1

A- Abdestsiz camiye girmek: Abdesti bulunmayan bir kimsenin mescitte oturmas mslmanlarn icmayla caizdir. Ebu Hanife kafirin btn mescitlere girmesinin caiz olduunu sylemitir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Abdestsiz ezan okumak: Ezan okunurken ve kamet getirirken abdestli olmak daha uygun ise de, abdestsiz olarak da ezan okunsa caizdir. nk ezan namaz deil bir zikirdir. (Hidaye Tercmesi) Abdest ve kan kmas: Eer kan kan veya irin silinmesi adet olmu bir miktarda ise abdesti bozarlar. Vcuttan kan kan, irin ve kusmuun normal yollardan kan dier pislikler gibi olmayp abdesti bozmalar iin kan ve irinin ktklar yerden akmalar ve kusmuun da az dolusu kadar olmas gereklidir. Kann vcuttan kmas ancak yerlerinden tamalar ile gereklemi olur. Aksi takdirde yani deri veya kabuun yrtlp ve altndaki kan veya irinin sadece dtan grnp akmamalar halinde abdest bozulmaz. Bir iki damla kandan dolay, eer akmazsa abdest alnmaz. (Darekutni) unu da bilmek lazmdr ki kan, irin ve kusmuk az olduklar zaman abdesti bozmadklar gibi mam Ebu Yusufa gre neciste deildirler ki sahih olan gr budur. Kusma ile abdestin bozulmas kusmuun safra, yiyecek ve iecek olmas haline mahsustur. Eer bulant neticesinde kusulan ey balgamdan baka bir ey olmazsa, mam Hanife ve Muhammede gre abdest bozulmaz, mam Yusufa gre eer az dolusu kadar olursa bozar. Eer kan ban iinden akp burnun yumuana kadar inerse, ittifakla bozulur. Zira kan ykanmas gerekli yere kadar indii iin kesin olarak vcuttan km saylr. (Hidaye Tercmesi) Abdestte kllar: Byn ve kalarn kllar ile enedeki sakal ykanr. Kllarn dibine suyu iletmek vacip deildir. eneden sarkan kllar ykamak da vacip deildir. (Fetevayi Hindiyye) Abdest ve kpek: Silkinerek sratt su, elbiseyi pisletmedii gibi elbisenin zerinde salyas grlmedike srmas ile elbise pislenmez. Baharda sran kpein salyasnn grnmesinden murad, slakln grlmesidir, denmektedir. (bni Abidin-1) Abdestte kulaklarn meshi: Hanefilere gre kulaklar ban suyuyla meshetmek snnettir. (Hidaye Tercmesi) Abdest ve Kuran: Bize gre eitim, retim, hatrlama gibi maksatlarla abdestsiz kimselerin Kurana dokunmalar caizdir.

2

badet maksadyla okumak isteyenlerin ise- durum msait olduunda- bunu abdestli olarak yapmalar tercih edilir. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Fukaha, Kurann abdestsiz ele alnmayacanda icma etmilerdir. Abdestsiz olarak tutulmasn, yalnz renmek ve retmek kasdyla ele alanlar iin caiz grenler de vardr. Bu da zarurettir. (Ahkam Tefsiri-Muhammed Ali Sabuni) Abdestte niyet: Niyetsiz olan abdestin, ibadet olmas bakmndan sevab yoksa da onunla namaz klnabilir. (Hidaye Tercmesi) Abdest ve oturmak: Ayakta yahut oturarak, yada rku ve secdede uyuyan kimsenin abdesti sahih olan kavle gre bozulmaz. Zira bu durumlarda olan uyku ile, kiinin mafsallarnda tam bir geveme olmaz. (Hidaye Tercmesi) Hanefi ve afilere gre abdesti bozan uyku kalann yere iyice oturmad veya yan zere yaslanarak veya herhangi bir eyin zerine kapanm olarak uyumaktr. Ancak kalasn yere, bir binein srtna ve buna benzer bir zemine yerletirmi olarak oturup uyuyan bir kimsenin abdesti bozulmaz. Herhangi bir eye yaslanp, yasland bu ey ekildii takdirde decek olursa ve kalalar da yerde deilse, Hanefilere gre abdesti bozulur. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Abdest ve sakal: Alt enenin aasnda biten sakaln hibir yerini ykamak vacip deildir. nk kar kmaz yzn hududunu geer. (bni Abidin-1) Abdestte yardm almak: Abdest alrken, mazeretsiz yardm istemek mekruhtur. nk bunda ibadete aykr olan bir nevi kibirlenme vardr. (Byk afi lmihali) Akl ile hkm vermek: Nakli delil olan bir meselede, aklen hkm vermek caiz deildir. (Tefsiri Kebir-Fahruddin Razi) Alverite parann alnma zaman: Satlan maln bedelinin ne zaman alnacann bilinmesi de arttr. Eer bu mehul olursa, sat fasid (geersiz) olur. (Fetevayi Hindiyye) Allaha mekan isnad etmek: Allaha mekan ve yn isnad eden kimsenin kafir olup olmad hususunda ihtilaf vardr. Alimlerin ou kafir olmadna hkmediyorlar. (Fetavai Hadisiyeden) nk istiva ayetlerinin zahiri, bu manay ifade ediyor. Hatta abi, bnl Mseyyeb ve Sfyan gibi zevatlarda Tevil etmeden bu tip ayet ve hadislere iman etmek gerekir diyorlar. (Fetvalar-Halil Gnen)

3

Allah sever gibi sevmek: Gerekte insanlarn ou bir halifeyi, bir alimi, bir eyhi ya da bir idareciyi ylesine severler ki onu Allaha e koarlar. Her ne kadar o kimseyi Allah iin sevdiini iddia etse de iin asl budur. Her kim Resulden bakasn, Allahn ve Resulnn emirlerine ters olduunu bile bile her emrettii ve yasaklad konuda itaat edilmesi gerekli birisi olarak bellerse, ite o kimseyi Allaha ortak komutur. (Dua ve Tevhid-bni Teymiyye) Allah her yerdedir demek: Bu sz sylememeye dikkat etmek lazmdr. Malesef avam tabaka Allah her yerde hazr ve nazrdr szn ok sylemektedirler. Bunun yerine Allah her eyi bilir demek gerekir.(Berikadan) (Fetvalar-Halil gnen) Altn yzk: Hz Peygamber sav ipei sa eline ve altn sol eline alarak Bu ikisi mmetimin erkeklerine haramdr (Ebu DavudLibas, Nesai-Zineh, Ahmed-Msned) buyurmulardr. Kamil Mirasn tercme ettii Diyanet lerince baslan Buhari Tercme ve erhinde ise; bir miskali (4.25 gr) gm yzk ile alem (sembol, nian, rozet vb) olarak kullanlan ipek ve altna ruhsat verilmitir. (C. IV sayfa 287-C. XII sa. 108) (Helaller ve HaramlarHayrettin Karaman) Anne ve babay ikaz etmek: Bir kimse ana ve babasnn eran gnah olan, rfte ayp ve ar olan fena bir fiili ilediklerini grdnde onlara bir defa bu fena fiili brakmalarn emreder, kabul ederlerse ne l, ho grmezlerse sukt edip bir daha emretmez, fakat onlar iin dua ve istifar eder. (bni Abidin-8) Arsa, ev ve arabann zekat: Ticaret iin olmayan, ev ,arsa, araba ve benzeri eylerin kymatlr zerinden zekat gerekmez. Eer bunlarn kazanc varsa ve bu getiriler, sahibinin dier zekata tabi mallar ile birlikte nisap lsne ularsa, yl sonunda getirilerinin zekat verilir. ayet bunlar ticaret iin kullanlyorsa her yl kymetleri zerinden zekat gerekir. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) Aura gn orucu: Sadece aura gnnde oru tutmak mekruhtur. Muhitte de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Atalarla vnmek: Ali raden: Atalarnzla vnp, bbrlenmeyiniz. (bni Kesir shhati hususunda birok ahitler vardr, diyor) (Bidaye) (Hayats Sahabe-4)

4

Av hayvanlarn doldurmak: Resmin glgeli olannn (heykel) haram olduunda ittifak vardr. i doldurulan hayvan, bu konuda insanlarn yapt heykellerden geri deildir. Ayrca bu i abesle itigaldir. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Ayaa kalkmak: Ebu Umameden: Peygamber efendimiz asasna dayanarak mescide geldi. Hepimiz ayaa kalktk. Bize: Birbirlerine ar derecede sayg gstererek ayaa kalkan Acemler gibi kalkmayn buyurdu. (El-Kenz, bni Cerir) Ubade b. Samitten: Hi kimse iin ayaa kalklmaz. Ancak Allahu Zlcelal iin ayaa durulur. (Heysemi, mam Ahmed) Enes raden: Ashab, Resulullahn gelmesinden duyduklar sevinci hi kimsenin gelmesinden duymadklar halde, Peygamber Efendimiz geldii zaman holanmadn bildikleri iin- ayaa kalkmazlard. (Buhari) Ebu Miclezden Kim, Allahn kullarnn kendisi iin kalkp ayakta durmalarndan sevin duyarsa, kendine ateten bir yer hazrlansn (Buhari) buyurmutur. Ebu Halid . valibiden Ali ra dardan geldi. Onu grnce ayaa kalktk ve ayakta durarak gelip oturmasn bekledik. Yanmza gelince : Niin put gibi ayakta duruyorsunuz? Diye bizi azarlad. (Tabakat) (Hayats Sahabe-3) Ayakta su imek: Ayakta su imekte bir beis yoktur. (Fetevayi Hindiyye) ilmeyeceine dair olan hadisi mam Hanbel rivayet etmitir. Buhari de ise peygamberimizin ayakta iken su itiine dair bir rivayet vardr. Bu iki hadisi alimler yle tevil etmilerdir; yasaklanan, yryerek yaplan yeme ve imedir. (Hadis Mdafaas-bni Kuteybe) Resulullah sav Kepenin yanna girdi, evinde asl bir tulum vard, ondan ayakta su iti. Bunun zerine Kepe tulumun azn keserek Resulullah savin mbarek aznn dedii yeri ile bereketlenmek istedi. (bni Mace, Tirmizi; Tirmizi bu hadis hasen sahih gariptir, demitir Ulema bu hususta ihtilaf etmitir. Kimi ayakta su imenin yasaklanmasn nesh etmitir, dedi. Nehy, tenzih iindir, fiil ise cevaz beyan eder, diyenler de vardr. Nevevi bu grtedir. Hlye sahibi yukarda zikredilen hadisle Neveviye itiraz etmitir. Hlye sahibinin delili, bni mer raden rivayet edilen Biz Rasulullah sav devrinde ayakta yer, ierdik (Tirmizi) hadisidir. Tirmizi hasen demitir. Tahtavi de ayakta su imekte bir

5

beis grmemi yasaklamann zarar vermek endiesinden geldiini sylemitir. (bni Abidin-1) Ayakst namaz klma: Abdullah b. neys, islam dmanlarndan Halid b. Sfyan b. Nbeyl el-Hzeliyi ldrmeye giderken ikindi vakti girer, o da aralarnda bouma olurda ikindiyi karrm dncesiyle stne giderken ba iaretiyle namaz kldn syler. (Hayats Sahabe-1) Ayet ve hadis metnini zerinde tamak: Korku gibi eylerden korunmak iin dua etmek ve ayet ile hadis gibi eyleri yazp tamak dinen caizdir. Abdullah bin mer Peygamberden sav yle rivayet etmitir. Sizden biriniz uykuda korkarsa yle desin; Allahn gazab, azab ve kullarnn errinden, eytanlarn vesvesesinden szlerine snrm (Fetvalar-Halil Gnen) B Bahis tutumak: Tek taraftan belirli bir eyle msabaka yapmak caizdir. yle ki; Eer sen beni geersen, sana u var. ayet ben seni geersem, bana senin bir ey vermen gerekmez derse bu msabaka caiz olur. (Fetevayi Hindiyye) Baldz ile oturmak: Karsnn kz kardei ve st kz kardei ile babaa kalamaz. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Banka faizleri: Darul harbde, harb emirine beyat etmekle kendileri iin faizin helal olacan iddia edenler, bir byk bir hata iindedirler. slam corafyasnda kurulu bulunan bankalar kr amacyla m kurulmu yoksa zarar amacyla m? Hibir banka mslmanlar kar etsin diye kurulmamtr. Biz paramz bankaya yatrdmz zaman banka bizden kr ediyor, biz bankadan kr etmiyoruz. Dolaysyla bu faiz ileminde fazlalk banka tarafna geiyor. Bu durumda bankaya para yatran inklap bir mslman kendi maln harbinin elinde kendisine kar kullanlan bir silah haline getirmi oluyor. Dolaysyla bugnk bankalardan mslman faiz alma yoluna gidemez. (Darul Harb Fkh-Mustafa elik) Baka mezhep imamnn ardnda namaz: afi mezhebinde olanlarn Hanefilerin ardnda, Hanefilerin de afilerin ardnda namaz klabileceklerine dair ilk devirlerde ulema ittifak etmilerdir. Asl itidal bizim fakihlerimizin; drt mezhebin hangisine mensup olurlarsa olsunlar, arkasnda namaz kld kimsenin kendi namazn geersiz klc bir halinden kesin olarak

6

haberdar olmadklar srece bir mslmann, dier herhangi bir mslmann ardnda namaz klabileceine dair syledii szlerdir. (Mezhepsizlik Bidattr-Said Ramazan el-Buti) Bakasnn ilahna svmek: Ebu Nheyk ile Abdullah b. Hanzala radan Bir adam Meryem suresini okudu, bir bakas da Meryem ile oluna kfretti. Biz de adam kan iinde brakncaya kadar dvdk. Adam, Selman rae gidip bizi ikayet etti. Olay anlatlnca Onun yannda niin okuyorsunuz? Allahu Zl Celalin Allahtan bakasn ilah diye aranlara svmeyin ki, onlar da bilmeyerek ar gidip Allaha svmesinler (Enam:108) diye buyurduunu iitmediniz mi? Dedi (Hlye) (Hayats Sahabe-4) Bakasnn okumasyla hatim: Zeyd, Kuran Aziman Fatihadan sure-i File kadar yahut sure-i ihlasa varncaya kadar kraat edip, dier sureleri kraat etmeyip Amre, Sen kraat et demekle, Amrde onun yerine Zeydin kraat etmedii sureleri kraat etse, Zeyd Kuran hatmetmi olur mu? Cevap: Olmaz. Bu surette Amr o sureleri okuduunda hazr olup dinleyen kimseler, Kuran hatminde bulunmu saylp, Kuran hatminde bulunanlara verilecek sevaba nail olurlar m? Cevap: Olmazlar. (Fetavai Behe) (slama Sokulan Bidat ve Hurafeler-Mustafa Uysal) Balk paras: Kz damat tarafna teslim edilirken, kzn aabeyi veya onun gibi birisi, gvey tarafndan bir ey almadan teslim etmek istemezse, damat verdii eyi geri alabilir. Keza babas kz balk vermeden nikahlamaya raz olmazsa, verilen ey mevcut olsun olmasn damat onu geri alabilir. nk rvettir. (Bezzaziye) (bni Abidin-5) Damad veya damadn babas istek ve arzuyla kzn babasna bir hediye verseler dinen bir saknca yoktur. Hatta snnettir. Ama kzn babas parann veya baka bir eyin verilmesini art kouyorsa verilmedii takdirde kz vermeyecekse alnan mal haramdr. Yani damad veya onun babas verdikleri eyden tr mesul olmayacaklar ama kzn babas gnahkar olur. (Fetavayi Haliliye) (Fetvalar 2-Halil Gnen) Barts ve okul: slama hizmet gayesiyle okuduunu syleyen bir bayann ban amas konusundan; Zaruret, yasak bir eyi yapmad takdirde helaki veya helake yaklamay gerekli klan eydir. (Suyuti-El-Ebah) Buna gre islama hizmet gayesiyle de olsa slama taban tabana zt den, kadnn namahrem yerlerini ve

7

avretini amaya zorlayan okullarda okumann zaruret kabul edilmesi mmkn deildir. Ayrca kadnlarn mutlaka bilmesi gereken eyleri avretlerini amay gerektirmeyen okul ve kurslardan renmeleri pekala mmkndr. Yasak emre tercih edilir. Kadna gusl gerekse ve erkeklerden gizlenecek bir yer bulamazsa gusl terkeder. (bn Nceym) Demek oluyor ki haram ilememek iin farz bile terkedilir. (Delilleriyle Kadn lmihaliMustafa Kasadar-Sadk Akkiraz) Balk paras: Damad veya damadn babas istek ve arzuyla kzn babasna bir hediye verseler dinen bir saknca yoktur. Hatta snnettir. Ama kzn babas parann veya baka bir eyin verilmesini art koarsa verilmedii takdirde kz vermeyecekse alnan mal haramdr. Yani damad veya onun babas verdikleri eyden tr mesul olmayacaklar ama kzn babas gnahkar olur. (Haliliyeden)(Halil Gnen) Kz damad tarafna teslim edilirken, kzn aabeyi veya onun gibi birisi gveyi tarafndan birey almadan kz teslim etmek istemezse, damad verdii eyi geri alabilir. nk rvettir. (Bezzaziyye) (bni Abidin-5) Barts nasl olmal?: Smrnn bir baka ekli gibi grnen moda, mslman kadn yava yava hem takva kimliinden uzaklatrm, hem de iyi bir tketici yapmtr. Sslerinizi gizleyiniz emrine inat d kyafetler, allanm pullanm ve ancak bir mslman kadnn eine sslenme arac olabilecek halde iken d kyafet olarak piyasaya srlmtr. (A. Trkkol Ribat Dergisi Say 161) Baz batl iler: Davul almak, gzel sesle ark okumak, kadnlarla delikanllarn bir arayatoplanmas, zikir ve Kuran okumak iin cret almak vb gibi u zamanlarda grlen nice mnkirat daha vardr. Bunlarn haram ve vasiyet edilmelerinin batl olduunda phe yoktur. (bni Abidin-3) Besmele: Bazlar her rekatta Fatihann banda Besmele ekmenin vacip olduunu ileri srmlerse de esah olan snnettir. Ttn imek gibi pis kokulu bir ey kullanld zaman besmele ekmenin mekruh olduunu syleyenler vardr. Haram bir i yaplrken besmele ekmek haramdr. Bezzaziye sahibine gre kesin haram olanlara besmele eken kafir olur. (bni Abidin-1)

8

Byklar: Ebu Zerrin rivayet ettii bir hadiste Rasulullah sav yle buyurdular: Kyamet gnnde Allah tip insanla konumaz, onlara bakmaz, onlar temize karmaz ve onlar iin iddetli azab vardr. Ravi, Rasulullah savin bunu kez tekrarladn syleyip, hsrana ve ziyana urayan bu kiilerin kimler olduunu sorduunda Rasulullah sav yle buyurdu: Bunlar byk ular uzun olan, yapt iyilii baa kakan ve maln yalan yeminle satan (Mslim-man, bni Hibban, Hakim) (Tevhid-14) Bidatler: Gelin ve cenaze nnde aikare zikir yapmak, kabir zerine bina yapmak, nafile namazlar cemaatle klmak (Regaib, Kadir, Beraat, Tesbih namazlar gibi), trk dinlemek, hutbe okunurken salat selam getirmek, radiyallahu anh demek, amin demek, mescidde dilenmek, kadnlarn yabanc bir evde taziye veya tebrik iin toplanmalar, aktan tevhid getirmeleri.. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Bidat karanlarn durumu: bni Abbas ra rivayet eder: ..Benim mmetimden bir takm kimseler getirilip sol tarafa ayrlacaktr. Ben Ey Rabbim, bunlar benim ashabmdrlar, derim. Cenab Allah bana: Bunlarn senden sonra neler yaptklarn sen bilmezsin der. Ben de Allahn salih kulu sa asn dedii gibi Aralarnda bulunduum mddete onlar gzetliyordum. Sen benim canm alnca onlar gzetleyen sen oldun. Her eyin gzetleyicisi sensin. Onlar senin kullarndr. stersen azab edersin, istersen balarsn. Zira izzet ve hikmet sahibi sensin. (Maide:117)derim. Cenab Hak Sen aralarndan ayrldn gn, onlar gerisin geri dndler buyurur Bir rivayette Benden uzak olsunlar, benden uzak olsunlar, benden uzak olsunlar, derim ziyadesi vardr. (Tergib, Buhari, Mslim) Bidat ve zorba imamn ardnda namaz: Kt inancna ramen, zorba biri namaz kldrrsa ona uyularak namaz klnr. Namaza bir deiiklik, bidat, uydurma bir ey getirmise ona uyulmaz. (Ahkamus Sultaniyye-mam Maverdi) Bilardo: Oyun sonunda oyun malzemesinin kirasn veya iilen aylarn parasn yenilen tarafn demesi gibi, kk de olsa, bir menfaat karlnda oynanan her trl oyun kumardr. Menfaat salamak sz konusu olmasa da sadece vakit geirmek amacyla oynanan tavla, kat ve tombala gibi oyunlar, insann vaktini boa harcamas ve kumara vesile olmalar itibaryla mekruh

9

grlmtr. badeti veya almay engellemeden ve yenilen tarafn yenen tarafa bir menfaat temin etmeden oynanan bilardo ve benzeri sportif oyunlarn oynanmasnda ise beis yoktur. (FetvalarDiyanet Vakf) Bilinmeyen be husus: Kyametin ilmi muhakkak ki Allahn katndadr. Yamuru o yadrr. Rahimlerdekini bilir. Hi kimse yarn ne kazanacan bilemez. Hibir kimsede hangi yerde leceini bilemez. phesiz ki Allah her eyi bilendir. Her eyden haberdardr. (Lokman suresinin son ayeti) Ayette yamurun ne zaman yaaca ve anne karnndaki ocuun cinsiyetinin bilinemeyeceine dair bir ifade mevcut deildir. mam Maturidi ou mfessirin aksine Ayette geen be eyin gayb olan ynleri olabilir ama bu be ey hakknda hibir bilgi edinemeyeceimiz manasna gelmez demektedir. Ona gre bilinemeyecek olan bu be eyin hakikatidir. Bir eyin hakikati, onu, o ey yapan eydir. (Seyyid erif-Tahrifat) mesela dnen canl olmak insann hakikat ve mahiyetidir. Ama glen canl olmak insann hakikati deildir. nsan glmese ya da glme zelliinden mahrum olsa yine insandr. Ama dnme zellii olmayan bir canlya insan diyemeyiz. Maturidi ayeti tefsir ederken, bu be hususun bir ksmnda hesap yoluyla bilgi sahibi olunabileceini ifade eden telmihlerde bulunmaktadr. Mneccimlerin hesap yoluyla bildikleri eyler bu kabildendir, demektedir. (Tevilat) Onun bu ifadesine bugnk meteorolojik tahminler rnek gsterilebilir. Anne karnndaki ocuun cinsiyetinin bilinip bilinmeyecei konusunda Maturidi, ou mfessirin benimsedii gre zd bir gr beyan etmektedir. Ayetteki rahimlerdekini bilir ifadesini pek ok mfessir erkek mi dii mi olduunu ancak Allah bilir eklinde yorumlamaktadr. Bu tefsire gre cenin domadka cinsiyetini tespit etmek mmkn olmayacaktr on bir asr nce yaayan mam Maturidinin yorumu, cenin cinsiyetinin tespit edilebilecei eklindedir. Bu konudaki ifadeleri aynen yledir: Rahimlerdekini bilirden maksad, ceninin srasyla nutfe, alaka, muda safhalarna intikalini, bir halden dier hale geiini ve her an cenin zerinde meydana gelen deiiklikleri (gerek mahiyette) bilir demektir. Bunu Allahtan baka kimse bilemez. Anne karnndaki ocuun erkek mi dii mi olduunun bilinmesine gelince bunun Allahtan

10

bakasnn bilmesi de mmkndr. (Tevilat) (Hadis AratrmalarSelahaddin Polat) Biriken parann zekat: Ev edinmek iin biriktirilen paralarda tabii olarak oalma ve artma zellii vardr. Binaanaleyh bu maksatla biriktirilen paralar bortan ve temel ihtiyalardan sonra nisap miktarna ulam ise o paradan zekat vermek gerekir. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) Boa grei: bni Abbasn naklettiine gre; Resulullah efendimiz sav hayvanlar birbirine kkrtmay yasaklamtr (Ebu Davud-Cihad, Tirmizi-Cihad) Sebep, hibir fayda sz konusu deilken bir canlnn cann actmak ve abesle itigal etmektir. Horoz, deve, boa, kpek, ko vb hayvanlar dvtrme hep bu yasak ierisinde yer alr. Ble eylerle megul olmak, hafif akllktan, basitlikten ve karakter bozukluundan kaynaklanr. (Ceziri-Mezahibul Erbaa) ( Fetvalarla ada Hayat- Faruk Beer) Boks oynamak: Boksta vurumak ve rakibe eziyet etmek kasd vardr. ki insan kar karya getirerek eziyet ettirmek haramdr. (Envarl Ebrar) onu oynamak haram olduu gibi seyretmek de haramdr. (Halil Gnen-Fetvalar) Borluya zekat: Eer meru olmayan bir i iin borlanmlarsa, kendilerine zekat verilmez. Ancak tevbe edip de tvbelerinin hakiki olduuna kanaat getirilirse, verilebilir. (Byk afi lmihali) Borsa: slam Fkh Akademisinin giriimiyle 1988 ylnda Rabatta toplanan Borsa Seminerinin sonu bildirisinde ve ad geen akademinin 1992 ylnda Ciddede yaplan VII. Dnem Toplantsndan hisse senetlerinin kr ve zarara itirak etmesi sebebiyle kural olarak helal olduu, fakat eri hkmnn bunu karan irketin ticari ilem ve amalarnn mer oluuyla yakndan ilgili bulunduu belirtilmitir. irketin faiz, iki imali ve ticareti, karaborsaclk, hile, yalan ve aldatma gibi dinen haram vastalarla kazan salamas halinde hisse senetlerini alp satmann ve bundan gelir elde etmenin haram ve masiyete itirak etmek olduundan caiz olmayaca bildirilmi, esasen faaliyet alan haram ilemler yapma, dinen yasak hizmet ve mal retiminde bulunma olmamakla beraber, baz haram ilemlere taraf olmas sebebiyle irketin krna haram kazan karm olmas hallerinde ise, pay sahiplerinin bu miktar yaklak olarak hesaplayp kendisinin hayr ve hasenat niyeti olmakszn ve toplum hakk

11

olduu inanc ile hayr yolunda harcamas tavsiye edilmitir. (Diyanet slam lmihali-2) Ait olduu iktisadi deerden bamsz olarak deer kazanp kaybeden bir hisse senedini, eldeki paray deerlendirmek, deerini korumak, ini klarn gzeterek para kazanmak maksadyla alp satmak. Borsadaki al veriler daha ok bu ikinci maksada yneliktir. Bu manada borsada oynamak! Tam olarak deilse de biraz kumara, piyangoya benziyor, gerek deerinin stnde ve dnda katlarn pahalanp ucuzlamasna sebep oluyor, ekonomiye ve retime nemli bir katks olmakszn paralar kazanlyor ve kaybediliyor. te bu bakmdan borsada oynamay makbul bir ticaret olarak grmyorum. Ancak mevcut dzende ve artlarda oynama olmadan borsann da olmayaca, halbuki paray faizle nemalandrmaya kar borsann bir meru seenek olduu gereini de grmezlikten gelemiyorum. (Helaller ve HaramlarHayrettin Karaman) Hadislere baktmzda ise: Yannda olmayan bir eyin sat helal deildir satn alnan bir eyin, alnd yerde satlmas memnudur, serbest piyasann oluabilmesi iin krsal kesimden mal getirenlerin yolda karlanmas menhidir, speklasyon yasaktr ifadeleriyle karlarz. Btn bunlarn znde haksz kazancn, aldatmann, ararn, mehuliyetin nlenme esprisi vardr. Hisse senedi sat bunlardan btn btn uzak deildir. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer)Sonu olarak anonim irketlerinin bugnki yaps ve borsann ileyii karsnda hisse senetlerinin Menkul Kymetler Borsasndan alm-satmn caiz grmek mmkn deildir. nk bu, insanlarn mallarnn haksz^ yere yenmesine gz yummak olur. Allah Tel, ekonomik ilikilerin bel kemii saylan bir yet-i kerimede yle buyuruyor:Mminler, mallarnz aranzda haksz yollarla yemeyin, ama karlkl rza ile yaplan bir alm satmla yiyebilirsiniz" (Nisa 4/29) (Abdlaziz Bayndr-Faiz veTicaret) hakikaten ok gzel ve ayrntl bilgiler var. Merak edenler mutlaka okumal)

Boamak: Boamak veya talak kelimesini kullanmadan defol, git, babann evine git gibi szlerle boamann vaki olabilmesi iin boamaya niyet etmi olmak, bu niyetle sylemi bulunmak gerekir. Aksi halde bunlarla e boanm olmaz. fkeli olarak, kiinin syledii szlerle sz nasl olursa olsun boanma yaplm olmaz. ki hayz iinde e ancak bir kere boanr, birden

12

fazla boamann hkm ve tesiri yoktur. Hayz halinde veya temizlik balaynca cinsi birleme yapldktan sonra yaplan boamalar da muteber deildir. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Boanan kadnn kalaca yer: Talak ve lm iddeti bekleyen kadnlar iddetin vacip olduu evde iddet beklerler, ondan karlmazlar. (Metin) Cevherede yle denilmitir: Bu talak rici olduuna gredir. Bain olursa mutlaka bir perde lazm gelir. Ancak erkek fask ise o zaman kadn kar. Bu ifadeden anlalr ki, rici talakla boanan kadn kocas fask bile olsa evinden kamaz, perde ekmesi de vacip deildir. nk aralarnda evlilik devam etmektedir. (bni Abidin-7) Boynuzu krk hayvan ve kurban: Boynuzu olmayan veya boynuzu krk olan hayvan kurban olur. Kafide de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Buluntunun hkm: Lukata (buluntu) y bulan kimse kendisi muhta ise onu, ilan ve tarif ettikten sonra kendi nefsine sarf edebilir. Muhitte de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Eer bulan kimse, onu kaldrmad takdirde zayi olacandan kayg duyarsa o zaman ona kaldrmak vacip olur. (Hidaye Tercmesi) Buluntu eer on dirhem veya fazla olursa bir yl ilan etmek gerekir. Eer buluntu kalc olan eylerden deilse bulan kimse onu bozulacandan endie duymaya balayncaya kadar ilan eder ve ondan sonra fakirlere verir. Sonra buluntu nerede bulunmusa orada ilan etmek gerekir. Eer buluntu gerekli olan sre ilan edildikten sonra sahibi kmazsa, sadaka olarak fakirlere verilir. Buluntuyu bulan kimsenin kendisi fakir olduu zaman ondan yararlanmasnda saknca yoktur. (Hidaye Tercmesi) Bulunan para ile kitap alp hediye etmek caizdir. Ayrca sahibinin namna dini kitaplar dattnz iin sevap ilemi olursunuz. (Fetvalar-Nevzat Akaltun) Bulunmayan bir maln sat: Bulunmayan bir eyi bedelinden yksek bir fiyata satmakta bir beis yoktur. (Fetevayi Hindiyye) Byklerin gelii iin kurban kesmek: Zeyd, ekabirden Amrin gelii iin bir koyun kesip zerine Allahn ismini sylese dahi yenmesi helal olur mu? Cevap: Olmaz. (bni Nceym, Mlteka Tercmesi) (slama Sokulan Bidat ve Hurafeler-Mustafa Uysal)

13

C Cahiliyye selam: Umeyr, peygamberimize yaklat ve cahiliyyet devrindeki usule gre Sabah hayr, sabahn hayrl olsun dedi. Peygamber efendimiz de: Ya Umeyr, cenab Hak senin bu selamndan daha gzel bir selam, cennet halknn selamn ihsan buyurmutur, dedi. (Hayats Sahabe-1) Camide ikinci cemaat oluturmak: Camide imamla namaz klndktan sonra tekrar cemaat halinde ezan ve kamet ile namaz klnmas mekruhtur. Fakat ezan ve kametsiz mihrabn baka bir tarafnda mahdut kimselerin tekrar cemaatle namaz klmalar mekruh deildir. (Byk slam lmihali) (kaz-Mehmet Gle) Camide konumak: Camide yaplan konuma din ile ilgili ise ibadet olduundan makbuldr. Fakat dnyevi olup da bir kimsenin gybet ve dedikodusu yaplmyorsa mubahtr. (Hindiyyeden) (Fetvalar-Halil Gnen) Mescitlerde tartmak, ses ykseltmek, kayp ilan, alveri, icare vb akitler mekruhtur. Ancak fkh renen kimselerin seslerini ykseltmesi bunun dndadr. Bunlara gre mbah olmayan szlerle konumak da mekruhtur. ayet mbah olan szler ile konuulursa namaz klanlarda armyor ise mekruh deildir. Hanefilere gre mescitte dilencilik etmek haramdr. Dilenciye mescit ierisinde bireyler vermek mekruhtur. Fesaddan emin olmak kaydyla kadnlarn mescitte namaz klmasna msaade edilir. Gen kadnn mescide gitmek maksadyla evinden kmas mekruhtur. Mescidlerde mbah szler ve dnyevi ve buna benzer ilere dair mbah eylerden sz etmek caizdir. sterse bu tr konumalar esnasnda glme husule gelmi olsun; yeter ki, konumalar mbah zelliini muhafaza etsin. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Camide Kuran okumak: Ebu Said el-Hudri ra rivayet edip demitir: Rasuli Ekrem sav mescidde itikafta idi. Mescidde Kuran sesli olarak okuyanlar iitti. Hemen Rasul Ekrem sav, itikafa girdii yerin perdesini at ve dedi: Kulak veriniz ve dikkat ediniz! phesiz hepiniz Rabbisine niyaz edip yalvarmaktadr. Binaanaleyh baznz dier baznza eziyet etmesin ve baznz dier baznz zerine Kuran Kerim okumada sesini ykseltmesin. (Ebu Davud) mam Malik Muvatta da: Rasulullah sav insanlarn yanna kt. Halbuki insanlarda namaz klyorlard ve onlarn Kuran Kerimi

14

sesli olarak okuyularna da muttali oldu. Bunun zerine Rasuli Ekrem dedi ki: Muhakkak namaz klan kimse Rabbisine mnacaat eder. Binaanaleyh her ferd Rabbisine mnacaat edip ibadet yapann haline baksn ve baznz dier baznz zerine Kuran sesli olarak okumasn. (El-bda) Rasuli Ekrem sav Hz. Aliye yle buyurmutur: Ey Ali! nsanlarn namaz kld yerde, Kuran Kerim okuman ve dua etmeni sesli olarak yapma! Zira senin Kuran sesli okuyup duay sesli yapman, insanlarn namazn ifsad eder. (El-bda, El-Medhal) Bu hadisi erifler gereince, Ebu Hanife merhum, namazdan sonra okunan Ayetel Krsiyi ve duay sesli olarak okumay kerih grmektedir. te bu hadisi erif gibi pek ok hkm ve beyanlar, camide ve hatta evlerde ibadet ve namazla megul olanlarn yanlarnda, sesli olarak Kuran Kerim okumak, zikri ilahi, tesbih, tehlil ve dualar sesli olarak yapmak haramdr. Drril Muhtarda da ayn hkm mezkurdur. (slama Sokulan Bidat ve Hurafeler-Mustafa Uysal) Camide musafaha yapmak: Namazlardan sonra, namazn bir tetimmesi (tamamlaycs) olarak, herkesin herkesle musafaha etmesi bidattr. Musfaha aslnda sevgi dourucu bir snnet olmakla beraber, namazlardan sonra, namazn bir paras ve btnleyicisi gibi icra edilmesi, ibadete bir katma anlam tadndan bidat olmu olur. (ada Meselelere Fetvalar-Faruk Beer) Be vakit namazdan, Cuma namazndan ve Bayram namazlarndan sonra (cami ve mescitlerin ierisinde) musafaha yapanlar grlyor. Bu zamanlarda musafaha yapmak bidat ve kerahattr. Mslim erhinde mam Nevevi merhum ise yle zikrediyor: kindi ve sabah namazndan sonra musafaha yapmak asl olmayan eylerdendir. (slama Sokulan Bidat ve HurafelerMustafa Uysal) Camiyi sslemek: Fazla israfa kamak, mihrap ve kubbesini akl ve hayale gelmeyecek naklarla naklayp sslemek ve milletten toplanan paray lzumsuz yere harcamann bir manas yoktur. Bu paralara yazk olur. Peygamber sav camileri ok ykseltmekle emrolunmadm. Siz zaman gelecek yahudi ve hristiyanlar gibi camilerinizi ssleyeceksiniz(Ebu Davud) Halkn camileri ykseltip sslemekle bbrlenmeleri kyamet alametlerindendir.(Ebu Davud) (Halil Gnen)

15

Herhangi bir mmet amel ynnden bozulunca mutlaka camileri sslemeye ynelir. (bni Mace Mescidler:2) Ebu Husayn yle rivayet eder: bir mmetin ameli ktletii vakit mescitlerini sslerler. (mam Malik) (Asr Saadette slam-1) Hanefiler, helal olan mal ile mescitlerin sslenmesi caizdir; mihrab bundan mstesnadr. Onun bu ekilde sslenmesi mekruhtur, nk namaz klan oyalar, demilerdir. Ebu Hanifeden bu konuda ruhsat verdii rivayet edildii gibi, Ebu Talib el-Mekkinin de: Mihrabn sslenmesinde kerahet yoktur dedii rivayet edilmektedir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Camileri yal boya vb eylerle sslemek mekruhtur. Cami duvarlarna yaz yazmak Hanefilerce doru deildir. afilere gre mekruhtur. (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Resulullah savin mescidi sade olduu gibi, t Seluklularn sonuna kadar tm islam dnyasndaki mescidler de genellikle sade idiler. Ben muhteem mescitler yapmakla emrolunmadm. (Ebu Davud-Salat) hadisini erheden Mnavi der ki: badethaneleri sslemek ehli kitabn iidir. Mslmanlarn bu konudaki tavr itidal olmaldr. Hz. mer onca maddi devlet gcne ramen mescidi deitirmemitir. slamda ilk mescid ssleyen Velid b. Abdlmeliktir. Selefimizin ou insanlar fitne korkusundan ona bir ey diyememilerdir. (Mnavi-Feyzl Kadir) bu hadisle ilgili olarak Ebu Davudun nakline gre bni Abbas: Ama siz yine de Yahudi ve Hristiyanlar gibi mescidleri vnme vesilesi yapacaksnz demitir. Hatta Ebu Davudun mteakip hadisi de bunu destekler: nsanlar mescidler konusunda birbirleriyle vnmedike Kyamet kopmaz. (Ebu Davud-Salat) Sslenebilecek ksmlarn badana ya da altn suyu ile bezenmesi mekruh deilse de bu camiye vakfedilen (cami yaplmas iin verilen) paralardan yaplamaz. Kiiler bunu ancak kendi hesaplarna yaptrabilirler. (Fetevayi Hindiyye) (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Caminin stne ev vb yapmak: Mescidlerin st sonsuza kadar mescid saylaca iin, artk mescidin zerine ev yaplamaz. Mescidin zerinde hela ve cinsellik ihtiyac gibi ihtiyalar giderilemez. (ada Meselelere Fetvalar-Faruk Beer)

16

Camideki yazlar: afii, Hanefi ve Hanbelilere gre mescidlerin duvarlarna, tavanlarna yaz yazmak mekruhtur, dier taraflarda mekruh deildir. nk yaz, namaz klann kalbini megul eder; hatta namazn brakp yazlanlar okumakla dahi uraabilir. Nitekim mescidin boyanmas ve namaz klan namazdan alkoyup uratracak her bir ey de mekruhtur. (slam Fkh AnsiklopedisiVehbe Zhayli) Fethl Kadirde: Paralarn, mihraplarn, duvarlarn zerine Kuran ve Allahn isimlerini yazmak mekruhtur. (bni Abidin-1) Vakf mal ile nak caiz deildir, nk haramdr. Mtevelli nak veya kirele badana yaparsa der. Ancak zalimlerin tamandan (knamasndan) korkulursa naklamakta bir beis yoktur. (Metin ksmndan) Mescidin duvarlarna yaz yazmak doru deildir. (bni Abidin-2) Camide yer sahiplenmek: Bir kimsenin cami ve mescitlerde kendisi iin zel bir yer tayin ve tahsis ederek namazlar daima orada klmas mekruhtur. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) Camilere ziyaret dzenlemek: Turlar dzenlenerek cami ziyareti iin yolculua kmak kesinlikle caiz deildir. (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Ebu Hureyre anlatyor: Turi Sinaya gitmitim.. Oradan ayrldktan sonra Basra b. Ebi Basra el-Gffariye rastladm. Bana: -Nereden geliyorsun? Dedi. Ben de: -Turdan dedim. Bunu duyunca Oraya gitmeden nce sana rastlasaydm gitmezdin. Resulullah sav buyurdular ki: mescitten baka yere (ziyaret maksadyla) sefer yaplmaz: Mescidi Harama, bu mescidime(Mescidi Nebevi) ve yliya (Kuds) mescidine yahut Beyti Makdise (mam Malik, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai) (Muvatta 1mam Malik) Cariyenin avreti: Cariyenin avreti gbei ile dizkapa arasdr. Bu cumhurun grdr. Bu grn peygamberimize dayanan (merfu hadis eklinde) bir dayana yoktur. Hz. merin kavli ile ihtiyaca dayandrlmtr. (bni Hmam-Fethl Kadir) zahirilere gre avret konusunda cariye ile hr kadn arasnda bir fark yoktur, cariyenin de el, ayak ve yz hari, tm bedeni avrettir. nk bu ikisini ayrmak iin nakli ve salam bir delil gerekir bu ise yoktur.

17

(bni Hazm-Muhalla) mam afinin bir kavline gre cariyenin dirseklere kadar- elleri ile ba avret deildir. (irazi-Mhezzeb) mam Malikten bir rivayete gre yalnzca sa avret deildir. (evkani- Neyl) (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Cemaat: El Gayede Alimlerimizin mmesi, gerekten cemaat vaciptir, dediler denilmitir. Mfidde ve onun tesmiyesinde Cemaat, snnetle vacip olduu iin snnettir denilmitir. Bedai de Cemaat, akll, ergenlik ana gelmi, cemaatle namaz klmaya zahmetsiz gc yeten erkekler zerine vaciptir denilmitir. (Fetevayi Hindiyye) Cemaat taassubu: Ne yazk ki gnmzde mslman olduunu syleyenler de eitli guruplara, tarikatlara, partilere, hiziplere blndler. Tpk tarihte olduu gibi. Her grup insanlar peinde gittii eyhe, lidere, mezhep ve merebe armaya, onu n plana karmaya alyor. Bunun adna da ilahi kelimetullah iin cihad denmekte. Bu guruplardan biri dierinin imann, amelini, samimiyetini ksacas tavrlarn kendi gurubuna gre deerlendirmekte. Halbuki tevhid dini slamda lider bir kiidir, cemaat bir cemaattir, ilkeler birdir. Her cemaat kendi aabeyini, liderini veya ileri gelenlerini mutlak lider grmeye balaynca biri dierine tabi olmak yle dursun, bazen bile bile karsndakini haksz yere sulayabilmekte. Halbuki mminler birbirlerini hi kimsenin mal olmayan ve hi kimsenin tekelinde olmayan Allahn dinine armalar gerekirken birbirlerini bal bulunduklar mezhebe, merebe, rka ve lidere davet etmekteler. Bizler ayrla zlmek yerine onun rahmet olduunu savunup duruyoruz. (nsanlar Tefrikaya Dren Faktrler-Mahmut Balc) Bir zaman yle kimseler gelecektir ki, ilim boazlarndan inmez, ileri baka dlar bakadr, bildikleri ile yaptklar birbirine uymaz. Cemaat kurup otururlar ve birbirleriyle iftihar ederler. Eer onlardan biri, bir bakasnn yanna oturursa ona kzar ve onu arkadalklarndan atarlar. te bunlardr ki, amelleri oturduklar yerde kalp Allaha ykselmez. (Hz. Ali) (Murabta Notlar-1 Abdullah Byk) Cenabet olann zikir yapmas: Abdestli olmayanlarn, cnbn, hayzl ve nifasllarn, kalp veya dil ile, tesbih, tahmid, tehlil, tekbir ve salavat okumak suretiyle zikir ve dua etmeleri caizdir. (Asm Kksal-slam Tarihi 18.cilt)

18

Cenaze namaz ve ayakkab: Eer ayakkab temiz ise, karmaya gerek yoktur. ayet ayakkablarn altnda veya baka bir yerinde necis var ise, ayakkaby karmak gerekir. karlan ayakkabnn stne basmakta hibir mahzur yoktur. Hatta yerlerde amur ve emsali gibi slaklklarn olmas halinde, ayakkablarn stne basp klmak zarureti vardr. Binaanaleyh ayaklardan ayakkaby kardktan sonra altndaki necis zarar vermez. (Halebi Sair, Fetavay Abdurrahim, Mlteka) (slama Sokulan Bidat ve Hurafeler-Mustafa Uysal) Cenaze namaznda kadn: Bahrda: Namaz bozan eyler cenaze namazn da bozar. Yalnz kadnla bir hizaya durmak mstesnadr. O bozmaz. Nasl ki Bedayide beyan olunmutur. (bni Abidin-3) Cenaze namaz ve snnet namazlarnn terki: Cenaze namaz, bayram hutbesinden, akam namaznn snneti ile le, Cuma ve yatsnn snnetleri gibi snnetlerden nce klnr. nk cenaze namaz farz, bayram hutbesi snnettir. Akam namaznn snneti hakknda da ayn ey sylenebilir. (Tatarhaniye) Fetva cenazenin, Cuma ve akam namazlarnn snnetinden sonra klnacana gredir. nk bunlar daha kuvvetlidir denilmitir. (bni Abidin3) Haccda, farz namaz klnr klnmaz, hemen cenaze namazn kldryorlar. Haremi erifte ve Ravzay Mutahharada da ayn hl ve amel ilenmektedir. Hatta 1982 ylnda Medine-i Mnevverede Teravih namazn klyorken, 8 veya 10 rekat teravih namaz klnd an, bir cenaze geldi ve hemen teravih namaznn selamn verince, arada cenaze namaz klnp tekrar teravih namaz klnmaya devam edilmitir. (slama Sokulan bidat ve Hurafeler-Mustafa Uysal) Cenaze ve tesbihin terki: Namazn tesbih ve snnet olan zikrini terketmek snnet olamaz. Peygamber sav cenaze olduu zaman bunlar terkediniz dememitir. Ancak farz ve vacip olmad iin terkinden dolay gnaha girilmi olmaz.(Fetvalar-Halil Gnen) Cenazenin ardndan tezkiye etmek: Cemaatin tanmad veya kt olarak bildii bir kimse iin Bu adam nasl bilirsiniz* sorusuna, iyi biliriz, Allah rahmet eylesin demek yalandr. Bu tezkiye lye fayda vermedii gibi cemaati de gnaha sokar. (Halil Gnen)

19

Mslman olmayann cenaze namaz: Mslman bir kimsenin mslman olmayan bir kimsenin cenaze namazna katlmas caizdir. Ebu talip ldnde Peygamber sav Hz. Aliye defn ve tedvin ileri iin emir buyurdu. Ayn ekilde mslman olmaya annesinin cenaze merasimine katlmasn da emir buyurdu. (Yes elneke Anil Din vel Hayat) (Halil gnen) Cenaze iin kalkmak: Fukaha ve Cumhuru ulema, cenaze geerken grldnde, grenler oturuyorsa cenazeye kalkmann mekruh olduunu beyan etmilerdir. (Halebi Kebir ve Drretl Fahireden) (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Peygamberimizin ayaa kalktn bildiren hadis Hz. Aliden rivayet edilen Resulullah sav ayaa kalkt. Sonra oturdu. (Ebu Davud, bni Mace, mam Ahmed) hadisi ile neshedilmitir. Mslim de bu manada bir hadis rivayet etmi, vaktiyle vard fakat sonradan nesh edilmitir, demitir. (Mnye erhinden) (bni Abidin-3) Cenazenin geceleyin defni: Cenazeyi gece defnetmek caizdir. (Fetvalar-Nevzat Akaltun) Cenaze giderken yrmek: Cenaze iinde yryenler arasnda en efdal olanlar, cenazenin arkasnda yryenlerdir. Cenazenin nnde de yrmek caizdir. Ancak herkesten ileri gitmek ve cenazeden uzak kalmak mekruhtur. Cenazenin sandan ve solundan yrmekte iyi deildir. Fethul Kadirde de byledir. Cenazenin arkasndan gidenlerin stne den vazife susmaktr. Bunlarn yksek sesle Kuran okumalar ve zikretmeleri mekruhtur. Tahavi erhinde de byledir. Cenazede en efdal olan mezar toprak dolana kadar oturmamaktr. Muhitte de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Cenaze namaznda ellerin salnmas: Cenaze namaznda, drdnc tekbirden sonra eller nce salnr, sonra saa ve sola selam verilir. (slam lmihali-Enisl Abidin-Cep lmihali) (kazMehmet Gle) Cenaze namaznn yeniden klnmas: Cenaze namaz her nerede olursa olsun bir defa klnd m ayn imam ve cemaat tarafndan ikinci defa klnmaz. ncelik hakk olan velisinin namazn kldrmasdr. Velisinin izni olmakszn kendisi de iktida etmemi olmak takdirinde, isterse kendi kendine veya baka cemaat ile bir namaz klabilir. (Hindiyye-Nimeti slam) (kaz-Mehmet Gle)

20

Cenaze ykanmadan Kuran okumak: l ykanmadan yannda Kuran okumak mekruhtur. Ancak baka bir odada okunmasnda bir mahzur yoktur. Ykandktan sonra yannda da okunabilir. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) Cenaze ykayana cret vermek: Ykayan kimse cret isterse orada baka ykayacak bulunduu takdirde cret vermek caizdir. Bakas yoksa caiz deildir. nk ykamak ona taayyn etmitir. Tayann ve mezar kazann hkm de byle olmak gerekir. (Sirac, Metin ksm bni Abidin-3) Cennette evlilik: Cennette kii ve onun evlilii dnyadaki gibi deildir. Dnyadaki eler birbirini isterse beraber olurlar, bunda bir problem yoktur. Biri ister dieri istemezse, Allah Teala her birine istediini yeniden yaratarak verebilir. (Helaller ve HaramlarHayrettin Karaman) Cihadn artlar: Cihadn mubah olmasnn iki artndan biri de udur: Mslmanlarn, bu savan sonunda, kuvvet ve kudret sahibi olacaklarn mid etmeleri... (Savaa hazr olup, zafer kazanacak gte olmalarn mit etmeleri) bu durumda olmayan mslmanlarn savamas, nefsi tehlikeye atma durumundan dolay helal olmaz. (Fetevayi Hindiyye) Cihadda anne ve babann izni: Cihada kmak isteyen bir kimsenin anne ve babas varsa, bunlarn iznini almadan cihada kmas uygun olmaz. Ancak, cihad ummi olursa, onlardan izin almadan kabilir. (Fetevayi Hindiyye) Cihadda karsnn izni: Bir kimsenin kars bulunur ve cihada gitmesi halinde onun helk olacandan korkarsa, bu ahs karsnn izni olmadan cihada kamaz. (Fetevayi Hindiyye) Cihadda dmandan kamak: Silah olmayan bir kimsenin, silah olan bir ahstan kamasnda bir beis yoktur. Bir kiinin, kiiden kamasnda da bir beis yoktur. Serahsinin Muhitinde de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Cinden korunma: bey b. Kbdan: Karlat bir cinden, korunmak iin ne yapmas lazm geldiini sorunca Cin: Bakara suresinden Ayetl Krsi sizi bizden korur, kim onu akamleyin okursa, o gece sabaha kadar ve kim sabahleyin okursa o gn akama kadar bizden korunmu olur, dedi. Oaly Peygamberimize anlatnca Kb doru sylemi, buyurdu. (Kenz, Nesai, Hakim, Beyhaki) (Hayats Sahabe-4)

21

Cuma ezan nerede okunmal: mam minbere ktktan sonra oturur ve mezzin minberin karsnda durup tekrar ezan okur. (Hidaye Tercmesi) mam minbere knca ve mezzin imamn nnde ezan okumaya balaynca al veri yapmak tahrimen mekruhtur. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Camilerde ilenen bidatlardan birisi de, Cuma gn hatip efendi hutbeye kp oturduktan sonra ikinci ezann minberin nnde okunmayp rasgele yerde veya minberin karsnda olmad halde uzak yerlerde okunmasdr. Ecdadmz bu snnet yerini bulsun diye, camileri yaptrrken, Cuma gn minberin nnde ikinci ezan Muhammedi ifa edilsin diye, mezzin mahfelileri yaptrmlardr. Konyada Sultan Selim, stanbulda Fatih, Bursada Ulu cami, Edirnede Selimiye camilerinde minberin nnde yaplan camiler bu snneti ifa iindir. (slama Sokulan Bidat ve Hurafeler-Mustafa Uysal) Cuma gn yolculuk: Sabah vakti girince Hanefi ve Malikilere gre yolculua klabilir. Hanefilere gre Cuma gn le vakti girmeden nce, ehrin mamur, oturulan yerlerinden ayrlnrsa, sefere kmakta bir beis yoktur. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Cuma namazyla ilgili hkmler: Cumhur, Cuma namaznn sahih olabilmesi iin yerleim biriminin ehir veya ky olmasna itibar etmeyip sadece say ve ikameti esas almlardr. Toplayc ehirden bakasnda Cuma namaz ve terik tekbiri yoktur. eklindeki sz Hanefilerin iddia ettikleri gibi Peygamberimiz savin sz olmayp Hz. Aliye nispet edilen sahih mi, zayf m olduu muhaddisler arasnda tartmal olan mevkuf bir haberdir. Nitekim mam Tirmizi Kylerde Cuma klnmamas hususunda Peygamberden rivayet edilen hibir hadis sahih deildir der (Beyhaki, Drekutni, Nevevi, Darulfikr, Azmabadi) mam Ahmed b. Hanbel Bu sz hadis deildir. Sadece Hz. Alinin kendi szdr. Ancak Hz. mer ona muhalefet etmitir demektedir. Ayn grler Beyhaki ve Hafz bni Hacerden de nakledilir. Buhari ve Ebu Davudun bni Abbas raden rivayetlerine gre, O yle demitir: Resulullah savin Medinede klnan cumadan sonra (Medine haricinde) klnan ilk Cuma namaz, Bahreyn kylerinden bir ky olan Cuvasada klnan Cuma namazdr. Ebu

22

Hureyreden rivayete gre: Biz Bahreynde iken kendisine burada Cuma klp klamayacamz sormak zere hz. mer rae mektup yazmtk. Bunun zerine mer bize cevaben Nerede olursanz olun, Cuma namazn kln diye yazd. (bnu Ebi eybe, Darekutni, bnu Hacer) Buharinin katibi Leys b. Sad den rivayete gre yle demitir: erisinde cemaat bulunan her ehir ve ky Cuma ile memur olurlar. Zira Msr ve sahillerinde oturan ahali mer ve Osman ra zamanlarnda, aralarnda sahabeden bir gurupta olduu halde Hz. mer ve Hz. Osmann emriyle buralarda Cuma namaz klyorlard. (bnu Hacer, Ali Nasf) Kab b. Malikten rivayete gre Esad b. Zrare Medineye iki mil mesafede bulunan Beni Beyada kynde Hezmn Nebit denilen semtte Cuma namaz kldrm ve buna devam etmitir. Ne Peygamber sav ne de sahabeden buna kar kan kimse olmamtr. Beyhaki, Vhidi, bnu Sd ve daha pek ok kimselerin rivayet ettikleri gibi, Peygamber sav Mekkeden Medineye hicret ettii esnada Kuba ile Medine arasnda bir ky olan Salim oullar yurdunda Cuma namaz kldrmtr. Buras ehir merkezi olmayp kk bir kydr... Cbir hadisinin (cumann devlet bakannca kldrlmas hadisi) olan Ali b. Zeyd b. Cdan hakknda hadis otoritelerinin grleri yledir: mam Buhari Ahmak ve akl kt bir kimse idi. Hadisiyle ihticac olunmaz. Hafz bn Hacer Zayf bir ravidir Ahmed b. Hanbel bir defasnda Ali b. Zeyd bir ey etmez derken bir defasnda da O zayfl hadistir demitir. Tirmizi Ali b. Zeyd saduktur saduk; hakknda bu tabir kullanlan bir kimsenin hadisleri ancak denemek ve aratrlmak maksadyla yazlr. Darekutni de onu zayf saymtr. Ayn hadisin dier ravisi olan Abdullah b. Muhammed el-Adevi hakknda ise Buhari Abdullah b. Muhammed, Ali b. Zeyd b. Cdandan, Velid b. Bkeyrde kendisinden hadis rivayet etmi olup, mnkerl hadistir. Hadisinin mtabii yoktur (Hadisi kabul edilmeyen, rza gsterilmeyen kimse) mam Nesei Adevi hadis uydururdu derken, bn Hibban Adevinin rivayet ettii hadislerin delil gsterilmesi helal deildir der. Hanefi ulemasndan Mevsili ise uydurma hadisleri bir araya toplad kitabnda Cabir hadisini de zikrederek "Bu konuda Resulullah savden rivayet edilen hibir hadis sahih deildir aklamasn yapmtr. Hadisin ravileri sebebiyle aslsz olmas bir yana, metnin muhtevasnn da aslsz olduuna bir delil

23

vardr. nk hadisin sonunda hac, zekat ve oru ibadetlerinden bahsedilmektedir. Her ne kadar bu ibadetler biliniyorsa da farz klnmamtr. Bir kavle gre hac, hicretin altnc senesinde, mehur olan dier bir kavle gre ise hicretin dokuzuncu ylnda farz klnmtr. Cuma namaznn farz olduunu beyan eden ayetler ise, hicretin hemen ilk gnlerinde nazil olmutur. Keza oru hicretin ikinci ylnda, zekatta yine ayn ylda orutan nce farz klnmtr. u halde henz ortada ne oru ne zekat ve ne de hacc ibadeti yokken iki ila dokuz yl aradan sonra meru klnacak olan ibadetlerden bahisle Resulullah savin Bilmi olun ki bylesinin ne hacc ne zekat ne de orucu kabul edilir... buyurmu olmas garip deil midir? Dier bir hususta hadisin deiik yollarla gelen metinleri karlatrld zaman, birbirinden farkl lafzlar ihtiva ediyor olmasdr. Mesela, ayn hadisin, Ebu Ylanin Msnedinde geen metninde dil ve zalim bir imam varken ifadesi mevcut deildir. Sonra haberdeki imam lafzyla mutlak devlet bakan kastedildii de tartma gtrr bir eydir. Cabir hadisi mevzu olmayp sahih bile olsa haberi ahad tarikiyle gelmitir. Dolaysyla byle bir hadisle gelen hkm Hanefi imamlarna gre art saylmaz, onunla Kurann hkm tahsis edilemez ve zerine ziyade yaplamaz. Hanefi fukahasndan bn Hmam sz konusu Hidaye zerine yazd Fethl Kadir isimli erhinde bu ifadenin hadis olmayp Hasan Basriye ait bir sz olduunu belirterek: Hasan drt ey sultana aittir dedi ve bunlar arasnda Cuma ve bayram namazlarn da zikretti kaydn koymutur. Yine mam Serahsi el-Mebsutta bu ifadeden bahisle Eserde drt ey sultana aittir. Cuma da bunlardandr denilmitir demek suretiyle bu szn hadis olmayp, peygamberden bakasna ait olduuna dikkat ekmitir. Bilindii gibi eser tabiri zellikle peygamberden bakalarna ait szler iin kullanlr. Cuma namazn sultana izafe eden haberler, Tabiundan bnu Muhayriz ile At el-Horasaniye ve bnu Hazmn Muhallasndaki ekliyle Ebu Abdullaha aittir. Hafz bn Hacerde Keafta geen hadislerin asln aratrmak zere kaleme ald kitabnda Ben bu haberi merfu olarak grmedim demitir. Bata mam Malik, mam afii ve mam Ahmed b. Hanbel olmak zere cumhuru fukahaya gre namazla dorudan bir alakas bulunmad ve namazn maslahatndan olmad iin Cuma namazn devlet bakan ve onun izin verdii kimsenin

24

kldrmas ve onun izin vermesi art deildir. Hanefi fukahasndan mam Muhammedde bu grtedir. Medinede Hz. Osman muhasara altna alnd zaman, sahabeye Hz. Ali Cuma namaz kldryordu. Onun bu namaz Hz. Osmann emriyle kldrdna dair herhangi bir rivayet sabit deildir. Halbuki o srada devlet idaresi Hz. Osmann elindeydi. Allahu Teala Cuma namazn herhangi bir arta balamakszn mutlak olarak emretmitir. Dolaysyla kaytsz ve artsz mutlak olarak eda edilmelidir. mam Muhammed Cuma namaznn artlarn sayarken bu hususta son derece temkinli davranarak yle demektedir Cuma namaznn artlar; cemaat, hutbe ve vakittir. kincisi ise vali ve ehir olup bunlar ihtilafldr (Camis Sairden) ibni Abidin, Reddl Muhtar adl eserinde Cuma namaz insanlarn en zalimi olan Haccac zamannda bile klnmaya devam etmitir. Halbuki o, islami hkmlerin tamamn tatbik etmiyordu. Bu sebeple bir memlekette bir vali vefat etse yahut herhangi bir fitne sebebiyle Cuma namazna gelemese ve Cuma namazn kldrma yetkisine sahip olanlardan hi birisi de bulunmasa, cemaat zaruri olarak aralarndan kendilerine bir hatip seerler ve Cuma namazn klarla. Bu surette kafirlerin istila ettii beldelerde bile sahih olmasna ramen, fitne zamanlarnda klnan Cuma namaz geerli deildir, diyenlerin cahilli ortaya kmtr. Vehbe zuhaylide unlar kaydeder: mamn izni ve kendisi olmadan Cuma klmak sahih ve muteberdir. Zira Hz. Osman Kufe valisi Velid b. Ukbe b. Ebi Muayt bir gn Cuma namazn kldrmaya gelmemiti. Bunun zerine bn Mesud onun izni olmadan sahabelerin de hazr bulunduu cemaate Cuma namazn kldrmtr.. islam devletinin dnda ve darul harbde Cuma namaz klnmaz diyen tek bir Hanefi alimine rastlamak mmkn deildir... Netice olarak biz diyoruz ki, btn namazlar kldrmak devlet bakannn bir vazifesi hem de imametinin meruluunun sebeplerinden biridir. Fakat devlet bakannn bu namazlar kldrmak vazifesiyle ykml olmas, bu namazlarn farziyyetinin ve meruluunun bir sebebi deildir. Keza hicretten nce henz bir darul harb olan Medinede mslmanlar Resulullah savin msadeleriyle Cuma namazn klyorlard. Hibir kimse Medinede o dnemde islami bir otoriteden, hatta stlahi manada bir cemaatin varlndan bile

25

sz edemez. (Devlet, Siyaset ve badet geninde Cuma NamazRecep etinta) Cuma namazna sonradan yetimek: mam Muhammed ayet imamla birlikte ikinci rekatn rukuuna yetiirse cumay onun zerine bina eder. Daha sonra yetiirse o namazn zerine len namazn bina eder. nk bu namaz bir cihetten Cuma bir cihetten ledir. Zira baz artlar karmtr. Binaanaleyh leye itibar ederek drt rekat zerinden klar, fakat cumaya itibar ederek iki rekatta behemehal oturur. Nafile olmak ihtimalinden dolay son iki rekatta kraat okur. eyhayna gre, o kimse bu halde cumaya yetimitir. Hatta kendisine cumaya niyet etmek arttr ki, o da iki rekattr. mam Muhammedin sylediklerinin vechi yoktur. Zira bunlar muhtelif iki namazdr. Biri dierinin tahrimesi zerine bina edilmez. Hidayede de byle denmitir. (bni Abidin-3) Cuma namaz ve ky: Zahirilere ve kaybolmu mezhep sahiplerinden biri olan Ebu Sevrin grne gre, Cuma namaz airet mescitlerinde de klnabilir. (slam Fkh AnsiklopedisiVehbe Zhayli) Bulac bir hastala mptela olan kimse ve Cuma Namaz: Bulac bir hastala mptela olan kimsenin Cuma ve bayram namaz gibi namazlara gitmesi caiz deildir. Hatta bakasna zarar verecek ftri veya sarmsak ve soan gibi eyleri yemekten dolay arz bir kokusu olan kimsenin Cuma namazna ve cemaate gitmesi doru deildir. (Fetvalar-Halil Gnen) Cuma Hutbesi ve minberin basamaklarnda dua: Hatiplerin hutbe okumak iin minbere karken her basamakta dua etmeleri bidattr. Kad Beydavinin vermi olduu caizdir fetvas tuhaftr. (Mugnil Muhtatan) (Fetvalar-Halil Gnen) Cnbn Kuran okumas: Ebu Hanifenin Cnp olan bir kimsenin ellerini ve azn ykadktan sonra Kurana dokunmasnda ve okumasnda bir saknca yoktur eklinde ikinci bir kavli de vardr. (Halebi Sair-Halebi Kebirden) Malikilerden hayzl olduu halde kadnn Kurana dokunabilecei ve okuyabileceine dair fetvalar vardr. Buhari Kitabul Hayz bab 7de Haiz (hayzl kadn), beyti tavaf etmenin dnda tm menasikleri yerine getirir balnda u rivayetleri nakletmektedir: brahim dedi ki: (Hayzlnn) ayet okumasnda herhangi bir saknca yoktur bni Abbas Cnp iin kraatte (Kuran okumakda) bir

26

saknca grmedi. (slamda Meseleler ve zmler-Ziya Erylmaz) (unu hatrlatmakta fayda var ki, nemli olan grler deil fetvaya esas olarak kabul edilenlerdir. Bu tr rivayetleri ehli snnnetin genel anlay ile deerlendirmek ve ona tabi olmak gerekir.) Cnbn trnak kesmesi ve tra olmas: Cnp olan kimsenin ykanmadan tra olmas ve trnak kesmesi haram olmazsa da iyi deildir. (Fetvalar-Halil Gnen) Cnbn yemek yemesi: Erkek olsun, kadn olsun Cnp olan bir kimsenin, ellerini ve azn ykamadan yemek yemesi ve su imesi mekruhtur. (Fetevayi Hindiyye) alg aletleri: slama uygun olmak kaydyla oynamak, kaval ve kudum gibi aletler kullanarak sevin izhar etmekte bir mahzur yoktur.. bni Hacer ve Kurtubi gibi alimler ise, tambur ve kemene gibi fask ayya ve sefihlerin kulland alg aletlerini kullanmann ve dinlemenin icma ile haram olduu grn ileri sryorlar. (Kef el-Ru) Ebu shak el_irazide bu hususta unlar sylyor. Ud ve tambur gibi alglar almak haramdr Peygamberimiz sav yle buyuruyor: Allah Teala mmetime ikiyi, kumar ve darnda yaplan iki ile davul ve tamburu yasaklamtr. Bir baka hadiste ki iip, davul ve alg aletlerini kullanmak yznden mmetimin bir ksm mesh olunacaktr Demek oluyor ki, insann ehvet ve arzularn tahrik etmeyen aksine hzn ve benzeri duygulara yol aan aletleri almas ve dinlemesi caizdir. (Halil Gnen-Fetvalar) alan Fakirlere Zekat: Fakir birisi, kendisine uygun bir i sahas olur, bununla da kendisinin ve bakmakla ykml olduu kimselerin ihtiyalarna yetecek bir kazanma gcne sahip olursa, byle bir kimseye zekat vermek caiz olmaz. Nitekim peygamberimiz sav: Sadaka (zekat) zengine ve i sahas olup da alabilecek gte olana helal deildir. (Tirmizi) (Byk afi lmihali) amur: nsan yrrken, ayaklarndan kendine srayan yolun amuru affedilmitir. (Byk afi lmihali) ocuun camiye gtrlmesi: erde oyun oynamayacak ada olan, yahut oynamas yasaklannca oynamaktan kanan kk ocuklarn mescide gtrlmeleri caizdir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli)

27

ocuun ezan: Mekruh olmakla beraber caizdir. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) ocuk drmek: Ulema Drt aydan nce velev kocasnn izni olmadan, ocuu drmek mbahtr. Demitir. (Metin ksm) Nehir sahibi diyor ki: imdi u kalr; acaba gebe kaldktan sonra ocuu drmek mbah mdr? Evet, henz bir uzvu yaratlmam olmak artyla mbahtr. Bu da ancak 120 gn sonra olur. Haniyenin kerahet bahsinde yle denilmektedir. Ben helaldir, diyemem. nk ihraml bir kimse bir avn yumurtalarn krsa onu der. Zira yumurta avn asldr. Bu, ceza ile karlatna gre, burada en azndan zrsz drse, gnah yazlr. bni Vehban u halde ocuk drmenin mbah olmas zr haline yorumlanr. Yahut ocuk dren kadn ldrm kadar gnah ilemi saylmaz, manasna alnr. (bni Abidin-6) ocuk ve namaz: ocuk yedi yandan sonra dvlr. ocuk el ile dvlecek ve tokattan fazla vurulmayacaktr. Hocann da talebesine tokattan fazla vurmaya hakk yoktur. (bni Abidin-2) D Darul islamn Darul harb olmasnn artlar: mam Ebu Hanifeye gre, Darl islam u artla drul harb olur. 1) Kafirlerin hkmlerini alenen icra etmek, islamn hkmleriyle hkmetmemek. 2) Darul harble darul islam arasnda bir islam yurdunun bulunmamas, darul harbe bitiik olmak. 3) Kafirler istila etmeden nce sabit olan gvenin olmamas. Bu artlarn nn de olmas gerekir. mameyne gre ise bu durumda bir art yeter bakas gerekmez, o art da kfr ahkamnn izhr edilmesidir. (Fetevayi Hindiyye) Darul harbde faiz ve kumar: mam Serahsi yle diyor: Ebu Hanife ve mam Muhammed ra, Darul harbde bir mslman iin, harbiye, bir dirhemi iki dirhemle vermenin caiz olduuna fetva verdiler. afii mezhebine gre ilgili hadis zayf olduundan caiz deildir. (Mebsut) bni Hmam yle diyor: Gerek kumar meselesinde olsun ve gerekse faiz meselesinde olsun eer fazlalk mslmana geiyorsa bu muameleler mubahtr.(Darul Harb Fkh) Bilinmektedir ki, Darul harb fkh Mekke dnemi mslmanlarnca yaanmamtr. Bu konuda Ebu Bekir rain mriklerle bahse girmesi olay delil olarak ne srlmektedir. Baz Hanefi mctehidleri bu olay rnek gstererek, darul harbde

28

bulunan mslmanlarn kazanacaklarndan emin olma artyla, harbilerle mal ve para karlnda bahse girmelerine cevaz vermilerdir. Bahis kazanlnca Rasulullah sav bahis karl olan develeri (saflarn ayrld o dnemde bir harbi olan mriklerde kalmamas iin) Ebu Bekir rae almasn ve bu develeri fakirlere tasadduk etmesini emir buyurmutur. Dikkat edilirse bahis karl olan bu develer ne beytl mle kabul edilmi ne de Ebu Bekir rain kullanmasna izin verilmitir. Kald ki Resulullah savin bu olayda bahse ilikin verdii izin umuma deil, kiiye zeldir. Byle bir izni umuma amil klmak ise fkh uslne aykrdr. (Rabbani Yol ve Snnetullah-Said Hakim) Not: Kald ki Ebu Bekir ra bu bahse girmesinde Kuran ayetinden yola karak kalkmtr! Almanya vb lkelerde mslmanlar faiz yiyemezler; nk bu faizde mslmanlarnda hissesi vardr. Bankalarda mslmanlarnda paralar vardr, bu durumda faiz mslmanlar arasnda cereyan etmi olur. (Helaller ve Haramlar-Hayreddin Karaman) Darul harbde, mslman ile harbi arasnda faiz olmaz anlamndaki hadis Zeylai ve bni Hmamn tespitlerine gre ahad bir haberdir ve garibdir (sahih deildir) mam Azam ve mam Muhammed bu hkm verirken, paray iktisadi bir silah olarak dnp, mslmann onu kafirin lkesinde ve onun rzasyla, herhangi bir yolla alabileceini, bylece onu iktisaden zayf dreceini, mslmann hibir surette faiz veremeyeceini, yani fazlal mslmann almas halinde bunun caiz olabileceini kastettikleri, arkadalar olan imamlar aklamlardr. ( Fetvalarla ada Hayat- Faruk Beer) Hz. Ebu Bekir kazanacan Allah Raslnn haber vermesiyle kesinlikle bilmektedir. ( Fetvalarla ada Hayat- Faruk Beer) Davete icabet: Bidat olan davete gidilmez. (Fetevayi Hindiyye) Bir kimse dn yemeine davet edildiinde oraya gidince oyun veya ark, trk bulursa, oraya oturup yemek yemesinde bir saknca yoktur. ayet gc yeterse bundan meneder, yetmezse sabreder. Bu ahs imam, mezzin, hakim, mft, vaiz, mderris deilse byledir. Kendisine uyulan kimse gc yetmeyince oturmaz, oradan hemen kar gider. Bunlarn hepsi, davetli vardktan sonra alg-oyun gibi eyler olursa byledir. Fakat gitmeden nce durumu bilirse, hi gitmez. nk byle bir davete

29

icabet gerekmez. Siracl Vehhacta da byledir. (Fetevayi Hindiyye) Dedikoduya bir rnek: Aie raden Bir gn Peygamber efendimizin huzurunda bir kadndan sz ederken: Uzun eteklidir dedim. Peygamber efendimiz bana Azndan at, azndan at buyurdu ve tkrdm zaman azmdan bir para et kt. (Tergib, Ebu Davud) (Hayats Sahabe-2) Delillerin tearuzu: Bir hkm hakknda ihtilaf vaki olursa, yani ulemann bir ksm yaplmas lazmdr, bir ksmda yaplmas lazm deildir derse, ihtiyaten yaplamas daha uygundur. nk gerekten gerekli olduu halde eda edilirse zarar vermez. (Fetvalar-Halil Gnen) Helal ile haram diye hkm varsa, hkm haram olarak verilir. ki delil atr; delillerden biri hususun mbah olduunu dieri de haram olduunu sylyorsa, haram olduu cihetine itibar edilir. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Denizde len balklar: Deniz ls; denizin kenara att iin len demek olup, denizde sebepsiz lp su zerine kan demek, deildir. nk ancak birinci manada ona deniz ls denebilir. Ylanbal, sazan bal vesair balk ve ekirge nevilerinin yenmesinde bir saknca yoktur. Bize gre balkta asl olan udur: Balk, eer herhangi bir olay neticesinde lmse, canl yakalanan balk gibi helaldir. Eer kendiliinden lmse, su zerine kan balk gibi helal deildir. (Hidaye Tercmesi) Devir ve iskat: Kuran ve snnette byle bir ey yoktur. Namaz vcuta ne kadar halsiz olunsa da klnmaldr. Zayf bir rivayete dayanan bir sze gre mam Muhammedin bulunduu are byle mahut namazlarn borlarn, oru borcuna kyas, mezheplerin hibirisi tarafndan kabul edilmemitir. mam Muhammedin bu sz mid etmek yolunda olup; namaz borcundan tamamen ibray tazammun etmez. Byk meblalar demek g olduundan ok kereler devir yaplmas gerekir ki (parann elden ele dolamas) bu cidden gln bir haldir. (1965 Diyanet Fetvas) (Fetvalar-Nevzat Akaltun) lmeden nce her trl imkanlara sahip olduu halde nden birey gndermeyen insanlar, bunu yaknlarnn, arkasndan gndermesini vasiyet ederler. Bu vasiyeti yerine getirmek zere devir sektr devreye girer. Hristiyanlarn iledikleri her bir

30

gnah iin belli bir bedel vardr. Adam gider kiliseye, papaza hesabn karttrr, paras varsa borcunu der. Bylece gnahlarnn hesabndan kurtulduunu zanneder. Buna benzer bir adeti cahil mslmanlar alt st grmek veya kk ve byk devir adlar altnda icra ederler. len kiinin vasiyetinde yazlmad halde, u kadar namaz, bu kadar oru vs diyerek bir hesap karrlar. Bu tr iler islam dininde iddetle reddedilmi olur, asl olan insann iyi amellerini lmeden evvel yapp gndermesidir. nden gndermeyip, hep arkadan bekleyenler elbette ahiret gnnde ok piman olacaklardr. (Surelerle Yolculuk-Mustafa Uzun) Devleti dolandrmak: Dzen ne kadar bozuk olursa olsun devlet, hakiki deil hkmi bir ahsiyettir ve yapt harcamalar ve hizmetleri kendi parasndan deil yine halkn parasndan yapmaktadr. Dolaysyla devletindir deyip arlan paralar, ya da elektrik, su, ulam vastalar vb eylerden yararlanld takdirde verilmeyen bedelleri aslnda milletin fertlerinin frsat bulabilenleri, bulamayanlar soyabilir demek olur. yleyse bunu inananlarn yapmamas gerekir. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Dil ile niyet: bni Hmam Peygamber savin namaza balarken filan namaz klyorum dedii (yani dille syledii) sahih veya zayf hibir hadisle sabit olmad gibi sahabe veya tabiinden de sabit olmamtr. Buyurur. bni Abidin Niyeti dil ile sylemek bidattr diyenler de vardr der. mam Rabban de bidattr diyor. (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) Dilenciye para vermek: Bizzat kendisinden dilenen olur ve Allah rzas iin.. diye dilenirse ona az da olsa mutlaka birey vermeli ve yle dileyerek dilenmesinin ok kt olduunu ona uygun bir dille anlatmaldr. Cami ilerinde dilenenlere ise bir ey vermemesi daha uygun olur. nk bylece bir bidatn nne geilmi olur. htiyac olmad halde dilenmeyi bir meslek haline getirdiini bildii kiilere de bizzat kendisinden istemedike vermemesi daha uygundur. Ama her halukarda dilenciyi azarlamamak bir Allah emridir. (Bakara:263) (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Dinde arlk: lim ve amel ynnden zayf yapl bir dindar kii, yahut da Allahn haramlarn ineyen ve koyduu esaslar inkar eden bir ortamda yaayan, yetien kimse en dk dzeydeki din balln bile taassup ve katlk olarak deerlendirir. Srf fkh

31

grlerinden azimet yolunu seti diye herhangi bir kiiyi dinde ar gitmekle sulayamayz. Yz, ellerin kapatlmas gerektiine dair bir ksm alimler Kuran ve snnetten delil getirmilerdir. imdi buna inanan ve yzn pee, elini eldivenle kapatan bir gen kza, arlk damgas vurulabilir mi? Ya da gmlek ve pantolon yerine uzun boy elbisesi giymek, bu elbiseyi topuklarn stnde tutmak gibi uygulamalar arlkla sulayamayz. Arlk delillerinin ilki bakalarna hayat hakk tanmayan ok kat bir gr saplants.. Azimet yolunu seenin makbul olmayan yani btn bunlarla halkn ounluunu da ykml saymasdr. Kabul mmkn olmayan sert tutumlardan biri de yersiz ve zamansz sertliklerdir. Bu tr tavrlarn islam lkesi olmayan bir yerde sergilenmesi gibi. Ya da islama yeni girmi veya yeni tevbe etmi kimselere kar ortaya konulmas gibi. Oysa bu tr kimselere kar feri meselelerde ve ahlaki konularda kolaylk gstermek gerekir. Bundan emin olduktan sonra onlar islamn esaslarna arr. Sonra imann ubelerine daha sonra ihsan mertebesine davet eder. Dn Haricilerin yaptklarn bugn tekfir ve Hicret cemaat yapyor. Onlar gnah ileyen, iledii gnahta srar gsterip tevbe etmeyen herkesin kfrne hkmediyorlar. Allahn indirdikleriyle hkmetmedikleri gerekesiyle hkmetme mevkisindeki kiilerin de kfrne hkmediyorlar. Hkmedilenlerin kfrne de hkmediyorlar. nk onlar, bu kiilere rza gstermekte ve verdikleri hkmlere uymaktadr. (slami Uyann ProblemleriYusuf Kardavi) Dirhem: Bir dirhem miktar, bir rivayete gre ki sahih olan budur, yzlm itibariyledir. Bu da avu iinin genilii kadardr. (Hidaye Tercmesi) Irak dirhemi 3.17 gr, imdiki Msr dirhemi 3.12 gr, Arap dirhemi 2.975 gr. 40 dirhem 1 ukiyye altn yapar. 10 dirhem 7 miskal altndr. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Doum gn: Dinimizde ya kutlamas diye bir uygulama yoktur. Ancak her yl kii kendini hesaba ekmeli, tevbe etmeli, bir nceki yla nazaran maddi-manevi kendini daha krl karmaya bakmaldr. Yoksa mslman sadece ya saysnca mum sndrmenin samalna kendini kaptrmamaldr. (FetvalarDiyanet Vakf)

32

Sradan ahslarn ya gnleri ile ilgili kutlama ve merasimlerin gnmzde dinle ilgisi kalmamtr, bunlar milli rfler haline gelmi, hatta millilik snrn da aarak kresellemitir. Bunun dini bir sakncas yoktur. Ancak kendi ocuklarmzn ya gnlerini kutlarken ekilde baka kltrleri taklid etmemeliyiz. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Domuzun kl: Bakara 173.ayetin tefsirinde Razi der ki: Domuzun klndan istifade etmeye gelince, fukaha arasnda, klnn pis olmadn syleyenler vardr ki, bu en salkl grtr. (Tefsiri Kebir-Fahruddin Razi) mam Yusufa gre domuzun kl necistir. mam Muhammed, terzilere gerekli olduundan, zarureten fetva vermitir. Drer de ise; zamanmzda bu zorunluluk kalkt iin kullanlmas caiz deildir, deniliyor. (bni Abidin-1) Dklen meyveleri yemek: Bakasna ait olan aatan dklen meyvelerin yenmesi de yine rfe braklmtr. (Ehli Snnet tikadGmhanevi) Dviz al verii: Altn ve gm olmayan belli bir paray belli iki paraya satmak caizdir. Bu mam Azam ile mam Yusufa gredir. mam Muhammede gre ise caiz deildir. (Hidaye Tercmesi) Duada bykleri vesile etmek: Kiinin yapaca duasnda, falanca ahsn hakk iin, veya Resul ve Enbiyalarn hakk iin demesi mekruhtur. nk Hlk zerine mahlukun hibir hakk yoktur. (Hidaye Tercmesi) Kuduri diyor ki: Ebu Yusufun yle dediini iittim: Ebu Muhammed dedi ki, dua ederken, falann, filann hakk iin bana unu, bunu ver demek, bir mslmana yakmaz. nk kullarn Allahta haklar yoktur ki bir defa insan aracl manasna filan evliyann, falan eyhin hakk in denildi mi, artk o veli veya eyh, avam nazarnda mukaddeslemekte, trbesine kandiller yaklp kurbanlar kesilmekte. Bu tr hareketler putperestlerin ve sapk itikatllarn hareketlerine ylesine benzer ki, adeta; bunlar putperestliktir, diyesimiz gelir. (Kurana Muhatap Olmak-Said ekmegil) Dua: Ezbere dua okunmaz. nk ezbere okunan dua kalbin inceliklerini telef eder. Muhit adl kitapta da byledir. Kuran Kerim hatmedilince cemaatle birlikte dua etmek mekruhtur. nk Resuli Ekrem savden naklonmamtr. Duada ellerin bititirilmesi

33

muteber kaynaklardaki tarife uygun deildir. (Fkhi MeselelerYusuf Kerimolu) Hnye erhinde ve Bahrda dua eden kimse, bir eyin olmasn dilerse avularnn iini, bir eyin giderilmesini dilerse dn gk yzne doru kaldrmas snnettir, afilerin hkm de yledir. Gizli duada el kaldrmak olmad Mnye erhinde belirtilmitir. nk eli kaldrmak ilan etmektir. (bni Abidin-2) Duada ellerin ekli: Elleri bitiik tutmak ile ayr tutmak arasnda hibir fark yoktur. (Fetavai Remliden) (Fetvalar-Halil Gnen) Duada ellerin yze srlmesi: Duada eer eller kaldrlmsa yze srlr, eller kaldrlmadan dua edilmise srlmez. (Nimeti slamdan) (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Dnlerde oynamak: slam dininde dn gibi enlikler iin erkekler ve kadnlarn ayr ayr olmak artyla kendi aralarnda slamn yasaklamad ark, trk ve iir syleyip oynamalarnda bir saknca yoktur. Bir hadiste iir normal bir sz gibidir. yisi iyi, irkini irkindir. (Mzehheb) (Halil Gnen-Fetvalar) Davul, zurna kiralamak: Teganni (ark, trk vb) nevha (sesli ve syleyerek alamak) zurna, davul gibi eyleri icarlamak caiz deildir. Bunlarn tamam imamzn kavlidir. Gayetl Beyanda da byledir. (Fetevayi Hindiyye) Dn daveti ve iki: Alim ve salih kimse olduundan dolay mslman halk iin rnek olursa orada kalmas gnahtr. Sofrasnda olmazsa ve mslmanlar iin rnek saylmyorsa kalmasnda beis yoktur. (Hindiyyeden) (Fetvalar-Halil gnen) Dn yemeine veya ziyafete davet edilen kii, gittii yerde oyun veya musiki ile karlasrsa, oturup yemesinde bir saknca yoktur. mam Ebu hanife, ben, bununla bir defa musibetlendim, ama sabrettim demitir. Sebebi ise, davete icabet etmenin snnet olmasdr. mam Ebu Hanife bakas tarafndan yaplan bidat yznden davetin icabetini terk etmezdi. rnein klnmas vacip olan cenaze namaz srasnda at sylenmesi gibi. Eer kiinin gc yeterse mani olur. Gc yetmezse sabreder. Bu da eer uyulan bir kimse deilse, byledir. Eer kii uyulacak vasfta olursa ve bidat ileyenleri men edemezse, davet yerinden kp oturmamaldr. nk orada oturup kalmakta, dine kusur ve mslmanlara gnah ileme kapsn ama sakncas vardr. mam Ebu Hanifeden hikaye edilen hl, daha uyulan kii olmadan

34

nceki hayatna aittir. ayet sz edilen bidat sofrada hazrsa, her ne kadar uyulan kii olmasa da oturup kalmak layk deildir. nk Allah cc Hatrladktan sonra artk zulmedenlerle beraber oturma (Enam:68) buyurmutur. Bunlarn hepsi davet yerinde hazr bulunduktan sonra uyulacak eylerdir. ayet bunlar daha nce bilirse, davate icabet hakk lazm gelmez. Ama bu hl ile zerine gelirse, artk kanlmaz bir durum olur. (Hidaye Tercmesi) Dnya menfaati iin oy vermek: Bahiliden, mer ra am toprana geldii zaman Cabiye de bir hutbe vererek: Ey ns! Biliniz ki, Cenab Allah kiiyi temize karmaz, yzlerine bakmaz. Bunlardan biri, herhangi bir kimseyi baa geirmek zere dnya menfaati iin oy veren ve ondan umduunu bulduu zaman ona bal kalan, grmedii zaman ise aleyhine dnen kimsedir. (Kenz, Adenden) (Hayats Sahabe-4) E Ehli kitap: Resuli Ekrem efendimizin peygamberliini kabul etmedikleri iin Ehli Kitapta kafirdirler. (Bedayi, Muhit, haniyye) (bni Abidin-9) Ehli kitapla evlilik: Huzeyfe, bir yahudi kadnyla evlenmek istediinde Hz. mer ona o kadn brakmasn syleyen bir mektup yazd. Hz. Ali ve bni mer aka Ehli kitap kadnlaryla evlenmeyi tasvip grmeyip mekruh olarak nitelendirirler. (Siret Ansiklopedisi-2) Ehveni er: ki ktden hafif olann yaplabilmesi iin, hayr olan ihtimal bulunmamas ve ikisinden birini mutlaka yapmak zorunda kalmas artlar vardr. Bu kuraldan hareketle, etrafa yaylmasnda endie edilen bir yangn sndrmek iin gerekirse itfaiye birisinin evini ykabilir. Millete ve inanca en az zararl olan partiye rey verir. Snnetten ya da farzdan birinin mutlaka gidecei yerde, kalbi kan alayarak snneti brakr, farz yapar... (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Elbisenin rengi: Elbise renginin beyaz olmas ve asfur ile boyanm olmas, erkeklere mekruhtur (htiyardan) Bu gr Hanefilere aittir. Birbirini tamamlayan hadislerden anlaldna gre mekruh olan asfur ile boyanan krmzdr. Dier krmzlar mekruh deildir. (Avnul Mabud) (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman)

35

Elbise zerine namaz: Namaz klacak kii yere palto sararsa, omuz tarafn ayaklarnn altna getirerek etei zerine secde eder. nk bu tevazuya daha yakndr. (Metin ksm) Bize gre efdal olan plak yere yahut yerde biten nebat zerine secde etmektir. nk etekler yere daha yakndr. (bni Abidin-2) Elektrikli aletlerle hayvan kesimi: Elektrikli aletlerle kesim, ihtiyaca binaen mslmanlar tarafndan yaplm olursa hayvann eti yenir. Tavuu kesen elektrikli kesim aletini ve kesilecek hayvan ayarlayp besmele ile dmeye basnca onu kesmi, boazlam olur. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) El pmek: Alim ve adil sultann elini pmek caizdir. Bakasnn elini pmeye ruhsat yoktur. (Fetevayi Hindiyye) Emekli maa almak: Eer verilen emekli maa devletin geim yardm ise, bunu ancak geimden aciz olanlar, bu maa almad zaman geinemeyecek olanlar alabilirler. Geliri geimine yeterli olan kimseler, alrken kendilerinden kesilen emekli keseneini deer kayb ile birlikte aldktan sonra (emekli ikramiyesi ve emekli maa olarak verilen mebla bu miktara ulatktan sonra) alaca maa fukaraya vermelidir, nk devlet yardmnn mahalli fukaradr. Emekli maa ertelenmi cret saylrsa kii ldkten sonra kalan cretini miraslarn tamamnn hisselerine gre almalar gerekir. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Devlet ikramiyeye mstehak olan kimsenin ikramiyesinin bir ksmn pein, bir ksmn tahvil suretinde vadeli ve ilaveli olarak verirse, ona faiz denilse de dinen faiz deildir. Borlu olan kimse borcunu dediinde artsz olarak bir de hediye verebilir. afiiye gre bu snnettir. (Fetvalar-1 Halil Gnen) yleyse; i yeri amak, ya da helal bir ite almak iin Bakura (Sosyal Sigortalara, Emekli Sandna) kaydolma zorunluluu getiriyorlarsa kaydolunur. Kaydolann iradesine ramen kesilen pirimler denir. Verildikleri zamanlardaki deerleri (en az yanltan altna gre) hesaplanr. Emekli olunca, verdiklerinin tamamn deer olarak tahsil edinceye kadar emekli maa almaya devam eder. nk bu onun kendi parasdr. Bylece kendinden pirimler olarak kesileni bitirdikten sonra duruma bakar. Fakir ise, alma gc ve ii yoksa almaya devam eder. nk bu durumda devlet zaten ona bakmakla grevlidir. Fakir deilse veya geinecek kadar para alabilecei bir ite alma imkan varsa ondan sonra

36

alaca aylklar phelidir. Takvaya uygun olann onu alp, hayr kurumlar vastasyla tekrar millete iade etmek olduu sylenmektedir. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Enflasyon: Bezzaziyyede Mltekadan naklen yle denilmektedir: Bakr paralar pahallar veya ucuzlarsa mam Azam ve ilk kavlinde Ebu Yusufa gre bu paralardan baka bir ey gerekmez. Ebu Yusufun ikinci kavline gre ise paralarn sat ve teslim gnndeki deerini der. Fetva buna gredir. Zahire ile Hulasada, Mntekadan naklen yle denilmitir, bunu Bahr sahibi de nakletmitir. Muteber kitaplarn bir ounda fetva buna gredir, diye kaytldr. Ben mam Azamn kavline gre fetva veren grmedim. (bni Abidin-10) slam zaman gelince borcun honutlukla denmesini, alacaklnn memnun edilmesini istemitir. Enflasyon dnemlerinde bor ile beraber enflasyon farknn da denmesi gerekir. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Bugn enflasyonun mevcut bulunduu lkelerde dn alnan memleket paras, demeye kadar geen zaman iinde deer kaybna urarsa, denirken bu kaybn telafisi iin, alnan meblaa e deerde parann denmesi gerekir. Balangta bor alnrken, alnd gndeki altn veya dviz karl hesap edilerek demenin buna gre yaplmas da art koulabilir. (Helaller ve HaramlarHayrettin Karaman) Gnmzde deme vastas olarak altn esas almak gerekmektedir. Akdin yapld srada Cumhuriyet altn bin lira iken deme yaplaca zaman bin yz liraya ykselmi yani kat para altna nispetle %10 deer kaybetmise yz bin lira borca, yz onbin lira deyecektir. (Ribat Dergisi 164.say) Allah alm-satm hell, faizli ilemi haram klm(Bakara:275) ve yle buyurmutur: Eer faizcilikten vazgeerseniz ana mallarnz sizindir. Ne (fazla alarak)hakszlk edersiniz, ne de (noksan alarak) hakszla urarsnz. ( Bakara 2/279) ( Kad Beydavi, Envarut Tenzil ve Esrarut Tevil) Kat para ile olan bir borcu, eksii ve fazlas olmadan demenin tek yolu, borlanlan para ile denen parann ayn alm gcne sahip olduunu tespittir. Bundan fazlas faiz, az da alacaklya zulm olur.

37

Bu hkmler, kat para ile olan borlanmalarda parann satn alma gcnn esas alnmasn, aksi takdirde ya faize, ya da hakszla girileceini gstermekterdir. Borlarn denmesinde para deerini dikkate almak, verilen para ile alnan para arasnda eitlii salamaktr. nk kat paralarda eitlik ancak bu ekilde salanabilir. (Abdlaziz Bayndr-Faiz veTicaret) Ergenlik ya: Ebu Yusuf ile mam Muhammede gre; gerek kz gerek erkek ocuk 15 yana girince erginlik a ile hkmolunur. Bunlarn kavilleri de mam Azamdan rivayet edilmitir. Fetva da buna gredir. Erginlik ann en az mddeti erkek hakknda 12 ya, kz hakknda dokuz yatr.(Mlteka Tercmesi-2) Erkein avret mahalli: Zahirr Rivayede, avret mahalli, gbekle avret yerinin kl biten ksm arasdr. Bir kimse, baka bir erkein dizini ak grse, onu rfk ile ikaz eder, onunla, eer inad ederse kapatmaz ise munazaa yapmaz. (Fetevayi Hindiyye) Eskiyen Kuran Kerimler ne yaplr? Bir Kuran Kerim eskir, yrtlr, okunmaz hale gelir ve onun zayi olmasndan korkulursa, temiz bir beze sarlp, zerine necaset atlmayacak, ayak basmayacak temiz bir yere defnedilir. vE onun iin lahd yaplr nk eer toprak yarlarak Kuran defnedilirse, onun zerine toprak atlm olur. Bu ise bir nevi hakaret olur. Ancak zeri tavan gibi yaplr ki, zerine toprak dklmesin, ite bu en gzel olandr. Gaibde de byledir. Kuran eskiyip okunmaz hale gelince atete yaklmaz. Buna eybani Siyeri Kebirinde iaret etmektedir. Biz de bunu kabul eyledik. Zahiyrede de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Eti yenmeyen hayvanlar: Trnak ve dii bulunan yrtc kularn eti yenmez. (Fetevayi Hindiyye) Tane yiyen kargay yemek helaldir. (Fetevayi Hindiyye) Etlerinin yenmesi hell olmayan hayvanlar ise unlardr: 1. Az dileri ve penesiyle avn tutup paralayan ve dven vah ve yrtc hayvanlarn etleri haramdr, yenmez. Kurt, ay, aslan, kaplan, srtlan, pars, sansar, sincap, fil, maymun, tilki, gelincik, kedi, kpek gibi... 2. Trnaklaryla avn kapp avlayan ve tab'an kerih grlen kularn da etleri haramdr veya tahrimen mekruhtur. Bunlar; aylak, kuzgun, kartal, akbaba, yarasa, atmaca, ahin, alacakarga gibi hayvanlardr.

38

3. Tab'an habis ve iren olan hayvanlarn etleri de yenmez. Fare, kstebek, kirpi, kertenkele, akrep, ylan, kurbaa, kaplumbaa, salyangoz, solucan, ar, sinek, kurt, bcek, v.s. 4. Temiz olmayan eyleri yemi olan tavuk, koyun, sr gibi hayvanlarn etleri de, bir temizlik sresi gemeden yenilemezler. Bunun iin byle necasetle gdalanan hayvanlar hapsedilir, temiz gda ile beslenirler. Bu hapis sresi tavukta gn, sr ve deve iin 10 gn, koyun iin de 4 gndr. (slam lmihali-Mehmed Dikmen) Hanefiye gre yenenler: Zrafa, krlang, bartlan kuu, blbl, ekirge, yabani eek, sereler, kanaryalar ve eitleri ki 425 eittir, deve kuu, tavus kuu, ylan bal... Haram olanlar: Midye, istakoz, suda sebepsiz len balklar.. afiye gre helaller: At, kirpi, srtlan, tilki, samur, sincap, mart, deniz kaplumbaas.. Haram olanlar: Tavus kuu, zrafa, krlang.. Ylan Hanbeliye gre ba ve ksmen kuyruu kesildikten sonra yenilebilir. (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) At, kertenkele, samur, kirpi, veber ve sincap gibi hayvanlarn eti mubahtr. Srtlan ve tilki gibi az dii zayf olupda onunla kapp paralama durumunda olmayan hayvanlarn eti haram deildir. Ekin kargas helaldr. Keler haramdr. (Byk afii lmihali) stakoz, midye, kerevit ve istiridyenin yenmesi tahrimen mekruhtur. (Ebussuud) (Fetvalar-Nevzat Akaltun) Bali olmayan ocuun Velisi tarafndan evlendirilmesi: Hanefi, Maliki, afii mezheplerine gre bali olmayan kimsenin nikah velisi tarafndan akdedilebilir. Fakat bundan sonra ne ocuk karsn boayabilir, ne de velisi onu boayabilir. (Halil GnenFetvalar) Hanefi fukahas Kadn ister bakire olsun, ister dul oslun zevcini semekte hrdr. zni ve msadesi olmadan katiyyen evlendirilemez. (mam Serahsi-bni Hmam) (Fkhi MeselelerYusuf Kerimolu) Hr olan, deli olmayan ve ergenlik ana varan kadn ister kz ister dul olsun- nikah mam Ebu Hanife ile zahir olan rivayete gre mam Ebu Yusufa gre, velisi bulunmasa da kendi muvafakat ile kylabilir. (Hidaye Tercmesi) Velisi tarafndan

39

evlendirilen kk ocuun nikah caizdir. Baba ve dededen baka veliler tarafndan evlendirilen ocuk ise, bydkten sonra muhayyer olup isterse evliliini srdrr isterse bozar. (Hidaye Tercmesi) Ezan duas: Ezann sonunda, hem mezzin, hem de ezan iitenlerin, salavat erife okuyup vesile duasnda bulunmalar mstehaptr. Bunu da kendi balarna ve kendilerinin iitecekleri seviyede yapmaldrlar. Cemaatten birinin yksek sesle vesile duasn okumas cemaatin de amin demesinin det haline getirilmesi bidattir. Cemaatin bu duay ezberlemesi grevlilerce salanmal, bunu bilmeyenlerin baka salat selamlar okuyabilecekleri de unutulmamaldr. (Gnmz Meselelerine Fetvalar-Diyanet Vakf) Ezana icabet aslnda, ezanla arlan namaza gitmektir, ama bizzat ezann szlerini dinleyip mezzinin sylediklerini sylemek de icabetin bir parasdr. Hatta bu yzdendir ki, cnup olan kimse ezan okunurken onun szlerini tekrarlar ama, hayzl ve nifasl kadn tekrarlamaz, nk onlar o hallerinde ezana asl icabet saylan namaza ehil deillerdir. (ada Meselelere Fetvalar-Faruk Beer) Ezan okunurken konumak: Ezan okunurken yrmek mekruhtur. Ezan okunurken konumak hatta selam almak bile mekruhtur. Kuranda olsa ezan okunurken okumakta olan okumasn kesmesi mstehaptr. Ezana icabet etmek ilim renen ve retenlere amil deildir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Kendi kendine Kuran okuyan ve tesbih eken kimse de bunlar brakp ezana icabet etmelidir. Ama mescidde bakalar dinlerken Kuran okuyan, okumasna devam edebilir. Dini bir konuda konuan ve vaaz eden de konumasna devam edebilir mi? Bunu aklayan bir fkh ibaresine rastlamadm. Herhalde vaazlarda anlatlan ey Kurann aklamas olduu, daha dorusu olmas gerektii iin, ona kyasla bu tr konumalar devam ettiriliyor olmaldr. Zaten ezan srasnda konumann mekruh olmad da sylenmitir. (. N. Bilmenden) (ada Meselelere FetvalarFaruk Beer)

40

F Faiz: Taberi ra unu kaydediyor: Faizden vazgemeyen ve faiz zerinde mukim olan bir kimseyi tevbeye davet etmek, imaml msliminin devidir. ayet faizden vazgemez ve ekimeye kalkrsa, o zaman derhal boynu vurulur (Camiul Beyan fi Tefsiril Kurandan) (L-2_Mustafa elik) Riba u unsuru ihtiva eder: 1. Ana parann haricindeki fazlalk veya ziyadelik. 2. Bu ziyadeliin zamana bal olarak belirlenmesi. 3. nceden belirlenen fazlaln kredi sahibine denmesini kayda balayan muamele. Bu artlar tayan her ilem riba muamelesi olarak mtelaa edilir. (Siret Ansiklopedisi-2) Faizin harcanmas: Faiz gelirini, vermeye mecbur olduunuz bir yere vermek, bununla kendi borcunuzu demek, caiz deildir. derseniz faizden kendiniz istifade etmi olursunuz. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Faize para yatrmak: Geinmekte zorluk ekenler paralarn ncelikle helal yoldan, kar-zarar ortakl ile alan kurumlardan ya da deeri azalmayan, hatta artan madenlere ve tanmaza yatrarak; bu da olmazsa ve elindeki para bitince geime muhta hale gelecei anlalrsa ancak bu takdirde banka faizine mracaat edebilir. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Almanya vb lkelerde mslmanlar faiz yiyemezler; nk bu faizde mslmanlarn da hissesi vardr. Bankalarda mslmanlarnda paralar vardr, faiz mslmanlar arasnda cereyan etmi olur. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Farz namaza yetimek: Bir kimse tek bana farz namaz klmaya baladktan sonra bulunduu yerde ayn namaz cemaatle klnmaya balansa, o kimse eer birinci secdeye varmam ise hemen namazn bozup imama uyar. Eer nc rekatn kyam iin kalktktan sonra yanna cemaatle namaza balandn farketse ayakta veya oturarak- sa ve sola selam verip namazdan kar, imama uyar, cemaatle beraber klar. (Byk slam lmihali-Nimeti slam) (kaz-Mehmet Gle) Farz namazn riyas: Dkkanlarda, krda veya halkn grebilecei yerlerde farz namaz klmak riyakarlk deildir. Riya diye sylenenlerin asl astar yoktur. Farz ve vacip namazlarn riyas olmaz. Hatta zekat verilirken zekat olduunu fakire sylemek

41

yoksa da zekat halkn anlyabilecei ekilde alenen vermek efdaldir. (Byk slam lmihali) (kaz-Mehmet Gle) Fask evlada miras: Bir adamn ocuu fask olur ve bu durumda baba, maln hyr yoluna sarf etmeyi irade ederek onu mirasndan mahrum ederse, byle yapmas ona mal brakmasndan daha hayrldr. Hulasada da byledir. (Fetevayi Hindiyye) Fatihadan sonra okunan zamm sre: Her namazn ilk iki rekatnda Fatihadan sonra sure okumak ise snnettir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Fatihadan sonra birka sureyi birden okursa birey lazm gelmez. (bni Abidin-2) Farz namazlarn son rekatlarnda zamm sure okumak: Farzn son iki rekatinde unutarak zamm sre okursa secde-i sehiv lazm gelmez. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Fetvalarn akmas: Bir meselede iki sahih kavil bulunursa, bu iki kavilden hangisiyle fetva verilirse caiz olur. Ama bu, o iki kavilden birisi daha kuvvetli olmadna gredir. Eer birisi dierinden daha kuvvetli ise, bu takdirde muhayyerlik yoktur, hangisi kuvvetli ise onunla fetva verilir. Mesela iki kavilden birisi sahih dieri fetva bunun zerine lafzyla kaytlanm olursa, fetva bunun zerinedir diye kaytlanm hkmle fetva vermek daha evladr. nk bu kavil daha kuvvetlidir. Keza iki kavilden birisi metinlerde zikredilir veya zahir rivayet olur veya ekseri ulema bunun zerinedir denilirse, bu kaville amel edilir. (bni Abidin-9) Fkh renmek: Fkh renmek, Kuran ezberlemekten efdaldir. Fatihay ve bir sureyi ezberlemek her mslmana vaciptir. Vacipten bir ey noksan brakmak mekruhtur. Fkhtan murad dini hususta ihtiyacndan fazlasn renmektir. Aksi taktirde yani muhta olduu kadarn renmek farz ayndr. (bni Abidin-2) Fsk topluluunda tebli: Ecri gerektiren, tesbih, tahmid gibi szleri, Kuran, hadis, fkh gibi eyleri okumann bulunduu fsk topluluunda istihza ve muhalefete sebep olacan bilen bir kimse bu ileri yaparsa, gerekten o yzden gnahkar olur. ayet o fsk meclisinde bulunanlar, o gnahtan geri koyacan ve onlarn itibar edeceklerini bilirse, ozaman bu ileri yapmas gzel olur. (Fetevayi Hindiyye)

42

Bir kimse, fsk meclisinde Allah zikreder de, bunlar fsk ile megul iken kendisinin tesbih ve tehlil ile megul olduunu kasdederse fazilet kazanm olur. Eer, tesbihi, faskn fskn yapmas iin getirirse gnahkardr. badet iin tesbih ekerse sevap alr. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Fitre ve byk ocuk: Byk ocuklar babalar tarafndan beslenseler bile fitreleri babalarna vacip deildir. Baba veyahut da kendiliklerinden verirlerse istihsanen caizdir. (Hidaye Tercmesi) Fotoraf: Tazim ve hrmet kasdyla yaplmad ve uzuvlarnn eksik olduu dikkate alnrsa (resim olarak deerlendirildii zaman) haram olmad aktr. nk fukaha; resim konusunda, tazim ve hrmet zerinde hassasiyetle durmutur. (bni Abidin-bni Hmam) (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) Futbol ve boks: Futbol oynayanlarn spor yapt kabul edilebilir. Ancak seyredenler iin ayn eyleri sylemek mmkn deildir. Books msabakalarnda insanlarn birbirine eziyet etmeleri sz konusudur. Hayvanlara eziyet etmek yasaklannca, insanlara eziyetin evleviyetle yasak olmas gerekir. (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) Oyun sebebiyle ibadetlerini aksatmak, dnyevi devlerini aksatmak ve bakmak zorunda olduu fertlere kar grevlerini ihmal etmek, oynarken giyecei elbiselerde avret snrna riayet etmemek, futbolu kazan arac olarak grmek ve uygulamak, bu ve buna benzer mahzurlar futbol oynamay, mahzur olma derecelerine gre, mekruh ya da haram hale getirmi olurlar. Byle mahzurlar olmakszn futbol oynamakta bir beis olmad gibi bazen sevimli ve istenen bir spor dahi olabilir. Ancak bu gnk ekliyle futbol bir spor deildir. nk oynayanlar onu vcudu glendirmek iin oynamamakta, seyredenler ise hibir hareket yapmamaktadrlar. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) G Gaybdan haber vermek: Ashabn sekinlerinden olan Osman bni Mazunun vefat annda Resulullah onun yannda bulunuyordu. O anda kadn sahabi mml Alann bni Mazun hakknda yle dediini iitti: Ey Ebu Saib, Allahn sana ikram ettiine ehadet ederim. Resulullah ona yle buyurdu. Allahn ona ikram ettiini ne biliyorsun? (Buhari-Cenaiz-ehadat, bni Hanbel) Bylece Resulullah kadnn gaybi bir konuda hkm

43

verdiini bildiriyor ve onu uyaryordu. nk gaybi bir konuda hkm vermek caiz deildir. Zira gayb Allahtan bakas bilmez. Bunun zerine kadn yle dedi: Sbhanallah, Ey Allahn Resul. Allah ona ikram etmemise kim ikram eder? Apak bir karlk ve itiraz deil mi? Ama Resulullah ona bundan daha beli ve ak bir ifade ile cevap vermi ve yle buyurmutur: Allaha yemin ederim ki, ben Allahn Resul olarak yarn bana ne yaplacan bilmiyorum ite burada mml Ala u eri ve byk hakikate ulat ve yle dedi: Allaha yemin ederim ki, bundan sonra hibir kimseyi tezkiye etmem. (Tasavvuf ve slam-brahim Sarm) Peygamberimiz sav Allahn en sekin kulu olmasna ramen, Onun hakknda Kuran diliyle yle buyurulmutur: De ki: Allahn dilemesi dnda ben kendim bir fayda ve zarar verecek durumda deilim. Grlmeyeni (gayb) bileydim, daha ok iyilik yapardm ve bana ktlk de gelmezdi. (Araf:88) (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Ebu Hanifeye nispet edilen u sz gerekten onun ise kalplerdekinin bilinebilecei grnn tereddtle karlanmas gerekir: Kalplerde olan Allah ve Onun vahyettii Rasulden baka kimse bilemez. Vahiy olmadan, kalplerdekini bildiini iddia eden, alemlerin Rabbinin ilmine sahip olduun iddia etmi olur (mam Azamn Be Eserinden) biraz deiik ifadelerle Mslimman 158, bni Mace-Fiten 1, ve Msned IV/438-39da bulunan bir hadis de Ebu Hanifeye nispet edilen bu hkm destekler grnr: savata bir mrikle kar karya gelen sahabi onu Allahtan baka ilah yoktur demesine ramen ldrr. Peygamber sav bundan holanmaz ve: Karnn yarp da kalbinde olan bilseydin ya! diye zntsn belirtir. Yine mnafklar sadece Hz. Peygamber biliyordu. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Gayri mslimlerin len ocuklarnn durumu: Gayri mslim ocuklar konusunda islam bilginleri farkl grler ileri srmlerdir. Doru olan, bunlarn da mslmanlarn ocuklar hkmnde olmalardr. Zira onlar da islam ftrat zerine domu olup, ergenlik ana gelmeden ldkleri iin gnahszdrlar. Bu yzden onlar da kabir sualinden muaf olup, cennete girerler. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) Gazete almak: Bu tr gazeteleri almak ise ayr bir olaydr ve alann niyetine gre deiir. Sz edilen konular vb de, ocuklara

44

islama zt giyinen ve zt dnen danszleri, akristleri, artistleri sevdirmeye almalarnda hikmet ve keramet aramadan, bunlar yanl bilerek ve yanllarna mslmanca dikkat ekmek iin alnmasnda -Allahu alem- beis olmaz. ( Fetvalarla ada HayatFaruk Beer) Gazete, Dergi ve Televizyondaki Kadna bakmak: Gazete ve dergilerdeki mstehcen resimler ile televizyondaki ak grntler gerek deil resim ve hayal rn olduundan onlara bakmak hakiki kadnn vcuduna bakmak gibi haram saylmaz. Ancak ehvet ile bakan bir kimse iin haram olur. bni Hacer ile irvani Aynada veya suda grlen kadnn grntsne bakmak haram deildir. Ancak fitneye vesile olduu takdirde haram olur demilerdir. (Halil Gnen-Fetvalar) Gazetelerin verdii hediyeleri almak: Herhangi bir emtiann satn oaltmak maksadyla kitap elbise ve benzeri eyleri mterilere armaan etmenin dini bir sakncas olmad gibi alnan armaan da haram deildir. (Fetvalar-Halil Gnen) Gz zinas: Peygambersav Bilerek namahreme bakmak gzn zinasdr (Buhari, Mslim) buyurmutur. (Fetvalar 2-Halil Gnen) Gusl ve boya: Salar veya byklar kna ve benzeri, suyun nfuzuna engel olmayacak nitelikteki boyalarla boyamak gusl abdestine mani deildir. (Gnmz Meselelerine Fetvalar-Diyanet Vakf) Gusln farzlarndan: Burundaki kirin altn ykamak da lazmdr. Fethl Kadirde Burundaki kurumu kir, inenmi ekmek ve hamur gibidir, gusle manidir denilmitir. (bni Abidin-1) Gusl ve misafirlik: mam Yusufa gre gusln gerekmesi iin, meninin atlarak kmas gerekir. Thmetten korkan veya utanan misafir hakknda onun kavli ile fetva verilir. Mstesfada da byledir. Bir kimse ihtilam olur da zekerini tutur, ehveti suknet bulduktan sonra salarsa, meni kt takdirde mam Yusufa gre ykanmas gerekmez. Ebu Yusufun kavliyle zaruret yerlerinde fetva verilir. Bu kii phe ve thmetten korkarsa namaz klar grnerek niyetsiz ve tahrimesiz ellerini kaldrr. Bir ey okumaz. (bni Abidin-1) Gm yzk: Erkeklerin gm yzk kullanmalar caizdir. (Fetevayi Hindiyye)

45

Gnah aletlerinin sat: Kendisiyle dorudan doruya gnah ilenen eylerin satlmas tahrimen mekruhtur. Kendisiyle dorudan doruya gnah ilenmeyen eylerin sat ise tenzihen mekruhtur. Buna gre arabn satlmas katiyyen caiz deildir. zmn satlmas sahih ve caizdir. Zeylaide ark syleyen cariyenin, ssen koun, dven horozun, dnerek uan gvercinin satlmas mekruh deildir. nk bunlarn bizzat kendileri gnah deildir. Gnah ancak bunlarn kullanma eklindedir. Diye zikredi