Jan Pawe II, Katechezy o Maryi (6 IX 1995 12 XI 1997)SPIS TRECICz I. Rozwaania wstpne ............................................................................................................ 3 1. Obraz Maryi w Dziejach Apostolskich ........................................................................................ 3 2. Dziewicze macierzystwo Maryi ................................................................................................. 4 3. Udzia Maryi w dziele zbawienia................................................................................................. 5 4. Maryja w Ewangeliach................................................................................................................. 7 5. Maryjne dowiadczenie Kocioa ................................................................................................ 8 6. Osobowo Maryi wzorem dla Kocioa ................................................................................... 10 7. Maryja a godno kobiety .......................................................................................................... 12 8. Maryja a powoanie kobiety w Kociele i spoeczestwie ........................................................ 13 9. Obecno Maryi w pracach soborowych ................................................................................... 15 10. Cel i metoda wykadu doktryny maryjnej ................................................................................ 16 11. Maryja w perspektywie trynitarnej .......................................................................................... 18 Cz II. Zapowiedzi starotestamentalne....................................................................................... 20 12. Maryja w Protoewangelii ......................................................................................................... 20 13. Zapowied mesjaskiego macierzystwa ................................................................................ 21 14. Macierzystwo pochodzi od Boga ........................................................................................... 22 15. Rola kobiet w ocaleniu ludu wybranego .................................................................................. 24 16. Szlachetno moralna kobiety .................................................................................................. 25 17. Mio przyrzeczona Crze Syjonu ......................................................................................... 26 Cz III. Prawda o doskonaej witoci i dziewictwie Maryi .................................................... 29 18. Nowa Cra Syjonu ................................................................................................................... 29 19. aski pena............................................................................................................................ 30 20. Doskonaa wito Maryi ....................................................................................................... 31 21. Maryja niepokalanie poczta ................................................................................................ 32 22. Niepokalana odkupiona przez zachowanie od grzechu ........................................................ 34 23. Niepokalana dogmatyczna definicja przywileju ................................................................... 35 24. Maryja przez cae ycie wita ................................................................................................ 37 25. Ta, ktra uwierzya .................................................................................................................. 38 26. Dziewictwo Maryi prawd wiary............................................................................................. 39 27. Postanowienie zachowania dziewictwa ................................................................................... 41 28. Znaczenie dziewiczego poczcia Jezusa .................................................................................. 43 29. Maryja wzr dziewictwa ....................................................................................................... 44 30. Dziewicza jedno Maryi i Jzefa ........................................................................................... 45 31. Maryja zawsze dziewica (aeiparthenos) .................................................................................. 46 Cz IV. Udzia Maryi w ekonomii Zbawienia ............................................................................ 48 32. Posuszna suebnica Paska ................................................................................................... 48 33. Maryja now Ew ................................................................................................................. 49 34. Tajemnica nawiedzenia zapowiedzi misji Zbawiciela ........................................................... 50 35. W Magnificat Maryja wielbi wielkie dziea Boe ................................................................... 51 36. Maryja a narodzenie Jezusa ..................................................................................................... 52 37. Matka Boga .............................................................................................................................. 53 38. Wychowawczyni Syna Boego ................................................................................................ 55 39. Ofiarowanie Jezusa w wityni ................................................................................................ 56 40. Proroctwo Symeona czy Maryj z przeznaczeniem Syna ..................................................... 57 41. Ofiarowanie Jezusa w wityni zapowiada wspprac niewiasty w Odkupieniu .................. 58 42. Dwunastoletni Jezus odnaleziony w wityni .......................................................................... 59 43. Maryja w yciu ukrytym Jezusa............................................................................................... 611

44. Maryja na godach w Kanie Galilejskiej ................................................................................... 62 45. Maryja ordowniczk pierwszego cudu Jezusa w Kanie ......................................................... 63 46. Uczestnictwo Maryi w yciu publicznym Syna ....................................................................... 64 47. Pod krzyem Maryja uczestniczy w dramacie Odkupienia ..................................................... 66 48. Maryja szczeglna wsppracowniczka Odkupienia ............................................................ 67 49. Niewiasto, oto syn Twj ....................................................................................................... 68 50. Oto Matka twoja! .................................................................................................................. 69 51. Maryja i Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa ........................................................................ 70 52. Maryja a dar Ducha witego .................................................................................................. 71 53. Zanicie Matki Boskiej........................................................................................................... 73 54. Wniebowzicie Maryi prawd wiary ....................................................................................... 74 55. Wniebowzicie Maryi w tradycji Kocioa .............................................................................. 75 56. Krlowa wszechwiata ............................................................................................................. 76 Cz V. Maryja i Koci ............................................................................................................... 79 57. Maryja najznakomitszy czonek Kocioa ............................................................................ 79 58. Maryja figur i wzorcem Kocioa........................................................................................... 80 59. Wzr macierzystwa Kocioa................................................................................................. 81 60. Wzr dziewictwa Kocioa ...................................................................................................... 82 61. Wzr witoci Kocioa .......................................................................................................... 84 62. Wzr kultu Kocioa ................................................................................................................ 85 63. Matka Kocioa ........................................................................................................................ 86 64. Wstawiennictwo Matki aski Boej ......................................................................................... 87 65. Maryja jako Poredniczka ........................................................................................................ 89 66. Kult Bogosawionej Dziewicy ................................................................................................ 90 67. Natura kultu maryjnego ........................................................................................................... 92 68. Pobono maryjna a kult obrazw ......................................................................................... 93 69. Modlitwa do Maryi .................................................................................................................. 94 70. Matka jednoci i nadziei .......................................................................................................... 96

2

CZ I. ROZWAANIA WSTPNE1. Obraz Maryi w Dziejach Apostolskich1. Poprzednie katechezy powicone byy pogbieniu zagadnienia tosamoci i misji Kocioa. Teraz chciabym z kolei skierowa spojrzenie ku Bogosawionej Dziewicy Tej, ktra w sposb doskonay urzeczywistnia jego wito i stanowi jego wzr. Tak wanie postpili Ojcowie Soboru Watykaskiego II: najpierw przedstawili nauk o historyczno-zbawczej rzeczywistoci Ludu Boego, a nastpnie j uzupenili ukazujc rol Maryi w dziele zbawienia. Celem VIII rozdziau soborowej Konstytucji Lumen gentium jest bowiem nie tylko uwydatnienie eklezjologicznej wartoci doktryny maryjnej, lecz take przedstawienie wkadu, jaki posta Bogosawionej Dziewicy wnosi w zrozumienie tajemnicy Kocioa. 2. Zanim omwi maryjn myl Soboru, pragn przyjrze si postaci Maryi, opisanej u zarania Kocioa w Dziejach Apostolskich. Na pocztku owej nowotestamentalnej ksigi, przedstawiajcej ycie pierwszej wsplnoty chrzecijaskiej, ukasz wymienia poszczeglnych Apostow (k 1,13), po czym stwierdza: Wszyscy oni trwali jednomylnie na modlitwie razem z niewiastami, Maryj, Matk Jezusa, i brami Jego (k 1,14). W gronie tym wyrnia si Maryja, jedyna osoba, ktra obok apostow zostaje nazwana po imieniu. Przedstawia Ona inne oblicze Kocioa, komplementarne w stosunku do jego obrazu suebnego bd hierarchicznego. 3. Istotnie, ukasz mwi, e w wieczerniku byo kilka kobiet, uwydatniajc w ten sposb ich wany wkad w ycie Kocioa od samego pocztku. Ta obecno ma cisy zwizek z trwaniem wsplnoty na modlitwie i panujc w niej zgod. Te cechy wsplnoty okrelaj doskonale dwa podstawowe aspekty specyficznego wkadu kobiet w ycie kocielne. Mczyni, chtniej skaniajcy si do dziaalnoci w wiecie, potrzebuj pomocy kobiet, by nie zaniedbywa relacji midzyosobowych oraz pogbia jedno serc. Bogosawiona [] midzy niewiastami (k 1,42). Maryja spenia to posannictwo kobiet w sposb nadzwyczajny. Kt lepiej od Maryi pomaga wszystkim wierzcym wytrwa w modlitwie? Kt lepiej od Niej szerzy zgod i mio? Uznajc pastersk misj powierzon przez Jezusa Jedenastu, kobiety z Wieczernika, wraz z przebywajc wrd nich Maryj, wczaj si w modlitw Apostow i jednoczenie daj wiadectwo obecnoci w Kociele osb, ktre cho nie otrzymay tej misji, rwnie s penoprawnymi czonkami wsplnoty zgromadzonej w wierze w Chrystusa. 4. Obecno Maryi we wsplnocie oczekujcej na modlitwie zesania Ducha witego (por. Dz 1,14) przypomina Jej rol we wcieleniu Syna Boego za spraw Ducha witego (por. k 1,35). Rola Dziewicy na samym pocztku oraz rola, ktr obecnie spenia Ona w objawieniu si Kocioa w dniu Pidziesitnicy, s ze sob cile zwizane. Obecno Maryi w pierwszych momentach ycia Kocioa jawi si w sposb szczeglny w zestawieniu z Jej bardzo dyskretnym uczestnictwem w yciu publicznym Jezusa w okresie poprzednim. Kiedy Syn rozpoczyna swoj misj, Maryja pozostaje w Nazarecie, chocia ta rozka nie wyklucza znaczcych spotka, jak na przykad w Kanie Galilejskiej, a zwaszcza nie przeszkadza Jej uczestniczy w ofierze na Kalwarii. W pierwszej wsplnocie natomiast rola Maryi nabiera szczeglnego znaczenia. Po wniebowstpieniu i w oczekiwaniu na zesanie Ducha witego Matka Jezusa uczestniczy osobicie w pierwszych etapach dziea rozpocztego przez Syna. 5. Dzieje Apostolskie podkrelaj, e Maryja przebywaa w Wieczerniku razem z brami Jezusa (por. Dz 1,14), to znaczy z Jego krewnymi, jak zawsze interpretowaa to Tradycja kocielna. Chodzi tu nie tyle o spotkanie rodzinne, co o fakt, e pod przewodem Maryi naturalna rodzina Jezusa wczya si w duchow rodzin Chrystusa. Kto peni wol Bo powiedzia Jezus ten Mi jest bratem, siostr i matk (Mk 3,35). W tym samym kontekcie ukasz nazywa Maryj Matk Jezusa (Dz 1,14), chcc niejako zasugerowa, e po tym, jak Syn wstpi do nieba, co z Jego obecnoci pozostaje dziki obecnoci3

Matki. Przypomina Ona uczniom oblicze Jezusa, a dziki swojej obecnoci pord wsplnoty jest znakiem wiernoci Kocioa wobec Chrystusa Pana. W tym kontekcie tytu Matki wskazuje na postaw serdecznej troskliwoci, z jak Najwitsza Panna bdzie towarzyszya yciu Kocioa. Maryja otworzy przed nim swoje Serce, by ukaza wspaniae dziea, jakich dokona w Niej wszechmocny i miosierny Bg. Od samego pocztku Maryja spenia swoj rol jako Matka Kocioa: Jej dziaalno sprzyja porozumieniu midzy Apostoami, ktrych ukasz ukazuje jako jednomylnych i bardzo dalekich od wszczynania sporw, do jakich czasem midzy nimi dochodzio. Maryja wypenia take swoj macierzysk rol wobec wsplnoty wierzcych nie tylko modlc si o uzyskanie dla Kocioa darw Ducha witego, koniecznych dla jego formacji i przyszoci, lecz rwnie wychowujc uczniw Pana do staej komunii z Bogiem. W ten sposb staje si Ona wychowawczyni ludu chrzecijaskiego do modlitwy, do spotkania z Bogiem, co jest gwnym i nieodzownym warunkiem, by dziaania pasterzy i wiernych miay zawsze w Panu swj pocztek i znajdoway w Nim najgbsz motywacj. 6. Na podstawie tych krtkich rozwaa widzimy jasno, w jaki sposb relacja midzy Maryj a Kocioem stanowi fascynujce spotkanie dwch matek. Ukazuje nam ono przejrzycie macierzyskie posannictwo Maryi i zaprasza Koci do staego poszukiwania swej tosamoci poprzez kontemplacj oblicza Theotkos. (6.9.1995)

2. Dziewicze macierzystwo Maryi1. W Konstytucji Lumen gentium Sobr stwierdza, e wierni, trwajc przy Chrystusie-Gowie oraz majc czno ze wszystkimi witymi Jego, powinni take czci pami przede wszystkim chwalebnej zawsze Dziewicy Maryi, Rodzicielki Boga i Pana naszego Jezusa Chrystusa 1. Soborowa Konstytucja posuguje si pojciami Kanonu Rzymskiego Mszy w., podkrelajc w ten sposb, e wiara w boskie macierzystwo Maryi jest obecna w myli chrzecijaskiej poczwszy od pierwszych wiekw. W rodzcym si Kociele Maryja nazywana jest Matk Jezusa. Sam w. ukasz przyznaje Jej w Dziejach Apostolskich ten tytu, zgodny zreszt z tym, co mwi Ewangelie: Czy nie jest to [] syn Maryi? pytali si mieszkacy Nazaretu wedug przekazu ewangelisty Marka (Mk 6,3); Czy Jego Matce nie jest na imi Mariam? brzmi pytanie odnotowane przez Mateusza (Mk 13,55). 2. Uczniowie zgromadzeni po wniebowstpieniu pojmuj znaczenie tytuu Matki Jezusa w caej peni. Maryja jest dla nich osob jedyn w swym rodzaju: otrzymaa szczegln ask wydania na wiat Zbawiciela ludzkoci, przez dugie lata ya obok Niego, a na Kalwarii zostaa powoana przez Ukrzyowanego, by obj nowym macierzystwem umiowanego ucznia, a za jego porednictwem cay Koci. Dla wierzcych w Jezusa i podajcych Jego ladami, Matka Jezusa jest honorowym i penym czci tytuem, ktry pozostanie na zawsze w yciu i wierze Kocioa. Poprzez ten tytu chrzecijanie w sposb szczeglny pragn potwierdzi, e nie mona mwi o pochodzeniu Jezusa, nie uznajc roli niewiasty, ktra Go zrodzia w Duchu wedug natury ludzkiej. Jej macierzyska funkcja wie si rwnie z narodzinami i rozwojem Kocioa. Rozpamitujc miejsce Maryi w yciu Jezusa, wierni odkrywaj codziennie Jej skuteczn obecno na swej duchowej drodze. 3. Od samego pocztku Koci uznawa dziewicze macierzystwo Maryi. Jak pozwalaj nam przypuszcza Ewangelie dziecistwa, wanie pierwszym wsplnotom chrzecijaskim Maryja powierzya swoje wspomnienia dotyczce tajemniczych okolicznoci poczcia i narodzin Zbawiciela. Szczeglnie wany by dla uczniw, pragncych lepiej pozna wydarzenia zwizane z pocztkami ziemskiego ycia zmartwychwstaego Chrystusa, epizod zwiastowania. To wanie Maryja jest w kocu rdem objawienia tajemnicy dziewiczego poczcia za spraw Ducha witego. Pierwsi chrzecijanie pojli natychmiast wielkie znaczenie tej prawdy, ukazujcej boskie pochodzenie Jezusa, i wczyli j do zbioru podstawowych zasad swej wiary. Bdc synem Jzefa

1

Lumen gentium, 52. 4

wedug prawa, w rzeczywistoci Jezus, dziki nadzwyczajnemu dziaaniu Ducha witego, w swym czowieczestwie jest wycznie synem Maryi, bo przyszed na wiat bez udziau mczyzny. Tak wic dziewictwo Maryi ma szczegln warto, ukazuje bowiem w nowym wietle narodzenie oraz tajemnic Jezusa jako Syna, jako e dziewicze poczcie oznacza, i Ojcem Jezusa jest sam Bg. Dziewiczego macierzystwa, uznawanego i goszonego przez Ojcw, nie mona nigdy oddziela od tosamoci Jezusa, prawdziwego czowieka i prawdziwego Boga, ktry przyj ciao z Maryi Dziewicy, jak wyznajemy w Symbolu Nicejsko-Konstantynopolitaskim. Maryja jest jedyn Dziewic bdc rwnoczenie Matk. Nadzwyczajne, wzajemne przenikanie si dwch darw modej dziewczyny z Nazaretu sprawio, e chrzecijanie nazywaj Maryj po prostu Dziewic, rwnie kiedy celebruj Jej macierzystwo. Dziewictwo Maryi rozpoczyna we wsplnocie chrzecijaskiej rozwj ycia dziewiczego, wybieranego przez tych, ktrzy zostali do tego powoani przez Pana. To specjalne powoanie, osigajce swe najdoskonalsze urzeczywistnienie w Chrystusie, stanowi dla Kocioa wszystkich czasw, znajdujcego w Maryi natchnienie i wzr, nieporwnywalne duchowe bogactwo. 4. Stwierdzenie: Jezus narodzi si z Maryi Dziewicy zakada ju obecno w tym wydarzeniu transcendentnego misterium, ktre jedynie w prawdzie o boskim synostwie Jezusa moe znale swj najpeniejszy wyraz. Z tym centralnym sformuowaniem wiary chrzecijaskiej zwizana jest cile prawda o boskim macierzystwie Maryi: Jest Ona bowiem Matk Sowa Wcielonego, bdcego Bogiem z Boga [], Bogiem prawdziwym z Boga prawdziwego. Tytu Matki Boej, do ktrego nawizuje ju Mateusz w rwnoznacznej formule Matki Emanuela, Boga z nami (por. Mt 1,23), zosta wyranie przypisany Maryi dopiero po dwch wiekach refleksji. To chrzecijanie w Egipcie, w trzecim wieku, zaczynaj zwraca si do Maryi, nazywajc J Theotkos Matk Bo. Dziki temu tytuowi, bardzo czsto wystpujcemu w pobonoci ludu chrzecijaskiego, widzimy Maryj w prawdziwym wymiarze Jej macierzystwa: jest Matk Syna Boego, pocza Go w sposb dziewiczy wedug natury ludzkiej i wychowaa z macierzysk mioci, przyczyniajc si do ludzkiego rozwoju Boskiej Osoby, ktra przysza, by przemieni los ludzkoci. 5. Wymowne jest, e najstarsza modlitwa do Maryi (Sub tuum praesidium Pod Twoj obron) zawiera inwokacj: Theotkos Boa Rodzicielko. Tytu ten jest owocem nie tyle refleksji teologw, co intuicji wiary ludu chrzecijaskiego. Ci, ktrzy uznaj Jezusa za Boga, zwracaj si do Maryi jako do Matki Boej i ufaj, e udzieli im Ona swej potnej pomocy w trudnych prbach, jakie niesie ycie. Sobr Efeski zdefiniowa w 431r. dogmat o Boskim macierzystwie, przyznajc Maryi oficjalnie tytu Theotkos, nawizujcy do jedynej Osoby Chrystusa, prawdziwego Boga i prawdziwego Czowieka. Trzy okrelenia, poprzez ktre Koci wyraa na przestrzeni stuleci sw wiar w macierzystwo Maryi: Matka Jezusa, dziewicza Matka oraz Matka Boa, ukazuj wic, e macierzystwo Maryi zwizane jest bardzo gboko z tajemnic wcielenia. S to okrelenia doktrynalne, powizane rwnie z pobonoci ludow, ktre pozwalaj zdefiniowa tosamo Chrystusa. (13.9.1995)

3. Udzia Maryi w dziele zbawienia1. Mwic, e Maryja Dziewica [] uznawana jest i czczona jako prawdziwa Matka Boga i Odkupiciela2, Sobr zwraca uwag na wi istniejc midzy macierzystwem Maryi a odkupieniem. Po uwiadomieniu sobie macierzyskiej roli Maryi, ktr w nauczaniu i w kulcie pierwszych wiekw przedstawiano ze czci jako dziewicz Matk Jezusa Chrystusa, a wic jako Matk Bo, w redniowieczu pobono i teologiczna refleksja Kocioa gbiej ukazay Jej wspudzia w dziele Zbawiciela.

2

Lumen gentium, 53. 5

Opnienie to naley tumaczy faktem, e wysiek Ojcw Kocioa i pierwszych Soborw powszechnych, skupiajcych si na tajemnicy tosamoci Chrystusa, z koniecznoci pozostawia w cieniu inne aspekty dogmatu. Prawda objawiona zostaa ukazana w caym swym bogactwie dopiero pniej. Na przestrzeni stuleci mariologia rozwijaa si zawsze w odniesieniu do chrystologii. Sobr Efeski ogasza boskie macierzystwo Maryi, by potwierdzi przede wszystkim jedno Osoby Chrystusa. Podobne zjawisko zachodzi przy zgbianiu obecnoci Maryi w historii zbawienia. 2. Ju pod koniec IIw. w. Ireneusz, ucze Polikarpa, ukazuje wkad Maryi w dzieo zbawienia. Zrozumia on warto zgody wyraonej przez Maryj w chwili zwiastowania, gdy dostrzeg w posuszestwie i wierze Dziewicy z Nazaretu w obliczu posania anielskiego, wywierajcych dobroczynny wpyw na los ludzkoci, doskona antytez nieposuszestwa i niewiary Ewy. Istotnie, jak Ewa spowodowaa mier, tak te Maryja dziki swemu tak staa si przyczyn zbawienia siebie samej i wszystkich ludzi3. Chodzi tu jednak o stwierdzenie, ktre nie zostao rozwinite w sposb organiczny i stay przez innych Ojcw Kocioa. Nauka ta zostaa opracowana systematycznie po raz pierwszy pod koniec Xw. w ywocie Maryi, pira bizantyskiego mnicha Jana Geometry. Mwi on, e Maryja jest zjednoczona z Chrystusem w caym dziele zbawienia i zgodnie z planem Boym uczestniczy w krzyu oraz cierpi dla naszego zbawienia. Bya zjednoczona z Synem w kadym dziaaniu, postawie i woli 4. Maryja uczestniczy w dziele zbawczym dziki swej macierzyskiej mioci, mioci oywianej ask, ktra udziela Jej wielkiej mocy: bardziej ni inni wolna od ludzkich dz, okazuje si pena najwikszego wspczucia5. 3. Na Zachodzie w. Bernard, zmary w 1153r., zwracajc si do Maryi, w takich sowach komentowa ofiarowanie Jezusa w wityni: Ofiaruj Twego Syna, Najwitsza Dziewico, i przedstaw Panu owoc Twego ona. Za nasze pojednanie ze wszystkimi ofiaruj hosti wit, mi Bogu6. Ucze i przyjaciel w. Bernarda, Arnald z Chartres, podkrela zwaszcza udzia Maryi w ofierze na Kalwarii. Wyrnia on na krzyu dwa otarze: jeden w Sercu Maryi, a drugi w ciele Chrystusa. Chrystus skada w ofierze swoje ciao, Maryja swoj dusz. Maryja ofiarowuje si w sposb duchowy w gbokim zjednoczeniu z Chrystusem i baga o zbawienie wiata: To, o co prosi Matka, Syn potwierdza, a Ojciec daje7. Poczynajc od tamtych czasw, inni autorzy pogbiaj nauk o szczeglnej wsppracy Maryi w odkupieczej ofierze. 4. Rwnoczenie w kulcie i pobonoci chrzecijaskiej coraz wiksz rol odgrywa kontemplacyjne spojrzenie na wspcierpienie Maryi, w sposb wymowny ukazywane przez wizerunki Matki Boskiej Bolesnej. Uczestnictwo Maryi w dramacie krzya nadaje temu wydarzeniu charakter gboko ludzki i pomaga wiernym wnikn w tajemnic: wspcierpienie Matki pomaga zrozumie lepiej cierpienie Syna. Dziki uczestnictwu w odkupieczym dziele Chrystusa, potwierdzone zostaje rwnie duchowe i powszechne macierzystwo Maryi. Na Wschodzie Jan Geometra mwi o Maryi: Ty jeste nasz Matk. Dzikujc Maryi za trudy i cierpienia zniesione za nas, ukazuje Jej macierzyskie uczucie i postaw Matki wobec wszystkich, ktrzy dostpuj zbawienia8. Nauka o duchowym macierzystwie rozwija si rwnie na Zachodzie dziki w. Anzelmowi, ktry stwierdza: Ty jeste Matk [] pojednania oraz pojednanych, Matk zbawienia i zbawionych9. Maryja czczona jest zawsze jako Matka Boa, jednake fakt, e jest nasz Matk, nadaje Jej boskiemu macierzystwu nowy rys, a nam otwiera drog do gbszego z Ni zjednoczenia.

3 4

Por. W. IRENEUSZ, Adversus haereses, III, 22, 4 (PG 7, 959). Rkp. Bol. 196, f. 122 v. 5 Por. tame, f. 123 v. 6 W. BERNARD Z CLAIRVAUX, Sermo 3 in Purificationem, 2 (PL 183, 370). 7 Por. ARNALD Z CHARTRES, De septem verbis Domini in cruce, 3 (PL 189, 1694). 8 Por. Poegnalna mowa o Zaniciu penej chway Naszej Pani, Matki Boej, w: A. Wenger, L'Assomption de la T.S. Vierge dans la tradition byzantine, s. 407. 9 Por. Oratio 52, 8 (PL 158, 957). 6

5. Matczyny stosunek Maryi do nas nie wyraa si tylko w wizi uczuciowej: poprzez swojezasugi i wstawiennictwo przyczynia si Ona w sposb skuteczny do naszego duchowego wzrostu oraz do pogbienia w nas ycia aski. Z tego wzgldu nazywamy Maryj Matk aski, Matk ycia. Tytu Matki ycia, uywany ju przez Grzegorza z Nyssy, umotywowa w nastpujcy sposb Gueryk z Igny, zmary w 1157r.: Jest Ona Matk ycia, z ktrego czerpi ycie wszyscy ludzie: rodzc z siebie to ycie, w pewien sposb odrodzia wszystkich, ktrzy je przeywaj. Tylko jeden zosta zrodzony, ale wszyscy zostalimy odrodzeni10. Mariale, tekst z XIIIw., posugujc si miaym obrazem, przypisuje to odrodzenie bolesnemu porodowi na Kalwarii, dziki ktremu staa si duchow Matk caego rodzaju ludzkiego; istotnie, w swym czystym onie pocza Ona, ze wspczucia, dzieci Kocioa11. 6. Stwierdziwszy, e Maryja w szczeglny zaiste sposb wsppracowaa z dzieem Zbawiciela, Sobr Watykaski II konkluduje: Dlatego to staa si nam matk w porzdku aski12. Potwierdza w ten sposb przekonanie panujce w Kociele, ktry uwaa Maryj u boku Syna za duchow Matk caej ludzkoci. Maryja jest nasz Matk: ta pocieszajca prawda, ukazywana nam w sposb coraz bardziej jasny i gboki dziki mioci i wierze Kocioa, wspieraa i nadal wspiera ycie duchowe nas wszystkich oraz zachca nas, rwnie w cierpieniu, do ufnoci i nadziei. (25.10.1995)

4. Maryja w Ewangeliach1. W poprzednich katechezach ukazalimy, jak doktryna o macierzystwie Maryi, wyraajcasi pocztkowo w tytule Matka Jezusa, zostaa pniej ujta w peniejszej i bardziej bezporedniej formule Matka Boa i z kolei dosza do uznania macierzyskiego udziau Maryi w odkupieniu ludzkoci. Take w przypadku innych aspektw doktryny maryjnej, zanim wypracowano jasn definicj prawd objawionych dotyczcych Maryi, musiay upyn cae stulecia. Typowymi przykadami takiego rozwoju wiary, ktry prowadzi do coraz gbszego poznania roli Maryi w historii zbawienia, s dogmaty o niepokalanym poczciu i o wniebowziciu, ogoszone, jak powszechnie wiadomo, przez dwch moich czcigodnych poprzednikw pierwszy przez sug Boego Piusa IX w 1854r., drugi przez sug Boego Piusa XII w Roku Jubileuszowym 1950. Mariologia jest szczeglnym obszarem poszukiwa teologicznych: nierzadko zdarzao si, e lud chrzecijaski, powodowany mioci do Maryi, pierwszy przeczuwa niejako pewne aspekty Jej tajemnicy, kierujc ku nim uwag teologw i pasterzy. 2. Musimy przyzna, e na pierwszy rzut oka Ewangelie dostarczaj niewielu informacji o osobie i yciu Maryi. Z pewnoci pragnlibymy znale w nich na ten temat wicej wskazwek, ktre pozwoliyby nam lepiej pozna Matk Jezusa. Tego pragnienia nie zaspokajaj take inne ksigi Nowego Testamentu, gdy brak w nich pogbionej refleksji doktrynalnej bezporednio dotyczcej Maryi. Nawet listy w. Pawa, w ktrych znajdujemy takie bogactwo myli o Chrystusie i o Jego dziele, ograniczaj si do bardzo znamiennego stwierdzenia, e Bg posa swego Syna, zrodzonego z niewiasty (Ga 4,4). Bardzo niewiele dowiadujemy si o rodzinie Maryi. Jeli wyczymy relacje o dziecistwie Jezusa, w Ewangeliach synoptycznych znajdujemy tylko dwa stwierdzenia, ktre rzucaj nieco wiata na posta Maryi: jedno z nich dotyczy braci, czyli krewnych Jezusa, ktrzy podjli jakoby prb sprowadzenia Go na powrt do Nazaretu (por. Mk 3,21; Mt 12,48); drugie zawarte jest w okrzyku pewnej kobiety, ktra nazwaa Matk Jezusa bogosawion (por. k 11,27). Niemniej ukaszowa Ewangelia dziecistwa, zawierajca opisy zwiastowania, nawiedzenia, narodzenia Jezusa, ofiarowania w wityni i odnalezienia Dwunastoletniego midzy uczonymi w Pimie, nie tylko dostarcza wanych informacji, ale stanowi te swego rodzaju protomariologi o fundamentalnym znaczeniu. Podane w niej fakty zostaj porednio uzupenione przez Mateusza w10 11

GUERYK D'IGNY, In Assumpt. I, 2 (PL 185, 188). Q. 29, par. 3. 12 Lumen gentium, 61. 7

relacji o objawieniu, jakie otrzyma Jzef (por. Mt 1,18-25), ale tylko w tym, co dotyczy dziewiczego poczcia Jezusa. Z kolei Ewangelia Jana pogbia refleksj na temat historyczno-zbawczej roli Matki Jezusa, gdy odnotowuje Jej obecno na pocztku i na kocu Jego publicznej dziaalnoci. Szczeglnie znamienne jest wystpienie Maryi pod Krzyem, gdzie konajcy Syn powierza Jej swego umiowanego ucznia, aby bya jego Matk, a przez niego Matk wszystkich chrzecijan (por. J 2,1-12 i J 19,25-27). Na koniec, Dzieje Apostolskie wymieniaj Matk Jezusa pord kobiet nalecych do pierwszej wsplnoty, ktra oczekiwaa na zesanie Ducha witego (por. Dz 1,14). Natomiast nie wiemy nic z powodu braku innych wiadectw nowotestamentalnych oraz pewnych informacji ze rde historycznych o yciu Maryi po Pidziesitnicy ani te o dacie i okolicznociach Jej mierci. Moemy jedynie przypuszcza, e nadal mieszkaa z apostoem Janem i e bezporednio uczestniczya w rozwoju pierwszej chrzecijaskiej wsplnoty. 3. Niedostatek informacji na temat ziemskiego ycia Maryi zostaje zrwnowaony przez ich jako i bogactwo teologiczne, wydobywane pieczoowicie na wiato dzienne przez wspczesn egzegez. Musimy zreszt pamita, e ewangelici opisuj wydarzenia wycznie w perspektywie chrystologicznej i interesuj si Matk tylko w zwizku z radosn nowin goszon przez Syna. Jak zauwaa ju w. Ambroy, ewangelista, mwic o tajemnicy wcielenia, nie uwaa za stosowne szuka dalszych wiadectw dziewictwa Maryi, aby nie widziano w nim bardziej obrocy Dziewicy ni gosiciela misterium13. Moemy w tym fakcie odczyta szczeglny zamys Ducha witego, ktry chcia pobudzi Koci do wysiku poszukiwania, tak aby pamitajc o centralnym miejscu tajemnicy Chrystusa, nie rozprasza si szczegami z ycia Maryi, ale stara si odkrywa przede wszystkim Jej rol w dziele zbawienia, Jej osobist wito i Jej macierzysk misj w yciu chrzecijaskim. 4. Duch wity kieruje poczynaniami Kocioa, skaniajc go do naladowania postawy Maryi. W opisie narodzin Jezusa ukasz podaje, e Jego Matka zachowywaa wszystkie te sprawy, rozwaajc je w swoim sercu (k 2,19) to znaczy starajc si poczy w cao (symbllousa) i ogarn gbszym spojrzeniem wszystkie wydarzenia, ktrych bya uprzywilejowanym wiadkiem. W podobny sposb ten sam Duch przynagla take Lud Boy, aby stara si zgbia wszystko, co zostao powiedziane o Maryi, i przez to coraz lepiej rozumie Jej misj, nierozerwalnie zwizan z tajemnic Chrystusa. W rozwoju mariologii szczegln rol odgrywa lud chrzecijaski. Wyznajc swoj wiar i dajc o niej wiadectwo, lud przyczynia si do rozwoju doktryny maryjnej, tak e nie jest on zazwyczaj zasug samych tylko teologw, cho nadal odgrywaj oni nieodzown rol w zakresie pogbiania i jasnego przedstawiania prawd wiary oraz chrzecijaskiego dowiadczenia. Wiara ludzi prostych zyskuje podziw i pochwa Jezusa, ktry dostrzega w niej przejaw cudownej dobroci Ojca (por. Mt 11,25; k 10,21). Przez stulecia wiara ta nieustannie gosi cuda historii zbawienia, ukryte przed mdrymi. Ta wanie wiara, wspbrzmica z pen prostoty postaw Maryi pozwolia nam lepiej dostrzec Jej osobist wito i transcendentn warto Jej macierzystwa. Tajemnica Maryi skania kadego chrzecijanina, aby w komunii z Kocioem rozwaa w swoim sercu wszystko, co ewangeliczne objawienie mwi o Matce Chrystusa. Zgodnie z logik hymnu Magnificat, kady dowiadczy na sobie w lad za Maryj mioci Boej i dostrzee w wielkich dzieach, jakich Trjca wita dokonaa w Penej aski, znak dobroci Boga dla czowieka. (8.11.1995)

5. Maryjne dowiadczenie Kocioa1. W poprzednich katechezach przeledzilimy proces ksztatowania si refleksji wsplnoty chrzecijaskiej od samych jej pocztkw na temat postaci Maryi i Jej roli w historii zbawienia. Dzisiaj rozwaymy dowiadczenie maryjne Kocioa.13

Expositio in Lucam, 2, 6 (PL 15, 1555). 8

Rozwj refleksji mariologicznej i kultu Maryi w kolejnych wiekach przyczynia si do coraz peniejszego ukazania maryjnego oblicza Kocioa. Nie ulega wtpliwoci, e Najwitsza Dziewica jest cakowicie zwizana z Chrystusem, fundamentem wiary i dowiadczenia eklezjalnego, i e ku Niemu prowadzi. Dlatego chrzecijanie, posuszni Jezusowi, ktry przeznaczy swej Matce bardzo szczegln rol w ekonomii zbawienia, darz Maryj wielk czci i mioci, wyraajc j w gorcej modlitwie. Przyznali Jej wane miejsce w wierze i kulcie dostrzegajc w Niej uprzywilejowan drog do Chrystusa, najwyszego Porednika. Maryjny wymiar Kocioa jest wic niezaprzeczalnie elementem dowiadczenia chrzecijaskiego ludu. Mona go dostrzec w rnych przejawach ycia wierzcych, co wiadczy o miejscu, jakie zajmuje Maryja w ich sercach. To niepowierzchowne uczucie, ale gbokie i wiadome przywizanie, zakorzenione w wierze, kae chrzecijanom wszystkich epok ucieka si do Maryi, aby gbiej zjednoczy si z Chrystusem. 2. W lad za najstarsz modlitw, uoon w IIIw. w Egipcie przez wsplnoty chrzecijaskie, bagajc Bo Rodzicielk o obron w niebezpieczestwie, powstao wiele modlitw skierowanych do Tej, ktr ochrzczeni uwaaj za przemon Ordowniczk przed obliczem Boga. Dzisiaj modlitw najbardziej rozpowszechnion jest Zdrowa Maryjo, ktrej pierwsza cz skada si ze sw zaczerpnitych z Ewangelii (por. k 1,28.42). Chrzecijanie ucz si j odmawia w rodzinnych domach od najmodszych lat, otrzymujc j niczym cenny dar, ktrego naley strzec przez cae ycie. Ta sama modlitwa, powtarzana dziesitki razy w racu, pomaga wielu wiernym zanurzy si w modlitewnej kontemplacji ewangelicznych tajemnic i czsto pozostawa przez dugi czas w gbokim zjednoczeniu z Matk Jezusa. Od redniowiecza Zdrowa Maryjo jest najpowszechniejsz modlitw wszystkich wierzcych, ktrzy prosz wit Matk Chrystusa o pomoc i opiek na drogach codziennego ycia14. Lud chrzecijaski okazuje te Maryi sw mio, mnoc sposoby wyraania swego przywizania do Niej: hymny, modlitwy i utwory poetyckie, proste, a niekiedy bardzo gbokie, przeniknite t sam mioci do Tej, ktr Ukrzyowany da ludziom jako Matk. Niektre z nich, jak na przykad hymn Akatyst lub Salve Regina, wywary gboki wpyw na ycie i wiar chrzecijaskiego ludu. Pobonoci maryjnej towarzyszy te przebogata twrczo artystyczna na Wschodzie i na Zachodzie, dziki ktrej cae pokolenia mog kontemplowa duchowe pikno Maryi. Malarze, rzebiarze, muzycy i poeci stworzyli arcydziea, ktre ukazuj rne aspekty wielkoci Maryi, a przez to pomagaj lepiej zrozumie sens i warto Jej chwalebnego wkadu w dzieo odkupienia. Sztuka chrzecijaska dostrzega w Maryi urzeczywistnienie nowego czowieczestwa, zgodnego z Boym zamysem, a wic wzniosy znak nadziei dla caej ludzkoci. 3. To ordzie nie mogo uj uwagi chrzecijan, ktrzy otrzymali powoanie do szczeglnej konsekracji. Istotnie, w zakonach i zgromadzeniach zakonnych, w instytutach i sowarzyszeniach ycia konsekrowanego Maryja jest otoczona szczegln czci. Liczne instytuty, zwaszcza ale nie tylko eskie, nosz w nazwie imi Maryi. Niezalenie jednak od tych zewntrznych aspektw duchowo rodzin zakonnych i wielu ruchw kocielnych, niektrych o charakterze wybitnie maryjnym, uwydatnia ich szczegln wi z Maryj jako gwarancj autentycznej i penej realizacji charyzmatu. Ten element maryjny w yciu osb szczeglnie obdarowanych przez Ducha witego ma take swj wymiar mistyczny, co dowodzi, e chrzecijanin moe w gbi swego jestestwa doznawa obecnoci Maryi. Wi z Maryj jednoczy nie tylko chrzecijan zaangaowanych, ale take ludzi prostej wiary, a nawet oddalonych od Kocioa, dla ktrych stanowi by moe jedyny element czcy ich z yciem Kocioa. Znakiem tego powszechnego przywizania chrzecijaskiego ludu do Matki Pana s pielgrzymki do maryjnych sanktuariw, ktre przez cay rok przycigaj liczne rzesze wiernych. Niektre z tych bastionw pobonoci maryjnej s szeroko znane, jak Lourdes, Fatima, Loreto, Pompeja, Guadalupe, Czstochowa. Inne maj charakter tylko krajowy lub lokalny. Ale w kadym z nich wspomnienie wydarze zwizanych z obecnoci Maryi niesie z sob ordzie Jej macierzyskiej dobroci, otwierajc serca na ask Bo.14

Por. Marialis cultus, 42-55. 9

Te miejsca maryjnej modlitwy s wspaniaym wiadectwem Boego miosierdzia, ktre czowiek otrzymuje dziki wstawiennictwu Maryi. Cudowne przypadki uzdrowienia ciaa, odnowy duchowej i nawrcenia dowodz, e Maryja nadal spenia z Chrystusem i w Duchu swoj misj Wspomoycielki i Matki. 4. Czsto sanktuaria maryjne staj si orodkami ewangelizacji: take bowiem w dzisiejszym Kociele, podobnie jak we wsplnocie czekajcej na Pidziesitnic, wsplna modlitwa z Maryj kieruje wielu chrzecijan na drog apostolatu i suby braciom. Chciabym wspomnie tu zwaszcza o wielkim wpywie pobonoci maryjnej na dziaalno charytatywn i na praktyk miosierdzia. Zachceni obecnoci Maryi, wierzcy odczuwaj czsto potrzeb powicenia si ubogim, wydziedziczonym, chorym, aby dla tych najmniejszych mieszkacw ziemi by znakiem macierzyskiej opieki Maryi ywej ikony miosierdzia Ojca. Wszystko to dowodzi, e wymiar maryjny przenika cae ycie Kocioa. Przepowiadanie sowa, liturgia, rne praktyki charytatywne i kultowe wszystko to wzbogaca si i odnawia dziki wizi z Maryj. Lud Boy jest powoany, aby pod przewodnictwem swoich pasterzy rozpoznawa w tym fakcie dziaanie Ducha witego, ktry wprowadzi chrzecijask wiar na drogi odkrywania oblicza Maryi. To On dokonuje wielkich dzie w sanktuariach maryjnych. To On budzi w nas wol poznawania Maryi oraz mio do Niej i to On prowadzi wiernych, aby w szkole Dziewicy, ktra Magnificat wypiewaa, uczyli si odczytywa Boe znaki w historii i zdobywali mdro czynic kadego czowieka budowniczym nowej ludzkoci. (15.11.1995)

6. Osobowo Maryi wzorem dla Kocioa1. Po rozwaeniu tematu maryjnego wymiaru ycia Kocioa zamierzamy teraz ukaza ogromne bogactwo duchowe, ktre Maryja przekazuje Kocioowi, suc mu swoim przykadem i wstawiennictwem. Pragniemy przede wszystkim zastanowi si krtko nad kilkoma znamiennymi aspektami osobowoci Maryi, w ktrych kady wierny moe znale cenne pouczenie o tym, jak winien przyj i w peni zrealizowa swoje powoanie. Maryja przesza przed nami drog wiary: uwierzywszy anielskiemu ordziu, przyja jako pierwsza i w sposb doskonay tajemnic wcielenia15. Jej ycie wiary rozpoczyna si jeszcze przed dowiadczeniem boskiego macierzystwa, a potem rozwija si i pogbia przez cay czas Jej ziemskiej wdrwki. Jest to wiara odwana, ktra w chwili zwiastowania zawierza obietnicy po ludzku niemoliwej, a w Kanie nakania Jezusa, aby dokona pierwszego cudu, i doprowadza do objawienia si Jego mesjaskiej mocy (por. J 2,1-5). Maryja uczy chrzecijan przeywania wiary jako dowiadczenia zmuszajcego do wysiku i zaangaowania, ktre na kadym etapie ycia i we wszystkich sytuacjach wymaga odwagi i wytrwaoci. 2. Z wiar Maryi wie si Jej ulego wobec woli Boej. Wierzc w sowo Boe, moga Ona przyj je w peni w swoim yciu, a okazujc ulego wobec najwyszego zamysu Boego, zgodzia si na wszystko, czego zadano od Niej z Wysoka. Obecno Maryi w Kociele zachca zatem wszystkich wiernych do codziennego wsuchiwania si w sowo Boe, aby dziki temu mogli dostrzega w wydarzeniach kadego dnia zamys mioci i wiernie wspdziaa w jego realizacji. 3. W ten sposb Maryja uczy wsplnot wierzcych patrze w przyszo z cakowitym zawierzeniem Bogu. W osobistym dowiadczeniu Maryi nadzieja zyskuje wci nowe uzasadnienia. Od chwili zwiastowania nadzieje staroytnego Izraela skupiaj si na Synu Boym, wcielonym w Jej dziewiczym onie. Jej nadzieja umacnia si w pniejszym okresie ycia ukrytego i publicznej dziaalnoci Jezusa. Dziki wielkiej wierze, jak pokadaa w sowie Chrystusa, ktry zapowiedzia swoje zmartwychwstanie trzeciego dnia, nie zaamaa si nawet w obliczu dramatu krzya: niezmiennie ufaa w wypenienie si mesjaskiego dziea, oczekujc niezachwianie po ciemnociach Wielkiego Pitku poranka Zmartwychwstania.15

Por. Redemptoris Mater, 13. 10

W swojej trudnej wdrwce po drogach historii midzy ju zbawienia dokonanego a jeszcze nie w peni zrealizowanego, wsplnota wierzcych wie, e moe liczy na pomoc Matki Nadziei, ktra dowiadczya zwycistwa Chrystusa nad mocami mierci i teraz udziela chrzecijanom wci nowej zdolnoci oczekiwania na Bo przyszo i zawierzenia obietnicom Chrystusa. 4. Przykad Maryi pozwala Kocioowi lepiej zrozumie warto milczenia. Milczenie Maryi nie jest tylko powcigliwoci w mowie, ale przede wszystkim mdr umiejtnoci rozpamitywania i patrzenia oczyma wiary na tajemnic Wcielonego Sowa i na wydarzenia Jego ziemskiego ycia. To wanie milczenie wyraajce przyjcie Sowa, t zdolno rozwaania tajemnicy Chrystusa, Maryja przekazuje wierzcemu ludowi. W wiecie penym zgieku i sprzecznych sygnaw Jej wiadectwo ukazuje nam warto milczenia bogatego duchowo i zachca do kontemplacji. Maryja wiadczy o wartoci ycia pokornego i ukrytego. Zazwyczaj wszyscy domagaj si, a czsto wrcz daj, aby pozwolono im w peni ukaza swoj warto i swoje zalety. Wszystkim zaley na szacunku i powaaniu innych. Ewangelie kilkakrotnie wspominaj, e Apostoowie pragnli zaj pierwsze miejsca w krlestwie i spierali si, ktry z nich jest najwikszy, tak e Jezus musia udziela im poucze na temat potrzeby pokory i suby (por. Mt 18,1-5; Mt 20,20-28; Mk 9,33-37; Mk 10,35-45; k 9,46-48; k 22,24-27). Maryja natomiast nigdy nie pragna zaszczytw ani korzyci pyncych z uprzywilejowanego stanowiska; zawsze staraa si wypenia wol Bo, prowadzc ycie zgodne ze zbawczym zamysem Ojca. Tym, ktrzy nierzadko zmagaj si z ciarem ycia na pozr pozbawionego znaczenia, Maryja ukazuje, jak wielk warto moe mie ycie, jeli jest przeniknite mioci Chrystusa i braci. 5. Maryja daje te wiadectwo o wartoci ycia czystego i penego dobroci dla wszystkich ludzi. Pikno Jej duszy, cakowicie oddanej Panu, jest przedmiotem podziwu chrzecijaskiego ludu. Chrzecijaska wsplnota zawsze widziaa w Maryi idea kobiety, ktra jest wcieleniem mioci i dobroci, poniewa zachowaa czysto serca i ciaa. Cynizmowi pewnego nurtu wspczesnej kultury, ktra czsto wydaje si nie ceni czystoci i banalizuje pciowo, odrywajc j od godnoci osoby, od zamysu Boego, Maryja przeciwstawia wiadectwo czystoci, ktra owieca sumienie i prowadzi do wikszego umiowania stworze i Boga. 6. Ponadto, Maryja jawi si chrzecijanom wszystkich czasw jako Ta, ktra gboko wspczuje z cierpieniami ludzkoci. To wspczucie nie polega jedynie na bliskoci uczuciowej, ale wyraa si te przez konkretn i skuteczn pomoc ludzkoci, cierpicej ndz materialn i moraln. Koci, idc ladami Maryi, winien przyjmowa tak sam postaw wobec ubogich i wszystkich cierpicych ziemi. Macierzyska troska, z jak Matka Chrystusa pochyla si nad zami, cierpieniami i trudami ludzi wszystkich czasw, powinna przynagla chrzecijan, zwaszcza w obliczu bliskiego ju trzeciego tysiclecia, aby mnoyli konkretne i widzialne wiadectwa mioci, ktra pozwoli pokornym i cierpicym naszej epoki mie udzia w obietnicach i nadziejach nowego wiata, narodzonego z Paschy. 7. Mio i przywizanie ludzi do Matki Jezusa przekracza widzialne granice Kocioa i budzi w sercach pragnienie pojednania. Maryja jak Matka pragnie jednoci wszystkich swoich dzieci. Jej obecno w Kociele jest wezwaniem do zachowania jednomylnoci serc, ktra panowaa w pierwszej wsplnocie (por. Dz 1,14), a tym samym take do poszukiwania drg jednoci i pokoju midzy wszystkimi ludmi dobrej woli. Ordujc u swojego Syna, Maryja prosi o ask jednoci rodzaju ludzkiego, abymy mogli budowa cywilizacj mioci, przezwyciajc tendencje rozamowe, pokusy zemsty i nienawici oraz przewrotn skonno do przemocy. 8. Macierzyski umiech Maryi, tak czsto ukazywany przez ikonografi maryjn, objawia peni aski i pokoju, ktr Ona chce si z nami podzieli. To objawienie duchowego pokoju nadaje radosne oblicze Kocioowi. Przyjmujc w chwili zwiastowania anielskie wezwanie do radoci (chaire raduj si: por. k 1,28), Maryja jako pierwsza uczestniczy w radoci mesjaskiej, ktr prorocy obiecali crze Syjonu (por. Iz 12,6; So 3,14-15; Za 9,8), i przekazuje j ludzkoci wszystkich epok.11

Przyzywajc J jako causa nostrae laetitiae, lud chrzecijaski odkrywa, e Ona potrafi udziela nam radoci pyncej z nadziei nawet pord yciowych utrapie i prowadzi tych, ktrzy Jej zawierzyli, do radoci wiecznej. (22.11.1995)

7. Maryja a godno kobiety1. Doktryna maryjna, pogbiona i rozwinita z punktu widzenia teologicznego i duchowego w naszym stuleciu, uzyskaa ostatnio nowe znaczenie w wymiarze socjologicznym i duszpasterskim, rwnie dziki lepszemu zrozumieniu roli kobiety we wsplnocie chrzecijaskiej oraz w spoeczestwie, jak wida na podstawie licznych i znaczcych wystpie Magisterium. Znane s sowa ordzia, ktre na zakoczenie Soboru Watykaskiego II, 8 grudnia 1965r., Ojcowie skierowali do kobiet caego wiata: Nadchodzi godzina, nadesza ju godzina, w ktrej powoanie kobiety urzeczywistnia si w peni i w ktrej kobieta zdobywa wpyw i moliwo oddziaywania na spoeczestwo oraz wadz dotychczas nie znan16. Potwierdziem te sowa kilka lat pniej w Licie apostolskim Mulieris dignitatem: Godno kobiety i jej powoanie odwieczny temat refleksji ludzkiej i chrzecijaskiej nabray w ostatnim okresie szczeglnej wyrazistoci17. W sposb szczeglny uznania roli i godnoci kobiety domaga si w naszym stuleciu ruch feministyczny, ktry postawi sobie za cel przeciwdziaanie, czasem w formie bardzo energicznej, wszystkiemu, co w przeszoci i obecnie utrudnia afirmacj wartoci i peny rozwj osobowoci kobiety, a take jej uczestnictwo w wielorakich formach ycia spoecznego i politycznego. Te postulaty, w znacznej mierze suszne, umoliwiy bardziej zrwnowaone spojrzenie na problem kobiet we wspczesnym wiecie. Tym postulatom Koci, zwaszcza w ostatnich czasach, okazywa szczeglne zainteresowanie, rwnie ze wzgldu na fakt, e posta Maryi, odczytana w wietle Jej ycia zapisanego w Ewangelii, stanowi suszn odpowied na potrzeb emancypacji kobiety: Maryja jest jedyn istot ludzk urzeczywistniajc w sposb doskonay Boy plan mioci wobec ludzi. 2. Plan ten ukazany jest ju w Starym Testamencie, w historii stworzenia, ktra przedstawia pierwsz par stworzon na obraz samego Boga: Stworzy wic Bg czowieka na swj obraz, na obraz Boy go stworzy: stworzy mczyzn i niewiast (Rdz 1,27). Kobieta wic, nie mniej ni mczyzna, nosi w sobie podobiestwo do Boga. Rwnie i do niej, od momentu, gdy pojawia si na ziemi jako owoc Boego dziaania, odnosz si sowa uznania: Bg widzia, e wszystko, co uczyni, byo bardzo dobre (Rdz 1,31). W tej perspektywie rnica midzy mczyzn i kobiet nie sugeruje niszoci kobiety ani nierwnoci, lecz stanowi nowy element, ktry wzbogaca Boy zamys, jawic si jako co bardzo dobrego. Zamiar Boy siga jednak znacznie dalej ni ukazuje to Ksiga Rodzaju. W Maryi bowiem Bg umoliwi uksztatowanie si osobowoci kobiecej, ktra przekracza znacznie zwyk sytuacj kobiety, opisan w stworzeniu Ewy. Niepowtarzalne miejsce Maryi w wiecie aski oraz Jej doskonao s owocem szczeglnej yczliwoci Boej, ktra pragnie doprowadzi wszystkich, mczyzn i kobiety, do doskonaoci moralnej i do witoci waciwej przybranym dzieciom Boym. Maryja jest bogosawiona midzy niewiastami; jednak w niezwykej godnoci, jak wyznacza Jej plan Boy, ma udzia w jaki sposb kada kobieta. 3. Szczeglny dar, ktry otrzymaa Matka Pana, jest nie tylko wiadectwem tego, co moglibymy nazwa szacunkiem Boga dla kobiety, ale ukazuje rwnie gboki zamys obecny w planach Boych, a odnoszcy si do jej niezastpionej roli w dziejach ludzkoci. Kobiety musz odkry ten Boy szacunek, by sobie coraz bardziej uwiadamia sw niezwyk godno. Historyczn i spoeczn sytuacj, ktra doprowadzia do reakcji w postaci feminizmu, charakteryzowa brak uznania dla wartoci kobiety, spychanej niejednokrotnie do drugorzdnej, a nawet marginalnej roli. Nie pozwalao jej to wyrazi w caej peni bogactwa inteligencji i mdroci, ktre cechuje kobieco. Na przestrzeni wiekw do zdolnoci kobiet nierzadko odnoszono si ze znikomym uznaniem, a czasem nawet z pogard i niesusznymi uprzedzeniami. Ten stan rzeczy16 17

Ench. Vat., 1, 1307. Mulieris dignitatem, 1. 12

pomimo znacznych zmian niestety utrzymuje si rwnie dzisiaj w wielu krajach i rodowiskach na wiecie. 4. Posta Maryi wiadczy o tak wielkim szacunku Boga wobec kobiety, e wszelkie formy dyskryminacji pozbawione s jakiejkolwiek teoretycznej podstawy. Wspaniae dzieo, jakiego Stwrca dokona w Maryi, daje mczyznom i kobietom moliwo odkrycia nie dostrzeganych dotychczas wymiarw swego losu. Spogldajc na Matk Pana, kobiety bd mogy lepiej poj swoj godno oraz wielko swego posannictwa. Ale rwnie mczyni, w wietle Dziewicy Matki, mog zyska peniejsz i bardziej zrwnowaon wizj wasnej tosamoci, rodziny i spoeczestwa. Uwane spojrzenie na posta Maryi, zgodne z tym, co mwi o Niej Pismo wite odczytywane w wierze Kocioa, jest szczeglnie konieczne w zwizku z faktem, e niektre prdy feministyczne oceniy Jej rol bardzo nisko. Dziewica z Nazaretu bya ukazywana niekiedy jako symbol osobowoci kobiecej uwizionej w granicach wskiej i ciasnej rzeczywistoci ogniska domowego. A tymczasem jest wrcz przeciwnie, Maryja stanowi wzr penego rozkwitu powoania kobiety, bo mimo obiektywnych ogranicze zwizanych z sytuacj spoeczn, w jakiej ya, wywara ogromny wpyw na losy ludzkoci i przemian spoeczestwa. 5. Doktryna maryjna moe rwnie ukaza rozliczne sposoby, dziki ktrym ycie aski pogbia duchowe pikno kobiety. Gdy kobiety s bezwstydnie wykorzystywane przez tych, ktrzy czyni z nich przedmioty pozbawione godnoci, suce zaspokojeniu ich niskich instynktw, Maryja potwierdza wzniosy sens kobiecego pikna, bdcego darem i odzwierciedleniem pikna Boga. Prawd jest, e doskonao kobiety tak jak urzeczywistnia si ona w peni w Maryi, moe wydawa si na pierwszy rzut oka nadzwyczajnym przypadkiem, niemoliwym do naladowania, wzorem zbyt wzniosym, by go realizowa. Istotnie, jedyna w swoim rodzaju wito Tej, ktra od samego pocztku otrzymaa przywilej niepokalanego poczcia, uwaana bya czasem za przeszkod nie do pokonania. Tymczasem wyjtkowa wito Maryi w adnym wypadku nie stanowi przeszkody na drodze naladowania Pana i w planach Boych ma zachca wszystkich chrzecijan, by otwierali si na uwicajc moc aski Boga, dla ktrego nie ma rzeczy niemoliwych. W Maryi wszyscy s powoani do cakowitej ufnoci we wszechmoc Bo, ktra przemienia serca, prowadzc je do penego posannictwa wobec jej opatrznociowego planu mioci. (29.11.1995)

8. Maryja a powoanie kobiety w Kociele i spoeczestwie1. Jak ju miaem sposobno wyjani w poprzednich katechezach, rola powierzona Maryi wzbawczym planie Boym rzuca wiato na powoanie kobiety w yciu Kocioa i spoeczestwa, ukazujc rnice, jakie dziel j od mczyzny. Wzr, jaki stanowi Maryja, uwydatnia bowiem specyficzne cechy kobiecej osobowoci. W ostatnich latach pewne prdy ruchu feministycznego, majce na celu wspomaganie emancypacji kobiety, dyy do zrwnania jej we wszystkim z mczyzn. Bg jednak, zgodnie ze swym zamiarem objawionym w stworzeniu, pragnie, by kobieta miaa tak sam jak mczyzna godno i warto, ale jednoczenie podkrela jej odrbno i specyfik. Tosamo kobiety nie moe polega na tym, e bdzie ona kopi mczyzny, skoro obdarzona jest specyficznymi cechami i wasnociami, nadajcymi jej autonomiczny charakter, ktry naley zawsze promowa i rozwija. Wspomniane cechy specyficzne kobiecej osobowoci znalazy sw peni w Maryi. Penia Boej aski sprzyjaa bowiem rozwiniciu si w Niej wszelkich naturalnych zdolnoci typowych dla kobiety. Rola Maryi w dziele zbawienia jest cakowicie uzaleniona od roli Chrystusa. Peni Ona jedyn w swym rodzaju funkcj, niezbdn, by moga si wypeni tajemnica wcielenia: macierzystwo Maryi byo konieczne, by wiat otrzyma Zbawiciela, prawdziwego Syna Boego, ale rwnie doskonaego czowieka. Znaczenie wsppracy kobiety w przyjciu Chrystusa podkrela inicjatywa Boga, ktry poprzez anioa powiadamia Dziewic z Nazaretu o swoim planie zbawienia po to, by moga z nim wspdziaa w sposb wiadomy i wolny, wyraajc sw wielkoduszn zgod.13

Urzeczywistnia si tu najdoskonalszy wzr odpowiedzialnej wsppracy kobiety w odkupieniu czowieka caego czowieka stanowicy transcendentalny punkt odniesienia dla kadej wypowiedzi na temat roli i funkcji kobiety w dziejach. 2. Urzeczywistniajc tak wznios form wsppracy, Maryja wskazuje rwnie na sposb, w jaki kobieta powinna nadawa konkretn form swojemu posannictwu. W odpowiedzi na sowa anioa Dziewica nie wysuwa adnych podyktowanych przez dum roszcze ani nie stara si zaspokoi osobistych ambicji. Zgodnie z tym, jak ukazuje J nam ukasz, pragnie Ona tylko pokornie suy cakowicie i z ufnoci zawierzajc Boemu planowi zbawienia. Taki jest sens odpowiedzi: Oto ja suebnica Paska, niech mi si stanie wedug twego sowa! (k 1,38). Istotnie, nie jest to z Jej strony tylko bierne przyzwolenie, jako e wyraa Ona sw zgod dopiero po przedstawieniu trudnoci, jak byo postanowienie, e zachowa dziewictwo, aby w sposb peniejszy nalee do Pana. Po wysuchaniu odpowiedzi anioa Maryja natychmiast wyrazia sw zgod, zachowujc postaw pokornej suby. Biorc przykad z Maryi, wiele kobiet penio i nadal peni w Kociele pokorn, bardzo wartociow sub na rzecz szerzenia Krlestwa Chrystusowego. 3. Posta Maryi przypomina dzisiejszym kobietom warto macierzystwa. Nie zawsze we wspczesnym wiecie warto ta znajduje sprawiedliw i zrwnowaon ocen. Niejednokrotnie konieczno podejmowania pracy, aby zaspokoi wzrastajce potrzeby rodziny, oraz bdne pojcie wolnoci, dopatrujce si w opiece nad dziemi przeszkody dla autonomii i moliwoci samorealizowania si przez kobiet, przysaniaj znaczenie macierzystwa dla rozwoju kobiecej osobowoci. W innych przypadkach z kolei biologiczny aspekt reprodukcji stawa si tak wany, e spycha na dalszy plan inne istotne moliwoci, jakimi dysponuje kobieta, by wyrazi swe wrodzone powoanie do bycia matk. Maryja pozwala nam zrozumie prawdziwy sens macierzystwa, ktre osiga w zbawczych planach Boych swj najwyszy wymiar. Dla Niej bycie matk wie si nie tylko z moliwoci penego rozwoju osobowoci kobiecej, ukierunkowanej przede wszystkim na dar ycia, ale stanowi rwnie odpowied wiary na waciwe kobiecie powoanie, osigajce sw prawdziw warto jedynie w wietle przymierza z Bogiem18. 4. Patrzc uwanie na Maryj, odkrywamy w Niej rwnie wzr dziewictwa przeywanego dla krlestwa. Bdc wzorem dziewicy, zapragna Ona w swym sercu pozosta w tym stanie, by coraz bardziej pogbia sw zayo z Bogiem. Kobietom powoanym do dziewiczej czystoci Maryja ukazuje gboki sens takiego szczeglnego powoania, zwracajc uwag na duchow podno, jaka si z ni czy w planach Boych: na macierzystwo wyszego rzdu, macierzystwo wedug Ducha19. Macierzyskie Serce Maryi, wraliwe na wszelkie ludzkie ndze, przypomina ponadto kobietom, e do rozwoju ich osobowoci potrzebna jest mio. Kobieta jest wraliwsza na wartoci serca i dlatego wykazuje wielk zdolno do obdarowania sob. Tym wszystkim, ktrzy w naszej epoce proponuj egoistyczne wzorce realizacji osobowoci kobiecej, janiejca witoci posta Matki Pana ukazuje, e jedynie poprzez uczynienie z siebie daru i przedkadanie potrzeb blinich nad wasne mona autentycznie urzeczywistni Boy plan we wasnym yciu. Obecno Maryi uczy kobiety okazywania miosierdzia i solidarnoci wobec ludzkich dramatw, a take budzi wol ulenia tym wszystkim, ktrzy cierpi: ubogim, chorym i potrzebujcym pomocy. Na mocy szczeglnej wizi z Maryj kobieta bya czsto na przestrzeni dziejw symbolem bliskoci Boga ze spragnion dobroci i czuoci ludzkoci, zranion przez nienawi i grzech, i krzewia w wiecie cywilizacj, ktra na przemoc potrafi odpowiedzie mioci.

18 19

Mulieris dignitatem, 19. Por. tame, 21. 14

(6.12.1995)

9. Obecno Maryi w pracach soborowych1. Chciabym dzisiaj podj refleksj nad szczegln obecnoci Matki Kocioa w wydarzeniu kocielnym, ktre z pewnoci odegrao najwaniejsz rol w naszym stuleciu: w Ekumenicznym Soborze Watykaskim II, rozpocztym przez papiea Jana XXIII rankiem 11 padziernika 1962r., a zakoczonym przez Pawa VI w dniu 8 grudnia 1965r. Istotnie, szczeglny ton maryjny charakteryzuje owo zgromadzenie soborowe, i to od samego pocztku. Ju w licie apostolskim Celebrandi Concilii Oecumenici mj czcigodny poprzednik, suga Boy Jan XXIII wezwa do modlitwy o mone wstawiennictwo Maryi, Matki aski i niebiaskiej patronki Soboru20. Nastpnie w 1962r., w wito Oczyszczenia Maryi, Jan XXIII ustali, e Sobr rozpocznie si 11 padziernika i wyjani, e wybra t dat na pamitk wielkiego Soboru Efeskiego, ktry wanie w tym dniu ogosi Maryj Theotkos Matk Bo21. Z kolei w swym przemwieniu inauguracyjnym papie powierzy Sobr Wspomoycielce wiernych, Wspomoycielce biskupw, proszc J o matczyn opiek nad pracami soborowymi i o ich pomylne rezultaty22. Rwnie Ojcowie Soboru odwoali si bezporednio do Maryi, gdy w przesaniu skierowanym do wiata z okazji otwarcia sesji soborowych gosili: my, nastpcy Apostow, wsplnie zebrani na modlitwie z Maryj, Matk Jezusa, tworzymy jedno ciao apostolskie23, nawizujc w ten sposb w komunii z Maryj do pierwotnego Kocioa trwajcego w oczekiwaniu na Ducha witego (por. Dz 1,14). 2. Podczas drugiej sesji Soboru pada propozycja, by rozwaania o Najwitszej Pannie zostay wczone do Konstytucji o Kociele. Inicjatywa ta, cho zalecona wprost przez Komisj Teologiczn, wzbudzia sprzeczne opinie. Niektrzy, uwaajc, e jest ona niewystarczajca, by podkreli niezwyko posannictwa Matki Jezusa w Kociele, utrzymywali, e jedynie w osobnym dokumencie mona wyrazi godno, wano, nadzwyczajn wito oraz szczegln rol Maryi w odkupieniu dokonanym przez Jej Syna. Postrzegajc ponadto Maryj w pewnym sensie ponad Kocioem, wyraali obaw, e decyzja wczenia doktryny maryjnej do dokumentu o Kociele nie ukae w wystarczajcym stopniu przywilejw Maryi i sprowadzi Jej rol do poziomu innych czonkw Kocioa24. Inni natomiast opowiadali si za propozycj Komisji Teologicznej przewidujcej poczenie w tym samym dokumencie doktryny o Maryi i o Kociele. Ich zdaniem rzeczywistoci tych nie mona byo oddziela na Soborze, ktry stawiajc sobie za cel przedstawienie na nowo tosamoci i misji Ludu Boego, musia ukaza jego gboki zwizek z T, ktra jest figur i wzorem Kocioa w dziewictwie i macierzystwie. Bogosawiona Dziewica bowiem, jako wybitny czonek wsplnoty kocielnej, zajmuje specjalne miejsce w nauczaniu Kocioa. Ponadto, dziki uwydatnieniu zwizku midzy Maryj i Kocioem doktryna maryjna proponowana przez Sobr stawaa si bardziej zrozumiaa dla chrzecijan yjcych duchem Reformacji25. Ojcowie Soborowi, ktrych oywiaa ta sama mio do Maryi, uwypuklali zatem rne aspekty Jej postaci, wyraajc odmienne stanowiska doktrynalne. Jedni kontemplowali Maryj przede wszystkim poprzez Jej wi z Chrystusem, inni widzieli w Niej raczej czonka Kocioa. 3. Po dyskusji, bogatej w argumenty doktrynalne i uwzgldniajcej godno Matki Boej i Jej szczegln obecno w yciu Kocioa, postanowiono wczy rozwaanie maryjne do soborowego dokumentu o Kociele26. Nowy schemat o Bogosawionej Dziewicy, opracowany jako integralna cz Konstytucji dogmatycznej o Kociele, stanowi rzeczywisty postp doktrynalny. Pooenie akcentu na wiar Maryi oraz bardziej systematyczne denie do oparcia doktryny maryjnej na podstawie Pisma20 21

11 kwietnia 1961r., AAS 53 (1961), s. 242. Motu proprio Concilium, AAS 54 (1962), s. 67-68. 22 AAS 54 (1962), s. 795. 23 Acta Synodalia, I, I, s. 254. 24 Acta Synodalia, II, III, s. 338-342. 25 Tame, II, III, s. 343-345. 26 Tame, II, III, s. 627. 15

witego stanowi znaczce i poyteczne elementy, ktre wzbogacaj pobono i szacunek ludu chrzecijaskiego dla bogosawionej Bogurodzicy. Ponadto niebezpieczestwo redukcjonizmu, ktrego obawiali si niektrzy Ojcowie, z czasem okazao si ponne: posannictwo i przywileje Maryi zostay na rne sposoby potwierdzone; Jej wsppraca w Boym planie zbawienia zostaa uwydatniona; harmonijny zwizek tej wsppracy z jedynym porednictwem Chrystusa okaza si bardziej oczywisty. Poza tym po raz pierwszy soborowe Magisterium dawao Kocioowi doktrynalny wywd o roli Maryi w odkupieczym dziele Chrystusa i w yciu Kocioa. Powinnimy wic uwaa wybr Ojcw Soborowych za decyzj naprawd opatrznociow, okazaa si ona bowiem bardzo owocna w dalszych pracach zwizanych z doktryn. 4. Podczas sesji soborowych wielu Ojcw wyrazio yczenie, by doktryna maryjna zostaa jeszcze bardziej wzbogacona o inne prawdy na temat roli Maryi w dziele zbawienia. Szczeglny kontekst, w ktrym toczya si dyskusja mariologiczna podczas Soboru Watykaskiego II, nie pozwoli na spenienie tych uzasadnionych i powszechnie podzielanych postulatw, ale nauka soborowa o Maryi zachowuje sw moc i zrwnowaony charakter, a tematy nie w peni zdefiniowane znalazy waciwe miejsce w opracowaniu caociowym. W ten sposb wahania, ktre budzi w niektrych Ojcach tytu Poredniczki, nie przeszkodziy Soborowi w posueniu si raz tym tytuem i w potwierdzeniu za pomoc innych sw poredniczej roli Maryi, poczwszy od zgody wobec zwiastowania anielskiego po macierzystwo w porzdku aski27. Ponadto Sobr twierdza Jej wspprac w szczeglny zaiste sposb w dziele odnowy nadprzyrodzonego ycia dusz ludzkich28. Wreszcie, nawet jeeli nie uywa tytuu Matki Kocioa, tekst Lumen gentium jasno podkrela cze Kocioa dla Maryi jako najukochaszej Matki. Z caego rozdziau VIII Konstytucji dogmatycznej o Kociele wynika jasno, e ostrono w sferze terminologii nie przeszkodzia w przedstawieniu podstawowej doktryny, bardzo bogatej i pozytywnej, bdcej wyrazem wiary i mioci dla Tej, ktr Koci uznaje za Matk i wzr swego ycia. Z drugiej strony, rne punkty widzenia Ojcw, ktre zostay przedstawione podczas debaty soborowej, okazay si opatrznociowe, poniewa tworzc harmonijn cao, ukazay wierze i pobonoci chrzecijaskiego ludu peniejsz i bardziej zrwnowaon wizj wspaniaej tosamoci Matki Pana i Jej nadzwyczajnej roli w dziele odkupienia. (13.12.1995)

10. Cel i metoda wykadu doktryny maryjnej1. Odczytujc Konstytucj dogmatyczn Lumen gentium, ktra w VIII rozdziale wyjania starannie zarwno rol Bogosawionej Dziewicy w tajemnicy Sowa Wcielonego i Ciaa Mistycznego, jak i obowizki ludzi odkupionych wzgldem Bogarodzicy, pragn dokona w tych moich katechezach zwizej syntezy wiary Kocioa w tajemnic Maryi, potwierdzajc wraz z Soborem, e nie chodzi tu o przedstawienie penej nauki ani rozstrzyganie kwestii jeszcze niecakowicie wyjanionych przez teologw29. Chc przede wszystkim opisa rol Bogosawionej Dziewicy w tajemnicy Sowa Wcielonego i Ciaa Mistycznego30, opierajc si na Pimie witym oraz Tradycji apostolskiej i uwzgldniajc rozwj doktryny, jaki si dokona w Kociele a do naszych czasw. Ponadto, zwaywszy na to, e rola Maryi w historii zbawienia jest cile zwizana z tajemnic Chrystusa i Kocioa, bd stale pamita o tych podstawowych punktach odniesienia, ktre wyznaczajc doktrynie maryjnej nalene miejsce, umoliwiaj odkrycie jej wielkiego i niewyczerpanego bogactwa. Refleksja nad tajemnic Matki Pana jest dziedzin bardzo rozleg i na przestrzeni stuleci absorbowaa wielu pasterzy i teologw. Niektrzy z nich, prbujc uwydatni centralne aspekty27 28

Por. Lumen gentium, 62. Tame, 61. 29 Por. Lumen gentium, 54. 30 Tame. 16

mariologii, wizali j niekiedy z chrystologi lub eklezjologi. Cho naley pamita o Jej zwizku ze wszystkimi tajemnicami wiary, tajemnica Maryi zasuguje na osobny wykad, ukazujcy Jej osob i rol w historii zbawienia w wietle Biblii i Tradycji kocielnej. 2. Idc za wskazaniami Soboru, trzeba rwnie odpowiednio ukaza obowizki ludzi odkupionych wzgldem Bogarodzicy, Matki Chrystusa i matki ludzi, zwaszcza wiernych 31. Rola wyznaczona Maryi w Boym planie zbawienia nie tylko musi by przez chrzecijan przyjta i przemylana, ale pociga za sob konieczno dokonania konkretnych wyborw, umoliwiajcych naladowanie w yciu ewangelicznej postawy Tej, ktra wyprzedza Koci w wierze i witoci. W ten sposb Matka Pana wywiera szczeglny wpyw na styl modlitwy wiernych. Rwnie liturgia Kocioa potwierdza, e zajmuje Ona szczeglne miejsce w pobonoci i egzystencji wszystkich wierzcych. Naley podkreli, e doktryna i kult maryjny nie s wykwitem sentymentalizmu. Tajemnica Maryi jest objawion prawd, dostpn rozumowemu poznaniu wierzcych, a od tych, ktrym w Kociele powierzone jest zadanie studium i nauczania, wymaga nie mniej cisej metody refleksji doktrynalnej ni wszystkie pozostae dziedziny teologii. Jezus sam prosi zreszt swoich wspczesnych, by w stosunku do Jego Matki nie kierowali si pytkim entuzjazmem, ale dostrzegali w Niej przede wszystkim T, ktra jest bogosawiona, poniewa sucha sowa Boego i zachowuje je (por. k 11,28). Nie tylko uczucia, lecz przede wszystkim wiato Ducha powinno pomaga nam w zrozumieniu Matki Jezusa i Jej wkadu w dzieo zbawienia. 3. Mwic o umiarze i rwnowadze, jakie naley zachowa zarwno w doktrynie, jak i kulcie maryjnym, Sobr wzywa gorco teologw oraz goszcych sowo Boe, aby wystrzegali si pilnie [] wszelkiej faszywej przesady32. Dzieje si tak w wypadku tych, ktrzy przyjmuj postaw maksymalistyczn, wyraajc si w przypisywaniu Maryi wszystkich prerogatyw Chrystusa oraz charyzmatw Kocioa. W doktrynie maryjnej naley zawsze uwzgldnia nieskoczon rnic midzy ludzk osob Maryi a bosk Osob Jezusa. Przypisanie Maryi maksimum nie moe sta si norm mariologii, ktra musi nieustannie nawizywa do tego, co Objawienie mwi na temat darw, jakimi Bg obdarzy Dziewic ze wzgldu na Jej wzniose posannictwo. Sobr zachca rwnie teologw i kaznodziei, by wystrzegali si [] zbytniej ciasnoty umysu33, to znaczy niebezpieczestwa minimalizmu, ktry moe ujawni si w pozycjach doktrynalnych, w interpretacjach egzegetycznych oraz w aktach kultu prowadzcych do umniejszenia, wanoci i nieomal pozbawienia Maryi Jej roli w historii zbawienia, Jej nienaruszonego dziewictwa oraz witoci. Trzeba unika takich kracowych stanowisk w imi konsekwentnej i szczerej wiernoci wobec objawionej prawdy, ukazanej w Pimie witym oraz Tradycji apostolskiej. 4. Sobr dostarcza nam kryterium pozwalajcego rozezna autentyczn doktryn maryjn: Maryja w Kociele witym zajmuje miejsce najwysze po Chrystusie, a zarazem nam najblisze34. Miejsce najwysze: musimy odkry ten najwyszy poziom przyznany Maryi w misterium zbawienia. Jest to jednak powoanie cakowicie zwrcone na Chrystusa. Miejsce nam najblisze: na nasze ycie wywiera gboki wpyw przykad i wstawiennictwo Maryi. Powinnimy jednak krytycznie oceni starania, jakie podejmujemy, by by blisko Niej. Caa pedagogia historii zbawienia wzywa nas do kierowania wzroku na Dziewic. Chrzecijaska asceza kadej epoki kae nam myle o Niej jako o wzorze doskonaego przyjcia woli Boej. Jako wybrany wzr witoci Maryja jest przewodniczk wierzcych na drodze do Raju. Towarzyszc z bliska wydarzeniom naszego codziennego ycia, Maryja podtrzymuje nas w chwilach prby i dodaje nam odwagi w trudnociach, ukazujc nam zawsze cel, jakim jest wieczne zbawienie. W ten sposb coraz wyraniej zarysowuje si Jej rola jako Matki: Matki swego Syna31 32

Por. tame. Lumen gentium, 67. 33 Tame. 34 Lumen gentium, 54. 17

Jezusa, czuej i czujnej Matki nas wszystkich, ktrym Odkupiciel na krzyu poleci, bymy J przyjli jako synowie w wierze. (3.1.1996)

11. Maryja w perspektywie trynitarnej1. Rozdzia VIII Konstytucji Lumen gentium ukazuje misterium Chrystusa jako konieczny inieodzowny punkt odniesienia dla doktryny maryjnej. W tym aspekcie wymowne s pierwsze sowa Wstpu: Bg, najaskawszy i najmdrzejszy, chcc dokona odkupienia wiata, gdy [] nadesza penia czasu, zesa [] Syna swego zrodzonego z niewiasty, [] abymy mogli otrzyma przybrane synostwo (Ga 4,4-5)35. Tym Synem jest Mesjasz oczekiwany przez lud Starego Przymierza, posany przez Ojca w decydujcym momencie dziejw, w peni czasu, ktra zbiega si z Jego narodzeniem z niewiasty w naszym wiecie. Tej, ktra wprowadzia w ludzko odwiecznego Syna Boego, nie mona nigdy oddziela od Tego, ktry znajduje si w centrum planu Boego realizowanego w historii. Prymat Chrystusa objawia si w Kociele, Jego Mistycznym Ciele: w nim bowiem wierni trwaj przy Chrystusie oraz maj czno ze wszystkimi witymi Jego 36. To Chrystus przyciga do siebie wszystkich ludzi. Natomiast Maryja, ktra jako Matka pozostaje gboko zjednoczona ze swym Synem, przyczynia si do tego, by wierni kierowali ku Niemu swoje oczy i serca. Ona jest drog prowadzc do Chrystusa: Ta bowiem, ktra przy zwiastowaniu anielskim pocza i w sercu, i w ciele sowo Boe37, pokazuje nam, jak przyj w naszym yciu Syna, ktry zstpi z nieba i uczy nas stawia Jezusa w centrum naszej egzystencji jako jej najwysze prawo. 2. Maryja pomaga nam rwnie w odkryciu u pocztkw caego dziea zbawienia suwerennego dziaania Ojca, ktry powouje ludzi, by stali si synami w jedynym Synu. Przytaczajc wspaniae sowa z Listu do Efezjan: Bg, bdc bogaty w miosierdzie, przez wielk sw mio, jak nas umiowa, i to nas, umarych na skutek wystpkw, razem z Chrystusem przywrci do ycia (Ef 2,4), Sobr nadaje Bogu tytu najaskawszego: tak wic Syn zrodzony z niewiasty objawia si jako owoc miosierdzia Ojca i pozwala lepiej zrozumie, e owa Niewiasta jest Matk miosierdzia. W tym samym kontekcie Sobr nazywa Boga najmdrzejszym, zalecajc zwrcenie szczeglnej uwagi na cisy zwizek istniejcy midzy Maryj a Bo mdroci, ktra w swym tajemniczym zamyle zechciaa, by Dziewica zostaa matk. 3. O szczeglnej wizi czcej Maryj z Duchem witym przypomina nam rwnie tekst soborowy w sowach Symbolu Nicejsko-Konstantynopolitaskiego, ktre wypowiadamy podczas liturgii eucharystycznej: On to dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstpi z nieba. I za spraw Ducha witego przyj ciao z Maryi Dziewicy. Wyraajc niezmienn wiar Kocioa, Sobr przypomina nam, e cudowne wcielenie Syna dokonao si w onie Dziewicy Maryi bez udziau mczyzny, za spraw Ducha witego. Wstp rozdziau VIII Lumen gentium wskazuje zatem na perspektyw trynitarn jako istotny wymiar doktryny maryjnej. Wszystko bowiem ma rdo w woli Ojca, ktry posa Syna na wiat, objawiajc Go ludziom i ustanawiajc Gow Kocioa oraz centrum dziejw. Zamys ten urzeczywistni si przez wcielenie, dzieo Ducha witego, ale zarazem dziki istotnemu udziaowi kobiety, Maryi Dziewicy, ktra wniosa w ten sposb wany wkad w ekonomi udzielania si Trjcy witej rodzajowi ludzkiemu. 4. Potrjn relacj Maryi wobec Osb Boskich potwierdzaj rwnie sowa ukazujce typow wi czc Matk Pana z Kocioem: obdarzona jest tym najwyszym darem i najwysz godnoci, e jest mianowicie Rodzicielk Syna Boego, a przez to najbardziej umiowan cr Ojca i witym przybytkiem Ducha witego38. Fundamentaln godno Maryi stanowi bycie Matk Syna. W doktrynie i kulcie chrzecijaskim wyraa to tytu Matki Boej.35 36

Tame, 52. Por. Lumen gentium, 52. 37 Tame, 53. 38 Lumen gentium, 53. 18

To zaskakujce okrelenie wskazuje na pokor Jednorodzonego Syna Boego we wcieleniu oraz w zwizku z tym na najwyszy przywilej przyznany ludzkiej istocie, powoanej do zrodzenia Go w ciele. Matka Syna, Maryja, jest najbardziej umiowan cr Ojca w sposb niepowtarzalny. Przyznany jest Jej szczeglny przywilej, polegajcy na podobiestwie midzy Jej macierzystwem a Boskim ojcostwem. A ponadto: kady chrzecijanin jest wityni Ducha witego zgodnie ze sowami apostoa Pawa (1Kor 6,19). Sowa te jednak nabieraj nadzwyczajnego znaczenia w wypadku Maryi: w Niej bowiem relacja z Duchem witym wzbogacona jest o wymiar oblubieczy. Przypomniaem o tym w encyklice Redemptoris Mater: Wczeniej zstpi na Ni Duch wity. Staa si Jego doskona Oblubienic przy zwiastowaniu, przyjmujc sowo Boga ywego39. 5. Uprzywilejowana relacja Maryi z Trjc wit nadaje Jej godno przewyszajc znacznie godno wszystkich innych stworze. Przypomina o tym wyranie Sobr: dziki temu darowi szczeglnej aski Maryja gruje wielce nad wszystkimi innymi stworzeniami40. Mimo tak wielkiej godnoci Maryja pozostaje jednak solidarna z kadym z nas. Mwi bowiem dalej Lumen gentium: Jednoczenie za zczona jest ze wszystkimi ludmi, ktrzy maj by zbawieni oraz zostaa odkupiona w sposb wzniolejszy ze wzgldu na zasugi Syna swego41. Wyjania si w ten sposb autentyczny sens przywilejw Maryi i Jej nadzwyczajnych relacji z Trjc wit: dziki nim moe Ona wsppracowa w zbawieniu rodzaju ludzkiego. Niezmierzona wielko Matki Pana pozostaje zatem darem mioci Boej dla wszystkich ludzi. Nazywajc J bogosawion (k 1,48), pokolenia chwal wielkie rzeczy (k 1,49), ktrych Bg dokona w Niej dla ludzkoci pomny na miosierdzie swoje (k 1,54). (10.1.1996)

39 40

Redemptoris Mater, 26. Lumen gentium, 53. 41 Tame. 19

CZ II. ZAPOWIEDZI STAROTESTAMENTALNE12. Maryja w Protoewangelii1. Ksigi Starego Testamentu opisuj histori zbawienia, w ktrej powoli przygotowuje si przyjcie na wiat Chrystusa. Ot te pradawne dokumenty, jak odczytuje si je w Kociele i jak w wietle pniejszego, penego objawienia si je rozumie, ujawniaj z biegiem czasu coraz janiej posta niewiasty, Matki Odkupiciela42. Te stwierdzenia Soboru Watykaskiego II przypominaj nam, w jaki sposb posta Maryi bya zarysowywana od samych pocztkw historii zbawienia. Mona J dostrzec ju w tekstach Starego Testamentu, jednak jej znaczenie staje si jasne dopiero wtedy, kiedy odczytuje si je w Kociele i pojmuje w wietle Nowego Testamentu. Duch wity bowiem, inspirujc rnych autorw, ukierunkowa starotestamentalne Objawienie ku Chrystusowi, ktry przyszed na wiat, rodzc si z ona Dziewicy Maryi. 2. Pord biblijnych sw, ktre zapowiaday pojawienie si Matki Odkupiciela, Sobr przytacza zwaszcza te, w ktrych Bg po upadku Adama i Ewy objawia swj plan zbawienia. Pan mwi do wa, przedstawiajcego zego ducha: Wprowadzam nieprzyja midzy ciebie a niewiast, pomidzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiady ci gow, a ty zmiadysz mu pit (Rdz 3,15). Sowa te, okrelane przez Tradycj chrzecijask od XVIw. jako Protoewangelia, czyli pierwsza Dobra Nowina, pozwalaj odgadywa na czym polega zbawczy zamiar Boy od samych pocztkw ludzkoci. Istotnie, zgodnie z przekazem witego autora, pierwsz reakcj Pana na grzech nie jest ukaranie winnych, lecz otwarcie im perspektywy zbawienia oraz czynne wczenie ich w dzieo zbawienia; okazuje On w ten sposb wielk wspaniaomylno tym, ktrzy Go obrazili. Sowa Protoewangelii ukazuj ponadto szczeglne przeznaczenie kobiety, ktra chocia ulega wowi kusicielowi wczeniej ni mczyzna, staa si pniej w planach Boga Jego pierwszym sprzymierzecem. Ewa sprzymierzya si z wem, by doprowadzi mczyzn do grzechu. Bg zapowiada, e cakowicie odwrci t sytuacj i sprawi, i kobieta stanie si nieprzyjacielem wa. 3. Egzegeci przyznaj zgodnie e jak mwi orygina hebrajski Ksigi Rodzaju wowi ma si przeciwstawi nie bezporednio niewiasta, lecz jej potomstwo. Tekst w podkrela jednak, e w walce z kusicielem odegra ona wan rol: jej potomek okae si bowiem zwycizc wa. Kim jest ta niewiasta? Tekst biblijny nie nazywa jej po imieniu, lecz ukazuje obraz nowej niewiasty, ktra zgodnie z wol Bo zadouczyni upadkowi Ewy: jest ona bowiem powoana, by odnowi rol i godno kobiety i przyczyni si do zmiany losu ludzkoci, wspomagajc poprzez swe macierzyskie posannictwo zwycistwo Boga nad szatanem. 4. W wietle Nowego Testamentu oraz Tradycji Kocioa wiemy, e zapowiadan przez Protoewangeli now niewiast jest Maryja i rozpoznajemy w jej potomstwie Syna, Jezusa, ktry odnosi zwycistwo nad wadz szatana w tajemnicy paschalnej. Widzimy ponadto, e zaprowadzona przez Boga nieprzyja midzy wem a niewiast urzeczywistnia si w Maryi w podwjny sposb. Jako doskonay sprzymierzeniec Boga i nieprzyjacika szatana, zostaa cakowicie wyzwolona spod jego wadzy przez niepokalane poczcie, kiedy zostaa poczta w asce przez Ducha witego i zachowana od wszelkiej zmazy grzechu. Ponadto, wczona w zbawcze dzieo Syna, Maryja zostaa w peni wczona w walk przeciw duchowi za. Tak wic tytuy Niepokalanego Poczcia oraz Wsppracownicy Odkupiciela, pod jakimi wzywa Maryj wiara Kocioa, wychwalajc Jej duchowe pikno i istotny udzia w cudownym dziele zbawienia, ukazuj kracow opozycj midzy wem a now Ew. 5. Egzegeci i teologowie twierdz, e wiato nowej Ewy, Maryi, opromienia z kart Ksigi Rodzaju ca ekonomi zbawienia i ju w tym tekcie dostrzegaj wi pomidzy Maryj a Kocioem. Podkrelamy tu z radoci, e pojcie niewiasta, majce w Ksidze Rodzaju wymow42

Lumen gentium, 55. 20

ogln, pozwala wiza z Dziewic z Nazaretu i z Jej rol w dziele zbawienia inne kobiety, przede wszystkim te, ktre zgodnie z planem Boym powoane s do podjcia walki ze zym duchem. Kobiety, ktre mogyby podobnie jak Ewa ulec pokusom szatana, z solidarnoci Maryi czerpi siy potrzebne do pokonania nieprzyjaciela, stajc si w ten sposb pierwszymi sprzymierzecami Boga na drodze zbawienia. To tajemnicze przymierze Boga z kobietami wyraa si na rne sposoby rwnie w naszych czasach: w gorliwoci kobiet oddajcych si modlitwie osobistej i kultowi liturgicznemu, w posudze katechetycznej i wiadectwach mioci, w licznych powoaniach eskich do ycia konsekrowanego, w religijnym wychowaniu w rodzinie. Wszystkie te znaki wiadcz o urzeczywistnieniu si przepowiedni Protoewangelii w sposb bardzo konkretny. Sugerujc bowiem rozszerzenie znaczenia sowa niewiasta w obrbie widzialnych granic Kocioa i poza nimi ukazuje ona, e niepowtarzalnego powoania Maryi nie mona oddzieli od powoania ludzkoci, a zwaszcza od powoania kadej kobiety, czerpicej wzr z posannictwa Maryi, nazwanej pierwszym Sprzymierzecem Boga w walce z szatanem i zem. (24.1.1996)

13. Zapowied mesjaskiego macierzystwa1. Mwic o postaci Maryi w Starym Testamencie, Sobr43 powouje si na znany tekst zKsigi Izajasza, ktry przycign szczegln uwag pierwszych chrzecijan: Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel (Iz 7,14). Mateusz przypisuje temu proroctwu znaczenie chrystologiczne i maryjne: opisujc wizj Jzefa, w ktrej anio nakazuje mu, by wzi do siebie Maryj, swoj maonk, albowiem z Ducha witego jest to, co si w Niej poczo (Mt 1,20), ewangelista dodaje: A stao si to wszystko, aby si wypenio sowo Paskie powiedziane przez Proroka: Oto Dziewica pocznie i porodzi Syna, ktremu nadadz imi Emmanuel, to znaczy: Bg z nami (Mt 1,22-23). 2. Proroctwo to, tak jak zapisane jest w tekcie hebrajskim, nie zapowiada jednoznacznie dziewiczych narodzin Emmanuela: uyte tam sowo almah oznacza po prostu mod kobiet, niekoniecznie dziewic. Skdind wiadomo, e tradycja ydowska nie gosia ideau wieczystego dziewictwa, nigdy te nie pojawia si w niej idea dziewiczego macierzystwa. Natomiast w przekadzie greckim to hebrajskie sowo zostao oddane jako parthenos dziewica. Fakt ten mgby si wydawa jedynie translacyjnym szczegem, my jednak winnimy w nim dostrzec tajemnicz interwencj Ducha witego, ktry nadaje taki sens sowom Izajasza, aby ludzie mogli waciwie zrozumie niezwyke narodziny Mesjasza. Uycie w przekadzie sowa dziewica mona uzasadni tym, e Izajasz bardzo uroczycie zapowiada poczcie dziecka i przedstawia je jako znak od Boga (Iz 7,10-14), kae wic spodziewa si czego niezwykego. Natomiast sam fakt, e moda kobieta staje si brzemienna po zblieniu z mem, nie jest czym niezwykym. Z drugiej strony proroctwo w ogle nie wspomina o mu. Sposb, w jaki jest sformuowane, sugeruje zatem interpretacj, ktr nada mu pniej przekad grecki. 3. W pierwotnym kontekcie proroctwo Izajasza (Iz 7,14) byo odpowiedzi Boga na brak wiary krla Achaza, ktry lka si zbrojnego najazdu krlw ssiednich pastw i pragn uzyska protekcj Asyrii, aby ocali siebie i swoje krlestwo. Doradzajc mu, aby zaufa wycznie Bogu i zrezygnowa z niebezpiecznej interwencji asyryjskiej, prorok Izajasz wzywa krla w imieniu Pana do aktu wiary w Bo moc: Pro dla siebie o znak od Pana Boga twego. Wobec odmowy krla, ktry woli szuka ratunku u ludzi, Izajasz wypowiada synne proroctwo: Suchajcie wic, domu Dawidowy: Czy mao wam naprzykrza si ludziom, i naprzykrzacie si take mojemu Bogu? Dlatego Pan sam da wam znak: Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel (Iz 7,13-14). Zapowied znaku Emmanuela Boga z nami oznacza obietnic Boej obecnoci w dziejach, ktra nabierze penego znaczenia w tajemnicy wcielenia Sowa. 4. Fakt, e zapowied cudownych narodzin Emmanuela mwi o kobiecie, majcej pocz i urodzi dziecko, zdaje si wskazywa na intencj zwizania matki z losem syna ksicia, ktry

43

Lumen gentium, 55. 21

ustanowi idealne krlestwo, krlestwo mesjaskie i pozwala dostrzec szczeglny zamys Boy, podkrelajcy rol kobiety. Nie tylko bowiem dziecko jest znakiem, ale take samo jego niezwyke poczcie, objawione potem w narodzinach wydarzeniu penym nadziei, ktre podkrela centraln rol matki. Proroctwo o Emmanuelu naley te odczytywa w wietle obietnicy zoonej Dawidowi, zapisanej w Drugiej Ksidze Samuela. Prorok Natan obiecuje w niej Bo przychylno potomkowi krla: On zbuduje dom imieniu memu, a Ja utwierdz tron jego krlestwa na wieki. Ja bd mu ojcem, a on bdzie Mi synem (2Sm 7,13-14). Bg pragnie przyj wobec pokolenia Dawida rol Ojca, ktra ujawni swj peny i autentyczny sens w Nowym Testamencie przez wcielenie si Syna Boego w rodzie Dawida (por. Rz 1,3). 5. W innym bardzo znanym tekcie sam prorok Izajasz potwierdza wyjtkowy charakter narodzin Emmanuela. Oto jego sowa: Dzieci nam si narodzio, Syn zosta nam dany, na Jego barkach spocza wadza. Nazwano Go imieniem: Przedziwny Doradca, Bg Mocny, Odwieczny Ojciec, Ksi Pokoju (Iz 9,5). Wymieniajc imiona dziecka, prorok wskazuje na przymioty jego krlewskiej misji: mdro, moc, ojcowsk dobro, denie do pokoju. Nie wspomina si tu o matce, ale wywyszeniu syna, ktry przynosi ludowi to wszystko, czego mona oczekiwa od mesjaskiego krla, opromienia take kobiet, ktra go pocza i urodzia. 6. Take synne proroctwo Micheasza wskazuje na narodziny Emmanuela. Mwi prorok: A ty, Betlejem Efrata, najmniejsze jeste wrd plemion judzkich! Z ciebie mi wyjdzie Ten, ktry bdzie wada w Izraelu, a pochodzenie Jego od pocztku, od dni wiecznoci. Przeto [Pan] wyda ich a do czasu, kiedy porodzi majca porodzi (Mi 5,1-2). Te sowa wyraaj oczekiwanie na narodziny pene mesjaskiej nadziei, ktre raz jeszcze uwypuklaj rol matki: to przedziwne wydarzenie, niosce rado i zbawienie, jednoznacznie na ni wskazuje i j wywysza. 7. Dziewicze macierzystwo Maryi zostao przygotowane w szerszym sensie przez ask, jak Bg okaza pokornym i ubogim44. To oni bowiem, pokadajc ufno wycznie w Panu, wskazuj na gboki sens dziewictwa Maryi, ktra wyrzeka si bogactwa ludzkiego macierzystwa, aby Bg by jedynym rdem podnoci Jej ycia. W Starym Testamencie nie znajdujemy zatem formalnej zapowiedzi dziewiczego macierzystwa, w peni objawionego dopiero przez Nowy Testament. Niemniej proroctwo Izajasza (Iz 7,14) przygotowuje objawienie tej tajemnicy i w tym sensie zostao ucilone przez grecki przekad Starego Testamentu. Cytujc tak przetumaczone proroctwo, Ewangelia Mateusza ogasza, e jego doskonaym spenieniem jest poczcie si Jezusa w dziewiczym onie Maryi. (31.1.1996)

14. Macierzystwo pochodzi od Boga1. Macierzystwo jest darem Boym. Otrzymaam mczyzn od Pana (Rdz 4,1) mwiEwa, gdy przychodzi na wiat Kain, jej syn pierworodny. Za pomoc tych sw Ksiga Rodzaju okrela pierwsze macierzystwo ludzkich dziejw jako ask i rado, ktrych rdem jest dobro Stwrcy. 2. Podobnie zostaj przedstawione narodziny Izaaka u pocztkw narodu wybranego. Pozbawionemu potomstwa i ju staremu Abramowi Bg obiecuje potomstwo liczne jak gwiazdy na niebie (por. Rdz 15,5). Obietnic t patriarcha przyjmuje z wiar, ktra pozwala czowiekowi odkry zamiar Boy: Abram uwierzy i Pan poczyta mu to za zasug (Rdz 15,6). Obietnica ta zostaje potwierdzona sowami wypowiedzianymi przez Pana przy okazji zawarcia Przymierza z Abramem: Oto moje przymierze z tob: staniesz si ojcem mnstwa narodw (Rdz 17,4). Nadzwyczajne i tajemnicze wydarzenia podkrelaj, e macierzystwo Sary jest przede wszystkim owocem miosierdzia Boga obdarzajcego yciem w sposb przekraczajcy wszelkie ludzkie przewidywania: Bogosawic jej, dam ci i z niej syna, i bd jej nadal bogosawi, tak e stanie si ona matk ludw i krlowie bd jej potomkami (Rdz 17,16).

44

Por. Lumen gentium, 55. 22

Macierzystwo zostaje ukazane jako decydujcy dar Pana: patriarcha i jego ona otrzymaj nowe imi, by zaznaczy tym nieoczekiwan i wspania zmian, jakiej Bg dokona w ich yciu. 3. Odwiedziny trzech tajemniczych postaci, w ktrych Ojcowie Kocioa dopatrywali si zapowiedzi Trjcy witej, s dla Abrahama konkretnym potwierdzeniem spenienia si obietnicy: Pan ukaza si Abrahamowi pod dbami Mamre, gdy ten siedzia u wejcia do namiotu w najgortszej porze dnia. Abraham spojrzawszy dostrzeg trzech ludzi naprzeciw siebie (Rdz 18,12). Abraham wysuwa zastrzeenia: Czy czowiekowi stuletniemu moe si urodzi syn? Albo czy dziewidziesicioletnia Sara moe zosta matk? (Rdz 17,17; por. Rdz 18,11-13). Boski go odpowiada: Czy jest co, co byoby niemoliwe dla Pana? Za rok o tej porze wrc do ciebie, i Sara bdzie miaa syna (Rdz 18,14; por. k 1,37). Opowiadanie uwypukla efekt boskich nawiedzin, ktre pozwalaj zaowocowa jednoci maeskiej, bezpodnej a do tego momentu. Zawierzajc obietnicy, Abraham zostaje ojcem wbrew wszelkiej nadziei oraz ojcem w wierze, poniewa z jego wiary wywodzi si wiara narodu wybranego. 4. W Biblii spotykamy rwnie inne opowiadania o kobietach uleczonych z bezpodnoci i uszczliwionych przez Boga darem macierzystwa. S to czsto sytuacje pene udrki, ktre przemieniaj si w dowiadczenie radoci dziki interwencji Boga wysuchujcego przeniknitej strapieniem modlitwy osoby po ludzku pozbawionej nadziei. I tak na przykad Rachela, widzc, e nie moe da Jakubowi potomstwa, zazdrocia swej siostrze i rzeka do ma: Spraw, abym miaa dzieci; bo inaczej przyjdzie mi umrze! Jakub rozgniewa si na Rachel i odpar: Czy to ja, a nie Bg, odmawiam ci potomstwa? (Rdz 30,1-2). Tekst biblijny dodaje jednak od razu, e Bg zlitowa si i nad Rachel; wysucha j Bg i otworzy jej ono. [] pocza i urodzia syna (Rdz 30,22-23). Syn ten, Jzef, odegra bardzo wan rol w dziejach Izraela po przenosinach do Egiptu. W tym, jak i w innych opowiadaniach biblijnych, pocztkowy temat bezpodnoci kobiety suy uwydatnieniu cudownej interwencji Boga w tych szczeglnych przypadkach, ale jednoczenie pozwala zrozumie wymiar bezinteresownoci zwizany z kadym macierzystwem. 5. Podobny przebieg wypadkw znajdujemy w przekazie o narodzeniu Samsona. onie Manoacha, ktra nigdy nie moga urodzi dziecka, anio Pana mwi: Oto teraz niepodna i nie rodzia, ale poczniesz i porodzisz syna (Sdz 13,3). Nieoczekiwane i cudowne poczcie jest zapowiedzi wielkich rzeczy, ktrych Pan dokona za porednictwem Samsona. W wypadku Anny, matki Samuela, podkrelona zostaje szczeglna rola modlitwy. Anna przeywa upokorzenie, jakim jest niepodno, podtrzymuje j jednak na duchu wielka ufno zoona w Bogu, do ktrego zwraca si nieustannie, by pomg jej pokona t prb. Pewnego dnia, udajc si do wityni, zoya obietnic: Panie Zastpw! Jeeli [] nie zapomnisz suebnicy twojej, i dasz mi potomka pci mskiej, wtedy oddam go Panu po wszystkie dni jego ycia (1Sm 1,11). Jej modlitwa zostaa wysuchana: Pan wspomnia na ni. [] pocza i po upywie dni urodzia syna i nazwaa go imieniem Samuel (1Sm 1,19-20). Wypeniajc obietnic, Anna ofiarowaa swego syna Panu: O tego chopca si modliam, i speni Pan prob, ktr do Niego zanosiam. Oto ja oddaj go Panu. Po wszystkie dni, jak dugo bdzie y, zostaje oddany na wasno Panu (1Sm 1,27-28). Podarowany przez Boga Annie, a nastpnie oddany przez Ann Bogu, may Samuel staje si ywym wzem jednoci midzy Ann a Bogiem. Narodziny Samuela stanowi wic ogromn rado i staj si okazj do wyraenia wdzicznoci. W Pierwszej Ksidze Samuela znajdujemy hymn, tak zwany Magnificat Anny, ktry zdaje si antycypowa hymn Maryi: Raduje si me serce w Panu, moc moja wzrasta dziki Panu (1Sm 2,1). aska macierzystwa, ktrej Bg udziela Annie ze wzgldu na jej nieustann modlitw, budzi w niej now ofiarno. Powicenie Samuela jest pen wdzicznoci odpowiedzi matki, ktra dostrzegajc w swym dziecku owoc Boego miosierdzia, odwzajemnia si darem powierzajc Panu tak bardzo oczekiwanego syna. 6. Na podstawie przypomnianych przez nas relacji o nadzwyczajnych przypadkach macierzystwa z atwoci mona dostrzec, jak wane miejsce Biblia przypisuje matkom w posannictwie ich dzieci. W wypadku Samuela Anna odgrywa rol zasadnicz, poniewa23

postanawia ofiarowa go Panu. Podobnie decydujc rol spenia inna matka, Rebeka, ktra sprawia, e Jakub otrzymuje dziedzictwo (Rdz 27). T matczyn interwencj opisan przez Bibli mona interpretowa jako znak wybrania na narzdzie suwerennego planu Boego. To On wybiera modszego syna, Jakuba, jako tego, ktry przyjmuje bogosawiestwo i ojcowskie dziedzictwo, a wic staje si pasterzem i przewodnikiem swego ludu. To On dziki bezinteresownej i mdrej decyzji ustala i kieruje przeznaczeniem kadego czowieka (Mdr 10,10-12). Biblijne ordzie na temat macierzystwa ukazuje wane i zawsze aktualne aspekty: podkrela jego darmowo, objawiajc si zwaszcza w wypadku kobiet bezpodnych, szczeglne przymierze Boga z kobiet oraz specjalny zwizek istniejcy midzy przeznaczeniem matki i jej dziecka. Jednoczenie interwencja Boga ktry w wanych momentach dziejw swego narodu obdarza podnoci niektre kobiety bezdzietne, otwiera nas na wiar w interwencj Boga, ktry kiedy nadejdzie penia czasu, uczyni podn Dziewic dla wcielenia swego Syna. (6.3.1996)

15. Rola kobiet w ocaleniu ludu wybranego1. Stary Testament pozwala nam podziwia kilka nadzwyczajnych kobiet, ktre pod natchnieniem Ducha witego uczestnicz w walkach i triumfach Izraela albo te wnosz wkad w jego ocalenie. Ich obecno w dziejach ludu nie ma charakteru ani marginalnego, ani biernego: w peni uczestnicz one w historii zbawienia. Przyjrzyjmy si najbardziej znaczcym przykadom. Po opisie przejcia przez Morze Czerwone wity tekst mwi, e natchniona kobieta wystpuje z inicjatyw, by uroczycie obchodzi to wydarzenie: Miriam prorokini, siostra Aarona, wzia bbenek do rki, a wszystkie kobiety szy za ni w plsach i uderzay w bbenki. A Miriam przypiewywaa im: piewajmy pie chway na cze Pana, bo sw potg okaza, gdy konie i jedcw ich pogry w morzu (Wj 15,20-21). Ukazanie kobiecej przedsibiorczoci w szczeglnej sytuacji, jak s uroczyste obchody wanego wydarzenia, stanowi podkrelenie nie tylko doniosej roli kobiety, lecz rwnie waciw jej zdolno oddawania chway i dzikowania Bogu. 2. Jeszcze waniejsz inicjatyw podejmuje w czasach sdziw prorokini Debora. Po wydaniu dowdcy wojska polecenia, by zgromadzi ludzi i podj walk, swoj obecnoci zapewnia zwycistwo wojska izraelskiego i zapowiada, e inna kobieta, Jael, zabije wodza nieprzyjaci. Prcz tego, aby uczci wielkie zwycistwo, Debora intonuje dug pie w ktrej wychwala czyn Jael Niech Jael bdzie bogosawiona wrd niewiast, [] wrd niewiast yjcych w namiotach niech bdzie bogosawiona (Sdz 5,24). Pochwaa ta powraca echem w Nowym Testamencie, w sowach, ktre w momencie nawiedzenia Elbieta kieruje do Maryi: Bogosawiona jeste midzy niewiastami (k 1,42). Istotna rola