161

JEOFİZİK ETÜTLERİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI SİSMİK VERİ İŞLEM MERKEZİ

Rezzan ÖZERK* ve Sinem AYKAÇ* Jeofizik Etütleri Dairesi bünyesinde kuru-lan Sismik Veri İşlem Merkezi (Şekil 1) 2008 yılında hizmet vermeye başlamıştır. Veri İşlem

Merkezinde üç kullanıcı kapasiteli Linux ta-banlı Red Hat işle- tim sistemine sahip Disco Focus 5.4 veri işlem yazılımı kullanılmaktadır.

Veri İşlem paket programı iki ve üç bo- yut-lu verileri işlemeye uygun olup, kendi içinde modül olarak isimlendirilen birçok alt program- dan oluşmaktadır. Her birinin ayrı işlevi vardır. Sismik veri işlem de belirli bir işlem akışı mev- cuttur.

*Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Jeofizik Etütleri Dairesi Başkanlığı - Ankara

Veri işlem aşamasında arazide kayıt edi-len veriler SEGD formatında olup veri işlemin Disco Focus programında yapılabilmesi için SEGD modülü ile Disco internal formatına dö-nüştürülür. Kullanılan akış şeması ile yapılan işlemlere genel bir çerçeve ile bakacak olursak bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir.

1) Sismik verilerin okunması 2) Sismik hat içi atış – alıcı düzeni (geometry) 3) İstenmeyen kalitedeki sismik izlerin ayıklanması (editing) 4) Atış düzeninden ortak yansıma düzenine geçilmesi (CDP)

5) Genlik kazancı uygulanması (Gain)

VERİ İŞLEM AŞAMALARINDAN BAZI ÖRNEKLER

Arazide veriler çalışma amacına bağlı ola- rak belirli bir atış alıcı düzeninde toplanır (Şekil 2). Uygun modüller yardımı ile atış alı-cı düzeninden ortak yansıma düzenine (CDP) geçiş yapılır. Sismik datanın, genelleştirilmiş veri işlem akış düzenine (Şekil 3) uygun olarak prosesi gerçekleştirilir.

Şekil 1- Veri İşlem Merkezi Şematik Görünümü

JEOFİZİK ETÜTLERİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI SİSMİK VERİ İŞLEM MERKEZİ

*Rezzan ÖZERK *Sinem AYKAÇ *Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Jeofizik Etütleri Dairesi Başkanlığı - Ankara

Jeofizik Etütleri Dairesi bünyesinde kurulan Sismik Veri İşlem Merkezi 2008 yılında hizmet vermeye başlamıştır. Veri İşlem Merkezinde üç kullanıcı kapasiteli Linux tabanlı Red Hat işletim sistemine sahip Disco Focus 5.4 veri işlem yazılımı kullanılmaktadır.

Veri İşlem Merkezi Şematik Görünümü

Veri İşlem paket programı iki ve üç boyutlu verileri işlemeye uygun olup, kendi içinde modül olarak isimlendirilen birçok alt programdan oluşmaktadır. Her birinin ayrı işlevi vardır. Sismik veri işlem de belirli bir işlem akışı mevcuttur.

162

VERİ İŞLEM AŞAMALARINDAN BAZI ÖRNEKLER

Arazide veriler çalışma amacına bağlı olarak belirli bir atış alıcı düzeninde toplanır. Uygun modüller yardımı ile atış alıcı düzeninden ortak yansıma düzenine (CDP) geçiş yapılır.

Araziden Alınmış Sismik Yansıma Atış Kaydı Örneği

Disco - Focus programında ilgili modül ile veritabanındaki geometri bilgileri iz başlıklarına (trace header) yazdırılır. Ardından kötü izler ayıklanarak çevresel etmenler ve enerji kaynağının (vibro) yarattığı gürültüler en aza indirilerek veri kalitesinin artması sağlanmış olur.

Şekil 2- Araziden Alınmış Sismik Yansıma Atış Kaydı Örneği

Şekil 3- Genelleştirilmiş Veri İşlem Akış Şeması

*Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Jeofizik Etütleri Dairesi Başkanlığı - Ankara Sayfa 164

Şekil 2- Araziden Alınmış Sismik Yansıma Atış Kaydı Örneği

Şekil 3- Genelleştirilmiş Veri İşlem Akış Şeması

163

Disco - Focus programında ilgili modül ile veritabanındaki geometri bilgileri iz başlıkları- na (trace header) yazdırılır. Ardından kötü izler (Şekil 4) ayıklanarak (edit) çevresel etmenler

ve enerji kaynağının (vibro) yarattığı gürültüler en aza indirilerek veri kalitesinin artması sağ-lanmış olur.

Arazi çalışması sırasında vibrolar arasın- da oluşabilecek genlik farklarının giderilmesi amacı ile yapılan düzeltmenin ardından küre- sel açılımdan kaynaklanan genlik azalımının

yerine konulması gerekmektedir. Kazanç (Gain) analizi (Şekil 5) ile veriler kontrol edile-rek genliklerin arzu edilen seviyeye taşınması sağlanır.

VERİ İŞLEM AŞAMALARINDAN BAZI ÖRNEKLER

Arazide veriler çalışma amacına bağlı olarak belirli bir atış alıcı düzeninde toplanır. Uygun modüller yardımı ile atış alıcı düzeninden ortak yansıma düzenine (CDP) geçiş yapılır.

Araziden Alınmış Sismik Yansıma Atış Kaydı Örneği

Disco - Focus programında ilgili modül ile veritabanındaki geometri bilgileri iz başlıklarına (trace header) yazdırılır. Ardından kötü izler ayıklanarak çevresel etmenler ve enerji kaynağının (vibro) yarattığı gürültüler en aza indirilerek veri kalitesinin artması sağlanmış olur.

Arazi çalışması sırasında vibrolar arasında oluşabilecek genlik farklarının giderilmesi amacı ile yapılan düzeltmenin ardından küresel açılımdan kaynaklanan genlik azalımının yerine konulması gerekmektedir. Kazanç analizi ile veriler kontrol edilerek genliklerin arzu edilen seviyeye taşınması sağlanır.

Gain Öncesi ve Sonrası Görüntü

Kullanılan veri işlem programında çeşitli filtre tipleri mevcuttur. Kot farklılığından meydana gelen bozucu etkileri düzeltmek amacı ile yükseklik düzeltmesi yapılır. Bu işlem yapılırken bir datum düzeyi seçilerek tüm atışlardaki direkt gelen dalgalardan hesaplanan hızlar kullanılarak yükseklik düzeltmesi uygulanır.

Statik Düzeltme

Şekil 4- Atış Kaydı Üzerindeki Kötü İzlerin Görüntüsü

Şekil 5- Gain Öncesi ve Sonrası Görüntü

164

Arazi çalışması sırasında vibrolar arasında oluşabilecek genlik farklarının giderilmesi amacı ile yapılan düzeltmenin ardından küresel açılımdan kaynaklanan genlik azalımının yerine konulması gerekmektedir. Kazanç analizi ile veriler kontrol edilerek genliklerin arzu edilen seviyeye taşınması sağlanır.

Gain Öncesi ve Sonrası Görüntü

Kullanılan veri işlem programında çeşitli filtre tipleri mevcuttur. Kot farklılığından meydana gelen bozucu etkileri düzeltmek amacı ile yükseklik düzeltmesi yapılır. Bu işlem yapılırken bir datum düzeyi seçilerek tüm atışlardaki direkt gelen dalgalardan hesaplanan hızlar kullanılarak yükseklik düzeltmesi uygulanır.

Statik Düzeltme Dalgacığı şekillendirmek, düşey çözünürlüğü arttırmak ve tekrarlı yasımaları ortadan kal-

dırmak amacıyla Dekonvolüsyon (ters evrişim) (Şekil 7) uygulanmıştır (Yılmaz O.,1987).

Sismik hız analizi Focus’ta interaktif olarak yapılmaktadır (Şekil 8). Bulunan yığma hızları veritabanına yazılır ve bu hızlar kullanıla-

rak hiperbol konumundaki hız düzeni yatay hız düzenine sokulmuş olur.

Dalgacığı şekillendirmek, düşey çözünürlüğü arttırmak ve tekrarlı yasımaları ortadan kaldırmak amacıyla Dekonvolüsyon (ters evrişim) uygulanmıştır.

Dekonvolüsyon Öncesi ve Sonrası Spectrum Görüntüleri

Sismik hız analizi Focus’ta interaktif olarak yapılmaktadır. Bulunan yığma hızları veritabanına yazılır ve bu hızlar kullanılarak hiperbol konumundaki hız düzeni yatay hız düzenine sokulmuş olur.

Hız Analizi Uygulamasından Bir Görüntü

Kullanılan veri işlem programında çe-şitli filtre tipleri mevcuttur. Verilerin frekans ortamındaki görüntüsü incelenir. Çeşitli filtre testleri yapılarak uygun filtre boyu ve pence-re tipi seçilir. Kot farklılığından meydana gelen

bozucu etkileri düzeltmek amacı ile yükseklik düzeltmesi yapılır (Şekil 6). Bu işlem yapılırken bir datum düzeyi seçilerek tüm atışlardaki di-rekt gelen dalgalardan hesaplanan hızlar kul- lanılarak yükseklik düzeltmesi uygulanır.

Şekil 6- Statik Düzeltme

Şekil 7- Dekonvolüsyon Öncesi ve Sonrası Spectrum Görüntüleri

165

Dalgacığı şekillendirmek, düşey çözünürlüğü arttırmak ve tekrarlı yasımaları ortadan kaldırmak amacıyla Dekonvolüsyon (ters evrişim) uygulanmıştır.

Dekonvolüsyon Öncesi ve Sonrası Spectrum Görüntüleri

Sismik hız analizi Focus’ta interaktif olarak yapılmaktadır. Bulunan yığma hızları veritabanına yazılır ve bu hızlar kullanılarak hiperbol konumundaki hız düzeni yatay hız düzenine sokulmuş olur.

Hız Analizi Uygulamasından Bir Görüntü

Sismik Veri İşlem Merkezinde (Şekil 9) sismik yansıma çalışmaları neticesinde elde edilen sismik datalar, veri işlem yazılımındaki modüller kullanılarak final sismik kesitler hali-ne getirilir. Sismik veri işlem, toplanan verile-rin çeşitli işlemlerle anlamlı ve yorumlanabilir

hale getirilmesidir. Veri işlem aşamasında hedef, veriyi en iyi şekilde işleyerek yorum-cuya hazır hale getirmektir. Sismik yansıma yönteminde sismik veri işlem sonrası çıkan ürün bir final sismik zaman kesitidir. . Sismik zaman kesitinde yatay eksen, mesafe olarak

Şekil 6- Statik Düzeltme Şekil 8- Hız Analizi Uygulamasından Bir Görüntü

Şekil 9- Sismik Veri İşlem Merkezi

166

Migrasyonlu Yığma Kesit

Migrasyonlu Yorumlanmış Yığma Kesit

Migrasyonlu Yığma Kesit

Migrasyonlu Yorumlanmış Yığma Kesit

metre cinsinden arazide ölçülmüş sismik hat üzerindeki atış (shot) noktalarını (bu noktala-rın iki katı olarak ortak derinlik noktası (CDP) numaralarını göstermektedir. Düşey eksen ise saniye cinsinden gidiş-gelişi (seyahat zama-nını) göstermektedir. Yığma kesitinde görülen yansıma olayları sismik dalga düşey olarak yol alıyormuş gibi çizilir. Bu varsayım ancak yatay yansıtıcı yüzeylerin olması durumunda doğrudur. Fakat yansıtıcıların eğimli olması durumunda bu varsayım doğru değildir. Bunun

düzeltilmesi için yansıma noktalarının gerçek yerlerine taşıması yani göç (migrasyon) ettiril-mesi gerekir. Eskişehir-Alpu neojen havzasının jeofizik sismik yansıma etüdü ile araştırılması projesi kapsamında elde edilen sismik kesitler üzerine migrasyon uygulanarak sismik yorum-ları gerçekleştirilmiştir (Izladı, E., Toksoy, A.T., ve diğerleri, 2010). Aşağıdaki şekillerde bu projeden elde edilen migrasyonlu sismik yığ-ma kesit ve migrasyonlu yorumlanmış sismik yığma kesit örneği verilmiştir (Şekil 10-11)

Şekil 10- Migrasyonlu yığma kesit

Şekil 11- Migrasyonlu yorumlanmış yığma kesit

DEĞİNİLEN BELGELERIzladı, E., Toksoy, A.T., vd., 2010. Eskişehir-

Alpu neojen havzasının jeofizik sis-mik yansıma etüdü ile araştırılması projesi.

Yılmaz, O.,1987. Seismic Data Processing.SEG, 526 sh.