TRRAPOR

KAŞ-KEKOVA ÖZELÇEVRE KORUMA BÖLGESİDENİZEL BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK RAPORU

2020

Kaş-Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi Denizel Biyolojik Çeşitlilik Raporu ©WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı), Istanbul, Türkiye

Bu çalışma, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü ve WWF-Türkiye arasında yapılmış olan İşbirliği Protokolü kapsamında yürütülmüştür.

WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı)Büyük Postane Caddesi, No:19 Kat: 5 Bahçekapı, Eminönü, İstanbulTelefon : 90 212 528 20 30, Faks : 90 212 528 20 40www.wwf.org.tr, info@wwf.org.tr

Raporu Hazırlayan:Dr.Mehmet Baki YokeşBilim Danışmanı (AMBRD Doğa Bilimleri)

Proje Koordinasyon ve Araştırma Ekibi:Dr.Mehmet Baki YokeşAraştırma Ekibi KoordinatörüYaprak ArdaWWF-Türkiye Proje Sorumlusu

Çalışma Ekibi: Doç. Dr. Fatih Hüseyinoğlu, Dr. Evrim Kalkan, Dr. S. Ünsal Karhan, Togay Tanyolaç, Yaprak Arda, Vahit Alan, Eren Atak, Ege Ertekin, Dr. Irmak Ertör, Atacan Korkmaz, Melike İrem Köstence, Zuhal Uz

Kapak Fotoğrafı: @ Linda Pitkin - WWF

Grafik Tasarım: Cihan Uyanık

ISBN: 978-605-9903-27-1

Bu çalışma, WWF Akdeniz Programı tarafından desteklenen “Küçük Ölçekli Balıkçılık Ortak Yönetimi Projesi” ve WWF-Türkiye Deniz ve Yaban Hayatı Programları Denizel Türler izleme çalışmaları kapsamlarında gerçekleştirilmiştir.

Desteklerinden dolayı projectinblue, KASAD ve tüm ilgili paydaşlara teşekkür ederiz.

YÖNETİCİ ÖZETİKaş-Kekova ÖÇKB’de yapılan biyolojik çeşitlilik çalışmasında bugüne kadar dalış yapılarak 1.000’den fazla denizel tür kaydedilmiş olması, söz konusu bölgenin, Doğu Akdeniz için yüksek biyolojik çeşitliliğe sahip olduğunu göstermektedir (Yokeş, 2009). Akdeniz foku ve deniz kaplumbağası gibi tehlike altında olan türlerin bölgede yerleşik popülasyonları bulunmaktadır.

Yine koruma altında bir tür olan Pinna nobilis türü midye için Kaş ve Kekova kıyıları en önemli habitatları barındırır.

18.01.1990 tarih ve 90/77 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile tespit ve ilan edilen Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi (ÖÇKB) 2002 yılında gerçekleştirilen “Likya Kıyılarında Ekolojik Bölge Ölçekli Koruma ve Sorumlu Turizm Projesi, Denizel Biyolojik Zenginlik Araştırması” bulgularına dayanılarak, 8.11.2006 tarihli ve 2006/11266 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile batıda Uluburun’a kadar olan sınırları Kaş-İnceburun’u da içine alacak şekilde genişletilmiş, adı Kaş - Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi olarak değiştirilmiştir. Toplam yüzölçümü 258,30 km2 olan bölgenin önemli bir bölümü karasal alandır. Söz konusu bölgede denizel araştırmalar, WWF-Türkiye tarafından 2002 yılından beri sürdürülmektedir.

2002 yılından bu yana Kaş-Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi (ÖÇKB) denizel alanında yapılan biyolojik çeşitlilik araştırmaları sonucunda orfoz, lahoz ve fangri popülasyonlarının dramatik bir şekilde azaldığı görülmüştür. Ancak, ÖÇKB içerisindeki bazı alanlarda hâla gözlenen yavru ve erişkin dişi bireylerin sayıları, tehlike altındaki popülasyonların iyileşebilmesi için yeterli miktardadır. Bölgede tehlike altındaki bu türlerin popülasyonlarının toparlanabilmeleri için Kaş-Kekova ÖÇKB sınırları içerisinde, 18 Ağustos 2012 tarihli resmi gazetede yayımlandığı üzere 3/1 ve 3/2 Ticari ve Amatör Su Ürünleri Tebliği’nde belirtilen balıkçılığa kapalı alanlar ilan edilmiştir. Orfoz, lahoz ve fangri türlerinin yavaş büyümeleri göz önüne alındığında, ÖÇKB içinde koruma tedbirleri alındıktan sonra en az 5 yıllık bir dönem süresince popülasyonların izlenmesi ile getirilen koruma tedbirlerinin etkin olup olmadığının araştırılması gerekmektedir.

Bu çalışma, Kaş-Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi ve çevresindeki balıkçılığa kapalı alanlarda ve bu alanlara etkide bulunabilecek yakın çevrede orfoz-lahoz (Epinephelinae türleri) ve Fangri (Pagrus pagrus) popülasyonlarını izlemek ve bu bölgede yaşayan diğer bitki ve hayvan türlerinin iyileşme sürecini takip etmek amacıyla yapılmıştır.

Kaş-Kekova ÖÇKB’de önceki yıllarda yapılan araştırmalarda öngörülen, biyolojik çeşitlilikteki değişimi temsil edebilecek 46 alanda, 0 m’den 30 m derinliğe kadar olan daha önceden belirlenmiş paftalar taranmıştır. Daha önceki yıllarda yürütülen denizel biyolojik çeşitlilik araştırmaları ile aynı metodoloji kullanılarak on yıldan beri alanda yürütülen araştırmaların sonucunda elde edilen veri karşılaştırılabilir hale geldi.

Kaş-Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi Orfoz-Lahoz-Fangri Populasyonlarını İzleme Projesi Final Raporu 3

Çalışma kapsamında elde edilen veriler geçmiş yıllar ile karşılaştırıldığında orfoz, çizgili lahoz ve beyaz lahoz popülasyonlarının 2012 yılı öncesine göre daha iyi bir durumda olduğu görüldü. Ancak, avcılığa kapalı alanların ilanından sonraki ilk sayım olan 2014 yılı verilerine göre orfoz popülasyonundaki artış devam ederken, diğer iki türde 2014 yılına göre belirgin bir azalma gerçekleştiği tespit edildi.

Sivriburun lahoz ve sinarit popülasyonlarının 2011 yılındaki durumlarına göre daha da küçüldüğü görüldü. Köpekdişli Lahoz ve Fangri popülasyonlarında ise 2011 yılından bu yana herhangi bir artış gözlemlenmediğinden iki türün de çalışma alanındaki popülasyonlarının ciddi bir tehdit altında olduğu düşünülmektedir.

En kalabalık iki popülasyonunu oluşturan orfoz ve çizgili lahozun farklı boy gruplarının yıllara göre dağılımına bakıldığında, 20 cm’den daha küçük boy gruplarında ciddi bir azalma olduğu anlaşılmaktadır. Yavru bireylerde görülen bu azalmanın nedeni olarak, söz konusu iki türün üremesine engel bir durumun olmadığı, ancak yavru bireylerin hayatta kalmaları konusunda bir sıkıntı olduğu tahmin edilmektedir.

Orfoz, çizgili lahoz ve sivriburun lahoz popülasyonlarına ait toplam sayıların paftalara göre dağılımları değerlendirildiğinde av yasaklarının getirildiği 2012 yılından sonra hem av yasağının olduğu paftalarda hem de bu paftalara yakın diğer paftalarda gözle görülür bir artış kaydedilmiştir. Ancak, özellikle büyük boy bireyler açısından zengin olması beklenen bazı paftalarda (7 ve 8 numaralı paftalar) 2018 yılında söz konusu türlerde önemli bir azalma kaydedilmesi, bu paftalarda av baskısının geçen yıllara nazaran daha da artmış olduğunu düşündürmektedir.

Yakın zamanda Libya kıyılarındaki orfoz popülasyonlarında görülen ve kesin nedeni bilinmeyen bir hastalığın, gövde üzerinde geniş çaplı ülseratif dermatit lezyonlarına yol açtığı tespit edildi (Rizgalla vd., 2016). Kaş-Kekova ÖÇK Bölgesinde 2018 yılında gerçekleştirilen çalışmalar sırasında da benzer lezyonlara sahip birden fazla erişkin orfoz bireyi gözlemlendi. Erişkin bireylerde görülen bu hastalık üreme potansiyeline sahip bireyleri etkileyerek yerel popülasyonlar üzerinde bir baskı oluşturabileceği tahmin edilmektedir.

ORFOZ-LAHOZ, FANGRİ VE SİNARİT POPÜLASYONLARININ DURUMU

Şekil 1. Orfoz-Lahoz, Fangri ve Sinarit popülasyonlarının yıllara göre durumu.

© M

ert G

ökal

p

Orfoz-lahoz, fangri ve sinarit harici, ekonomik değere sahip yerel türlerden elde edilen veriler geçmiş yıllarla kıyaslandığında söz konusu türlerin büyük çoğunluğunda 2012 öncesine göre bir iyileşme görülse de, elde edilen verilerin 2014 verilerine göre düşük olduğu belirlendi. Bu sonuç av baskısının devam ettiğinin bir göstergesi olabileceği gibi, son yıllarda bölgede gerçekleşmiş olabilecek oşinografik değişimlerden de kaynaklanabilir. Bölgede uzun vadeli herhangi bir oşinografik çalışmanın yapılmamış olması büyük bir eksikliktir ve bir an önce yapılması önerilir.

Önceki yıllarda çalışma alanında tespit edilen kikla bol yosunlu kayalık alanları tercih eden bir türdür. Küresel iklim değişikliği ve istilacı yabancı alg türlerinin çoğalması gibi değişen çevresel koşullar altında yerel türlerin oluşturduğu alg matının tür çeşitliliği ve yoğunluğu azalmaktadır. Çalışma alanında kikla bireylerine rastlanılmamasının nedeni bu habitat değişikliği olabilir. Ayrıca Akdeniz endemik türü olan sarıgözlü lapin deniz çayırı alanlarını tercih eden bir türdür. ÖÇK Bölgesi içerinde önceki yıllarda kaydedilen deniz çayırlarının kapladığı alanlarda ciddi bir azalma gözlemlenmiştir. Önceki yıllarda sıkça görülen sarıgözlü lapin bireylerine 2018 çalışmasında rastlanılmaması deniz çayırı habitatlarının kaybından kaynaklanmış olabilir.

EKONOMİK DEĞERE SAHİP GÖSTERGE TÜRLERİN (YEREL) DURUMU

Şekil 2. Ekonomik değere sahip bazı balık türlerinde kayıt edilen birey sayılarının yıllara göre dağılımları.

© Linda Pitkin - WWF

KIZILDENİZ KÖKENLİ YABANCI TÜRLERİNİN DURUMU

DENİZ ÇAYIRLARI (FANEROGAM) VE ALG TÜRLERİNİN DURUMU

Kıyılarımızda kaydedilen yabancı denizel türlerin sayısı 450’yi geçmiştir ve bu sayı her geçen gün artıyor. Yabancı tür istilasından en çok etkilenen kıyılarımız sıcak iklimi ve Süveyş Kanalına yakınlığı nedeniyle Doğu Akdeniz. Kaş-Kekova ÖÇK Bölgesi içinde de hemen hemen her canlı grubunda baskın türler Kızıldeniz kökenli. İstilacı olarak tanımlanan bu türler belirli türleri hedef alan predatör (örn. Fistularia commersonii), olabildiği gibi habitat yapısını tümden değiştiren türler de olabilir (örn. Amphistegina lobifera).

Önceki yıllarda görülmeyen, ilk kez 2018 çalışmasında ÖÇKB’de kaydedilen yabancı türler aslan balığı (Pterois miles), cüce balon balığı (Torquigener flavimaculosus), Kızıldeniz barbunu (Parupeneus forsskali), mavi çizgili papağan balığı (Scarrus ghobban) ve ikinokta kardinal balığı (Cheilodipterus novemstriatus) türleridir. Mavi çizgili papağan balığı haricindeki türlerin çok yaygın ve kalabalık popülasyonlar oluşturduğu gözlemlendi. Özellikle aslan balığının bir pafta haricinde incelenen tüm paftalarda görülmesi endişe vericidir. Resif balıklarıyla beslenen bu avcı türün kayalık alanlardaki yerel balık türleri üzerinde olumsuz etki yapacağı kesindir. Özellikle kayalık alanlarda sıkça görülen Sparidae ailesi üyeleri (karagöz balıkları), Serranidae ailesinin küçük boylu bireyleri (orfoz-lahoz gençleri, hani ve yazılı hani), kardinal balıkları (Apogon imberbis), karabaş balıkları (Tripterygion türleri) gün balığı (Thalasoma pavo) ve gelin balığı (Coris julis) popülasyonlarının tehdit altındadır. 2018 sayımlarında gün balığı popülasyonunda gözlemlenen azalmanın nedeni aslan balığı istilası olabilir.

Akdeniz’in endemik türü olan ve biyoçeşitlilik için anahtar tür görevi gören Posidonia oceanica Ege kıyılarımızda çok yaygın olmasına karşın Akdeniz kıyılarımızda Kalkan bölgesinden daha doğuda oldukça seyrek öbekler halinde bulunur. Posidonia oceanica’nın boşluğunu dolduran Fanerogam türleri yerel bir tür olan Cymodocea nodosa ve Kızıldeniz kökenli yabancı tür olan Halophila stipulacea’dır. 2002-2014 yılları arasında Kaş-Kekova ÖÇK Bölgesi içinde gerçekleştirilen çalışmalarda Posidonia oceanica öbekleri çok seyrek, Cymodocea nodosa öbekleri ise çok yaygın olarak tespit edilmiş, Cymodocea nodosa’nın seyrekleştiği derinliklerde hakim türün Halophila stipulacea olduğu gözlemlenmiştir. Alanda yapılan uzun süreli çalışmalarda tespit edilen türlere ait öbeklerin durağan olduğu görülmüştür. Ancak 2018 çalışmasında özellikle Cymodocea nodosa öbeklerinin alanın büyük bir bölümünde yok olduğu, buna karşın Halophila stipulacea öbeklerinin hakim hale geldiği, Posidonia oceanica öbeklerinin ise yok olmadığı, ancak örtücülüğünün azaldığı tespit edildi.

Deniz çayırları (Fanerogam türleri), özellikle de Cymodocea nodosa öbekleri bölgenin biyoçeşitliliği için çok büyük öneme sahiptir. Çalışma kapsamında takip edilen balık türlerinin büyük çoğunluğu post larva dönemlerini korunaklı sığ koylardaki Cymodocea nodosa çayırlarında geçirir. Şu an bölgenin hakim türü haline gelen Halophila stipulacea’nın genellikle 5m’den daha derinde yoğun öbekler oluşturması ve küçük yapraklı olması nedeniyle Cymodocea nodosa’nın ekosistemdeki eksikliğini kapatması mümkün değildir. Bu nedenle Cymodocea nodosa çayırları uzun vadede restore edilemezse, bölge biyoçeşitliliği zarar görecek. Şu an korunaklı koylarda bile orfoz-lahoz yavru bireylerinde azalma görülmektedir.

• Mevcut durumda izlenen türler açısından 2002-2006 yılları arasındaki popülasyon büyüklüklerine henüz erişilemediğinden mevcut uygulamalar kaldırılmamalı ya da herhangi bir esnekliğe gidilmemelidir. Yeni alan sınırlamalarına gerek yoktur. Mevcut haliyle av yasağı uygulamalarının devam ettirilmesi tavsiye edilir.

• Av yasaklarının ardından ekonomik değeri olan türlerdeki artışın, bölgeyi yasa dışı avcılar için çekici hale getirdiği anlaşılmaktadır. Mevcut koruma tedbirlerinin güçlendirilmesi amacıyla Kaş-Kekova ÖÇKB Denizel Yönetim Planı 2014-2017 çerçevesinde belirtilen “İhbar mekanizmasının kurulması ve izlenmesi” faaliyet (4.1.3) doğrultusunda yapılması hedeflenenlerin acilen hayata geçirilmesi gerekmektedir.

• Mevcut deniz çayırı habitatların korunması için şamandıralama sitemlerinin acilen kurulması gerekmektedir, yakın çevrede bulunan yoğun Cymodocea nodosa alanlarından taşınarak Kaş-Kekova ÖÇKB’de ekim yapılabilmesi için konunun uzmanları ve ilgili üniversite birimleriyle iletişime geçerek koruma projeleri üretilmeli ve acil bir eylem planı hazırlanmalıdır.

• 2002-2014 yılları arasında yapılan çalışmalarda ÖÇKB içerisinde yoğun Pinna nobilis yatakları belirlenmiştir. 2014 yılına kadar durağan yoğunlukta olan bu popülasyonların 2014 yılından itibaren hızla yok olmaya başladığı gözlenmiştir. ÖÇKB içinde halen sağlıklı kalmış bireylerin tespit edilerek koruma altına alınmaları için konunun uzmanları ve üniversitelerin ilgili birimleriyle iletişime geçilerek koruma projeleri ve acil eylem planı oluşturulması tavsiye edilmektedir.

• Kaş-Kekova ÖÇKB’de görülen aslan balığı gibi predatör balık türleri yerel balık türleri üzerinde büyük bir etki yapabilir. Besin olarak insanlar tarafından tüketilebilecek bir tür olması nedeniyle bu türün amatör ve sportif avcılığının yaygınlaşması ve bölgedeki restoranların menülerinde yer alabilmesi için tanıtım faaliyetlerinin düzenlenmesi tavsiye edilir. Ayrıca olta ve ağ ile avcılığın mümkün olmadığı kayalık alanlarda bulunan yoğun popülasyonların kontrol altına alınabilmesi için dalarak zıpkınla toplama etkinliklerinin gerçekleştirilmesi de önerilir.

ÖNERİLER

KAYNAKÇABouchereau J-L, Body P, Chauvet C (1999) Growth of the dusky grouper Epinephelus marginatus (Linnnaeus, 1758) (Teleostei, Serranidae), in the Natural Marine Reserve of Lavezzi Islands, Corsica, France. Scientia Marina 63(1):71-77.

Condini MV, Albuquerque CQ, Garcia AM (2014) Age and growth of dusky grouper (Epinephelus marginatus) (Perciformes: Epinephelidae) in the southwestern Atlantic, with a size comparison of offshore and littoral habitats. Fishery Bulletin, 112:311–321.

Okudan ES, Yokeş MB, Demir V, Karhan SÜ and Kalkan E (2011) Threatened Species of Macroalgae and Phanerogams in Kas-Kekova Marine Protected Area (Antalya, Turkey). World Conference on Marine Biodiversity, 26-30 Eylül 2011, Aberdeen, İskoçya, 13/1129.

Rizgalla J, Bron JE, Shinn AP, Herath TK, Paladini G, Ferguson HW (2016) Ulcerative dermatitis in wild dusky grouper Epinephelus marginatus (Lowe) from Libyan waters. Journal of Fish Diseases, 39(12):1457-1466.

Slimane BM, Kebir A, Lhassan LM (2009) Mathematical modeling describing the effect of fishing and dispersion on hermaphrodite population dynamics. Mathematical Modelling of Natural Phenomena, 5(06):159 – 179.

Yokeş MB, Dervişoğlu R, Karacık B (2002) Likya Kıyılarında Denizel Biyolojik Zenginlik Araştırması. SBT 2002 - 6. Ulusal Sualtı Bilim ve Teknolojisi Toplantısı Bildiriler Kitabı:166-181.

Yokeş MB (2003) Likya Kıyılarında Ekolojik Bölge Ölçekli Koruma ve Sorumlu Turizm Projesi, Denizel Biyolojik Zenginlik Araştırması Final Raporu (Sunulan kuruluş WWF – Türkiye, Doğal Hayatı Koruma Vakfı).

Yokeş MB (2006) Kalkan, Kaş (Antalya) Kıyılarında Lahoz Türleri (Epiephelinae) ve Fangri (Pagrus pagrus) Habitat Araştırması Final Raporu (Sunulan kuruluş WWF – Türkiye, Doğal Hayatı Koruma Vakfı).

Yokeş MB (2010) Kaş-Kekova Özel Çevre Koruma Alanı Denizel Biyolojik Çeşitlilik Araştırması Final Raporu (Sunulan kuruluş WWF – Türkiye, Doğal Hayatı Koruma Vakfı).

Yokeş MB (2011) Kaş Kekova Projesi 10 Yıllık Saha Çalışmasının Değerlendirilmesi Final Raporu (Sunulan kuruluş WWF – Türkiye, Doğal Hayatı Koruma Vakfı).

Yokeş MB, Demir V, Karhan SÜ, Kalkan E and Tural U (2011a) Evaluation of Fish Monitoring in Kas-Kekova Marine Protected Area. World Conference on Marine Biodiversity, 26-30 Eylül 2011, Aberdeen, İskoçya, 12/0701.

Yokeş MB, Okudan ES, Demir V, Karhan SÜ, Kalkan E and Tural U (2011b) Biodiversity of Kas-Kekova Marine Protected Area (Antalya, Turkey). World Conference on Marine Biodiversity, 26-30 Eylül 2011, Aberdeen, İskoçya, 09/0938.

© O

kyan

us A

şkın

•

Kıyılarımızda kaydedilen yabancı denizel türlerin sayısı 450’yi geçmiş durumda ve bu sayı her geçen gün artıyor

İzlenen türler açısından 2002-2006 yılları arasındaki popülasyon büyüklüklerine erişilemediği için mevcut uygulamalar kaldırılmamalı, av yasağı uygulamaları devam ettirilmelidir.

WWF-Türkiye, bölgede 2002’den bu yana araştırmalar sürdürmekte

>450

KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ DENİZEL BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK RAPORU

2002-2006

TRWWF.ORG.TR

2002

Kaş-Kekova ÖÇKB’de yapılan biyolojik çeşitlilik çalışmasında 1.000’den fazla denizel tür kaydedildi

>1000

Sayılarla Kaş-Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi

GDÖ

wwf.org.tr

Neden buradayız?Dünyanın doğal çevresini korumak ve insanın, doğaylauyum içinde yaşadığı bir geleceği kurmak için.

© Panda amblemi WWF – Dünya Doğayı Koruma Vakfı© WWF tescilli markadırBizi Twitter’da takip edin: @wwf_turkiyeBizi Instagram’da takip edin: @wwf_turkiyeBizi Facebook’ta takip edin: @wwfturkiye