26

John Philoponus) - mominoun.commominoun.com/pdf1/2015-03/5503d9bf31472426112037.pdf · Histoire des doctrines cosmologiques de Platon à Copernic, Paris: Hermann, 1913 ; Ernest Moody,

  • Upload
    dohuong

  • View
    218

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

3

ف ال ؿدل خ: ف قطظ أظخظظ كش ر حندزحظش حنظسؿش ط أ أ

ى ،رلىخع فىخض حندزحظىخص حأكزىسس لهى ى رؽصفىش فكسىشغ عم عهى حنظعسحنزخك أ :أالا

،ل حنل ،((John Philoponusفهرط أ يخ ع ن اعزش ،ظكدزحا فهعف خ

فهن.أيض أحنظ حفظظلخ ،ظكدزشيدزظش حإل

ػخزس حنعـخل حنفكس اف ،عسرش حنظهرخ دز ل حنل ف طخزخ حنفهعفش حن :حنقطش حنؼخش

صض فى يكظرىخص حنظى طسظى ،حنـعىى حنعىخ ،عخن حنك حنفعىخد ،دو حنعخنىكل ل ،حنرز حنلخد

زظط.عه نسقش حالظظدالل حأ ،خسغسى ي حنهم حأ ،حنفالظفش حنعه

كظخد ي خ، لىد ،طهرى ىخ ف نف أحنظى ،ظذ حنفهعىفشحنك ى أي ،(رسطىطالسأالزد على )كخ

رىىد ـىىه حنىىخ حنعسرىى.أفىى د قىىف حنؽىىرزحص حنزؼػىىش فىى سؿىظىى أحظىىظطخ خ حهىىدرس ظكسظىى أ

اذ كىخ ؛كظىنسأحا عهى لى حنلى زد وخفىرىسش أرخعظزخزىخ يى ،حنفىخزحر يزهقضأفؾ

عهى ؿهىشا حنىسد ػىى ،حنظ يفخدخ حظظلمخز حنىؿ ،حنعهيش زظطشأرح حنفهعفخ عال رخنطسقش ح

نىى حنهعىىخ اقهىىخ ،نظسؿظىىخ ،حنؽىىرزحص نىى ؿىى كىىم احنظىىسؿى لىىد ظىىع أانىى ؿ صهىى .طففىىالا

ـهص.حإل

يزظىىىدإخ ص يقىىىخال ظىىىض حنزخكىىىغ حنظىىىسؿى، كىىىخ رىىى ،(رسرررطىطالسأعلرررى الرررزد )كظىىىخد مىىىى

ىىىأزظىىىط أحنىىىر شعىىىى ،ػىىىسحأ ،لقىىىد حنـعىىىى حأ حنظىىىس فىىى أ ىىىخص حنـعىىىى حنعىىىخ، يىىى يك

نعىىىىخش عهىىىى حنلسكىىىىش حنعىىىىظقش حنلسكىىىىش حندحثسىىىىش ح فمىىىىهش أ د نىىىىالر طفىىىىس ىىىىرح ال ـعىىىىم عهىىىى حإل

نىىىىد حنعهىىىىى ،حنصهىىىىم أنىىىى ا يؽىىىىسحا كعىىىىذ كىىىىالو حنلىىىى، ،ىىىىخ يىىىى نزعىىىىش حكىىىىدس أ ؛زلىىىىشحأ

زظىىط أ أدنىىش شفكىىخ لفىىس فىى يسحؿعىى ، كظىىخد حنىىسدأ ؛خ يظىىخيىىأ .نهظىىخو كخـىىمف فىى كىىد ،لحأ

نىىىخ، ش لىىىد ىىىخ ال أ ،ال فخظىىىدس ،ؿىىىسحو حنعىىىخش ال فخىىىشحأ از، حنـعىىىى حنعىىىخ ىىىخ ا فىىى حنقىىىل

حنقل حأ خ.حنصيخ حنلسكش أشن زظط ف أ

ركهىىىىىىش، حنفهعىىىىىىف حنفىىىىىىسح حنىىىىىىخ ،لىىىىىى حنلىىىىىىفىىىىىى يقىىىىىىل حنظىىىىىىس قىىىىىىل ا

كىىىل خ، الظىىى كهىىىشظىىىالو حنظخس يىىى فالظىىىفش حإلؤىىى حنظىىىس فىىى ػىىىخز عهىىى حنظىىى ،ظىىىكدزححإل

حنعخنى حنخدس. و د يعؤنش ل

4

خلىعحنظى ،الرزد علرى أرسرطىطالس لى حنلى فى كظىخدؿحي ،ان حنعسرش ،خ ،قم

، انى ظىسؿى حنكظىخد، أ رىخأكس حنؽىرزحص حنظزقىش يىي (،Christian Wildberg)كسظظخ حهدرس

حإلـهصىىش(1)

حنفىى. لىى حنلىى حنكظىىخد يىى طىىؤن حنفهعىىف حنىىخ حإلظىىكدزح فهرىىطسح

((John Philoponus، هىص كؼىسس عـىخكذ ؼىسكخى حنىالد، حنقىس حنعىخدضفى حنىر عىخغ

أزظط(2)

رسلهط ،أزظط فعيى ،زدد لش عه حنفالظفش ،(3)

،و حنعىخنىد ف يعىؤنش لى ،غسخ ،

ىش ىر حنـحيى . دلقش عهش ،يخ سطزه رخ ي لمخخ فهعفش حأظخظىش طكى فى كىخ طقىدو نعم أ

حنقىخزة رى ىد، طمىعخ سدد عهى فى ىر حنعىخثمأزظىط حنى يعىخ أدنىش ،أى أدنش لى حنلى

حنظففهش. ألعظخ ، ظخلخطخيظلسزس ي ،يصظفسس

نعه ي حنفد حإلؼخزس ان ا د يئنفىخا عى (الزد علرى أرسرطىطالس)كظخد أ ا فهعىفخ يى فسىدحا قىدخ

فى طىخزخ حنفهعىفش فقىد كىخ نى طىؤػسف ،تلىدز حنعى يى غى س عهى حنى .ع فى حنعفىس حنكالظىك ،لى

حنظىؤخس حنعفىس حنقىدىنىحل أزظىط ،ظى فىؾ أفالنى ،زرىخ، فمخ ال ط ،حند ،حنعهى

حنالكى ،حنكاليى ،حنعهى ،ز طىخزخ حنفكىس حنفهعىفذ ن ا ؛حنظه ى فى ططىس كؼىس يى ظىأ ،سرقى

،فى ىرح حنكظىخد ،زدد عه أزظط، لدو لى حنلى مى فف خ .ؼسأ غس يزخ ،رؽكم يزخؼس حنعهو

،حنىىدخيكخ ،خصحنزفىىس ،فىى حنكظىىنؿخ ،ظىىخرقش عهىى عفىىس ،أنسكىىخص عهىىش ؿدىىدس طخيىىخا

حنعهى حنلدغ زص ن ، رؽكم أ رآخس،دصي ،غسخ(4) حنكظخد ط . ه حن ،ان حنعسرش ى سؿ ي حنئكد أ

زدحا أخرحا ،طفخعهح يعخ ،طدحنح أفكخز ،عه حنعه(5)

.

(1)

:حظس

John Philoponus, Against Aristotle, on the Eternity of the World, fragments assembled and translated into

English by Christian Wildberg, London: Duckworth, 1987.

(2) غسخ. ،حنك حنفعخد حػخز حنعهش حنعخ حنطزعؼسف يط أزظط

(3) عه حنظحن: ،زرعش أؿصحءى ان حإلـهصش ف أسؿ لد ط ولزم حنسد عه أزظط. ،ـ ف حنسد عه رسلهط ف لدو حنعخنى

John Philoponus, Against Proclus On the Eternity of the World 1-5, translated by Michael Share, Ithaca: Cornell

University Press, 2005; “ “, Against Proclus On the Eternity of the World 6-8, translated by Michael Share,

London: Duckworth, 2005; “ “, Against Proclus On the Eternity of the World 9-11, translated by Michael Share,

London: Duckworth, 2010; “ “, Against Proclus On the Eternity of the World 12-18, translated by James

Wilderding, Ithaca, NewYorl: Cornell University Press, 2006.

(4)د غسص ف حنزفىسخص غىسى. ،ازعض يد ف حندخيكخ ،ذ ير أرلخع رخز دخو ف حنكظنؿخي ر حنـح لد طى ارسحش كؼس

:حظس

Pierre Duhem, Le système du monde. Histoire des doctrines cosmologiques de Platon à Copernic, Paris:

Hermann, 1913 ; Ernest Moody, ‘Gallileo and Avempace: The Dynamics of the Leaning Tower Experiment,’

5

غس أ يى . أمىخا كخ فى طسؿظى حنعسرىش ،يفقد ف أـه حنخ حنكظخدرح ي حنئظ أ

ش ي ظ ف حكظ أ كع حنلظ يىى، خثحنؽى خالظى ،عهى ل زدد خفو ل حنلى رقخن ي

،أدنظى ،طفىد أنسكخطى ،عهى زىخ نهىسد حنهىر ،رححنفىخزالكقى ،ظىزهقضه زأظى يعخـىس ع

لنهعه حظفخزحا فى ،ى، أزظىط ظخر ؼىسكخط عهى عه ف لشا ض زددحا ظذ ظزهقفقد ك .ى حأ

حكىظفظ رقىخن يى ىرح حنىر ،حنفىخزحركىرنك فعىم ؛خلؽىخ رؤكهخ نل حنل ػىى يقخن د ز ،ذنك

الزد على حى النحىي فمرا رد ف)ف زظخنظ الظخ ،رح حنفهعفعه ،أمخا ،حنكظخد ف ظخر زد

ىخ ظطسؿ ،ىر حنقىخن ان ؿ -كخ ظز حنقل- حهدرس كسظظخ لد عد . (طالسبه على أرسطى

حنظزقىش هؽىرزحصطسؿظى نىرح حنكظىخد، أ رىخأكس ن خلىدو رى ،يفىدس نىخ ؿحيى ي طقدى ،شان حإلـهص

ي(6)ؼىز فكىسسا و طقىد ،يقخزىش رلـىى حنكظىخد حأـىه ،أخ يؿصس لههىشي سغىعه حن ، ؼرزحص .

لىىحنظىى ىىخلػ فىىخ ،ف رخنقمىخخعىىس ط ، (طالسىالررزد علررى أرسررط)عىى أىىى يمىىخي كظىخد يكظهىش

ىىر ؿىى أ خفىىم حنقىىليىى . خفعىى يخص حأزظىىطشقىىد حنرىىخء عهىى ،كــىى ىىسد ،أزظىىطحنلىى

خالظى ، و1987عىخو رىخزشحا عهىخا كدػخا ؼكم ،طسؿظخ ان حإلـهصش ،فظ رخلظ حنؽرزحص حن ؽىسخ أ

ا كظىىخد ـىىخز حنىىون (Richard Sorabji) يىى ؽىىس زطؽىىخزد ظىىزحرـطىىصحي فىى حندزحظىىخص كالظىىكخ

حى النحىي)حنفهعفش رعح (ورفض العلم األرسط(7).

فخلىخا خ لىظ لى حنلى فى يظىخل أظى ؼىسلش يى حنزىخكؼ، ف لد ؿعم ىرح حنعىال أفكىخز

؛كؼسأفالن ال أ ،ؽسف عه أزظطعسف عخ ظ أخ يسكهش حن نى ك نهزلغ ف يسكهش ،أزكذ

Journal of the History of Ideas, Vol. 12, 2, 1951, pp. 163-193, pp. 375-422; Jean De Groot, Aristotle and

Philoponus on Light, New York &London: Garland Publishing, Inc., 1991.

.ظف طؽس لسزخا حنظ يقخنظخ ع "كظخد حنسد عه أزظطنخنط كمز ف حنعسرش طؤػس"، ،أمخا ،حظس

(5) :حظس

Herbert A. Davidson, ‘John Philoponus as a Source of Medieval Islamic and Jewish Proofs of Creation’, Journal

of the American Oriental Society, 89. 2, 1969, p. 357-58; Proofs for Eternity, Creation and the Existence of God

in Medieval Islamic and Jewish Philosophy, Oxford University Press, 1987; J. Kraemer, ‘A Lost Passage from

Philoponus’ Contra Aristotelem in Arabic Translation’, Journal of the American Oriental Society, Vol. 85,

(1965), pp. 322-323.

ؾ ، ؾ ؾو2011، 31عىدد حن، حنسرىخنفى هىش حدحد حنعهىو حإلعىخش يـهىش كعى "يئنفىخص لى حنلى فى حنعسرىش"، ،يقخنظخ ،أمخا ،حظس

197-231

(6) حنو، ظ أ ديخ ان حنقحنظ ععدخ أ ق ـحي ، حن ان حنعسرش ف حنعظقزم حنقسذ. ف ف حظظعخدس حنكظخد كخيالا خزة حنعسر

(7) :حظس

R. Sorabji (ed.), Philoponus and the Rejection of Aristotelian Science, Cornell University Press: Ithaca, New

York 1987.

حنكظىخد أعىخل ىر حنىدسو1983نىد عىخو فى يعىد حندزحظىخص حنكالظىكش فى عهىش عى ىرح حنفهعىف ل دس حعقدص أ انى ؿخىذ ،، ظمى

ع ،دزحظخا يخا يقخالص أخس. لد ظى يئخسحا حنظهقى حنعسرى / أرسىم 18رىخزط ىو فى ،حنفهعىفش حنطزعىش عىد لى حنلى: حنظقهىد حنىخ

(. Valerie Cordonier) ي طع فخنس كزد و،2013 عخ

6

قىىضطعىىعححنظىى ،نهدزحظىىخص لىىخا خا عىىف يلىىخقىىد نرىىم ،فهعىىفشا ،كؼىىسس، عهىىشا حىىذرعىىد ذنىىك فىى ؿ ض طع

رح حنفهعف يعخشي ،غسخ ،كاليشا .حنخ

ش حكىظفظ رىخ ؼىرزحص خى عهى ،ف ـزط حنعظعخدس (،طالسىالزد على أرسط)كظخد ؽظم

ؼىرزحص ،ك. الفزرا ؼىسك عهى ،ك. السرما ؼىسك عهى فى كظىخر: ،فهرطفى خ ،ظزهقض

(الزد على حى النحىيف )حكظفظ رخ حنفخزحر ف زظخنظ عسرش (8)

فى كظىخد أر ظهخ حنعـعظخ ،

نئن يـل (منتخب صىان الحكمة)أ عه حأـق ،(صىان الحكمة)(9)

كىظفظ ح عالس عه ؼىرزحص ،

ىىش أؿىىصحء أخىىس كؼىىسس يفقىىدسأفىى ؼىىك ش. الرىىخ فىى حنعىىسخ كظىىخد ، ػ الررزد علررى ) يىى حنئكىىد أ

كخ ظزقض حإلؼخزس. ،ند حنخنق رخنعسرش عه ل حظ كخ يعسفخا ،ي أ ؿصءحا (،طالسىأرسط

حنكظخد ي ظىض يقىخالص عهى حألىم يعىخثم عخنـىخ أزظىط فى لى حنلىىخلػ فىخ ،ظك

.ك. اثار العلى ة ،ك. الفزا ،السما كظخد :يخ الظخ ،يئنفخط حنطزعش

يىدحفعخا ،نهسد عه أزظط ف يل حنعفىس حنصىخيطيخ أفسد حنقخنش حأن لد عى فكىسس أ

ش ي حنعخـس ذحطخ ىض يىخ ح ،حأؿسحو حنعخش يك عهى يىخ ذىذ انى ، زدحا أؿعىخو حأزلىشحنظ طك

شا يىخ حأؿعىخو ،ي عفس نط يظص ع حنعخـس حأزرعش أزظط ي ك حنعخء يك حنظى طظكى

خخـىظ حنؼقىم ،فى حنقخنىش حنؼخىش ،ىخلػ ،أشنىش حنعىخنى ، يى ػىى إلػزخص أشنش حنعخء طدحا ،حأزلش

حأؿىسحو يى ػىى، ،ىسد ،عهى حنعخـىس حأزلىش ككسحا خخ نعظأ يزسشحا ،حنصفش دنىم أزظىط عهى أ

حنطقظىف حنقخنش حنؼ ،ال خففش حنعخش نعض ػقهشا يى نزعىش ،شحنعىخش حأزلى ،خنؼش، ئكد أ

س يدحا ،ؿش حأزظطشحنؼخثش حنكظنررنك ، يكعسحا حكدس ،عىد نزص حنكظنؿخ حنلدؼىش.رق

حأؿسحو حنع ،ان ظسش حأػس ،ف حنقخنش حنسحرعش حنعىخء رى خش ي أؿىم دكىك دنىم أزظىططك ؤ

. ال فخظدس ،نعض كخدػش

عهى سد دنىم أزظىطى ،ف حنقخنش حنصخيعش ال ؿعىى حنقىخثى عهى فكىسس أ ،أشنىش حنـعىى حنعىخ

انى طفىد أدنىش ،فى حنقخنىش حنعخدظىش ،عىد ،يىخدحو ال كسكىش يمىخدس نلسكظى حندحثسىش. أخىسحا ،نى حا يمىخد

(8)

:يلع يد، ل :، كققحنسد عه ل حنلحنفخزحر، :حظس

Muhsin Mahdi, ‘The Arabic text of Alfarabi’s against John Grammarian’, in Medieval and Middle Eastern

Studies, in Honor of Aziz Suryal Atiya, edited by Sami A. Hanna, Leiden: Brill, 1972.

:ل ،ظجخا . رد طلققخا :خا كقق أم

و.1980/1400، 2 دحز حأدنط، ن ،، رسصزظخثم فهعفش نهكد حنفخزحر حر رخؿش حر عد

(9) .و1974 رد، نسح، ؽس عزد حنسك

7

يى لزىم دنىم ،أؼس أدنظ عه كدع حنعىخنى ،ف خمى ذنك ،ش حنلسكش حنصيخ، يقديخا أزظط عه أشن

لىد حظىظعخد ىر انى يىخ ال خىش نى. ،دنىم حظىظلخنش حنظعهعىم ،س ؿعى حنعخنى حنظخش، دنىم حنظسكىذل

زددى عه حنفالظفش ف ،ف حظظدالنى عه كدع حنعخنى ،غس حنعه ،حأدنش حنظكه حنعه

.ي د ق لنى ر

لىى حنلىى، ق أزكىىخ حنظىىص لىىد رىىر حنىىسدد حنقىىش عهىى أزظىىط،يىى حنالكىىظ أ لىى

الا فىى نزعظرىى عىىخن يظزىىخحأزظىىط فكىىسس ؿىىد عفىىس خىىخيط يظىىص عىى سفمىىر ،ىىخ؛ أ

ال طظىص عى حنلسكىش نزعشا ي كسكش حأؿسحو حنعخش كسكشا ،، ػخخا ؿعه ،حنعخـس حأزرعش حأخس

حنطقظىأ زظىط، عىأ نقد دحف ، لىدحا رخنفعم، ال ي كغ خفخثفخ. ، كسكظخف حنعظقش

أكؼىس ي كدع فعىخد. ،حنعخش حأزلش ي نزعش حكدس عس عه حأن يخ عس عه حنؼخش

ز حنظى ،حنزىخدة حنفىخى يىديخا ،يعى فى قىد أزظىطي ذنك، فقد أ عىظد عهىخ كىم طفى ،حنفصىخث

، ي كسؾ حلق، حنظ ،ذحطخ ،حألعش ،حنطهقخص ،حنقديخص ف كم ذنك، عه حعظخد حنظخفصخث

ل. نـل ان ظخثؾ قمش طخيخا ي أؿم ح ، نكحعظد عهخ أزظط نظهك حنظ حظ انخ حنعهى حأ

8

(10):

1

ظسظى حنؽىسس فى ؿىد فى اػزىخص ،كترا السرما حنظ لديخ أزظط ف ،خلػ حأدنش حنسثعش

ل ؛عظدل أزظىط عهى ؿىد عفىس خىخيطفس خخيط )حأػس(. ع ،حنـعىى حأ ،أ حأػىس كىخ عى

ل أكؼىىس ؼىىسفخا ،ىى حنعفىىس يىى حأؿىىسحو حنعىىخش. اىى عفىىس أ يىى حنعخـىىس حأزرعىىش حنىىر طظكىى

حنعخـس حأزل ؛حأخس حنكى حنفعىخد، فى كىغ عىخنى ،نلعىخ طلىض فهىك حنقىس ظسحا ،خش كخ ع

كم يخ ؿد فل أشن .ك أ

حندنم حنسثط حأؿسحو حنعخش طهك كسكش دحثس ،حنر قدي ندعى ظسظ ،ا ش كسكىش أ

حنعخـىس انخ، ف كىش رخنعزش نزع لى ،ش حنلىخلعىطزر ،طلىض فهىك حنقىس طظلىس ،حأزرعىش ىس أ

ظقىىد لىى حنلىى، رىىدءحا ظىىفم عهىى خىىه يعىىظقى.حأعهىى حأ ز حأزظىىط نهعاللىىش حنقخثىىش رىى ، حنظفىى

ن .شحنطزعش حنلسكش ف حأؿعخو حأ كسكش حنككذ حنىخز ىش أمىخا ى كسكىش دحثسى ؼزض أ ش، يى ػ

خا قظسف كالا ـ رـىفخ ،هظىخ فى حنطزعىشنلسكخص حنعخش طـد عا ظف ي أزظط كل ك ح ،ر خخ

ش، ف حنحل ، لسزس يزدأ نهلسكش، نك س أ نط ػ نى خىخيط. ـىذ حنظىس انى ان الخفش ؿعى أ

هىىش عحنىىحء، ال طلظىى حنزظىىش رؤىىش أنىى ،ش نهىىخزحنلسكىىخص حنطزعىى كىىداش رـىىفخ حنلسكىىش حندحثسىى

فبىى ، يىى ػىىى ش، كىىخ حفظىىسق ذنىىك أزظىىط.حنلسكىىش حنعىىظق ال دحعىى الفظىىسحق ؿىىد عفىىس ظىىخ

يظص(11)

.

[5-1شذرات ال]

ش حنظىى يفخدىىخ أىى فىى كىىخل حأؿعىىخو حنفصخثىى ،قىىد أنسكىىش أزظىىطفىى ؽىىس لىى حنلىى

نىىىىش ؛حنزعىىىىطش طكىىىى حنطزعىىىىش يزىىىىدأ ،حأػىىىىس ،حنىىىىخزحنىىىىحء، حنىىىىخء، حنظىىىىسحد، ،أ حأؿعىىىىخو حأ

لهمرررا :مىىى حعظسحلىىى زثعىىى(. 2. 1 السرررما فىىى)حكىىىدس حنلسكىىىش حن اذح كخىىىض عىىى نزىىىخث :أو

حنلسكىىخص حنظخػهىىش ـىىذ أ طكىى عىى نزىىخث يظخػهىىش. غىىس أ يصظهفىىش طكىى كسكىىخص يصظهفىىش، فىىب

يىىى سغى عهىىى حنىىى ،حنلىىىخل نىىىط ىىىرح؛ فىىىخنظسحد حنىىىخء، عهىىى ظىىىزم حنؼىىىخل، ظلسكىىىخ كسكىىىش حكىىىدس أ

حأؿعىىىخو حنصظهفىىىش نزخثعىىىخ خا اذح كىىىخ ـىىىلل :ثانهمررراصظهفىىىش. نزعظىىىخ ي -حنظىىىسحد حنىىىخء يىىىؼالا - أ

(10)

.ي لعخ حنـحي طسكزخ ررح حنؽكم عخ رؽس ان أ

(11) Philoponus, Against Aristotle, on the Eternity of the World, op. cit., p. 41.

9

حأؿعىىىىخو ،أمىىىىخا ،كىىىى أ طظلىىىىس كسكىىىىش حكىىىىدس، فبىىىى، فىىىى حنقخرىىىىم، ظىىىىك ـىىىىللخا حنظىىىى ،أ

أ أىىى نىىىط يىىى حنعىىىظلم أ طكىىى حأؿىىىسحو ؛طكىىى نىىىخ نزعىىىش حكىىىدس ،طظلىىىس كسكىىىخص يصظهفىىىش

كىىىىخ طظلىىىىس كسكىىىىش يىىىى سغى عهىىىى حنىىىى ،يىىىى نزعىىىىش حكىىىىدس ،شش يؼىىىىم حأؿعىىىىخو حأزلىىىى حنعىىىىخ

يصظهفش(12)

.

[8-6شذرات ال]

؛رىىى حأؿعىىىخو حنزعىىىطش ، قىىىى أزظىىىط طسحرطىىىخا (2أ269-26د268، 2. 1) كترررا السرررما فىىى

ىىى حنلسكىىىخص حنسكزىىىش. عظىىىسق ل ،أ حنعخـىىىس، حنلسكىىىخص حنزعىىىطش، رىىى حأؿعىىىخو حنسكزىىىش

حنلسكىىىش انىىى ،كىىى أزظىىىط ىىىص رىىى حنلسكىىىش انىىى أعهىىىيىىى سغى عهىىى حنىىىاىىى :حنلىىى رىىىخنقل

أ فىىىى حطـىىىىخ يسكىىىىص حنكىىىى، فبىىىى فؽىىىىم فىىىى أ ىىىىص، فىىىى كىىىىخل ،أ حنلسكىىىىش انىىىى خىىىىخزؽ ؛أظىىىىفم

أىىىىم حالخظالفىىىىخص فىىىى ،حنلسكىىىىش انىىىى حن ىىىىسد ،حأؿىىىىسحو حنعىىىىخش، رىىىى حنلسكىىىىش انىىىى حنؽىىىىسر

يصظه حأؿعخو حنعخش.ر ،حنعسعش

كسكش حأؿعخو حنعخش فعالس عه ذنك، حفظسحق أزظط أ ظعىخزق ،دحثسىش طخيىخا كسكش ب

. (eccentrics and epicycles) ،شحأفىىال حنصخزؿىى ،ش حنقخثهىىش رىىؤفال حنظىىدسحنظسىىخص حنفهكىى يىى

ش زخلىى حنسكزىىش نهكحكىىذ يىى خىىالل ظسىىش سكىىخصكخنىىض حنظسىىش حنفهكىىش حنخىىش طفعىىس ىىخسس حنل

حنعخء طظؤن ي يـعش ي حنكسخصش يعخا فصخث حنظ طلم حأؿعخو حنعخش حنعىظدسس ،، يفخدخ أ

صس. ف يعخزحص يظ

حنكسىخص طىدز رعىسعخص يصظهفىش كىل ،فىخ رعىد ،نك ألى ،ظف أزظط عه ذنك ،ان خ أ

حنـو حنكحكىذ كخىض يسطزطىش رظهىك eccentricsال طظطخر ي يسكص حنك )قخن (. ي حنفسق أ

(، اذح كىخ عىدو حظظىخو كسكىش the epicycleرحظطش كسس دحثسش أخس أـى س ركؼىس ) ،خص، أكخخا حنكس

قظم ذنك. حنككذ حنظخس

حنلسكىىىىش حنكظىىىىنأخىىىىسحا ال ،حنعىىىىظقش ،شش حندحثسىىىىؿ ، عظىىىىسق لىىىى حنلىىىى عهىىىى أ

سكىىىش حنكىىىم، فىىى حنلخنىىىش ك هىىىىىىظكهى ع ،فىىى حنلخنىىىش حأنىىى ،أىىى ،كىىى أ طكىىى يلىىى يقخزىىىش

كسكش حأؿصحء هحنؼخش ع(13)

.

(12)

41فع، ؾ

(13) 45فع، ؾ

11

[17-9شذرات ال]

يى ق أى ي ش فظس، كم يخ صسؽ ع حنطقش حأزل ف حنك حأزظط كى حنـىسو حنىخز . ا

ح نل حأزظط ،(18-7أ269، 2. 1) السرما كظىخديظىخلك. فى ي يعؤنش كسكش ىرح حنـىسو حنىخز

عه أ ال حكد ي حنعخـس حأزل ،ـسحكشا ،عظدل ظحء ،ش حأزرعش ك أ ظلس عه ل دحثس

س خخزؿىى ؛شغىىس نزعىى وش أكخىىض كسكىىش نزعىى ، 3. 1)ة ثررار العلى ررا كظىىخدفىى ،ش. نكىىأ رفعىىم لىى

،(13-11أ344؛ 24-22د341)، (4. 1؛ 3أ341-32د340 حنـىىسو حنىىخز ظلىىس رؽىىكم فظىىسق أ

أنزىىخدزض، عهىى ظىىزم ،ظىىزهقضيىى أؿىىم طـىىخش ىىر حنفىىعرش، عىىد دحيخظىىكض، ،دحثىىس

،حنؼخل، ان حالظظدالل كسكش حنـسو حنخز .شفر نزعىرم ؛شس نزع ال غ ،شنعض نزع عه أ

، 51؛ 20-12، 35؛ 25-1، 21نعزهقض السما كظخد؛ 20، 97نل حنل اثار كظخد :ظسح)

.(29-21، 2أنزخدزض اثار كظخد؛ 5-28

17-9لىىخل لىى حنلىى أ زىى )غ. كسكىىش حنـىىسو حنىىخز ـىىذ أ طكىى نزعىى ( أ ش، أ

،ظ رعىطظ، لى حأعهىحنحء هكخ كسكظ نزع حنخز ،كىخ حنظىسحد ،، طخيىخا عهى لى دحثىس

فى ،أ ف كسكش ان أظفم. ف رح حندنم، فىد لى حنلى ،ف كخنش ظك ،رخنطز ،ؿدح ،حنخء

حأؿ ،شظسش حنلسكش فر حنطزع ،رؽكم غس يزخؼسحكد، سحو حنعخش ى يى نزعىش قظسف أ

حنلسكش حندحثس يؼهخ يؼم حنعخـس حأزل ،حكدس ش فى ش نعخـىس أزلى كسكىش نزعى ،أمىخا ،ش ش. ا

زأ ل حنل(14)

.

[33-18شذرات ال]

حنىدحثسس أ ،(28-18أ269، 2. 1) السما كظخد ف نى يى حنصىه حنعىظقى، عظدل أزظط عهى أ

حنلسكش حندحثس ي ػى فب حنـعى حنعخ ن ي حنلسكش حنعظقش، أ ن ي أ ، ف خس حنطخف،ش أ

الا ،أؿعخو يخ طلض فهك حنقس حالظظدالل عه أنش حنـ عظسق ل حنل أ عه حعظخدحا ،عىعه أ

أؿعخو يخ طلض فهك حنقس ،أيسف غس يزسز ،أنش حنلسكش (.18)غ. أمخا طظلس عه ل دحثس أ

الا ،عهى دنم أزظط رظففم عه سد ف حن ،رعد ذنك ،ؽس حندحثسس أ ،أ ه حنعظقى ن ي حنص رؤ

(.32-25)غ. سفك رح حالفظسحق حأظخظ (، ي ػى 24-19)غ.

(14)

47-46فع، ؾ ؾ

11

[34-19شذرات ال]

رـف يخ ن ردحىش، ،دز ظزهقض نخ طخو قزم ل حنل، ي أؿم حندنم، طعس حإلظك

(. عظدل عه أ اذح كخىض حنىدحثسس طخيىش 32غ. :ظس)ع أـم رح حنظعس حن خيك، ح ،خشظه،

حنلسكش حندحثسش ظررح ح ؛، نك حنلسكش حنعظقش ظظك طخيشنخ كدد ال أ ،ظك غس طخيشنع، فب

غىس ،ايىخ أ طكى حنلسكىش حنعىخش أشنىشنىرح، ؛خىشف ،ظىهف ،حنلسكخص حنعظقش نخ ردحىشف كم أ

عه رخءا ،أ سد دنم أزظط ،أمخا ،لخل (.22أ غس أشنش )غ. ؛يلددسغس ،طخيش ايخ، طخيش

ش.أظزخد ؼكه

[33-35شذرات ال]

حفظىىسحق أزظىىط أ نىى يىى حنصىىه حنعىىظقىأ يىى ػىىى ،يىىشحنىىدحثسس طخا حنىىر ىى غىىس طىىخو، ،

حنعكىىىىط ىىىى اذح لزهىىىىخ حنظعسىىىى حنقىىىىدو عىىىى حنظىىىىخو. ىىىىصعى ،حفظىىىىسحق غىىىىس يقىىىى لىىىى حنلىىىى أ

كىىىم خىىىه ؛خىىىش. نكىىى ،ظىىىطخا ،ال دحثىىىسس رزعىىىد طهىىىك ردحىىىش أىىى ؛حنىىىدحثسس غىىىس طخيىىىش :حنفىىىلق

،طىىىخو خىىىه يعىىىظقى ىىى أكؼىىىس يلىىىدد. خىىىه حنصىىىه حنعىىىظقى حأنىىىل، حنىىىر ىىى لطىىىس حنكىىى، ىىىأ

دحثىىىسس )نزعىىى يىىى ذنىىىك، نىىىط ـىىىللخا ش( ال كىىى حنصىىىخدس فىىىخ، كىىىخ حظىىىظدل أزظىىىط عهىىى ذنىىىك.أ

كىىىخ نقىىىد (. 32-29ظصهىىى، فىىى حأخىىىس، عىىى حنظعسىىى حنقىىىدو نهظىىىخو رـىىىف غىىىس ذ ؿىىىد )غ.

نهظخو ؼخيالا ـللخا فخا أ قدو طعس ،عه أزظط(15)

.

[36-33شذرات ال]

،(2. 1) ك. السرررما :فىىى ؽىىىس لىىى حنلىىى انىىى حنظىىىخلك حنعىىىسف ؿىىىدحا حنىىىر يفىىىخد أ

الا ،أزظىىىىط عىىىىظدل حنلسكىىىىش حندحثسىىىى ،(18-9أ269رؽىىىىكم ـىىىىسق ) ،أ ش ال ش نعىىىىض نزعىىىىعهىىىى أ

فىى ،فىىخ رعىىد ،فىى عىىخنى يىىخ طلىىض فهىىك حنقىىس، نكىى نعخـىىس حأزرعىىشانىى حرخنعىىزش ،يمىىخدس نهطزعىىش

حنلسكىىىش حندحثسىىى :قىىىل .(6د-32أ269ففىىىم ) انىىى ىىىر ش ىىى رخنفعىىىم يمىىىخدس نهطزعىىىش رخنعىىىزش ا

، عهىى لىى حنلىى زىى ،فىى خىىس حنقخنىىش حأنىى ش نعفىىس خىىس.ىى نزعىى حنعخـىىس، يىى ػىىى

فالظىىىفش خىىىس لزهىىى حظىىىظدن يىىىخ زىىىد، حنىىىر لىىىخل رىىى أزظىىىط )غ. ،لىىىد حنعفىىىس حنصىىىخيط ح أمىىىخا أ

36)(16)

.

(15)

51-50فع، ؾ ؾ

(16) 55فع، ؾ

13

3

حأؿسحو حنعخش نعض ػقهش ،رؽكم أظخظ ،لز حنقخنش حنؼخشطظ ال ،كل دنم أزظط عه أ

حأؿسحو حنعخش طقف ؛(12أ270-18د269، 3. 1 السما كظخد) خففش حنظ ،هك حنصفخثؿخ طأ أ

عخـىس كىر احنقىل نط ـللخا أ ،. لخل ل حنل أ زخخـشا شحنعخـس حأزل طهكخ

حنعخـس حأزلش ؿعخ نعض ػقهش ال خف ،طهك حنؼقم حنـعى حنعخ نط حنصفش، ال أ فش، ال أ

. نىصهؿ، فى حأخىس، انى خففىخا ، عه ظزم حنؼخل، ؿعخا اذح كخ ،يكخ أ ظلس ان أعه أ أظفمبر

حنلسكش حندحثس ش ف حكدش فع ش نهؿدحص حنعخش نزع أ(17)

.

[44-37شذرات ال]

الا ،سد ل حنل ،أ حنعخء نعض ػقهىش ،ظـش حندنم حأزظط ،حنظ يفخدخ أ ال خففىش. ا

حنـعى حنعخ 39-37)غ. ظىك خففىخا نىرنك ،ف، ؿىد فى يكىخ أعهى، فى خىس حنطىخ (. غىس أ

حأؿىسحو حنعىخش حنـعى حنعخ خف . ظف ي أزظىط عهى أ نعىض فهرط ال دحف ع فكسس أ

حنـخذ حنكه ف كم لعذخففش، صظه يع ف حندنم ف ػقهش ال عفس، كظ حأزق . يفخد دنه أ

لىد ـىخزص ،شنىخص طظعى رخ فقىه أؿىصحء أؿعىخو أال خفش. ر حنصخـ أ حنعخنى كه، ال هك ػقالا ،كهخ

،يففهش ع حنكم ش، ال ىسطزه (. لى حنلى، فى ىر حأدنى44-40)غ. خىخزؽ يلىعخ حنطزعى

رعك خزسحص حنفكس حأـهش ،أمخا ،فلعذ، اخ م ،رؤفالن ػخيعطض(18)

.

[46-45شذرات ال]

:كىىخ عهىى لىى حنلىى يحؿىىش حعظىىسحق رىىد ؿىىصء يىى حنـعىىى حنعىىخ نىىخذح ال فىىس أ

ش؟ ؿىحد لى حنلى عهى ىر كخ طففم أؿصحء ي حنكهخص حنـخيعش نهعخـس حأزل ،ع يففالا

حأؿسحو حنعخش طعد أكزس حنؽكهش أ نىخ يقخرىم فى لهىذ حنكخثىخص ،يى حنكى أىى ؿىصء ؿعىخ

حنؼقىم ،(46ؼىرزس )نفعخد ي أؿصحء حنعخنى حأخس. فى عه حش حنلش، ألم لخره عىظدل فهرىط عهى أ

حأيىس زى رخنلى حنعىز ى حنىر لظهى حنـعى ،حنصفش نعض خخـخص طهكخ عخـس كر، غىس أ

ش ـ ن حنقفد. فخأؿعخو ال طك ػقهش ال خففش ف يحلعخ حنصخ حأ(19)

.

(17)

58فع، ؾ

(18) 58فع، ؾ

(19) 62ؾ فع،

13

[48-47شذرات ال]

حنعخـىىىس طظعىىىى رخنؼقىىىم ، حفىىىخا ىىىيىىى أؿىىىم طفىىىد يلىىى أزظىىىط كه لىىى حنلىىى عهىىى أ

ىىىش. حنصفىىىش ـ حأؿىىىسحو حنعىىىخش ال طظلىىىس عهىىى خىىىه فؤزظىىىط فىىى يحلىىىعخ حنصخ عىىىظدل عهىىى أ

ىىش يىى حأػىىس، يىى ػىىى أ ؛أ لعىىسحا ،يعىىظقى نزعىىخا ػقهىىش ال خففىىش. زىى لىىفبىىخ نعىىض ىىخ يك

حأؿىىىسحو حنعىىى حنلىىى ىىىش يعىىىظقى كظىىى اذح حفظسلىىىخ أىىىخ خش ال كىىى أ طظلىىىس عهىىى خىىىه أ يك

الا ؛يىىىى أؿعىىىىخو ػقهىىىىش أ خففىىىىش ىىىىش يكىىىىخ فلىىىىخ أ أىىىى، أ ىىىى طلظىىىىخ كىىىى أ طظلىىىىس ان، نىىىىط ػ

،، ػخىىىىخا الا رـىىىىفخ كىىىى ؿىىىىصء يىىىى حنـعىىىىى حنعىىىىخ د طىىىىديس أ فىىىىس يففىىىىالا ال كىىىى أ

حأؿسحو حنعخش ؛حنـسو كه عه ذنك ل حنل ؿعى ـهذ، كخ عظدل أ(20)

.

[51-49شذرات ال]

كسكىىىىىخص حأؿعىىىىىخو ، عهىىىىىلىىىىى حنلىىىىى، فىىىىى طحفىىىىى يىىىىى أفالنىىىىى ، عىىىىىظدل أخىىىىىسحا أ

يلىىى أزظىىىط فىىى ىىىر حنعىىىؤنش ،أمىىىخا ،زىىى. فىىى حكىىىد شش فعىىى كسكىىىخص نزعىىى حنعىىىخش أ

طخيخا يظخلمخا يلفخا عد ك (21)

.

3

كظىىىخد ؿظىىى يىىى حنلىىىغىىىس لىىى (،طالسىالرررزد علرررى أرسرررط)فىىى حنقخنىىىش حنؼخنؼىىىش يىىى

،ىىىىخ ،أزظىىىىط أزظىىىىط. عىىىىظدل ةاثررررار العلى رررر كظىىىىخديىىىى نكىىىى ىىىىخلػ دنىىىىالا ،السررررما عهىىىى أ

ىىىش يىىى عفىىىس حنىىىخز دس، يىىىس، يىىىر يىىىأىىى نىىى كخىىىض كىىىرنك نكىىىخ لىىىد د ؛حأؿىىىسحو حنعىىىخش نعىىىض يك

ىىىرح حنىىىدنم خىىىخنت خرعمىىىخ رعمىىى ، يعظؽىىىدحا حخىىىس. زىىى لىىى حنلىىى أ ،رىىىخنل حأزظىىىط

حنـعىىى حنعىىخ حنىىر ىىس أ يىى عفىىس حنىىخز. رعىىد ذنىىك، عىىد لىى ،فىى ؿىىصء كزىىس يىى ،يكىى

ىىش ركىىىم ،شحنلىى انىى حنـىى رىى حنطقظىى حنعىىخش حأزلىى ـ عزىىس يقخزىىش عىىش حنطزعىىش حنصخ

حنطقظيخ. ظخظخف أ ي نزعش حكدس ،يعخا ،س أ(22)

.

(20)

63فع، ؾ

(21) 65فع، ؾ

(22) 69فع، ؾ

14

[55-53شذرات ال]

الا ،ىىىىزد لىىىى حنلىىىى حنـىىىىسو ،أ حنفىىىىعرش فعىىىىخأ حنلمىىىىز ؛حنىىىىخز ظمىىىى أ أ

نهىىىخز دنىىىم انىىى كىىىدد ح لىىىد كىىى ديىىىس حنعخـىىىس حأخىىىس ،فىىى طهىىىك حنطقىىىش ،حنقىىى . غىىىس أ

حنىىىىخز حنعىىىىخش، طخيىىىىخا ؛نىىىىط يظىىىىخا ،فىىىى حنحلىىىى ،أزظىىىىط نىىىىخز حنؿىىىىدس فىىىى حنـىىىىسو يؼىىىىم ح ،أ

الا ،حنىىخز ، نىىط غىىس لىىخدزس عهىى حإلكىىسحر. نىى كخىىض لىىخدزس عهىى ذنىىك نىىخ حخظهىى حأيىىس، أىى، أ

س حنفعهىى ـىىللخا حنقىى ر ش حنـعىىى حنىىر طلظىى. ػخىىخا يىى كفىى خا يىىخ طظ ىىس طخظىىز ش ش نكفىىأ عىىد حأؼىىخء ، ا

حنىىىخز حنعىىىخش ػخنؼىىىخا ،حنظىىى طسظىىىهخ انىىى حأؼىىخء ىىىخ ،ك رؽىىىكم كزىىس حنلىىىسحزسصفىىىفىى حنعىىىخء ، ا

،أمىىىخا ،أىىىخ ال طىىىئػس ،نىىى طىىىئػس فىىى حنعخـىىىس يىىىخ طلىىىض فهىىىك حنقىىىس حنؽىىىز ال ) فىىى حنـىىىسو حنىىىخز

حنعخـىىىس ـىىىذ أ طكىىى نىىىخ ،، ىىىخؿى فسلىىىش حإلظىىىكدز. أخىىىسحا (ىىىئػس فىىى حنؽىىىز حنظىىى يفخدىىىخ أ

ل يظكخفجش(23)

.

[61-56شذرات ال]

ىىىسطزه لىىى حنلىىى رىىىؤفالن .خص حأؿىىىسحو حنعىىىخشطىىىخلػ ىىىر حنؽىىىرزحص ؿىىىس كفىىى

حأؿىىسحو حنعىىخ ، فىى ؿىىم أؿصحثىىخ، الفىى حظىىظدالن عهىى أ ،أمىىخا ،رىىم ؛فلعىىذ يىى حنىىخز ش طظكىى

حنىىىر يفىىىخد ،فىىى كىىىم حنعخـىىىس حأزرعىىىش. أىىى عىىىخزق يلىىى أزظىىىط ،يىىى أكؼىىىس حأؿىىىصحء ـىىىفخءا

كىىىىم حنكفىىىىخص، فسلىىىىخا كىىىى ، ىىىىس لىىىى حنلىىىى أ حنـعىىىىى حنعىىىىخ نىىىىط نىىىى أ ، كىىىى أ أ

كىىىال ،يعىىىخا ش حأزلىىى ،طؿىىىد فىىى حنىىىخن حنعىىىخش حنطقظىىى، فىىى ؿسىىىخ، فىىى حنـهىىىش، فىىىب

رخنطز كهشا خيظؽخرظ(24)

.

4

، كىغ ىخلػ دنىم السرما كظىخدانى دنىم ظسىش حأػىس فى ،ف ر حنقخنش ،عد ل حنل

حأؿسحو حنعخش نعض كخدػش ،أزظط حنزسخ ،ال فخظدس ،عه أ عالس عه حندنم حإللخف ،حنـدن

صه يىى يىىخذح قفىىد رىىخن ،حنىر أزد يىى أؿىىم دعىىى يعظقىىد. فى ظىىخر طفىىد أزظىىط لىىق فهرىط

عدو(25)

.

(23)

69 فع، ؾ

(24) 73 فع، ؾ

(25) 77 فع، ؾ

15

[63-63شذرات ال]

حأؿىىسحو حنعىىخش نعىىض كخدػىىش ،حنىىر يفىىخد ،عىىد لىى حنلىى انىى طفىىد دنىىم أزظىىط ال ،أ

،طخيىخا نىط ؿىدخا رخطىخو ،. ى عىز زد حنىسثط(207a 12-22، 3. 1، السرما ك.)فخظىدس، يفىخد أ

غىىىىىىس »حنىىىىىىر عىىىىىىظعم فىىىىىى كهىىىىىىش ،أىىىىىى ال لىىىىىىق حنعىىىىىى ،دنىىىىىىم أزظىىىىىىط نىىىىىىط يعىىىىىىـخا

(agenetos)«يلدع(26)

.

[73-64شذرات ال]

حأؿسحو حنعخش ـذ أ طكى ، (270a 12-22 ،3. 1) السما كظخدحظظدل أزظط ف عه أ

) ؛أ غس كخدػش ال فخظدس ؛شأشن يى حنمىد ) (1أ عىد انى حنمىد، طف ،(enantionكىم حأؼىخء طظكى

2نك) ،( رظسىش حنكى1)ش. طىسطزه حنقديىشنهلسكش حندحثس ؿد لد أ ال ،ن لد ال ( حنـعى حنعخ

زخ أزظط ف ـد خ طفعىسحا ،(9-7. 1) الفزا كظخدحنظ ن رعى حنظ ىس فى ،نعىسزس حنظكى

انى حنلخنىش ،(stéreisيى كخنىش حإلعىدحو ) ،(hulé)ىخدس حنأ (hupokeimeno) لى حنأ ،حنـىس

(. طهى أزظىط عهى حنفىزس أ morphé ; eidos) ان كىد يىخ ،حنظ هك فخ حنـس ـزس يلددس

دى طىىىص حلىىىق رىىى د طقىىى ،(enantiaأ كظىىى قمىىى ) ،(antikeimena)أ حإلعىىىدحو يظمىىىخد

ـىزس رىاليؼىم رعىك لطعىش يى حنسخىخو ،كىخالص ،زد كىخزحا حنظى فىس فىخ ؼىء رىخي لزم ،كخالص

ل ان طؼخل. حنقديش حنؼخش زسزخ أزظط ف فلفخ فهرط ف حنكظخد (،4. 1) السما كظخدطظل

حنسحر .

زىىدأ لىى حنلىى .حنىىدنم كبؼىىكخلىىرح طفىىد يففىىم نهقديىىش حأنىى. ظقىىدو 72-64ؽىىرزحص حنا

، كىىرح ،رىىخزد، زنذ/ىىخرط، أظىىد/أرككخز/ :يىىؼالا ، ألىىدحد خخنفىىش ؛حألىىدحد ص رىى يعىى نىى رىىخنظ

:يىؼالا ،(steresisحإلعىدحو ) ،ألدحد رع حنفزس يظىق . فى غىس اعىخ ، اعىخ/غىس يظىق

أزظىط الرىد فظىس ،(65ؽرزس حن) ل حألىدحد أ عىظعميى ق أ ،رىخنع حأ ، أؿىسحو حنعىخشح أ

، أى نىط ـىللخا (67ؽىرزس حن)فى ز، رعد ذنك، يؼهخ عدو حنلسكش. نك عخديخا يخ طهك لدحا رخنظؤكد،

ىىض يىى لىىد خىىخنؿ: ؿىىحس فسدىىش ) كىىم حأؼىىخء طك ىىض ؛(atomoi ousiaأ د ؿىىد لىىد طك

.دخم طلض نخثهش حنقالص حأخسأؼخء حنظ طان حنهـس؛ حأيس فع ـلق رخنعزش

(26)

77فع، ؾ

16

أزظىىىىط الرىىىىد ،(69ؽىىىىرزس حن)فىىىى ،صهىىىىؿ فهرىىىىط ،كىىىىرح أ عظىىىىسق عهىىىى يىىىى انىىىى أ

ل حنفىىىىزس، لىىىىم عهىىىى ػخيعىىىىطض نظىىىىدعى ىىىىر ،عىىىى ألىىىىدحد رعىىىى حإلعىىىىدحو حاللظىىىىسحف حأ

،أىىىخ طهىىىك ؛شعىىىظزد حأؿىىىسحو حنعىىىخش كخدػىىىش فخىىىفحنفكىىىسس. نكىىى، اذح لزهىىىخ رىىىرح حنلىىىم، فىىى

-69 حصؽىىىرزحنظسكش )حنىىىن( )نىىىخدس حنؽىىىرخنعىىىزش انىىى ح كىىىخ ىىى حنؽىىىؤ ،حإلعىىىدحوحنفىىىزس ،حكىىىد

نهظمىىىخد ، اذح لزهىىىخ يعىىى حكىىىدحا (. نىىىرنك72 خخنجىىىش؛ اذح لزهىىىخ ظىىىظك يقديىىىش أزظىىىط حأنىىى فىىىب

ز حأؿسحو حنعخش ردزخ كخدػش فخشحنع حخس، فعهخ أ ظف(27)

.

[76-73شذرات ال]

ىش طقظمى يىخدس ظىخرق عظدل ل حنل عه أى نىط ـىللخا ،رعد ذنك كىم حأؼىخء حنك ش. أ

الا يخدىىخا ؼىىجخا ظىىس انىى رـىىفال ـىىذ أ «ءالؼىى»، أ حنؽىىسن حنمىىسز . عىى حنصهىى يىى عىىدو أ

ي ؼىء يىخ ى أى ي نهظك حنفىزس لىد خهقىض يى حنىخدس أمىخا خا أمى كى فى ،(76غ. ). فى . ا

غس حنؽس ان يل خس ف دنه الظقخلرخ خخـشا، ،ففأزظط رخنعفعطش، (28)

.

[81-77شذرات ال]

رؤفكىىىىخز يؽىىىىظسكش ػىىىىالع ،ش حأؿىىىىسحو حنعىىىىخشفىىىى أشنىىىى ،دعىىىىى أزظىىىىط ظسظىىىى فىىىى حأػىىىىس

phainomena)) ،(27، 1.3 السرررما كظىىىخد :ظىىىسحb1-25) يىىىخ عهىىى ػىىىح. ىىىسد لىىى حنلىىى

ىىشا ـ كىى ؿىى حنىىخض عىىز أعهىى حأيىىخك انىى نىىط ك ش حنطقىىش ش أنىىعهىى أشنىى حألىىم. ا

ىىىشا . كىىىرنكحنعىىىخش ـ ىىىش عهىىى أشنظىىىخ أمىىىخا حنالط ىىىس حنظىىىخس عهىىى حأؿىىىسحو حنعىىىخش نىىىط ك . ػ

هىىىأيؼهىىىش كؼىىىسس ع أكزىىىس أىىىى ،فخنعىىىخء ،أمىىىخا أؼىىىخء ال يظ ىىىسس انىىى كىىىد كزىىىس فىىى حنعىىىخنى حأزلىىى

حأؿىىىسحو حنعىىىخش . ؿىىىصء يىىى حنكىىى، طظىىىم غىىىس يظ ىىىسس يىىىخدحو حنكىىى فعىىى يؿىىىدحا نكىىى، رىىىخ أ

، فبخ رخنطز فخشيلددحا طؽكم ؿعخا (29)

.

5

لأكىىى طقعىىىى ؼىىىرزحص حنقخنىىىش حنصخيعىىىش انىىى ؿىىىص ،ىىىخؿى فسلىىىش أزظىىىط ،: فىىى حنقعىىىى حأ

حنلسكىىخص حنكخىى ،. فىى حنقعىىى حنؼىىخش أؿعىىخو يظمىىخدس ىى كسكىىخص يظمىىخدس أمىىخا حنظىى يفخدىىخ أ

(27)

79فع، ؾ

(28) 87فع، ؾ

(29) 89-88فع، ؾ ؾ

17

كظىىىخدد فىىى حنىىىدنم حنىىىحز ،رظففىىىم ،ظقىىىد لىىى حنلىىى ،حنىىىر ؽىىىكم حنـىىىصء حأكزىىىس يىىى حنكظىىىخد

ال كسكىىىش يمىىىخدس حنظىىى يفخدىىىخ أىىى ،كىىىغ لىىىخل أزظىىىط طزسىىىس فسلىىىظ حنعىىىخرقش ،(4، 1) السرررما

نهلسكىىىش حندحثسىىى حنىىىدنم حأزظىىىط ش. ظمىىى أىىى اذح كىىىخ ال ؿىىىد ؛حنقىىىل رؤشنىىىش حنـعىىىى حنعىىىخ

أىىى -ظىىىطعىىىظظؾ أز- فبىىى ىىىظؾ عىىى ذنىىىك ،ش نألؿىىىسحو حنعىىىخشنهلسكىىىش حندحثسىىى لىىىد ال ؿىىىد أ

فىىبذح نىىى ؿىىد يؼىىم ىىرح حنـعىىى، ،لىىد حنىىخء -عهىى ظىىزم حنؼىىخل- . فخنىىخزؿعىىى يمىىخد نهـعىىى حنعىىخ

فخأؿسحو حنعخش ن طك يل ك فعخد(30)

.

[86-81شذرات ال]

حفظسحق أزظط أى ال ؼىء ا ، (20-18أ 270، 3. 1 السرما . :فى)، مىخد حنـعىى حنعىخ

قو عه فسلظ:

.ش نألؿعخو حنظمخدس كسكخص يظمخدس أمخا ( حنلسكخص حنكخ 1)

.(4. 1 ك. السما ) (ف.19أ270)كسكش يمخدس نهلسكش حندحثسش، ( ال طؿد2)

ىى أزظىىط رخأؿعىىخو حنظمىىخدس؟ ىىسد لىى حنلىى حنفسلىىش حأنىى. يىىخذح ع (،85-81غ. )فىى

؛يى فعى فعىك أزظىط يظخلمىخا ،«حنـىس»فىخص حأؿعىخو؟ اذح كىخ عى و كقفد حنـىس أأ أ

حنـس ال لد ن. حنظمىخد فى ؛، كخ حفظسق ذنك أزظط( ال طعكط1قمش)حنأكؼس ي ذنك، ا أ أ

(. ي ؿش أخس، اذح كخ أزظط عظ83-82)غ. حنلسكش ال قظم حنظمخد ف حأؿعخو حنظلسكش قد أ

ش ش طـسزىخص يظمخدس، فب ظحؿ ـعرخص يطق كف ،حنظ طظلس كسكخص يظمخدس ،عخوكفخص حأؿ

ل حنل85-84)غ. ،(. عظسق ظزهقض رخنقل ا خا ففم ظس ،ف يخلؽظ نهظمخد حنـعخ

(86)غ. خصر حنـس حنكف (31)

.

[89-87شذرات ال]

كىخ فى ،شمىخد حنلسكىش حندحثسىأ ال كسكىش ط ؛ ان طفد فسلش أزظط حنؼخىش حنلعد ل

ل ) نىىدعى ىىر حأنسكىىش، ذىىذ أزظىىط حإلظىىكدز .(5أ271-32د270، 4. 1 . السررما حنىىدنم حأ

حنلسكش حنعظقش نعض يمخدس نهلسكش حندحثس كىال حنلىسكظ ؛شحأفسدع ان أ انى عىظقظ حنأ

(30)

92، ؾ فع

(31) 92فع، ؾ

18

89-88(. عىىظدل لىى حنلىى )غ. 87)غ. مىىخد اكىىدحخ حأخىىس ظىىهفخا أعهىى انىى أظىىفم ط ( عهىى أ

كسكش يعقش حكدس ط يى لعىذرهش حنلسكش حندحثسش، رخنظس فحكد، حنلسكش حنعظقش حنقخ مخد، ف

ؿش يصظهفش(32)

.

[91-91شذرات ال]

حنقعس35د270، 4. 1. السما زظط )عظعد حالفظسحق حنصخؾ رؤ حنلدد ،(koilos) ( رؤ

(kurtos)، يظمخدح، ظ نهـعى حنعخ ـ ى ـعم يخ، رعد ذنك، خخ . اذح كخ حالؼىظسح فى أ

خا ش فخش ،أمخا ،، فعظك حأؿسحو حنعخشفخخا ي حنظمخد ظؾ ع أ ك حنؽء يظك يك(33)

.

[93-93شذراتال]

: حنلسكخص حنلىش يى قطىش أ انى (10-5أ271، 4. 1 ك. السما )حنسد عه دنم أزظط حنؼخ،

،قطش د نعض يمخدس نهلسكخص حنلش ي د ان أ يى حنلىخص )حنسحرطىش نكخ ؿىد عىدد اليظىخ

ر حنقطظ(.

عسمىىش نهطىى حنكىىخي خهىى أدنىىش أزظىىط عهىى غىىخد حأيكىىش عىىسق ظىىزهقض حنصطىىن حن

. عظسق لى حنلى رىخنقل اى ،حنظمخدس ف حندحثسس حظظلخنش لخو كسكخص يظمخدس عه نل يل

يخدحيض حنلسكخص ف كم حطـخ كسكخص يظؽخرش، فعظك كم حنلسكخص حنلش يى أ انى د يمىخدس

حنسكىص حنكىد ؿىد فى ؛نلسكىخص حنعىظقش حنىان أ. يؼم ذنك ـلق رخنعزش نهلسكخص ي د ا أ

(.92)غ. ي حنخخص ف يله حنعخنى كخنش طمخد ي عدد ال يظخ

عظسق ل حنل عه طؤم حإلظكدز ندنم أزظط حنقخثم رؤ عظلم اػزخص أؼىخء ؿعىخش

ى انىخز حنكى، نكى فهرط ايكخ ؿد دحثسس كزىسش. ردل ذنك، فظسق عه يزخدة دظ حعظخدحا

(32)

99فع، ؾ

(33) 102فع، ؾ

أ ب

19

حنلسكىخص رىخ كى أ طكى كسكىخص يظمىخدس )غ. ز أ طؿد أيكش يظمخدس ف دحثسس حنكى، أ

93)(34)

.

[111-94شذرات ال]

حن13(-10أ271، 4. 1 ك. السرما )حنسد عهى دنىم أزظىط حنؼخنىغ، عهى ،لسكىش يى ؽ انى د: ا

فى حنىدحثسس ال طلىدد حنعىخفش حنقخثىش ؛نعض يمخدس نهلسكش يى د انى ؽ ،نل ف دحثسس يعش أ

د. ر ؽ

ؿىى حنعىىخفخص ط عظىىسق لىى حنلىى رىىخنقل اىى نىىط ـىىللخا نش حنصىىه خظىىلىىدد رقىىخض ط أ

حنصىه حنعىظقى ال طزى عهى حنقخظخص ـذ أ ططز عهى يلى كى لخظى، غىس أ حنعظقى. ا

كم (. نك، كظ اذح كخ ـللخا 94حنل )غ. قخض عه نىل حنصىه حنعىظقى، فعىظم حنعخفخص ط أ

حنلسكىىخص -فىى ظىىس لىى حنلىى- ـىىللخا ىى ،حثىىسس فىى حطـخىىخص يظمىىخدسعهىى نىىل فىى د ،أ

ي خالل ،ي خالل حنعخفش عه خه يعظقى ،كسكخص يظمخدس. ك طلدد أكزس يعخفش ر حأيكش يعخا

(.95حنعخفش عه نل حندحثسس )غ.

-96يخلؽىىش طؤىىم حإلظىىكدز نىىدنم أزظىىط حنؼخنىىغ )غ. ،عهىى يىىدحز ىىر حنعىىطز ،ؤطفىىخ ىى

100)(35)

.

[111شذرة ال]

(): فظىىىىسق فىىىى دحثىىىىسط 19(-13أ271، 4. 1 ك. السررررما )عىىىى دنىىىىم أزظىىىىط حنسحرىىىى ،

حنلسكىىىش يىىى (ف) (ش)ؽىىىكال دحثىىىسس كخيهىىىش ؽىىىطسخ لطىىىس ط ،عظىىىخ يعىىىخا حنهظىىى، اذح ؿ () (ش). ا

(34)

104-103ؾ فع، ؾ

(35) 107-106فع، ؾ ؾ

د ج

31

عهىىىى (ش)انىىى (ف)يمىىىىخدس نهلسكىىىش يىىى نعىىىض ،ردحىىىشا ،()عهىىى يىىىدحز فىىىى حنىىىدحثسس ،(ف)انىىى

حنلسكخص نعض كسكخص يظمخدس() حندحثسس يدحز ف . حف كخ حنل عه أ(36)

.

[114-113شذرات ال]

دحثىىسس عهىى : نعىىض حنلسكظىىخ (22-19أ 271، 4. 1 السررما ك.) حنىىسد عهىى دنىىم أزظىىط حنصىىخيط

انى حنقطىش فعىخ؛ اذ حنلسكىخص ،خا دحثى ،عىدحطأىخ ؛كسكظ يظمخدط ،ف حطـخ يصظهف ،حكدس

حنظمخدس ـذ أ طلدع ي لد ان لد خس.

دحثىىىسس حكىىىدس فىىى حطـخىىىخص حنظىىى طكىىى عهىىى ،كىىى حنلسكىىىخصفكىىىسس لىىى حنلىىىال قزىىىم

طعسىىىى حنلسكىىىخص حنمىىىىخدس :نعىىىىض كسكىىىخص يظمىىىىخدس. عظىىىىسق رىىىخنقل ،يصظهفىىىش أ حنلسكىىىىخص ؛ا

،ىىىخ ،ش حنظمىىىخدس. ظىىىدخمخدس، ال عىىىلذ عهىىى كخنىىىش حنلسكىىىش حندحثسىىىحنظىىى طكىىى رىىى أيكىىىش يظمىىى

حنلسكىىىخص حندحثسىىى ؛ىىى خىىىس يىىى حنظمىىىخد حنىىى عىىى حنلسكىىىخص حنعىىىظقش )غ. ش يصظهفىىىش فىىى أ

كسكىىىخص حنكحكىىىذ ىىى(. 102 يظمىىىخدس يىىى كسكىىىش ،رخنفعىىىم ،كىىىرح، ذىىىذ لىىى حنلىىى انىىى أ

يظىىىخلك. (. لىىىخ103حنـىىىسو حنؼخرىىىض )غ. قىىىد فهرىىىط غىىىس يطقىىى ل ظىىىزهقض أ زىىى أ

،عهىىى كسكىىىش حنكحكىىىذ حعظىىىخدحا ،فعىىىس لىىى حنلىىى حنظمىىىخد فىىى حنلسكىىىش حندحثسىىىش (104غ. )فىىى

كسكش حنـسو حنؼخرض(37)

.

(36)

113فع، ؾ

(37) 115-114فع، ؾ ؾ

ح ز

ه

و

أ

ج ب

31

[117-115شذرات ال]

هدنم حنصىخيط: ن يهل ، حنر(33-22أ 271، 4. 1ك. السما ) حنسد عه دنم أزظط حنعخدض

حكدس يىخ مخد اذح كخض حنلسكخص عه دحثسس لد ط ،ظىف طظفى ،عهى حألىم ،حنحكدس يخ حأخس، فب

، ،ظظك (. matenرخنهىش ) ي ػىى :. ظعىخءل لى حنلىرىخنالا حنطزعىش ال فعىال ؼىجخا غىس أ

خص يصظهفش عهى يىدحز دحثىسس حكىدس فقىه، نىط عهى يىدحز دحثىس نخذح خلػ أزظط حنلسكخص ف حطـخ

(. 8-6ظس يقديش غ. كسكخص حأؿعخو حنعخش )حان عزش يصظهفش، كخ حنلخل رخن

ىدحف عى، يى ػىى ،(105)غ. عظلمىس حإلظىكدز ،ي أؿم دعى ر حنفكسس ظسىش حأػىس أ

ش، ظسش فصخث (. 106ؿخذ حنعئحل حأى ف دنه )غ. لد ،زد خ، عه يأزظطأ

حنلسكىخص فى حطـخىخص يصظهفىش عهى دحثىسس ال طلىدع فى حنطزعىشاذح ظىهخ ي ؿش أخس، ؛رىؤ

ز ،أخ ظف طف اكدحخ حأخس حنفىعرش فعىخ رخنمىزه ظىف طهىصو عى طفى ظظك رخنهىش، فىب

(107أزظط نهلسكخص حنعظقش )غ. (38)

.

6

أشنىش حنلسكىش حنصيىخ حأدنىش حنظى لىديخ أزظىط عهى ،ظىشفى حنقخنىش حنعخد ،ظقد لى حنلى

الا ،(. ؽس 1. 8، الفزا ) ص اػزىخ يلخالا ذنك ي ظخثؾ، يخ عظظزع ،قد طعس أزظط نهلسكشف ،أ

ظىظك ،ال حنصيخ ال حنلسكش أشنخ؛ الرد أ كخض نخ ردحش ز أ ى،ي ػ ايكخش حنصه ي عدو.

نخ خش(39)

.

[113-118شذرات ال]

( يىخ يى energeia) عسف أزظىط حنلسكىش رـىفخ فعىالا ( ف 9أ 251، 1. 8) الفزا ف كظخد

يىخ ؼىؤ أ ظلىس عىز فى حنؿىد عظظؾ ي رح حنظعس ،ؼؤ أ ظلس رخ ؼؤ أ ظلس ى أ

. (23-10أ 251)حنلسكش ف حنصيخ،

ىرح حنظعسى ال طزى عهى كىم أىح حنلسكىش :عظسق ل حنل رخنقل فى كىخل ،أى ؛ا

دػ حنلحنلسكش ف حنصيخ. حؿ حأفالن ،ال عز يخ ؼؤ أ ظلس ف حنؿد ،شحنلسكش حأشن

(38) 119فع، ؾ

(39) 122فع، ؾ

33

حنظعس1رؼالػش خخزحص غس يقزنش: ) اذح كىخ كىرنك، أ( 2) ، ال طز عه كم أىح حنلسكىش( ايخ أ

حنلسكش حأشن يخ ؼؤ أ ظلس عز ف حنؿد ؛شش ن طك أشن فب أ ـذ عهخ أ صهؿ ان أ

حنؿد حنعخر نخ ي ؼؤ أ ظلس ال دخم ش( أ، اذح ؿدص حنلسكش حأشن 3)، طهك حنلسكش أمخا ، فب

(.108أزظط )غ. ذنك طلض نخثهش طعس حنلسكش، كخ حفظسق

حنصخز حنؼخنىغ ـىلق، يفىدحا ،رعد ذنك ،لخل ل حنل دنىم أزظىط ،رىرنك ،حنزسش عه أ

الا ،ش حنلسكش. فعه أشن ل يفو أزظط ن ،أ س» ئ ؽىز رـىف ؼىجخا (dunamis) «حإليكىخ /حنقى

س دحخه » حنلسكىش طلىدع. حن ىسق «شل س طىئد لعىذ،ف ،أ س يىخ )دىخيط(، طهىك حنقى فى كمىز لى

س يخ خخزؿ (، اال ف كخن108يزخؼسس ان حنلسكش )غ. (. 111غ. :ظسش يعقش، )حش طدخم ل

س ) ،رعىىىد ذنىىىك ،زىىى ىىىرح حنفىىىو نهقىىى ش دىىىخيط( طزىىى عهىىى كىىىخالص يىىى كىىىدع كسكىىىأ

يىىىخ ؼىىىؤ أ ظلىىىس عىىىز عيىىىخا لخا ، نىىىط ـىىىليظىىىصحي أؿعىىىخو رعىىىطش. يىىى ػىىىى حنقىىىل ا

ؿعىىىى، نكىىىم ،رىىىخنطز ،، نكخىىىض كىىىم كسكىىىش(. نىىى كىىىخ ىىىرح ـىىىللخا 109حنلسكىىىش فىىى حنصيىىىخ )غ.

طعسىىى أزظىىىط نهلسكىىىش ال عىىى(. نىىىرنك، 110ىىى يلىىىخل )غ. حنلسكىىىش ـىىىذ أ ا ق رخظىىىظظخؽ أ

(113-112ش )غ. طك أشن (40)

.

[116-114شذرات ال]

حنلسكىش أشنى حنعزم حنكد إلرىسحش أ يزىدأ -كعىذ لى حنلى- شا ال ؼىء يى ال»ارىسحش أ

114غ. ) يزدأ ـلق «ؼء ز لخل ل حنل حنكؽ ع خطؤ ،ش(. ي ػ ، رح حنزدأ. ظفى

الا كىخل ،ف كىخل حنطزعىش، نكى نىط ـىللخا ، أ لد ك ـللخا أ إلنى. فىخ ، فى حنىارخنعىزش ،رىؤ

،أ صهىى يىى ال ؼىىءعهىى يقخرىىم حنطزعىىش، لىىخدز فىى ،حكىىد ذنىىك رىىؤ صهىى حنفىىزس حنىىخدس فىى

حنزىدأ نىط ـىللخا ،رعد ذنىك ،(. زسش115الشيخ )غ. فى كىخل حنطزعىش حنفىخعش )غ. ،أمىخا ،أ

116)(41)

.

[131-117شذرات ال]

، 1، 8) ك. الفزرا فى ،حنلىس حنظلىس . عىظدل أزظىط ؛ك طلهم كم كسكىش انى عىزظ

حال عه أ ،(10-5د 251 ىش ،دحثخا ،ػ ال كخاذح ـق أ فى كىخل كسكىش، فبى ـىذ أ كى ػ

(40)

123-122 ؾ فع، ؾ

(41) 128 فع، ؾ

33

نهىىدخل فىى طهىىك حنعاللىىش رىى حنلىىس ،أ ىىخ يعىىخا ،أ ذح ، دفعىىض ىىرح حنطىىسفكسكىىش ظىىخرقش ىى حنظىى

حنؽىىء فعىى فىىق يكىىخا حنظلىىس ، ؿخعهىىش حنلسكىىش أيىىسحا انىى حنلسكىىش رخنعىىزش ،يىىسس أخىىس ،. غىىس أ

حنظل عد كسكش أن. ظ ، حنعخرقش؛ نرنك

،ؼخء أخىسعظسق ل حنل عه ؿد أؼخء نخ عاللش رؤ رـىسد أ طىؤط انى حنؿىد. ا

عهى دنهى حنصىخؾ: (. ػىى ؼىس حعظسحلىخا 118-117حنعاللىش )غ. ،رخنمىسزس ،حأؼخء حنظعخنقش ال طعىز

حفظىسحق كسكىش أنى. ـىذ لى حنلى نؿد رعزذ حنلسكش، ي حنظى ظم كم ؼء ؤط ان ح

صه (120-119)غ. حنلسكش أمخا ػى، ف ؽت ي ال ؼء، ي رؤ(42)

.

[133-131شذرات ال]

حنصيخ ـذ أ ك أشن (28-10د 251، 1، 8) ك. الفزا ف ش خا ، عظدل أزظط عه أ . ػ

:ش لخل ل حنل قمخ طزخعخا ػالػش أدن

ل: ـذ أ ك د 251)نكىم كىخدع، «رعىد» «لزىم» أ ؿد دحثىخا ؛شيخ ،دحثخا ،حندنم حأ

أنفىىخ ، يزىىسشحا . عقىىذ لىى حنلىى رىىدنه ظىىس (10 انىى ،لىىسزسا ،ال طؽىىس «رعىىد» «لزىىم»أ

الا عقىل حنالثكىش حأزحف طفكىكمز حنصيخ. أ ، ا ىش س رؽىكم حظىظطسحد فى «رعىد» «لزىم»، أ ػ

حنصيخخنصغس يسطزطش ر ،ي ذنك ،طفكسخ، نكخ عدد كسكخص حأؿعخو. ػخخا يخ، عه حعظزخز أ ، ا

121حأكدحع ف حنصيخ )غ. «رعد»يخ «لزم» ؿد فر لزم حنصيخ؛ ي ذنك، فب عهى يخ (. ا

حنظفكس حنصيخ ش عهى لى الشيى؛ فبذح كخ ظؤيم حأؼىخء حنصيخىزحؿ ان لفز حنعقم حنزؽس ، خ

حنعقم حنزؽس (122ش د حإلكخنش عه حنصيخ )غ. ال عظط حنظفكس ف حأؼخء حنالشيخ فب(43)

.

[134-133شذرات ال]

،دعى أزظط دعح ،ف دنم ػخ حنصيخ أشن ؿى ،حنظ يفخدخ أ عزس حإلكخنىش عهى حلعىش أ

(19-14د 251، 1، 8، الفزا ك. )عه زأ حكد، ،طقسزخا ،حنفصخث . سد ل حنل رخنقل ا

م انخ عزس ظهش حندقسحن حنلققش ال ـ ش؛ ن كخ حأيس كرنك، نؿذ أ طك أفكىخز أزظىط عى ظ

(42)

131فع، ؾ

(43) 133فع، ؾ

34

أفالن يفكس يعـى أكؼىس سش حنك حنلخن، عه ظزم حنؼخل، يسفلش ف حنلخل. حأػس أشن أ

حنر ال ـذ حطزخ يـسد طكدحطىرخنؼقش ي حنفصخث سؿد(44)

.

[136-135شذرات ال]

ز ،: ال ك حنصيخؤطدنم أزظط حنؼخنغ كخ ظه، أض «ح». « »د أ ال ظف

ىش شيىخ دحثىخا قطش ظط، ر حنخل حط؛ يخدحو ػ حنصيىخ كىخ ظىك عهى نسفى ح، فىب

. ىظى لى حنلى أزظىط رخنفىخدزس عهى (28-19د 251، 1، 8 ك. الفزا ) خا ـذ أ ك أشن

فسلش ك حنطهد «ح»: ا حنصيخ أشن ظه حنصيخ يعخش نظـش أ(45)

.

[131-137شذرات ال]

د 251، 1، 8 . الفزرا ك)حفظىسحق كسكىش أخىسس، ،عه كد ظىحء ،قسز أزظط أ ي حنظ

حنىر طظلى فى كسكظى، حنفخعىم حنىدحو ،ف حنلض فع ،ال ظل حنظلس ع حنؿد (.5أ28-252

.حنلسكش ال طظلى أرىدحا ، رعد أ دو. نرنك ،فع يل دوظك عظىسق لى حنلى رىخنقل ا

ش أؼخء طظل ع ح ،نلسكشدع أزظط غس ـللش. ػ (. أكؼس 128حكد )غ. ع حنؿد ف

ي ذنك، طخيخا ىش ىدو يفىخؿت أمىخا كخ ف كخل حنظك كىم نىط ـىللخا نك، فبىنىر ؛ حنفىخؿت، ػ أ

، عظسق ل حنل رخنقل ا نط كىم حأؼىخء طىدو (. أخسحا 129ؼء يدو لد دو رخنلسكش )غ.

طىخ حنطزعىي لزم فخعم د ل ش )دىخيط( طلىم رخنظىدزؾ انى أ طفعىد فى حأخىس حو ي خىخزؽ؛ رىم ا

(131(. ظز ذنك ردنم لد حإلظكدز حأفسدع )غ. 130)غ. (46)

.

[133شذرة ال]

صحا يظى ش حنلسكش حنصيخ، قىدو لى حنلى دنىالا رعد أ فد أدنش أزظط عه أشن ف حأخس،

حنلسكش، ي ػى الا خا . فظسق ل حنلى لمىخخ ػالػىخأخ كخدػي حنصيخ، الرد زسش ف أ ا :: أ

:؛ ػخنؼخا ال حنصخدس ف ، ي حنعظلم لط يخ ال خش نا :ي كدع؛ ػخخا كم ؼء كخدع قظم ؼجخا

ظىف نى لىدع أرىدحا ،لزىم كدػى ، يخ لظخؽ ان عىدد ال خىش نى يى حأؼىخءا . أى يى حنزىد أ

حنعىخز حنخلى نهلىدع حنظعخلىذ ـىذ أ كى . يظخىخا حأؼخء لد كدػض ح، فب ظؾ ع ذنىك أ

(44)

137فع، ؾ

(45) 139فع، ؾ

(46) 140فع، ؾ

35

ش، ى أشنىكسكىش -حنظ عهش حنكى حنفعىخد- أ طك كسكش حأؿسحو حنعخش ي ػى، ف حنظ

حكىد أ طكى حنلسكىخص حندحثسى ظ ل حنل ي خالل دنم يعظقم: ي حن ،أمخا ،أيس ز ش أ

حنقل رظعدد يخ ال خش ن ؛غس يظخشكسكش ي حنكحكذ أخ ظف طظم(47)

.

(47)

143فع، ؾ

36