TALEP ÖNGÖRÜMLEMESİ TALEP ÖNGÖRÜMLEMESİ VE VE

PAZAR ARAŞTIRMASIPAZAR ARAŞTIRMASI

Kurulacak bir işletmeye ilişkin yatırım projesinin

hazırlanmasında ekonomik etüt (analiz) kapsamına giren ilk konu, üretilmesi düşünülen

ürünün “Talebinin öngörümlenmesi ve pazar

araştırmasının” yapılmasıdır.

Talep öngörümünün (tahmininin) ve pazar araştırmasının

yapılmasında ele alınacak konular şu şekilde

sıralanabilir :

3. Üretilecek ürünün tanımlanmasından sonra bu ürüne

karşı pazarda mevcut ve gelecekteki talep durumunun

şimdiden belirlenmesi yani talebin öngörümlenmesi

2. Pazarda ürünü üreten mevcut işletmeler ve bunların üretim kapasitelerinin belirlenmesi

3. Üretilmesi düşünülen ürünün miktarı yanında fiyatının da öngörümlenmesi

4. Hedef pazarı belirleyebilmek için potansiyel tüketici ya da müşterilerin demografik, ekonomik ve sosyal yapılarının incelenmesi

5. Hedef pazarda rakip işletmelerin ve rekabet koşullarının araştırılıp değerlendirilmesi

6. Kurulacak işletmenin ait olduğu sektörde yatırım indirimi, gümrük vergilerinden bağışıklık, döviz tahsisi, kredi olanaklarının durumu ve teşvik önlemleri vb. türde yatırım ve teşvik politikalarının incelenmesi

Öngörümleme, sadece işletme kuruluş

dönemi aşamasında talebin belirlenmesi

için değil, aynı zamanda faaliyetlerin

sürdürüldüğü işletme döneminde de

üretim, pazarlama ve finansal planlama

konularına ilişkin birçok stratejik

kararların alınmasında ilk hareket

noktasını oluşturması açısından son

derece önemli bir konudur.

Öngörümleme, gelecek olayların nasıl olacağını

önceden belirleme sanatı ve bilimidir.

Talep öngörümü ya da talep tahminlemesi ise

gelecekte talep edilecek mal ve hizmetlerin ve

bu mal ve hizmetleri üretmek için gerekecek

kaynakların önceden kestirilmesidir.

Gelecekteki mal ve hizmet talebinin

tahminlenmesi, işletmedeki tüm öngörülerin

başlangıç noktasını oluşturmakta ve diğer

işlevlere temel girdiyi sağlamaktadır.

ÖNGÖRÜMLEME VE ÖNEMİ

Öngörümleme ile planlama birbirinden farklıdır.

Öngörümleme gelecekte ne olacağını düşünme ile

ilgili iken, planlama gelecekte ne olması gerektiğini

düşünme ile ilgilidir. Öngörüler tüm planlama

faaliyetlerinde girdi olarak kullanılır.

Öngörümleme, işletmenin rekabetçi ortamda pazar

değişikliklerine ayak uydurabilmesine, değişen talep

karşısında maliyetlerin azaltılmasına üretim

faaliyetlerinde etkinliğin artmasına olanak

vermektedir.

1. UZUN DÖNEMLİ ÖNGÖRÜMLER : 2 yıl ya da daha

uzun bir süreyi kapsamakta, tesislerin genişletilmesi,

yeni ürünlerin oluşturulması, sermaye fonları gibi

konulara ilişkin veri sağlama amacı taşırlar ve

genellikle üst yönetim tarafından gerçekleştirilirler.

2. ORTA-DÖNEMLİ ÖNGÖRÜMLER : 6 aydan iki yıla

kadarki bir süreyi kapsar ve ürün grupları, işgücü,

materyal ve stok planlaması amacına hizmet ederler.

3. KISA-DÖNEMLİ ÖNGÖRÜMLER : Birkaç haftalık ya da

6 aydan daha az bir süreyi kapsamakta ve spesifik

ürünler üzerinde yoğunlaşmaktadır.

ÖNGÖRÜMLEME SÜRELERİ

ÖNGÖRÜMLEME SÜRECİ AŞAMALARI

1. Öngörümleme amacının belirlenmesi

2. Uygun modelin geliştirilmesi

3. Modelin test edilmesi

4. Modelin uygulanması

5. Modelin değerlendirilip, gözden geçirilmesi

ÖNGÖRÜMLEME YÖNTEMLERİ

A. KALİTATİF (YARGISAL-SUBJEKTİF)

YÖNTEMLER

Genellikle kişi ya da grupların karar ve

yargılarına dayanan çoğunlukla verilerin

bulunmadığı durumlarda ya da geçmiş

verilerin geleceği öngörmede güvenilir-

duyarlı olmadığında uygulanan

yöntemlerdir

B. KANTİTATİF (OBJEKTİF) YÖNTEMLER

Geçmiş dönemlerdeki verileri esas alan

matematiksel modellere dayanmaktadır.

1. Zaman serileri yöntemleri

2. Nedensel öngörümleme yöntemleri

Öngörümleme Yöntemlerinin Seçiminde Dikkat Edilecek Faktörler :

• Zaman Dilimi : Birinci önemli nokta; öngörümün yapılacağı, gelecekteki zaman aralığı, öngörümleme yöntemlerini farklılaştırmaktadır. Uzun dönem öngörümler için kalitatif yöntemler, orta ve kısa dönemler için kantitatif yöntemler kullanılmaktadır. İkinci önemli nokta; gelecekteki öngörümlerin kaç dönem için yapılmak istendiği konusudur.

2. Verilerin İzlediği Yol : Veriler, bir trend, mevsimlik ya da

dönemsel hareketler izleyebilir ya da rastgele dağılmış

olabilir. Verilerin izledikleri yollara göre farklı uygun teknikler

kullanılmaktadır.

3. Maliyet : Öngörümleme modelinin geliştirilmesi, verilerin

hazırlanması ve uygulamanın yapılması için çeşitli maliyetler

gerekmektedir. Maliyetler kullanılan yönteme göre

değişmektedir.

4. Doğruluk Derecesi : Öngörümde istenen doğruluk derecesi

yöntemleri farklılaştırılmaktadır.

5. Basitlik, Uygulama Kolaylığı : Kolay anlaşılan ve

uygulanabilen yöntemler, yöneticiler tarafından tercih

edilmektedir. Anlaşılmayan yöntemlere güven azalmaktadır.

6. Bilgisayar Yazılımının Olması : Kantitatif yöntemlerde

uygun yazılım paketleri olmaksızın uygulama yapmak çok

güçtür. Programların da kolay uygulanabilir ve yorumlanabilir

olması gerekmektedir.

1. KALİTATİF ÖNGÖRÜMLEME YÖNTEMLERİ

a. Delphi Tekniği

b. Pazar Araştırması

c. Yaşam Eğrilerinin Benzeşimi

d. Uzmanların Görüşü

2. KANTİTATİF ÖNGÖRÜMLEME

YÖNTEMLERİ

a. Zaman Serisi Yöntemleri

b. Nedensel Öngörümleme Yöntemleri

Bir işletmenin kuruluş aşamasında üzerinde en

fazla durulması gereken başlıca üç konu vardır ;

4. En uygun işletme büyüklüğünün ya da üretim kapasitesinin seçimi

2. En uygun üretim teknolojisinin ya da üretim yönteminin seçimi

3. En uygun işletme kuruluş yerinin seçimi

İŞLETME KURULUŞ YERİNİN SEÇİMİ

KURULUŞ YERİ SEÇİMİNDE AŞAMALAR VE İLKELER

Bir işletmenin ya da fabrikanın kuruluş yeri seçimi üç

aşamadan oluşan bir sorundur ;

1. Fabrikanın kurulacağı bölgenin seçimi

2. Bölge içindeki kuruluş yöresinin (il ya da ilçe)

seçimi

3. Seçilen il ya da ilçede kurulacağı konum yerinin ya

da arsanın seçimi

Endüstriyel işletmelerin kuruluş yerlerinin seçimi

kararının verilmesinde iki grup ölçütten hareket edilir.

1. Devlet planlama organlarının yatırımları

yönlendirmek amacıyla kullandıkları ölçütlerdir ;

- Ulusal geliri maksimum kılmak ya da en üst düzeye

çıkarmak

- Ülkenin işgücünü tam ve etkin olarak kullanmak,

- Geri kalmış bölgeleri kalkındırmak

- Yerleşimin yoğun olduğu bölgelerdeki sosyolojik ve

ekolojik sorunlara çözüm getirmek

2. Bir işletmenin kendi amacını

gerçekleştirmeye yönelik ölçütlerdir;

- İşletme karını maksimum kılmak

- Maliyetlerin minimizasyonu

İşletmeler kuruluş yeri açısından, genellikle üç nitelikte olabilir :

• Hammadde kaynağına dönük işletmeler : Kullandıkları çok fazla hacimli hammadde dolayısıyla bu işletmelerin hammadde kaynağının bulunduğu yerde ya da bunun yakınında kurulması gerekir. Böylece taşıma masrafları azaltılmış olur. Örn; demir-çelik, kömür, alüminyum ve çimento fabrikası.

b. Tüketiciye ya da pazara dönük işletmeler :

Örn; makarna, deterjan fabrikası,bir rafineri

genellikle pazara dönük işletmelerdir. Bunların

tüketicilerin yanında kurulması taşıma ve ulaştırma

harcamalarından tasarruf sağlar.

c. Kuruluş yeri değişik olabilen işletmeler :

Bazı işletmelerin hammadde kaynağına ya da

piyasaya yakın bulunması fazla bir farklılık

göstermez. Örn; bir pamuklu dokuma fabrikası, bir

pamuk ovasının yanında olabildiği gibi tüketici

pazarının yakınında da kurulabilir.

Kuruluş yeri seçimini etkileyen

faktörler iki grupta incelenmektedir.

Birincisi; kuruluş bölgesi seçimini

etkileyen faktörler. İkincisi ise;

kuruluş yöresini ve konumunu

etkileyen faktörlerdir.

KURULUŞ YERİ SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

a. Talep ve dağıtım olanakları açısından pazar elverişliliğib. Hammadde ve yardımcı madde kaynaklarının şimdiki ve

gelecekteki durumuc. Yan sanayi kuruluşlarıd. Çeşit, yoğunluk ve maliyetler açısından ulaşım olanaklarıe. Enerji ve yakıt kaynaklarının yoğunluk ve maliyetleri

açısından ulaşım olanaklarıf. Miktar, kalite ve ücret açısından işgücü kaynaklarıg. Fabrikanın faaliyetlerini ve personelin yaşantısını

etkileyebilecek iklim koşullarıh. Su ve atıkları giderme tesislerii. Devletin yasalarla belirlediği kısıtlayıcı ya da teşvik edici

faktörler

1. BÖLGE SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

a. Pazar Faktörü

Üretim biriminin/işletmenin kuruluş yerini etkileyen faktörlerin başında gelir. Çünkü

her üretim faaliyeti, bir pazardaki gereksinimi karşılamak için yapılır. Özellikle

ulaştırma sisteminin yetersiz ve taşıma ücretlerinin yüksek olması durumunda, işletme kuruluş yerinin pazarlara yakın

olması gerekir. Üretilecek ürünün türüne göre, işletmenin tüketicilerin yoğun bir

biçimde toplandığı bir bölgede kurulması uygun olacaktır.

b. Hammadde ve Yardımcı Madde Faktörü

Hammadde, fiziki ve kimyasal nitelikler yönünden uygun olmalı, sürekli olarak tedarik edilebilmeli, fiyatı elverişli olmalı ve iyi bir ulaştırma sisteminin yakınında bulunmalıdır.

Hammaddenin fiyatı düşük fakat ürününki yüksek olursa veya hammaddenin mamul duruma gelmesinde büyük hacim ve ağırlık kaybı olursa, işletmenin hammadde yakınına kurulması uygun olur. Eğer hammadde mamul durumuna geldiğinde ağırlığından hiç bir şey yitirmiyorsa ve öteki faktörlerin etkisi önemsiz ise, işletme hammaddeye yakın veya pazara yakın veya ikisi arasında bir yerde kurulabilir.

Hammaddesi her yerde bulunan ürünlerin tüketim alanı içerisinde üretilmesi uygun olur.

c. Taşıma Faktörü

Ulaştırma olanaklarının elverişli olması nedeniyle, deniz

ve nehir kıyılarına, demiryolu kavşaklarına ve

karayollarının yakınlarına kurulmuş pek çok işletme

vardır. Örn; rafineriler ve petrol dağıtım merkezleri,

genellikle liman bölgelerinde kurulur.

Son yıllarda ulaştırma maliyetlerinde görülen büyük

artışlar hammadde ve yardımcı maddeleri büyük ölçüde

doğadan temin eden işletmelerin, uygun ulaştırma düzeni

buluna bölgelerde kurulmasını zorlaştırmaktadır.

Diğer faktörler aynı olduğunda, toplam taşıma

giderlerinin en düşük olduğu yer, ekonomik açıdan en

uygun kuruluş yeridir.

d. İşgücü (İnsangücü) Faktörü

Kuruluş yeri seçilirken işgücünün nitelik ve nicelik yönünden yeterli olup olmadığına da dikkat edilmelidir.

e. Enerji ve Yakıt FaktörüÇimento, şeker, kağıt hamuru üreten ve bıçkı işletmeleri gibi enerji gereksinimi fazla olan işletmeler, ucuz su ve elektrik enerjisi elde edebilen akarsu dolaylarında kurulurlar. Kömür enerjisinin çok kullanıldığı işletmelerin kömür madenleri yakınında kurulduğu görülmektedir.

f. Teşvik Edici Faktörler

Geri kalmış bölgelerde, projenin kuruluş ve

işletme dönemi boyunca yüklenilecek külfetleri

hafifletici önlemler devlet tarafından alındığı

sürece, geri kalmış bölgelerde endüstri kurulması

ve geri kalmışlıktan kurtulma olanağı artacaktır.

Önlemler iki ana grupta düşünülür; 1. Enerji ve

ulaştırma tesisleri gibi alt yapı tesislerin devlet

tarafından yapılması, 2. Vergi bağışıklığı

(muafiyeti) ya da indirimi ile kredi kolaylığı gibi

finansal önlemlerdir.

2. Yöre (Aday Kuruluş Yerleri) ve Konum Seçimini Etkileyen Faktörler

Kuruluş yöreleri/aday kuruluş yerleri ve konum (arsa) seçimindeki faktörler, çeşitlilik ve aralarındaki ilişkiler açısından bölge seçimindekilere oranla çok daha karmaşıktır. Özellikle faktörlerin çoğunun kalitatif nitelikte olması seçim işini daha da güçleştirir.

Yöre ve konum seçimindeki kriterler daha çok teknik düzeydedir. Bölge seçimindeki faktörlerle aynı adı taşıyanlar da mikro düzeyde bulunurlar. Bu faktörlerin başlıcaları şunlardır :

• Ulaşım• İşgücü tedariki, şimdiki nüfus ve gelişme trendi• Gelişme yapı ve davranışları• Toplumsal yapı ve davranışlar• Enerji ve su kaynakları• Tedarik kaynaklarına yakınlık• Ulaşım tesisleri ve maliyetleri• Yaşam koşulları• Arazi, inşaat, giyim, gıda ve diğer konulardaki fiyat düzeyleri• Mevcut fabrikaların yerleri ve sosyal tesisler• Belediye hizmetleri• Atıkları giderme kolaylıkları• Arazinin topografik yapısı• İşçi-işveren ilişkileri• Ücret düzeyleri• Nüfus yapısı; çalışır oranı, eğitim ve meslek durumları• Kamu tesisleri; yol, hava alanı, yolcu terminalleri• Teknik personel ve yönetici olanakları• Eğitim ve araştırma kuruluşları• İklim• Vergiler

En İyi (Optimum) Kuruluş Yeri Seçiminde Kullanılan Yöntemler

• 1. Geleneksel Kuruluş Yeri Seçimi Yöntemleri

– Kuruluş Yeri Üçgeni– Eş Maliyet Eğrileri

• 2. Çağdaş Kuruluş Yeri Seçimi Yöntemleri– Ulaştırma Modeli– Doğrusal Programlama Modeli– Karma Tamsayılı Programlama Modeli– Dinamik Programlama Modeli– Deneme ve Simülasyon Yöntemleri– Karşılaştırmalı Yöntemler