8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
1/550
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
2/550
Steven Hiatt
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
3/550
Yayn No: 048
1. Cep Boy Bask, Ocak 2010 2. Cep Boy Bask, Mart 2010
3. Cep Boy Bask, Ekim 2010
ISBN: 978-975-6006-49-8
Yayn Yönetmeni
www.aprilyayincilik.com
[email protected]
BR EKONOMK TETKÇNN TRAFLARI 3 © 2008 A.P.R.I.L Yaynclk A GAME
AS OLD AS EMPIRE © Berrett - Koehler Publishers Inc. San
Francisco
Bu kitabn yayn haklar AKÇALI Telif Haklar Ajans aracl ile
alnmtr.
Her türlü yaym hakk A.P.R.I.L Yaynclk'a aittir. Bu kitabn basksndan
5846 ve 2936 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Yasas Hükümleri gereince
alnt yaplamaz, fotokopi yöntemiyle çoaltiamaz, resim, ekil, ema,
grafik vb.ler Yaynevinin izni olmadan kopya edilemez.
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
4/550
i ç i n d e k i l e r
Giri: Ekonomik Tetikçiler Dünyasndan Yenitiraflar ve
ifaatlar......................................................
7
1 Küresel imparatorluk: Denetim A........................ 25
2 Para Satmak... Ve Bamllk: Borçlanma Tuza Nasl
Kurulur?............................................... 59
3 Kirli Para: Offshore Bankacln Gizli Dünyasnn
içinden.................................................. 77
4 BCCI’mn Çift Yanl Oyunu: Amerika Üzerinden Bankaclk/ slami Cihad
Üzerinden
Bankaclk..............................................131
5 Ucuz Cep Telefonunun nsan HayatBirimiyle
Maliyeti.....................................................179
6 Afrika çin Yaanan Yeni Kapmada Paral Askerler Ön
Saflarda...............................................221
7 Irak’n Petrol Rezervlerini Yamalamak................261
8 Dünya Bankas ve 100 Milyar Dolarlk Soru .........309 9
Filipinler, Dünya Bankas ve Dibe Vurma
Yar.........................................................................
345
DZN...............................................................................549
5
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
5/550
Giri:
Ekonomik Tetikç i ler Dünyasndan Yeni t i raf lar
ve
faatlar
John Perkins, mparatorluk’un küreselleme söylemi gerisine sakl olan
asl güdülerine yönelik ifaatlar kendi deneyimleriy le birletirerek
yorumluyor.
John Perkins
John Perkins yakn zamanda bize kiisel bilincimizi ge niletmeyi ve
yaammzda yer alan kurumlarn gerçek
yüzünü görmeyi öreten, bar ve refah için verdiimizmücadelenin
ufkunun genilemesini salayan kitaplar yazd, çalmalar yapt. Birleik
Devletler hizmet sektörü sanayinde baarl deiim yaratacak bir
alternatif enerji irketi kurdu. 1971'den 1981’e kadar bir
uluslararas da nmanlk firmas olan Chas. T. Main için çalt ve ba
ekonomist, bölgesel planlama ve ekonomi yöneticilii
görevlerinde bulundu. Ama asl ii ekonomik tetikçilikti. Ekonomik
tetikçi rolünü kimi baka unvanlar altnda giz ledi ve 11 Eylül 2001
olaylar onu yaamnn bu gölgeli ve gizli yann ortaya vurmaya ikna
etti. Bu karar dorul tusunda ortaya çkan Bir Ekonomik Tetikçinin
tiraflar balkl kitap 2004 ylnda Berrett-Koehler tarafndan ya
ymland ve New York Times’in Çoksatanlar Listesi’nde yirmi be
haftadan uzun süre kalarak tüm dünyada 500.000’den fazla
satt.
7
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
6/550
olmasna ramen, günümüzdeki küreselleme süre- cinde yeni ve
korkutucu bir boyuta ulamt.
Nereden mi biliyorum? Biliyorum, çünkü ben de bir ekonomik tetikçi
idim.’
Yukardaki satrlar Bir Ekonomik Tetikçinin itiraflar
adl kitabmn açl paragrafnda mesleimi tarif etmek için yazmtm.
Kitabn 2004 ylnn Kasm ay banda yaynlanmasndan bu yana ayn sözleri
televizyonlarda, radyolarda ve katldm baka etkinliklerde defalarca
duydum, çünkü sunucular çou kez o ifadeleri beni
takdim etmek için kulland. Ekonomik tetikçilere dairgerçekler hem
A.B.D.’de, hem de baka ülkelerde in- sanlar sarst. Ve o insanlarn
bazlar bana yazdklar- mn kendilerini daha iyi bir dünyann kurulmasn
sa-
8
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
7/550
layacak hareketlere katlmaya ikna ettiini söyledi.
Bir Ekonomik Tetikçinin tiraflar ile birlikte yükselen
toplumsal ilgi önceden tahmin edilmi bir sonuç deil- di. O
kitaptakileri yaynlamay denemeden önce cesaret
toplamam için uzun zaman gerekti. Ve o karar bir kez verince
çalmalarm sarsntl bir balangç evresine girdi. 2003 ylnn sonlarna
gelindiinde, dosyam bir- çok yayncy dolap geri dönmütü ve ben de
kitab baslm halde görme umutlarm yitirmeye balam- tm. Bütün
yaynclar (tam saysn söylemek gerekirse yirmi bei de) kitab
‘sürükleyici’, ‘merak yaratan’, ‘önemli ifaat’, ‘mutlaka anlatlmas
gereken bir öykü’ gibi nitelendirmelerle deerlendirmelerine ramen
basmay reddetmiti. Sonunda yayn menajerim ile bir- likte kitabn ar
irketokasi1 kart olduuna karar
verdik. Önde gelen yaynevlerinin bu konuda ar tem- kinli davrand,
hatta belki de ticaret dünyasnn elitle- rine fazlaca baml olduu
sonucuna vardk.
Sonunda cesur bir yaync, BerrettKoehler kitaba sahip çkt.
Itiraflar’m salad baar beni derin hayre- te sürükledi. Kitap
ilk haftada Amazon.com.’un dör- düncü srasna yükseldi, ardndan tüm
önemli çoksatan listelerinde haftalarca kald. Aradan on dört ay
bile geçmeden yirmi dile çevrilip yaynland. Büyük bir Hollywood
irketi film haklarn ald, Penguin/Plume ise küçük boy basks için
sözleme yapt.
Tüm bu baarlara ramen çok önemli bir unsur hâ- lâ eksikti. Birleik
Devletler medyasnn balca yayn organlar Itiraflar' ya da srf o
kitap nedeniyle ekonomik
9
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
8/550
tetikçi, irketokrasi ve çakal sözcüklerinin
üniversitelilerin konuma diline girmeye balad gerçeini tartmay
reddediyordu. Ama New York Times ve dier gazeteler kitab
çoksatanlar listesine sokmak zorunda kald, çün-
kü rakamlar (ileiki sayfalarda göreceiniz gibi ekono-mik tetikçiler
tarafndan yaratlmadklar sürece) yalan söylemez. Yine de
yaynlanmasnn üzerinden on be aya geçene kadar birçok yayn organ
kitapla ilgili tan- tm yazs basmaktan kaçnd.
Neden?
Menajerim, yayncm, BerrettKoehler ve Pengu in/Plume’deki en
deneyimli meslek insanlar, ailem, dostlarm ve ben... Bu sorunun
gerçek yantn hiçbir zaman veremedik. Bildiimiz u ki, ülkece tannm
birçok gazeteci balangçta kitapla ilgili bir eyler yaz-
mann ya da söylemenin kysnda duru almt. Benim- le ön söyleiler
yaptlar, televizyon prodüktörleri gön- derip eimi ve beni yemee
çkartarak görü aldlar. Ama sonunda hepsi yayn yapmaktan vazgeçti.
Önde gelen bir televizyon irketi beni bir Bat Kys konferans
turnesine çkmam ve New York’a gidip tantm prog-ramlarna katlmam
için ikna etti. Ve otelimin kapsn- da televizyon kanalnn gönderecei
limuzini bekler- ken, stüdyo çalanlarndan biri arayp her eyin iptal
edildiini haber verdi.
içinde yer aldklar medya organlarn savunmakla görevli kiiler ne
zaman bu tür edimlere açklama ge- tirmek zorunda kalsa bir dizi
sorunun arkasna saklanr: ‘Baka ekonomik tetikçiler de olduunu
kantlayabilir
10
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
9/550
misiniz?’ ‘Anlatlanlara dair yazlan baka eyler var m?’ ‘Yüksek
mevkilerde birileri bunlar dorulayacak ifaat- larda bulundu
mu?’
Bu sorularn yant elbette ki ‘evet’. Kitabmda an-
lattm olaylarn hepsi baka yazarlar (hatta baka bir-çok önemli
yazar) tarafndan ayrntlaryla tartmaya açlmtr. CIA’n ran’da
Musaddk’a kar yapt darbe ve onun yerine geçirilen Büyük Pet ol’ün
kuklas ah’n zulmü, Suudi Arabistan para aklama olay, Ekuador Bakan
Jaime Roldos ile Panama Bakan
Omar Torrijos’un çakallar tarafndan düzenlenen sui- kastlarla
öldürülmesi, Amazon’da petrol irketleriyle misyoner gruplar arasnda
kurulan ilikiler... Bechtel, Halliburton ve Amerikan kapitalizminin
baka tayc sütunlarnn uluslararas edimleri... Panama’nn pro-
vokasyon olmakszn A.B.D. tarafndan igali ve Manuel Noriega’nn
yakalanmas, Venezuela Bakan Hugo Chavez’e suikast giriimi...
Kitapta yer alan bu ve ayn türden birçok olgu topluma açk
organlarda zaten tart- lmaktadr ve bunlara dair kaytlara
ulalabilir.
Birçok üstat benim ekonomik tahminlerin siyasi he-
deflere ulalmas için manipüle edildiine ve çarptl- dna, sözde yardm
olgusunun yoksulluu azaltmaya yönelik fedakârca destekten ziyade
büyük irketlerin bir kâr arac olduuna yönelik (kendi deyileriyle)
‘radikal suçlamalarm’ eletirmitir. Ne var ki, salkl ekonomi
politikalar ve yardm anlayna kar giriilmi olan bu tecavüz
kabilinden ihlaller birçok insan tarafndan ga- yet iyi
belgelenmitir ve bunlarn arasnda Dünya Ban-
11
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
10/550
kas eski ba ekonomisti, Nobel Ekonomi Ödülü sahibi Joseph Stiglitz
de vardr. Stiglitz Küreselleme ve Honut-
suzluklar balkl kitabnda öyle yazar:
[Tetikçilerinkini kastederek] Hazrlanan program-
lar iler gibi göstermek, rakamlar tutturmak için eko-
nomik tahminlerin ayardan geçirilmesi gerekir. Bu rakamlar
kullananlarn çou sradan tahminler gibi olmadklarnn farkna varmaz.
Söz konusu örnek- lerde yurtiçi milli hasla tahminleri sofistike
bir ista-
tistik modeline ya da gerçekten ekonomiyi iyi bilen-lerin
öngörülerine dayandrlmaz; IMF programla- rnn bir parças olarak
üzerinde önceden pazarlk yaplm rakamlardan öte deillerdir.2
Yandalar tarafndan savunulan küreselleme, sk
sk kendini ulusal elitlerin kurduu eski tür dikta-törlüklerin
yerini alan yeni uluslararas fnans dikta- törlüü olarak gösterir.
[....] Küreselleme milyon- larca insan için söylendii ekilde
ilememitir. [__] O insanlar ilerinin yok olduunu ve yaamla- rnn
daha netameli hale geldiini görmütür.3
Kitabmla ilgili olarak 2004 sonu ve 2005 banda yaptm ilk turnede
ilginç bulduum ey, dinleyicile- rimden kimi zaman medyann önde
gelen unsurlarnn da yönelttii sorular duymak oldu. Ancak bu tür
yakla- mlarn dikkat çekecek ekilde azaldn 2006 ylnn
banda, kitabn küçük boy basksnn tantm için çk- tm turnede gördüm.
Okurlarn bilgilenme ve ente- lektüel yaklam düzeyi bir yl içinde
yükselmiti. Med- yann önde gelen unsurlarnn (yani hiç deilse
büyük
12
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
11/550
bölümü ald reklamlar yoluyla beslenen büyük yayn organlarnn)
irketokrasi ile ibirlii içinde olduuna yönelik (ve giuikçe büyüyen)
bir üphe kendini gös- termeye balamt. zlediim deiimde Bir
Ekonomik
Tetikçinin itiraflar nn da rol oynadn düünmek, bu konudaki
aydnlanmada Joseph Stiglitz’in Küreselleme ve
Honutsuzluklar, David Korten’in irketler Dünyaya Hük-
mettii Zaman, Noam Chomsky’nin Hegemonya ya da
Hayatta Kalmak, Chalmes Johnson’un imparatorluun
Aclan ve Antonia Juhasz’n Bush Hedefi gibi kitaplarnve
The Constant Gardner, Syriana, Hotel Ruanda, ood
Night, and Good Luck ve Munich gibi sinama yaptlarnn
yannda yer aldn bilmek bana mutluluk veriyor. Amerikan kamuoyu yakn
dönemde bir ifaatlar öleni yaad. Benim kitabmn sesi de kesinlikle o
arada yok
olup gitmedi.
irketokrasinin ilk gerçek küresel imparatorluu ya- ratm olduuna,
yerkürenin her tarafnda halklara daha önce görülmedik bir sefalet
ve fakirlik bulatrd- na, Birleik Devletler’in üzerinde yükselen
temelleri
ekillendiren kendi kaderini tayin etme hakk, adalet ve özgürlük
ilkelerini sabote etmeyi baardna, II. Dünya Sava sonunda demokrasin
in kurtarcs övgüsünü kazanm bir ülkeyi korkulan, uzak durulmak
istenen ve nefret edilen bir unsura dönütürdüüne yönelik ezici
kantlara ramen medyann belli bal, önde gelen or- ganlar aleni olan
görmezden gelmekte inat ediyor. Paral insanlar ve üst
basamaklardaki yöneticileri mem- nun etme çabasyla birçok gazeteci
srtn gerçee dö
13
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
12/550
nyor. Bu unsurlar benim yaynclarm kendilerine ulatndaysa hep ayn
sorular tekrarlar: ‘Siperler nerede?’ ‘Onlar kazan kürekleri
gösterebilir misiniz?’
‘Öykünüzü teyit edecek yansz aratrmaclar var m?’ Her ne kadar
kantlar ortada ve aleniyse de, ben ve
yaynevini BerettKoehler bu tür sorulara kimsenin görmezden
gelemeyecei, inkârda hâlâ direnenlerin bile tartamayaca netlikte
bir yant verme karar al- dk. Bir kitap, ekonomik tetikçiler dünyasn
daha da derinlemesine ifa edecek, nasl çaltn anlatacak bir antoloji
yaynlamaya karar verdik.
tiraflar da temelleri Souk Sava’ta atlm olan bir dünyadan,
A.B.D.Sovyetler Birlii sürtümesinin yarat- t yan çatmalar ve
dinamiklerden söz ediyordum.
Benim bu savan içindeki mevcudiyedm 1981’de, yani yaklak çeyrek
yüzyl önce son buldu. O zamandan beri, özellikle de Sovyet
Sosyalist Cumhuriyetler Birli i’nin çöküünden bu yana
mparatorluk’un dinamik- leri de deiti. Çin ile Avrupa’nn, çkarlar
ulus ölçei-
ni çoktan am olan çokuluslu irkederin güdümünde-ki A.B.D. ile
rekabet edecek konuma yaklamasyla dün- ya daha fazla kutba sahip,
daha merkantil, yani ticaret eksenli bir yapya büründü. Artk Kuzey
Amerika Ser- best Ticaret Anlamas [North American Free Trade
Agreement (NAFTA)], Dünya Ticaret Örgütü [World
Trade Organization (WTO)] gibi çokuluslu kurumlar ve anlamalar,
neoliberalizm gibi yeni yeni dile getiril- meye balanan ideolojiler
ve yapsal ayar, artllk ilkesi gibi IMF tarafndan dayatlan kavramlar
var. Ama bir
14
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
13/550
ey deimeden kald: Üçüncü Dünya halklar ac çek- meye devam ediyor ve
gelecekleri 1980’lerin banda olduundan daha da belirsiz
görünüyor.
Çeyrek yüzyl önce kendimi dünyann gelimekteolan kesimini Souk Sava
koullar içinde denetimi altna almak için mücadele veren A.B.D.
kapitalizminin çkarlar için çalan bir ekonomik tetikçi olarak görü-
yordum. Bugün ekonomik tetikçi oyunu artk eskisin- den daha karmak,
alad yolsuzluk ve yozluk daha
yaygn ve operasyonlar dünya ekonomi ve politikalar- nn temeline
daha fazla yönelmi durumda. imdi daha fazla ekonomik tetikçi tipi
var ve bunlarn üstlendii roller artk daha çeitli. Ekonomik
güvenirliin ve say- gnln cilalanmasysa hâlâ anahtar konumdaki
faktör, ama kullanlan hile ve dolaplar para aklama ve vergi
kaçrmadan, ekonomik sava suçu saylabilecek görev atamalaryla
milyonlarca insann canna mal olabilecek komplolara kadar
uzanabiliyor. Bu bölümü izleyen sayfalar küresellemenin kara yüzünü
ortaya serecek, aldatmaya ve sk sk iddete dayal bir sistemi
ortaya
vuracak. Yüz milyonlarca dolarlk çalnt paray saklayan bir offshore
banka görevlisi, Gana’nn eitim ve salk programlarn derinlemesine
kesintilere uratan IMF danmanlar, Afrika’da petrol imtiyazlar
arayan bir Çinli bürokrat, Nijerya’da Avrupal bir petrol irketi
için savaan paral asker, Irak petrol yasasn yeniden kaleme alan bir
danman ve Kongo’daki doal kaynaklara el koymak için sava lordlarn
finanse eden üst düzey yöneticiler...
15
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
14/550
Bu tür öykülerin böyle bir kitapta bir araya derlen- mesi karsndaki
asal güçlük bellidir: Ekonomik tetik- çilerin çou ileri konusunda
konumann kendi yara-
rna olacan düünmez bile. Ve bunlarn bir bölümühâlâ sektörde
görevlidir. Ayrlanlarn ciddi emekli ma- alarna, danmanlk
ücretlerine balanmas ve eski iverenlerinden baka ek ödemeler almas
skça rastla- nan bir durumdur. Dolaysyla, içerden bilgi szdranla-
rn o tür yararlardan mahkum olacan (hatta baz
örneklerde daha da ciddi zarara urayacan) gayet iyi bilinir. Çoumuz
durumumuzu eski yoldalarmza sadakat kisvesiyle onurlandrarak
sürdürürüz. Arada srada birimiz (CIA azyla söylemek gerekirse ‘soua
doru’) bir sçrama yapmaya niyetlenirse bilir ki, baz
çok güçlü odaklar çokuluslu irketlerin, küresel banka-larn,
devletlerin savunma ve güvenlik kurulularnn, uluslararas oluumlarn
ve elbette tüm bunlar çalr halde tutan küçük bir elit tabakann gücü
elinde tutma- s için gereken kurumsal düzenlemelerini eksiksiz yap-
mtr.
Sradan yurtta aldatma görevi verilmi kimi insan- lar son yllarda
ilerini daha kurnazca ve hilekârca yapar hale geldi. Pentagon
Belgeleri ve Beyaz Saray’dan çkan Watergate dinleme bantlar
onlara bir eyleri yazmann ya da kaydetmenin suçlanmaya yol
açabilecek ayrntla-
rn öretti. Enron, Arthur Andersen ve WorldComskandallar, CIA’ya
yönelik son ‘olaanüstü icraat’ söy- lentileri, kitle imha silah
aldatmacalar ve Ulusal Gü- venlik Servisi’nin sonuçta darmadan
olmaya mahkum
16
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
15/550
ve ykma hizmet eden politikalar destekleme amacyla yapt
dinlemeler... içeriden bilgi szdran bir CIA ajann misilleme olarak
deifre eden devlet görevlileri- nin hiçbir ekilde
cezalandrlmamas... Tüm bunlar
gerçekleri dile getirme eilimleri karsnda caydrc unsur olarak
kullanlmtr: irketokratisiyi afie eden kii (kurunla olmasa bile)
parasal silahlarla ve itibar sfrlanmasyla infaz edilir.
Daha az aleni olan caydrc unsurlar da insanlar
gerçekleri dile getirmekten alkoyar. Kiinin ruhunu toplumun
derinlemesine incelemesine açmas, yani itiraf elenceli bir ey
deildir. Ben itiraflar1dan önce baka kitaplar da yazdm ve
bunlarn bei yaynland. Ama hiçbiri beni bir ekonomik tetikçi olarak
yaptm ihlalleri ortaya vurmaya niyetlendiim zaman yaadm kayglarla
yüzlemeye hazrlamad. Her ne kadar hepi- miz kendini yozlamam, zayf
ya da ahlaken düük görme eiminden kaçan genel insan karakterinde
olsak da, birer ekonomik tetikçi olarak hayatmz anlatmaya karar
verdiimizde, o tanmlardan uzak durmak (im-
kânsz olmasa da) zordur. Bu ahsen benim için haya- tm boyunca
üstlendiim en zor görevlerden biriydi. Bu türden kitaplara katkda
bulunacak olacak kiilere itira- fn, sonuçlar itibariyle azap
kabilinden olduunu söy- lemem gerek. Ama o yola bir kez koyulduu
zaman, insana ‘son’ gerçekten çok uzak geliyor.
Engelleri ve o engelleri yenmenin potansiyel yarar- larn
BerrettKoehler’in gözüpek kurucu CEO’su ve itiraflar
yaynlamaya karar veren kii olan Steve
17
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
16/550
Piersanti ile tarttk. Salayaca yararlarn mücadeleye deeceine karar
vermemiz fazla zaman almad. Benim tiraflar m kamuoyuna
yeterince güçlü bir mesaj vere- cekse, daha fazla sayda itirafn (ya
da insanlarn aça
vurma gerei duyaca daha fazla öykünün) daha kala- balk insan
gruplarna ulaaca ve onlar mpatorluk’un olmas gerektii demokratik
cumhuriye- te döndürecek edimlere soyunmaya yönlendirecei düüncesi
mantklyd. Amacmz Amerikan kamuoyu-
nu çocuklarmzn ve torunlarmzn (ve onlarn tüm ktalardaki
kardelerinin) bizimle gurur duyaca bir gelecek yaratmamz gerektiine
ikna etmekten baka ey deildi.
e elbette ki gazetecilere siperleri ve onlar kazan
kürekleri göstererek balamamz gerekiyordu. Ayrcabireysel katlmn
ötesinde, konuya da objektif perspek- tiften bakt kabul edilecek
insanlarn gerçekten iyi aratrmalarna dayanan analizlerine yer
vermenin art olduunda karar kldk. Olaylar içinden izlemi kiiler- le
üçüncü kiilerin anlatmlarnn dengelenmesi en salam ve güvenilir
yaklam olacakt. Uzun bir aratr- ma ve eleme döneminin sonunda Steve
Piersanti, ben ve yaynevinin ekibi yazar/editör olarak Steven
Hiatt’da karar kld. Steve profesyonel editördü, ama çok gerile- re
dayanan bir aktivist geçmii de vard; önce Vietnam
Sava’na kar yaplan eylemlere katlm, sonra da öretmenler sendikasn
örgütlemiti. Bunlara ilaveten yllar boyunca Stanford Aratrma
Enstitüsü’nde çal- mt ki, bu kurulu dünyann her tarafnda
çokuluslu
18
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
17/550
irketlere ve hükümet ajanslarna danmanlk hizmeti veren bir beyin
grubuydu ve Bechtel, Bank of America ve tetikçiler dünyasnn baka
büyük oyuncularyla ya- kn iliki içindeydi. Steve kuruluun içinde
aratrma
raporlar üzerine çalmt ve o bölümü ‘korpoo tokrasinin kendi kendine
konumas’ olarak tarif edi- yordu.
Antolojiyi derleme süreci start alnca ben de bu ko- nuda daha aktif
davranmaya baladm, insanlar, ‘Baka
ekonomik tetikçiler de olduunu kandayabilir misi- niz?’
‘Anlatlanlara dair yazlan baka eyler var m?’ ‘Yüksek mevkilerde
birileri bunlar dorulayacak ifaat- larda bulundu mu?’ türünden
sorular yönelttii zaman hazrladmz kitaptan söz ettim. Böyle bir
antoloji hazrlama kararnn doruluu, New York Times 19 ubat
2006’da Sunday Business bölümünde tiraflar'a. arlk veren
kapsaml bir makale yaynlaynca teyit edilmi oldu. Anlald kadaryla
gazetenin editörleri tiraf- lar'da anlattklarm aratrm ve
kaynaklarndan aldk- lar bilgiler onlara tatminkâr gelmiti. Ve sanrm
ki, bu
kitabn yazmna katlmay kabul eden baz yazar dostla- rmn kararnda da
o makalenin etkisi olmutur.
Kitaba katkda bulunan kiiler çok geni bir ülkeler yelpazesinde
yaanan, en alt düzeyden en tepelere ka- dar uzanan birçok olguyu
yer yer yaandklar gündelik
halleriyle, yer yer de derinlemesine mali analizler yapa-rak gözler
önüne serecek. Ve yazdklarnn hepsi de Amerikan demokrasi ve eidik
anlayn çineyen bir mparatorluk’un nasl yükseldiini anlatacak:
19
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
18/550
• Steve Hiatt ‘Küresel mparatorluk’ balkl bölümde Birinci Dünya
irketleri ve kuramlarnn küresel ekonomiyi egemenlik altnda tutmak
için uygulad- ebeke denetimine deinecek ve sonraki bölüm-
lerin birer paragraflk özetini verecek.
• Cleveland Trust’ta çalmaya balayan ve çabucak uluslararas
bankerliin ba döndürücü atmosferine transfer olan Sam Gvvynne,
‘Para Satmak ve Bam- llk’ balkl bölümde yerel elitlerin ve
uluslararas
bankalarn ortaklaa kurup olgunlatrd yozlama kültürüne dair bizzat
yaadklarn aktaracak.
• John Christensen ‘Kirli Para’da ngiltere’nin irin Kanal
Adala’ndan biri olan, ama hzla bir vergi kaçrma cennetine dönüen
Jersey’de oynanan
oyunlar önce offshoe bankalardan birinin içine giren, sonra yerel
devletin danmanln üstlenen bir ekonomist olarak en çarpc yönleriyle
gözler önüne serecek.
• BCCI. Ksaltlm adnn açlm Uluslararas Kredi
ve Ticaret Bankas olan bu kurulu için söylenecek çok ey var. Lucy
Komisar, CIA’dan Medellin uyu- turucu karteline, oradan Usama bin
Ladin’e ve El Kaide’ye kadar her türlü müteriye sahip olan ve ta-
rihin en büyük bankaclk skandalna imza atan ku- rumu ‘BCCCI’nn kili
Oyunu’ balkl bölümde çarpc bir ekilde anlatyor.
• Kongo dünyann en yoksul ülkelerinden biri olma- ya devam ediyor
ve bilgisayarlarmz, cep telefonla- rmz, oyun konsollarmzla o
sefalete, inanlmaz
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
19/550
derecede yüksek ölüm oranma sponsorluk edenler biziz. Kathleen
Kern’e kulak verin: ‘Ucuz Cep Tele- fonunun nsan Hayat Birimiyle
Maliyeti’
• Önümüzdeki on ylda Amerika’nn petrol gerek-
sinmesinin %30’unun Afrika’dan gelecei umulu- yor. Ama Amerikan ve
ngiliz petrol irketleri en büyük rezervlerin bulunduu Nijer
Deltas’nda Çin ile kyasya rekabete girimiken bu nasl mümkün olacak?
Andrew Rowell ile James Marriott’un ken-
dini bu mücadelenin tam ortasnda bulan bir Britanyal paral askerle
yaptklar söyleiden yola çka- rak yazd ‘Afrika için Yaanan Yeni
Kapma’ ba- lkl bölümde bu konuya dair ilginç gerçekler bula-
caksnz.
• Ve elbette ki Irak. Bu yl (2009) Irak petrolleri iha-
lesi sonlanacak ve iin içinde hesaba pek az katlan (ya da
tetikçilerin üstesinden gelmek için hâlâ ola- anüstü çaba
gösterdii) unsurlar var. ‘Irak’n Pet- rol Rezervlerini Yamalamak’
balkl bölümde Greg Muttitt, iketokrasinin yüz yüze olduu, ama
gizledii sürpriz oyuncuyla yüz yüze konuuyor. • “Paray getirdiniz
mi?” Dünya Bankas görevlisi
Steve Berkman, ülkesine gönderilen yardmn çanta içinde kendisine
teslim edileceini sanan Liberyal memurun bu sorusu karsnda çok
aryor. Son- raki yllarda 100 milyar dolarn o ekilde heba ol- duunu
öreniyor ve ‘Dünya Bankas ve 100 Milyar Dolarlk Soru’ balkl bölümde
buna dair çarpc örnekler veriyor.
21
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
20/550
• 1970’lerde Filipinler, Dünya Bankas’nn borçlan- ma temelli geliim
ve modernleme modelinin ör- nei ve vitriniydi. Bunu nasl bir
felaketin izlediini Ellen Augustine’nin kaleminden
okuyabilirsiniz:
‘Filipinler, Dünya Bankas ve Dibe Vurma Yar’. • hracat
kredilendirme kurulularnn tek bir ii
vardr: Kendi ülkelerinin irketlerini yoksul ülkeleri onlardan emtia
ve hizmet almalarn kolaylatrarak zenginletirmek. Bruce Rich buna
‘Ykm hraç Et-
mek’ adn veriyor ve o ykm en çarpc örnekleriy-le anlatyor.
• G8 ülkelerinin maliye bakanlar Gleneagles toplan- ts öncesinde
dünyann en yoksul ülkelerinin 40 milyar dolarlk borcunun
silineceini açklad zaman ne düündük, neler hissettik? Birinci Dün
ya’mn nihayet insafa geldii mi? Yoksullarn üstüne kitle ölümleri
yaratabilecek iddette çöken sefaletin artk hafifleyeceini mi? James
Henry’nin analizle- rini ve verdii rakamlar görüp, bunun hepimizi
ap- tal yerine koymakla ayn anlama geldiini kavrad-
mzda ne düüneceiz acaba? ‘Borç Yükü Azalatma Serab’
• Tüm bunlara kar yapacak hiçbir eyimiz yok mu? Bu soruya da
‘Küresel Ayaklanma’ balkl yazsyla Antonia Juhasz yant veriyor ve
önerilerini uygula-
yp uygulamamay sizin vicdannza brakyor. lerideki sayfalar elbette
ki kendi ilgi alanlarnz
dorultusunda okuyacaksnz. Ama belki (ac çeken halklar için olmasa
da) kendi geleceiniz için daha öte
22
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
21/550
bir eyler yapar ve o satrlar okurken çocuklarnz ve torunlarnz
düünürsünüz. Sizden beklenen, Antonia Juhasz’n önerilerini hangi
ölçekte olursa olsun izleye- rek gelecek nesillere daha iyi bir
dünya braklmasna
katkda bulunmanz. irketokrasinin izledii politikalar nedeniyle
dün-
yada her gün ortalama 24.000 insan açlktan ölmekte, çou çocuk olan
baka onbinlerce kii kurtulmalar sadece maddi nedenlerle mümkün
olmad için çeitli
hastalklara teslim olmakta. Dünya nüfusunun yardanfazlas günde 2
dolardan az gelirle hayata tutunmaya çalmakta.
Ve bizim ekonomik sistemimiz insan istismarnn, sömürünün,
derebeyliin ve köle kullanmnn/tüketi- minin modern versiyonlarna
dayal olarak ilemekte.
Buna bir son vermemiz gerek. Sizin bizlerle el ele vererek doru
olan yapmanz gerek. Kavramaktan ka- çamayacamz bir gerçek var artk
karmzda: Çocuk- larmz ve onlarn çocuklar ekonomik tetikçiler tara-
fndan yaratlm korkunç koullar deitirilmedikçe istikrarl, güvenli ve
yaanabilir bir dünya miras almaya- cak.
Her santimi iddetle, sömürüyle, hayvan ve baka canl türlerinin yok
edilmesiyle oluturulmu bu yolda gözlerimizi kapayp ilerlemeye devam
m edeceiz?
Yoksa çocuklarmza miras brakmaktan gurur duyaca- mz bir dünya m
yaratacaz?
Karar sizin.
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
22/550
Bizim.
SONNOTLAR
1 Birçok okurun o kitapla ilk kez tant ‘iketokrasi’ terimi, dünyann
en büyük irketlerini, en güçlü devletlerini ve tari- hin gerçek
anlamda küresel ilk imparatorluunu denetimi altnda tutan güçlü bir
grup insan ifade eder.
2 Joseph E. Stiglitz, Globalization and Its Discontents, New York,
Norton, 2003, sy. 232.
3 Ayn eser, sy. 247248.
24
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
23/550
Steven Hiatt günümüz küresel imparatorluunu ayakta tutan, tüm
gezegene yaylm mali, siyasi ve askeri denetim ann ana hatlarn
çiziyor.
Steven Hiatt
Steven Hiatt profesyonel editör ve yazardr, ama ayrca aktivist
olarak da çok eskilere dayanan bir geçmii vardr; 1965 ylnda eit
konutlamaya sahip kent yapsnn yasalat rlmas için Des Moines'de
yaplan gösteri katld ilk eylem dir. Bunun ardndan yeralt basnnda
editörlük yapm, Viet nam Sava kart harekette aktif olarak yer alm,
ardndan ikili eitim yapan bir bölge üniversitesinde öretim
görevlisi olarak çalmaya balam ve sendikaclk yapmtr. California’ya
tandktan sonra Bechtel, Chevron, Bank of
America ve ekonomik tetikçiler dünyasnn dier oyunculary la sk
skya ilintili olan ve çokuluslu irketlerle kimi devlet servislerine
beyin takm ve danman olarak destek salayan
Stanford Aratrma Enstitüsü’nde uzun yllar çalmtr. Bu rada kamu-özel
sektör ortakl, offshore çalmalar gibi standart neoliberal çözüm
reçetelerini savunan Global Fortune 1000 irketlerine yönelik olarak
yazlm aratrma raporlarnn editörlüünü yapmtr.
Stanford Aratrma Enstitüsü’nden 1987’de ayrlm ve o za mandan beri
Verso, The Mew Press ve baka kimi yaynclar
için kitap hazrlam, editörlük yapm, Alexander Cockburn, Mike Davis,
Lewis H. Lapham, Christian Parenti ve Rebecca Solnit gibi
yazarlarla çalmtr. imdilerde profesyonel ya ynclarn San
Francisco’da kurduu, kâr amac gütmeyen bir kooperatif olan
Editcetera’nn bakanln yapmaktadr.
25
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
24/550
Mülkiyetin sonu gelmeyecek ekilde ylmay sürdürmesi, gücün
de ayn ekilde toplanmaya devam et-
mesi temelinde mümkündür.
Hannah Arendt
George Walker Bush 2003 ylnn Haziran aymda, Irak’a Özgürlük
Operasyonu’nun hemen öncesinde kendisine tezahürat yapan West Point
Harp Okulu ö- rencilerine, “Görev tamamlanmtr!” duyurusunu
yap-
tktan sonra, Amerika’nn bölgesel hrslar beslemedii-ni söylüyor,
“mparatorluk kurma peinde deiliz,” diyordu. O arada Niall Ferguson
ve Charles Kraut- hammer gibi neocon uzmanlar tarafndan yapmaya
tevik edildii ey tam tamna ‘gayri resmi imparatorluk durumundan
resmen imparatorluk olmaya geçi yapl-
masyd’ ki bu da Amerika’nn dünyadaki fiili rolünün kavranmas ve
‘siyasi küresellemenin emperyalizmin yeni ve daha k nitelendirmesi
olduu gerçeinin ka- bulünden’1geçiyordu. Savaertesi tabir edilen
dönem- den sonra, yani Berlin Duvar’nn 1989’da yklmasna
kadar olan süreç içinde ortaya çkan yeni düzen, yenibir Dünya
mparatorluu’na uzanan döngünün tamam- land evreye ulam olabilir
miydi?
Müttefiklerin 1945’te kazand, halklarn Atlantik
26
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
25/550
Bildirgesi’nde teyit edilen kendi kaderini tayin hakkn teslim eden
zafer, sömürgeci imparatorluklarn sona erdiinin belirtisi gibiydi.
Asya’nn, Afrika’nn, Ortado- u’nun sömürgeletirilmi halklar 19411942
yllarnda
Britanya, Fransa, Hollanda ordularnn yenilgiye ura- tldn görmütü ve
Avrupa’nn emperyal güçlerinin egemenliklerini daha fazla dayatmak
için gereksindikle- ri askeri ya da mali güçten artk yoksun olduunu
bili- yordu. Dahas, en büyük iki güç olan Birleik Devletler ve
Sovyetler Birlii resmen emperyalizm kart cephede yer alm gibi
görünüyordu. Birleik Devletler uzunca zamandan beri, gelimekte olan
ülkelerin resmi bam- szln savunan bir ‘açk kap’ politikas
izliyordu. Sov- yetler Birlii ise 1917’deki doumundan o yana emper-
yalizmin ortadan kaldrlacan dayatyordu ve önder-
liini yapt komünist hareket bunun sonucunda dün- yann
sömürgeletirilmi kesimlerinde geni ilgi bulmu ve çekim
yaratmt.
Ne var ki, Avrupa'nn sömürgeci güçleri edinimle- rini olabildiince
uzun süre elde tutmaya çalacakt.
Britanya sonunda 1947’de Hindistan’dan çkt, ama bamszlklarn
bahedene dek Kenya, Kbrs ve Mala ya’da bakaldran
yurtseverlerle mücadeleyi sürdürdü. Fransa ise, emperyal
gfeVe’sinden kalan krntlar ko- rumak amacyla Çin Hindi ve
Cezayir’de girdii sava- lardan yenik çkt. Tarih dünyann her
tarafnda bir kez daha belirgin ekilde halklarn kendi kaderlerini
tayin hakkndan yana tekerrür ediyordu. Batl elitlerse bu süreci
geri döndürmenin aknlkla kark telana
27
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
26/550
kaplmt. Yeni oluan Üçüncü Dünya ülkelerinin lider- leri kendi
balarna ie koyulma, ülkelerinin kaynakla- rn ulusal sanayiler
kurmak için kendi denetimleri altna alma eilimine mi yönelecekti?
Yoksa (daha da
kötüsü) Sovyetler Blou ile ya da zaman geldiinde komünist partilere
devrolmaya hazr milliyetçi kampan- yalarla m ittifaklar
kuracaklard?
Bat Avrupallar için sömürü kaynaklarna ve pazar- lara eriimin kayb,
altndan kalklamayacak bir darbe
olacakt; zayflam ekonomileri II. Dünya Sava erte- sinde çok yava
toparlanyordu ve yeniden yaplanma- nn maliyetini sömürgelerine
yüklemeyi planlamlard. Birleik Devletler ise kendi hesabna,
kolonyal bamsz- ln Avrpal müttefiklerini zayflatmasndan ve Sovyet-
ler Birlii’nin Avrupa’daki etkinliinin genilemesine yol açmasndan
korkuyordu. A.B.D. i dünyasnn önde gelenlerinin endiesi de
1930’lara damgasn vuran türden bir sava sonras bunalm yaanmasyd ve
bu nedenle kaynaklarn ve potansiyel yeni pazarlara ula- mn korunmas
konusunda son derece uyanklard.
1950’lerde ran, Guatemala ve Msr’da yaananlar, Bat politikalarnda
Üçüncü Dünya olarak anlmaya balayan yeni bir dönemeci belirliyordu.
ran Babakan Mthammed Musaddk 1951 ylnda sonradan [British Petroleum
(BP)] adn alacak olan Angloran Petrol
irketi tarafndan iletilen petrol sanayini ulusallatrd.Demokratik
seçimle göreve gelmi (ve Time'nin 1951’de Yln Adam seçtii) bir
milliyetçi olan Musaddk, ran
28
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
27/550
petrolünden gelen kârn %92’sinin AlOC’ye , yani var- ln uzun
zamandan beri koruyan ve Britanya’nn ran üstündeki baskn konumunu
belirleyen oluuma akma- sna kimsenin hayretle karlamad bir tavrla
kar
çkt. Winston Churchill o srada babakanlnn ikinci dönemine henüz
balamt ve Birleik Krallk’m maddi çkarlarn ve prestijini kendini
yeni hissettirmeye bala- yan bir devlete kar korumakta kararlyd.
ran’n pet- rol ihracatn engellemek için Basra Körfezi’nin
abluka-
ya alnmasn emretti ve Birleik Devletler tarafndanran’a kar balatlan
ticaret boykotuna katld. Daha dorudan bir eyleme girimek mümkün
deildi, ama bir yandan da Kore Sava Birleik Devletler ile Britan-
ya’nn dikkatini bir noktaya younlatrmt ki, bu da Sovyetler
Birlii’nin ran’a müdahalesinin tehdit olu-
turabileceiydi. Daha incelikli bir yaklam gerektii anlalnca CIA,
Kermit Roosevelt tarafndan yönetile- cek olan Ajax Operasyonu’nu
hazrlad. Atlacak ilk adm Musaddk’n sahip olduu siyasi destein altn
oymakt; CIA da bu dorultuda laik slami milliyetçile-
rin bölünmesini salayacak düzmece söylentiler yayma üstüne mesai
vermeye balad. Sonunda ordu 1953 yl Austos’unda harekete geçti,
Musaddk tutukland, yeni bir babakan atand, ah tekrar tahta
getirildi ve petrol sanayi milliletirilmekten çkartld. Ama Birleik
Dev- letler hemen yardmlarnn bedeli için dayatt: British Petroleum
(BP) artk ran petrol havzalarna eriimini baz Amerikan irketleriyle
paylamak zorundayd.
* AngloIranian Oil Company, (ç.n.)
29
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
28/550
ran’n siyasi, askeri ve mali yönlerden (üstelik çok az bir
maliyetle) istenilen hale koyulmas plannn baary- la yürümesi
Birleik Devletler askeri ve siyasi liderlerini
keyiflendirmiti.
Polis pozundaki imparatorluun bu dolayl yönte- mi uygulayaca ikinci
zemin Guatemala’da dodu. Bakan Jacobo Arbenz 1952 yl Mays aynda bir
toprak reformu program ilan etti. Program en büyüü Boston merkezli
United Fruit Company olan arazi sahiplerinin
mülkiyetindeki tarm yaplmayan alanlarn milliletir- mesini
içeriyordu. Abraham Lincoln’ün 1862 tarihli Çiftçilik Yasas ’ndan
esinlenen Arbenz, köylüleri ve yerel tarm içilerini bamsz küçük
çiftçiler haline koymay amaçlamt. Ama anlald kadaryla,
Lincoln’ün idealleri Eisenhoower yönetimi, özellikle de ayn zamanda
United Fruit Company yönetim kurulu üyelii yapan CIA direktörü Alan
Dulles için fazla radi- kal kaçyordu.
Kermit Roosewelt, CIA’nn Opeation PBSuccess*
plann dinlerken Alan Dulles’in verdii tepkiyi öyletarif ediyor:
‘nsan alarma geçirecek kadar heyecanl ve istekliydi. Gözleri
parlyor, keyifle mrldanan dev bir kediye benziyordu. Sadece
duyduklarndan memnun olmad, bir taraftan da kendi planlarm yapt
açkça belliydi.’2 Arbenz 1954 Haziran’nda bir askeri darbeyle
devrildi ve köylü destekçilerinden 15.000’i öldürüldü. Örtülü
yöntemlerin ran ve Guatemala’ya müdaha-
* PB: Presidential Board, Success: Baar, (ç.n.)
30
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
29/550
lede baarl olmasnn hemen ardndan, 1956’daki Süvey Krizi eski tarz
dorudan müdahalelerin tehlike- lerini gösterdi. Msr Babakan Cemal
Abdül Nasr 1956 Temmuz’unda Süvey Kanal’nm milliletirildiini
duyurdu ki, Kanal o sra Avrupal yatrmclarn elindeki en önemli
ulusal kaynakt ve Nasr da bu kaynan sa- layaca geliri evkle planlad
Asuan Baraj’nn yapm giderlerinde kullanmay amaçlyordu. Ama planlar
birçok dümannn harekete geçmesine neden oldu: Eski sömürgeci güç ve
irketleri Kanal’n iletmesini elinde tutan Britanya, 1954’ten beri
savat Cezayirli ayaklanmaclar Nasr tarafndan desteklenen Fransa ve
Filistinlileri destekleyen panArap milliyetçilerle hesap- lama
frsat kollayan srail. Böylece srail 29 Ekim 1956 tarihinde Msr’
igal etti, Britanya ile Fransa da Msr
direniine ramen kanal bölgesini ald. Bu dorudan askeri müdahale
Birleik Devletler açsndan bir sorun dourdu. Eisenhoower yönetimi o
srada Sovyetler Bir lii’nin reformcu mre Nagy’yi devirmek amaçl
Maca- ristan müdahalesiyle urayordu. Birleik Devletler, Kruçev’in o
yln balarnda yaplan 20. Parti Kongre si’nde Stalin’in iledii suçlar
ortaya vurmasyla prestiji ciddi ekilde sarslan komünizme duyulan
ilginin Maca- ristan kriziyle daha da zayflayacan umuyordu. Ne var
ki Süvey Krizi, Birleik Devletler’in konumunu zedele- miti. Bu kez
verilen tepki daha yaratc oldu: Britanya
çekilmeye zorland, operasyon çöktü; bu da eski sömür-geci güçlerin
zayflnn altn çizdi, sömürgecilik kar- t süreci hzlandrd ve Birleik
Devletler’in Üçüncü Dünya’daki prestijini arttrd.
31
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
30/550
Birleik Devletler o zamandan balayarak Üçüncü Dünya’nn Birlemi
Milletler salonlarna düzinelerle akm eden, bamszln yeni kazanm
ülkelerini etki altnda tutmak için Sovyetler Birlii ile rekabet
etmek zorunda kalacakt.
Sömürgelikten kurtulma hareketleriyle mutlak denetim kavram
Souk Sava srasnda kar karya
Afrika ve Asya’nn bamszln yeni kazanan ül-kelerinin çou, eker,
kahve, kauçuk, kalay, bakr, muz, kakao, çay, jüt, pirinç ve pamuk
gibi maddelerin balca üreticileri olarak Latin Amerika’nn yannda
yerini ald. Bunlarn çou Birinci Dünya irketleri ya da yerel mülk
sahipleri tarafndan gelitirilmi zirai ürünler ya da yine
Birinci Dünya irketleri tarafndan çkartlan madenler açsndan
zengindi. Her iki kategorideki mamuller de Avrupa ve Amerikan
irketlerinin üstünlüü altndaki pazarlarda, özellikle de New York ve
Londra borsala rnda satlyor, Avrupa ya da Kuzey Amerika’daki
fabri-
kalarda ileniyordu. Üçüncü Dünya liderleri uluslarnn
sorumlulukla-
rn üstlenmeye balarken, ekonomik az gelimilik sorununu da daha
etkili ekilde ele almaya yöneldi. Çabalar dönem içinde Amerika’da
ve Avrupa’da yaygn olan düünülerden etkilenerek devlet güdümlü
geli- tirme modelleri üstünde younlat. Sömürge anlamn- da bamllktan
çkmaya çabalayan ülkelerin hükümet- leri tipik olarak ekonomik
planlama ve düzenleme ko- nularna yönelmiti ve Ganal Kwame Nkrumah,
Hintli
32
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
31/550
Jawaharlal Nehru, Senegalli Léopold Senghor gibi Av- rupa’da eitim
görmü, sosyalist ve sosyaldemokrat programlardan etkilenmi yeni
liderlere sahipti. Dahas, bu yeni devletler ekonomik yaamlarn
geliimin ban
çekme kapasitesine sahip ulusal giriimci snf olmadan
balatyordu.
Çou ülke almamas gereken ekilde birer Büyük Proje’ye younlamt ki,
bunlarn arasnda Gana’nn 1960’larda dünyann en büyük yapay gölünü
olutura-
cak Volta Irma Projesi ve ülkenin boksit kaynaklarnkullanacak
alüminyum tasfiye ocaklar kurmak da vard. Ve çou ülke yerel üretim
kapasitesini artrp Avrupa ve Kuzey Amerika’dan gelen pahal ithal
mallarn yerini alacak üretimi tevik etmek için ithalat yasaklar
uygulu- yordu. Ancak bunlar ve baka snai projeler, bankalar-
dan, ihracat kredilendirme kuramlarndan ya da Dünya Bankas gibi
uluslararas gelime kurulularndan alna- cak çok büyük borçlar
gerektiriyordu.
Batl elitler bir kez daha sorunla yüzlemiti: Üçüncü Dünya
kaynaklarna ve pazarlarna eriimi nasl
sürdüreceklerdi? Ülkelerin bamszlk eilimi Bat’ya bir yandan
imparatorluun çkarlarn korurken, bir yandan da dorudan hükmetmenin
(yönetimden, poli- tikadan ve ekonomiden sorumlu olmaktan kaynakla-
nan) yüklerini srtndan atma frsat veriyordu aslnda. Ama kimi ciddi
tehlikeleri de beraberinde getiriyordu; Asya, Afrika ve Latin
Amerika uluslar kendi ekonomi- lerinin efendisi olabilir, bu unsuru
kendi ilerlemelerini en üst düzeye tayacak ekilde gelitirebilirdi.
Ve en
33
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
32/550
fazla göze çarpanlar örnek vermek gerekirse, ortada Küba ve Vietnam
gibi alternatif modeller de vard. Ne de olsa, imparatorluun tavr
Latin Amerika’dan petrol ya da kahve, Afrika’dan bakr ya da kakao
ithal etmekle snrl deildi; bu mallar Bat için en avantajl
fiyatlarla almay, eski sömürgelerin eski egemenlerine sistemin
içine yerlemi yeni bir bamllk oluturmasn amaçl- yordu. ster dorudan
hükümranlk eklinde olsun, ister dolayl etki eklinde
gerçekletirilsin, imparatorlu-
un temelindeki mesele ülkeleri kendi yararlar için deneüemek
deildi. Mesele yabanc topraklar ve üstle- rinde yaayan halklar
metropoller ya da hiç deilse onlara hakim çevrelerin çkar
dorultusunda istismar etmek sömürmekti.
Bir noktaya gelindiinde, kar seçenek (ClaudineMartin’in 1971’de
John Perkins’e açklad ve Bir Eko-
nomik Tetikçinin tiraflar'nda kamuoyuna sunulduu gibi) Bat’nn
stratejisinin aleni temel eleman haline dönütü. Birleik Devletler
ve müttefikleri saysz türde geliim projesi için kredi salamakta
Sovyet blouyla
rekabet ediyordu. Bu yük neden srtlanmasn ve o borç- lar o ülkeleri
Bat’nn politik ve ekonomik denetim ann içine çekmekte kullanlmasmd
ki? Söz konusu ülkeler John Perkins gibi ekonomik tetikçiler
tarafn- dan modernleme ve refah vadeden ar büyük, atafat-
l projelere yönelik büyük borçlarn altna girmeye,hatta borçlanma
temelli ekonomik geliim kuramlarna çekilebilirdi. Bunun da
ötesinde, yüzer durumdaki bü- yük rakamlar politik izleyicileri,
müttefikleri ve geni
34
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
33/550
aile yaplarna refah getirme talebinin dourduu bask altndaki Üçüncü
Dünya elitlerinin yandaln kazan- makta yararl olabilirdi. Yozlama
olaslklar göründü- ü kadaryla sonsuzdu ve bir yandan Bat ile
ilikileri
olan liderleri açk düürme frsatlar salarken, bir yan- dan da onlar
daha radikal ve çok daha tehlikeli olabi- lecek yollara kendi
balarna yönelmekten caydracakt.
Borçlarn imesi ve... Patlama: Yapsal Düzenleme
Programlan
1973’teki Yom Kippur Sava ve Araplarn bunu iz- leyen petrol
ambargosu 19741976 yllarnda yaanacak olan stagflasyona yol açt ve
sava sonras yükseliin sonunu belirledi. Bunun sonuçlarndan biri
önde gelen Birinci Dünya bankalarnn OPEC ülkeleri tarafndan istif
edilmi petrodolarlarh yaratt aktife boulmas yönünde oldu. O
milyarlar banka hesaplarnda ylma- ya devam etseydi (ki rakam
1973’ten 1981’e kadar 450 milyar dolar bulmutu) bunun sonucu dünya
para likiditesinin kurumas, petrol fiyatlarnn roket hzyla
yükselmesinden doan piyasa durgunluu eilimini
artrmak yönünde olacakt. Ne yaplmas gerekiyordu? Uluslararas para
sistemi 1930 çöküünden beri en kötü kriziyle kar karyayd. Çözüm
petrodolarlarn geli- mekteki ülkelere borç olarak yeniden
dolama çkartl masmdayd. Örnein Brezilya çelik üretim
tesisleri, devasa barajlar, otoyollar, demiryolu hatlar, nükleer
santraller içeren eksiksiz bir projeler pakeü için 100 milyar dolar
borç ald.3
35
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
34/550
Ekonomik Tetikçi: Net Görüntü içinde Saklanmak
Küresel imparatorluun çkarlarna hizmet edenler bir- çok farkl rol
oynayabilir. John Perkins’in ortaya koyuuy la, ‘Ekipteki her kii
bir unvana sahiptir: Mali analizci,
sosyolog, ekonomist, v.s. [....] Ancak bu unvanlarn hiç- biri
kiinin kendi tarznca bir ekonomik tetikçi olduunu ortaya vurmaz.
Bir Londra bankas tüm personelini say- gn üniversitelerden
diplomalar olan, insann ancak Kent’de ya da Wall Street’te görmeyi
umaca marka giysiler kuanm insanlarn oluturduu bir offshore
ube açar. Ancak bu kiilerin gündelik ii zimmete geçi-rilmi fonlar
gizlemek, uyuturucu satlarndan gelen paralan aklamak ve çokuluslu
irkeüe e vergi kaçrmakta yardm etmektir. Bunlar ekonomik
tetikçidir. Bir IMF ekibi çok gereksinilen (ve karl eitim
bütçelerinde kesinti yapmak, ekonomilerini Kuzey Amerikal ve Avru-
palI ihracatçlarn tapon mallarnn akna açmak olan) ilave borç
paketiyle silahlanm halde bir Afrika baken- tine gider. Bunlar da
ekonomik tetikçidir. Bir danman- lk firmas Badat’n Birleik
Devletler ordusunun koru- mas altndaki Yeil Bölge’sinde iyeri
kurar, Irak peüol rezervlerinin yamalanmasna zemin hazrlayacak yeni
yasalarn çkartlmasn salar. Bunu yapanlar da ekono-
mik tetikçidir. Ekonomik tetikçi yöntemleri yasal (hatta devlet ve
yetkili kuramlarla dayatlan) yöntemlerden eksiksiz bir yasa
katalogundaki balklarn hepsini ihlal eden gri bölgele- re kadar
uzanr. Bunlardan yararlananlar hesap sorula- mayacak, knanamayacak
kadar güçlü insanlar, Birinci
Dünya anapara çevreleri içine yuvalanm elitlerle onla- rn Üçüncü
Di'nya’daki müterileri, dünyay istedii dorultuda düzenleyerek
çalanlardr. Ve o dünya yurt- talarn insanlarn (özellikle de bu
gezegen üzerindeki milyarlarca sradan insann) deil dolar
oluturur.______
36
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
35/550
Sam Gwynne bu kitabn ‘Para Satmak ve Baml- lk balkl bölümünde
Üçüncü Dünya’y borçlandr- madaki ikinlik eiliminin önce Meksika’nn,
ardndan öteki Üçüncü Dünya ülkelerinin ödeme programlarn
tutturamayacan beyan etmesiyle 1982 Austos’unda nasl bir patlama
noktasna geldiini adm adm anlata- cak. O gelimeyi üstü örtülen bir
dizi temerrüt, yeniden düzenleme, borç yuvarlamalar, yeni
borçlanmalar, ödeme plan ve programlar izledi; hepsine yönelik açk-
lamalarda da amacn borçlu ülkenin yeniden ayaklar-
nn üstünde dorulmas olduu belirtildi. Öte yandan, bu programlarn
sonucu reklam yaplan hedeflerin tam tersi yönünde olacakt; James S.
Henry’nin bu kita- bn ‘Borç Yükü Hafifletme Serab’ balkl bölümünde
açklad gibi, Üçüncü Dünya borçlar 1973’te 130 milyar dolara,
1982’de 612 milyar dolara, 2006’da 3.2 trilyon dolara çkt.
1970’lede yaanan krizin bir baka sonucu da, sü- regelen ortodoks
ekonomi yaklamnn yerine (yani Keynes tarz devlet güdümlü ya da
yönlendirilili eko- nomik geliimin) laissezfaire* yönelimli
kavramlarn
yaygn ekilde yeniden yerletirilmesi dorultusunda bir eilim
balatmasyd (ki bu programlar Kuzey Amerika dnda genellikle
neoliberalizm olarak anlyordu). Bun- larn sancaktarlm Birleik
Devletler’de Ronald Reagan, Britanya’da Magaret Tatcher yapyordu ve
neoliberal modelin uluslararas yaptrm gücü de Ulus-
lararas Para Fonu [International Money Foundery
* Laissez faire, iaissez passer: (Fr.) Braknz yapsnlar, braknz
geçsinler. Laissez faire economy: Serbest piyasa ekonom isi.
(ç.n.)
37
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
36/550
(IMF)] ve Dünya Bankas’ne teslim edilmiti. Günü- müzde hâlâ
düzinelerce ülkenin ekonomisi IMF’nin Yapsal Düzenleme Programlar
[Structral Adjustment Progams (SAP)] altnda çalr ve pek az öylesi
bir
himayeye ramen (ya da srf o nedenle) IMF/Dünya Bankas tedavisi
sayesinde mali salna ve bamszl- na kavumutur.
Denetim a
Üçüncü Dünya borçlarnn yllk ödemeleri 375
milyar dolar gerektirir ki, bu rakam ayn ülkelerin aldd yardmn
yirmi katdr. Nüfusunun yars günde iki dolardan az parayla geçinen
Güney Küre’nin varlkl Kuzey’in desteiyle ayakta kald bu sisteme
‘Marshall Plan Tepmesi’ denmitir.4
Baarsz olmu bir sistem nasl olur da varln ko-
ruyabilir? Üçüncü Dünya ülkelerini aln ve kurtulmalar son
derece güç, gitgide daha kapsaml ve karmak bir hal alan ve (John
Perkins’in MAIN’e yönelik tariflerinde olduu üzere) son derece
yaygn mali, askeri ve siyasi
denetime sahip olan bir aa yerletirin. Sonraki sayfadayer alan ema
bu a denetimini oluturan para ve güç akm gösteriyor. Anapara
azgelimi ülkelere borç ve baka fnans ekilleri halinde akyor, ama
(yine John Perkins’in vurgulad gibi) bunun bir bedeli var: Bor- cun
salad boucu hakimiyet Birinci Dünya hükü-
metlerine, kuramlarna ve ticari kurulularna Üçüncü Dünya
ülkelerinin ekonomileri üstünde kontrol sal- yor. Okuduunuz bölümün
devamnda IMF ve Dünya Bankas tarafndan vaaz edilen serbest ticaret
proga
38
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
37/550
mmn ana hatlar çizilecek, bu güç ilikilerinin merke- zinde aslnda
çürümenin ve istismarn yatt gösterile- cek, yaptrmlarn hükmeden
konumunda olann yeter- li bulduu zamana dek nerelere kadar
uzanabilecei
irdelenecek.Piyasa: Varlklya sübvansiyon, yoksula serbest
ticaret
Küresel imparatorluk kendine bir slogan belirlese, bu mutlaka
Serbest Ticaret olurdu. IMF ve Dünya Ban- kas, yardmlarnn karlnda
gelimekte olan borç-
landrlm ülkelere (d almsatm vergilerini, ihracat teviklerini, para
ve ithalat denetim programlarn kap- sayan) devlet güdümlü geliim
politikalarn terk etme- leri için bastrr. Bunlarn yerine koyulacak
onaylanm model, kimi endüstri dallarn gelitirmek için borç- lanma
yoluna gidilerek oluturulacak ihracat güdümlü ekonomik büyümedir.
Örnein hafif sanayiyi ihracat ileme bölgelerine çekmek bir
yöntemdir ki, Nike gibi firmalar bu politikalardan en büyük yarar
salayanlar- dr. Dünya Ticaret Örgütü’ne üyelik de IMF’nin serbest
ticaret Ortodoksluuna sk skya uyumu gerektirir.
Cambidgeli ekonomist HaJoon Chang’m da be-lirttii gibi iin ironik
yan, Birinci Dünya ülkelerinin korumac iç ve d ticaret vergilerini,
sübvansiyonlar ve denetimi silah olarak kullanarak kendi
ekonomilerini geleneksel tarm temelinden kentsel sanayi temeline
kaydrm olmasndadr. Örnein Britanya 1850’lerde
serbest ticaretin mükemmel örneklerinden biri kabul edilirken,
ondan önce (Hindistan ve Bat Hint Adala r’ndan sömürü yoluyla
topladklarnn yan sra) en üst düzey yönergeli sanayi politikalar
izlerdi.
39
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
38/550
Üçüncü Dünya ülkelerine yönelik d yardm, yatrm ve geliim kredisi
miktarlar, borç ödemesi taksitleri, tahsisli mallar ve hizmetler,
çalnan fonlar ve anapara ak karsnda cüceleir. Yoksul ülkelerden
Bat'ya 1970'lerin ortalarndan bu yana en az 5 trilyon dolar
akmtr ve bu meblan büyük bölümü offshore hesaplardadr. Bu arada
IMF’nin yapsal düzenleme programlar birçok ülkede ekonomik ve
toplumsal gelimeyi bomaktadr.
Küresel Kuzey G8 Ülkeleri - Çokuluslu irketler - Dünya Bankas
- IMF
Az Gel i mi Ülkelere Akan Parann Birinci Dünya’ya Geri Ak
Fonlar Yollar
• iirilmi projeler için verilen • Kontratlar, borç ödemeleri ve
iirilmi
borçlar projelerden alnan bedeller • Yapsal düzenleme
borçlar • Hileli ihaleler • Geliim kredileri • Anapara kaç •
Silah ‘yardmlar’ • Offshore hesaplara yatrlan paralarn • ihracat
kredilendirme kurumlan komisyonlar
araclyla salanan fonlar • Manipüle edilen emtia piyasalar •
Offshore operasyonlar • Zimmete geçirilip offshore hesaplara
aktarlan fonlar
Yardm, Kredi ve Yatrm Sala Uygulama ma Koullar • Hileli
seçimler • Kaynak gelitirme imtiyazlar • Rüvetler •
Paylam sözlemelerinde tek • Askeriyeye ve güvenlik kurumlarna
yanl yararllk szmalar • Yerel elitlerle ‘ortaklk’ • Yerel
para biriminin, faiz oranlarnn • Kamu hizmetlerinin özelletiril
manipüle edilmesi
mesi • Yerel etnik sürtümelerin manipüle • Gümrük tarifelerinin tek
yanl edilmesi
indirimi • ibirliine yanamayan liderlerin • Gereksiz savunma ve
güvenlik öldürülmesi
gücü oluturulmas • Yerel milislerin, güvenlik güçlerinin
• Özel irket projelerinin gerçekle kullanlmastirilmesi için kamu
yatrm • IMF bütçe denetimleri
• Askeri müdahale
40
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
39/550
Dünyann en yüksek gümrük vergilerinin çektii duvarlarn gerisinde
gelien Birleik Devletler ekonomi- si için Bakan Grant 1870’lerde
öyle diyordu: ‘200 yl içinde, korumadan çktnda, Amerika da serbest
tica-
reti kabul edecektir.’ Birleik Devletler gümrük vergileri II. Dünya
Sava’ndan sonra kayda deer oranda indi- rilmedi. Sava ertesi
dönemde en baarl gelime gös terten ekonomiler Dou Asya’nn ‘kaplan’
ekonomileri olan Japonya, Kore, Çin ve Tayvan’mkilerdi ve
elbette
ki ihracat güdümlü gelimelere younlamlard. Amabir yandan da,
devletin filizlenmesi istedii sanayi dalla- rndaki yerli mallarla
rekabet edebilecek her eyin ithali yasakt. Örnein günümüzün Dünya
Bankas ekiplerin- den biri 1957’de Toyota’nn Japonya dnda sata çk-
tn görse, irkete hiç zahmete girmemesini tavsiye
eder, yaptklar otomobilin dünya piyasasnda rekabet ans olmadn, Bat
Avupal oto üreticilerinin daha iyi araçlar yapp daha ucuza sattn
söyleyebilirdi. Dayatacaklar reçete üphesiz Japonya’nn oyuncak ve
hazr giyim imalatlarndaki göreceli avantajna sk sk-
ya sarlmas yönünde olacakt. Toyota bu tür tavsiyeleritutmad ve
günümüzde dünyann en baarl otomobil üreticisi oldu. Yani genelinde
bakldnda Birinci Dün- ya, Üçüncü Dünya ülkelerinin ie yarayaca
kantlan- m tek ekonomik geliim stratejisini kullanmasn ya-
saklayarak ‘merdiveni ayann altndan itmi’ oldu.5
Serbest ticaret terimi Adam Smith’in pazar anlayn önerir:
Birbirine denk olanlar sattaki mallar üstüne sk pazarla girer ve
her iki tarafn da gereksinmeleri
41
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
40/550
dorultusunda uzlar, böylece genel refah yükseltir. Ama bu sadece
görüntüde böyle olur, aslnda farkl gerçekleir ve görüntüler
kesinlikle yanl kan olutu- rur. Pazarda kar karya gelenler Birinci
ve Üçüncü
Dünya unsurlar deildir ve doan etkileimin sonuçlar her iki tarafn
çkarlarn da tatmin edecek bir uzlam olmaktan uzaktr. Örnein Gana
2002 ylnda IMF tara- fndan ithal gda maddeleri üstündeki gümrük
vergile- rini kaldrmaya zorland. Sonuç, Avrupa Birlii ülkele-
rinden gelerek yerel çiftçilerin can damarn tkayan bir ithal gda
akn yönünde oldu. Anlalan IMF’nin eko- nomik tetikçisi AB’nin kendi
kütlesel tarm sübvansi- yonlarnn kaldrlmasn salamay unutmutu.
AB’den çok büyük miktarlarda ithal edilen dondurulmu parça tavuun
ülkedeki fiyat yerel üretimin fiyatnn üçte
birine dütü.6 Zambia ise 140 kadar firmadan oluan yerel hazr
giyim sanayini korumaya yönelik gümrük vergilerini kaldrmaya
zorland. Ülkeye ucuz ve kalitesiz tekstil ürünleri doluunca, sekizi
hariç tüm firmalar kapand.7
Zambia’nm hazr giyim üreticileri uluslararas ticareteyönelecek
kadar güçlü ve kapsaml olsayd bile, AB’ye ve öteki gelimi ülkelere
ihracat yapmalarn engelle- yecek gümrük tarifeleriyle
karlaacaklard. Ve Zambia gibi ülkelerden kendilerini serbest
ticarete adamalar beklenirken, Birinci Dünya ülkeleri ihracatçlarn
ihra-
cat kedilendirme kurumlaryla ve Buce Rich’in bu kitabn ‘Ykm hraç
Etmek’ balkl bölümünde açkla- d gibi Üçüncü Dünya ekonomileri ve
çevre koullar
42
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
41/550
üzerinde sk sk afetlere neden olacak ekilde destekler.
Zaman zaman muhafazakârlarn kullanmay yele- dii deyile ‘istenmedik
sonuçlar’ olarak nitelendirilebi- lecek ters etkiler domaktadr.
IMF’nin 1990’larn ba- nda Peru’da uygulad yapsal ayarlama program
uyarnca hububat ithalatna getirilen gümrük indirimi sonucunda
çiftçisi ylda 40 milyar dolarlk destek alan Birleik Devletler’den
ülkeye tahl ak oldu. Perulu çiftçilerin büyük bölümü bununla
rekabet edecek du-
rumda deildi, o nedenle de kokain üretiminin ana maddesi olan koka
ekmeye balad.8
Tüm bunlar olurken, Üçüncü Dünya ülkelerinin kahve ve kakaodan
pirinç, eker ve pamua kadar olan tüm geleneksel ihracat ürünlerine
ald fiyatlar sürekli
düü halindeydi. hracatlarnn mukayeseli deeri de dümütü; örnein
1975’te yeni bir traktörün fiyat 8 metreküp Afrika kahvesine
edeerken, 1990’da ayn traktör 40 metreküp kahve ediyordu.9 Ancak bu
ülkeler için daha yüksek deerli, daha karmak üretimlere
yönelmek güçtü, çünkü kapitalleri, pazar eriimleri veyeterli
eitimden geçmi igüçleri yoktu. Aslnda IMF programlarnn çou salk ve
eitim giderlerinde ciddi kesintiler gerektiriyor, bu da asl igücünü
oluturacak, düük eitim düzeyine ve pek az teknolojik yetenee sahip
kitlenin niteliini ve kapasitesini gelitirmeyi zor-
latryordu. Gana gibi kimi ülkelerde okula devam eden çocuklarn okul
yama gelmi olanlara oran hzla düüyordu, çünkü IMF sürekli bütçe
kesintileri dayat- yordu.10
43
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
42/550
Tekel: Denk olmayanlarn oyun alan
Birinci Dünya elitleri piyasalar domine ve manipü le etmek için bir
taraftan sürekli olarak serbest ticaret
kavramnn içinde barndrd büyülere bavururken,bir yandan da
piyasann ilave kas gücünü kullanr. Dü- ünsel Mülkiyet
Haklarna Ticaret lintili Yaklamlar [TradeRelated Aspects of
Intellectual Property Rights (TRIPS)] diye andklar ve geni ölçekli
muhalefete ramen 1994’teki Uruguay Görümeleri’nde zorlayarak
geçirdikleri yaklam üstünde srar etmilerdir. TRIPS patentlerin ve
dier zihinsel mülkiyet tekellerinin Üçüncü Dünya üreticilerinin
kazançl pazarlara açlma- sn engeller, bu yolla onlar emtia üretimi
düzeyinde kslp kalm halde tutar.
Birleik Devletler bu stratejinin bir parças olarak tohumlarn, insan
hücrelerinin ve mikroorganizmalarn ‘özdein patenti alnabilir
bileikleri’ olarak kabul edilmesini dayatt. Birinci Dünya’mn ticari
oluumlar TRIPS maddelerini Küresel Güney’i yerel ileme ünite- leri
ve baka patente balanabilir genetik kaynaklar olarak yararlanmak
için kulland, üst düzeyde üretim ve sat haklar elde etti ki, bu
yaygn olarak biopirasi olarak anlacak bir durumdu.11 Özellikle sra
d, hatta sapkn bir örnekte Teksas merkezli bir irket olan RiceTec,
Hindistan’n basmati pirinci için orijinal pirinç
türü yaratt iddiasyla patent talebinde bulundu ve
* . . . . . . . . . . .
Biyolojik hrszlk, korsanlk. irketlerin bir yöreye özgü bitkile- ri
yasad olarak toplanmas ve kendi kullanmlarna yönelik ekilde patent
altna almas, (ç.n.)
44
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
43/550
ald. Orijinlerine sahip çklan pirinç aslnda çalar boyunca doal
yetitirme yöntemleriyle Hintli ve Pakis- tanlI çiftçiler tarafndan
gelitirilmiti.
Borç: Ruhu dükkâna rehin brakmak
Üçüncü Dünya ülkelerini denetim altnda tutan ey borçtur. Yardm,
borçlarn yeniden programlandrlma s ve borç yaplandrmaya baml olarak
(ve gerçek anlamdaki gelimeyi mecburen bir tarafa brakarak) ayakta
duran bu ülkeler, ekonomilerini batan yaplan-
drmaya ve yasalarn IMF ile Dünya Bankas’nn daya- taca koullara
uyacak ekilde yeniden yapmaya zorla- nr. Çünkü Birleik Devletler
gibi dünyann para rezerv- lerini denetimleri altnda tutmazlar ve
kendi hedefleri- nin peinde finans krizleri yaamadan fazla uzun
süre
koamazlar. After the New Economy’nin yazar DougHenwood öyle
diyor:
‘Birleik Devletler sradan bir ülke olsa, yapsal ayarlamann en
birincil aday olurdu. Kendi serve- timizin çok ötesinde bir yaam
sürüyoruz, muazzam ve gittikçe daha da büyüyen d borçlarmz var, de-
vasa bir bütçe açna sahibiz ve hükümetler bu konuda bir eyler
yapmaya en ufak ilgi göstermiyor. Birleik Devletler eer sradan bir
ülke olsayd, IMF kapmzda belirir ve ekonomik durgunluk yarat- mamz,
d hesaplar dengelememizi, daha az tü-
ketmemizi, daha fazla yatrm ve tasarruf yapmam- z isterdi bizden.
Ama Birleik Devletler bildiimiz Birleik Devletler olduundan böyle
bir ey elbette ki gerçeklemeyecek. O reçete bizim için iyi
deilse
45
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
44/550
bakalar için nasl oluyor da o kadar ifa verici ka- bul
ediliyor?’1"
Yozlama, borç ve gizlilik
Yolsuzluk her zaman gücün beslemesi olmu, onun oda hizmetçiliini
yapmtr; hem kâr, hem denetim mekanizmas olarak çalr ve dikkati
gerçek güç sarmal- larndan baka yöne çeker. Banda olduu Zaire’ye
gönderilen yardm parasnn en az yarsn çalm olan
Mobutu Sese Seko gibi yolsuzlua bulam kiiler ge-reksiz, kötü
planlanm ya da yapay olarak iirilmi projeler için ülkesinin
yurttalar tarafndan ödenecek borçlar almay sever.13 Ve Dünya Bankas
ile IMF (mü- fettilerinin parann çalnmakta olduu uyarlarna ramen)
Zaire’ye borç vermeye devam etmekten mutlu-
luk duymutur. Mobutu’nn Souk Sava srasnda Washington tarafndan
yaplan Afrika projelerini des- teklemesinde bu evkin elbette katks
vardr, ama o zaman çalman paralarn dönüp dolap Birinci Dünya
bankalarna gitmesi de ayr bir faktördür. Steve
Berkman bu kitabn ‘Dünya Bankas ve 100 Milyar Do- larlk Soru’ balkl
bölümünde, yukarda sözü edilen tezgâhlarn gelime fonlarnn yolsuzlua
bulam elit- lerin cebine gidecek ekilde nasl kurulduunu iin içinden
gelen birinin azndan anlatacak.
Daha genel planda, ‘borç/kapital uçu döngüsü’denen ey birçok
borçlanma komitesinin ilgisini çek- mitir. Sag Harbor Grubu ‘en
büyük borçlular tarafn- dan fonlarn en az yarsnn genellikle
alndklar yl, hatta bazen ayn ay içinde arka kapdan çkt’
kansna
46
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
45/550
lerinde açlan gizli hesaplarn Üçüncü Dünya elitlerine çaldklar,
zimmetlerine geçirdikleri ya da komisyon, rüvet, uyuturucu dolam
gibi yollardan elde ettikleri paralar saklamakta nasl yardm ettiini
ortaya serecek.
Ayn offshore kurumlar Birinci Dünya ticari kuru-
lularnn ve eliüerinin kârlarn vergilendirmeden kaçrmasn, çkan
faturay ödenmek üzere sradan halk tabakalarna brakmasn salar.
Luxembourg’un ban- kaclk gizlilii yasalarnn korumas altnda çalan
The Bank of Credit and Commerce International, 13 milyar dolarn
kaybolduu (daha doru deyile çalnd) dünyann en büyük bankaclk
düzenbazlna kararak offshore bankaclk frsatlarn yepyeni uçlara
tamtr. Lucy Komisar daha ileriki bölümlerde ‘BCCI’nn Çifte Oyunu:
Amerika Üzerinden Bankaclk, Cihad Üzerin- den Bankaclk’ balkl
yazsnda hükümetlerin ya da
düzenleyici otoritelerin bu olay oluken neden baka taraflara baktn
açklayacak. Bunun nedeni ksaca, BCCI’nn geni bir grup güçlü
oyuncunun, CIA ve etkili Demokrat ve Cumhuriyetçi Kongre
üyelerinden, Medellin uyuturucu karteli ve (sonradan anlaldna göre)
El Kaide’ye kadar birçok kii ve unsurun bankac-
lk gereksinmelerini karlamasyd.
47
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
46/550
derleme sistemine zengin frsatlar sunar. Dünya Banka s’mn eski ba
ekonomistlerinden Joseph Stiglitz’e göre ‘kendilerinden ülkelerinin
su ve elektrik irketlerini satmalar istenen ulusal liderler [....]
sviçre bankala-
rndaki hesaplara yatacak komisyonlara göz diker [....] karlarna
çkan frsatn ölçeini kavradklar zaman gözleri irileir ve devletin
elindeki sanayilerin satlmas- na yönelik muhalefet
susturulur.’13
Uygulama Yöntemi: Denek ve Ucundaki Havuç
Popülist amaçlar güden, hedefleri arasnda ülkenin kaynaklarn
denetim altnda tutma ve bunlardan kâr salamak da bulunan liderler
olamaz m? Farz edin ki, yozlatrma tuzaklarna dümeyen ya da Birinci
Dünya tarz üst düzey yaamn çekiciliine kaplmayan bilileri
çkt. Ekonomik tetikçinin oyun plan istekli ya da istemd ibiTiini
salayacak komple bir frsatlar me- nüsünü kapsar.
Böl ve yönet yöntemi elbette ki hem fatihler, hem de tehdit
altndaki yerel elitler için tarih boyunca sk sk
bavurulan bir strateji olmutur. Siyasi süreçleri insanla-rn güven
ya da inancn sarsarak hrpalamak da ülke- nin dik bal liderlerini
dizginlemenin bir yoludur. A.B.D. ve öteki güçler, yönetim yaplar,
askeriye, i dünyas, medya, akademik çevreler ve sendikalardaki
önemli kiilerle iliki kurmakta yarar bulur. Sessizce
yaplan kimi toplantlardan sonra fonlarn kimi grupla- ra aktarlmas,
ardndan da ibirliine yanamayan ül- kede siyasi gerilimin yükselmeye
balamas çok olasdr. Hükümet birden destekçilerinden gelen direnile
kar-
48
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
47/550
lar, siyasi muhalefet daha keskinleir ve sertleir. Med- ya alarm
durumunu yükseltir. Gerilim artar ve ekonomi uzmanlar i riski
deerlendirmelerini farkl düzeye tar; para Miami’ye ya da Londra’ya
ya da sviçre’ye
gitmek üzere ülkeyi terk etmeye balar, yatrmlar erte- lenir, geçici
içi çkartmalar isizlii körükler. Eer hükümet mesaj alp gidiat
düzeltirse k belirir; para geri dönmeye, destek birden tekrar olas
görülmeye balar. Ama eer hükümet frtnadan çkmak için bir
hamle yapmaya çabalarsa, karsnda uramas gere-ken, daha fazla kaba
güç içeren stratejiler bulur ki, bun- lar liderlere düzenlenen
suikastlardan askeri darbeye, hatta iç savaa kadar
uzanabilir.
Venezuela bu konuda kitaplara geçecek bir örnek- tir. Birleik
Devletler hükümetinin Demokrasi çin Ulu- sal Ba Fonu [National
Endowment for Democracy (NED)] 2002 ylnda halkç bakan Hugo Chavez’e
kar gürültülü bir kampanya yürütülmesinde katkda bulunmak amacyla i
dünyasndan, medyadan, sendika- lardan birçok kiiye yaklak 1 milyon
dolar mali yardm
yapt, bunun sonuçlar sonraki aylarda Chavez aleyhine kalklan (ve
baarsz olan) askeri darbeye kadar uzand. Örnein NED, Amerika yanls
güçlü bir iada- m olan Pedro Carmona’y baa getirmeyi amaçlayan
askeri darbe baarya ulasa eitim bakan olmas plan- lanan Leonardo
Carvajal tarafndan yönetilen Eitim Kongresi’ne 55.000 dolar
vermiti.10
Bunlarn yan sra, özel ya da yar resmi silahl güç- lerin kullanm da
yaygndr. Andrew Rowell ile James
49
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
48/550
Marriott Nijerya petrolleri üstünde younlaan ilgiyi hem Çin, hem de
Bat yönünden inceledi. lerki bölüm- lerde yer alan ‘Afrika çin
Yaanan Yeni Kapmada Paral Askerler On Saflarda’ balkl yazda bir
‘çakal’
operasyonunu ve Shell Oil’il güvenlik ajanlarnn Nijer Irma petrol
gelirlerinin ülke halkna ulamamasn salamaktaki rolünü
okuyacaksnz.
Bir ülkedeki etnik ya da din kaynakl ayrlklar kul- lanma stratejisi
sk sk baarya ular. Örnein A.B.D.
1979 ylnda Afganistan’n kadnlar eitme programoluturarak çizgiyi at
düünülen sosyalist hükümeti- ne kar mücadele veren slami
köktencilik yanls mü- cahitlere destek salamaktan mutluluk duymutu
ve Usama bin Ladin de bu operasyonda CIA’ya yardm etmek üzere
Pakistan habealma servisinden derlenmi
bir Suudi slamcs idi.17 Kathleen Kern ‘nsan Hayat Birimiyle
Maliyet’ balkl yazsnda Dou Kongo ve Ruanda’da emik bölünmenin batl
çokuluslu irketler tarafndan coltan18 ve öteki doal kaynaklara
eriim salanabilmesi için, üstelik dört milyon insann hayat
pahasna nasl istismar edildiini gayet iyi anlatr. A.B.D. ise
Nikaragua’da ülkenin Atlantik kysnda yaa- yan Miskitu halkn
Sandinista yönetiminin aleyhine çevirmek için etnik ve dinsel
ayrlklar kullanmtr:19
Ve terörizm her ne kadar toplum karsnda yerilse
de, sk sk yararl olur. 1981 yl Aralk aynda bir Nika-ragua Aeonica
jeti Mexico City havaalan pistinde ha- vaya uçtu.20 Yolcular, henüz
uçaa alnmadklar için 1976 Ekim’inde Karayipler üzerinde patlayarak
düen
50
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
49/550
ve yetmi üç yolcuyla mürettebatn ölümüyle sonuçla- nan 455 numaral
Cubana uçuundakilerden daha ans- lyd. Daha sonra bombalamalar
planlayp gerçekle- tirme suçlamasyla Venezuela’da yarg karsna
çkar-
lan Kübal sürgün Luis Posada Carriles, A.B.D. hükü-meti tarafndan
finanse edilen Kübal Amerikallar Ulusal Vakf’ndan bu saldrlar için
200.000 dolar ald- n itiraf etti.21
ibirliine yanamayan ya da hrsl Üçüncü Dünya ülkesi liderlerini
elimine etmek, ayn zamanda direni göstermeyi düünebilecek baka ülke
bakan ya da ba- bakanlarna uygulamal ders veren bir yöntemdir. John
Perkins, Panama Bakan Omar Torrijos ve Ekuador Bakan Jaime
Roldös’un 1981’de alaa edilmesiyle sonuçlanan sürecin geri
planndaki öyküyü anlatr.22
Ama benzer akbeti paylaan liderlerin adlar uzunca bir liste
oluturur: Patrice Lumumba, Kongo 1960; Eduardo Mondlane, Mozambik
1969; Amilcar Cabral, GineBissau 1973; Bapsikopos Oscar Romero, San
Sal- vador 1980; Benigno Aquino, Filipinler 1983; Mehdi
Ben Barka, Cezayir 1965. Bir Güney Afrika güvenlikservisi ajan olan
Craig Williamson’un kariyeri bu tür hedefi belirlenmi cinayetlere
karan tipik çakallarnki gibi ekillenmitir. Bu kii Afrika Ulusal
Kongresi parti- sinin eylemcisi ve önderi olan Ruth First’in
1892’de postayla gönderilen bir bomba kullanlarak öldürülme-
sinden sorumludur ve baka çok sayda rk ayrm kart eylemciye kar
giriilen saldrya karmtr.23
Askeri darbeler muhalefet gösteren liderleri elimi-
51
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
50/550
8/19/2019 John Perkins & Steven Hiat - Bir Ekonomik Tetikcinin
Itiraflari 3
http://slidepdf.com/reader/full/john-perkins-steven-hiat-bir-ekonomik-tetikcinin-itiraflari-3
51/550
Dorudan müdahale en zor durumlar için saklanr,
ama rejim deiimi için her zaman olas bir yöntemdir. Vietnam
Sava’ndan alnan ders, bir dönem için bu yöntemin Birinci Dünya
gücünü yerletirmek için kul- lanlabilecek en az arzu edilir seçenek
olarak saklanma- sn salamtr, ama Sovyet blounun çöküü ve
ileri
teknoloji silahlarn geliimiyle tekrar öne çkmtr.Souk Sava sonras
dönemde A.B.D. askeri/stratejik kuramclar yaygn izleme
teknolojilerini, ordularn a merkezli kumandasn ve denetimini de
salayan sözde askeri devrimle