20

11

Go

din

aX

V

75

^ASOPIS AGENCIJE ZA VODNO PODRU^JE RIJEKE SAVE SARAJEVO

^ASOPIS AGENCIJE ZA VODNO PODRU^JE RIJEKE SAVE SARAJEVO

"VODA I MI"^asopis Agencije za vodno podru~je rijeke Save Sarajevo

hh tt tt pp :: // ww ww ww.. vv oo dd aa .. bb aa

Izdava~:Agencija za vodno podru~je rijeke SaveSarajevo, ul. Grbavi~ka 4/IIITelefon: ++387 33 56 54 00Fax: ++387 33 56 54 23E-mail: dilista@voda.ba

Glavna urednica:Dilista Hrka{, dipl. `urn.

Savjet ~asopisa: Predsjednik: Sejad Deli}, direktor AVP Sava; ~lanovi:Ivo Vinceti}, predsjednik Upravnog odbora AVP Sava i Behija Had`ihaj-darevi}, ~lan Upravnog odbora AVP Sava.

Redakcioni odbor ~asopisa: Dilista Hrka{, dipl. `urnalist, predsjednik;~lanovi: Mirsad Lon~arevi}, dipl. ing. gra|., Aida Salahovi}, dipl. ekono-mist, Elmedin Hadrovi}, dipl. pravnik, dr. sci. Anisa ^i~i} Mo~i}, HarisFi{ekovi}, dipl. ing. gra|. i mr Sanela D`ino, dipl. hemi~ar.

Idejno rje{enje korica: DTP STUDIO Studentska {tamparija Sarajevo

Priprema za {tampu i filmovanje: KKDD d.o.o. Sarajevo

[tampa: RIMIGRAF, Sarajevo

^asopis “Voda i mi” registrovan je kod Ministarstva obrazovanja, naukei informisanja Kantona Sarajevo pod rednim brojem: 11-06-40-41/01 od12. 03. 2001. godine.

S A D R @ A J

Autorica kolor fotografija u ovom broju je Dr. sci. Anisa ^i~i}-Mo~i}.

Na naslovnoj stranici je rijeka @eljeznica u naselju Dusina, a na posljednjoj je rijeka Borovnica iznad Fojnice.

august 2011. • Broj 75 • Godina XV

UVODNIKD. HrkašUVODNIK

AKTUELNOSTII. Sofovi}REZULTATI POSLOVANJA “AGENCIJE ZA VODNO PO-DRU^JE RIJEKE SAVE” U PRVOJ POLOVINI OVE GODINE

KORI[TENJE VODA\. KarkinEVROPSKI KREDIT ZA POBOLJ[ANJE VODOSNABDIJEVANJA I SANITACIJE U FBiH

ZA[TITA VODAA. Ibrahimpa{i}PLAN UPRAVLJANJA VODAMA NA SLIVU RIJEKE SAVE

A. ^i~i}-Mo~i}STATUS PROJEKTA “DEFINISANJE REFERENTNIHUSLOVA POVR[INSKIH KOPNENIH VODA NA SLIVURIJEKE SAVE U FBiH PREMA KRITERIJIMA OKVIRNEDIREKTIVE O VODAMA (2000/60/EC) I ZAKONA OVODAMA”

M. Sara~PODR[KA RAZVOJU EKOSISTEMA RIJEKE BOSNE I NJENIH PRITOKA

A. ^i~i}-Mo~i}EKOLO[KE I BIOSISTEMSKE OSOBENOSTI VODENIHCVJETOVA U ZOOBENTOSU SLIVA FOJNI^KE RIJEKE

A. Ibrahimpa{i}DABLAS BALKAN FACILITY – ZA[TITA VODNIH EKOSISTEMA U SLIVU DUNAVA

ZA[TITA OD VODAH. Fi{ekovi}INVESTICIJE PREMA PLANU

VIJESTI I ZANIMLJIVOSTID. Hrka{UDRU@ENJE ZA ZA[TITU VODA U BiH PO^INJE SA RADOM – Obrazac za u~lanjenje (Pristupnica) –

IN MEMORIAMD. Hrka{ZDRAVKO SPARAVALO

vaj broj va{eg i na{eg ~asopisa u cjelostije posve}en radu i aktivnostima koje suaktuelne u Agenciji za vodno podru~je ri-jeke Save (AVP Sava). A evo i za{to.

Agencija, kao pravni sljednik pokreta~a ~asopi-sa 1996. godine (Javno vodoprivredno preduze}e“Vodoprivreda Bosne i Hercegovine”) i danas kao iz-dava~ ima, prije svega, zakonsku obavezu da infor-mi{e javnost o svom radu (~lan 153. ta~ka 5. Zakonao vodama FBiH, Slu`bene novine FBiH broj70/2006.), a zatim i kao institucija koja svoju djela-tnost zasniva na javnom prihodu (op}a vodna na-knada, posebna vodna naknada, prihod od zakupajavnog vodnog dobra, bud`etska sredstva Federaci-je, kreditna i druga sredstva u skladu sa zakonom),o ~ijem tro{enju javnost treba biti upoznata. Ona to ijeste, vi{e ili manje, prije svega preko internet strani-ce Agencije na kojoj su dostupne informacije o fi-nansijskom planu i programu rada Agencije za teku-}u godinu, kao i izvje{taj o realizovanom planu zaproteklu godinu, a zatim i kroz ovaj ~asopis, pa seri-jal emisija “Za svaku kap ~iste vode” koji se ve} ~e-tiri godine zaredom emituje na talasima Radija FBiHi nizu drugih aktivnosti

Me|utim, jedan broj na{ih ~italaca je istakao pri-mjedbu da posljednjih nekoliko brojeva u sadr`ajuuglavnom imaju tekstove iz rada i aktivnosti raznihdrugih institucija i organizacija, a vrlo malo ili gotovoni{ta iz rada Agencije. E da bi odgovorili na tu primje-dbu, ali i pobolj{ali kvantitetu i kvalitetu informacija oradu jedne javne institucije kao {to je na{a, odlu~ilismo da vam kroz sadr`aj ovog broja predstavimoono {to je va`no i aktuelno u svakom od na{ih sekto-ra. Osim toga, i ubudu}e }emo svakako nastojati dabarem jedna tre}ina sadr`aja bude iz domena djela-tnosti Agencije, odnosno njenih aktuelnih aktivnosti.

To nipo{to ne zna~i da ne nastavljamo sa objav-ljivanjem tekstova iz drugih ku}a, naprotiv, posebnokada je rije~ o onima koji su prirodom svog posla uvezi sa vodom, ali i svih onih pojedinaca koji u sferi

svoga interesovanja ili djelovanja imaju razmi{ljanjaili brigu o vodi. Jedino {to i ovoga puta moramo na-pomenuti da su tekstovi ograni~eni na ukupno 6strana (na na~in grafi~kog prikaza teksta u ~asopisu)i svi oni drugi uslovi objavljeni u “Voda i mi” broj 72na zadnjoj stranici pod naslovom “Upute autorima”(vidjeti na www.voda.ba) .

Stoga o~ekujemo va{u saradnju i dalje, ali i va-{e prijedloge, primjedbe i mi{ljenja o sadr`aju i kva-litetu ~asopisa.

Do novog broja, u`ivajte u preostalim ljetnim da-nima na obalama na{ih rijeka i ne zaboravite iza se-be po~istiti izletni~ki otpad kako ne bi zavr{io tamogdje mu nikako nije mjesto – u rijeci!

PO[TOVANI^ITAOCI/^ITATELJI,

DILISTA HRKA[

O

Uvodnik

3VODA I MI BROJ 75

Autori su u cjelosti odgovorni za sadr`aj i kvalitet ~lanaka.

UVODoslovanje „Agencije za vodno podru~je ri-jeke Save“ Sarajevo (u daljem tekstu:Agencija) utvr|uje se dono{enjem godi{-njeg Plana i Finansijskog plana kojeg do-

nosi Upravni odbor Agencije i na koji saglasnost da-je Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivre-de i {umarstva. Planom i Finansijskim planom Agen-cije za 2011. godinu planirano je ostvarenje prihodai drugih sredstva kao i poslovi i zadaci u koja se pla-nirana sredstva usmjeravaju.

Osnovni izvor prihoda Agencije su vodne nakna-de. Prihodi po osnovu vodnih naknada ostvaruju seu skladu sa Zakonom o vodama i podzakonskimaktima. U periodu januar-juni 2011. godine Agencijaje ostvarila ukupne prihode u iznosu od 7.967.678,45KM, a {to predstavalja 51,25% u odnosu na planira-ne za 2011. godinu.

Rashodi Agencije ostvaruju se pla}anjem izvr{e-nih radova i aktivnosti u namjene i zadatke utvr|enePlanom i Finansijskim planom Agencije za 2011. go-dinu i u periodu januar – juni 2011. godine ostvarenisu u iznosu od 4.979.154,56 KM. Za nabavku stalnihsredstava utro{eno je 174.376,58 KM.

REZULTATI POSLOVANJA “AGENCIJE ZA VODNOPODRU^JE RIJEKE SAVE” U PRVOJ POLOVINI OVE GODINE

4VODA I MI BROJ 75

P

IBRO SOFOVI], dipl. ekonomist

Aktuelnosti

Detalj sa nasipa na rijeci Savi

Foto: M. Lon~arevi}

Navedeno ostvarenje rashoda i nabavka stalnihsredstava predstavljaju i ukupnu finansijsku realiza-ciju Plana i Finansijskog Plana Agencije za 2011. go-dinu u iznosu od 5.153.531,14 KM {to predstavlja31,36% u odnosu na planiranu.

Vi{ak prihoda nad rashodima u periodu januar-juni 2011. godine u iznosu od 2.988.523,89 KM pri-vremeno }e se rasporediti kao vi{ak prihoda nad ras-

hodima koji }e se u drugoj polovini godine usmjera-vati na radove i aktivnosti utvr|ene Planom i Finansij-skim planom Agencije za 2011. godinu.

OSTVARENJE PRIHODAOstvarenje prihoda u periodu januar – juni 2011.

godine u iznosu od 7.967.678,45 KM je razli~ito poizvorima {to se mo`e vidjeti iz naredne tabele:

5VODA I MI BROJ 75

VODNE NAKNADE

Vodne naknade kao prihod Agencije obezbje|u-ju se u skladu sa Zakonom o vodama („Slu`bene no-vine Federacije BiH“ broj: 70/06), Odlukom o visiniposebnih vodnih naknada („Slu`bene novine Fede-racije BiH“, broj: 46/07) i Pravilnikom o na~inu obra-~unavanja, postupku i rokovima za obra~unavanje ipla}anje i kontroli izmirivanja obaveza na osnovuop}e vodne naknade i posebnih vodnih naknada(„Slu`bene novine Federacije BiH“, broj: 97/07 i46/09)).

Vodne naknade se upla}uju na trezorske ra~unakantona i sa tog ra~una se raspodjeljuju korisnicimau skladu sa ~lanom 177. Zakona o vodama. Agenci-ji pripada 40% od ukupno upla}enih sredstava i istase dozna~avaju na transakcijske ra~une Agencije.

U periodu januar – juni 2011. godine po osnovuvodnih naknada ukupno je napla}eno i oprihodova-no 6.331.967,01 KM ili 46,80% u odnosu na planira-ne za 2011. godinu ili za 4,47% vi{e u odnosu na is-ti period prethodne godine odnosno za 271.141,99KM.

1. Op}a vodna naknadaOp}u vodnu naknadu du`ni su pla}ati obveznici

koji su „registrovani za obavljanje djelatnosti“, a {topodrazumijeva sva pravna i fizi~ka lica koja su regis-trovana za obavljanje odre|ene djelatnosti kod na-dle`nog suda odnosno kod nadle`nog op{tinskogorgana.

Osnovicu za pla}anje ~ini ukupan iznos netopla}a zaposlenih koji pomno`en sa visinom stope od0,5% daje iznos op}e vodne naknade.

Ovu naknadu du`na su pla}ati i pravna lica poosnovu isplata po ugovoru o djelu, ugovora o autor-stvu, ugovora o vr{enju privremenih i povremenihposlova, ~lanstvu u upravnim i nadzornim odborimai komisijama. Iznos op}e vodne naknade dobije semno`enjem ispla}ene ugovorene naknade izvr{iocusa stopom 0,5%.

U periodu januar – juni 2011. godine Agencija jeoprihodovala 2.401.132,79 KM po osnovu naplateop}e vodne naknade {to predstavlja 49,00% od pla-niranog iznosa za 2011. godinu. U odnosu na ostva-renu za isti period prethodne godine (2.275.449,94KM) predstavlja pove}anje za 5,52%

2. Posebne vodne naknadeAgencija je u izvje{tajnom periodu oprihodovala

3.930.834,22 KM po osnovu naplate posebnih vo-dnih naknada (u dalje tekstu: PVN) {to predstavlja45,55% u odnosu na planirani iznos za 2011. godinu.U odnosu na naplatu u istom periodu prethodne go-dine (3.785.375,08 KM) predstavlja pove}anje za3,84%. Kako je druga polovina godine po naplati pri-hoda skoro uvijek ve}a u odnosu na prvu polovinu

godine o~ekuje se ostvarenje planiranog iznosa dokraja godine.

Naplata PVN po vrstama je razli~ita u odnosu naplanirane iznose. Manji pad naplate uo~ljiv je kod na-plate PVN za kori{tenje povr{inskih i podzemnih vo-da gdje su najve}i obveznici komunalna preduze}akoja se bave djelatno{}u vodosnabdijevanja i odvo-dnje otpadnih voda.

3. Ostali izvori prihodaIz ostalih izvora u periodu januar – juni 2010. go-

dine oprihodovano je 78.221,06 KM {to predstavlja46,01% planiranog iznosa za 2011. godinu i ista suobezbije|ena iz slijede}ih izvora ( prihodi od donira-nih stalnih sredstava – 19.550,40 KM, prodaja stalnihsredstava – 7.155,12 KM, napla}ene kamate od ba-naka – 25.226,52 KM, prodaja tenderske dokumen-tacije – 5.635,94 KM, zakup javnog vodog dobra-360,00 KM, kamate od datih kredita – 880,26 KM, na-pla}eni tro{kovi za izdavanje vodnih akata-14.612,82 KM i ostali izvori – 4.800,00 KM.

4. Preneseni prihodi i druga sredstva izprethodne godine

Preneseni vi{ak prihoda nad rashodima po Go-di{njem obra~unu za 2010. godinu u iznosu od1.557.490,380 KM u cijelosti je oprihodovan.

Po Godi{njem obra~unu za 2010. godinu u2011. godinu preneseno je 288.528,52 KM neutro{e-nih namjenskih sredstava Bud`eta Federacije BiHkoja su Agenciji prenesna za ta~no odre|ene namjene.

U izvje{tajnom periodu nije bilo tro{enja ovihsredstava i njihovog prihodovanja. Od prenesenogukupnog iznosa 270.000,00 KM ili 93,58% odnosi sena izvo|enje radova na rijeci Bosni na dionici odmosta na putu M-17 do u{}a rijeke @eljeznice. Zbogproblema nerije{enim imovinsko-pravnih odnosa ra-dovi se nisi mogli izvoditi.

U bilansu sredstava u Planu i Finansijskom pla-nu za 2011. godinu sadr`ana su i sredstva amortiza-cije koja su po Godi{njem obra~unu izdvojena u2010. i ranijim godinama. Amortizacija prestavlja„specifi~an tro{ak“ koji ne predstavlja odliv sredsta-va sa ra~una. Mo`e se re}i da na jednoj strani ima-mo smanjenje vrijednosti stalnih sredstava kroz nji-hovo tro{enje, a na drugoj strani amortizacija pred-stvlja likvidna nov~ana sredstva koja se mogu usmje-riti na zanavljanje stalnih sredstava odnosno i sred-stva za pro{irenu reprodukciju– nova investiranja(nabavke). Iz tog razloga obra~unata sredstva amor-tizacije koja su po godi{njem obra~unu za 2010. go-dinu predstavljala tro{ak stavljena su u bilans sred-stava za potrebe nabavke stalnih sredstava Agenci-je.

U periodu januar-juni 2011. godine KM za na-bavku stalnih sredstava utro{eno je 174.376,58 KM.

6VODA I MI BROJ 75

RASHODI – USMJERAVANJE SREDSTAVA PO NAMJENAMA Ukupni rashodi Agencije u periodu januar-juni

2011. godine ostvareni su u iznosu od 4.979.154,56KM. Ostvareni rashodi sa izvr{enom nabavkom stal-

nih sredstava (174.376,58 KM) daju ukupnu realiza-ciju Plana i Finansijskog plana za 2011. godinu uiznosu od 5.153.531,14 KM {to predstavlja 31,36% uodnosu na planiranu za 2011.godinu. RealizacijaPlana i Finansijskog plana Agencije za 2011. godinupo glavnim stavkama je slijede}a:

7VODA I MI BROJ 75

Finasijsko ostvarenje rashoda predstavlja uobi-~ajeno polugodi{nje ostvarenje istina ove godine ne-{to bolje u odnosu na prethodne godine za 4-5%.

U prvoj polovini godine ostvarenje rashoda neprati ostverenje prihoda. Prva polovina godine pred-stavlja u najve}em dijelu pripremu za realizaciju pla-niranih radova i aktvnosti, a posebno se to odnosi nainvesticiona ulaganja. U ovom dijelu godine najve}eaktvnosti se provode na pripremi tenderske doku-mentacije, provo|enje procedura javnih nabavki i za-klju~ivanje ugovora o izvo|enju radova.

Implementaciju planiranih aktivnostu u ovoj go-dini u prvoj polovini godine usporilo je i ka{njenje u

dobivanju saglasnosti (sredinom februara), visokevode na vodotocima I kategorije do kraja mjesecaaprila {to je uticalo na usporeniju realizaciju prenese-nih ugovorenih radova iz prethodne godine i dr.

Ostvareni rashodi za period januar-juni 2011. godi-ne, provedene aktivnosti u ovom periodu na implemen-taciji planiranih radova i aktivnosti (sa 30.06.2011.godine ugovoreno je 9.183.567,44 KM ili 57% plani-ranih godi{njih radova) uz odre|eno prilago|avanjeplaniranih aktivnosti daje uvjerenje da }e se do krajagodine posti}i `eljena realizacija planiranih radova iaktivnosti.

Pogled na vje{ta~ko jezero Snje`nica

Foto: M. Lon~arevi}

odosnabdijevanje, odvodnja i pre~i{}ava-nje otpadnih voda u Federaciji BiH suoblasti u kojima su evidentni brojni proble-ma. Svi pokazatelji kojima se defini{e sta-

nje u ovim oblastima (procenat obuhvata i priklju~e-nosti na javni sistem vodosnabdjevanja i kanalizaci-je, gubici u vodovodnim mre`ama, kvalitet vode naizvori{tima, stepen prikupljanja otpadnih voda, ste-pen pre~i{}avanja otpadnih voda, stepen naplate fa-kturisane vode, stanje kvaliteta povr{inskih voda itd)pokazuju kompleksnost problema i upu}uju na po-trebu da se mnogo vi{e uradi na pobolj{anju stanja.Naravno svaki od ovih elemenata je definisan Zako-nom o vodama FBiH (2006.) kao i planskim i strate-{kim dokumentima ura|enim do sada, od kojih jenajva`niji prijedlog Strategije upravljanja vodamaFBiH.

Zahtjevi op}ina na teritoriji Federacije BiH za po-bolj{anjem vodosnabdijevanja i smanjenja zaga|e-nja voda kroz prikupljanje i pre~i{}avanje otpadnihvoda (koje se sada direktno, bez pre~i{}avanja,ispu{taju u vode i okoli{) inicirali su razvoj Projekta«Vodosnabdijevanje i sanitacija u Federaciji BiH». UFederaciji BiH je trenutno 60% stanovni{tva obuhva-}eno javnim vodosnabdjevanjem, 33% javnom kana-

lizacijom, a 1,9% stanovni{tva je priklju~eno na ure-|aje za pre~i{}avanje otpadnih voda {to nam direk-tno ukazuje kolika je potreba Bosne i Hercegovine(kao i Federacije BiH) za unaprije|enjem stanja u po-menutim oblastima.

Saradnja sa Europskom Investicijskom Bankom(EIB) je zapo~ela sredinom 2006. godine izme|upredstavnika EIB-a i Federalnog ministarstva finansi-ja (FMF), a Federalno ministarstvo poljoprivrede, vo-doprivrede i {umarstva (FMPV[) je aktivno uklju~enou maju 2007. godine. Obim projekta je definisan naosnovu iskazanih potrebna od strane op}ina, kao injihove spremnosti da se kreditno zadu`e za potre-be realizacije projekata na svojim podru~jima.

Ugovor sa EIB-om potpisan je 2008. godine odstrane Bosne i Hercegovine (koju zastupa Ministar-stvo finansija i trezora) i Federacije Bosne i Hercego-vine (koju ravnopravno zastupaju Federalno minis-tarstvu finansija i/ili Federalno ministarstvo poljopri-vrede, vodoprivrede i {umarstva).

Ukupna vrijednost projekta iznosi 121,3 milionaEUR-a, gdje se iz kreditnih sredstava EIB-a finansira60 miliona EUR-a, dok je preostali dio obaveza vlas-titog u~e{}a uklju~enih op}ina. Projekat se provodiputem FMPV[ i FMF, a sastoji od investicionih pro-

EVROPSKI KREDIT ZA POBOLJ[ANJE VODOSNABDIJEVANJA I SANITACIJE U FEDERACIJI BiH

8VODA I MI BROJ 75

V

\ANITA KARKIN, dipl. in`. gra|., AMRA IBRAHIMPA[I], dipl. in`. gra|.

Kori{tenje voda

grama, tj. podprojekata za ~iju su realizaciju zadu`e-ne op}ine.

Pored investiranja u izgradnju objekata i nabav-ku potrebne opreme i tehnologije, predvi|eno je dase u ovaj iznos uklju~i finansiranje izrade projektnedokumentacije, provo|enje mjera efikasnosti, uprav-ljanje projektom, i nepredvi|ene tro{kove.

Odgovorne institucijeUpravljanje projektom u nadle`nosti je Jedinice

za upravljanje projektom (Project Management Unit)– PMU, koja je uspostavljena u okviru FMPV[. ^la-novi PMU-a su uposlenici FMPV[, AVP Sava i AVPJadransko more. Upravljanje podprojektom u op}iniu nadle`nosti je Tima za implementaciju podprojekta(Project Implementation Team) – op}inski PIT (for-miran od strane op}inskog na~elnika). Tehni~ku i fi-nansijsku podr{ku PMU pru`aju federalne Agencijeza vode (AVP), gdje je Agencija za vodno podru~jerijeke Save zadu`ena za realizaciju projekata u op}i-nama na podru~ju sliva rijeke Save. Tako|e, za reali-zaciju projekta obezbje|ena je i Tehni~ka pomo}(TA) a iz sredstava IPF-TA. Kao krajnji korisnici Proje-kta program implementiraju op}ine u Federaciji BiH.

Cilj i svrha ProjektaGeneralni ciljevi uspostavljanja ovog kreditnog

aran`mana usmjereni su na podr{ku unapre|enju

postoje}ih `ivotnih uslova stanovni{tva, osiguranjeadekvatnih higijenskih uslova, koji se odnose na vo-dosnabdijevanje i odvodnju otpadnih voda, te reali-zaciju mjera za{tite okoli{a u skladu Zakonom o vo-dama FBiH (2006.) kao i prijedlogom Strategijeupravljanja vodama FBiH, te sa obavezama na putupribli`avanja EU i usagla{avanja sa EU legislativom,a u konkretnom slu~aju sa Okvirnom direktivom ovodama, Direktivom o vodi za pi}e i Direktivom o ur-banim otpadnim vodama.

Svrha Projekta je da se finansiranjem (iz kredi-tnih sredstava EIB-a, grant sredstava i sredstava lo-kalnog u~e{}a op}ina) osigura implementacija mje-ra koje doprinose pobolj{anju infrastrukture i pru`a-nja usluga kojim se osigurava adekvatno (kvalitati-vno i kvantitativno) vodosnabdijevanje, odnosnoodvodnja otpadnih voda i njihovo pre~i{}avanje uop}inama uklju~enim u Projekat.

Dakle, cilj Projekta je razvoj odr`ivih usluga vo-dosnabdijevanja, odvodnje i pre~i{}avanje otpadnihvoda u FBiH {to bi se postiglo izgradnjom potrebnihobjekata i uspostavom adekvatne infrastrukture se-ktora, uklju~uju}i i ja~anje komunalnih preduze}a (KP)u op}inama.

O~ekivani rezultati ProjektaPored izgradnje nedostaju}ih objekata i rekon-

strukcije postoje}ih sistema vodosnabdjevanja iodvodnje otpadnih voda, te izgradnje ure|aja za pre-~i{}avanje otpadnih voda (u BiH se pre~i{}ava otpa-dna voda za cca 2% stanovni{tva u urbanim podru-~jima), o~ekuje se da se kroz ovaj Projekat postignui slijede}i rezultati:

• pobolj{anje usluga koje gra|anima pru`aju KPu oblasti vodosnabdijevanja i odvo|enja otpa-dnih voda u op}inama (bolji uslovi ispostavlja-nja ra~una koji rezultiraju pove}anjem stepenanaplate),

• bolja upu}enost gra|ana u rad KP, • kontinuirano snabdijevanje vodom, • smanjenje gubitaka u sistemima za vodosnab-

dijevanje na ekonomski optimalni nivo,• uspostava uslova koji vode operativnoj efika-

snosti i finansijskoj odr`ivosti KP, odnosnousluga vodosnabdijevanja i sanitacije,

• uspostava uslova koji dovode do pove}anjaautonomije KP.

Relevantnost rezultata Projekta Cilj Projekta jeste stvaranje izvodljivih i dugoro-

~no odr`ivih usluga vodosnabdijevanja, odvodnje ipre{i{}avanja otpadnih voda uz postizanje adekva-tnog kvaliteta spram potro{a~a. Da bi se ovaj ciljispunio, projektne aktivnosti su osmi{ljene da dopri-nesu pobolj{anju institucionalnih aspekata kao i sa-me infrastrukture.

9VODA I MI BROJ 75

Izvor rijeke Kru{niceFoto: M. Lon~arevi}

Klju~ni problem unutar sektora vodosnabdijeva-nja i sanitacije jeste slaba financijska odr`ivost op}i-na. Prihodi od usluga pokrivaju samo dio operativnihi tro{kova odr`avanja, a ni{ta od prihoda ne ostaje zapotrebna unapre|enja i investicije.

Za Indikatore rezultata Projekta za infrastrukturneinvesticije koje }e se realizirati u okviru podprojekatau op}inama predlo`eno je:

Vodosnabdijevanje:

• Procenat pove}anja stanovni{tva koji se snab-dijeva vodom iz javnih vodovodnih sistema(%)

• Broj novih priklju~aka (doma}instava) naop}inski sistem vodosnabdijevanja u op}ini(broj)

• Procenat smanjenja gubitaka u sistemima vo-dosnabdijevanja (%)

Otpadne vode:

• Du`ina izgra|enih kolektora i kanalizacionemre`e u op}ini (km)

• Broj novih priklju~aka na op}inski sistemodvodnje otpadnih voda (kanalizacije) u op}i-ni (broj)

• Smanjenje zaga|enja voda otpadnim vodamaizra`eno u Ekvivalentnom broju stanovnika(EBS)

Tokom implementacije podprojekata u op}ina-ma o~ekuje se da }e se izvr{iti i aktivnosti koje }e re-

zultirati pobolj{anjem rada i upravljanja u KP, odno-sno sistemima vodosnabdijevanja i sanitacije u op}i-nama, te time osigurati njhova odr`ivost. Pravci akti-vnosti u op}inama bi}e usmjereni na pobolj{anje sli-jede}ih segmenata poslovanja:

1) Tro{kovno efikasno vodosnabdijevanje i sanitacija:

• Najbolji modeli za kreiranje tro{kovno efika-snih usluga;

• Efikasno upravljanje;• Odgovaraju}a infrastruktura uz male gubitke.

2) Usluge moraju biti finansijski odr`ive bez vanjskepomo}i:

• Cijene usluga moraju odgovarati stvarnim tro-{kovima vode;

• Izra`ena spremnost potro{a~a da plate usluge.

3) Odgovaraju}a kvaliteta usluge:

• Visoka sigurnost vodosnabdijevanja;• Odgovaraju}a kvaliteta isporu~ene vode i

usluga,• Odgovaraju}e usluge prema potro{a~ima.

Za Indikatore rezultata Projekta za institucionalnoja~anje sektora koje }e se realizirati u okviru podpro-jekata u op}inama predlo`eni su:

• Procenat stepena naplate (%)• Procenat povrata tro{kova (%)• Odnos: prodata mjerena voda / ukupno pro-

data (%)

10VODA I MI BROJ 75

Slapovi Une u Rip~u kod Biha}aFoto: M. Lon~arevi}

Slaba finansijska sposobnost op}ina Slaba finansijska sposobnost op}ina ve} je u to-

ku pripreme Ugovora identificirana kao problem,zbog ~ega je obezbje|enje grant sredstava bilo pri-oritetni zadatak za koji je zna~ajna podr{ka bila inici-rana od strane EIB-a.

Iako je do sada obezbje|eno 25 mil. EUR-a zainvesticione radove i 1.25 mil. EUR-a za tehni~ku po-mo}, ~ime se prema usvojenom modelu raspodjelegrant sredstava o~ekuje da svaka op}ina zamjenivlastito u~e{}e grantom u iznosu od cca 42%, ve}i-na op}ina i dalje ima problem da obezbijedi sredstvaiz vlastitog bud`eta, odnosno da obezbijedi dodatnasredstva kako bi se planirani podprojekti u potpu-nosti realizirali kao funkcionalne cjeline (npr. pokrive-nost cijele op}ine kanalizacijskim sistemom, izgra-dnja svih ure|aja za pre~i{}avanje otpadnih voda, idr.).

U svrhu rje{avanja ovog problema FMPV[ zaje-dno sa EIB-om i op}inama nastavlja aktivnosti zaobezbje|enje dodatnih sredstava kroz donacije, fon-dove, bilaterlanu saradnju i sl.

Grant sredstva koja }e biti na raspolaganju zaProjekt utvrdit }e se u sporazumima koji }e se potpi-sivati izme|u BiH i EIB-a (Sporazumi o grantu). U ta-beli je data struktura izvora do sada obezbje|enepodr{ke implementaciji Projekta.

U svrhu lak{eg obezbje|enja navedenog vlasti-tog u~e{}a op}ina, EIB }e tako|er uva`iti dosada{-nje investicije u op}insku vodnu infrastrukturu reali-zovane u periodu 2006.-2009. godine.

U toku su i pregovori sa [vedskom me|unaro-dnom agencijom za razvojnu saradnju (SIDA), kojaje izrazila spremnost da u~estvuje u finansiranju po-jedinih komponenti projekta.

Op}ine kao krajnji korisnici Projekta Inicijalna lista op}ina koje su u{le u Ugovor je lis-

ta od 15 op}ina na podru~ju FBiH. Ista je u me|uvre-menu izmjenjena i dopunjena obzirom da su neke

op}ine u me|uvremenu odustale (zbog drugih kredi-tnih aran`mana, nemogu}nosti kreditnog zadu`enjaili drugih razloga). Trenutno su na listi 23 op}ine: Bo-sanska Krupa, Bosanski Petrovac, Tomislavgrad, [i-roki Brijeg, Ora{je, Velika Kladu{a, Doboj Jug, Uso-ra, Mostar, Posu{je, Te{anj, Prozor-Rama, Livno, Jaj-ce, Glamo~, Gra~anica, Lukavac, Sanski Most, Ku-pres, ]itluk, Konjic, Bosansko Grahovo i Stolac.

Na osnovu usvojene liste op}ina, svaka op}inapriprema svoj Prijedlog projekta (Project Fishe), te senakon usvajanja prijedloga projekta za svaku op}inupriprema subsidijarni ugovor. Ove ugovore su do sa-da potpisale op}ine: Tomislavgrad, Bosanski Petro-vac, Bosanska Krupa, [iroki Brijeg, Ora{je i VelikaKladu{a, koje trenutno aktivno rade na izradi tender-ske dokumetacije za svoje projekte. Ostale op}inenalaze se u razli~itim pripremnim fazama koje pret-hode potpisivanju pomenutog ugovora. Obzirom daje po~eo proces odobravanja tenderskih dokumena-ta, ubrzo se o~ekuje i objavljivanje poziva ponu|a~i-ma i realizacija projekata u navedenim op}inama.

11VODA I MI BROJ 75

Jo{ jedan pogled na UnuFoto: M. Lon~arevi}

UVODlan upravljanja vodama na slivu rijeke Sa-ve realizuje se u skladu sa EU vodnom le-gislativom, a u cilju uspostavljanja okviraza za{titu i pobolj{anje statusa svih voda i

ekosistema zavisnih od voda, sprje~avanja daljegnaru{avanja kvaliteta voda, kao i obezbje|enja odr`i-vog kori{tenja vodnih resursa.

Generalni ciljevi projekta su identifikacija priori-teta, zajedni~kih za sve dr`ave na podru~ju sliva, fo-kusiranje na strate{ka pitanja, kao i koordinacija akti-vnosti i finansijskih instrumentata u regionu.

Plan se realizuje u okviru rada Me|unarodne ko-misije za sliv rijeke Save, sa Sekretarijatom Savskekomisije i PEG RBM Savske komisije (Stalna radnagrupa za plan upravljanja vodama ). Osnova za izra-du Plana je Izvje{taj o karakterizaciji sliva rijeke Sa-ve, koji je zavr{en i objavljen u 2009. godini.

Podr{ku izradi Plana upravljanja vodama dajeEvropska komisija, koja finansira projekat «Tehni~kapomo} u pripremi i implementaciji Plana upravljanjana slivu rijeke Save». Projekat realizuje konzorcij fir-mi predvo|en VVMZ-om, sa Institutom za okoli{ i In-stitutom za vode (sve firme iz Slova~ke), a trajanje

projekta je dvije godine, odnosno zapo~eo je u de-cembru 2009. godine, a zavr{ava se u decembru2011. godine. Zemlje korisnici projekta su: Slovenija,Hrvatska, Bosna i Hercegovina i Crna Gora.

Tehni~ka pomo} izme|u ostalog obezbje|uje:

prikupljanja podataka uspostavljanje elemenata za Plan upravljanja vo-damaintegraciju za{tite kvaliteta voda sa drugim se-gmentima upravljanja vodama u slivu rijeke Saveuklju~ivanje javnostipripremu strategije za naredne korake

AKTIVNOSTIPrva aktivnost u okviru realizacije projekta je pri-

prema “Mape puta za razvoj Plana upravljanja”. Ma-pa puta je definisala sve zahtjeve, klju~ne aktivnosti io~ekivane rezultate, kao i vremenski okvir njihove re-alizacije.

Slijede}i korak je «Analiza nedostatka podata-ka», koja je obezbjedila pregled svih nedostaju}ihpodataka sa prijedlogom popunjavanja nedostataka,a u cilju dobivanja kompletne slike na podru~ju sliva

PLAN UPRAVLJANJA VODAMA NA SLIVU RIJEKE SAVE

12VODA I MI BROJ 75

P

AMRA IBRAHIMPA[I], dipl. in`. gra|.

Za{tita voda

rijeke Save. Ista analiza }e biti ponovljena nakon pri-preme nacrta Plana, a u cilju pripreme preporuka zadrugi krug izrade Plana upravljanja vodama.

Nakon po~etnih aktivnosti, konsultant je pripre-mio prijedlog izvje{taja “Zna~ajna pitanja upravlja-nja vodama”. Obzirom da ovaj izvje{taj predstavljaokosnicu cijelog Plana upravljanja, organizovana jeradionica na istu temu. Na radionicu su pozvanipredstavnici svih zainteresovanih institucija iz Slove-nije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije i CrneGore. Radionica je odr`ana 27-28. septembra 2010.godine u Zagrebu. Nakon diskusije i rada po grupa,u~esnici radionice su preporu~ili da Plan upravljanjaobradi slijede}a zna~ajna pitanja: organsko zaga|e-nje, zaga|enje nutrijentima, zaga|enje opasnimsupstancama, hidromorfolo{ke promjene i aspektkvaliteta podzemnih voda.

Planom }e tako|e biti obuhva}ena i ostala pita-nja upravljanja vodama, kao {to je za{tita od popla-va, budu}i infrastrukturni projekti (hidro-energetskiobjekti, plovidba) itd. Postoji odre|eni broj pitanjakoja se ne mogu kvalitetno obraditi zbog nedostatkapodataka, a to su : sediment, aspekt koli~ina za pod-zemne vode i invazivne vrste. Sva ova pitanja trebada budu detaljnije obra|ena u slijede}em ciklusuizrade Plana , a nakon prikupljanja neophodnih po-dataka. Za obradu u slijede}em ciklusu predlo`enoje i pitanje potreba za vodom, obzirom da su sepredstavnici zainteresovanih institucija slo`ili da ovopitanje nije tako zna~ajno u ovom trenutku ako seposmatra cijeli sliv, ali da treba biti obuhva}eno u sli-jede}em Planu upravljanja.

[to se ti~e dijela koji se odnosi na ekonomskeanalize , obzirom na nedostatak podataka, obradase bazira na podacima prikupljenim za jedan grad(odnosno jedno komunalno preduze}e) iz svakedr`ave ~lanice.

U period od septembra 2010 do maja 2011. go-dine, glavne aktivnosti u okviru projekta su bile: pri-kupljanje podataka prema predlo`enim upitnicima, akoji se odnose na ta~kaste i difuzne pritiske, hidro-morfolo{ke promjene, podzemne vode (delinacijapodzemnih vodnih tijela i zna~ajni pritisci), povr{in-ska vodna tijela (delinacija vodnih tijela i status vo-da), program monitoringa, za{ti}ena podru~ja, inva-zivne vrste, budu}i infrastrukturni projekti itd. Nakonobrade podataka i prijedloga sadr`aja Plana uprav-ljanja, pripremljeni su nacrti pojedinih poglavlja Pla-na. Tako|e se, paralelno radilo i na definisanju odgo-varaju}ih mapa, tabela i grafika. Obzirom na obi-mnost materijala, dogovoreno je da pojedini dijeloviteksta i budu prilo`eni kao aneksi uz Plan upravlja-nja, a specifi~na pitanja koja se obra|uju budu pred-stavljena kao set baznih dokumenata.

Slijede}i korak pripreme Plana je prijedlog Pro-grama mjera. Kako se radi o veoma va`nom se-gmentu Plana, ponovo je organizovana radionica, te

pozvani predstavnici svih zainteresovanih institucijaiz dr`ava ~lanica. Radionica je organiziovana u Sara-jevu u periodu 28-30 juni 2011. godine. Osnova pri-jedloga Programa mjera su zna~ajna pitanja uprav-ljanja vodama, odnosno mjere su koncipirane takoda odgovaraju definisanim problemima svakog zna-~ajnog pitanja predlo`enog na prethodnoj radionici.Mjere su podijeljene na osnovne, srednjoro~ne i du-goro~ne, a obzirom na ~injenicu da dr`ave ~laniceimaju razli~it status prema EU , tako|e su podijelje-ne na mjere koje va`e za dr`ave ~lanice, zatim dr`a-ve u procesu pregovaranja sa EC i dr`ave koje su uprocesu pridru`ivanja. Prvi plan upravljanja na slivurijeke Save }e va`iti do 2015. godine, nakon ~ega }ese raditi drugi plan upravljanja. U skladu sa ovim vre-menskim rokom, set mjera je podijeljen na mjere ko-je }e se realizovati do kraja 2015. godine, a za peri-od nakon toga predlo`ene su srednjoro~ne i dugoro-~ne mjere, odnosno, vizija.

Uz radionicu posve}enu Programu mjera, odr`a-na je i radionica “U~e{}e javnosti” na koju su pozva-ni predstavnici svih institucija koje su identifikovanekao zainteresovane strane i ~ije se aktivno uklju~iva-nje o~ekuje u procesu u~e{}a javnosti u dono{enjuPlana upravljanja vodama.

Slijede}i nacrt Plana upravljanja }e biti pripre-mljen do po~etka septembra 2011. godine, te }e kaokona~ni nacrt biti predstavljen na zavr{noj radioniciprojekta, planiranoj u oktobru 2011. godine.

REZULTATI

Osnovni podaci o slivu Sliv rijeke Save ima povr{inu od 97.713 km2 i

predstavlja jedan od najzna~ajnijih podslivova na po-dru~ju Dunavskog bazena (pokriva 12 % sliva rijekeDunav). Prote`e se u pet dr`ava: Slovenija, Hrvatska,Bosna i Hercegovina, Srbija i Crna Gora, a dio baze-na koji je u Albaniji je ispod 0,2 % od ukupne povr{i-ne sliva, te se ne}e ni razmatrati u Planu upravljanjavodama.

13VODA I MI BROJ 75

Slovenija

Hrvatska

Bosna iHercegovina

Srbija

Crna Gora

Delinacija povr{inskih i podzemnih vodaPovr{inske vodePlanom upravljanja vodama obuhva}eni su svi

vodotoci slivne povr{ine preko 1.000 km2 (uz nekoli-ko manjih koji su od zna~aja za sliv), sva jezera po-vr{ine preko 50 km2 i akumulacije preko 5 milionam3. Lista vodotoka i vodnih tijela je preuzeta iz naci-onalnih podataka dr`ava ~lanica. Ukupno je identifi-kovano 35 vodotoka sa 190 vodnih tijela. Od uku-pnog broja u Bosni i Hercegovini se nalazi u potpu-nosti ili dijelom 16 vodotoka sa 75 vodnih tijela. Deli-nacija vodnih tijela za prekograni~ne vodotoke je za-dr`ana prema podacima dobivenim od dr`ava ~lani-ca, odnosno nije vr{eno njihovo usagla{avanje. Ovajzadatak }e se obavljati bilateralno izme|u zaintere-sovanih strana.

Podzemne vode Kriterij za identifikaciju podzemnih vodnih tijela

koja su od zna~aja za sliv rijeke Save su: prekogra-ni~na i nacionalna podzemna vodna tijela povr{inepreko 1.000 km2 i prekograni~na vodna tijela manjaod 1.000 km2 identifikovana kao zna~ajna premadrugim kriterijima

Ukupno je identifikovano 41 pozemno vodno ti-jelo, od ~ega 7 u Bosni i Hercegovini. Od ovih 7 pod-

zemnih vodnih tijela samo jedno je prekograni~novodno tijelo (Plje{evica).

Zna~ajni pritisci U cilju identifikovanJa pritisaka zna~ajnih za sliv

rijeke Save, pripremljena je metodologija za identifi-kaciju svih zna~ajnih pritisaka, kao i kriteriji koji su sekoristili prilikom prikupljanja podataka i njihove obra-de. Ovdje }e biti dat samo kratki pregled.

Organsko zaga|enje, zaga|enje nutrijentima Procjena organskog zaga|enja vr{ena je na

osnovu podataka o urbanim i industrijskim otpadnimvodama. Na podru~ju sliva rijeke Save ima ukupno555 aglomeracija sa preko 2.000 stanovnika. Od to-ga je 439 aglomeracija u klasi 2000-10000 stanovni-ka, a 116 ima preko 10.000 stanovnika. Ukupan teretzaga|enja od urbanih otpadnih voda iznosi9.813.107 ES. Na osnovu podataka o broju stanovni-ka, razvijenosti kanalizacione mre`e i postrojenjimaza pre~i{}avanje otpadnih voda, prora~unat je uku-pni teret zaga|enja koji se generi{e i ispu{ta u vodo-toke, a preko BPK5 i KPK.

Tako|e je izvr{en prora~un tereta organskog za-ga|enja za zna~ajne industrijske zaga|iva~e.

Na isti na~in je izvr{en prora~un zaga|enja nutrijen-tima i to iz urbanih otpadnih voda i industrijskih objekata.

14VODA I MI BROJ 75

Opasne supstanceIzvor opasnih supstanci su uglavnom ispusti iz

industrijskih postrojenja, rudnika, pesticidi i drugehemikalije koje se koriste u poljoprivredi itd. U dr`a-vama na podru~ju sliva rijeke Save, po pitanju opa-snih supstanci vr{i se monitoring kvaliteta otpadnihvoda industrije ali uglavnom metala i fenola, osimSlovenije, koja prati i druge opasne supstance. Zbogtoga obezbje|eni podaci ne daju kompletnu slikustanja na slivu.

Zaga|enje nutrijentima od difuznih izvora Procjena tereta zaga|enja koje dolazi od difu-

znih izvora se ne mo`e prora~unati tako jednasta-vno, te je u ovom slu~aju najbolji izvor podataka mo-nitoring kvaliteta voda. Obzirom da na slivu ne pos-toje kompletni podaci, razmatrano je vi{e metodolo-gija za procjenu rizika od difuznih izvora zaga|enja.Usvojena metodologija podrazumjeva slijede}e ko-rake:

koristi se CORINA land cover sa pet osnovnih ka-tegorija kori{tenja zemlji{ta uz CORINA land cover se koristi mapa podslivovave}ih od 1.000 km2

na svakom podslivu se procentualno odre|uju ka-tegorije kori{tenja zemlji{ta koristi se pet klasa rizika od zaga|enja nutrijenti-ma prema zastupljenosti poljoprivrednog zemlji-{ta i urbanih povr{inaizra~unava se teret zaga|enja za svaki podsliv primjenjuje se pet klasa rizika prema optere}enjuN i Pupore|uju se rezultati prve i druge procjene rizikateret zaga|enja sa svih povr{ina prora~unava seprema usvojenim koeficjentima

Primjenjena metodologija je omogu}ava defini-sanje rizika na nivou podslivova, te je ukupno devet

(9) podslivova pod visokim rizikom, devet (9) sa sre-dnjim rizikom, a sedamnaest (17) sa malim rizikom ilibez rizika od difuznih izvora zaga|enja.

Hidromorfolo{ke promjene U okviru hidromorfolo{kih promjena prikupljeni

su podaci o izgra|enim objektima na vodotocima(hidroenergetski objekti, vodosnabdijevanje, objektiza{tite od polava i dr), promjenama hidrolo{kog re`i-ma i ostalim morfolo{kim promjenama. Procjena rizi-ka od hidromorfolo{kih promjena je ra|ena premausvojenoj metodologiji, a sva vodna tijela su defini-sana u pet klasa u ovisnosti o stepenu izmjena uodnosu na prirodno stanje. Od ukupno 155 vodnih ti-jela za koja je izvr{ena procjena, 69 vodnih tijela je uprvoj klasi (skoro prirodno stanje), 40 vodnih tijela jeu drugoj klasi umjereno izmjenjenih, 13 u tre}oj kla-si, 27 vodnih tijela ima zna~ajne izmjene u odnosuna prirodno stanje te su u ~etvrtoj klasi, a samo 2 vo-dna tijela pripadaju petoj klasi.

Pritisak na podzemne vode Rezultat analize pritisaka na kvalitet podzemnih

voda pokazuje da je najve}i broj vodnih tijela ugro-`en zbog: deponija krutog otpada, poljoprivrednihaktivnosti, urbanih zona, kao i nepostojanja kanaliza-cione mre`e. Po pitanju koli~ina podzemnih voda, ri-zik je naj~e{}e vezan za prekomjerno kori{tenje vo-da u svrhu vodosnabdijevanja u urbanim podru~jma.

Status vodaEkolo{ki i hemijski status povr{inskih vodnih tijelaZa procjenu ekolo{kog i hemijskog statusa po-

vr{inskih vodnih tijela je tako|e pripremljena meto-dologija rada, koja je zbog raznolikosti podatakadr`ava ~lanica, obuhvatila i stepen sigurnosti procje-ne stanja voda.

Rezultat procjene ekolo{kog statusa vodnih tije-la na rijeci Savi i pritokama je dat u slijede}oj tabeli:

15VODA I MI BROJ 75

Rezultati procjene hemijskog statusa su:

Hemijski i kvantitativni statuspodzemnih vodnih tijela

Procjena statusa podzemnih vodnih tijela vr{enaje na osnovu monitoringa podzemnih voda i naosnovu procjene rizika na kvalitet i koli~ine vode. Re-zultati su prikazani u slijede}oj tabeli:

Program mjeraPredlo`eni program mjera ima zadatak da odgo-

vori na sve zna~ajne pritiske identifikovane na nivousliva, a u cilju dostizanja dogovorenih ciljeva u uprav-ljanju vodama. Mjere su struktuirane tako da odgo-varaju zna~ajnim pitanjima upravljanja vodama do-govorenim izme|u institucija dr`ava ~lanica.

Za program mjera koji se odnosi na smanjenjeorganskog zaga|enja i zaga|enja nutrijentima od ur-banih otpadnih voda, izvr{ena je i procjena tro{kovaprovo|enja planiranih mjera.

Zaklju~akPlan upravljanja vodama na podru~ju sliva rijeke

Save je jo{ uvijek u fazi izrade. Kona~ni nacrt }e biti

objavljen u oktobru 2011. godine, nakon ~ega je pla-niran period kosultacija i u~e{}a javnosti. Plan trebada u prvom koraku prihvati Savska komisija, a nakontoga Savska komisija predla`e dr`avama ~lanicamada isti usvoje prema svojim nacionalnim procedurama.

LITERATURA:

1. Izvje{taj o karakterizaciji sliva rijeke Save (Me|u-narodna komisija za sliv rijeke Save, Zagreb,2009.)

1. www.savacommission.org

16VODA I MI BROJ 75

decembru 2008. godine Agencija za vo-dno podru~je rijeke Save pokrenula je re-alizaciju projekta “DEFINISANJE REFE-RENTNIH USLOVA POVR[INSKIH KO-

PNENIH VODA NA SLIVU RIJEKE SAVE U FBIHPREMA KRITERIJIMA OKVIRNE DIREKTIVE O VO-DAMA (2000/60/EC) I ZAKONA O VODAMA (SLU-@BENE NOVINE FBIH BR.70/06)”.

Svrha projektaSvrha pokretanja ovog projekta je validacija pre-

liminarne abioti~ke tipologije, definisanje tipova rije-ka, definisanje referentnih uslova uz odabir referen-tnih mjesta na rijekama te procjena ekolo{kog stanjapovr{inskih voda u FBiH.

Glavna svrha odre|ivanja tipova povr{inskih vo-da je omogu}avanje definisanja referentnih uslovaspecifi~nih za odre|ene tipove povr{inskih voda. Zasvaki tip povr{inskih voda moraju se utvrditi referen-tni uslovi (uslovi vodene zajednice, hidromorfolo{kiuslovi, fizi~ko-hemijski kvalitet). U Okvirnoj direktivi o

vodama 2000/60/EC (ODV) je nazna~eno da se refe-rentni uslovi defini{u kao tip-specifi~ni uslovi kod ko-jih ljudskog utjicaja nema ili je minimalan (uzimaju}ipri tom u obzir da apsolutno netaknuto stanje nijemogu}e posti}i ili ga nema). Osnova identifikacije re-ferentnih uslova je data u ODV, dodatak 2, 1.3. Refe-rentna mjesta tj. ona koja se mogu smatrati prirodnonedirnutim bez uticaja ta~kastih ili difuznih izvoraone~i{}enja ili bez hidromorfolo{kih promjena i kojasu izabrana za tip vodotoka, trebala bi uklju~iti cijeliniz razli~itosti u okviru tog tipa i trebala bi predstav-ljati fizi~ko-hemijske, hidro-morfolo{ke i biolo{ke pa-rametre koje su odre|ene kao tipi~ne za specifi~nitip vodotoka. [to se ti~e broja referentnih mjesta,preporu~uje se odrediti {to je mogu}e vi{e mjesta,po`eljno do pet mjesta po tipu vodotoka.

Definisanje referentnih uslova predstavlja osno-vu klasifikacijskog sistema – klasifikacije ekolo{kogstanja voda. Procjena ekolo{kog stanja radi se naosnovu analize koliko (tj. do koje mjere) trenutno sta-nje vodene zajednice odstupa od tip-specifi~nih refe-

STATUS PROJEKTA “DEFINISANJE REFERENTNIHUSLOVA POVR[INSKIH KOPNENIH VODA NA SLIVURIJEKE SAVE U FBiH PREMAKRITERIJIMA OKVIRNE DIREKTIVEO VODAMA (2000/60/EC) IZAKONA O VODAMA”

17VODA I MI BROJ 75

U

Dr. sci. ANISA ^I^I]-MO^I]

rentnih uslova. Ekolo{ko stanje se ocjenjuje pomo}u5 pet klasa. Klasa I upu}uje na “vrlo dobro stanje”,kada ne postoje promjene prirodnih (nedirnutih) tip-specifi~nih uslova (referentnih) ili su te promjene vrlomale. Klasa II, “dobro stanje”, ukazuje na lagano od-stupanje referentnih uslova tako predstavljaju}i ciljkvaliteta kojem se te`i. Ako je ekolo{ko stanje klasi-fikovano kao “umjereno” (klasa III), “slabo” (klasa IV)ili “lo{e” (klasa V) trebat }e se poduzimati mjere zapostizanje dobrog stanja unutar 15 godina.

Ciljevi istra`ivanjaCiljevi istra`ivanja na predmetnom projektu su

potvrda da razvoj, te kvalitativna i kvantitativna stru-ktura biote u bilo kojem akvati~kom ekosistemuodra`ava fizi~ka, hemijska i biolo{ka obilje`ja vode.Ta ~injenica je osnova na kojoj se temelji biolo{ka va-lorizacija kvaliteta voda.

Tradicija pra}enja saprobnih indikatora bazira-nih na perifitonu i makrozoobentosu u okviru naci-onalnog monitoringa u BiH postoji ve} vi{e od 40 go-dina. Tako|er i u mnogim evropskim zemljama pos-toji duga tradicija procjene organskog zaga|enjaanalizom makrozoobentosa. Stoga se, izme|u osta-log, te metode, da bi bile uskla|ene sa zahtjevimaODV, moraju prilagoditi, po{to do sada upotrebomtih metoda postojanje razli~itih tipova vodotoka napodru~ju Evrope nije bilo uzeto u obzir.

Za potrebe realizacije ovog projekta bilo je po-trebno definisati sve potrebne elemente kvaliteta po-vr{inskih kopnenih voda neophodnih za klasifikacijuekolo{kog stanja (referentne uslove i grani~ne vrije-dnosti mjerodavnih biolo{kih i hemijskih parametaraza vrlo dobro, dobro, umjereno, slabo i lo{e stanjevoda). Dakle, za svaki tip povr{inskih voda neopho-dno je odrediti specifi~ne hidromorfolo{ke, fizi~ko-hemijske i biolo{ke referentne uslove te kvantifikaci-ju odstupanja od referentnih uslova za dobro i umje-reno ekolo{ko stanje.

Ciljevi koji su se `eljeli posti}i ovim projektom urazdoblju 2008 - 2011. godina su slijede}i:

1. Razvoj metoda uzorkovanja za biolo{ke elementekvaliteta (uvo|enje i/ili prilago|avanje ODV meto-da) u toku provo|enja terenskog ekolo{kog istra-`ivanja. Ovo poglavlje treba da sadr`i prijedlogmetodologije uzorkovanja i prikupljanja podataka,sa osvrtom na specifi~nosti procedura koje trebaprimjeniti, imaju}i u vidu ispitivane vodotoke u Bo-sni i Hercegovini kao i op{te potrebe monitoringau dr`avi;

2. Verifikacija (potvr|ivanje i/ili korekcije) preliminarneabioti~ke tipologije vodotoka s biolo{kim/ ekolo-{kim podacima sakupljenim tokom istra`ivanja;

3. Odre|ivanje referentnih uslova (kvantitativni i kvalita-tivni uslovi) i mjesta za rijeke prema kriterijima ODV;

18VODA I MI BROJ 75

Uzimanje uzoraka vode na ijeci Bosni nizvodno od Nemile

4. Razvoj metodologije te davanje prijedloga granicaklasa za vrlo dobro (referentni uslovi), dobro iumjereno ekolo{ko stanje za svaki biolo{ki ele-ment kvaliteta prema dodatku 5 ODV te premasmjernicama Zajedni~ke strategije za implementa-ciju ODV, Vodi~ za sveukupni pristup klasifikacijiekolo{kog stanja i ekolo{kog potencijala (ECOS-TAT);

5. Procjena ekolo{kog stanja povr{inskih voda uFBiH;

5. • Dobijanje informacije o stanju biolo{kih eleme-nata kvaliteta: makrozobentos, fitobentos, ma-krofite i ribe;

5. • Istra`ivanje osnovnih fizi~ko-hemijskih karakte-ristika te ispitivanje prisutnosti prioritetnih/opa-snih materija (dodatak 10 ODV-a) u povr{inskimvodama;

5. • Dobivanje uvida u hidromorfolo{ke karakteristi-ke vodnih tijela;

6. Dobijanje podloge za definisanje budu}eg progra-ma monitoringa ekolo{kog stanja voda prema do-datku 5 ODV-a.

7. Trening za biologe/ekologe AVP Sava koji u~es-tvuju u prikupljanju i analizi biolo{kih/ekolo{kihpodataka.

Dinamika realizacije projekta U 2009. i 2010. godini obavljeno je, po dva puta

godi{nje, terensko bio-ekolo{ko istra`ivanje u peri-odu maj-oktobar na definisanih 35 mjernih mjesta, tj.tipova vodotoka preko 100 km2 povr{ine sliva u FBiH.

Parametri koji su se istra`ivali su:

• Biolo{ki parametri (sastav i bogatstvo vodeneflore i faune benti~kih beski~menjaka i sastav,bogatstvo i starost riblje faune),

• Osnovni fizi~ko-hemijski pokazatelji u vodi,• Prioritetne tvari u vodi,• Hidromorfolo{ka analiza stani{ta.

Do kraja 2011. godine, a nakon statisti~ke obra-de dobijenih podataka, ekspertske procjene, istorij-skih podataka, iskustava zemalja u regionu, te iskus-tava projekata koji se realizuju u Bosni i Hercegovinisa sli~nom tematikom, planirane su slijede}e akti-vnosti:

• Analiza sakupljenih biolo{kih uzoraka vodeneflore i faune;

19VODA I MI BROJ 75

Uzorkovanje na Bijeloj Rijeci kod Dej~i}a

• Kriti~ki osvrt na preliminarnu abioti~ku tipolo-giju, referentne uslove i mjesta, uz razmatranje“referentnosti” izabranih sektora, odnosno po-re|enje u odnosu na preliminarni spisak refe-rentnih lokaliteta, koji je izabran na po~etku re-alizacije projekta;

• Opis metodologije za kona~no definisanje ti-pova i referentnih uslova vodotoka (kriteriji i pa-rametri);

• Kona~an prijedlog za odre|ivanje tipova rijekate njihov opis, koji treba sadr`avati hidromor-folo{ke, fizi~ko-hemijske i biolo{ke parametre;

• Navesti za odre|eni tip strane (alohtone, intro-dukovane) biljne i `ivotinjske vrste (neofita ineozoa) i navesti uzrok njihove pojave;

• Opis tip - specifi~nih referentnih uslova (kvali-tativnih i kvantitativnih) za vodotoke u FBiH natemelju podataka sakupljenih terenskim istra-`ivanjem te postoje}ih podataka, uz opis hi-dromorfolo{kih, fizi~ko-hemijskih i biolo{kihreferentnih uslova koji predstavljaju vrijednostielementa biolo{kog kvaliteta navedene u do-datku 5 ODV, a prema Smjernicama Zajedni-~ke strategije za implementaciju ODV, Vodi~ zarijeke i jezera – Tipologija, Referentni uslovi iSistemi klasifikacije (REFCOND) te kona~niodabir tip - specifi~nih referentnih mjesta;

• U slu~aju nepostojanja tip-specifi~nog referen-tnog mjesta, referentne uslove definisati na te-melju podataka iz ranijih istra`ivanja (istorijskipodaci), ekspertno procijeniti ili modelirati. Uprocjenama tako|er koristiti ve} poznate bi-olo{ke karakteristike povr{inskih kopnenih vo-da (inventarizacija postoje}ih biolo{kih poda-taka);

• Izrada prijedloga granica klasa za vrlo dobro,dobro, umjereno, slabo i lo{e ekolo{ko stanje.

U sklopu definisanja prijedloga granica klasa zavrlo dobro, dobro, umjereno, slabo i lo{e ekolo{kostanje predvi|aju se slijede}e aktivnosti:

• Izbor i opis metodologije, parametara i kriterijaza definisanje klasa ekolo{kog stanja za defini-sane tipova povr{inskih voda (tip specifi~nemetode i parametri - dodatak 5 ODV) i

• Definisanje granica klasa ekolo{kog stanja zabiolo{ke elemente kvaliteta za svaki od defini-sanih tipova.

Procjena ekolo{kog stanja voda vodotoka uFBiH radi}e se na procjeni stanja biolo{kih elemena-ta kvaliteta rijeka na podru~ju FBiH kori{tenjem indi-kativnih parametara zasnovanih na mjerenjima njiho-vog kvalitativnog i kvantitativnog sastava te statisti-~ke analize podataka iz ranijih istra`ivanja i podata-

ka dobivenih u toku eko-istra`ivanja (multivarijantneanalize, klaster analize) kao i prema dodatku 5 ODVi Vodi~u za sveukupni pristup klasifikaciji ekolo{kogstanja i ekolo{kog potencijala – ECOSTAT. Ovo po-glavlje treba sadr`avati detaljan prikaz analiziranihparametara, pregled relevantnosti pojedinih biolo-{kih elemenata prema tipovima voda, te prijedlogsistema ocjene ekolo{kog statusa.

Prilikom realizacije ovog projekta, uze}e se uobzir i rezultati prethodnih istra`ivanja. Podaci rutin-skog monitoringa u FBiH za pojedine biolo{ke ele-mente mogu se upotrebiti kao kvalitetna osnova zadefinisanje sistema ocjene ekolo{kog statusa, prijesvega u slu~aju vodenih makrobeski~menjaka i fito-bentosa. Kori{tenjem dodatnih podataka obezbjedi-lo bi se znatno kvalitetnije ostvarenje cilja, kao i mo-gu}nost pore|enja reakcije zajednice na stresne fa-ktore, jer rutinski monitoring, uglavnom, obuhvata lo-kalitete koji su pod razli~itim tipom i nivoom antropo-genog uticaja.

U okviru ovog projekta neophodno je izvr{iti po-vezivanje biolo{kih, hidromorfolo{kih i fizi~ko-hemij-skih metoda ocjene statusa te testiranje osjetljivostipojedinih biolo{kih parametara na pojedine nivoedegradacije vodenog ekosistema.

Za sve biolo{ke elemenete kvaliteta potrebno jedefinisati radnu listu taksona koja sadr`i najbitnije bi-olo{ke karakteristike svakog taksona kao i pripada-ju}e indikatorske vrijednosti.

20VODA I MI BROJ 75

Detalj sa rijeke Lepenice kod Kiseljaka

Photo: Autorica

rojekat pod generalnim nazivom „Podr{karazvoju ekosistema rijeke Bosne i njenihpritoka“ je u tri faze realizovan tokom peri-oda 2001.-2010. godina, u okviru donacije

Vlade kraljevine [panije, a implementiran preko[panske agencije za me|unarodnu saradnjuAECID/OTC za Bosnu i Hercegovinu.

Ovaj projekat je imao za cilj da na cijelom slivurijeke Bosne uspostavi sistem automatskog monito-ringa (sistem za automatsko pra}enje kvaliteta ikvantiteta povr{inskih voda sliva rijeke Bosne), kao ida razvije hidrodinami~ki i advekcijsko-disperzivnimatematski model propagacije vodnog vala i vala in-cidentnih zaga|enja du` glavnog toka rijeke Bosne.

Korisnici projekta i aktivni sudionici u projektu suza rijeku Bosnu nadle`ne agencije za vode:

“Agencija za vodno podru~je rijeke Save” Sarajevo“Agencija za vode oblasnog rije~nog sliva rijeke Sa-ve” Bijeljina

Slivno podru~je rijeke Bosne

Tokom realizacije kompletnog projekta, na slivurijeke Bosne (glavni tok i pritoke) je u tri faze instali-rano ukupno 60 automatskih stanica, u cilju pra}enjahidrolo{kih i osnovnih parametara kvaliteta vode. Pri-

PODR[KA RAZVOJUEKOSISTEMA RIJEKE BOSNEI NJENIH PRITOKAIzrada hidrodinami~kog matematskog modela

21VODA I MI BROJ 75

P

MIRZA SARA^, dipl. in`. gra|.

kupljeni podaci su kori{teni i za potrebe naknadnoizra|enog matematskog modela prognoze propaga-cije vodnog vala i pra}enja incidentnih zaga|enjadu` toka rijeke Bosne.

Hidrolo{ke stanice na pritokama rijeke Bosne

Hidrolo{ke stanice na glavnom toku rijeke Bosne

22VODA I MI BROJ 75

HS Modrac, r. Spre~a

HS Visoko, r. Fojnica HS Rudanka, r. Bosna

HS Otes, r. Bosna

Prve dvije faze Projekta bile su dakle pripremne(definisanje geometrije korita i neophodnih hidrolo-{kih parametara), tako da je u tre}oj fazi zapo~etaizrada hidrodinami~kog matematskog modela kaokrajnjeg cilja.

Tokom realizacije tre}e faze projekta, a za potre-be izrade cjelovitog matematskog modela, aktivnos-ti na pripremi podloga i zavr{noj izradi Modela, supodjeljene u tri podfaze.

Prva podfaza, u su{tini predstavlja jednu od ra-nije pomenutih faza uspostave automatskog monito-ringa, u ovom slu~aju samo hidrolo{kog, u cilju pri-kupljanja kvalitetnih ulaznih podataka za potrebemodeliranja, kako to nala`u kriteriji savremenih soft-ware-skih paketa. Prema ranije izra|enom programuradova usposavljene su 32 automatske hidrolo{kestanice za satno pra}enje vodostaja na glavnom to-ku i osnovnim pritokama na slivu rijeke Bosne.

U cilju pripreme neophodnih podloga o geome-triji korita i inundacija, na prethodno definisanomobuhvatu projekta, u drugoj podfazi je snimljenoukupno 1150 popre~nih profila na rijeci Bosni i nau{}u zna~ajnijih pritoka, na prosje~noj me|usobnojudaljenosti od cca 300 m i to na osnovu prvobitnoprojektovanih lokacija.

23VODA I MI BROJ 75

Pregledna karta automatskih monitoring stanica instaliranih u sklopu projekta “Podr{ka razvoju ekosistema rijeke Bosne i njenih pritoka”

Prikaz projektovanih i snimljenih popre~nih profila du` toka rijeke Bosne

Na osnovu podataka dobijenih snimanjem po-pre~nih profila u drugoj podfazi je izra|en i DigitalniModel Reljefa (DMR) korita rijeke Bosne, koji je uve-zan u postoje}i DMR podru~ja obuhvata projektaizvan osnovnog korita, na osnovu ~ega je dobijen je-dinstveni DMR korita rijeke Bosne i inundacionog po-dru~ja.

U tre}oj podfazi, na bazi pripremljenih podloga uprve dvije podfaze, izra|en je hidrodinami~ki mate-matski model propagacije vodnog vala i vala inci-

dentnih zaga|enja du` to-ka rijeke Bosne, a za po-trebe korisnika Agencijaza vode u Sarajevu i Bijelji-ni. Na osnovu Modela do-bijeni su preliminarni re-zultati o poplavnim podru-~jima ranga pojave 1/20,1/100 i 1/500 na rijeci Bosni.

Trenutno je u fazi pri-prema izvje{taja o verifika-ciji i kalibraciji hidrodina-mi~kog modela na osnovu~ega }e se donijeti odlukao na~inu kori{tenja poda-taka dobijenih izradomovog segmenta modela,dok }e se kalibracija mo-dela propagacije vala inci-dentnih zaga|enja raditi unarednom periodu.

24VODA I MI BROJ 75

Prikaz projektovanih i snimljenih popre~nih profila du` toka rijeke Bosne

Zaslon finalnog hidrodinami~kog modela u HEC Ras Software-u

Prikaz terenskih radova na snimanju popre~nih profila

Prikaz snimljnih popre~nih profila i isje~ka DMR-a na rijeciBosni - lokacija Bilje{evo

Ilustracije u tekstu pripremio autor

odeni cvjetovi u monitoring programimavoda imaju zna~ajnu ulogu i veoma sudragocjen segment biomonitoringa. Gene-ralno, ovaj red insekata osjetljiv je na or-

gansko zaga|enje vodotoka. Neophodan su para-metar u ekotoksikolo{kim ispitivanjima voda, u proc-jenama zaga|enja voda, te pra}enju promjena du`vodotoka izazvanih abioti~kim i bioti~kim ~iniocima.Zbog zna~aja ove grupe insekata, cilj istra`ivanjasliva Fojni~ke rijeke je utvr|ivanje ekolo{kih i biosis-tematskih osobenosti vodenih cvjetova (Ephemero-ptera).

Za ostvarivanje ovog cilja kori{tena je relevantnametodologija za prikupljanje uzoraka. “Multi-habitatsampling metodom” prikupljeni su uzorci sa vi{e mi-krolokacija na lokalitetu, zavisno od zastupljenostipojedinog tipa mikrostani{ta.

Rezultati istra`ivanja pokazuju da fizi~ko-hemi-jske karakteristike vode Fojni~ke rijeke i pritokaukazuju na relativno stabilne i povoljne uslove zaopstanak vodenih cvjetova.

Na osnovu kvalitativno-kvantitativne analizevodenih cvjetova iz sastava makroinvertebrata u 236poduzorka bentosa na 15 lokaliteta sliva Fojni~kerijeke konstatovano je 43 taksona sa ukupno oko

9.400 jedinki. Najve}i broj taksona registrovan je urijeci Kre{evci na u{}u – 29, a najmanji u vodotokuBijela rijeka – 15, dok je najve}i broj jedinki vodenihcvjetova konstatovan je u Kre{evki na u{}u (~1.650),a najmanji u Fojni~koj rijeci u Visokom (129). Najve}ibroj jedinki zajednice Ephemeroptera zabilje`en je umaju mjesecu kada je na lokalitetima sliva Fojni~kerijeke prikupljeno oko 3.300 jedinki, dok je najmanjabrojnost konstatovana u avgustu kada je sakupljenopribli`no 1.440 jedinke. Gustina zajednice vodenihcvjetova kretala se od 129 individua/m2 na lokalitetuFojni~ka rijeka - Visoko do oko 1.320 individua/m2

na lokalitetu Kre{evka - u{}e.U svim serijama istra`ivanja najbrojnije su bile

familije Baetidae (56 %), Heptageniidae (20 %) i Ep-hemerellidae (20 %). Na svim lokalitetima registro-vane su vrste Baetis alpinus, Baetis rhodani i Ephe-merella ignita. Najbrojnije vrste reda Ephemeropterana slivu Fojni~ke rijeke bile su: Baetis rhodani (20 %),Ephemerella ignita (11 %), Baetis fuscatus i Rhithro-gena semicolorata–Gr. (7 %) te Baetis alpinus (6 %).

O dobrim uslovima za opstanak vodenih cvjeto-va na istra`ivanom slivu svjedo~e i srednje vrijednos-ti saprobnog indeksa koje su se kretale od 1,51 naBorovnici do 2,05 na Bijeloj rijeci. Niske vrijednosti

EKOLO[KE I BIOSISTEMATSKE OSOBENOSTIVODENIH CVJETOVA (Insecta: Ephemeroptera) U ZOOBENTOSU SLIVAFOJNI^KE RIJEKE(rezime doktorske disertacije)

25VODA I MI BROJ 75

V

Dr. sci. ANISA ^I^I]-MO^I]

saprobnog indeksa govore o ve}em diverzitetu orga-nizama u povoljnim uslovima.

Primjenom diverzitetnih indeksa zaklju~uje se daje stepen biodiverziteta Fojni~kog sliva visok i daminimalno varira po sezonama. Srednje vrijednostiShannon-Wiener-ovog indeksa diverziteta kretale suse od 1,10 na lokalitetu Draga~a – prije spoja sa@eljeznicom do 1,46 na lokalitetu Fojni~ka rijeka –nizvodno od Kiseljaka, a srednje vrijednosti Marga-lef-ovog indeksa kretale su se od 1,29 na lokalitetuDraga~a – prije spoja sa @eljeznicom do 1,76 nalokalitetu Kre{evka – u{}e. Srednje vrijednosti Simp-son-ovog indeksa raznolikosti kretale su se od 0,56na lokalitetu Draga~a – prije spoja sa @eljeznicom do0,79 na rijeci Borovnici i Fojni~koj rijeci – nizvodnood Kiseljaka.

Srednje vrijednosti Pielou-ovog indeksa ujedna-~enosti (Evenness) su minimalno varirale po sezona-ma i kretale su se od 0,64 na lokalitetu Draga~a –prije spoja sa @eljeznicom do 0,89 na lokalitetu Bo-rovnica.

Na osnovu vrijednosti Jaccard-ovog indeksa sli-~nosti najve}a bliskost u sastavu i strukturi vodenihcvjetova se uo~ava izme|u lokaliteta Crna rijeka iFojni~ka rijeka – Lug te lokaliteta Bijela rijeka i lo-kaliteta Draga~a – Tovari{te (54 %), najmanja izme|ulokaliteta Bijele rijeke i Borovnice, te Borovnice i Foj-ni~ke rijeke – Visoko (21 %). Najve}i procenat sli~no-

sti (44 %) registrovan je izme|u vodotoka Borovnicai Jezernica, dok je najni`i procenat sli~nosti zabilje-`en je izme|u vodotoka Bijela rijeka i Borovnica (21 %).Procenat preklapanja vrsta je ve}i na onim lokaliteti-ma koji imaju iste ili sli~ne abiotske parametre i kojisu pod istim sli~nim antropogenim pritiskom.

Utvr|eno je da je “multi-habitat sampling meto-da” pogodan alat za istra`ivanje vodenih cvjetova,posebno ako ispitivanje obuhvata razli~ite tipovevodotoka. Ova metoda je efikasna kod prikupljanjabiolo{kog materijala, kako u pogledu broja taksona,tako i prilikom razmatranja broja individua u uzorci-ma, te spoznaje ekologije vrsta.

Testiranje terenskog protokola tokom istra`iva-nja, pokazalo je da predstavlja optimalno rje{enje zaterenski rad, kako prema kvalitetu zabilje`enih poda-taka, tako i u pogledu efikasnosti – utro{ka vremena.Prikazani upitnik mo`e se koristiti kao standardizo-vana forma i za istra`ivanja ovog tipa i drugih grupavodenih organizama.

Dobiveni rezultati o sastavu vodenih cvjetovadoprinose upoznavanju biodiverziteta Fojni~kog sli-va. Ovaj rad je doprinos kompletiranju podataka obiodiverzitetu i saznanju o vrstama ~ije je podru~jerasprostranjenja Bosna i Hercegovina jer biolo{karaznolikost predstavlja neprocjenljivo nacionalnoblago i naslije|e svake zemlje.

26VODA I MI BROJ 75

Insecta: Ephemeroptera, vodeni cvijet

ABLAS radna grupa je uspostavljena u no-vembru 2001. godine. Glavni zadatak DA-BLAS programa je kreiranje platforme zakoordinaciju svih u~esnika u projektima

za{tite voda i vodnih ekosistema u slivu rijeke Dunavi slivu Crnog mora. Platforma podrazumjeva u~e{}epredstavnika dr`ava iz regiona, ICPDR-a, Komisije zasliv Crnog mora, me|unarodnih finansijskih instituci-ja, EC-a, bilateralnih donatora i svih drugih regional-nih i me|unarodnih institucija koje su zainteresova-ne. Dr`avama korisnicima projekta se obezbje|ujepodr{ka u procjeni prioriteta sa stanovi{ta ekonom-skog razvoja, za{tite okoli{a, odr`ivosti obezbje|e-nja vodnih usluga, kao i doprinos svake dr`ave u za-jedni~kom cilju, odnosno za{titi kvaliteta voda na po-dru~ju sliva Crnog mora.

DABLAS lista projekata se fokusira na identifika-ciju investicionih projekata iz oblasti urbanih otpa-dnih voda, a u kontekstu upravljanja vodama na ni-vou rije~nog bazena.

Kriteriji za odre|ivanje prioritetnih projekatapredstavljaju kombinaciju okoli{nih i finansijskih kri-terija. Pri tom regionalni aspekt projekta igra velikuulogu, odnosno posebna pa`nja se posve}uje sma-njenju tereta zaga|enja nutrijentima u cilju za{tite

kvaliteta voda na slivu Crnog mora. Pvi odabir se vr{ina osnovu:

Postoje}ih baza podataka ICPDR-a i Sekretatarija-ta komisije za Crno moreProjekti koji se bave opasnim supstancama se eli-mini{u (zbog nedostatka podataka)Projekti koji se bave difuznim zaga|enjima se ta-ko|e elimini{uProjekti koji se realiziraju u cilju smanjenja zaga-|enja nutrijentima iz urbanih podru~ja imaju priori-tetProjekti koji ve} imaju obezbje|eno djelimi~no fi-nansiranje imaju prioritet

Dalji kriteriji su:

Stepen smanjenja zaga|enja u odnosu na investi-cione tro{koveUticaj na kvalitet vode Uskla|enost sa obavezama dr`aveMogu}nost sufinansiranja od strane korisnikaMogu}nost kreditnog zadu`enjaZainteresovanost lokalnih vlastiNacionalni prioriteti su u skladu sa regionalnimprioritetima

DABLAS BALKAN FACILITY –ZA[TITA VODNIH EKOSISTEMA U SLIVU DUNAVA

27VODA I MI BROJ 75

D

AMRA IBRAHIMPA[I], dipl. in`. gra|.

U okviru DABLAS programa, Evropska Komisijafinansira pojedina~ne projekte sa specifi~nim ciljevi-ma. Tako je od 2008-2010. godine realizovan proje-kat “DABLAS Phare Facility” koji je pokrivao Tursku,Hrvatsku i Rumuniju, a od januara 2009. godine serealizuje projekat “DABLAS Balkan Facility”, kojipokriva Bosnu i Hercegovinu, Makedoniju, Crnu Go-ru i Srbiju. Ovaj projekat treba da omogu}i ja~anjekapaciteta dr`ava korisnika u procesu pripreme oko-li{nih projekata i implementaciji EU acquis. Osnovnizadaci tokom realizacije projekta su:

Identifikacija i priprema novih prijedloga projekatai dopuna postoje}ihPriprema metodologije rada za pravljenje prijedlo-ga projekataPodr{ka lokalnim institucijama u pripremi projeka-ta

Realizacijom navedenih zadataka }e se rije{itistandardizacija pristupa pripremi prijedloga projeka-ta a posebno kori{tenjem standardnih jedini~nih tro-{kova u procjeni investicije, analizom povrata tro{ko-va u skolopu procjene predlo`ene investicije, kao itransparentne finansijske analize pru`anja okoli{nihusluga.

Konsultant }e za svaku dr`avu korisnika progra-ma odabrati po dva prijedloga projekta koja }e sedalje obra|ivati. Bar dva prijedloga od identifikova-nih projekata, }e biti u potpunosti pripremljeni, {to }eomogu}iti korisnicima projekta da isti proces primje-ne na sve druge projekte.

Nakon brojnih sastanaka sa predstavnicima in-stitucija u dr`avama korisnicima, kao i razmjene is-kustava sa drugim projektima, sa~injen je detaljanplan rada za 2011. godinu. Tako je u prolje}e 2011.odr`ana zajedni~ki sastanak DABLAS- Komisija zasliv Crnog mora po pitanju identifikacije projekata i fi-nansiranja istih.

U pripremi je Uputstvo za brzu procjenu prijedlo-ga projekata, koje uklju~uje prakti~ne metode pro-cjene za projekte odvodnje i pre~i{}avanja komunal-nih otpadnih voda. Cilj je da se projekat procjeni uranijoj fazi planiranja kada jo{ uvijek nisu dostupnesve informacije. Nakon ove preliminarne procjenemo}i }e se donijeti odluka da li projekat treba daljerazvijati, odnosno pripremati studije izvodljivosti idrugu dokumentaciju.

Drugi dokument koji je u pripremi je Uputstvo zapripremu planova upravljanja vodama na nivou rije-~nog sliva. Sve dr`ave korisnici su odabrale integral-ni pristup upravljanja vodama na nivou sliva, u tokuplaniranja investicionih projekata, a u cilju ispinjava-nja zahtjeva EU direktiva. Vodna legislativa, u skladusa zahtjevima Okvirne direktive o vodama i drugimEU direktivama, je ve} usvojena ili je u toku usvaja-nja u dr`avama regiona. Me|utim, postoje razli~iteinterpretacije, {ta integralno planiranje u stvari zna~i.Sa aspekta izgradnje postrojenja za pre~i{}avanjeotpadnih voda, fokus je naravno isklju~ivo na aspe-ktu kvaliteta voda. Generalno, to je samo jedan odaspekata u integralnom upravljanju vodama. Osimupravljanja kvalitetom voda, upravljanje vodnim re-sursima treba da obezbjedi osnovu za ekonomski ra-zvoj, kao i za{titu ljudi i imovine od poplava i su{a.Na kraju, potrebno je posti}i balans izme|u navede-nih ciljeva, odnosno obezbje|enja ekonomskog ras-ta i postizanja okolinskih ciljeva.

Imaju}i na umu da je ve}ina dr`ava u regionutek u po~etnoj fazi izrade Integralnog plana upravlja-nja i da se jo{ uvijek razmatra najpogodniji pristup imetodologija rada, razmjena iskustava izme|u na-dle`nih institucija je od velikog zna~aja za sve u~e-snike, kao i primjena iskustava EU ~lanica koje suve} pro{le kroz ovaj proces. Pri tome iskustva novih~lanica EU mogu biti od posebnog interesa.

Po zavr{etku izrade dokumenata (Uputstvo zabrzu procjenu prijedloga projekata i Uputstvo za pri-premu planova upravljanja vodama), planirano je iodr`avanje tematskih radionica.

28VODA I MI BROJ 75

Rijeka Draga~a nizvodno od Fojnice

Photo: A. ^i~i}-Mo~i}

ealizacija investicionih projekata iz oblastikori{tenja voda, za{tite voda i za{tite odvoda po~inje aktivnostima na identifikacijiprojekata, utvr|ivanjem kriterija za priorite-

tne projekte, pripremom podloga za dono{enje odlu-ka o finansiranju, pripremom dokumentacije za reali-zaciju projekata (prijedlog projekata, projektni zada-ci i ponudbena dokumentacija) i provo|enjem pro-cedure odabira najpovoljnijeg dobavlja~a. Provode}isve navedeno, u Agenciji za vodno podru~je rijekeSave, u Sektoru za investicije, kontinuirano se prateprojekti u koje investira Agencija, a koji se odnose nadolje navedene oblasti. U nastavku teksta bi}e rije~io projektima koji su zapo~eli i zavr{ili u prethodnojgodini, s tim da su pojedini projekti zbog svoje kom-pleksnosti i finansijske vrijednosti nastavljeni i u ovojgodini. Osvrnu}emo se i na planirana sredstva i pro-jekte iz 2011. godine, budu}i da je ve}ina projekatau fazi realizacije, a neki su ve} zavr{eni.

Kada su u pitanju Preventivne aktivnosti i radoviodbrane od poplava na povr{inskim vodotocima I ka-tegorije, u 2010.godini, realizovani su slijede}i glavniprojekti u ukupnoj vrijednosti od 175.108,70 KM:Projekat ure|enja korita rijeke Vrbas uzvodno odgrada u op}ini Gornji Vakuf (du`ina 2,3 km, kameni

naba~aj), Projekat ure|enja rijeke Tinje u Srebreniku(1,1 km, kameni naba~aj), Projekat ure|enja lijeveobale rijeke Vrbas na lokalitetu Bage u op}ini Jajce(du`ina 250 m, kameni naba~aj), Projekat za{tite lije-ve obale rijeke Usore na lokalitetu Rosulje u op}iniTe{anj (du`ina 500 m, kameni naba~aj), Ure|enje ri-jeke Unac nizvodno od Drvara i Ure|enje rijeke Bo-sne sa u{}em Fojnice u op}ini Visoko. Jo{ uvijek jeu toku izrada glavnog projekta za{tite desne obale ri-jeke Une u Biha}u.

Ovdje }emo spomenuti i proteklu godinu u kojojsu implementirani slijede}i projekti koji se ti~u Pre-ventivnih radova na odbrani od poplava, a ~ija uku-pna realizacija je iznosila 1.571.955,46 KM: Regula-cija desne obale rijeke Bosne nizvodno od u{}aZgo{}e u Kaknju (du`ina 400 m, betonske prizme),Regulacija rijeke Vrbas u Bugojnu (u du`ini od 600m, kameni naba~aj, iskop novog korita), Ure|enjekorita rijeke Bosne u Zavidovi}ima (u du`ini od 200m, betonske prizme), Ure|enje korita rijeke Drine nau{}u Koline na lijevoj obali (na du`ini od 60 m, kame-na obloga u betonu), Za{tita ru{evne (desne) obalerijeke Spre~e u op}ini Gra~anica (du`ina 300 m, ka-meni naba~aj), Za{tita ru{evnih obala rijeke Bosnena podru~ju Struke-Burum u op}ini Od`ak (izrada

INVESTICIJE PREMA PLANUU PROTEKLOJ GODINI ZAVR[ENI GOTOVO SVI PLANIRANI PROJEKTI • INVESTICIONI PROJEKTI ZA TEKU]U GODINU SU U FAZI REALIZACIJE

29VODA I MI BROJ 75

R

HARIS FI[EKOVI], dipl. in`. gra|.

Za{tita od voda

napera), ^i{}enje korita rijeke Drine u op}ini Gora-`de (na du`ini od 500 m), Hitna sanacija obala rijekeVrbas na podru~ju op}ine Jajce na lokalitetima mostVinac (u du`ini od 100 m) i naselja Dalabije i Kame-nice (u du`ini od 50 m), Hitna sanacija obala rijekeVrbas na podru~ju op}ine Bugojno (na du`ini od 100m, kameni naba~aj), Hitna interevencija na ~i{}enjukorita i obala rijeke Vrbas nakon poplava na podru-~ju op}ine Gornji Vakuf/Uskoplje (~i{}enje korita nadu`ini 400 m, kameni naba~aj 100 m, izveden noviodbrambreni nasip u du`ini 70 m, va|enje materijalaiz korita na du`ini 150 m), Hitna sanacija obala rijekeTinje na podru~ju op}ine Srebrenik (u du`ini od 188m, obloga kosine od lomljenog kamena), ^i{}enjekorita rijeke Bosne na ulazu u Zenicu (na du`ini od150 m), ^i{}enje korita i obala rijeke Bosne na po-dru~ju op}ine Vogo{}a (u du`ini 670 m), Izgradnjaza{titnog nasipa uz rijeku Spre~u u cilju za{tite po-dru~je mjesne zajednice Donja Mahala u op}ini Gra-~anica (u du`ini od 190 m, kameni naba~aj), ^i{}e-nje korita rijeke Spre~e na podru~ju op}ine Lukavac

(u du`ini od 4300 m), Ure|enje korita rijeke Usore napodru~ju op}ine Te{anj (na du`ini od 500 m, kameninaba~aj). U ovoj godini nastavljeni su projekti: Ure-|enje korita rijeke Spre~e u op}ini Lukavac (du`ina600 m, lomljeni kamen), Ure|enje korita rijeke Vrbasnizvodno od Gornjeg Vakufa/Uskoplja (na du`ini 250 m,armirano-betonska obloga); Sanacija nasipa i ~i{}e-nje korita rijeke Tinje u op}ini Srebrenik (sanacija na-sipa na du`ini od 70 m, ~i{}enje na du`ini od 150 m).

Zbog sve ve}eg problema poplava na podru~juSarajevskog polja radilo se i na projektu Ure|enjakorita rijeke Bosne na tom podru~ju, me|utim do re-alizacije projekta nije do{lo zbog nerije{enih imovin-sko-pravnih poslova.

U okviru stavke, Objekti kori{tenja voda, za{titevoda i za{tite od voda na povr{inskim vodotocima IIkategorije, u 2010. godini realizovano je 789.544,34KM i to za projekte: Vodovod Bistrica u Gornjem Va-kufu (ura|ena Pumpna stanica, rezervoar V=200m3, du`ina cjevovoda L=10 km PEHD DN 25 -160), Postrojenje za pripremu pitke vode u Brezi (ka-pacitet 40 l/s), Vodovodni sistem MZ Rudnik u op}i-ni Travnik (du`ina cjevovoda L=1150 m Ø110 mm,L=4185 m od Ø25 do Ø63, izrada glavnih vodovo-dnih {ahtova), Izgradnja vodovoda Donji Humci uop}ini ^eli} (zahvatni objekat, pumpna stanica sasabirnim bazenom, rasteretna komora, potisni cjevo-vod L=1650 m Ø75 i Ø140 ), Regulacija korita rijekeLa{ve (I faza), potez Radakov most – u{}e Vranjskipotok u op}inama Vitez i Busova~a (na du`ini od 400m, kameni naba~aj), Ure|enje korita rijeke Kozice,Busova~a (u du`ini od 50 m, armirano-betonski zid),Glavni projekt regulacije rijeke Bu`imnice u op}iniBu`im (ukupne du`ine 12,5 km).

Kada je rije~ o Aktivnostima upravljanja vodom u2010. godini ura|eni su elaborati za{tite izvori{ta napodru~ju op}ine Usora (Makljenovac i Ularice) i op}i-ne Grada~ac (Vu~kovac), a realizovana sredstva zaove projekte iznose 59.630,50 KM.

U nastavku teksta navest }emo projekte ~iju im-plementaciju u 2011. godini u skladu sa svojim zada-cima i obavezama prati Sektor za realizaciju investi-cionih projekata. Planirana sredstva Agencije za vo-dno podru~je rijeke Save za ove projekte iznose4.160.000,00 KM.

Iz oblasti Aktivnosti upravljanja vodom predvi|e-na je izrada Elaborata za{tite vodozahvata Plivsko je-zero i Du}ani, op}ina Jajce.

U okviru stavke Preventivne aktivnosti i radoviodbrane od poplava na povr{inskim vodotocima I ka-tegorije planirana su sredstva za izradu projektne do-kumentacije za sljede}e projekte: Glavni projekat ri-jeke Klokot u op}ini Biha}, Glavni projekat ure|enjarijeke Usore do entitetske linije, Glavni projekat re-gulacije rijeke Bosne, naselja Lukovo Polje i Bilmi{-}e, op}ina Zenica, Glavni projekat ure|enja korita ri-jeke Sane, op}ina Sanski Most, Izrada projektne do-

30VODA I MI BROJ 75

Devastirano korito rijeke Bosne kod Sarajeva

Photo: M. Lon~arevi}

kumentacije, elaborati, idejna rje{enja, geodetskepodloge i dr. te sredstva za radove: Ure|enje obalarijeke Vrbas u Donjem Vakufu – nastavak radova, Re-gulacija rijeke Vrbas u Gornjem Vakufu- nastavak ra-dova, Ure|enje korita rijeke Bosne u Zavidovi}ima -nastavak radova, Ure|enje korita rijeke Usore, op}i-na Te{anj, Ure|enje korita rijeke Bosne – Plandi{te--Reljevo, Ure|enje korita rijeke @eljeznice oko “Ra-tnog mosta”, op}ina Ilid`a, Ure|enje korita rijekeUnac, op}ina Drvar, ^i{}enje korita rijeke Sane ni-zvodno od Sanskog Mosta, Ure|enje korita rijeke Ti-nje, op}ina Srebrenik, Ure|enje obale rijeke Spre~e,op}ina Gra~anica, Ure|enje lijeve obale rijeke Drineu pojasu vodozahvata, uzvodno od mosta u Ustikoli-ni, ^i{}enje korita rijeke Sanice u Sanici, Ure|enjekorita rijeke Sane, op{tina Klju~, Ure|enje korita rije-ke Spre~e, op{tina Lukavac, Hitne intervencije na vo-dotocima I kategorije i ^i{}enje naplavina i sprudi{taispod pje{a~kog mosta, rijeke Drine, Gora`de .

U okviru dijela plana koji se odnosi na Objektekori{tenja voda, za{tite voda i za{tite od voda na po-vr{inskim vodotocima II kategorije planirana je izrada

sljede}ih projekata: Zavr{etak radova na izgradnjivodovoda, op}ina Zavidovi}i, ^i{}enje vodozahva-tnog objekta izvori{ta Jaglinac, op}ina Novi Travnik,Ure|enje rijeke Kozice u Busova~i, Obezbje|enjedodatnih koli~ina vode i izgradnja rezervoara za MZVelino selo, op}ina ^eli}, Ure|enje korita rijeke Pra-~e, op}ina Pale-Pra~a, U~e{}e u obezbje|enju do-datnih koli~ina vode na Bjela{nici, op}ina Trnovo.

Kao {to se vidi iz navedenog, kroz investicije iprojekte u Agenciji za vodno podru~je rijeke Savenastoji se posti}i koliko god je mogu}e osiguranjeza{tite od {tetnog djelovanja voda koje proizilazi izpotrebe za za{titu stanovni{tva i njihove imovine uzi-maju}i u obzir djelovanje prirodnih procesa, ali i ne-gativnog uticaja ~ovjeka na okolinu u kojoj `ivi, tedugoro~na za{tita kvaliteta i racionalna upotreba ra-spolo`ivih koli~ina vode. Misija i cilj investicija i pro-jekata Agencije za vodno podru~je rijeke Save jestedosljednost u provo|enju obaveza iz Zakona o voda-ma i drugih podzakonskih akata kojima se reguli{eova djelatnost.

31VODA I MI BROJ 75

Photo: M. Lon~arevi}

akon skoro osmomjese~ne procedure re-gistririanja u nadle`nim dr`avnim instituci-jama, Udru`enje/udruga za za{titu voda uBiH mo`e i zvani~no otpo~eti sa statutar-

nim i planiranim aktivnostima. Naime, pro{le godineu novembru mjesecu odr`ana je osniva~ka skup{ti-na na inicijativu grupe zaposlenika iz nekoliko institu-cija i organizacija iz sektora voda u BiH, kojoj su pri-sustvovali brojni zainteresirani gra|ani, a najvi{e onikoji su profesionalno opredijeljeni za razvoj i unapre-|enje ove djelatnosti. Na skup{tini su istaknuti ciljeviudru`enja, a kao osnovni cilj akcentirana je potrebao~uvanja raspolo`ivih vodnih resursa u Bosni i Her-cegovini kao osnove `ivota i privrednog razvoja ze-mlje, dakle, odr`ivog kori{tenja voda.

Ovom prilikom je izvr{en i izbor organa i tijelaudru`enja, tj. Predsjednika, podpredsjednika, Upra-vnog i Nadzornog odbora. Za predsjednicu je izabra-na mr Amra Serdarevi}, dipl. in`. gra|, za zamjenikeVioleta Jankovi}, dipl. in`.poljoprivrede i Dr. sc. @e-ljko Rozi}, dipl. in`. gra|., a za predsjednicu Upra-vnog odbora imenovana je Indira Sulejmanagi}, dipl.in`. gra|. Na ~elu Nadzornog odbora je Aida Salaho-vi}, dipl. ekonomistica.

Statutom je predvi|eno da Udru`enje okuplja nadobrovoljnoj bazi ~lanove- gra|ane i pravna lica izBosne i Hercegovine, sa namjerom ostvarivanja cilje-va i zadataka iz oblasti za{tite povr{inskih i podze-mnih voda i za{tite okoline, zatim pra}enja, prou~a-

vanja, razmjene iskustava i ukazivanja na probleme imogu}a rje{enja u oblasti za{tite voda, te razvijanja i{irenja svijesti kod gra|ana o potrebi o~uvanja ra-spolo`ivih vodnih resursa i za{tite voda. Jedna odaktivnosti }e biti i organizovanje javnih tribina i ras-prava, te seminara, savjetovanja i radionica na temuza{tite voda i odr`ivog kori{tenja voda, kao i mnogihdrugih aktivnosti sa istim ciljem.

^lanstvo u udru`enju je na dobrovoljnoj osno-vi i svaki ~lan ima pravo i du`nost da provodi statu-tarne odredbe dru{tva, a prije svega da radi na os-tvarivanju pomenutih i drugih ciljeva Udru`enja.

Kako bi odre|ene aktivnosti kao {to su plana ra-da do kraja ove godine i smjernice za plan za 2012.godinu bile {to prije pokrenute, dogovorenoje da seprvi zajedni~ki sastanak predsjedni{tva, upravnog inadzornog odbora odr`i 5. septembra ove godine u11 sati. O mjestu odr`avanja sastanka ~lanovi nave-denih tijela bi}e na vrijeme obavije{teni.

Za sve zainteresirane koji `ele vi{e znati o ovomUdru`enju ili se u~laniti, to mogu u~initi preko pristu-pnice koju objavljujemo u ovom broju ~asopisa, adodatne informacije dobiti kod sekretara udru`enjaMirsada Nazifovi}a na tel. 033 565 425, ili na e-mail:nazifovic@voda.ba

Vjerujemo da }e i kroz rad ovog Udru`enja bitipotpomognut razvoj dru{tvene svijesti i pozitivnogstava u odr`ivom kori{tenju, odnosno upravljanju vo-dama u Bosni i Hercegovini.

UDRU@ENJE ZA ZA[TITU VODA U BiH PO^INJESA RADOM

32VODA I MI BROJ 75

N

DILISTA HRKA[

Za{tita od voda

33VODA I MI BROJ 75

o~etkom juna mjeseca ovegodine umro je dugogo-di{nji radnik vodoprivredeu Bosni i Hercegovini i njen

penzioner od 2000. godine ZdravkoSparavalo. Po struci je bio pravnik,mi smo ga prozvali “vodoprivredni pra-vnik”. Za{to, o tome ne{to kasnije.

Ro|en je 1936. u Sarajevu u ko-jem se i i{kolovao od osnovne {kole,preko gimnazije, do Pravnog fakulte-ta.

Po zavr{etku studija, prvo zapo-slenje imao je u poznatoj i velikoj sa-rajevskoj industriji “Vaso MiskinCrni”, koja Zdravkinim dolaskom zapo{ljava i svogprvog pravnika, da bi nakon toga pre{ao u Tkaonicu}ilima Sarajevo. Ne zadovoljiv{i se samo radom i iza-zovima struke u tzv. “privrednom pravu”, prelazi narad u tada{nji Republi~ki sekretarijat za zdravstvo isocijalnu politiku. Ti poslovi Zdravku daju priliku dase iska`e kao kompletan pravnik i tako po~ne svojprofesionalni uspon postaju}i specijalista za upravnopravo i upravni postupak. Sti~e reputaciju visokostru~nog, profesionalnog i vrlo vrijednog radnika i te~injenice }e opredijeliti ~elne ljude tada{nje vodopri-vrede Bosne i Hercegovine da Zdravku ponude po-sao u Republi~koj upravi za vodoprivredu, jer su pre-spektive i planovi razvoja vodoprivredne djelatnostipostajale {iroke i izazovne, za {to je itekako bilo va-`no imati kvalitetna zakonska i podzakonska rje{e-nja.

I Zdravko po~etkom 1974. godine prelazi na radu Republi~ku upravu za vodoprivredu. Tu, kroz raznevodoprivredne organizacione strukture, ostaje svedo penzionisanja 2000. godine.

Svoj pravni~ki senzibilizitet po-tpuno posve}uje unapre|enju pra-vnih poslova u vodoprivredi, a vodnopravo ga je toliko zaokupilo, da je zakratko vrijeme po prelasku u vodopri-vredu, po~eo raditi na novom Zako-nu o vodama SRBiH, kao i na nekimva`nijim zakonskim i podzakonskimvodoprivrednim aktim biv{e zajedni-~ke dr`ave.

Pomenuti Zakon o vodamaSRBiH koji je stupio na snagu 1975.godine za kratko vrijeme je ocijenjenkao veoma dobar i efikasan i u kasni-jim godinama slu`io je ~esto kao pri-

mjer kako se kompleksna oblast vodnog prava trebatretirati. Bio je to ne samo iskorak pravnika ZdravkaSparavala, nego i republi~ke vodoprivredne djela-tnosti kao takve, pa je shodno tim promjenama1982. godine do{lo i do izdavanja knjige “Zbirka sa-veznih i republi~kih propisa o vodama sa komenta-rom i tipskim primjercima sprovedbenih akata” ~iji jeautor upravo Zdravko Sparavalo. Druga knjiga kojuje Zdravko napisao 1999. godine je “Zbirka federal-nih propisa o vodama s komentarom i tipskim pri-mjercima sprovedbenih akata”, ~ime je jo{ jednompotvrdio da je bio u punom smislu te rije~i “vodopri-vredni pravnik” sa po~etka ovog teksta.

Bilo je u tih 26 godina rada u vodoprivredi jo{ nadesetine raznih pravnih akata i dokumenata koje jeZdravko izra|ivao ili sau~estvovao u izradi , od izmje-na i dopuna Zakona o vodama do raznoraznih pod-zakonskih akata i rje{enja. Stoga }e svi ti dokumentizasigurno jo{ dugi niz godine slu`iti kao primjer, ilikako bi Zdravko rekao “urnek”, u budu}im pravnimposlovima u sektoru voda u Bosni i Hercegovini.

IN MEMORIAMZDRAVKO SPARAVALO, (1936.-2011.)

34VODA I MI BROJ 75

DILISTA HRKA[

P

In memoriam

Crna Rijeka (prije spoja sa Bijelom Rijekom – Trnovo)

^ASOPIS AGENCIJE ZA VODNO PODRU^JE RIJEKE SAVE SARAJEVO

9 7 7 1 5 1 2 5 3 2 0 0 6

I SSN 1512 - 5327