Gda Katk Maddeleri : Sorunlar ve zm nerileri
18
STHALE
Prof. Dr. Orhan EKER
Seluk niversitesi, lahiyat Fakltesi, Temel slam Bilimleri Blm, slam Hukuku Anabilim Dal, [email protected]
zet
stihale olay, haram ve necis olan helal ve temiz klar. Ancak her istihale bu sonucu vermez. Bu sonucu veren istihale ounlukla kimyasal olmakla birlikte buharlama gibi baz fiziksel dnmlerdir. Her kimyasal dnm maksud istihale olmayabilir. Haram ve necisi helal ve temiz klan istihale, molekl elementlere/atomlara veya kimyasal kklere ayrma ilemidir. Bu ilem neticesinde aa kan elementler ve kkler maksud istihaleye uram olup asl necis ise bunlar temiz hale gelir. Bu dnmn yeterli (istihale) olmas iin meydana gelen yeni rnn vasf itibaryla da hammaddeden farkl olmas arttr. Vasf itibaryla farkl olmadka oluan kimyasal dnm maksud istihale olmaz.
Fiziksel bir olay olan buharlama da kanaatimizce helal ve temiz klc istihaledir.
Toprak kendisine den organik maddeleri, inorganik maddeye evirdii iin istihale gerekleir. norganik maddelere evirme ileminden sonraki mineralizasyon ilemlerinden sonra oluan maddeler de dolaysyla temiz olur. Buradan bitkilere geen paracklar helal ve temizdir. Bakara suresi 267. ayetin iaretine gre topraktan kan her ey temizdir. nsanlar ve dier canllar, eitli ilemlerle sonradan necis hale getirirler. Mesela zm topraktan kt ekliyle temizdir. nsanlar onu araba evirmekle necis yaparlar.
Fkh kaynaklarmzdaki helal klc istihale rneklerinin, labortuvar incelemeleri sonucunda zamanmz verilerine aynen uyduunu grm bulunmaktayz.
unu belirtelim ki domuzun her eyi necis olduundan hammadde olarak kullanlamaz. Domuz retelim de onun rnlerini istihaleye uratp gda konusunda kullanalm, eklinde bir dnceye sahip olunmamaldr. Domuz bu mmetin imtihandr.
Anahtar kelimeler: stihale, kimyasal dnm, fiziksel dnm.
Abstract
Istihalah (canonically lawful) can be known to process the waste materials (abominable) into safe and hygienic materials which can enter to human food chain in one or another way. However every processing case do not lead to the above mentioned results. The processing in Islamic perceptive is meant by chemical processing and in some cases by physical processing such as evaporation. Again not every chemical processing yield to the intended Islamic processing case. Thus the processing meant in Islamic understanding is the one where the abominable materials set-up by Islamic law is subjected to a chemical breakdown into molecules and even atomic particles. These new molecules are now not the molecules of abominable materials. They can be considered safe and hygienic by Islamic law. New materials produced from these new molecules should also have different physic-chemical properties which are not any more characteristics of the original abominable materials. The objective of processing the abominable materials into safe and hygienic ones can only be fulfilled by this chemical conversion.
Evaporation which is a physical phase of compound can also be considered as Islamic istihalah (processing).
Organic matters are processed by chemical reaction into inorganic elements in the soil. Reformation of new materials made up from these inorganic matters at elementary level is considered as safe and hygienic within the concept of istihalah. Elements and compounds up taken by the plants during this natural processing event are not abominable. The verse of 267 in the chapter of Al-Bakara says that everything obtained from the soils are not abominable they are made abominable after the changes by human being and other organisms. For instance the grapes are not abominable, but the wine made of grape fruits are made abominable.
The examples for istihalah (processed) provided by the resources of canonical jurisprudence are found parallel to the examples provided by experimental data in our century.
19
19 - 20 KASIM 2011 ANKARA SZL BLDRLER
I must underline the fact that swine is abominable and therefore cannot be used as raw material to make it canonically permissible or legitimate in Islam. The proposal such as we can produce swine and process the swine products by proper chemical processing event to make new legitimate products is not acceptable in Islamic jurisprudence. The swine is set up as tool of testing the Muslim in this life.
Keywords: Istihalah (canocically lawful), chemical and physical processing.
STHALE KONUSUNUN ELE ALINMA MECBURYET VE SEBEBDnya zerinde 6,5 milyar insan yaamaktadr. Tabii gdalar bu insanlarn belki de % 20sine ancak yetebilmektedir.
Buna gre geride kalan byk orandaki nfusu doyurabilmek iin sanayi retimi gdalara mecburen ynelinmitir. Sanayi tipi gda retimi karmza GDOlu (genetii deitirilmi organizmalar) rnleri karmtr. Yan sra 8 (sekiz) bin eit katk maddesi ile kar karya gelinmitir. Ba dndrc bu eitlilik karsnda hangisinin helal, hangisinin haram olduunu tesbit ii hayli kark bir hal alm bulunmaktadr. Bu karkl zmenin ilkelerini ve sonucunu tesbit edebilmek iin Dinimizde iaret edilmi olan STHALE ve STHLK terimlerini ok iyi anlamak ve bu iki terimdeki anlay yeni retim gda maddelerine uygulayarak sonucu tesbit etmek zarureti vardr. Bu iki terimi ok net olarak ortaya koymadan retilmi gdalarn hkmn tesbit etmek mmkn deildir. Hangi gdann slamdaki hkmn aratrrsanz aratrn zm yolunuz mutlaka bu iki terime urayacaktr. Aratrdnz gda maddesinde biraz sonra takdim edeceimiz artlaryla istihale gereklemise o madde necis iken temize, haram iken helale veya tersine dnt grlecektir. Yani istihale necis maddeyi temiz hale, haram maddeyi helal hale getirdii gibi temiz maddeyi necise, helal maddeyi harama da evirebilir. Mesela zm suyu temiz ve helaldir. Bu ra araba dntnde necis ve haram hale gelir. Buradaki istihale olumsuz bir etki yapm olmaktadr. Bu arap sirkeye dntnde necis ve haram olan madde (arap), temiz ve helal hale gelir. Burada ise istihale olumlu bir etki yapm olmaktadr.
Bu kadar nemli ve meselemizi zmede neredeyse mihenk ta olan istihale yleyse nedir, artlar nelerdir?
FIKIH KAYNAKLARINDA STHALE RNEKLERKaynaklarmzda geen ve haram helal, necisi temiz yapan istihale rnekleri unlardr:
arabn iine dklecek buday henz imemi durumda ise defa ykamakla temiz hale gelir. Ancak her defasnda kurutmak gerekir. Bunun sonucunda ikinin tad ve kokusu kalmamsa buday temiz saylr.
Un, iki dklerek hamur haline getirilse ykamakla temizlenmi olmaz. Ancak hamurun iine sirke dklp yeniden kartrlr ve renk, koku ve tat olarak ikinin eseri kalmazsa hamur temizlenmi olur.
Bir orbaya iki dklse, sonradan zerine sirke ilave edilse, eer orba ekilikte sirke gibi olursa temizlenmi bulunur.
Domuz veya eek, tuz glne dm ve orada tuz haline gelmi olsalar, Eb Hanife ve mam Muhammede gre temiz olurlar. Eb Yusuf aksi grtedir.
Yine misk ahusunun/ceylannn kan miske dnse bunlar temizlenmi olur. Pis bir toprak altst edilmekle, pis bir zeytinya da sabun haline getirilmekle temiz hale gelir. Gbre toprak kesilse, tezek yanp kl olsa temizlenmi olur.
Fkh mdevvenatnda istihaleyi gerekletiren amiller arasnda unlar saylmaktadr:
Yakma: Necis olan bir eyi kl haline gelinceye kadar yakmak suretiyle istihale salanm olur. Mesela necis bir odun parasnn, tezein veya atklarn yaklmas sonucunda oluan kl temizdir.
Kendiliinden dnm: arabn sirkeye dnmesinde olduu gibi. Sirke temizdir.
Baka bir maddenin iine derek o maddenin bir paras haline gelmesi ve o maddeye dnmesi.
Talama: Kendiliinden len hayvann uzun bir zaman zarfnda tabii tesirlerle talamas (toprak haline gelmesi).
Gda Katk Maddeleri : Sorunlar ve zm nerileri
20
Mayalanma yoluyla zm (ve dier baz meyvelerin) sarholuk verici maddeye dnmesi
Kaynaklarmzda necisi temiz, haram helal YAPMAYAN istihale rnekleri ise unlardr:
Bir ra veya arap, iine herhangi bir pislik dp daldktan sonra sirke yaplmakla temizlenmi olmaz. Bunlarn iine fare dmesi de ayndr. Yine pis olan bir st, peynir yaplmakla veya pis bir buday tlmekle ya da unundan ekmek yapmakla, pis bir susamdan ya karlmakla temiz olmaz. nk bunlarda hal deiiklii/istihale yoktur.
Aadaki durumlar istihale hkmne dhil edilemez:Atete kzartmaktmek ve paralara ayrmakeklini deitirmek. Hamur yapmak gibiMekn deiiklii.
STHALENN MAHYETYukarda takdim ettiimiz kaynaklarmzdaki rneklere bakarak istihalenin mahiyet ve artlarn ylece ortaya
koyabiliriz:
stihale genellikle kimyasal dnmdr. Ancak her kimyasal dnm helal ve temiz klc istihale deildir. Bir fiziksel deiim olan buharlama da kanaatimizce temiz ve helal klc istihaledir.
ncelikle kimyasal dnm olan istihaleyi ele alalm:
Kimyasal dnm olan istihale; bir molekl elementlere veya kimyasal kklere ayrma ilemidir. Bu ilemden sonra ortaya kan yeni madde, vasf olarak da ncekinden farkl olmal ki kastedilen istihale gereklesin. Buna gre maksud istihalenin gereklemesi iin iki art vardr: 1. (Mesela) Necis madde element veya kimyasal kklere ayrlmal, 2. Aa kan maddeler ncekinden vasf olarak tamamen farkl olmaldr. Mesela pis bir ya, sabuna dntrld zaman maksud kimyasal dnme urad gibi sabun vasf itibaryla da yadan tamamen ayr bir maddedir.
stihalenin bu ilkesini bir rnek zerinde anlatalm:
Mesela, H2SO4 (slfrik) asidini ele alalm. Bunun imdilik necis olduunu dnelim. Bu molekl paraladmzda mesela 2 tane hidrojen atomu (elementi) ve SO4 (slfat) kk ortaya kar. (Kimyasal kk bir element olmayp farkl atomlardan meydana gelmi atomlar grubudur ki element gibi tepkimeye girer ve yeni maddelerin oluumunu gerekletirir). imdilik necis olarak dndmz slfrik asitten bu paralanmadan/istihaleden sonra aa kan H ve SO4 paralar temizdir. Artk bu paralardan retilecek olan yeni maddelerin hepsi temiz olur. Mesela O eklenerek Hden su elde edilse veya Na eklenerek SO4den Na2SO4 (sodyum slfat) elde edilse bu maddeler temiz olur. Bu kkten mesela baka bir madde olan cam elde etsek cam temizdir
