II, prerađeno izdanje Beč 2017

Dr. Nenad Injac

ISO 37001:2016

Anti-bribery management systems

- Requirements with guidance for use

1

2

3

Osnovna napomena

U suštini, sve kriminalne radnje koje se dešavaju u društvu spadaju u teoriju i praksu

nauke o (ne)kvalitetu. Pri tome je objekt istraživanja društvena zajednica a subjekt

čovjek (sam ili u grupi). Preventiva i kurativa protiv ovih radnji, stanja i dešavanja

jeste zakonska pravna struktura države – legislativa i egzekutiva.

Korupcija je jedan od osnovnih elemenata društvenog nekvaliteta (od finansija do

svih oblika života i rada) i kao takva mora da se analizira, otkriva i svodi na najmanju

moguću mjeru.

Borba protiv korupcije je, dakle, borba za kvalitet društvene zajednice bilo gdje, bilo

kada i na bilo kojem nivou.

4

Definicija korupcije

Korupcija je kriminalno djelo, krajnja moralna pokvarenost i potvrda potpunog odsustva bilo

kakvih privatnih, društvenih, poslovnih i etičkih vrijednosti pojedinca, grupe ljudi ili institucije

(iza koje obično stoji država).

Porijeklo naziva korupcija potiče od latinske riječi “corruptus” koja znači “potkupljen”

odnosno “podmićen”. Potkupljivanje može da ima bezbroj oblika – novčano, materijalno,

davanjem prednosti, nepotizmom, protekcionizmom, donošenjem ocjena ili presuda,

“zatvaranjem očiju”, “davanjem poklona”, primjenom sile itd.

Ne postoji područje života i rada ljudi u kojem nema korupcije (privreda, ekonomija, politika,

vojska, školstvo, zdravstvo, sport, nauka, umjetnost, kultura, israživanja...). I uvijek se radi o

kriminalnim radnjama kojima je svrha postizanje materijalnih i/ili nematerijalnih dobitaka (i

onoga ko podmićuje kao i podmićenog) zaobilazeći sve postojeće zakone, etička i moralna

načela, pravila i integritet pojedinaca, grupa, organizacija ili država.

Inače, službeno opšteprihvaćene definicije korupcije nema!

5

Osnovne karakteristike korupcije

Osnovna karakteristika korupcije je tajnost. U tom smislu korupcija je potpuno

zasnovana na poznatom efektu ledenog brijega: istina se vrlo teško otkriva (i to

obično tek godinama poslije delikta, prije svega zbog katastrofalnih posljedica)

- uglavnom kao vrh sante koja pliva na vodi.

Posljedice korupcije su uvijek teške: obavezno se stvara kasta koja

nekažnjeno pljačka društvo i to je jedan od najčešćih razloga propadanja i

propasti niza organizacija, civilizacija, društava i država. Konačno, ili se stvara

diktatura (koja biva kad-tad srušena) ili se društveno tkivo polako ali sigurno

raspada. U svakom slučaju, uvijek se formira kasta koja radi šta i kako hoće i

ostatak društva koje mora poštivati pravila i zakone.

6

Posljedice korupcije

Korupcija (podmićivanje, podplaćivanje, mito itd.) je jedan od

najvećih i najdestruktivnijih svjetskih problema i izazova. Sa

iznosom od preko 1.000 milijardi USA dolara potplaćivanja svake

godine, korupcija ima katastrofalne posljedice – smanjenje

kvaliteta života, povećanje siromaštva i urušavanja povjerenja

javnosti.

Pa i pored svega i uprkos naporima borbe protiv na nacionalnom

i međunarodnom nivou, korupcija ostaje značajan problem.

Prepoznavajući to, ISO je razvio novi standard da pomogne

organizacijama i promoviše etičku poslovnu kulturu u čitavom

svijetu.

7

Međunarodne ustanove za borbu protiv korupcije

Korupcija je takva društvena bolest koja napada čitav svijet. Zato nema države u kojoj ne

postoje institucije kojima je cilj borba protiv korupcije – odbori, komiteti, službe itd. Na primjer

u SAD je poznata organizacija pod nazivom “Partnerstvo protiv korupcije” (engl. “Partnership

Against Corruption”) koje izdaje istoimeni žurnal (od strane Biroa za međunarodne

informacione programe u okviru ministarstva spoljnih poslova).

U Beču (Austrija) je 8. marta 2011. godine osnovana Međunarodna Antikorupciona Akademija

(International Anti-Corruption Academy ili IACA) pod pokroviteljstvom niza međunarodnih

organizacija kao što su (izdvojima samo glavne)

- UN (prije svega biroa za borbu protiv droga i kriminala uz jednoglasnu podršku 120

članica), OAS (organizacija američkih država – i Sjeverne i južne Amerike), Interpolova

akademija za borbu protiv korupcije AKA u Rio de Žaneiru (Brazil), Organizaciju za

evropsku bezbjednost i saradnju (OSZE), Grupe evropskog antikorupcionog savjeta

(GRECO), Evropske službe za borbu protiv korupcije (OLAF) itd.

8

9

1. Kome je namijenjen standard ISO 37001:2016?

Standard je namijenjen svim organizacijama bez obzira na vlasništvo (državne, privatne, mješovite itd.),

područje (od školstva, zdravstva i sudstva do trgovine, transporta i industrije), veličine (male, srednje,

velike, koncerni i korporacije) itd.

2. Ko može da koristi standard ISO 37001:2016?

Standard je u prvom redu namijenjen rukovodstvu i službi (odjelu) za complience (poštivanje zakona) i

borbu protiv korupcije ali je obavezan i za sve članove kolektiva. Njegovo razumijevanje i primjena je

obaveza bez obzira na radno mjesto ili funkciju. Korupcija je jedna od oblasti compliance-a.

3. U kojim zemljama se može koristiti standard ISO 37001:2016?

Prema konvenciji UN o borbi protiv korupcije, pozitivnim zakonima svih zemalja svijeta i

odlukom ISO komiteta, standard ISO 37001:2016 je opšti i univerzalan. Drugim rječima,

standard je namjenjen i primjenljiv u svim državama.

10

4. Koji osnovni zahvati su vezani uz standard ISO 37001:2016?

Kao i u svim standardima, ovde je potrebno ispuniti njegove zahtjeve: od utvrđivanja antikorupcione

politike, obaveza i dužnosti vrhovnog rukovodstva i uspostave compliance-a do implementacije sistema

protiv korupcije, formiranja svih potrebnih načina ponašanja i stalnog poboljšavanja i školovanja.

5. Šta dobija organizacija primjenom standarda ISO 37001:2016?

Od svih prednosti koje dobija organizacija implementacijom sistema borbe protiv korupcije prema

zahtjevima standarda ISO 37001:2016, četiri su posebno važna:

1.) uspostava mehanizama koji, smanjujući pojave korupcije i pojačavajući kontrole, pomaže uspostavi

povjerenja i bolje radne atmosfere kao i lakšem postizanju ciljeva organizacije,

2.) stvaranje boljeg imidža organizacije kod svih zainteresovanih strana (od države i društvenog okruženja

do kupaca i partnera),

3.) pogodnosti kod dobijanja projekata, bolju saradnju sa finansijerima i bankama, lakši pristup u okvirima

međunarodne saradnje,

4.) mogućnost dobijanja sertifikata.

6. Ne stvara li standard ISO 37001:2016 dodatnu birokraciju?

Isključivo ako takva služba (odjel) ne radi svoj posao i ne vide se nikakvi rezultati.

11

7. Kakav je odnos standarda ISO 37001:2016 sa drugim standardima upravljanja?

Standard ISO 37001:2016 predstavlja veoma važnu potporu djelovanju svih ostalih ISO sistema

upravljanja (za kvalitet, životnu sredinu, upravljanjem rizicima) ali su, istovremeno, i važne pretpostavke

njegovog rada.

8. Šta se dobija redovnim auditima sistema prema standardu ISO 37001:2016?

Redovni auditi (i interni i eksterni) su neophodni za jačanje povjerenja u rad i razvoj sistema upravljanja

borbom protiv korupcije u organizaciji.

9. Za šta se standard ISO 37001:2016 niukom slučaju ne smije primjeniti?

Standard ISO 37001:2016 nikada i niukom slučaju ne smije biti sredstvao za prisilu, proganjanje i

iživljavanje na ljudima. Osnovni zadatak je preventiva a bilo kakva sumnja ne znači ništa dok se delikt

(korupcija) ne dokaže. Dalji postupak je u rukama pravosuđa i tek nakon toga, rukovodstvo može da

primjeni mjere odbrane od osoba koje su uhvaćene u dokazanim aktima korupcije.

12

10. Na kojoj osnovi se zasniva djelovanje standarda ISO 37001:2016?

Standard ISO 37001:2016 ne preuzma detektivske poslove, uhođenja, ispitvanja i pritiske!

Suštinaje u tome da se firma tako organizuje kako bi bilo koji oblik korupcije bio što je moguće teže

izvedljiv a njegovo dokazivanje što je moguće lakše (prije svega uz pomoć drugih sistema upravljanja).

Drugim rječima, ako organizaciju uporedimo sa živim organizmom, onda je cilj preventiva a ne kurativa

kada je njegovo zdravlje u pitanju. Ili, jasnije, suština je da se poveća otpornost organizma na moguću

bolest.

Na ovaj način , osnovni oblik borba korupcije je prije svega borba protiv stvaranja mogućnosti za taj oblik

kriminalne aktivnoti.

13

Osnovni podaci

Tekuće stanje: Publicirano (predano u javnost)

Datum publikovanja: 2016-10

Izdanje: 1

Broj stranica (engleski): 47

Tehnički komitet: ISO TC 309

Upravljanje organizacijom i sertifikacija prema

Međunarodnom serifikacionom servisu (International

Certification Sevices (ICS): 03.100.70

Sistemi menadžmenta: 03.100.01

(Organizacija kompanije i opšti menadžment)

Sadržaj standarda ISO 37001:2016

Predgovor

Uvod

1. Oblast primjene

2. Normativne refernce

3.Termini i definicije

4. Kontekst organizacije

5. Liderstvo

6. Planiranje

7. Obezbjeđenje

8. Funkcionisanje

9. Ocjena rezultata aktivnosti

10. Poboljšanje

Prilog A

14

I S O 37001: 2016

4. Kontekst organizacije

4.1 Osmišljavane organizacije i njenog konteksta

4.2 Razumijevanje zahtjeva i potreba zainteresovanij strana

4.3 Definisanje oblasti djelovanja sistema menadžmenta protiv korupcije

4.4 Sistem menadžmenta djelovanja protiv korupcije

4.5 Ocjena rizika vezanih sa korupcijom

15

5. Liderstvo

5.1 Liderstvo i obaveze

5.2 Politika djelovanja protiv korupcije

5.3 Organizacione funkcije, odgovornosti, prava

16

6. Planiranje

6.1 Aktivnosti kod obrade korupcionih rizika i otkrivanje mogućnosti

6.2 Ciljevi u oblasti djelovanja protiv korupcije i planiranje njihovih dostizanja

17

7. Obezbjeđenje

7.1 Resursi

7.2 Kompententnost

7.3 Svjesnost i obuka

7.4 Komunikacija

7.5 Dokumentovana informacija

18

8. Funkcionisanje

8.1 Operativno planiranje i upravljanje

8.2 Kompleksna provjera

8.3 Mjere u finansijskoj sferi

8.4 Mjere u nefinansijskoj sferi

8.5 Uvođenje antikorupcionih mehanizama kontrolisanih od organizacije i poslovnih partnera

8.6 Obaveze kod djelovanja protiv korupcije

8.7 Pokloni za reklamiranje, donacije i slične prilike

8.8 Mjere kod nepostojanja mehanizama djelovanja protiv korupcije

8.9 Informisanje o sumnjama

8.10 Ispitivanje i preduzimanje mjera u vezi korupcije

19

9. Ocjena rezultata aktivnosti

9.1 Monitoring, mjerenje, analiza i ocjena

9.2 Analiza, provedena od strane službe obezbjeđenja odgovarajućim antikorupcionim standardima

9.3 Unutrašnji audit

9.4 Ocjena korupcionih rizika

9.5 Analiza, provedena od rukovodstva

20

10. Poboljšanje

10.1 Neusaglašenosti i korektivne aktivnosti

10.2 Stalno poboljšanje

21

Prilog A

(Informacioni)

Preporuke za primjenu ovog međunarodnog standarda

A.1 Opšte napomene

A.2 Oblast primjene sistema menadžmenta protiv korupcije

A.3 Zasnovanost i proporcionalnost

A.4 Ocjena korupcionih rizika

A.5 Funkcije i obaveze organa upravljanja i najvišeg rukovodstva

A.6 Služba osiguranja usklađenosti sa antikorupcionim standardom

A.7 Resursi

A.8 Procedure organizacije rada

A.9 Opredjeljenost i obuka

A.10 Kompleksna provjera

A.11 Mjere u području finansija

A.12 Mjere van područja finansija

A.13 Implementacija sistema menadžmenta protiv korupcije kontrolisanog od organizacije i poslovnih partnera

A.14 Obaveza djelovanja protiv korupcije

A.15 Pokloni za reklamiranje, donacije i slične prilike

A.16 Unutrašnji audit

A.17 Dokumentovana informacija

A.18 Istraživanje i preduzimanje mjera protiv korupcije

A.19 Monitoring

A.20 Javna službena lica

A.21 Antikorupcioni programi

22

23

24

Osnovne postavke

1. Standard ISO 37001:2016 pretpostavlja postojanje bar jednog ili više sistema upravljanja

(kvalitetom, životnom sredinom, informacionom sigurnošću itd.),

2. Standard se oslanja na Annex SL,

3. Standard može aktivno djelovati samo ako se implementira u organizaciju,

4. Potvrda uspješne implementacije su uspješni interni i eksterni audit,

5. Standard zahtijeva stalna preispitivanja stanja, poboljšavanja i audite,

6. Optimum je povezivanje sa standardom ISO 16900:2010 (Compliance) u istoj firmi,

7. Sve radnje borbe protiv korupcije moraju da budu temeljene na zakonima.

25

Grupisanje zahtjeva i mjera

Kontekst organizacije:- razumijevanje organizacije

- interni i eksterni interesi partnera

- određivanje područja i vremena primjene

- sistemi menadžmenta (kontrole i mjere)

- analiza i procjena rizika (fokus : korupcija)

Liderstvo: - liderstvo i obaveze (rukovodeći organi i vrhovno rukovodstvo)

- politika borbe protiv korupcije i compliance-kultura

- uloge, odgovornosti i prava

- odgovarajuće delegiranje/outsourcing za antikorupcione mjere

Planiranje: - postavljanje ciljeva,

- planiranje dostizanja ciljeva

- utvrđivanje mehanizma i mjera upravljanja kod dostizanja ciljeva

Podrška: - resursi

- kompetentnost

- svijest i školovanje

- komunikacije

- dokumentacija

Djelovanje (rad): - antikorupcioni procesi (planiranje, vođenje i nadzor)

- obaveza vođenja brige

- finansijska i antikorupciona težišta temeljena na procesima

- interne i eksterne antikorupcione kontrole

- obaveze za borbu protiv korupcije (organizacija i svi zainteresovani)

- odnos s partnerima (pokloni, nagrađivanje, sponzoriranje i prednosti)

- elementi za izbjegavanje,

- istrage

Ocjene i postignuto: - nadzor, analiza i ocjena

- interni auditi

- izvještaji rukovodstva (ocjena organa upraveIvrhovnog rukovodstva)

Poboljšanje: - neusaglašenosti i mjere korekcije

- postupak kod utvrđenog djela (sankcioniranje)

26

Idenflkacija eksternh i

internih problematičnih

područja

Idenflkacija prepostavki

prikupljenih od

zainteresovanih

Prpncipi dobre državne

prakse

Provjera postignutog i

compliance

izvještavanje

Utvrđivanje okvira

projekta i uvođenje

complience sustema

upravljanja

Utvrđivanje okvira

projekta i uvođenje

complience

sustema

upravljanja

Planiranje compilaence

rizika i načina njihovog

dostizanja

Otkrivanje ponašanja

protiv complianca i stalno

poboljšanje sistema

Usklađivanje sa

pogonskim planiranjem i

kontrola comliance rizika

P D

C A

Uspostavljanje

pravila complienca

Identifikacija obaveza

complienca i evaluacija

rizika complienca

PDCA krug u borbi protiv korupcije

27

28

Sadržaj standarda ISO 19600:2010

1. Područje primjene

2. Kriteriji za sertifikovanje jednog CMS1

3. Proces sertifikacije

Prilog A

Prilog B

Prilog C

----------------------------------------------- 1 Compliance Management System

29

3. Proces sertifikacije

3.1 Područje primjene

3.2 Preispitivanje primjene

3.3 Prvi sertifikacioni audit

3.4 Izvještaj prvog sertifikacionog audita

3.5 Odluka o sertifikovanju

3.6 Nadzorne aktivnosti

3.7 Resertifikacija

3.8 Izmjena osnova sertifikovanja

3.9 Izmjena vremena važenja sertifikata

3.10 Povlačenje sertifikata

30

Prilog A – Kriteriji prema ISO 19600

ISO 19600 Odsjek 4 – Kontekst organizacije

ISO 19600 Odsjek 5 – Liderstvo

ISO 19600 Odsjek 6 – Planiranje

ISO 19600 Odsjek 7 – Procesi podrške

ISO 19600 Odsjek 8 – Pogon

ISO 19600 Odsjek 9 - Ocjena postignutog

ISO 19600 Odsjek 10 – Kontekst organizacije

31

Prilog B – Kriteriji prema ONR 1920501

B.1 Uloga rukovodstva organizacije

B.2 Compliance Oficir (CO zaduženi)

B.3 Compliance – ocjena rizika i mjere

B.4 Upute za djelovanje

B.5 Trening

B.6 Efikasnost

B.7 Komunikacija

-------------------------------------------------------- 1 ONR 192050 Austrijski standard za CMS

32

Prilog C – Opšti uslovi za provođenje certifikacije

1. Opšte

2. Takse

3. Zahtjevi (aplikacije) kod provođenja sertificiranja

4. Procedura ocjenjivanja

5. Sertifikovanje

6. Održavanje sertifikata

7. Oznake sertifikovanje

8. Povjerljivost i zaštita podataka

9. Žalbeni postupak

10. Isključenje odgovornosti

11. Prekid ugovora

12. Sudska nadležnost

33

34

Oba standarda (ISO 16900:2010 i ISO 37001:2016)

imaju strukturu i sadržaj prema Annexu SL:2012

1. Područje

2. Normativne referense

3. Termini (pojmovi) i definicije

4. Kontekst organizacije

5. Liderstvo

6. Planiranje

7. Podrška

8. Operacije

9. Razvoj perfomansi

10. Unapređenje

Napomena:

Razlika između oba standarda je u tome

što je standard ISO 16900 preporuka (B)

a standard ISO 37001 obaveza (A) suma

niza zahtjeva.

Osim toga, standard ISO 37001 ima i

dodatak (Annex).

35

1. Područje (scope)

ISO 19600:2010

- skup iskustava najbolje prakse,

ponašanja, iskustava, transparentnosti i

znanja,

- za sve oblike organizacije,

- stabilan, efikasan compliance

sistem,

- za sve organizacije, svih veličina i

oblika.

ISO 37001:2016

- sistem upravljanja borbom protiv

korupcije,

- proširivo i na druga područja

(pranje novca, karteli itd),

- podržan stabilan, efikasan

compliance sistem,

- za sve organizacije bez obzira na

veličinu, tip, namjenu i vlasništvo.

36

3. Termini (pojmovi) i definicije

ISO 19600:2010

- “zaposleni”, svi koji su vezani sa

pravilima i zakonima,

- “complance funkcije” – sva radna

mjesta i pozicije onih koji se njime bave,

- “compliance zahtjevi” spadaju u

zakone organizacije,

- “complience obaveze” spadaju u

poslove koje je sama firma odabrala,

- “compliace” kultura obuhvata

sumu svih elemenata u cjelinu.

ISO 37001:2016

- Sve compliance funkcije povezane sa

borbom protiv korupcije,

- “personal” svih u firmi, od portira

do direktora,

- svi koji su u bilo kakvoj vezi sa

organizacijom (od partnera nadalje),

- za sve organizacije bez obzira na

veličinu, tip, namjenu i vlasništvo,

- ne postoji jednoznačna definicija za

korupciju, potkupljivanje itd.

37

4. Kontekst (organizacije)

ISO 19600:2010

- ispitivanje obaveznih veza,

- ispitivanje rizika compliance,

- sistem upravljanja compliance-om

mora da stalno preispituje strategiju ,

rizike, vrijednosti i ciljeve compliance-a

organizacije.

ISO 37001:2016

- ocjena korupcionih ruzika.

38

5. Liderstvo

ISO 19600:2010

- vrhovno rukovodstvo organizacije,

- struktura rukovođenja organizacije,

- komunikacije,

- resursi,

- politika (compliance) i ciljevi,

- funkcije u sistemu compliance-a,

- odgovornosti.

ISO 37001:2016

- opunomoćeni od strane rukovodstva,

- politika borbe protiv korupcije,

- prava i obaveze u vezi korupcije,

- korištenje obavještenja,

- zaštita lica od repesalija,

- dostupnost do svih lica i funkcija u

okviru borbe protiv korupcije.

39

8. funkcionisanje (operacije)

ISO 19600:2010

- utvrđivanje pravila, procesa, ponašanja

i radnih uputa,

- procesi sa posebnim dozvolama,

- auditi compliance,

- povezivanje postupaka i zahtjeva,

- usklađeni procesi.

ISO 37001:2016

- utvrđivanje pravila,

- posebna pravila s novcem,

- oporezivanje organizacije,

- oporezivanje partnera,

- pokloni, sponzorstvo, reklamiranje,

- istraživanje korupcija.

40

41

P D C A

Kontekst

Liderstvo

Planiranje

Podrška

Operacije

Perfomanse i

razvoj

Poboljšavanje

Objašnjenje PDCA kruga elemenata

sistema borbe protiv korupcije

42 Kompletan proces implementacije

sistema borbe protiv korupcije

Razumijevanje

organizacije i

njenog konteksta

Razumijevanje

potreba i

očekivanja svih

učesnika

Određivanje

područja

sistema upravljanja

protiv korupcije

Razvoj samog

sistema upravljanja

protiv korupcije

43

44

Osnovni zaključci

1. Korupcija postoji odkad postoji civilizacija i postojaće dok postoji civilizacija

2. Borba protiv korupcije je borba protiv kriminala na svim nivoima

3. Standard ISO 37001 ima za cilj borbu protiv korupcije i njeno maksimalno smanjenje

4. Standard ISO 37001:2016 je baziran na preventivi i organizaciji

4. Standard ISO 37001:2016 je komponenta compliance firme

5. Standard za compliance je ISO 16900:2010

6. Standard ISO 16900:2010 spada u grupu B (nema sertifikacije)

7. Standard ISO 37001:2016 spada u grupu A (podliježe sertifikaciji)

8. Borba protiv korupcije podrazumijeva sistem, organizaciju, mehanizme, obrazovanje

9. Borba protiv korupcije nije borba protiv ljudi, špijuniranje i šikaniranje

10. Službeno dokazanu korupciju sankcioniše isključivo država

45

HVALA

NA PAŽNJI!

PITANJA?