/

u n s onmiskenbare

schakel in de

pen

tekst AntonieBors Een uoorleesboek ols beeld Paul van der Blom e.a. inspiratiebron UOOr

de bouuj uan een compleet nieuoie wijk. Capelle aan den IJssel creëerde het in Fascinatio, gebaseerd op het boek uan Tom Manders jr. Bijzondere bebou­wing, mogelijkheden om elkaar te ontmoeten en ueiligheid karakteriseren Fascinatio. Vier kunste­naars kregen de kans om ~ geïnspireerd door het verhalenboek - hun ideeën in beeld uit te werken. Zo uoegt kunst verwondering, verbinding en kring­loop toe.

m

VERWONDERING, VERBINDING EN KRINGLOOP IN DE WIJK FASCINATIO

PAGINA

018

In Fascinatio komt de schijnbaar dode openbare ruimte tot leuen

Het idee voor de w i j k Fascinatio on t ­

sproot in het hoofd van Hans Jacobs,

voo rma l i g w e t h o u d e r van Capelle

aan den IJssel, die hevig ge ïnsp i reerd

raakte door het lezen van het boek

'Fascinatio, de w o n d e r w i n d ' van vr iend

Tom Manders j u n i o r Het boek bracht

zijn creat ieve geest in een s t r oomve r ­

sne l l i ng . Jacobs on tw i kke lde het plan

o m een gehele woonw i j k te baseren

op het boek. Fascinatio, w a a r 2300

mensen wonen, is i nm idde l s bijna

k l a a r K indvr iende l i jk , r u i m van opzet,

een oase van rust, o m r i n g d door w a t e r

en mooie arch i tectuur. Leefbaarhe id,

ve i l ighe id, duu r zaamhe id en privacy

zijn de ke rnwaarden van de n ieuw­

bouwwi jk .

Oorsprong van het leven

' Fascinatio, de w o n d e r w i n d ' is een

sp rook je s - en prentenboek over de

e l ementen , de na tuu r en de oor sprong

van het leven. Verbazing, v e rwonde ­

r ing en on tmoe t i n g staan cen t raa l in

het boek. De weersp iege lde ha rmo ­

nieuze we re l d is zo veel moge l i j k

ver taa ld naar de wi jk . U i t ingsvormen:

s t r aa tnamen, veel kleine speelp lek­

ken en het auto luwe ontmoet ingspad

(dat de naam Sol is laan kreeg). Ook de

negen bruggen en de a rch i tec tuur van

de won ingen g r i jp t d irect terug op het

jeugdboek. Citaat uit 'Fascinatio, de

w o n d e r w i n d ' : A r t i cu s pakt een ander

i jsblok. 'K i jk ' , zegt hij . 'Zie je die bol in

dit i j sb lok? ' Difoe kn ikt . 'Die bol is de

aarde. En op de aarde wonen w i j . Die

grote w i t t e v lek daar aan de bovenkant

van de bol, dat is a l l emaa l sneeuw en

ijs. Dat is onze Noordpool . En daar

w a a r j e a l die k leuren ziet, is het w a r ­

m e r en groeien planten. ' 'T jeempie ' ,

zegt Difoe.

Uniek in Nederland Nog voor de eerste paal de grond

in gaat, benaderen in 2001 het OBR

(Ontwikke l ingsbedr i j f Rotterdam) en

de gemeente Capelle aan den IJssel

het Cen t r um Beeldende Kunst. Een

dee l van het geld uit de grondexplo i ta ­

t ie van Fascinatio is gereserveerd voor

kunst in de openbare ru imte .

Locatie als uitgangspunt voor kunst

Dit na jaa r p r e s e n t e e r t het C e n t r u m Bee l dende Kuns t een pub l i ca t i e over geb ied sge r i ch t

w e r k e n m e t kun s t in R o t t e r d a m . H ie r i n w o r d e n v i j f t i en p ro jec ten , w a a r o n d e r Fascinat io,

be sp r oken aan de hand van i n te r v i ews m e t de b e t r o k k e n kun s tenaa r s . Bij a l le p ro jecten

wa s de locat ie het u i t g a n g s p u n t voor de o n t w i k k e l i n g van de ideeën. Het boek t oon t hoe

het C e n t r u m Bee ldende Kuns t s a m e n m e t k u n s t e n a a r s aan geb iedsana lyses w e r k t .

VERWONDERING, VERBINDING EN KRINGLOOP IN DE WIJK FASCINATIO

PAGINA

019

'Het zijn kleine kunstingrepen, maar ze hebben grote impact'

Mady Just de la Pa i s ières van het CBK

word t aangeste ld als kun s tp ro jec t -

leider. On twerpe r Jan Konings k r i j g t

opdracht een visie te on tw ikke len om

met beeldende kunst een verb ind ing

tot stand te brengen tussen Fascinatio

en het aangrenzende bedr i j venter re in

B ra inpark l i l . 'Een w i j k gebaseerd op

een boek is uniek in Neder land ' , a ldus

Konings. 'Vanwege het bi jzondere

ka rak te r k w a m meteen de Eftel ing als

beeld naar boven, het a t t r a c t i epa r k

vol ledig gebaseerd op de ve r te l l i ngen

van Anton Pieck.'

'Daar zit de magie in' Bij zijn bezoeken aan de Eftel ing v ielen

Konings m e t name de zogenaamde

i n f i l l a t t rac t i on s op. Dat zijn toevoeg in ­

gen of a t t rac t ie s die door iets k le ins

toe te voegen of te on t t r e kken aan de

r u i m t e bij de bezoeker fys iek en/of

geeste l i jk iets teweeg brengen. Voor­

beelden in de Eftel ing zijn de (muziek)

paddestoelen. Hol le Bol le Gijs en de

rond lopende theaterg roepen. 'Daar zit

de mag ie in ' , zegt Konings. 'Het ver­

bindt mensen met e l k a a r Niet a l leen

b innen de eigen groep w a a r m e e je het

park bezoekt, m a a r ook tussen perso­

nen en objecten en tussen mensen en

het landschap. ' Iedere keer w e e r b l i jkt

uit enquêtes dat de i n f i l l a t t rac t ions

in het p re tpa rk e n o r m gewaardeerd

worden door bezoekers.

Fragmenten - Onno Poiesz [sousiaan]

Onno Poiesz werd gevraagd een se r i ee l werk te maken

voor Fascinatio. 'Wat me opviel in de Sol i s laan. is dat deze

vrijwel volledig gevuld was . Een mix van bijzonder plavei­

se l , s traatmeubi la ir en aanplanting. De a l aanwezige

rotsblokken trokken mijn aandacht het meest. '

De blokken dienen a ls decoratie, maar zijn tevens ver ­

keersge le iders . Poiesz voegde een derde functie toe:

kunst. Hij maakte ze onderdeel van zijn kunstinstal latie.

'Door ze te betrekken in mijn werk, geef ik e r betekenis

aan en worden ze onderdeel van mijn kunst.' Drie rots­

blokken werden weggehaald en drie kunstwerken ervoor

in de plaats gezet. 'Het bestaande wordt zo getransfor­

meerd naar een droomwereld, die van de gevallen helden.

Het zijn uitvergrotingen van verzamelobjecten. Die vind

ik vaak op de rommelmarkt of op Marktplaats. Samen ver ­

tellen ze één verhaal. '

Poiesz koos bewust voor drie verzamelobjecten: 'Ik wilde

de wijk erbij betrekken: wat vindt e r plaats achter de

voordeur? Wat verzame len mensen zelf in hun huis, waa r

denken ze over na, w a a r liggen hün fasc inat ies? Dan kom

'Het bestaande transformeert naar

een droomwereld'

je op drie zaken uit: hobby, fantasie en fascinatie.' Ook in

het boek van Tom Manders junior komen deze thema's

terug, a ldus Poiesz: 'De verbinding vinden tussen mens,

dier en machine. ' De objecten liggen verspreid door de

straat. 'Door ze ver van e l kaa r af te leggen, wordt a l s het

ware de hele straat bij het werk betrokken.'

I

KA A T i

VERWONDERING, VERBINDING EN KRINGLOOP IN DE WIJK FASCINATIO

PAGINA

020

Dode openbare ruimte Fascinatio kent twee de len: het

woongeb ied , dat onder de gemeente

Capel le aan den IJssel valt, en het

bedr i j vente r re in B ra inpark III, dat Rot­

t e r d a m s grondgebied is. Woonwi jk en

B ra inpa rk worden omkade rd door een

gracht en hebben dezelfde toegangs ­

wegen. De re lat ie tussen wonen en

w e r k e n is be langr i j k voor Fascinatio

en biedt handre ik ingen voor de kunst

in de openbare r u imte . De meeste

n i euwbouwwi j ken concent re ren zich

op het leven dat zich b i nnen skamer s

afspeelt . Jan Konings w i l in Fascina­

tio ju i s t de sch i jnbaar dode openbare

r u i m t e tot leven brengen.

Besef van 'hier en nu' Het on tmoet ing spad , de Sol is laan,

v o r m t de basis van het kuns tp lan .

Deze laan, die m idden door de w i j k

loopt, moet de levensader van de

kun s twe r ken wo rden . ' In p laats van de

objecten bu i ten de k i j ke r te p laatsen,

w i l de ik de kunst laten ve rmengen

met het leven ', a ldus Konings. Een

adv iescommiss ie , bestaande uit ve r ­

tegenwoord i ge r s van de gemeenten

en dr ie deskund igen op het gebied van

beeldende kunst, bespreekt Konings '

ideeën. U i te inde l i jk k r i jgen enkele b i n ­

nen het t hema passende kunstenaars

een u i tnod ig ing o m het plan mede

v o r m te geven: Marce l Kronenburg,

D ieder ik K lomberg , Onno Poiesz en

Stan i s law Lewkowicz. Hun opdracht :

het ve rv reemdende aspect van kunst

moet niet de hoofdmoot worden, maar

het besef van ' h i e r en nu ' d ient leidend

te z i jn. Ident i te i t openbaart zich ju i s t

op het huidige momen t . De kuns te ­

naars gaan aan de slag en leggen

te l kens hun keuzes - die aans lu i ten bij

de thema ' s k r ing loop, ve rwonder ing

De Zonnewijzer - Diederik Klomberg [Sol isplei i

in het hart van Fascinatio, bij het Sol isplein, staat De Zon­

newijzer van Diederik Klomberg. Een bronzen jongens­

figuur op een obelisk van 3,5 meter hoog. Het beeld is in

een mechaniek geplaatst, waardoor het armpje van de

jongen omhoog en omlaag kan. Daarnaast draait het beeld

in een etmaa l om zijn as. Een zonnewijzer, in de letterl ijke

betekenis van het woord. 'Het jongetje wijst naar de plek

waar de zon zich bevindt. Zelfs 's nachts en bij bewolkt

weer wijst de vinger naar de plek w a a r op dat moment de

zon staat. Tijd is e r niet op af te lezen' , vertelt Klomberg.

In oorsprong, in zijn schetsontwerp, beeldde de kunste­

naar de zor\r\evader SoUs uit It̂ et boek af. Hvj deed dit door

middel van een mozaiekfiguur in de bestrating van het

'Ook 's nachts en bij bewolkt weer wijst het naar de zon'

plein. Maar Sol is mocht niet verbeeld worden. 'Ik bedacht

toen: ik kan hem niet verbeelden, maar ik mag het beeld

w e l naar de zon laten wijzen. '

Het beeld toont een heroïsche jongensfiguur, die de groei

en de durf van deze jonge wijk toont. Model voor de figuur

stond Klombergs eigen zoon. Aangezien de uitvoering van

het project een aantaV jaren op zich Uet wachten, groeide

het beeld gaandeweg mee.

KAAT6

VERWONDERING, VERBINDING EN KRINGLOOP IN DE WIJK FASCINATIO

PAGINA

021

'De magie zit in de infill attractions, die uerbinden mensen met elkaar'

en verb ind ing - voor aan de advies­

commiss ie.

Grote Impact De u i te inde l i jke kun s twe rken komen

op p lekken te staan waa r o n t m o e ­

t ingen (kunnen) p laatsv inden. 'Het

zijn kleine kuns t ing repen ' , ve r te l t

kuns tp ro ject le ider Mady Just de la

Pais ières. 'Maar ook a l zijn ze k le in

van stuk, ze hebben w e l grote impact ! '

Jan Konings beaamt: 'Het idee van

verha len ve r te l l en w e r k t als het wa re

door bij de persoon die e r m e e in con ­

tact komt . Door een ve rhaa l te bl i jven

ve r te l l en of door de conf ronta t ie met

een kun s twerk , b l i j f t het leven. Het

p r i k ke l t de verbee ld ing van de per ­

soon die e r m e e in aanrak ing komt. '

De k u n s t w e r k e n laden op die man i e r

de openbare r u i m t e op met pub l iek

dome in . De openbare r u i m t e is niet

s lechts een opbergkast van i n f r a s t r u c ­

tu re le voorz ien ingen voor de wi jk ,

m a a r komt tot leven. De kunst voegt

spanning, s amen spe l en verb ind ing

toe aan de door het boek aangere ikte

t hema ' s geborgenhe id, ve rwonder i ng

en verbaz ing.

Niet van de grond Een aanta l onderde len van het plan

k w a m wegens ge ldgebrek, techn i sche

p rob l emen of andere redenen niet van

de grond. Zoals de v i r tue le kunst. Felix

Eenzame hoek - Stanislaw Lewkowicz [ A r d a i a a n / F i a t u s i a a n ]

Het kunstwerk voegt een weeffoutje toe in

de omgeving De Eenzame hoek is één van de vier hoeken van F a s ­

cinatio. Het is de hoek waar de F latus laan samenkomt

met de Ardalaan aan de noordoostzijde van de wijk. Een

kunstwerk op deze plek is onverwacht en past perfect in

de gedachte van de infill attraction: een object dat zich

plotseling voordoet, een kleine vertekening, een weef ­

foutje in de omgeving.

Het is een stil le hoek w a a r buurtbewoners voornameli jk

komen om het vuilnis weg te brengen, de hond uit te laten

of een ommetje te maken. Verder gebeurt er niets. Vanuit

deze plek is er een weids uitzicht op Brainpark. Deze ver ­

zameling van kantoortorens, bruggen en wegen is a l s een

uitgestrekte leegte, beheerst door de e lementen. Behalve

het geluid van de wind en een af en toe passerende auto,

heerst e r stilte.

Dit we lhaast sur rea l i s t i sche landschap was aanleiding

voor het voorstel het rechtlijnige stratenpatroon op deze

straathoek te veranderen in een vloeiende vorm, alsof de

hoek zou kunnen opgaan in het niets. Om het idee te ver ­

wezenl i jken, is de trottoirband van de straathoek s amen

met de twee lantaarnpalen en de lampen in een onrege l ­

matige, vloeiende vorm van spiegelg lans gepolijst RVS

gewalst en gebogen.

VERWONDERING, VERBINDING EN KRINGLOOP IN DE WIJK FASCINATIO 022

Janssens bedacht ' I nk i j k - U i t ru i l ' ,

een soor t ma r k tp l a a t sweb s i t e voor de

bewoner s van Fascinatio. Wie land &

Gouwens w i l de een v i r t uee l spe l on t ­

w i kke l en , waa rb i j de on tw ikke l i ngen in

de w i j k gevolgd konden worden . Ook

het l i ch tp lan van Stan i s law Lewkowicz

sneuvelde. Hij koos in eerste instant ie

voor het on tw ikke len van een l i ch tp l an

in de gracht rondom Fascinatio. Als in

een soort 'wave ' zouden de l i c h t b r o n ­

nen achte r e l kaa r op l i chten. D iede­

r ik K l omberg w i lde aanvanke l i jk de

Sol is laan l e t te r l i j k laten golven, maa r

dat s tu i t te op prakt i sche bezwaren.

Studio Job we rd afgewezen voor het

project. Hun kun s twerk , bestaande

uit een opeenstape l ing van a l le r le i

soor ten keukengere i , paste vo lgens de

adv iescommis s ie vanwege het t hema

niet in de w i j k .

Tijd vormt wijk Ontwerpe r Jan Konings is erg tev re ­

den over de kunst van Fascinatio: ' Ik

vind de w e r k e n als objecten zeer ge­

s laagd. Je m e r k t hoe groot de impact

van een hee l k le ine ingreep kan zi jn,

hoe het mee rde re lagen aanspreekt. '

Hij is ben ieuwd wa t de fac to r t i jd met

de w e r k e n gaat doen: 'K i jk eens naar

v inex -w i jken die een jaa r of t ien oud

zi jn. Behoeftes gaan in de t i jd anders

w e r k e n . De w i j k gaat leven, mensen

leren e l kaa r kennen. Tijd v o rmt een

w i jk . Ik ben ben ieuwd hoe Fascinatio

er over t ien j aa r bij l igt ! '

Op 2 juli vond de feestelijke onthulling

van de kunstwerken plaats.

IT - Marcel Kronenburg [ B r a i n p a r k ]

'Een kunstwerk

voegt ^^pann ing

toe'

De wijk Fascinatio kent een aantal thema's : geborgen­

heid, verwondering en verbazing. 'Dankzij een infill

attraction, oftewel een kunstwerk, wordt aan dit rijtje

toegevoegd: spanning', vertelt Marcel Kronenburg. 'Ik

heb me in eers te instantie laten leiden door de deugden,

de goede dingen, waar de wijk voor staat. Dat zijn mooie

thema's voor een woonwijk.'

Brainpark, waa r zijn kunstwerk komt te staan, wijkt af

van die goede deugden. 'Bra inpark oogt toch wat onge­

zelliger, minder geborgen. Ook fysiek is dat merkbaar :

grote gebouwen, wind die flink langs de panden waait. Ik

besloot daarom om mijn ontwerp voor Bra inpark te base ­

ren op een ander fantasieboek, een horror comic: ' Swamp

Thing'. Daarmee kon ik vorm geven aan een tegenhanger

voor geborgenheid: vervreemding, onbehaaglijkheid en een

unheimisch gevoel. Ik werk altijd zeer associatief. Het co-

micbeeld ' Swamp Thing' roept su spense en onbehagen op.

Een ontembaar natuurwezen dat bovennatuurlijke krachten

heeft. Het wreekt het onrecht dat de natuur door de mens

wordt aangedaan. '

In het kunstwerk, gemaakt van staal, is niet de natuur

ontembaar, maar de informatietechnologie. In de vijver van

Bra inpark 3 komen kabels en leidingen tot leven. Tentakels

van een zelfstandig en handelend organisme prijken boven

het water uit. De uiteinden van de kabels eindigen weer

in kleinere stukken kabel die een koperkleur hebben. Dat

versterkt letterlijk het beeld van een ontembare informa­

tietechnologie dat ik wi l oproepen.'