Jugo drama

Juznoslovensko pozoriste

- Primetan je veliki uticaj Vizantije i mediterana

Vizantija je bila centar pravoslavnog hriscanstva, koja se, za razliku od katolicizma, nije slagala sa pozoristem.

Karakteristike:

- popularne priredbe: trke dvokolica, trokolica... - urbane celine- teznje ka spektakularnosti- pozpriste ovog doba se dosta temelji na puckom pozoristu- pozoriste se tesko „probijalo”

Misterije: objasnjava se biblijski zivot

O srednjem veku saznajemo samo iz pisanih dokaza na latinskom. Takodje, iz tog perioda potice UBI SUNT (gde su?) poezija cija tema je smrtonst svih ljudi, bsmislenost svega, jer ce nas na kraju pojesti crvi.

Duhovna rezonanta: MEMENTO MORI (seti se da si smrtan)

Samo mali pismeni deo je ostavio tragove, moc percepcije je suzena, a razumevanje biblije groteskno (nesto apstraktnto se pretvaralo u materijalno).

3 meseca u godini su se odrzavali karnevali – slavila se plodnost i obnavljanje prirode, u prolece se radja, a u zimu gasi.

Postojale su 3 koncepcije vremena:

1) drustvena svest – bazirala se na kolektivnom secanju

2) solarno vreme – meri se ciklusima, godisnjim dobima, nema pocetka i kraja, nema progresa, uvek se isto vraca – trijumf vrste nad smrcu

3) biolosko vreme – mladost, starost, smrt

1

Karnevali

Karnevali su predstavljali obrnutu sliku sveta – optimisticni pogled na svet, iz ugla vrste, a ne pojedinca.3 meseca su se redjale svetkovine koje su predstavljale oslobodjenje od straha od crkve i smrti, smeh koji oslobadja... Parodiranje svega svetog ovde nije imalo za cilj da protivljenje crkvi.Karnevale je organizovalo celokupno drustvo, narod. A citavi gradovi su ucestvovali.

- mit o zlatnom dobu, o vecnoj sitosti – izobilje i plodnost u svakom smislu- travestije misterije – kiprijeva gozba, parodija na raspece Isusovo

Grotesknost - spajanje nespojivog, uzvisenog i niskog, duhovnog i materijalnog

Hriscanstvo je dosta obicaja preuzelo iz paganskog, bogovi dobijaju novo oblicije, ali praznici ostaju isti.

Karnevali u Dubrovniku:

- maske turica – mesavina djavola i paganskih bica (djavo u srednjem veku nije bio strasan, predstavljao je drugara za jelo i pice

- smehovna slikovnost, obrnuta slika sveta, optimizam u odnosu na smrt

- akcenat je na smehu, koji je ozbiljnije ugasen u renesansi

Kod nas ne postoje karnevali, vec praznici sa korenom u paganskoj tradiciji

Svetovno pozoriste – ophod pod maskama, ludi karbonosi

Pozoriste nastaje kada dodje do podele publike i izvodjaca

Histriones – glumacJokulatores – saljivdzijaBufones – luda

- Usmene narodne drame - podela uloga, sa elementima scenografije i kostimografije- u Trogiru igra sa oruzijem

2

Dubrovnik

Dubrovnik je jedinstven, mali grad od 20 000 stanovnika. Do pocetka 19. veka bio je nezavistan i vladala je aristokratija. Imali su najjace trgovacke flote.

Svakog meseca bira se novi knez. Vlada se sastoji od Velikog vijeca – muskarci od 19 godina, Malog vijeca i Vijeca umoljenih (sud).

Dubrovnik je bio pod upravom aristokratije koja je bila stroga i skrta, ali je zadrzavala harmoniju i versku jednakost (jevreji su bili posebno cuvani).

Grad se nalazio izmedju velikih sila, turskog i austrijskog carstva i Mletacke republike sa mora.

Vlasi, seljaci, vlasnici i plemstvo nema politicki uticaj.Zabranjeno je koriscenje skupih materijala, rasipanje, postojala je velika svest o stednji.Kada su pali pod Francusku plemstvo je prestalo da se razmnozava.

Pocetak pozorista – 15. vek

Ilija Cvirevic (1463. – 1520.)Student u rimu. Kada je dosao doneo je latinske komedije (Plauta ili Terencija, srednjevekovne komedije)Trazi da izvede delo 1490. godine, to je pocetak renesansnog Dubrovnika (kraj je Drziceva Hekuba1559. godine)

1525. godine odigrana je prva predstava u Dubrovniku. (ilije Cvirevica)

Pozoriste za vreme karnevala se odvijalo na 2 mesta – pred dvorom i u Vijecnici (gde je prisustvovalo samo plemstvo)

Formiraju se pozorisne trupe – pucke i plemicke (Pomet druzina, Neotesani, Njarnjasi...)

Jos uvek u pozoristu nema zena.

Od 1530. godine iznajmljuju se scenografija i kostimi iz Italije.Sve predstave igrane su jedan ili dva puta, po dnevnom svetlu.Tekst je morao biti odobren od Vijeca umoljenih.Pored predstava pri karnevalima, postojali su i zabavljaci i muzicari

Prvi srpski glumac Radoje Vukosalic.

Bile su popularne pozorisne predstave o pirovima – pirna drama i o vencanjima (Drzic – Plaker)

3

Uzor je bila eruditna drama, pokusaj postovanja 3 jedinstva, ali i bukolicka knjizevnost, utopija i zamisljeni idealni predeli (argadije).

Od nje nastaje pastorala, pocetkom 16. veka u Italiji, dosta se bazira na paganstvu.Osnovne teme su alegoorije dvora (gospodar, mudri starac koji resava problem, nimfe, pastiri.

Prvi svetovni komad napisao je Djole Drzic (Marinov stric) – 316 stihova, pastirska igra (oko 1500. godine)

Mavro Vetranovic – kraj 15. vekaPise mitoloske komadeOrfej, mitska tema u mansionimaLevo se nalazi pakao, desno raj.Postoje precizna scenska uputstva, ali se ne zna da li je nekada igrano – masinerije, sumpor iz pakla, drvena ladjaDela: Suzana cista, Istorija od poroda (o Isusovom rodjenju), Istorija od Tijane (motiv robinje – otimanje hriscanske od strane mavara, posle bitke biva oslobodjena, motiv robinje iz narodnih pesama ulazi u drame)

Hanibal Lucic – Hvar, 1612. godina

Delo Robinja - komad sa pseudo istorijskom tematikomGlavni junak je Ban Dereni otkupljuje devojku koju su turci oteli i poslali je u robljePredstava je uradjena u duhu srednjevekovnog pozorista – mansioni, ulica, trg, kuca, prolog ispred scene. Delo je napisano pod uticajem Petrarkine poezije.

Renesansa

Covek se stavlja u srediste.

Feritas – princip kretanja ka zverskom

4

Divinitas – princip vracanja coveka bozanskom dualizam

Kairos – bog trenutka – potrebno znanje

Fortuna – treba je znati obuzdati

Karakteristike renesanse:

- bolesna simetricnost- podela sveta na: senzualno, plotsko, telesno, metafizicko i platonsko- moral se deli na: virtuoznost, obozeni moral i instinktivni (kao zveri)- cistiliste – ljuti Isus salje ljude u pakao gde su strasni sudija i Marija, kao vrsta advokata svih gresnih ljudi. Tu dolaze sve nekrstene duse (Dante).U renesansi je to probni kamen

Jubilarma godina – prodaja oprista, otkupljivanje grehova

Nikola Najeskvic

Zapoceo je kancionerom (zbirka ljubavnih pesama inspirisana platonskom ljubavlju), ali zatim uvodi realizam.Pise o religijskom zivotu, klasicni renesansni mislilac.

Napisao je 7 komedija, a nazivi su od 1-7

1, 2, 3, 4 – pastirske igre, motiv robinje, mitoloska igra5, 6, 7 – komedije u uzem smislu, farse koje se priblizavaju renesansnoj duhovnoj drami

5 – opisuje 2 godisnjice, devojke koje negde sluze godinu dana, Marusa i Vesela6 – malo slozeniji zaplet: gospodar – feritas, svestenik – pomaze gospodaru da se resi muke7 – najbliza renesansnoj komediji (odigrava se na trgu) – vencanje i novac vezan za vencanje, novac se vezuje za brak. 3 cina, bludni sin koji treba da se ozeni, cenkanje... Ovaj deo je najblizi erudivnoj komediji. Imamo sukob generacija, motiv vencanja iz koristii – strukturisan zaplet.

Pastorala - metafora dvoraDubrovacke pastorale – patriotizam, sloboda, idealizacija

Farsa – igrokaz bez dramskih pravila, isecak iz stvarnosti na saljiv nacin

Manirizam (oponasanje) – pozivanje na autoriteteVitrtuoznost se ogleda u varijaciji na teme

5

Satiri – predstavnici, feritas, ali imaju i divinitas

Devojka – ostaje cista, hladna

Remeta (starac) – pustinjak, mudrac, miri plot i bozanstvo, najcesce brakom

1541. prikazana prva pirna drama

Prelazi se iz srednjovekovne na eruditnu dramu.Nastaje paradoks izmedju telesne i netelesne ljubavi

Najeskovic uvodi jedinstvanu scenu, didaskalije i literalizaija karnevala (dobija se naturalisticka slika).

Prostor drame

Postoje 3 vrsta prostora:

1) scenski prostor, koji vidimo iz publike

2) prostor radnje, gde se nalazi lik kada nije na sceni, svi scenski skriveni prostori

3)prostor drame, najsira topografska odredjenja

4) prostor fikcije, likovi projektuju svoje fantazije, nisu realni, vec u masti lika

Prostor predstavlja mrezu znacenja, a najvaznijji deo su njegove granice:

- Nepropustljive granice – definisu prostor, gde se moze uci bez specijalnog odoobrenja (dvor, spavaca soba...)

- Polupropustljive granice – na granici potpuno otvorenog i potpuno zatvorenog prostora (dvorana, primaca soba), mesta gde se drama najcesce desava (trg, javni prostor)

Znacajska carina – promena znacenja lika, pri promeni prostora (ostavlja se deo znacenja)

Ne postoji neutralan prostor.

6

Znar:

- ideoloska konvencija izmedju stvaraoca i publike (publika zna sta da ocekuje)- sistem kodova koje publika iz te epohe dekoduje.- proizvod drustvenih konvencija

Rezija:

- pricanje price istim znacima- artikulacija naracije (pricanje price) - sta je vaznije, a sta ne

Teroija znakova – 3 osnovne kategorije:

- ikonicki – u potpunosti oponasa stvarnost, nema znacenje iznad sebe samog- simbolicki – manji broj znakova, sadrzi vezu sa ikonickim, ali ga prosiruje- metaforicki – potpuno otvoreno znacenje

Sto je znakova vise njihov znacaj je manji, i obrnuto.

Stil:

- Nacin koordinacije, pitanje artikulacije 3 nivoa znacnja (svi znaci su na istom nivou)- Kljuc koda, jezika za svaku pojedinacnu predstavu- Stil nije niz pravila van predstave, vec kljuc same predstave- Proizvod stvaralackih konvencija

Komunikacijski sum - mesanje razlicitih stilova

Marin Drzic Vidra (1508. – 1567.)

Marin je potekao iz propale trgovacke porodice, Majka mu je iz Bosne, inace Drzici su poreklom iz Boke.

Jedno vreme bio je muzicar i svestenik u Dubrovniku, a zatim pratilac grofa.

Odlazi na studije u Sijenu i uskoro postaje student prorektor. U Sijeni je bio razvijen pozorisni zivot, medjutim Marin je doveo do sukoba, jer je napravio skandal predstavom o profesoru.

Vraca se u Dubrovnik i organziuje pozprisni zivot, sa svojih 40 godina.

Njegova komedija, Pomet je izgubljena.

7

1548. godine sa svojom druzinom Pomet igra pastoralu Tirena.

1551. godine pise(?) Venere i Adon , Dundo Maroje i Novela od Stanca

1559. godine zabranjena je predstava Hekuba – ilustracija stanja u Dubrobniku (prerada Ludovika)

Pisao je Kozimu Mediciju kako da preuzme vlast u Dubrovniku jer ih je smatrao nesposobnim.

DIGNITAS HOMINIS – ljudsko dostojanstvo

Blagost, pokornost i tihoca predstavljaju put kojim ljudi postaju bozanska bica.Znanje je ljudskost.Razum i govor razlikuje coveka od zveri.

Motivi kod Drzica:

- - Sijenska komedija, motiv dolaska seljaka u veliki grad. Drzic seljake (vlahe) predstavlja kao simpaticne.

- Sukob starih i mladih – deca su vaspitavana da budu vredna i da se bzo vencaju, nije smelo da se rasipa

- Sukob slugu i gospodara – kod Drzica su sluge pametnije od gospodara

- Motiv plutokratije – vladavina zlata, sve za novac, pa i brak iz interesa

- U zanru pastorala, idealizovan svet, pastiri su plemstvoDrzic spaja idealan svet sa realisticnim: Ubogi pastiri – vlasi sa socnim jezikomUzmnozni pastiri – plemici koji govore uzviseno

Pastorala o Tireni

Tirena je izmisljena vila u koju su se zaljubili ubogi i uzmnozni pastir.Nijedan je nije osvojio.

Likovi:

Ubogi pastir MiljenkoDijete Dragic – seljace koje se tuce sa satirom (kozo covek)Starac Remeta – pustinjak, personifikacija razuma, uspostaavlja harmoniju

8

Drzic je stvorio novi zanr – sijenska komedija + pastoralaDvostruko rimovani dvanaesterac, ritam narodnih pesama

Pomet – 1. delo, klasicna eruditna, zbiva se na trgu

1551. godine napisao je Venera i Adon (komediola) – odvojena 2 scenska prostora, Grubisa se zaljubljuje u Veneru. Prikazana je zanesenost vlaha pozoristem. Mesavina mitologije i sijenske komedije.

Dundo Maroje (1551. godina)

2 predgovora1 caribnjak Dugi nos,, lazov koji govori istinu Prolog je standarna stvar, preprica se i stisa publiku.

Dugi nos – o putovanjima u veliku Indiju (Amerika)

Prica o Toposu – Izmisljen, idealan grad

Njarnjas – grad ljudi Nazbilj i Nahval

Nazbilj – obrazovanji ljudi sa aktivnim odnosom prema sreci, ne vode ih zverske misli

Nahvao – ljudi koji se iskljucivo vode instiktima, neznalice

Njarnjas – grad gde su vladali Nazbilj, izmislili su lutke, koje su lagano preuzeli vlast od Nazbilja

Radnja Dundo Maroja je izmestena u Rim i ima 5 cinova kao i svaka renesansna komedija, dramatuska simetrija

Vreme:

Primarno – vreme trajanja radne na sceniSekundarno – vreme trajanja skrivene radnje (moze biti ili rastegnuto ili sabijeno)Tercijarno – analogno prostoru drame – najdalja tacka u pproslosti i buducnosti u drami

Tacka napada – trenutak kada autor scenski predstavlja radnju

Uvod – segment sa osnovnom temom i osnovnim odnosima

Ekspozicija – inforamacije iz proslosti

Integrisana ekspozicija – kada su informacije rasute po celoj drami

9

Tipovi nivoa znanja:

- Superiorni – publika zna vise- Inferiorni – publika zna manje- Jednaki – isto znaju i publika i likovi

Uvek se identifikujemo sa likom ciji su nam motivi jasni. Moze se manipulisati informacijama, paznjom publike

Faktori stvaranja napetosti:

Nemogucnost izbora glavnog lika Prepreka i svest o njima Vremensko ogranicenje

Sto je informacija manje, znacaj im je veci, dok je kod napetosti obrnuto, sto je verovatnoca veca, to je napetost manja.

Struktura dela je klasicna.

Ose sukoba:

- Dubrovnik nasuprot Rimu Tripo – covek virtouz, iz Kotora, vlada razum

- sukob starih i mladih, Dundo Maroje nasuprot Sina Mareta, gramzivost oca, motiv bludnog sina

- sukob na socijalnoj osnovi, sluge naspram goospodara, sluga postaje gospodar

- sukob muskog naspram zenskog

Drzic ima svest o postojecoj socijalnoj nepravdi.

3 tipa slugi:

- prozdrljivci, vecno gladni seljaci (sluga Bogcilo, sluga Dunda Maroja)- lukavi- pomet (nije tip, vec lik)

Odnos sluga i gospodara – gospodaru potpuna potcinjenost, sluge traze slabosti svojih gospodara).

10

Rivalstvo izmedju sluge Popivala i Mareta, obojica su zaljubljeni u sluskinju Petrunjelu, ali ih seoski mudrac obojicu drzi, dok je Petrunjela lojalna i verna svojoj gospodarici Lauri, ona je stiti.

Laura – kurtizana, ceznja svih, a savrseno se nosi. Ona ne ukljucuje emocije u posao. Starija je od Mara. Na kraju se pojavi bogat otac, Pomet, vidi mladez na njenoj dojci i tako je prepozna

Gospodar Ugo Tadeska (ugo Nemac), zaljubljen je u Lauru, stalno je pijan, budala je i prozdrljivac.

Pomet – Ugov sluga, lojalan je i ne vara ga.

Jevrejin Sadi – kreditor MaruFiguru Jvrejina bilo je normalno, cak i pozeljno mrzeti. Prepisane su mu samo najgore osobine. Sasvim je legitimno smatrati ga negativcem. Drzic nije bio „toliki” antisemista.

Pere, Marova verenica – brkata Pere, jer se prerusava u muskarca. U to vreme, roditelji su verili mlade samoinicijativno.

11