jest to powierzchniowa warstwa skorupy

ziemskiej powstała ze skały macierzystej,

będącą siedliskiem życia producentów.

Ta rozdrobniona skała macierzysta

charakteryzuje się urodzajnością tzn.

zdolnością równomiernego zaopatrywania

roślin w wodę, tlen i składniki mineralne.

Gleba

Stanowi pomost między ziemią, powietrzem i wodą, a jednocześnie

jest największym środowiskiem życia dla organizmów występujących

w biosferze.

Na powstanie jednego centymetra gleby potrzeba 100-400 lat.

gleba dostarcza nam pożywienie, biomasę oraz surowce,

służy jako platforma dla krajobrazu i działalności człowieka,

jako archiwum historii naturalnej

oraz odgrywa istotną rolę jako naturalne siedlisko i miejsce gromadzenia zasobów genetycznych.

gleba magazynuje, filtruje i przekształca substancje, takie jak woda, składniki odżywcze

i węgiel.

Dlaczego tak ważną role pełni gleba?

powietrze

25%

woda

25%

części

mineralne

45%

substancja

organiczna

5%

Zawartość czterech podstawowych elementów gleby mineralnej

Degradacja gleb

przez to pojęcie rozumie się zmiany jej właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych, powodujących obniżenie lub zniszczenie aktywności biologicznej. Degradacja pogarsza stan higieniczny środowiska, powoduje zmniejszenie produktywności a w konsekwencji może doprowadzić do zupełnego wyłączenia gleby z produkcji.

Przyczyny degradacji gleb

zanieczyszczenia

zasklepienie

erozja

spadek zawartości materii organicznej

zasolenie

zagęszczenie gleby

osuwiska

wylesienie

zmiany klimatyczne

rolnictwo

spadek różnorodności biologicznej

pustynnienie

zakwaszenie

Źródła zanieczyszczenia gleb

Największe ilości zanieczyszczeń przedostają się do gleb i gruntów wraz ze

ściekami, pyłami oraz stałymi i ciekłymi odpadami wytwarzanymi przez

przemysł. Zawierają one najczęściej metale ciężkie oraz sole. Przemysł

wydobywczy wytwarza olbrzymie ilości silnie zasolonych wód kopalnianych.

Wiele zakładów przemysłowych (np. huty, cementownie, elektrownie, ośrodki

przemysłu chemicznego) emituje do atmosfery szkodliwe gazy i pyły, które

następnie, na skutek depozycji z powietrza zanieczyszczają gleby.

W wyniku niewłaściwej działalności rolniczej do gleb i gruntów przedostają

się zanieczyszczenia pochodzące z użytych w nadmiarze nawozów

mineralnych i organicznych. Szczególnie niebezpieczne związki pochodzące z

tej gałęzi gospodarki to pestycydy i inne środki ochrony roślin. Bardzo

szkodliwe działanie dla środowiska mają wszelkie zanieczyszczenia nawozów

sztucznych. Przykładem może tu być kadm, występujący w nawozach

fosforowych.

Najbardziej zanieczyszczone gleby występują w pobliżu dróg i autostrad.

Zawierają zwiększone ilości niebezpiecznych związków ołowiu i tlenków

azotu. Na skutek posypywania powierzchni dróg solami, gleby i grunty w

pobliżu szlaków komunikacyjnych są silnie zasolone.

Znaczne ilości szkodliwych zanieczyszczeń przedostają się do gleb wraz ze

ściekami komunalnymi. Zawierają one m.in. detergenty oraz drobnoustroje

chorobotwórcze.

Zasklepienie

Gleba, która jest pokryta przez domy, drogi

i inne sztuczne formy zagospodarowania ziemi

nazwana jest zasklepieniem gleby.

Jeżeli gleba jest zasklepiona to ograniczony

jest jej obszar, który jest odpowiedzialny

za spełniania jej funkcji, pochłanianiem wody

deszczowej oraz jej filtrowaniem. Zasklepione

obszary mogą mieć wpływ na otaczające

gleby, zmieniając kierunek przepływu wody.

Zasklepianie gleby jest prawie nieodwracalne.

Erozja gleby jest to proces niszczenia gleby przez

czynniki zewnętrzne, takie jak woda i wiatr.

Szczególnie groźna erozja gleb występuje na

obszarach górskich, gdzie cząsteczki glebowe

zmywane są przez wody opadowe.

Czynnikiem powstrzymującym erozję jest osłona

powierzchni gruntu poprzez rosnącą na niej

roślinność.

Czynnikiem pogłębiającym erozje jest nieprawidłowa

uprawa ziemi, wadliwy dobór roślin uprawnych,

niewłaściwy wypas bydła i nieprawidłowe melioracje

wodne.

Erozja

Erozja wodna

Erozja wodna w Polsce

Erozja wietrzna

Spadek zawartości materii organicznej

Materia organiczna gleby składa się z materiału organicznego (szczątki korzeni roślin, liście, odchody), żywych organizmów (bakterie, grzyby, dżdżownice, inne zwierzęta, żyjące w glebie) oraz próchnicy (humusu). Materia organiczna odgrywa wielką rolę w podtrzymywaniu głównych funkcji gleby, oraz jest wyznacznikiem przeciwdziałania erozji oraz żyzności gleby. Zapewnia zdolność gleby do wiązania składników i zdolności buforowe, przyczynia się w ten sposób do ograniczenia przenikania zanieczyszczeń z gleby do wód gruntowych.

ZasolenieZasolenie w dużym stopniu związane jest z górnictwem.

Podwyższoną zawartość soli w utworach przypowierzchniowych

obserwuje się nie tylko w rejonach kopalń soli. Kopalnie surowców

energetycznych, rud metali nieżelaznych oraz innych surowców

mineralnych stanowią źródło często poważnie zanieczyszczonych

wód kopalnianych.

Wody te zawierają zawiesiny mineralne oraz znaczne ładunki

chlorków i siarczanów. Eksploatowane pokłady wymagają stałego

odwodniania.

Po wydobyciu na powierzchnię wody kopalniane, ze względu na

silne zasolenie, nie nadają się do gospodarczego wykorzystania i z

reguły odprowadzane są do wód powierzchniowych, co przyczynia

się do zasolenia środowiska przyrodniczego. Nadmierne nawożenie

i nawadnianie, odladzanie jezdni w okresie zimy, przemysł to

wszystko również prowadzi do zasolenia gleb.

Zagęszczenie gleby

Następuje wtedy gdy na glebę wywierany jest nacisk mechaniczny poprzez użycie ciężkiego sprzętu lub nadmierną eksploatację pastwisk zwłaszcza gdy są to tereny podmokłe. Na terenach gdzie występuje duży ruch turystyczny (piesze wędrówki, narciarstwo). Zagęszczenie zmniejsza przestrzeń między cząsteczkami, a gleba częściowo lub całkiem traci swoje zdolności chłonne. Gleba traci są żyzność, aktywność biologiczna oraz trwałość. Proces ten jest trudny do odwrócenia.

Zagęszczenie gleby

OsuwiskaOsuwiska powstają w wyniku nagłych lub powolnych

zmian w składzie i strukturze zbocza. Osuwiska z

reguły są zdarzeniami wtórnymi, ale w szczególnych

wypadkach mogą także być źródłem nowego

zagrożenia. Przyczyną powstania osuwisk są zmiany

w strukturze materiału (ziemia, skały) lub

oddziaływanie mechaniczne.

WylesienieDegradacja gleb następuje na skutek wylesiania

gruntów, przejmowania ich na cele nie produkcyjne

(nie rolnicze i leśne)

Lasy są najcenniejszymi ekosystemami biosfery.

Są one odpowiedzialne za procesy glebotwórcze,

spełniają również funkcję regulatorów klimatycznych.

Wylesione i niezabezpieczone gleby ulegają następnie

dynamicznym procesom erozji wietrznej i wodnej.

Rolnictwo

Zbyt intensywne rolnictwo nastawione na szybkie zyski

może być przyczyna degradacji gleby. Prowadzą do

tego: nieodpowiednie dostosowane metody rolnictwa,

nieprawidłowe uprawy i sposób użytkowania, użycie

niewłaściwych maszyn rolniczych, niewłaściwa

chemizacja rolnictwa.

Spadek różnorodności biologicznejStosowanie nawozów naturalnych zwiększa w glebie populację

mikroorganizmów, dżdżownic i innych bezkręgowców glebowych.

Stosowanie właściwego płodozmianu i odpowiednich odmian

roślin zdolnych konkurować z chwastami i odpornych na choroby

i szkodniki zwiększa szanse roślin uprawnych względem

gatunków niepożądanych

Priorytetowe traktowanie lokalnych odmian roślin i ras zwierząt

podtrzymuje różnorodność biologiczną w regionie.

Wprowadzanie naturalnych wrogów szkodników i chwastów

zamiast stosowania pestycydów wzbogaca różnorodność świata

zwierzęcego.

PustynnieniePustynnienie jest to proces degradacji ziemi (gleb, szaty roślinnej

i lokalnych zasobów wodnych) na terenach suchych i półsuchych,

który prowadzi do powstania warunków pustynnych

Przyczyny pustynnienia:

niszczenie roślinności, wycinanie lasów

nadmierny wypas zwierząt

zbyt intensywna uprawa ziemi (prowadzi do dość szybkiego

wyjałowienia gleb)

złe melioracje

nadmierne wykorzystanie zasobów wód podziemnych

ZakwaszenieProces ten wiąże się z przemieszczaniem soli

i kationów o charakterze zasadowym z warstw

wierzchnich wewnątrz profilu glebowego. Procesom

tym sprzyjają opady oraz kwasy organiczne

i nieorganiczne, które są produktami mikroorganizmów

i roślin wyższych. Przyczynami zakwaszenia gleb są

też kwaśne deszcze.

Rekultywacja gleb – kierunki rekultywacji

Ochrona i rekultywacja glebRekultywacja - przywracanie wartości użytkowych

i przyrodniczych terenom (przede wszystkim leśnym

i rolniczym) zdewastowanym i zdegradowanym przez

działalność człowieka.

Aby nie dopuścić do całkowitego zniszczenia gleb,

powinniśmy zacząć przeciwdziałać pogarszaniu

stanu gleb i gruntów na skutek działalności

człowieka. Gleby zdewastowane na skutek

działalności człowieka należy rekultywować -

przywrócić im dawną funkcję biologiczną i wartość

użytkową.

Zabiegi rekultywacyjnea) techniczne

kształtowanie terenu - zasypywanie wyrobisk, wyrównanie hałd,

doprowadzenie do takiego stanu, w którym ilość wody i powietrza w

glebie wystarczy aby mogły rosnąć na niej rośliny

neutralizacja szkodliwych środków - doprowadzenia do stanu, w

którym bardzo szkodliwe substancje nie są już groźne dla życia

roślin i organizmów glebowych

dekoncentracja (rozrzedzenie) - polega to na wymieszaniu gleby

skażonej przez bardzo trujące substancje z glebą nieskażoną na

dużej powierzchni

Zabiegi rekultywacyjneb) biologiczne

nawożenie organiczne, mineralne, nawozy zielone

zabiegi agrotechniczne

wprowadzenie roślinności pionierskiej, czyli takiej która może rosnąć

w bardzo złych warunkach i powoli przygotowywać odpowiednie

warunki dla roślin bardziej wymagających

Rekultywacja terenu po wyrobisku w Kunowie

Rekultywacja terenu po wyrobisku w Kunowie

Rekultywacja terenu po wyrobisku w Kunowie

Hałda w Rydułtowach, drzewostan

powstał w wyniku samo-zalesienia