pułapki metodologicznej może być opracowanie w oparciu o bazę komputerową systemu indywidualnych po-wiązań i zależności klientelarnych w korporacji. Przykładem takiej pracy jest dwu-tomowe opracowanie Gerharda Foqueta o kapitule katedralnej w Spirze".

W nauce polskiej za najważniejsze osiągnięcia tego nurtu historii Kościoła w os-tatnich latach uznać trzeba pracę Kazimierza Doli o wrocławskiej kapitule katedral-nej12 oraz szereg publikacji Andrzeja Radzimińskiego. Pierwsza z rozpraw stanowi wzorcową monografię kapituły, gdyż obok tradycyjnych wątków z modelu santi-fallerowskiego, włączone zostały rozdziały o uposażeniu, działalności charytatywnej i intelektualnej, relacji z ordynariuszami diecezji i władzą świecką oraz jako zupełnie nowy wątek — o życiu codziennym kanoników. Badania A. Radzimińskiego kon-centrują się głównie na ustalaniu powiązań rodzinnych i ukazywaniu mechanizmów

9Przykładowo: S. LLBROWSKL, Kapituła katedralna wrocławska. Zarys dziejów i organizacji. War-szawa 1949; W. GÓRALSKI, Kapituła katedralna u- Płocku XII-XVI w. Studium z dziejów organizacji Prawnej kapituł polskich, Płock 1979; także artykuły: A. MAŃKOWSKI, Kapituła katedralna chełmińska od r. 1466 do 1921, ZTNT 5 (1921), z. 5 -6 , s. 74-99; z. 7, s. 105-120; z. 8, s. 124-129. L. KRÓLIK, Ka-pituła katedralna łucka od XV do XVIII w. Zarys organizacji, STV 18(1980), s. 167-188; P. PALKA, Posiedzenia katedralnej kapituły chełmskiej obrządku łacińskiego w świetle materiałów archiwalnych, RTK 19 (1972), z. 5, s. 24-37; TENŻE, Powstanie katedralnej kapituły obrządku łacińskiego w Chełmie i przeniesienie jej do Krasnegostawu, RTK 17 (1970), z. 5, s. 15-26; TENŻE, Pralatury i kanonie kated-ralnej kapituły chełmskiej obrządku łacińskiego. PK 18 (1975), s. 125-145; ostatnio: R. BISKUP, Początki.

organizacja i uposażenie sambijskiej kapituły katedralnej w średniowieczu (X1I1-XIV w.), „Studia Elbląs-kie" 2 (2000), s. 2 1 - 5 9 i in. Do lat 90-tych XX w. badania prozopograficzne zostały uwzględnione tylko

w nielicznych pracach, rain. T. ŚLIWA, Skład osobowy kapituły przemyskiej w pocz. XVI w. (1500-1525), KDP 64 (1978), s. 104- 120; 68 (1980), s. 67 -95 ; 67 (1981), s. 60 -79 ; B. PRZYBYSZEWSKI, Kapituła krakowska za kanonikatu Jana Długosza (1436-1480) (ZNUJ 561. Prace Historyczne 65: Dlugossiana. Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza), Warszawa 1980, s. 25-84; J. JASKULSKI, Kapi-tuła poznańska W / poł. XV w. Skład osobowy i problematyka badawcza (PTPN W Y D Z I A Ł N A U K O SZTUCE, Sprawozdania 98), Poznań 1980, s. 54 -58 ; M. STARNAWSKA, O składzie społecznym kapituły poznań-skiej w okresie rozbicia dzielnicowego, KH 96 (1990), s. 30-48 .

10 RADZIMIŃSKI, Od katalogu, s. 182-184. 11G. FOUQUET, Das Speyerer Domkapitel im spdten Mittelalter (ca. 1350-1540). Adlige Freund-

s c h a f t , fiirstliche Patronage undpapstliclie Klientel, t. I-II, Mainz 1987. 12 K. DOLA. Wrocławska kapituła katedralna W XV wieku. Ustrój - skład osobowy - działalność,

Lublin 1983.

42 Kapituła Kolegiacka Św. Mikołaja w Otmuchowie

awansu w korporacjach1Prace tego autora wpisują się w rozwinięty ostatnio kieru-nek badań nad elitami szlacheckimi i karierami duchownych14. Zasługą A. Radzimiń-skiego jest także organizacja konferencji poświęconej duchowieństwu kapitulnemu15

oraz projekt powołania zespołu do opracowania katalogów duchownych wszystkich kapituł z obszaru archidiecezji gnieźnieńskiej. Przygotowane zestawienia miałyby się ukazywać w serii Polonia Sacra16.

Znacznie skromniej przedstawia się stan badań nad kapitułami kolegiackimi, które zazwyczaj stanowiły margines zainteresowań badaczy. Dla kolegiat z ówczes-nych ziem polskich jedynym syntetycznym ujęciem pozostają uwagi S. Librowskiego z 1959 r., dotyczące archidiecezji gnieźnieńskiej17. Istnieje wprawdzie cały szereg artykułów o kolegiatach czy nawet ich monografii, jednak w większości dotyczą one fundacji i historii danej kapituły18. Wyjątkiem jest jedynie praca Józefa Szymańskie-

13 A. RADZIMIŃSKI, Model awansu i kariery kościelnej W Polsce średniowiecznej na podstawie ba-dań duchowieństwa katedralnego w Płocku, KH 96 (1989), z. 3/4, s. 49 -62 ; TENŻE, Duchowieństwo kapituł katedralnych na te porównawczym, Toruń 1995; TENŻE, Związki rodzinne duchowieństwa kapituł katedralnych W Polsce średniowiecznej jako czynnik awansu i kariery na tle porównawczym, w: A. RA-DZIMIŃSKI, A. WRONISZEWSKI (red.) Genealogia — rola związków rodzinnych i rodowych W życiu pub-licznym w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, Toruń 1996, s. 241-258; A. RADZIMIŃSKI, Społeczne funkcje prebend kanonickich w Polsce późniejszego średniowiecza. Uwagi do problemu, w: T. JASIŃSKI (red.), Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów. Studia historyczne ofiarowane An-toniemu Gąsiorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Poznań 1997, s. 311-323; TENŻE, Der deutsche Orden und die Bischofe und Domkapitel in Preufien, w: Z.H. NOWAK (red.), Ritterorden und Kirche im Mittelalter, Toruń 1997, s. 41-59 .

14 Potrzebę prowadzenia takich badań sygnalizował w 1980 r. J. KLOCZOWSKI (Kler katolicki w Pol-sce średniowiecznej. Problem pochodzenia i dróg awansu, KH 88 [1981], s. 923-938) .

15 Duchowieństwo kapitulne w Polsce średniowiecznej i wczesnonowożytnej. Pochodzenie i funkcjo-nowanie elity kościelnej, 19-20 listopada 1998, Toruń. Materiały konferencyjne ukazały się drukiem jako: A. RADZIMIŃSKI (red ), Duchowieństwo kapitulne W Polsce średniowiecznej i wczesnonowożytnej. Studia nad pochodzeniem i funkcjonowaniem elity kościelnej, Toruń 2000.

16TENŻE, Stan i potrzeby badań. s. 53-54 . 17 S. LIBROWSKI, Statuty kapituł kolegiackich dawnej archidiecezji gnieźnieńskiej, ABMK 1 ( 1 9 5 9 ) ,

z . 1 , s . 1 6 7 - 1 8 9 . 18 H. RYBUS, Kolegiata w Pułtusku i jej kapituła. Łódź 1933; W. KWIATKOWSKI, Powstanie kapitu-

ły Św. Jana przy zamku XX. Mazowieckich w Warszawie. Z dziejów Kościoła na Mazowszu, Warszawa 1938; TENŻE, Prymasowska kapituła i kolegiata W Łowiczu (1433-1938), Warszawa 1939; A. BASTRZY-KOWSKJ, Kolegiata Św. Marcina w Opatowie i jej kapituła, Ostrowiec 1948; Z. GRACZYK, Założenie ko-legiaty Św. Marii Magdaleny w Poznaniu. MKAP 5 (1950), s. 246-256; J. NOWACKI, Kolegiata NMP w Poznaniu, MKAP 6 (1951), s. 314-341; M. Ż Y W C Z Y Ń S K I , Powstanie i cel kapituły pułtuskiej, RTK 2 (1955), s. 177-192; S. KUMOR, Kolegiata W. Świętych w Bobowej, Cur 108 (1958), s. 561-566; J. FIAŁ-KOWSKI, Nowosądecka kolegiata, Warszawa 1958; Z. SLDOROWLCZ, Z dokumentów kościoła i kolegiaty Św. Floriana w Krakowie, NP 10 (1959), s. 409-429; J. STOPNIAK, Dzieje kolegiaty zamojskiej. Lublin 1962; F. KRYSZAK, Kapituła kolegiacka iw. Jerzego na zamku gnieźnieńskim, NP 24 (1966), s. 127-133; S. LIBROWSKI, Z dziejów katedry a następnie kapituły Św. Wita w Kruszwicy, ABMK 15 (1967), s. 2 5 1 -269; Z. K O Z L O W S K A - B U D K O W A , Z dziejów ABMK 10 (1967), z. 1/2, s. 23-30 ; W. G Ó R A L S K I , Powsta-nie kapituły kołegiackiej W Pułtusku, ABMK 26 (1973), s. 287-306; TENŻE, Prawa i obowiązki członków kapituły pułtuskiej iv latach 1448-1840, StPł 2 (1974), s. 106-138; TENŻE, Posiedzenia kapituły kole-

Wstęp 43

go o kolegiacie wojnickiej, umiejętnie przedstawiająca organizację i działalność korporacji wraz z analiząjej składu społecznego19. Oceniając aktualny stan badań nad kolegiatami w archidiecezji gnieźnieńskiej w zasadzie można zgodzić się ze zdaniem A. Radzimińskiego, że „potrzebne są monograficzne lub cząstkowe, analityczne opra-cowania o charakterze biograficznym lub prozopograficznym (...) prawie wszystkich kapituł kolegiackich"20. Nieporównanie lepsza sytuacja panuje w przypadku badań nad kapitułami z terenów Rzeszy Niemieckiej. Wprawdzie nie powstało jak dotąd syntetyczne ujęcie struktury tamtejszych kolegiat, ale istnieją liczne rozprawy przy-gotowujące grunt do takich rozważań. Charakter syntetyzujący mają ważne studia Petera Morawa o typologii fundacji kolegiackich21 i Bemda Schneidmiillera o kształ-towaniu się ich majątku22. W 1993 r. sporządzono katalog wszystkich kolegiat na terenie Rzeszy, w którym zamieszczono podstawowe informacje na temat każdej z nich23. Ponadto w nauce niemieckiej istnieje cały szereg rzetelnych monografii poszczególnych korporacji, wydawanych m.in. w ramach serii Germania Sacra2*. Kwestionariusz badań przyjęty przez badaczy niemieckich zawiera najbardziej inte-resujące rozwiązania metodyczne. W pracach podkreślana jest rola kapituł jako Staitte der Begegnung von Kirche und Welr25, a jako cel badań stawia się prześledzenie po-

giackiej w Pułtusku XV-XX iv., StPł 4 (1976), s. 185-197; L. KRÓLIK, Kapituła kolegiacka w Warstwie do końca XVIII W.. Warszawa 1990; S. SALATERSKL, Genew i utworzenie kapituły i kolegiaty w Nowym Sączu w 1448 roku, RTK 40 (1993), z. 4, s. 27-44; TENŻE, Kolegiata i kapituła Św. Małgorzaty PM w No-wym Sączu (1448-1791), Nowy Sącz 1997; K. LUTYŃSKI, Powstanie kapituły kołegiackiej W Szamo-tułach, PzST 2 (1976), s. 289-303 ; A. RADZIMIŃSKI, W sprawie genezy kolegiaty i kapituły w Pułtusku, w: R. CZAJA i J. TANDECKI, Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu. Studia ofiaro-wane Profesorowi Antoniemu Czachorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czlerdziesto-lecie pracy naukowej, Toruń 1996, s. 143-154; TENŻE, Prepozyci kolegiaty Św. Michała w Płocku w XIV

na początku XV w., StPł 19/20 (1991/92), s. 203-212; W. GAŁĄZKA, Kapituła kolegiacka W Opatowie w latach 1562-1983, Sandomierz 1997.

19SZYMAŃSKI, Kapituła kolegiacka, passim. 20 RADZIMIŃSKI, Stan i potrzeby badań, s. 53. 21 P. MORAW, Uber Typologie, Chronologie utul Geographie der Stiftskirclie im deutschen Mittelal-

ter. w: Untersuchungen zu Kloster und Stift, Gottingen 1980; TENŻE, Hessische Stiftskirclien in Mittelal-ter, ADipl 23 (1977), s. 4 2 5 - 4 5 8 .

22 B. SCHNEIDMULLER, Verfassung und Guterordnung weltlicher Kolegiatstifte im Hoclimittelalter, ZSavRGk 72 (1986), s. 115-151.

23 A. WENDEHORST, S. BENZ, Verzeichnis des Saikularkanonikerstifte der Reicliskirche, J a h r b u c h fur frankische Landesforschung" 54 (1993), s . 1 -174 .

24 Przykładowo: W.-H. STRUCK, Die Stifte St. Walpurgis in Weilburg und St. Martin in Idstein, Ber-lin 1990; K. SCHOLZ, Das Stift Alter Dom St. Pauli in Munster, Berlin 1995, A. WENDEHORST, Die Stifte in Schmalkalden und Rdmhild, Berlin 1996; por leż I. CRUSIUS, Das weltliche Koliegiatstift ais Schwer-Punkt innerhalb der Germania Sacra, „Blatter fur deutsche Landesgeschichte" 120 (1984), s. 2 4 1 - 2 5 3 ; z in