Upload
plhgeo-belajar
View
215
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/16/2019 Kajian_mekanisme_antagonis_Pseudomonas_fluorescens_P60_terhadap_Fusarium_oxysporum_f.sp._lycopersici.doc
http:///reader/full/kajianmekanismeantagonispseudomonasfluorescensp60terhadapfusariumoxysporumfsplycoper… 1/14
KAJIAN MEKANISME ANTAGONIS Pseudomonas fluorescens P60 TERHADAP Fusarium oxysporum f.sp. lycopersici PADA TANAMAN TOMAT IN VIVO
Loekas Soesanto, Endan M!"ast!t", dan R!t# $et" Ra#a%!n"at"
$ak!&tas Pe'tan"an (n")e's"tas Jende'a& Soed"'*an, P!'+oke'toKontak &!kass!s-6*a"&./o*
ABSTRACT
Antagonistic mechanisms study of Pseudomonas fluorescens P60 on Fusarium
oxysporum f.sp. lycopersici of tomato in vivo. T#"s 'esea'/# a"*ed at kno+"n t#e effe/t
of P. fluorescens P60 "n /ont'o&&"n $!sa'"!* +"&t on to*ato and "ts "n#""t"on *e/#an"s*s.
Rando*"1ed 2&o/k Des"n +as !sed +"t# fo!' 'ep&"/ates and ea/# /ons"sted of 3- /'ops.T#e t'eat*ents tested +e'e /o*"nat"on et+een s!pe'natant o' s!spens"on of P.
fluorescens P60 and app&"/at"on t"*e, i.e., 4 da%s efo'e p&ant"n, "n t#e sa*e t"*e +"t# p&ant"n, and 4 da%s afte' p&ant"n. 5a'"a&es ose')ed +e'e p#eno&"/ /o*po!nd tann"n,
sapon"n, and &%/os"de7, d"sease "ntens"t%, "nfe/t"on 'ate, &ate pat#oen and antaon"st pop!&at"on dens"t%, /'op #e"#t, ste* d"a*ete', f'es# and d'% +e"#t of 'oots, and f'es#
+e"#t of f'!"t. Res!&t of t#e 'esea'/# s#o+ed t#at t#e app&"/at"on of P. fluorescens P60
e"t#e' "n s!pe'natant o' s!spens"on fo'*, /o!&d "n/'ease p#eno&"/ /o*po!nd "n t#e /'opt"ss!e, de/'ease t#e $!sa'"!* +"&t "ntens"t% on to*ato as 66.00899.::;, s!pp'ess "nfe/t"on
'ate as 9a*!' patoen pent"n
pen%ea pen%ak"t &a%! $!sa'"!* pada tana*an to*at Se*an!n, -0007. Ja*!' dapat
*en%eakan ke'!"an esa', te'!ta*a te'>ad" pada )a'"etas to*at 'entan dan pada kond"s"
&"nk!nan ses!a" Ho&&"da%, 3=:0? A'"os, -0047. Penenda&"an %an te&a# d"&ak!kan, a"k
denan f!n"s"da k"*"a s"ntet"s *a!p!n )a'"etas ta#an e&!* *e*e'"kan #as"& %an
*e*!askan. 2a#kan pen!naan f!n"s"da s"ntet"s dapat *en%eakan da*pak neat"f
(nt!n, 3==6? Ga*&"e& et al ., 3==97. K!&t")a' to*at ta#an te'#adap F. oxysporum f.sp.
lycopersici e&!* te'sed"a saat "n". Penenda&"an pen%ak"t ka'ena Fusarium dapat
d"&ak!kan denan *ena*a#kan antaon"s dan a#an o'an"k ke da&a* tana# R!stat" et
3
8/16/2019 Kajian_mekanisme_antagonis_Pseudomonas_fluorescens_P60_terhadap_Fusarium_oxysporum_f.sp._lycopersici.doc
http:///reader/full/kajianmekanismeantagonispseudomonasfluorescensp60terhadapfusariumoxysporumfsplycoper… 2/14
al ., -00@7. Penenda&"an *en!nakan aens"a #a%at" *e'!pakan p"&"#an %an pe'&!
d"ke*ankan, sea 'e&at"f *!'a# dan *!da# d"&ak!kan, se'ta e's"fat 'a*a# &"nk!nan.
Pseudomonas ke&o*pok fluorescens *e'!pakan akte'" antaon"s %an an%ak
d"*anfaatkan seaa" aens"a #a%at" a"k !nt!k >a*!' *a!p!n akte'" patoen tana*an.
Pseudomonas fluorescens P60 *e'!pakan sa&a# sat! st'a"n akte'" antaon"s %an te&a#
*en!n>!kkan ke*a*p!ann%a d" da&a* *enenda&"an ee'apa patoen tana*an,
k#!s!sn%a patoen t!&a'8tana#, a"k in vitro, in planta, *a!p!n in vivo. P. fluorescens P60
*e*p!n%a" s"fat ”Plant Growth Promoting i!ho"acteria” PGPR7 Soesanto -00:7,.
*en#as"&kan ant""ot"ka -,@8d"aset"&f&o'o&!s"no& P#& ata! DAPG7 Raa">*ake's Be&&e',
3==:? Soesanto, -0007 dan s"de'ofo' A&ao!)ette et al ., 3==67, *a*p! *eno&on" aka'
tana*an Soesanto, -0007, se'ta *en"*as keta#anan tana*an A1"1a#, -00=? Soesanto Ra#a%!n"at", -00=7.
Antaon"s P. fluorescens P60 *a*p! *en#a*at pe*ent!kan *"k'osk&e'ot"!*
a'! Verticilium dahlia pada tana*an !>" #ra"idopsis thaliana dan te'!n Soesanto, -000,
-0037. Se&a"n "t!, akte'" "n" >!a *a*p! *enekan pe'ke/a*a#an sk&e'ot"!* >a*!'
$lerotium rolfsii Sa/. in vitro seesa' =- ;, *a*p! *enekan "ntens"tas pen%ak"t seesa'
=-;, dan *en!'!nkan pop!&as" sk&e'ot"!* ak#"' seesa' :6,
8/16/2019 Kajian_mekanisme_antagonis_Pseudomonas_fluorescens_P60_terhadap_Fusarium_oxysporum_f.sp._lycopersici.doc
http:///reader/full/kajianmekanismeantagonispseudomonasfluorescensp60terhadapfusariumoxysporumfsplycoper… 3/14
". #ET$DE PENE!"T"AN
Tempat dan %a&tu
Pene&"t"an in vivo d"&aksanakan d" &a#an pe'/oaan D< A'""sn"s, $ak!&tas
Pe'tan"an, (n")e's"tas Jende'a& Soed"'*an, P!'+oke'to, pada ket"n"an 330 * d" atas
pe'*!kaan &a!t. Pene&"t"an "n" d"&aksanakan da'" !&an Oktoe' -00= sa*pa" Jan!a'" -030.
Pe'(anya&an dan ino&u)asi *amu' patogen
Pe'an%akan "so&at patoen d"&ak!kan denan *ed"!* PDA. 2"akan *!'n" F.
oxysporum pada PDA d"p"nda# se/a'a asept"s ke da&a* Potato Det'ose L"C!"d PDL7
da&a* ta!n E'&en*e%e', dan d"o>ok &ai'i or"ital sha'er( denan ke/epatan 340 'p*
se&a*a 6 #a'" pada s!#! '!an. Se&an>!tn%a, d"#"t!n ke'apatann%a see&!* d"!nakan, dan
d"te*!kan 3,
8/16/2019 Kajian_mekanisme_antagonis_Pseudomonas_fluorescens_P60_terhadap_Fusarium_oxysporum_f.sp._lycopersici.doc
http:///reader/full/kajianmekanismeantagonispseudomonasfluorescensp60terhadapfusariumoxysporumfsplycoper… 4/14
Ran/anan pe'/oaan %an d"!nakan ada&a# Ran/anan A/ak Ke&o*pok RAK7.
Pe'&ak!an %an d"/oa %a"t! s!pe'natan P. fluorescens P60 P37 dan s!spens" P. fluorescens
P60 P-7. Pe'&ak!an +akt! ap&"kas" P. fluorescens P60 B7 sean%ak 30 *&tana*an, %a"t!
4 #a'" see&!* tana* B07, pada saat tana* B37, dan 4 #a'" sete&a# tana* B-7.
Ko*"nas" pe'&ak!kan d"!&an sean%ak @ ka&" denan t"ap pe'&ak!an te'd"'" atas 3-
tana*an.
Penanaman dan peme)iha'aan
2""t %an e'!*!' < *"n! sete&a# se*a" d"p"nda# ke &a#an, dan ""t d"tana*
seda&a* 4 /* pada &!an tana* %an see&!*n%a te&a# d"!at, denan >a'ak tana*an 40
40 /*. Pen%"'a*an dan pen%"anan !&*a d"&ak!kan ses!a" ke!t!#an. Pe*!p!kan
*en!nakan p!p!k KL, TSP, dan A ses!a" dos"s an>!'an.Pengamatan
#nalisis )aringan tanaman
Ana&"s"s >a'"nan tana*an d"a*at" se/a'a k!a&"tat"f denan *e&ak!kan !>"
kand!nan sen%a+a feno& &"kos"da, sapon"n, dan tann"n7 se/a'a sede'#ana. (>" d"&ak!kan
e'dasa'kan #a"'!& -00a&a da!n *en!n"n -38@0;, < Ge>a&a da!n *en!n"n @3860;, @ Ge>a&a da!n
*en!n"n 638:0;, dan 4 Ge>a&a da!n *en!n"n :0; S!dant#a et al., 3==!
"nfeks" d"#"t!n e'dasa'kan '!*!s )an de' P&ank 3=6
8/16/2019 Kajian_mekanisme_antagonis_Pseudomonas_fluorescens_P60_terhadap_Fusarium_oxysporum_f.sp._lycopersici.doc
http:///reader/full/kajianmekanismeantagonispseudomonasfluorescensp60terhadapfusariumoxysporumfsplycoper… 5/14
*& a"' ke*!d"an d"ko/ok #"na #o*oen. S!spens" ke*!d"an d"a*"& 3 tetes
d"t!*!#kan pada /a+an Pet'" e'"s" *ed"!* PDA padat se&a*a < #a'" !nt!k >a*!'
patoen, sedankan !nt!k antaon"s pada *ed"!* K"nsF 2 dan d""nk!as" se&a*a -@ >a*.
*omponen pertum"uhan dan hasil
D"a*ete' atan d"!k!' pada atan tana*an 4 /* da'" pe'*!kaan tana# denan
*en!nakan >anka so'on? t"n" tana*an d"!k!' pada saat p"nda# tana* dan ak#"'
pena*atan? oot asa# dan oot ke'"n aka' d"pe'o&e# denan *en"*an aka' pe'
tana*an, a"k see&!* ata! ses!da# d"ke'"nkan denan o)en pada s!#! a*? dan oot !a# d"&ak!kan denan *en"*an !a#tana*an pada ak#"' pena*atan.
Varia"el pendu'ung
5a'"ae& pend!k!n %an d"!k!' ada&a# s!#! tana# denan te'*o*ete' tana#,sedankan ke&e*apan dan pH tana# d"!k!' denan soil tester .
Ana)isis Data
Data d"ana&"s"s denan !>" $ !nt!k *eneta#!" pena'!# pe'&ak!an %an d"/oa.
Apa"&a e'eda n%ata, d"&an>!tkan denan !>" DMRT pada t"nkat kesa&a#an 4;.
HAS"! DAN PE#BAHASAN
Ana)isis +andungan Senya,a -eno)
2e'dasa'kan #as"& ana&"s"s >a'"nan tana*an to*at se/a'a k!a&"tat"f #a"'!&, -00
8/16/2019 Kajian_mekanisme_antagonis_Pseudomonas_fluorescens_P60_terhadap_Fusarium_oxysporum_f.sp._lycopersici.doc
http:///reader/full/kajianmekanismeantagonispseudomonasfluorescensp60terhadapfusariumoxysporumfsplycoper… 6/14
Pen"nkatan kand!nan sen%a+a feno& &"kos"da, sapon"n, dan tann"n7 pada
tana*an d"d!a ka'ena pe*e'"an akte'" antaon"s. 2akte'" antaon"s P. fluorescens P60
*a*p! *en"*as keta#anan tana*an te'#adap *"k'oa patoen. Ha& "n" se&a'as denan pene&"t"an A1"1a# -00=7, a#+a ""t tana*an p"san %an d"pe'&ak!kan denan ekst'ak
akte'" P. fluorescens P60 dan P. fluorescens P!kkan &e"# ta#an te'#adap
pen%ak"t &a%! $!sa'"!*.
Keta#anan k"*"a+" d"t!n>!kkan denan te'ent!kn%a sen%a+a k"*"a %an *a*p!
*en/ea# pe't!*!#an dan pe'ke*anan patoen. Sen%a+a %an d"*aks!d dapat e'!pa
*etao&"t sek!nde', d" anta'an%a sen%a+a a&ka&o"da, feno&, f&a)ono"da, &"kos"da,
f"toa&eks"n, dan seaa"n%a Ha**e's/#*"dt Dann, -000? #a"'!&, -000 dalam #a"'!&,
-00
8/16/2019 Kajian_mekanisme_antagonis_Pseudomonas_fluorescens_P60_terhadap_Fusarium_oxysporum_f.sp._lycopersici.doc
http:///reader/full/kajianmekanismeantagonispseudomonasfluorescensp60terhadapfusariumoxysporumfsplycoper… 7/14
Intensitas penya'it
Has"& ana&"s"s data *en!n>!kkan a#+a anta'a pe'&ak!an dan kont'o&
e'eda n%ata tetap" anta'8pe'&ak!an t"dak e'eda n%ata Tae& -7. Ha& "n"
*en!n>!kkan a#+a pe'&ak!an denan s!pe'natan *a!p!n s!spens" antaon"s dapat
*enekan "ntens"tas pen%ak"t. Penekanan pen%ak"t d"*!nk"nkan ka'ena P .
fluorescens P60 *a*p! #"d!p d" da&a* tana# dan *eno&on" pe'*!kaan aka',
se#"na *e&"nd!n" aka' da'" se'anan F. oxysporum f.sp. lycopersici. Ha& "n"
ses!a" pene&"t"an Soesanto -0007 dan d"d!k!n o&e# B"dodo 3==ad" pen!'!nan "ntens"tas pen%ak"t seesa'
66,00899,:a*!' Verticilium
dahliae pada tana*an te'!n *en!n>!kkan a#+a P60 *a*p! *enekan se/a'a
n%ata "nfeks" >a*!' a"k %an *en%e'an atan *a!p!n aka' . P. fluorescens
*a*p! *enenda&"kan pen%ak"t &a%! 5e't"/"&"!*, *en#a*at pe't!*!#an >a*!',
dan pe*ent!kan *"k'osk&e'ot"!*n%a? a!nan anta'a P. fluorescens P60 denan
-alaromyces flavus &e"# *en"nkatkan penenda&"an V. dahliae %an >a!# &e"#
a"k da'" pene'apan se/a'a t!na& Soesanto Te'*o's#!"1en, -003? -00@7.
a)u infe'si
9
8/16/2019 Kajian_mekanisme_antagonis_Pseudomonas_fluorescens_P60_terhadap_Fusarium_oxysporum_f.sp._lycopersici.doc
http:///reader/full/kajianmekanismeantagonispseudomonasfluorescensp60terhadapfusariumoxysporumfsplycoper… 8/14
La>! "nfeks" pen%ak"t dapat d"keta#!" da'" pe'ke*anan "ntens"tas pen%ak"t.
Pe'&ak!an akte'" antaon"s a"k s!pe'natan *a!p!n s!spens" e'pena'!# pos"t"f
te'#adap &a>! "nfeks" %a"t! dapat *enekan &a>! "nfeks" seesa' 9atn"ka et al. -00
8/16/2019 Kajian_mekanisme_antagonis_Pseudomonas_fluorescens_P60_terhadap_Fusarium_oxysporum_f.sp._lycopersici.doc
http:///reader/full/kajianmekanismeantagonispseudomonasfluorescensp60terhadapfusariumoxysporumfsplycoper… 9/14
*a*p! *en"nkatkan pop!&as"n%a, *en#as"&kan sen%a+a pen#a*at patoen, dan
*a*p! *eno&on" aka' tana*an Soesanto, -000? -00:7.
Penga'uh Pe')a&uan te'hadap +omponen Pe'tum(uhan dan Hasi) Tanaman Tomat
Ana&"s"s stat"st"ka te'#adap data ko*ponen pe't!*!#an tana*an *en!n>!kkan
a#+a *as"n8 *as"n pe'&ak!an *en!n>!kkan pe'edaan n%ata ke/!a&" pada d"a*ete'
atan a"k te'#adap kont'o& *a!p!n anta'8pe'&ak!an Tae&
8/16/2019 Kajian_mekanisme_antagonis_Pseudomonas_fluorescens_P60_terhadap_Fusarium_oxysporum_f.sp._lycopersici.doc
http:///reader/full/kajianmekanismeantagonispseudomonasfluorescensp60terhadapfusariumoxysporumfsplycope… 10/14
Se&a"n "t!, adan%a pen"nkatan t"n" tana*an ka'ena akte'" P . fluorescens
P60 *a*p! *en#as"&kan sen%a+a #o'*on t!*!# se#"na d"kena& seaa"
Plant Growth Promoting hi!o"acteria PGPR7, %an ses!a" denan pendapat
Be&&e' 3=::7, a#+a P. fluorescnes *a*p! *e'ansan pe't!*!#an s"ste* aka'
dan *en#a*at >a*!' dan akte'" %an *e'!"kan. Ha& "n" te'!kt" a#+a P .
fluorescens P60 *a*p! *en#as"&kan a!ks"n pa&"n t"n" "&a d"and"nkan
denan "so&at se>en"s &a"nn%a D'. Anton"!s S., LIPI, -030. Data e&!* d"p!&"kas"7.
Soesanto -00:7 *en%atakan a#+a akte'" P . fluorescens P60 dapat
*e*e'"kan pena'!# *en!nt!nkan te'#adap pe'ke*anan dan pe't!*!#an
tana*an, %a"t! seaa" PGPR. Has"& pene&"t"an MaCCon et al . -0067, Santoso et al .
-0097, Soesanto et al . -00:7, dan A1"1a# -00=7 *e*!kt"kan a#+a akte'"
antaon"s P . fluorescens P60 *e*e'"kan pena'!# pos"t"f te'#adap pe't!*!#an
tana*an !>", %a"t! *en%eakan adan%a pe'ta*a#an t"n" tana*an.
Has"& s"d"k 'aa* te'#adap d"a*ete' atan pada *as"n8*as"n pe'&ak!an
t"dak *e*e'"kan pena'!# n%ata Tae& !a d"#!!nkan denan ke*a*p!ann%a *en#as"&kan #o'*on t!*!#
%an dapat *e'ansan pe't!*!#an aka' tana*an dan e'pe'an seaa" PGPR.
Santoso et al. -0097 *e&apo'kan a#+a P. fluorescens P60 *a*p! *en"nkatkan
oot asa# tana*an a+an *e'a# seesa' 43,@0;. 2oot asa# aka' te'enda#
%a"t! pada pe'&ak!an P-B0 s!spens", 4 #a'" see&!* tana*7 seesa' 9,
8/16/2019 Kajian_mekanisme_antagonis_Pseudomonas_fluorescens_P60_terhadap_Fusarium_oxysporum_f.sp._lycopersici.doc
http:///reader/full/kajianmekanismeantagonispseudomonasfluorescensp60terhadapfusariumoxysporumfsplycope… 11/14
seaa" akte'" pe*a/! pe't!*!#an ata! PGPR. Ha& "n" ses!a" denan #as"&
pene&"t"an Do+&"n OFGa'a 3==@7 dan K#a&"*" B"'%a -00=7, %an
*en!n>!kkan a#+a P. fluorescens se/a'a n%ata *a*p! *en"nkatkan t"n"
tana*an *aks"*!*, >!*&a# /aan *aks"*!*, >!*&a# da!n *aks"*!*, oot
asa# dan ke'"n aka', dan oot ke'"n ">" tana*an kede&a". Ga!nan anta'a P.
fluorescens P60 dan -richoderma har!ianum dapat *en"nkatkan oot ke'"n aka'
tana*an /aa" seesa' 3anan aka' K&oeppe' et al ., 3=:0? Do+&"n OFGa'a, 3==@7. Pe'pan>anan
aka' akan *endo'on e'at asa# dan ke'"n aka' *en"nkat, %an *enak"atkan
pe't!*!#an tana*an *en>ad" &e"# a"k, dan ak#"'n%a sa*pa" kepada #as"& %an
*en"nkat. Ha& "n" te'!kt" da'" #as"& pene&"t"an Soesanto -00@7, MaCCon et al .
-0067, dan Santoso et al -0097.
S"#P!AN
3. Ap&"kas" Pseudomonas fluorescens P60, a"k da&a* ent!k s!pe'natan *a!p!n
s!spens", *a*p! *en"nkatkan sen%a+a feno& tan"n, sapon"n, dan &"kos"da7 d" da&a*
>a'"nan tana*an, *en!'!nkan "ntens"tas pen%ak"t &a%! $!sa'"!*, *enekan &a>!
"nfeks", *en!'!nkan kepadatan ak#"' pat#oen, *en"nkatkan kepadatan antaon"s
ak#"', *en"nkatkan t"n" tana*an, *en"nkatkan oot ke'"n aka', dan
*en"nkatkan oot !a#tana*an *as"n8*as"n seesa' 66,00899,::;, 9
8/16/2019 Kajian_mekanisme_antagonis_Pseudomonas_fluorescens_P60_terhadap_Fusarium_oxysporum_f.sp._lycopersici.doc
http:///reader/full/kajianmekanismeantagonispseudomonasfluorescensp60terhadapfusariumoxysporumfsplycope… 12/14
-. Pseudomonas fluorescens P60 *e*p!n%a" t"a *ekan"s*e da&a* *enenda&"kan
pen%ak"t &a%! $!sa'"!*, %a"t! keta#anan te'"*as, ant""os"s, dan Plant Growth
Promoting hi!o"acteria PGPR7.
CAPAN TER"#A +AS"H
Pene&"t"an "n" *e'!pakan a"an da'" p'o>ek H"a# Ko*petens" ta#!n -00=
%an d"dana" o&e# D"'ekto'at Jende'a& Pend"d"kan T"n",
*e&a&!" D"'ekt!'
Pene&"t"an dan Penad"an kepada Mas%a'akat? !nt!k "t! d"!/apkan te'"*a kas"#.
(nkapan te'"*a kas"# >!a d"sa*pa"kan kepada A*"' Ha*1a#, #ae'!& 2as"', dan ee'apa *a#as"s+a HPT &a"nn%a %an te&a# *e*ant! se/a'a tekn"s d" da&a*
pene&"t"an "n".
DA-TAR PSTA+A
A'"os GN. -004. Plant Pathology 1th ed. A/ade*"/ P'ess, Ne+ o'k.
A&ao!)ette , Le*an/ea! P Ste"ne' . 3==6. 2"o&o"/a& /ont'o& of $!sa'"!* +"&tsOppo't!n"t"es fo' De)e&op"n a o**e'/"a& P'od!/t. Pp. 3=-8-3-. In Ha&& R.
Principles and Practice of 2anaging $oil"orne Plant Pathogens. APS P'ess, St.
Pa!&, M"nnesota.A1"1a# N. -00=. Pen"*asan Keta#anan 2""t P"san Ra>a Te'#adap Pen%ak"t La%!
$!sa'"!* denan Ekst'ak 2akte'" Antaon"s. $'ripsi. $ak!&tas Pe'tan"an (n")e's"tas
Jende'a& Soed"'*an, P!'+oke'to. @: #a& T"dak D"p!&"kas"kan7.#a"'!&. -00atn"ka I, S!n%oto E&"sa. -00
8/16/2019 Kajian_mekanisme_antagonis_Pseudomonas_fluorescens_P60_terhadap_Fusarium_oxysporum_f.sp._lycopersici.doc
http:///reader/full/kajianmekanismeantagonispseudomonasfluorescensp60terhadapfusariumoxysporumfsplycope… 13/14
K&oeppe' JB, Leon J, Te"nt1e M, S/#'ot# MN. 3=:0. 5nhanced Plant Growth "y$iderophores Produced "y Plant Growth8Promoting hi!o"acteria. Nature.
-:6::48::6. do"30.30*ake's JM Be&&e' DM. 3==:. Nat!'a& p&ant p'ote/t"on % -,@8
d"a/et%&p#&o'o&!/"no&8p'od!/"n Pseudomonas spp. "n take8a&& de/&"ne so"&s.
2olecular Plant82icro"e Interactions 333@@834-.R!stat" R, Soesanto L Ba/#>ad" M. -00@. Penenda&"an Fusarium oxysporum S/#&e/#t.
f.sp. !ingi"eri T'!>"&&o Pada Tana*an Ja#e Denan D"s"n)estas" Tana# Se/a'a
Ha%at". Ha&. -4=8-69. &alam Soesanto L, ed, P'os"d"n S%*pos"!* Nas"ona& ITentan $!sa'"!*, te*pat P!'+oke'to, -68-9 A!at!s -00@.
Santoso SE, Soesanto L Ha'%anto TAD. -009. Penekanan #a%at" pen%ak"t *o&e' pada
a+an *e'a# denan -richoderma har!ianum, -richoderma 'oningii, dan
Pseudomonas fluorescens P60. 3urnal 4P- -ropi'a 937 4a G'af"ndoPe'sada, Jaka'ta.
Soesanto L Ra#a%!nat" R$. -00=. Pen"*asan keta#anan ""t p"san A*on K!n"n
te'#adap pen%ak"t &a%! $!sa'"!* denan ee'apa >a*!' antaon"s. 3urnal 4P-
-ropi'a =-73
8/16/2019 Kajian_mekanisme_antagonis_Pseudomonas_fluorescens_P60_terhadap_Fusarium_oxysporum_f.sp._lycopersici.doc
http:///reader/full/kajianmekanismeantagonispseudomonasfluorescensp60terhadapfusariumoxysporumfsplycope… 14/14
(nt!n K. 3==6. Pengantar Pengelolaan 4ama -erpadu. Gad>a# Mada (n")e's"t% P'ess.o%aka'ta.
5a&&ad GE Good*an RM. -00@. S%ste*"/ a/C!"'ed 'es"stan/e and "nd!/ed s%ste*"/
'es"stan/e "n /on)ent"ona& a'"/!&t!'e. 6rop $cience $ociety of #merica @@3=-0
3=