Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
J İİJ 1 î j j - i (n )N A H L S Û R E S İ
Nahil; bal arısı derler. Bal arısının birçok hassaları olduğu hatta sûreyi ne'am derler. Çünkü birçok nimetlerden bahsediyor. Bal arısından bahsettiği için, sûrenin ismine Nahil demişler.
128 âyet, 2840 kelime, 7707 harften ibarettir. Son üç âyeti Medine'de, diğerleri Mekke'de nâzil olmuştur.
1- ö / j i - Ş /İp J l j ü j İ S l ^ J i i l j i l J l
Bu âyet-i kerimenin sebeb-i nûzulü, "nerede bu azap hele
gelsin de görelim " diyerek istihzâ ederlerdi. İstedikleri tekzip idi,
"hani azap kıyamet nerede, kim görmüş onu?" diyorlardı. j_*l j i l/V n
4ü1 Ey münafıklar, Â llâh'ın emri muhakkak gelecek. O kıyamet,
münafığın hak ettiği cezayı vermek, va'd-i İlâhi yerine gelecek■k $ s
muhakkaktır. ajL>JcLL5 J i Acele etmeyiniz. Cenâb-ı Hak, zaman-ı
mekândan münezzehtir. OjSj—iş /-_İP j-JL*3j Münezzehtir
Âllâh, beridir müşriklerin dedikodularından. Mademki emretm iş,
emri behemehâl yerine gelecektir.
442 • Tefsir Sohbetleri
j j - l j Gönderir  _ f j J u J I melekleri ki Cibril-i Emin baştadır. £-jJ.Jlj
Vahy ile Cibril-i Emin'i vahy ile gönderir, a jJ > l j - a izni ile gönderir,
a s U L p (j _ i i l - L j j - i ^ _ İ P istediği kuluna gönderir. Bir kulunu, pey
gam ber eder. O kulunada Cibril-i Emin'i gönderir. Peygamberlik,
v ilâyet gibi değil. Veli olan insan çalışıyor, uğraşıyor, ibâdet ediyor.
Derecâtı bulur fakat peygamberlik böyle değildir. Âllâh-û Teâlâ,
intihab eder. Amel ile hiç kimse peygamberlik derecesine varam ı
yor. Istediği kula, melekler vasıtası ile vahyini gönderir. Muham-
med Sallâllâhû Aleyhivesellem de sevdiği kuludur, Cibril-i Emin ile
vahyi gönderm iş. Ij j ÛlİI (Jl Kâfire azâbı göster ve onlara bildir ki
l_ j| J l « J l J « J l benden başka bir mâbud, bir maksut yok. J c - S s U ' sBenden korkunuz, emrime imtisâl ediniz, nehyettiklerimden vaz
geçiniz.
^ j J l j o l j l İ J l j i — Âllâh CelleCelâlûhû, kemâl-i azamet
sahibidir. Bu semâvatı ve yerleri halkeden, bir peygamberi de halk
eder, bir melâikeyi de halk eder. < Jjij_Lj L l P ^ -J lU Münezzehtir
müşriklerin isnat ettiği ortaklardan, putlardan vesaireden.
OLl^Vl (3-1— Insanı halk etti, Â - lL j j - i bir nutfeyi meniden. iS l i
j-A Görüyor halini insan, nereden geldi tasavvur etsin.
Nahl Sûresi • 443
N a s ı l h a l k o l d u , n e r e d e n g e l d i , n e r e y e g e l d i , n a s ı l y e t i ş t i ? B u n l a r ı
t a s a v v u r e t m e z d e a ş i k â r b i r h u s u m e t i , ş i d d e t l i b i r h u s u m e t i i z h a r
e d e r .
5- O j İ T b / f İ A j ^ İ L l A j t — 55 - i f ^ ) / f i i ^ ^ / * -> V 1 j
£ x x ^ 0 x O
L f î i i - ^/__iiJ/1J E y i n s a n l a r , h a y v a n l a r ı s i z i n m e n f a a t ı n ı z iç in
o V $ ®h a l k e t t i k . * _ 5 ü S i z l e r e L f - j b u h a y v a n a t l a r ı n , t — s s ı c a k l ı k v e r i y o r
o n l a r ı n y ü n l e r i . £ _ j / i * J B a ş k a m e n f a a t l a r d a v a r ; y a v r u , s ü t v e r i
y o r , o n a b i n i y o r , i ş l e r in i y a p t ı r ı y o r s u n u z , e t in i y i y o r s u n u z . / _ f1» J
O j i T l S O n l a r d a n b i r k ı s m ı n ı d a y e r s i n i z . B u n l a r ı n h e p s i n i m e t - i I l â -
h i y e ' d i r s i z i n i ç in , n i y e ş ü k r e t m i y o r s u n u z ?
j j —> ^J/a - - " / f—j ( f ^ ' ) j
O h a y v a n l a r ı n a k ş a m m e r ' a d a n g e l i ş l e r i n d e v e s a b a h l e y i n
m e r ' a y a g i d i ş l e r i n d e s i z i n iç in b i r z i n e t v e f e r a h v a r d ı r .
7- 6] ^ J î V l V ] o .A J Ç İ j - i j ^ S f _ ) J . İ : ^ J ] ( Ö Ü ü İ J a^ sJ* ' ? i ' t1 ' y
s K' 6
* _ x J / i s 1 (J-aj jJ B u h a y v a n l a r s i z i n a ğ ı r l ı k l a r ı n ı z ı y ü k l e n i r l e r .
4_r ^.ÜSJl (3- i V l t)/j i j - i j ^ S f i JlL ^ J l E ş y a l a r ı n ı z ı b u h a y v a n l a r a
y ü k l e t i r , i s t e d i ğ i n i z b e l d e l e r e g i d e r s i n i z . Ö y l e m e m l e k e t l e r ki b u
h a y v a n l a r o l m a s a , o r a l a r a z a h m e t l e g i d e b i l i r s i n i z . — j J J *-x j j d i
« y f _ —. J S i z i n R a b b i n i z m ü b a l a ğ a i le r a h m e t s a h i b i d i r .
8- 6j A İ İ S V / » İ L j J /A İJ J / i J l J J - İ J İJ
x o x O o
J - I^ İ j A t l a r ı h a l k e t t i , J L i J l J k a t ı r l a r ı h a l k e t t i , j _ —^ İ J m e r
k e p l e r i h a l k e t t i İ l j j J L A j i S y Ü b i n m e n i z v e z i n e t l e n m e n i z iç in ( y a
444 • Tefsir Sohbetleri
rattı.) 5 j- İ İ İ3 J l» (3-1io j Âllâh şu anda bilemeyeceğiniz daha nice
şeyler ki (nakil vasıtaları da) yaratır.
9- j - i i —i c / î j J j J i/— t . i» j j ~ l i i J a A ı y İ P j
J - - U l Jı^aî aü! y i P j Hakka isâl eden tarik-i müstekim i beyan
etmek ancak Âllâh-û Teâlâ'ya aittir. J^l— L g i i j Bazıları da o tarık-i
müstekimden ayrılır da dalalete gider. Bu dalâlete giren de aza-
met-i İlâhiye'ye delâlet eder. j - i l —'i ^_kjJ4J C L î j_Jj Eğer Âllâh-û
Teâlâ irade etseydi, hepinizi hidâyete erdirirdi.
10- y i j M - j - L j — J î j- l» £L» c / L İ J l j » cJS-jj ^ İ J i j i
û . J
c-L» «./ı_J 1 5-» S- ' ^ jJ l J_a Öyle Âllâh ki sizin için gökten yağ
mur yağdırır. — IJU-A l» Siz o sudan içiyorsunuz. y i J—J - A l» j
û j i -.—J Yine o sudan toprağa karışıyor, o topraktan nebatat, ağaç
lar hâsıl olur. Sizin için sebze meyveler, hayvanatınız içinde
otlatılır nimetler hâsıl olur.
11- o l J İ İ i l j l j » j L A İP J I J J - A i J l j ûj-ajSilj ^jS-Ü j-J f -Ö
ûj y J d J i y® l)İ
f *jjS - iı j-j f iC i Âllâh-û Teâlâ, o su ile size ziraati izhar eder.
ıltU LP J lj a DIJ ûj_üjsJlJ Zeytin, hurma, üzüm bunları emrediyor,' -1, S * ) s
bunlar kut olur. olJ__UJl J i* j_ » j Ve çeşit çeşit meyveler bitirir. ûl
ûjjr^iü^j p_ÜJ l j J d ü i İşte bunlardan düşünen, tefekkür eden
bir kavim için (kudret ve hikmet-i İlâhiye'ye delâlet eden) ibretler
vardır.
Nahl Sûresi • 445
12- İj_» l o i j L ı » fj_>İJ\j j ı L J ' j j j J j i j j i4 İJ \ j j J i f - Ü j^ ^ j
Oj_-Lij fj-L-l o l_ ,V <dUi ç_i d)'
- t ' ® s j;j i-4 i! 'J J_ J \ i _x J j #e_c-j Geceyi gündüzü, j a l ! \j _ü J i j Gü
neş'i ve Ay'ı emrine mûsahhar etm iş, hepsi sizin menfaatınız için-"k o 9 ti
dir. ısj—»İj o \ jA _ l» f j-^ llij Y ıld ızlar da onun emri ile hareket eder, s' ' ' ' ' t s
emrine mûsahhardır. Oj_-lI j fj_LJ o U jV d J i ç - i O' iş te bunlar, düe
şünen teakkud eden, tedebbür eden kimselere kâfi delillerdir.
13- O j j - S j f j L J d d l i ç i d)' A j\ jJ l ç i ^î-ÜJ I j i l » j
ü\jJ°İ L i- i » ç J f - ü İ j i l-»J Zera yâni haleka. Size halk
ettiği yerden, muhtelif renklerle halk ettiği şeylerin, nebâtâtın
renkleri, şekilleri, lezzetleri ayrı, hiçbiri diğerine benzemez. Bütün
bunlar, Kudret-i ilâh iye 'ye delâlet etm iyor mu? o V d ü i ç J O j
O jj- i'ju Bunlarda öğüt kabul edecek bir kavim için elbette ibret
vardır.
14- L L ij i- jA L L S j i J j i U J J L L ij^fîs.J j j J i j L l ^ j J i J_Aj
1j_. iS-jjÜj <L_ji j —f i j» d _- i l i ^ j—Jj igjj_“*-*-J j-*"
O jjÜ ___üs (î_-xiiJJ
j _ î l ' j j L ^ j ü l jA>j Öyle bir  llâh 'tır ki denizleri em rinize mu- ^ ^ } > i
sahhar etm iş. iJ j is U J J ü » \j_- A£J içinden taze et (balık) yem ek
niz için l_ji^4_L> I j i- j îL lS j inci, mercan ve benzerleri gibi kul-~ * E o
lanacağınız zineti çıkarırsınız. IgS j-il-S Lütf-û İlâhi olarak bunları ° ) ° x
yiyorsunuz. j#-\j» dUUJi ^j_jj Gem ilerin denizde (suları) yara yara
446 • Tefsir Sohbetleri
gittiklerini de görüyorsunuz. «i zS j_* lj_İ£l£Jj  llâh-û Teâlâ'nın' x x J! J! ^
fazlından (seyahat ve ticaretle) nasip arayasınız O j j k - i f_£İ.*JJ
(Bütün bunlar) O'nun lütfunu aramanız ve nimetine şükretmeniz
içindir.
15- ûjjs-gj J —i j ij/g s lj J - i ûl —- Ij j ^ j J l —i J - J l j
—- - “IJj <j j JI —__i j - î J İ j Hâlik-i Kâinât, yine kemâl-i lütfu ile
sizi sarsmaması için yeryüzünde sağlam dağları halk etti. Jl- İ j û Iji '
f i Ç Tâ ki sallanmasın yerler, sabit kalsın. Bu dağların için
den nehirler halk etti. J - i - j O dağların içinden yollar halk etmiş,ı ) * t *OjJL-Igis f - x i* j tâ ki maksadınıza varasınız. Bunların hepsi, Hâlik-i
Kâinat'ın azamet-i kudretine, vahdaniyetine birer delildir.
16- Qj-J" gj fj>tiJljj ö>/i J p j
Sizin için yeryüzünü gezmeye yarayan alâm etler yapmış. Yerler, dağlar ve sularda daha nice alâm etler (yarattı.) Onlar, y ıld ızlarla da yollarını doğrulturlar.
■k *17- ö j j ^ J ü J i l ı ^ j i ^ j J j i S c j i * ^ j i i l
(3- ^ Â J J j - i T < > İ Â j j _ i i l O halde yaratan (Âllâh!) Yaratmayan
(putlar) gibi olur mu? 5 j j > j J l Hâlâ düşünmüyor, tezekkür edip
de imân etm iyorsunuz? Halk eden Hâlik ile halk etmeyen aciz bir
olur mu?
18- j j ü J i d)! 1 & j J 4ü i < i _ * j l j , j * . j d l j
° ,2 « , i ' o ' 'O lj Eğer I jJ u > û saymaya kalksanız <üi1 Âllâh'ın nimetlerini,
Nahl Sûresi • 447
o $ J onu sayamazsınız. Bir nefesin girişi ve çıkışı iki nimet
olduğuna göre, iki def'a şükretm ek lâzım gelir. Her nefes içinde
iki defa şükretmek, hiç kimsenin elinden gelmez. Öyle ise ne yap
mak lâzım gelir mademki elim izden gelmiyor. Âllâh-û Teâlâ'nın
dergâhına özrümüzü, kusurumuzu, aciz olduğumuzu arz edelim
ki böyle yaptığ ım ız takdirde bizi affeder dilerse. Kulun en iyi hali
budur ki özrünü, kusurunu Âllâh-û Teâlâ'nın kapısına getirir. Yâ
Rabbi, ma'zurum elimden bu kadar geliyor. "Ya Rabbim" der, yok
sa Âllâh'a lâyık olan bir ibadet, hiç kimsenin elinden gelmiyor. Ol
«Sil Muhakkak Âllâh CelleCelâlûhû, j j i U imân edip de tevbe eden
lerin kusurlarını affeder, » j onlara merhametini ihsan eder.
19- O i i j Oj j -l J l i y-i-aj l j
Âllâh-û Teâlâ, gizlediğinizi de açıkladığınızı da bilir. Âyet-i kerimede hem vaad hem de vaîd var. Vaid; tehdit olan. Ey münafık, Âllâh senin yaptığın gizli olan küfrünü bilir. Günü geldiğinde sen cezasını göreceksin. Vaad vardır, Mü'm inlere. Ey Mü'min, senin gizli yaptığın ibadetlerini Âllâh bilir, mükâfatını ihsan eder.
j —j j J l j Onlar ki <üi O j s j - i O j - P j Âllâh'tan başka bir mâbût itti
haz eder, İ Ü ; J o taptıkları putlar hiç bir şeyi halk etmeye" 1
muktedir olmadığı gibi, O j - Â - U o y - * j kendisi de mahlûktur. Çünkü
onlar kendileri yaratılm ışlardır.
o'' > 0J_İP o1j-i»1 Onlar diri değil ölüdürler. L i j Onlarda
448 • Tefsir Sohbetleri
S= Ş s'bir ma'lûmat yok, şuur yok O j - i A l Ş Oİ-j I Ne vakit ba's olunacaklar,
haşir günü ne vakit olacağına dair malûmatları yoktur. Ne zaman
diriltileceklerini bilmezler.
22- » i j ! j _ £ U » . j i s s j . ^ ^ i / j 0j _ i ^ J j - Û J i S J ^ l j Î J | f - i g j j
Jl^ İJ Î_îI » -£ 4 ! Ey mahlûkat, ey insanlar, ey Mü'm inler! İlâ
hınız, mâbudunuz Jl_^IJÎJI birdir. İlâhınız, Â llâh 'ın ız bir Âllâh'tır.
Naziri yok, ne zatında ne sıfatında, ancak ibadete müstehak bir
dir. Nasıl olur, O'nu bırakır da başkasına ibadet edersiniz? j - j J l i
!j_:>-Vl> Oj - >3j J Fakat ahirete imân etmeyen kimselerin hâli nasıl
oluyor? !j_xlj> » g j j l î Onların kâlplerinde inkâr var. 0 j j^ - J >
Onlar imânı, kibirlerine yediremezler. B ir kimse "ben bilirim kimse
bilmez" dedikten sonra, o hiç kimsenin sözünü kabul etmez. Bir
kimsede kibr-i azamet oldu mu gözü kapanıyor. Hakkı tanımaz.
Bu küfür, küfr-ü inâdidir. Hiçbir şeyle tedavi olmaz. Hodbin, Hük
dâbin olmaz. Benim diyen, Âllâh'ı görmez inanmaz, imân etmez.
Hadis-i Şerif'te bildirdiğine göre; İnsanların bir kısmı bilir, bildiğini
de bilir. (Bu kişiler âlimdir, onlara tâbi olunuz.) İkinci derece bilir
fakat kendisi farkında değil, bilgi sahibi olduğundan habersiz. (Bu
durumda olana senin mâlûmatın vardır, halka da bildiğini söyle
anlat demeli.) Üçüncü sınıf o lanlar bilm iyor fakat bilmediğini bilir.
Bu gibi kimselerin tedavisi olur. İzah etmek, bilmediğini öğretme
imkânı olur ve gelir kabul eder. Fakat dördüncüsü ki cehl-i mürek
keptir. Tedâvi kabul etmeyen hastalık. Bilmiyor, bilirim zanneder
kendisini.
Nahl Sûresi • 449
p - _ > - J Hiç şüphesiz bu âyetlerden anlaşıldı ki l__i f - İ — A l (Jİ
( J j - l Ü - j l_a>j b s j- A bilir onların gizlediklerini, âleni yaptıklarını da
bilir. Herkes kendi ameline göre cezalanır ve mükâfatlanır. J « L i l
Âllâh CelleCelâlûhû, kibr-i azamet sahiplerini
sevm ez.
Âyet-i kerimenin sebeb-i nuzulü. Bazen dağ kesim lerinden
gelenler olurdu. "Ne var, Rabbim iz bize bir şey em retm iş mi?"
diye sorarlardı. Bazıları da istihza, alay olmak üzere, "Rabbim iz
bize bir şey emretm iş mi!" şeklinde sorarlardı. Maksatları, Rasûl-û
Ekrem 'e tehekkümdür. Yoksa sorduklarının ciddiyetle alakası yok
idi. O zamanda, Nadrib bin Hars namında birisi vardı, Iran'a gidip
gelir. Iran'ın cahiliyet zamanında, onların yalanlarını uydurup tarih
gibi getirip konuşurdu. f_ x jj J j- îl ül_» f_$J ü l j Onlar, b irb irleri
ne sorarlardı "Rabbiniz neyi nâzil etm iştir?" Ya istihzâ kabilinden
yahutta bilmeyerek söyliyen ler olurdu. j_ J J J l —J l- l İj-Jlî "Evve l
den gelen, eskilerin bazı uydurmaları vardı ya onların masallarını
söylüyor" derlerdi.
f i^ lS J l İJ.L.——J Böyle söylüyorlar ki ^ ijjl onların günahları ka-
450 • Tefsir Sohbetleri
dar da (bu cevapları sebebiyle) kıyamette tamamen kendi günah
larını yüklendikleri gibi, cehilleri sebebiyle idlâl ettiklerinin günah-x 0 t s *
larından bir kısm ını da yükleneceklerdir. j l ^ J l j -a J < -1—1)1 f j j lLa /İ'
f _ i p j _ l i j f ^ j L ^ J j - j j J l Kıyamette evzarları kâmil olsun, dünyada
gördükleri musibet hasta lık lar kefaret olmasın. Dünyadaki musibet
ve hastalıklar, Mü'm inlere kefarettir. Arif olan kimselere derecattır.
Mücrim lere ukûbettir. Cehlinden dolayı, ilimsiz olarak kâlpleri tek
m iz o larak köylerden gelenleri yoldan saptırdıkları için. Onlarınz
da haberleri olmadığından saptırılıyorlardı. Onların da günahları,t. _ , ,
saptıranların üzerine yüklenecektir. O jJj-J LA fr/_H V l O, ne çirkin
günahtır ki yükleniyorlar.
26- f - f - ip j-^ i J_PİjîJl j A » - f iL i j 4üi ^-j /î *-.L.î j A j - a
Ojj-*—î j J j-A *_ 1 _*) 1 f s!j f . j j i j A J!
f - f i l î j - A j - j D l j - ^ A J-î Rasûl-û Ekrem Sallâllâhû Aleyhivesel-
lem 'e teselli olmak üzere, Cenâb-ı Hak emrediyor. Ey Habibim
müteessir olma, senden evvel gelen peygamberlere de aynen
sana yapıldığı gibi yapılm ış ve söylenmiştir. Bundan evvel gelen
ler de mekr-u hile yapmışlardır. Jl-p İJî )! j A Ü i l ^j /İ Allâh-û
Teâlâ, onların binalarını temelinden harap etti, A î _ L J 1 j - ^ J
tavanı başlarına çöktü. Darb-ı misâldir, zâlim olan zûlmüne devam
ede ede nihayet kendisi yıkılır. O zûlüm de onun üstüne yıkılır.
O j j j L L j J ı L l > j - A _ _ İ J i J 1 f - f — İJ Azab-ı Ilâhi, onlara fark et
medikleri bir yerden gelmişti.
27- f f - j Ojİ L İ j *-3-*. j-Jİ)1 j - j l J j - i j j *-.jy>4 Â-A-î)! f j-J
^ ^ /S J i ^ İP f r jİ J lJ f j İ l ^ - J l 5] f j ü l İ jJ ji j û J l (J/i
Nahl Sûresi • 451
y _ 3 İ İ 2 J 1 yj> Sonra kıyamet gününde Âllâh-û Teâlâ, onn
ları rezil ve rüsvay edecek O y L Ü y-i-îT j_j.jJ1 j- j l Jj-Â jj
ve diyecek ki "Hani onlar, yeryüzünde (peygamberlere, mü'm iny
lere) düşman kesildiğiniz (eziyet ettiğiniz) şerik lerin iz? Nerede,
gelsin yardım etsin ler size? Yani tehekkümen derler, onlara. J U
yJuJl İj-jjl j —jjJ! Ehl-i ilim, embiya ve mü'm inin, o vakit diyorlar. d)!\ ' s o y s ' o oj_jji/xJ1 y i * *j_LJ1j p_Ü1 "Bugün fenalık, azap, belâ, hepsi
s'kâfirlerin üzerindedir. Şüphesiz bugün rezillik ve kötülük kâfirle
redir."
28- j ı a ı l T y l i J i ıj-ÂJlî l Ü i y i J / S i^^jtiaJı y - g J j i
y ü s ' u , » j p 4İi\ .ji y i : ^ ^
Jl !’' ) o ^ j j lr'
—K iH i l yg -ijiS j- j jd l O küfürle nefislerine zulmedenlerin, ölüm
melekleri ruhlarını kabzedecekleri zaman. j-fr-Lİi! y -Ü lk Nefisleri
ne zulmeden, küfür üzerine gidenler. Azrâil A leyhisselâm , ruhları
kabzederken 1LLJ1 1 j__ÂJlî selâm ı ilkâ ederler. Azrâil'e karşı d iyor’ J» ~ J
lar ki; "B iz Müslüman olacağız, Müslümanız. J j j - j —i J -U 5 U T l—i
Biz (dünyada) hiç bir fenalık, (küfür ve mâsiyet) işlemem iştik"jı ) \
diyerek teslim olacaklar (inkâr edecekler.) y i l T l_i_> y_Ji. <üi Oj yJu
Hâlik-i Kâinât buyuruyor melek lisânile. y i l "Evet siz yap
tınız, küfür yaptınız. Sizin yaptığınız küfre, Cenâb-ı Hak âlimdir.
Bugün inkârınızın faydası yok, cezanızı göreceksiniz."0 o 0 ''s ş 0
29- j j j j-u i-a»J 1 ^ jX i i g - s j j j J \j>- y * g —->1 1 1 jJ ^ i l î
i_g-i j_;.jJL£- y-*g^ —ij-jj İj-J - /î O halde içinde ebedi kalacağık
nız cehennemin kapılarından girin. (Hâlis imân sahibinin burada,
452 • Tefsir Sohbetleri
c e h e n n e m d e y e r i y o k t u r . K a r ı ş ı k o l a n i m â n s a h i b i b e l k i d e t a s f i y e0 o 0
o l u r . ) r - 5. 3 M ü t e k e b b i r ; i n â d e n İ s l â m i y e t ' i k a b u l\ ''' ^
e t m e y e n . M ü t e k e b b i r l e r iç in o n e ç i r k i n m a k a m d ı r . ( K ü f ü r i n â d i
o l m a z s a , e l b e t t e b i l i r ki b u â l e m b e y h u d e h a l k o l m a d ı . B i r  l l â h
v e İ s l â m d in i h a k o l a r a k v a r , b u d e l i l l e r i k a b u l e t m e k l â z ı m g e
lir. A r a m a d ı ğ ı n a g ö r e i n a t e d i y o r d e m e k t i r . A r a s a b u l u r , a r a m a z s a
i n a t e d i y o r .
3 0 - i j l _ ı > - î Î54* i j J u j L i o j J 5J 1 ı S u i j J s i j j j j j j j j
J lS f J o J J ^ s ^ J l J l J J j < l _ l > L . 1 S . İ J I « j i
f - i o j lS/J> i j - ü l j - j j l J Â l l â h - û T e â l â ' d a n k o r k u p ( k ö d
t ü l ü k l e r d e n ) s a k ı n a n l a r d a " R a b b i n i z n e i n z a l e t t i ? " d e n i l d i ğ i n d e ,
Î ^ - 4 ^ lj-J/3 " h a y r ı i n z a l e t m i ş " d e r l e r . ^ L p J J l « j ^ - * İy i— 1 > Î
? , ? , ' 'B u d ü n y a d a iy i l ik y a p a n l a r a l ı _ ^ > g ü z e l m ü k â f a t v a r d ı r .
^ ' 0 /Vj J L £ - o j _ : # - j l j IJl -JJ Â h i r e t y u r d u i s e o n l a r iç in d a h a h a y ı r l ı d ı r . f - l ü jV / 0 ,v
j l i  h i r e t e v i , m ü t t e k i l e r e n e g ü z e l m e k â n o lu r .
3 1 - ü j / - ^ j /-* /-g-J f - g J / . g L > j - » ^ j _ ; > o L g 5 j i .J - . l j 0 J P o / - l > -y " ' ' ' ' \ *
İ l d U j i '
i1)Jl -p o L ı * - İ k â m e t e d e c e k l e r i y e r , A d n c e n n e t l e r i d i r . L g i j i J - J u 0
j L g î V l / - g L > j — « M ü ' m i n l e r o r a y a d â h i l o l u r l a r , o c e n n e t
a ğ a ç l a r ı n ı n a l t ı n d a n n e h i r l e r a k a r . û j / - i j / - * / - g J f - g J O n l a r ı n i s t e
d i ğ i n i , e h l - i c e n n e t i n a r z u e t t i ğ i n i  l l â h i h s a n e d e r . Y a l n ı z b u n u n l a\ s \ *•
k a l m ı y o r , C e m â l - i İ l â h i , v i s â l - i İ l â h i z u h u r e d i y o r . 4Sil d - J I S '
tf 4 ° ■ * ^j - . & u J l İ ş t e  l l â h - û T e â l â , t a k v a s a h i p l e r i n i b ö y l e m ü k â f a t l a n d ı r ı r .
Nahl Sûresi • 453
32- O jjd l Ij-L—o l »j C-İp (Jj_jjJSj j - —*—Js <j£jü .J I f-g-^jij jj_j,Ül
5 j_ u - f i l s ' ı _ l
jl ' ® ilj - j U l O müttekiler ki ı _ £ Ü l l »_4-iJ"S melekler, pak ve asûde
oldukları hâlde onların ruhlarını kabzederler. j __—-*—9 Ruhlarını tâ- f s r s , 2 2 '
hir, iyi pak olarak alırlar. İP û jJ y l i Melekler lisanile onlara
selâm-ı Ilâhi geliyor. 5j_il*5 f i l ? l _ l ü > J l lj_L— i l Âllâh-û Teâlâ'nın
izniyle cennete giriniz, yapm ış olduğunuz güzel am eller sebep o l
muştur.
33- J_* i d-JÂS* d —j j j - i l j l l_ £ İL ı! l f-g—slj (Jl J l (Jjj i 1 j cJ“_a
J j - l k f j l i î i i j 3 ı ? j f i j Aİii f 4 a k ı_ ij î - j * (j_ i j - J ı
% a s s 2 0 ®U s Ü l i l f - j—jlS J J l J j j J A Onlar neyi intizar ediyorlar? Asıl
Mekke'deki m üşrikler hakkındadır. Fakat âyetin sebeb-i nüzulü,i> oâyeti tahsis etmez kıyamete kadar bakidir. İ L J j j _' l ^_-slj j l Ken
dilerine meleklerin gelmesinden veya Rablerinin emrinin gelme-9 9 9 $ s S \ S
sinden başka bir şey mi bekliyorlar? î - j i * j - a j —j-ÂJi J —- i td_ t ' t ss '
Kendilerinden öncekiler de böyle yapm ışlardı. j_ £ J j A l f - j l - k L-ij
J j l i î j ijîlS ' (Âllâh-û Teâlâ da onları helâk etm işti.) Âllâh-û
Teâlâ, helâk etmekle onlara zulmetmedi, onlar nefislerine zulmetz
tiler. O zulüm lerinin karşılığı, bu azap zuhur etti.E. ,
34- j) j j j" ı j «j IjjlS” la » j j (3li^j I j i ı P la »,.j.jL^lİ
I j l ı P U> Onun için kötü amellerinin cezası, on
lara isabet etti. J j j j i - l j o 1^1?U> Onların dünyada iken
454 • Tefsir Sohbetleri
istihza ettiği peygamberlere, Kur'an'a, kıyamet gününe yaptıkları
istihzanın neticesi, azap başlarına geldi.
35- J j j;-^ (j-» j-jj^ (j-» /-5Jl*p /-i iü! c L î j-J i j_î>! j - A ! i <J/-3j
* . İ J j » (j-j^l ( j - i i d U l i ” j » j - j j i j » L l i J — J j '.-53/Jl
j - i i ı ^ J u ı J j J j - j j ı J p j_ 0
Zamanım ızdaki münafıklar da hemen hemen buraya işaret ediyorlar. "Efendim Âllâh yaptırdı diyor. Âllâh yaptırmasa ben yapabilir m iyim?" Gelip her pisliği yapıyor, sonra da Âllâh'a isnat ediyor ve kendini tem ize çıkarıyor. Halbûki Âllâh, Hâlik 'tir her şeyi halk ediyor. İrâde ile halk bir değil. Âllâh hikmet ve azameti için her şeyi halk etmiş. Âllâh küfrü halk etm iş fakat küfrü kabul edip yap demiyor. Şeytanı halk etm iş, ona uyun demiyor. Halk başka, irâde ve isyan başkadır. Âllâh, Hâlik olduğu için her şeyi halk ed iyor lâkin küfrü istemiyor. Küfrü halk etm iş fakat küfrü istemiyor. Pekâlâ, istemediği rızası olmadığı halde küfrü niye halk etm iş? Azamet-i kudretini gösterm ek için lüzumludur. İrâde başkadır, rıza başkadır.
Cemii hayrı şerri ol diler, takdiri halk eyler.
Ve lâkin hayri sever ancak ki sevmez şerleri, Âllâh.
Âllâh CelleCelâlûhû, şerri sevmez fakat şerri de halk etmiştir. Halk etmek, yap demek değildir.
Jl s ,
i j i J - î l j - j j J ! J U j Onlar buraya dayanıyor ve bugün de bazı
münafıklar da bu şekilde müdafaya giriyorlar. O zaman da ehl-i
Mekke'ye hitap idi fakat kıyamete kadar âyet-i kerimenin temsili
vardır. j_» Ij JlIP l» *l2> j j "Âllâh isteseydi, biz O'ndan baş
kasına ibadet etmezdik" demek, Âllâh istem iş ki başkasına ibadet
Nahl Sûresi • 455
e d e l i m , o n u n iç in b i z g a y r i y e i b a d e t e d i y o r u z . î - i j i
U j ğ ı j j j - ü N e b i z n e d e b a b a l a r ı m ı z , O ' n d a n b a ş k a s ı n a i b a d e t
e t m e z d i k . < U j i (j _ » J j O ' n u n e m r i o l m a d a n h i ç b i r
ş e y i d e h a r a m k ı l m a z d ı k " d i y e r e k , k e n d i l e r i n i t e m i z e ç ı k a r m a k .
H â ş â k a b a h a t ı ,  l l â h ' a i s n a t e t m e k . H a l b û k i  l l â h , " s a n a k ü f r e
g i r , ş e r r i y a p " d e m e d i . Â l l â h h a l k e t t i , s e n i n iç in iy i l iğ i d e h a l k e t t i .
S e n iy i l iğ i b ı r a k ı p d a ş e r r e g i d e r s e n e l b e t t e c e z a g ö r ü r s ü n . d J İ S '^ ^ 5Î ^ ^
» . 4 3 j a <j_>İJI H â l i k - i K â i n a t , H a b i b i n e b u y u r u y o r ki b u n l a r ı n
d e d i k o d u l a r ı n d a n ü z ü l m e , o n l a r d a n ö n c e g e l e n l e r d e b ö y l e d e
m i ş l e r d i . j - ı ^ U l ^ J p l J l J — - j J I <^_JP j - . P e y g a m b e r â n - ı İ z â m ' ı n
v a z i f e s i a n c a k a ç ı k b i r t e b l i ğ d e n i b a r e t t i r .
3 6 - İ ^ l i L ı i j J J - ı j i ı İ j J l - İ ^ i o ! J - i .3 3J 1 j j ' u l a : Jl_2j j
i j j ı - . S İ K V j i î - ı l p A k j a İ l j a » . L j
j j - ı j j ' L . l J l ^—J İ p 0 i ' l J l - i ' ' l j j _ k j / j ^ j V l
j j J - j 3Jİ1 j i f l i i i j j l â Jj H â l i k - i K â i n a t , H a b i b i n e e m r e d i y o r .
C e l â l i m h a k k ı i ç in , b i z h e r ü m m e t e , " Â l l â h - û T e â l â ' y a i b a d e t k u l l u k
e d i n , p u t l a r d a n s a k ı n ı n , O ' n d a n g a y r i y e i b a d e t t e n i ç t i n â b e d i n "
d i y e b i r p e y g a m b e r g ö n d e r d i k . «Sil Ij Jl - İ p ! o İ Y a l n ı z  l l â h ' a i b a d e t
e d i n i z , y a l n ı z  l l â h ' ı t e v h i d e d i n i z .  l l â h ' d a n b a ş k a i b â d e t e l â y ı k
m a h l û k y o k . B ü t ü n P e y g a m b e r a m - ı İ z â m ' a , C e n â b - ı H a k k ' ı n ilk
e m r i <ül Ij Jl - İ p I 0 İ d ir . B e n i b i r b i l s i n l e r v e i b a d e t e t s i n l e r . I j _ 4 ı l > - l jE } S " " " "
O j - p / k J I T â ğ u t ki y â n i b â t ı l o l a n m â b û d â t l a r d a n i ç t i n a b e t s i n l e r .
( Ş e y t a n , F i r a v u n v e F i r a v u n m i s a l i i n s a n l a r d a t a ğ u t t u r . ) İ n s a n ı
456 • Tefsir Sohbetleri
yoldan çıkaran tağuttur, tuğyana sevk etm iş olur. Tağuttan içti-
nab edin, Âllâh'a ibadet ediniz. <oj1 ^Jl A O İnsanların bir
kısmı ki Âllâh, onların hidayetini irade etm iş doğru yola gelmişler.■k s^ U ^ l i <l_j-p c —L>- f-4 !» J Onlardan bir kısmı ki dalâlete g ir
mişler, İlm-i İlâhi'de azâba müstehak olmuşlar. j^ JV i ç _ i
Ey m üşrikler yeryüzünde gezin de görün, peygamberlerini tekzib
edenlerin akibeti nice oldu? (Nasıl helâk olup yurtları harabeye$ o s s ' '' '»s 6 }
döndü?) \jj_k>li Bakınız OlS La -jT nasıl olmuştur, j - j j j Ü i J i iL p iP
peygamberlerini tekzib edenler?
37- OJ-rf <S» f 4 l»J <S» j ^ ' O li ç - -p <_ Oi
f4 ;JıA ç_-p ^ j-^ s id' Ey Habibim Ekmelerrusûl Sallâllâhû A ley
hivesellem, sen bunların hidayete gelmelerine harissin. Sen, on
ların hidâyet bulmalarına ne kadar haris olsan da bil ki hidâyet
benimdir. j _ i ^Jl 4 J <ü\ Ol_i Âllâh-û Teâlâ, dalâletini dilediği
kimseye hidâyet etmez j- j j -^ li î-gJ i-»J ve onların azaplarını
def eder bir yardımcıları da bulunmaz. Ey Habibim, sen ne kadar
arzu etsen bile iradem zuhur edecektir.
38- ^-j-p 1 J-p j ç _-j o j-i-j j-» 4ü' ti-t-i-j-j J f-giL»-;! J-4>- ü İ-j \ji_w.j\j
O j - i l ; J ^ üui j i s i j d j ı k
i--oiL ij-ı-lS iJ Onlar yalnız beni inkârda da kalmamışlar, kıyamet
gününü de inkâr etmişler. --$3Uj1 Jl $İ- Şiddetli bir yem in, cehd ile' j j A
yem in ederler ve derlerdi. O j- iJ j-» 4ü\ i - i l J J Müşrikler, "Âllâh-û
Teâlâ ölüyü d iriltem ez" birbirlerine böyle söylerler ve bunun üzeri
ne yemin de içerlerdi. Bunlara karşı Cenâb-ı Hak, redden aleyhim
Nahl Sûresi • 457
buyuruyor. Ki J u evet, bunları evvel halk eden Âllâh'tır, sonra da
bunları bir araya toplayıp hayatlandıracaktır. İJL-pjyJu Va'det-/V . . ^ ^ ^ ^
miş Âllâh, va'd-ı İlâhi vardır. Va'd-ı İlâhi yerini bulur JJo I j - k J j lâ>- s s s '
û j - i İ i j J ^ ^ ^ l Bu hak olarak verdiği bir sözdür. Hakla va'dına
vefâ ba's edecektir fakat çoğu insanlar bunu bilmezler.
39 ■ j - j i / s ' ijj/k f^ i ı j j t f j j jü l f i i - J j s - i û j ^ ^ jİ ı f - j-1 -J
«L_-i û j-İİsA j ^ U l f . . j--* -J O kâfirlerin, Mü'm inlerle beraber
ihtilâf etm iş olduğu (Âllâh-û Teâlâ diriltecek) Tâ ki (ba's ve haşir
hususunda) ihtilâf ettikleri şeyi onlara anlatsın. i j j İ S j - jU l f-İ-i--3
j - j i / S 'ji/ST f . ! Tâ ki kâfirler bilsin ler ki dünyada yaptıklarını, ya
lancı olduklarını bilsinler. (Kendilerinin yalancı olduklarını bilmeleri
için, "Âllâh onları diriltir".)t
40- û j k - i jjS” Si J jü j û i a/jSji l i l / i i j î / . j l
U J j î LU»! Biz bir şeyin olması için irâde ettiğ im iz zaman
(yani ölülerin iadesine bizim için müşkülat yoktur, irâde iledir.) l i l
û ^ j - s SJ J j_2j <I)1 «Lo jl Bizim sözümüz, ona "ol" demekten iba
rettir. Hemen oluverir.
41- l i_ > - /-.sjJI y_i f . i *j;- ! ij-i-İk L» J - i j-» <üj! y_i ijjr-— /■* j - j^ l j
o^ U i; j j s j^ v ı
4İil y _ i ljj_-—U j J l j Zulme maruz kaldıktan sonra, Âllâh-û
Teâlâ yolunda hicret edenler. (Hicretin bir mânası umur-u dini-
yesini ifâ etmek için, dârul küfrü bırakır da dârul İslâm 'a gelir.)
Hicretin diğer kısmı (ahlâk-ı zem imeyi bırakır da ahlak-ı hasene-
458 • Tefsir Sohbetleri
ye gelir. Fenalığı bırakır, iyiliğe gelir. Küfrü bırakır, imâna gelir.)
Bunların hepsi hicrettir. 1j_İLk LA Jl-İŞ j -A Memleketinde zulüm
gördükten sonra, Âllâh için memleketini bırakır da hicret eden
ler. L-SJdl t_4*5jll) Lâm'ı tekit, Nun'u tekittir. Muhakkak
biz Azimüşşan, onlara biz vereceğiz dünyadaki Medine'yi Tahire.
Medine'den daha güzel bir yer var m ıdır? Belki ahirette de bir eşi
yoktur çünkü cennet var orada. Böylece Âllâh için hicret edenleri,
en iyi bir yerde iskân ederiz O j-A iîj I j - ^ ' âj^-Vl j---V j Eğer
bilseler âhiretin mükâfatı elbette daha büyük, daha hayırlıdır.
42- ^ » fu ^ İPJ 1Jj l -^ 1
1 j j_ l^ j - j ! ) ! O muhacirler onlardır ki sabr-ı tahammül etm iş
ler. Müşriklerin eza ve cefasına, dinin izhârında sabr-ı tahammül
etmişler. ^-LPJ Rabbine de tevekkül etmişler. Evlâd-ı
iyâlini, mal ve mülklerini bırakmışlar. Rızayı Ilâhi için, Rasûl-û Ek
rem 'e ittibâ ederek Medine'ye gelmişler. A llâh-û Teâlâ da onların
fakirliğ ine bedel, zenginlik verdi. Z illetine bedel izzet verdi. Dün
yaya bedel dünya ve ahiret verdi.
43- 5ı j_rİJi j J İ i j L u ı f . —)] J l - j J ] İ L L İ j - / l i - c j l /-Aj
f - f —)! ^-^-y J / -—j J l d - L l î (j-A /İLCJİ LAJ Ey Habibim, senden
evvel kendilerine vahyettiğ im iz erkeklerden başkasını peygamber x x 3 o ® "T
olarak göndermedik. 5j-AL*-5 J f ü T d)! j J j J l J jk l İ jL L U Eğer bilm i
yorsanız, zik ir (ilim) ehline sorun. Z ik ir ehlinden murad, yahudi
lerle hıristiyanlardır. Onlara sorarsınız, evvelki ümmetlere gönde
Nahl Sûresi • 459
rilen peygamberlerin melek olmayıp insan olduklarını size haber
verdiler.
Bu âyet-i kerime; hak yoluna umumi davet için kadın ve melek gönderilmediğine ve din hususunda ulemâya müracat lâzım geldiğine dairdir.
44- y_g-jı ı_i ^ / J ju j i ; ! j_ r j j ı İ l -Ji ı lJ s îİ j J -o J ij
O jj-^ IîJ y -g iü j
j _ y i j o L İ ! l i l> Onlara açık mucizeler ve kitaplar gönderdik.
J jb d l d L -J l Û Û y İ j Ey Habibim Ekmelerrusûl Sallâllâhû A leyh ive
sellem. Biz, sana inzâl ettik bu zikri ki Kur'ân'dır. Gafilin uyanma
sı, âkilin aklının başına gelmesi Kur'ân ile olur. ^ U J J j _ - l i Sen o
zikri, o Kur'ân'ı beyan et insanlara. İzah et J 5J L i onlara ne
nâzil olmuş. Helâl-i haramı, hidayet-i dalâleti beyan et. Bir m em
lekette âlim bir kişi varsa, hakkı söylemek mecburiyetindedir. İs
ter dinleyen olsun, ister dinleyen olmasın. Dinleyen yoktur diye
söylemezse hata etm iş olur. 6j j - £ l i » —giaJj Sen söyle, belki de
tefekkür ederler. O tefekkürün neticesi ile akıl eder hakka varırlar.
45- y j l j^ j J l ^ l — 'O' "'i' ' j j— j-j-j-Jl j - i / î l
û jJ A - i: J j_ - v—.ıj^aJı
o l ; - l i i 1j J - x i j-_jjJ! j - i / î l Bu fenalığ-ı fesadı yapan kim se
ler, emin mi oldular Cenâb-ı Hakk'ın azabından? y_£> <üi — Ol
y * j J l  llâh-û Teâlâ'nın kendilerini yere geçireceğinden y j l
O jj.a_ ij J j _ i İ jL iJ l veya haberleri yok iken ansızın azap
gelmesinden yahut dönüp dolaşırken Âllâh-û Teâlâ'nın kendilerini
yakalayıvermesinden emin mi oldular? Onlar, Â llâh-û Teâlâ'yı âciz
b ırakacak değillerdir.% „ . 0o > o >
460 • Tefsir Sohbetleri
46 ' j f A l i i f-4 -lL■-, ç i fA j-f-VJ j '
Veya onlar dönüp dolaşırken, Âllâh'ın kendilerini yaka layam a
yacağından (emin mi oldular.) Çünkü onlar, (Âllâh'ı aciz bırakacak değillerdir.)
9 ' % a S ? | \ \ S O 2 • 2 o'T47- f-jî^ j cJJj jJ f ü j j O li k_3j c3 ç - P fA j " f j i
ı_i_5_A3 ç_-P f_A ju>-tj Ji Tehavvüf üzerine yani hastalık verir de
azar azar, her gün bir parça bir parça nihayet vücûdunu eritir. O li
^ J - J f-Ü Jj Ey Âllâh'ın emrine cür'et edenler, biliniz ki Âllâh,
Raûfurrahimdir. Âkibeti tecil ediyor. (Azâba müstehak olanlarınıza
ukabetini tâcil etmez, imhal eder.)
48- j_ j» :j\ d i k ı j_ j i£ j - » 4İ\ 5 - U ı_» ç_Ji \ j_j î_ J ji
Ojj-^f IS f_ İ J i \Jl= U J5Ü LİJ\J
' /V«ail U> ç J j l]JJ f J j l Her şey Âllâh'a secde eder ve
itaat eder, tav'an ve kerhen ruhlu akıllı olanlar. İns-û cinn-û melek
ler bilerek secde eder. Cemadat ve hayvanat da bilmeyerek secde
ederler. \JJ_J f J J i Görmüyorlar mı? Âllâh'ın yarattığı herhangi bir
şeyi görmediler mi? UjUi» I j- lis j Meyleder onun gölgesi j- j iJ J I j_P
1J J J l i _ İ J \ J sağına ve soluna secde ederek. (Güneşin tûlû, ze
val ve grubunda) sağına ve soluna dönüp uzanarak gölge, nasıl
ki böyle secde ediyor, sen de secde et demektir. Gölge sabahleyin
sağda, öğleyin arkada, öğleden sonra soldadır. O, secde halinde
Nahl Sûresi • 461
dir. Sen de hiç olmazsa gölgen gibi secde yap diyor. A
Onlar, Â llâh'ın emrine muti olarak secde ederler.
49- f_Aj 1_CjlL»J1j l - j l i jj_» ^ j JI _S l-aj o l j n J l -S l_» J-?*-! * j
l —j l i j_ a j^ J J l <__S l_aj o l j l _ l J l < -S l__)> - J ^ - l ^ j Göklerde ve
yerde hareket eden ve etmeyen her şey, Âllâh-û Teâlâ'ya secde° s o ' o $ ) * *
ederler. (Jj Jj k "_1 J f__Aj 1_£jlUJIJ Ve bütün melekler de secde
ederler ve hiç kibirlenmezler.^ 5i_ _ ^ > X | / f I / « * * 0 < 0 O J itî/ C" ^ |
50- J j j i j j la J jL —.ajj f-j-*jS j ) f-j-JJ ÛjSl^j
f - j j J J j J i j Çünkü Âllâh'tan korkuyorlar, secde etmezlerse
başlarına ne gelir diye. Istikbar, kibir nereden geliyor? Âllâh'tan
korkmuyor. Bir insan Âllâh'tan korkarsa, Âllâh'a karşı kib irlen
mez. Şeytan, Â llâh'tan korkmadığından tekebbür etti. Bir insan,
Âllâh'ın azametini göz önüne getirirse, elbette vakit geldiğinde
başını secdeye koyuyor. "Yâ Rabbi, sensin" diyor. 1-j-Syj-a Ekseri-ti ş
yetle azaplar yukarıdan geliyor. b i 5_ji-Jkij  llâh-û Teâlâ'nın
emrettiğini yapıyorlar çünkü Âllâh'tan korkuyorlar. Melekler de
mükelleftirler, onlar da havf ile recâ arasında bulunurlar.
51- (JjlAJlS j/ j/S Ju>-lj «Jl jA i l i j —ls i j l j J i ljj^ "5 J A l J l3 j
j - l l s i j - l j J l ljjL-^Jb J A l J L î j Âllâh-û Teâlâ buyurdu. "Iki ilâh
edinmeyin. O ancak tek bir Ilâh'tır. Ju^lj «Jl j_A l_l.il Ancak Mâbu-
dum bilhak Âllâh'tır, başka yoktur. (Jj-İAJiS jU j iS Öyle ise yalnız
462 • Tefsir Sohbetleri
benden korkunuz, gayriden değil." Vesile o larak talebinde, yine
benden geldiğini idrak ederek bilin.
52- û j ü j *aj! j-*.sl /-u^lj j j j j J l sJj J l j t -’lj-.-.Jl y i /» sJj
0 ^^ j J l j O İ j ı— —Jl y_ i U> S J j Göklerde ve yerde ne varsa hepsi,
O'nun mahlûkudur, O'nun mülküdür. İstediği gibi tasarruf eder. SJj
U U s lj j- jJ J ! Din, inkiyat, cezâ yani daimâ münkati olmaz sevâbı.' * ^ ~ tİnsan iyilik yaparsa mukabilini görür, ceza yaparsa mukabilini gö
rür. Eğer fiili hayır ise cezası sevaptır, fiili şer ise cezası ikâbtır.
İkâb-ı İlâhi kâfirden münkâti olmaz. Mü'm inin sevabı da Mü'minü
den münkati olmaz. ûj-âib <oil J - l^ ' O halde (ne fayda ve ne zarar
vermeye muktedir olmayandan,) Â llâh-û Teâlâ'nın gayrisinden mi
korkuyorsunuz?
53- ûjj^ îsJ S-J /i i f k . » l i l f i «üi i j j U l ı i j,» f-k j /» j
4İil j u l _ i i j (j_-» f_ k j L i j Size gelen her nimet, Âllâh-û
Teâlâ'dandır. û j j l —J j_-J/i J-iaJI f k _ l» l i l f i Sonra size (hastalık,
k ıtlık gibi) bir zarar dokunursa, zarar dokunduğu zaman da yalnız
O'na yalvarırsınız.
54- ûjSj-£nj f . jj * f-k i» ( j j i l i l f k i P j J i ‘ .*?.S l i l
_J_ aJl cÛl-İST l i l f i Sonrada sizden o zararı giderdiğinde, f - k iP
û / j - i j f - U f-k i» (3-j^ l i l içinizden bir fırka, Rabbine ortak şerik
koşar. Böyle dindarlık da bir şeye yaramaz. Daima aynı halde
iyilikte bulunmalı ki ni'met-i İlâhiye'ye nail olsunlar.
55- û j i - İ i cJ&j-.i i j i ı u i f_*/i-jl / . l j > k J
Nahl Sûresi • 463
Bu âyet-i kerime tehdittir. Ey Habibim Ekmelerrusûl Sallâllâhû
A leyhivesellem , bu müşrikler benim dünyada onlara verdiğim ni
metlerden, küfran-ı nimet ediyorlar. Dünyadaki nimetlerden müa
temetti olsunlar. 5_j_AJui Öyleyse (ey Kâfirler! Dünyada öm
rünüz boyunca) geçinin. Yakında akibetinizi bileceksiniz.
56- fü S ' / İ P j İ L L İ J A/i /-1a ( jA İ İ J J /.AJ O j-U ^ J
%Ojj-^J
s s s ^OjJje^JJ Yapıyorlar ü j-A H j J LAJ bilmediğiniz putlara, bilme
diğiniz bir mahlûka. 1_a /İS5j /-A-a L l —**5 Bizim, onlara verdiğim iz* " ' i
kısmetten rızıktan, bir şey bilmeyen putlara hisse ayırırlar. ^ it i
5 jj_ iiS fJLİS /-Ap ^ LLL i) Kasem ederim ki siz bu ettiğ iniz iftiralar
dan, mutlaka sorguya çekileceksiniz.
57- iljg" ■* j /a f~gJj o l i - J l 6jJ*j»ıjj
(Hûzâ-a ve Kinâne kabileleri,) Âllâh-û Teâlâ'ya kızları isnat
ederler. (Melekler, Â llâh'ın kızlarıdır) derler. Hâşâ! O, bundan müe
nezzehtir. Halbûki arzu ettikleri şeyi (oğulları) kendilerine has kı
larlar, (kızları sevmezler.)
58- f -â 'S jA j !ij-^A 4^>-j f_AjL 1 j - ».j Ü lj
j A j iSl Ne zaman içlerinden birine, ailesinin kız
doğurduğu müjdelense, f_JâS' jA j 1ij_LA L p 'J JJj> (hoşlanmaz) öf
kesinden yüzü simsiyah (kapkara) kesilir.
r n • * V *1 \ ' ° -’ l . \ ° “ - t i '59- u_j-* (_g- O J— "-A * (j-A ' (j-A
1)jAb>o /-A «•/-*.«> J l t >! j_sJ1
464 • Tefsir Sohbetleri
o J - i j ftj^(j-a> p - J ' j-a Kendisine verilen kötü haber
tesiriyle, kavm inden (utanıp) gizlenir. î J j u j l Oy* Ij I
ı^ lj-ü l "Bu kızı rüsvâğlığa katlanarak tutayım mı, yoksa diri diri
toprağa gömeyim m i?" diye düşünür. Oj-I& ^ j Z-* */-^ J l Bakın ki
verdikleri hüküm ne kadar kötüdür.
60- I j-* j I J - ' J I * J « j-—JI J-'-a’ ! J-5*" J l 1 Oj-îa j j J jj-j-A-JJ' t
» ı& J I
Âhirete imân etmeyen, dirilmeyi inkâr edenlerin kötü bir sıfatı
vardır. En yüksek sıfat ise Âllâh'a aittir. Çünkü O, her şeyden üstün
ve hikmet sahibidir. Galiptir mülkünde, kimseye ihtiyacı yoktur.
Hakimdir, her şeyi yerli yerine halk eder.
61- jj-_sLij 4_j|i jj_a Lg ıLp i j _ j i_a » .a-ÜLı ^ L Ü I 4Üİ Jl_:>-IJj j_Jj
j j <pi_ ,) 0jj>-i2——j j ».a?-! «■/->- ü u a j ? ! ^ jio"t 2 ° s0ja _—j
S \ } sJ-lİJI 4İi! j->-Ijj JJJ eğer Âllâh ehzederse insanları böyle, insan-
o 0 *ları kahr-ı gazapla muâhaze ederse zulüm lerinden dolayı,
<JlS j - a /-.Jİp i j - i /_a yeryüzünde hiç bir insan kalmaz. Herkesin
günahları var, bu günahlarından dolayı insanlar cezalanırsa, yer
yüzünde insan kalmaz. ls-L—a J J - \ j-£ JJ Fakat onları,
mukadder bir ecele kadar te 'h ir eder. O jJ^ 'ii-—j J »4U-I « i-? I Z-İ
O jİ J îiL .—J "JJ İ P U Ecelleri geldiği zaman, onlar ne bir saat geri
kalabilirler ne de öne geçirilirler.
Nahl Sûresi • 465
62- J ç i-^ t ! 1 f g j (1)1 djjSsJ 1 ~! 1 lJ l^ J J oj_* j Ü l-İ “Üi Oj -*-!î«JJ
Oj“ J i » f 4 i i j J 1^ 1 î - 4 Oi f J^
i ° i- oOj-a JÜJ L» ^ O j i i î u J Kendilerinin hoşlarına gitmeyen şeyleri,
Âllâh'a isnâd ediyorlar. ç L L J J I O)İ dA İ^ I ‘A-s-aSj Onla
rın dili de (kizba) yalan söyler durur. Güya en güzel âkıbet onla-
rınmış. O j-k ji» ^î^İj jl_İ!\ fg J dİ f j _ i J Hiç şüphe yok ki ateş onlar
içindir ve ateşe en önde gideceklerdir. İfrata gitm iştir onların küo
fürleri. Â llâh'ın hududunu tecavüz etmişler.
63- jg i f S J i ip i o ifc - İ J i f j î j- J s i d u s j » f i ç i ] i l U j i JLLj
f - j ı d ı i - P f ^ J fj_:J\ f - j j j j
dL-J-lî j_» fJ>\ ç_J\ d l j i Jl Lj aSjU Âllâh'a kâsem ederim , zât-ı
akdesime diyor. Ey Habibim, senden evvelki ümmetlere de (pey
gamberler) gönderilm iştir. f^ li-P İ Oi^j-üJi f-g! j-Jsİ Fakat şeytan,
onlara işlediklerini süslü gösterdi. fj-JJi î-g İJJ j-g i İşte o, bugün
onların ve lis id ir f_ J\ d'j^-P f-gJJ ve onlar için elim bir azap vardır.
Azab-ı elime g iriftar olacaklardır.
64- ^ lA j — i 'j-a-s.?-' ^ jJ i î 4! j- j-s J J ' d i-sÜ !' d -J -P l_!JS İ l_»J
Oj-i»j^j f j-LJ ^ u>-jj
dJLİ* UJ-pl l» j Ey Ekmelerrusûl Sallâllâhû Aleyhivesellem . Biz
Âzimüşşan, inzâl etmedik sana bu Kur'ân-ı Azim üşşan'ı, J i illâ in-' i s t i * s
zâl ettik — i 1 j- i-s i- l ^ U \ f-g! j-J-sJ izah edersin, beyan edersin fgJ
onlara. İhtilâf ettiği mesâlini izah etmek için, bu Kur'ân-ı Azim üş
şan'ı sana gönderdik, ^ J ıA j dalâletten hidâyete 4 -U -jj rah
466 • Tefsir Sohbetleri
met olmak üzere. ü j- i—j; fj-âJ Bir hidayet ve rahmet olmak üzere
inzâl ettik.
65- d U i ül / /-ı>-/s £/-— «-l»—H j - — J j- i l 4ü Ij
üj.*-«—«u j-âJ
1 û-— cJS-il 4İilj Hâlik-i Kâinat göklerden yağm ur suyud
nu gönderiyor. /-gJj— J ^ / j J l /4>^ Onunla ölümünden son-^3 o "o ' ' C* ■
ra yeryüzünü ihyâ eder. ü j* i—M fj-âJ l- j 'J d J i ^_s tül İşte bunda,
kıyamete delâlet edecek bir kavim için bir âyet (ibret) vardır.
66- sj (d j_i j-a Oj-kJ /_$.» ^/JüVl ü lj
jjjjj/.JÜJ /Aj L ü l*2J/:>- /- lJ
x /« x £s ; ; * r /-*5vı t : ü lj Ve sizin için hayvanlarda da büyük bir
\ " ı j! . j|ibret vardır. »SJ d / j i «OjkJ /_L> Zira size, onların
karınlarındaki işkembe ile kan arasından gelen UkJL£- L lÜ hâlis,
sâfi olan bir süt. j j j / _ L iJ UbÜ! Ve içenlerin boğazından kolaylıkla
geçen hâlis bir süt içiriyoruz.
67- tül /l_«*>- / . î j j j i;C_!> 4_la ü j j-A lJ t_jL i p VI j J _ı5»eiJl t İJİ«û (j-— J
üj-i-2.*j j-&J l- j 'J d U i
X O_>HpVIJ J - a UI o l j J o j - J Hurma ile üzüm ikisini beyan ed i
yor. Bütün meyveler hepsi faydalıdır. Fakat hurma ve üzüm kut
olduğundan, zekât farz olduğu için, bir insan yalnız hurma ve
yalnız üzüm yese yaşayabildiğinden, ismen bildiriyor. 4_L> üjj^-^L5
Nahl Sûresi • 467
H l — l î j j j I j f - J Hurma ve üzüm gibi meyvelerden hem meşrubat
hem de güzel gıdalar edinirsiniz. ı_ jJ d ü i .__S (Jl Işte bunlardan
da hurma ile üzümün. Ve sütün hayvanlardan çıkışı, üzümle
hurmanın ağaçtan topraktan beslenmesini düşünürseniz âyettir,
alâmettir. Â llâh-û Teâlâ'nın kuvvet-i kudretine û j-isJu p_İJ tedeb-
bür eden, akıl edenler için büyük bir ibret vardır.
68- jJ>e_dJl j_ a j L_3j— l j - a j J —Aol (J1 (J-A iJ | . J ] dL-JJ . - ^ j |ji • / | (jj_î>jj«.j l_ .a j
J J JÜ l . J l d ıİ J ._ —Jİj Rabbin bal arısına da şunu ilham etti. Jİ
Jj-iûj.*.) l l a j jj>t_£j| jj-aj l_3j— <Ji-^ l j-» jJ -A jI Dağlardan, ağaçlar
dan ve insanların yaptıkları çardaklardan, kendine evler (kovan
lar) edin.
69- j - » J ü i 4 J 3 J S j - a r
I j J d J i ^.ş J l L-1i.j i t l i «-—s ü ı j î i J i i ü i i L ı j i , L_jijLj
(Jj J— p _sJ
S s s* ' }t >'j_l.:5j| J s (j__a f_3 Sonra hoşlandığın meyve ve çiçekle
rin her birinden ye de Rabbinin bal imâlinde sana, O'na muti ve
münkâd olarak ilham ettiği yolda yürü. Onların karınlarından,o " * *
renkleri çeşitli bir şerbet (bal) çıkar. j a r - jA JU i d ıJJ J* J - ^ fL l- ls
«Ul JI Çıkan balın renkleri muhteliftir. i l l i «—İ . J t ' '^ L İ İJ Onda insanlar için şifâ vardır. (Jjj_fii"5 p_ iJ 3 J J d ü i (Jl
Elbette bunda düşünen bir kavim için büyük b ir ibret vardır. Bal
da şifa vardır. Bu ya balgamlı hastalıklarda olduğu gibi bizzat balı
yemekle yâhut sair hastalıklarda olduğu gibi başka ilâçlara bal ka
468 • Tefsir Sohbetleri
rıştırmakla h â s ıl olur. Bir kimse arıdaki ince bilgileri, acâib fiilleri
hakkı ile incelerse, kesin olarak anlar ki arıya bunları ilham eden,
yaptıran Cenâb-ı Âllâh'tır.
70- J y_kJ j_ i iJ l J i j i y J J İJ_j j » f k i i j f k - i j ^ f j i l j
^ f - * : i l û ^
çf-k iİ» Ü ilj Âllâh CelleCelâlûhû sizi yoktan var etti, f - k - ^ f J© *r .
sonra sizi yine öldürecek. j i i J l J i j l ^ Jl Sj_j (j_» f_k.i»j İçinizden bir
kısm ı, yaşayışın en fenâ bir devrine vardırılır. Erzel-i ömre kadar
yaşatılır. erzel-i ömür, 90 yaşından yukarı demişler. Bazıları demiş
ki; namazına devam eden Müslümanlar'da erzel-i öm ür olmuyor.
Niçin âyette buyuruluyor? Tin sûresi; "lekad haleknel insâne fi
ehseni tekvim. Sümme radednehü esfele safiline." Esfeli safili-
hin, erzel-i ömürdür diyor. "illellezine emenû ve amilûssalihâti"
İstisnâ var. İmân eden, imânını amel-i salih ile tezyin edenlere
erzel-i öm ür yoktur.
Ömrün meratibi; küçüklük 15 yaşında bitiyor, 33 yaşına kadar sinn'ün nüşûr, gençliğin en kuvvetli zamanıdır. 33'ten 40 yaşına kadar vukuf zamanıdır, akıl tekemmül ediyor fakat vücûd ilerlem iyor. 40'tan 60 yaşına kadar artık yavaş yavaş nakıs başlıyor. Hafif, öyle fazla bir noksanlık olmuyor. 60 yaşından sonra görünecek kadar, seneden seneye noksanlık devam ediyor.
Lisanım ızda da bir darb-ı misâl var. "60 yaşında imân iner yü züne, 70 yaşında sızı iner dizine, 80 yaşında perde iner gözüne, 90 yaşında kimse bakmaz yüzüne."
fJL* jlİ j f J l i j J y_kJ İlimden sonra hiç bir şeyi kalmaz. Bir
şeyi bilirken bilmez olurlar. Unutkanlık fazla o lur yaptığını bilmez
Nahl Sûresi • 469
J_ jJ y J -p aÜİİ (Ol Muhakkak ki  llâh-û Teâlâ, mahlûkatın haline tedâ
birine âlimdir. Kâdir'dir, istediği her şeyi irade eder.
71- ^Slj-J İ j- iia î j - j j J l i—l î c3, > -Jl y î j J - * j y - P J-*aî -Üllj
OjjLJ>t:>o 4Aİİ <—la i - î l i l j_~« <L--İ y gî y-g j/ıjl l_i y - ip y g j j
t3;>_JJ1 y —î j J - A y_iP J - a î Ü ilj  llâh-û Teâlâ, rızık husu
sunda sizi birbirinizin üstüne farklı kıldı. Bazıların kısmeti bol olur,
bazıların kısmeti ise az olur. L i y - ip y -g îjj ^ 'J - j İj-JUaî j - j jJ l L l î
*1j_. o î y_gî y—gj/ ljl L - J s l i Üstün kılınanlar, kazandıkları rızkı kenü
di mülkü olanlara (ellerinin altındakilere) kendileriyle müsavi bir
sûrette vermezler. Halbûki bu hususta onlar ortaktırlar. O halde
bunlar, (onlar ellerinin altındakilerle kendilerini müsavi tutm azlar
ken, Âllâh'ı putlarla nasıl eşit sayıyorlar?) Âllâh'ın nimetini bilerek
inkâr mı ediyorlar? Oj Jl- ^ J *&! ^ L lA iJ İ Âllâh'ın nimetini inkâr mı
ediyorlar?
72- j_ -iJ y—S>-1jjıİ j - i y—Si J-A>-j L>-1jjıİ ySL^Îjİ j i y—Si J-*->- 4^lj
y_ft <Üi! L —lA İJ j O j_ İijj J J t L J L î l p i ı-^ il j - i y -X Î j j j aJL-Â j
1 jJ_iSo
L>-1jjİ j i y-sJ J h A£- ^ i j  llâh-û Teâlâ, sizin için kendi
cinsinizden zevceler halk etti SJ-l^ j j - y y % ı j i ı j i y a j j ^ j ve
zevcelerinizden oğullar ve torunlar halk etti. o L I lk J l j _ i V - s i j j j© > o 0 ^
Sizi iyi ve güzel nimetlerle rızıklandırdı. LL_ıa_ijj J ^ L J L i l
ü jJ-İSo y_ft -oi1 Onlar hâlâ bâtıla (putlara) inanıp, Â llâh-û Teâlâ'nın
nimetine (Tevhid ve İslâm 'a) nankörlük mü ediyorlar?
470 • Tefsir Sohbetleri
73- j ' J ı j o i j U J i j-» / i j j f # A - İ l J /_» A ı «ûjs j_» û j i l i J j
ûji-İa^—ı J j
4İil tûjs j . » û jJL-İİjj  llâh'ın gayrına ibadet eder, t i _İ-İj J L»
U -,j f - . ! bir kısmete mâlik olmayan, J j l i i î ^ ».j JlJ c j IJ.İ_1JI j »
û j i - i s i L l ne zarar ve fayda vermeye muktedir bulunmayan şey
lere ibadet ederler. Asla güçleri yetmeyen şeylere tapıyorlar.
74 ■ û j i İ i J J f i j i j f l i j ^ ı ûj J / ü J ı A ijjjH^J J i
J U i J l ij-jjr-^J J - J İşte böylece siz de şerik lerin izi, Âllâh-û
Teâlâ'ya misâl kılmayın. û j - i l i J _İsİJ f - İ İ ; 4Â1I ûl Çünkü Âllâh-û
Teâlâ her şeyi bilir. Halbûki siz pek çok şeyi bilemezsiniz.
75- L-i» a'_l9j j j)-»j Cy—î y-İ-P j i j J /SJ-İı» i J—-P J_ i» 4ül j —
J J A U d i û j f l- l j J i J j-Î^ j i j - j- i» i - i i i j . / i l — L î j j
û j - i i i J f i j l S l
/Sj-İ.1.; IjlİP J j ü > Üil —J-2* Âllâh CelleCelâlûhû bir misâl ile be
yan ediyor. Âllâh'ın emrine muti olanla, olmayan bir olur mu? Bir\ o s
köle bir kul cy—î y_İP J jl_2j J hiçbir şeye kudreti olmayan, j - i jJİ / / O ^
l i l — l i j j 1.1» a l i î j j tarafım ızdan güzel bir rızka, geniş bir servete
nâil olan ü j l l j J~* ' j ^ j ' j^ j-1» ( j- îl; >4* ve onu dilediği gibi gizliy ' ' '
ve aşikâre infak eden harcayan bir hür olan, müsavi m idir? Birie
sini halk etti imânı yerinde, hal-i vakti iyi, nafakası geniş, Âllâh'a
şükrediyor, bol bol veriyor, ferah yaşıyor. Diğeri de köle, sıkıntı
içinde, elinde hiçbir şey yok, ne vücûduna ne parasına ne de mül
küne sahiptir. Bu ikisi nasıl bir olur? Jlİ^Jİ Hamd-û senâ Âllâh'a
Nahl Sûresi • 471
'o ' o f smahsustur, elbette müsavi değildir. O j-H i:; J f-AjüS'i J J Belki pek
çokları bu nimet-i İlâhiye'yi, içinde olduğu halde bilmezler.
Âllâh-û Teâla, bu âyette bir benzetme yapmıştır. Hürriyetine
sahip olmayan köleler ile güzel bir rızık ile rızıklandırdıktan sonra,
onu fak ir ve yoksullara harcayan hür ve zengin kimseler eşit olur
mu? Elbette bunlar müsavi olmazlar. İşte bunun gibi, Âllâh'tan
başkasına tapanlar da taptıkları şeylerin köleleri durumundadır.
 llâh'tan başkasına ibadet etmeyen, Mü'm inler ise hür kimselerk
dir. Onlar, Âllâh'tan başka hiçbir gücün karşısında eğilmezler. El
bette ki bu iki gurup da müsavi değildir.
76- J 5 j-A j j ç j . ç - P jjULJ J f C l L i i J ^ i j l - i - j J I » tfil d j_ ^ ji 1 , o t l ' ' s 'i \ tj_»u j_» j j—A ^jS_J —A j_:>tJ tdl-J J * g i j J İ_a.!j I -_:Jj.i ç_-P
fj-Ls— 1?\ j - f çr-P j-A j J_i î lj
j - J ^ j Jüt» <oj1 d J -^ j  llâh-û Teâlâ, şu iki kişiyi de misâl verir.
İÜJ] lIAJı^İ Biri sağır, dilsizdir. (D ilsiz olanlar sağır olurlar.) J jlLJ J ' » '» ' î ' .» «.ç_i> ç J -P Hiç bir şeye güc-ü kudreti yetmez. -—*Jj» ç J -P j-* J
Efendisine bir yüktür. Nereye gönderilse hayır getirmez (hiçbir iş
görmez) j- J Â j o »Lj J Ü p - jJ i_l^ i Onu nereye gönderse bir hayır
getirmez. jjj.İJl> JJ>tJ jJ>J -_a ^ jS - ! J A Böyle bir kimse! Adaletle t
emreden ve doğru yol üzerinde bulunan, lisan-ı kulağı var, ilm-i
malûmatı olan, ilim ve adaletle emrediyor, f i i L L i J?\J-^ ç_-P j_Aj
doğru yol üzerindedir ve halka doğru yolu emreder, doğru yolda
yürüyerek adaleti emreden kimse ile müsâvi olur mu? Cenâb-ı
Hak'ka karşı da mu'ti olanla, âsi olan bir olur mu?
472 • Tefsir Sohbetleri
77- j * j l ^ ^ ı Sn u l L j i ; - i /--j / S m j o i j ü j ı 4 4 S i j
j .j ^-i-P 4üi tül _>;_3i
i /« ^(j/j^^IJ v l j i ——Jl 4İij Göklerin ve yerin gaybını bilmek,
Âllâh-û Teâlâ'ya mahsustur. j_* j l j - ^ p l J l İ p L —J l j_-1 L - j■k a/ ^
ı^ jJI Sâat (kıyamet) emri göz kırpar kadar, göz açıp kapama gibi& ' x ^ s l 4
veya daha az bir zamandan başka değildir. j-j-JS J s 4ül d)!
Âllâh CelleCelâlûhû her şeye kâdirdir.
78- h j ı j j ^ j U ıs , j f k ı* - 1 «jj-kj f f c ^ ı i i j
ü j j t i s f a * s U v ı j j u û v ı j
2 S 2 2 2 * S
f J o t p l ûj-Lj j_ - ASilj Siz hiç bir şey bilmezken, Âllâh-û
Teâlâ sizi anaların ızın karnından öyle bir halde çıkardı ki hiç bir•y X ^ ^ /V
şey bilm iyordunuz. / * O j - l ü J Âllâh, sizi ananızın karnından
çıkardı. Siz, orada bir şey bilm iyordunuz. Kıyas edin, oraya na-f X „/« /O ^
zaran size neler verdi? SJl_lİVIJ JL Ja JV lj ^ i- U l f_xJ (J_
üjS^L-lS Şükredesin iz diye size kulaklar, gözler ve kalpler verdi.
79- Sı S il Sn j i L - L J /.- a L İ j i j* - o i ; L i . - ;1 L j i « J ı i j ; j f i l
ü ^ g r; ! j o u v d J j > ^ i
* /i_ İJl j_£- o I ;^ -—-’ j - lk J l < Jl ijj-J f-J l Gökle yer arasında «“ ' # ' it s , )
müsahhar olup uçuşan kuşları görmüyorlar mı, <oil J l <jg:^_—l-J /-_-
onları imsak etmez kabzetmez? Onları (havada) ancak Âllâh-û
Teâlâ tutuyor. ü j- i- jJ p -İJ v / J V d ü i ^ .i tül Bunda imân eden bir
kavim için âyetler (ibretler) vardır.
80 ■ r U ü V i S j i i - j_ - fJc J j j ^ j /• :_ ! f j j j j s j_ - » U J ı * . i ı j
Nahl Sûresi • 473
1 A.I -A jljj lj l_j-SİJ- l <j-»j f-f-S-alîl ^J-jj f - f l —k j-j ljjjjS-Atl_.ıJ i-Sj—
j - - — .- J l i-P i"-ij t_5/51 l^ jl—s_i l j
f iO j —i j_a f_fJ (J^j^^oilj  llâh-û Teâlâ, evlerinizin bir k ıs
mını sizin için bir huzur ve sükûn yeri yaptı. ij__L>- j_ a f J f J - S —j
i J j —j ^ U ü J l Ve hayvanların derilerinden gerek göç gününde, ge
rekse konaklama gününde sizin için taşınması kolay evler (çae
dırlar, portatif evler yaptı.) j_ » j f - f a iS l ^ ^ J-jjf-fıik ^JJ ljjjA:Aİ_ı5
j —— . J l l_pl£ij l-§i5l LAjLLÂlJ l-Aj /jJIJ i-jslj-^l Onların yünlerinden,
yapağılarından ve kıllarından bir zamana kadar kullanmanız için;
giyinecek, döşenecek ve ticaret edilecek malı meydana getirdi.
81- J S - j U l ls i J L l J l j a f f j J İ - j J J k J İ — i l a f f j J İ - İ l j
« i . - d J İ s ' » L 2 J j |j_:.j » L i î j - j ' ^ » Ö
J ^ ıu . i f M s j f i : —i*
J J_ k j - l — l_ la f_ fJ J i — <&'j  llâh-û Teâlâ, sizin için (ağaçlar,' ' O } s *
evler gibi) yarattıklarından gölgelikler yaptı. J l_ l?J l j_» f_fJ J i —jo s ' s ' s s
/ J l lS l Dağlarda sizin için barınaklar yarattı J —_>lJ_ f_ fJ J - S —j
J_>Jl f i L S ve sizi soğuktan sıcaktan koruyacak elbiseler halk etti
. f f_f - f —S J —_>lj_jj ve savaşta sizi koruyarak zırh lar yarattı.
Û j l L İ j f - f —J-P «l u Jü f ^ d ü I ? Işarettir, bundan sonra. Işte
böylece Âllâh-û Teâlâ, Müslüman olmanız için üzerinize nimetini
tamam lıyor.
82- j —* ıj ı ^ J ü ı d d p U-EiS ıjjjs J ıs
ijJ jS tJl_Ş Ey Habibim Ekmelerrusûl Sallâllâhû Aleyhivesellem .
474 • Tefsir Sohbetleri
Eğer onlar, (İslâm 'dan) yine yüz çevirirlerse sen müteessir olma.o y s o x o x ^ ^
^—.AJİ £ jl)1 /-A-j/J (Sen mes'ul değilsin, sana zarar vermez.)
Sana düşen ancak açık bir tebliğden ibarettir. (Onu da yaptın)
83- d jjj/S J i f A j iS İ j / g j j j f l j f A l s A i
-0i1 Müşrikler, Â llâh-û Teâla'nın ni'metlerini bilirler,
i'tiraf ederler. Tefsir diyor ki; Nimet-i İlâhiye'nin başında Seyid-i
Mürselin'in nübüvvetidir. 5j j —J/ .)! f_Aj±SlJ L g 5 jj£ lj f_3 Sonra da
onu yine inkâr ederler. Onların ekserisi kâfirdirler. Onlar senin hak
peygamber olduğunu bilirler lâkin takdir-i İlâhi'de bunların imânı
yok.X X 4 e x $ $
84- f—a J j İjj—âS ^_jJD ( iJ - j J f —5 ll-g A -a İ J.5 ( _a l —*.!) p - j j^ j! X O X O j! ( j ' * i * yy *
ll-g -A îJAl J S p-JJ O gün her ümmetten peygamberi
ni şahit göndereceğiz (ki Mü'm inlerin imânına, kâfirlerin küfrüne
şehadet etsinler.) İ j j J S j-jjJİJ İ£j-J J p Sonra o kâfirlere özür d i
lemeleri için izin verilmeyecek. ( j i l i l l j fA J J Onlara tevbe, rucû
talep edilmez, tarziye de istenmeyecek.
85- (jj-k - ij fA J j f-g-iP — J J ‘•-Ji “'-*-)! 1 jj' 'Jl İj İÜ j
x o î ! x ^
tlıİJL-i)! 1j_A.Lk 5 - jjJ l İj ü l j Kıyamette o kâfirler, zulmedenler
azâbı gördüklerinde. S j j -M j f.A J J f-g iP — -â^J J-J Artık onlardan
azap hafifletilmez, onlara mühlet de verilmez.
86- / i 5 ^ j J l Ü j j İj-J/S fJU ÎS jJ , l/ j - A İ ^ j J l İ j iSiJ
5 ^ 6 ! f J o l j j J d l I j iT lS jb ,a ^ l^ iJb
Nahl Sûresi • 475
s ^l i l j Ne zamanki I j i j - i l j j J I IJ dünyada şirk koşan imâna gele
meyenler, İ A « l iJ _ i şeytan ve putlardan şerikleri gördükleri za
man, d L i j i Ij_pJ6 /_ !' j - j l i l i5 j l i j _ i L l j J Ij_Ji3 derler ki;
"Yâ Rabbi bunlar seni bırakıp da tapm ış olduğumuz şerik ortakla-
rım ızdır" diyecekler. Jj-âJI *—gUl I j-üJ/S Âllâh kuvvet veriyor o put-5 t *
lara, onlara cevap veriyorlar, d iyorlar ki; 0 j-4 il£J »_>3l "S iz yalan
söylüyorsunuz. (Biz sizi, bize ibâdet edin diye davet etmedik. Siz
hevânıza uyarak bize ibadet ettiniz.")
87 ■ O j j î i I j i i ' la » . îP J -^ j »J-—JI Ü a j j I ^JI Ijü-ilj
» i—Jl *îil ^Jl I j l î l j O gün Âllâh'a, İslâm 'ı ilkâ ederler. "Yâ
Râbbi, imân ettik, pişmanız" diyorlar. O j J - i İ I j- io Z_a y-g î* <_J_
Onların dünyada yaptığı iftiralar, uydurmakta oldukları şeyler on
lardan kaybolup gider.
88- /-» —jİJ—*JI ( j-S Z-JİJ.P »_&lioj «üil j -p IjJ—» j l j j—â.'"" j û î l
Oj Jl— J I j i t f
I j j - i ' j j j J I Onlar ki imân etmeyip küfürde kalmışlar. Ij Jl_İ?Ji ■ - ' »
«Sil İnsanları, Âllâh yolundan alıkoyanların / J l iP » i i i o jX 'o ^
t— l i - L i l ı3 jJ yaptıkları fesada mukâbil, azâpları üstüne bir azab
daha artırırız. Oj-J-—i j I j - i l ' U o Yaptıkları fesattan dolayı azapları
iki olur.
89- İJu-g-i d Z-îî?-J — i i l j-a » . jİP İJ^g-i 3^l J-^^_* L - L - j jj- j j
l l J - J J ^ ü j «l^_i J £ j U /Iİ j —A K Î l d l İ P Ü î j i j « J -* ^-JP t o ^* ı ® > ı t ' % >*^ J *** jj
476 • Tefsir Sohbetleri
lA -g -î l» l J k y J L - i lS p_jj O gün her ümme
te, kendilerinden olan peygamberlerini şahit göndereceğiz. Ayrıca o
seni de onların üzerine tam bir şahit olarak getirdik. dL_> Lİ5j>-J
cJ j_.a y_İP İJ-. î Ey Habibim, seni de şahit getiriyoruz hepsinin!/■*» ' O 0
üzerine. lA ik J I i - İ P U ü y j Biz Kur'ân-ı Azimüşşân'ı tıbyan,' ' s * 3
beyan olarak gönderdik. ^Jlİ j * y_ î J.kJ Dalâletten hidayet olarak 0 o & * ' y
gönderdik. j - ı İ _ l i J U < ^ J^ j l_U Î-jj Rahmet ve büşra; cennet ile
tebşir. Müslümanlara bir cennet müjdecisidir.
Bu âyet-i kerime o kadar câmi'dir. Evliyâullah'ın bazıları deh
mişler; "Eğer Kur'ân-ı Azimüşşân'da yalnız bu âyet-i kerime o l
saydı, yine insanlara kâfidir." Üç em ir ve üç nehiy var onun için-% $
dir ki münasip görm üşler hutbelerin sonunda okumayı. J_»Iİ «Sil d)!
J jl_ü L> Âllâh CelleCelâlûhû adaletle emreder. Adalet; iki umurun
arasında mutavassıt o lmak ne ifrat ve ne de tefrit. Bu durum
her yerde câridir. Cenâb-ı Hak, yerini tayin etmediğinden bütün
mânâlar murad olur. İtikatta ifrat, ne yahudiler gibi tefritte ka
lıp da İsâ A leyhisselâm 'a hakaret etmek, ne de hıristiyanlar gibi
onun makam ından fazla bir makama çıkarmak. İkisinin arasında
mutavassıt olması lâzım gelir. Meselâ amelde; Cebriyelerin dediği
gibi, "Âllâh CelleCelâlûhû hepsini yapıyor da kulun elinde hiçbir
şey yoktur" demek. Hâşâ, Âllâh zalim değil ki. Ne de Kaderiyeler
gibi, "Âllâh Celle Celâlûhû bıraktı da her şey kendi kendine başı
o \ 0, o o o i sff-.—ı ~a~ j » (f-.-İP
Nahl Sûresi • 477
boş oluyor." Hâşâ, bir emekli gibi oluyor. Her iki itikat sahibi küfre
kadar gider. Ne var her ikisinin ortasında? Cüz'i ihtiyar kuldandır,
kader takdir Cenâb-ı Hak'tandır. Diğer hususlar, meselâ amelde
ne kendi vücûdunun fevkinde yük yükletmek, bir daha yap ılm a
yacak hale getirmek, Âllâh Zülcelâl bunu istemiyor. Ne de gevşek,
tem bellik ederek hiç yapmamak. Bu ikisinin arasında vücûdun ta
hammülü kadar yapmaktır. Yâni Tevhid; itikatte, umurda, am el
de, halkta, hepsinde budur. Cûd-i safa kendini sıkıntıya koyarak,
çocukların nafakasını bırakmak matlup değildir. Ne de kesenin ağ
zını bağlayıp da hiç vermemek. Ne yapm ak icap eder? Orta vasat
yolunu tercih etmek. Ortası nedir? Evvelâ zekâtını vermek, sonra
sadakasını vermek, bundan sonra da daha imkânı olursa vermek.
Sonra halka karşı olan adalet, ahkâm ı şer'îyeyi, cari olan hudutla-o A
rı muhafaza etmek. O Ü - J ' J Âllâh-û Teâlâ, bize ihsanı emrediyor.
İhsan nedir? İyilik yapmak, mümkün olduğu kadar herkese iyilik
yapm ak hatta daha geniş mânâsı sana zulmedeni affetmek. Seni
mahrum edene sen ihsan et, sılayı rahimi kat edene vasl-ı rahim,
ona giderek ziyaret et. Hadis-i Şerif'te de Âllâh'a ibadeti, O'nui o _
görür gibi ibadet etmek. Üçüncüsü de ç-JJ-LÎi & l-S \J akraba
ya vermek, yardım etmek, akrabaya verilen sadaka zekât, hem
sadakadır hem de sılayı rahimdir. ç - 4^J Âllâh CelleCelâlûhû, üç
iyiliği emrettikten sonra memnu olanları da emrediyor. Âllâh, bizi«w* O
nehyediyor. * l_L*Ü \ j_ P Fahşâ; fahiş demek, fuzuli yâni biçimsiz
yaptın demektir. Lâkin lisan-ı şeraitte ekseriyâ zinada kullanılıyor
çünkü fahişin en şiddetlisi olur. Bir şey ki size hoş gelm iyorsa, onu o
başkasına da yapmayın. j jC Ü J lj Şeriatım ızın fena gördüğü ki kü
für baştadır. Küfr-ü isyandan men ediyor bizi. Zaten küfr-ü isyanın
478 • Tefsir Sohbetleri
E » •içinde fahşâ var. y - î l i l j Zulümden men ediyor. Üçü emirdir, üçü
o it* *de nehiy. y _ x k A Âllâh CelleCelâlûhû bu em ir ve nehiy ile üç tane
emir, 1- Adalet 2- İhsan 3- Akrabaya verm ek yardım etmek. Üç
tane nehiy ise 1- Fahşâ 2- Münker, küfr-ü isyan 3- Vel beğ-yi, sizi
zulümden men ediyor.
O jjJb js y_£İ.aj Tâ ki tezekkür edersiniz, aklın ız başınıza gelir.
Böylece Cenâb-ı Hak'ka yakın olursunuz.
Adalet ortayı bulmaktır. İnanç mes'elelerinde adâlet, tevhiddir ki inanmamakla şirk koşmanın ortasındadır.
- Amelde adalet, ibadet-i edâdır ki tembellikle ruhbanlık arasındadır.
- Ahlakta adalet, cöm ertliktir ki cim rilik le israfın ortasındadır.
- İhsan'dan murad; Peygamber Sallâllâhû Aleyhivesellem 'in
hadis-i şerifi mucibince, "Âllâh-û Teâlâ'ya, O'nu görür gibi ibadet etmektir." Zira sen, O'nu görmesen de O, seni görür.
- Münker; Hayâsızlık yâni reddedilen her şeydir.
- Bağy; İnsanlar üzerine zulüm ve tecebbürle yüklenmektir.
- Fahşâ da; şehvete fazla bağlanmaktır. Zina gibi ki insan hallerinin en çirkinidir.
İnsandan bir kötülük meydana gelirse, bu üç kuvvetten biri
vasıtası ile gelir. Onun için İbni Mes'ud Radıyâllâhû Anh, "Bu âyet-i kerime, Kur'ân'da hayır ve şerri toplayan bir âyettir." Osman bin
Maz'unun, Müslüman olmasına sebeb bu âyettir. "Kur'ân'da bun
dan başka âyet olmasa, O'na yine her şeyi beyân edici, âlemlere
hidayet ve rahmettir denilirdi" demiştir.
Nahl Sûresi • 479
91- U j L A ı / j 3 İ İ O i - l J i \ j - ^ J j ^ JlA İP \S] i \ 1 ^ \j_İ İJ
° j i i i s l» ^ a \ ° ı * \ ’f l k i .
f i l A l P \S\ 4İi\ jj^ i j j j İ J Halik-i Kâinat, mahlûkata buyuruyor
ki; <ü\ Jl İj \j.i^İj Rasûl-û Ekrem 'e yaptığınız ahit, Âllâh-û Teâlâ'ya
aittir. Â llâh'â yaptığınız ahdi ifâ ediniz f - iİA /P \S\ Ahdettiğ iniz za
man, siz huzur-u saadete gelip ahdedip imân ediyorsunuz. Ahit
de budur, âmentû billâhi ve kitâbillâhi. Bizim, Âllâh'a karşı bir ah
dim iz var. Hâlik-i Kâinat'ın da müşakale şeklinde, O'nun da bize
ahdi var. Â llâh-û Teâlâ, bize diyor ki; "Sen bana imân ettikten son
ra, peygamberime ve Kur'ân'ıma imân ettikten ve Kur'ân ile amel
ettikten sonra, bunlar sana ait vazifelerindir. Benim de va'dim ,
sana cennet-i nimetler ihsan etmektir."
Mevlâna Celâleddin Rûmi Kaddasâllâhü Sırrahülaziz, bu âyet-i kerimenin açıklamasında, Cenâb-ı Hak buyuruyor ki; Siz bana ahdinizi ifa edin yerine getirin, ben de size olan ahdim i yerine getireyim.
Hâlik 'im iz emrediyor; "S izin bana karşı ahdiniz var, benim de size karşı ahdim var. S iz bana karşı ahdinizi ifâ edin, ben de size karşı olan ahdim i ifâ edeyim."
d i Oi J L j iS f - h - P d i f i - i i l i j LA jjT js l i O i- İV i \ j-a il5 J j
Oj--İ-ûj l_»
Yeminlerinizi tekidden sonra bozmayın. Nasıl o lur ki ona, Âl- lâh-û Teâlâ'yı kefil kılm ıştınız. Şüphe yok ki Âllâh-û Teâlâ, bütün yaptıklarınızı bilir. Yapacağınız şeyleri de pek iyi bilir.
92 ■ f i i l i - j l ûjj-^s.j l i l i i i âj.3 İ-KJ j.» l-g-ljP ç-sJlS* 1 j - i j i J j
480 • Tefsir Sohbetleri
<o 4 1 ı_ ıji â_ i j_« y —jji y —* «ı Oj—S d)i y-Sii-o j _j>o
j ü i ^ /_« â_H âJi f j j y S i j ^ j
y. s S ^ S \M S
\j_SjS5 "j j O lmayınız noksanda, LgJS* C'-kâ-S y^ /^ ipliğini sağ
lamca büktükten sonra çözüp bozan (kadın) gibi olmayın. J^ u j.»
U / S i sj_j Bir ümmet, diğer ümmetten (sayı ve servetçe) daha
çoktur diye yem inlerinizi, aranızda hileye alet kılıyorsunuz. O j j^ î
V -x iİ j JL^S VJCS lljl Yeminlerinizi aranızda bir fesat âleti edinme
yin. Â_«1 j_« y_>j1 a_«1 Oj__S d)1 Bir cemâatten olur da onunla
ahd-i m isak eder de sonra daha kuvvetli bir cemâat bulur, ona
iltihak eder, başlar yem in ler içmeye, ben oraya gitmem iştim diye.
4_j Üil i- ls l Âllâh Celle Celâlûhû, bu m isâllerle ahde vefa
etmeyi emretmesi ve bu m isâlleri beyan etmesi ile sizi imtihan
etmek istiyor. Yoksa Cenâb-ı Hakk'ın hiç kimsenin ibadetine ih
tiyacı yoktur. O j - i i^ /-« 4_1İâJ! fj_j y_S3 j l l l i ' j Âllâh-û
Teâlâ, bununla ancak sizi deniyor ve kıyamet günü ihtilaf ettiğiniz
şeyleri elbette size beyan edecek. Kâfiri cehenneme sevk sûreti
ile Mü'mini de af ve mağfiret sûreti ile ihtilâfı aranızdan kaldırır.
93- j i ^Jugjj *l_^J J j (j-S'-'j ® J_:>"1j î—«1 y-S lli^ i 4ü! *l_ ı j—ij
O j i l İ S y i ^ l_ lp j i l l i J j i i l j
 llâh-û Teâlâ için güçlük ve müşkülât yok. Âllâh isteseydi bütün
insanları bir ümmet halk ederdi, küfrü halk etmezdi. Hikmet-i
kâhiresiyle böyle muhtelif şekilde imtihan etmek için halk etm iş
tir. j j j Eğer Üil *li> Âllâh isteseydi aJu^lj İJ>I yj£li:>J sizi ümmet-i
vâhide yapacaktı, tese llid ir Rasûl-û Ekrem Sallâllâhû Aleyhivesel-
Nahl Sûresi • 481
lem'e. Yani ey Habibim, bunların geri kalması, imân etm ediklerini ,
den müteessir olma iU L j j .» J - S j - k J j  llâh-û Teâlâ'nın hikmeti
budur. İstediğine idlâl caddesini gösterir, istediğine
de hidayet yolunu gösterir. Cebir yok, yine de ihtiyarı ile gider.S } } S S } sû j j i l iS f-Ü T L İP Muhakkak kıyamet gününde sual oluna
caksın ız, dünyada yapm ış olduğunuz amellerden dolayı mutlaka
sorumlu tutulacaksınız.
94- lj_ 3 jjjj L - .jj ij J-_*_> fJLÎ Jj_xİ ^ f-k j^ l ljJL_: tİJ J j
f_ J iP - iL p f_ k jj İ ı j - j p f i l i » l u î j - l î i
2 * S s sf - k s l i j l IjJl- sİis J j Ey insanlar, yem inlerinizi ahdinizi J-J-S bir
hud'a, bir yalan aranızda yapmayınız. Birbirinizi a ldatm ak için ye
minleri vesile yapmayın. Alışverişte, ahd-i vefâ etmekte olsun,
karşısındakini a ldatm ak için yem in etmek doğru değildir. f - k i - j
Jlİ5 ^ jJ Aranızda fesada âlet edinmeyin, aksi halde bir
ayak (İslâm 'da) sebât etm işken kayar. j_P f J s J ' - u *j-İJl lj_3jJ6j
«Sil .U _ : . Bu ayağınızın kayması sonunda, insanları Âllâh yo lun* -
dan alıkoym anız sebebi ile (dünyada) kötü azabı tadarsınız. ^ f^ j
f - k P — IJlP (Ayrıca) sizin için (ahirette de) büyük bir azap vardır.
95- f ü S ' ûj f Ü J 4 » j-A A l J i p LiS j J U İ L-HS A l - . . i j i j j l ü J j
û j - lİ S
s s o *5L-İS L t U <üil Jl- Ü i j j i L iS "Jj Ey Mü'm inler değiştirmeyiniz
ahd-i İlâhiyi, az bir bahaya değiştirmeyin. Dünyanın bütün metâı,
semen-i kalildir. Dünyanın bu metâına karşı, Â llâh'ın bu ahdini de} * \ s
ğiştirmeyin. f - k J_-£ J_A ^ l Jl_Ip L İ sI Âllâh-û Teâlâ'nın nezdindeki
482 • Tefsir Sohbetleri
sevap, size daha hayırlıdır. 5 j_ lU3 f ü S J l Eğer malûmatınız oluru
sa bilirseniz, Âllâh'ın nezdindeki hayrât, ihsan ne kadar çoktur.
Şüphesiz Âllâh katında olan (sevap) sizin için daha hayırlıdır.
j!Jl-II; f_?İLp D Bu da delildir. Â llâh'ın nezdindeki nimetler, bu
i- ' yvdünya nimetlerinden hayırlıdır. ı3Lj A l İJLp l_»j  llâh'ın nezdindeki
nimetler bâkidir. Bakiyi, fâni olanla değiştiremeyiz. Hadiste buyu
ruluyor; Dünya ile ahiret iki ortağa benzer. "Eddünya vel-âhıretü
darratâni, men ehabbe dünyahü edarrâ bi ahıratihi." Kâlp birdir,
dünya muhabbetini kâlpte fazlalaştırdın mı, ahiret tarafı hafifleşir.
Ve men edarre bi dünyahü. Dünya tarafına ehem m iyet vermezse,
"ve men ehabbe ahıratehü fe-âsiruhû me yebka alâ me yefne."
Bâki olanı, fâniye tercih ediniz.
Muhakkak cezalandırırız. l j j - l^ j_ j.jİl O kimseler ki
vefâ ve ahdine, ibadet teklifine sabreden kimseleri, fAj.4-1 onların
ecrini vereceğim. <Jj_il— i j J iS /_) j _ l - l j Yaptığı amelin mukabili
ile değil, ahseni ile en az bire karşı on misli verilir.
j _ i Her kim ki U J L ^ J —.P salih olan, Âllâh'a yarar bir amel,
 llâh'ın kabûlüne şayan bir amel, halis bir amel yaparsa, j l j o j a
. Ü l ister erkek veya kadın olsun j-aj^i imânda bir halel o lm a
mak şartı ile. Imânda bir halel olursa, ne olursa olsun bir kıymeti
Nahl Sûresi • 483
olmuyor. Mü'min olduğu halde bir amâl-i saliha ile meşgûl o lur
sa, bir Mü'min veya Mü'mine. f B i z , onu hayat-ı
tayyibe ile hayatlandıracağız. f-A y - l Muhakkak cezalan
dırırız onları yani ecra am elih im , işledikleri salih amelin ecrini.9 x x
ü j- İ L u IjJlST /_-> 1>1> Yâni bire bir değil, bire on, bire yetm iş,
hatta bigayri hisab olarak güzeli ile veririz.
98 ■ f i î " j J l p ik ■>£Îl «üi/j jm-L-,»/® O ljîH v-’l js li/s
ü l^ îJ l o l j - J l i U Hitap Rasûl-û Ekrem'edir, murad ümmettir.' ° X /V
Kur'ân-ı Azimüşşan'ı okuduğunuz zaman, y iL j Ü - J - U Âllâh-û
Teâlâ'ya istiâze ediniz. Kimden? f - i î - j J l ü /kL-IJ l Matrûd olan,
dergâh-ı İlâhi'den tard edilen şeytandan istiâze ediniz. Yâ Rabbi,
beni şeytandan hıfzeyle demektir.
Kur'ân-ı Kerim'i okuduk bitti. Ondan sonra "Euzûbillâhim ineş- şeytanirracim " deriz. Kur'ân-ı Kerim 'in başında, okumaya başlamadan önce "Euzûbillahi" okunduğu gibi, okumayı bitirip bıraktığım ızda da "Euzûbillâhi" okumak sûretiyle şeytandan, Cenâb-ı Hakk'a istiâze etmek lâzım gelir, demişler. Niye lüzum görmüşler? Okuyan kişiye, "ben ne güzel Kur'ân okudum" diyerek bir ûcup gelebilir, şeytanın vesvesesi olan. Şeytandan istiâze, korunmak Cenâb-ı Hakk'a sığ ınm ak için ulemânın bir kısm ı, "Euzûbillâhim i- neşşeytanirracim " demek lâzım gelir demişler.
99- öjİ'jL-J ^ İ p j i j i —i j j j J l O /kÜ , SJ ^r^J Sil
X x x £ X OSJ>I Çünkü SJ n p yoktur şeytana ü lk L , tasallut, kuvvet, ga
lebe. lj_i^l j- j .U l Ciddi olarak Âllâh'a imân edenlere, şeytan
galebe edemiyor. İmân edene, şeytanın tasallutu olmuyor.
484 • Tefsir Sohbetleri
O^lSyu Âllâh'a tevekkül etm iş, imânı kemâle erm iş böyle bir
kimseye şeytan hükmedemez. Ona yine yanaşıyor, igvaatını atıyor
fakat tesir edemiyor. Rabbine tevekkül edenler üzerine, onun bir
hâkim iyeti yoktur.
100- İ1j5j-i^A fA 5 j j J l j 4ijJ j i j ^jjjJl /a-Sİ
i 0k l k l i - LAİI Şeytânın hükmü, sultan-ı tasallutu. Sultan; tasa l
luttandır. Saltanat sahibi, tasallut etm iş memlekete. j - j l J l ^-İP
ASjJjLj Onu, kendine mahbup ittihaz etm iş, veli ittihaz etm iş o lan
lar, 5 j5 j_ lA o f_A (j-j'j)1J Âllâh'a şirk-şerik ortak koşanlara, şeytak
nın sözü geçer. Şeytanın hükmü şeytânı seven, şeytâneti sever
Âllâh'a inanmaz olan kimselere, şeytanın sözü tesir eder.
Cumhur'a göre Kur'ân okunacağı vakit, "Eüzû" çekm ek müs- tehaptır. İbni Mes'ûd Radıyâllâhû Anh diyor ki;
Peygamber Sallâllâhû A leyhivesellem 'in yanında Kur'ân okunurken, "Eüzû billâhissem iil-âlim i m ineşşeytânir-racim " dedim. Peygamberim iz Sallâllâhû A leyhivesellem , "Eüzû billâhi mi- neş-şeytânir-racim " de. Cebrâil, onu bana kalemden, o da Levh-i Mahfuz'dan böyle öğretti" buyurdular.
Nesih bahsi vardır. Nesih bahsi, yahudilerin en ziyade üzerinde durup yaptığı dedikodulardır. Halbûki nesihten murâd, Kur'ân-ı Azimüşşan'da nâsih-i mensuh âyetler var. 66 âyet nâsih-i men- suhtur. Onlar yine âyettir hiçbir şek şüphe yok, aynen diğer âyetler gibidir. Bir misâl "kul yâ eyyühel kâfirun"da olduğu gibi. Hâlik-i Kâinat, zaman mekân itibariyle kulunu imtihan ediyor. Meselâ Âdem Aleyhisselâm 'ın zamanında, bütün insanlar Âdem 'in (Aleyhisselâm) evlâtlarıdır. Hâvvâ Radıyâllâhû Anhâ'dan doğmuştur.
Nahl Sûresi • 485
Her batın, bir oğlan bir de kız doğardı. Onun zamanında caiz idi, iki kardeşin nikâhları, eğer nikâh olmasaydı insanlar çoğalmazdı. O hükmü neshetti Kur'ân-ı Kerim, zinâ değildir. O hüküm Âdem Aleyhisselâm 'ın suhuflarında vardı. O hüküm bâtıl değil, suhufta mevcut idi. Â llâh'ın emri idi, peygamberi ile icrâ edildi. Sonra nesih oldu. Nesih nedir, batıl m ıdır? Hayır bâtıl değil, bir emrin nihayeti diğer bir emrin başlamasıdır.
Bu duruma yahudiler itiraz ederlerdi. Mademki âyettir nesih nasıl olur? Biz de ona cevaben; nesih iptâl mânâsında değil, veli hükmün m inezzamânı imtidâl. Bir hüküm müntehi olur, diğer hükmün ise başlaması olur.
Kur'ân-ı Kerim 'de de bazı âyetler, İslâm iyet'in zayıf olduğu zamanda nâzil olmuştur. Diğerleri de İslâm iyet'in kuvvetli zam anında nâzil olmuştur. Âllâh-û Teâlâ, bize ta lim at veriyor. Sizin de zayıf olduğunuz zaman, lüzum hâsıl olduğunda bununla amel ediniz. Kuvvetli güçlü olduğunuz zamanda da diğer âyet-i kerime ile amel ediniz. Bu durum birbirine mütearız değildir.
Mevzu nesih meselesidir, nâsih-u mensuh, Kur'ân-ı Azimüş- şan'da 66 âyet-i kerime var nâsih-u mensuh. Suhuflar, Tevrat ve İncil nesholdular. Nesih, tabii bir haldir. Nesih hakkındaki âyet-i kerimeler gelince müşrikler, yahudi ve hıristiyanlar itiraz etmeye başladılar. Biz hıristiyanlara diyoruz ki; "Nasıl ki İncil Kitabullah'ıa nız gelince, önce gelm iş olan Tevrat Kitabullah'ı neshettiğinin delili ne ise yahudilere karşı, bizim de size karşı delilim iz aynen odur. Sizin İncil'iniz, Tevrat'ı neshetti. Siz, bunu böyle kabul ediyorsunuz. Bizim de delilim iz budur. Bizim de Kur'ân'ım ız, size gelen İncil'i neshetti."
486 • Tefsir Sohbetleri
Yahudiye gelince; Nesih mânâsı, iptâl mânâsında değildir. Filân âyet mensuhtur, bâtıl oldu demek değildir. Her âyetin hüküm mebdei var, nihâyeti var. Nesih olmuş; nihâyeti gelm iş demektir. Bir hükmün bidâyeti ve nihayeti. Bir hükmün nihayeti geldiğinde, o âyet nesih olur. Âdem Aleyhisselâm 'a gelen suhuflarda, kardeş kardeşi a lır nikâh olurdu. İbrahim A leyhisselâm 'a gelen suhuflar- da bu hüküm nesih oldu.
Kezâ Müslümanların zayıf olduğu zamanlarda, âyetler zayıf zamanı ilgilendirenlerdir. Müslümanların güçlü olduğu zam anlarda ise buna göre ilgili âyet-i kerimeler ile hüküm ve amel etmek muvafıktır. Öyle ise İslâm iyet'in, Müslümanların zayıf olduğu zamanlardaki ahvâl "leküm diniküm veliyedin" dir. Gelir birisi itiraz eder, elim izden men etmek imkânı yoktur gücümüz yetmez, "ben böyle biliyorum, senin bildiğin sana ait olsun" deriz.
Eğer kuvvet-i kudretim iz olursa, ona karşı fiilen müdahale ederiz. Müdahale etmek de ahkâm-ı şer'iyenin icabındandır.
\ , S £ \ ^
Oİ O i'-a o l i- iîju l i l j
l i l j Ne zamanki L iiJu biz Azimüşşan, halkın mâslahatına mu
vafık inzâl etm iş olduğumuz âyetleri, hasbel evkat vel ezman teb-*51 \ , s f \
dil ettik. o l 0 l£-* o l L î î j u Bir âyeti, bir âyetin mekânına tebdil
ettik. Meselâ "leküm dinüküm veliyedin" yerine, "faktûlül müş
rikine kâffeten" âyet-i kerimesinin hükmü, Müslümanların kuv
vetli olduğu zamandır. L l j » Ip İ AIilJ Âllâh-û Zülcelâl âlimdir,
bilir mahlûkatına hangi âyet-i kerime ile hüküm etmek muvafıktır, ® i s o"* """tf
onunla emrediyor. Ij_Ji3 D iyorlar j_ ıi> t ._j| L l i ! Rasûl-û Ekrem'e
karşı, o münkirler iftira ediyorlar. Bir şey emrettikten sonra bir
101- j - i ia tlı_jl /_».jl Ij-Jiî /_» y_lpl 4ülj
diğerini beğenip, evvelki emrinden nehyetmek sûreti ile Âllâh-û
Teâlâ'ya iftira ediyorlar. O J - llİ ; J _aJ£$ I cj_J Belki onların ekse
risi bilmiyorlar. Hakikat-ı Kur'âniyeyi bilmezler. Neshin faydasını
anlamazlar.
Nahl Sûresi • 487
® ît \— wm-»--J j j — i-JJ
'''V 0 ^- J J i J_3 Ey Ekmelerrusûl Sallâllâhû A leyhivesellem , onların
bu itirazlarına göre senin vereceğin cevap budur. ^JULJi ^-jj - J J i
Kudüs; tem iz, tah ir demektir. Cibril'e; "ruh" diyoruz. Ruhul Ku
düs, Kûdüs'e mukaddes diyoruz. Tahir, tem iz demek, o zamanda
şirkten tem izlendiği için. İsâ A leyhisselâm 'a, "Ruhullah" diyoruz.
Nefhâyı İlâhiye'den olduğu için meleklere "ruh" diyoruz. Âllâh'ın
em irlerine "ruh" deriz, insanın içindeki harekâta, cana "ruh" deriz.
Nefha demektir. Nasih-û mensuhu âyetleri, Kur'ân'ı inzal etm iş d j! 0
dUJJ j » ^ J lJü I £ j j Rabbinizden. Ruhul Kudüs olan, emin mûtah-
her olan, meleklerin en büyüğü olan Cibril-i Emin getirm iştir j ^Jİj
hak ve hakikatle. Hakikate vâki bir sûrette getirm iştir, inkâr yeri2 \ t i ^ ^
yoktur. \j_i»\ J - jUI C J & p Bunun sebebi de imân edenlerin imân
ları, düşünüp de daha ziyade tespit olsun. İmân sahipleri nâsih-u
mensuh âyetlerine baktıkça, iyi düşündüklerinde her biri zamanına
göre bir ahkâmdır. Öyle ise Mü'm inin imânını tezyid eder. ^ L A jo
Mü'm inler için hidâyete vesiledir. j - J L L i J U iJ - i - J J Müslümanlar
içinde şâyân-ı tebşirdir.
488 • Tefsir Sohbetleri
i İ J ü J Jü j Ey Habibim Ekmelerrusûl Sallâllâhû Aleyhivesellem ,- > > a .t' \ , . .» . S
biz biliyoruz ( J jJ j i j f-g j' onlar söylerler sana. i - l i l "B ir
beşer bunu söyler, oradan alıyor hatta Selmân-ı Farisi'den alıyor"
dediler. «lIJI J j J- İ.J ^ J J l J L U Onun işaret ettiği, meylettiği lisân
( _ı>lpİ Acemî'dir, Arap lisanı değildir. J i - U iJ_*j Bu
Kur'ân-ı Azimüşşan da lisân-ı lügâtı; Arabi, mübin, fasih, beliğ
olan füsehanın bile söyliyemeyeceği fesahat ve belagattadır. Nasıl
olur da bir acem î gelir böyle söyleyebilir? Bunlar bu yolda âyet-i
kerimeyi inkâr ediyorlar, âyeti inkârdan sonra bunların cezası!
Kur'ân'a imân etmeyenlere bir tehdittir.
104- f J i _ ı Jlp fg J j A l fgjjLgj J <ıui û-’i j i j (JjjLajj J j j j j ı j i
<xil o t - J l 5j_-ii^ J j - j J J l (Jl Onlar ki âyât-ı beyyinata imân et
mezler. Alil ffc jig j J A llâh-û Teâlâ, onları müstakbelde de hidayete
getirmez. f__Jl _>IJl_p f g'j Küfür üzerine gidecekler, azâb-ı elime
giriftar olacaklar.
105- jjiiS J l »a d jü j l j <üJİ tu ij lj <Jjji.i jj J j^ jJ i *_jjS J l ^j-i-i-j i l i" " i ' ''' Xx S6* ' Ac_J^_SJl l^ lil Iftira-kezib; hem yalan hem de iftira. "Al-
lâh'ın em retmediğini, Âllâh emretti d iyor yahut Âllâh'ın emretd
tiğini, Âllâh emretm edi" diyor. Hem iftira hem de yalan oluyor.
A llâh-û Teâlâ'nın üzerine yalan söyleyen ve iftira eden, J J - jJJI■ " '
4İil o l J l j (Jj_£a3.j onlar âyât-ı Ilâhiye'ye imân etm ezler ve müstakâ
belde de kâfir o larak gidecekler. û jJ îtS JI İ_a d u J j l j Hakikaten kâ-
zib-yalancı onlardır ve küfür üzerine gideceklerdir.
106- J l ı j J l j j î ı D ^-i-iîj «j S j>-a J l <-jiıjl J-*_> j>-a <Üil_> j - i? jj_a
Nahl Sûresi • 489
f—gJJ ■ l j-A tiı-^aP f $-İ*3 İJJl^ j_jİx J/j j^j-A j A (j- -JJ
o / l j l Jl^ j-A <üL> j j 5 j - A Bir kimse ki Âllâh'a küfür eder deg 0 «/ 9 5 {J
yâni irtidat ederse imân ettikten sonra, j- iA -kA L i l i J t j _^! j-A V 1o ' s
OLA-jV/j meğer ikrah edilir de zorlanan hariç (dinden dönmeye.)«“ " t ^Am m ar gibi kâlbi imân ile dolu olanlar müstesnâ, ona bir ziyan
0 o , 0 0 ^yoktur. İjJl-İ? j_îxJl> ^ j-A j—A j_ x JJ Eğer kâlbi küfür ile dolu ise,
<üi j> ıLutab f.gj1*3 Âllâh-û Teâlâ'ya imân ettikten sonra kâfir olur,
küfre göğsünü açarsa. İşte bu gibiler, Âllâh-û Teâlâ'nın gazabına
uğrarlar. f - J â P iIiİJl-p f—gJJ Onlar için pek büyük bir azap vardır.
Beyzâvi diyor ki; "Bu âyetten anlaşılır ki eğer ki imân kâlben tasB
dik, dil ile ikrardır fakat kâlbin tasdiki de kâfi gelir. Dil ikrar etm i
yor hatta ikrah gösteriyor, kâlp ise tasdik ediyor. Bu böyle olduk
tan sonra, Ebu Tâlip hakkında dedikoduların ne kıymeti kalır? Ebu
Tâlib'in beyitleri var, Rasûl-û Ekrem Sallâllâhû Aleyhivesellem 'e
diyor ki; serbest dinini tebliğ et, ben hayatta iken hiç kimse sana
ziyan veremez. İmânını izhar etmediğinin sebebi de onu muhafa
za etmek içindi."
Rivayet olunduğuna göre Kureyş kâfirleri, Am m ar ile babası Yâsir ve annesi Sümeyye'yi zorla dinlerinden döndürmeye kalkıştılar. Onlar bunu kabul etmeyince, Sümeyye'nin iki ayağını iki deveye bağlayıp ters istikamette çektirerek parçaladılar. Yâsir'i de şehit ettiler. İslâm 'da ilk şehitler bunlardır. Am m ar ise onların işkencelerine dayanam ıyarak, diliyle onların istedikleri şekilde inkâr etti. Durum Rasûlûllah Sallâllâhû Aleyhivesellem 'e bild irilince, "Am m ar başından ayağına kadar imânla doludur. İmân onun
490 • Tefsir Sohbetleri
etine, kanına karışm ıştır" d iyerek Amm ar'a, "seni yine zorlarlarsa, istediklerini söyle" dedi. Bu durum zorlama karşısında, sadece dille inkâr etmenin câiz olduğuna delildir. Ancak bu bir ruhsattır, azimet ise şüphesiz daha efdaldir.
107- jl_£; J ü lj s j-^ v ı ^_İp t i s in Sj4>Jı i j i^ L - ı f . g £ d ü i
j j ^ ı j-î Ji
d ü i Bu böyle küfürle kâlbini dolduran adam, nedendir bu?V \ O ' S £ O ^
U j j JI S j-^ l i j l ^ l Dünya hayatını sever, ahireti
bırakanlardır. Dünya hayatını, âhiret'e tercih ve onu daha ziyade
sevmeleri sebebiyledir. j-j^/^Jl İj_ül J ^ l ü lj Âllâh-û Teâlâ,t ' '
kâfir kavim leri hidâyete getirmez.
108- f™. I ^ J j l j f—*J / yg j l j f g —, j f g JjJs —Lp A il jj-jjJ i d u J j l
ü jîi/A J i
T ^j - A ! l d L jJ j l Bunlardır ki dünyaya yapışm ış da ahireti hatıp
rından çıkaranlar, bunlar hidayete gelmez. Ve onlardır ki 4Sil « -.k
^»-gjjis Âllâh CelleCelâlûhû, kâlplerini mühürlem iş, kapatm ış
bir şeyi anlamazlar. lg*.L_.!j Kulakları işitmez, l- A jU a j l j gözleri
görmez ü j_ ii/ İ J l»_. I _5.Jjlj ve işte onlar gafillerin kendileridir.
109- jj-,/^^Jl f * Sj>-Vl »g il J
Hiç şüphesiz onlar, âhirette ziyan ve hüsrandadırlar.
110- ül l j ;_;^j Ij J-a / - »3 ij-iLS /.— J— j — Ijj-^ /. j-j«jJJ I - J J ül »3
»-£■>-J j j - ü J /-* J“*j (jr—
ijj-^ / i j- j jJ J d i J j tül f J Senin Rabbin! Bundan sonra bil ki m ih
Nahl Sûresi • 491
nete, tazyike uğrayıp yurtlarından hicret edenler, Medineyi Tahi-
re'ye hicret edenler. Malını, evlâdını, ayâlini, her şeyini bırakıp
Âllâh-û Rasûlûllah'ın rızası için Medine yolunu tutanlar. Jl_LJ j_*
Ij__u.j l_* Bir çok belâ ve musibetleri gördükten sonra, Ij Jl_a />-
Medine'ye geldikten sonra da cihada başladılar. I j j- l^ J Sabr-ı ta
hammül ettiler; taata, cihada ve ibadetin zahmetine. dL_JJ 0l
» ^ J Jj-i^-J La JlL Ey Habibim, senin Rabbin onların karşılaştığı bu
fitneler ve cihattan sonra, onlara mübalağa ile mağfiret ve rahmet
edicidir.
111- iju-L -p Z_a r - i J j ^-Sjsj i . — i j j - P Js /-^ r - i _3l5 jj- j
O j - U i j J * İ Jo
j j j Ey Habibim, ümmetine beyan et o günü, o gün ki bir0 ' \ s*gün geliyor önümüzde. Öyle bir gündür ki o r_ i i JS her bir nefis
$ * i. — i İ J il-> o ancak kendi nefsi için uğraşır, kurtulmaya ça lı
şır. ^.İJjJ Tevfiye edilir verilir, c _ L -P ZJ> (_r _i5 ( S her nefsin yaptı
ğı amelin cezası veriliyor. Ne günahlarını artırır ne de sevaplarını ° ' o }noksan yapar. O j-İ Ik j J *_*J Onlar aslâ zulüm de görmezler.
112- jj_a İJl-Pj i . î j j /-gıjlj A 4_i»| _İİS 4_jj3 Jb ia 4ül — j-^ J
/_» (J&j-^dlj •j Jtî! ,u/_j 4ül LgâlilS «Üil y-Li/j d j- i^ S tl)/ _a ( S
0jJ< Ij_ilS
JjJ> & l —)JJ?j Âllâh CelleCelâlûhû misâl ile bild iriyor size, on
ların hâlini. İJ J3 Bir memleket, karye ki Mekkeyi Mükerreme idi.
4_L>! C - j/S Emin idi, emniyet ve huzur içindeydi. Zalem eler gelip 0
talan ve zulüm yapmazlardı. l l u - k i Herkes evinde mut'mein idi,
492 • Tefsir Sohbetleri
muhtaç değildi, başka yere gitmeye ihtiyaç duymazdı. Lg jjj Lg-slj
IJl-pJ Kısmetleri bol gelirdi û lk - i j -» her taraftan, cahiliyet za
manında da böyleydi, gelirlerdi ziyaretçiler, kısmetleri bol gelir,
ticaretle meşgûl idiler. Böyle olduğu halde ne zaman ki Rasûl-û
Ekrem Sallâllâhû Aleyhivesellem zuhur etti. Başladılar küfür et
meye, küfran-ı nimet etmeye. En kıymetli nimet zuhur etti. Bu
nimete küfranda bulunduktan sonra, <xıl f J o L o J _ lk S bu nimetle
re küfranda bulunduktan sonra, Halik-i Kâinat nimetleri onlardan
kesti. £j_:>J' J -U J '-■gSlSİi Âllâh CelleCelâlûhû açlıkla terbiye etti,
Mekke'de 7 sene yağm ur yağmadı. U j^ J lj Korkuyorlardı, Rasûl-û
Ekrem Sallâllâhû A leyhivesellem , Ashab-ı Kiram ile beraber Me-
dineyi Münevvere'de rahat yaşarlardı fakat Mekkeliler, dâima on
lardan korku içindeydiler. û j Ü i lj-Su Lİ_> Bu açlık-korku, onların
yaptıkları bu büyük nimete, küfrân-ı nimette bulunduklarından
idi. En büyük nimet, Rasûl-û Ekrem Sallâllâhû Aleyhivesellem .
113- û j i J & f i j - l i i i l f i «j j J k i f4 i» J j l j f i * 1— JuÜj
£ w * ^f-Î i» J j _ l j f i * ' — -AiJJ Onlara geldi bir peygamber. f_4i» On
lardan, içlerinden, cinsinden yetişm iş kırk yaşına kadar, kendin
den hiç bir yalan hıyanet görmemişler. Hepsi kendi aralarında Mu-
hammeden'il Emin diye telkin etm işlerdi. Böyle iken ne zamanki
nübüvvet geldi, haseden başladılar inkâr etmeye. aj-JlkS Tekzib* ° > * s 's
ettiler. — m ü ! f-Aİ^-U Ondan sonra Cenâb-ı Hak, o azabı onlara
verdi, o açlık ve korkaklık. Sonra da Bedir Vakası başlarına geldi.
û j J J & f i j Onlar kendi nefsine zulmettiler. Hâşâ Cenâb-ı Hak,
zulümden münezzehtir.
Nahl Sûresi • 493
114- al_Jİ fJjjjTd)' <Ü}\ £ —u ö \jJK_ii>\j /--ı-k Aüi f - K î j j L ıo 1 j_LKi j! O
(jj1--*-J
1 j_iKS Ey Mü'm inler yiyin iz, L - l k J <uı\ i-K îS J / - 1 Âllâh-û
Teâlâ'nın size kısmet ettiği halâl-i tayyip, tem izi. «Sii £ J ü 1jJsLİ.\J
Âllâh'ın nimetlerine şükrediniz. Cenâb-ı Hak, bu nimetleri ihsan
etti. Eğer siz de şükretmezseniz, nimet gider, firar eder. Şükür,
nimeti kaydeder bağlar. 0j1.--*3 a lJ i f - ü S d)' Eğer ibadete itaatınız
varsa, böyle nimet-i İlâhiye'ye şükrediniz. Şimdi, haram ları sıra
ile böyle beyan ediyor.
115- O <Ü}\ j -j *J (J—Aİ L»j j-Jj!*J\ f_>t!j •l' ij --ij»-!\ f-KJ-p j-*" /-ıj\
jj_i.p <uj\ d)l_â iL p J j £1_> j-^p j Uy?) j -i î
Yeryüzünde ne varsa, hepsini Cenâb-ı Hak insanlar için halk
etm iş. Haram lar azdır, helâl o lanlar sayılamayacak kadar çoktur.
Onun için haram olan m iktarı beyan etmiş. Haram olanlar nedir?S * /v 0
î_ K l iP p-_£- L ü \ Haram etm iş Âllâh, size; <_£I1!\ Kesilmeyen ölü
hayvanı, f J ü i j hayvandan çıkan akan kanı, j_jyL*J\ î J J j domuz
etini, o -ojI j_UJ J~*l U>j Âllâh'ın gayrine kesilen, Âllâh'tan başkası
adına kesilen hayvanı haram kıldı.
Âllâh'a tekarrub için, Â llâh'ın adına kesilen hayvanın eti helâl olur. Böyle yapm ıyor da "filân bey filân paşa geldi, onu için keselim "
dedi. Bu niyetle kesti mi küfre kadar gider ve murdar olur, o hay
vanın eti de yenmez. Bu niyetle olmayıp kestiğinde, o hayvanın
494 • Tefsir Sohbetleri
kesilmesi kerahattan başkası değildir. Eyüp Sultan'a hatta Rasûl-û Ekrem 'e de keserse yine küfürdür.
M 1J J L.-3İ Kim mecbur kalırsa (başkalarının haklarına)
sald lrmaksızın, sınırı da aşmadan (bunlardan yiyebilir.) Bir kimse
hırsızlığa gider de aç kaldı, ö lmeyecek kadar ona yem ek için ruh
sat yok. Niçin? Çünkü sefer, sefer-i isyandır, slP J j hırsız olmayay
cak. j j İP ^1 O li Bu takdirde Âllâh gafurdur. Affeder setreder
kusurunu, zellesini. Rahimdir, merhamet eder.
ı i6 - fıj_^ ı l_ k j iU * _ J lİü i y iH L - J ı J - ^ 5 l : i j - i j is J j
J __jjL_S.il «uil y _Jp O jj— -ij j--j'jJl <1)1 1__J—SJİ “tül y _Jp l j j “ î “ i
O j-A lij
İj-Jjâj "'jj Demeyiniz ySiLL^JI Ji-^ 5 LU dilinizin alıştığı. _AİSJI
f lj -^ İJ_*j cJJ^^ lj - * Yalana alışm ış, "bu helâl bu haramdır" diye
kendi kendinize söylemeyin. "Falan cennetliktir, falan da cehen
nem liktir" diyerek, bu selâhiyeti bize vermemişler. Onun için şe-
riatte beyan olunandan başka bir şey için, "haram veya helâldir"
demek caiz olmadığına beyandır. _>Jl—SJİ 4ü 1 y_İP 1 jj_S_i^J Çünkü
Âllâh'a karşı yalan uydurmuş olursunuz. 4ü1 y_İp djj_5_ij j - j J J l <1)1 s s & ^
O j-^ Iİ J _ A —s J! Şüphesiz Âllâh'a karşı yalan uyduranlar, felâh
bulamazlar.
117- y J l l_Jİ Jp y- Jj Jd-®
(Kazandıkları) pek az bir menfaattir. Halbûki onlar için acıklı
bir azap vardır. Dünyada bir metâı kalili elde eder fakat o metâı kalilin arkasında elim bir azap var.
Nahl Sûresi • 495
118- f i / ı ı ü u j J ; j . . I İ p u a a s l — I jS lİ j^ ü ı ^ l i j
üj-ii-k: f j - i l i l i j i / ? j s ü j
5 ^J-*S j_ — d —J -p / i a a s /-— /-i— j>- ljs/_fc jj- jjJ l ^_Lp j Daha önce,
yahudilere haram ettiğ im iz şeyleri sana haber verm iştik. L —j
ü j_ l ik j ^t-g-lÜl lj_ i/ ' j-SÜ j f - A / i l i k Biz, onlara zulm etm edik fakat
onlar, kendilerine haksızlık ediyorlardı.
119- d —J i J— j - — lj-j/j f -j i-J/g^ «-j——Jl Ij-li-p j_ jjJ J îL - j j ül f_3
f Jj-JüJ /-.Jl*j j - — d —JJ (ül lj_:>tL*:?lj
f Bu mevzudan sonra, bir kimse kabahat-ı günahı ne için yab
pıyor? Ya günah olduğunu bilm iyor yahutta  llâh'tan korkmuyor.
İki cihet var. Bunlar hakkında diyor ki; « j_ lJ l IjJL ıP j - A İ J d i-J j tül
Şüphesiz cehâlet sûretiyle fenalık yapanlar akıbetini bilmiyor,
azamet-i İlâhiye'yi takd ir edemiyor. Fenalığı yapıyor, ondan sonra
kendine geliyor, ij-^ L^ lj d i Jl_*J j — lj_J/5 1 j ondan sonra neda
met ediyor; tevbe ediyor, vazgeçiyor bu fenalıktan. I j-İL^ Ij Tev -
besine devam ettikten sonra, j j - Ü /-*J*J j - — dL-Jj tül senin
Rabbin Gafürurrahimdir, o hataları setreder.
120- j j i ' i jj-— d-J f J j /LLi/s l — i o / '' f i- . jJ İ IL>l
/ - l ı^ /-Li/S l —l ü / ' f i - A y l tül İbrahim A leyhisselâm 'ın senâsı
hakkında, Cenâb-ı Hak sekiz sıfatını beyan ediyor. Çünkü Muham-
med Mustafa Sallâllâhû Aleyhivesellem 'den sonra, hiçbir peygam
ber ondan daha yüksek derecede değildir. Hey Habibim, senin
ceddin olan İbrahim Aleyhisselâm , "ümmeten imâmen kıdveten
496 • Tefsir Sohbetleri
câmian li-hisalel hayri" İmâm idi, kıdve idi, müktedâbih idi hısâl-i
hayra cam i' idi. & Ub lS Kânit; muti demek. Âllâh'ın emrine muti
idi. "Râgıden imtisâle me'murâtihi" Âllâh'ın emrine imtisâl, neh-
yettiğinden içtinap ederdi. ULi>- Hak'ka mâil idi, ne yahudi ve ne" ' * a '
de hıristiyan değil, hele müşriklerle hiç alakası yok idi. j_» d J f J j 0 /y *
j-^ T j- lD l Âllâh'a ortak koşanlardan değildi.
121- f - f a l » . k l j » J j i j İ A j i - ia —j İ ı i S J l J T l i
«LıisSf ij^^-î Âllâh-û Teâlâ'nın nimetlerine şükrederdi. i--l-a>-l
Âllâh Celle Celâlûhû, onu ictebe, ıstıfa, ihtiyar etti nübüvvet ve
hullet için. f-âa -L» -k lj-» ^ -! l i-jJ^ J Â llâh-û Teâlâ, onu seçm iş ve
doğru bir yola hidayet buyurmuştu.
s L i-S lj Cenâb-ı Hak, ona verdi. Ü_L>- L - sjJI Dünyada
haseneyi verdi. Her dinde İbrahim A leyhisselâm 'a senâ ediliyor,
hiçbir dinde İbrahim A leyhisselâm 'ın aleyhinde bahis yok. S J ljt / H ' 'j - d U a ] ! j _ J oJ_^'Jl Ahirette de kemâl-i derecâtı aliyededir, âhi-
rette de salihlerdendir.
d i l l i L-i-^-j! f i İbrahim Aleyhisselâm böyle halk ettikten son
ra, sana da vahyettik ey Habibim. r-.A Jjl H » ^-Jl û' İbrahim A ley
hisselâm 'ın m illetine tâbi ol. Akide akâidde bütün peygamberler
birdir. Hiçbir değişik lik yok. Akidede İbrahim Aleyhisselâm ne de
mişse, Peygamberim iz de onu demiştir. Fürûatta bazı tebeddülât
vardır. İbrahim A leyhisselâm 'a gelen on suhuf, aynen Kur'ân'da
Nahl Sûresi • 497
mevcuttur. L L j^ Ibrahim Aleyhisselâm hakka mâildi. Bütün bae
tıllardan hakka çevirilm işti. j S j _ l l J l J l? ü>j Müşriklerin iddia
ettiği gibi, müşriklerden değildi.
124- f d l > j (Jlj «l -j ij- i-ij>-l j- jJ J l ^-Ip e*.;—-J l J —;■ t_. i l
(Jj- lîj^ej | j-j/s i-a-â <ı.JLİ i j_j
) s ti*J_U!l J_—>- i l i l Cumartesi günü, Ibrahim Aleyhisselâm 'ın de
ğildi. Ibrahim Aleyhisselâm da Cum 'a namazını, Cuma günü kı-i- J"" a C s
lardı. Cumartesi günü, yahudilere farz oldu. <_J lj_ ils i- l j-Odl
Dininde ihtilâf edenlere farz oldu ki yahudilere Tevrat'tan sonradır.2 ' ' s ti
f - 4 ^ j)\j Bu ihtilâfı yapanların arasında, Allâh-û Teâlâ\ ° o 2 *hükmünü izhar eder _k-AâJI p -J kıyamet gününde. «l-aİ lj_iiS" L l i
5j_İI£A; Onların yaptığı ihtilâfı, Hâlik-i Kâinât kıyamette onların
hakkında hükmünü izhar eder. Hükmünü nasıl izhar eder? Ehl-i
küfrü cehenneme, ehl-i imânı cennete gönderir.
Burada Hâlik-i Kâinât, Habibine talim at veriyor ve ta lim at da
âm dır bütün Müslümanlara. Va'z-ı nasihat nasıl yapılır? "Kâfir o l
dun, cehennem lik oldun" şeklinde konuşan bir vaizin dersinde,
halife Me'mun da oradaymış. Me'mun ki hükümdarların en kuv
vetlisi. Hocaya hitaben; "Hoca demiş, benden daha ziyade kâfir
olan Fir'âvun. Senden daha ziyade âlim olan Mûsâ Aleyhisselâm 'a,
Allâh-û Teâlâ diyor. "kul lehû kavlen leyyinen." Sen nasıl olur da
bu sert sözleri söylüyorsun?" Halkın kâlbini celbetmeli Müslüman
lığa, yoksa zor ile dil ile sertlikle değil.t i Ö © , , » 0 © © X
125- -sjlj f_g!,il>-j <l_U>dl 4_kp jıJ lj <_ı£j>dl> d l- j j J ——u ^ Jl jrOİ
498 • Tefsir Sohbetleri
f j p ] j_ ,j 4İj —s j _^ j - A f J p i j J J jl?j 0] j - ü - İ c - ,
j _j.Jİ^ AJ/j
j! \ £İ1 Ey Habibim Sallâllâhû A leyhivesellem , halkı davet et. ^ J l
d L J J —-S Rabbinin yoluna, dinine halkı davet et. Fakat nasıl da"" X \ o O y o
vet et? <_AJk ^J/j H ikmet ile Kur'ân ile â kc jAUJ mev'iza ile faydalı'' o
ilim ile iyi muamele ile. âJLl^JI Güzel bir mev'iza ile güzel bir yol,
âyet, iyi bir hüccet, güzel bir delil getirmek sûreti ile insanlarıo
doğru yola davet ediniz. l-4Ji/:>-J Onlar, size karşı mücadele ile’ o
geldiği zaman da onlara cevabınız sert, şiddet ile değil. f_4J,iU;-Jt S ' 'j _1>-1 c -* Onlara karşı iyi şekilde mücadele ediniz, onlara
delillerle ilzam etmek sûretiyle en güzel şekilde mücadele et. 01
d L jJ Senin Rabbin muttalid ir gaybe. <1—-^ j - P j - A f-İP l J - ,
/j f-İPl J-*J Âllâh âlimdir, bu yolu gayb edene. Ve hidâyete
erenleri de en iyi bilendir.
126- j_ ^ J4J f i j l ^ j^ J J L f i I j j P /--A J İ a-j 1j4 ^ f i l i / P 0İJ
j j j jU k J J
<_j _İ.İ5jp LA J - L aj İ j J iU l f - İ İ / P 0İJ Eğer siz hiddetinizi
yenmedinizse, onların yaptığı kadar yapın. f - i j l^ j - i J J Eğer
sabrederseniz j j j j l ^ J j_J£- J^ (mukabele etmezseniz.) Bu, sab-\' '
redenler için (intikamdan) daha hayırlıdır.
Rasûlûllah Sallâllâhû A leyhivesellem , Uhud Savaşında amcası Hamza'yı, kâfirler tarafından burnu ve kulakları kesilm iş, ciğeri ç ıkarılm ış bir şekilde görünce; "Âllâh'a yemin olsun ki eğer Âllâh bana zafer verirse, senin yerine yetm iş kişiyi böyle yapacağım"
Nahl Sûresi • 499
diye yem in etm işti. Bunun üzerine yukarıdaki âyet nâzil oldu. Rasûlûllâh Sallâllâhû Aleyhivesellem yem inin kefaretini verdi. Kimseye mesüle yapmadı. "B il'akis sabrederim ," buyurdular.
Harun Reşid'in bir çocuk, oğlu varm ış. Çocuk arkadaşları ile oynuyorken, vüzeradan olan bir çocuk Harun Reşid'in annesine sövmüş. Harun Reşid'in oğlu ağlayarak babasına gelmiş. Harun Reşit mecliste olanlara, "ne ceza verelim bu çocuğa?" diye soruyor. Birisi dem iş ki o çocuğun dilini kesmeli ki ibret alsın. B ir diğeri de o çocuğu memleketten çıkaralım demiş. Mecliste olan diğerleri de her biri ayrı ayrı çocuğa bir ceza takd ir etmişler. Harun Reşid de oğluna demiş, beni dinlersen o çocuğu affedersin daha iyi olur. Eğer bunu kabul etmezsen, o sana ne kadar söyledi, sen de ona o kadar söyle demiş.
127- i l a j l * , d Ü j j » fc ip 0> > J j İ i - j j | İJJ-l^ l_aj J -^ IJ
O jJ İ ^
«SiZ-j j l l î j - l P U j J - ı^ I j Sabret ey Habibim, (murad edilen
ümmettir.) Senin sabrın da ancak Âllâh'ın yardım ı iledir. 0>->5 j j
» . I IP Onların yüz çevirmelerine mahzun olma. j - l * <^_idLi "jj
0 jJ - x lJ Z_la Sıkıntı, üzüntü çekme onların mekr-i hile eleminden,
kurmakta oldukları tuzaktan dolayı sıkıntıya düşme.
128- 0j-î-— jjJ' ’Jl j lj*3l jjJ' ’Jl ^ l 0
Çünkü Âllâh CelleCelâlûhû, lütf-ü inâyetiyle mütteki olanlarla beraberdir. (Küfür ve ma'siyetlerden) sakınanlar ve dâima iyilik edenlerle beraberdir.