JEOLOJİ’DE MTA

Dr. Yavuz BEDİ

SUNU AKIŞI

MTA’NIN TANITIMI

ÇALIŞMA ŞEKLİ

ARAŞTIRMA KONULARI

*** Sunumda kullanılan fotoğraf ve bilgilerin bir bölümü MTA’nın Web

sitesinden alınmıştır.

ÇALIŞMA ŞEKLİ Laboratuvarlarında değişik teknolojik çalışmaları, deneyleri ve

testleri yaptığı gibi, jeolojik verileri direkt araziden sağlayan bir çalışma

yöntemi ile faaliyetlerini sürdürmektedir. Bunun için Jeoloji ve jeofizik,

maden araştırmalarını arazide çalışarak yapmaktadır.

Arazi çalışmaları ile elde edilen veriler ve derlenen örneklerin

paleontolojik ve petrografik tanımlamaları sonucu ortaya çıkan verileri

kullanarak çalışılan bölgenin stratigrafisini oluşturmak, jeolojik

haritalarını üreterek, bütün bilgileri rapor ve haritalar ile sektörün

hizmetine sunmaktadır. Ayrıca elde edilen bilimsel veriler MTA

çalışanları tarafından makale ve bildiriler yolu ile akademik camiaya aktarılmaktadır.

MTA (MADEN TETKİK VE ARAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ)

T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı,

Türkiye’nin Jeolojik Survey’i konumundaki jeoloji, maden,

jeofizik araştırmaları ile sondaj ve analiz çalışmaları ile jeolojinin

alt disiplininde yer alan konularda araştırma yapan, yerbilimleri ile

ilgili veri üreten bir kamu kuruluşudur.

MTA ülkemizin jeolojik yapısını araştırmak, değişik jeolojik

yapılara bağlı olarak oluşan maden, endüstriyel hammadde ve

enerji kaynaklarını araştırıp ülke ekonomisine kazandırmak,

ülkemizin olası doğal afet (deprem, tsunami, sel, heyelan,

kuraklık vb.) risk potansiyelini belirlemek, araştırmalar ile ilgili

teknolojik çalışmalar yapmak ve madenciliğe yönelik her türlü

bilimsel alt yapı (değişik amaç ve ölçekli haritalar, jeofizik, sondaj,

analiz vb) bilgilerini üretmek, bu bilgi ve hizmetleri kamu ve

özel sektörün hizmetine sunmak, sektöre uzman teknik eleman

yetiştirilmesi amacıyla 1935 yılında kurulmuştur.

ÇALIŞMA KONULARI • Jeolojik Araştırmalar

• Maden Arama ve Araştırmaları

• Enerji Hammaddeleri Aramaları

• Deniz Araştırmaları

• Jeofizik Araştırmaları ve Etütleri

• Sondaj Çalışmaları

• Analiz ve Teknolojik Test Çalışmaları

• Fizibilite Çalışmaları

• Çevre Araştırmaları

olmak üzere yerbilimleri ile ilgili multidisipliner bir yaklaşımla

araştırma ve arama çalışmalarını yapmaktadır.

MTA Genel Müdürlüğü Dünya’da USGS (Amerikan Jeoloji Araştırma

Kurumu), BGS (İngiliz Jeoloji Araştırma Kurumu) gibi bilinen

Jeoloji Araştırma Kurumları ile benzer çalışmaları yürütmektedir.

MTA gerek yurt içi ve gerekse Moğolistan, Bulgaristan, Kuzey Kıbrıs,

Azerbeycan, Kırgızistan, Sudan, Gürcistan vb. bir çok ülkede jeoloji ve

madencilik araştırmaları konularında ortak projeler de yürütmektedir.

ULUSAL - ULUSLARARASI JEOLOJİ ARAŞTIRMALARI JEOLOJİ HARİTALARI KARST ve MAĞARA ARAŞTIRMALARI UZAKTAN ALGILAMA UYGULAMALARI HEYELAN ÇALIŞMALARI PALEONTOLOJİ MİNERALOJİ – PETROGRAFİ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ DEPREM - AKTİF TEKTONİK COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ VOLKANOLOJİ JEOLOJİK MİRAS METROPOLİTAN VE KENTSEL DÖNÜŞÜM gibi jeolojinin farklı dallarında bilgi üretip tüm sektöre hizmet verilmektedir.

JEOLOJİ ARAŞTIRMALARI

JEOLOJİ ARAŞTIRMALARI JEOLOJİ HARİTALARI

Sanayi/Enerji Maden ve Endüstriyel Hammaddeler Enerji Hammaddeleri (petrol, doğal gaz, kömür vb.) Çevre Sorunları Yerleşim Alanlarının Çevre Sorunlarının Çözümü Katı Atık Depolama Alanlarının Belirlenmesi Doğal Afetler Deprem Heyelan Sel ve Kuraklık Tsunami Yer Seçimi Sanayi Tesisleri (Organize Sanayi Bölgeleri vb.) Kentsel Yerleşim Alanlarının Belirlenmesi Jeo-Turizm Doğal Anıtların Belirlenmesi Mağara Araştırmaları Sağlık (Tıbbi Jeoloji) Canlı Sağlığına Zararlı Mineral Dağılımlarının Ortaya Konulması Mühendislik Yapılarına Alt Yapı Hizmetlerinin Sağlanması Köprü, Yol, Tünel, Petrol ve Doğal Gaz Boru Hatları Baraj

Jeoloji amaçlı haritalamalarda baz olan harita

1:25.000 ölçekli haritalardır. Ancak üretilen 1:25.000

ölçekli baz haritalardan 1:50.000, 1:100.000, 1:250.000,

1:500.000, 1:1.000.000, 1:2.500.000 gibi küçük ölçekli

haritalar üretilmektedir.

Ancak, maden arama, prospeksiyon ve buluculuk

amaçlı haritalamada ise genellikle 1:1.000, 1:2.000,

1:5.000, 1:10.000 ölçekli haritalar kullanılmaktadır.

1.1000.000 Ölçekli jeoloji haritası

(MTA, Konak ve diğ., 2016)

DEĞİŞİK ÖLÇEKLİ JEOLOJİ HARİTALARININ HAZIRLANMASI

1.500.000 Ölçekli jeoloji haritası (MTA, 2002)

1.250.000 Ölçekli jeoloji haritası

(MTA, 2002)

Bedi ve diğ. (2005-2006)

Y. Bedi, 1993 O. Z. Doğan, 1977

Beşparmak T.

ARAZİ ÇALIŞMALARI Jeolojik çalışmalarının en önemli bölümünü arazi çalışmaları oluşturmaktadır Yapılan tüm araştırmalar araziden elde edilen veriler üzerine inşa edilmektedir.

Her yıl yapılan arazi çalışmaları ile

birçok yeni bilimsel veri elde

edilmekte, 1:25.000, 1:50.000 ve

1:100.000 ölçekli jeoloji haritaları

oluşturulmaktadır.

MİGMATİT

GRANİT

YASTIK LAV GRANAT

KAPAKLI FM. (ORTA_ÜST TRİYAS)

PALEONTOLOJİ ARAŞTIRMALARI Milyonlarca yıl önce yaşamış varlıklar

"fosil" olarak isimlendirilen taşlaşmış

kalıntılarından ya da izlerinden hareketle,

jeolojik zamanlar hakkında bilgi edinmemizi

sağlamaktadır. Fosiller kayaların oluşum

yaşlarının bilinmesi açısından önemlidir.

Fosillerden elde edilen yaşlar,

stratigrafilerin kurulmasında önemli veriler

sağladığı gibi farklı maden yataklarının

veya kömür, petrol gibi enerji kaynaklarının

aranmasında önemli bilgiler salamaktadır.

Belemnit-Triyas

Ammonit-Tuvaliyen

Halobia-Karniyen-

Gastropoda

Mizzia- Üst Permiyen

Mercan-Ü.Permiyen Orthoceras-Karbonifer

Fusulin- Alt Permiyen

Pelesipoda-Jura

Orbitolina concava

Assilina ve Nummulites

Megaladon-Noriyen

RADYOLARYA RADYOLARYA

KONODONT

Karniyen

Karniyen Crinoid- Jura

Balık- Miyosen

Senomaniyen

İpresiyen

Üst

Perm

iyen

PETROGRAFİ ARAŞTIRMALARI Yerküremizi oluşturan kayaları oluşturan mineraller, minerallerin özellikleri, miktarı, kayaçların dokusu, mineral ve kayacı etkilemiş olan alterasyonları, geçirmiş olduğu tektonik olayları incelenmesi amacıyla petrografik çalışmalar yapılmaktadır.

Arazi çalışmalarında araziden

derlenen ve kabaca tanımlanan

kayaçların detay petrografik

tanımlamaları ile kayaçlar

isimlendirilmektedir.

1/25.000 ölçekli jeoloji haritalarının günün koşullarına, ilgili bölgelerdeki yeni bilgi oluşmasından (yaş, stratigrafik veri vb) sonra bölgenin stratigrafisinde ve buna bağlı olarak jeolojik haritalarında değişiklikler olabilmektedir. Bu nedenle yeni bilgilere göre jeolojik haritaların güncellenmesi gerekmektedir. Türkiye’nin birçok jeolojik kuşağı tekrar projelendirilerek ilgili bölgedeki haritalar güncelleştirilmektedir.

1/25.000 ÖLÇEKLİ JEOLOJİ HARİTALARININ GÜNCELLENMESİ

MTA Çeşitli ölçekte jeoloji

haritalarını ve kitapçıklarını

basarak kamu ve özel

sektördeki kullanıcıların

hizmetine sunmaktadır. Bu

haritalar yer altı kaynaklarının

aranmasında, pek çok

mühendislik projesinin

uygulanmasında ve çevreye

ilişkin çeşitli çalışmalarda

giderek daha fazla ihtiyacı

duyulan 1:50.000, 1:100.000,

1:250.000, 1:500.000,

1:1000.000 ölçekli jeoloji

haritaları değişik ölçeklerde

basılmaktadır.

KÜÇÜK ÖLÇEKLİ HARİTALARIN HAZIRLANMASI VE BASIMI

PALEOSİSMOLOJİ ARAŞTIRMALARI

UDSEP 2023 planında Türkiye genelindeki paleosismoloji

araştırmalarının MTA sorumluluğunda yapılması gerektiği

öngörülmektedir. Bu kapsamda, Kurumumuzca koordine edilen

ulusal işbirliği kapsamında, ülkede yer alan fayların

paleosismolojik davranışlarının araştırılması ve sonuçlarının

ulusal bir veri tabanında toplanarak deprem tehlike analizlerinde

kullanıma sunulması amaçlı projeler yapılmaktadır.

DEPREM ARAŞTIRMALARI

TÜRKİYE’NİN TEKTONİK (DİRİ FAY) HARİTASI

Yine bu kapsamda DAF ve KAF atlası hazırlanmıştır.

Ülkemizin birçok bölgesi çok sık jeolojik kökenli doğal afetlerin etkisinde kalmaktadır. Bunların başlıcaları DEPREM ve HEYELAN dır. Heyelan toprak, moloz veya kaya kütlesinin yamaç aşağıya doğru bir düzlem üzerinde kayması, akması veya bir yüzey üzerinde yuvarlanmasıdır. Bu doğal afetlerle mücadelede başarılı olabilmenin tek koşulu NEREDE, NE ZAMAN ve NE BÜYÜKLÜKTE meydana gelebileceğini bilmektir. Bu bağlamda MTA başta deprem ve heyelan afetlerinin nerede olabileceğine yönelik kaynak alanlarının belirlenmesi araştırmalarını yürütmektedir.

HEYELAN ARAŞTIRMALARI

METROPOLİTAN VE KENTSEL DÖNÜŞÜM ÇALIŞMALARI

Ülkemizin kentsel gelişme ve organize sanayi alanlarının yerbilimleri

açısından değerlendirilerek bölgesel arazi kullanım kapasitelerinin belirlenmesi

çalışmalarını da yürütmektedir.

KARST VE MAĞARA ARAŞTIRMALARI MTA Türkiye’de ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde var olan

mağaraların büyük bölümünde çalışmalar gerçekleştirmiş,

bunların bazıları özel sektörün hizmetine sunmuştur.

TÜRKİYE JEOLOJİK MİRAS

ALANLARI ENVANTERİ Türkiye’de bulunan bazı jeolojik miras

alanlarını jeoturizme kazandırılmıştır.

TIBBİ JEOLOJİ ARAŞTIRMALARI

Başta insan olmak üzere canlı sağlığına zarar verebilecek mineral, su, toprak çeşitliliğinin araştırılması

JEOİKLİM ARAŞTIRMALARI Yakın jeolojik geçmişte olan iklim değişikliklerinin nedenleri ve sonuçları bilimsel olarak araştırılmakta, Sanayi Devrimi sonrasında meydana gelen Küresel İklim Değişikliği problemi de göz önünde bulundurularak geleceğin olası iklim koşullarının gerçekçi tahmini için bilimsel veriler üretilmektedir. Paleoiklim ve güncel iklim değişikliği konularında yapılan araştırmalarda jeoloji biliminin sunduğu bakış açısının yanı sıra hidrojeoloji, paleontoloji, dendroklimatoloji, palinoloji, paleolimnoloji, sedimantoloji, skelorokronoloji, arkeoloji ve biyoloji bilim dalları arasında kurulan işbirliği ile multidisipliner çalışmalar yürütülmekte ve bu çalışmalar esnasında uzaktan algılama ve jeofizik yöntemlerden yararlanılmaktadır.

UZAKTAN ALGILAMA ÇALIŞMALARI

Bu yöntemle, uydu ve uçaklara yerleştirilen hassas

kamera ve algılayıcılardan elde edilen verilerin analizleri

ile gözümüzle fark edilemeyen, doğal kaynaklar, çevre

ve doğal afetlerin tespit edilebilmektedir.

UZAKTAN ALGILAMA MERKEZİ

Ülkemizde ilk uzaktan algılama

çalışmaları 1975 yılında Genel

Müdürlüğümüzde başlatılmıştır.

COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ

1995 yılından itibaren, farklı ölçeklerdeki jeoloji,

heyelan ve diri fay haritalar sayısallaştırılmakta ve

Jeoloji Veri Tabanı oluşturulmaktadır .

- Türkiye Jeoloji Veri Tabanı - Türkiye Diri Fay Veri Tabanı - Türkiye Heyelan Veri Tabanı - Türkiye Paleontoloji Veri Tabanı - Türkiye Ofiyolit Veri Tabanı - Türkiye Volkanoloji Veri Tabanı - Türkiye Magmatik Veri Tabanı - Türkiye Jeolojik Miras Alanları Veri Tabanı - Türkiye Mağara Veri Tabanı - Türkiye Uzaktan Algılama Veri Tabanı

TÜRKİYE JEOLOJİ VERİ TABANI

MADEN ARAMA VE ARAŞTIRMALARI

MTA, kurulduğu günden bugüne kadar ülkemizin dağında, taşında,

her karış toprağında iz bırakmış, yer altı zenginliklerin gün ışığına çıkarılmasını

sağlamış ve sağlamaktadır.

MTA, maden arama ve araştırma projeleri gerçekleştirerek ülkemizin

maden potansiyelini ortaya koymak ve değişik madenlerin envanterlerini

çıkarmak, aramalar sonucunda bulunan maden yataklarının kalite ve

rezervlerini belirleyerek ekonomiye kazandırılması amacıyla kamu ve özel

sektörün hizmetine sunmaktadır.

Deneyimli kadrosu ile arazi çalışmaları sonucu elde ettiği verileri ile

Değişik ölçekli Maden jeolojisi haritaları, Maden jeolojisi kesitleri, Kuyu logları

hazırlamakta, Maden aramacılığında güvenilir ve sağlıklı bilgi üreterek ülke

madenciliğine güvenli bir alt yapı kazandırmayı gerçekleştirmektedir.

Ayrıca, yine madencilik sektörünün gereksinimi olan teknik destek,

danışmanlık hizmetleri, ücretli saha etütleri ve her türlü bilgi desteği sağlamaktadır.

Metalik Maden Araştırmaları

Bu kapsamda bakır-kurşun-çinko (baz metaller), molibden, antimuan, kalay,

volfram ile altın ve gümüş gibi değerli metaller ile demir, krom, nikel, alüminyum,

manganez ve platin arama ve araştırma projeleri gerçekleştirilmektedir.

Jeokimya etütlerinde değişik tür ve ölçekte örnekleme çalışmaları

yapılmaktadır. Bunlar dere kumu, bitki, su, toprak ve kayaç örnekleridir. Bu

örneklerden yapılan jeokimyasal analizlerin sonuçları istatistiksel yöntemlerle

değerlendirilmekte ve değişik ölçekte anomali ve dağılım haritaları yapılmaktadır.

Pek çok disipline hitap eden Genel Jeokimya Haritaları üretilmektedir.

Endüstriyel Hammadde Araştırmaları

Seramik ve Yapı Hammaddeleri

Endüstri Mineralleri Araştırmaları

Seramik ve Yapı Hammaddeleri araştırmalarında seramik, refrakter, cam

ve yapı malzeme hammaddeleri aramalarına yönelik projeler gerçekleştirmektedir.

Endüstri Mineralleri Araştırmalarında ise kimyasal tuzlar (potas, evaporitik

oluşumlar-bor, sodyum sülfat, trona, kayatuzu vb. gibi), magmatik ve/veya metamorfik

oluşumlar (nadir toprak elementleri, florit, titan...vb gibi), zeolit, asbest, barit vb.

hammaddeleri aramalarına yönelik projeler gerçekleştirmektedir.

Engin ve diğ., 2012

ENERJİ ARAMA VE ARAŞTIRMALARI

Kömür Arama Araştırmaları

MTA dünya enerji tüketiminde halen alternatif enerjilerden birisi olan,

önemini koruyan kömür arama çalışmaları ve ülkemizin mevcut kömür

rezervlerinin artırılması yönünde çalışmalar yapmaktadır.

JEOTERMAL ARAŞTIRMALARI MTA jeotermal enerji kaynaklarının aranması, geliştirilmesi, işletme problemlerinin giderilmesi ve korunması çalışmaları yapmaktadır. Ülkemiz jeotermal kaynaklar yönünden zengin bir ülkedir.

JEOFİZİK ARAŞTIRMALAR

MTA metalik maden ve alterasyon alanlarının belirlenmesi, petrol,

doğal gaz, jeotermal enerji, kömür havzaları, jeolojik ve tektonik yapı araştırmaları,

yer seçimi, zemin etütleri gibi birçok alanda kamu ve özel sektörün gereksinimi

olan jeofizik etüt ve değerlendirmelerini yapmaktadır.

Yer kabuğunun araştırılması kapsamında

Gravite, manyetik, elektrik, sismik, kuyu ölçüleri yöntemlerini kullanarak

Jeoelektrik ve ısı akısı çalışmaları yapmaktadır.

ANALİZ VE TEKNOLOJİK TESTLER

MTA farklı akredite laboratuvarlarında

kayaç ve cevher numunelerinin fiziksel,

mineralojik ve kimyasal-jeokimyasal analizlerini

yapmaktadır.

Mineraloji-Petrografi Laboratuvarları

- Petrografik Analizler

- XRD Analizleri

- Kömür Petrografisi Analizleri

- Sıvı Kapanım Analizleri

- SEM-EDS (Taramalı Elektron Mikroskobu) Analizleri

- MLA (Cevherde serbestleşme Derecesi) Anazlizleri

- FT-IR (Fourier Dönüşümlü Kızıl Ötesi Spektrometresi

Analizleri

Analiz Laboratuvarları

- Jeokimyasal Analizler

- Kimyasal Analizler

Yaş Analizeleri

XRF Analizleri

ICPP-OES /MS Analizleri

Kıymetli Metal Analizleri

- Kömür Analizleri

- Su Analizleri

Teknoloji Laboratuvarları

- Cevher Zenginleştirme Analizleri

- Metalik ve Endüstriyel Hammaddeler ile ilgili

Teknolojik Test ve Analizler

- Kömür Teknolojik Testleri

Doğal Taş Laboratuvarları

Doğal Yaş Teknolojik Test ve Analizleri

SONDAJ FAALİYETLERİ

MTA, ülkemizin yer altı zenginliklerinin araştırılmasına yönelik sondaj çalışmaları, kuruluşundan itibaren yurdumuzun maden potansiyelininin ortaya konulması amacı ile ülke genelinde faaliyetlerine yoğun olarak sürdürmektedir.

DENİZ ARAŞTIRMALARI

MTA denizlerimizde ve göllerimizde gerçekleştirdiği jeolojik ve jeofizik

araştırmalar ile deniz tabanı ve altında kalan alanların jeolojik yapısı ve potansiyel

doğal kaynakların ortaya konulmasında bilgi üretmekte ve hizmete sunmaktadır.

Bu amaçla ülkemiz deniz, göl ve kıyı alanlarında jeolojik (tektonik,

sedimantoloji, jeokimya, sismoloji, paleontoloji ve jeoteknik), jeofizik (sismik,

gravite ve manyetik), oşinografik ve hidrografik (batimetrik) çalışmalar

gerçekleştirmektedir.

Ülkemiz deniz ve göl alanlarında yer alan olası

aktif fayları, olası doğal potansiyellerin

belirlenmesi için araştırmalar yapmaktadır.

Denizlerde (koylar, körfezler, lagünler, kıyı kuşağı

vb.) ve göllerde mühendislik amaçlı İncelemeler

yapar. Yüksek Ayrımlı Sığ Sismik Sistem

ÇEVRE ARAŞTIRMALARI

Çevre araştırmaları yapmak

Çevresel Etki Değerlendirme İzin Çalışmaları

Çevresel Etki Değerlendirme ve Organize Sanayi Bölgesi Görüşleri

FİZİBİLİTE ÇALIŞMALARI

MTA ülkemizin yer altı kaynaklarını arayarak ve bulunan maden

yataklarının teknik ve ekonomik fizibilitesini yapmaktadır.

Ayrıca açık maden işletme tasarımı ve uygulamalarına yönelik jeoteknik

fizibilite çalışmalrının bir parçası olarak şev duraylılığı araştırmaları da

yapmaktadır.

ENERJİ ETÜT ÖLÇÜMLERİ

MTA bünyesinde bulunan Mobil Su Analiz Laboratuvarı ile sularda yerinde

kimyasal analiz yapılabilmekte ve gaz ölçümleri gerçekleştirilebilmektedir.

Ayrıca Rn ölçüm cihazı ve gaz analiz cihazı ile toprakta Rn ve gaz ölçümleri

gerçekleştirilebilmekte ve bu şekilde rezervuar oluşturabilecek kırık hatları

belirlenebilmektedir.

KAYA VE ZEMİN MEKANİĞİ LABORATUVARLARINDA

MTA'nın madencilik sektöründeki jeoteknik sorunların araştırılması amacıyla

çeşitli Kamu/Özel Kurum ve Kuruluşlarından gelen taleplere bağlı olarak; şev stabilite

etütleri, yer altı işletmesine yönelik jeomekanik parametrelerin belirlenmesine yönelik

sondajlı etütler, güzergâh etütleri, organize sanayi bölgelerinin zemin etütleri vb.

derlenen

numuneler üzerinde, amaca yönelik testler gerçekleştirilmektedir.

Bu kapsamda; Kaya numuneler üzerinde tek eksenli sıkışma dayanım testleri,

elastisite modulü ve poisson oranı tayini, üç eksenli sıkışma daya testleri, zemin

numuneler üzerinde ise makaslama dayanım deneyleri, üç eksenli sıkışma dayanım

testleri, tek eksenli sıkışma dayanım testleri, ve konsolidasyon testleri başta olmak

üzere standart bir laboratuvarda olması gereken fiziksel testler (su içeriği, özgül ağırlık,

tane boyu dağılım analizi, atterberg limitleri, nem içeriği vb.) gerçekleştirilmektedir.

MTA TABİAT TARİHİ MÜZESİ

Ülkemizde ilk ve tek olan MTA Tabiat tarihi müzesinde yaklaşık 3000 fosil,

mineral, kayaç, değişik madenler ile ilişkin örnekler sergilenmektedir.

MTA Web sayfasındaİnternet ortamında SANAL olarak da gezilebilmektedir.