ISTINA O PROJEKTU IZGRADNJE DRUGOG BLOKA TERMOELEKTRANE ''PLJEVLJA''

1

2

Autor: Nikola Ninković, dipl. ing. energetike

Ovaj dokument je izrađen u sklopu projekta „NVO mreža za zastupanje održive upotrebe

energije i prirodnih resursa - ETNAR“, finansiranog od strane Evropske Unije, Instrument

za predpristupnu pomoc (IPA) - Civil Society Facility (CSF).

3

SADRŽAJ

POTROŠNJA I STVARNE POTREBE ZA ELEKTRIČNOM ENERGIJOM ........................................................5

IZVOR SIROVINE NEOPHODNE ZA RAD TERMOELEKTRANE–RUDNIK UGLJA''PLJEVLJA'' ........................6

POSLOVANJE RUDNIKA UGLJA ''PLJEVLJA'' ..........................................................................................8

RADNA MJESTA U TERMOELEKTRANI ''PLJEVLJA'' ................................................................................9

CIJENA ELEKTRIČNE ENERGIJE ........................................................................................................... 10

TOPLIFIKACIJA ................................................................................................................................... 11

DEPONIJE .......................................................................................................................................... 12

ZAGAĐENOST ................................................................................................................................... 14

ZDRAVSTVENO STANJE STANOVNIKA PLJEVALJA ............................................................................... 17

EU STANDARDI.................................................................................................................................. 19

ZAKLJUČAK I MOGUDE ALTERNATIVE ................................................................................................ 21

SPISAK SLIKA

Slika 1: Termoelektrana „Pljevlja“...............................................................................................................................4 Slika 2: Rudnik uglja Pljevlja ..........................................................................................................................................6 Slika 3: Deponija Maljevac ............................................................................................................................................12 Slika 4: Zagađenost u Pljevljima ................................................................................................................................15 SPISAK GRAFIKA

Grafik 1: Pad potražnje Crne Gore za električnom energijom 2011-2013. godine ................................5 Grafik 2: Pad broja zaposlenih u termoelektrani “Pljevlja” od 2012 – 2015. godine …………………...9 Grafik 3: Evdentirani broj dana sa prekoračenjem dnevnih graničnih vrijednosti …………………...14 Grafik 4: Količina štetnih emisija koje potiču iz termoelektrane “Pljevlja”……………………………….15 Grafik 5: Udio akutnih respiratornih bolesti u ukupnom broju djece na Pljevaljskom području .17

SPISAK TABELA

Tabela 1: Produktivnost rudnika uglja u regioni i EU .........................................................................................8 Tabela 2: Proizvodna cijena električne energije……………………………………………………………………...10 Tabela 3: Izmjerene emisije zagađujućih materija TE “Pljevlja” za 2010. i 2011. godinu ………….16 Tabela 4: Registrovana oboljenja i stanja od carcinoma u vanbolničkoj službi Doma zdravlja Pljevlja za period od 2008 – 2012. godine ……………………………………………………………………………..18

4

ELEKTROENERGETSKI SISTEM CRNE GORE

Na sjeveru Crne Gore, u gradu Pljevlja nalazi se prva i jedina crnogorska kondezaciona

termoelektrana, projektovana sa dva bloka od 210 MW, od kojih je do sada izgrađen samo jedan.

Termoelektrana ''Pljevlja'' je počela sa radom 1982. godine, i u direktnom je vlasništvu

Elektroprivrede Crne Gore, dok je Elektroprivreda u većinskom vlasništvu države Crne Gore sa

57,02%, sa 41,75% udjelom italijanske kompanije A2A i 1,23% učešća ostalih1.

Slika 1: Termoelektrana ''Pljevlja''

Obzirom da je pred istekom vijeka trajanja a zbog daljeg ispunjavanja potreba za električnom

energijom kao i izvozom ''planiranog'' viška električne energije u EU, Vlada Crne Gore je

Strategijom razvoja energetike do 2030. godine među prioritetnim projektima, uvrstila

izgradnju drugog bloka termoelektrane ''Pljevlja'', odnosno iskorišćavanje domaćih rezervi uglja

kao drugog važnog energetskog resursa Crne Gore pored hidroenergije, kao i razvoja sistema

daljinskog grijanja dobijenog iz procesa sagorijevanja uglja u termoelektrani.

Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2030. godine, akcioni planovi i strateški ciljevi,

promovišu eksploataciju fosilnih goriva, odnosno domaćih rezervi uglja (bez uvjerljivih

planova za korišćenje novih resursa poput sunca, vjetra, biomase, kao ni primjenu mjera

energetske efikasnosti) iako su te rezerve ograničene vijekom trajanja. Ovakvi planovi

Vlade Crne Gore ne predstavaljaju održivo planiranje kao ni održivo korišćenje prirodnih

resursa te posledično ne predstavljaju brigu o sadašnjim i budućim generacijama koje će u

nasljedstvo dobiti zemlju bez resursa sa dotrajalim i zastarjelim elektroenergetskim

sistemom.

1 http://www.epcg.com/o-nama/osnovna-djelatnost

5

POTROŠNJA I STVARNE POTREBE ZA ELEKTRIČNOM ENERGIJOM

Crna Gora ima mali energetski sistem sa termoelektranom ''Pljevlja'' snage 218 MW koja

sagorijeva lignit iz Rudnika uglja u Pljevljima, i dvije hidroelektrane ''Perućica'' i ''Piva''. Ukupni

instalisani proizvodni kapaciteti elektrana iznose 868 MW, od čega hidroelektranama pripada

685 MW odnosno 76% a termoelektrani 24%2. Ukupna potražnja Crne Gore za električnom

energijom, prema energetskim bilansima, je sa 4,2 TWh u 2011. godini pala na 3,4 TWh u 2013.

godini.

Grafik 1: Pad potražnje Crne Gore za električnom energijom 2011-2013. godine

Od ove brojke, u termoelektrani je proizvedeno 1,3 TWh dok je oko 2.5 TWh proizvedeno u

hidroelektranama3. Na osnovu energetskog bilansa Crne Gore iz 2013. godine, jedan od najvećih

potrošača električne energije bio je Kombinat Aluminijuma Podgorica (KAP) koji je potrošio 0,7

TWh u 2013. godini4. Ostatak je potrošen na generalnu distribuciju i na druge industrije

(Željezara Nikšić, Željeznice Crne Gore). U 2013. godini, zbog pada u proizvodnji KAP-a, Crna

Gora nije imala deficit električne energije, dok je u 2011. godini KAP potrošio 1,4 TWh, zbog čega

je postojao deficit i potreba za uvozom električne energije. Iz navedenih podataka je očigledno

da je KAP 2011. godine potrošio čitavu godišnju proizvedenu električnu energiju iz

termoelektrane zbog čega je i došlo do deficita električne energije.

Da bi se planirao energetski sistem jedne zemlje u prvom redu treba znati njene stvarne potrebe

za električnom energijom. U Crnoj Gori u tom smislu nema neadekvatnog strateškog planiranje

te samim tim nije moguće kvalitetno odrediti stvarne potrebe za novim energetskim

kapacitetima.

U Crnoj Gori ne postoji adekvatno strateško planiranje i samim tim nije moguće kvalitetno

odrediti stvarne potrebe za novim energetskim kapacitetima, odnosno stvarnim

potrebama Crne Gore za električnom energijom.

2 http://www.epcg.com/o-nama/osnovna-djelatnost

3http://www.epcg.com/sites/epcg.com/files/multimedia/main_pages/files/2013/08/ostvarena_proizvodnja_u_201

3.pdf#overlay-context=o-nama/proizvodnja-i-elektroenergetski-bilans

4 Energetski bilans Crne Gore za 2015. godinu

0

1

2

3

4

5

Potražnja Crne Gore za električnomenergijom u 2011. godini

Potražnja Crne Gore za električnomenergijom u 2013. godini

Pad potražnje za električnom energijom

TWh

6

IZVOR SIROVINE NEOPHODNE ZA RAD TERMOELEKTRANE–RUDNIK UGLJA''PLJEVLJA''

Osim pitanja, da li je Crnoj Gori potreban takav izvor električne energije kao što je drugi blok

termoelektrane i kakve su stvarne potrebe za njim, postoji još mnogo drugih pitanja koji ovaj

projekat dovode pred veliki znak pitanja. Jedno od prvih pitanja je rad rudnika uglja ''Pljevlja'',

koji od samog početka dostavlja neophodnu sirovinu za rad termoelektrane – ugalj.

Slika 2: Rudnik uglja Pljevlja

U Pljevljima postoji 5 nalazišta uglja (Potrlica, Kalušići, Grevo, Komini i Rabitlje). Najveće je

Potrlica, koje se nalazi u samom gradu, dok su ostala mnogo manja. Prema Nacrtu Detaljnog

prostornog plana Termoelektrane Pljevlja, u basenu Potrlica ima oko 41 miliona tona uglja5, dok

je prema izvještaju Regulatorne Agencije za Energetiku iz 2013. godine u nalazištu Potrlica bilo

oko 39 miliona tona uglja6, dok se za ostala nalazišta (Kalušići, Grevo, Komini, Rabitlje) prema

Strategiji razvoja energetike Crne Gore do 2030. godine kaže: '' Prema preporuci Fichtner-ove

studije7 (2009), ležišta uglja Kalušići, Grevo, Komini i Rabitlje kao ekonomski neiskoristivi rudnici

ne bi trebalo da u ovom trenutku budu uključeni u bilo koji scenario rezervi uglja na osnovu kojeg

će se zasnivati buduća strategija proizvodnje energije''.8

Prema Nacrtu Detaljnog prostornog plana Termoelektrane Pljevlja, rezerve uglja u pljevaljskom

basenu su dovoljne za 40-godišnji rad termoelektrane, odnosno drugog bloka. Istim

dokumentom se kaže da će se kao gorivo koristiti mješavina uglja iz više dnevnih kopova u cilju

postizanja odgovarajućeg kvaliteta uglja, dok se s druge strane u Fichtner-ovoj studiji kaže kako

ta nalazišta nisu ekonomski isplativa.

5 Nacrt Detaljnog prostornog plana Termoelektrane Pljevlja, str.35 6 http://regagen.co.me/wp-content/uploads/IZVJESTAJ-O-STANJU-ENERGETSKOG-SEKTORA-CG-ZA-2013.-

GODINU.pdf

7 Fichtner: ”Razvoj i učešće privatnog sektora u Pljevaljskom termo-energetskom kompleksu”, konačni izvještaj, 9

septembar 2009 8 http://www.energetska-

efikasnost.me/uploads/file/Dokumenta/Strategija%20razvoja%20energetike%20CG%20do%202030.%20godine%2

0-%20Bijela%20knjiga_10072014.pdf

7

S obzirom na to da se godišnje u termoelektrani ''Pljevlja'' sagori oko 1.600.000 tona uglja za rad

postojećeg bloka, jasno je da pomenute rezerve ne mogu biti dovoljne za rad prvoga bloka, a

kasnije paralelnog rada oba bloka (do 2024. godine; potrošnja uglja oko 3.000.000 tona/godišnje

za oba bloka)9 i na kraju samo drugog bloka. Ove rezerve su dovoljne za rad novog bloka

termoelektrane ''Pljevlja'' od 20 do 25 godina, i manje ukoliko postojeći blok ostane u funkciji.

Takođe je važno pomenuti da stepen istraženosti rezervi uglja u nalazištu Potrlica nije dovoljan, i

da je zapravo 50% rezervi klase C1, što znači – nedovoljno istraženo10. Pored ovog nalazišta,

moguće je otvaranje još dva nalazišta: Mataruge (7.500 000 tona, C1 kategorije) i Otilovići

(3.421.248 tona uglja, B i C1 kategorije)11, za koje nije urađen proračun eksproprijacije zemljišta

i uopšte isplativosti tih projekata.

Ne postoje dovoljno istražene, analizirane niti realno procijenjene rezerve uglja u

pljevaljskom i planom obuhvaćenim basenima uglja. Postojeće rezerve uglja su dovoljne za

rad novog bloka termoelektrane do 25 godina, i manje ukoliko postojeći blok ostane u

funkciji. Osim nalazišta Potrlica, većina nalazišta uglja su ekonomski neisplativi rudnici.

CIJENA I KALORIJSKA VRIJEDNOST UGLJA

Jedan od ključnih elemenata u planiranju izgradnje termoelektrane jeste pogonsko gorivo,

odnosno ugalj. Cijena uglja je jedan od najvažnijih elemenata u ekonomskoj računici projekta

drugog bloka termoelektrane ''Pljevlja'', kao i energija sadržana u lignitu, odnosno njegova

kalorijska vrijednost. Kalorijska vrijednost lignita u pljevaljskom basenu prema Nacrtu Detaljnog

prostornog plana Termoelektrane Pljevlja, iznosi 10.720 KJ/kg12 a prema planovima za drugi

blok termoelektrane 9560 KJ/kg13. Njegova projektovana cijena za drugi blok je 2,1 €/GJ,

odnosno 20,08€/t14, dok svi parametri pokazuju da je ta cijena daleko od realne, i da je u

prethodnim godinama isporučivan ugalj niže kalorijske vrijednosti.

Dokaz ovim tvrdnjama je da se za pogon prvog bloka termoelektrane ''Pljevlja'' koristi ugalj

kvaliteta od 9.211 kJ/kg15, trenutne cijene uglja 25,65€/t16, odnosno 2,78 €/GJ pa bi u skladu sa

tim projektovana cijena uglja za drugi blok termoelektrane, trebala biti 26,58 €/t a ne 20,08€/t

koliko stoji u dokumentu, čime se dobija razlika od 6.5 €/t što na projektovanom godišnjem

nivou potrošnje uglja u drugom bloku termoelektrane od 1.600.000 t/godišnje donosi dodatnih

10.400.000 €/godišnje, koje je potrebno platiti za ugalj.

9 Nacrt detaljng prostornog plana termoelektrane Pljevlja 10 http://regagen.co.me/wp-content/uploads/IZVJESTAJ-O-STANJU-ENERGETSKOG-SEKTORA-CG-ZA-2013.-

GODINU.pdf 11 http://regagen.co.me/wp-content/uploads/IZVJESTAJ-O-STANJU-ENERGETSKOG-SEKTORA-CG-ZA-2013.-

GODINU.pdf 12 Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine 13 Strateška procjena uticaja na životnu sredinu nacrta detaljnog prostornog plana termoelektrana Pljevlja, str.81 14 Nacrt Detaljnog prostornog plana Termoelektrane Pljevlja - EPCG ''Informacije o projektu ''TE Pljevlja ll'', str.123 15 Nacrt Detaljnog prostornog plana Termoelektrane Pljevlja, str.31 16 Ugovor o prodaji uglja – Rudnik Uglja i termoelektrana

8

Osim ovoga, kalorijska vrijednost pljevaljskog uglja je loša, i varira u rasponu od 6-11 GJ/t17 iako

je prema nekim klasifikacijama prosječna kalorijska vrijednost lignita preko 16 GJ/t.18

Očigledno je neslaganje u dokumenatima Vlade Crne Gore i Elektroprivrede, u podacima o

kalorijskim vrijednostima i cijenama uglja, i ove razlike mogu značiti da će se vršiti

subvencionisanje Rudnika uglja od strane države i Elektroprivrede, čime bi projekat drugog

bloka bio još više ekonomski neisplativ i na teretu računa građana Crne Gore.

Osim tog, rezerve uglja u pljevaljskom basenu nisu dovoljne za snabdijevanje termoelektrane

ni 25 godina jer je potrebno sagorijevati veće količine uglja obzirom na njegovu lošu

kalorijsku vrijednost, a samim tim će i trošak za gorivo porasti što dovodi do većih

ekonomskih gubitaka.

POSLOVANJE RUDNIKA UGLJA ''PLJEVLJA''

Pored pitanja kvaliteta, cijene, stepena istraženosti i postojećih rezervi uglja, ništa manje bitno

nije ni pitanje produktivnosti rudnika uglja, koji u ovom trenutnu zapošljava 997 radnika19. Kako

je navedeno, proizvodnja uglja je oko 1.600.000 tona godišnje pa je obzirom na broj zaposlenih,

produktivnost rudnika uglja oko 1605 t/radnik, što je daleko ispod EU prosjeka, čak i ispod

prosjeka zemalja u regionu.

Tabela 1: Produktivnost rudnika uglja u regionu i EU

Zemlja

Produktivnost

(iskopanih tona uglja godišnje/radnik)

Crna Gora 1605

BiH 2500

Srbija 3000

Češka 3704

Poljska 4236

Izvor: Istraživanje NVO GREEN HOME

Shodno ovome, očigledno je da rudnik uglja mora povećati svoju produktivnost, odnosno

optimizovati svoje poslovanje u svim sektorima jer njegov rad nije održiv. Na kraju 2014. godine

rudnik uglja je imao nepokriveni gubitak od 17,3 miliona eura dok su mu kratkoročne obaveze

bile čak 40 miliona eura.20

17 Nacrt Detaljnog prostornog plana Termoelektrane Pljevlja 18 http://www.coalmarketinginfo.com/coal-basics/ 19 http://www.rupv.me/index.php?IDSP=774&IDGM=59&VerIDmeni=130 20 http://www.mans.co.me/wp-content/uploads/2015/10/IzvjestajRevizora2014.pdf

9

RADNA MJESTA U TERMOELEKTRANI ''PLJEVLJA''

Termoelektrana ''Pljevlja'' je u periodu od 2010 – 2012. godine smanjila broj zaposlenih za 100,

odnosno sa 333 na 223 zaposlena21, dok je trenutno broj zaposlenih u termoelektrani ''Pljevlja'',

prema izjavi njenog direktora Luke Jovanovića, 19522.

Grafik 2: Pad broja zaposlenih u termoelektrani ''Pljevlja'' od 2012 – 2015. godine

Promoteri izgradnje novog bloka tvrde da će on, osim pokretanja privrede Crne Gore, dati i veliki

doprinos u broju radnih mjesta. Nacrtom Detaljnog prostornog plana Termoelektrane Pljevlja

kaže se kako će broj novih radnika biti dostići cifru od 100. Istina je da će novi blok zaposliti

maksimum do 50 ljudi jer, i ako se izgradi, u pitanju su nove tehnologije, koje zahtjevaju manji

broj radnika zbog veće automatizovanosti.

Iako se govori o novim zapošljavanjima, doći će do smanjenja broja radnika jer postojeći blok

mora biti ugašen do 2024. godine zbog isteka svog radnog vijeka što posledično donosi

otpuštanje dijela radnika i prebacivanje preostalog dijela za rad na novom bloku.

Već poznato neadekvatno strateško planiranje razvoja energetike Crne Gore, takođe

donosi preambiciozne i prije svega nerealne procjene potrebnog broja radnika, a sve u

cilju promocije i realizacije projekta drugog bloka termoelektrane ''Pljevlja''.

Na osnovu dostupnih podataka, očigledno je konstantno smanjenje broja radnika u

temoelektrani ''Pljevlja'', koje ni eventualnom izgradnjom drugog bloka, neće biti

značajno promijenjeno.

21 Nacrt Detaljnog prostornog plana Termoelektrane Pljevlja – Stručna služba TE Pljevlja, str.30 22 http://www.cdm.me/ekonomija/te-pljevlja-nakon-33-godine-rada-uspjesan-rezultat

0

100

200

300

400

2010. godina 2012. godina 2015. godina

Broj zaposlenih u termoelektrani ''Pljevlja''

Broj zaposlenih

Obećanja da će doći do povećanja broja radnih mjesta u rudniku uglja Pljevlja nakon

izgradnje drugog bloka termoelektrane ''Pljevlja'' su prevara, koja se koriste isključivo za

promovisanje projekta izgradnje drugog bloka termoelektrane.

10

CIJENA ELEKTRIČNE ENERGIJE

Investicioni planovi i ekonomska analiza drugog bloka termoelektrane ''Pljevlja'' zasnivaju se na

projektovanoj prodajnoj cijeni električne energije od 65 €/MWh23, i projektovanoj proizvodnoj

cijeni električne energije iz novog bloka, koja još uvijek nije jasna. Tu dolazi do neslaganja i

pojave različitih podataka jer uvidom u Nacrt Detaljnog prostornog plana Termoelektrane

Pljevlja, nije jasno koja će proizvodna cijena električne energije na kraju biti. U planu se pominju

dvije cijene, i to jedna od 42,10 €/MWh24 dok se na kraju kaže kako će cijena električne energije

iz drugog bloka termoelektrane ''Pljevlja'' sa troškovima finansiranja, iznositi 38,34 €/MWh25.

U bilo kom primeru, ove cijene ne mogu biti tačne. Dokaz ovome je između ostalog su i cijene

proizvedene električne energije u odnosu na cijenu i kalorijsku vrijednost uglja, prikazane u

tabeli ispod:

Tabela 2: Proizvodna cijena električne energije

Cijena uglja, €/GJ Proizvodna cijena, €/MWh

2,1 42,1

2,4 44,8

2,7 47,5

3,0 50,1

Izvor: Nacrt detaljnog prostornog plana termoelektrane Pljevlja

Kako je već navedeno, za pogon prvog bloka termoelektrane ''Pljevlja'' se koristi ugalj kvaliteta

od 9.211 kJ/kg26, trenutne cijene uglja 25,65€/t27 , što znači da je cijena uglja 2,78 €/GJ a što

prema tabeli 2 predstavlja proizvodnu cijenu električne energije od 47,5 €/MWh, a što

potvrđuju i izjave iz Elektroprivrede da se trenutna proizvodna cijena iz prvog bloka kreće oko

50 €/MWh 28. To znači da, ukoliko se pogleda prosječna veleprodajna cijena na evropskom

tržištu električne energije29 za 2014. godinu od 31,4 €/MWh30, prvi blok termoelektrane

''Pljevlja'' je samo u 2014. godini poslovao sa gubitkom od 16,1 €/MWh, što na osnovu ostvarene

proizvodnje prvog bloka od 1.322.000 MWh31 predstavlja gubitak od 21.284.200 €.

Obzirom na ovo, proizvedena cijena električne energije iz drugog bloka termoelektrane

''Pljevlja'', shodno kvalitetu uglja u pljevaljskom basenu, njegovoj cijeni, troškovima otplate

kredita i kamata, troškova otvaranja novih rudokopa, otvaranja novih deponija, troškova

eksproprijacije, i troškova emisija CO2 po svim pokazateljima ne može biti ispod 47,5 €/MWh,

odnosno ispod proizvodne cijene električne energije dobijene iz prvog bloka. Štaviše, cijena

proizvedene električne energije iz drugog bloka biće i veća od ove cifre.

23 Nacrt Detaljnog prostornog plana Termoelektrane Pljevlja - EPCG ''Informacije o projektu ''TE Pljevlja ll'', str.121 24 Nacrt Detaljnog prostornog plana Termoelektrane Pljevlja - EPCG ''Informacije o projektu ''TE Pljevlja ll'', str.121 25 Nacrt Detaljnog prostornog plana Termoelektrane Pljevlja, str.123 26 Nacrt Detaljnog prostornog plana Termoelektrane Pljevlja, str.31 27 Ugovor o prodaji uglja – Rudnik Uglja i Termoelektrana 28 http://www.epcg.com/sites/epcg.com/files/multimedia/gallery/files/2012/03/list346.pdf, str.9 29 https://www.eex.com/en/ 30 https://www.ise.fraunhofer.de/de/downloads/pdf-files/data-nivc-/folien-electricity-spot-prices-and-production-

data-in-germany-2014-engl.pdf 31 http://www.epcg.com/o-nama/proizvodnja-i-elektroenergetski-bilans

11

Cijene električne energije na evropskim tržištima, gdje Crna Gora planira prodavati svoj višak

proizvedene električne energije, prije svega se formiraju na osnovu potražnje i ponude ali

takođe i u odnosu na proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora energije, kojih je sve

više i za šta, prema Internacionaloj agenciji za energetiku, postoje projekcije rasta do 2020.

godine32 a koji spuštaju veleprodajnu cijenu električne energije dobijene iz fosilnih goriva. Iako

je cijena električne energije u 2014. godini bila 31,4 €/MWh ipak se očekuje njen porast nakon

2020. godine ali čak i u slučaju porasta cijene električne energije, drugi blok bi poslovao sa

gubicima sve do 2030. godine kada bi mogao početi poslovati sa neznatnim profitom ali i dalje

neizvjesnim jer će na porast cijena prije svega uticati obnovljivi izvori energije, čija je cijena

proizvedene energije u konstantnom padu poslednjih nekoliko godina33. Osim toga, ukoliko u

nekom trenutku dođe do povećanja cijene uglja ili emisionih dozvola za CO2, za koje postoje neke

mjere koje se koriste za njihovo suzbijanje, kao što su na primer dozvole za emisije CO2, koji

trenutno iznosi oko 8 €/tCO234 ,a u narednim godinama će izvjesno biti između 20-30 €/tCO2, to

će i te kako imati ogromne posledice ukoliko se izgradnja drugog bloka ''Pljevlja'' realizuje te bi

proizvodna cijena električne energije samo rasla i gubici bi se povećavali.

Planirana prodajna cijena električne energije iz drugog bloka je izuzetno visoka i nekonkurentna dok je proizvodna cijena nerealno niska, te su shodno tome izvjesni ogromni gubici, uslovljeni preusmjeravanjem ostalih tržišta prema obnovljivim izvorima energije, i padom njihove proizvodne cijene električne energije u odnosu na ugalj.

TOPLIFIKACIJA

Termoelektrana ''Pljevlja'' je počela sa radom 1982. godine. Obaveza Elektroprivrede između

ostalog bila je, toplifikacija Pljevalja za šta je i ostavljen priključak na objektu, prilikom izgradnje

prvog bloka. Medjutim, i nakon 30 godina rada i oko 40 miliona tona uglja koje je termoelektrana

sagorjela, taj projekat nije realizovan. Sada se, za potrebe izgradnje novog bloka i aktuelizovane

priče o zagađenosti Pljevalja opet priča o projektu toplifikacije, kao jednom od rješenja

zagađenosti Pljevalja.

Međutim, iako obaveza Elektroprivrede, Nacrtom Detaljnog prostornog plana Termoelektrane

Pljevlja kaže se: ''snabdijevanje Pljevalja daljinskom toplotom iz novog bloka poslije ulaska tog

bloka u Elektroenergetski sistem u 2020. godini za sada nije uzeto u obzir jer zavisi od više

elemenata i to prije svega od, rezultata studije opravdanosti izgradnje drugog bloka i konačne

odluke investitora u Termoelekatrani ''Pljevlja'', kao i lokalne zajednice, koja bi trebala sopstvenim

finansijskim sredstvima (oko 20 miliona eura, izvor Akcioni Plan 2008) prethodno završiti

distributivni sistem za daljinsko grijanje, za veći dio Pljevalja (oko 70% stanovnika bi se

snabdijevalo daljinskim grijanjem)''35.

32 https://www.iea.org/Textbase/npsum/MTrenew2014sum.pdf 33 http://www.cnbc.com/2015/03/17/is-renewable-energy-ready-to-disrupt-fossil-fuels.html 34 https://en.wikipedia.org/wiki/European_Union_Emission_Trading_Scheme 35 Akcioni Plan implementacije Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine za period 2008 – 2012. godine

12

Obzirom na vrijeme koje je potrebno za realizaciju toplifikacije Pljevalja, reljefa grada i

posledično nemogućnosti snabdijevanja cjelokupnog područja Pljevalja, treba ponuditi i druga

rješenja kao što su toplotne pumpe i grijanje na pelet, za one dijelove grada koji ne mogu biti

toplifikovani.

Iako predstavljen kao jedino rješenje za problem zagađenosti Pljevalja i u slučaju izgradnje drugog bloka, projekat toplifikacije nije siguran, niti je jasno definisan Nacrtom Detaljnog prostornog plana. Osim toga, istim dokumentom jasno je definisana njegova negativna uloga na rad drugog bloka zbog oduzimanja dijela snage za potrebe toplifikacije. Projekat toplifikovanja Pljevalja trajao bi 20-25 godina i izvodio bi se fazno. Obzirom da

bi se njegov završetak mogao očekivati tek oko 2050. godine, samo bi 70% građana na

kraju bilo snadbdijevano daljinskim grijanjem. Iako obaveza drugih, sada je projekat

toplifikacije obaveza lokalne zajednica sa potrebnim ulaganjima od 20 miliona eura. Te

račune bi plaćali građani Crne Gore, ne oni koji vrše eksploataciju i ostvaruju profit.

DEPONIJE

Najveća, i sa stanovišta zaštite životne sredine najvažnija, deponija u Pljevljima je deponija

Maljevac. Izgrađena je prije više od tri decenije za potrebe odlaganja otpada, odnosno pepela i

šljake iz termoelektrane ''Pljevlja''. Originalno je bilo zamišljeno da će deponija Maljevac raditi

svega 15 godina, imati maksimalnu kotu 813.00mnm (preporučen završetak eskploatacije jer su

ispitivanja pokazala da su uslovi stabilnosti za statičke uslove ispod minimalno dozvoljenih)36 i

da će biti zamijenjena drugom. Od tada je 5 puta nadogradjivana, prevazišla maksimalne kote,

utvrdjena je njena nestabilnost, ugrožene podzemne i površinske vode, kao i okolna naselja

lebdećom prašinom.

Slika 3: Deponija Maljevac

36 Nacrt Detaljnog prostorog plana Termoelektrane Pljevlja

13

Osim toga, na ovoj deponiji nikada nije izgrađen, zakonom predviđen zaštitni zeleni pojas i bafer

zona u širini od 300 do 600m od same deponije. Takođe, zakonom zabranjen život ljudi u

zaštitnom pojasu od 300m opet nije ispoštovan, što je prouzrokovalo širenje i približavanje

deponije domaćinstvima. Takodje se ne poštuje to da deponija bude prekrivrena vodenim

ogledalom kako ne bi dolazilo do rasipanja prašine sa same deponije.

Iako obaveza Elektroprivrede, Vlada Crne Gora je dobila kredit od Svjetske banke za sanaciju i

zatvaranje brane Maljevac ali i pored toga Elektroprivreda planira nastavak deponovanja

otpadnog materijala na Maljevcu sve do 2021. godine iako je obaveza njenog saniranja i

zatvaranja bila 2016. godina.37

Zapravo, Elektroprivreda planira izvršiti nadvišenje kaseta 1 i 2 do kote od 832 mnm, čime će se

dobiti dodatnih 700.000m3 i 950.00m3 za odlaganje što zajedno sa zapreminom treće kasete do

istog nivoa od 832 mnm ukupno iznosi 3.450.000 m3 što bi i odgovaralo korišćenju deponije

Maljevac do 2021. godine. Sve ovo potrvrđuje najava iz Elektroprivrede da će se u najkraćem

mogućem roku izmjestiti trasa 220kV dalekovoda koji presijeca svojim klirensom prostor

deponije, čime će se dobiti koristan prostor za nastavak korišćenja kasete 3 za odlaganje otpada

u zapremini od 1.800.000 m3 38.

Planovima Vlade Crne Gore, odnosno Nacrtom Detaljnog prostornog plana Termoelektrane

Pljevlja zamišljeno je da nakon zatvaranja Maljevca, nova deponija budu Šumani ali uvidom u

komentare na Nacrt Detaljnog prostornog plana Termoelektrane Pljevlja, Elektroprivreda Crne

Gore traži da se ta lokacija zamjeni sa lokacijom trenutnog nalazišta uglja – Potrlica. To znači da

se otpad, koji je nacrtom detaljnog prostornog plana termoelektrane Pljevlja okarakterisan kao

opasan, planira deponovati u samo srce grada, još bliže, ionako zatrovanim stanovnicima

Pljevalja. Shodno tome, kao i svim negativnim karakteristikama otpadnog materijala

termoelektrane ''Pljevlja'', kao i blizine grada, neophodno je pronaći drugu lokaciju i drugi način

deponovanja otpadnog materijala.

37 http://www.vijesti.me/vijesti/vlada-ce-sanirati-crnu-tacku-na-maljevcu-odlazu-pepeo-do-2017-851658 38 Komentari na Nacrt Detaljnog prostornog plana termoelektrane Pljevlja, str .5, 6, 7 i 56

Deponija Maljevac već 30 godina uništava životnu sredinu u širokoj okolini u odnosu gdje je smještena, i utiče na zdravlje ljudi, dok Elektroprivreda Crne Gore i nadležni organi i dalje ne poštuju zakonske propise i obaveze. Planovi Elektroprivrede Crne Gore da novu deponiju opasnog otpada dovedu u samo srce

grada, učinili bi još jednu ekološku katastrofu u ekološkoj državi.

Nova deponija termoelekrane ''Pljevlja'', prije svega zbog karakteristika otpadnog

materijala, i blizine grada, ne smije biti Potrlica već je potrebno pronaći drugu lokaciju, u

skladu sa svim propisima zaštite životne sredine i pravilnika o bližim karakteristikama

lokacije,, uslovima izgradnje, sanitarno-tehničkim uslovima, načinu rada i uslovima

zatvaranja.

14

ZAGAĐENOST

U Pljevljima su tridesetogodišnjim radom termoelektrane uništeni ili veoma ugroženi svi

prirodni resursi dok su kapaciteti ekosistema ograničeni, čije posledice osjećaju sadašnje

generacije pljevljaka a bez daljeg sprečavanja zagađenja, stradaće i buduće generacije.

Najočigledniji problem u Pljevljima je svakako kvalitet vazduha iako ni drugi elementi, kao što su

voda, zemljište, itd nisu zaštićeni od štetnih uticaja rada termoelektrane ''Pljevlja''. Prema

izvještajima Agencije za zaštitu životne sredine (koja vrlo često ne ispunjava svoju svakodnevnu

obavezu, ne objavljujući redovno rezultate mjerenja kvaliteta vazduha u Pljevljima) o kvalitetu

vazduha u opštini Pljevlja iz 2011. godine i 2012. godine, na osnovu izmjerenih vrijednosti se

zaključuje veliko opterećenje vazduha u opštini Pljevlja PM10 česticama (suspendovane čestice) i

SO2 (sumpor dioksid), ne samo zbog izmjerenih koncentracija, već i zbog velikog broja dana sa

prekoračenjima. Evidentirani broj dana sa prekoračenjima dnevnih graničnih praškastih

materija u 2011.39, 2012.40, i u 2013. godini41 kao i u 2014. i 2015. pokazuje grafik ispod:

Grafik 3: Evidentirani broj dana sa prekoračenjima dnevnih graničnih vrijednosti

Prema Uredbi o utvrđivanju vrsta zagađujićih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda

kvaliteta vazduha, gornje granične vrijednosti se ne smiju prekoračiti više od 35 puta u toku

jedne kalendarske godine42.

39http://www.epa.org.me/images/izvjestaji/informacija%20o%20stanju%20zivotne%20sredine2011.pdf 40

http://www.epa.org.me/images/5.Informacija%20o%20stanju%20ivotne%20sredine%20Crne%20Gore%20za%20

2012.godinu%20sa%20Prijedlogom%20mjera.pdf 41http://epa.org.me/images/izvjestaji/Informacija-o-stanju-ziv.sredine-za-2013.pdf 42 Uredba o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha (''Sl.list

CG'', br. 25/2012)

193 217

177 184 158

35 35 35 35 35

Broj dana saprekoračenjima u

2011. godini

Broj dana saprekoračenjima u

2012. godini

Broj dana saprekoračenjima u

2013. godini

Broj dana saprekoračenjima u

2014. godini

Broj dana saprekoračenjima do01.12.2015. godine

Broj prekoračenja/godišnje Dozvoljenja gornja granična vrijednost štetnih emisija godišnje

15

Slika 4: Zagađenost u Pljevljima

Na kvalitet vazduha utiču visoke emisije zagađujućih materija (rad termoelektrane, eksploatacija

uglja i površinski kopovi rudnika uglja, deponija pepela i šljake Maljevac, transport uglja do

termoelektrane, sagorijevanje uglja za potrebe grijanja) kao i meteorološki uslovi (Pljevaljska

kotlina je oko 60% dana u godini pod maglom, česte su pojave temperaturne inverzije i slabe

provjetrenosti). Period sa maglom u Pljevljima traje i do 200 dana godišnje. Izbacivanje vodene

pare iz tornja za hlađenje termoelektrane između ostalog doprinosi tom povećanju, kako između

ostalog navode podaci Ministarstva održivog razvoja i turizma, Agencije za zaštitu životne

sredine i Opštine Pljevlja iz 2013. godine, gdje se kaže da je primjećen trend povećanja broja

maglovitih dana od 1974. godine, kada je i počela izgradnja i otvaranje industrijskih objekata u

Pljevljima43. Prirodni uslovi dovode do slabog provjetravanja pljevaljske kotline, zbog čega se

pojavljuje i dugo zadržavanje magle. Magle su karakteristične u jesenjim i zimskim danima, dugo

traju i vrlo su niske. U ovakvim uslovima dolazi do koncentracije zagađujućih materija u

vazduhu. Osim prirodnih uslova koji dovode do slabog provjetravanja, značajan uticaj ima i

deponija laporca Rudnika uglja, koji se odlaže na brdo iznad grada, čime je grad zatvoren za

provjetravanje.

Najveći doprinos emisijama koje potiču iz izvora na teritoriji opštine ima termoelektrana i to:

NOx (nitrogen oksid), SOx (sumpor oksid), PM10 i PM2.544 (suspendovane čestice), prikazano na

grafiku ispod:

Grafik 4: Količina štetnih emisija koje potiču iz termoelektrane ''Pljevlja''45

43 Plan kvaliteta vazduha za Opštinu Pljevlja 44 http://www.greenhome.co.me/fajlovi/greenhome/attach_fajlovi/lat/glavne-

stranice/2013/12/pdf/Uticaj_TE_Pljevlja_na_zdravlje_stanovnistva_Pljevalja.pdf 45

http://www.greenhome.co.me/fajlovi/greenhome/attach_fajlovi/lat/glavne-stranice/2014/11/pdf/Analiza_uticaja_TE_Pljevlja_sa_predikcijom_uticaja_drugog_bloka_TE_na_zdravlje.pdf

0%

50%

100%

150%

Nox 94% Sox 99% PM10 36% PM2.5 37%

Količina štetnih emisija iz termoelektrane

%

16

Tabela 3: Izmjerene emisije zagađujućih materija TE „Pljevlja” za 2010. i 2011. godinu (mjesečne srednje vrijednosti)46

EMISIJE

Suspendovane čestice PM10

SO2

NOx

CO

mg/m3 mg/m3 mg/m3 mg/m3

Mjeseci 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 Jan 57 122 2994 4132 517 522 41 35 Feb 52 126 3272 4326 500 533 35 30

Mart 64 113 3026 4479 508 529 37 30 Apr 71 86 3099 4980 491 484 38 30 Maj 99 206 3338 5312 482 469 37 33 Jun 83 196 3397 4995 482 471 44 30 Jul 53 173 3082 4707 446 504 36 29

Avg 47 191 3097 4740 444 494 37 29 Sept 70 171 3120 4583 452 485 36 26 Okt 110 228 3423 4907 467 498 36 30 Nov 118 253 3350 4921 466 495 40 29 Dec 165 189 3552 4665 502 515 41 26

Iz prethodne tabele se jasno vidi da su granične vrijednosti emisija, prelazile dozvoljene

vrijednosti i po nekoliko desetina puta (ne samo zimi već i ljeti), što pokazuje da kvalitet

vazduha u Pljevljima nije na zadovoljavajućem nivou što na kraju ima ogroman uticaj na zdravlje

stanovnika grada.

Tridesetogodišnji nemarni rad termoelektrane doveo je do toga da su kapaciteti

ekosistema veoma ugroženi i ograničeni, Posledice zagađenja osjećaju sadašnje

generacije pljevljaka a bez daljeg sprečavanja zagađenja, stradaće i buduće generacije.

Agencija za zaštitu životne sredine često ne ispunjava svoju svakodnevnu obavezu i ne

objavljuje rezultate mjerenja kvaliteta vazduha u Pljevljima. Takođe je odbijena

inicijativa civilnog sektora i velikog broja građana za postavljanje ekološkog inspektora

sa sjedištem u Pljevljima, dok isti ne kažnjava zagađivače, omogućujući im tako da i dalje

rade ono što već 30 godina rade bez ikakve nadoknade nastale štete.

Sve ovo ide u prilog tome da nadležni organi žele prikriti stvarno stanje u Pljevljima,

redovno optužujući individualna ložišta za jedinog krivca zagađenja u Pljevljima,

istovremeno omogućujući nesmetan rad i neispunjavanje obaveza stvarnim

zagađivačima u Pljevljima.

46 Plan kvaliteta vazduha za Opštinu Pljevlja

17

ZDRAVSTVENO STANJE STANOVNIKA PLJEVALJA

Stručne službe zdravstvenih institucija iz Pljevalja već godinama ukazuju na zabrinjavajući uticaj

zagađenja na zdravlje ljudi, a naročito na porast broja respiratornih oboljenja koja su naročito

izražena kod djece. I kod djece i kod odraslih u grupi respiratornih oboljenja naročito se bilježi

rast opstruktivnog sindroma i astme47. Najosjetljiviji dio populacije na zagađivanje iz životne

sredine su djeca, starije osobe, trudnice i lica koja boluju od hroničnih bolesti.

Prema podacima Dječijeg odjeljenja Opšte bolnice Pljevlja i Dječijeg i Školskog dispanzera JZU

Dom zdravlja Pljevlja, u strukturi ukupnog morbiditeta prema podacima iz 1985. i 2001. godine

dominiraju: respiratorne infekcije, infekcijski problemi, infekcije i problemi urinarnog trakta,

metabolički poremećaji i problemi neonatusa i odojčadi48.

Podaci Higijensko – epidemiološke službe pokazuju ogroman rast bolesti sistema za disanje.

Tako je udio akutnih respiratornih bolesti u ukupnom broju djece na Pljevljskom području

porastao sa 23% u 1985. na 35% u 1995. i 50% u 2001. godini. Takodje se 1985. godine 3%

djece na pljevaljskom području liječilo od astme a da je do 2001. godine ta brojka porasla na

11%49, kao što je prikazano na grafiku ispod:

Grafik 5: Udio akutnih respiratornih bolesti u ukupnom broju djece na Pljevljskom području

Prema izvještaju Doma zdravlja Pljevlja, u vanbolničkoj službi, u periodu od 2008-2012. godine,

registrovano je u prosjeku 237 oboljenja i stanja od tumora, a od toga na karcinom grkljana,

dušnika, bronhija i pluća otpada 35 oboljenja i stanja.

47 Plan kvaliteta vazduha za opštinu Pljevlja 48 Plan kvaliteta vazduha za opštinu Pljevlja 49 Stuck in the Past, Energy, Environment and Poverty in Serbia and Montenegro, UNDP, 2001, godina

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

% akutnihrespiratornihbolesti 1985.

godine

% akutnihrespiratornihbolesti 1995.

godine

% akutnihrespiratornihbolesti 2001.

godine

% liječenih odastme 1985.

godine i 2001.godine

%

2001. godina

18

Tabela 4: Registrovana oboljenja i stanja od karcinoma u vanbolničkoj službi Doma zdravlja Pljevlja za period od 2008 – 2012. godine50

GODINA

BROJ OBOLJELIH OD

KARCINOMA

BROJ OBOLJELIH OD KARCINOMA

GRKLJANA, DUŠNIKA, BRONHIJA I PLUĆA

2008 219 23

2009 193 30

2010 211 43

2011 280 43

2012 282 37

Stručne službe zdravstvenih institucija iz Pljevalja već godinama ukazuju na

zabrinjavajući uticaj zagađenosti na zdravlje ljudi, a naročito na porast broja

respiratornih oboljenja koja su naročito izražena kod djece, dok nadležne institucije

istovremeno ostaju nezainteresovane za ovaj problem.

Udio akutnih raspiratornih bolesti u ukupnom broju djece na Pljevaljskom području

porastao je sa 23% u 1985. na 35% u 1995. i 50% u 2001. godini. 1985. godine se 3% djece

liječilo od astme dok je ta brojka 2001. godine porasla na 11%.

Iako preciznih i zvaničnih podataka o broju oboljelih i vrstama bolesti u Pljevljima još

uvijek nema, postojeći podaci pokazuju da je od početka rada termoelektrane 1982.

godine, počelo i konstantno ugrožavanje i degradacija zdravlja stanovnika Pljevalja.

50 Rešenje Doma zdravlja Pljevlja na zahtjev NVO Green Home iz Podgorice, za dostavu podataka o broju oboljelih od

karcinoma registrovannih u JZU Domu zdravlja Pljevlja od 2007-2012. godine., broj 990 od 10.07.2013. godine

19

EU STANDARDI

Kroz potpisivanje Sporazuma o formiranju Energetske zajednice, Crna Gora se obavezala na

primjenu određenih direktiva iz oblasti energetike. Jedna od obaveza Crne Gore je da, od

01.01.2018. godine postojeći blok mora ili zatvoriti ili tražiti takozvani „opt-out“ i smanjiti rad na

ukupno 20 000 sati do kraja 2023. godine, ili raditi u skladu sa graničnim vrijednostima iz EU

Direktive o velikim ložištima br. 2001/80/EC51, i to:

SO2 - 400 mg/nm2

NOx – 200 mg/nm2

suspendovane čestice – 50 mg/nm2.

Ukoliko postojeći blok termoelektrane ''Pljevlja'' bude radio do 2023. godine bez poboljšanja

filtera i ako nakon tog datuma planira nastaviti sa radom, onda mora biti rekonstruisan i mora

raditi u skladu sa strožijim graničnim vrijednostima iz Direktive o Industrijskim Emisijama

(IED) za nova postrojenja br. 2010/75/EU52, i to:

SO2 – 150 mg/nm2 (200 za tehnologiju sagorijevanja uglja u fluidiziranom stanju),

NOx – 150 mg/nm2 (200 za tehnologiju usitnjavanja lignita)

suspendovane čestice – 10 mg/nm2

Kako bi zadovoljili EU standarde, potrebno je renoviranje termoelektrane, što znači ugradnju

novog kotla i rekonstrukciju proizvodne linije tako da se zadovolji princip BAT53 (Best Available

Technic - najbolje raspoložive tehnologije). U našem slučaju to bi značilo da je postrojenje u ovoj

elektrani gotovo neupotrebljivo.

Osim toga, moderna termoenergetska postrojenja obavezno imaju sisteme za odsumporavanje,

efikasne filterske sisteme za čvrste čestice, rast energetske efikasnosti kotlova, kogeneracijska

postrojenja i niz drugih tehnoloških elemenata.

U Evropskoj Uniji na snazi je BAT princip (Best Available Techniques - najbolje raspoložive

tehnologije) koje nalažu da se električna energija mora proizvoditi iz postrojenja koja su danas

najbolje raspoložive tehnologije. To znači da, ukoliko budemo članica EU, postrojenja moraju biti

51 https://www.energy-

community.org/portal/page/portal/ENC_HOME/DOCS/286182/LCP_energy_community_treaty_IPPC_BREF_Christian

_WIMMER.pdf 52 https://www.energy-community.org/portal/page/portal/ENC_HOME/DOCS/2394177/LexUriServ_1.pdf 53 http://www.elni.org/fileadmin/elni/dokumente/elni_forum/2010/Pres_LesleyJames.pdf

20

usklađeno sa IED direktivom, odnosno direktivom o industrijskim emisijama jer u u suprotnom

Evropska komisija može kazniti sve postrojenja koja ne rade u skladu sa IED direktivom.

Potrebno je prije svega zadovoljiti standarde ekološke i energetske efikasnosti. Procjene

proizvodnje električne energije iz drugog bloka Termoelektrane ''Pljevlja'', ukazuju na mogući

višak proizvedene električne energije koja se neće moći izvoziti, ukoliko ne budu zadovoljeni svi

EU standardi i regulative, i takođe neće biti moguć izvoz ukoliko proizvodna cijena električne

energije bude prevelika, odnosno kao što je i planirana Nacrtom Detaljnog prostornog plana,

odnosno 65€/MWh.

Pored projektovanog proizvodnog viška električne energije iz drugog bloka termoelektrane

''Pljevlja'' od 1100 GWh54, i mogućeg produženja rada prvog bloka termoelektrane i nakon 2024.

godine, kao i planova za izgradnju hidroelektrana Komarnica i Morača, vjetroparka Krnovo, i

drugih energetskih objekata, dobiće se takva količina električne energije koja se neće imati gdje i

kome prodati, s obzirom na sve planirane energetske objekte koji se narednih godina planiraju

izgraditi u regionu, a koja osim zadovoljavanja potreba zemalja u kojima budu građena, planiraju

da budu i izvoznici energije. To sve doovodi do gore rečenog zaključka da se energija neće imati

gdje i kome prodati, a takođe doći će i do dodatnog smanjenja prodajne cijene energije, budući

da će konkurencija na tržištu biti velika.

U tom smislu, potrebno je napraviti dugoročne, strateške planove razvoja energetike i

energetska postrojenja graditi po principu potražnja – ponuda, odnosno tek na osnovu potražnje

graditi kapacitete za proizvodnju električne energije.

Osim toga već sada se, a u narednim godinama u EU će se sve više prelaziti na obnovljive izvore

energije, čija proizvodna cijena već sada pravi ozbiljnog konkurenta u odnosu na cijenu energije

dobijene iz fosilnih goriva.

Iako potpisnica Sporazuma o formiranju Energetske zajednice, granične vrijednosti

emisija crnogorskog zakonodavstva nisu u skladu sa graničnim vrijednostima emisija iz

zakonodavstva EU.

Procjene proizvodnje električne energije iz drugog bloka Termoelektrane ''Pljevlja'',

ukazuju na mogući višak proizvedene električne energije koja se neće moći izvoziti,

ukoliko ne budu zadovoljeni svi EU standardi i regulative, i takođe neće biti moguć izvoz

ukoliko proizvodna cijena električne energije bude kao što je i planirana Nacrtom

detaljnog prostornog plana, odnosno 65€/MWh.

Odsustvo dugoročnih, strateških planova razvoja energetike i energetskih postrojenja.

Potrebno je graditi po principu potražnja – ponuda, odnosno tek na osnovu potražnje

graditi kapacitete za proizvodnju električne energije.

Crna Gora kao član Energetske zajednice je prema sporazumu dužna implementirati

određene direktive i standarde EU a kao kandidat za članstvo u EU i energetsko-klimatsku

politiku EU.

54 Informacija o projektu Termoelektrana ''Pljevlja'' - II

21

ZAKLJUČAK I MOGUĆE ALTERNATIVE

Da bi se planirala energetska postrojenja, moraju se znati tačne potrebe neke zemlje za

energijom. U Crnoj Gori, kao što je već rečeno, to nije slučaj. Na sceni je neadekvatno strateško

planiranje energetskih postrojenja i njihovih proizvodnih kapaciteta.

Na prvom mjestu, iako to više nije obaveza države, Crna Gora i dalje subvencioniše KAP

električnom energijom, što naš elektroenergetski sistem dovodi do deficita električne energije a

samim tim i do potrebe za uvozom iste, i posledično do finansijskih gubitaka. Do deficita dovodi

takođe i zastarjelost elektroenergetske mreže u kojoj se pojavljuju veliki gubici.

Iako potpisnica nekoliko sporazuma i kandidat za članstvo u EU, Crna Gora ne ispunjava sve

svoje ugovorom dogovorene obaveze. Strategijom razvoja energetike se planira eksploatacija

fosilnih goriva iz domaćih rezervi, koje prije svega nisu dovoljne za 40 godina rada novog bloka

već za upola manje, obzirom da eksploatacija uglja iz nalazišta Maoče nije finansijski opravdana i

bila bi vrlo kompleksna. Osim toga, takvo planiranje ne predstavlja održivo planiranje i

korišćenje prirodnih resursa, koji su kao takvi, ograničeni vijekom trajanja, odnosno dostupnim

količinama.

Ovi planovi takođe predstavljaju kratkoročno razmišljanje i planove Vlade Crne Gore koji

isključuju potrebe budućih generacija, obzirom da ne misle niti vode brigu o sadašnjim i

budućim generacijama, koje bi ostvarenjem ovih planova dobile zemlju sa ograničenim

prirodnim resursima i sa zastarjelim elektroenergetskim sistemom. Izgradnja novih termo

postrojenja koja bi sagorijevala ugalj nije opravdana, ne samo zbog nedovoljnih zaliha uglja već

prije svega zbog niske kalorijske vrijednosti uglja i obaveza poštovanja smanjenja emisija CO2.

Postojeće tehnologije, za koje se govori da su ''tehnologije čistog uglja'' još uvijek nijesu čiste

tehnologije. Zapravo ne postoji nešto što se može zvati 'čisti ugalj' jer svako sagorjevanje uglja

proizvodi štetne emisije, ali obzirom na jačinu energetskog lobija, te priče se koriste za

''prodaju'' proizvoda zemljama u razvoju, kao što je Crna Gora.

Ovom analizom, jasno se vide nagomilani problemi, počev od planiranja razvoja energetike,

preko proizvodnih kapaciteta, do sirovina koje se koriste za proizvodnju električne energije a sa

time i povezanih kompanija i njihovih poslovanja.

Ali problemima tu nije kraj. Projekat izgradnje drugog bloka nije smislen prije svega ni sa

ekonomskog stanovišta. Projektovana cijena njegove izgradnje od oko 338.5 miliona eura nije

krajnja cijena i mogla bi biti mnogo veća. Iako se ne može unaprijed govoriti, ono što je sada

jasno, jeste da u slučaju da je drugi blok sada u pogonu, njegovo poslovanje na osnovu

veleprodajnih cijena za 2014. godinu, bilo bi u gubitku samo za tu godinu 21.284.200 €. Pored

toga, finansiranje ovog projekta biće iz kredita iza kojeg mora stajati državna garancija, a što

znači da iza toga stoje poreski obveznici.

Ni sa stanovišta zaštite životne sredine, ovaj projekat nije ništa bolji. Kako već postoje planovi

na nivou EU da se do 2050. godine emisije štetnih gasova CO2 smanje za 80%, neophodno je

dakle odustati od upotrebe fosilnih goriva, kako bi se ograničile posledice klimatskih promjena.

Iako zemlje članice Energetske zajednice još nisu odredile konkretne ciljeve u pogledu

smanjenja emisija CO2 (karbon dioksid), u EU postoje neke mjere koje se koriste za suzbijanje

22

istih, kao što su na primer dozvole za emisije CO2, koji trenutno iznosi oko 8 €/tCO255 a u

narednim godinama će izvjesno biti između 20-30 €/tCO2, što će i te kako imati ogromne

posledice ukoliko se izgradnja drugog bloka ''Pljevlja'' realizuje. Promjene u zakonodavstvu u

vezi sa životnom sredinom nisu jedini faktor koji će uticati na isplativost ove investicije. Obzirom

da je Crna Gora članica Energetske zajednice, moraće poštovati i odredbe EU u vezi sa državnim

subvencijama, kojima se reguliše davanje subvencija za fosilna goriva, sklapanje dugoročnih

ugovora o kupoprodaji energije i davanje državnih garancija.

Razvoj crnogorskog energetskog sektora je moguć ukoliko nadležni za planiranje istog, počnu

dugoročno razmišljati za dobrobit države i svih njenih građana, i ukoliko shvate da se trebamo

okretati obnovljivim izvorima energije, odnosno ka mapi evropskog energetskog puta jer

ukoliko se nastavi sa dosadašnjom praksom kratkoročnog planiranja, imaćemo energetsko

postrojenje koje neće imati kome isporučivati višak električne energije, a sve zajedno, sa svim

ostalim troškovima i neizvjesnostima ovoga projekta, pašće na teret građana Crne Gore.

Ono čemu Crna Gora treba da se okrene su, osim dugoročnog planiranja, i nova energetska

paradigma, odnosno da u trenutku dok se energetska revolucija već događa iskoristi tu priliku te

da u budućnosti jeftinu i prije svega čistu energiju ne kupuje od onih koji sada ulažu u obnovljive

izvore energije već da je sama proizvodi.

Šansa Crne Gore nije samo u ogromnim potencijalima obnovljivih izvora energije već i u

povećanju energetske efikasnosti u zgradarstvu i industriji. Uštede u tom sektoru mogu biti

između 40-60%, pa bi se mjerama energetske efikasnosti za nekoliko godina mogle prepoloviti

potrebe Crne Gore za električnom energijom a uz istovremena otvaranja velikog broja radnih

mjesta i industrije, povezanih sa ovim sektorom.

Jasno je takođe, da je za sigurno i stabilno funkcionisanje svakog elektroenergetskog sistema

neophodan jedan veći i stabilan sistem, prije svega za periode vršnih opterećenja, kada je

potrebno zadovoljiti maksimum potreba za električnom energijom. Ovo bi se moglo postići kada

bi se strateški planovi preusmjerili na manja, odnosno decentralizovana postrojenja iz

obnovljivih izvora energije, koja svakako nose manji rizik nego što je to slučaj sa drugim blokom,

uz istovremenu obnovu i razvoj elektroenergetske infrastrukture, koja bi se postepeno trebala

dovesti u stanje blisko tkz.''pametnim mrežama''.

55 https://en.wikipedia.org/wiki/European_Union_Emission_Trading_Scheme

23

24

Ova publikacija je urađena uz pomoć Evropske unije. Sadržaj ove

publikacije isključiva je odgovornost NVO Green Home i ne

predstavlja nužno i stavove Evropske unije.

.