Już czas PRENUMERATA 2020problemyjakosci.com.pl/wp-content/uploads/2020/01/... · funkcjonuje w przestrzeni społecznej i kulturowej, kształtuje swoje relacje i w szczególny sposób

ISS

N 0

137-

8651

e-IS

SN

244

9-98

62

Cen

a br

utto

31,

00 z

ł (w

tym

5%

VAT

)

P R O B L E M S O F Q U A L I T Y9, 2019

MIESIĘCZNIK ROK LI

PRENUMERATA2020

Już czas

WYDAWNICTWO

WYDAWNICTWO

WYDAWNICTWO SIGMA-NOT




WYDAWNICTWO

WYDAWNICTWO

WYDAWNICTWOSIGMA-NOT








70 lat logo KRZYWEczarne.pdf 1 13.09.2019 13:56:59

Zamów przez stronę www.sigma-not.pl Zadaj pytanie: [email protected] się więcej: tel. 22 840 30 86 fax 22 891 13 74

Za publikację artykułów w „Problemach Jakości” Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przyznało 5 punktów.

S p i s t r e ś c i

ProblemyJako ciA r t y k u ł y s ą r e c e n z o w a n e

Spis treści podawany jest w internecie – www.sigma-not.pl

Redaktor naczelna: Sekretarz redakcji:Editor-in-Chief Editorial AssistantMałgorzata Wierzbicka Agata SzurgitRedaktor honorowy: Tomasz StrzeleckiStali współpracownicy:dr inż. Witold Pokora, dr Piotr Rogala, dr hab. inż. Marek RoszakRealizacja graficzno-techniczna i druk:Drukarnia Wydawnictwa SIGMA-NOT01-595 Warszawa, ul. ks. J. Popiełuszki 21Adres redakcji:ul. Ratuszowa 11, pok. 730, 00-950 Warszawa, skr. poczt. 1004tel. 22 654 96 89; e-mail: [email protected]

Ratuszowa 11, 00-950 Warszawa, Skr. poczt. 1004tel.: 22 818 09 18, 22 818 98 32, faks: 22 619 21 87Internet: http://sigma-not.plPrenumerata: e-mail: [email protected]: e-mail: [email protected]

SKŁAD RADY NAUKOWO-PROGRAMOWEJ/SCIENTIFIC AND PROGRAMME COUNCIL Przewodniczący:Prof. Stanisław Tkaczyk – Warsaw University of Technology, PolandCzłonkowie:Prof. Tadeusz Borys – University of Zielona Góra, PolandProf. Tom Bramorski – University of Georgia Atlanta, USAProf. Marek Bugdol – Jagiellonian University in Kraków, PolandProf. Krystyna Cholewicka-Goździk – Kozminski University in Warsaw, PolandProf. Su Mi Dahlgaard-Park – Business Administration, School of Management and Economics, Linköpings University, SwedenIng. Martina Džubáková, PhD. – University of Economics in Bratislava, SlovakiaProf. Gilmar Ferreira Batalha – University of Sao Paulo, BrazilProf. Sandra Muizniece-Brasava – Latvia University of Agriculture, LatviaProf. Ing. Jaroslav Nenadál, CSc. – Vysoká škola báňská – Technical University of Ostrava, Czech RepublicProf. Ing. Jiří Plura, CSc. – Vysoká škola báňská – Technical University of Ostrava, Czech RepublicDr inż. Mirosław Recha – The Polish Chamber of Commerce, PolandPhD Jurgita Sekliuckiene, Professor – Kaunas University of Technology, LithuaniaProf. Elżbieta Skrzypek – Maria Curie Skłodowska University in Lublin, PolandProf. Maciej Urbaniak – University of Lodz, Poland

LISTA RECENZENTÓW/LIST OF REVIEWERS: dr hab. inż. Wiktor Adamus, prof. dr hab. Marek Bugdol, prof. dr hab. Krystyna Cholewicka-Goździk, dr inż. Anna Dobrowolska, prof. dr hab. inż. Jan Figurski, mgr inż. Jacek Frydrych, dr hab. inż. Bożena Gajdzik, dr hab. inż. Piotr Grudowski, dr hab. inż. Józef Gruszka, płk dr hab. inż. Tomasz Jałowiec, dr inż. Małgorzata Jasiulewicz-Kaczmarek, dr inż. Monika Kaczmarczyk, dr Agnieszka Kister, dr inż. Wiesław Klimczak, prof. dr hab. Krystyna Lisiecka, dr n. ekon. Mira Lisiecka-Biełanowicz, dr inż. Roma Marczewska-Kuźma, dr inż. Anna Mazur, dr hab. inż. Agnieszka Misztal, płk dr hab. Szymon Mitkow, prof. dr hab. inż. Leszek Pacholski, dr hab. inż. Marek Roszak, dr Joanna Sadłowska-Wrzesińska, dr Adam Skrzypek, dr hab. inż. Małgorzata Sławińska, dr inż. Agnieszka Stachowiak, dr Dawid Szostek, dr hab. inż. Andrzej Świderski, prof. dr hab. inż. Stanisław Tkaczyk, prof. dr hab. inż. Edwin Tytyk, prof. dr hab. Maciej Urbaniak, prof. dr hab. Małgorzata Z. Wiśniewska, prof. dr hab. inż. Jarosław Wołejszo, płk rez.; dr hab. Zofia Zymonik, dr Janusz Zymonik, dr hab. inż. Hanna Żakowska

Reklamy przyjmuje:Redakcja: tel.: 22 654 96 89, faks: 22 619 21 87e-mail: [email protected]ł Reklamy i Marketingu WydawnictwaTel./faks 22 827 43 65; e-mail: [email protected] treść ogłoszeń i reklam redakcja nie odpowiada.Zastrzegamy sobie prawo niezbędnych skrótów w nadesłanych materiałach.Materiałów niezamówionych redakcja nie zwraca.Wersja pierwotna czasopisma – papierowa.nakład do 3000 egz. ISSN 0137-8651 e-ISSN 2449-9862

9’2019

■ Koncepcje, metody, narzędzia

Adam Sk r z ypek

Konsumpcjonizm a ekonomia współdzielenia 2

■ Jakość opakowań

Stanis ław Tk acz yk , Jacek Banas iak

Quality of packaging for transport of dangerous goods by air 9

■ Jakość i bezpieczeństwo

Marek Kubińsk i

Sprawność działania w kontekście zagrożeń bezpieczeństwa narodowego 15

■ Z prasy zagranicznej

Piotr Rogala

Jakość życia w miejscu pracy i jej wpływ na pracowników 23

■ Z doświadczeń własnych…

Nata l ia Rogusk a , Bar tosz Zubr z yck i

Systemowy sposób rozwiązywania problemów jakościowych – Raport 8D 24

■ Varia

Konferencja „Planowanie zasobów przedsiębiorstwa – wczoraj i dziś” 28

2

2019 W r z e s i e ń

Konsumpcjonizm a ekonomia współdzieleniaConsumerism and the sharing economy

dr Adam SKRZYPEK*

DOI: 10.15199/46.2019.9.1

Koncepcje, metody, narzędzia

Wprowadzenie

Rozwijające się nowe trendy konsumenckie, w tym ekonomia współdzielenia, w krótkim cza-sie zyskały wielu zwolenników [11]. Pojęcie sha-ring economy używane jest częściej w Europie, na-tomiast w USA mówi się o collaborative economy [24]. Ekonomia współdzielenia skupia się na obro-cie niewykorzystanymi dotąd środkami. Najważ-niejszymi jej aspektami są:

poprawa efektywności,

zrównoważony rozwój, zacieśnienie więzi w społeczności.

Ekonomia współdzielenia to wspólna forma kon-sumpcji, produkcji, finansowania i uczenia się. Ce-lem artykułu jest wskazanie na istotę, rolę i znacze-nie gospodarki współdzielenia, konsumpcjonizmu i jego konsekwencji, postawy pokolenia cyfrowego wobec ekonomii współdzielenia oraz wpływu kon-sumpcjonizmu na zrównoważony rozwój. Metody wykorzystane w tekście to krytyczna analiza litera-tury przedmiotu oraz synteza. Realizacji celów ar-tykułu służy jego układ. Wskazano na przydatność sharing economy w racjonalizacji działań konsu-mentów i społeczeństwa.

SŁOWA KLUCZOWE STRESZCZENIE

ekonomia współdzielenia, konsumpcja, konsumpcjonizm, zrównoważony rozwój, affluenza

W warunkach społeczeństwa konsumpcyjnego narasta dążenie do konsumpcji, która nie zawsze przyjmuje postać racjonalnych zachowań. Rozwija się konsumpcjonizm, który staje się stylem życia społeczeństw. Niesie on ze sobą szereg zjawisk, które doprowadzają do marnotrawstwa zasobów materialnych i ludzkich. Dążenie do nieograniczonej konsumpcji, ciągła pogoń za nowościami w celu wyróżnienia się na tle innych, stale nasilają się. Wręcz mówi się o rozwijaniu się choroby zwanej affluenzą. Sharing economy staje się we współczesnym świecie pewnego rodzaju alternatywą dla konsumpcjonizmu. Jest to model konsumpcji, który stawia w centrum uwagi dostęp do danego dobra bez konieczności jego posiadania. Szybki rozwój ekonomii współdzielenia stanowi z jednej strony szansę na optymalizację zachowań uczestników rynku, z drugiej jednak towarzyszyć będzie jej opór podmiotów zainteresowanych wzrostem podaży dóbr i usług. Oddzielnym problemem jest szereg nieuregulowanych kwestii prawnych w tej sferze. W warunkach zrównoważonego rozwoju inteligentna konsumpcja, konsumpcja zrównoważona może stanowić narzędzie wsparcia zrównoważonego rozwoju i stanowić wsparcie dla sharing economy. Na podkreślenie zasługuje pozytywny trend związany z ekonomią współdzielenia, który zauważalny jest u młodego pokolenia cyfrowego.

KEYWORDS ABSTRACT

sharing economy, consumption, consumerism, sustainable development, affluenza

In the conditions of the consumer society, there is a growing desire for consumption, which does not always take the form of rational behaviour. It carries with it a number of phenomena that lead to waste of material and human resources. The pursuit of unrestricted consumption and the constant pursuit of novelties in order to distinguish oneself from others are constantly on the increase. At the same time, there is talk of the development of a disease called affluenza. Sharing economy is becoming a kind of alternative to consumerism in the modern world. It is a model of consumption that puts the focus on access to a given good without the need to own it. The rapid development of the economy of sharing is, on the one hand, an opportunity to optimize the behaviour of market participants, but on the other hand, it will be accompanied by resistance from those interested in increasing the supply of goods and services. A separate problem is a number of unregulated legal issues in this sphere. In the conditions of sustainable development, intelligent consumption and sustainable consumption may be a tool to support sustainable development and to support sharing economy. The positive trend towards sharing economy, which is noticeable in the young digital generation, is worth stressing.

* Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny, Siedlce; e-mail: [email protected]

3


Adam Skrzypek

KONCEPCJE, METODY, NARZĘDZIA

1. Istota gospodarki współdzielenia – zalety i wady

Ekonomia współdzielenia zawiera się w collabo-rative consumption, czyli wspólnej konsumpcji, po-legającej na maksymalnym wykorzystywaniu za-sobów poprzez ponowne ich wykorzystanie oraz wspólny dostęp do nich dla użytkowników. W Unii Europejskiej gospodarka współdzielenia rozumiana jest jako „modele prowadzenia działalności, w któ-rych działalność odbywa się dzięki pośrednictwu platform współpracy, tworzących ogólnie dostępny rynek czasowego korzystania z dóbr lub usług, czę-sto dostarczanych przez osoby prywatne” [14].

F. Bardhi oraz G. Eckhardt uważają, że niektóre elementy sharing economy nie powinny być okre-ślane mianem dzielenia się. W związku z tym wpro-wadziły nowe pojęcie access-based consumption, czyli konsumpcję opartą na dostępie. Autorki wska-zały na transakcje, które są przeprowadzane za po-średnictwem rynku bez przeniesienia własności. Konsument otrzymuje dostęp do dóbr bądź usług na określony czas za daną cenę [16]. Za przykład autorki podają Ubera – organizację, która nie opiera się na współpracy międzyludzkiej, lecz skupia na materialnych korzyściach, takich jak wygoda oraz oszczędność [18].

Wśród zalet gospodarki współdzielenia można wyróżnić [35]:

bardziej efektywne wykorzystanie istnie-jących zasobów materialnych, ludzkich, wiedzy i umiejętności,

pozytywny wpływ na zrównoważony rozwój, obniżenie kosztów transakcyjnych, oszczędność pieniędzy, czasu i miejsca, bezpieczeństwo, eliminację tradycyjnych pośredników,większą konkurencję na rynku,wygodę, elastyczność, prostotę, funkcjonalno-

ści serwisu,wzmacnianie więzi społecznych, pozytywny wpływ na środowisko naturalne, poszerzenie możliwości rynku pracy.

Wśród wad gospodarki współdzielenia można wyróżnić:

niedostosowane przepisy prawne, zagrożenie dla tradycyjnych usługodawców,

tradycyjnego biznesu, niekorzystną substytucję miejsc pracy, utratę prywatności, brak znajomości prawdziwej tożsamości osób,

z którymi wchodzi się w interakcje, wszystko odby-wa się w oparciu o zaufanie społeczne,

niedopasowany system reputacji.Przedmiotem gospodarki współdzielenia są usłu-

gi transportowe, akomodacja i przestrzeń, umiejęt-ności i czas, jedzenie, moda, zabawki, artykuły go-spodarstwa domowego (doth swap, toy swap, szafa w chmurze), finanse i ruchy maklerskie [35]. Przy-kładem pewnej formy współdzielenia są także open innovation [26]. Przykładowe platformy w gospo-darce współdzielenia zawarto w Tabeli 1.

M.C. Munger podkreśla, że pewnego rodzaju magia ekonomii współdzielenia tkwi w obniżaniu kosztów transakcyjnych. Przedsiębiorcy nie ścigają się dziś w zakresie obniżania kosztów produktów i usług, ale w zakresie obniżania kosztów transak-cyjnych, co umożliwia lepsze wykorzystanie nad-wyżki zdolności produkcyjnych. Munger wskazu-je, że nadchodząca gospodarka 3.0 cechuje się tym, że pozwala redukować koszty transakcyjne tam, gdzie to do tej pory nie było możliwe. Podkreśla, że w przyszłości własność będzie przeżytkiem. Ekono-mia współdzielenia umożliwia ograniczenie skali konsumpcjonizmu, marnotrawstwa żywności czy liczby kupowanych pojazdów zanieczyszczających środowisko [20].

2. Pokolenie cyfrowe wobec ekonomii współdzielenia

Gospodarka współdzielenia to część filozofii mil-lenialsów, dla których cały proces zakupowy odby-wa się w Internecie, a jego podstawowymi elemen-tami są: marketing rekomendacji, wygoda, szyb-kość, cenowa konkurencyjność, używanie smartfo-nów do szukania usług i ich błyskawicznej realiza-cji [20]. Współczesna młodzież w sposób odmienny funkcjonuje w przestrzeni społecznej i kulturowej, kształtuje swoje relacje i w szczególny sposób ko-rzysta z rozwoju technologicznego [28]. Otwarcie na nowe technologie, elastyczne dopasowanie do zmiennych warunków staje się kluczem do peł-nego uczestnictwa w przestrzeni społecznej [15]. Młode pokolenie, zwane pokoleniem Y lub poko-leniem millenialsów, Generation Next, Net Gene-ration, Boomerang generation, Echo boomers, Tro-phy Kids, to generacja ludzi urodzonych pomię-dzy 1982 a 2003 rokiem [32]. To generacja licząca około 11 mln Polaków (w USA 80 mln, w Chinach 215 mln, Indiach 300 mln). Tworzą oni swoją świa-domość w Europie bez podziałów terytorialnych. Technologie informatyczne nie stanowią dla nich wyzwania, nie wywołują w nich lęku, obaw, są czymś oczywistym i naturalnym, to codzienne atry-buty w ich normalnym funkcjonowaniu. Posługi-wanie się smartfonem, tabletem, laptopem to nor-malność, jest to niezbędny łącznik z otaczającym sieciowym światem. Rzeczywistość wirtualna jest dla nich dopełnieniem świata realnego. Bycie na Facebooku, Twiterze, online to codzienność. 92% posiada konta e-mail, 85% aktywnie korzysta z me-diów społecznościowych, 68% uczestniczy w cią-głej komunikacji za pomocą komunikatorów inter-netowych [32]. Umiejętność posługiwania się elek-trotechnicznymi gadżetami to dla nich normalność. Następują zmiany w sposobie kształtowania relacji i interakcji społecznych, wymaga to podzielności uwagi i aktywności wielozadaniowej (mulitasking). Szerokie korzystanie z wiedzy dostępnej w Interne-cie to także płaszczyzna wymiany informacji i do-świadczeń. Oceniają siebie jako osoby tolerancyjne i myślące pozytywnie, elastyczne [21]. Odwlekają z decyzjami dotyczącymi założenia rodziny, choć

4


KONCEPCJE, METODY, NARZĘDZIAKonsumpcjonizm a ekonomia współdzielenia

w ich hierarchii wartości rodzina zajmuje wysokie miejsce. Cenią szeroki krąg znajomych, sławę i po-wodzenie materialne. Uznają się za ludzi szczęśli-wych, dobrze radzą sobie ze stresem, wierzą w sie-bie i możliwości swojego pokolenia [12].

Pokolenie cyfrowe dostrzega wartość pracy spo-łecznej, ceni sobie różnorodność, cechuje się dużą tolerancją. To pokolenie sieci, nazywane dziećmi Facebooka i Instagrama. W kontekście postaw wo-bec pracy wyróżniono cztery podgrupy zbiorowości pokolenia Y: tytani, alpiniści, umiarkowani i scep-tycy [22].

Mocne strony tego pokolenia to: znajomość nowych technologii, zadaniowe podejście do pracy, nastawienie na osobisty rozwój, zmiany i innowacyjność, wysoka samoocena i jasno określone oczeki-

wania, duże zaangażowanie w pracę, która integruje

i daje satysfakcję, przywiązywanie dużego znaczenia do reputacji

firmy i dobrej atmosfery w pracy, dbałość o równowagę praca – życie.

Tabela 1. Platformy w gospodarce współdzielenia

Sektor Nazwa Opis działalności

Usługi transportowe Liber Usługi transportowe na żądanie

Lyft Usługi transportowe na żądanie

Gett Usługi transportowe na żądanie

Dzielenie pojazdów Zipcar Krótkoterminowa wypożyczalnia samochodów (należy do Avis Budget

Group)

Sharoo Dzielenie się posiadanym samochodem na godziny lub dni, a także

długoterminowo

Traficar Wypożyczenie samochodu na minuty (usługa dostępna w Krakowie)

Dzielenie przestrzeni Share Desk Wynajmowanie przestrzeni biurowych na krótki i długi okres

We work Wynajmowanie przestrzeni biurowych

Couchsurfing Oferowanie darmowego zakwaterowania i korzystanie z niego

Airbab Wynajmowanie przestrzeni własnego domu

Crowfunding Kickstarter Platforma finansowania społecznościowego

Indiegogo Platforma finansowania społecznościowego

Polak potrafi Platforma społecznościowego finansowania w Polsce

Platformy edukacyjne Coursera Kursy on line (często kończą się certyfikatem)

Khanacademy Darmowe kursy i lekcje

Dzielenie się przedmiotami/wymiana Hey, neighbor Dzielenie się przedmiotami i wymienianie się nimi w społecznościach

lokalnych

Rent the runway Wypożyczanie ubrań za miesięczną stałą opłatę bądź jednorazowo za sztukę

Zdrowie i medycyna Crowdmed Diagnozowanie chorób on line

Be my eyes Aplikacja, która pozwala niewidomym skontaktować się z widzącym

użytkownikiem, który dzięki kamerze w telefonie opisuje to, co niewidomy

chciałby zobaczyć

Jedzenie The Food Assembly Sieć społeczności łącząca lokalnych producentów bezpośrednio

z konsumentami

Kichen Surfing Usługa polegająca na tym, że zawodowy kucharz przychodzi gotować do

domów użytkowników

Uber eats Dostarczanie zamówień z restauracji do domów

Uroda My Glamm Usługi kosmetyczne i SPA

Be Glammed Usługi makijażystek i fryzjerów

Źródło: [30]

5


Adam Skrzypek


Natomiast słabe strony to: niechęć do podporządkowania się regułom, postawa roszczeniowa wobec pracodawcy, potrzeba stałej informacji zwrotnej i stymulacji, trudności w kontaktach bezpośrednich, skłonność do ryzyka, problemy z przyjmowaniem krytyki, mniejsza skłonność do lojalności, własny komfort i wygoda zamiast poświęcenia

się dla pracodawcy.Pokolenie cyfrowe, które wchodziło w życie

w dobie upowszechniania się innowacyjnych technologii, bardzo dobrze rozumie system peer--to-peer. Pokolenie to ceni sobie niezależność, jest bardziej elastyczne niż jego poprzednicy. Pokole-nie to w 2025 roku będzie stanowiło około 75% światowej podaży pracy. Z badań „YouthSpeak 2015” wynika, że dla ponad 60% pokolenia cyfro-wego ważne jest zdobywanie doświadczenia mię-dzynarodowego i brak ograniczeń w zakresie mo-bilności. Ekonomia współdzielenia umożliwia im lepszą alokację własnych zasobów czasu, ułatwia zdobywanie nowych doświadczeń. Z badań tych wynika też, że młode pokolenie nie ufa mediom, rzadko czyta prasę i ogląda telewizję, korzysta na-tomiast z Internetu i kontakty nawiązuje przez me-dia społecznościowe, wykorzystuje je do poszuki-wania informacji.

J. Rifkin podkreśla, że wolność dla młodego po-kolenia oznacza zadowolenie z możliwości kon-taktu z innymi i włączania do globalnej, wirtual-nej przestrzeni publicznej. Zdaniem autora dziś młode pokolenie myśli o wolności w pozytywnym znaczeniu jako prawie do przyłączania się do in-nych. Wolność dla pokolenia cyfrowego to możli-wość optymalizacji życia, co oznacza, że człowiek bierze udział w różnych doświadczeniach, w róż-nych społecznościach. Wolność mierzona jest bar-dziej dostępem do innych w ramach sieci niż po-siadaniem. Im głębsze i wszechstronne więzi, tym większa wolność. Wolność to możliwość podję-cia współpracy z innymi bez ograniczeń w świe-cie, w którym funkcjonuje wiele równorzędnych uczestników [23].

Modele ekonomii współdzielenia zyskują popu-larność zwłaszcza wśród młodego pokolenia, po-nieważ: precyzyjnie odpowiadają na ich kluczowe potrzeby niskich cen, wygody i indywidualizacji. Możliwe jest to dzięki efektywnemu łączeniu wol-nych zasobów samochodów, mieszkań, umiejętno-ści z popytem na nie.

3. Konsumpcjonizm a inteligentna konsumpcja

Konsumpcjonizm to określony styl życia [9]. To nadmierna konsumpcja dóbr i usług nieuza-sadniona rzeczywistymi potrzebami człowieka [19]. Tak rozumiany konsumpcjonizm może sta-nowić zagrożenie dla zrównoważonego rozwoju. Konieczna jest konsumpcja inteligentna, zrówno-ważona w sensie ekologicznym, gospodarczym

i społeczno-ekonomicznym. Konsumpcjonizm po-jawia się, gdy siłą napędową społeczeństwa staje się konsumpcja, staje się ona silniejszym motywem działalności niż praca [19].

K.U. Hellmann podkreśla, że konsumpcjonizm jest procesem wykorzystywanym do kreowania spo-sobu życia konkretnej jednostki, który sprawia, że tworzy się odrębna postawa mająca na celu promo-wanie ideologii opierającej się na ciągłym nabywa-niu dóbr [19].

Według R. Bococka konsumpcjonizm jest dyna-micznym światopoglądem, według którego istnie-nie ludzkie polega przede wszystkim na nabywaniu rzeczy i doznawaniu doświadczeń związanych ze świadomością posiadania produktów konsumenc-kich. Ciągła potrzeba nabywania czegoś nowego prowadzi do zmian w sposobie myślenia społeczeń-stwa i generuje wyłącznie potrzebę dążenia do kon-sumpcjonizmu [8].

L. Sklair pokazuje, że konsumpcjonizm to głów-nie pakiet przekonań ważnych w dobie globaliza-cji, gdzie zdecydowanym celem jest mobilizacja człowieka. Ambicje ludzi powinny opierać się na czerpaniu radości z pozyskiwania nowoczesnych dóbr, które w większości nie są konieczne do re-alizacji podstawowych czynności życiowych czło-wieka [7].

Właściwości społeczeństwa konsumpcyjnego: kultura konsumpcyjna wiąże się ze szkodami

związanymi z rozwojem tego społeczeństwa, wzro-stem wydatków indywidualnych i publicznych, degradacji środowiska, marnotrawieniu dóbr [25],

kultura ta dotyczy mechanizmów rynkowych i nieprawdziwego obrazu rzeczywistości, wyko-rzystywania ludzi, kreowania sztucznych potrzeb, manipulowania symbolami, pseudoindywiduali-zacji [33],

kultura ta dotyczy zmian relacji międzyludz-kich i procesów społecznych, czyli wzrostu nie-równości społecznych, ostentacyjnej konsumpcji, rozkładu wspólnoty, rodziny i państwa w wyniku „szału materialnego pożądania” [1].

Często lansowany jest niebezpieczny pogląd, że konsumpcji mają być podporządkowane inne sfery życia [4]. Z. Bauman wskazuje, że konsumpcjonizm to gromadzenie wrażeń, przyjemnych doznań, a za-tem ani posiadanie, ani bycie nie za bardzo liczy się w modelach szczęśliwego życia. Liczy się natomiast natychmiastowe „użycie”, które można przerwać, gdy mija satysfakcja płynąca z użycia przedmiotu [5]. Bauman podkreśla, że zgodnie z syndromem konsumpcyjnym nie chodzi o gromadzenie i przy-wiązywanie się do przedmiotu, ale o nieustanne po-zbywanie się ich i zastępowanie nowymi, lepszymi (kupuj, użyj, wyrzuć) [3].

Konsumpcjonizm oznacza kupowanie rzeczy, których ludzie nie potrzebują, a u podstaw chęci ich posiadania jest imponowanie innym. Efektem wzrostu gospodarczego powinna być wyższa jakość życia, a nie konsumpcja i gromadzenie dóbr mate-rialnych. Konsumpcjonizm to postawa polegająca

6



na nieusprawiedliwionym (rzeczywistymi potrze-bami oraz kosztami ekologicznymi, społecznymi czy indywidualnymi) zdobywaniu dóbr material-nych i usług. Jest to także pogląd polegający na uznawaniu tej konsumpcji za wyznacznik jakości życia lub za najważniejszą wartość. Konsumpcjo-nizm obrazuje konsumpcję, która umożliwia za-spokojenie potrzeb wtórnych, takich jak pragnienia związane z pożądaniem władzy, prestiżu, domina-cji czy wpływów i wyższej pozycji społecznej.

Konsumpcjonizm to atrybut, cecha społeczeń-stwa [6]. Cechy konsumpcjonizmu:

prowadzi do marnotrawstwa zasobów material-nych, ludzkich i dóbr,

niekorzystnie oddziałuje na sferę duchową czło-wieka, często przeciwstawia się tradycyjnym warto-ściom uznawanym przez poprzednie pokolenia,

nakręca spiralę posiadania, im więcej posia-dasz, tym bardziej wzrasta chęć posiadania jeszcze większej ilości dóbr,

głównym kryterium oceniania siebie i innych w rozwiniętych społeczeństwach jest to, jak dużo dóbr posiadają i co kupują,

materialistyczne podejście do życia, skłonność do konsumpcji na pokaz, uzależnienie się od kupowania, nieprzemyślane kupowanie i konsumpcja pro-

wadząca do marnotrawstwa zasobów, energii ludzi oraz ich czasu.

Konsumpcjonizm postrzegany jest jako choroba cywilizacyjna zwana affluenzą. U jej podłoża znaj-duje się ciągłe poszukiwanie satysfakcji w przed-miotach, które jej nie dostarczają. Pojawia się w związku z tym obsesja na punkcie kupowania. Wyraz affluenza to zbitka słów angielskich afflu-ence (dostatek) oraz influenza (grypa). Termin ten wprowadził Oliver James w 1997 roku. Oznacza on nałogowe uzależnienie społeczeństw od wzro-stu gospodarczego i rozpatrywanie zarówno szczę-ścia, jak i dobrobytu społeczeństw jedynie przez pryzmat gromadzenia coraz większej ilości dóbr materialnych. Problemy związane z tą chorobą są poważne (depresja, ADHD, skłonności samobój-cze). Potwierdzeniem wagi problemu jest między innymi powstanie w USA ośrodków AA (Afflu-enza Anonymous) na wzór ruchu Anonimowych Alkoholików.

Efektem postaw związanych z konsumpcjoni-zmem jest wzrost odpadów, opakowań oraz zadłu-żenie w bankach [10]. T. Słaby wskazuje, że kon-sumpcjonizmowi zarzuca się, że nie sprzyja cywili-zacji, stanowi kultury materialnej i środowiska na-turalnego, funkcjonowaniu instytucji prospołecz-nych, które społeczeństwo osiągnęło w danej epoce historycznej [27].

Konsumpcjonizm to zjawisko, które zawiera kilka aspektów. Zasadniczą rolę pełni tu znaczny wzrost konsumpcji w odniesieniu do zmian występują-cych w społeczeństwie oraz nieumiarkowana kon-sumpcja dostępnych dóbr, która polega na nabywa-niu ogromnej ilości produktów będących wyłącznie

przejawem nie zawsze uzasadnionego potrzebami pożądania konsumentów. Ważnym problemem jest odniesienie pojęcia konsumpcjonizmu do świata globalnego i światowej kultury. Konieczne staje się uwzględnienie wariantu społecznego oraz trakto-wanie konsumpcjonizmu jako wyznacznika stylu życia człowieka.

Konsumpcjonizm pozwala na zwrócenie uwa-gi na ponadprzeciętny styl życia, który pokazuje, jak społeczeństwo w nieumiejętny sposób nabywa i spożywa ogromne ilości dóbr.

Szczególnym rodzajem takiego zachowania staje się shopping. Pierwsze podejście tłumaczy shopping jako sporadyczne i nieprzemyślane zakupy odby-wające się w dużych galeriach zakupowych, a dru-gi aspekt odnosi się do psychologicznego podejścia, gdzie konsument nie ma zamiaru nabycia żadnego produktu, ale chodzi i ogląda wystawy sklepów, by zaspokoić swoje pragnienia nabycia dóbr [8].

Celem shoppingu może być zaspokojenie po-pytu efektywnego. Celowe nabywanie produktów przez konsumenta ma charakter praktyczny, który wymaga od niego zakupu wyłącznie potrzebnych do życia produktów. Tymczasem drugi wymiar, odnoszący się do zakupów bez określonego celu, dotyczy spełnienia określonych marzeń zakupo-wych, które często są rozrywką i poczuciem rado-ści dla kupującego. Przeciwny wymiar określenia shoppingu mówi o osiąganych doznaniach, czer-panych głównie z samego oglądania towarów na witrynach sklepowych [34].

Konsumpcjonizm jednoczy wszystkich tych, któ-rzy niezmiernie pragną doznań wywołanych przez podejmowanie decyzji o nabyciu dóbr konsumenc-kich. Staje się to wyznacznikiem codzienności lu-dzi, którzy chcą – jak inni – korzystać z dostępnych nowości, które oferuje im konsumpcjonizm. Wpro-wadzając nieustannie nowe rzeczy, zyskuje na po-parciu wśród społeczeństwa oraz buduje silne rela-cje z ludźmi, którzy są zainteresowani ciągłym na-bywaniem produktów.

Wybrane cechy konsumpcjonizmu [34]: kultura konsumpcji, w której główną składową

stają się identyfikatory powiązane z konsumpcjoni-zmem,

utożsamianie z konkretnym wyborem, wolność podejmowanych decyzji zakupowych, sposobu ży-cia oraz identyfikacja własnej postawy staje się wy-znacznikiem budowania wizerunku w społeczeń-stwie konsumpcyjnym,

kreowanie potrzeb, lansowany jest pogląd, że istotnym założeniem w życiu człowieka są potrze-by, które nie są jednoznacznie określone i kreują potrzebę ciągłego niedosytu.

Nowoczesne podejście do konsumpcjonizmu za-wiera [29]:

podążanie za szybko rozwijającym się rynkiem i rosnącymi wymogami klientów; chodzi tu o po-trzeby, które nie wynikają jedynie z niedostatku czegoś, ale są w mniejszym bądź większym stopniu przystosowane do rosnących oczekiwań i pragnień

7


Adam Skrzypek


konsumentów. Są to nietypowe zachcianki, nie-spełnione marzenia, próżność wewnętrzna oraz używki,

różnego rodzaju odstępstwa, które mają wielo-wymiarowy zakres; dotyczą kreowania postaw jed-nostki oraz grup konsumenckich, gdzie jest miejsce na kwestie dotyczące zachowań na tle emocjonal-nym, religijnym, etycznym i publicznym,

myślenie zorientowane na nabywanie konkret-nych dóbr; pozwala na ciągłe uzupełnianie braków w zakresie produktów i jeśli to konieczne możliwo-ści ich oddania bądź wymiany na inny towar now-szej generacji. Stwarza to możliwość uzupełnia-nia luk potrzeb konsumenckich w stopniu, który przekracza dopuszczalne ramy nabywanych dóbr konsumenckich,

kształtowanie i zmiana dotychczasowego typu potrzeb konsumenckich na takie, które uwidacz-niają się poprzez proces alienacyjny, czyli niemają-cy wpływu na zakup produktów oferowanych przez reklamy oraz inne narzędzia promocyjne. Istotą te-go procesu jest to, że konsument nie wykazuje żad-nego przejawu samokrytyki i nie zna granic dostęp-ności oraz nabycia towarów czy usług, ulega meto-dom sprzedażowym, które zazwyczaj są wykorzy-stywane w wyprzedażach sklepowych.

Gospodarka współdzielenia to system społecz-no-gospodarczy zbudowany wokół podziału zaso-bów ludzkich i materialnych. To alternatywny mo-del posiadania, wykorzystywania własności i kon-sumpcji, który umożliwia wzrost efektywności wy-korzystania zasobów i tworzy nowe wartości dla społeczeństwa.

We współczesnym świecie poszukuje się sposo-bów, które ograniczyłyby zakres i skalę konsump-cjonizmu. Jednym z nich jest konsumpcja inteli-gentna. Z badań wynika postulat rozwoju konsump-cji inteligentnej, w ramach której dominującą rolę odgrywa nabywanie produktów o wyższej trwało-ści i możliwość ich recyklingu oraz zmiana prze-znaczenia. Konsumpcja inteligentna oznacza [17]:

niezwiększanie ilości konsumowanych dóbr i usług, ale poprawę jakości konsumpcji,

nabywanie produktów o większej trwałości, możliwość ich recyklingu, wymiany czy zmiany przeznaczenia.

Inteligentna konsumpcja prowadzi do: ograniczania konsumpcji indywidualnej na

rzecz wspólnej, oddolnego ruchu ludzi, którzy chcą współdzie-

lić dobra i usługi, preferowania dostępu zamiast własności.

Na uwagę zasługuje fakt, że w przestrzeni wirtu-alnej może dochodzić do działań nieetycznych, któ-rym sprzyja [13]:

brak wcześniejszej znajomości partnera wymiany,

szybkość podjęcia decyzji, krótki czas trwania nawiązanego aliansu, tworzenie relacji ad hoc wyłącznie dla realiza-

cji podjętego celu wymiany,

brak odpowiednich uregulowań prawnych, niejasność w ustalaniu odpowiedzialności

za działania i decyzje podejmowane w trakcie wymiany.

Wzrost zaufania tworzy ekosystem realizacji pro-cesu współdziałania, w którym ma miejsce [31]:

zmniejszenie niepewności i ryzyka podejmowa-nych transakcji wynikających z turbulencji relacji,

zmniejszenie straty wynikającej z niewłaściwe-go zachowania partnera wymiany,

zwiększenie przewidywalności zachowań part-nera wymiany, co związane jest z doświadczeniami wynikającymi z wcześniejszej współpracy,

tworzenie relacji współzależności i wzajem-ności, które są warunkiem utrwalenia współpracy między uczestnikami.

Ograniczenie konsumpcjonizmu oraz gospo-darka współdzielenia pozostają w ścisłym związ-ku z rozwojem zrównoważonym. Ważnym proble-mem z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju jest tzw. ślad ekologiczny. Jest to miara zapotrze-bowania człowieka na zasoby naturalne. Zgod-nie z definicją World Wild Fund for Nature ślad ten mierzony jest w hektarach globalnych, które szacują zasoby Ziemi w stosunku do możliwości ich odtwarzania przez naszą planetę [37]. Liczba samochodów systematycznie rośnie, a ich wyko-rzystanie jest znikome. PricewaterhouseCoopers w swoim raporcie wskazuje, że przeciętnie samo-chód efektywnie wykorzystywany jest zaledwie przez godzinę dziennie. Gospodarka współdziele-nia proponuje pomysły, które mogą umożliwić roz-wiązanie wielu newralgicznych problemów współ-czesnego świata.

Podsumowanie

Ekonomia współdzielenia to nowy trend we współczesnej ekonomii. Stwarza on nowe możliwo-ści dla biznesu i konsumentów. Jest to szansa na ra-cjonalizacje działań w każdym, a przede wszystkim konsumpcyjnym społeczeństwie. Rozwijający się konsumpcjonizm prowadzi do zmian w mentalno-ści ludzi, w tym młodego pokolenia. Młode poko-lenie nie darzy wielkim sentymentem posiadanych przedmiotów, dążąc do minimalizmu i „oczyszcza-nia przestrzeni” z ich nadmiaru. Dlatego poszuki-wanie rozwiązań stwarzających możliwości rozwo-ju zrównoważonego jest bardzo ważnym zadaniem współczesnej nauki i praktyki. Jednym z nich jest inteligentna zrównoważona konsumpcja. Gospo-darka współdzielenia to alternatywna forma gospo-darowania i konsumpcji, która stwarza wiele możli-wości uczestniczącym w niej podmiotów.

Bibliografia [1] Aldridge Alan. 2006. Konsumpcja, 104. Warszawa: Wydaw-

nictwo Sic! [2] Barber Benjamin. 2008. Skonsumowani. Jak rynek psuje

dzieci, infantylizuje dorosłych i połyka obywateli. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA S.A.

8



[3] Bauman Zygmunt. 2004. Życie na przemiał, 173. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

[4] Bauman Zygmunt. 2006. Praca. Konsumpcjonizm i nowi ubodzy, 54. Kraków: Wydawnictwo WAM.

[5] Bauman Zygmunt. 2007. Szanse etyki w zglobalizowanym świecie, 180. Kraków: Wydawnictwo Znak.

[6] Bauman Zygmunt. 2009. Konsumowanie życia, 36. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

[7] Bocock Robert. 1993. Consumption, 48. London: Routledge. [8] Bylok Felicjan. 2016. Meandry konsumpcji we współcze-

snym społeczeństwie: konsumpcjonizm versus dekonsump-cja. Annales: etyka w życiu gospodarczym 19 (1): 57.

[9] Bywalec Czesław. 2010. Konsumpcja a rozwój społeczny i gospodarczy, 11. Warszawa: Wyd. C.H. Beck.

[10] Czerepaniak-Walczak Maria. 2007. Stereotypy młodzieży: konieczność i możliwość odczarowania młodości. W Wycho-wanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty. Interdyscyplinarne ujęcie, 194. Gdańsk: GWP.

[11] Hamari Juho, Mimmi Sjoklint, Antti Ukkonen. 2016. The Sharing Economy: Why People Participate in Collaborative Consumption. Journal of the Association for Information Science and Technology 67(9): 2047–2059.

[12] Kisiel Przemysław. 2016. Millennialsi – nowy uczestnik życia społecznego? Studia Socialia Cracoviensia 8(1): 83–94.

[13] Kisielnicki Jerzy. 2012. Problemy etyczne w organizacjach wirtualnych, http://www2.wz.edu.pl/ksiz/wirtualna-ety-ka2005.pdf. [dostęp: 20.05.2019].

[14] Komisja Europejska. 2016. Komunikat Komisji do Parla-mentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Eko-nomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Europejski program na rzecz gospodarki dzielenia się, COM/2016/0356 final.

[15] Kopertyńska Maria W., Krystyna Kmiotek. 2014. Budowanie zaangażowania pracowników pokolenia Y. W Prace Nauko-we Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 39–47. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.

[16] Koźlak Aleksandra. 2017. Sharing economy jako nowy trend społeczno-gospodarczy. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (489): 173.

[17] Leszczyńska Maja, Karol Łopaciński. 2017. Współdzielenie i kokreacja jako przejawy nowych trendów w ekonomii. Informatyka Ekonomiczna 2(44): 75.

[18] Malinowski Bartosz F. 2016. Różne oblicza sharing eco-nomy, http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86197.asp?so-id=DFE8A2F9EB1F43E19D0F6AD1B9C7DCB6 [dostęp: 16.12.2016].

[19] Mróz Bogdan. 2009. Oblicza konsumpcjonizmu, 16. Warsza-wa: Wydawnictwo SGH.

[20] Munger Michael C. 2018. Tomorrow 3.0: Transaction Costs and the Sharing Economy. Cambridge University Press.

[21] Nelson Company. 2014. Millennials-braling the Myths, www.nielsen.com.

[22] Pierwsze kroki na rynku pracy. Liderzy przyszłości. 2015. Deloitte Polska.

[23] Rifkin Jeremy. 2016. Społeczeństwo zerowych kosztów krań-cowych, 250. Warszawa: Studio Emka.

[24] Sharing Skills. 2016. Increasing the labour market rel-evance of VET provision and reducing skills mismatches and shortages in the new booming “Sharing Economy” sec-tor. Global Report, http://www.sharingskills.euwp-content/uploads/2016/09/Sharing [dostęp: 20.05.2019].

[25] Sklair Leslie. 2010. Iconic Architecture and the Culture-ideology of Consumerism, Theory, Culture & Society 27(5): 135.

[26] Skrzypek Adam, Sylwia Sagan. 2018. Open Innovation in Business Models. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin Sectio H LII (6): 98–109.

[27] Słaby Teresa. 2007. Polska a cywilizacja konsumpcyjna. Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów (76): 16.

[28] Strauss William, Neil Howe. 2000. Millennials rising: the next generation, 3–30. New York: Vintage House.

[29] Szmyd Jan. 2007. Nowoczesny konsumpcjonizm – zmiana kondycji ludzkiej i jakości życia. Wyzwania Społeczne i Pedagogiczne. Kultura – Przemiany – Edukacja (5): 19–20, https://repozytorium.ur.edu.pl [dostęp: 16.08.2019].

[30] Sztokfisz Barbara. 2017. Gospodarka współdzielenia – poję-cie, źródła, potencjał. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekono-micznego w Krakowie 6(966): 95.

[31] Sztompka Piotr. 2005. Kultura zaufania. Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków: Wyd. Znak.

[32] The Next Normal. An unprecedented look at millennials worldwide, http:?/www.goldbach austraia.at/resources-1/research/consumer-research/the next-normal-an-unprece-dented [dostęp: 10.08.2019].

[33] Wallman James. 2015. Stuffocation: Living More with Less. UK: Penguin Books.

[34] Wątroba Wiesław. 2008. Homo postmillenicus, 83. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, http://bazekon.icm.edu.pl [dostęp: 02.08.2019].

[35] Ziobrowska Justyna. Gospodarka współdzielenia | Wady i zalety, http:?/prostaekonomia.pl/gospodarka-wspoldziele-nia-zalety [dostęp: 10.08.2019].

[36] http://www.ipiss.com.pl/wp-content/uploads/down-loads/2015/01/2222-2012_stachowska_S_33-56 pdf. [dostęp: 20.07.2019].

[37] www.wwf.pl/co_robimy/living_planet_report/living_pla-net_report_2014/lad_ekologiczny [dostęp: 3.04.2019].

5. Konferencja TOP automotive

27–29.11.2019 r., Zakopane

9


Quality of packaging for transport of dangerous goods by air Jakość opakowań do przewozu materiałów niebezpiecznych transportem lotniczym

prof. zw. dr hab. inż. Stanisław TKACZYK*, mgr inż. Jacek BANASIAK**

DOI: 10.15199/46.2019.9.2

Jakość opakowań

Introduction

Packaging is an irreplaceable element in trade of goods, often inextricably linked to packed products, including dangerous ones. Due to both, the constantly growing requirements of customers, and technological progress, packaging and packaging materials are constantly changing and improving – providing their adequate quality.

One of the packaging definitions most fitting to the state of affairs is formulated as follows: Pack-aging is a ready product, usually having a suit-able construction, designed to protect the packaged goods against the harmful effects of external fac-tors, or vice versa – protection of the environment against harmful effects of the product, enabling the goods to move during storage, transport, sale and usage [6]. A similar approach in this respect is confirmed by the National Act on Packaging and Packaging Waste Management, dated 13 June 2013, which is the implementation of EU law included in Directive 92/62/EC. This directive defines packag-ing as a non-returnable product, made of any mate-rial, intended for the storage, protection, transport, delivery or presentation of products, from raw ma-terials to recycled materials.

The versatility of the “packaging” definition in-dicates that they can be tailored to the individual requirements of specific products, and at the same time are an integral part of the packaging chain, in-cluding the production of packaging materials and the packaging itself, as well as accompanying activi-ties such as the act of packaging, storage, transport, marketing, use and their removal.

The packaging system operating in Poland takes into account both the requirements and experience of EU countries, based on the Life Cycle Assess-ment (LCA) “from cradle to grave” principle, which means that selecting packaging material for a spe-cific packaging and designing and producing them, at the same time, the possibility of re-use, its pro-cessing or other forms of safe use are taken into ac-count [10]. Thus, it meets the assumptions of sus-tainable development, as presented in the so-called Brundtand report [2].

The previously cited Act of 13 June 2013 divides the packaging into three basic categories:

unit packages, collective packaging, transport packaging – used for safe shipment of

unitary or collective products – excluding contain-ers for road, water or air transport.

It should be emphasized that in the current reg-ulations, the term dangerous materials is defined as materials and objects which, due to physicochemi-cal or biological properties, may cause death, loss

KEYWORDS ABSTRACT

packaging quality, dangerous materials, air transport

This article presents selected topics related to the issues of air transport of packaging intended for dangerous goods and packaging quality requirements. The division of these packages as well as the methods of their construction and selection of materials are presented. The classical methods and reverse engineering were presented in the field of packaging construction methods. Typical hazards for transported materials, packaging, their causes and effects are also given.


jakość opakowań, materiały niebezpieczne, transport lotniczy

W artykule omówiono specyficzną grupę opakowań do przewozu materiałów niebezpiecznych transportem lotniczym i wymagania co do ich jakości. Przedstawiono podział tych opakowań, a także metody ich konstruowania i doboru materiałów. W zakresie metod konstruowania opakowań przedstawiono postępowanie klasyczne oraz z zastosowaniem inżynierii odwrotnej. Podano też typowe zagrożenia dla transportowanych materiałów, opakowań, ich przyczyny oraz skutki.

* Poznan School of Logistics, Poznań; e-mail: [email protected]** Łukasiewicz Research Network – COBRO – Packaging Research Institute, Warsaw; e-mail: [email protected]

10


JAKOŚĆ OPAKOWAŃQuality of packaging for transport of dangerous goods by air

of health or human injury, destruction or damage to material goods during transport, storage or han-dling. These materials are divided according to their properties into a number of classes, ranging from explosive articles and materials to infectious, radioactive, corrosive materials, etc. It is all listed in The Act of March 31, 2004.

In each of these groups of packaging there are pack-aging for dangerous materials, including transport packaging for the transport of dangerous goods.

Further subdivisions of packaging include their categorization due to their basic functions, e.g. work [8], or by the functions fulfilled by the packag-ing throughout their entire life cycle [16].

Packaging intended for the transport of dangerous goods by air must comply with the IATA Dangerous Goods Regulations. These provisions have been de-veloped to provide carriers and logistic operators with the necessary procedures to ensure the safe transport of dangerous goods by air. It should be remembered, however, that dangerous goods must be delivered from the sender to the air carrier by road or rail trans-port. Thus, for these packaging, the requirements of the relevant transport regulations must also be ful-filled in this case: European ADR Agreement concern-ing the international carriage of dangerous goods by road, or the Regulations on the International Carriage of Dangerous Goods by Rail (RID Regulations).

Packaging tests for the transport of dangerous goods are, among others, subject of research carried out in Łukasiewicz Research Network – COBRO Packaging Research Institute for various uses in chemistry, special industry, air and maritime trans-port and other applications, e.g. work [11].

This very interesting and important group of packaging for the transport of dangerous goods in air transport is also in the cognitive range of the COBRO Institute.

This paper briefly presents the results of the au-thors’ deliberations and work dedicated to packag-ing for the transport of dangerous goods in air trans-port and the quality of packaging.

1. Constructing and selection of packaging materials for dangerous goods used in air transport

During air transport, various types of exposure, mainly mechanical, affect the transported goods. They are the result of loads, caused by accumula-tion of charges, changes in speed and vibrations of the aircraft.

High dynamic loads also affect the transported loads during unloading and loading operations. The occurring mechanical exposures in air trans-port also depend to a large extent on the method of arranging and fixing the transported loads and the durability of the transport packaging used, which is important, especially in the case of various types of hazardous materials.

The basic element of the correct selection of packaging for the transported goods is therefore the

identification of the type and severity of the hazard with the given dangerous material during packag-ing, transport and storage of the dangerous goods concerned.

In order to systematize the type of threat, the classification of all dangerous goods is carried out, in accordance with the Act of 31 March 2004 on the transport of dangerous goods. Dangerous goods are divided according to their properties into the fol-lowing classes:

Class 1 – explosives substances and articles,Class 2 – gases,Class 3 – flammable liquid materials,Class 4.1. – flammable solids, self-reactive sub-

stances and solid desensitised explosives,Class 4.2. – self-igniting materials,Class 4.3. – substances that generate flammable

gases in contact with water,Class 5.1. – oxidizing substances,Class 5.2. – organic peroxides,Class 6.1. – toxic substancesClass 6.2. – infectious substances,Class 7 – radioactive materials,Class 8 – corrosive substances,Class 9 – miscellaneous dangerous substances

and articles.Among the above-mentioned dangerous goods,

particularly specific class are infectious materials (class 6.2.), due to the very high risk of their uncon-trolled release into the natural environment and the consequences thereof [7].

It should be noted here that proper classification procedures must be used for the correct classifica-tion of goods, and these activities should be carried out by entities authorized for such tasks.

From the point of view of proper packaging selec-tion, it is not only the type of danger that is being posed, but also its severity. In order to properly se-lect the packaging, dangerous goods, depending on the risk they pose, are classified in one of the fol-lowing three packaging groups:

goods posing a high risk are qualified for the I packing group (X),

goods constituting medium hazards are quali-fied to the II packing group (Y),

goods of low risk are qualified for the III pack-ing group (Z).

The packaging group to which dangerous goods are classified depends on the requirements that their packaging should meet, as well as the testing parameters of these packaging. Therefore, the men-tioned division must be taken into account in the process of their construction.

A list of typical packaging hazards occurring most often during transport, their causes and effects are summarized in Table 1.

Of course, in the transport practice, different ways of minimizing the effects of the cited threats are ap-plied. They are, among others, the result of the anal-ysis of occurring accidents and air crashes caused by the use of unsuitable packaging for dangerous goods,

11


Stanisław Tkaczyk, Jacek Banasiak

JAKOŚĆ OPAKOWAŃ

lack of the security, as well as other factors. There-fore, taking into account all the presented factors is important in the packaging design process and then in their tests to secure their quality.

1.1. Packaging design process and selection of material for packaging intended for the transport of dangerous goods

The packaging design process, as in most other products, is composed of a number of elements, and thus covers: the assumptions of the project,

selection of materials, conceptual designs, imple-mentation, packaging testing and its improvements, and further implementation into production includ-ing quality validation at every stage.

An exemplary simplified diagram of the classical packaging design process is shown in Fig. 1.

This is a typical three-phase course of the pack-aging design process, where the first phase in-cludes research and concept creation. This is usu-ally the most important and longest phase, taking

Fig. 1. Diagram of the packaging design process

Source: [2]

Table. 1. Typical hazards, their causes and effects in the transport of goods

Danger Causes Possible effects

Falls

Falls from transporters, pallets, most often due to careless stacking of

layers, cullet due to irregular movements, falls during manual transfer,

other damage in transport

fractures; deformation

Vibrations Vibrations occurring naturally, any inequalities in the balance of the loadfractures; abrasions; fission of product or

connections; loosening the nuts

Pressure- static Storage in layers, aggravated by conditions fractures; crushing; collapse of the load

Pressure- dynamic Significant vibrations during transport Significant vibrations during transport

Perforation Poor quality pallets, poor handling practices Fractures, spoilage of products; collapse of load

Temperature changes Lack of control product corruption; drying of paper/cardboard

Theft during transport

and manipulationUncontrolled personnel access to products

Product losses; damaged packaging and

products; pollution; counterfeit products

Source: [2]

12



into account the relevant requirements for a given type of packaging, especially through the prism of packaging for the transport of hazardous materials used in aviation.

A separate, very important part of this phase of the packaging design process is the selection of ma-terials – an important element of the whole process.

At the end of the first stage of the packaging de-sign process, the project is presented – conceptual designs for the recipient. After accepting by the in-terested party, the design process is continued.

In the second phase of the design process, the materialized product – the packaging, is practically created, and then it is being tested, improved and after final acceptance, transferred to the production (phase three of the design process) – Fig. 1.

Of course, the spread in time of individual, brief-ly presented phases of packaging design depends on the fulfilment of a number of factors – including le-gal conditions, copyright, etc.

In addition to the classic design process, there is also a different approach to the packaging design process using reverse engineering gains.

Reverse engineering is defined as an action in result of which the physically existing object for which there is no construction documentation is transformed into a form that will allow its reuse [3].

The concept of reverse engineering is, among oth-ers, the effect of deliberations and work carried out in the Silesian School of Design and Construction [1].

Its creator stated that the activities resulting in the creation of new products include: recognition, the need to create a product, design, completion, manufacture and operation. At each of these stages, their validation takes place, which is the basis for the quality assessment of the manufactured product. The above is in fact an independent formulation of the PDCA E.W. cycle by Deming [9].

The adopted inference of re-verse engineering allows to con-clude that the activities carried out in order to reproduce the product should be subject to the reconstruction of its structure and design.

The author of the cited paper describes in a rather detailed way the actions that should be carried out in order to reconstruct the structure of the product. He con-siders four cases, shown in Fig. 2.

The first three are related to the lack of drawings constituting the construction record. In addi-tion, there remains the issue of the number of copies available.

In the first case, the recon-struction of the structure con-sists of:

carrying out measurements, analysis of the constructional form and mea-

surement analysis as a basis of dimensions, identification of the material on the basis of

metallographic analyses, determining nominal dimensions, tolerance determination based on the analysis

of the operating conditions of the element and on knowledge of analogous systems and

possible, further, in-depth analysis carried out, as at work [3].

The author of this work indicates here the pos-sibility of wear of the element and the related diffi-culties (change of geometrical structure).

In the second case – Fig.1, the task consists in developing a structure based on the knowledge of:

structures of other elements, in particular those interacting with the element missing,

the operation of the entire system with particu-lar emphasis on load conditions.

In the third case, the reconstruction of the struc-ture is similar to the reconstruction of the damaged structure (Fig. 2).

The probability of reconstructing the structure corresponding to your products is the greater, the more copies we have at our disposal. It is then nec-essary to measure all elements and determine prob-able tolerances on this basis. In each case of recon-structing the structure, it is necessary to verify the structure achieved.

The fourth case – Fig. 2, presents a situation in which the reconstruction of a structure can become a circumstance of perfecting a product’s construc-tion. This operation is essentially a construction,

Fig. 2. Four cases of reproduction of the product structure

Source: [1]

13


Stanisław Tkaczyk, Jacek Banasiak

JAKOŚĆ OPAKOWAŃ

and the design process is replaced by the activities of recognizing the constructional features and the mode of operation of the known product [3].

It should be emphasized that briefly presented achievements in the field of reverse engineering, which may find a lot of interest in packaging, espe-cially in packaging used in air transport, are already practically used in other industries, including the aviation industry, for example in the regeneration of jet engines [3].

The continuation of the above are also modern possibilities of using 3D techniques.

The appropriate selection of packaging materials for the trans-port of hazardous materials by air is an important element in the design.

So, contemporary packaging ma-terials used for packaging for the air transport of dangerous goods cover practically the majority of known engineering materials, including steel with refining layers, created by surface engineering, aluminium and non-ferrous alloys, wood, plywood, wood-based materials, cardboard, plastics, hybrid materials, fibres, pa-per, including multilayer, glass, por-celain or laminates [13, 14].

These engineering materials used for packaging are produced and used with an upward trend in Poland, as indicated by the last years analyses carried out by Polish Chamber of Packaging (PIO), e.g. [12, 15].

It is assumed that in the selection – in relation to packaging materials and the packaging itself, the follow-ing requirements should be met:

materials from which the pack-aging is made and their closures must not undergo action or create harmful or dangerous compounds with it,

the packaging should be closed in a hermetically sealed manner (depending on the type and hazard group of hazardous material), so that the contents of the packaging cannot get outside,

packages and their closures should be resistant to internal pres-sure that may arise under normal conditions of carriage,

inner packaging should be placed in the outer packaging in such a way as to avoid, under nor-mal conditions of carriage, damage to them or their contents reaching the outer packaging,

the outer packaging must not contain internal packaging with

various materials that can react with each other, causing:

– combustion and/or significant heat production,– separation of inflammable and/or toxic gases,– formation of caustic materials, if the overpressure may form in the packaging

as a result of gas evolution (due to temperature rise or other reasons), the packaging should be equipped with a venting device, however, the released gases can not cause any hazard due to their toxicity, flam-mability, quantity secretion, etc.,

Table 2. List of tests required for individual types of transport packaging for dange-rous goods

Packaging type

Material

Required tests

Tightness

Mechanical resistance to:

Permeability (additional

tests)

Free falling

impacts

Static pressure

Internal pressure (water)

1. Drums

A. Steel + + + + -

B. Aluminium + + + + -

D. Plywood - + + + -

G. Cardboard - + + - -

H. Plastics + + + + +

2. BarrelsC. Wood + + + - -


3. CanistersA. Steel + + + + -


4. Crates

A. Steel - + + - -

B. Aluminium - + + - -

C. Natural wood - + + - -

D. Plywood - + + - -

E. Reconstituted

wood- + + - -

G. Fibreboard - + + - -

H. Plastics - + + - -

5. Bags

H. Woven

plastics or

plastic film

- + - - -

L. Textile - + - - -

M. Paper - + - - -

6. Coupled

packaging:

composite or

combined

Coupled packaging: composite and two- or multiple- combined packaging

should be tested using the methods specified for external packaging

+ a test is required – a test is not required

Source: [5]

Notes to the tableThe leak-tightness tests listed in column 3 and the internal (water) pressure resistance tests listed in column 6 shall be carried out for packaging intended for the transport of liquid dangerous goods.

14



the construction of the packaging should be resistant to mechanical impacts during transport, storage and handling of reloading.

The criteria for the selection of packaging materi-als for packaging are – as mentioned before – asso-ciated with the relevant requirements as to the ma-terial being protected and implemented in accord-ance with the engineering art [13].

It should also be stressed that, apart from the packaging for the transport of dangerous goods in air transport mentioned in this study, dimensional containers are used, but they do not fit – in accord-ance with the Act of 13 March 2013 on the man-agement of packaging and packaging waste – in the packaging group as such.

1.2. Examination of packaging for the transport of dangerous goods, confirming them the right choice and quality

Despite the diligence in the design process and the selection of packaging materials for the trans-port of dangerous goods, their properties must be confirmed by appropriate tests, reflecting the actual conditions of transport.

The above applies to both packaging materials and the packaging for the transport of dangerous goods.

The developed methods for assessing the struc-tural correctness of the type of packaging in relation to the expected mechanical exposures are based on detailed laboratory tests that should be carried out prior to the approval of a given type of packag-ing as approved for transport of a given type. These specific test methods have been developed, among others, in COBRO [4, 5]. They are still refined and used successfully in research practice. The list of the most frequently used tests required for various types of transport packaging for dangerous goods is provided in Table 2.

Briefly presented in Table 2 basic tests and tech-nological trials of packaging for the transport of dangerous goods are, depending on the needs, sup-plemented by appropriate structural tests and phys-icochemical properties of materials used for the production of these packaging.

Conclusions

The considerations of the authors of the paper devoted to packaging intended for the transport of dangerous goods in aviation presented briefly in this article indicate the high complexity of the issue in question. The discussed problem is im-portant both – from the cognitive and application side and in both cases it is conditioned by signifi-cant pro-quality aspects for the packaging group in question.

From the cognitive side, it is important to iden-tify new ways of choosing the techniques for man-ufacturing these specific packaging, and from the utilitarian side, their further development and ap-plication in air transport, which is experiencing

intensive development. The above should also in-clude our military missions, which use in air trans-port packaging for the transport of dangerous mate-rials and products of the military industry as well as infectious materials and so on.

The quality requirements of these specific pack-aging as well as strong international competition necessitate the use of the more and more new ma-terials and innovative manufacturing techniques in the domestic packaging industry, which is one of the most dynamically developing in the country. This is confirmed by the packaging production in-creasing trend in the last years.

Bibliography [1] Dietrych Janusz. 1974. Projektowanie i konstruowanie. War-

szawa: WNT. [2] Emblem Anne, Henry Emblem. 2014. Technika opakowań.

Warszawa: PWN. [3] Hylewski Dominik. 2013. Inżynieria odwrotna z wykorzysta-

niem zaawansowanych technik wytwarzania. Gliwice: Wyd. KBM PŚL.

[4] Jakowski Stefan. 2002. Wymagania, jakie spełniać powinny opakowania materiałów niebezpiecznych. Opakowanie (10): 12–14.

[5] Jakowski Stefan. 2004. Wymagania dotyczące opakowań metalowych lekkich, zawarte w zrestrukturyzowanych przepisach dotyczących przewozów towarów niebezpiecz-nych. Opakowanie (4): 16–17.

[6] Korzeniowski Andrzej, Mieczysław Skrzypek, Grzegorz Szyszka. 2010. Opakowania w systemach logistycznych. Poznań: ILiM.

[7] Kucharek Daniel. 2019. Wybrane aspekty oceny opakowań stosowanych w lotniczym transporcie biologicznych czyn-ników zakaźnych w sytuacji istnienia różnic uregulowań prawnych w państwie Sojuszu Północnoatlantyckiego. Pro-blemy Jakości (6): 21–27.

[8] Lisińska-Kuśnierz Małgorzata, Marzena Ucherek. 2003. Współczesne opakowania. Kraków: Wyd. Naukowe PTTŻ.

[9] Tkaczyk Stanisław. 2000. Inżynieria jakości a inżynieria materiałowa. Warszawa: IOiZwP ORGMASZ.

[10] Tkaczyk Stanisław, Wacław Wasiak. 2002. Wybrane aspekty zarządzania w przemyśle opakowaniowym. Czystsza Pro-dukcja w Polsce (Zeszyt Specjalny): 40–43.

[11] Tkaczyk Stanisław, Jacek Banasiak. 2003. Materiały opako-waniowe i opakowania stosowane w transporcie morskim materiałów niebezpiecznych. Inżynieria materiałowa (6): 400–402.

[12] Tkaczyk Stanisław. 2008. Stan aktualny i trendy w opako-walnictwie. Opakowanie (12): 6–9.

[13] Tkaczyk Stanisław, Jacek Banasiak. 2018. Dangerous goods packaging used in air transport. Mat. XVIII Polsko-Amery-kańskiej Konferencji Nauki i Technologii, Univ. Ohio – IL. Warszawa

[14] Wojciechowska Patrycja. 2018. Materiały hybrydowe w inno-wacjach opakowaniowych. Poznań: UEP.

[15] Wasiak Wacław (red.). 2018. Transformacja przemysłu opa-kowań w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym. Wybra-ne problemy. Mat. IV Kongresu Przemysłu Opakowań PIO. Warszawa: PIO.

[16] Żakowska Hanna. 2017. Opakowania a środowisko. Warsza-wa: PWN.

15


Sprawność działania w kontekście zagrożeń bezpieczeństwa narodowegoEfficiency of action in the context of threats to national security

dr hab. inż. Marek KUBIŃSKI*

DOI: 10.15199/46.2019.9.3

Jakość i bezpieczeństwo

Wprowadzenie

Kwestie zagrożeń mogą być rozpatrywane z róż-nych punktów widzenia, jednak jednym z najważ-niejszych obszarów są wciąż te związane z zagro-żeniami bezpieczeństwa narodowego. Pojęcie to odnoszone jest do zagrożeń dla przetrwania i do-tyczy głównie obrony terytorium przed agresją ze-wnętrzną o charakterze militarnym. Jest ono zwią-zane z takimi kategoriami, jak potencjał obronny i ofensywny poszczególnych państw oraz z po-strzeganiem intencji innych podmiotów stosunków międzynarodowych.

Do zakończenia zimnej wojny problemy bezpie-czeństwa międzynarodowego były identyfikowane głównie z aspektami militarnymi. Takie spojrzenie na problemy bezpieczeństwa było prezentowane przez dwie największe potęgi ówczesnego świata: USA i ZSRR. W dążeniu do zapewnienia równowa-gi sił eksponowano przede wszystkim aspekty woj-skowe, a istniejące zagrożenia kojarzono z użyciem siły militarnej. Od początku lat 90. ubiegłego wieku kwestie te zaczęto rozpatrywać szerzej, dostrzegając

inne zagrożenia dla bezpieczeństwa poszczegól-nych państw czy regionów.

Do rangi paradygmatu urosło przekonanie, iż zmiana uwarunkowań bezpieczeństwa, a więc i na-tury zagrożeń, nastąpiła wraz z zakończeniem zim-nej wojny oraz zbiegła się ze zmianami o charakte-rze cywilizacyjnym. Rozpatrując współczesne za-grożenia militarne, należy je widzieć w szerszej per-spektywie dynamicznych przekształceń i trendów rozwojowych, jakim podlega świat.

Celem artykułu jest wskazanie na różnorodność możliwych zagrożeń bezpieczeństwa, które w istot-ny sposób wpływają na bezpieczeństwo narodowe.

Problem badawczy w niniejszej pracy został sfor-mułowany w postaci pytania: jaki jest wpływ za-grożeń bezpieczeństwa na sprawność działania państwa?

Źródłem wiedzy i doświadczenia autora w za-kresie badanego obszaru jest analiza i ocena do-kumentów normatywnych, literatury przedmiotu, w tym periodyków i opracowań specjalistycznych. Wykorzystano również opracowania własne, które powstawały na podstawie wywiadów z ekspertami krajowymi i zagranicznymi podczas udziału w pra-cach naukowo-badawczych prowadzonych w Aka-demii Obrony Narodowej w Warszawie.


zagrożenia, bezpieczeństwo narodowe, sprawność działania

Kwestie zagrożeń mogą być rozpatrywane z różnych punktów widzenia, jednym z najważniejszych obszarów są wciąż te związane z bezpieczeństwem narodowym. Pojęcie to odnoszone jest do zagrożeń dla przetrwania i dotyczy głównie obrony terytorium przed agresją zewnętrzną o charakterze militarnym. Jest ono związane z takimi kategoriami, jak potencjał obronny i ofensywny poszczególnych państw oraz sprawność działania podmiotów państwowych w zakresie bezpieczeństwa narodowego. Celem artykułu jest wskazanie na różnorodność możliwych zagrożeń bezpieczeństwa, które w istotny sposób wpływają na bezpieczeństwo narodowe.

KEYWORDS ABSTRACT

threats, national security, operational efficiency

Threats can be considered from various points of view, one of the most important areas is still related to national security. This concept refers to threats to survival and mainly concerns the defense of the territory against external aggression of a military nature. It is related to such categories as the defense and offensive potential of individual countries and the efficiency of state entities in terms of national security. The purpose of the article is to show the diversity of possible security threats that have a significant impact on national security.

* Profesor nadzwyczajny PWSZ w Kaliszu; e-mail: [email protected]

16


JAKOŚĆ I BEZPIECZEŃSTWOSprawność działania w kontekście zagrożeń bezpieczeństwa narodowego

W artykule skupiono się na przybliżeniu proble-matyki środowiska bezpieczeństwa, źródeł i rodza-jów zagrożeń oraz ich wpływu na sprawność dzia-łania państwa.

Środowisko bezpieczeństwa

W literaturze przedmiotu wymienianych jest od kilku do kilkunastu trendów, które wytyczają kurs współczesnych zmian. E. Wnuk-Lipiński przekonu-je, że znajdujemy się w fazie globalnych przekształ-ceń, na pograniczu epok, w tzw. Międzyepoce [21].

Niewątpliwie globalizacja jest tą zmianą gene-ralną, która rzutuje na profil zagrożeń militarnych. Jest to proces złożony, wielopłaszczyznowy i obej-mujący większość – jeśli nie wszystkie – dziedziny życia społecznego. Zdaniem wspomnianego wyżej autora obecnie mamy do czynienia z trzecią falą globalizacji, która nabrała radykalnego impetu po upadku Związku Radzieckiego, a wiąże się głównie z akumulacją międzynarodowego kapitału, z USA na czele. Wnuk-Lipiński dokonał podziału globa-lizacji na pewne areny: ekonomiczną, kulturową, polityczną i przestępczości zorganizowanej. Okre-ślenie istoty procesów globalizacji nie jest łatwe. Przede wszystkim ze względu na różnorodność tre-ści, które one kryją, i nieostrość ich granic. Jednak istoty tych procesów należy upatrywać głównie w tworzeniu nowej jakości środowiska społecznego i – co za tym idzie – również zmian jakościowych środowiska międzynarodowego. Proces globaliza-cji jest też nieodmiennie utożsamiany z istnieniem wysokiego poziomu interakcji między ludźmi po-zostającymi w znacznych od siebie odległościach. W literaturze naukowej na temat procesów globa-lizacji powszechne jest dostrzeganie kompresji cza-soprzestrzeni [6, s. 5–27], przez co należy rozumieć, że więzi i interakcje (np. kapitał, informacje, ale też problemy ekologiczne) przepływają swobodnie, a dystans geograficzny utracił na znaczeniu.

Oczywiste jest, że zmiany te nie mogą pozosta-wać bez wpływu na sferę bezpieczeństwa, gdzie wśród dominujących problemów, będących po-chodną globalnego trendu, najczęściej wymienia się [11, s. 470]:

„deterytorializację” zagrożeń, zwiększanie możliwości rozprzestrzeniania się

plag lokalnych, zwiększanie łatwości dostępu do broni maso-

wego rażenia (BMR) oraz do nowych technologii, narastającą asymetrię zagrożeń (i prowadzenie

działań wojennych), „zderzenie cywilizacji”.

R. Kuźniar akcentuje fakt, iż globalizacja sprzy-ja proliferacji i wzrostowi znaczenia pozarządo-wych uczestników stosunków międzynarodowych [10, s. 211]. Jest to spostrzeżenie szczególnie istot-ne w kontekście zagrożenia dla bezpieczeństwa na-rodowego i międzynarodowego, jakim jest terro-ryzm. Jak podkreśla R. Kuźniar, w odniesieniu do sytuacji bezpieczeństwa globalizacja: (…) ułatwia

jednocześnie przestępczy lub wręcz zbrodniczy pro-ceder międzynarodowym związkom kryminalnym, trudniącym się przemytem ludzi, broni, narkotyków, czy siatkom terrorystycznym w rodzaju najgroźniej-szej ze znanych w historii najnowszej – Al-Kaidy. To właśnie tacy aktorzy pozapaństwowi uważani są za największe zagrożenie dla bezpieczeństwa narodo-wego i międzynarodowego [10, s. 211].

Szeroki kontekst i tło zagrożeń militarnych pod-kreśla także w swoich pracach M. Pietraś. Wskazu-je on na cztery tendencje, które determinują zmia-ny w obszarze zagrożeń dla bezpieczeństwa [15, s. 161–176]. Pierwszy z tych trendów, według tego autora, to poszerzenie grupy podmiotów, które są nośnikami bezpieczeństwa we współczesnym świe-cie. Nurt ten związany jest z rosnącą równolegle z procesami globalizacyjnymi decentralizacją ży-cia społecznego, a także z upodmiotowieniem grup społecznych (a tym samym organizacji międzynaro-dowych) [15, s. 161–176]. Ta konstatacja jest istot-na zwłaszcza w kontekście badań nad terroryzmem międzynarodowym. Grupy odwołujące się w swych działaniach do metod terrorystycznych działają na skalę międzynarodową i tworzą nową kategorię podmiotów partycypujących w stosunkach mię-dzynarodowych. Niezwykle trafnie ujmuje to gen. S. Koziej w swoim felietonie Globalna sieć terrory-styczna jest już mocarstwem: (…) w odniesieniu do zagrożeń terrorystycznych można z kilkuletniej już perspektywy wysunąć, być może ryzykowną, ale wy-daje się wystarczająco prawdopodobną hipotezę, iż oto na naszych oczach rodzi się nowe, asymetrycz-ne mocarstwo ery rewolucji informacyjnej. Mocar-stwo, któremu na imię: globalna sieć terrorystyczna. Mocarstwo nietypowe, inne od klasycznie pojmowa-nych potęg w postaci państw lub organizacji mię-dzynarodowych, bez centralnej władzy i zhierarchi-zowanej struktury, bez określonego terytorium („bez adresu”) i własnego narodu, bez klasycznej dyplo-macji i sił zbrojnych, ale w istocie dysponujące siłą oddziaływania globalnego porównywalną z siłą mo-carstw nuklearnych w okresie zimnej wojny [8].

Kolejnym trendem wskazywanym przez M. Pie-trasia jest poszerzenie przedmiotowego zakresu bezpieczeństwa. Obszar ten, z ograniczonego poj-mowania zagrożeń w perspektywie konfliktów o charakterze militarnym, coraz częściej bierze pod uwagę zagrożenia pozamilitarne, wśród których lo-kują się zagrożenia w wymiarach: ekologicznym, gospodarczym, politycznym i innych – co będzie jeszcze przedmiotem rozważań.

Wreszcie trzeci obszar, który – zdaniem M. Pie-trasia – należy uwzględniać, dotykając tematyki za-grożeń militarnych, to fenomen „odterytorialnie-nia” (deterritorialization) zjawisk i procesów spo-łecznych, w tym zagrożeń bezpieczeństwa, co pod-nosił też przywoływany wcześniej B. Balcerowicz. Istotą tego mechanizmu jest fakt, że zjawiska i pro-cesy o charakterze zagrożeń bezpieczeństwa zacho-dzą bez ewidentnej lokalizacji w przestrzeni glo-bu. Ponadto istniejące dystanse terytorialne są bez

17


Marek Kubiński

JAKOŚĆ I BEZPIECZEŃSTWO

znaczenia dla ich funkcjonowania: interakcje prze-kraczają w poprzek terytoria – bez dystansów i rela-tywnie oderwane od konkretnej lokalizacji [7, s. 49]. M. Pietraś wskazuje na rozwój systemów informa-cyjnych jako istotny element „odterytorialnienia”. Transnarodowa przestrzeń społeczna jest doskona-łym „nośnikiem” zagrożeń. Chaos dotykający pań-stwa „zbójeckie” (rogue states), państwa „upadłe” (failed states) i „upadające” (failing states), organi-zacje terrorystyczne i przestępcze, proliferacja bro-ni masowego rażenia, potężne fale migracji to za-grożenia przekraczające dystans i granice terytorial-ne, dla których procesy globalne stanowią swoisty katalizator.

Źródła i rodzaje zagrożeń

Występowanie i pojawianie się zagrożeń (mili-tarnych i niemilitarnych) nowej natury uwarun-kowane jest też ogromnym postępem w dziedzinie technologii i komunikacji. Rewolucja informacyj-na, w której przychodzi żyć współczesnemu czło-wiekowi, umożliwia wykorzystanie informacji, któ-rą można gromadzić, przetwarzać i przekazywać w dowolnej formie – graficznej, werbalnej, wizual-nej – bez względu na odległość, czas i wielkość, co radykalnie zmienia sposób życia, pracy, ale i uwa-runkowania bezpieczeństwa. Zdaniem M. Castell-sa [2] ten skokowy rozwój w dziedzinie technologii informacyjnej wytworzył nowy model społeczeń-stwa, którego materialną (Internet) i organizacyjną podstawą jest sieć. Ta cecha, charakterystyczna dla współczesnego świata, jest szczególnie związana z przywołanymi już zagrożeniami terrorystyczny-mi, a szczególnie z charakterystyczną, międzyna-rodową strukturą sieciową organizacji terrorystycz-nych. Rewolucja informacyjna „wypączkowała” no-we pola konfliktów i nowe jakościowo zagrożenia: info- i cyberterroryzm. One właśnie, według wszel-kich prognoz, będą nabierać coraz większego zna-czenia w politykach obronnych państw.

W pracy Między piekłem a rajem: szare bezpie-czeństwo na progu XXI wieku [9, s. 24–44] S. Ko-ziej, w obszarze najważniejszych zagrożeń oraz źró-deł kryzysów, lokalizuje trzy dominujące zjawiska, z którymi mierzyć się muszą współczesne państwa. Wymienia wśród nich:

globalizację i rozpad świata dwubiegunowego, gwałtowną erupcję terroryzmu międzynarodo-

wego, niekontrolowane rozprzestrzenianie broni ma-

sowego rażenia. Niezwykle poważnym zagrożeniem dla współ-

czesnych państw oraz czynnikiem destabilizują-cym funkcjonowanie systemu międzynarodowego jest terroryzm, jako jeden z komponentów zagro-żeń asymetrycznych. Pojęcie asymetrii należy łą-czyć przede wszystkim z działaniami agresywny-mi, zmierzającymi do ofensywnego wykorzystania możliwości kryjących się w zróżnicowaniu poten-cjałów militarnych stron oraz występowaniu (…)

zróżnicowania w zakresie podstawowych wartości, celów, stopnia zaangażowania czy też woli uczest-nictwa w danym konflikcie i determinacji w dążeniu do zwycięstwa [12, s. 51].

Wśród tak rozumianych zagrożeń asymetrycz-nych wyróżnia się cztery główne ich rodzaje (choć nie należy traktować tej listy jako pełnej i zamknię-tej): terroryzm międzynarodowy, transnarodową przestępczość zorganizowaną, użycie przez pod-mioty niepaństwowe broni masowego rażenia oraz wrogie zastosowanie technologii informatycznych [12, s. 51]. Wszystkie one mają quasi-militarny cha-rakter i łączą się z użyciem w jakiejś formie siły i przemocy zbrojnej.

Zagrożenia terrorystyczne

Najbardziej nieprzewidywalną i przerażającą w społecznym odbiorze asymetryczną metodą osią-gania celów są zamachy terrorystyczne. Należy je traktować jako sposób, który może posłużyć do osiągnięcia dowolnie definiowanego celu, o ile za-chowuje on polityczny charakter. W. Sinnott-Arm-strong definiuje terroryzm jako rozmyślne użycie przemocy albo groźba jej użycia przeciwko nie-winnym ludziom w celu zastraszenia kogoś innego i osiągnięcia w ten sposób swoich celów [19, s. 266], (rys. 1).

Centralnym elementem terrorystycznej takty-ki jest działanie wymierzone w moralny poten-cjał przeciwnika oraz upowszechnienie przesłania w sposób spektakularny. Adresatem tego przesła-nia jest tzw. „strona trzecia” (czyli ofiary pośred-nie w schemacie W. Sinnotta-Armstroga), która po-przez presję ma wywołać pożądaną przez spraw-ców decyzję. Atak terrorystyczny burzy stabilność społecznego świata i elementarne poczucie bez-pieczeństwa. Możliwość dokonania takiej akcji ma być ewidentnym dowodem, że władza nie kon-troluje sytuacji w zadowalającym społeczeństwo stopniu na podległym sobie obszarze, a jej mono-pol na stosowanie siły został przełamany. Jest to jednocześnie akt symbolicznej, moralnej delegali-zacji władzy, gdyż nie jest ona w stanie zagwaran-tować tego, do czego została powołana – bezpie-czeństwa. W sytuacji terrorystycznego aktu chodzi o wykorzystanie strachu obywateli, który wytrąci ich ze stanu stabilności i zadowolenia z otacza-jącej ich rzeczywistości społecznej, gospodarczej i politycznej wykreowanej przez władzę – najczę-ściej rząd konkretnego państwa narodowego. Ofia-ry pośrednie zatem w obawie przed dalszymi ak-tami przemocy, której mogą się stać ofiarami bez-pośrednimi, mają podjąć działania zmierzające do wymuszenia na celu pośrednim/rządzie własnego państwa zmiany jego woli politycznej. Mimo zde-klarowanej, powszechnej opcji braku ustępstw wo-bec terrorystów społeczeństwa – „miękkie cele” – są szczególnie wrażliwe na takie oddziaływania i stosunkowo łatwo jest nimi manipulować. Przy-kładem może być zamach w Madrycie, dokonany

18



11 marca 2004 roku. Wydaje się, że zasadniczym celem aktu terroru przeprowadzonego na trzy dni przez planowanymi wyborami parlamentar-nymi w Madrycie było spowodowanie wycofania wojsk hiszpańskich z Iraku. Aby to osiągnąć, na-leżało doprowadzić do wygranej socjalistów, któ-rzy jako jeden z głównych zarzutów kierowanych pod adresem rządu J. M. Aznara wymieniali inter-wencję wojsk hiszpańskich w Iraku wbrew woli większości społeczeństwa, a zarazem obiecywali ich wycofanie w przypadku swojej wygranej. Ter-roryści umiejętnie wpisali się w kontekst toczącej się kampanii wyborczej. Po 11 marca wzburzenie i wściekłość społeczeństwa na zamachowców zo-stały przekierowane niejako na przywódcę własne-go rządu, czyniąc zeń głównego odpowiedzialnego za masakrę. W wyborach z 14 marca 2004 roku za-notowano niezwykle wysoką frekwencję wyborczą (77,2%) [13, s. 98], a jej efektem była zmiana u ste-ru władzy. Socjaliści, jak przyobiecali, nie tylko wycofali wojska hiszpańskie i hiszpańskojęzyczne z Iraku, ale też samą Hiszpanię z sojuszu ze Stana-mi Zjednoczonymi. Psychologiczny czynnik stra-chu zadziałał zgodnie z intencją zamachowców.

J. Baudrillard napisał: Prawdziwym zwycięstwem terroryzmu jest właśnie pogrążenie Zachodu w ob-sesji bezpieczeństwa, to znaczy w zawoalowanej for-mie ustawicznego terroru. Widmo terroryzmu zmu-sza Zachód, by terroryzował się sam [1, s. 86–87]. Następstwa aktów terrorystycznych nie muszą być dotkliwe czy uciążliwe dla systemu państwowego jako takiego, ale są takie dla przeciętnego człowie-ka. Mogą też w odczuwalnym stopniu przyczynić się do obniżenia jakości życia i dobrobytu obywateli

danego kraju. Ponadto, ze względu na swój psy-chologiczny wymiar oddziaływania, ich negatyw-ny wpływ może polegać nie tyle na rzeczywistym, obiektywnym obniżeniu poziomu bezpieczeństwa ludności zagrożonego państwa, co raczej na obni-żeniu samego jego poczucia wśród obywateli, nega-tywnej zmianie ich subiektywnych ocen i postrze-gania własnej sytuacji w tym obszarze. W dłuższej perspektywie czasowej natomiast może to rzutować na polityczne preferencje, alokację zasobów kraju, a w efekcie również na możliwości i perspektywy dalszego rozwoju [14, s. 28]. Powszechne poczucie zagrożenia powoduje, że w społeczeństwach poja-wia się przyzwolenie na ograniczanie praw czło-wieka i użycie przez władzę takich środków, które wcześniej uznawane były za niedopuszczalne, by-le tylko zwiększyły poczucie bezpieczeństwa [13, s. 93].

Istotną cechą tego typu zagrożeń, którą nale-ży podkreślić zwłaszcza w kontekście możliwo-ści skutecznego im przeciwdziałania ze strony państw, jest niewielka podatność autorów/źródeł czynów terrorystycznych na odstraszanie czy in-ne strategie zapobiegania. Ta ograniczona sensy-tywność na odstraszanie jest wynikiem głównie (choć nie wyłącznie) aterytorialności podmiotów pozapaństwowych oraz ich sieciowej struktury or-ganizacyjnej, co wzmacnia ich rozproszenie. Gdy podmiot taki (organizacja przestępcza czy ugrupo-wanie terrorystyczne) nie ma jednoznacznie, geo-graficznie określonego centrum organizacyjnego, możliwość (a nawet groźba) dokonania przez pań-stwo ataku odwetowego czy odstraszającego jest niska.

Rys. 1. Struktura aktu terrorystycznego wg W. Sinnotta-Armstroga

Źródło: Mazurkiewicz Piotr. 2006. Przemoc w polityce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich-Wydawnictwo, s. 64

19


Marek Kubiński


Przestępczość zorganizowana

W katalogu zagrożeń asymetrycznych uwzględ-niono transnarodową przestępczość zorganizowa-ną. W literaturze naukowej trudno jest natrafić na wyczerpującą definicję tego zagrożenia. A. Politi proponuje wyodrębnienie czterech konstytutyw-nych elementów: istnienie zorganizowanej i stabil-nej hierarchii w strukturach przestępczych, osiąga-nie przez nie korzyści z działalności przestępczej, stosowanie siły i zastraszania oraz posługiwanie się korupcją dla zapewnienia sobie bezkarności [16, s. 4]. Transnarodowa przestępczość zorganizowa-na jest jednym z często opisywanych w literatu-rze przedmiotu przykładów „nowego ryzyka” (new risks) czy „nietradycyjnego ryzyka” (non-traditional risks) dla bezpieczeństwa jednostek, państw i bez-pieczeństwa międzynarodowego.

Zakwalifikowanie transnarodowej przestępczo-ści zorganizowanej do kategorii zagrożeń asyme-trycznych może budzić wątpliwość ze względu na to, że zagrożenie bezpieczeństwa państw ze strony organizacji przestępczych nie ma charakteru bez-pośredniego. Odniesienie pomiędzy transnarodo-wą grupą przestępczą a państwem, któremu ona zagraża, generalnie nie przyjmuje formy jedno-znacznie sprecyzowanego konfliktu w postacie mi-litarnej. Grupy przestępcze raczej nie walczą z pań-stwem w ścisłym tego słowa rozumieniu, a usiłują udaremnić egzekwowanie prawa, utrudniać ściga-nie nielegalnej działalności gospodarczej. Zabiegi te mają na celu nadwyrężenie i zakłócenie spraw-ności państwa i przebiegają na płaszczyźnie nie-militarnej. Jednak specyfika rywalizacji tego typu grup z państwem stanowi obecnie – podobnie jak terroryzm – symptom załamania monopolu struk-tur państwowych na stosowanie siły w stosunkach międzynarodowych [20, s. 377–381]. Wobec powyż-szego konflikt pomiędzy państwem a transnarodo-wymi organizacjami przestępczymi nie ma absolut-nie pozamilitarnej natury i w pewnym stopniu łą-czy się z użyciem siły zbrojnej. Ponadto nierzadkie są związki pomiędzy grupami przestępczymi a pod-miotami terrorystycznymi, gdzie relacje pomiędzy nimi a państwem przebiegają już zdecydowanie na płaszczyźnie militarnej.

Transnarodowa przestępczość zorganizowana kumuluje poważne zagrożenia dla bezpieczeństwa w Europie Środkowej oraz na obszarze postradziec-kim. Może ona przebiegać na różnych płaszczy-znach życia społecznego i przybierać różnorodne formy działalności. Szczególnie niebezpieczne jej odmiany to: przemyt narkotyków, handel bronią, kobietami, materiałami radioaktywnymi, nielegalny przerzut imigrantów, korumpowanie polityków, wy-miaru sprawiedliwości, biznesmenów, pranie brud-nych pieniędzy.

Ponadnarodowe organizacje zorganizowanej przestępczości działające w sferze pozapolitycznej mogą utrudniać funkcjonowanie państw, dezorga-nizować życie gospodarcze, a nawet implikować

niepokoje społeczne. Przykładem są tzw. państwa upadające (failing states), np. Somalia, Liberia, Ruanda, gdzie centralny rząd nie jest w stanie spra-wować władzy w sposób efektywny na całym te-rytorium i zapewnić bezpieczeństwa obywatelom. „Szare strefy” są wówczas opanowywane przez zor-ganizowaną przestępczość, grupy dowodzone przez warlordów, które walcząc o wpływy, jeszcze bar-dziej destabilizują osłabione państwo. W skrajnych przypadkach może dochodzić do powstawania tzw. skryminalizowanych państw (criminalized states), w których stery rządów obejmują przestępcze dyk-tatury [17, s. 469].

Proliferacja Broni Masowego Rażenia (BMR)

Jeden z najgroźniejszych scenariuszy, który roz-patrywany jest przez instytucje i służby odpowie-dzialne za przeciwdziałanie terroryzmowi między-narodowemu, to sytuacja, w której ugrupowania terrorystyczne wchodzą w posiadanie broni ma-sowego rażenia (BMR). Proliferacja BMR bez wąt-pienia przynależy do spektrum współczesnych za-grożeń bezpieczeństwa międzynarodowego. Wiele przesłanek wskazuje, że jej użycie byłoby zgodne z motywami, celami i logiką działania przynajmniej niektórych podmiotów pozapaństwowych. Przepro-wadzenie ataku z użyciem czynnika chemicznego, biologicznego bądź radiologicznego nie tylko umoż-liwiłoby wykonanie spektakularnego uderzenia po-wodującego masowe ofiary, ale także niosłoby za sobą długotrwałe i poważne reperkusje psycholo-giczne. Skala i zakres konsekwencji zastosowania BMR, a dodatkowo długotrwałe jej następstwa mogą przesądzać o atrakcyjności tych środków. Nie spo-sób pominąć tu psychologicznego wpływu poten-cjalnego, udanego ataku z wykorzystaniem BMR, a ten wymiar oddziaływania zagrożeń asymetrycz-nych ma dla sprawców znaczenie kluczowe.

Konsekwencją takiego aktu byłby z pewnością wybuch paniki oraz gwałtowne załamanie zaufa-nia do rządu, zwłaszcza w aspekcie wiary w zdol-ność władz do zapewnienia bezpieczeństwa obywa-telom. Ponadto, na zasadzie „efektu domina”, ten spadek zaufania zaznaczyłby się też wśród obywa-teli innych państw, szczególnie najbliższych part-nerów politycznych kraju dotkniętego zamachem. Tak rozległy efekt psychologiczny zastosowania BMR byłby głównie pochodną dużego nagłośnienia takiej akcji przez media oraz powszechnego zain-teresowania organizacją za nie odpowiedzialną, co może być pociągające z perspektywy ewentualnych sprawców. Ponadto grupy takie mogą widzieć w ak-cie zastosowania BMR sposób podniesienia wła-snego prestiżu i pozycji jako uczestnika życia po-litycznego na arenie kraju lub międzynarodowej. Stanowiłoby też manifestację wysokiej sprawności technologicznej, organizacyjnej oraz determinacji w osiąganiu celów. Ewentualne użycie broni nie-konwencjonalnej może być też postrzegane przez podmioty niepaństwowe jako skuteczne narzędzie

20



szantażu, argument wymuszający na rządzie ustęp-stwa polityczne czy inne.

Prawdopodobne jest, że część podmiotów-źró-deł zagrożeń asymetrycznych byłaby zainteresowa-na próbą pozyskana i zastosowania BMR, uwzględ-niając ewentualną skalę następstw ekonomicznych takich działań, które miałyby przełożenie zarówno w postaci skutków bezpośrednich, jak i pośrednich długofalowych.

Jednakże, by nakreślić prawdziwy obraz prawdo-podobieństwa zagrożenia przez podmioty niepań-stwowe działaniami z użyciem środków niekon-wencjonalnych, należy też wskazać czynniki, które zniechęcają i utrudniają ich zastosowanie.

Pierwsze miejsce w tym katalogu zajmuje nie-chęć znaczącej części podmiotów niepaństwo-wych do powodowania masowych i trwałych ofiar i zniszczeń. Podmiotom tym bowiem zależy raczej na spektakularności, medialności i wywołaniu emo-cjonalnego wstrząsu. Stąd też, aby zamach był wy-starczająco zastraszający, czyli skuteczny, nie musi być szczególnie krwawy. Jednak swoistym warun-kiem sine qua non jest uczynienie celem obiektu/obiektów mających dla danego społeczeństwa war-tość symboliczną, będących niejako „świętością” ich świata znaczeń. Może to być szkoła i dzieci w Biesłanie lub budynek nowojorskiej giełdy. O tej ostatniej Jean Baudrillard napisał: Jeszcze do nie-dawna wszystkie wielkie budynki na Manhattanie konkurowały miedzy sobą w wymiarze wertykalnym, tworząc słynną architektoniczną panoramę miasta. Ten obraz zmienił się w roku 1973 wraz z powsta-niem World Trade Center. Wizerunkiem systemu przestał być wtedy obelisk czy piramida, a stała się nim perorowana karta i graf używany w statystyce. Kształt graficzny tej nowej architektury nie uosabiał systemu opartego na konkurencji, lecz system cyfro-wy i rachunkowy, w którym konkurencja ustąpiła miejsca sieciom i monopolowi… Wymodelowane na swój informatyczny, finansowy, rachunkowy, cyfrowy sposób, wieże były tego systemu mózgiem. Uderzając w wieże, terroryści dotknęli jego newralgicznego cen-trum [1, s. 41–42].

Czynnikiem odstręczającym grupy terrorystycz-ne od zastosowania w atakach BMR jest fakt, iż jej zdobycie wiąże się z koniecznością poniesienia du-żych nakładów finansowych, materialnych, czaso-wych oraz znacznym wysiłkiem organizacyjnym. Ponadto próba zastosowania takiej broni wyma-ga od samych sprawców specjalistycznej wiedzy, umiejętności, znajomości procedur, co – w zesta-wieniu z wątpliwymi gwarancjami powodzenia ta-kiego aktu – wydaje się mało opłacalne. Nie bez znaczenia jest tu też swoisty konserwatyzm pod-miotów terrorystycznych w zakresie stosowania metod i środków. Prawdopodobnie istotna jest też nieprzewidywalność przebiegu ewentualnego ata-ku, a także problem efektywnego rozprzestrzenia-nia środka rażenia, a być może też zagrożenie życia/zdrowia samych sprawców, jakim obarczone jest uruchamianie tego typu broni.

Należy jednak podkreślić, że przywołane po-wyżej argumenty przemawiające zarówno za, jak i przeciw użyciu BMR zgodne z logiką podmiotów pozapaństwowych, a odbierane społecznie jako re-alne zagrożenie, mają charakter racjonalny. Nieste-ty nie sposób przewidzieć, czy tego typu kalkulacje są właściwe liderom ugrupowań terrorystycznych. Jednostki o cechach psychopatycznych, sprawujące kierownictwo grup, zafascynowane siłą rażenia bro-ni niekonwencjonalnej, czy też ich poczucie zagro-żenia, alienacji – to czynniki, które mogą przesądzić o odwołaniu się do tej metody agresji. W przypad-ku współczesnego terroryzmu niezwykle groźny jest właśnie brak możliwości przewidywania logiczne-go i racjonalnego rozwoju wydarzeń, który wyni-ka z braku instynktu samozachowawczego u wyko-nawców zamachów.

Do najpoważniejszych w ciągu ostatnich 25 lat ataków podmiotów pozapaństwowych z użyciem broni niekonwencjonalnych zalicza się najczę-ściej pięć incydentów: zastosowanie przez sektę Rajneesh bakterii salmonelli w Oregonie w 1984 roku (zachorowało 751 osób, nie było ofiar śmier-telnych), użycie przez Tamilskie Tygrysy chloru przeciw wojskom rządowym Sri Lanki w 1990 ro-ku (ponad 60 rannych), ataki z użyciem sarinu przez sektę Najwyższa Prawda (Aum Shinrikyo) na sąd w Matsumoto w 1994 roku (7 ofiar śmiertel-nych) i w tokijskim metrze w 1995 roku (12 ofiar śmiertelnych oraz ponad 5 tys. poszkodowanych) oraz działania niezidentyfikowanego sprawcy rozsyłającego listy zawierające bakterie wąglika w 2001 roku (5 ofiar śmiertelnych, 23 ranne). Moż-na więc uogólnić, iż dotychczas do udanych i po-kaźnych ze względu na skalę zniszczeń działań z użyciem BMR dochodziło rzadko, a skuteczność ataków była niższa niż przy wykorzystaniu środ-ków konwencjonalnych. Polska była, jak dotąd, wolna od bezpośrednich zagrożeń terrorystycz-nych. Nie oznacza to jednak gwarancji bezpieczeń-stwa w przyszłości. Generalnie państwa współ-czesne wykazują dużą podatność i wrażliwość na ataki z użyciem BMR. W każdym kraju moż-na wskazać dużą liczbę atrakcyjnych celów takich działań, jednocześnie niemałe są też możliwości organizacji transnarodowych w uzyskaniu środ-ków potrzebnych do wytworzenia i użycia BMR. Jeżeli założyć (mając na względzie powyższe przy-kłady), że prawdopodobieństwo takiego ataku jest niewielkie, nie zmienia to faktu, że w społecznym odbiorze jest to zagrożenie wyjątkowo istotne, przy tym przerażające, niezwykle silnie oddziałujące na sferę emocjonalną. Stąd dodatkowym problemem jest możliwa błędna jego percepcja. Ta natomiast (błąd mispercepcji) skutkuje obniżeniem poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwach, podnosi ry-zyko podjęcia niewłaściwych decyzji na poziomie władzy (np. w zakresie priorytetów w polityce bez-pieczeństwa) oraz osłabia gotowość do zapobiega-nia innym, być może bardziej prawdopodobnym zagrożeniom.

21


Marek Kubiński


Zagrożenia w przestrzeni cybernetycznej

Współczesny terroryzm odwołuje się także do jednego z najbardziej charakterystycznych zjawisk ponowoczesnego świata – do rzeczywistości wirtu-alnej. Przełom wieków to okres gwałtownego roz-woju nowych technologii informatycznych, kom-puterów i Internetu. Skokowy progres tego medium, a także znaczny stopień „usieciowienia” współcze-snych społeczeństw sprawił, że pojawiły się nowe, dotychczas niespotykane zagrożenia, które w zna-czący sposób mogą zagrozić krytycznej infrastruk-turze państwa. Trzeba tu zaznaczyć, że jest to kate-goria zagrożeń z pogranicza – tak o charakterze mi-litarnym, jak i niemilitarnym.

Światowa sieć Internetu w połączeniu z wiedzą specjalistyczną terrorystów to poważne zagrożenie dla stabilizacji na świecie. Przy pomocy uderze-nia cybernetycznego nie tylko można sparaliżować komputery instytucji państwowych i finansowych, ale także przejąć pośrednią kontrolę nad potencja-łem militarnym państwa. Szczególnie wrażliwe na atak cybernetyczny są państwa o rozwiniętych sys-temach informacyjnych, które cechują się dużym stopniem zależności od tych systemów. Najbar-dziej wymownym przykładem są wydarzenia z Es-tonii, która od 27 kwietnia do 11 maja 2007 roku stała się ofiarą zmasowanych cyberataków, będą-cych efektem konfliktu z Rosją. Estonia jest krajem o bardzo wysokim stopniu zinformatyzowania, tak że czasami bywa nazywana „E-stonią”. Ponad 90% transakcji bankowych dokonuje się tam on-line, istnieje możliwość składania deklaracji podat-kowych przez Internet. Każdy obywatel posiada Digital ID, który umożliwia mu głosowanie przez Internet. Poprzez cyberatak zablokowane zostały strony rządowe, kancelarii prezydenta, wiodących gazet, nie działały systemy bankowe czy wresz-cie wewnętrzna sieć estońskiej policji. Estończycy byli odcięci od dostępu do informacji w Internecie oraz, co gorsze, od dostępu do banków i pieniędzy. Funkcjonowanie administracji państwowej, w du-żym stopniu zinformatyzowanej, stanęło pod zna-kiem zapytania.

Działania w cyberprzestrzeni cechują się specy-ficznością, o której decyduje fakt, iż tego typu ope-racje bezpośrednio nie powodują ofiar śmiertel-nych oraz istotnych zniszczeń fizycznych, ponie-waż nie polegają na stosowaniu przemocy fizycznej czy też tradycyjnie rozumianej siły zbrojnej, a na-wet nie wymagają fizycznej obecności ich sprawcy w miejscu ataku. Cyberatak definiowany jest jako politycznie motywowany atak lub groźba ataku na komputery, sieci lub systemy informacyjne w celu zniszczenia infrastruktury oraz zastraszenia lub wy-muszenia na rządzie i ludziach daleko idących po-litycznych i społecznych celów [18]. Prof. D. E. Den-ning z Uniwersytetu Georgetown, która na gruncie naukowym zajmuje się przestrzenią informatyczną oraz jej bezpieczeństwem, akcentuje wymiar i ska-lę zjawiska ataków cyberterrorystycznych. W jej

ujęciu atak może być zakwalifikowany do cyberter-roryzmu, jeżeli w jego zakresie znajduje się prze-moc wobec ludzi lub własności bądź przynajmniej wywołuje on strach. Najlepszymi przykładami, we-dług Denning, mogą być takie ataki przy wykorzy-staniu sieci teleinformatycznych, które w swoich skutkach prowadzą do śmierci, okaleczenia ciała, eksplozji, rozbicia się samolotów, zanieczyszczenia wody lub drastycznych strat ekonomicznych [18]. Jest to istotne zastrzeżenie, bo choć działania prze-stępcze mają miejsce w sferze wirtualnej, to ich na-stępstwa odczuwalne są w świecie fizycznym.

Poważne ataki na infrastrukturę mogą być zakwa-lifikowane jako akty cyberterroryzmu w zależności od ich rozmiaru. Wszystkie definicje, usiłujące od-dać istotę tych nowych zagrożeń, mają jeden ele-ment wspólny – otóż o cyberterroryzmie możemy mówić jedynie wtedy, kiedy mamy do czynienia z politycznie motywowanym atakiem przy użyciu sieci teleinformatycznych.

Atak może pochodzić ze strony właściwie do-wolnego podmiotu. Agresorem może być „państwo zbójeckie” lub inne, będące pełnoprawnym akto-rem sceny międzynarodowej, a mającym określo-ne cele polityczne (bywały nim Chiny, Rosja czy Kuba); atakującym może być sympatyk terrorystów czy wreszcie indywidualny hacker, pragnący zade-monstrować swoje zdolności, czy uprzykrzyć życie instytucjom państwowym lub firmom, bo z ich po-lityką się nie zgadza.

Waga zagrożenia oraz jego progresywna istota i rosnące znaczenie dały impuls wielu państwom i rządom do wypracowywania koncepcji obrony przed zagrożeniami cyberterroryzmu. W ramach przeciwdziałania właściwie nie ma możliwości wykrycia wszystkich cyberataków i jednoczesne-go odparcia ich oraz zablokowania możliwych dróg dostępu do określonego systemu. Stąd też dominującym kierunkiem jest koncentracja na zi-dentyfikowaniu i zabezpieczeniu obszarów stra-tegicznych (najbardziej wrażliwych na cyberatak) oraz kluczowych sektorów społecznych (unie-zależnienie ich środków ciężkości od systemów informacyjnych).

Podsumowanie

Współczesne, zglobalizowane społeczeństwo XXI wieku funkcjonuje w klimacie niepewności i ryzyka. Labilność ta dostrzegalna jest nie tylko w skali globalnej, lecz także w lokalnej oraz w wy-miarze jednostkowym, jako istotna cecha postno-woczesnego społeczeństwa. Przełom wieków i no-we stulecie obfitują w niepokoje, wsparte złowróżb-nymi wizjami przyszłości. Nowoczesność to kultura ryzyka. (…) Świat późnonowoczesny (…) jest apoka-liptycznym, ale nie przez to, że nieuchronnie zmie-rza ku katastrofie, tylko dlatego, że niesie ze sobą ta-kie formy ryzyka, jakich nie znały wcześniejsze po-kolenia. (…) ryzyko konfliktu zbrojnego ze skutkiem masowej destrukcji pozostanie dopóty, dopóki istnieć

22



będzie broń jądrowa, lub sama konieczna do jej wy-produkowania wiedza, (…) ryzyko katastrofy ekolo-gicznej stanowi stały element perspektywy naszego życia codziennego [4, s. 6–7].

W istocie – XXI wiek nie rozpoczął się optymi-stycznie – po wieku skrajności, wręcz spustoszonym stuleciu [5], przyszedł 11 września 2001 roku, nio-sąc ze sobą następstwa, których tak naprawdę jesz-cze nie znamy. Jednak już dziś ten wiek zyskał mia-no kolejnego krwawego stulecia.

Intensywne zmiany zachodzące we współcze-snym świecie, globalizacja procesów i zjawisk go-spodarczych uruchomiły nowe ryzyka i lęki. Poja-wienie się nietradycyjnych, nieznanych dotąd za-grożeń, zacieranie granic między sferą militarną i pozamilitarną wymuszają opracowanie nowego katalogu zagrożeń dla bezpieczeństwa powszech-nego. Indeks ten – już teraz obszerny – nie jest osta-tecznie zamknięty. Co więcej, zagrożenia w dyna-micznym środowisku mają tendencję do ewoluowa-nia, mutowania i poszerzania zasięgu. Wiele z nich pojawia się gdzieś lokalnie, lecz sprzęgają się i na-kładają na inne, tworząc skomplikowaną architek-turę o charakterze globalnym. Można zaliczyć do nich wszelkie lęki towarzyszące działaniu sfery so-cjalnej, zagrożenia wynikające z rozwoju cywiliza-cji technicznej, zagrożenia klęskami ekologicznymi i atakami terrorystycznymi. Zagrażają one bezpo-średnio społeczeństwu, wpływają na funkcjonowa-nie ludzi, instytucji i państw.

Celem artykułu było wskazanie na różnorodność możliwych zagrożeń bezpieczeństwa, które w istot-ny sposób wpływają na bezpieczeństwo narodowe.

Problem badawczy w niniejszej pracy został sfor-mułowany w postaci pytania: jaki jest wpływ za-grożeń bezpieczeństwa na sprawność działania państwa?

Wnioski z przeprowadzonych badań wskazują, iż poszerzony katalog zagrożeń powoduje, że po-jęcie „bezpieczeństwa” ma dziś znacznie szerszy wymiar niż w przeszłości. Obejmuje, obok trady-cyjnych, militarnych czy politycznych, również czynniki gospodarcze, społeczne ekologiczne i kul-turowe. O bezpieczeństwie można mówić jako o ka-tegorii wielowymiarowej; może być rozpatrywa-ne w stosunku państwa do obywateli i ich wspól-noty; w sieci współzależności między państwami; w ramach czynników życia międzynarodowego oraz wobec nadrzędnych norm moralnych i prawa międzynarodowego.

Współczesna epoka, jak nigdy dotąd, potwier-dza prawdziwość powiedzenia, że największym wrogiem człowieka jest sam człowiek. Sieć ak-tualnych zagrożeń ma charakter antropogenicz-ny i cywilizacyjny. Wzrost ich znaczenia wymaga skrupulatności w prowadzonych analizach i oce-nach. Specjalnej wnikliwości wymagają te zagro-żenia, które wskazywane są w nieco dalszej per-spektywie czasowej: rywalizacja o zasoby strate-giczne, dostęp do wody oraz zaspokajanie potrzeb żywnościowych.

Bibliografia [1] Baudrillard Jean. 2005. Duch terroryzmu. Requiem dla Twin

Towers. Warszawa: Wydawnictwo Sic! [2] Castells Manuel. 2008. Społeczeństwo sieci. Warszawa:

PWN. [3] Davis Joshua. Hackers Take Down the Most Wired Country

in Europe. Wired Magazine. http://www.wired.com/politics/security/magazine/15-09/ff_estonia?currentPage=all.

[4] Giddens Anthony. 2007. Nowoczesność i tożsamość. Warsza-wa: PWN.

[5] Hobsbawm Eric. 1999. Wiek skrajności. Spojrzenie na Krót-kie Dwudzieste Stulecie. Warszawa: Wydawnictwo Politeja.

[6] Kempy Marian. 2000. Czy globalizacja kulturowa współ-decyduje o dynamice społeczeństw postkomunistycznych. Kultura i Społeczeństwo 1: 5–27.

[7] Kofman Eleonore, Gillian Youngs. 1996. Globalization: Theory and Practice. London.

[8] Koziej Stanisław. Globalna sieć terrorystyczna jest już mocarstwem. http://wiadomosci.wp.pl/kat,101874,title, Globalna-siec-terrorystyczna-jest-juz-mocarstwem,wid,10338828,wiadomosc.html.

[9] Koziej Stanisław. 2006. Między piekłem a rajem: szare bezpieczeństwo na progu XXI wieku. Toruń. Wydawnictwo Adam Marszałek.

[10] Kuźniar Roman. 2003. Niebezpieczeństwa nowego paradyg-matu bezpieczeństwa. W Bezpieczeństwo międzynarodowe czasu przemian: zagrożenia – koncepcje – instytucje, 211. Warszawa: PISM.

[11] Kuźniar Roman, Bolesław Balcerowicz. 2005. Teorie, kon-cepcje wojny (i pokoju) po zimnej wojnie. W Porządek międzynarodowy u progu XXI wieku, 470. Uniwersytet Warszawski w Warszawie.

[12] Madej Marek. 2007. Zagrożenia asymetryczne bezpieczeń-stwa państw obszaru transatlantyckiego. Warszawa: PISM.

[13] Mazurkiewicz Piotr. 2006. Przemoc w polityce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich-Wydawnictwo.

[14] Osinga Frans. 2001. Security, War and Strategy after 9–11. W Terrorism and Counterterrorism. Insight and Perspektives after September 11. The Hague. The Clingendael Institute.

[15] Pietraś Marek. 2003. Bezpieczeństwo państwa w późno-westfalskim środowisku międzynarodowym. W Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa, 161–176. PISM Warszawa.

[16] Politi Alessandro. 1997. European security: the news trans-national risks. Chaillot Paper 29: 4.

[17] Shelley Louise I. 1995. Transnational Organized Crime: An Imminent Threat to the Nation-State? Journal of Interna-tional Affairs 48(1): 469.

[18] Sienkiewicz Piotr, Halina Świeboda, Ernest Lichocki. 2011. Analiza systemowa zjawiska cyberterroryzmu. Przegląd Sił Powietrznych 4: 7. http://www.gazeta-internetowarw.pl/index.php? option=com_rubberdoc& view=doc&i-d=526&format=raw&Itemid=111

[19] Sinnott-Armstrong Walter. 1997. O Primoratza definicji ter-roryzmu. W Filozofia moralności. Postanowienie i odpowie-dzialność moralna, 266. Warszawa: Wydawnictwo Spacja, Fundacja Aletheia.

[20] Williams Phil. 2000. Combating Transnational Organized Crime. W Transnational Threats: Blending Law Enforcement and Military Strategie, 377–381. SSI USAWC Carlisle.

[21] Wnuk-Lipiński Edmund. 2004. Świat międzyepoki. Global-izacja. Demokracja. Państwo narodowe. Kraków: Wydawnic-two Znak.

23


Współczesne organizacje muszą mierzyć się z wielo-ma wyzwaniami wynikający-mi z globalizacji, dynamicz-nego rozwoju technologii oraz częstych zmian w po-stawach pracowników. Jed-nym z najważniejszych za-sobów pozwalających osią-gnąć sukces w takich warun-kach jest odpowiedni kapitał ludzki. Aby go zbudować, organizacje muszą zapewnić właściwe warunki, które określane są mianem ja-kości życia w miejscu pracy (a także jakości życia zawodowego). Jakość ta uzależniona jest od wielu różnych czynników. Wśród najważniejszych z nich wymieniane są: płace, godziny wykonywania pra-cy, dodatkowe świadczenia (w tym np. świadcze-nia socjalne), szanse na rozwój zawodowy, możli-wość zapewnienia równowagi między życiem pry-watnym a zawodowym oraz relacje międzyludzkie. Wszystkie one mają bezpośredni wpływ na satys-fakcję z wykonywanej pracy, a ich znaczenie wyni-ka z faktu, że niemal 50% swojego życia pracowni-cy spędzają w miejscu pracy.

Jakość życia w miejscu pracy jest tematem wie-lu publikacji naukowych, wśród których wiodącą część stanowią opracowania dotyczące satysfak-cji z pracy. Omawiane są w nich czynniki mające największy wpływ na zadowolenie personelu. Za-licza się do nich, między innymi: prestiż związa-ny w wykonywanym zawodem, wysokość uzyski-wanych dochodów oraz władzę, którą się uzyskuje. Bardzo ważnym czynnikiem jest także przekonanie, że jest się docenianym za wykonywaną pracę oraz że praca, którą się wykonuje, ma znaczenie (jest ważna). W rezultacie przeprowadzonych badań wy-kazano, że jakość życia w miejscu pracy może pozy-tywnie wpływać na wyniki organizacji.

Jolly Sahni przeprowadziła badania mające na celu określenie wpływu jakości życia w miejscu pracy na zaangażowanie organizacyjne oraz zaan-gażowanie pracowników. Wyniki zaprezentowała w artykule pt. “Role of Quality of Work Life in De-

Jakość życia w miejscu pracy i jej wpływ na pracownikówSahni J. (2019) “Role of Quality of Work Life in Determining Employee Engagement and Organizational Commitment in Telecom Industry”, International Journal for Quality Research, 13:2, 285–300

opracował: PIOTR ROGALA – Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

termining Employee Engagement and Organizatio-nal Commitment in Telecom Industry”.

Badania ankietowe przeprowadzone zostały wśród przedstawicieli firm telekomunikacyjnych funkcjonujących w Arabii Saudyjskiej. Specjalnie przygotowany kwestionariusz został wysłany do 600 losowo wybranych pracowników. Składał się on z czterech części. Pierwsza z nich dotyczyła re-spondentów (ich wieku, płci itd.). W drugiej części znalazły się zagadnienia związane z jakością życia w miejscu pracy. Znalazło się tu 27 stwierdzeń do-tyczących 7 różnych dziedzin tematycznych, tj. (1) satysfakcji z pracy, (2) warunków pracy, (3) szans na rozwój zawodowy, (4) równowagi pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym, (5) zarządzania stre-sem, (6) relacji społecznych, a także (7) kultury or-ganizacyjnej i komunikacji. Jedno z tych stwierdzeń sformułowane zostało w następujący sposób: „Mój przełożony troszczy się o dobrobyt swoich pod-władnych”. Część trzecia kwestionariusza odnosi-ła się do zaangażowania pracowników. Zamieszono w niej 17 stwierdzeń, a jedno z nich brzmiało na-stępująco: „Kiedy pracuję, to zapominam o wszyst-kim innym wokół mnie”. Ostatnia część związana była z zaangażowaniem organizacyjnym. Obejmo-wała ona 6 zagadnień. Jedno z nich zostało zapisa-ne w następującej postaci: „Jestem bardziej niż za-dowolony z tego, że będę pracował w tej organizacji aż do emerytury”.

Respondenci mieli za zadanie ocenić, w jakim stopniu zgadzają się z zawartymi w kwestionariu-szu stwierdzeniami. Wykorzystywali w tym celu 5-stopniową skalę Likerta. Wypełnione formularze odesłało 312 spośród nich.

Zebrane w ten sposób informacje pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków:

1. Jakość życia w miejscu pracy pracowników firm telekomunikacyjnych w Arabii Saudyjskiej jest wysoka, gdyż średnia jej ocena wyniosła 3,5 (w badaniu przyjęto, że poziom oceny wyższy niż 3 wskazuje na zadowolenie pracowników) i ponad 70% badanych oceniło pozytywnie swoją jakość ży-cia w miejscu pracy.

2. Relacje międzyludzkie to dziedzina jakości ży-cia w miejscu pracy, która została najniżej oceniona (średnia = 3,08). Z kolei najwyżej ocenione zostały warunki pracy (średnia = 4,36).

3. Istnieje pozytywna i silna korelacja pomiędzy jakością życia w miejscu pracy a zaangażowaniem organizacyjnym. Można więc zakładać, że podno-szenie jakości życia w miejscu pracy będzie się przyczyniało do zwiększania tego zaangażowania.

4. Występuje pozytywna korelacja pomiędzy jako-ścią życia w miejscu pracy a zaangażowaniem pra-cowników. Siła tej zależności nie jest jednak duża.

24


Wprowadzenie

Złożone problemy jakościowe są codziennością w pracy inżyniera. Istnieje wiele sposobów rozwią-zywania niechcianych zdarzeń. Jednym z nich jest metoda ośmiu kroków, potocznie zwana raportem 8D. Według analizy Światowego Forum Ekonomicz-nego (WEF) complex problem solving, czyli rozwią-zywanie złożonych problemów, jest jedną z dzie-sięciu najbardziej pożądanych przez pracodawców umiejętności w nadchodzącym 10-leciu. Opisane w tym artykule studium przypadków jest rozwiąza-niem zagadnień związanych z projektowaniem oraz eksploatacją urządzeń, które pozwoli nam oraz na-szym współpracownikom zaoszczędzić wiele czasu, stresu i pieniędzy podczas rozwiązywania posta-wionych przed nami zagadnień. Na podstawie woj-skowej procedury MEAL (MIL-STD 1520 Corrective Action and Disposition System for Nonconforming Material) stworzono formularz, który został wpro-wadzony przez Ford Motor Company, a następnie przez prawie wszystkie duże przedsiębiorstwa na świecie. Procedura ta jest obecna od lat 60. XX wie-ku do dziś w takich przedsiębiorstwach, jak: Boeing, Volkswagen czy też Metal-Fach. Dzięki wdrażaniu akcji na każdym etapie możemy zminimalizować straty związane z niezgodnością, szczególnie kiedy problem jest bardzo dokładnie zdefiniowany przy pomocy metody jakościowej zwanej 5W2H (zadając pytania Who? What? When? Where? Why? How? How much?). Dzięki tej metodzie dochodzenia do przyczyny problemu może okazać się, że oczywisty problem ma inną przyczynę, niż się nam wydaje. Uchroni nas to przed sytuacją powracającego pro-blemu. Świadczy to bardzo dobrze o tej metodzie, a jej rekomendacje mówią same za siebie.

Opis kroków

Jak możemy się spodziewać raport 8D składa się z dziewięciu kroków.

D0 – Akcje natychmiastowe, które mają „zaha-mować krwawienie”, czyli wytwarzanie kolejnych niezgodnych części. Jest to opcja używana spo-radycznie, jednak jest konieczna, kiedy problem dotyczy bardzo dużych strat finansowych czy też

bezpieczeństwa, np. wyciek ropy naftowej ze zbior-nika w rafinerii. W takim wypadku akcją natych-miastową jest uszczelnienie uszkodzonej rury.

D1 – Powołanie zespołu. Jednym z najważ-niejszych elementów, dzięki któremu formularz 8D zyskał i nie stracił swojej popularności przez blisko 50 lat, jest to, że do rozwiązywania inter-dyscyplinarnych problemów podchodzi się ze-społowo. Grupa złożona ze specjalistów szybko i profesjonalnie zaplanuje i przeprowadzi akcje naprawcze. Dodatkowo w zespole bardzo mile są widziane osoby nieuczestniczące w procesie, któ-re wniosą „świeże spojrzenie” na daną sytuację.

D2 – Opis problemu. W tym punkcie najczę-ściej stosowaną metodą jest 5W2H, która pozwa-la na wstępną identyfikacje problemu, co pomaga w określeniu czynności umożliwiających przepro-wadzenie działań korygujących.

1. What (co) – w kroku tym dokładnie opisujemy, z czym mamy problem,

2. Who (kto) – w punkcie tym opisujemy, kto zgłosił niezgodność,

3. Where (gdzie) – tu wstawiamy opis, gdzie ona wystąpiła,

4. When (kiedy) – umieszczamy tu informacje, kiedy ona wstąpiła (lub przez jaki okres czasu),

5. Why (dlaczego) – w kroku tym opisuje-my, dlaczego według zgłaszającego produkt jest niezgodny,

6. How (jak) – opisujemy tu, jak wada została zi-dentyfikowana, np. wizualnie lub podczas badań magnetyczno-proszkowych,

7. How many (jak dużo) – w punkcie tym umiesz-czamy, ile elementów posiada opisaną powyżej wa-dę (np. 5 z 6 wyprodukowanych elementów).

Posiadając tak zdefiniowany problem, nie musi-my poświęcać cennego czasu, by każdy z członków komisji szukał potrzebnych mu informacji niezbęd-nych do rozpoznania problemu. Takie systemowe podejście do tego zagadnienia daje nam możliwość, by przy pomocy „kropli” drążyć „skałę” i ustalić, gdzie naprawdę leży problem.

D3 – Działania powstrzymujące. Są to akcje po-wstrzymujące powstawanie wyrobów niezgodnych (akcje te mogą pokrywać się z działaniami podję-tymi natychmiast po zakomunikowaniu problemu

Z doświadczeń własnych…

Systemowy sposób rozwiązywania problemów jakościowych – Raport 8D

25


Systemowy sposób rozwiązywania problemów jakościowych

Z DOŚWIADCZEŃ WŁASNYCH…

z punktu D0). W punkcie tym również wykonuje-my pracę sortowania – jeśli mamy podejrzenie, że w magazynie lub u odbiorcy mogą znajdować się elementy niezgodne – poprzez izolację i zabezpie-czanie wyrobów niezgodnych.

D4 – Przyczyna problemu. W punkcie tym mo-żemy zorganizować burzę mózgów, by określić prawdziwą – a nierzadko bardzo mocno ukrytą – przyczynę niezgodności. Na punk ten należy po-święcić bardzo wiele sił, ponieważ jeśli zostanie on wykonany bez należytej staranności, wszyst-kie nasze kolejne działania mogą być chybione. Do określania przyczyny możemy (a nawet jest to wskazane) podchodzić wielokrotnie, ponieważ punkt naszego widzenia może zmieniać się w trak-cie upływu czasu.

D5 – Najistotniejsze działania naprawcze. Jest to określanie działań, które mają za zadanie elimi-nowanie oraz minimalizowanie przyczyn powsta-wania problemu. Można tu zaimplementować do-datkowo analizę SWOT – strengths (mocne strony), weaknesses (słabe strony), opportunities (szanse potencjalne lub zaistniałe w otoczeniu), threats (za-grożenia prawdopodobne lub istniejące w otocze-niu). Bardzo dokładne nadzorowanie wdrażania te-go punktu pozwoli nam upewnić się, czy przyczyna problemu została prawidłowo zdefiniowana.

D6 – Wdrożone działania naprawcze. Spraw-dzamy w tym punkcie – po upływie określonego czasu – czy działania, które wdrożyliśmy, dały za-mierzony skutek. Musimy mieć jednak pewność, iż zalecenia z punktu nr 5 wykonaliśmy popraw-nie. Może się również zdarzyć, że podjęte działa-nia nie wyeliminowały niezgodności. W takim wy-padku należy opracować inne działania naprawcze oraz korygujące, które pozwolą na wyeliminowanie przyczyn niezgodności.

D7 – Działania zapobiegające nawrotom (wycią-ganie wniosków). Do punktu tego należy przejść dopiero po zweryfikowaniu akcji korekcyjnych. W punkcie tym zajmujemy się wprowadzeniem usprawnień z punktu nr 5 w podobnych wyrobach lub procesach, aby tam ten problem nie wystąpił.

D8 – Określenie skuteczności. W punkcie tym należy zarchiwizować raport oraz wiedzę, którą należy przekazać innym pracownikom. Pozwoli to – poprzez budowanie bazy wiedzy – na uniknię-cie problemów przez innych pracowników zaan-gażowanych w tworzenie wyrobów. Jednak przede wszystkim w tym punkcie lider powinien podzię-kować swojemu zespołowi za współpracę i rozwią-zanie problemu.

Studium przypadku nr I – karta na str. 26

Niedomalowanie pomiędzy wzmocnieniami bla-chy wytworu. Jest to element w strefie oceny wi-zualnej A (strefa niemogąca posiadać żadnych wi-docznych wad, takich jak: zacieki, rysy, niedomalo-wania, grady spawalnicze itp.).

Początkowo, analizując ten problem, możemy wysnuć wniosek, iż operator urządzenia stru-mieniowo ściernego miał gorszy dzień i nie wy-konał swojej pracy poprawie. Co gorsza, można by było obwinić tylko jego za zaistniałą sytuację. Jednak po głębszej analizie problemu wnioski były zupełnie inne. Czytając raport, musimy pa-miętać o tym, że 80% sukcesu gotowej powłoki ochronnej to przygotowanie powierzchni przed lakierowaniem.

Studium przypadku nr II – karta na str. 27

Brak możliwości montażu w lakierowanym proszkowo wsporniku łożyska z nieprawidłowo umiejscowioną spoiną.

Na pierwszy rzut oka można stwierdzić, iż wi-nę ponosi frezer, który nieprawidłowo wykony-wał operacje rozwiercania po spawaniu. Jednak po głębszej analizie problemu wychodzi na jaw nie-prawidłowe umiejscowienie spoiny, która podczas lakierowania proszkowego uwolniła swoje naprę-żenia, efektem czego było zniekształcenie otworu montażowego.

Podsumowanie

Cytując Taiichi Ohno, twórcę Toyota Production System (najefektywniejszego systemu produkcji): „Nieposiadanie żadnych problemów jest posiada-niem największego z tych, które są”, jeśli nie będzie-my podchodzić w sposób inżynierski do zaistniałych problemów życia codziennego i będziemy je bagate-lizować, obarczając winą pracowników produkcyj-nych, jak: spawacze, frezerzy czy lakiernicy, będą się one w naszym przedsiębiorstwie nawarstwiać, przy-nosząc ogromne straty finansowe, obniżając mora-le załogi. Konstrukcje inżynierskie są coraz bardziej skomplikowane, dlatego też problemy z nimi związa-ne są również wielowątkowe.

Istnieje wiele metod na poradzenie sobie z com-plex problem solving poza drukami 8D, które wymagają przygotowania i zespołowego działania umożliwiającego minimalizacje strat i budowanie zakładowej bazy wiedzy. Są to, np.:

Diagram Ishikawy,Diagram żółwia,Gamba Walk,Toyota Kata,Raport A3 i inne.

Istnieje również wiele programów komputero-wych, których podstawą działania jest druk 8D. Jednym z nich jest Process Menager 4 stworzony przez informatyków przedsiębiorstwa Metal-Fach.

Bartosz Zubrzycki – Kontrola jakości, METAL-FACH Sp. z o.o.

Natalia Roguska – Mostostal Polimpex S.A.

26


Z DOŚWIADCZEŃ WŁASNYCH…Systemowy sposób rozwiązywania problemów jakościowych

27


Systemowy sposób rozwiązywania problemów jakościowych

Z DOŚWIADCZEŃ WŁASNYCH…

28


Konferencja „Planowanie zasobów przedsiębiorstwa – wczoraj i dziś”

28 listopada 2019 r., Warszawa

Polski Instytut Rozwoju Biznesu ma zaszczyt za-prosić Państwa do udziału w konferencji:

„Planowanie zasobów przedsiębiorstwa – wczoraj i dziś”, która odbędzie się 28 listopada 2019 roku w Warszawie.

Rozwój przedsiębiorstwa jest uwarunkowany tym, jak szybko, sprawnie i dobrze przebiega on na każdym etapie. System ERP umożliwia wgląd do wszystkich procesów w firmie. Co więcej, gro-madzi niezbędne dane, na podstawie których sporządza raporty i analizy dotyczące przedsię-biorstwa. Oprogramowanie to jest nieocenionym, złożonym narzędziem do planowania i zarządza-nia zasobami firmy. Dzięki niemu zarówno ka-dra zarządzająca, jak i poszczególne działy mają wszystko pod kontrolą. Postępy technologii ERP mogą zapewnić przewagę nad konkurencją. Nie tylko pozwalają zwiększyć wydajność pracowni-ków, ale też oferują możliwości zwiększenia za-angażowania klientów.

Tematyka konferencji:

1. System ERP – klucz do przewagi konkurencyjnej ścisła integracja procesów w przedsiębiorstwie analizowanie i monitorowanie procesów bizne-sowych integracja obiegu dokumentów usprawnienia pracy działów kadrowo-płaco-wych utrzymanie skutecznej kontroli finansowej efektywne nadzorowanie przepływu towarów (transport, logistyka i magazynowanie) planowanie i zarządzanie produkcją gromadzenie danych i ich bezpieczeństwo

2. System ERP w chmurze i aplikacje mobilne

3. Case studies

Grupa docelowa:

Przedstawiciele Zarządu Kadra zarządzającą oraz osoby odpowiedzial-ne za rozwój, innowację oraz organizację firmy Osoby odpowiedzialne za wybór, zakup i wdro-żenie nowych systemów i technologii Dyrektorzy ds. produkcji, rozwoju, inwestycji, infrastruktury Osoby odpowiedzialne za planowanie produk-cji, utrzymanie ruchu Technolodzy, specjaliści ds. zarządzania jakością

Uwaga! Wymagana rejestracja. Liczba miejsc jest ograniczona. Decyduje kolejność zgłoszeń.

Więcej informacji na: http://pirbinstytut.pl/index.php/planowanie-zasobow-przedsiebiorstwa

Kontakt z organizatorem: Justyna Sioch

tel.: +48/530 623 538e-mail: [email protected]

PRENUMERATA2020

Już czas

WYDAWNICTWO

WYDAWNICTWO





WYDAWNICTWO

WYDAWNICTWO









70 lat logo KRZYWEczarne.pdf 1 13.09.2019 13:56:59

Zamów przez stronę www.sigma-not.pl Zadaj pytanie: [email protected] się więcej: tel. 22 840 30 86 fax 22 891 13 74

on-line

WYGODNY DOSTĘP

WIRTUALNA CZYTELNIA

DO ARTYKUŁÓW FACHOWYCH

NA PORTALU INFORMACJI TECHNICZNEJ

on-line

WYDAWNICTWO

WYDAWNICTWO





WYDAWNICTWO

WYDAWNICTWO









70 lat logo KRZYWE.pdf 1 07.05.2019 18:34:39

www.sigma-not.pl

TYTUŁY

PUBLIKACJI

34120 000

Documents

Już czas PRENUMERATA 2020problemyjakosci.com.pl/wp-content/uploads/2020/01/... · funkcjonuje w przestrzeni społecznej i kulturowej, kształtuje swoje relacje i w szczególny sposób