kåñëa-bhakti-ratna-prakäçaù Raghava Pandit or Raghava Goswami is sometimes confused with the Raghava Pandit of Panihati. A South Indian brahmin, he is mentioned in the Bhakti-ratnäkara (5.20-28) specifically as the author of this book. This version is taken from Hari Das Shastri’s edition (undated, ca. 1982). This book is interesting for its extensive use of several lesser known works of the Pancharatra class: Govinda-våndävana* (which is usually considered to be part of the Gautaméya-tantra), Saàmohana-tantra, Kåñëa-yämala, Närada-païcarätra, Varäha-saàhitä*, as well as the Bhagavatam. [The starred titles are given reference numbers by ùaridas Shastri.]

oà kåñëäya namaù

prathamaù prakäçaù [Krama-dépikä 1.1-8]

kalätta-mäyälavakätta-mürtiù kala-kvaëad-veëu-ninäda-ramyaù | çrito hådi vyäkulayaàs trilokéà çriye’stu gopé-jana-vallabho vaù ||1|| guru-caraëa-saroruha-dvayotthän mahita-rajaù-kanakän praëamy mürdhnä | gaditam iha vivicya näradädyair yajana-vidhià kathayämi çärìgapäëeù ||2|| kñiti-sura-nåpa-viö-turéyajänäà muni-vana-väsi-gåhastha-varëinäà ca | japa-huta-yajanädibhir manünäà phalati hi kaçcana kasyacit kathaïcit ||3|| sarveñu varëeñu tathäçrameñu näréñu nänähvaya-janmabheñu | dätä phalänäm abhiväïchitänäà dräg eva gopälaka-mantra eñaù ||4|| nünam acyuta-kaöäkña-pätane käraëaà bhavati bhaktir aïjasä | tac catuñöaya-phaläptaye tato bhaktimän adhikåto gurau harau ||5||

snäto nirmala-dhauta-sükñma-vasano dhautäìghri-päëy-änanaù sväcäntaù sapavitra-mudrita-karaù çvetordhva-puëòrojjvalaù | präcé-dig-vadano nivadhya sudåòhaà padmäsanaà svastikaà väsénaù gurün gaëädhipam atho vandeta baddhäïjaliù ||6|| athästra-mantreëa viçodhya päëé tritäla-dig-bandha-hutäça-çälän | vidhäya bhütätmakam etad aìgaà viçodhayec chuddha-matiù krameëa ||7|| iòä-vaktre dhümraà satata-gati-béjaà salavakaà smaret pürvaà mantro sakala-bhuvanocchoñaëa-karam | svakaà dehaà tena pratata-vapuñäpürya-sakalaà viçoñya vyämuïcet pavanam atha märgaëa-khamaëeù ||8||

ity ädéni santi tatraiva jïätavyam | kim etat saìgraheëa | aho satyam etad uktaà, kintu täny eva santi, taj-jïätäro na santi | kecit çuñka-tärkikä nyäya-vädinaù | kecit sandigdha-manasaù | kecit karma-märgiëaù kecit bauddha-pathäveçinaù, kecit nänä-deva-paräyaëäù | yasya ye te tasya guëa-vädinaù | kecit sarva-deva-mähätmya-sämyaà vistärayanti | tad eva präcénäny api täni täni bahuçaù çästräëi vedyäni ca präyas tatra samasta-deva-samatäà vakñyanti te sürayaù | sarvätmä parameçvaro’hila paraù kåñëo na tair jïäyate | tat tebhyo’tisudurlabhaà samanayaà kñéräbdhi-péyüñavad evaà teñv api çästrädiñv apy asti | tat tasya sarveçasya çré-kåñëasya tattva-viçeñaù kaiçcid api na jïäyate katham evam | tasyaiveçvarasya mäyayäcchannäs te nänätvaà paçyanti tad iti nänä-çästränusäreëa, yathä—

çrutvä tac chruti-çästra-tattva-nigamän dåñövä puräëädikän tat saàçritya satäà mataà ca satataà khyätaà nigüòhaà param | lélä-vigraha-dhäriëo’pi paramänandasya kåñëasya ca brahmäder api durlabhaà kila yaçaù saìkértyate yatnataù ||9||

atha kaiçcid tarka-vädibhiù puräëoditaà nädriyate | taträha båhan-näradéye [NärP 1.1.57-58] prathamädhyäye—

puräëeñv artha-vädatvaà ye vadanti narädhamäù | tair arjitäni puëyäni kñayaà yänti dvijottamäù ||11|| samasta-karma nirmüla-sädhanäni narädhamaù | puräëeñv artha-vädena måto narakam açnute ||12|| yävad brahma såjyate taj jagat sthävara-jaìgamam | tävat sa pacyate päpé narakägniñu santatam ||13||

yathä puräëäni samastäni vedäìgäni tasmäd vedänäm anädareëa evaà bhavaty eva, nänyathä eva, yathä båhan-näradéye [NärP 1.9.99] veda-vyäsas tu dharmätmä veda-çästra-vibhäga-kåt |

proktavän sarva-dharmäàç ca puräëeñu mahépate ||14|| tad evaà çruti-småty-ädi-saàmata-samasta-dharma-çästra-samuddiñöam | çré-kåñëa-caraëa-bhajanam iti vidheyam | ataù sarvopäsanam apäsya sarvopäsya-çré-kåñëa-caraëäravinda-çaraëaà kartavyam iti çreyaù, yathä—

tasmäd govinda-mähätmyam änanda-rasa-sundaram | çåëuyät kértayen nityaà sa kåtärtho na saàçayaù ||15||

tathä, karmaëä manasä väcä sarva-bhävena cäcyutam | bhajanti parayä bhaktyä labhante padam avyayam ||16||

tasmäd bhärata sarvätmä bhagavän éçvaro hariù | çrotavyaù kértitavyaç ca smartavyaç cecchatäbhayam ||17|| [BhP 2.1.5]

tathä viñëu-dharmottare [comp. ùbv 11.657]—

paramärtham açeñasya jagataù prabhaväpyayam | çaraëyaà çaraëaà gacchan govindaù nävasédati ||18||

tathä brahmä— kalpa-våkñaà samäçritya phaläni svecchayä yathä | gåhëäti puruño räjan tathä kåñëän manorathän ||19|| tathä brahma-saàhitäyäà [5.61]—

dharmän anyän parityajya mäm ekaà bhaja viçvasan | yädåçé yädåçé çraddhä siddhir bhavati tädåçé ||20||

tathä ekaà çré-kåñëa-caraëäbjaà bhajanéyam iti | yathä artharvopaniñadi gopäla-täpanéye [GTU 1.19-20]—

eko vaçé sarvagaù kåñëa éòya eko’pi san bahudhä yo vibhäti | taà péöhasthaà ye’nubhajanti dhéräs teñäà sukhaà çäçvataà netareñäm ||21|| nityo nityänäà cetanaç cetanänäm eko bahünäà yo vidadhäti kämän | taà péöhagaà ye’nubhajanti dhéräs teñäà siddhiù çäçvaté netareñäm ||22||

iti jïätvä vilambo na kartavyaù | yathä çré-bhägavate ekädaça-skandhe navamädhyäye caturviàçati-guru-prasaìge brähmaëa uväca—

labdhvä su-durlabham idaà bahu-sambhavänte mänuñyam artha-dam anityam apéha dhéraù |

türëaà yateta na pated anu-måtyu yävan niùçreyasäya viñayaù khalu sarvataù syät ||23|| [BhP 11.9.29]

tathä, daitya-bälakän prati prahläda-vacanam—

kaumära äcaret präjïo dharmän bhägavatän iha | durlabhaà mänuñaà janma tad apy adhruvam arthadam ||24|| [BhP 7.6.1]

yathä devaké-stutiù—

martyo måtyu-vyäla-bhétaù paläyan lokän sarvän nirbhayaà nädhyagacchat | tvat pädäbjaà präpya yadåcchayädya susthaù çete måtyur asmäd apaiti ||25|| [BhP 10.3.27]

måtyur iti sad-asat-karmaëä yam avaço bhütvä tat-tat-karma-phalaà bhuktvä punar jäyate iti garbha-väsa-yätanä-präptaye iti måtyuù | etad eva çré-kåñëa-caraëa-paräyaëänäà naivaà | etad bhautikaà çaréraà tyaktvä nitya-siddha-dehaà präpya çré-kåñëa-däsä bhavantéty amutra iti | tasmät çré-kåñëa-caraëa-bhajanam eva kartavyam iti nänyat | yathä—

yasyävatära-guëa-karma-viòambanäni nämäni ye’su-vigame vivaçä gåëanti | te’naika-janma-çamalaà sahasaiva hitvä saàyänty apävåtämåtaà tam ajaà prapadye ||26|| [BhP 3.9.15]

yathä viñëu-puräëe yama uväca— aham amara-gaëärcitena dhäträ yama iti loka-hitähite niyuktaù | hari-guru-vimukhän praçäsmi martyän hari-caraëa-praëatän namaskaromi ||27|| [NåsiàhaP 9.2] iti |

tasmät çré-kåñëa-caraëa-bhajanaà kartavyam iti nänyat | tathä—

samäçritä ye pada-pallava-plavaà mahat-padaà puëya-yaço muräreù| bhavämbudhir vatsa-padaà paraà padaà padaà padaà yad vipadäà na teñäm ||28|| [BhP 10.14.58]

teñäà paraà padaà bhavati tad iti çré-kåñëa-caraëäravinda-paramänanda-rase paripürëo bhütvä tiñöhati janma-måtyu-varjitaù | yathä çré-bhagavad-gétäüpaniñatsu arjunaà prati çré-bhagavän uväca—kaunteya pratijänéhi na me bhaktaù praëaçyati [Gétä 9.31] iti | käçékhaëòe’py uktaà çré-dhruva-carite –

na cyavante hi mad-bhaktä mahatyäà pralayäpadi | ato’cyuto’khile loke sa ekaù sarvago’vyayaù ||29|| iti |

tathä daçame brahma-stutiù— tathä na te mädhava tävakäù kvacid bhraçyanti märgät tvayi baddha-sauhådäù | tvayäbhiguptä vicaranti nirbhayä vinäyakänékapa-mürdhasu prabho ||30|| [BhP 10.2.33]

bhagavantaà praty uddhava uväca—

pratijïä tava govinda na me bhaktaù praëaçyati | iti saàsmåtya saàsmåtya präëän saàdhärayämy aham ||31||

ity evaà bhagavad-bhaktänäà näpada iti jïäpano’yam | tataù sarvän anyän vihäya çré-kåñëa-candra-caraëäravinda-bhajanam eva çreyaù ananya-bhäveneti |

etat çré-hari-päda-padma-bhajanoddeçojjvalaà nirmalaà vajraà ratnam idaà samasta-tanu-bhåd-håddhänta-vidhvaàsanam | jïätvänena kuruñva sädaratayä karëävataàsaà sudhér dhérasyäpi nivedanaà çåëu mama çré-räghavasyäsakåt ||32||

iti prathama-ratnam

--o)0(o—

(2)

dvitéyaù prakäçaù

atha pravakñye çré-kåñëa-pädämbuja-niñevaëam | samasta-çästra-vihitaà sarveñäm uttamottamam ||1||

atha ity äkarëya kecid vadanti—aho evaà nänä-devatäù santi, nänä-térthäni santi, nänä-sat-karmädéni santi, sarveñäm uttamaà brahmopäsanam asti, eteñäm ekopäsanena çreyo bhavati | kim anena ? tatra kåñëa-caraëa-paräyaëä vadanti—sarva-bhogino devä yad eva tat çrüyatäà te sarve naçvaräù kià teñäm upäsanena ? yathä—

tävat sa modate svarge yävat puëyaà samäpyate | kñéëa-puëyaù pataty arväg anicchan käla-cälitaù ||2|| [BhP 11.10.26]

tathä gétäyäà çré bhagavän uväca—

traividyä mäà somapäù püta-päpä yajïair iñövä svar-gatià prärthayante | te puëyam äsädya surendra-lokam açnanti divyän divi deva-bhogän ||3|| te taà bhuktvä svarga-lokaà viçälaà

kñéëe puëye martya-lokaà viçanti ||4|| [Gétä 8.20-21] ato deva-sevanena kim ? tathä brahmädénäm apy evaà, kim anyeñäm ? yathä çré-bhagavän uväca—

lokänäà loka-pälänäà mad-bhayaà kalpa-jévinäm | brahmaëo 'pi bhayaà matto dvi-parärdha-paräyuñaù ||5|| [BhP 11.10.30]

evaà nänä-térthäni, yathä bhägavate çuka uväca—

vidyä-tapaù-präëa-nirodha-maitré térthäbhiñeka-vrata-däna-japyaiù | nätyanta-çuddhià labhate 'ntar-ätmä yathä hådi-sthe bhagavaty anante ||6|| [BhP 12.3.48]

tathä [Båhan-näradéyaP],

kià vedaiù kim u vä çästraiù kià vä térthäbhiñecanaiù | kåñëa-bhakti-vihénänäà kià tapobhiù kim adhvaraiù ||7||

atha nänä-dharma-kathä, yathä [BhP 11.14.22]—

dharmaù satya-dayopeto vidyä vä tapasänvitä | mad-bhaktyäpetam ätmänaà na samyak prapunäti hi ||8||

tathä çré-çuka uväca [BhP 10.47.24]—

däna-vräta-tapo-homa- japa-svädhyäya-saàyamaiù | çreyobhir vividhaiç cänyaiù kåñëe bhaktir hi sädhyate ||9||

tathä [BhP 1.2.8]—

dharmaù svanuñöhitaù puàsäà viñvaksena-kathäsu yaù | notpädayed yadi ratià çrama eva hi kevalam ||10||

ataeva çré-kåñëa-caraëa-sevanaà vinä na kim api | yathä brahmädayaù sarve naçvaräù, naçvaropäsanena naçvaro bhavatéti tad-uddeçena tapasyayä vä kim ? svayaà naçvarä ye, te kià çäçvatatvaà däsyanti ? nänä-dharma-karmaëä vä kim ? karma bandhäya kalpate, yathä [BhP 10.51.55] mucukunda-stutiù—

na kämaye 'nyaà tava päda-sevanäd akiïcana-prärthyatamäd varaà vibho | ärädhya kas tväà hy apavarga-daà hare våëéta äryo varam ätma-bandhanam ||11||

tathaiva brahmopäsanena kim ? brahmäpi çünyam | çünyopäsanena çünyatvaà präpnoti | yathä çrutiù—yädåçé bhävanä yasya siddhir bhavati tädåçé iti çünyopäsanena kim ? nityäkñaya-paramänanda-sukha-svarüpa-çré-kåñëa-candra-caraëäravinda-premämåta-madhu-pänena vaïcitaù syät |

atha mumukñoktam naitat tadä kim ? yadi dehäder muktir bhavati, tadä kià na bhütam ? tat pratyuttaram eva, yathä—so’ham iti jïäna-niçcayena nirväëa-muktir bhavati, tena kim ? muktiù kim ? iti yathä çré-bhägavate—

bhaktir bhagavataù sevä muktis tat-pada-laìghanam | sa müòhaù sevakäd anyo muktià nirväëam icchati ||12||

tathä välmékéye rämacandraà prati hanümatoktam—

bhava-bandha-cchide tasyai spåhayämi na muktaye | bhavän prabhur ahaà däsa iti yatra vilupyate ||13||

tathä bhävärtha-dépikäyäà brahmoväca—

tvat-kathämåta-päthodhau viharanto mahä-mudaù | kurvanti kåtinaù kecic catur-vargaà tåëopamam ||14||

ata eva çré-kåñëe bhaktiù sädhyä, yathä çré-bhägavate (?)—

caturñu puruñärtheñu güòho’yaà bhakti-saàjïakaù | dvijä eva hi jänanti munayo näradädayaù ||15||

tathä mukter bhaktir garéyasé, yathä çré-bhägavate—

animittä bhägavaté bhaktiù siddher garéyasé | jarayaty äçu yä koçaà nigérëam analo yathä ||16|| [BhP 3.25.32] iti |

tatra mukter bhaktiù sudurlabhä | yathä çré-bhägavate—

räjan patir gurur alaà bhavatäà yadünäà daivaà priyaù kula-patiù kva ca kiìkaro vaù | astv evam aìga bhagavän bhajatäà mukundo muktià dadäti karhicit sma na bhakti-yogam ||17|| [BhP 5.6.18]

kintu sädhavo’pi muktià na väïchanti, yathä—

na kiïcit sädhavo dhérä bhaktä hy ekäntino mama | väïchanty api mayä dattaà kaivalyam apunar-bhavam ||18|| [BhP 11.20.34]

athätra kecid ädhyätmikä vadanti—aho kåñëaà yad vadasi | sa eva çaréré rüpavän paricchinnävayavaç cäkñuñyaù | ataù sa eva bhautikaù | bhautikatvät sthülaù | sthülatvän naçvaraù | naçvaropäsanena kim iti | ekaà kåñëa eva upäsanéya iti yad uktaà tad atyantäsambhävanéyopadeçaù | eña vedänta-çästrair anabhidheyaù | yathä vaçiñöha-rämäyaëe çré-rämacandraà prati vaçiñöhenoktam—

yadi dadåçyate sarvaà jagat sthävara-jaìgamam | tat suñuptäv iva svapnaù kalpänte pravinaçyati ||19||

tathoddhavaà prati çré-bhagavän väsudeva uväca—

yad idaà manasä väcä cakñurbhyäà çravaëädibhiù | naçvaraà gåhyamäëaà ca viddhi mäyä-mano-mayam ||20|| [BhP 11.7.7]

ataeva sarvaà mäyämayam iti matvä nityaà niräkäraà niraïjanaà nirlepaà ca brahmopäsyam iti tathaivoktaà väçiñöhe vaçiñöhena—

äste’nastam ita bhäsvän yo devo hi nirämayaù | sarvadä sarva-kåtaù sarvaù paramätmä maheçvaraù ||21|| antaù-karaëa-tad-våtti-säkñé caitanya-vigrahaù | änanda-rüpaù satyaù san kim svätmänaà prapadyase ||22||

tathäñöävakra-saàhitäyäm—

aho niraïjanaù çänto bodho’yaà prakåteù paraù | etävantam ahaà kälaà hä mohena viòambitaù ||23||

tatra kärñëä vadanti—ya eva rüpa-guëa-varjitaù | acalas tv akartä | käya-mano-väkyair agrähyaù sa eva na kiàcit | tatra brahma-jïäné vadati evaà neti | yathä çrutau—

apäëi-pädo javano grahétä paçyaty acakñuù sa çåëoty akarëaù | sa vetti vedyaà na ca tasyästi vettä tam ähur agryaà puruñaà mahäntam ||24||

tatra bhägavatä vadanti—aho vaicitryam | so’stéti paëòitä vadanti | tasya vettä nätéty api vadanti ca | ataeva asti nästéti sandehaù | yatra sandehas tasyänveñaëena kim iti ? tato brahma-vädé vadati—aho asti nästéti sandeho jïäna-rahitänäm, astéti niùsandehaù | tat çrüyatäà yathä çrutau (brahma-bindüpaniñat)—

ghåtam iva payasi nigüòha-bhüte bhüte vasati ca vidhänam | satataà manthayitavyaà manthana-bhüte prakäçate ätmä ||25||

dåçyaç ca— rähur adåçyo’pi yathä çaçi-bimbasthaù prakäçate jagati | tathä sarva-gato’pi ätmä buddhi-stho dåçyatäm eti ||26||

kartä ca—

savitari udite yadvat karoti karmäëi loko’yam | na ca täni karoti ravir na kärayati vä tadvad ätmä ||27||

tathä hastämalake (1)

nimittaà manaç cakñur-ädi pravåttau nirastäkhilopädhi prakäça-kalpaù | ravir loka-ceñöä-nimittaà yathäyaù sa nityopalabdhi-svarüpo’ham ätmä ||28||

tat präptäv upäyo, yathä çrutau cit-prakäçe— agaman me mano’nyatra sämprataà ca sthirékåtam | evaà yo vetti dhé-våttià so’ham ity adhärayet ||29||

evam ätma-jïäna-dåñöyä dåçyate präpyate ca väçiñöhe—

mågair yathä mågäëäà ca gajänäà ca gajair yathä | pakñiëäà pakñibhir yadvat jïeyaà jïänena gåhyate ||30|| iti |

tad evaà jïänena jïäyate ajïänänäà na kim api | athaitat çrutvä çré-kåñëa-candrasya caraëa-paräyaëä vadanti bhavatä yad uktaà tat kim ? çré-kåñëa-candrasya caraëa-vaibhavaà yena jänanti, ta eva evaà vadanti | te’tikñudräù kñudra-matayaù sükñmaà na paçyanti | tatra—

ye kåñëa-caraëämbhoja-makaranda-madhu-vratäù | na bhavanti paraà kñubdhäs te nänä-patha-gäminaù ||31||

yathä brahmädi-stutiù—

tvam eka eväsya sataù prasütis tvaà sannidhänaà tvam anugrahaç ca | tvan-mäyayä saàvåta-cetasas tväà paçyanti nänä na vipaçcito ye ||32|| [BhP 10.2.28]

ataù sarvopari çré-kåñëa-candra eka eva jïänibhir jïäyate | yathä— kåñëasyopari kaçcid vä tulyo bhinno’sti yo vadet | na tasya mäyayäcchano nälapet taà kadäcana ||33||

ity evaà yat kiïcit sarvaà çré-kåñëa-vaibhavam iti mantavyam | atha bhagavataù çré-kåñëasya bhautikaà präkåtaà sa-guëaà deham iti yad ajïänäd uktaà, tad iti çrüyatäm | yathä saàmohana-tantre prathama-paöale näradaà prati sanaka uväca—

tadänandamayé rädhä tad-änanda-mayo hariù | na bhautiko deha-bandhas tayor änanda-rüpayoù ||34||

tathä vatsa-haraëe brahma-stutiù—

asyäpi deva vapuño mad-anugrahäya svecchämayasya na tu bhütamayasya ko’pi | neçe mahi tv avasituà manasä’ntareëa säkñät tavaiva kim utätma-sukhänubhüteù ||35|| [BhP 10.14.2]

kintu çré-kåñëasya vigrahaà bhautikaà yo vadati, taträha båhad-vämana-puräëe—

yo vetti bhautikaà dehaà kåñëasya paramätmanaù | sa sarvasmäd bahiñkäryaù çrauta-smärta-vidhänataù ||36|| mukhaà tasyävalokyätha sa celo jalam äviçet | paçyet süryaà spåçed värià ghåtaà präçyo viçuddhati ||37||

sthülatvaà yad uktaà tad iti yathä mahä-kaurme— asthülaç cänaëuç caiva sthülo’ëuç caiva sarvataù | avarëaù sarvataù proktaù savarëaç ca prakértitaù ||38||

tathä çukoktiù—

dhvaja-vajräìkuçämbhoja-karäìghri-tala-çobhitam | nakhendu-kiraëa-çreëé pürëa-brahmaika-käraëam ||39|| [BhP 2.10.35]

ataù sthüla-rüpaà yatra bhagavan-mäyäspåñöam | etayoù paraà çré-kåñëa-candraù | yathä govinda-våndävane bhagavati çré-kåñëe balaräma-praçne—

paramätmä paraà brahma sac-cid-änanda-vigrahaù | çabda-brahma-mayaù säkñät svayaà prakåtir éçvaraù | ädy-anta-rahitaù sükñma-sthülätétaù parätparaù ||40||

atha paraà brahmopäsanam iti yad uktaà tad brahma yat tat çrüyatäm | yathä varäha-saàhitäyäà (2.53,55) çré-bhagavän varäha uväca (çré-kåñëa-candrasya yathä rüpam)—

dhvaja-vajräìkuçämbhoja-karäìghri-tala-çobhitam | nakhendu-kiraëa-çreëé pürëa-brahmaika-käraëam ||41|| kecid vadanti tad-raçmi brahmä cid-rüpam avyayam | tad-aàçäàçaà mahä-viñëuà pravadanti manéñiëaù ||42||

tathä çré-kåñëa-yämale dvädaçädhika-çatatama-paöale çré-väsudevaà prati tripuroväca—

sücanät sütram ity ähuù kåñëänubhava-sücakam | jyotir våndävanätmakaà khyätaà brahmeti jagad ujjvalam ||43|| tad brahma kåñëa-viguëaà yato bhäti caräcaram | yasya bhäsä bhäti viçvaà yathärthaà çrutayo jaguù ||44||

ataeva çré-kåñëa-pädäbja-läbhe’pi sarvaà präptam | kaçccid avaçeño’sti naivam | yathä—

våkña-labhe na våkñasya kiïcid bhavati durlabham | kåñëa-pädäbja-läbhe’pi durlabhaà nästi kiïcana ||45|| yä nirvåtis tanu-bhåtäà tava päda-padma- dhyänäd bhavaj-jana-kathä-çravaëena vä syät | sä brahmaëi sva-mahimany api nätha mä bhüt kià tv antakäsi-lulität patatäà vimänät ||46|| iti [BhP 4.9.10]

ato yadi çré-kåñëa-padäravindaà präptaà, tadä sarvaà präptam eva | kintu çré-kåñëa-pädämbujaà vinä nänyatra siddhiù, yathä [BhP 1.5.12] naiñkarmyam apy acyuta-bhäva-varjitaà na çobhate jïänam alaà niraïjanam ity ädi | tathä trailokya-saàmohana-tantre brahma-vidyopäsanéyaà çré-kåñëa-päda-padmaà, yathä—

brahma-vädé muniù kaçcid jäbalir iti viçrutaù | so’dhyätma-nirato yogé vicaran påthivém imäm ||47|| apaçyat täpaséà käàcic carantéà däruëaà tapaù | täruëya-vayasä yuktäà rüpeëäti-manoharäm ||48|| candräàçu-sadåçäbhäsäà sarvävayava-çobhanäm | kåtvä kaöi-taöe caiva kåñëäjina-sukomaläm ||49|| jïäna-mudräà ca bibhräëäm animiñäyatekñaëäm | tyaktähära-vihäraà ca munir niçcalatäà sthitäm ||50|| jijïäsus täà muni-varas tasthau tatra çataà samäù | tatas tv evaà samutthäya muninä prärthitä ca sä ||51|| ato’haà jïätum icchämi tapasaù käraëaà tava |

yadi yogyaà bhavet tarhi kåpayä vaktum arhasi ||52|| athäbravéc chanair bälä tapasä tévra-karçitä | brahma-vidyäham atulä yä yogéndrair vimågyate ||53|| jitendriyä jitähärä kämyayä duçcaraà tapaù | carämy ahaà vane ghore dhyäyanté puruñottamam ||54|| brahmänandena pürëähaà jïäna-vijïäna-tåpta-dhéù | tathäpii çünyam ätmänaà manye kåñëa-ratià vinä ||55|| idäném atinirviëëä dehasyäsya visarjanam | kartuà gacchämi puëyäyäà väpikäyäm ihaiva tu ||56|| tac chrutvä vacanaà tasyä munir atyanta vismitaù | patitväcaraëe tasyäù kåñëopäsä vidhià çubham ||57|| papraccha parama-prétas tyaktvädhyätma-vivecanam | tayoktaà manträm ädäya jagäma mänasaà saraù ||58|| sa evaà bahu-deheñu samupäsya jagat-patim | nava-kalpäntare jätä gokule divya-rüpiëé ||59||

ataeva çré-kåñëa-päda-padma-sevanaà vinä brahmopäsanaà kim iti | tathä brahmäd-stutiù— ye’nye’ravindäkña vimukta-mäninas tvayy asta-bhäväd aviçuddha-buddhayaù | äruhya kåcchreëa paraà padaà tataù patanty adho’nädåta-yuñmad-aìghrayaù ||60|| [BhP 10.2.32] iti |

tathä—

çreyaù-såtià bhaktim udasya te vibho kliçyanti ye kevela-bodha-labdhaye | teñäm asau kleçala eva çiñyate nänyad yathä sthüla-tuñävaghätinäm ||61|| [BhP 10.14.4] ity-ädi ca |

ataù sarvaà vihäya çré-rädhä-känta-caraëa-sevanaà kartavyaà nänyat çäçvatam iti çeñaù | athätra mumukñavo vadanti—çré-kåñëa-brahma-paraù pürëänanda-svarüpaù nityo nitya-prakäçaù lélä-vigrahaù | iti yad uktaà tasya kià rüpaà, kià pramäëaà, kià vä guëaù | kim asya prabhävaù ? kià vä sthänaà ? tad ucyate | tataù çré-kåñëa-caraëa-paräyaëä vadanti – aho ! ajïänäd evaà vadatha | asyänanta-mahimno rüpa-guëädén vaktuà ke samarthäù ? yathä brahma-stutiù—

guëätmanas te 'pi guëän vimätuà hitävatérëasya ka éçire 'sya | kälena yair vä vimitäù sukalpair bhü-päàçavaù khe mihikä dyubhäsaù ||62|| [BhP 10.14.7]

tathä ekädaça-skandhe---

yo vä anantasya guëän anantän anukramiñyan sa tu bäla-buddhiù | rajäàsi bhümer gaëayet kathaïcit kälena naiväkhila-çakti-dhämnaù ||63|| [BhP 11.4.2]

jänanta eva jänantu kià bahüktyä na me prabho | manaso vapuño väco vaibhavaà tava gocaraù ||64|| [BhP 10.14.38]

yatta brahmaiva tatränye ke varäkäù ? tasminn aham api kià kñudrätikñudraù ? tad eva—

çré-kåñëa-candra-caraëäbja-guëa-pravähaà vaktuà yathä druhiëa-vidruta-buddhi-çaktiù | tasmin mamäbhilañitä matir alpakasya bälo yathä vidhum abhépsati khelanärtham ||65||

yadavadhi mamävagatä | tad iti çästränusäreëocyate taträdau | athärvopaniñadi gopäla-täpanéye [1.34-5, 42]

oà namo viçvarüpäya viçva-sthity-anta-hetave | viçveçvaräya viçväya govindäya namo namaù ||66|| namo vijïäna-rüpäya paramänanda-rüpiëe | kåñëäya gopénäthäya govindäya namo namaà ||67|| niñkaläya vimohäya çuddhäyäçuddha-vairiëe | advitéyäya mahate çré-kåñëäya namo namaù ||68||

tathä brahma-saàhitäyäà (5.33) brahma-stutiù—

advaitam acyutam anädim ananta-rüpam ädyaà puräëa-puruñaà nava-yauvanaà ca | vedeñu durlabham adurlabham ätma-bhaktau govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||69||

tathä—

idaà hi puàsas tapasaù çrutasya vä sviñöasya süktasya ca buddhi-dattayoù | avicyuto 'rthaù kavibhir nirüpito yad-uttamaçloka-guëänuvarëanam ||70|| [BhP 1.5.22]

ataeva çré-kåñëa-candra-caraëa-bhajanam eva kartavyam iti nänyat |

dåñövä çrutvävagamyätha puränädau tu sarvataù | paramänanda-sandoha-kåñëa-pädämbujaà bhaja ||71|| çrémat-kåñëa-pädäravinda-yugale bhaktir vidheyä sadä nänopäsana-varjanäbhidham idaà ratnaà paraà mauktikam | kaëöhasyäbharaëaà kuruñva satataà hy anyäbhiläñaà tyaja säraà çré-kaviräja-räghava-vacaù sänandam äkarëaya ||72||

iti çré-kåñëa-bhakti-ratna-prakäçe nänopäsana-varjanaà näma dvitéyaà ratnam

||2||

--o)0(o--

tåtéyaù prakäçaù

pürëaà sarva-paraà vakñye kåñëam änanda-vigraham | nitya-våndävanäsénaà rädhikä-präëa-vallabham ||1||

atha bhagavad-bhävakä vadanti – aho yac chré-kåñëasya guëanuvädaà çrotuà praçnaà kåtavanto bhavantaù | tad eva sarvopari nityänanda-maya-paramätma-svarüpa-çré-kåñëa-candrasya lélä-vigrahasya rüpa-guëa-prakäçaà nänä-çästränusäreëähaà vivåëomi | tad eva sävadhänaà çrüyatäm | samyag brahmädibhir na jïäyate yat | yathä brahma-saàhitäyäm—

éçvaraù paramaù kåñëaù saccidänanda-vigrahaù | anädir ädir govindaù sarva-käraëa-käraëam ||2|| panthäs tu koöi-çata-vatsara-sampragamyo väyor athäpi manaso muni-puìgavänäm | so 'py asti yat-prapada-sémny avicintya-tattve govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||3||

kåñëo yaù kathyate vedaiù pürëaù sarveçvaraù pumän | sa eva nikhilädhäro nirguëaù prakåteù paraù ||4||

nirguëo yathä viñëu-puräëe—

sattvädayo na santéçe yatra ca präkåtä guëäù | sa çuddhaù sarva-çuddhebhyaù pumän ädyaù prasédatu ||5|| [ViP 1.9.44] iti |

tathä pädme—

yo’sau nirguëa ity uktaù çästreñu jagad-éçvaraù | präkåtair heya-saàyuktair guëair hénatvam ucyate ||6|| iti |

ataù präkåta-guëair varjito lélayä sa-guëaù | çri bhägavate räse avyayasyäprameyasya nirguëasya guëätmanaù [BhP 10.29.14] ity ädi | atha—

athäpi te deva padämbuja-dvaya- prasäda-leçänugåhéta eva hi | jänäti tattvaà bhagavan mahimno na cänya eko'pi ciraà vicinvan ||7|| [BhP 10.14.29]

viñëu-puräne bhagavän yathä [ViP 6.5.79]—

jïäna-çakti-balaiçvarya-vérya-tejäàsy açeñataù | bhagavac-chabda-väcyäni vinä heyair guëädibhiù ||8|| iti |

atha yatra bhautika-dehas tatra mäyä, yatra mäyä tatra guëäù, yatra guëäs tatra pralayo dhruva eva | evaà bhautika-deha-deha-dehi-bhedo vartate | ataù sa eva naçvaraù | éçvarasya çré-våndavana-candrasya na bahutiko dehaù | yathä saàmohana-tantre sanaka uväca—

tad änanda-mayé rädhä tad änanda-mayo hariù | na bhautiko deha-bandhas tayor änanda-svarüpayoù ||9||

tathaiveçvarasya deha-dehi-bhedo nästi, yathä kaurme—

deha-dehi-vibhedas tu neçvare vidyate kvacit | ato lélä-mayo dehaù kåñëasya paramätmanaù ||10||

tathä ädi-yämale—

sarveñäà naçvaro deho deha-dehi-vibhedataù | sarvätmakänanda-maye pralayaù kim u jäyate ||11||

tathä—

såñöià sthitià ca pralayaà yaù karoti sa éçvaraù | tasmin sarväëi léyante sa kutra pariléyate ||12||

atha çré-kåñëa-candrasya deho nityo na bhautikaù | tasmin deha-dehi-bhedo nästi, tat kim iti tad atra çrüyatäm—

udayate bahir yo’sau sthüla-sükñma-paraù pumän | lélayä sa-tanur bhäti nityänandaù sanätanaù ||13||

aho yady evaà tadä kathaà prakåti-saìgaù ? na tu tad eva dvayor ekatväd eka eva, yathä çré-kåñëa-yämale üna-viàçädhika-çatatam-paöale stré-rüpam äçritya çré-bhagavatä väsudevena divya-våndävane rädhayä çré-kåñëo dåñöo’bhedena—

anyonyäçleñitäìgau tau rädhä-kåñëau dadarça sä | rädhäà sphurad-rasäà kåñëa-sarväìga-sväìga-gopitäm ||14|| cumbantéà kåñëa-candrasyädhara-divya-sudhäçrayäm | kåñëo rädhäìga-rägeëa kuìkumé-kåta-vigrahaù ||15|| ity ädi |

tad iti viñëu-dharmottare—

sac-cid-änanda-sändratväd dvayor eväviçeñataù | aupacärika evätra bhedo’yaà dehayor dvayoù ||16||

evaà rädhäìgajäìgavataù | tadä kathaà dvidhä-rüpaù ? tathä närada-païcarätre—

svayaà hi bahavo bhütvä ramaëärthaà mahä-rasaù | tayätirasayä reme priyayä caika-rüpayä ||17||

priyayä rädhayä saha | tathä govinda-våndävane ardhäìgät rädhä-samutpannä ity agre vakñyämi | tatra vyaktébhaviñyati | atha kaiçcid uktam – yadi sva-prakäço lélä-rasa-mayaù paramätma-svarüpas tasmin kathaà çyäma-varëatvaà sarvatra prasiddham ? yathä çrutau—rüpaà na vedyaà na ca bindu-nädaù ity ädi | tad äha—

çyämäbhatvaà vidhatte yat sarva-varëo’tra léyate | nityaà ca prabhavaty eva kälo’smin naiva vidyate ||18||

atha kaiçcid uktam – nityatvaà katham uktam ? mahä-pralaye’pi sarvaà naçyaty eva, yathä na ke’pi sthätäraù sura-giri prabhåtayaù iti vedänta-pramäëam | tat pratyuttaram äha—

bhür-lokäd ürdhvataù sthänaà lakña-yojana-mänataù | süryasyaiva sudhäàçoç ca tad ürdhvaà lakña-yojanam ||19||

tad vaçät käla-niyamo na tatra cakäsati | yatra divya-våndävanam | tatra candra-süryayoù prakäço nästi | yatra kälo nästi tatra kathaà pralayaù ? yataù käla-niyamät pralayaù | yathä goloka-saàhitäyäm—

päda-gamyaà tu yat kiàcit sa bhürloka iti småtaù | äsüryaà tu bhuvar-loka ädhruvaà svarga ucyate ||20|| mahar-lokaù kñiter ardham eka-koöis tu mänataù | koöi-dvayena vikhyäto jano lokas tu yojane ||21|| catuñkoöi-pramäëas tu tapo lokas tu bhütalät | upariñöät tataù satyaà koöir añöau pramäëataù ||22|| satyäd upari vaikuëöhaù koöir añöau pramäëataù | tasyopariñöät kaumära umä-lokas tataù paraù ||23|| çiva-lokas tad-upari golokas tad-upari småtaù | jyotirmayaà tatra brahma tatra våndävanaà mahat ||24|| tatraiva rädhikä devé sarva-çakti-namaskåtä | tatraiva bhagavän kåñëaù sarva-deva-çiromaëiù ||25||

tatra çré-bhagavän, yathä [ViP 6.5.78]—

äyatià niyatià caiva bhütänäm agatià gatim | vetti vidyäm avidyäà ca sa väcyo bhagavän iti ||26||

ataeva bhagavataù kathaà pralayaù ? tac ca çré-bhagavad-aìga-jyotiñä sarvam uddépitam | tasmin kathaà kälaù ? ataeva bhagavataù kathaà pralayaù ? tac ca çré-bhagavad-aìga-jyotiñä sarvam uddépitam | tasmin kathaà kälaù ? atha vädino vadanti yadi candra-sürya-gati-vaçän na käla-niyamo’bhüt | tat kià nimeñädibhiù kälo mantavyaù ? tena pralaya-mahä-pralayädir vidhätavyaù | yathä nimeñädir ayaà kälas tad eva amara-koñaù—

añöädaça-nimeñäs tu käñöhäs triàçat tu täù kaläù | täs tu triàçat kñaëas te tu muhürto dvädaça-striyäm ||27|| iti |

tatra vihasya bhägavatä vadanti—udéritärtho’pi bhavadbhir na jïäyate tad eva yatra ca na bhautiko dehaù | tatra kathaà nimeño vartate ? nimeñädir iti väyoù svabhävaù | ataeva

bhautike deho nimeñädiù | yathä påthivy-äpas tathä tejo väyur äkäça eva ca iti | väyur yathä gorakña-saàhitäyäà yoga-vaçiñöhe ca—

präëo’pänaù samänaç ca udäno vyäna eva ca | nägaù kürmo’tha kåkäro devadatto dhanaïjayaù ||28||

tatra kürma-väyor nimeñonmeñädi-guëaù | tathä tatraiva nägo gåhëäti caitanyaà kürmaç caiva nimélati väçiñöhe—nimélanädi kürmasya kñut tåñëä kåkarasya ca ity evaà çré-kåñëa-candre kälo nästéti | yathä govinda-våndävane balarämaà prati çré-bhagavän uväca—

premänanda-mayaù çuddhaù sarvadä nava-yauvanaù | kälaù käla-svarüpo’haà kälätmä käla-gocaraù ||29|| samasta-käla-rahitaù sarva-käraëa-käraëam | cit-svarüpo jïäna-rüpo’dvitéyaù sama-dåk paraù ||30||

evaà rüpaù sadaivähaà tiñöhämy atraiva sarvadä | ata eva kåñëa-candro nitya-mahä-rasa-mayaù samasta-käla-rahita iti jïätavyam | tiñöhämy atraiva iti våndävane ity uktam | atha yathä çré-bhagavän tathä våndävanam eva, yathä padma-puräëe nirväëa-khaëòe rahasyädhyäye çré-bhagavän uväca—

nityäà me mathuräà viddhi vanaà våndävanaà tathä | mamävatäro nityo'yam atra mä saàçayaà kåthäù ||31|| [PadmaP 5.73.26]

tad atra våndävanaà, yathä—

våndävanaà ca dvividhaà nityaà divyam itéritam | nityaà bhuvi tathä divyaà sarvopari viräjate ||32||

tad eva nitya-våndävanaà yathä çré-kåñëa-yämale trayodaçädhika-çatatama-paöale—

nityä vedaiù pragéyante siddhidäù siddhi-käìkñibhiù | nitya-våndävanaà sthänaà pürëäti-pürëam ucyate ||33|| léläù pürëätipürëäç ca turéyäs tatra kértitäù ||34||

divya-våndävanaà, yathä—

yena viläsayaty eva çré-kåñëaà divya-näyakam | divyaà ca yad yathä devyä rädhayä aìga-saubhagam ||35|| kréòanéyaà pareçasya divyaà tenaiva kathyate | turéyädi-trayaà sthänaà divya-våndävanaà vayam ||36|| pürëätipürëa-pürëaà yat svarüpaà rädhikä-pateù | yasyäàçäàça-praëihitä léläs teñu pratiñöhitäù ||37|| divya-våndävane kåñëaù çré-rädhä-vallabhas tathä | gopé-jana-vallabhas tu nitya-våndävane sadä ||38||

våndävanam iti çré-bhagavad-aìga-viçeñaù | ataù tad eva kälädi-rahitam | atha yatra çré-kåñëa-candras tad-aìga-jyotiñä våndävanädi-samastaà pradéptam | yathä goloka-saàhitäyäà balabhadraà prati çré-bhagavän äha—

eko’neka-svarüpo’haà sarva-çakti-mayaù pumän | mad-dehän nirgataà jyotiù sarva-bhüta-mayaà param ||39||

tathaiva govinda-våndävane balaräma-praçne—

anyat tu sürya-candrädi-prakäça-sadåçaà tava | tanu-päda-nakhäj jyotiù kim idaà tad vadasva me ||40|| çré-bhagavän uväca— jyotir brahma-mayaà tejo mac-charéräd vinirgatam | mamänena na bhedo’sti brahma-jyotir ahaà-param ||41|| påthivy-äpo-vahni-rüpair väyu-rüpais tathaiva ca | äkäça-rüpaiù sadä paçya jala-bhäëòe yathä raviù ||42|| durlabhaà durlabhaà jyotir durdaçaà sarvagaà çuci | sukhadaà mokñadaà mahyaà pädäìguñöhäd vinirgatam | etad dhyätvä yogino’pi yänti nirväëam uttamam ||43||

tathä atharvopaniñadi gopäla-täpanéye brahmäëaà prati çré-bhagavän uväca—

cit-svarüpaà paraà jyotiù svarüpaà rüpa-varjitaà | hådä mäà saàsmaran brahman tat-padaà yäti niçcitam ||44|| [ìtu 2.42]

atha varäha-saàhitäyäà çré-varäha uväca—

tac-chyäma-deha-kiraëaiù paränanda-rasämåtaiù | tad-aàça-koöi-koöy-aàçä jéväs tat-kiraëätmakäù ||45||

evaà çré-kåñëa-candra-tanu-päda-nakha-jyotiñäm ujjvalaà våndävanädi-samasta-sthalam iti mantavyam | tatra kälädi-praveço naiva, yatra çré-kåñëa-candraù sva-prakäço nitya-kiçoraù samasta-kälädi-rahitaù | tathä hi, govinda-våndävane çré-kåñëaà prati balaräma uväca—

rädhä-känta jagannätha çrémad-gokula-nägara | çyämasundara gopéça gokulänanda-candramaù ||46|| våndävana-sukhänanda pétaväsaù priya prabho | pädämbuja nakha-jyotir äpta-loka-traya prabho ||47|| çabda-brahma-mayé vaàçé-priya padma-dalekñaëa | prema-bhakti-puñpa-mayé-vana-mälä priyottama ||48|| govinda go-gaëärtighna gopate go-gaëärcita | yat tvayä kathitaà tattvam ätmanas tu samäsataù ||49|| kià-svarüpo’si bhagavan kim-éhaù kià-svarüpakaù | vistareëa punas tasmai çrotum icchämi tadvat ||50|| çré-bhagavän uväca— aham ätmä paraà brahma sac-cid-änanda-vigrahaù | çabda-brahma-mayaù säkñät svayaà prakåtir éçvaraù ||51|| ädy-anta-rahitaù sthülätétaù parätparaù |

svayaà jyotiù svayaà kartä svayaà hartä svayaà prabhuù ||52|| kaöäkña-mätra-brahmäëòa-koöi-såñöi-vinäça-kåt | sadäçiva-mahäviñëu-rudra-brahmädi-kärakaù ||53|| naräkåti-nitya-rüpé vaàçé-vädya-priyaù sadä | indranéla-maëi-çyämas tribhaìgé madhuräkåtiù ||54|| pürëendu-koöi-sadåço nänä-lävaëya-väridhiù | puëòaréka-daläkära-nayanaù prema-sägaraù | jita-käma-dhanur-divya-bhrü-latä-lalitotsavaù ||55|| tribhaìga-lalita-çrémat-téryag-grévätisundaraù | çabda-brahma-mayé-vaàçé-vädanotsava-sägaraù ||56|| vana-mälé pétaväsäù sukuïcita-çiroruhaù | barhi-barha-kåtottaàsaù pärijätävataàsakaù ||57|| premänanda-mayaù çuddhaù sarvadä nava-yauvanaù | kälaù käla-svarüpo’haà kälätmä käla-gocaraù ||58|| samasta-käla-rahitaù sarva-käraëa-käraëam | cit-svarüpo jïäna-rüpo’dvitéyaù sama-dåk-paraù | evaà rüpaù sadaivähaà tiñöhämy atraiva sarvadä ||59||

tathä brahma-saàhitäyäm—

advaitam acyutam anädim ananta-rüpam ädyaà puräëa-puruñaà nava-yauvanaà ca | vedeñu durlabham adurlabham ätma-bhaktau govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||60|| iti |

atha sarveçvaratvam | çré-bhagavan-nirüpaëaà, yathä brahma-saàhitäyäm çré-bhagavantam älokya brahmä äñöädaçäkñara-mantraà präpa | tad anu çré-bhagavantaà stauti | yathä çré-bhagavataù samudbhüya brahmä sarvatrndhakäraà dåñövä bhagavantaùm stauti | tato brahmäëaà prati añöädaçäkñaram adät |

atha tepe sa suciraà préëan govindam avyayam | çvetadvépa-patià kåñëaà goloka-sthaà parät param ||61|| prakåtyä guëa-rüpiëyä rüpiëyä paryupäsitam | sahasra-dala-sampanne koöi-kiïjalka-båàhite ||62|| bhümiç cintämaëis tatra karëikäre mahäsane | samäsénaà cid-änandaà jyoti-rüpaà sanätanam ||63|| çabda-brahma-mayaà veëuà vädayantaà mukhämbuje | viläsiné-gaëa-våtaà svaiù svair aàçair abhiñöutam ||64|| atha veëu-ninädasya trayé-mürti-mayé gatiù | sphuranté praviveçäçu mukhäbjäni svayambhuvaù ||65|| gäyatréà gäyatas tasmäd adhigatya sarojajaù | saàskåtaç cädi-gunuëä dvijatäm agamat tataù ||66|| trayyä prabuddho 'tha vidhir véjïäta-tattva-sägaraù | tuñöäva veda-säreëa stotreëänena keçavam ||67||

cintämaëi-prakara-sadmasu ity ädi | tathä närada-païcarätre näradänanta-saàväde bhakti-rahasye—

cid-änanda-svarüpaà ca niguëaà prakåteù param | sudhä-toyaà latä-kalpa-latä-cintämaëi-sthalé ||68|| brahma-jyotiù priyä lakñmér astraà veëuù pumän hariù ||69|| kathä gänaà gatir näöyaà parikhä kñéra-sägaraù | tal-loka-väsinäà devaà våndävana-purandaram ||70|| divyätidivyaà çré-dehaà käla-mäyädy-agocaram | dvibhuja megha-çyämäìgaà kiçoraà vanamälinam ||71|| divyäbharaëa-bhüñäìga-gopa-kanyä-samävåtam | dayitaà prema-bhaktänäm advaitaà brahma-vädinäm ||72|| ména-kürmädayo yasya aàçäàçäù sarva-devatäù | yasya smaraëa-mätreëa naro näré bhavaty api ||73|| pauräëikä yajanty evaà vaitänair brahma-vädinaù | bhakti-tantra-vidhänena trikäëòenaiva sädhavaù ||74||

tathä saàmohana-tantre dvitéya-paöale näradaà prati sanaka uväca—

dhyäyet kåñëaà ca suçyämaà pürëänanda-kalevaram | koöi-sürya-prabhaà caiva yoginäm api durlabham ||75|| sarva-saundarya-nilayaà rädhäliìgita-vigraham | pürëänanda-svarüpaà taà na tu bhütamayaà hi tat ||76|| yädåçé veça-bhüñä ca manasaù préti-däyiné | tädåçé ca harer jïeyä bhaktänugrähako hariù ||77|| iti |

atha çrutibhir avalokito yathä båhad-vämana-puräëe våndävana-mähätmye çré-kåñëaà prati çrutaya ücuù, yathä—

präkåte pralaye präpte’vyakte vyaktià gate purä | çliñöe brahmaëi cin-mätre käla-mäyätige’kñare || brahmänanda-mayo loko vyäpé vaikuëöha-saàjïakaù ||78|| nirguëo’nädy-anantaç ca varate kevale’kñare | akñaraà paramaà brahma-vedänäà sthänam uttamam ||79|| tal-loka-väsi-tatra-sthaiù stuto vedaiù parätparaù | ciraà stutvä tatas tuñöaù parokñaù präha tän girä ||80|| çrutéù prati çré-bhagavän uväca— tuñöo’smi brüta bhoù präjïä varaà yan manasépsitam ||81|| çrutaya ücuù— näräyaëädi-rüpäëi jïätäny asmäbhir acyuta | sa-guëaà brahma sarvedaà vastu buddhir na teñu naù ||82|| brahmeti procyate’smäbhir yad-rüpaà nirguëaà param | väì-mano-gocarätétaà tato na jïäyate hi tat ||83|| änanda-mätram iti yad vadantéha purävidaù | tad-rüpaà darçayäsmäkaà yadi deyo varo hi naù ||84|| çrutvaitad darçayämäsa svaà lokaà prakåteù param | kevalänubhavänanda-mätram akñaram avyayam ||85|| yatra våndävanaà näma vanaà käma-dughair drumaiù | manorama-nikuïjäòhyaà sarvartu-sukha-saàyutam ||86|| yatra govardhano näma sunirjhara-daré-yutaù |

ratna-dhätu-mayaù çrémän supakñi-gaëa-saìkulaù ||87|| yatra nirjhara-pänéyä kälindé saritäà varä | ratna-baddhobhaya-taöä haàsa-padmädi-saìkulä ||88|| nänä-räsa-rasonmattaà yatra gopé-kadambakam | tat-kadambaka-madhyasthaù kiçoräkåtir acyutaù ||89|| darçayitveti yaù präha brüta kià karaväëi vaù | dåñöo madéya-loko’yaà yato nästi paraà varam ||90||

ataù kåñëa-candropari ko’pi nästi | sarvopari çré-kåñëa-candro yathä çré-kåñëa-yämale païcäçétitama-paöale çré-bhagavantaà väsudevaà prati çré-rukmiëy uväca—

tvad-åte nästi yat kiïcij jagat sthävara-jaìgamam | sarveñäm ätma-bhüto’si paramätmeti çabdyate ||91|| sa tvaà kià dhyäyasi çrémän käminäà sarva-kämadaù | kià vä japasi tattvena etat tvaà vaktum arhasi ||92|| niçamya väcaà kamalekñaëäyä yad uttamo yat praiy-kåt priyäyäù | täm aìkam äropya sukhaà ca sädaraà muhur muhuù prähur mudä mudäntahåt ||93|| çré-bhagavän väsudeva uväca— särät särataraà känte yan mäà påcchasi sämpratam | rahasyänäà rahasyaà tu tathäpi varëayämi te ||94|| tvaà me präëeçvaré käntä yataù parama-çobhanä | ato vaktavyam etat syät tvayi nästy api me rahaù ||95|| premärämaà lalita-vapuñaà yat karläkräntam etat yaà vedädyair vihita-munayo näradädyä munéndräù | prähuù satyaà parama-puruñaà rädhikä-präëa-rüpam taà gopénäà nayana-kumuda-prekñaëéyendum éhe ||96|| tasmäd udita proù (?) yasya viçvädyam ädyam | yad bhägädaù sakala-jagatäà käraëaà dhémahi sma ||97|| jyotir yasya prathama-vapuño viçva-mürtir viräjaà brahmäëòänäà nicaya-racanä roma-küpeñu yasya | ävåtäs te rucibhir amala-prajïayä durvigähyä sä rädhä yaà praëaya-viñayaà sevate taà smarämi ||98|| brahmaëòänäà praëaya-racanä kukkuöakéva mürdhni yat çaà kälävayava-rahitaà divya-våndävanäkhyam | sthänaà saàsthävaraëa-lalitaà yat turéyät paraà tat premänanda-prathimam aniçaà dhémahi dhyäna-harñät ||99|| vaàçé yasya priya-sahacaré cid-rasajïä sadaiñä kåñëasyärthe yad udabhavanä näda uccaiù svaro yat | çabdä varëä çrutaya uditä bodhayanté sma viçvaà

viçvänandaà tam aham aniçaà prema-dhäma prapadye ||100|| yasya kréòä-kalita-vapuñaù sthäna-saàsthäna-saàsthä dhyänäçaktyävayava-sahitä nänyad icchä-mayeñu | ätmänanda-prathita-jagatäà näkakaà näntam éçaà taà gopénäà nayana-kumuda-prekñaëéyendum éhe ||101||

ity evaà rädhä premänanda-mayaà paripürëa-prema-svarüpaà çré-kåñëa-candram ahaà cintaye || paraà yathä padma-puräëe nirväëa-khaëòe näradaà prati sanatkumäreëa yat kathitaà tad vyäso’mbaréñaà räjänaà praty äha—

atigopyaà tvayä påñöaà yan mayä na çukaà prati | gaditaà sva-sutaà kintu tväm vakñyämi hari-priyam ||102|| mayä kåtaà tapaù pürvaà bahu-varña-sahasrakam | phala-müla-paläçämbu-väyv-ähära-niñeviëä ||103|| tato mäm äha bhagavän svädhyäya-nirataà hariù | kasminn arthe cikérñä te vivitsä vä mahä-mate ||104|| prasanno’smi våëu mune varaà tvaà varadarñabhät | mad-darçanäntaù saàsära iti satyaà bravémi te ||105|| ato 'ham abruvaà kåñëaà pulakotphulla-vigrahaù | tväm ahaà drañöum icchämi cakñurbhyäà madhusüdana ||106|| yat tat satyaà paraà brahma jagaj-yonià jagad-gatim | vadanti vedaçirasaç cäkñuñaà nätha me’stu tat ||107|| çré-bhagavän uväca— mäm eke prakåtià prähuù puruñaà ca tatheçvaram | dharmam eke varaà caike mokñam eke'kutobhayam ||108|| çünyam eke bhävam eke paramäëum athäpare | daivam eke devam eke graham eke manaù pare | buddhim eke kälam eke çivam eke sadä-çivam ||109|| apare vedaçirasi sthitam ekaà sanätanam | yad-bhäva-vikriyä-hénaà sac-cid-änanda-vigraham ||110|| ko’pi veda pumän loke mad-anugraha-bhäjanam | paçya tvaà darçayiñyämi svarüpaà veda-gopitam ||111|| veda-vyäsa uväca— tato’paçyam ahaà bhüpa tataù kälämbuda-prabham | gopa-kanyävåtaà gopaà hasantaà gopa-bälakaiù ||112|| kadamba-mülam äsénaà péta-väsasam adbhutam | vanaà våndävanaà näma nava-pallava-maëòitam | kokila-bhramarärävaà manobhava-manoharam ||113||

bälam iti yathä— kaumäraà païcamäbdäntaà paugaëòaà daçamävadhi | kaiçoram äpaïcadaça yauvanaà tu tataù param | bälyaà yauvanaà värdhakyam iti vayo’vasthä-trayam ||114||

atha kaiçorävadhi bälyam | evaà bäle’py ukte kiçora-vayaù-padena kaiçora-vayaù sücitam iti | tathä bälye gopa-kanyä våtatvena ujjvala-rasa ity ayogyatvät, tathä çré-kåñëayämale ünaviàçädhika-çata-paöale dvärakänäthaù çré-väsudevo’pi rädhä-kåñëaà drañöuà çré-tripurä-sahäyena sa-tripuro divya-våndävane rädhä-kåñëäntikaà viveça | çré-kåñëäjïäyä rädhä-kuëòe snätvä stré-rüpo bhütvä çyämä iti näma dhåtvä paripürëaà prema-mayaà rädhä kåñëaà sä çyämä dadarça | tad yathä—

madhu-priyä näma sakhé rädhä-kåñëäti-vallabhä | sä çyämäà ca kare dhåtvä rädhäyäù sammukhe’nayat ||115|| säpaçyad rädhikäà kåñëa-vakñaù-sthala-samäçritäm | anaupamya-rüpa-lélä-pratyaìga-ramasojjvaläm ||116|| anyonya-çleñitäìgau tau rädhä-kåñëau dadarça sä | rädhäà sphurad-rasäà kåñëa-sarväìga-sväìga-gopitäm ||117|| cumbantéà kåñëa-candrasyädhara-divya-sudhäçrayäm | kåñëo rädhäìga-rägeëa kuìkumé-kåta-vigrahaù ||118|| ubhayor antaraà taà ca äsvädyäsvädanai rasaiù | anyonya-bhäva-sambhärair anyonyäçliñöa-cetasoù ||119||

ity evaà nityänanda-svarüpo nitya-vigrahaù çré-rädhä-kåñëa iti mantavyam | yathä varäha-saàhitäyäà (2.73-80) påthivéà prati çré-bhagavän varäha uväca—

tad-aàçu-koöi-koöy-aàçäs tasya kandarpa-vigrahäù | jagan-mohaà prakurvanti tad-aëòäntara-saàhitäù ||120|| tat-prakäçasya koöy-aàçäraçmayaù sürya-vigrahäù | tad-deha-vilasat-känti-koöi-koöy-aàça-candramäù | tac-chyäma-deha-kiraëaiù paränanda-rasämåtaiù ||121|| parätma-nitya-cid-rüpä nirguëasyaika-käraëam | tad-aàçu-koöi-koöy-aàçä jéväs tat-kiraëätmakäù ||122|| tad-aìghri-paìkaja-çréman-nakha-candra-maëi-prabham | tad-aàçu-pürëa-brahmaiva käraëaà veda durgamam ||123|| tad-aìga-saurabhänanta-koöy-aàçä viçva-mohanäù | tat-sparça-puñpa-gandhädi-nänä-saurabha-santamam ||124|| tat-priyä-prakåtis tv ädyä rädhikä tasya vallabhä | tat-kalä-koöi-koöy-aàço durgädyä tri-guëätmikä | tasyäìghri-rajasaù sparçät koöi-viñëuù prajäpate ||125||

tatra çré-rädhä-kåñëasyävaraëa-svarüpo viñëuç ca | çré-varäha-saàhitäyäà (2.157-161) çré-rädhä-kåñëasya saptamävaraëam äha—

tad-bähye tu pravälädi-präcéraiù sumanoharaiù | puñpodyänaà ca nänäbhiç caturdikñu samujjvalaiù ||126|| çuklaà caturbhujaà viñëuà paçcime dvära-pälakam | çaìkha-cakra-gadä-padma-kiréöädi-vibhüñitam ||127|| raktaà caturbhujaà viñëuà çaìkha-cakra-gadädharam | kiréöa-kuëòalädyaiç ca çobhitaà vanamälinam ||128|| gauraà caturbhujaà viñëuà çaìkha-cakrämbujäyudham |

kiréöa-kuëòalädyaiç ca çobhitaà vanamälinam ||129|| pürva-dväre dvära-pälaà gauraà viñëuà prakértitam | kåñëa-varëaà caturbähuà çaìkha-cakrädi-bhüñitam | dakñiëa-dvära-pälaà ca çré-viñëuà kåñëa-varëakam ||130||

atha durgädyä yäs tad eva çrüyatäm | närada-païcarätre çrutià vijayoväca—

ato durgä mama matä prakåtiù paramätmanaù | prema-kautukajautkaëöhä raktäìgé vyaktatäà gatä ||131||

çré-kåñëa-yämale dvädaçädhika-çatatama-paöale çré-väsudevaà prati çré-bhagavaté tripuroväca—

rädhä-rasa-pravacanaiù kåñëasyäpi tathä-vidhaiù | praëayäti-rasäviñöau rädhä-kåñëau nirantarau ||132|| ubhayor eva sampattiù paçyatäm eva yad bhavet | premänubhüti-vibhavo mahänanda-priyaàvadaù ||133|| tato’nyan na ca jänämi kvacid vastv asti kiïcana | ato däsétvam anayoù svékåtyähaà sadänugä ||134|| etaj jagat käraëam apy anädi brahma prayatnaà parito’nvavaihi | vedair açeñair upadiñöam etat kåñëasya däsyaà rahasi praçasyam ||135|| trailoya-näthädi nåëäà yathävat | te mäà prapadyäbhimataà prayänté ||136|| ity ädi | eko nitya-kiçora evam aniçaà våndävanäbhyantare rädhäçleña-paräyaëo nava-ghana-çyämaù sa vaàçé-mukhaù | nityaà ca dvibhujas tad-aìghri-bhajanaà ratnaà sunéläbhidhaà bhälordhvaà kuru bhüñaëaà suvinayaà yad räghaveëoditam ||137||

iti çré-çré-kåñëa-bhakti-ratna-prakäçe çré-kåñëa-parama-pürëatva-nirüpaëaà näma

tåtéyaà ratnam ||3||

--o)0(o--

caturthaù prakäçaù tad atra nityo nirantara-sva-prakäço nitya-vibhavaù paripürëä nanda-mayaù samasta-kälätéta ity ädi |

atha pravakñye sarveçaà çré-kåñëaà nanda-nandanam | paramänanda-sandohaà våndävana-vinodanam ||1||

atha paripürëänando nitya-prakäçaù çré-kåñëa-candro yadéritas tad eva jïätam | çréman-nanda-nandanaù ka eña iti sandehaù | yathä ädi-yämale—

kåñëo’nyo yadu-sambhüto yaù pürëaù so’sty ataù paraù | våndävanaà parityajya sa kvacinn eva gacchati ||2|| sarvadä dvibhujaù so’pi na kadäcic caturbhujaù ||3||

ity evaà yadu-vaàça-sambhütaù kåñëaù ka ity ucyatäm | tasmin bhägavatä vadanti yaù pürvaù prasiddhaù çré-kåñëa-candraù sa eva nanda-nandana ity asandehaù | yathä brahmäha—

vasudeva-gåhe säkñäd bhagavän puruñaù paraù | janiñyate tat-priyärthaà sambhavantu sura-striyaù ||4|| [BhP 10.1.23]

tathä räse—

nèëäà niùçreyasärthäya vyaktir bhagavato nåpa | avyayasyäprameyasya nirguëasya guëätmanaù ||5|| [BhP 10.29.14]

tathä—

anugrahäya bhaktänäà mänuñaà deham äçritaù | bhajate tädåçéù kréòä yäù çrutvä tat-paro bhavet ||6|| [BhP 10.33.36]

ato yaù pürëaù pürëatamaù sa eva nanda-kiçora ity asandehaù | yathä çré-bhägavate [BhP 1.3.28]—

ete cäàça-kaläù puàsaù kåñëas tu bhagavän svayam ||7||

tathä brahma-saàhitäyäm— kåñëaù svayaà samabhavan paramaù pumän yo govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||8||

tathä brahma-vaivarte dvitéyädhyäye näradaà prati brahmoväca— çåëu putra pravakñyämi caritaà paramädbhutam | yogeçvarasya kåñëasya bhaktänugraha-käriëaù ||9|| satäà niùçreyasärthäya duñöänäà nigrahäya ca | vyaktir bhagavatas tasya nityasya paramätmanaù ||10|| vasudevasya bhäryäyäà devakyäà sa janiñyati ||11|| iti |

athaitat çrutvä vädino vadanti—aho mahad äçcaryam, ya eva nitya-våndävanasthaù sva-prakäço nityänando nitya-pürëo niréhas tasya janma iti kim ? tatra bhägavatä vadanti – sva-prakäçasya janmävatäräsambhava iti yad ukta, tat satyam | sva-prakäçatvät | yathänanda-yaçodäà ca prati mad-uddhava-väkyam [BhP 10.46.38-40]

na mätä na pitä tasya na bhäryä na sutädayaù |

nätméyo na paraç cäpi na deho janma eva ca ||12|| na cäsya karma vä loke sad-asan-miçra-yoniñu | kréòärthaà so 'pi sädhünäà pariträëäya kalpate ||13|| sattvaà rajas tama iti bhajate nirguëo guëän | kréòann atéto 'pi guëaiù såjaty avati hanty ajaù ||14||

athävatära-käraëam ucyate | yathä båhad-vämana-puräëe våndävana-rajo-mähätmye tad eva çruti-prärthitam avadhärya täsäà stuti-vaço bhütvä sadayas täbhyaù sandarçanaà dadau, tat çrutaya ücuù—

kandarpa-koöi-lävaëye tvayi dåñöe manäàsi naù | käminé-bhävam äsädya smara-kñubdhäny asaàçayaù ||15|| yathä tval-loka-väsinyaù käma-tattvena gopikäù | bhajanti ramaëaà matvä cikérñäjaninas tathä ||16|| çré-bhagavän uväca— durlabho durghaöaç caiva yuñmäkaà sumanorathaù | mayänumoditaù samyak satyo bhavitum arhati ||17|| ägämini viriïcau tu yäte såñöy-artham udyate | kalpaà särasvataà präpya vrajo gopyo bhaviñyatha ||18|| påthivyäà bhärate kñetre mäthure mama maëòale | våndävane bhaviñyämi preyän vo räsa-maëòale ||19|| jära-dharmeëa susnehaà sudåòhaà sarvato 'dhikam | mayi sampräpya sarve 'pi kåta-kåtyä bhaviñyatha ||20||

evaà çruto nämabhimata-siddhy-arthaà våndävane sva-prakäças tad atra pramäëam adhigamyatäm [BhP 10.32.13] –

tad-darçanähläda-vidhüta-håd-rujo manorathäntaà çrutayo yathä yayuù | iti |

tad eva çrutayo gopyo bhütvä çré-kåñëa-candraà präpuù | tatra gopyo yathä aìga-jä nityäù çruti-rüpä deva-kanyä iti | païcadhä ataù sa eva çré-kåñëa-candraù sva-prakäçaù, na tu garbha-väsaù | tatra vädino vadanti yadi garbha-sambhavo naiva, tadä katham—

vasudeva-gåhe säkñäd bhagavän puruñaù paraù | janiñyate tat-priyärthaà sambhavantu sura-striyaù ||21|| iti | [BhP 10.1.23] vasudevasya bhäryäyäà devakyäà sa janiñyati || iti brahma-vaivarte päöhaù |

ataù sandehaù | tad atra çrüyatäm – sväyambhuva-manau påñëi-sutapä dampatébhyäà tapasä çré-bhagavän ärädhitaù | putratve varo yäcitaù | çré-bhagavatä caivaà svékåtaù | tatas tad-vara-siddhaye sväàça-viñëo rüpaà darçitam | yathä--tam adbhutaà bälakam ambujekñaëaà; catur-bhujaà çaìkha-gadädy-udäyudham ity ädi | tathä pitarau evaà rüpaà darçayitvä çré-bhagavän uväca—

etad väà darçitaà rüpaà präg-janma-smaraëäya me | nänyathä mad-bhavaà jïänaà martya-liìgena jäyate ||22|| [BhP 10.3.44]

iti tad eva sväàça-viñëo rüpaà darçitam, na tu svarüpam eveti jïätavyam | yathä sarvadä dvibhujaù so’pi na kadäcic caturbhujaù iti yämala-pramäëam | tathaiva [BhP 10.90.48] jayati

jananiväso devaké-janma-vädaù iti janma-väda-mätram, na tu çré-bhagavato janma ity eva jïätavyam || atha kecid vädino vadanti | viñëu-puräëe [ViP 5.1.59-60] brahmaëä prärthitaù çré-bhagavän kñérodaçäyé viñëur brahmaëe sva-keçau dattavän, tau räma-kåñëau babhuvatur iti —

evaà saàstüyamänas tu bhagavän parameçvaraù | ujjahärätmanaù keçau sita-kåñëau mahä-muneù ||23|| uväca ca surän etau mat-keçau vastudhä-tale | avatérya bhuvo bhäraà kleça-hänià kariñyataù ||24||

ity aträpi sandehaù | tatra kärñëä vadanti etad eva sämänya-vacanam | viçeño’tra çrüyatäm | evaà çré-kåñëaà prati noktam | yataù sa eva sarva-béja-svarüpaù sva-prakäçaù, tasyäàçäù sarve, sa kasyäàçaù ? ata etan naivam | tad-aàço viñëu-balabhadrau bhaviñyata ity uktau yathä mat-keçau bhuvo bhära-kleça-hänià kariñyataù | etenaitad vyaktékåtam—yathä sthiti-kärako viñëur asurädén hatvä påthivé-bhära-haraëaà kåtavän | çré-kåñëa-candrasya naiña prabhävaù | yathä—na tasya kaçcid dayitaù suhåttamo na cäpriyo dveñya upekñya eva vä [BhP 10.38.22] ity ädi | yataù sa eva kåñëa-candro nirguëaù prakåteù paraù | kevala-paramänanda-svarüpaù | tatra mat-keçau dvi-vacanäd viñëur balabhadraç ca | balarämo yathä—rämeti loka-ramaëäd balabhadraà balocchrayäd balaù [BhP 10.2.13] iti näçaka-svabhävät tamo-guëaù | yathä govinda-våndävane (2.7), bhagavantaà prati balaräma uväca—

ahaà tamo-guëa-mayaç coditas tava mäyayä | na jäne tava tattvaà hi kédåçaà ca jagat-prabho ||

ataeva balocchrayatväd anantäàçaù | balabhadras tu duñöa-nigrahärtham avatérëaù | ato dvau keçau dattau | kintu kåñëa-candraù sva-prakäçaù parama-puruñaù, yathä brahmoväca—vasudeva-gåhe säkñäd bhagavän puruñaù paraù [BhP 10.1.23] ity ädi | vasudeva-gåhe ity aupacäratvät purä proktam | tatra bhagavatä kñérodaçäyinä çiroruha-vyäjeneti sücitam | påthivyäà parama-puruño mama çiromaëi-svarüpo divya-våndävaneçvaraù çré-kåñëaù sva-prakäço bhaviñyatéti | tad-aàçau viñëu-balarämau jätau | yathoktaà—avatérëau hi bhagavän aàçena jagadéçvaraù [BhP 10.33.26] iti | kintu, sa bhagavän eka eva, yathä govinda-våndävane—svayaà jyotiù svayaà kartä svayaà hartä svayaà prabhuù | ato’àçena katham avatérëo’pi käryärthena | yathä saàsthäpanäya dharmasya praçamäyetarasya ca iti | ato viñëu-balaräma-svarüpäàçeneti | athäàçenaika-vacanam | dvau katham uktau ? tad evam aàçe prokte—eko dvau bahavaù iti mantavyam | aàça-jäti-svabhävatvät | tathä çré-kåñëa-yämale—evaà catuù-ñañöhi-bhägair avatäräù parätmanaù iti | kenacid uktaà—yadi janma aupacäratvät | tadä kathaà bälyädi-lélä prakaöitä ? tad eva bhaktänurodhena, yathä devaké-vasudeva-nanda-yaçodädénäm anugrahäya vätsalya-premämåta-pänärtham | paraà ca saàmohana-tantre—

muniù çuciçravä näma surarcä näma cäparaù | kuçadhvajasya brahmarñeù putrau tau veda-päragau ||26|| ürdhva-pädau tapo ghoraà ceratus try-akñaraà manum | oà haàsa iti kåtvaivaà japantau yata-mänasau ||27|| dhyäyantau gokule kåñëaà bälakaà daçamäsikam | kandarpa-sama-rüpeëa täruëya-taruëena ca ||28||

paçyantér vraja-bimbauñöhér mohanatam anäratam | tau kalpänte tanuà tyaktvä labdhavantau janià vraje ||29|| sudhéra-nämno gopasya sute parama-çobhane | yayor haste ca dåçyete çärikä-çuka-vädiné ||30|| iti |

evaà bhakta-bhävänurodhena bälya-rüpaà darçitam | yamalärjunayor mokñaëärthaà sva-sevaka-närada-vacana-pratipälanäya | yathä—

åñer bhägavata-mukhyasya satyaà kartuà vaco hariù | jagäma çanakais tatra yaträstäà yamalärjunau || devarñir me priyatamo yad imau dhanadätmajau | tat tathä sädhayiñyämi yad gétaà tan mahätmanä || [BhP 10.10.24-5] iti |

atha sevakänurodhena bälya-kaumära-paugaëòädi-vayasä parikréòamänaù | anyac ca nanda-yaçodayor vätsalya-bhäva-püraëärtham | yathä—aho bhägyavaté devé yaçodä nanda-gehiné ity ädi käraëena bälyaà | nandas tu sarveñäà vraja-väsinäà näyakaù çreñöhaç ca | tasya priya-tanayo bhütvä gorakñanädikaà kåtam | kià tasya kiìkarä na santi ? tadä katham evaà kåtam ? tad eva bhajate tädåçéù kréòä yäù çrutvä tat-paro bhaved [BhP 10.33.36] iti | etat käraëam iti mantavyam | atha kenacid uktam—aye ! yadi çré-bhagavän kåñëa-candraù sva-prakäçaù sarvätmä niréhaù—na tasya kaçcid dayitaù suhåttamo na cäpriyo dveñya upekñya eva vä [BhP 10.38.22] ity ädi, tadä kathaà pütanä-çakaöa-tåëävartägha-bakädén jaghäna ? kim etat ? athaitat käraëaà mattaù çrüyatäm | bhagavän kåñëa-candraù sarvatra sama-darçanaù | niréhaù parama-rasa-mayaù, keñäàcid vadhäya saìgata iti naiva | yathä çré-çuka uväca—

kämaà krodhaà bhayaà sneham aikyaà sauhådam eva ca | nityaà harau vidadhato yänti tan-mayatäà hi te || [BhP 10.29.15]

ägatya yena etädåg-bhävena çré-kåñëa-candraù spåñöas tam evätma-sätkarotéti | na tu keñäàcit märaëäya samudyataù sa eva | asura-vadhäya susajjaù sa eva tad-aàço viñëuù påthivé-pälanäya ? pratyuttaram—aho ! etat satyam | kintu tvaritam ägatya viñode käléya-phaëi-damanaà kåtaà katham iti ? taträha—sväàço viñëus tasya sevakaù garuòaù | käléyas tu nirantaraà garuòasya bhayäd garuòa-mayaà samastaà dadarça, tato garuòo vaiñëavaù | tad eva—

çrémat-paìkaja-tärkñya-phälguna-çuka-prahläda-bhéñmoddhava- vyäsäkrüra-paräçara-dhruva-mukhän vande mukunda-priyän | yais térthair iva pävitaà tribhuvanaà ratnair ivälaìkåtaà sad-vaidyair iva rakñitaà sukha-karaiç candrair iväpyäyitam || iti |

ato garuòo viñëu-ratho vaiñëavaù | vaiñëavo viñëur yathä—vaiñëaväl labhate bhaktià bhaktyä mäà labhate naraù | tasmäd vai vaiñëavo viñëuù ity ädi | viñëur api çré-kåñëasya sväàçaù | tan-mayatvät käléyäyänugrahaù kåtaù | tenäbhayaà dadau saù | na taà nihatavän iti | ataeva bälya-lélayä yat kåtaà tat paropakäräya | yathä—nåëäà niùçreyasärthäya vyaktir bhagavato nåpa [BhP 10.29.14] ity ädi | paraà tu bhakta-prema-vaço bhütvä tad-anurodhena ca, yathä—

na cäntar na bahir yasya na pürvaà näpi cäparam | pürväparaà bahiç cäntar jagato yo jagac ca yaù || taà matvätmajam avyaktaà martya-liìgam adhokñajam | gopikolükhale dämnä babandha präkåtaà yathä || [BhP 10.9.14]

evaà bhakta-bhakti-vaçena bandhanam api svékåtam | tad eva çré-bhagavän uväca— nitya-mukto’pi baddho’haà bhaktasya sneha-rajjubhiù | ajito’pi jito’haà tair avaçyo’pi vaçékåtaù ||

ataeva ca bälya-lélayä yad yat kåtaà tat sarvaà mäyayä vihitam | çré-bhagavatä bälya-rüpaà yat prakaöitam | tat sarvaà mäyikam | na svabhävena | yataù çré-kåñëa-candrasya kaiçora-vayaù svabhävaù | kaiçora-vayo vinä yad yad rüpaà tad eva mäyikam iti vedädi-sarva-çästra-sammatam | kecid bälya-rüpaà svabhävaà matvä tad eva praçaàsanti—bälya-rüpaà praçaàsanti çré-kåñëasya kvacit kvacit iti | tad eva saàmohana-tantre—

santi tasya mahäbhägä avatäräù sahasraçaù | teñäà madhye’vatäräëäà bälatvam atidurlabham ||38||

tad atra çästräntare kaiçora-svabhävaù—

bälyaà mäyämayaà rüpaà sarva-çästre pratiñöhitam | tasmäd våndävanäntaùsthaà kaiçoraà ca sudurlabham ||39||

tathä rudra-yämale—kuca-kalasa-pibantaà mäyinaà kåñëam éòe | tathaiva vatsa-haraëe—

ambhojanma-janis tad-antara-gato mäyärbhakasyeçitur drañöuà maïju mahitvam anyad api tad-vatsän ito vatsapän | nétvänyatra kurüdvahäntaradadhät khe 'vasthito yaù purä dåñöväghäsura-mokñaëaà prabhavataù präptaù paraà vismayam || [BhP 10.13.15]

ato bälya-vayo mäyä-mayam | sarvopari kaiçora-vayaù svabhävaù | tathä—

kåñëa-candra-vihärasya sthänaà bahutaraà småtam | tatraiva gokulaà våndävanaà parama-durlabham ||41|| sarveñäm upari-sthänaà våndävanam itéritam | yatra kaiçora-rüpeëa sva-prakäçaù svayaà hariù ||42|| gokule bälya-bhävas tu våndäraëye kiçorakaù | nänä-rüpa-dharo’nyatra sarva-çästra-mataà yathä ||43|| sarvasmäd gokulaà çreñöhaà tasmäd våndävanaà varam | våndävanät paraà sthänaà na kåñëasya priyaà kvacit ||44|| våndävane ca kaiçora-rüpaù sväbhävikaù småtaù | go-gopa-gopé-vaàçébhir yatra kréòati sarvadä ||45||

tathä varäha-saàhitäyäà (2.20)—

våndävana-vihäreñu kåñëaù kaiçora-vigrahaù | anyäraëyeñu sthäneñu bälya-paugaëòa-yauvanam ||46||

tathä saàmohana-tantre— deheñu yauvanaà ramyaà kaiçoraà tatra durlabham | kiçoraà yatnataù kåñëaà dhyäyed änanda-vigraham ||47||

tathä varäha-saàhitäyäà (2.34) çré-kåñëa-svarüpa-nirüpaëe—

vrajendra-niyataiçvaryo vraja-präëaika-vallabhaù | yauvanodbhinna-kaiçora-vayaù sväkåti-vigrahaù ||48||

yathä padyävalyäà (82)—

çyämam eva paraà rüpaà puré madhu-puré varä | vayaù kaiçorakaà dhyeyam ädya eva paro rasaù ||49||

tathä båhad-vämana-puräëe parokñe çré-bhagavantaà saàstutya çrutya ücuù—

änanda-mätram iti yad vadantéha purä-vidaù | tad-rüpaà darçayäsmäkaà yadi deyo varo hi naù ||50||

tataù çruty-abhimatam avadhärya svarüpaà darçayati— nänä-räsa-rasonmatto yatra gopé-kadambakam | tat-kadambaka-madhyasthaù kiçoräkåtir acyutaù ||51|| darçayitveti ca präha brüta kià karaväëi vaù | dåñöo madéyo loko’yaà yato nästi paraà padam ||52||

tato varäha-saàhitäyäà (2.154-5) çré-kåñëa-svarüpa-nirüpaëe—

sarva-devasya manträëäà viñëu-mantras tu jévanam | çré-viñëoù sarva-manträëäà kåñëa-mantras tu käraëam ||53|| sarveñäà kåñëa-manträëäà kaiçoram atihaitukam | kaiçoraà sarva-manträëäà hetuç cürämaëir manuù ||54||

ato våndävanaà nityam | çré-kåñëaù kaiçora-vigraho nitya iti jïäpanéyam | athaitat sarvaà nityam ity asandehaù | kaiçora-vigraho nityam iti kim abhipräya iti tad äha—çré-kåñëa-candraù paripürëänanda-rasa-mayo lélayä rüpavän sa-prakåtir iti ädi-rasa-vistäraëäya, yathä närada-païcarätre—tayätirasayä reme priyayä caika-rüpayä iti | ädi-rasaù pradhänam eva | ädi-rasopabhoge bälya-vayo na sambhävyam | yauvane tu rasädhika-kñaëa-pramäëena rasasya nyünatvam | ataù kaiçora-vaya iti pürëam ujjvala-rase praçastam | yataù kñaëe kñaëe rasasya vardhiñëutä bhavati | ata ädi-rase kaiçora-vayaù pürëa-rasa-mayaà vardamänam iti jïätavyam || atha kenacid uktam—aho ! yadi våndävane nitya-kiçora-vayäù çré-kåñëas tadä katham anyatra mathurädiñu gatavän sthitir vaibhavaç ca prakaöitaù ? våndävanaà parityajya sa kvacin naiva gacchati iti yämala-pramäëam | tad atra sandehaù | tatra bhägavatä vandanti—aho ! våndävane kaiçora-vayasä çré-kåñëo nityam astéti satyam | nätra sandehaù | tad iti—

våndävanäd yadi gato bhagavän mukundo guïjä-praväla-çikhi-çikhaëòa-kiçora-népäù | vaàçé-vara-vraja-vadhü-jana-dhenu-saìghä eñäà na ko’py anugato vada ko’tra hetuù ||55||

ataeva çré.-rädhä-känto’àçenänyatra gatavän, svarüpeëa våndävane’vasthitaù | atha kecid vadanti—athaitair veça-bhüñäbhir na gatavän, tena kià sa eva gatavän ? yathä saàmohana-tantre—dhyänasya saàsthitir nästi harer icchänurüpataù | tatra pratyuttaram—tad eva våndävanäntar vinänyatra boddhavyam | våndävane’py etair veça-bhüñädibhis tiñöhann ity asandehaù | kintu ye yad-rüpaà çré-kåñëaà dhyäyanti | teñu tad-rüpaà darçayati, yathä bhagavad-gétäsüpaniñatsu çré-bhagavän uväca—ye yathä mäà prapadyante täàs tathaiva bhajämy aham [Gétä 4.11] iti | tatra sva-prakäço vaàçé mayüra-puccha-guïjä-pétäàçukädibhir bhüñita eva yair yair våndävana-candra ärädhya dåñöaù | tais tair etair veça-bhüñädibhir eva | yathä närada-païcarätre vijayaà prati durgoväca—

koöi-candra-mukhaà koöi-manmathädbhuta-vigraham | koöi-sürya-pratékäçaà çyämaà parama-sundaram ||56|| våndävana-mahä-hema-maëi-mandira-madhya-gam | vaàçé-vinodinaà gopa-sundaré-präëa-näyakam ||57|| nänä-rasa-sudhodgära-prema-raìga-taraìgiëam | güòha-marma-rasänanda-mahämbhodhi-mahä-vidhum ||58|| rädhikä-hådayäküta-rasa-lämpaöya-vibhramam | sudhä-taraìgiëé-lélä-lohitämbuja-locanam ||59|| dvibhujaà kaustubhänandi-vana-mälä-vibhüñitam | pétämbara-mahä-ratna-häräbharaëa-bhüñitam ||60|| ratna-kuëòala-bhädépyan näsägra-maëi-mauktikam | bimba-mäëikya-bandhüka-sundara-dvija-sundaram ||61|| catuù-sama-mahä-gandha-mohitäneka-mänasam | barhäpéòa-mahä-känta-rasa-prema-mukhämbujam ||62|| kandarpa-loka-kandarpaà ramaëé-prema-vallabham | kiìkiëé-svana-maïjéra-maëi-lipta-padämbujam ||63|| bhävayed ätma-bhävena paramätmänam acyutam | kåñëa-mantra-japenaiva kåñëa-prema labhen naraù ||64|| iti |

atha brahma-vaivarte pürva-janmani nanda-yaçodayos tapo-vaço bhütvä çré-bhagavän ävirbabhüva | tadä bhagavantaà vasur dadarça, yathä—

tato vasur håñöa-manä dåñövä taà péta-väsasam | mahä-marakata-çyämaà çikhaëòäbaddha-kuntalam ||65|| kiçoraà hära-maïjéra-valayäìgada-bhüñaëam | jita-candra-mukhaà devaà sundaraà subhru-näsikam ||66|| bimbädhara-puöa-dvandva-çobhi-dantävali-dvayam | smitävalokitaà dhéraà dvibhujaà sarva-sundaram ||67|| nipatya daëòavad bhümau sa nanäma janärdanam | håñyat-tanu-ruho bhaktyä kåñëaà prati vadiñyati ||68|| iti |

tathä brahma-saàhitäyäm (5.30)—

veëuà kvaëantam aravinda-daläyatäkñam- barhävataàsam asitämbuda-sundaräìgam |

kandarpa-koöi-kamanéya-viçeña-çobhaà govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||69||

tathä govinda-våndävane balarämaà prati çré-kåñëa uväca—

çabda-brahma-mayé vaàçé vadano rasa-sägaraù | vanamälé pétaväsaù sukuïcita-çiroruhaù ||70|| barhibarha-kåtottaàsaù pärijätävataàsakaù | premänandamayaù çuddhaù sarvadä nava-yauvanaù | evaà rüpaù sadaivähaà tiñöhämy atraiva sarvathä ||71||

atra kenacid uktam—evaà-rüpeëa våndävane nityaà tiñöhatéti tadä kathaà mathuräà gata iti sarvair dåçyate | anantaraà våndävane kathaà dåg-gocaro naiveti sandehaù | aho etat-käraëaà mattaù çrüyatäm | ävirbhäva-tirobhäväv éçvarasya bodhavyau | tad eva bhaktäbhakta-rüpeëa | yathä brahmäëòa-puräëe—

anädeyam aheyaà ca rüpaà bhagavato hareù | ävirbhäva-tirobhäväv ayokte graha-mocane ||72||

tathä govinda-våndävane tåtéya-paöale närada-praçne çré-kåñëa uväca—

idaà våndävanaà ramyaà mama dhämaiva kevalam | atra me paçavaù pakñi-mågäù kéöä narämaräù ||73|| atra deväç ca bhütäni vartante sükñma-rüpataù | sarva-deva-mayaç cähaà na tyajämi vanaà kvacit ||74|| ävirbhävas tirobhävo bhaven me’tra yuge yuge | tejo-mayam idaà ramyam adåçyaà carma-cakñuñä | brahmädénäà suräëäà ca na bhaved dåñöi-gocaraù ||75|| iti |

atha yadi keñäàcid dåg-gocaro naiva, tadä katham udära-lélayä samasta-loka-gocaro bhütvä gopa-gopébhir nänä-kréòä-raso vistäritaù ? atha tad eva çrüyatäm—grämya-lokena saha yat kåtaà tat sva-mäyayäcchädito bhütvä, kintu våndävane räsa-kréòädi yat kåtaà, tad-aìgajä nityä çruti-munijä-devakanyädi-gopyas täsäà gocaro bhütvä räsa-kréòädikaà kåtavän | sva-mäyayä sva-prakäçaù svayam eva nänyeñäà gocaraù katham abhüt | tadaiva saìgajä rädhä aìgavan nityä nityaà santi éçvaravat | çrutir vedäs ta eva bhagavad-aìgam eva | eka-saptati-sahasra-munénäà çata-kalpävadhi agni-çäyyägnibhuk-kaöhora-tapasä vaço bhütvä teñäm abhimata-siddhy-arthaà tän evätma-sät-kåtavän | deva-kanyä brahmäjïayä gopyo babhüvuù | etäsäà nitya-gocaraù çré-kåñëa-candro nitya-våndävana-stha ity asandehaù | tatra pramäëam adhigamyatäm—yad eva bhagavän çré-kåñëa-candro mathurägamana-samaye gopéù pratyavadat tad eva—

täs tathä tapyatér vékñya sva-prasthäne yadüttamaù | säntvayäm äsa sa-premair äyäsya iti dautyakaiù ||76|| [BhP 10.39.35]

tathä brahma-vaivarte—

mädhià kurudhvaà subhagäà sameñye türëaà vilambo na mameti kåñëaù | itthaà samäçväsya janaà samutsukaà

cacäla türëaà saha gopa-våndaiù ||77|| ity evaà sva-nigamaù äyäsyäméti | tad eva kathaà vyaktaà näbhüt | tad äha çré-bhagavän kutra vä gacchati ? kutra vä ägacchati ? yathädi-yämale—våndävanaà parityajya sa kvacin naiva gacchati iti | äyäysäméty uktam aupacärikatvät, västavaà naiva | dautyakair iti vacanäd etad vyaktékåtam | ity evaà nitya-våndävana-sthaù çré-rädhä-känto’àçena çré-viñëu-svarüpa-väsudevenaiva gatavän syät | yadi våndävana-tyägo bhavet tadä punar ägamanaà ca na bhaviñyaty evety ädi jïätavyam || atha kecid vädino vadanti—etäsäà cen nitya-gocaraù çré-kåñëa-candras tadä kathaà uddhavaà prasthäpya gopénäà viraha-niväraëaà kåtavän iti | yathä—

gacchoddhava vrajaà saumya pitror nau prétim ävaha | gopénäà mad-viyogädhià mat-sandeçair vimocaya ||78|| [BhP 10.46.3]

athäìgajä-nityä-çruti-muni-rüpäù prati naivam | deva-kanyä prati jïätavyam | katham evam ? tä eva brahmäjïayä deva-kanyä bhuvi samägatya gopyo bhütvä bhagavat-prétià cakruù | na tu prema-bhaktyä tapasä vä ärädhitaù prabhur naivaà brahmäjïayäpi, yathä--

vasudeva-gåhe säkñäd bhagavän puruñaù paraù | janiñyate tat-priyärthaà sambhavantv amara-striyaù ||79|| [BhP 10.1.23] iti |

ataeva deva-kanyäù praty evam | yathä deva-kanyäbhir jïätaù çré-kåñëa-candro mathuräà gata eva | anyäsäà bhagavato vicchedo’sti naivam | yathädi-yämale—

prokteyaà virahävasthä spañöa-lélänusärataù | kåñëena viprayogaù syän na jätu vraja-väsinäm ||80|| [Brs 3.3.128]

tathä skände mathurä-khaëòe –

vatsair vatsatarébhiç ca sadä kréòati mädhavaù | våndävanäntara-gataù sa-rämo bälakair våtaù ||81||

tathä brahmäëòe—

kair api prema-vairägya-bhägbhir bhägavatottamaiù | adyäpi dåçyate kåñëaù kréòan våndävanäntare ||82||

tathaiva brahma-vaivarte näradaà prati brahmäha—

nityaà kréòati viçvätmä gopair gopébhir eva ca | pétaväsä jagat-svämé vanamälé smitekñaëä || ity ädi |

ataeva nitya-våndävana-sthaù çré-kåñëa-candra iti jïätavyam | kalpa-koöi-mahä-tapasä prema-bhaktyä mahä-sädhanena bhakta-dåg-gocaro bhavati | anyathä ka eva drañöuà samarthäù ? nityaà våndävane sva-prakäça iti jïätavyam | yathä hastämalake (10)—ghana-cchanna-dåñöir ghana-cchannam arkaà yathä niñprabhaà manyate cätimüòhaù ity ädi | tathaivaà nirantaraà våndävane sva-prakäçaù sädhana-vyatirekeëa çré-bhagavantaà rädhä-käntaà drañöuà kathaà yogyaù | evam ajïätvä müòhaiù kathyate—çré-bhagavataù çré-kåñëa-candrasya våndävana-tyäga ity ädi |

våndäraëye niravadhi bhagavän kåñëa ätma-svarüpo go-gopébhir vilasati paramänanda-pürëa-prakäçaù | evaà brahmädibhir api nigamaiù stüyate tat-paratvaà mäëikyaà tat kuru hådäbharaëaà räghaveëehitaà yat ||84||

iti çré-çré-kåñëa-bhakti-ratna-prakäçe çré-kåñëasya våndävanäntar-nitya-prakäça-nirüpaëaà näma

caturthaà ratnam ||4||

--o)0(o--

païcamaù prakäçaù

tasya nandätmajasyäpi brahmaëaù paramätmanaù | aàçäàçävatäräëäà pravakñye paramotsukam ||1||

atha våndävanän mathuräà gataù ka eñaù ? tad ucyatäm | tad atra sa eva çré-kåñëa-candraù sarva-sampürëa-prakäças tathälpa-prakäça iti bhedatvät påthaì manyate, yathä—

hariù pürëatamaù pürëataraù pürëa iti tridhä | çreñöha-madhyädibhiù çabdair näöye yaù paripaöhyate ||2|| prakäçitäkhila-guëaù småtaù pürëatamo budhaiù | asarva-vyaïjakaù pürëataraù pürëo’lpa-darçakaù ||3|| [Brs 2.1.221-2]

ity evaà våndävane pürëatamaù çré-bhagavän kåñëa-candraùsva-prakäçaù | anyaträlpa-prakäçaù | tad eva pürëataratvena dvärakä-nätho väsudevo balarämaç ca pürëo’pi saha-pradyumnäniruddhädiù | tad anyac ca pürëa-kalpatvena brahma-viñëu-çiva-mahäviñùv-ädayaù | tatra viñëur väsudevo yathä mathuräà gatavantaà çré-bhagavantaà sahasra-çiraso’nantasya kroòe akrüro’paçyad yathä—

tasyotsaìge ghana-çyämaà péta-kauçeya-väsasam | puruñaà catur-bhujaà çäntaà padma-paträruëekñaëam ||4|| [BhP 10.39.46] ity ädi |

tathätraiva rukmiëi-rabhase çré-bhagavantaà väsudevaà prati rukmiëy uväca— yat-karëa-mülam ari-karñaëa nopayäyäd yuñmat-kathä måòa-viriïca-sabhäsu gétä || [BhP 10.60.44] ity atra viñëor ullekho na kåtaù | yad eva tat çré-väsudevaù viñëur iti sücitam | tad-guëo yathä båhan-näradéye—

agratväd atha pürëatvät svayambhur iti kathyate | haraù saàsära-haraëäd vibhutväd viñëur ucyate ||5||

çré-väsudeva-svarüpa-viñëor vaibhavaà yathä-mathuräyäà kaàsa-vadhäya gatvä sva-vaibhavaà darçitam | tad eva çré-bhägavate mallänäm açanir nåëäà nara-varaù stréëäà smaro

mürtimän [BhP 10.43.17] ity ädi | tathaiva dvärakäyäà ñoòaça-sahasra-stréëäà gåhe ñoòaça-sahasräëi pumäàso bhütvä raräma | mahä-muni-näradena dåñöaù | tad anu arjunaà prati viçva-rüpaà darçitam | tathä rukmiëé-haraëa-pärijäta-haraëädi-mahä-mahä-yuddhe caturbhujatvaà prakaöitam | garuòa-vähanaç ca çaìkha-cakra-gadä-padma-dhäré ca | ataù çré-rudra uväca—

yaù paraà raàhasaù säkñät tri-guëäj jéva-saàjïität | bhagavantaà väsudevaà prapannaù sa priyo hi me ||6|| [BhP 4.24.28] |

ity ädi pramäëena jïätavyam viñëor väsudevasya paraù çré-kåñëa-candraù | viñëur api vaikuëöheçvaraù | ataeva mahäviñëuù | tathätra pramäëam äha – yadä vaikuëöha-dväri jaya-vijayayor brahma-çäpo babhüva tadä bhagavatä çré-viñëunä äjïaptam—yadi mayi çatrubhävaà kåtvä patathaù, tadä janma-trayänantaraà yuväm ahaà mocayiñyämi iti | ato jaya-vijayau hiraëyäkña-hiraëyakaçipu-rüpau bhütvä jätau | viñëur api varäha-nåsiàha-rüpau bhütvä tau jaghäna | yugäntare punas tau rävaëa-kumbhakarëau bhütvä jätau | viñëur api çré-räma-lakñmaëa-rüpau bhütvä tau jaghäna | janmäntare punas tau çiçupäla-dantavakra-rüpau bhütvä jätau | viñëur api çré-väsudeva-balabhadrau bhütvä tau jaghäna | evaà janma-trayänantaraà jaya-vijayau mukto babhüvatuù | ata etat sarvaà viñëor vaibhavam eva | våndävana-candrasya naitat, yataù sarveñäà paraù çré-kåñëa-candrasya vaibhavaù | ato närada-païcarätre rämädayo’vatäräç ca käryärthe sambhavanti ca iti | ata ete sarve çré-kåñëasyäàçä viñëu-svarüpävatärä iti jïäpanéyam | yato divya-våndävana-stho bhagavän çri-kåñëa-candraù | yathä çré-goloka-saàhitäyäà—

jyotirmayaà brahma yatra tatra våndävanaà mahat | tatraiva rädhikä devé sarva-çakti-namaskåtä | tatraiva bhagavän kåñëaù sarva-deva-çiromaëiù ||7||

ata eva mahä-viñëu-vaibhavam eva | tatra kecid vadanti—sarvam etad asya çré-våndävana-candrasya vaibhavam eva| sa eva kià na vibhuù ? aho bhadram uktam | tasyäàça-vaibhavä viñëur väsudevädayaù | aho yadi naivam, tadä kathaà väsudevo brahmädibhiù prärthito vaikuëöhaà gantum ? yathä çré-brahmoväca—

bhümer bhärävatäräya purä vijïäpitaù prabho | tvam asmäbhir açeñätman tat tathaivopapäditam || [BhP 11.6.21] çarac-chataà vyatéyäya païca-viàçädhikaà prabho | nädhunä te 'khilädhära deva-käryävaçeñitam | kulaà ca vipra-çäpena nañöa-präyam abhüd idam || [BhP 11.6.25-6] iti |

ataù sarvopädhi-rahitasya çré-kåñëa-candrasya naitat | sa evaà divya-våndävaneçaù pürëa-rasamayaù | ananta-vaikuëöha-näthäs tasya kiìkaräù | yathä brahma-saàhitäyäà [5.43-4]—

goloka-nämni nija-dhämni tale ca tasya devi maheça-hari-dhämasu teñu teñu | te te prabhäva-nicayä vihitäç ca yena govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||11||

aham ätmä paraà brahma sac-cid-änanda-vigrahaù | sadä-çiva-mahä-viñëu-brahma-rudrädi-kärakaù | naräkåtir nitya-rüpé vaàçé-vädya-priyaù sadä ||12||

ataeva teñäà sarveñäà paraù çré-kåñëa-candra eva | yathä brahma-saàhitäyäà [5.41] brahmaëaù stutiù—

mäyä hi yasya jagad-aëòa-çatäni süte traiguëya-tad-viñaya-veda-vitäyamänä | sattvävalambi-para-sattvaà viçuddha-sattvam- govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||13||

tatra sattvävalambé mahä-viñëuù | para-sattvo väsudevaù | viçuddha-sattvo govindaù | sa eva çré-kåñëa-candraù | tad iti | tamo-rajobhyäà saàvalitaà sattvaà asminn astéit sattvävalambé viñëur väsudeva eva | viñëunä yathä såñöià kartuà mäyä vistäritä | ato viñëu-mäyä-ruddhä såñöiù | lakñmé-sarasvaty-ädi-parivära iti rajo-guëaù | tamasä nänä-daitya-saàhäraù kåtaù | yathä daityärir janärdano madhusüdana iti nämnä jïätavyam | tad eva väsudevaç ca rajasä kåta-puryäà dvärakäyäà ñoòaça-sahasra-mahiñéñu ñaö-païcäçat-koöi-sva-vaàço vistäritaù | tamasä kaàsa-narakädy-asura-vadhaù kåtaù | sattvena påthivéà pälayati | ataù sattva-guëo viñëuù | evaà sattvävalambé mahä-viñëur yathä brahma-saàhitäyäà—

haimäny aëòäni jätäni mahä-bhütävåtäni tu | praty-aëòam evam ekäàçäd ekäàçäd viçati svayam | sahasra-mürdhä viçvätmä mahä-viñëuù sanätanaù ||14|| vämäìgäd asåjad viñëuà dakñiëäìgät prajäpatim | jyotir-liìga-mayaà çambhuà kürca-deçäd aväsåjat ||15|| ahaìkärätmakaà viçvaà tasmäd etad vyajäyata ||16||

iti rajo-guëaù | sattvena sarvam etad vahaty eva | ato rajo-guëa-saàvalita-sattvo mahä-viñëuù | ataeva viçuddha-sattvaù çré-kåñëa-candraù | tathä hi brahma-saàhitäyäà [5.47-48]--yaù käraëärëava-jale bhajati ity ädi, yasyaika-niçvasita-kälam athävalambya ity ädi |

para-sattvo väsudevo yathä närada-païcarätre—

divyätidivya-çré-dehaà käla-mäyädy-agocaram | çvetadvépeçvaraà pürëaà väsudevaà caturbhujam ||17|| iti |

viçuddha-sattvo govindo, yathä çakra-stutiù—

viçuddha-sattvaà tava dhäma çäntaà tapo-mayaà dhvasta-rajas-tamaskam | mäyä-mayo 'yaà guëa-sampraväho na vidyate te 'grahaëänubandhaù ||18|| [BhP 10.27.4]

tathä väsudevopaniñadi—

yad-rüpam advayaà brahma madhyädy-anta-vivarjitam | sva-prabhaà sac-cid-änandaà bhaktyä jänäti cävyayam ||19||

tathä brahma-saàhitäyäà—

mäyä hi yasya jagad-aëòa-çatäni süte traiguëya-tad-viñaya-veda-vitäyamänä | sattvävalambi-para-sattvaà viçuddha-sattvam- govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||20||

tathä närada-païcarätre—

dvibhujaà tu ghana-çyämaà kiçoraà vana-mälinam | divyäbharaëa-divyäìgaà gopa-kanyä-gaëävåtam ||21|| dayitaà prema-bhaktänäm advaitaà brahma-vädinäm | ména-kürmädayo yasya sväàçäàçäù sarva-devatäù ||22||

tataù sac-cid-änanda-svarüpo viçuddha-sattvo govindaù | sa eva çré-kåñëa-candraù sva-prakäço divya-våndävaneço nitya-våndävane prakäço’bhüd iti veda-vedäntädibhir nirdiñöam | tathä hi brahma-saàhitäyäà [5.1]—

éçvaraù paramaù kåñëaù saccidänanda-vigrahaù | anädir ädir govindaù sarva-käraëa-käraëam ||23|| iti |

kintv evaà çrutaà tal-lakñaëam | yady aìga-cihnena jana-dåg-gocarébhavati | tadä pratéyate | tatra çravaëäd darçanaà çreñöham | darçanät sparçanam ity ädi | tad eva päda-cihnena jïäyate | yathä padma-puräëe näradaà prati brahmoväca—

çåëu närada vakñyämi pädayoç cihna-lakñaëam | bhagavat-kåñëa-rüpasya hy änandaika-ghanasya ca ||24|| avatärä hy asaìkhyeyäù kathitä me tavänagha | paraà samyak pravakñyämi kåñëas tu bhagavän svayam ||25|| devänäà kärya-siddhy-artham åñéëäà ca tathaiva ca | ävirbhütas tu bhagavän svänäà priya-cikérñayä ||26|| yair eva jïäyate devo bhagavän bhakta-vatsalaù | täny ahaà veda nänyo'sti satyam etan mayoditam ||27|| ñoòaçaiva tu cihnäni mayä dåñöäni tat-pade | dakñiëenäñöa-cihnäni itare sapta eva ca ||28|| dhvajäù padmaà tathä vajram aìkuço yava eva ca | svastikaà cordhva-rekhä ca añöa-koëas tathaiva ca ||29|| saptänyäni pravakñyämi sämprataà vaiñëavottama | indra-cäpaà trikoëaà ca kalasaà cärdha-candrakam ||30|| ambaraà matsya-cihnaà ca goñpadaà saptamaà småtam | jambü-phala-samäkäraà dåçyate yatra kutracit ||31|| aìkäny etäni bho vidvan dåçyante tu yadä kadä | kåñëäkhyaà tu paraà brahma bhuvi jätaà na saàçayaù ||32|| etäni vatsa cihnäni dåñöäni ca çrutäni ca | vedägra-kathitäny eva punaù kià kathayämy aham ||33||

puräëäntare çaìkha-cakrätapaträdi-cihna-trayaà ca | yathä cädi-värähe mathurä-maëòala-mähätmye—

yatra kåñëena saïcaritaà kréòitaà ca yathä-sukham | cakräìkita-padä tena sthäne brahma-maye çubhe ||34||

yathä krama-dépikäyäà [3.15]-- matsyäìkuçäradara-ketu-yaväbja-vajra-saàlakñitäruëa-karäìghri-taläbhirämam | ari-daraà cakra-çaìkham | iti matsya-dhvajätapatraà ceti rüpeëa cihnitaà caraëa-dvayam iti | etac cihna-trayeëonaviàçati-cihnäni çré-bhagavac-caraëa-kamale nirdiñöänéti |

dvayaà vätha trayaà vätha catväri païca eva ca | dåçyate vaiñëava-çreñöha avatäre kathaïcana ||35||

athäparaà ca vatsa-haraëe mahäçcaryaà dåñövä brahmädi—

adyaiva tvad åte’sya kià mama na te mäyätvam ädarçitam eko’si prathamaà tato vraja-suhåd-vatsäù samastä api | tävanto’si caturbhujäs tad akhilaiù säkaà mayopäsitäs tävanty eva jaganty abhüs tad amitaà brahmädvayaà çiñyate ||36|| [BhP 10.14.18]

atha väsudevädayo brahmädayo matsya-kürmädayaù ka ity ucyatäm | tad eva bhägäàça-kaläçaktyäveçatvena nirüpitäù | yatha çré-kåñëa-yämale—

bhägas tv ardhaà tad-ardhaà ca aàça ity abhidhéyate | tad-ardhaà kulam äkhyätaà kalä tasyärdham ucyate ||37|| tad-ardhaà çaktir äkhyätä äveçaù syät tad-ardhakaù | evaà catuù-ñañöi-bhägair avatäräù parätmanaù ||38||

tan-nirüpaëam äha—tad-ardha-bhägo rädhä | tad yathä padma-puräëe—

ädyä çaktiù svayaà rädhä mukundärdhäìga-saìgatä | suçélä sugatiù sädhvé våndävana-viläsiné ||39||

tathä saàmohana-tantre prathama-paöale—

pürëänanda-svarüpaà yat tan nityaà netarat punaù | tad-änanda-mayé rädhä tad-änanda-mayo hariù ||40|| na bhautiko deha-bandhas tayor änanda-rüpayoù | ekaà brahma dvidhä-bhütaà yoginäà jïäna-hetave ||41|| dähakena yathä vahnau vahnià präpya vijåmbhate | çakti-çaktimator aikhyaà yathä jïeyaà manéñibhiù ||42||

tathärdhäìgät samutpannä ardhäìga-svarüpä rädhä | yathä govinda-våndävane balarämaà prati çré-kåñëa uväca—

çåëuñva kathayiñyämi balaräma yathä mama | tribhaìgatvaà ca täà vaàçéà gåhétvä håñöa-mänasaù ||43|| divya-népäìghri-patale maëi-baddhe mahä-prabhe | suvarëa-vedikä-madhye nirmale pratinirmale ||44|| sampaçyann ätmanätmänaà svayam eva vimohitaù | etasminn eva samaye yäto me hådaye rasaù ||45||

çåìgäräkhyaù sukhamayaù sarva-lokaika-mohanaù | ätmänaà rantum icchämi närétvaà manasepsitam ||46|| iti saïcintite citte manas tatra svatäà gatam | rasäd änanda änandäd anubhäva-vibodhiné | svayam ätmä dvidhäbhütä paramänanda-rüpiëé ||47|| rasa-svarüpiëé devé vämäàçena vinirgatä | vidyut-puïja-nibhä gauré divyäbharaëa-bhüñitä | kåñëärdha-svarüpä rädhä sarva-çakti-mayé småtä ||48|| ity ädi |

tathä çré-kåñëa-yämale caturdaçädhika-çatatama-paöale çré-väsudevaà prati tripuroväca—

äkäreëocyate kåñëa u-käreëaiva rädhikä | kalayätmä kaläbhijïä väsanävara-vigrahät | binduvattvaà paraà tattvam anayoù päda-cäraëe ||49||

tathä govinda-våndävane dvitéya-paöale balabhadraà prati çré-kåñëa uväca—

tri-tattva-rüpiëé sä tu rädhikä mama vallabhä | prakåteù para evähaà säpi çakti-svarüpiëé ||50|| prakäça-traya-rüpeëa nirguëäkära-cit-paraù | evaà sarvatra sarveçaù säpi sarveçvareçvaré | kriyä-rüpeëa sä proktä dvayoù sama-rasätmikä ||51||

ity evaà çré-kåñëärdha-bhägo rädhä sarva-çakti-svarüpä ca | tathä saàmohana-tantre närada-stutiù—

kä tvam äçcarya-vibhave brahma-rudrädi-durgame | yogéndräëäà dhyäna-pathaà na tvaà spåçasi kutracit ||52|| icchä-çaktir jïäna-çaktiù kriyä-çaktis tatheçituù | taväàça-mätram ity evam aëéyäàçaù pravartate ||53|| yä yä vibhütayo’cintyäù çaktayaç cäru-mäyinaù | pareçasya mahä-viñëos täù sarväs te kaläkaläù ||54||

iti sarväù çaktayaù çré-rädhäyäà vidyante | atha kenacid uktam—ädyä-çaktir bhagavato durgeti sarvatra khyätiù | katham anyä ? tad aträvadhéyatäà varäha-saàhitäyäà (2.31-2, 78-9) saptävaraëa-vivaraëe våndävana-sthäna-nirüpaëe—

tatropari ca mäëikya-svarëa-siàhäsane sthitam | añöädalärüëämbhojaà tatraiva sukha-nirmitam ||55|| govindasya priyaà sthänaà kim asya mahimocyate | çré-govindaà tu tatrasthaà vallavé-vånda-vallabham ||56|| tat-sparça-gandha-puñpädi-nänä-saurabha-sannibham ||57|| tat-priyä prakåtis tv ädyä rädhikä tasya vallabhä | tat-kalä-koöi-koöy-aàçä durgädyä triguëätmikä ||58||

sarva-çaktiù çré-bhagavatä kåñëena rädhäyäm äropitä, abhedatvät | svayaà nirviëëaù parama-rasa-mayaù paramänanda-svarüpaù | nirguëaù prakåteù paro nitya-prakäças tathäpi rädhäyäç cäbhedatvät | tasmin bhagavati sarva-çaktitvaà sa-guëatvaà präkåtatvaà nirüpitam || sarva-çaktir yathä—kriyä-çaktir icchä-çaktir jïäna-çaktir iti tridhä | tatra kriyä-çaktir yathä—brahma-viñëu-maheça-mahäviñëu-näräyaëädayaù | yathä—

sattvaà rajas tama iti nirguëasya guëäs trayaù | sthiti-sarga-nirodheñu gåhétä mäyayä vibhoù ||59|| [BhP 2.5.18]

tathä brahma-vaivarte—

evaà pratyaëòakaà brahmä ko’haà jänämi kià vibho | rajo-guëa-prabhävo’haà såjämy etat punaù punaù ||60|| sattvastho bhagavän viñëuù päti sarvaà caräcaram | rudra-rüpé ca kalpänte saàharaty etad eva hi ||61|| evaà pravartitaà cakraà nityaà cänityavan mune ||62||

mahäviñëur yathä brahma-saàhitäyäm [5.14-16]— sahasra-mürdhä viçvätmä mahä-viñëuù sanätanaù | vämäìgäd asåjad viñëuà dakñiëäìgät prajäpatim ||63|| jyotir-liìga-mayaà çambhuà kürca-deçäd aväsåjat | ahaìkärätmakaà viçvaà tasmäd etad vyajäyata ||64||

näräyaëo, yathä drumila uväca—

bhütair yadä païcabhir ätma-såñöaiù puraà viräjaà viracayya tasmin | sväàçena viñöaù puruñäbhidhänam aväpa näräyaëa ädi-devaù ||65|| [BhP 11.4.3]

ayam eva mahäviñëuù çré-kåñëasya kaläù, yathä—

viñëur mahän sa iha yasya kalä-viçeño govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi || iti |

ädi-devo govindaù | iti kriyä-çaktiù | athecchä-çaktir yathä brahma-saàhitäyäm [5.44] såñöi-sthiti-pralaya-sädhana-çaktir ekä chäyeva yasya bhuvanäni bibharti durgä | icchänurüpam api yasya ca ceñöate sä govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||66||

atha çré-bhagavad-gétäsüpaniñatsu çré-bhagavän uväca (8.10) mayädhyakñeëa prakåtiù süyate sa-caräcaram iti icchä-çaktiù çré-bhagavaté durgä | atha jïäna-çaktir yathä çré-bhagavad-avadhäna-mätreëa såñöer udbhavaù prabhavaù pralayaç ca bhavati, yathä çruter väkya-våttau (19) anäpanna-vikäraù sann ayaskäntavad eva yaù | buddhyädéàç cälayan pratyak ity ädi | ayaskänta-sannidhäne lauhaà ca calati yathä ayaskänto na kiïcit karoti, na kiïcit pälayati | na kiïcit saàharati ca ity evaà jïäna-çatkiù ||

athäàça-bhägo yathä väsudeva-saìkarñaëa-pradyumnäniruddhädayaù | yathä varäha-saàhitäyäà (2.82) çré-bhagavän varäha uväca—

rädhayä saha govindaà svarëaà siàhäsana-sthitam | pürvokta-rüpa-lävaëyaà divya-bhüñäsrag-ambaram ||67||

evaà bhagavataù saptävaraëasya païcamävaraëaà, yathä (var.saà. 2.110…119)—

tad bähye svarëa-präcére koöi-sürya-samujjvale | caturdikñu mahodyäna-maïju-saurabha-mohite ||68|| paçcime sammukhe çrémat pärijäta-drumäçraye | taträdhas tu svarëa-péöhe svarëa-mandira-maëòite ||69|| tan-madhye maëi-mäëikya-ratna-siàhäsanojjvale | tatropari paränandaà väsudevaà jagad-gurum ||70|| çaìkha-cakra-gadä-padma-dhäriëaà vana-mälinam ||71|| rukmiëé satyabhämä ca nägnijityä sulakñaëä ||72|| mitravindä sunandä ca tathä jämbavaté priyä | suçélä cäñöa mahiñé väsudevägrataù sthitäù ||73|| uddhavädyäù päriñadä våtäs tad-bhakti-tat-paräù | uttare divya udyäne hari-candana-saàsthite | suvistérëe svarëa-péöhe maëi-maëòapa-maëòite ||74||

çré-saìkarñaëävaraëaà, yathä (var.saà 2.124…133)

tan-madhye maëi-mäëikya-divya-siàhäsanojjvale | pradyumnaà saratià devaà tatropari samästhitam ||75|| jagan-mohana-saundarya-sära-çreëé-rasätmakam | asitämbuja-puïjäbham aravinda-dalekñaëam | pürvodyäne mahäraëye sura-druma-samäçraye ||76|| tasyädhas tu mahä-péöhe hema-maëòapa-maëòite | tasya madhya-sthite räjad-divya-siàhäsanojjvale ||77|| çrématyä üsayä çrémad-aniruddhaà jagat-patim | sändränandaà ghana-çyämaà susnigdha-néla-kuntalam | nélotpala-dala-snigdhaà cäru-caïcala-locanam ||78|| priya-bhåtya-gaëärädhyaà yantra-saìgétaka-priyam | pürëa-brahma-rasänandaà çuddha-sattva-svarüpiëam ||79|| iti |

evaà çré-väsudevädayaù çré-rädhä-kåñëasyävaraëenety aàça-bhägäù | tathä çré-kåñëa-yämale—

turéyätéta eväsau çré-kåñëaù prema-näyakaù | païca-bhedai rasaty atra sarva-tejo-mayaù prabhuù | turéyätéta eväsau turéyatvaà nigadyate ||80|| iti |

atha brahmädayaù ke ? iti yad uktaà tad eväàça-bhägaù | tathä båhan-näradéye prathama-çlokaù—

vånde våndävanäsénam indiränanda-mandiram | upendraà sändra-käruëyaà paränandaà parät-param ||81||

brahma-viñëu-maheçäkhyä yasyäàçä loka-sädhakäù | tam ädi-devaà cid-rüpaà viçuddhaà paramaà bhaje ||82||

tad atra indiränanda-vigraham iti viçeñaëaà katham ? taträha—çré-kåñëaà präptuà lakñmés tapati | yathä çré-saàkñepa-bhägavatämåte [1.5.349-351]—

sadä vakñaù-sthalasthäpi vaikuëöeçitur indirä | kåñëoraù-spåhayäsyaiva rüpaà vivåëute’dhikam ||83|| pauräëikam upäkhyänam atra saìkñipya likhyate ||84|| çréù prekñya kåñëa-saundaryaà tatra lubdhä tatas tapaù | kurvatéà präha täà kåñëaù kià te tapasi käraëam ||85|| vijihérñe tvayä goñöhe gopé-rüpeti säbravét | tad durlabham iti proktä lakñmés taà punar abravét ||86|| svarëa-rekheva te nätha vastum icchämi vakñasi | evam astv iti sä tasya tad-rüpä vakñasi sthitä ||87||

yathoktaà çré-daçame nägapatnébhiù (10.16.36) –

kasyänubhävo’sya na deva vidmahe taväìghri-reëu-sparçädhikäraù | yad-väïchayä çrér lalanäcarat tapo vihäya kämän suciraà dhåta-vratä ||88|| iti |

çré-saàkñepa-bhägavatämåte [1.5.353, 356]—

nämno’pi mahimetasya sarvato’dhika éryate ||89|| ataù svayaà-padädibhyo bhagavän kåñëa eva hi | svayaà-rüpa iti vyaktaà çrémad-bhägavatädiñu ||90||

yathä brahma-saàhitäyäm [5.29] lakñmé-sahasra-çata-sambhrama-sevyamänaà govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ity evam indiränanda-mandiram iti viçeñaëaà ca | atha viñëu-mahäviñëu-brahma-çiva-matsya-kürmädaya iti bhagavataù çré-rädhä-käntasyäàça-kula-kalä-çakty-äveçädiñu vartante | eteñäà aàçädénäà nirëayaà kartuà kartä çré-bhagavän eva nänyaù | puräëädiñu yad dåçyate, tad atra likhyate | yathä brahma-saàhitäyäm [5.48]—

yasyaika-niçvasita-kälam athävalambya jévanti loma-vilajä jagad-aëòa-näthäù | viñëur mahän sa iha yasya kalä-viçeño govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||91||

tathä varäha-saàhitäyäà çré-kåñëa-svarüpa-vivaraëe [2.53-4]—

dhvaja-vajräìkuçämbhoja-karäìghritala-çobhitam | nakhendu-kiraëa-çreëé-pürëa-brahmaika-käraëam ||92|| kecid vadanti tad-raçmi-brahma-cid-rüpam avyayam | tad-aàçäàçaà mahäviñëuà pravadanti manéñiëaù ||93||

tathä tatraiva çré-kåñëasya mähätmya-kathana-prasaìge påthivéà prati çré-bhagavän varäha uväca (2.71)—

yad-aìghri-nakha-candräàçu-mahimänto na vidyate | tan mähätmyaà kiyad devi procyate tvaà tadä çåëu ||94|| iti | ädyanta-rahitaù sükñma-sthülätétaù parätparaù | svayaà-jyotiù svayaà kartä svayaà hartä svayaà prabhuù ||95|| kaöäkña-mätra-brahmäëòa-koöi-såñöi-vinäça-kåt | sadä-çiva-mahäviñëu-rudra-brahmädi-kärakaù | naräkåtir nitya-rüpé vaàçé-vädya-priyaù sadä ||96||

tathä närada-païcarätre näradänanta-saàväde bhakti-rahasye—

tämra-parëé nadé-tére dräviòe’sti kim adbhutam | bhaktir mürtimaté jätä malaya-dhvaja-mandire ||97|| nämnä premëä sadänandä dhyäyanté puruñottamam | tal-loka-väsinaà devaà våndäraëya-purandaram ||98|| divyätidivyaà çré-dehaà käla-mäyädya-gocaram | dayitaà prema-bhaktänäm advaitaà brahma-vädinäm | ména-kürmädayo yasyä aàçäàçäù sarva-devatäù ||99||

tathaivätra prema-tattva-nirüpaëe—

säìkhya-tattvaà pravakñyämi ätma-tattvaà viçeñataù | bhaktià muktià vadiñyämi prema-tattvaà vadämy aham ||100|| guptam advaya-nirlepaà saccidänanda-vigraham | brahmäëòa-koöi-koöénäà srañöäraà pälakaà vibhum ||101|| brahma-viñëu-maheçänäà näthänäà nätham advayam | ananta-phaëä-mäëikya-sevitaà caraëämbujam ||102||

ato yävad evävatära-svarüpäs te sarve çré-kåñëa-candrasyäàça-kalädayaù | yathä— rämädi-mürtiñu kalä-niyamena tiñöhan nänävatäram akarod bhuvaneñu kintu kåñëaù svayaà samabhavat paramaù pumän yo govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||103|| [bra.saà. 5.38] iti |

atha yadi çré-kåñëaù parama-pumän niréhaù | tasyävatäräù katham ? tad äha, yathä närada-païcarätre gåhyopaniñadi—

rämädayo’vatäräç ca käryärthe sakalä bhuvi | bhärävatärä bhümyäç ca mahä-bhära-vinäçanäù ||104||

tad eva çré-väsudevädayaù påthvé-bhära-haraëäya | brahmädayaù såjana-pälana-saàharaëäya, matsyas tu vedoddharaëäya, kürmas tu mandara-dhäraëäya, varähas tu påthivy-uddhäräya hiraëyäkña-vadhäya ca, nåsiàhas tu hiraëyakaçipu-vadhäya, vämanas tu bali-cchlanäya, paraçurämas tu påthvé-niùkñatré-karaëäya, çré-rämas tu rävaëädi-räkñasa-vadhäya, balarämas tu pralambädi-mahä-mahä-daitya-vadhäya, buddhas tu bhüta-dayä-vistäraëäya, kalké ca mleccha-saàharaëäya | pareçatvaà kalkino’pi viñëu-dharme vilokyate | tathä vyäsas tu veda-dharma-prakäçanäya | evaà çré-bhagavato’vatärä asaìkhyäù prayojanäpekñakäù | tatha çré-bhagavad-gétopaniñatsu çré-bhagavän uväca—

yadä yadä hi dharmasya glänir bhavati bhärata | abhyutthänam adharmasya tadätmänaà såjämy aham ||105|| [Gétä 4.7]

ataù sarve’vatäräù sanimittäù | atha ete’vatäräù kià-svarüpäù ? tad äha brahmäëòa-puräëe— etasyaiväpare’nantä avatärä manoharäù | mahägner iha yadvat syur ulkäù çata-sahasraçaù ||106||

tathaiva—

vanyä-jalaà präyam açeña-niståtaà viñvak kñitià vyäpya vivardhate bhåçam | yasmät samudbhütam aho tataù punaù käle bhüyaù praviçet tathaivam ||107||

çré-saìkñepa-bhägavatämåte (1.5.383)— ata eva puräëädau kecin nara-sakhyätmatäm | mahendränujatäà kecit kecit kñéräbdhi-çäyitäm ||108|| sahasra-çérñatäà kecit kecid vaikuëöha-näthatäm | brüyuù kåñëasya munayas tat-tad-våttänta-gäminaù ||109||

tathä närada-païcarätre—

tad-äjïä-käriëaù sarve brahmäëòeçvara-rüpiëaù | lélä-sukha-mayätmänas tat-prema-rüpa-bhävanäù ||110||

tathä—

nasy ota-gäva iva yasya vaçe bhavanti brahmädayas tanu-bhåto mithur ardyamänäù | kälasya te prakåti-püruñayoù parasya çaà nas tanotu caraëaù puruñottamasya ||111|| [BhP 11.6.14]

tathä gokula-saàhitäyäà çré-bhagavato jihvä-mülät sarasvaty-udbhüya çré-kåñëaà prati säkäìkñaà kaöäkñam akarot iti dåñövä çré-bhagavän sarasvatéà prati çaçäpa | bhavati taru-rüpä bhava | ante brahmä syät samudbhüya brahmaëaù patnétvam äyäsyatéti çäpa-dvayaà çrutvä sarasvaté cukopa | sarasvaty api çré-bhagavantaà çré-kåñëaà pratiçaptavaté | sarasvaty uväca—he bhagavan ! ekäparädhe çäpa-dvayaà dattaà yathä, tathä aham api çapämi—bhagavan ! aìgajayä saha ramiñyasi iti | tad anu säparädhaiva sarasvaté stutià cakära—

jagat sarvaà tvayi nyastaà nyastäù prakåtayas tathä | puruñäç ca tathä kåñëa tvayi sarvaà pratiñöhitam ||112|| tvayy eva vilayaà yänti utpatsyanti ramanti ca | doña eña kåto’jïänät kñamasva parameçvara | ity uktvä sä mahä-devé viraräma sarasvaté ||113||

tathä brahma-saàhitäyäà (5.51)— agnir mahi gaganam ambu marud diçaç ca kälas tathätma-manaséti jagat-trayäëi |

yasmäd bhavanti vibhavanti viçanti yaà ca govindam ädi-puruñaà tam ahaà bhajämi ||114|| iti |

atha çré-kåñëasyävatäräëäà svarüpam äha padma-puräëe nirväëa-khaëòe rahasyädhyäye çré-bhagavän uväca vyäsaà prati—

yad idaà me tvayä påñöaà rüpaà divyaà sanätanam | niñkalaà niñkriyaà çäntaà sac-cid-änanda-vigraham ||115|| pürëaà padma-paläçäkñaà nätaù parataraà mama | satyaà vyäpi paränandaà cid-ghanaà çäçvataà param | mamävatäro nityo’yam atra mä saàçayaà kåthäù ||116||

ataù sarvopari-vaibhavaù sarveñäm ädhära-svarüpaù çré-kåñëa-candraù sarveñäm ätma-svarüpaù | athaitasya samaà tan mäyayäcchannäù kecid anyaà kurvantéti taträha—

yasyaiväìghri-kaläàça-sambhava-mahäviñëus tv anekas tatas tasyaikasya ca roma-küpa-jaöhare brahmäëòako’nekaçaù | tasyaikäëòaka-madhyato bhagavato’nekävatäräù sthitäù çré-kåñëasya ca tasya sämyam akarod anyaà tv aho’syäjïatä ||117||

tac ca—

yathä koöéçvaro räjä tat-tulyaù kià çatädhipaù | palaà palärdhaà karñaà vä tulyaà mülyaà kim iñyate ||118|| suvarëasya ca ratnasya vastu caikaà na cänyathä | gaìgäyäù kumbha-saàsthäpyaà jalaà gaìgä-jalaà småtam | gaìgäyäà ca vinikñiptaà punar gaìgeva tad yathä ||119||

tad eva sampürëänanda-vigrahaù çré-kåñëa-candraù | tasyäàça-kalätvenänye nirüpitäù | ity ädi sarvaà pürvam uktaà tasmiàç ca jïätavyam eva | ity ädi çré-bhagavato’nanta-mahimno guëa-prakäçädi yat kiïcit puräëadiñu dåñöaà tad uktam | samyag brahmädayo vaktuà na samarthäù | yathä çré-bhägavate—

ko vetti bhüman bhagavan parätman yogeçvarotér bhavatas trilokyäm | kva vä kathaà vä kati vä kadeti vistärayan kréòasi yoga-mäyäm ||120|| [BhP 10.14.21] näräyaëas tvaà na hi sarva-dehinäm ätmäsy adhéçäkhila-loka-säkñé | näräyaëo’ìgaà nara-bhü-jaläyanät tac cäpi satyaà na tavaiva mäyä ||121|| [BhP 10.14.14]

tathä—

yasyaiva yo’nuguëa-bhuk bahudhaika eva çuddho’py açuddha iva mürti-vibhäga-bhedaiù | jïänänvitaù sakala-sattva-vibhüti-kartä tasmai nato’smi puruñäya sadävyayäya ||122||

tathä—

ästhäya yogaà nipuëaà samähitas taà nädhyagacchaà yata ätma-sambhavaù | nato 'smy ahaà tac-caraëaà saméyuñäà bhavac-chidaà svasty-ayanaà sumaìgalam ||123|| [BhP 2.6.34-5]

ity evaà—

çré-kåñëaù paramaù pumäàç ca paramänanda-svarüpo vibhü rädhä-prema-samanvito rasamayaù çyämo jagan-mohanaù | evaà tad-guëa-varëanaà marakataà ratnaà kiréöaà kuru kñipraà räghava-kån-nivedanam idaà çrutvänya-cittaà tyaja ||

iti çré-kåñëa-bhakti-ratna-prakäçe çréman-nanda-kiçora-svarüpa-kåñëa-candra-prakäça-nirüpaëaà näma

païcamaà ratnam ||5||

--o)0(o--

ñañöhaù prakäçaù

atha pravakñye çré-kåñëa-caraëämbuja-sevanam | samasta-duùkha-damanaà nityänanda-sukha-pradam ||1||

tad eva çré-bhagavataç caraëa-läbhasya kim upäyas tad äha – aho ! ananyayä bhaktyä, yathä çré-bhagavan-niyamaù—

bhaktyäham ekayä grähyaù çraddhayätmä priyaù satäm | bhaktiù punäti man-niñöhä çvapäkän api sambhavät ||2|| [BhP 11.14.21]

tathä çukoktiù—

na dänaà na tapo nejyä na çaucaà na vratäni ca | préyate’malayä bhaktyä harir anyad-viòambanam ||3|| [BhP 7.7.52] iti |

bhaktiù kim iti tad äha närada-païcarätre—

sarvopädhi-vinirmuktaà tat-paratvena nirmalam | håñékeëa håñékeça-sevanaà bhaktir ucyate ||4||

tasyäà bhaktau tri-vidhaà lakñaëaà—sädhané, jïänänvitä, prema-lakñaëä ca | sädhané yathä— çravaëaà kértanaà caiva smaraëaà päda-sevanam | arcanaà vandanaà ceti sädhané ñaò-vidhä matä ||5||

etäsäm ädau çravaëa-bhaktir iti çreñöhä, yathä— çravaëäj jäyate çraddhäpy aratir bhaktir uttamä | yan na çrutaà ca tasyaiva kathaà saìkértanädayaù ||6|| ata ädau bhakti-çravaëam, yathä—

pibanti ye bhagavata ätmanaù satäà kathämåtaà çravaëa-puöeñu sambhåtam punanti te viñaya-vidüñitäçayaà vrajanti tac-caraëa-saroruhäntikam ||7|| [BhP 2.2.37] iti |

saàsära-sindhum atidustaram uttitérñor nänyaù plavo bhagavataù puruñottamasya | lélä-kathä-rasa-niñevaëam antareëa puàso bhaved vividha-duùkha-davärditasya ||8|| [BhP 12.4.40]

ataù çravaëät saìkértana-bhaktir jäyate, tathä—

çré-kåñëa-näma-guëa-saàçravaëaà samasta- bhakter nidänam api sadbhir udähåtaà tat | yasmäd bhaved ratir alaà kramaço’py akhaëòa- saìkértana-smaraëa-sevana-vandanädau ||9||

tad eva harer nämnäà guëänäà ca gänaà kértanam ucyate | yathä— etävatälam agha-nirharaëäya puàsäà saìkértanaà bhagavato guëa-karma-nämnäm ||10|| ity ädi |

tathaiva— çåëvan subhadräëi rathäìga-päëer janmäni karmäëi ca yäni loke | gétäni nämäni tad-arthakäni gäyan vilajjo vicared asaìgaù ||11|| [BhP 11.2.39]

tathä padyävalyäà [20]—

vepante duritäni moha-mahimä sammoham älambate sätaìkaà nakha-rajanéà kalayati çré-citraguptaù kåté | sänandaà madhuparka-sambhåti-vidhau vedhäù karoty udyamaà vaktuà nämni taveçvaräbhilañite brümaù kim anyat param ||12||

båhan-näradéye [1.32.47]—

yan-nämoccäraëäd eva mahä-pätaka-näçanam | yaà samabhyarcya viprarñe mokña-bhägé bhaven naraù ||13||

evaà saìkértanät smaraëaà jäyate | brahma-vaivarte—

svasti çré-viñëu-lokäddhari-caraëa-rajaù-puïja-piïjottamäìgaù käläriù saàyamanyäà madhuripu-vacanäd ädiçaty arka-putram |

bhavyaà cänyan muräreù smaraëa-vighaöitäçeña-päpändhakäräù pürëä apy uddhavanto na katham api na vä väraëiyäs tvayaiva ||14||

tathaiva skände—

tad eva puruño mukto janma-duùkha-jarädibhiù | bhaktyä tu parayä nünaà yadaivaà smarate harim ||15||

tatra çré-kåñëa-smaraëena na kevalaà duùkha-haraëam, bhakti-muktidam eva | yathä govinda-våndävane prathama-paöale [1.20]—

kåñëa eva paraà brahma sac-cid-änanda-sundaraù | småti-mätreëa yeñäà vai bhakti-mukti-phala-pradaù ||16|| ity ädi |

evaà çré-kåñëa-pädämbuja-smaraëena päda-sevanädau matir jäyate’ntar-nirmalatvena, yathä—

praviñöaù karëa-randhreëa svänäà bhäva-saroruham | dhunoti çamalaà kåñëaù salalasya yathä çarat ||17||

atha päda-sevanam, yathä—

taà sukhärädhyam åjubhir ananya-çaraëair nåbhiù | kåtajïaù ko na seveta durärädhyam asädhubhiù ||18|| [BhP 3.19.36]

tvayy ambujäkñäkhila-sattva-dhämni samädhinäveçita-cetasaike | tvat-päda-potena mahat-kåtena kurvanti govatsa-padaà bhaväbdhim ||19|| [BhP 10.2.30]

athaivaà päda-sevanäd arcane matir jäyate | tad arcanaà yathä—

yat-pädayor açaöha-dhéù salilaà pradäya dürväìkurair api vidhäya satéà saparyäm | apy uttamäà gatim asau bhajate tri-lokéà däçvän aviklava-manäù katham ärtim åcchet ||20|| [BhP 8.22.23]

näradéye—

jalenäpi jagannäthaù püjito kleçahä hariù | paritoñaà vrajaty äçu tåñëärtaù salilair yathä ||21||

[NärP 1.32.38] mänuñaà durlabhaà präpya yo harià närcayet sakåt | mürkhaù parataras tasmät ko’nyas tasmäd acetanaù ||22||

tathaiva [NärP 1.32.46]

dhyätaù småtaù püjito vä praëato vä janärdanaù | saàsära-päça-vicchedé kas taà na pratipüjayet ||23||

atha praëämam äha närasiàhe— namaskäraù småto yajïaù sarva-yajïeñu cottamaù |

namaskäreëa caikena säñöäìgena harià vrajet ||24|| pädme devadüta-vikuëòala-saàväde—

kåtväpi bahuçaù päpaà naro moha-samanvitaù | na yäti narakaà gatvä sarva-päpa-haraà harim ||25|| [PadmaP 3.31.148]

tatra daëòa-praëämaà yathä—

daëòa-praëämaà kurute viñëave bhakti-bhävataù | reëu-saìkhyaà vaset svarge manvantara-çataà naraù ||26||

tatra pradakñiëa-mähätmyaà, yathä värähe—

evaà kåtvä tu kåñëasya yaù kuryäd dviù pradakñiëäm | sapta-dvépavaté-puëyaà labhate tu pade pade | tat khyätaà yat sudharmasya pürvasmin gådhra-janmani | kåñëa-pradakñiëäbhyäsän mahä-siddhir abhüd iti ||27||

tathä—

patitaù skhalito värtaù kñud-bädhä-vivaço gåëan | haraye nama ity uccair mucyate sarva-pätakät ||28||

atha jïänänivitä, yathä däsyaà sakhyaà tathä cätma-nivedanam iti trayam | tatra däsyaà, yathä—

yan-näma-çruti-mätreëa pumän bhavati nirmalaù | tasya tértha-padaù kià vä däsänäm avaçiñyate ||29|| [BhP 9.5.16]

çré-kåñëa eva sarveñäà paraà sarvopäsanéya iti niçcaya-jïänena sadbhiù çré-bhagavad-däsatvaà svékåtam | tatas tad anusandhéyate | tad eva—

etäù paraà tanu-bhåto bhuvi gopa-vadhvo govinda eva nikhilätmani rüöha-bhäväù | väïchanti yad bhava-bhiyo munayo vayaà ca kià brahma-janmabhir ananta-kathä-rasasya ||30|| [BhP 10.47.58]

tatra däsyam eva dvividham | däsatvaà däsétvaà ca | tatra däsa-bhävaù—

ahaà hare tava pädaika-müla- däsänudäso bhavitäsmi bhüyaù | manaù smaretäsu-pater guëäàs te gåëéta väk karma karotu käyaù ||31|| [BhP 6.11.24]

viñëu-dharmottare—

paramätmam açeñasya jagataù prabhaväpyayam | çaraëyaà çaraëaà gacchan govindaà nävasédati ||32||

tatra däsé-bhävo, yathä saàmohana-tantre— däsa-bhävaù sakhya-bhävaù putra-bhävas tathaiva ca | näré-bhävo viçeñeëa guhyäd guhyatamaà småtaù ||33||

tathädi-puräëe—

gopé-bhävena ye bhaktä mäm evaà samupäsate | teñu teñv iva tuñöo’haà satyaà satyaà vadämy aham | bhävänurüpaà sarvatra pärtha vyavaharämy aham ||34||

atra sakhya-bhävo, yathä—çré-kåñëa eva parama-brahma rasa-maya-lélä-vigrahaù | yad yad väïchanti, tat tat präpnuvanti iti jïänena sakhya-bhävaà kurvanti santaù | tad yathä—

kämaà krodhaà bhayaà sneham aikyaà sauhådam eva ca | nityaà harau vidadhato yänti tan-mayatäà hi te ||35|| [BhP 10.29.15]

yathä mahäbhärate— arjunasya sakhä kåñëaù kåñëasya hi sakhärjunaù | ubhayor antaraà nästi pavanäkäçayor iva ||36||

athätma-nivedanaà, yathä— sarva-bhüteñu yaù paçyed bhagavad-bhävam ätmanaù | bhütäni bhagavaty ätmany eña bhägavatottamaù ||37|| [BhP 11.2.45]

iti jïätvä ätma-samarpaëaà kurvanti santaù | ätmänam arpayet kåñëe bhaved ätma-nivedanam | ananya-bhävam äçritya tavähaà ca balir yathä ||38|| vikrétä gauù pradattä vä svayaà yat tan na vidyate | tadä dehädikaà sarvaà dattaà kåñëäya nätmanaù ||39|| tathä kavir uväca—

käyena väcä manasendriyair vä buddhyätmanä vänusåta-svabhävät | karoti yad yat sakalaà parasmai näräyaëäyeti samarpayet tat ||40|| [BhP 11.2.36||

athaivaà jïäna-bhaktyä prema-lakñaëä bhaktir jäyate, yathä brahma-saàhitäyäà— prabuddhe jïäna-bhaktibhyäm ätmany änanda-cin-mayé | udety anuttamä bhaktir bhagavat-prema-lakñaëä ||41|| [Brñ 5.58]

tad evädi-puräëe arjunaà prati çré-bhagavän uväca—

na tapobhir na vedaiç ca näcärair na ca vidyayä | vaço’smi kevalaà premëä pramäëaà tatra gopikäù ||42||

tathätra prema yathä—jïänädy-anapekñayä mamaivety äkära-puraù-saraà sahaja-sphürtiù prema | tad eva—

yä dohane 'vahanane mathanopalepa- preìkheìkhanärbha-ruditokñaëa-märjanädau | gäyanti cainam anurakta-dhiyo 'çru-kaëöhyo dhanyä vraja-striya urukrama-citta-yänäù ||43|| [BhP 10.44.15]

atha kédåk prema ? tad äha— präëa-pratima-rüpeëa darçanädarçanena ca | jévanaà maraëaà syäd yat tat premeti nigadyate ||44|| padma-puräëe—

avyalékena manasä preñöhasyärädhanaà prati | änandaänubhaväd bhaktir dhiyo våttir acaïcalä ||45|| atyanta-sukha-sampräptau vicchede duùkha-santateù | hetur eko’yam eveti saàçrayo bhaktir ucyate ||46|| dväbhyäà saàvalitair bhävaiù prema-bhaktir iti småtam ||47|| iti |

athaivaà çré-bhagavad-bhaktiù kenopäyena jäyate ? tad utu sat-saìgäd eva | çré-bhagavän uväca—

satäà prasaìgän mama vérya-saàvido bhavanti håt-karëa-rasäyanäù kathäù | taj-joñaëäd äçv apavarga-vartmani çraddhä ratir bhaktir anukramiñyati ||48|| [BhP 3.25.25]

yathä prema-sudhä-säraëyäm—

satata-prema-paräyaëa-jana-mukha-galita-kåñëa-kathä-mädhvé | çravaëa-puöena nipétä vitarati kåñëe’malaà prema ||49||

tathä padma-puräëe—

na tapäàsi na térthäni na çästräëi yajanti naù | saàsära-sägarottäre vaiñëava-sevanaà vinä ||50||

tad eva—

no rodhayati mäà yogo na säìkhyaà dharma eva ca | na svädhyäyas tapas tyägo neñöä-pürtaà na dakñiëä ||51|| vratäni yajïaç chandäàsi térthäni niyamä yamäù | yathävarundhe sat-saìgaù sarva-saìgäpaho hi mäm ||52|| [BhP 11.12.1-2]

tathä ataeva bhagavad-bhaktiù kñipram utpadyate, yathä— na hy am-mayäni térthäni na devä måc-chilä-mayäù | te punanty uru-kälena darçanäd eva sädhavaù ||53|| [BhP 10.48.31]

tathä nava-siddhän prati nimi-nåpa uväca— ata ätyantiko kñemaà påcchämo bhavato 'naghäù | saàsäre 'smin kñaëärdho 'pi sat-saìgaù çevadhir nåëäm ||54|| [BhP 11.2.30]

atha santaù kédåçä ity ucyatäm | tad eva— mahat-seväà dväram ähur vimuktes tamo-dväraà yoñitäà saìgi-saìgam | mahäntas te sama-cittäù praçäntä vimanyavaù suhådaù sädhavo ye ||55|| [BhP 5.5.2]

tathä çré-bhagavän uväca— kåpälur akåta-drohas titikñuù sarva-dehinäm | satya-säro 'navadyätmä samaù sarvopakärakaù ||56|| kämair ahata-dhér dänto måduù çucir akiïcanaù | aného mita-bhuk çäntaù sthiro mac-charaëo muniù ||57|| apramatto gabhérätmä dhåti-mäï jita-ñaò-guëaù | amäné mäna-daù kalyo maitraù käruëikaù kaviù ||58|| äjïäyaivaà guëän doñän mayädiñöän api svakän | dharmän santyajya yaù sarvän mäà bhajeta sa tu sattamaù ||59|| jïätväjïätvätha ye vai mäà yävän yaç cäsmi yädåçaù | bhajanty ananya-bhävena te me bhakta-tamä matäù ||60|| [BhP 11.11.29-33]

evaà bhägavatam ärädhya çré-kåñëe bhaktiù prajäyata ity asandehaù | yathä çré-bhagavan-nigamaù—

sat-saìgena hi daiteyä yätudhänä mågäù khagäù | gandharväpsaraso nägäù siddhäç cäraëa-guhyakäù ||61|| [BhP 11.12.3] ity ädi |

ataù santam ärädhya çré-harau bhaktiù karaëéyä ananya-bhävena | yathä çré-bhagavad-gétäyäm arjunaà prati çré-bhagavän uväca—

sarva-dharmän parityajya mäm ekaà çaraëaà vraja | ahaà tvä sarva-päpebhyo mokñayiñyämi mä çucaù ||62|| [Gétä 18.66]

tathä ca brahma-saàhitäyäà brahmäëaà prati çré-bhagavän uväca—

dharmän anyän parityajya mäm ekaà bhaja viçvasan | yädåçé yädåçé çraddhä siddhir bhavati tädåçé ||63|| [Brs 5.61]

tathä—

tasmät tvam uddhavotsåjya codanäà praticodanäm | pravåttià ca nivåttià ca çrotavyaà çrutam eva ca || [BhP 11.12.14] iti |

bhaktänäà dharma-karmädi-bädhena düñaëam asti ? naivam | tathä—

devarñi-bhütäpta-nèëäà pitèëäà näyaà kiìkaro näyam åëé ca räjan | sarvätmanä yaù çaraëaà çaraëyaà gato mukundaà parihåtya kartam || [BhP 11.5.41]

tathä båhan-näradéye—

väsudeva-prasaìgena kriyä-lopo bhaved yadi | tasya karmäëi kurvanti tisraù koöyo maharñayaù ||65||

tathaiva—

äjïäyaivaà guëän doñän mayädiñöän api svakän | dharmän santyajya yaù sarvän mäà bhajeta sa tu sattamaù ||66|| [BhP 11.11.32]

tathä—

yadä yasyänugåhëäti bhagavän ätma-bhävitaù | sa jahäti matià loke vede ca pariniñöhitäm ||67|| [BhP 4.29.46]

ity evaà çré-bhagavad-bhaktänäm anupapatitir bhayädayaù santi, naivam | yathä çrémad-bhägavate-- samäçritä ye pada-pallava-plavaà mahat-padaà puëya-yaço muräreù [BhP 10.14.58] ity ädi | tathä--

tathä na te mädhava tävakäù kvacid bhraçyanti märgät tvayi baddha-sauhådäù || [BhP 10.2.33] ity ädi ||

tathä çré-bhagavad-gétäsu— ananyäç cintayanto mäà ye janäù paryupäsate | teñäà nityäbhiyuktänäà yoga-kñemaà vahämy aham || [Gétä 7.22]

ataeva çré-kåñëa-candra-pädäravindäçrayaëe na kiàcid durlabham | janma-maraëa-bhayätéta-padaà ca präpyate | nityänanda-padam api präpyate ca | yathä—

martyo måtyu-vyäla-bhétaù paläyan lokän sarvän nirbhayaà nädhyagacchat | tvat pädäbjaà präpya yadåcchayädya susthaù çete måtyur asmäd apaiti || [BhP 10.3.27]

tathä çré-viñëu-sahasra-näma-stotre—

na väsudeva-bhaktänäm açubhaà vidyate kvacit | janma-måtyu-jarä-vyädhi-bhayaà väpy upajäyate ||

tathä—

bhagavata uru-vikramäìghri-çäkhä- nakha-maëi-candrikayä nirasta-täpe | hådi katham upasédatäà punaù sa prabhavati candra ivodite 'rka-täpaù || [BhP 11.2.54]

ity ädi çré-bhagavad-bhakter mahattvam | atraivägre çré-bhagavad-bhajanoddeça-ratnädau katicid uktam | tatraiva jïätavyam iti || ataù—

nänä-deva-niñevaëaà parihara präëädi-saàrodhanaà dharmaà karma ca däna-tértha-niyama-brahmädikopäsanam | sarveñäà parameçvarasya paramänanda-pradasyätmanaù

çré-kåñëasya sadävyayasya caraëa-dvandväravindaà bhaja ||72|| tathä—

rädhä-kåñëa-padäravinda-vigalat-prema-pravähämåtaà päyaà päyam anärataà para-sukhé bhütvä mahän unmadaù | nänyaträpi mano dadhäti na vadaty anyaà smaren netaraà tasyiväìghri-yaço vinäpy ata imaà cakre kavé räghavaù ||73|| svar-väpé-savidhe mahä-muni-varasyämrätakasyäçrame nänä-çästra-vidhijïa-paëòita-yute sthäne’mbikädhiñöhite | brahma-vyäsa-maheça-gopita-dhanaà kåñëa-prakäçäbhidhaà ratnaà räghava-näma-dheya-kåtinä vedyaà kåtaà sarvataù ||74|| ye jänanti mahänta eva sudhiyas te modayanty uttamäù kñéëä ye na vidanti tattvam idame vädhyäyayantv äçu te | etad ye tu vihäya cänya-viñaye kurvanty aho mänase te kià kåñëa-padäravinda-surasaà sampräpnuvanty ajïakäù ||75||

param—

çré-kåñëäìghri-saroja-yugma-vigalan-mädhvéka-dhärämåtaà pétaà yair na ca cäru-citta-cañakais te vaïcitä duùkhitäù | anyaà vänusaranty anitya-vibhavaà saukhyäçayä bäliçä yäsyanty udbhava-måtyu-tévra-kadaneñv äjanma-koöiñv api ||76||

ataù sarvam anyaà vihäya sarvopari çré-kåñëa-caraëäravindaà brahmädibhir bhajanéyaà bhajata | tad eva krutaitad durlabha-saìgrahänusäreëa | tad evam imaà saìgrahaà viruddha-matiñu na prakäçayet | tad iti—

dhürtäyätyanta-mürkhäya tathä paëòita-mänine | päñaëòa-mataye caiva anyad evopasevine ||77|| abhaktäya ca loläya riktopäsäparäya ca | nästikäya tämasäya tathähaìkära-käriëe ||78|| na prakäçyo na deyaç ca kadäcin naiña saìgrahaù ||79|| deyo viçuddha-mataye kåñëa-pädäbja-sevine | guru-bhaktäya çäntäya satya-sandhäya sarvadä ||80||

tathä çré-bhagavad-gétäsu [Gétä 18.67-8]—

idaà te nätapaskäya näbhaktäya kadäcana | na cäçuçrüñave väcyaà na ca mäà yo’bhyasüyati ||81|| ya idaà paramaà guhyaà mad-bhakteñv abhidhäsyati | bhaktià mayi paräà kåtvä mäm evaiñyaty asaàçayaù ||82|| iti |

[Gétä 18.61-2] éçvaraù sarva-bhütänäà håd-deçe’rjuna tiñöhati | bhrämayan sarva-bhütäni yanträrüòhäni mäyayä ||83|| tam eva çaraëaà gaccha sarva-bhävena bhärata |

tat-prasädät paräà çäntià sthänaà präpsyasi çäçvatam ||84|| ity evaà jïätvä çré-kåñëa-caraëäravindam eva çaraëaà kartavyam iti çeñaù |

iti çré-kåñëa-prakäça-ratne bhakti-viracanaà näma ñañöha-prakäça-ratnaà samäptam |

çré-kåñëa-bhajanopäya-cintämaëir ayaà granthaù | prema-bhakti-prado yat tat samäçrayata sattamäù ||

samäptaç cäyaà granthaù |

çré-gurudeväya samarpaëam astu |

çubham astu çakäbdaù 1606 (lipi-kälo’yam)