Islamda Exlaq Asl

8/12/2019 Islamda Exlaq Asl

1/393

Mllif: Aytullah Mhmmdrza Mhdvi Kni

SLAMDA XLAQ

Trcm edn: Ceyhun Cfrov

1


2/393

2


3/393

Bismillahir rhmanir rhim

M!ddimbhsiz" btn insanlar xobxtliyi sevir v arzulayrlar !ub"y# sadt nail olma$ %n nfsin safladrlb trbiylndirilmsi&yni rzil xla$i siftlri uza$ladrb& bynilmi #eyfiyytlri "zndyaratma$ '"zl bir xsusiyytdir (llahn '"ndrdiyi )ey*mbr v"vliyalar da bu yolla 'etmi& ha$sevrlri bu yola dvt etmilr+,urani-.rim/d hmin m"vzuya a%$-aydn iar edilr# t#idl

buyurulur:And olsun gn v onun ina (gnin qalxd vaxta)!

Nfsini (gnahlardan) tmizlyn mtlq niat taaaqdr" #nu(gnaha) $atran is% l$tt% ziyana urayaaqdr&" ('ms* +% ,)

0lbtt& ulu Tanrnn and i%my ehtiyac olmasa da& biz mtlbinzruriliyini anlatma$ %n bu b"y# #lamn do*rulu*una on bir dfand i%ir1 m%inin (llah-tala +,urani-.rim/in ba$a bir yerindsonuncu )ey*mbr hmmd3s4-in '"ndrilmsini insanlarnmaariflnmsi v trbiylndirilmsi %n sas sbb hesab edr#

buyurur: 530#sriyyti yazb-oxuma$ bilmyn4 mmi rblr"zlrindn )ey*mbr '"ndrn 6dur 3!u )ey*mbr4 vvllr ha$$yoldan a%$-a#ar azsalar da& onlara 3(llahn4 aylrini oxuyar& onlar3'nahlardan& ir# v #fr %ir#abndan4 tmizlyr& onlara .itab vhi#mti 3,uran v riti4 "yrdr7

8ey*mbr3s4 "z )ey*mbrliyi bard bel buyurur: 5n (llah

trfindn xla$i '"zlli#lri tamamlama$ %n '"ndrilmim729mam ccad 39mam ;eynlabidin434 zrti-hmmd3s4-dn

bel n$l edir : 5n (llah trfindn xla$ safladrma$ v'"zlldirm# %n 'lmim7

zrti-0li34 d nfsin tlim v trbiysind $tiyytli olma*xobxtliyin a%ar hesab edr# buyurur: 5


4/393

)a#ladrma*n yeri var& %n#i sadti yalnz v yalnz bu yolla ldetm# olar7

onda& bel nticy 'lm# olar #i& m$dds dinimizd na#tual& di$$t mr#zind olan& insani #eyfiyytlr& #amala yetim#dsas rol oynayan n mhm msl nfs v ruhun safladrlmasnnhyati& zruri bir $anun #imi mza#ir olunmasdr

zrti-0li34 insan ruhunu el bir #in sahsin oxadr #i& 'rbu sahni fzilt v xla$i #eyfiyytlrl suvarmasan& onun travtimhv olub mhsul vermz 0mirlm"minin34 buyurur: 50#in sahsininsuvarmaya ehtiyac oldu*u #imi& insann da "zn islah v trbiyetmsin hddn art$ ehtiyac vardr7A

-xlaq ndir.50xla$7 5xl$7 s"znn cmidir 5Dl$7 insann daxili

xsusiyytlri& +xl$/ is zahiri forma dem#dir 9nsanlarda mahidolunan hr bir ml& daxili #eyfiyyt& hr#t xla$ v xla$i rftaradlanr

5Dl$7 v 5xl$7 s"zlri rb mnli olub& eyni #"#dn'"trlmdr& la#in mna etibar il bu s"zlr bir-birindn fr$lnirlr

0xla$ alimlri insann nfsani siftlrini i#i hissy b"lmlr:14


5/393

'r insann mllri yax siftlrdn tsirlnmi olarsa& onu xla$i'"zlli#& yox 'r rzil siftlrdn bhrlnmi olarsa& onu xla$i

%ir#inli# dey $bul edirlr0xla$i #eyfiyytlr yetim# %n elmi& mli tcrb v%almalar lazmdr 9l# n"vbd fziltli v rzil xsusiyytlrimyynldirm#& insann xsiyytindn v h$i$i m$amndanxbrdar olma$& sonra is nfsi-mmar 3)is ilr s"v$ edn $vv4 ilmbariz a)arma$ lazmdr 0'r mbariz olmasa& insan nfsani3heyvani4 ehtiraslara $alib 'l bilmz !u d"y meydanndan $lbil& baucal$la %xmayan insanlar nfsin fzilt v '"zlli#lrindnmhrumdurlar !ellri $iyamt v hesab 'n ziyan %#nlrdn olar&nec #i +,urani-.rim/d buyurulur:

# gn /i% n mal*d0vlt% n d 0vlad fayda v1rr! Anaq salam

(tmiz% daxild //*$hy% /fr% ir/ v nifaqa y1r olmayan) $irql$l Allahn hzuruna gln /imsdn (m0minlrdn) $aqa!&('ra*,,% ,+)

-xlaq 1lmi mxtlif 1lmi*nzri $axlarda0xla$i msllrin hr bir hisssini "znmxsus bhs mali# olan

mxtlif nzriyylr sasnda aradrma$ olar !iz burada yalnzonlardan n hmiyytlisin iar ediri#:

1nzri xla$ v ya xla$ flsfsi&2ttbi$i xla$ v ya xla$i-m$arin&mli xla$ v ya xla$i-slubF

>zri xla$da xla$ flsfsi& yni xla$n bn"vr v sasndan&yaxl$ v )isli#lrin meyarndan bhs olunur 0xla$n nisbi v mtl$olmas& tbii '"zlli# v %ir#inli#lr& fayda v ziyanlar bu b"lmnindi$$t mr#zind durur

Ttbi$i xla$da mxtlif nzriyylr m$ayis edilir& onlararadrd$dan sonra "l% v )rinsi)lrin uy*un aralarndan n yaxsse%ilir Guxarda# m"vzunun n $dr faydal v zruri olmasna

baxmayara$& biz bu ha$da danma$ fi#rind deyili# 0'r (llah bizimvff$ edrs& bu bard s"z a%ar$

!u #itabda mli xla$ bard s"hbt a%laca$dr 0lbtt& ba$am"vzulara az da olsa& toxunma$ istrdi# 0mli xla$ dedi#d onuntlim v trbiysind zruri olan& tcrbi yolla bizi hdf yaxnladran

F0lbtt,xla$ elmini ictimai& siyasi& i$tisadi& hrbi v s adlar altnda $ru)ladrma$olar !iz bhsin uzanmamasna '"r bu b"lmlri burada aradrmr$

F


6/393

bir sra xsusi $ayda v $anunlar nzrd tutulur bhsiz& tcrbi s"zburada $lbn ediln 3niyyt& mhbbt& nifrt& bd'manl$& hsd& #in&

tvaz"#arl$& t#bbrl# v s4 v bunun nticsind hr#timizlrealladrd*mz mllr mnasn ifad edir

-mli xlaqn hmiyyti0xla$ elmind ml insan xara#terinin '"stricisi oldu*undan

di$$t mr#zind durur !a$a s"zl des#& xla$ elmind db vh"#mlr h$u$i v msuliyyt chtdn deyil& faydal oldu*undanaradrlr sln& 'r bir xsd nadir hallarda& tsadfn bir hr#tmahid olunursa& fi$hi v h$u$i chtdn beli# h"#mlrin birin-vacib& haram& msthb& m#ruh& mbah aid olmasna baxmayara$& bu&xla$ elmi %r%ivsindn xaric bir hr#t saylr 6ndan fr$li olara$&

'r edilmi hr#t insann xasiyyti il birbaa ba*l olub onunmnviyyatnda iz $oyursa& bu& art$ xla$ elminin td$i$at obye#tin%evrilmi olur


7/393

tsiri v tsir altna dmsi& nfsin zat v #amilli# hr#ti& "lmdnsonra ruhun sa* $almas msllri flsf elmin aiddir 6nu xla$

elmind m$ddim v xla$i dyr m"vzusunun sas #imi mza#iretm# olar

K


8/393

#$% 0ml $iymt vern amil nzri v elmi chtdn yox& xla$i

baxmdan dyrli olmaldr 6la bilsin #i& bir xs elm v mnti$chtdn fzilt v #ramt bard fi#ir yrd bilmsin& amma bir %oxfziltlr mali# olsun v yaxud #sin& biri elmdn xbrdardr& la#in

bu elmin fzilt v #ramtindn faydalana bilmir 0mirlm"minin0li34 buyurur: +Ll alimlr vardr #i& cahilli# v nadanl* onu mhvedir& la#in elm v biliyi onun harayna yetimir7J

!u nadanl$ v chalt hmin xla$i-mnvi %atmamazl$lardr#i& alimi mhv edir !una '"r d xla$ fzilt v rzalt meyardr!urada dalt h$u$i v ictimai msuliyyt #imi yox& xla$i dyr #imiyanalr& yni dalt xla$ elmind fzilt v #ramt #imi hesabolunursa& fi$h v h$u$ elmind is h$u$i-ictimai amil #imi $bul

edilir 0'r xla$i baxmdan dalti $bul etm# #"nll vixtiyaridirs& h$u$i chtdn is o& ictimai hmiyyt mali# oldu*u%n mcburidir (ydndr #i& bir xs dalt czann $orxusundanriayt edirs& "z $anuni vzifsini yerin yetirmi olur& la#in xla$inzrdn bunun he% bir fayda v tsiri yoxdur& %n#i dalt se%imi yalnzfzilt v 'ztin t##lnd $iymtli hesab edilir

9tat adtn $orxu& mid v zor ttbi$ etm#l mm#n ola bilre%im v ixtiyar is onun #si olara$& fda#arl$& ist#& e$ v r*btdndo*ur 0li34 e$ v mhbbtl ediln ibadti azadlr ibadtiadlandrr& anca$ $orxu v m#afat midi il ediln ibadti is $ullar vtacirlr ibadti adlandrmdr 0xla$i fziltlr fitri bn"vrdir 0lbtt

msuliyytin a*rl*na d"zmynlr d var (mma xla$i dyrlrsizv $ayda-$anunla yaayan az adam ta)lar tta a#arda xla$ in#arednlr bel "z h$u$ v azadl$larn ciddiyytl mdafi edir,h$u$larnn )ozulmasndan i#rah hissi duyur& "zlri ba*lad$lar hd-

)eymana sadi$ $almasalar da& ba$alarnn onlara $ar vfal olmasnistyirlr !ellri xla$ v xla$i fziltlri in#ar etslr d& he% vaxt

ba$alarnn stnlyn $bul etmirlr !tn bunlar xla$i dyrlrinfitri olmasna n yax dlildir !ir s"zl& 'r ehtiras v hvt hisslricmiyyt ha#im #silrs& onun u%uruma do*ru yuvarlanmasna vyaxud #sin& 'r xla$i v insani fziltlr cmiyytd rvac ta)arsa&

btn insanlarn min-amanl$& xobxtli# i%risind yaamasna he% birbh yeri $almaz

J+>hcl-bla*/ 3


9/393

onda bel bir nticy 'lm# olar #i& xla$ elminin )redmetixla$i #eyfiyytlrdir 0xla$i $ayda v $anunlar mnvi dyrlrdn

hasil olan $anunlardr!zn h$u$i chtdn $baht saylmayan bir hr#t& xla$ibaxmdan b"y# 'nah& mnvi anma& n"$san hesab edilir sln&fi$h v h$u$da insanlar )is niyyt '"r czalandrlmrlar& la#in xla$elmind niyyt sasdr 9nsanlar niyytlri il biri-birindn fr$lnirlrm%inin bir iin ictimai mara$ v frdi ehtiyaclar zndn rva'"rlmsi v fi$h elmind d bunun mbah 3izn verilmi& haram vm#ruh olmayan4 hesab edilmsi mm#ndr& amma onun mnfi xla$itsirlrini nzrdn $a%rma$ olmaz sln& insan xasiyyt v

)sixi#asnda yaratd* fsadlar unudara$ yalan danma*a& $eybtetmy mcbur olur 0xla$ alimlri bel t"vsiy edirlr #i& t"vriyK

etm# im#an olan yerd yalan danlmasn0lbtt& mllrdn bzisi hm fi$h v hm d xla$ elmind

$ada*an olunmudur sln& $eybt& yalan& t"hmt v s Ha#in hr i#ielm bu msllr mxtlif )rizmalardan yanar


10/393

halall$ alma$ #ifayt etmir !urada $lb aynasnn )a#lanmasna '"ribadt& dua v isti*fara ehtiyac vardr 6dur #i& fi$h elmi t#c h"#mlri

byan etm#l #ifaytlnir& xla$ elmi is 'nahn $arsnn alnmas vmnvi xstli#lrdn bhs edir+,uran/da $eybt din $ardann meyidini yemsi #imi tsvir

olunmudur $i$tin aradrlmas xla$ elmin aid olan birxsusiyytdir& bel #i& insann $eybt etm# yalan danma$ nticsindyrtc& vhi heyvan drcsin v yaxud cansz funtli meyid surtindmsi bard a)arlan td$i$atlar srf xla$ elmi hatsind olan birm"vzudur

2dd $ilmyn qvvlrbhsiz& btn insanlarn vcudunda batini v zahiri hr#tlr

tsir '"strn fitri $vvlr vardr min $vvlrin n hmiyytlisibunlardr: ha$sevrli#& rfan v (llah e$i& #amala yetim# duy*usu&'"zlli#& mara$& dalt)rstli#& fda#arl$& mnft)rstli#&"znsevm& xsiyyt )rsti& dnyaya ba*ll$& zn'inli# arzusu&vzif)rstli#& hvt& $zb v s

!unlar insan xisltind fzilt& rzalt v ziddiyytlrinyaranmasnda xsusi rol oynayr !u $vvlrin hidayt v islahetm

baxmndan tsiri v tsir u*ramasn "yrnm# zruridir 8isxsusiyytlri yaxdan ayrma$& ali m$sdlrl dar dncli fi#irlrifr$lndirm# "zn tanma*a ba*ldr 9nsan t#aml 'edn yolunvasitlrini ta)madan v onu dz yola y"nltmdn #amala yeti

bilrmiN=0xla$ elmi ha$sevr insanlar %n '"zl bir bld%idir !u elm

onun dyrlrini tandr& vasitlrini ld etmyi "yrdir& bu yolda olanmane v n'llri a%$layr sln& insann fitri $vvlrindn birid "znsevmdir !u $vv insan faliyytinin sas mnyidir 6&hyata ba*ll*ndan v bdi yaama$ istyindn bu hdf yetim#%n bacard$ca %alr Pznsevm $vvsi dmn trfdn 'lnthl# il zlnd insan var 'c il "zn mdafi etm#mcburiyytind $oyan bir $vvdir !elli#l& $vvlrin insanvcudunda olmas btn mllrin mnyi v onun hr#tvericisidir

31yd49slam xla$nda mlin #eyfiyyt v h$i$i dyrinin dnc

n"vn v m$sd ba*l olmasn bilm# lazmdr 9in t#c zahiridyrlri mnfi v msbt anlayna meyar deyildir >iyyt o $dr

1B


11/393

mhmdr #i& insan taleyinin a$ibtini onunla $aba$cadan myynetm# olar

0slind& insan& tayfa& $bil& milltlrin taleyi onlarn niyyt vm$sdin ba*ldr(llah-tala +,urani-.rim/d buyurur: 2r hans $ir tayfa 0z

t0vrn (nfsind olanlar) dyimdi/ (ozmadqa) Allah da onunt0vrn (onda olanlar% onun hvaln) dyimz&" ('5d*66)

Qi$$ti clb edn odur #i& xarici fa#torlarla yana& daxili amillrd insann dnc v niyytinin formalamasnda mhm rol oynayrlum oldu*u #imi& daxili amillr i#i crdr: tbii v i#tisabi 3sonradanld edilmi4

Tbii amillr insan vcudunda tbii yaranm hissiyyat v$vvlrdn ibartdir 9#tisabi amillr is insanda zaman #e%di#c

ixtiyari olara$ rftar v mllrinin tsiri nticsind meydana 'lminfsani siftlr& adtlrdir !tn hallarda insan faliyyti bufa#torlardan tsirlnir 6nlar insan hr#tinin v $tiyytinint#anverici amillridir 9nsanda olan bacar$ v $abiliyytlr bu %r%ivhatsind ildilir Pzndr#& $vvlrin normalladrlmasna&nfsin tlim v trbiysin olan btn bu t#idlr amillrin insanmlind v onun #eyfiyytind n #imi rol oynad*na '"rdir& bel #iml ruhun formalamasnda $arl$l olara$ tsir $oyur min$arl$l tsir hmili# davam edir v he% vaxt insan bu %ar)madanxilas ola bilmir hvt)rst& $arn$ulu xsin yem#-i%m# vhvtdn ba$a bir fi#ri yoxdur Pzn islah etmi& ha$sevr insann is

(llaha ibadt v onun bndlrin xidmt '"strm# fi#ri vcudunaha#im #silmidir ,orxa$& a*ciyr xs dmnl zlnd yolunuyalnz $a%ma$da v tslim olma$da '"rr 9'id& $orxmaz insan ismbariz v d"y hmi '"znd tutmudur 6dur #i& insan nfsaniv fitri $vvlri islah etm#l hr bir ey nail ola bilr !unun %n dinsan islah etm# lazmdr& yni o& "z "zn sahib olmal& dnyayaha#im #silmlidir& dnya ona yox

Nfsani qvvlrin tarazladrlmas!u bhs $dr insan bdnind he% bir zvn sbbsiz

yaranmad* #imi& insan ruhunda v cannda da hr bir $vvnin hyatdarolu oldu*u aydnlad 0'r bu $vvlr daim nzart altnda olub islahedilmzs& onlar $orxulu v zrrli olaca$dr >mun %n buna birne% misal 'tir#:

1hvt 3cinsi $vv4

11


12/393

!u co*un& i)-sa)a yatmayan $vvnin insan vcudunda& xsusnbtn $vvlrin b"hran d"vr hesab olunan 'ncli# %a*nda $aynarl*

in#arolunmazdr Ram olmayan hvslr& heyvani $vvlr onu hvtv fla#t do*ru sr#lyir 0'r insan $l v iman 'c il "znislah edib& viranedici nfsani $vvlrin ram olunmas $drtin mali#olmasa& mnvi chtdn heyvandan da aa* tb$d $rar tutar& %n#iinsan (llahn ba$a mxlu$lar 3ml#lr v heyvanlar4 #imi deyil !uxsusda mirlm"minin 0li34 buyurur: 5(llah-tala ml#lr yalnz$l verdi& hvt v $zb yox& la#in insana bunlarn hamsn taetm#l rflndirdi 6na '"r d 'r hvt v $zb $l tabe olarsa&insan ml#lrdn stn olar& %n#i o& vcudunda# heyvani hisslr$alib 'lr# bu drcy 3ml# drcsin4 yetimidir7O 0#sin&hvt v $zb onun $lin stn 'lrs& insan heyvandan da aa*

olar2al-d"vlt to)lama$

>zart altna alnmal $vvlrdn biri d d"vlt)rstli# vsrvt to)lama$dr 5,urani-.rim7d v n$l olunan rvaytlrd mal-d"vltin ad yaxl*a %#ilmidir 9nsann da tbii olara$ mal-d"vlthvsi vardr& la#in bu hvs myyn bir hdd #imi lazmdr !el #i&'r insan hddindn art$ var-d"vlt& srvt to)lama$ fi#rin drs&

b"y# ziyan %#mycyin he% #im zmant ver bilmz !iz buradavar-d"vltin hm mnfi& hm d msbt chtin toxunma$ istyiri#:

a4sbt cht5,urani-.rim7d bir %ox aylrd maddi zn'inli# xeyr tbir

edilir >mun %n onlardan bir ne%sini $eyd ediri#:7izin hr $irinizi 0lm haqlayan zaman qoyu$ g1dyiniz

x1yirdn (maldan) valid1ynlriniz% yaxn qohumlarnza v1rilmsi8n dalt zr (maln 8d $irindn 8ox olmamaq rti il) vsiyyt1tmyiniz zruridir" 9ttqilr ($u) vai$dir&" (':qr 6;+)

0llam Tbatbai3r4 yazr: 5Deyir7 s"zndn m$sd var-d"vltdir71B6& +(diyat/ sursinin @-ci aysinin 35onun xeyr %ox hvsivardr74 tfsirind yazr: 5Deyirdn m$sd var-d"vltdir7 !a$a bir

O +Cames-sadat/ ? c& shA 9mam adi$34-dn d hmin mzmunda hdis n$lolunmudur+9ll raye/,>cf %a) ? c&shA&+Esail-i/ D? c& sh1JA&+!iharl-nvar/& !eyrut %a) HE?? c& sh2OO1B+Tfsirl-mizan/& ? c& sh-1AO

12


13/393


14/393


15/393

3+,uran/ v snny4 tabe etmyib& iman 'tirmmidir71O !a$a biryerd o zrt buyurmudur: 5Immtim %n daha %ox % eydn

$orxuram 3ni'aranam4: zalmcasna $zavtdn& alimin %a$nl*ndan&hvt sir olma$dan72B

0mirlm"minin 0li34 buyurur: 5Ly insanlar= izin %n daha %oxi#i eydn $orxuram: hvt sir olma$dan v uzun-uzad arzulardanUn#i hvt siri olma$ insan ha$$ yoldan sa)ndrr& uzun-uzadarzular is axirti yaddan %xarr721

!a$a bir hdisd hzrti-0li34 buyurur: 5!tn fitnlrinmnbyi hvt alud%ili# v $ondarma $ayda-$anunlara tabeolma$dr722

:hsin ntisi,saca des#& insan vcudunda m"vcud olan mxtlif nfsani

$vvlrin hyat %n zruriliyi bhsizdir 0'r bu $vvlr "zhddini aara$ insan varl*na ha#im #silib onun btn ixtiyarnlindn alarsa& bu& bir n"v bt)rstliy 'tirib %xara bilr !el

bt)rstli# btn bt)rstli#lrdn $orxuludur 6na '"r d bumsly hmi di$$t yetirm# lazmdr 5,urani-.rim7d

buyurulur: (@y 9hmmd!) Nfsini 0zn Banr 1dni g0rdnm.#nun v/ili (zamini) snmi olaaqsan. (onu $d mllrdn snmi8/indiri$ saxlayaaqsan. #% 0z haqq axtar$ tamal% ona qailolmaldr!) ('Durqan*=C)

Pz ist#lrini ilahi hidaytlr $ovudurmayan insanlarn nazmdr:

Allahdan $ir dlil (hidayt) olmayna 0z nfsin uyandan(r$$in ri/ qoandan% /fr 1dndn) haqq yolunu daha 8ox azm/im ola $ilr.!&('3ss*?E)

>fs $ul olma$ az*nl$ v zlaltdn ba$a bir ey deyildir+,uran/da buyurulur:

Nfsdn gln ist/lr uyma% yoxsa onlar sni Allah yolundansadrar&" ('7ad*F>)

8ey*mbr3s4 buyurur:

1O

0bl


16/393

5Qnyada he% bir bt (llah dr'ahnda nfs v hvt btndnb"y# deyildir72

0mirlm"minin 0li34 byurur: 5!dbxt o #sdir #i& "z nfsin vhvtin aldana72AGen d o zrt buyurur:5>fs $ul olma$ v hvt)rstli# $lin dmnidir72Fzrti-0li34 ba$a bir hdisd btn bla v msibtlrin

#"#n nfs $ul olma$da '"rb demidir:5hvt)rstli# btn blalarn #"#dr72J

!ir s"zl& n din& n d $l hvt)rstli#l bir yer s*mrzrti- 0li34s"ylmidir: 5hvt)rstli# v din bir yer s*maz72K

!una '"r d insan "z arzularn cilovlama* bacarmaldr r ey%n bir hdd-hdud $oyulmudur !u hdlri aan xs 9slam

nzrindn #s#in tn$id olunur9mam adi$34 buyurur:5Ll mxlu$ yoxdur #i& ona mxsus hdd-hdud $oyulmasn72@

Nfsani qvvlrin normalladrlmasnda xlaqn rolu(dn hallandrd*mz $vvlr nmun xara#terlidir ,eyd etdi#

#i& (llah-talann insana bx etdiyi xsusiyytlr zatn yaxdr& ammaonlarn coub-damasnn $ars alnmaldr !u bard d #e%n bhsd$eyd etdi# #i& xla$ elmi nfsani $vvlrin islah v nzart edilmsini"yrdn elmdir isal %n& "znsevm $vvsi hyatn davamiyyti%n zruridir& la#in xla$ elmi hmin nfsani $vvnin bir hddi-

hdudu oldu*unu da '"strir 0'r hdd alarsa& insan xudbinli# vm*rurlu*a mbtla olar !unun nticsind d el bir drcy yetir#i& onun fi#rinc& ham ona xidmt etmli& h"#mranl* altnda olubanca$ onun %n ilmlidir !urada art$ "znsevm $vvsieytanlar& syan#arlar xasiyyti saylan t#bbr v m*rurlu$ hddinyetiir !el "znsevm islamda )islnilir !una '"r d ibadtlm*ul olub& nfsl mbariz etm#l onu normalladrma$ lazmdr

2+0l-izan/ tfsiri& !eyrut %a)& D c& sh2K2A

bhi alehinin +>hcl-bla*/y yazd* rh sh11K& @J-c xtb2F+,rr/in mndricat shA2F& 1B2O2Jmin mnb 1BA@2Kmin mnb s&2JO& 1BF1& 1BFA12@+Thfl-$ul/ sh2JO

1J


17/393

0xla$ elmi h$i$i dyrlri aydnladrma$la insana bu $vvdn#ifayt $dr istifad yolunu '"strir

Nfsani qvvlri mhv 1tm/ yox% normalladrmaq lazmdr !zi din v mzhblrin ardcllar #amala yetim# %n

nfsani $vvlrin tamamil mhv edilmsi fi#rini irli srrlr (nca$islamda $vvlrin hidayt v islah olunmas sas '"trlr& %n#infsani $vvlri& xsusn hvt hissini mhv etm# hddn art$zrrlr ml 'tir bilr 0'r onun $arsn alma$ mm#n olsayd&mdri# (llah onu yaratmazd !iz bu $iddyi# #i& yaradl almind(llah-tala he% bir eyi m$sdsiz& faydasz yaratmamdr 0'r biz bireyin yaradl flsfsini bilmiri#s& bu& o dem# deyildir #i& ucaGaradan onu bs yer xl$ etmidir

oxsa sizi $s y1r yaratdmz v (qiyamt gn dirili$haqq*h1sa$ 8n) hzurumuza qaytarlmayaanz gman1dirsiniz.& ('90minun*66?)

5,urani-.rim7d buyurulur:#% yaratd hr 1yi g0zl yaratd% insan (Admi) yaratmaa

al8qdan $alad&" ('7d*;)Qemli& insan vcudunda yerldirilmi nfsani $vvlrin hr biri

"z yerind vacib v zruridir& la#in onlardan dz'n istifad etm#lazmdr& %n#i bu $vvlrdn dz'n faydalanmad$da onlar mnasibvaxtda itat etm#dn boyun $a%rr& insana 'c 'lib el sxdrrlar #i&$li #or edr# #tldirir& "zlrini sa#itldirm# %n insan hr cr

%ir#inliy vadar edirlr !urada hr bir #s nfsani $vvlrdn dz'nv rait uy*un istifad edib& onlar cilovlamaldr 9nsan bel bir ii'"rmy $adirdir& %n#i +,uran/da buyurdu*u #imi& (llah-tala onaxeyir v r yolunu se%m#d irad v ixtiyar verib:

:iz ona i/i yolu (x1yir v r) g0strmdi/mi.& (':ld*6E)!a$a bir yerd buyurur::iz ona haqq yolunu g0strdi/" Gstr (n1mtlrimiz) minntdar

olsun% istr nan/or ($u% onun 0z iidir)&" ('Gnsan*C)Dlas& bu $vvlrin 'c n $dr %ox olsa da& insann ixtiyar v

iradsinin $arsnda acizdir 0'r bir xs "z nfsi il mbariz a)arb&nfsani $vvlri lazmi $dr islah edcyin s"z vers& o& bunu mtl$

bacaraca$dr

1K


18/393

r halda nfsi-mmarnin 3%ir#in ilr s"v$ edn $vv4 insanbd mllr thri# etmsin he% bir ##-bh yoxdur !u bard

5,urani-.rim7d hzrti-Gusif34-in dilindn bel n$l edilir:9n 0zm tmiz 8xartmram" 5$$imin rhm 1tdiyi /imsistisna olmaqla% nfs (insana) is ilr g0rmyi (hvt uyma) mr1dir&" ('usif*?C)

0mirlm"minin 0li34 buyurur: 5Qo*rusu& bu nfs insanlar )is iv bd mllr %ox s"v$ edir .im ona inanarsa& ona xyant edr& #imonu nzartsiz $oyarsa& onu mhv edr v hr #im ondan raz $alarsa&onu 3chnnmin4 n drin 'usin %#r72O

!ununla bel& insann se%im h$u$unu v $drtini nzrdn$a%rma$ olmaz& %n#i 'r +,uran/da o& bir yerd mmar #imiadlandrlrsa& ba$a bir yerd lvvam #imi vsf edilr# buyurulur:

And i8irm qiyamt gnn% and i8irm (gnah 1tdiyi 8n%yaxud yax mlim azdr d1y) 0zn qnayan nfs!& ('3iyamt*6%F)

Qi'r ayd nfsi-mtminn 3xatircm v arxayn nfs4 ad ilvsf edilr# buyurulur:

@y (imanndan% mlindn v Allahn vdindn) xatirm olanxs! (H ya 1y arxayn nfs!) 'I0n 5$$in% sn ondan raz olaraq% oda sndn!& ('Dr*F;%F,)

!u mrhld 3xatircm mrhlsind4 syan#ar $vv insaniradsi $arsnda m*lub olur !u "z d bir dlildir #i& 'r insanists& "zn tam surtd idar ed bilr Imumiyytl& insann 3ba$a

mxlu$lardan-ml#dn v heyvandan4 stnly onun se%im $drtinmali# olmasndadr 0slind& insana m#afat v cza& trif v tn$id ona'"r verilir #i& o hm xeyir mllr yerin yetir bilr& hm d )ismllr 0'r yax i '"r hvslndirilib& )is i '"r tn$id vtnbeh olunursa& bu& onun azadl*na v ixtiyar sahibi olmasna birsbutdur 9nsann elm& iman v xla$ vasitsil "z nfsani $vvlrininormalladrb xil$tin ali m$sdin trf hidayt ed bilmsi onunixtiyar v irad azadl* saysinddir ,saca des#& xla$ elmi nfsani$vvlrin v dnclrin aradrlmasndan& onlarn nec nizamasalnmasndan v mumn xil$tin ali m$sdlrin& xsusil insanxil$tinin hdflrin trf hidayt etdirilmsindn ibartdir !hsinvvlind xatrlatd$ #i& bu #itabda bizim m$sdimiz mli xla$nhmiyytini v onun ml drcsin yaxn olmasn byan etm#dir2O+,rr/in mndricat: shO1& AO1

1@


19/393

Kita& v Snny istinad

!u chtdn bhslrin mumi mza#irsind (llahn #itabndanv 8ey*mbr3s4 snnsindn istifad etdim za#ir olunmumsllrin sndini mm#n $dr hidayt v vilayt nuru il dolu olan

bu i#i mnbdn to)layara$ onu .itab v nn dlillri ilsndldirdim .ainatn h$i$tlrini oldu*u #imi biln& sirli insanonun "zndn yax tanyan& drdini& drmann d$i$ surtd s"ylyn&fitri dil il onunla danan (llah v 6nun ziz "vliyalarnn#lamlarndan yax bir byan varmN !una '"r d bu #itabda bizims"yldi#lrimizin sas +,uran/ aylri v tsir 'cn mali#hdislrdir !zn rh v izah etm# m$sdil f$ih& alim& filosof vtfsir%i& tarix%ilrin #lamlarndan da istifad etmii# #i& bunun da

"znmxsus faydas vardr!u srd vvl iin #eyfiyytin v onun nec balanlmasna

iar edib& sonra is lazmi msllri $eyd etmii# (llaha trf seyr%xan yol%unun riayt etmsi lazm olan incli#lri xatrladb&mndricat bard mlumat vermii# 9naallah& onlarn tfsilatn 'ln

bhslrd mtali edc#siz !hs balamazdan vvl bu yolda biz#"m# etmsini& xtaya& %a$nl*a dmmyimizi (llahdan dilyirm(min

1K Rbbilvvl 1A12-ci il h$hmmd Rza hdvi .ni

1O


20/393

'iri(59nsan "zn nec islah etmliN7 sualna cavab verm# %n bir

ne% msly di$$t yetirm# lazmdr:1!dnin sa*lam v 'mrah olmas %n idman zruri oldu*u#imi& "znislahetmd d nfsl mbariz a)arma$ zruridir

2!dn trbiysind idmann yn'l n"vndn balayb tdricla*r n"v il m$ edildiyi #imi& ruhun trbiysind d 'r# adi idn&aa*dan balayb tdricl yuxar drcy yetim# lazmdr

8ey*mbr3s4 buyurur:V$i$tn& bu din m"h#m v tutarldr Do rftarla ona daxil

olun (llah bndlrini zorla ibadt vadar etmyin& yoxsa yorulmusvari t# olaca$sz #i& n yolu $t etmi& n d miniyi salamatsaxlamdrVB

9mam adi$34 bel s"ylmidir:+n cavanl$da hddn art$ ibadt edrdim (tam mn

buyurdu: V6*lum& "z $drtindn %ox ibadt edirsn (llah-tala 'rbir bndni sevs& el azca ibadtl d ondan raz $alar/1

!dn trbiysind m$in mtmadiliyi zruri oldu*u $drnfsin trbiysind d davamiyyt rtdir (llah-tala buyurur:

J$hsiz% J5$$imiz Allahdr!J*d1yn% sonra da (s0znd) dzolan /slr (0lm ayanda) ml/lr nazil olu$4 ($1l d1y/lr)J3orxmayn v /drlnmyin! 7iz vhy olunan nntl s1vinin!J(Dussilt*CE)

JNamaz qlanlar istisnadr! # /slr /i% daim namaz qlarlarJ

(9ari*FF% FC)0mirlm"minin 0li34-dn bel n$l olunur: Vtmadi olara$

yerin yetiriln az ml& sni yoran %ox mldn yaxdrV2air demi#n: VGol%u odur #i& yava 'ed& amma hmi 'edVGen d o zrtdn n$l olunur:VPvladm 3sn4& hyatda v ibadtd orta hddi tut r ii

bacar& mtmadi olara$ yerin yetirV

B

+Isuli-#afi/ ?? c& sh@J1min mnb2+>hcl-bla*/ 3bhi alehi4 i#mt-AAA+!iharl-nvar/ HDE?? c& sh21A eyx Tusi 50mali7& orada# rvayt sasn& ?? c

2B


21/393

!a$a bir hdisd 9mam !a$ir34-dn bel n$l olunmudur:5(llah-tala dr'ahnda n sevimli ml insann az da olsa& mtmadi

olara$ yerin yetirdiyi mldirVA

!zi hdislrdn bel anlalr #i& mtmadi yerin yetiriln iin naz mddti bir ildir 9mam adi$34 buyurur: Vr #im bir ii balad&'r# bir il onu mtmadi olara$ yerin yetirsinVF

A!dnin sa*laml*nda malic v )hrizin i#isinin bir' tsirioldu*u #imi& ruhun islah v trbiysind d bu i#i ey zruridirsln& vacib mllri yerin yetirm# v haram buyurulmular tr#etm#& tvlla 3(llah dmnlri il dmn%ili#4& tbrra 3(llah dostlaril dostlu$4& msthb 3savabl& bynilmi4 ilrin yerin yetirilmsi&m#ruh 3bynilmyn4 mllrin tr# edilmsi v s #imi !u malicv )hriz 'r# btn mrhllrd belc davam etsin& %n#i onsuz he%

bir ml $bul olunmur aleh mli 'naha& yaxn )is $atanlar biryer yetimirlr& bel #i +,uran/da buyurulur:

JAllah yalnz hriz/arlardan (tqvallardan) q$ul 1dr"J('9aid*F;)

F!tn mrhllrd riayt edilmsi lazm olan n hmiyytlimsl $lbin hazrl* v niyytin )a#l*dr 9dmanda di$$tyaynmasnn tsiri oldu*u #imi& ibadt v nfsani m$lrd d irad&niyytin safl* v fi#rin bir yer cmlnmsi mhm rol oynayr (llah-tala dflrl bu mtlb iar edr# din v ibadtd )a# niyytlxidmt etmyi t#idl buyurur:

J2al$u/i onlara mr 1dilmidi /i% Allah dinini yalnz #na

mxsus 1dr/% $atildn haqqa (Gslama) d0nr/ i$adt 1tsinlr%namaz ql$% z/at v1rsinlr" Ioru% dzgn din $udur" (':yyin*?)

>iyyt v dncnin insan xsiyytinin formalamasndaoynad* rolu rh edn v onu ba$a insanlardan ayran fsil bardsonra danaca*$ 9nsan h$i$t v ali m$sd a)aran yolun ny#s# zirvsi yalnz niyytin )a# olmasdr (llah-tala buyurur:

J2qiqtn% axr d0n snin 5$$indirJ" ('Nm*=F)am istr-istmz ona trf hr#tddir:J@y insan! 7n (0ln qdr) 5$$in d0ru 8al$

8a$alayrsan" 7n #na qovuaaqsan" (7nin qsa 0mrn gndn*gn sni Allaha yaxnladrr" Klmn gli$ 8atmas Allah drgahnaqovumaq d1m/dir" Klndn sonra Allahn hzuruna g1di$ dnyada

A+Isuli-#afi/ ?? c& sh@2Fmin mnb

21


22/393

1tdiyin yax% is mlrin vzini tamamil alaaqsan" ax mllr1tmisns% xo halna% is mllr 1tmisns% vay halna!)

('Gniqaq*>)0lbtt& bu '"r o vaxt faydal olar #i& e$ v xalis niyytl bir'olsun& yni mhm msl odur #i& bu yolu razl$la& r*btl $t ed#V(lmlrin Rbbi olan (llah istms& siz isty bilmzsinizVJ-aysinisas tutara$ 6nun razl*ndan ba$a bir ey istmy#& (llahn razl*olmayan bir ey bard fi#irlmy#& 6nun vsalnn "v$ il hicran$min sbir ed#& bel #i 'r bu mrhld sabit$dm olubxtalardan $orunsa$& vilayt v #ramt mnzilin yetiri#m#ndr& el eylr '"r# v el eylr l ata$ #i& bzilri %n$eyri-m$bul& mara$l v bzilri %n d yolunun a%lmas v $fltdnaylmasna sbb olsun !u mrhld d (llahn ltf amil olarsa&

)rdlr biri di'rindn sonra $aldrlar& (llahn nuru ona do*ru y"nlr6 yer $dr #i& bnd fnafillahK mrhlsin yetir& yni 6ndan

ba$a btn eylri tr# edr& a$ibt mhv v shv drcsin 'lib%atar& a$$n cmal v clal il mhv olub ondan ba$a bir ey'"rmz& "z a$$-talann Camal v Clal siftlrinin mzhri olarPz vicdannn drinli#lrind ondan ba$a bir vvl& axr& zahir v batinmahid etmz bar# 50vvl d& axr da& zahir d& batin d 6dur6& hr eyi bilndir=7@-aysi badan-baa vcudunu bryr !tnalmlri zrti-a$$n tzahr v tcllisi bilr& bel #i (llah-tala5,urani-.rim7d buyurur:

J2ans trf y0nlsniz% Allah oradadr"J (':qr*66?)

:alanJ+T#vir/-2OK


23/393

.itabda s"hbt a%aca*mz msllr bunlardr:1 rifti-nfs 3Pzn v (llah dr#etm4

2 ,fltdn aylma v msuliyyt dama$ Datrlama$A Tf##r v dncF (llaha '"r dostlu$ v dmn%ili# 3Tvlla& tbrra4J rit h"#mlrini bilm#K Gax yolda se%m# v fasi$ adamlardan uza$lama$@ aram mllri tr# etm#O T"vb v isti*far1B Eacib mllri yerin yetirm#11 >afil namazlarn v msthb mllrin yerin

yetirilmsinin v m#ruh 3$bih4 mllrin tr# edilmsinin zruriliyi

12 rabit 3la$ saxlama$4& mra$ib 3"zn $oruma$4&mhasib 3hesablama$4& ma$ib 3czalandrma$4

1 >iyyti safladrma$& ir#& riya v nifa$dan %#inm#1A >fsl mbariz1F 9lrd nizam-intizam v vaxtn b"lnmsi1J


24/393

yaradr !u mtlblrin mtr# verilmsi $bul olunmudur Tanryolunu tutan hmin mrhllri $t etmlidir !u minvalla yoluna davam

edib (llahn #"myi il mbariz v sy '"strm#l nfsi-mtminndrcsin yetir& he% bir vasit olmadan mbar# VLy xatircm olan#s= Q"n Rbbin& sn 6ndan raz olara$& 6 da sndn=VO aysi onaxitab olunara$ (llahn ziz bndlrinin yannda yer tutar

O+


25/393

2F


26/393


27/393

yetin ilahi nfsdir 6 $dr ucalr #i& nhayt V$ab $ovseyni v dnaV35i#i yay uzunlu*unda& bl# d ondan da yaxn oldu74 drcsin

mrrf olur 5,urani-.rim7 d buyuruldu*u #imi:J7onra yaxnlad v aa 1ndi" (#nlarn arasnda/ msaf) i/iyay uzunluunda% $l/ d ondan da yaxn olduJ=;('Nm*,%+)

Nasuti (h1yvani nfs) htdn o y1r qdr squt 1dir /i%mqdds


28/393

Gni insanlarn #sriyyti "z vicdanlarndan v fitrihissiyatlarndan xbrsizdirlr (ydndr #i& msuliyytin m"vzusu&

m#afatn v czann mnyi il 'eni tanl$dr !a$a s"zl des#&mhm olan msl bu yolda ay$l$la addm atma$ v "zn "zndta)ma$dr !elli#l& (llah dr# etm# %n ilahi v insanimsuliyytlr %x ta)malsan !u& bir n"v mhartdir #i& ay vrvaytlrd onu ld etm# t#id olunmu& ondan xbrsiz yaama$ is&ziyana sbb hesab edilmidir rift v elml bir' hyata #e%irilnibadt $bul olunmu v faydal saylr 9nsana v a*l sahibi olanmxlu$lara mxsus ibadt budur& la#in (llahn buyurdu*u #imi t#vini3yni tbii4 ibadt btn eylrd vardr:

J0ylrd v y1rd hr n varsa% Allaha sd 1dirJ"('Nhl*=+)

J@l $ir 1y yoxdur /i% Allaha trif d1yi$ ona /r 1tmsin% la/insiz onlarn (dillrini $ilmdiyiniz 8n) tqdisini anlamazsnz"J('Gsra*==)

Kzndr/1tm $ard rvaytlrDatrlad*mz #imi& "zndr#etmnin hmiyyti bard

8ey*mbr 3s4 v msum 9mamlardan mara$l v ibrtamiz hdislr n$lolunmudur 6nlardan bzisini nzriniz %atdrr$:

8ey*mbr3s4 buyurur:V.im "zn dr# ets& (llah dr# etmidirVAOzrti- 0li34 buyurur: V0n stn dr#etm "zndr#etmdirVFB

9ncild (llah-tala bel buyurur:VLy insan= Pzn tan #i& RbbinitanyasanV

Qr#etm bard hr bir yol se%midir sln& filosoflar flsfiv $li dlillrl mrift meydanna $dm $oyara$ onun bzi

AO+hcctl-beyza/ ? c shJ@M +0lcvahirs-snviyy/,indistan %a) 1B2-ci ilshO !u rvayt eyni ibar il ibn 0bil didin +rhi-nhcl-bla*/sind 3isir%a) DD c& sh2O24M +,rr/in mndricatnda 3sh@KWKOAJ4 azca fr$l hzrti-0li34-dn n$l olunmudur !zi alimlr bu hdisi tfsir 3izah4 edr#n xtayau*ramlar 6nlarn izahna '"r& 'uya 8ey*mbr3s4-in hdisdn m$sdi budur #i&nfsi dr# etm# $eyri-mm#n oldu*u #imi& elc d (llah dr# etm# $eyri-

mm#ndr (mma bu bard dflrl n$l olunmu hdislr di$$t yetirdi#d bumfhumun shv bir fi#ir olmas tamamil aydnlar sln& 5(llah dr# etm# %n"zn dr# etmlisn7& 5izlrdn Rbbini n yax tanyan "zn n yaxtanyandr7 hdislri bunun yanl fi#ir oldu*unu a%$-a#ar '"strirFB+,rr/in mndricat sh@KW2OF

2@


29/393

mrhllrin %x yolu ta)m& )sixolo$lar tcrblrl onun bir ne%chti il tan olmu& ariflr riyazt 3mcburi surtd "zn bir i

vadaretm4 v m#aiftl 3ali drclr y#slib h$i$tlri #fetm4bzi h$i$tlri a#arlam& zahidlr v abidlr )hriz v ibadtlmyyn drclr y#slmi& mcahid v fdailr fda#arl$ v cihadetm#l ali mrtblr yetimi& saleh mllilr is (llah bndlrinxidmt etm#l t$rrb 3(llah dr'ahna yaxnolma4 v mriftvadisin $dm $oymular Dlas& hr bir yolla "z itirdiyini axtarr&ona $ovuma$ istyir 5,urani-.rim7 d buyurulur:

J


30/393


31/393

1


32/393

3fltdn aylmaq v msuliyyt damaq(llaha trf 'edn xs %n i#inci addm $fltdn aylb&

msuliyyt dama$dr 9nsan bu b"y# dnyaya bs yer 'lmmidir5,urani-.rim7d buyurulur:Joxsa sizi $s y1r yaratdmz v (qiyamt gn dirili$

haqq*h1sa$ 8n) hzurumuza qaytarlmayaanz gman1dirsiniz.J ('9ominun*66?)

J@y 5$$imiz! 7n $unlar $o y1r yaratmamsan!""J ('Ali*Gmran*6+6)

Ha#in fsuslar olsun #i& bzilri htta "lm aya*nda bel $fltyuxusundan aylmrlar V9nsanlar yuxudadrlar Plnd aylrlarVFO

(nca$ n faydas #i& "lmdn sonra oyanma$ t#c )eman%l$v hsrt sbbdir (llah-tala insanlar bel 'ndn %#indirr#

buyurur:J3fltd olanlar v iman gtirmynlri iin $itmi olaa

1man8lq gn il qorxutJ" ('9rym*C+)!a$a bir yerd buyurur:J9hv olsun yalan8lar! Ohalt girda$na d$ qafil

olanlar!J" ('Pariyat*6E%66)J@y iman gtirnlr! N mal*d0vltiniz% n d oul*uanz sizi

Allahn zi/rindn yayndrmasn! 2r /s $unu 1ts (Allah yadasalmasa)% $1llri sl ziyana urayanlardrJ" ('9unafiqun*+)

zrt 0li34 nsiht edr# buyurur: VLy insan= nin drdinindrman v yuxunun oyan yoxdurmuN >iy sni (llahn $zb

$orxusu oyatmrN albu#i ona itat etmm# nticsind Tanrnn$zbin d%ar olma$ drcsin yetimisn 6na '"r d sstlyn$tiyytl& $flt yuxusunu oyan v hr#tl malic etVJB

V;i#r hli o #slrdir #i& oyan nurunu '"zlrind& ay$l*tlrind v $anlarnda $rar verib (llah 'nn 3,iyamt 'nn4hmi yada salarlar 3Gni badan-aya*a ay$drlar v (llah 'nnyaddan %xarmrlar4J1

V(y$l$ nurdur& ay$l$ bsirtdir Qind a'ahl$ bir nemtdir& hr#im ta olunsa& ona ruzi verilmidirVJ2

FO+Halil-xbar/:sh@JJB+>hcl-bla*/ 3


33/393

V!ir #s yoxdur #i& "lmdn $aba$ $flt yuxusundan oyansnNVJV,fltdn uza$ olun& %n#i $lbin rhimsizliyi t#c $flt

yata*nda bslnirVJA

9mam ccad34 dua edr#n $flt yuxusundan (llaha )naha)arara$ bel deyir: V9lahi& tnblli#& sstl#& #dr& )axll$ v $fltdnsn )nah 'tirirmVJF

bh duasnda oxuyuru$:VLy o #s #i& min-amanl$ beiyind mni yuxuya a)ardn

>emtlr v yaxl$lara yetim# %n mni a*r yuxudan oyatdnXV6na '"r d& ey mslman $arda v bacm& n $dr #i& 'ec deyil

$flt yuxusundan aylb axirt yolunun $ay*sna $al abaha $alsa& 'ecolar& cl )ey#i $fltn sni yaxalayar

Jmin mnbJA+,rr/in rhi ?? c& sh2@& 2KF1,2KF2-ci hdislrJF0bu mzeyi umali duas


34/393

A


35/393


36/393

Qatrlama9nsan hmi (llah xatrlamal& onu dnmli& he% vaxt (llah-

talann $arsnda msuliyyt v bndliyini unutmamaldr& %n#i hr#im (llah unutsa& nticd "zn unutmu olar !ellri "zn yad olub$flt vadisind sr'rdan 'zc#dir 5,urani-.rim7d buyurulur:

JAllah unutduqlar 8n Allahn da onlar 0zlrinunutdurduu (x1yirlrini $aa dmyn) /imslr $nzmyin!J('2r*6+)

J# /slr /i% ayaq st olanda da% oturanda da Allah xatrlar""J('Ali*Gmran*6+6)

!u bard %oxlu rvaytlr var zrti-0li34 buyurur:Vmi (llah yad edin !u zi#rlrin n yaxsdrV 3+>hcl-

bla*/& xtb-11B4

V(llah-tala "znn xatrlanmasn $lblrin )a#l* v safl*%n vasit $rar vermidirVJJ

V(llah zi#rinin "z hli var 6nlar (llahn zi#rini dnyann btn'"zlli#lrindn stn bilmi v onlar he% bir ticart& ziyyt vmhrumiyyt (llahn zi#rindn saxlamamdrVJK

zrti- 0li34 5mmamV xtbsind buyurur:V8hriz#arlarn nianlrindn biri d budur #i& onlarn 'ec-

'ndz btn fi#irlri (llahdrVJ@

8ey*mbr3s4 0hli-beyti v shab ha$$nda buyurur:V6nlar (llahn ad %#iln zaman el a*layrdlar #i& t#lri '"z

yandan islanr& #lyin tsirindn lrzy 'ln a*ac #imi titryirdilrVJO

V(llah yad etm# btn nfsani xstli#lrin drmandrV KBV(llah hmi xatrla #i& 6& $lbin nurudurVK1V(llah yad etm# imann stunudur v eytan trdddn $lb

'irmy $oymurVK2

JJ+>hcl-bla*/ 222-ci xtbJKGen oradaJ@

+>hcl-bla*/ 1O-c xtbJO+>hcl-bla*/ OK-ci xtbKB+,rrl- hi#m/: ?E c&shK1min mnb: sh2@@K2+,rrl-hi#m/ ?E c&shB

J


37/393

K


38/393

Bf//r v dn9mam adi$34 buyurur: 5Tf##r v dnc yaxl$larn

'z's& )isli#lrin "rty& $lblrin nurlandrcs& xobxtliyin a%ar v$lbin 'eniliyidir Tf##r vasitsil insan $iyamt 'nnnxeyrindn& "z iinin a$ibtindn xbrdar olur& elm v biliyi 'nb'nartr Tf##r etm#dn yax ibadt yoxdur/ 8ey*mbr3s4 buyurur:5!ir saat tf##r& bir illi# ibadtdn 3lbtt& burada s"hbt msthbibadtlrdn 'edir4 daha fziltlidir Galnz o #slr bu m$amayetirlr #i& (llah-tala onlar mrift v t"vhid nuru ili$landrmdrVK

Tz##r 3xatrlama4 v tf##r mxtlif mrhllrd bir-biriniizlyir Yah tz##r tf##rn balan*c& 'ah da tf##r tz##r%n zmin yaradr 9nsann trafnda ba vern cryanlardan yeni

mlumatlarn ld olunmas %n fi#ri i salb sabitli# v )assivli#dn$urtulma$& dur*unlu$dan faliyyt #e%m# lazmdr Tf##r insannmaddi v mnvi in#iafnn& t#amlnn sasn t#il edib& onu ba$amxlu$lardan fr$lndirir Tf##r insan duy*u mrhlsindndncy& heyvanl$ drcsindn insanl$ m$amna s"v$ edirTf##r insan ruhunun hat dairsini oyadr& onu uca m$amlarda$anad %alma*a hvslndirir !una '"r d (llah-tala m"minlri vsfedr# buyurur:

J# /slr /i% ayaq st olanda da% uzananda da Allah xatrlar%g0ylrin v y1rin yaradlmas $ard dnr (v d1yrlr)4 J@y5$$imiz! 7n $unlar $o y1r yaratmamsan!RJ ('Ali*Gmran*6+6)

!u aydn bel baa dlr #i& zi#r fi#irsiz v fi#ir zi#rsiz he% birfayda vermz 0'r hr i#isi bir' olsa& insan heyvanl$ v yrtcl$drcsindn rfan& mrift zirvsin y#sldr 6na '"r d& ziz$arda& %al hmi (llah xatrlayasan v eyni halda da tf##r edibruhunu y#s#li#lrd $anad %alma$ %n hazr edsn

8ey*mbr3s4 buyurur:+(*ll xs "z %n 'r# % vaxt ayrsn: bir $dr (llah-tala

il mnacat& bir $dr "z il hesablama$ v bir $dr d (llah-talannonun barsind n edcyi ha$da dnm# %n 0lav bir $dr distiraht v halal lzztlrdn bhrlnm# %n bunlarn stn

K +!iharl-nvar/ 3!eyrut %a)4 HDE???& sh2J +isbah-ri/ #itabndan n$lolunan rvayt sasn

@


39/393

artrsn 3Un#i bu mrhl insana di'rlrini yerin yetirm#d #"m#edir47KA

zrt 0li34 buyurur:VTf##r etm#l $lbini oyatV KF

VDo o xsin halna #i& $lbini tf##rl& dilini is zi#rl m*uledirVKJ

Vr #im "yrndiyi ey bard fi#irls& elmini m"h#mldib$aba$ca baa dmdi#lrini anlayarVKK

9mam adi$34 buyurur:VTf##r insan yaxl$ v saleh mllr dvt edirVK@

V0buzrin ibadtinin %oxu tf##r etm# v hadislrdn ibrtalma$ idiVKO

9mam Riza34 buyurur: V9badt o dem# deyil #i& %oxlu namaz

$lb& oruc tutasan 9badt (llahn ilri bard dnm#dirV@BQeyilnlrdn m$sd budur #i h$i$i ibadt (llah& onun ilri v

iradsi ha$da olan tf##rdr !a$a bir ifad il des#& ibadt odur #i&hr bir ey (llahn mxlu$u& iradsinin mzhri& sift v adlarnntcllisi oldu*undan insann di$$t mr#zind durmaldr !u crdnc h$i$i )rsti olub ibadtin vcuduna can verir

KA+!iharl-nvar/ 3!eyrut %a)4 HDE??? c& sh2KFmin mnb& HDE??? c& sh1@KJ

+,rrl-hi#m/: ?E c& sh2OKK+,rrl-hi#m/: E c& shKOK@+!iharl-nvar/ 3!eyrut %a)4 HDE??? c& sh22KOmin mnb: sh2@B+!iharl-nvar/ 3!eyrut %a)4: HDE??? c& sh22

O


40/393

AB


41/393

A1


42/393

9h$$t v nifrt (Bvlla v t$rra)0xla$ elmind hvt v $zb #imi tbir olunan mhbbt v

nifrt fziltlri #sb edib& rziltlri rdd etm# %n n hmiyytlidnc& xsusiyytdir 9nsan bir eyi sevmyinc ona trf hr#tetmz v bir ey nifrt bslmyinc ondan uza$lamaz 9mam adi$34

buyurur: Vr #im "znn xeyir mlindn xohallanb& )is mlindnnarahat olarsa& o& h$i$tn& m"mindirV @1

,saca des#& mhbbt v nifrt& dostlu$ v dmn%ili#& razl$v narazl$-btn bunlar hams insan hyatnn sasn t#il edir !uduy*ularsz hyat mnasz olub "z sev'i v travtini itirir 9nsanxsiyyti bu duy*ularn sasnda formalar drl-mtllihinin tbiriil des#& insanlar bir-birindn fr$lndirn mhz bu xsusiyytlrdir@2

5,urani-.rim7d bu mtlb iar edilr# buyurulur:

JI1% hr /s 0z qa$iliyytin (xisltin) g0r i g0rr""J (Gsra*,=)!zilri bel tsvvr edirlr #i& yaxl$lar v )isli#lri

myynldirm# insanlarn t#aml v in#iaf etmsin sbb olurE yaxud #sin& chalt v savadszl$ mnvi s$ut v )assivliy'tirib %xarr& la#in bu& yanldr& %n#i bili# n $dr faydal v zruriolsa da #ifayt etmir& ona '"r #i& ist# v iradsiz xasiyyt yaranmrUox alimlr vardr #i& al#a$ollu i%#ilrin v si$aretin zrrlri bard#itablar yazm& la#in eyni zamanda da "zlri bu #imi eylr aludolmular 0bs yer demmilr #i& hyat $id v mbarizdnibartdir

@1Qeylmi +Llamd-din/ sh11BM +Isuli- #afi/,?? c& sh22@2 +0l-sfar/, ?D c, tnasx fsli, drl-mtllihin bu $idddir #i& insanheyvanlardan fr$lndirn cht onun nit$idir 3tf##r v $l $vvsi4 !u cht '"rbtn insanlar eynidirlr& la#in insanlar bir-birindn fr$lndirn onlarn nfsani siftv xsusiyytlrindn nlnmi fa#torlardr drl-mtllihin bu siftlri hr birfrdin zati siftlri #imi $bul etmidir Qemli,insanlar arasnda# fr$lndirici chtrn'& #il& #miyyt v #eyfiyyt deyil& onun h$i$i simasn formaladran hminsift v xara#terlrdir 9nsann hmin bu brzxi surtidir #i& axirt 'n onunla mhraya*na 'lir !zilri insan& bzilri d meymun& donuz& yrtc v ot yeyn heyvanlarsurtind $iyamt 'n mhr aya*na 'lir !ir insann hyatn mxtlifmrhllrind crbcr siftlr mali# olub $iyamtd bu surtlrin hams il zahirolmas da mm#ndr !u chtdn drl-mtllihin insanlarn mxtlif n"vlrmali# olmasna inanr 9nsan vahid bir n"v #imi bilm# is, ba$a heyvanlar ilm$ayisd mmi bir nzrl irad olunmu ibtidai v sthi h"#mdr $i$tin sliis bel deyil

A2


43/393

yatn $idsiz v $idnin d e$siz& mhbbtsiz& yan*szmnas yoxdur Qemli& iman mhbbtdir& mhbbt d iman > $dr

#i& bir xs e$in v mhbbtin lzztini dadmayb& imann da lzztinibilmz9mam adi$34 Vhbbt v nifrt imandandrmNV-dey soruan

xs bel cavab verir: V9man mhbbt v nifrtdn ba$a bir eydeyilV@ !a$a bir hdisd 9mam !a$ir34 bel buyurur: VQinmhbbtdir& mhbbt d dinV@A

9mam adi$34 buyurur: VLl #i& (llahn mhbbt nuru birbndnin $lbin sa%b onun batinini i$landrd& (llahn zi#rindnba$a onun $lbind he% bir ey $almaz 9lahinin mhbbti dedi#dbatini chtdn insanlarn n yaxs& dan*nda n do*ru danan&hdin n vfals& ml v rftarnda n mlisalehi& (llah-talan

xatrlama$da n sfals& nfsani xzu 3tvaz"#arl$la mid bir'4 vxu 3tvaz"#arl$la $orxu bir'4 chtdn n ibadt#ar nzrd tutulur6& 3bu #eyfiyytlr mali# olan xs4 (llaha mnacat edn zamanml#lr onunla fxr edr& onun '"rd#lrindn v mahidetdi#lrindn sevinrlr (llah-tala bel bndsinin vcudunun br#tisaysind "l# v hrlri abadladrar 6nun alicnabl* vasitsil

bndlrin ltf edr 9nsanlar onlarn ha$$na and verdi#d Tanrdualarn $bul edr& ltf v mehribanl$la blalar& %tinli#lri onlarnzrindn '"trr 0'r briyyt (llah mhbbtinin zmt vdrcsinin uca Garadann dr'ahnda n $dr b"y# oldu*unu baads& bhsiz& onun $dmlri altda olan tor)a$dan ba$a bir eyl

(llaha yaxnlamazV@Fbhsiz& insan zatn camala v #amala ai$dir 6& '"zlli# v

yaxl$lar sevir& )isli# v %ir#inli#lr nifrt edir a$$-talannm$dds zat #amal& camal& elm& $drt& rhmt& bir s"zl btn #amilsiftlrin eyni oldu*undan 3bu sadalanan siftlr sifti-sbutiyyadlanr4& demli& btn sev'ilrin balan*c (llah sev'isidir r #im'"zlli# v #amal ai$idir& 6nu sevir& hr #im 6nu sevirs& camal vclalnn mzhrini d sevr

!u cazib fitri cazibdir e% #s iradsindn asl olmayara$&h$i$tin& mtl$ varl*n& onun '"zlli# v camalnn cazibsindn

@+Isuli-#afi/ ?? c& sh12F hdis-FM+>urus-s$leyn/ tfsiri,E c& sh@

@A+>urus-s$leyn/ tfsiri,E c & sh@A@F+isbah-ri/,DCE? fsil

A


44/393

#narda $ala bilmz am Tanrnn elm v $drti $arsnda acizdir$dds +,uran/da bel buyurulur:

J2al$u/i g0ylrd v y1rd olanlar istr*istmz #na (Allaha)tslim olmular""J ('Ali*Gmran*,C)J0ylrd v y1rd /im varsa% (0zlri d) /0lglri d shr*

axam istr*istmz Allaha sd 1dr!J ('5d*6?)+9ftitah/ duasnda is bel oxuyuru$:J:tn zizlr izzti qarsnda xar v zlildirlr" :tn $0y/lr

zmti qarsnda tvaz0/ar v h18dirlr""JHa#in bu cazib v fitri itat #ifayt deyildir& %n#i

"znislahetm& safladrma v nfsl mbariz meydannda ay$l$ sasrtdir !u yolda fitri $vvlri i salb ixtiyar v irad il dostunistyin tslim etm# lazmdr& %n#i tbii v icbari mllrin (llaha

yaxnlamada he% bir dyri yoxdur(llah-tala 5,urani-.rim7d buyurur:JI14 -gr siz Allah s1virsinizs% mnim ardma glin /i% Allah

da sizi s1vsin v gnahlarnz $alasnJ ('Ali*Gmran*C6)(llaha mhbbt mll tamamland* surtd dyrlidir& yni

mu$unun irad v istyini "z istyindn stn biln ai$ h$i$i ai$hesab olunur !u halda se%im& "zntn$id& itat v nfsl mbarizlazmdr 5,urani-.rim7d bu bard bel deyilir:

JAllah yannda n h0rmtli olannz Allahdan n 8oxqorxannzdr" (Lis mllrdn n 8ox 8/inninizdir) ('2urat*6C)

0li34 buyurur: V(llah mhbbti #imin $lbin drs& onu

yaxb-yandrarV@JBa(lan*+, n-!tsi

!uradan aydn olur #i& mhbbt (llah ai$lri v ona trf'ednlr %n balan*c& yolun vvlidir > $dr #i mhbbtl ist#

bir' deyil& bir addm bel irli atma$ olmaz 0'r insan "z xeyriniistms& he% vaxt islah olunmaz 0vvl 'r# insanda "z eyiblrini v%atmamazl$larn dzltm# %n %x yolu axtarma$ xsusiyytiyaransn 9nsan bunu dr# etmlidir #i& ona bx olunan hmin nemtlri

bihud ldn verm# olmaz,eyd etdiyimiz #imi& bu yolda t#c elm #ifayt etmir !ununla

yana e$ lazmdr& yni bu e$ insan do*rulu*a trf %#ib onu nfslmbarizy hazrladrr !el #i& 5,urani-.rim7d buyurulur:

@J+isbah-ri/ DCE? babAA


45/393

J#rada a/lanma s1vn insanlar vardr" Allah a/ olanlar(0zlrini ismn tmizlynlri% mnvi qsurlardan% 8ir/inli/lrdn

qorumaa 8alanlar) s1vr"J ('B0v$*6E,)Gman v 1lm!u bhsd imanla elmin bir-birindn fr$lndiyini bilm#

lazmdr Llm tcrb v isbatn nticsidir !u i#i amil tsvvr vtf##rdn irli 'lir& la#in iman v inam rfani vicdan& ilahi fitrt$arsnda "zn ayltma$dr !a$a ifad il des#& elm #sb olunan vdr# ediln bir mfhumdur 9man is lvi )arlt& vicdan haraynacavabdr

Llmlr adtn tsvvr& tf##r v myyn bir rea#siyadando*ur 9man is vicdana inam v ta)nma$dr !a$a s"zl des#& elmtcrb& th$i$at& mfhum& bili# to)lusudur& la#in iman m$dds

varl*a $ar ba*ll$& tzim v sitayi hissidir Llm aid olan eylr insan$zbin v nifrtin sbb ola bilr& amma iman hmi $lblrdmhbbt& sev'i yaradr 6 yerd #i iman m"vcuddur& oradatvaz"#arl$& tzim& sitayi d olur sln& (llaha iman fitri ehtiyac vhe% ny tmnnas olmayan Tanrya ba*ll$& b"y# zmt& rhmt&sonsuz $drt $arsnda acizli# v #i%i#li# hissidir

+,uran/ tbiri il des#& iman fitrt harayna cavab v hd-)eymann yenidn tzlnmsidir:

JAllahn fitri olaraq insanlara v1rdiyi dinJ ('5um*CE)JQatrla /i% $ir zaman 5$$in Adm oullarnn $1llrindn

(gl/) nsillrini 8xard$ onlar 0zlrin ($ir*$irin) ahid tutaraq4

J9n sizin 5$$iniz d1yilmmi.J* sorumu% onlar da4 J:li%5$$imizsn!J*d1y ava$ v1rmidilr"J ('-raf*6;F)

onra aynin ardnda buyurur #i& bu bildiri v hadt onun%ndr #i& $iyamt 'n V!iz bu msldn xbrdar deyildi#&V-dey

bhan 'tirmysinizQemli& iman fitrtin ehtiyacna $ar hdin tzlnmsi v

t#ididir !urada hd-)eyman dedi#d imann nzrd tutulmas ehtimalolunur& amma elm alim v mlum 3"yrniln ey4 arasnda bir n"v zehniv fi#ri la$dir 9man #lmsind is (llah $arsnda sitayi& tzim vtvaz"#arl$ hissi ehtiva olunur& la#in elmd bu& tlb edilmir& %n#i elmalimin nzrind xoa'lmyn mchullarn #fi v ixtiras %n birvasitdir Llm imanla hmi bir' deyildir 6na '"r d 5,urani-.rim7d buyurulur:

AF


46/393

J(90zlrimizin) hqiqiliyin daxiln m0h/m min olduqlarhalda% haqsz y1r v t/$$r zndn onlar in/ar 1tdilr"J

('Nml*6=)!una '"r d (llah-tala +,uran/da insanlara VLy bilnlrV #imiyox& VLy iman 'tirnlrV #imi xitab edir& yni bilib iman 'tirmynlryox& iman 'tirn xslr

!a$a bir trfdn d iman hmi arxaynl$ v xtircmli#lbir'dir& anca$ elmin bzn iztirab v ni'aran%l*a sbb olmas damm#ndr (llah-tala m"minlr bard buyurur:

J# /slr /i% Allah zi/r 1tm/l r/lri rahat olduu haldaiman gtirmilr" :ilin /i% ql$lr yalnz Allah zi/r 1tm/l aramtaar!J ('5d*F,)

@lm imann tamamlaysdr

Llm bir %ox hallarda imann m$ddimsi v tamamlaycsdr!una '"r d 5,urani-.rim7d elm triflnmi v ad imanla yana%#ilmidir:

JAllah da sizdn iman gtirnlrin v (xsusil) 1lm $x 1dilmi/imslrin drlrini ualtsnJ ('9adl*66)

!u mrhllri tamamlama$la mlum olur #i& elm v iman i#iifaddn ml 'lmidir 0'r iman e$ v rfan ifadsindndir des#&do*ru s"ylmi olar$ !una '"r d +.meyl/ duasnda oxuyuru$:

V9lahi= ni fv et Ly mnim "vlam& ey mnim Rbbim& ninzabna sbir edrm& amma fra$na nec sbir edimNV

!u ai$in mu$u il mnacatdr !una '"r d harada imandan

s"z a%lrsa& mhbbt v e$ mslsi d ortaya %xr(llah-tala iman hlini vsf edr# buyurur:JL1ym$r nazil olan dinldi/lri zaman haqq $ildi/lri

8n onlarn g0zlrinin yala dolduunu g0rrsn" #nlar d1yirlr4J@y 5$$imiz! :iz iman gtirdi/% $izi (haqqa) ahid olanlarla $ir

y1rd yaz"J ('9aid*,C)9man mayasz v "zlsz olsa da& mhbbt v e$l doludur

tta bt)rstlr "z btlrin mhbbt bslyr# onlara tzim& sitayiv ibadt edirdilr 5,urani-.rim7d bu bard buyurulur:

JGnsanlarn i8risind Allahdan q1yrilrini (Allaha) ri/ qou$%onlar Allah s1vn /imi s1vnlr d vardr% hal$u/i iman gtirnlrin

Allaha mh$$ti daha qvvtlidir" -gr (0zlrin) zlm 1dnlrinvaxtnda g0r/lri za$dan x$rlri olsayd% onlar $tn (qvvt)

AJ


47/393

qdrtin Allaha mxsus olduunu v Allahn za$nn iddtliolaan $ilrdilr"J (':qr*6>?)

G/itrfli laqQinsiz v $afil xslrdn bzisi bel hesab edirlr #i& (llaha olaniman v sitayi bir n"v insanlarn (llahla birtrfli la$sidir !u shvdnc vasitsil imandan uza$lama$ %n bhan 'tirirlr& la#in bu&cahilan v $rzli bir dncdir& %n#i iman Garadanla yaradlmarasnda $arl$l sx la$dir !u la$ tbii h$i$t sasndadr !ula$d hr i#i trfin cazib v mara* vardr& yni (llah-tala

bndlrini sevdiyindn btn bu nemtlri onlarn ixtiyarna vermidir0lbtt& Tanr t$val& mlisaleh v $lbi )a# m"minlri daha %oxsevr# buyurur:

J2qiqtn% Allah tqvallar s1vir"J ('Ali*Gmran*;>)

Jaxlq 1din% hqiqtn% Allah yaxlq 1dnlri s1vir"J(':qr*6+?)

JAllah a/ olanlar s1vir"J ('B0v$*6E,)J@y iman gtirnlr! 7izdn hr /s dinindn d0ns% ($ilsin /i%)

Allah (onun y1rin) 1l $ir tayfa gtirr /i% (Allah) onlar% onlar da(Allah) s1vrlr" #nlar m0minlr qar mlayim% /afirlr qar issrt olar% Allah yolunda vuruar v h18 /sin tnsindn qorxmazlar"

:u% Allahn ltfdr" #nu istdiyin v1rr" Allah (ltf il) g1nidir%(#% hr 1yi) $ilndir" ('9aid*?=)

!u ayd s"hbt i#itrfli& $arl$l dostlu$dan 'edir !u dostlu$(llah v onun bndlri trfindn tzahr olunur !u "z ona sbutdur

#i& h$i$i iman $arl$l la$ v birlmdir !a$a s"zl& h$i$i imanDali$ v mxlu$ arasnda# $arl$l sev'idir 5,urani-.rim7d (llahVm"minV sifti il vsf edr#n bu $arl$l la$y iar edilr#

buyurulur:J#% 0zndn $aqa h18 $ir Banr (9$ud) olmayan% ($tn

mxluqatn) ixtiyar sahi$i% mqdds (a/) olan% m0min% (hr 1ydn)g0z*qulaq olu$ ($ndlrini) qoruyan% y1nilmz qdrt (qvvt) sahi$i%(hamn istdiyi hr hans $ir 1y) m$ur 1tmy qadir olan% (hr1ydn) $0y/% (hr 1yin f0vqnd) olan Allahdr" Allah (mri/lrin)#na qoduqlarndan (ri/lrdn) uadr"J ('2r*FC)

Tfsir%ilr Vm"minV #lmsini tfsir edr#n bir ne% fi#ir irlisrmlr:@K

1 6 #s #i& bndlrin min-amanl$ bx edir@K+cml-byan/,? c& sh2JK

AK


48/393

2 !ndlri onun zlmndn v zabndan amandadrlar 3e%#im zlm etmir4

amdan $aba$ "z ye'anliyin iman vardr& hamdan $aba$"z t"vhid v t#liyin hadt verir:JAllah 0zndn $aqa h18 $ir Banr olmadna ahiddir"

9l/lr v 1lm sahi$lri d haqqa% dalt $oyun yr/ (haqqatanaraq) o qvvt% hi/mt sahi$indn $aqa i$adt layiq h18 $irvarlq olmadna hadt v1rdilr" ('Ali Gmran*6,)

Oazi$ v dafihbbt d di'r duy*ular #imi i#i $tb-msbt v mnfi $tb

mali#dir 6la bilmz #i& insan bir eyi xolayar#n& onun #sini dxolasn 9nsan 'r #amal v '"zlli#lr yetimyi xolayrsa&

bhsiz& 'naha v na$isliy $ar nifrt bslyir& bel #i iman 'r birxs trfindn istnilirs& s"zsz #i& #fr v nifa$ onun nzrind )is'"rnr (llah-tala buyurur:

JMa/in Allah siz iman s1vdirmi% onu r/lrinizd sslmi%/fr% itatdn 8xmaa v (Allaha) asi olmaa qar sizd nifrtoyatmdr"J ('2urat*;)

Qemli& n vaxt mhbbtdn s"z ds& bu& o dem# deyil #i&insan badan-aya*a tam slh trfdar olub& hamn v hr eyisevmlidir "min v $idli insan ham il dostlu$ ed bilmdiyi #imi&hamya $ar da dmn%ili# ed bilmz Qem#& el bir mhbbtdyrlidir #i& '"zlli# v #eyfiyytl la$d olub bunlarn #sini

"zndn uza$ladrsn

Bvlla v t$rraTvlla v tbrra 9slam dininin fruidin@@ b"lmsin aid olan

hisslrdir Ll buna '"r d insan yaxl$lar v yaxlar sevib& )islrv )isli#lrl mbariz a)armaldr 6dur #i& (llah-tala 8ey*mbr3s4-in h$i$i ardcllarn vsf edr# buyurur:

@@


49/393

J9hmmd(s) Allahn 1ym$ridir" #nunla $irli/d olanlar(m0minlr) /afirlr qar srt% $ir*$irin (0z aralarnda) is

mrhmtlidirlr"J ('Dth*F+)J(@y 1ym$r!) Allaha v axirt gnn inanan h18 $irtayfann Allah v #nun 1ym$rin qar 8xanlarla*0z atalar%oullar% qardalar% yaxn qohumlar olsalar $1l% dostluq 1tdiyini

g0rmzsn" #nlar 1l /imslrdir /i% Banr onlarn ql$lrin imanyazm v 0z drgahnda onlara ruh (g) v1rmidir (iman% hidaytnuru ta 1tmidir")J ('9adl*FF)

J@y iman gtirnlr! N mnim dmnimi% n d 0znzndmnini dost tutun! #nlar (/afirlr) siz gln haqq ('3uran%

9hmmd(s)*i) in/ar 1tdi/lri halda% siz onlarla dostluq 1dirsiniz"(91hri$anlq g0strirsiniz) ('9mthin*6)

!una '"r d bu msuliyyti "hdsin '"trm m"minlrd hmehtiram '"strm#& hm d etiraz etm# xsusiyyti olmaldr amnnyannda h"rmtli v mehriban olma$ istynlr is mnafi$dirlr !u

bard rvaytlrd d t#id olunur Rvayt '"r 8ey*mbr3s4shablrdn birin buyurur:

-Ly (llahn bndsi= Pz dostlu$ v dmn%iliyini (llah %n&onun yolunda et= Qostlu$ v dmn%iliyin bu yolda olmaldr& %n#i

ba$a bir yolla (llah dr'ahna yetim# v imann irinliyini dadma$olmaz !u 'n nzrlrin %oxu dnyvi m$sdlr zrind yaranmdostlu$ v dmn%ili#lr y"nlmidir !u xrdal$larn (llah yanndahe% bir dyri yoxdur

min shab sorudu:->ec baa d# #i& dostlu*umuz v dmn%iliyimiz (llah

%ndrN aradan bil# #i& (llahn dostu #im& dmni #imdirN 0'rbiz d bunu bils#& onun dostu il dost& dmni il dmn olar$N

8ey*mbr3s4 hzrti-0li34y iar edr# buyurdu:V!unun dostu (llahn dostu& dmni is (llahn dmnidir 6na

'"r d atann v "vladnn $atili olsa da& onun dostu il dost& atan v"vladn olsa da& onun dmni il dmn olV@O

Tvlla v tbrra o $dr hmiyytlidir #i& bzi hdislrdimann n sas hisssi hesab olunmudurOB

din mslmanlarnn 5,urani-.rim7d hmi triflnnxsusiyytlrindn biri d budur #i& onlar mhacirlri imanlarna '"r

@O+!iharl-nvar/& HDE? c& sh2JOBmin mnb& sh2O

AO


50/393

sevib& bu yolda onlardan he% bir ey sir'myr# "z evlrini a%$r#l& smimiyytl mhacirlr %n hazrlayb& 'lrzl $arladlar

!u bard 5,urani-.rim7d deyilir:J#nlardan (mhairlrdn) vvl (9dind) yurd salm v(L1ym$r(s)* ql$n) iman gtirmi /imslr (nsarlar) 0z

yanlarna (hrlrin) mhairt 1dnlri s1vr% onlara v1rilnqnimt g0r r/lrind hsd duymaz% 0zlri 1htiya i8ind olsalar$1l% onlar 0zlrindn stn tutarlar"& ('2r*+)

0'r dostlu$ v dmn%ili# (llaha xatir olmazsa& davamlolmayb #sin %evrilc#dir !aa dm# lazmdr #i& bel dostlu$larhmili# ziyana sbb olur (llah-tala bu ha$da buyurur #i& onlar$iyamt 'n bir-birini lntlyib dmn%ili# edr# tssfl deyrlr#i& #a bu #sl dost olmayayd$:

J9ttqilr mstsna olmaqla o gn dostlar $ir*$irin dmn/sil/lrJ" ('Puxruf*>;)

JHay halma!


51/393

F1


52/393

rit h0/mlrindn x$rdar olmaqaleh bnd olma$ istyn xs myyn bir i balamazdan

vvl onun ha$$nda mlumat to)layb "z iini rit "l%lri il uy*un#ild $urmaldr ri h"#mlri& $anunlar bilmdn trbiylnm# v"hdmiz dn vzifni yerin yetirm# mm#n deyil !una sasn&dind myyn zruri h"m#lri 3t$lidl v ya ictihadla4 bilm# hamyavacibdir e% olmazsa& dini msllri "yrnm#d irli %xb

ba$alarna da baa salma$ %n myyn xslrin olmas lazmdr(llah-tala buyurur:

J"":ar hr tayfadan $ir dst (dini 1lmlri 0yrnm/% sonra dadindalarna 0yrtm/ 8n) qalsn /i% amaat (d0ydn) qaytd

zaman onlar (Allahn za$ il) qorxutsun" :l/ onlar (ld 1tdi/lri$ili/lr saysind yaramaz ilrdn% nalayiq hr/tlrdn)

8/insinlrJ" ('B0v$*6FF)Rvayt olunur #i& 9mam adi$34-dn VTutarl dlil yalnz (llaha

mxsusdurV 3+0nam/-1AO4 aysinin mnasn sorudu$da buyurdu: V-(llah-tala $iyamt 'n "z 'nah#ar bndsin buyurar: VLy mnim

bndm= >iy "z vzifni dz'n yerin yetirmdinN !ilr#dnmi'nah etdinNV 0'r des #i& 5bli7& buyurar: V>iy bildiyin mletmdinNV Gox 'r des #i& +bilmirdim/& onda soruar: V>iy"yrnmdin #i& ml edsnNVO1

>tic olara$& bndli# v ibadt i#i rtl "zn do*ruldur:mhbbt v itatl 9tat Tanrnn razl$ v istyini bilmdn $buldeyildir Pzlrindn n is $ondarb itat v ibadt #imi yerin

yetirilnlr& h$i$td& "zlrinin bndlridirlr& nin#i (llahn!u ha$da (llah-tala buyurur:J"" Allah 0z siz izn v1rdi% yoxsa Allaha iftira yaxrsnz.J

('unus*?+)

O1 +Tfsiri-afi/ 39slamiyy %a)4& ? c& shFFF 3+0nam/ sursinin 1AO-cu aysinintfsirin sasn4M+>urus-s$leyn/& ? c& shKKJ

F2


53/393

F


54/393

7daqtli yolda s18i$% gnah/ar (is) adamlardan uzaqlamaq"

r hans bir sfrd vfal v sda$tli yoldan %tinli#lri hlletm#d mhm rolu oldu*u #imi& mnviyyat safladrma$da da yaxyolda b"y# hmiyyt mali#dir

zrti-usa34 !ni-9srail tayfasn


55/393

FF


56/393

2aram mllrdn 8/inm/(nahlardan uzaqlamaq)

9l#in mrhld atlan addmlardan s##izincisi haram mllritr# etm#dir& yni bdn trbiysind bir $isim i v yem#lrdn%#inm# zruri oldu*u #imi& nfsin safladrlmasnda da bzi ml vyem#lrdn imtina etm# lazmdr

,tb Ravndi 9mam !a$ir34-dn bel n$l edir: VUoxtccbldr #i& insanlar xstliyin $orxusundan yem#lrind )hrizsaxlayr& amma chnnm atinin zabndan $orxub 'nahdan%#inmirlrVOA

0lbtt& )hriz v "zn )is mmllrdn $oruma$ nfsani$vvlrin ziddindir !u& iin vvlind %ox %tin olur& la#in b"y# zmv mbariz yolu il nfs $alib 'lm# olar zrti-0li34 bu bard

bel buyurur: VYnah tr# etm#d nfsinizi linizl yumaldn #i&ibadt v itat trf %#m# sizin %n asan olsunVOF

>fsin safladrlmasnda sas rol oynayan bu mbariz islammdniyytind Vt$vaV ad il tannmdr !u da btn islami v insanidyrlrin sas& bn"vrsidir !tn ml v sylr bunsuz "z dyriniitirir& Tanr dr'ahnda $bul olunmur 5,urani-.rim7d deyilir:

JAllah yalnz tqvallardan (mttqilrdn) q$ul 1drJ"('9aid*F;)

bhsiz& (llah dr'ahnda $bul olunmayan mlin insan ruhu vmnviyyatna he% bir tsiri olmaz& %n#i yalnz '"zl #lam v salehml ona trf yuxar $alxar& t#c )a# v mlisaleh insanlar (llaha

yaxnlaa bilr (llah-tala 5,urani-.rim7d buyurur:JLa/ s0z (B0vhid /lmsi% zi/r% hmd*sna) #na trf y/slr"

H a/ s0z d (Allah drgahna) yax ml qaldrar"J ('Datir*6E)9mam adi$34 buyurur: VT$vasz he% bir mlin faydas yoxdurV

OJ9mam !a$ir34 buyurur: V9badtlrin n %tini t$vadrVOK

9mam adi$34 "z m#tubunda dostlarndan birin xitab edr#yazr: V0'r a$ibtinin xeyirl $urtarmasn v bu dnyadan yax ml'"rr#n #"%m# istyirsns& (llahn ha$$n ta)talama bada onun

OA+Camei-hadisi-i/& ??? c& sh2KOF+,rr/&fsl '"r mndricat& sh12O& JA1B +Camei-hadisi-i/ ??? c&sh2JOJ+Isuli-#afi/& ?? c& shKK vr fsliOKmin mnb

FJ


57/393

hlimliyin 3helmin4 v sbrin aldanb nemtlrini 'nah ilr srfedsnVO@

fzzl ibn Pmr deyir: V9mam adi$34-in xidmtindmllrdn s"z dd n rz etdim #i& mllrd %ox zif v sstm9mam bel buyurdu:

-a#it ol& (llahdan ba*lanma$ ist& yni bu $dr namid olmaonra is buyurdu:-e% bhsiz& t$va il '"rln az ml t$vasz '"rln %ox

mldn yaxdrVOOfzzl yax mllr sahibinin t$vas olmad* bard

sorudu$da 9mam cavab verdi: VLl xslr var #i& insanlara yem#verir& $onular il mehriban& evlrinin $a)s hamnn zn a%$dr&amma il#in mrhld rftarnda 'naha batara$ nfsin cilovunu ldn

verirlr !ununla da itatdn boyun $a%rara$ 'naha batrlar Ha#in eladamlar da vardr #i& bu cr '"zl ilri yerin yetirm# onlara nsibolmur& anca$ "zlrini 'nah v hr cr %ir#inli#dn $oruyurlarV1BB

1m/*i8m/ v mld haram1ylrdn 8/inm/(llah-tala buyurur:JGnsan hl $ir y1myin $axsn!J ('-$s*F=)zrti-0li34 6sman ibn neyf yazd* m#tubda bel

buyurur: VGemyinin halall*nda bhn olsa& onu yemV1B1!una '"r d m"min bnd il# n"vbd yem# v mllrinin

haram olmamasna di$$t yetirmlidir !u msl& xsusil 'nah %n

rait yaradan hvt $vvsinin n %l*n vaxt olan 'ncli# d"vrnnvvllrind '"z %ox %ar)r !unun %n d $lb v '"z hr cr%ir#inli#dn $oruyub )a# saxlama$ lazmdr #i& insan '"zl hval-ruhiyy il smada $anad %alb sirli almd )ey*mbr& siddi$& hid vsalehlrl bir' olsun1B2

T$va hli a%$-aydn haramlardan %#inm#dn lav& bhliyem# v fitn#ar baxlardan da "zn $oruyur !u yolda u*ur$azanma$ istynlr ritd caiz olmayan 3$ada*an edilmi4O@+!iharl-nvar/& HDDC c& shF1OO+Isuli-#afi/& ?? c& shKJ& tat v t$va fsli& hdis K1BB

+Isuli-#afi/& ?? c& shKJ& tat v t$va fsli& hdis K1B1+>hcl-bla*/ 3bhi alehi4& AF-ci m#tub1B2 +>isa/ sursinin JO-cu aysin iardir:7(llaha v )ey*mbr itat ednlr&3axirtd4 (llahn nemt verdiyi nbilr& siddi$lr& hidlr v salehlrl bir yerdolaca$lar7

FK


58/393

m*uliyytlr& lya$tsiz v nadrst adamlardan uza$lamal& rituy*un ilrd d btn vacib $ayda-$anunlara riayt edib beytl-mal1B

srf etm#d hddn art$ ehtiyatl olmaldrlar 0'r o& d"vlt mmuruv ya xal$a xidmt '"strnlrdndirs& ona hval edilmi vziflrilayi$inc yerin yetirmli& "z faliyytini var $vvsi il xal$a& xsusn#asb v ziflr xidmt '"strmy hsr etmlidir

9tirilmi vaxtlarn vzi "dnilsin dey& ehtiyat %n $anunivaxtdan bir az art$ ilmli& xsusil rhbr vziflrd %alan xslr"z msuliyytlrin '"r %ox ehtiyatl olmaldrlar1BA Ha#in %oxtssflr olsun #i& bu m"vzuya lazmi $iymt verilmir Uoxlar arverm#d mahir& ml etm#d is sst olub bunun ziddin 'edir&xsusil $ida $bulunda v hvani 3cinsi4 msllrd he% bir eymhl $oymurlar !el xslr ba$alarndan daha %ox zrrli olub

islama zrb vururlar Gem#-i%myin v cinsi mnasibtlrin halal-haraml*na fi#ir vermm# 'nahlara alud olma*n balan*cdr!una '"r d on d"rd sum34 "z hdis v #lamlarnda bu i#i amilinnzart altnda olmasna %ox t#id edr# bunu ibadtlrin n stn vriyaztlrin n dyrlisi hesab etmidir

0bu !sir deyir: 5!ir nfr 9mam !a$ir34-in hzurunda s"yldi:-n mlimd zif v sstm sthb oruc tutma$ mn az

nsib olur Ha#in minm #i& halal yem#dn ba$a bir ey yemirm9mam !a$ir34 buyurdu:-ans ibadt yem#-i%m#d v cinsi msllrd haramdan

%#inm#dn stndrN/1BF

1Bslmanlarn mumi mal1BA!u bard hzrti-0li34-nin !sr valisi 6sman ibn neyf yazd* m#tub daha%ox di$$ti %#ir: 5Ly neyfin o*lu= n xbr verildi #i& !sr d"vltlilrindn birnfr sni $ona$l*a dvt etmi v sn d bu dvti $bul edib yubanmadan $ona$l*a'etmisn xtlif yem#lr b"y# $ablarda bir-birinin ardnca snin $arna$oyulmudur n 'man etmzdim #i& sn yoxsullara la$eyd olub d"vltlilrin%a*rld* bel bir cmiyytin dvtini $bul edsn Gediyin yemy fi#ir ver 3!ax'"r halaldrm& ya yoxN4 !u zaman halall*na bh etdiyin yemyi yem& )a#l$ vhalall*na y$inin olsa& yem#dn %#inm !il #i& hr mmum 3hr hans bir imamnardcl4 'r# "z imamna i$tida edib elminin nurundan bhrlnsin 3Gni btnmllrd "zn ona bnzdr# onun biliyindn istifad etsin4 !il #i& sizin imamnz

bu dnyada yalnz #"hn )altarla& yem#lrdn d vur-tut i#i dd %"r#l#ifaytlnmidir 0lbtt& siz bel ola bilmzsiniz& la#in mn t$va& sy& ifft& )a#l$v do*ru yolla #"m# edin1BF Tbrsi yazr: 5!tn 'nahlar (llah $anunlarna itat etmm# sayld*ndanb"y#dr Ynahlarn b"y# v #i%i# olmas onlar arasnda# fr$lr '"rdir !u

F@


59/393

!a$a bir hdisd yen o zrt buyurur: V(llah dr'ahndayem#-i%m# v cinsi msllrd haramdan $orunma$dan yax ibadt

yoxdurV1BJ

:0y/ v /i8i/ gnahlar!tn 'nahlar (llah $anunlarna zidd oldu*u %n b"y#dr&

la#in myyn xsusiyyt v mxtlif tsirlrin '"r onlar bir-birindnfr$lnirlr 6nlardan bzisi %ox b"y#& bzisi %ox #i%i#& bzisi is ortasviyy dayr (ydndr #i& adam "ldrmyin 'nah adam d"ym#dn&zina etmyin 3$eyri-$anuni cinsi la$& #binsiz4 'nah namhrm3"z' $adna4 baxma$dan daha b"y#dr !u baxmdan burada i#i sualmeydana %xr:

1Z!tn 'nahlarn bir-biri il m$ayisd 'cl v zif tsir

mali# oldu*undan b"y#-#i%iy b"lnmsi mumi v nisbidirmiN2Z


60/393

V!tn 'nahlar b"y#dr& onlardan n b"yy odur #i& onunlainsann smy m"h#mlnsin& %n#i 'nah#ar ya zaba d%ar& ya da

(llahn rhmtin amil olaca$ Cnnt yalnz )a#lar daxil olarlar3yni ti 'nahla br#imi behit daxil ola bilmz4V1B@!a$a bir hdisd n$l olunur #i: V.i%i# 'nahlardan %#inin

3>zrinizd #i%i# hesab etdiyiniz 'nahlardan %#inin4 Un#i onlaristynlr ardnca drlr/

9nsan bzn 'nahn '"rmmzliy vurub: +Lybi yox& indi bu'nah edirm& sonra 'edib t"vb edrm&/-deyr# "zn aldadr !u

bard (llah-tala buyurur:J:iz qa$aqadan v sonradan y1rin y1tirdi/lri hr $ir mli

azald$*8oxaltmadan qiyamt mh/msind h1sa$a 8/ri/Jv yenbuyurur: J-gr xa*xa dnsi 0l8snd $ir ml dalarn arasnda%

g0ylrd v ya y1rd gizlnmi olsa $1l% Allah*tala onlarn hamsngtirr% (v h1sa$n 8/r) Allah m1hri$an v hr 1yi $ilndir"J6E+

T#rar etmyi "zmz lazm biliri# #i& 'nahlarn yuxarda#b"l's nisbidir 6nlar yalnz bir-biri il m$ayisd b"y# v #i%i# olabilrlr

-mli v ira8 q$ihli/r i#i b"lmd 3#i%i# v b"y#4 'nahn 'cl v zifliyi i#i

amildn-mli v obye#tiv 3icra%4 $bihli#dn asldr 0mli $bihli#'nah#ar xsin rait v daxili xsusiyytlrindn asl olmayara$&hr#tin "znd olan %ir#inli#l $surlara aiddir 6bye#tiv $bihli# is

mlin xsusiyytlrin baxmayara$& 'nah#ar xsin zehni v ruhivziyytin ba*ldr Ynah#ar xsin raiti is $anuna boyunymmsindn& (llah $anunlar $arsnda olan syan#arl$ vinad#arl*ndan& Tanr v insanlarn h$u$una hmiyytvermmsindn ibartdir !tn 'nahlar yalnz bu chtdn 3obye#tiv$bihli# chtindn4 b"y#drlr Un#i bilr#dn v ixtiyari olara$

b"y# v mehriban (llahn $anunlarndan boyun $a%rma$ %ox %ir#in viyrncdir ,tb Ravndi bel yazr: V(llah-tala Izeyir34- bel vhyetdi: 5Ly Izeyir= Ynaha batm olar#n onun #i%i#liyin baxma& bax'"r #imin $arsnda 'nah edirsnV11B

1B@+Isuli-#afi/ ?? c& sh2KB1BOmin mnb:+!iharl-nvar/ HDD c& sh21

JB


61/393

!tn bunlarla bel obye#tiv $bihliyin "z d btn'nah#arlarda eyni deyildir Un#i bir xsin hvt $vvsinin t*yan

etmsi nticsind 'nah etmsi mm#ndr& amma ba$a birisi hmin'nah dinsizli# v )oz*un%ulu$ t"rtm# fi#ri il d yerin yetir bilrbhsiz& i#incinin 'nah birincidn daha b"y#dr& %n#i i#incinin'nah etm#d m$sdi insanlar )oz*un%ulu*a v xla$szl*a%#m#dir !u cr 'nah o $dr b"y# v iyrncdir #i& onun icra%s bu'nah t#rar etm#l Vmfsidn fil-rzV Vyer znd fitn-fsadt"rdnV #imi tannb& bzn d edam olunma*a mh#um olur !irinciis bunun #sin olara$& bu czaya layi$ deyil

!una '"r d hm mli $bihli#d v hm d obye#tiv $bihli#d'cll# v zifli# m"vcuddur min bu zifli# v 'cll# bir'nahn bzn hr i#i chtdn b"y#& bzn d hr i#i chtdn #i%i#

hesab olunmasna sbb olur !el #i& mli $bihli# baxmndan b"y#&obye#tiv $bihli# baxmndan is #i%i# v yaxud #sin& mli $bihli#

baxmndan #i%i#& obye#tiv $bihli# baxmndan is b"y# hesabolunmas mm#ndr !u m$ddimlr di$$t yetirm#l m"vzunuye#unladrara$ i#i mhm ntic ld ediri#:

6"nahlar Allahn qadaan 1tdi/lridir"Ynah sahibi olmama*a %alan bndlr ona yaxnlama$dan da

%#inmlidir Tanr buyurur:J:unlar ($u h0/mlr) Allahn srhdlridir% $unlara

yaxnlamayn!J (':qr*6,;)J:unlar Allahn h0/mlridir% onlardan /nara 8xmaynJ"

(':qr*FF+) 0lbtt& V!unlara yaxnlamaynV ifadsi daham$sduy*undur& %n#i bu ifadd srhd yaxnlama$& o biri ifaddis srhdi ama$ $ada*an olunmudur

Sca Garadan ba$a bir ayd buyurur: J# /slr /i% yalan y1rahidli/ 1tmz% faydasz $ir 1yl rastladqlar zaman onlardan z81viri$ vqarla /18rJ ('Durqan*;F)

JPinaya da yaxn dmyin! Sn/i o% 8ox 8ir/in $ir ml v is$ir yoldurJ" ('Gsra*CF)

11B+Camei-hadisi-i/ D???& shA !uradan da #i%i# 'nahlar t#rar etm#l b"y#

'nah saylmasnn sbbi aydnlar Ynah t#rarlama$ itatdn boyun $a%rma*adlalt edir !u da mlin %ox da $bih olmamasna baxmayara$& obye#tiv $bahtinartmasna sbb olub nticd b"y# 'naha %evrilir disd buyurulur: 50n b"y#'nah odur #i& 'nah sahibi onu d"n-d"n t#rar ed7 3+Camei-hadisi-i/: D???&shA4

J1


62/393

(llah-tala btn bu aylrd xbrdarl$ edir #i& 'nah srhdinyaxnlamayn& hr #im $ada*an olunmu sahnin yanndan #e%rs& %ox

ehtimal #i& ora daxil olub hla# olar Ll hmin bu mzmunda8ey*mbr3s4 v )a# 9mamlardan34 n$l olunmu %oxlu rvaytlr biz'lib %atmdr #i& onlardan bzisin iar ediri#: 8ey*mbr3s4 buyurur:V0mllr % n"vdr: a#ar halal& a#ar haram v tam surtd h"#mmlum olmayan& onlarn arasnda bh do*uranlar Qemli& hr #imbhli mllri tr# ets& haram mllrdn d xilas olmudur bhlimllri yerin yetirn& %ox ehtimal #i& harama db& bilmyr#dnhla# olarV111

zrti-0li34 buyurur: VQnyann ii % crdr: a#ar halal& a#arharam v i#isinin arasnda $alan bhlilr .im bhli mllrdn%#ins& o& t$valdr& %n#i 'nahlar (llahn $ada*an etdiyi sahdir& hr

#im "z srsn $ada*an olunmu sahnin #narnda otararsa& orayadaxil olma$ ehtimal varV112

!unu da $eyd ed# #i& bu bhsi xatrlama$da& ay v hdislri dlil'tirm#d m$sdimiz he% d hdis%ilrin nzriyysini tsdi$lm#deyildir& #sin& bunlar yada salma$da m$sdimiz 'nahdan%#inmyin vacibliyini sbut etm#dir !el olan surtd eytani vnfsani vsvslr insan 'nah iltmy thri# ed bilmz !u& bir n"v(llah yolunu tutan m"minlrin xsusi di$$t yetirmsi lazm olanriyazt v m$dir 0'r insan bu i $dm $oymasa& 'nahlar tr#etm# ona nsib olmaz

F"nah israrla t/rar 1tmm/"

Ynah n $dr #i%i# olsa da& insan ondan uza$lamaldr 0'rinsan nfsani $vvlrin comas v ya 'nah #i%i# sanma nticsind

bir 'naha batm olarsa& drhal (llah yad edib )eman%l$dan do*an'"z yalar il 'nahn yusun v t"vb etsin (llah-tala bu ha$da

buyurur:J# mttqilr /i% $ir gnah i g0rd/lri% yaxud 0zlrin zlm

1tdi/lri zaman Allah yada sal$ (t0v$ 1dr/) gnahlarnn$alanmasn istyrlr" Ax gnahlar Allahdan $aqa /im$alaya $ilr. H onlar 1tdi/lrini $ildi/d $ir daha onaqaytmazlarJ" ('Ali*Gmran*6C?)

111+Isuli-#afi/: ? c& shJ@+Esail-i/ DE??? c& sh11A& hdis O

112+>hcl-sad fi mstdr#i >hcl-bla*/ ? c& sh22FJ2


63/393


64/393

istdiyindn onlar el bu dnyada ayldr #i& axirtd asud olsunlar&amma #afir v fasi$lr bu nemtdn mhrumdurlar 6nlara o $dr

m"hlt verilr #i& "z 'nahlarn artrb daha %ox zaba layi$ olarlar711@

9mam adi$34-dn bel n$l olunur: V0'r (llah-tala bir bnd%n yaxl$ istyrs& onun 'nahlarnn czasn bu dnyada $aba*asalar Gox 'r onun )isliyini istyrs& ona bir az da m"hlt verr #i&,iyamt 'n onu m"h#m czalandrsnV11O !u #lam eyni il +(li-9mran/ sursinin 1K@-ci aysinin mzmunudur:

J


65/393


66/393

onra yen yazr: +(llah rhmtindn namid olma$& 6nun$zbindn $orxmama$& adam "ldrm#& ata-anann zn a* olma$&

m"min zina etm#d r atb t"hmt vurma$& ri icaz olmadan yetimmaln yem#& d"ydn $a%ma$& slm& sehr-cadu& #ihant 3ulduz fal4&zina& livat& o*urlu$la 3xsusil d"ylrd ld olunmu $nimtlrdno*urlama$4 m*ul olma$& yalan and i%m#& vacib mllri tr# etm#&yalan ahidli# etm#& ha$$ 'izltm#& mstedici maddlr $bul etm#&

beyt v hd-)eyman )ozma$ 3istr (llahla olsun& istrs d insanlarla4&sileyi-rhmi #sm# 3$ohum-$ardala la$ni #sm#& 'et-'letmm#4& hicrtdn sonra trrb12& (llah& 8ey*mbr3s4 v9mamlar34 bard yalan danma$& $eybt v t"hmt vurma$& hm%inindemilr #i& btn msthb mllri tr# etm#& suya ehtiyac olmad*halda suyun art*n su istyn vermm#& sidiyin szmasndan ehtiyat

etmm#& ata-anann s"ylmsin bais olan mllr $uranma$&vsiyytd israr etm#12A3varislrin h$u$unun )ozulmasna sbb olanvsiyyt etm#412F& (llahn $za v $dri il razlamayb ona etirazetm# 3bzi alimlrin $idsin '"r4& t#bbrl olma$& hsd a)arma$&m"minlrl dmn%ili#& ## v dind dinsizli# etm#&s"z'zdirm# v $eybt& ri icaz olmadan m"minin bdn zvn#sm#& murdar ti v ba$a ncis hesab olunan eylri yem#& "zmhrmlrini 3ana& bac& "vlad v s4 ba$a #iilr )ulla satma$& #i%i#'nahlar t#rar etm#& )isli#lr s"v$ edib& yaxl$lardan %#indirm#&yalan danma$& vdxilafl$& xyant etm#& m"minlri s"ym# vlntlm#& onlar incitm#& hddn art$ xidmt%ilri tnbeh etm#&

i%mli suyu ehtiyac olanlara vermm#& mumi 'edi-'li yolunuba*lama$& ail zvlrini v hyat yoldann h$u$unu )ozma$& yersizsblm#& zlm etm#& vfaszl$& i#itirli# salma$ v riya#arl$&m"minlri th$ir etm#& m"minlrin eybini axtarma$& onlar danlama$&iftira yaxma$& bd'manl$& t$val insan $orxutma$& trzidaldatma$& mr be mruf v nhy z mun#ri 3yaxl$lara s"v$ edib&


67/393

)isli#lrdn %#indirm#4 tr# etm#& mcburi olmadan 'nahmclislrind oturma$& mxsusn rab i%m#& dind bidt 3dind

olmayanlar ona artrma$ v ya olanlar #siltm#4& bidt%ilrl oturub-durma$& 'nah #i%i# sanma$& $umarbazl$& haram bir ey yem# #imi'nahlarda is +)isli#lr s"v$ etm/dn axra $dr sadalad*mz'nahlarn b"y# 'nah olmas ehtimala '"rdir& nin#i $ti surtdharam buyurulmudur Gaxsn is (llah bilirV

r halda b"y# 'nahlarn say tam surtd aydn deyildir !l#d onlarn 'izlin v bhli $almas hr hans bir 'nah icra etm#d$orxu hissini yaratma$ m$sdildir sln& ,dr 'ecsinin 'izli$almas #imi !u 'ecnin hans 'ec oldu*u bilinmdiyindnmslmanlar hmin zmtli 'ecni dr# etm# niyyti il Ramazanaynn bir %ox 'eclrini hya saxlayb 3oya$ $alb4 ibadt edirlr (llah

is n yaxsn bilndir3@I40xla$i fziltlr sahib olma$ %n n yax sul hvt

v ehtirasa $ar zidd olub 'nahdan %#indirm#dir 9slam diniinsanlarn 'naha batmasnn $arsn alma$dan lav htta onlar'nah fi#irlm#dn d %#indirir& %n#i 'nah fi#irlm# $lbin )a#v safl*n )ozub& insan 'naha batma*a vadar edir

zrti-0li34 buyurur: V.im %ox 'nah fi#irls& 'nahlar onu"zn trf %#rV12J

V!ir ey bard fi#irlm# o eyin yaranmasna balan*cdr712K

!una '"r d hzrti-9sa34 "z ardcllarna buyurur: Vusa ibn9mran siz '"stri verdi #i& zina etmyin (mma mn is siz nin#i

zina etmmyi& he% zina bard fi#irlmmyi d t"vsiy edirm& %n#izinan fi#irln insan '"zl tmir olunmu evd oca$ $alayan xs#imidir !u surtd ev yanmasa da& tst onun divarlarn v tavann$araldaca$drV12@

Y"zl xla$a yiylnm# istyn v (llah yolunu tutan xsin tr#etmsi lazm olan haramlar %oxdur !iz yalnz nmun %n onlardan birne%sini $eyd etm#l #ifaytlniri# (mma insanlarn %ox tssflrolsun #i& #sriyytinin mbtla oldu*u 'nahlar dil vasitsil baverdiyindn biz burada il# olara$ dilin mumi blalarndan s"hbt a%bsonra is dil il insanda meydana 'ln bzi 'nahlar 3$eybt&eyibaxtarma$& s"z'zdirm#& istehza v s4 burada byan edr# bzi

12J+,rr/in fsl '"r mndricat: sh12K12Kmin mnb: sh1A12@+!iharl-nvar/ 3!eyrut %a)4 D?E& sh1

JK


68/393

yerlrd d 'nahn amil v sbblrin $saca da olsa& iar edcyi#6ndan sonra m"min bndnin tr# etmsi lazm olan ba$a 'nah v

haramlarn bir ne%sini d sadalayaca*$

Iil gnahlar0n mhm v sas bhslrdn biri d dil 'nahlar& ondan t"ryn

blalardr Qil nsiyyt vasitsi #imi faydal v dyrli olsa da& ondanba vern 'nahlar da ziyanverici v xoa'lmzdir (llah dr'ahndaha$$ s"z dem#dn yax ibadt olmad* #imi& batil s"z ds"ylm#dn d )is 'nah yoxdur Qil blalar ha$$nda smavitlimlrd v hi#mt sahiblrinin #lamlarnda o $dr faydal& mara$lmtlblr vardr #i& onlarn hamsn burada aradrma*a bizim vaxtmz%atmaz Ha#in bacard$ca deyilnlrdn bir ne%sin iar edcyi# 0sl

m"vzu bard s"hbt balamazdan "nc nit$in hmiyyti bard$saca da olsa dansa$& m$sduy*un olard

#it!$anr+ n)mti" ltf .imi(llah insanlar nit$ $abiliyytin mali# olma$la rflndirdi

i#mt sahiblri& filosoflar nit$i tf##r v $lin ifad%isi bilib& buna'"r d onu insan ba$a canllardan ayran xsusiyyt hesab edirlreyvanlarn #sriyyti onlar %n tyin olunmu myyn hdd$dr xsusi sslrl aralarnda nsiyyt yaradrlar +,uran/da da $ularv heyvanlardan bzisinin dand* etiraf edilir:

J7l1yman Iavuda (1ym$rli/d % 1lmd v ml/d) varis

oldu v d1di4J @y insanlar! :iz qu dili 0yrdildi v (1ym$rlr%adahlara nsi$ olan) hr 1y v1rildi" :u% hqiqtn% a8q*a/ar $irltfdr!J ('Nml*6>)

zrti-0li34 ibn (bbasa bel buyurmudur: V(llah-tala $ularndilini Qavud o*lu leymana "yrtdiyi #imi& biz d "yrtdi m%inin$uruda v suda yaayan btn canllarn daV12O

+,uran/da deyildiyi #imi& $ar$alar da danma*a $adirdirlr:JNhayt% onlar (Baifd/i% yaxud amda/) qarqa vadisin 8atdqda$ir qarqa (3arqalarn adah) d1di4 J@y qarqalar! uvalarnza

12O +Tfsiri-nurus-s$leyn/ ?E c& sh@2 eyvanlarn v $ularn danmas bardart$ mlumat to)lama$ %n bax: +Tfsiri-,rtbi/ D???& s1JF& 1JJ& +>urus-s$leyn/ tfsiri ?E c& shKK;oolo'iyada da heyvanlar arasnda# nsiyyt ha$$nda mara$l fa#tlar var

J@


69/393

girin /i% 7l1yman v ordusu 0zlri d $ilmdn sizi (ayaqlar altnda)$as$ zmsinlr!J ('Nml*6,)

Dlas& hr bir canlnn "znmxsus dili v dan* vardr$dds .itabda btn mxlu$larn dan*na i$rar edilib buyurulur#i& ,iyamt 'n htta bdn zvlri d onlarn 3insanlarn4 mllrinahid durar#n sahiblri buna $ar etiraz ednd onlar bel cavabverrlr:

/0r ()yi dil 1tirn Allah &izi dan+(d+rd+/2 345ussilt6789

Iil8ili/ $axmndan nitqQan$ v nit$ t#c insana mxsus deyildir 9bn nzur deyir:

V>it$ danma$dr r bir dan$ nit$dir7 3onra "z s"zn tsdi$etm# %n Vbiz $u dili "yrdildiV aysini misal %#ir4 (rdnca is

yazr: V0dbiyyat%lardan ibn eyyid adl birisi bel yazmdr:++,uran/n Qavudun dilindn s"yldiyi #imi& insandan ba$a di'rmxlu$lar da nit$ $abiliyytin mali#dirlr: V!iz $u dili "yrdildiV 1B

Dlas& heyvanlar bard a)arlan th$i$atlardan& ay vrvaytlrdn istifad edr#n nit$ v dan*n t#c insanlara mxsusolmamasna he% bir bh $almr ,ular& $ar$alar v bzi heyvanlarda "zlrin mxsus ss v s"zlrl nsiyyt yaradrlar !ir sra dil%ilrinnzrlri yuxarda# fi#irl st-st dr

Q;D:


70/393

1 !yan insann daxili hisslrini a%$layan $vvdir !yan vdilin vasitsil insann batinind#i fi#irlr a#arlanr eyvanlar is bu

$abiliyytdn mhrumdurlar2 !yan insanda tf##r v dncnin ifadsidir 0bs yerdeyildir #i& (llah-tala +,uran/ v insan yaradln "yrnndn sonra

byan "yrnmyi vur*ulayara$ buyurur:J5hman! (9rhmtli olan Allah!) (Kz 1ym$rin)

'3uran 0yrtdi" Gnsan yaratd" #na danma (fi/rini vduyularn ifad 1tmyi) 0yrtdi" ('-r*5hman*6%F)

zrti-0li34 buyurur: V!ilin #i& dil insan bdninin bir)ar%asdr 0'r bir xs danma$dan boyun $a%rsa& dil s"z demy$adir deyildir Gox 'r insann s"z bazas olarsa& dil ona m"hltvermz Qo*rusu& biz 38ey*mbr3s4-in 0hli-!eyti4 s"z sultany$

"zn cilovu limizddir .lam a*ac bizd #"# atb& yar)a$larstmz t"#lmdr !ilin v a'ah olun #i& 3(llah siz rhm etsin4 sizel bir zamanda yaayrsnz #i& ha$$ s"z deyn az& dil h$i$tidem#dn aciz& ha$$ axtaran v ha$$ istyn insan is xar v zlildirV 11

!elli#l& mlum olur #i& byan +,uran/ v yaradl tlimindnsonra nemtlrin n stndr !una '"r d insan bu nemtlrin $drini

bilib (llaha #r etmlidir 0lbtt& s"yldi#lrimizin hamsnn #rnyerin yetirm# olmaz& %n#i (llah-tala "z bndlrin o $dr nemtta etmidir #i& insanlar onlar sayma$da acizdir 5,urani-.rim7d bu

bard bel buyurulur:J-gr Allahn n1mtlrini sayaaq olsanz% say$ qurtara

$ilmzsinizJ" ('G$rahim*C=)Iilin ms$t v mnfi htlri

.e%n bhsd dediyimiz #imi& dil xsusi #eyfiyyt mali#dir& la#inbu mslni d yaddan %xarmamaly$ #i& onun msbt v mnfichtlri d var Qem# olmaz #i& dil (llahn n stn nemtlrindnoldu*una '"r onu %ox iltm# v hesaba almadan hr s"z danma$olar 0#sin& ondan zruri v lazmi yerlrd istifad edilmlidir

70z*n g0zl i$adt v n ar gnahzrti-0li34 buyurur: V9nsann yerin yetirdiyi ibadt v

itatlrin arasnda n asan v eyni zamanda (llah dr'ahnda n$iymtlisi s"z 3dil4 il yerin yetiriln ibadtdir "zsz #i& bu #lam(llahn razl* %n onun rhmt v nemtlrinin sonsuzlu*unu ifad11+>hcl-bla*/ 3


71/393

edn formada olmaldr Un#i hamya mlumdur #i& (llah "z il)ey*mbrlri arasnda sirlri a%ma$da& h$i$tlri a#arlama$da v

'izli elmlri izhar etm#d #lamdan ba$a bir eyi vasit se%mmidirEhy v mtlblrin dr# olunmas #lam vasitsil ba tutmudur& bel#i )ey*mbrlrl insanlar arasnda da dini tbli* etm# %n s"zdn

ba$a bir vasit olmamdr !uradan da aydn olur #i& s"z n '"zlvasit v n zrif ibadtdir Lyni zamanda s"zdn art$ (llah dr'ahndan a*r czaya layi$ 'nah v insanlar arasnda n %ox )islnnnarahatedici bir amil yoxdurV12

(dtn a*ll insann nianlrindn biri d yersiz danmama$dr&%n#i dil insan a*lnn "l%sn ifad edir zrti-0li34 buyurur:VQann #i& tannasz& %n#i insan "z dili altnda 'izlnmidirV1

V9nsann batini dili altnda 'izlnmidirV1A

r halda& a*ll v uza$'"rn bnd fi#irlib sonra danarzrt 0li34 bel s"ylmidir: V(*ll adamn dili onun $lbind&axma*n $lbi is onun dilinddirV1F

eyyid Rzi bu hdisi +>hcl-bla*/d n$l edn zaman deyir:V!u hdis "vla 0mirlm"minin 0li34-nin n $rib v dyrli#lamlarndandr disin mnas budur #i& a*ll insan dnmdn vfi#irlmdn a*zn a%b danmaz& la#in axma$ adam is fi#irlmdndanar !una '"r d el bil a*ll adamn dili onun $lbin& axma$adamn $lbi is dilin tabedir Ll bu mzmunda o hzrtdn bel birhdis n$l olunur: V(xma*n $lbi dilind& a*ll xsin dili is$lbinddirV1J

!a$a bir yerd is bel buyurur: V"minin dili onun $lbind&mnafi$in $lbi v a*l onun dilinddir7 Gni m"min danma$istyr#n fi#irlr& sonra danar nafi$ v axma$ adam is a*zna'lni s"ylyr& bilmz #i& hans s"z onun xeyrindir& hans s"z ziyanna8ey*mbr3s4 buyurmudur: Ve% bir bndnin $lbi dzlmmi& imandzlmz v dili dzlmmi& $lbi dzlmzV 1K

12+isbah-ri/ DHE? fsil1

+>hcl-bla*/ 3bhi alehi4 hi#mtO2M 3hcl-bla*/ 3hcl-bla*/ 3bhi alehi4 shAKJ AB1J+>hcl-bla*/ 3bhi alehi4 shAKJ AB1K+>hcl-bla*/ 3


72/393

Dlas& insan dnr# danmaldr 0#s halda& ixtiyarn ldnverr& axr )u% v bdbxt olar 9nsan n $dr #i& danmamdr&

s"znn a*asdr& el #i dand& oldu $uluzrt 0li34 bu h$i$ti bel a%$layr: V"z n $dr #idemmisn& snin ixtiyarndadr Ll #i dandn& sn onunixtiyarndasan !una '"r d dilini $zl-'mn #imi saxla 3yersiz s"zxrclm4 Un#i %oxlarnn bir #lm yersiz s"z s"ylmsi b"y# birnemti lindn zorla alb bana drd-bla 'tirmidirV1@

!ir %oxlar danma$dan )eman%l$ %#mi& anca$ s#utetm#dn he% vaxt he% #im )eman olmamdr Ho*man "z "vladna

buyurur: VLy "vladm& %ox vaxt mn dand*ma '"r )eman olmuam(mma s#ut etdiyim %n tssflnmmimV1O

7/ut 1tm/ $ard $ir n18 q1yd!zi rvaytlrd bel n$l olunmudur #i& s#ut etm#

danma$dan yaxdr:8ey*mbr3s4 demidir: V"minin nicat dilini $orumasndadrV1AB

6 hzrt ba$a bir yerd buyurur: V.im s#ut edrs& nicatta)arV1A1

9mam adi$34 buyurmudur: VHo*man "z "vladna s"yldi: 0zizo*lum& danma$ 'mdrs& danmama$ $zldrV1A2

8ey*mbr3s4 buyurur: V.im "z salamatl*n istyirs& s#utetsinV1A3Gni& yersiz s"z danmasn4

!ir nfr 8ey*mbr3s4-in yanna 'lib sorudu: 5n 9slam 3v

$anunlar4 bard bir ne% mtlb "yrdin #i& ona ml edim Qahaba$alarndan soruma*a ehtiyacm olmasn7 8ey*mbr3s4 cavabverdi: VQe #i& (llaha iman 'tirdim v bu yolda d"nmz olV minxsin 5"zm ndn $oruyumN7 sualna o zrt dilin iar edr#cavab vermidi 3Gni "z dilindn $orxub ona nzart elV1AA4

2qiqt hlinin ar

1@+>hcl-bla*/ 3bhi alehi4 i#mt @11O+0lmhasin v lmusaviyi-!eyh$i/ ? c& sh1JJ1AB

+Isuli-#afi/ ?? c& sh11A +#ut v hifzi-lisan/ fsli& hdis O1A1+0lh$ai$ fi mhasinil-xla$/ 39slamiyy %a) 1K@ h$4& shJJ1A2hur bir erin mzmunu1A+hcctl-beyza/ E c& sh1O1AA+hcctl-beyza/ E c& sh1O2

K2


73/393


74/393


75/393

$ar %xma$dr !el hallarda insan 'r# "zn y*drb sussun:V#ut yersiz dan$dan yaxdrV1FB

!zi rvaytlrd insann imanna xtr yetirmyn s"hbtlrs#utdan stn hesab olunmudur 9mam 0li ibn seyn34-dn s"hbtv s#ut bard V!unlardan hans stndrNV-dey sorudu$da 9mam34

buyurmudu: 56nlarn hr birinin "znmxsus mnfi chtlri vardr0'r insan bu mnfi chtlrdn salamat $urtarsa& danma$ susma$danstndrV 5ansnn daha stn oldu*unu ndn bil#N7-deysorudu$da o buyurdu: +(llah-tala )ey*mbr v onlarn caniinlrinisusma$ %n yox& ha$$ s"z insanlara %atdrma$ %n '"ndrdi e%#im susma$la behit daxil olmayb (llah dostlu*una layi$ v (llahzabndan "zn $oruyub saxlaya bilmyc#dir !tn bu mnft vnticlr s"z vasitsil h$i$t $ovuur n he% vaxt Ynl (y

nzrimd bir tutmamam 3!urada danma$ 'n& susma$ is ayaoxadlmdr4& %n#i s#utu vsf edr#n dan$dan istifad edirsn&amma #lam vsf etm# %n s#utdan istifad ed bilmzsn&V1F1 Zdey cavab vermidi Gni (y Yndn nur ald* #imi& s#utun dafzilti #lamla a#ar olur !unun #si olara$& Yni (y vasitsil'"rm# mm#n olmad* #imi #lam da s#ut vasitsil baa dm#he% cr mm#n deyildir

8ey*mbr3s4 buyurur: V(llah ba*lasn o xsi #i& yax s"zdeyib faydalanr v ya susub salamat $alrV1F2

9mam Riza34-dan n$l olunan bir hdisd bel deyilir:V(limin % niansi var: sbir& bili#& s#ut $i$tn& s#ut

hi#mt $a)larndan biridir Gerind ediln s#ut ham trfindnbynilir v yax nticlr verirV1F

!u hdislrd mnaya drindn di$$t yetirilrs& s#ut dedi#dnyin nzrd tutuldu*u aydn olar& %n#i hr s#ut bu $dr dyrli ola

bilmzN-BGO-4 .e%n fsildn bel nticy 'liri# #i& byan nemti

btn fayda v hmiyytlri il brabr msbt v mnfi cht dmali#dir Pznislahetm mrhlsinin vvlind msbt chtdn %ox

1FB+0z-zri il m#arimu-ri/:shOJ1F1

+0l-h$ai$ fi mhasinl-xla$/: shJJM+!iharl-nvar/ 3!eyrut %a)4 HDE??? c& sh2KA1F2+i#atl-nvar/: sh1KF1F+Isuli-#afi/ ?? c&sh11&

+Thfl-$ul/M sh2KF


76/393


77/393

s"z deyilir Imumi trif #imi hesab olunan bu ifad $eybtin n"vlrin-b"htana& t"hmt& if#1F@& s"y v a#ar eyblri s"ylmy amil edilir&

halbu#i bunlardan hr birinin "znmxsus trifi olub rit nzrindnxsusi h"#m mali#dir 6nlarn hams $eybt hesab olunmur ,eybts"znn l*vi mnas mumi xara#ter dayr v bzn hdislrd d

bel olur1FO

31y$t fiqh alimlrinin tfsirind


78/393

tyin etmilr 0lbtt,yuxarda $eyd olundu #i& #amil bir mnti$i trifs"ylyr# bir $eydi artrb-azaltma

Documents

Islamda Exlaq Asl