1

Jafningjafræðsla

Ingólfur V. Gíslason8.6.2007

2

Heimsstaðan

• 70% fátækra í heiminum eru konur

• Ólaunuð vinna er u.þ.b. 2/3 vinnu kvenna, 1/3 vinnu karla

• 2/3 ólæsra í heiminum eru konur

• Hlutur kvenna meðal kjörinna þingfulltrúa er 10% og 6% ráðherra

• [SÞ 1997]

3

• “Öll tilvera heilbrigðrar og þroskaðrar konu, sem ekki hefur lent á glapstigum, er helguð kynlífinu. Það er kynhvötin, sem gerir fötin að þýðingarmesta viðfangsefni kvenlegrar hugsunar... Kynhvötin gerir val á höfuðfati eða liðun á hári að svo yfirgripsmiklu viðfangsefni, að hún getur hugsað um það dögum saman og jagast um það við hárgreiðslustúlkuna tímunum saman.”

Fritz Kahn

4

Fritz Kahn

“Eins og í líkamsbyggingu er konan einnig líkari barninu hvað snertir skapgerð og andlegt atgerfi heldur en karlmaðurinn. ... Eins og barnið er konan fremur þiggjandi en veitandi í andlegum efnum, hún lætur frekar stjórnast af tilfinningum en skynsemi, frekar af hugsýn og eðlisávísun en kaldri rökhyggju. ...

Samkvæmt eðli sínu stendur hún milli mannsins og barnsins ...”

5

Samskipti karls og konu

• "... það er ekkert það í hjúskaparlögunum, sem skyldar konuna til þess að sitja heima og annast heimilisstörfin eða bannar að maðurinn geri það. En … konan tekur þetta mikilvæga hlutverk að sér með glöðu geði og gegnir því með meiri sóma en maðurinn gæti vænst að gera það, af því að hún er eðlilega hæfari til þess..."

6

Þrjár þróunarlínur í stöðu kynjanna

• 1. Vinnumarkaðsvæðing mæðra

• 2. Samfélagsvæðing barnauppeldis

• 3. Fjölskylduvæðing feðra

7

Atvinnuþátttaka karla og kvenna 1910 - 2005

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1971 1981 1991 2001 2005

Karlar

Konur

8

Meðalfjöldi vinnustunda í aðal- og aukastarfi 1991-2005

0

10

20

30

40

50

60

KarlarKonur

Karlar 51,3 50,5 50 49,6 50 50,6 50,1 49,9 50,4 50,9 49,6 48,8 46,9 47,1 47,8

Konur 34,5 33,7 34,1 34,4 34,5 35,6 35,2 34,8 35,4 35,5 35,7 36,3 36 35,9 35,6

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

9

Venjulegar vinnustundir karla og kvenna (25-54 ára) eftir fjölda

barna

0

10

20

30

40

50

60

Ekkert barn1 barn (0-6 ára)2 börn e.fl. (0-6 ára)

Ekkert barn 50,6 37,8

1 barn (0-6 ára) 52,6 35,3

2 börn e.fl. (0-6 ára) 54,2 30,9

Karlar Konur

10

Munur á meðalævilengd karla og kvenna

Danmörk Finnland Ísland Svíþjóð

1990 5,7 ár 8,0 ár 5,1 ár 5,6 ár

2005 4,6 ár 6,8 ár 3,9 ár 4,4 ár

11

Hlutfall atvinnutekna kvenna af atvinnutekjum karla 1980-2005

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

%

% 46,6 46,4 48 48,7 48,2 49,3 54,1 49,7 50,6 49,3 49 49,7 50,8 51,4 52 52 52 52,3 52,9 54,2 55,3 57,2 59 60,9 60,7 61,1

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

12

Launamunur karla og kvenna 1991-2005

0102030405060708090

100

%

% 73,9 76,1 75,4 75 75,4 73,9 74,4 75,9 77,2 79,2 79,4 79,3 79,3 79,6 81,1

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

13

Hærri atvinnutekjur sambúðarfólks 1991-2005

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Konan

Karlinn

Konan 12,4 13,2 14,5 15,4 15,4 15,1 15,2 15,3 16 16,1 17,1 18,7 19,5 19,8 20,1

Karlinn 87,6 86,8 85,5 84,6 84,6 84,9 84,8 84,7 84 83,9 82,9 81,3 80,5 80,2 79,9

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

14

Atvinnutekjur giftra og ógiftra árin 2002 og 2004

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

4.000.000

4.500.000

2002 2004

Ógiftar konur

Giftar konur

Ógiftir karlar

Giftir karlar

15

Hlutfall kvenna af brautskráðum úr Háskóla Íslands

0102030405060708090

100

%

% 12,5 20 52,4 62,7 64,8

1961 1973 1995 2003 2005

16

Börn í leikskólum sem hlutfall af árgangi 1998 – 2005

0102030405060708090

100

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

1 árs2 ára3 ára4 ára5 ára

17

18

Hlutur karla í heimilisstörfum 1987/90 og 2000/01

010203040506070

8090

100

Danmörk Noregur Svíþjóð

1987/90

2000/01

19

Sv: Yfirleitt, eins og með tauþvott og svoleiðis, ég þvæ aldrei fötin, ég kann ekki á þvottavélina. En stundum biður hún mig um að hengja upp og þá geri ég það. Uppvask sjáum við alveg um saman, göngum alltaf frá saman eftir mat. Ég hugsa að ég eldi oftar. Það má alveg örugglega segja það. Ekki það að hún sé neitt slæmur kokkur eða þannig. Þetta hefur einhvern veginn þróast þannig bara, maður kemur heim og svo er búið að ákveða hvað verður í matinn og þá byrja ég bara að elda, það er ekkert verið að spá í hvor eigi að fara að elda eða svoleiðis. Hún sér oftast um ... hún þurrkar alltaf af, ég þurrka aldrei af. Stundum ryksugum við saman og skúrum. Hún skúrar alveg örugglega oftar. Hún vill helst gera það annan hvern dag eða eitthvað svoleiðis, oftar en mér finnst þurfa. Sp: Þannig að það sé kannski svona frekar hennar að ákveða hvað þurfi að gera og hvenær og þú gengur þá bara í það með henni ef þannig stendur á? Sv: Já, hún gefur kallið.[14]

20

Ábyrgðin á börnunum

• Sv.: [konan] er stundum í dúkkuleik og hún lætur sig skipta hvernig barnið sitt lítur út miklu meira en ég. Ég hef minni áhyggjur af því, af því ég var sjálfur í fötum sem komu héðan og þaðan, sem krakki. Stelpan er alltaf svo sæt og vel klædd. [konan] ræður þessu algerlega. Stundum hef ég slysast á að tína til í hana föt sem hafa fengið samþykki en oftar en ekki þá klúðra ég þessu. Kannski á morgnana þá byrjar dagurinn þannig að ég hleyp fram og næ í bleyju. [konan] kemur fram, pissar, kemur tilbaka, kannski stundum með bleyjuna. Ég fer að klæða mig, byrja að hita ofan í stelpuna grautinn. Þá er búið að klæða hana, [konan] sér um það yfirleitt. Svo fer ég að gefa henni, [konan] fer að taka sig til. Svo er búið að gefa henni meðulin og það sem á að gera, ég klára að klæða mig og svo förum við út. Ég fer með hana á [leikskólinn]. [Konan] stjórnar því hvernig stelpan er tilhöfð og sér alveg um þetta fataval og reyndar á mig líka. Hún kaupir meira og minna á mig föt.

21

22

Fæðingarorlofslögin 2000

1. Orlofið er lengt (í áföngum) í níu mánuði2. Þrír mánuðir eru bundnir föður, þrír móður og þrem geta foreldrar skipt

að vild3. Töku fæðingarorlofs má dreifa á 18 mánuði4. Þátttakendur á vinnumarkaði fá greiðslur sem nema 80% af

meðallaunum5. Ákveðið gólf er á greiðslum en ekkert þak (breytt 2004)6. Þeir sem eru utan vinnumarkaðar eða vinna minna en 25% af fullri

vinnu fá styrk7. Fæðingarorlofssjóður fær tekjur sínar með ákveðnum hluta

tryggingagjalds atvinnurekenda8. Foreldrar hafa, hvort um sig, rétt til þriggja mánaða foreldraorlofs sem

taka má þar til barnið hefur náð átta ára aldri

23

Feður í fæðingarorlofi

• 2001 82,4%

• 2002 83,6%

• 2003 86,6%

• 2004 89,8%

24

Meðaldagafjöldi

Karlar Konur

• 2001 39 186

• 2002 68 187

• 2003 97 183

• 2004 96 182

25

Staðan

• Konur hafa brotist úr fjötrum kynjamynda

• ... en eiga enn víða undir högg að sækja

• Karlar að losna

• ... en róðurinn er víða þungur

26

Möguleikar

• Jafnrétti er ekki bara “kvenna-eitthvað”

• Jafnrétti snýst um að karlar og konur séu ekki dregin í dilka heldur fái allir að njóta sín á eigin forsendum

• Yfirleitt ekki ætlunin að mismuna

• Hefðir og úreltur hugsangangur þvælist fyrir

27

Femínistar

• 1. Fótstærð

• 2. Er eitthvað að?

• 3. Andúð á myndum af beru fólki?

• 4. Kynjakvótar

• 5. Karlahatur?

28

Takk fyrir