14. KLMA VE HAVALANDIRMASSTEM UYGULAMALARI

Bu blmde eitli klima ve havalandrma uygulamalar zerindedurulmu, dizayn zellikleri verilmi, kullanlabilecek sistemler tar-tlm ve hayata gemi projelerden rnekler verilmitir. Uygula-maya geilmeden nce bir konunun alt izilmelidir. Uygulamannsalkl olabilmesi asndan, projelerin zerinde dizayn artlar ileilgili aadaki notlar mutlaka yazlmaldr:1. Soutma gruplar iin souk su devresinde kabul edilen diren2. Santrallardaki serpantin direnci (su taraf)3. Eanjr direnci4. Fan coil direnleri5. Kapal devre ise su soutma kulesi direnciBenzer ekilde klima santrallerinde hesaplanan hava taraf direnle-ri de projeler zerine ilenmelidir. Cihazlar veya santral satn alnnca cihazlarn direnci ile proje ze-rindeki deerler karlatrlmaldr. Buna gre pompalarn veyasantral fanlarnn basnc yeniden gzden geirilmelidir. Yukardasaylan su devresi zerindeki diren yaratan cihazlar ile klima sant-ral elemanlarnn seiminde enerji maliyetleri mutlaka dikkate aln-maldr. Petroln 30 dolara kt gnmzde enerji pahaldr. Bupahal enerjiyi srekli harcayacak diren elemanlarnn iyi seilme-si, yani daha az diren gsteren elemanlarn (rnein plakal ean-jr gibi) seilmesi ok nemlidir. Srekli enerji harcayan elemanla-rn direnlerinin minimum tutulmas bir proje tasarm hedefi olma-ldr. Unutulmamaldr ki havalandrma sistemlerinde enerjifanlarda deil, kanal sisteminde tketilir.

14.1. KONUTLAR14.1.1. Konutlarda KlimaBir binann genelinde konfor artlarnn salanmas iin, iki odaarasnda scaklk farknn 1 C deerini amamas lazmdr. Baz katplanlar tm cephelere datlm ekildedir. Dalm ne kadar faz-la ise gne, rzgar gibi ar snma ya da ar soumaya nedenolabilecek evresel faktrlerin etkileri o denli byk olur. Ayrcakomu odalarn birbirlerine etkileri gece veya gn ierisinde, yazveya k ierisinde deikenlikler tar. Bu trden evlerde tek zonluklimatizasyon sistemleri kullanlamaz. Odalardaki farkl ykler g-znne alndnda, binann birden ok farkl evin birarada bulun-duu bir mekan olarak dnlmesi gerekir. Tek zonlu merkezi sistem: Odalarda deiken yklere gre kontrol imkan yoktur. Cihaz tek bir termostat ile kontrol edilir. Fan debisi sabit tutulabilir. Fan debisi deiken tutulabilir. Tek zonlu sistemin kullanlmas uygun bulunmayan durumlarda okzonlu sistemler kullanlr. ok zonlu sistemlerin belli bal zellik-leri aada zetlenmitir: Hava ak her zonda ayr kontrol edilir. Branmanlarda kont-

rol damperleri kullanlr ve odada yahut kanal ierisinde ko-numlandrlan termostatlar ile scaklk kontrol gerekletirilir.

Merkezdeki cihazda bulunan bir mikro ilemci ile zon termos-

tatlarndan gelen bilgiler deerlendirilir ve cihaza kumandaedilir.

fleme debisi sabit olabilir, fakat ekipman ierisindeki aknsalanabilmesi iin bir by-pass damperi kullanm gereklidir.

fleme debisi, fan debisinin ayarlanmas ile deitirilebilir. Is kazanlar, en ok gneten gelen radyasyon kazanlarna, cambyklklerine ve camlarn ynlerine bal olup bat ve dou yn-lerine bakan odalarda gne nlar daha yatk geldii iin s ka-zanc maksimumda oluurken, gney blmnde daha az, kuzeyblmnde ise bu kazanlar ihmal edilebilecek kadar azdr. Dahageni pencere yzeyine sahip binalarda k aylarnda radyasyon ilegelen s kazanlar baz odalarda ilave stma etkisi yaratr. Oda ter-mostadnn radyasyon kaynakl s kazanc yksek olan bu trdenbir odaya yerletirilmesi tm evin iklimlendirme koullarn etkile-yebilir. Oda ierisinde alglanan scaklk tm evin geneli iin geer-li olmaktadr. Ayrca souk gecelerde veya bulutlu, yal havalar-da bu durum tam tersine dner. Byk cam yzeyler nedeni ile skayplar artacaktr. Termostadn bulunduu oda bu trden bir me-kan ise; oda ierisinde alglanan referans scaklk deeri dier tmodalar iin geerli olacaktr. Bu trden evlerde tek zonlu klimatizasyon kullanlamaz. Is kazan-lar hesaplanrken kullanm saatleri ve kullanm amalar dikkatealnmaldr. zellikle gn ierisinde ok kullanlmayan, d hava s-caklklarnn dk olduu saatlerde kullanlan ve dk scaklk is-tenmeyen yatak odalarnda, s kazanlar daha dk alnabilmek-tedir.Yaz aylarnda s kazanc yksek olan binalarda k aylarnda s ka-yplar nispeten az olur. Ayn durum tam tersi iin de geerlidir. Tekzonlu stma ve soutma sistemlerinde branmanlarda kullanlan -k damperleri mevsim geilerinde ayarlanmaldr. Ayn oda iink mevsimindeki s kayplar yaz aylarndaki s kazanlarndanfarkldr. zellikle k aylarnda gerekli olan taze hava, genelde yazaylarnda gerekli olan miktardan daha fazla olduu iin bu trdenfarkllklarla karlalabilir. ki veya daha fazla kat birbirleri ile bir merdiven boluu veya ben-zeri bir konstrksiyon ile balantl ise, ortamn st katlarda ar s-cak ve alt katlarda ar souk olmas problemi ile karlalr. Buproblemin nedeni, scak havann younluunun souk havadan da-ha dk olmas ve scak havann st blmlerde toplanmasdr. Te-oride; hava kanallarnda damper kullanm ile veya branmanlarndoru ayarlanmas ile daimi bir akta uniform bir oda scakl sa-lanr. Bylece her odada istenilen ykn karlanmas mmkndr.Merkezi sistemin soutma veya stmas kapal iken, yani odalardaihtiya yokken, cihaz ierisindeki fann almas ile odalara tazehava beslemesi yaplabilir. Fakat baz durumlarda bu strateji ie ya-ramayabilir. Herhangi bir branmanda kullanlan damper sabit ise;oda ierisinde stma ya da soutma yknn dengeli olarak kar-lanabilmesi mmkn deildir. Oda ierisinde yk, radyasyon ka-zanc veya dier i etkenlerden tr srekli olarak deiir. ok katl konutlarda (villa vb.) katlarn klimatizasyonu ayr ayr ci-hazlar ile zlmeye allmal, ynleri (bat dou) veya kulla-nm zamanlar farkl olan mahaller (zellikle yatak odalar ile genelyaam mekanlar) birbirinden bamsz dnlerek zonlama yapl-

388

maldr. Bylelikle enerji tasarrufunun yan sra, konforda maksi-mum dzeyde salanm olmaktadr. Is kazanlar hesaplarnn so-nucunda, kat baznda iki veya daha fazla cihaz kullanmn gerekti-riyorsa bat ve dou cephelerine bakan mahaller bamsz dnl-meli ve zonlamaya gidilmelidir. Baz binalarda zonlama yaplmas-na gerek yoktur. zellikle kompakt yapda ve tek alandan oluan bi-nalarda odalar arasndaki scaklk farklar doal ak ile kendiliin-den azalabildiinden bu trden binalarda konfor artlar tek zonlasalanabilir. Fakat odalar birbirlerinden tamamen izole edilmi isedurum farkldr. at aras bir odada, teras katnda kapal bir odada,bodrum katnda bir odada iklimlendirme istekleri farkldr ve bufarkl amalarda kullanlabilecek odalarn klimatizasyonu iin zon-lama yaplmas zorunludur. ok katl yaplarda (> 500 m2 villa vb.) merdiven boluklarna dahava flenmeli ve bu merdiven boluklarnn bir hava bacas gibialmas nlenmelidir. Konutlarda taze hava miktarlar ortalama%15 - 20 seviyelerinde olmal, konutlar srekli pozitif hava basn-cnda tutulmal; cam, kap ve pencerelerden gelecek tozlar engellen-melidir. Bu trden binalarda karlalan bir dier problem ise katlar arasn-da koku geii ve kanallar tarafndan tanan ses problemidir. zel-likle sadece bir yahut iki cepheden enfiltrasyon ile taze hava alabi-len binalarda hava deiim problemi yaanabilir. Villalarda durumapartmanlara benzer. Fakat farkl olarak odalar iki veya daha fazlakatlara dalmtr. Genellikle en st katlarda s kazanlar ve skayplar at faktrnden tr dier katlara oranla daha fazladr.Alt katlarda ise, kapnn ska alp kapanmasndan tr yklerartabilir. Her villa iin mstakil bir klima-havalandrma sistemi ge-reklidir. Ayrca her katta farkl zonlama isteniyorsa ok zonlu siste-me gei gerekebilir. Pozitif hava basncnn salanmas ile ortamdaki pozitif basnl ha-vann mutfak, banyo ve tuvaletlerdeki egzoz sistemlerinden atlma-s salanr. Spor odalar, rutubet yapabilecek hava sirklasyonununsalanamad bodrum mahalleri gibi sadece zel mekanlardaegzoz dnlebilir. 20 m2 den byk mutfaklarda ksmi hava fle-mesi dnlebilir. Mutfak, banyo ve tuvalet hacimlerine hava fle-mesi yaplmaz. Ayrca, ayn kanaldan stma ve soutma yaplyorise banyoya hava flenmez, buralara elektrikli stcl radyatrmonte edilebilir.Konutlarda kanal tipi klima i nite montaj iin en uygun yer ant-re ve koridora bakan bir oda veya girinti olmaktadr. Konutlarda as-ma tavan uygulamas yaam mahallerinde hemen hemen hi isten-mediinden; hava kanallarnn koridorda monte edilip odalara kori-dordan giriler yaplarak sistem zme ulatrlabilmektedir. Kori-dordan odalara giri yaplarak fleme yaplan hava, bu odalarnald ortak bir mahale yerletirilen i nite veya dn kanal yar-dmyla cihaza geri toplanabilmektedir. Bu tip uygulamalarda ter-mostat koridora yerletirilir. Byk mahallerden hava dnnnrahat salanmas iin bu mahallerin kaplarnn altnda yeterli bo-luk braklmal ya da kaplarda transfer menfezleri kullanlmaldr.Sistemde odalara hem fleme, hem cihaza dn menfezi monteedilmek istendiinde; bu kanal birbirleri ile akacandan, kori-dordaki asma tavan boluu artar, koridor tavan kodu der.

nemli not: Hava ile stma yaplacak ise kanallar cam kenarna ka-dar getirilmeli, scak hava cam zerlerinden cama doru ynlendi-rilmelidir (ekil 14.1). Al lineer menfezler bu i iin idealdir.ok katl konutlarda (villa vb.) yatak odalarna hitap eden cihazni nitesi at arasna, oturma ve yaam mahallerine hitap eden ci-hazlar bodrum katna monte edilebilirler. Kanal datmlarnda mer-diven kelerinde braklm boluklar kullanlp yine koridordandatmlar yaplabilir (ekil 14.2). Bu tr boluklar bulunmayan ko-nutlarda deme delinerek (statik mhendisine danlmal) ve ka-nallarn getii noktalar yalanc kolon gibi saklanarak hava kanaldatmlar yaplabilir.

14.1.2. Konutlarda HavalandrmaGeleneksel konut havalandrlmas, kap ve pencerelerin almasy-la veya buralardan sznt ile doal olarak gerekleir. Enfiltrasyon-la (sznt) olan hava deiimi normal hallerde 0,3 - 0,7 deiim / sa-at mertebelerindedir ki bu yeterli olabilmektedir. Ancak son yllar-da iki ynde olan gelimeler konutlarda mekanik havalandrma ih-tiyacn ortaya karmtr. Bunlardan birincisi yap tekniindeki de-imelerdir. rnein giydirme cephe yaplarda doal yolla ve pen-cerelerin almas ile havalandrma imkn ortadan kalkmaktadr.kinci ve daha genel olan mekanik havalandrma zorunluu ise ya-plarda enerji tasarrufu ile ilgili alnan nlemlerden kaynaklanmak-tadr. Tablo 14.3de Almanyada yllara bal olarak konutlarda y-netmelikler gerei s kayb deerlerinde meydana gelen dmeleriaret edilmitir. Is kayplarndaki bu dmeler hem s yaltmnnartrlmas ile transmisyonla olan s kaybnda, hem de yapnn sz-drmazln artrarak enflitrasyonla olan s kaybnda meydana ge-tirilmitir. 1970 ylnda yllk 75 kWh/m2 olan msade edilen enfilt-rasyon kayb 1990 ylnda doal havalandrmada yllk 58 kWh/m2

deerine indirilmitir.

389

ekil 14.1. ISITMADA HAVA FLEMES

390

Bu durum, yapdaki doal havalandrmada ortaya kan kstlama-lar gstermektedir. Pencerelerin szdrmas gnmzde klasik pen-cerelerin %10lar mertebesine indirilmitir.Doal havalandrma miktarlarnda yaplan byk indirimler, dieryandan i hava kalitesi sorununu ortaya karmtr. meknlardaeitli bakteri ve mantarlarn ortaya kmas, oksijen yetersizlii, terve sigara kokusu, buhar oluumu, eya ve yap malzemelerinden ya-ylan gazlar gibi olumsuz faktrlerin artmas i hava kalitesinin d-mesine, hastalklara ve rahatszlklara neden olmutur. Bu nedenler-le blmn banda da sz edildii gibi enerji tasarrufu nlemle-rinden daha baskn olarak i hava kalitesi nlemleri ABD bata ol-mak zere uygulanmaya balanmtr. Bu nlemler konutlarda damekanik havalandrmay gerekli hale getirmektedir.

Konutlarda gerekli havalandrma, hava beslemesi 7,5 L/s deerin-den az olmamak art ile, saatlik hava deiimi says n = 0,5 - 1 l/hdeerleri arasnda olursa yeterli kabul edilmektedir. Kk hacim-lerde veya sigara iilmesi halinde saatte 1 hava deiimi daha uy-gundur.

14.1.3. Konutlarda Mekanik HavalandrmaKonutlarda merkezi mekanik havalandrmada, oturma ve yatak oda-larna filtre edilmi, kn stlan d hava flenir; egzoz havas isemutfak, tuvalet ve banyolardan ekilir. Eer taze havann egzoz ha-vas ile stlmas iin bir s geri kazanm cihaz kullanlrsa, hava-landrma iin harcanan enerjiden yardan fazla tasarruf edilebilir.Tek katl veya villa tipi evlerde s geri kazanml havalandrma te-

ekil 14.2. ATI ARASI KANAL DAITIMI

Tablo 14.3. YILLARA GRE KONUTLARDA ISI KAYBININ YNETMELKLER UYARINCA DEM

Is geri kazanma

q W/m2

q kWh/m2- yl

qL kWh/m2- yl

qt kWh/m2- yl

qt= Transmisyonla s kaybqL= Havalandrma ile s kayb

Yok

150

255

75

180

1970DIN4108

Yok

85

145

58

87

1980WSVO

77

Tek katl ok katl

1990WSVO 82/84

1990WSVO 82/84

Yok

65

110

58

52

0.6

45

75

23

52

Yok

95

160

75

85

1970DIN4108

Yok

60

100

58

27

1980WSVO

77

Yok

48

80

58

22

0.6

26

45

23

22

391

sisat daha kolay kurulabilir. Tek katl evlerde mutfak davlumbazna balanabilen s geri kaza-nml havalandrma cihazlarn zellikleri u ekilde zetlenebilir:1- Karlkl klapeler sayesinde piirme srasnda dier blgelerden

emilen hava azaltlrken, davlumbazdaki ekilen hava debisi art-rlabilmektedir.

2- Souk havalarda donma emniyeti olarak ortam havasndan kar-m yaplabilir.

3- Ayrca souk havann stlmas iin scak su balants yaplma-l veya elektrikle stma yaplmaldr.

4- Bu sistemlerde yazn sadece egzoz yaplarak besleme fan ener-jisinden tasarruf salanabilir.

5- Bu cihazlarda kontroll havalandrma, yemek piirmelerde havaemi ayar, s geri kazanm, dk gece iletmesi gibi zelliklerbulunur.

6- Bu tr mekanik merkezi havalandrma sistemlerinde ses proble-mi ve hava kanallarnn yerleimi saknca yaratmaktadr.

7- zellikle prefabrik evlerde, deme altndan geen yass kanal-larla havalandrma yaplmas mimari adan uygun bir zmoluturmaktadr

8- ok katl apartman tipi konutlarda ise en uygun zmlerden bi-ri, iki dikey ana kanal ile btn dairelere ulamaktadr. Beslemeve egzoz fanlar atda yerletirilir. Her daireye ana kanallardanbir besleme havas kanal, bir de egzoz havas kanal girer. kisiarasnda her daireye ait s geri kazanma cihaz yerletirilebilir.Ayrca besleme havas stmas bu cihazdan sonra yaplr. Daireiinde kanal datm asma tavan iinden veya ykseltilmi de-me altndan gerekletirilebilir. Yine oturma odas, yatak odasgibi hacimlere sadece besleme havas verilirken; mutfak, tuvalet,banyo gibi hacimlerden sadece egzoz havas emilir.

9- -4 Cn altndaki d scaklklarda plakal tip s deitirgelerin-de donma nedeniyle tkanmalar olabilir. Bu nedenle bu tip cihaz-larda ortam havas by-pass yaplarak giri havas scakl yk-seltilme imkn olmaldr.

Mal sahibinin istekleri dorultusunda daha basit veya daha karma-k sistemler oluturulabilir. Ayn ekilde farkl blgelerde, farklzamanlarda daha fazla ve daha az havalandrma imkan yaratlabi-lir. rnein geceleri sadece yatak odalarnn havalandrmasnn a-ltrlmas mmkndr. Tek katl evlerde mutfak davlumbaznabalanabilen s geri kazanml havalandrma cihazlar kullanlabi-lir. ekil 14.4de byle bir sistem gsterilmitir. Karlkl klapelersayesinde piirme srasnda dier blgelerden emilen hava azaltlr-ken, davlumbazdan ekilen hava debisi artrlabilmektedir. Soukhavalarda donma emniyeti olarak, ortam havasndan karm yap-labilir. Ayrca souk havann stlmas iin scak su balants yapl-mal veya elektrikle stma yaplmaldr.

14.1.4. Konut Mutfak HavalandrlmasKonutlarda yemek piirmeden kaynaklanan buhar ve kokularn d-ar atlmas iin en yaygn kullanlan yntem ocak st aspiratr-lerdir. Aspiratr debisi 360 m3/h deerini salayabilmelidir. Trk ti-pi mutfaklar iin daha uygun olan ELICENT Chef 600 tipi aspira-trlerde ise debi 620 m3/h deerine kadar kabilmektedir. Debiayarlanabilir olmaldr. Aspiratr baca balantsnda 125 yuvarlakmetal kanal kullanlmaldr.Esnek alminyum kanallar kir toplanmas nedeni ile nerilmez. Buamala yaygn kullanlan 100 PVC borular ise yangn tehlikesi veses nedeniyle, kesinlikle kullanlmamaldr. Yemek piirme sonucufiltre ve baca balantsnda biriken ya tabakas, ocaktan ulaan birkvlcm ile tutuabilir. Filtre kad ve yanabilen bir malzeme olanPVC kanal, nemli bir yangn potansiyeli oluturur. Bu nedenle mut-fak egzoz sisteminde galvanizli satan imal edilmi contal szdr-maz (SPIROsafe) yuvarlak kanallarn kullanm nerilir. Bacann datula baca yerine galvanizli satan yaplm, yuvarlak tip contal ba-ca olmas tavsiye edilir. nk aspiratr bacaya bast iin mutfakbacasnda pozitif basn hkm srer. Bu art basn altnda tulada-ki atlak ve derz aralarndan koku yaam mahallerine szar. Baca sz-drmaz biimde birletirilmi metal kanal olursa, byle bir szma ol-

ekil 14.4. TEK KATLI KONUTLAR N MERKEZ HAVALANDIRMA CHAZI

mayacaktr. Havalandrma kanal 2 mm DKP sactan yaplmal PVC malzeme,yanc olduu iin kullanlmamal, balantlar kaynakl veya flanlyaplmal, balantlar flanl yaplacaksa, amyant conta kullanlma-l, zerine 5 cm veya daha kaln ta yn sarlmal, daha sonra al-minyum folyo ve alminyum levha ile kaplanmaldr. (Tutuma ris-kini azaltmak iin)Dirseklerden sonra temizleme kapa olmaldr. Bu kapak yine am-yant contal olmaldr.Mutfaklarda aspiratr, kanalla dar uzatarak binann dna koy-mak daha dorudur. Avantajlar;1. Ses darda kalacaktr.2. Kanal eksi basnta olduundan kanaldan darya szmalar olma-yacaktr. Szma kanal iine doru olacaktr.Dolap iinde kalyorsa havalandrma aspiratrnn alt noktas yer-den 1,60 mt. olabilir. Frndan tama varsa bu ykseklik biraz dahafazla olmaldr.Mutfaklarda hava deiimi 20 defa olmaldr. (Ancak hesap dav-lumbazn boyutlarna gre yaplmaldr.)Banyolarda ve mutfaklarda havalandrma kapnn ters kesindenyaplmal, frn ve kvet de bu blgeye konulmaldr.Bacalar ideal halde bamsz olmaldr. Yani her dairenin bamszbacas olmaldr. Genellikle apartmanlarda ortak baca kullanlr. Ortak bacalar koku-nun bir kattan dierine tanmamas iin mutlaka nt baca biimin-

de olmaldr. Katlar aras ykseklik dikkate alndnda, nt bacauzunluu 2 m. mertebesinde olmaldr. Dolays ile aspiratr kana-lnn baland nt baca yaklak 2 m. ykseldikten sonra ortakana bacaya almaktadr. Byle bacalarda, ayn ana ortak bacaya stste 7 kattan fazla nt baca balanmamaldr. Dolays ile 7 katnzerindeki apartmanlarda birden fazla ana ortak baca olacaktr. e-kil 14.6.A, B, Cde grlen rneklerde 7, 14 ve 21 katlapartmanlarda SPIROsafe yuvarlak kanal ve fittingsten oluan ntbaca zmleri ve lleri verilmitir.Tablo 14.7de ise 20 kata kadar apartmanlarda hesaplanan nt ba-ca ve ana baca aplar ile ana baca saylar ve her ana bacaya ba-lanacak nt baca saylar verilmitir. Doal hava girii iin mutfakkaps altnda yeterli aklk bulunmaldr.

14.1.5. Konut Banyo ve Tuvalet HavalandrlmasBanyo buharlar mantar oluumuna, aynalarn kararmasna ve me-talik yzeylerin paslanmasna neden olur. Ayrca tuvaletlerdeki ko-kunun eve yaylmas istenmez.Bu nedenle kullanlacak banyo aspiratrleri kvet zerine yerleti-rilmeli ve buharn ortama yaylmadan dar atlmas salanmaldr.WC aspiratr ise klozet zerine yerletirilmelidir.Banyo ve tuvaletlerde kesintili alan sistemlerde hava debisi 90m3/h tavsiye edilmektedir. Srekli alan sistemlerde ise debi 36m3/h deerine debilir.Buna gre banyo ve tuvalet havalandrmas iin iki yntem mev-cuttur. Birinci yntem merkezi bir aspirasyon sistemi kurmaktr.

392

ekil 14.5. MUTFAK ASPRATRNN KANALLA YANDAN DIARI BALANMASI

393

ekil 14.6.A. 7 KATLI BNADA NT MUTFAK BACASI UYGULAMASI

125

125

125

125

125

125

1. KAT

2. KAT

3. KAT

AA

4. KAT

6. KAT

ATI KATI

7. KAT

5. KAT

A-A Kesiti

min. 1 mt.

NOT:1- Aspiratr kndan itibaren hava kanallarnda art

basn oluacandan dier katlara koku dalmama-s iin hava kanallar mutlaka szdrmaz olmaldr.SPIROsafe yuvarlak szdrmaz hava kanallar ile tamszdrmazlk salanr.

2- Kanallarda yangn riskinden dolay kesinlikle PVC bo-ru kullanlmamaldr.

3- Tuladan veya briketten nt bacalar szdrma riskle-ri ve yzey przll (pislik yuvas) nedeniyle kul-lanlmamaldr.

4- nt baca ana bacaya yatayda 45 - 60 a ile ba-lanmaldr.

Minimum aft ls685 mm x 360 mm

125Elicent Chef 600

Aspiratr 620 m3/h

70-80 cm

FrnTemizleme Kapa

Ana Baca

nt Baca

SPIROsafe SzdrmazHava Kanal Sistemleri

Davlumbaz

394

ekil 14.6.B. 14 KATLI BNADA NT MUTFAK BACASI UYGULAMASI

NOT:1- Aspiratr kndan itibaren hava kanallarnda art

basn oluacandan dier katlara koku dalmama-s iin hava kanallar mutlaka szdrmaz olmaldr.SPIROsafe yuvarlak szdrmaz hava kanallar ile tamszdrmazlk salanr.

2- Kanallarda yangn riskinden dolay kesinlikle PVC bo-ru kullanlmamaldr.

3- Tuladan veya briketten nt bacalar szdrma riskle-ri ve yzey przll (pislik yuvas) nedeniyle kul-lanlmamaldr.

4- nt baca ana bacaya yatayda 45 - 60 a ile ba-lanmaldr.

Elicent Chef 600Aspiratr 620 m3/h

125

125

125

125

125

125

1. KAT

2. KAT

3. KAT

6. KAT

9. KAT

ATI KATI

13. KAT

14. KAT

7. KAT

8. KAT

A-A Kesiti

A A

min. 1 mt.

Minimum aft ls1032 mm x 360 mm

125

125

125

Davlumbaz

70-80 cm

FrnTemizleme Kapa

Ana Baca

nt Baca

SPIROsafe SzdrmazHava Kanal Sistemleri

Temizleme Kapa

395

ekil 14.6.C. 21 KATLI BNADA NT MUTFAK BACASI UYGULAMASI

1. KAT

2. KAT

6. KAT

7. KAT

8. KAT

13. KAT

14. KAT

15. KAT

20. KAT

ATI KATI

A-A Kesiti

B-B Kesiti

C-C Kesiti

A

CC

BB

A

min. 1 mt.

Minimum aft ls685 mm x 360 mm

Minimum aft ls1032 mm x 360 mm

Minimum aft ls1360 mm x 360 mm

125

125

125

125

125

125

125

125

125

Davlumbaz

70-80 cm

FrnTemizlemeKapa

Ana Baca

nt Baca

SPIROsafe SzdrmazHava Kanal Sistemleri

Elicent Chef 600Aspiratr 620 m3/h

NOT:1- Aspiratr kndan itibaren hava kanallarnda art basn

oluacandan dier katlara koku dalmamas iin hava ka-nallar mutlaka szdrmaz olmaldr. SPIROsafe yuvarlak sz-drmaz hava kanallar ile tam szdrmazlk salanr.

2- Kanallarda yangn riskinden dolay kesinlikle PVC boru kulla-nlmamaldr.

3- Tuladan veya briketten nt bacalar szdrma riskleri ve y-zey przll (pislik yuvas) nedeniyle kullanlmamaldr.

4- nt baca ana bacaya yatayda 45 - 60 a ile balanmaldr.

Burada bir at aspiratrne bal olan kanal sistemi her banyo ve-ya tuvaletten bir menfezle kirli hava toplar. Bu sistem srekli a-lr.Dier yntemde ise her banyoda bir aspiratr bulunur. Aspiratrlerortak havalandrma bacasna balanmaldr. Bu ortak nt baca sis-temi aynen mutfakta anlatlan gibidir. Sadece hava debisi ve boyutlar farkldr. Tablo 14.8de banyolar iinyine 20 kata kadar nt ve ortak ana baca lleri verilmitir. Bu he-saplarda banyo aspiratr debileri 100 m3/h deerinde alnmtr.Eer nt baca oluturulamyorsa ve banyo aspiratr dorudan ha-valandrma aftna balanyorsa, bu durumda aspiratr kna 100 PVC dirsek balanarak hava yukar doru ynlendirilir.Katalog sayfalarndaki rneklerde duvar tipi Muro ve Mini Muro;cam tipi Mini Vitro banyo ve WC aspiratrleri, Elicent Duvar TipiRadia ve kanal tipi Aero Flo banyo ve WC aspiratrleri grlmek-tedir. Bu aspiratrlerde modele gre debi 50 m3/h ile 320 m3/h ara-snda deimektedir. Banyo - WC hacminde 10 - 15 hava deiimiyeterlidir.Banyo aspiratr kullanldnda banyo penceresi kapal tutulmalve kap altnda hava girii iin yeterli boluk braklmaldr. Aspira-tr elle kumandal olabilecei gibi aydnlatma dmesine de bir za-man rlesi zerinden balanabilir. Banyo aspiratr du hacminden,WC aspiratr klozet zerinden hava emmelidir. Bylece youma-nn banyo iine dalmas nlenmi olur.Daha byk hacimlerin havalandrmasnda modele gre 300 - 1400m3/h debisi olan cam ve duvara taklabilen Elicent Vitro aspiratr-

ler kullanlabilir. Merkezi aspirasyon iin ise kanal tipi AXC radyalaspiratr kullanlabilir.

14.1.5.1. Evsel Aspiratrlerin Banyo ve Dularda Gvenli Kullanm BlgeleriBinalarn elektrik tesisat uluslararas normu IEC 364-7-701.32banyo ve dularda riskli blgeleri belirtmitir. Bu blgelerin snf-landrlmas ekil 14.9da gsterilmitir. Standart korumaya sahipfanlar ekilde gsterilen Zon 0, Zon 1 ve Zon 2de kullanlmamal-dr. Standart banyo aspiratrleri ancak Zon 3 olarak gsterilen bl-geye yerletirilebilir. Ancak koruma snf IPX4 olan fanlar Zon2ye yerletirilebilir. Zon 1 ve Zon 2 blgelerine yerletirilecek fan-lar 12 V alternatif akm veya 30 V doru akm deerlerini amayanvoltajda almaldr. Bu fanlar izolasyonlu transformatrlere bala-narak almaktadr. Bu transformatrler Zon 0-1-2 dndaki blge-lere monte edilmeli ve aspiratr balants yaplmaldr. 12 V alter-natif akm fanlar banyo ve duun istenen her yerine (Zon 1), hattadu alan iine veya du veya kveti kullanan kiinin ulaabileceiyerlere rahatlkla monte edilebilir. Zon 3 blgesine yerletirilentransformatr sayesinde bu fanlar 230 V ana elektrik hattna bala-nabilir.

14.1.5.2. Konut amar Odas HavalandrmasEer konutlarda merkezi havalandrma yaplmyorsa ve ayr bir a-mar odas varsa, buras iin de ayr bir egzoz aspiratr konulmal-dr. amar odas aspiratrleri banyo aspiratrleri ile benzer biimde

396

Kat Says

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Kesiti

cm2

123

123

123

123

123

123

123

123

123

123

123

123

123

123

123

123

123

123

123

ap

cm

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

12.5

Kesiti

cm2

490

625

700

700

700

700

700

700

700

700

700

700

700

700

700

700

700

700

700

ap

cm

25

28

30

30

30

30

30

30

30

30

30

30

30

30

30

30

30

30

30

1

1

1

1

1

1

2

2

2

2

2

2

2

3

3

3

3

3

3

Ana BacaSays

2

3

4

5

6

7

4 + 4

4 + 5

5 + 5

5 + 6

6 + 6

6 + 7

7 + 7

5 + 5 + 5

5 + 5 + 6

5 + 6 + 6

6 + 6 + 6

6 + 6 + 7

6 + 7 + 7

Ana BacayaBalananKat Says

nt Baca Ana Baca

Tablo 14.7. MUTFAK HAVALANDIRMASI N 20 KATA KADAR NT BACA LLER

397

monte edilmelidir. Aspiratr kapasitesi olarak 10 L/s (36 m3/h) dee-ri yeterlidir. Bu aspiratrlerin sadece amar ykama halinde deil,

srekli altrlmalar tavsiye edilir. Ayrca zellikle amarodalarnda paket nem alma cihazlar kullanm tavsiye edilir.

Tablo 14.8. BANYO HAVALANDIRMASI N 20 KATA KADAR NT BACA LLER

Kat Says

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Kesiti

cm2

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

100

ap

cm

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

Kesiti

cm2

350

350

350

350

350

350

350

350

350

350

350

350

350

350

350

350

350

350

350

ap

cm

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

1

1

1

1

1

1

2

2

2

2

2

2

2

3

3

3

3

3

3

Ana BacaSays

2

3

4

5

6

7

4 + 4

4 + 5

5 + 5

5 + 6

6 + 6

6 + 7

7 + 7

5 + 5 + 5

5 + 5 + 6

5 + 6 + 6

6 + 6 + 6

6 + 6 + 7

6 + 7 + 7

Ana BacayaBalananKat Says

nt Baca Ana Baca

ekil 14.9. BANYO VE DULARDAK RSKL BLGELER

398

14.1.5.3. Sauna HavalandrmasKonut tipi yaplarda saunalarda mekanik bir egzoz havalandrmasimkn olmaldr. Seans bittikten sonra saunann havalandrlmas ge-rekir. Bu amala kesintili alacak bir egzoz aspiratr tesis edilme-lidir. Elle kumandal olarak kullanlacak bu aspiratr debisi 25 L/s (90m3/h) deerinde seilebilir. Tesis biimi banyo aspiratrlerine benzer.

14.1.6. Konutlarda Enerji Geri KazanmaTablo 14.3de grld gibi salk nedenleri ile fazla indirileme-yen havalandrma s kayplar, transmisyonla olan kayplara greok byk kalmtr. 1970te 75/180 olan oran, 1990da 58/22 de-erine ykselmitir. Havalandrma s kayplarn azaltrken i havakalitesini artrmann tek yolu s geri kazanmal mekanik havalan-drma sistemleri olarak grlmektedir.Bu sistemde gerek tek konutlarda ve gerekse apartman tipi konut-larda, besleme ve egzoz kanallar arasna bir s geri kazanma ni-tesi konulmakta ve bu nitede souk besleme havas, scak egzozhavas ile n stlmaktadr. Is geri kazanma etkenlii %60 olan birs geri kazanma nitesi ile, havalandrma ile olan yllk s kayb 58kWh/m2den 23 kWh/m2 deerine indirilebilmektedir (Burada veri-len deerler Almanya artlarnda 1700 saatlik tam ykte alma ha-li iindir).Is geri kazanm iin konutlarda daha ok plaka tipi deitiricilertercih edilmektedir. Almanyada ynetmelie uygun 100 m2 birapartman dairesinde s geri kazanml bir mekanik havalandrmadnldnde, gerekli stma kapasitesi 2,6 kW olmaktadr ki bugc elektrikle stma ile bile salamak mmkndr ve yllk elekt-rik enerjisi maliyeti Almanya artlarnda 225.- DM olmaktadr.

14.1.7. Kazan Dairelerinin HavalandrmasApartman kazan daireleri havalandrmasnda,a) Yakma havas ihtiyacnn karlanmasb) Kazan dairesinin havalandrlmas ihtiyacnn karlanmasolmak zere iki ihtiyacn toplam ele alnr. Gerekli havalandrmadoal yolla veya fanlarla zorlanm olarak gerekletirilir.Tamamen Mekanik HavalandrmaHem temiz hava temini ve hem de pis havann egzoz edilmesi fan-larla salanr. Egzoz fan debisi kazan dairesinin havalandrlmasiin gerekli olan hava debisinde, besleme fan ise bu debiye yanmaiin gerekli hava debisinin ilavesi ile bulunan debide seilmelidir.Dolays ile temiz hava fan, egzoz fannn en az %25 zerinde birdebiye sahip olmaldr.Kazan dairesi mekanik havalandrlmas iin saatte 5 hava deiimiyeterli kabul edilebilir. Mekanik havalandrma yapldnda fanlar-dan birisi bile almyorsa brlrn de almamas garanti altnaalnmaldr.Doal HavalandrmaKazan dairesine doal olarak temiz hava girii iin demeden enfazla 50 cm. ykseklikte bir hava giri menfezi bulunmaldr.Alt temiz hava giri menfezi net kesit alan:F = 4,5 (Q + 60) cm2

Burada, Q (kW) kazan dairesi toplam s gcdr.Kazan dairesinden pis hava k iin tavandan en ok 40 cm. aa-

da ikinci bir menfez bulunmaldr.st hava k menfezi net kesit alan:F = 2,25 (Q + 60) cm2 olarak hesaplanabilir. Kazan dairelerinin ha-valandrlmas konusunda daha geni bilgi iin ISISAN almala-r: Istma Tesisat isimli kaynaa baknz.

14.2. OFS BNALARIOfis binalar genellikle evre ve ekirdek zonlardan oluur. evrezonu iin d duvarlardan 3-3,6 m ieri kadar olan blgeyi almakmmkndr. evre zonunda ykler deiirken, i zonda yaz-kdeimeyen i s kazanlar hakimdir. Bina alma rejimi kesinti-lidir. Normal alma saatleri 8.00 ile 18.00 arasnda olurken, bazbrolarda daha ge saatlere kadar alma ihtiyac olabilir. Kii yo-unluu da deikendir. Genel bro hacimlerinde kii bana 7 m2

alan normalken, zel ofislerde kii bana 17 m2 alan alnabilir. Nor-mal aydnlatma ykleri 10-50 W/m2 alnabilir. Bu deer bilgisayarodalarnda ve elektronik cihazlarn olduu odalarda 50-110 W/m2

deerine kabilir. Ekipmanlarn yk 27 W/m2 mertebelerinde al-nabilir. Ofis yaplarnda esneklik ok nemlidir. dekorasyonabal olarak cihaz ve menfez yerleimi mmkn olabilmelidir. Bi-nann iletim biimi de sistem seiminde nemli bir faktrdr. okkatl tek sahipli ofis veya kat kat ayr firmalara ait ofis veya dahakk bamsz brolarn paylat katlardan oluan ofis bloklarfarkl sistem tercihlerini gerektirir. Ofis i mekanlarnda eitli bakteri ve mantarlarn ortaya kmas,oksijen yetersizlii, ter ve sigara kokusu, toz oluumu eya ve yapmalzemelerinden yaylan gazlar gibi olumsuz faktrlerin artmas ihava kalitesinin dmesine, hastalklara ve rahatszlklara neden ol-maktadr.Son yllarda yaplan binalarda dorama ve pencerelerde kullanlanmalzemelerin kalitesi artmtr. ile d ortam arasnda szdrmazyzeyler olutuundan zellikle bro ve ofis tarz yerlerde havalan-drma problemleri olumaktadr. nsan younluunun fazla ve siga-ra iilen ortamlarda hava kalitesinin dk olmas, alan insanla-rn performansnn dmesine neden olmaktadr. nsanlarda bu;kendini uyuukluk,yorgunluk ve verimsiz alma olarak gster-mektedir. Mevsim artlar stanbul gibi olan yerlerde 4 ay sreylesoutma ihtiyac olurken, 12 ay boyunca havalandrma ihtiyac var-dr. Havalandrma ihtiyac brolardaki pencerelerin alarak gideri-lecei dnlebilir, fakat bunun birok dezavantaj vardr. ncelikli olarak kontrolsz hava i ortama girer, ierideki eya-

larn tozlanmasna ve daha abuk ypranmasna neden olur. Kontrolsz ieriye alnan hava yazn ierisinin daha scak olma-

sna, kn ise ierisinin soumasna neden olmaktadr.Ofis binalar, ok farkl byklklerde olabilir. Tek bir mal sahibiolan ok katl ofis binasndan balayp, 8-10 kiinin alt kkofislere kadar deien boyutlar sz konusudur. zellikle yksekblok ofis binalar klimatizasyonunda yakn zamana kadar ift kanal-l, endksiyon veya fan coil ile klima yaplrken; son yllarda20.000 m2 den byk yaplarda VAV sistem tercih edilmektedir.Cam nlerine ayrca stc monte edilmektedir. Daha kk binalar-da ise yine cam nlerine stc (termostatik vana monte edilmi rad-yatrler) monte edilip, kanal tipi cihazlar kullanlmaktadr. Taze ha-

va her cihaza ayr ayr alnabildii gibi, birka merkezde kanal tipicihazlar ile soutulup veya stlp gnderilmekte, egzoz ise merke-zi veya zonlara ayrlarak yaplmaktadr. Asma tavann dn hava-s iin plenum olarak kullanlmas s ykn, hava miktarn ve ih-tiya duyulan asma tavan ii yksekliini azaltacaktr.Asma tavan iindeki fan coil sistemleri servis bakm glkleri yarat-maktadr. Drenajdan damlama yapabilmektedir. Filtre temizlii iinasma tavann almas gerekir. En basit problem olarak grlen asmatavan zerinde kalan teknisyen parmak izi ve kirlilik nemli olabil-mektedir. Istma mevsiminde scak hava aa flendii iin Antalya,Adana gibi ehirler hari, souk blgelerde eksik konfor ve istenilenbiimde snamama sz konusudur. Hava hzla flenip yere ulatrl-d hallerde ise, ayn menfezden yazn souk hava verildiinde, ha-va hzla aa inmekte ve draft ad verilen souk hava akmlar insan-lar rahatsz ve hatta hasta edebilmektedir. Konfor yine kaybolmakta-dr. Bu sistemlerin klasik sorunlar ses, servis bakm skl, filtre te-mizlii ve konfor eksikliidir. Merkezi sistemlerin baka iletim sa-kncas ise, bu sistemleri ksmen altrmann olanakszldr. Budurumda, binann almad tatil gnleri, gece saatleri gibi zaman-larda almak isteyen ofislerde klimatizasyon olamayacaktr.

14.2.1. Bamsz Sistemlerle Ofis KlimasBelirli byklklere kadar bro ve ofis gibi yerlerde havalandrmave soutma ilemi iin kanal tipi split klimalar kullanlabilir. Tazehava, klima cihaznn arkasndan darya alan bir hava kanal yar-dm ile alnr veya bir booster fan yardm ile klima cihaz emiinegelir. Dn havas ile taze hava kartrlarak filtre edilir. Yazn so-utularak hava kanallar yardm ile ortama ulatrlr. Ortama veri-len taze hava, egzoz edilen hava miktarndan biraz daha fazladr. Buekilde ortam ( + ) basnta tutulur. Kap ve doramalardan fazla ha-va darya kalr. Ortama toz girmesi nlenir. Taze hava miktar si-gara iilen ofis ve brolarda kii bana 50 60 m3/h. sigara iilme-yen ofis ve brolarda kii bana 25-30 m3/h alnabilir. Ofislerdenegzoz ayr bir aspiratr ile yaplmaktadr. Egzoz havas varsa depoveya teknik hacimlere baslmaldr. WC aspirasyonunu koku kar-masn engellemek amacyla bamsz bir kanalla veya bamsz du-var/cam tipi WC tipi aspiratrleriyle yaplmaldr. Bronun jeneratrodas varsa buradaki scak havann dar atlmas gerekir. Bu havadarya atlrken yanma havas da tekrar ieriye verilmelidir. Kat ykseklii = 2,6 metre olan hacimlerde artlandrlan hava or-tama anemostad yardmyla verilir. Daha yksek tavanlarda slot di-fizrler veya lineer menfezler kullanlabilir. Bir anemostatdan orta-ma verilen hava miktar 2 kW (= 7.500 Btu/h) kapasitede olmaldrve 3 kW (10.000 Btu/h) deerini amamaldr. Daha fazla kapasite-de hava verilirse, ortamda ideal hava dalm gereklemez, hz ar-tar, souk blgeler oluur ve konfor bozulur. flemenin mmknolduunca cam nlerinden yaplmas salanmaldr.Duvar veya cam tipi split klimalarda duvardan yani tavana gre dahada alt seviyeden ortama verilmesi, bu cihazlarn altnda veya yaknn-da oturanlarda hasta olma riskini arttrmaktadr. Salon tipi cihazlardaise, souk hava hacme tek bir noktadan verilmekte ve genelde konforasndan en kt uygulama rneklerinden birini oluturmaktadr. Kanal tipi split klima cihazlar ile hava ortama homojen olarak da-

tld iin ortamda hava hareketi ve ses hissedilmeden konforsalanr. Klima cihaznn sekreter veya bro alan rahatlkla a-ltrabilir.Bamsz sistemlerle ofis stmasBrolarda yaplan ilerin cinsine bal olarak alma gnleri ve sa-atleri farkllk gsterebilir. Binann tm katlar ayn anda dolu olma-yabilir. Cihazlarn alma saatleri ve giderlerin paylatrlmas bu tipyerlerde problem olabilir. Bro katlarndan oluan binalarda mnferitstma ve soutma yapmak en ekonomik iletme yntemidir.Istmada yakt olarak doal gaz veya LPG kullanlabiliyorsa stmakapasitesine gre oda ve su scaklna bal olarak kapasitesini%0-%100 arasnda otomatik olarak ayarlayan %109 verimli duvartipi youmal kazan veya kombi cihazlar, byk kapasitelerde isedkme dilimli Logamatic panelli, atmosferik brlrl doal gaz ka-zan kullanlabilir. Eer yakt motorin olacaksa dkme dilimli dhava kompanzasyonlu mavi alev brlrl sv yakt kazan kullanl-maldr. Gnmzde stmada en ok tercih edilen ve en konforlu sistem rad-yatrl stma sistemidir. Istma cam altlarna monte edilen stclarile yaplmaldr. Cam yzeyinden souyarak inen hava stclarzerinden snarak yukarya doru ilerler. Radyatrler cam altnaolabildiince yaygn olarak yerletirilmelidir. PKKP tipi panel yeri-ne PK ve P tipi panel radyatr kullanlmaldr. nce alurad radyatr-ler kullanlrsa yer kayb olmaz. Duvardan toplam knts 6 cmdir.Ni ierisine yerletirilecek radyatrlerin ykseklii parapet yk-sekliinden en az 15 cm daha az olmaldr. Pencere altnda ni b-raklmam yaplarda derinlii az olan tipteki radyatrler seilmeli-dir. Yer kayb daha az olacaktr. Radyatrlerle yaplacak stmadaservis ihtiyac olmayacaktr. Toz tutmayan ve kolay temizlenen tip-te radyatr seilmelidir. Istmada borulama deme altndan yapla-bilir. Bu sayede herhangi bir yer kayb olmaz, dekorasyonu bozmaz.Radyatrlerde mutlaka termostatik vana kullanlmaldr. Termosta-tik vanalar ile ortam scakl istenilen deerde hep sabit kalr. Or-tam scaklnn sabitlenmesi konfor ve yakt ekonomisi salar.zellikle kn ortam scakl arttka nem oran da azalr. Nemoran azaldka grip olma ihtimali artar. Termostatik vana kontrolsayesinde nem oran da kontrol edilmi olur. Blnm mahallerdenoluan brolardan termostatik kullanm sayesinde oda baznda s-caklk kontrol salanm olur. Radyatrl stmaya alternatif olarak heat pump klima cihazlar ilestma yaplabilir. Fakat burada dikkat edilmesi gereken hususlarvardr;Heat pump cihazlarla stma ancak Ege ve Akdeniz blgelerindeuygulanabilir. Kn d hava scaklklarnn dmesi ile cihaz kapa-sitesi ve verim der. Bu yzden en souk havaya gre cihaz sei-lir ve bu da cihaz kapasitesini artrr. Kn d nitede karlanmameydana gelir. Bunun giderilmesi iin cihaz defrosta geer, yani so-utma yapmaya balar bu da stmann kesintiye uramasna nedenolur. Defrost annda souk hava flenmemesi iin elektrikli stckullanlmaldr. Ancak elektrikle snma en pahal yoldur. Istma n-celikli yerlerde at tipi cihazlar kullanlarak (gaz yaktl) heat pumpcihazlarn kullanmndaki olumsuz artlar ortadan kaldrlr, ancakscak hava ile stmada ortam havasnn kuruyaca gerei gz ar-

399

d edilmemelidir. Bu yzden hava ile stma yaplan yerlerde mut-laka nemlendiriciler kullanlmaldr. Istmada oluan hava hareketiinsanlarn souk hissetmesine sebep olur. Bu nedenle yksek scak-lkta hava flenir bu da yakt sarfiyatn artrr. Hava ile stma ya-plan yerlerde scak havann younluu az olduundan scak havast kotlarda birikecektir. Scak havann aaya ynlendirilmesi iincihaza dn mutlaka alt kottan yaplmaldr.

14.2.2. Merkezi Sistemlerle Ofis KlimasOfis, iyeri, idare binas olarak ayr merkezi uygulama rneiprojeleri ekil 14.10 ve 14.11 gruplarnda verilmitir. ekil 14.10A,B, C ve Dde bir idare binas tavan+deme tipi 2 borulu fan coiluygulamas grlmektedir. ekil 14.10Ada fan coil boru balant-lar planda verilmitir. Depo, ariv, koridor gibi genel alanlar tavantipi fan coil ile; alma odalar ise duvar tipi fan coil ile donatlm-tr. ekil 14.10Bde mahallere olan bamsz taze hava besleme sis-temi planda grlmektedir. ekil 14.10Cde duvar tipi ve tavan tipifan coiller balant detay verilmitir. Asma tavan tipi fan coil hava-y asma tavan iinden almaktadr. Oda ile asma tavan aras balan-t ise ekilde grlen bo menfezlerle salanmaktadr. ekil14.10Dde ise sistem kolon emas verilmitir. ekil 14.11 grubu 4borulu fan coil uygulanan bir i merkezi projesine aittir. ekil14.11A, B, C, D ve E de soutma devresi emas ve detaylar g-rlmektedir. Ayn sistemin stma devresi ise, detaylar ile birlikteekil 14.11F, G, H, K da verilmitir. ekil 14.11Lde ise fan coilbalant detay grlmektedir.

14.3. OTELLERBe yldzl bir otel ana ksmdan oluur:1. Yatak odalar2. Genel alanlar3. Servis alanlarYatak odas katlarnn yer ald kulenin genel hacimlere baland- katta, tesisat asma tavan iinde yataya dndrmek nemli sorun-lara neden olur. Bu hacimlerde ses ve szma sorunlar yaanr. Bu-nun yerine yatak katlarnn altndaki kat galeri kat yaplmaldr.Bylece ses sorunu ortadan kalkar ve tesisata dorudan ulam im-kan yaratlr.

14.3.1. Yatak OdalarEn nemli dizayn kriterlerinden biri ses seviyesidir. Yatak odalarn-da ses seviyesi RC 25-35 deerlerinde olmaldr. Yatak odalar iinen yaygn zm fan coil + primer haval klima sistemleridir. Fancoil sistemleri 2 borulu veya 4 borulu olabilir. te yandan kullan-lan fan coil niteleri oda dekorasyonuna uygun olarak eitli tipteve konfigrasyonda olabilir. Bunlar duvar tipi, asma tavan tipi, dik,yatk, kasetli veya gizli olarak saylabilir. En ok tavan tipi kullanl-maktadr. Cihaz seimi yaplrken, seilen fan coil cihaznn dizaynkapasitesini istenilen ses seviyesinde vermesi nemlidir.Genellikle cihazlarda termostat+vana kontrol uygulanr. Vanakontrol olmadan sadece fan kontrol yaplmas istenmez. nkcihaz devreye girip ktka oluan kesikli fan sesi, srekli alanfan sesine gre daha fazla fark edilir ve rahatszlk verir.

Primer hava ayr bir santralda artlandrlr ve oda soutma cihaz-na veya direkt olarak odaya kanalla getirilerek verilir. artlandrl-mam primer hava kullanlmas halinde odada nem kontrolu yap-lamaz ve kflenmelere neden olur. artlandrlm primer hava s-cakl yazn 18 C ve kn 20 C olarak alnabilir. Odaya verilen primer hava dolaysyla yatak odasnda art basnoluur. Yatak odas egzoz havas banyo-tuvaletten emilir. Yatak oda-lar banyo-tuvaletleri ortak egzozu aft ierisinden atya tanarakburadan dar atlr. Yanyana iki yatak odasna hizmet veren ortak aft ierisindeki ban-yo egzoz kanal ift olmaldr. Her oda kendi dey kanalna balan-maldr. Aksi halde iki komu banyo ayn egzoz kanalna baland-nda, banyolar arasnda ses geer. Bu istenmeyen bir durumdur. Her durumda ilgili boru ve kanal tesisat shhi tesisat borular ilebirlikte iki yatak odas arasnda kalan aft iinde yaplmaldr. Top-lam iiliin yaklak yars yatak odalarnda olduundan, fonksiyo-nel bir aft yerleimi ok nemlidir. Gerekli aft alanlar mimaridemutlaka braklmaldr. Bu aftlara bakm amacyla ulam iin bazuygulamalarda kapak braklmaktadr. Kapak yetersizdir. Bu aftla-ra ulam iin kapak yerine kap braklmaldr.Yatak odalarnda ikinci nemli problem banyo asma tavan yksek-liidir. Borulara belirli bir eim verilmelidir. Dolaysyla isteneneime sahip shhi tesisat ve klima tesisat borularnn ve hava kanal-larnn geebilecei yeterli ve gerekli ykseklie sahip bir asma ta-van braklmaldr. Fan coiller genellikle yatak odas koridoru asma tavan iine monteedilir. Bu durumda buradaki asma tavan ykseklii de kritiktir. Ay-rca bakm kapa boyutlar ve yerleimi de nemlidir. Filtre ve va-na grubuna ulaabilmek ve gerektiinde cihaz karabilmek mm-kn olmaldr. Yatak odas zmlerinde proje koordinasyonundan sonra mutlakarnek oda uygulamas yaplarak, problemler grlmelidir.Fan coil sisteminde youma nemli bir olaydr. Cihazlarn uygunbiimde drenajna ve souk su borular zerinde oluabilecek yo-umann nlenmesi iin izolasyonlarna zen gsterilmelidir. Fan coil fleme menfezinin seim ve yerletirilmesinde hava da-tmnn rahatsz edici esintiler yaratmamasna, zellikle souk hava-nn uyuyan mteri zerine gelmemesine dikkat edilmelidir.Oda koridorlar lman blgelerde %100 artlandrlm taze havaverilerek klimatize edilir. ok scak blgelerde ve at katlarnda isekoridor iin ayr bir fan coil nitesi dnlmelidir. Egzoz, kat g-revlisi odasndan veya malzeme odasndan yaplabilir.Pratik notlar:1. letme esnasnda karlalan en nemli problem youma prob-

lemidir. Bu nedenle ;a- Kullanlan FCUlarla birlikte oda kontrol sistemine uygun vana

balant kitlerinin alnmas (zellikle 4 borulu FCU) ok nem-lidir. Bilahare kullanlacak kesme, ayar v.s. vanalarnn da yo-uma kab zerine gelecek ekilde montajna veya mmkn de-il ise ok iyi izole edilmesine azami dikkat gsterilmelidir.

b- Boru ask elemanlarnda youmaya sebep olabilecek soukkprlerin olumasna engel olacak izolasyon detaylar kullanl-maldr.

400

ekil 14.10.A. OFS RNEK FAN COIL BALANTI PLANI401

ekil 14.10.B. RNEK OFS TAZE HAVA BESLEME SSTEM PLAN GRN402

ekil 14.10.C. FAN COIL BALANTI DETAYI 403

ekil 14.10.D. RNEK OFS FAN COIL KOLON EMASI404

ekil 14.11.A. MERKEZ 4 BORULU FAN COIL SOUTMA KOLON EMASI405

ekil 14.11.B. TESSAT MERKEZ SOUTMA BALANTI EMASI406

ekil 14.11.C. SOUTMA GRUP BALANTI EMASI

407

ekil 14.11.D. KLMA SANTRALLER BALANTI EMASI

408

ekil 14.11.E. KLMA SANTRALLER BALANTI EMASI

409

ekil 14.11.F. MERKEZ 4 BORULU FAN COIL ISITMA KOLON EMASI

410

ekil 14.11.G. KAZAN DARES BALANTI EMASI 411

ekil 14.11.H. ESANJR BALANTILARI VE MEKANK MERKEZ ISITMA POMPA BALANTI EMASI412

ekil 14.11.K. SANTRALLER ISITMA BALANTI DETAYI 413

c- Kondens tavas muhakkak FCU gvdesi ile yekpare olmal yaniayrca taklabilen tipte olmamaldr.

d- Tm FCUnun soutma bataryalarna denk gelen alt ksm sizolasyonu yaplm olmaldr.

2. FCUlarn boru ve kanal balantlarnda muhakkak flexible bo-ru, kanal balant elemanlar kullanlmaldr.

3. FCU n kanaln i ksm (fibser zellii olmayan) uygun birakustik izolasyon malzemesiyle kaplanmaldr. (FCU performan-sn etkilememesi kontrol edilmek artyla)

4. ayet aft yerleimi ve/veya afta uygun meyille ulaabilmektebir problem var ise FCU drenaj hatt lavabo hattna uygun bir ak-sesuar ilavesiyle balanabilir.

5. FCUnun yerletirilmesinde drenaj tavasnn gardrop zerinegelmemesine dikkat edilmelidir. Herhangi bir tama halinde aa-daki mteri giysilerinin lekelenmesi istenmeyen problemlereyol aabilir

6. Baz uygulamalarda FCU banyo asma tavannn iine konulmak-tadr.

Bu durumda u problemler kabilir;a- Bakm kapa teminib- Dn menfezi yerleimic- Bakm esnasnda banyo malzemelerine olabilecek muhtemel

hasarlar (kvet zerine iskele konulmas veya zerine el aletidmesi gibi)

7. Herhangi bir ekilde FCU pencere nne konulmu ise (zelliklerestorasyon projelerinde) perdelerin FCU fleme havasnn oda

ierisine dalmn engellememesi iin nlemler alnmaldr.8. Odann pozitif basnta tutulmasna dikkat edilmelidir.9. Gerek egzoz gerekse de primer hava kanallar zerinde hava ayar

damperleri ve aft duvar zerinde yangn damperi kullanlmal-dr ve bunlara kolaylkla ulalabilmelidir.

10. Tipik odalar slak hacim ii tesisatlar iin bir ablon kartlarakparalarn atlyede imalat ve ksmen montajnn (temiz su ve pissu tesisatlar dahil), iin sratini ve verimini ok artraca unu-tulmamaldr.

Burada iki otel rnek klima projesi verilmitir. Her ikisi de 2 boru-lu fan coil uygulamasdr. Birinde duvar tipi fan coil, dierinde ta-van tipi fan coil kullanlmtr. ekil 14.12.A, B, Cde birinci otelinduvar tipi 2 borulu fan coil + taze hava uygulama projeleri grl-mektedir. Sra ile fan coil ve boru planlar, ayn yerlerin taze havakanal planlar ve boru kolon emas verilmitir. ekil 14.13.A, B, C,D, E, F, G, H ve Kda ise dier otel fan coil uygulamas verilmitir.ekil 14.13.A ve Bde tavan tipi fan coil yerleimi, hava ve su ba-lantlar plan olarak grlmektedir. ekil 14.13.Cde ke oda plandetay verilmitir Ke odada ilave duvar tipi fan coil vardr. ekil14.13.Dde ise resirklasyon havasnn giriten emilme imkan ol-mayan bir odadaki zm detay verilmitir. Dn havas kanallayine yatak odasndan alnmaktadr. ekil 14.13.E taze hava kolonemasdr. ekil 14.13.F ve Gde fan coil kolon emas, ekil14.13.Hda en alttaki kolon emas detay grlmektedir. ekil14.13.K ise tesisat dairesi fonksiyon emasdr.Yksek blok olarak planlanan otellerde, kuleleri yatak katlar olu-

414

ekil 14.11.L. 4 BORULU FAN COIL BALANTI DETAYI

ekil 14.12.A. OTEL 2 BORULU FAN COIL UYGULAMASI RNEK KAT PLANI415

ekil 14.12.B. AYNI RNEK KAT N PRIMER HAVA PLAN PROJES416

ekil 14.12.C. RNEK OTEL 2 BORULU FAN COIL KOLON EMASI

417

ekil 14.13.A. KNC RNEK OTEL UYGULAMASI TAVAN TP FAN COIL YERLEM, HAVA VE SU BALANTILARI

418

ekil 14.13.B. KNC RNEK OTEL UYGULAMASI TAVAN TP FAN COIL YERLEM, HAVA VE SU BALANTILARI (Devam)

419

ekil 14.13.C. KE ODALAR PLAN DETAYI

420

ekil 14.13.D. RESRKLASYON HAVASI GRTEN EMLME MKANI OLMAYAN ODA N ZEL ZM

421

ekil 14.13.E. TAZE HAVA KOLON EMASI

422

ekil 14.13.F. FAN COIL SU DEVRES KOLON EMASI 423

ekil 14.13.G. FAN COIL SU DEVRES KOLON EMASI (devam)424

ekil 14.13.H. EN ALT KAT N KOLON EMASI DETAYI 425

ekil 14.13.K. TESSAT DARES FONKSYON EMASI426

turur. Genel hacimler ve servis hacimleri ise esas olarak kuleninbaland alttaki ana ktlededir. Sistemde dikey dorultuda basnzonlamas gerektiinde, fan coil sisteminin dayanm basnc 100mss olarak kabul edilebilir. Ancak sistemin salkl almas asn-dan basn zonu 50 mss deerini gememelidir.Sistemde, zellikle temiz kullanma suyu tesisatnda bakr boru kul-lanm mr, hijyen ve iilik asndan tavsiye edilir. Plastik boru-lar da maliyet ve ileme kolayl avantajlaryla geni lde kulla-nlmaktadr.Scak su kazan bacas ykseklii ve konumu bir ok uygulamadakritiktir. Terasa soutma kulesi gibi cihazlar yerletirildiinde, ba-cadan kan duman ve kurumun bu cihazlar etkilemesi ve korozyo-na uratp kirletmesi sz konusudur. Bu nedenle baca atnn ze-rinde yeteri kadar ykseltilmelidir.

14.3.2. Genel (Sosyal) HacimlerLobi, balo salonu, toplant odalar, bar, restoran, diskotek, casino,dkkanlar, salk klb gibi mekanlardr. Bu alanlarn kullan sa-atleri ve sreleri birbirinden farkllklar gsterir. Genel alanlarn herbirine kendine ait cihaz kullanlmas en uygun zmdr. Bu alan-larda en uygun ve ekonomik klima sistemi VAV sistemleridir.Bu alanlarda yer alan yangn damperi, hava ayar damperi, varsaVAV kutusu gibi servis verilmesi gerekli cihazlar iin yeterli byk-lkte ulam kapaklar mutlaka braklmaldr.Restaurant ve mutfak ayr ayr havalandrlp, egzoz edilmelidir.Lokanta havasnn mutfaktan egzoz edilmesi hijyen asndan uy-gun deildir. Lokanta blmnde art basn, mutfak blmndeeksi basn yaratlmaldr. Mutfak egzozlar at zerinden dikey olarak atlmaldr. Bu ama-la dik atl zel at aspiratrleri kullanlmaldr. Aksi halde yatayatl at aspiratrlerinde yal egzoz havasnn kirlilik yaratmaskanlmazdr.Balo salonlar genellikle 2 veya 3e blnebilir. Her bir blm ba-msz santrallara bal olmal ve ayr ayr klimatize edilebilmelidir.Fuayelerin de ayr klimatize edilmesi uygundur. Balo salonu ve top-lant salonlarnn gerektiinde %100 d hava ile almasna uygunbir tasarm yaplmaldr. Genel hacimlerde asma tavan iini emi plenumu olarak kullanmakyaygn bir uygulamadr. Bu durumda asma tavan mimarisinin izinverdii lde dekoratif bir yark kullanmak ekonomiktir. Ayrca il-gili mahallin asma tavan iini etraftaki dier mahallerle hava trans-ferini kesecek ekilde izole etmek gerekir.Btn sistemin akustik adan kontrol edilmesi gerekir. Genel ha-cimlerin mekanik tesisat odalarna komu olmamasna ve yakn ol-mamasna dikkat edilmelidir. Sistem akustik adan analiz edilerek,gerekli hallerde akustik izolasyon ve susturucular kullanlmaldr.Bu hacimlerden, baka mahallere ait boru ve kanal geirmemeyeazami dikkat edilmelidir.

14.3.3. Servis Alanlar (Arka Alanlar)Buralar mutfak, amarhane, ofisler, depolar ve teknik hacimlerdir.Mterinin kullanmad bu alanlar daha az kritiktir. Bu alanlardalokal havalandrma ok nemlidir. Ofisler yine fan coil sistemiyle

klimatize edilir. Pratik notlar1. Mutfak ve amarhanede genel mahal egzozuna ynelik men-

fezleri mmkn olduunca s yayan ekipmanlarn zerinekoymaldr. Bylece yaylan snn mahallin scakln artrma-sna bir nebze engel olmaldr.

2. amarhanelerde bulunan kurutucularn egzozu kritik bir konuolur. amarhane egzozundan ayr bir devre olmas ve kanalmalzemesi olarak aliminyum kullanlmas yaygn bir uygulama-dr. Projelendirilmesi esnasnda kurutucu zerinde kendi fanolup olmad kontrol edilmelidir. Baz uygulamalarda amar-haneye sadece havalandrma amacyla taze hava verilmekte vetm egzoz kurutucular zerinden yaplmaktadr.

3. Mutfak ve amarhanede blgesel soutmalar (spot cooling)yapmak ve bylece hava dalmnn insanlar rahatsz etmesi-ne engel olmak (t masalar, alma tezgahlar gibi blgeler-de) tavsiye edilir.

4. Mutfak davlumbazlarnn seiminde evresinden taze hava bes-lemesi yaparken orta ksmndan emi yapan tipler tercih edilme-lidir. Bu yntemle mutfaa s ve kokunun yaylma riski mini-muma indirilmi olur.

5. Mutfak davlumbaz egzozlarnda kaynakl siyah sa kanal kulla-nlmal ve tm yatay hat boyunca kanal zerinde en uzun 2,5metrede bir olmak zere szdrmaz bakm kapa kullanlmal-dr. Bakm kapaklarnn hemen altnda asma tavanda braklma-s gereken bakm kapaklar unutulmamaldr.

6. Boya atelyesinde mstakil ex-proof motorlu fan olan bir egzozsistemi tasarlanmaldr.

7. Teknik hacimlerin havalandrmasnn o hacimde bulunan uygunbir klima santralnn egzoz at kanal zerine konulan bir men-fez vastasyla yaplmas yaygn bir uygulamadr. Oluan + ba-sn d cepheye alan egzoz azlarndan darya atlmaktadr

8. Kat hizmetleri, amarhane ve mutfak ef ofislerinin tmyleklimatize edilmesi gerekir.

9. Asansr makina odalar, UPS odas, telefon santral odas, arapdeposu gibi alanlarda mnferit soutma sistemlerinin teminedilmesi gereklidir.

10. Mutfaklarda kullanlan soutuculara ait kondenserlerin bulun-duu alanlarda (herhangi bir teknik hacim veya soutucununzerinde tavan iinde olabilir) atlan snn alnmas ve ayn za-manda kondenserlerin soutulmas iin bu blgenin havaland-rlmas gereklidir.eitli oteller bu konuda kapal soutma kuleleri ile zm bul-maktadr. Ayrca paket tipi soutucular kullanldnda, bu sorunmutfak havalandrmas ile birlikte zlmelidir (hemen stndeegzoz menfezi gibi).

11. Istma ve scak kullanma suyu temini iin genelde scak su ka-zanlar kullanlmakla beraber, amarhane ve baz durumlardamutfak ekipmanlarnn buhar ihtiyacn karlamak zere ayrbir paket tipi buhar jeneratr kullanm yaygn bir uygulama-dr.

12. Teknik hacimlerde zellikle genel hacimlere veya yatak odala-rna bitiik olanlarda muhakkak deme, duvar ve tavanda

427

akustik izolasyon yapmak gereklidir. Bu kapsamda zellikleatda monte edilen cihazlar kuleler, mutfak ve amarhaneegzoz fanlar hatta baz uygulamalarda kazan pompalar vechiller nedeniyle atlarn altnda bulunan odalar akustik adanok kritiktir. nk genelde 5 yldzl otellerin en st katlarkral dairelerinin, executive katlarn bulunduu katlardr. Otelinprestij mahalleri olan bu tr yerlerde en ufak bir akustik prob-lem olmamasna azami gayret gsterilmelidir (at demesi-nin komple akustik izole edilmesi gibi).

13. Bu mahallerde de asma tavan ii ve grnyle ilgili detaylkoordinasyon projeleri hazrlamak gerekir.

14. Kapal genleme kab olarak byk sistemlerde kompresrlgenleme depolar veya pompal genleme depolar kullanlabi-lir. Bunlar az yer kaplar ve belirli byklklerden sonra dahaekonomik olurlar. zellikle pompal tip depolarda basnl birkap olmadndan 16 bar basnlara kadar kullanlmas mm-kndr.

14.3.4. Otellerde Souk Depolama ve Depo Scaklklar:Aadaki Tablo 14.14de gsterilmitir.

Notlar:1. Her mal iin ayr ayr oda kullanlmas kokularnn bir dierine

gememesi iindir. 2. oklama ounlukla kullanlmaz. Eer gerekli grlp yaplr-

sa, ambalajl olarak oklama tercih edilmelidir. Bu durumda ko-ku transferi az olur.

3. oklama iin daha pahal, fakat daha problemsiz olan plate fre-ezer kullanmdr. ok youn oklama istenen yerlerde tavsiyeedilebilir.

4. Bar blmlerinin arkasnda soutma kapasitesi yksek, ok hz-l yklemeye uygun ift souk oda olmas yararldr. Biri ykle-nirken dieri kullanlr.

14.4. ALIVER MERKEZLER14.4.1. DkknlarKk dkknlarda n tarafta byk caml vitrin alanlar vardr. Bucaml blgeden yazn byk lde gnele s kazanc, kn ise skayb olur. Istma veya soutma hava ile yaplyorsa flenen havabu blgede younlatrlmaldr. Dkkanlarda s kazanc en fazlavitrin ve aydnlatmadan olacaktr. Yazn camdan radyasyonla s ka-zancn azaltmak iin vitrin camlarn renkli reflektif cam ve dkka-nn d cephesine tente yaplmasnda fayda vardr.Kk dkknlarn klimatizasyonu sz konusu olduunda split tipklima cihazlar kullanm tavsiye edilir. Bu cihazlar tavana veya du-vara yerletirilebilirler. Fakat bu cihazlarn havalandrma zelliiyoktur. Tek bir noktadan 3 kW (10000 Btu/h) zerinde hava fleme-nin insanlarda rahatszlk verdii unutulmamaldr. Dkkanda asmatavan yapma imkan varsa, kanall tip klimalarla havalandrma vesoutma yaplabilir. stanbul artlarnda 4 ay soutma, 12 ay hava-landrma ihtiyac olduu dikkate alnmaldr. Asma tavandan ane-mostat yardmyla homojen hava dalm yaplabilir. Fan basnla-r snrl olduundan bu tip cihazlarda kanal uzunluklar mmknolduu kadar ksa tutulur. Kanal dizaynnda hava hzlar da 4-6 m/sile snrl olmaldr. Egzoz havas, dkkann byklne bal ola-rak bir kanal yardmyla toplanip, egzoz aspiratryle darya at-labilir. Ufak dkkanlarda cama veya duvara taklan aspiratrler yar-dmyla egzoz gerekletirilebilir.Kk marketlerde en nemli i s kaynaklarndan biri buzdolapla-rnn haval kondenserlerinden yaylan sdr. Bu yzden mmkn-se soutucularn kompresr ve kondenserleri dkkndan ayr birblmede toplanmaldr. Havalandrma havasnn buradan egzozedilmesi yazn dkkn klima edilsin veya edilmesin byk yararsalar. Sadece havalandrma yaplan, klimatize edilmeyen dkkn-larda kondenserlerin bulunduu blgeden kanalla toplanan havaegzoz edilirken, besleme havas doal olarak veya besleme fan yar-dm ile mekanik olarak temin edilir. Havalandrma miktar olarak dkknlarda 8 hava deiimi alnabi-lir.Kk dkkanlarn stlmas, stanbul artlarnda, kombi kullanla-rak radyatrlerle yaplabilir. Ege ve Akdeniz artlarnda stma ge-rekli olduunda heat-pump cihazlarla yaplabilir.

14.4.2. Sper MarketlerSper marketleri kurulu olduklar alan bykl cinsinden; 2500m2 st hiper marketler (departman maazalar), 1000-2500 m2 ara-s byk sper marketler, 400-1000 m2 aras orta byklkte spermarketler ve 100-400 m2 aras kk sper marketler olarak snf-landrlabilir. Kk sper marketlerde insan younluunun dahafazla olduu hesaba katlmaldr. Sper marketler yap ve ilev itibar ile ikiye ayrlrlar. 1) Daha okgda ve zorunlu ihtiya rnlerinin satld, insan younluununolduka fazla olduu, alak rn raflarnn bulunduu, insanlarnhareketli olduu ve alveri srelerinin uzun olmad (ortalama 30dk.) sper marketler; 2) Hobi, yap ara ve gerelerinin satld, in-san younluunun nispeten daha az olduu, olduka yksek malze-me raflarnn bulunduu ve alveri srelerinin olduka uzun ola-

428

Oda veya Saklanacak Mal Cinsi

p odalar

oklama odas

Derin dondurucu

Souk oda

Kiler souk oda

Sebze odas

Et n soutma odas

Balk

Et deep freez

Balk deep freez

Tabakta hazrlanm kahvalt

Peynir

Tereya (1 ay sre ile)

Hamur ileri

ki

Scaklk

+5 veya +8 C

-35 ile -40 C

-20 C

0 ile +1 C

+5 C

0 ile +5 C

0 C

0 C

-20 C

-20 C

+5 C

0 ile +4 C

+4 C

+5 C

+5 C

ekil 14.14. SOUK DEPOLAMA SICAKLIKLARI

bildii (ortalama 60 dk.) sper marketler. Bundan dolay zelliklegerekli taze hava miktarlar belirlenirken ve kanal dizayn yaplr-ken sper marketlerin bu tip ilevlerinin gz nnde bulundurulma-s gerekir. Sper marketlerde kanal dizayn yaplrken zellikle yerleim plan-lar gz nnde bulundurulmal, raflarn bulunduu blmlerde ha-vann raflara arpmas nlenmelidir. Sper marketlerin kendi ieri-sindeki baz blmlerinde fleme hzlar ve konfor artlar dei-kenlik gsterebilir. zellikle sabit, oturularak allan ve insanlarnsra bekledikleri kasa blmnde hava hzlar daha dk, havamiktarlar daha fazla alnmaldr. Sper marketlerde s kazan vekayplarnn byk blmnn srekli alp kapanan giri k ka-plarndan olduu dnlrse klimatize edilmi tm havann%60lk ksmnn giri kaplarna yakn olan 1/3lk (toplam spermarket alannn) ksmna flenmesi gerekir. Gnmzde sper mar-ketlerdeki insan younluklarnn hafta aras i k saatlerinde vehafta sonlarnda olduu dnlr ise iletme maliyeti asndan s-per market tesisatlarnda zonlama yapmak, ok kademeli cihazlarkullanmak avantaj salar. Sper marketlerde souk vitrinler etraflarndaki havay souturlarve bu gece gndz srekli devam eder. rnek bir uygulamada, ihava scakl 24 C deerindedir. Bu koullarda i-d scaklk far-k dolaysyla s kazanc veya kayb 1 C scaklk fark iin, yakla-k 8 kW/C olarak hesaplanmtr. Souk vitrinler tarafndan yara-tlan toplam soutma ise 56 kW deerindedir. Bu deerin %81inekar gelen duyulur s miktar 45,4 kW mertebesindedir. Bu etkiy-le market, yaz-k 45,4/8= 5,7 C soutulmaktadr ve yaz k maa-za scakl d scakln 5,7 C altnda olacaktr. Bu nedenle sper-marketlerde, zellikle souk vitrin blgelerinde, souk havann d-eme seviyesinde kp kalmas nlenmelidir. Yerel souk havannsirkle edilmesi gerekir. Bu amala dn havasnn deme sevi-yesinde emilmesi byk nem tar. Dn menfezleri zellikle so-utucu vitrinlerin bulunduu blgelerde yerletirilmelidir. Buamala en iyi zmlerden biri dn havasnn deme alt kanal-larla toplanmasdr. Soutucu vitrin altndan geen bu deme altkanallarda uygun noktalara alan menfezlerden souk hava emilir.Bu deme alt kanallar ayn zamanda soutucu akkan borular-nn gemesi iin de kullanlabilir. (Baknz ekil 14.15) Beslememenfezleri ise tavan seviyesinde olmaldr.

Sistem SeimiSper marketlerin klimatizasyon ve havalandrma tesisatlarnda ge-nelde kanall sistemler ile zm yoluna gidilir. Tek kat zerine ku-rulu sper market binalarnn klimatizasyon ve havalandrma tesi-satlarnda genellikle at tipi paket klima cihazlar tercih edilirken,ok katl, dk tavan kotlu, sper marketlerde kanal tipi split kli-malar kullanlabilir. Sper marketlerde paket tipi cihazlar bakm,kontrol, servis ve iletme maliyeti gibi birok nedenlerden dolaytercih edilmelidirler. at tipi paket klimalarda kanal balantlar ci-hazn altna inecek ekilde veya yatayda gidecek ekilde yaplabilir.Bundan dolay cihaz sadece stnde teras ya da at olan mahaller-de kullanm mecburiyeti yoktur. Cihaz mevcut bina bahesine veyabalkonuna da monte edilebilir. Cihaza monte edilecek baz ekip-manlar ile dn kanal zerinden egzoz yapmak ve ayn zamandaortama taze hava vermek mmkndr. Scak sulu stma sistemimevcut ya da kurulacak ise; sadece soutma yapan at tipi paketveya split cihazlara scak sulu serpantin akuple edilerek stma ya-plabilir. Is kazan ve kaybnn fazlasyla gerekletii giri, k kaplarn-da mutlaka hava perdesi kullanlmaldr. Mmknse giri ve k-lar ortak bir rzgarla (ara blm) almal ve bu ara blmn kli-matizasyonu ayr dnlmelidir. Giri blmnden gelebilecek so-uk havay krmann en ideal yolu cam altlarna yaplacak alak pa-rapetlerin (yaklak 30 cm.) altna radyatrler monte etmektir. klim koullar nispeten daha elverili (zellikle gney blgelerde)yerlerde klima cihazlarnn heat pump stma sistemi olanlar tercihedilebilir. Heat pump stma verimi ve kapasitesi (C.O.P.) d havascaklklarna bal olarak deikenlik gsterir. D hava scaklkla-r dtke cihazn stma kapasitesi ve verimi (C.O.P.) der, ilet-me maliyeti ykselir. zellikle lman iklime sahip olmayan blge-lerde heat pump stma sistemi kullanmnda yardmc olarak elekt-rikli stclar kullanlmaldr. Elektrikli stclarn kullanm iletmemaliyetini olduka artrr.Bu tip blgelerde stma sistemi gaz (doal gaz veya LPG) ile, so-utma sistemi elektrikle alan sistemler tercih edilmelidir. Kulla-nlacak paket cihazlarn kademeli olmas zellikle insan younluu-nun az olduu gn ve mevsim geilerinde konfor ve iletme eko-nomisi salar. Kullanlacak paket cihazlar atmosfer artlarna daya-nkl olmal ve paslanmamaldr. Cihazlarn kasalar su geirimsiz

429

ekil 14.15. SOUK VTRN BLGESNDE DEME ALTI KANAL TAVSYE EDLR

olmaldr.Taze Hava Miktar Sper marketlerde taze hava miktarlar insan younluuna gre be-lirlenir. Ortalama taze hava miktarlar aada verilmitir.

Cihaz taze hava balantlar %100 taze hava alacak ekilde dizaynedilmeli, zellikle mevsim geilerinde cihaz %100 taze hava ilealtrlarak iletme maliyetinin dmesi salanmaldr. Taze havamiktarlar baz literatrde 1-1,5 hava deiimi olarak da geer, an-cak doru olan insan saysna gre yaplan hesaplardr.

14.4.3. Departman MaazalarBu blmde tek veya ok katl bir yap iinde farkl departmanlar-dan oluan bir sistem ele alnmtr. Yiyecekten giyim eyasna veev eyalarna kadar eitli mallarn olduu bu sistemlerde her b-lm farkl karakterdedir. Genellikle stma, soutma ve havalandr-ma hep haval bir klima sistemi ile gerekletirilir. Bu sistem iineitli blmlerin karakteristik ykleri Tablo 14.16de verilmitir.Genel ortalama olarak flenen hava miktar 16 m3/m2.h alnabilir.Kii bana gerekli d hava miktar ise 20 m3/ kii verilebilir. Ist-ma ve soutma amac ile ayn klima santral ve hava datm siste-mi kullanlr. Istma asndan en kritik blge giri blgesidir. Bura-da kaplar ve geni cam yzeyler bulunur. Birok maazada giriteara gei blgesi uygulamas yaplmaktadr. ift kap sayesinde ya-ratlan bu ara gei blgesinde ayr bir stma uygulanr. Bylece d-ardan souk havann dorudan ieri girmesi nlenir. Souk giriinnlenmesi iin bir baka yntem kaplara scak hava perdesi uygu-lanmas veya radyant stclarla stlmasdr. Geni caml n yzderadyatr veya konvektrle ayr bir yardmc stma da yaplmaldr. Departman maaza uygulamalarnda genellikle hava soutmalkondens niteleri kullanlr. Eer ou zaman olduu gibi sper-

market tek katl ve yaygnsa at st klima ve havalandrma nite-leri kullanlmaldr. Bylece birden ok sayda at st nite ilefarkl karakterde blgeleri, ayr bamsz nitelerle beslemek mm-kn olmaktadr. Bu durumda kanal sistemi de greceli olarak ksaolacaktr. Bu hava soutmal klima ve havalandrma sistemlerinde,Free Cooling zellii yani uygun zamanlarda %100 d hava ilealma kabiliyeti aranmaldr. Bylece gece saatlerinde ve ara mev-simlerde d havann uygun olduu zamanlarda soutma nitesi a-lmadan %100 d hava ile yaplan soutma sonucu maazada de-polanan souk, pik yk dnemlerinde kullanlabilmektedir. Havadatmnda genellikle maazann n tarafnda younlaan yk dik-kate alnmaldr. Sistem toplam havasnn yaklak %60 maaza-nn yaklak 1/3lk n alanna beslenmek durumundadr.Spermarketlerde olduu gibi souk vitrin blgelerinde, souk ha-vann deme seviyesinde kp kalmas nlenmelidir. Yerel soukhavann sirkle edilmesi gerekir. Bu amala dn havasnn de-me seviyesinde emilmesi byk nem tar. Dn menfezleri zel-likle soutucu vitrinlerin bulunduu blgelerde yerletirilmelidir. Egzoz SistemiSper marketlerde ve departman maazalarnda ortam srekli pozi-tif basnta tutulur, bu nedenle zel blmler hari ortamdan egzozyaplmaz. zellikle et reyonlarnn, sebze reyonlarnn, cafelerin,zel piirme frnlarnn bulunduu mahallerden ksmi egzozlar ya-plmaldr. Ortamdaki pozitif halde bulunan havann zel panjur ve-ya menfezler ile mal giri blm ya da malzeme deposuna kama-s salanabilir. Bu tip uygulamalarda mutlaka ara geilerde yangndamperleri kullanlmaldr.Kanal Dizayn zellikle yksek tavanl, asma tavan yaplmayan mahallerde kanal-lar aktan geiriliyor ise bu kanallara dtan izolasyon yaplmaldr.Kanallara iten izolasyon yaplmamaldr. Zamanla izolasyon ya-pkanlarnda meydana gelebilecek almalar kanallar tkayarakhava geiini zorlatrabilir. Ayrca iten izolasyonlu sistemlerdeizolasyon malzemeleri ses ve pislik kayna olabilirler. Bu tip sis-temlerde szdrmaz dairesel kesitli kanallar tercih edilmelidir. Bukanallarda hava kaaklar nlendii gibi, hzl montaj ve estetik g-

430

Spermarket zellii nsan Says Taze Hava(Kii/100 m2) (m3/h.kii)

Yap rnleri spermarketleri 8-12 20-30

Gda rnleri spermarketleri 20-30 20-30

Tablo 14.16. ALIVER MERKEZLER N KLMA - HAVALANDIRMA VERLER

K

C

22 - 26

22 - 26

22 - 28

22 - 28

20 - 22

22 - 26

Tekstil, ev

eyalar vs.

Mobilya

Avize,

lamba

Radyo,

televizyon

Yiyecek

Lokanta,

kafeterya

Departman Oda Scakl

Yaz

C

19 - 22

19 - 22

22 - 24

22 - 24

18 - 20

21 - 23

Kii/m2

0.3

0.1

0.3

0.3

0.3

0.5

KiiYounluu

Aydnlatma

W/m2

20

20

200

100

20

20

nsan

W/m2

32

11

32

32

32

53

W/m2

52

31

232

132

52

73

Max.Soutma

YkK

C

12

12

12

12

12

12

Yaz

C

12 - 16

12 - 16

12 - 16

12 - 16

12 - 16

12 - 16

m3/m2 h

16

9

69

39

16

22

flemeHavasMiktar

m3/m2 h

10

6

69

39

16

22

Max.EgzozHavas

Ykler fleme HavasScakl

rnm gibi avantajlar da elde edilir. Yksek tavan kotlu uygulamalarda cihaza dn havas yer kotun-dan toplanmaldr. Mmkn deilse fleme sistemlerinde zelliklescak havay yer kotuna indirecek ve by-pass nleyecek jet difzr-ler kullanlmaldr. Hava atlarnda yksek raflarn konumlar byknem tar. Hava bu raflarn zerine atlmamaldr. Jet difzrlerdenk hzlar yksek seilebilir, ancak bu hava hzlar insanlarn do-latklar ortamlarda 0,5 m/s seviyelerinde tutulmas gerekir.ekil 14.17de arka arkaya 5 pafta halinde bir sper market klimaprojesi hava kanallar ve cihaz yerleimi planlar verilmitir. Yapyaait at, zemin, 1. bodrum, 2. bodrum ve 3. bodrum planlar grl-mektedir. Her kat 1805 veya 1960 m2 olup, toplam yap 7530m2dir. Kat ykseklii 3,5 metre olup, asma tavan ykseklii 50cm.dir. Spermarket Uygulama Notlar1. atda d ortamda kullanlan klima santrallerinin mutlaka d

ortam etkilerinden etkilenmeyecek yapda olmas gerekir. Dgvde yamur, rzgar gibi etkilere kar tamamen szdrmazolmaldr. Hava kaa, iine su alma gibi riskleri tamamal-dr. Ayrca santraln kardan etkilenmemesi iin kendi zerindeats olmaldr.

2. atya konan santralin kanal balantlar cihazn altndan yapl-maldr. D ortamdan giden kanallarda her ne kadar izolasyonve izolasyon klf da yaplsa, kanal d etkilerden korumakok zordur.

3. Klima santrallar ift devirli fanl, ift serpantinli ve ift kon-denserli olmaldr ki, fan dk devirde altnda serpantin-de donma vs. olmasn. nk bu tr binalarda insan yk okdeikendir.

4. Taze hava oran bu tip uygulamalarda %25-30 mertebelerindeolmaldr.

5. Market hacmi ile dier hacimler arasnda, pozitif basntaki or-tamdan hava transferi iin transfer merkezleri kullanlyorsa,arkalarnda yangn damperi kullanlmaldr.

6. zellikle insanlarn youn olduu kasalarn bulunduu n tara-fa fazla hava flemek gereklidir.

7. Menfez yerleimi yaparken yksek dolaplara dikkat etmeli,bunlarn stne hava flenmemelidir. Menfez yerleri yrykoridorlarnn stne gelecek ekilde projelendirilmelidir.

8. Markete alan btn kaplarda scak hava perdesi kullanlma-ldr. Bu hem s kaan engeller, hem de sinek gibi uan ha-erelerin giriini engeller.

9. Kasalardaki klimatizasyonda mteri istei mi, kasiyer isteimi dikkate alnaca iverenle mutlaka grlmelidir.

10. Ortamda mutlaka art basn yaratlmaldr. Bylece dardanieri hava girmesi engellenmelidir. Aksi halde kasiyerler hastaolmaktadr.

11. Et reyonu, balk reyonu, frn blm gibi blgelerin ayr %100taze haval klima cihazlar olmaldr ve bu blmlerden mutla-ka egzoz yaplmaldr.

12. at tipi mutfak aspiratrleri, hava at dikine tipte olanlardanseilmelidir. Hava at yandan olanlarda egzoz havas at veteras yzeyine arparak burada ya filmi oluturmaktadr. Bu

ise, aspiratrlere servis veren kiilerin kayp dmesine ve ya-ralanmasna neden olmaktadr.

14.4.4. Byk Alveri MerkezleriBu tip yaplar bir mol hacmi ile buna bal ok sayda dkkndanoluur. Mol hacimleri merkezi bir sistemle iklimlendirilirken, dk-knlar ayr bir sistem ile bamsz veya mterek iklimlendirilir.Mol hacimleri mal sahibi tarafndan iletilirken, dkknlar kiralkveya satlk olabilir. Dolays ile dkknlardaki tesisatn iletme ma-liyetinin paylam ve dkknlarn sat veya kiralama politikas,sistem dizaynnda balangta ele alnmas gerekli nemli konular-dr. Mol hacimleri genellikle sabit debili merkezi santrallarla besle-nir. Sistemin mimari projelendirilmesinde mmkn olduu kadarayn karakterdeki dkknlar bir araya toplanmaldr.zellikle yiyecek-iecek alanlar, (fast food, lokanta, kafeterya gi-bi) bir arada toplanmaldr. Bu alanlar zel olarak ele alnp proje-lendirilmelidir. Bu blgelerde koku ve duman kontrolu, d hava ih-tiyac, mutfak egzozu, snn yerinde yakalanmas ve soutma ekip-manlarnn ihtiyalar gibi zel zm gerektiren sorunlar vardr.Bu blgenin ayr bamsz bir egzoz sistemi ile egzoz edilmesi deuygulanan zmler arasndadr. Mol blgesi genellikle yl boyu so-utulmak durumundadr.Dkknlar iin ise merkezi V.A.V. sistemleri en ok kullanlan -zmdr. Her dkkn iin ayr bir V.A.V. kutusu kullanlr. Merkezisantralda 16 C gibi sabit bir scaklkta retilen hava, V.A.V. kutu-sunda farkl hacimlere farkl debide verilerek farkl soutma ykle-ri karlanr. Eer dkknlarn da bakan cepheleri yoksa ve tama-men mol hacmine bakyorsa, buralar iin de yaz k soutma gere-kecektir.V.A.V. kutularnda stc serpantinler yardm ile reheat yaplabilir.Bylece bir hacimde stma yaplrken, dier hacimde ayn anda so-utma yaplabilir. Ancak uygulamada da bakmayan dkknlardareheat olay ok ender olarak gereklemektedir.Bu bakmdan V.A.V. kutularnda reheat zellii dikkatle deerlen-dirilmelidir. Dkknlarda stma ihtiyac V.A.V. kutularndaki st-clarla veya ilave scak sulu stma sistemleri ile karlanabilir.Alveri merkezlerinde yl boyu soutma ihtiyacnn olmas nede-niyle, s ekonomisi nlemlerine dikkat edilmeli ve free cooling im-kn olan santrallar seilmelidir. Mol hacminde d atmosfere gredaha yksek veya ntr bir basn oluturulmaldr. Sadece yiyecekblgesi ve eer varsa koku kontrolu gereken blgelerde negatif ba-sn oluturulur. Bu tr blgelerin bamsz egzoz sistemi olmal vebu blgelerin havas ortak dn havasna kartrlmamaldr. Du-man kontrolu iin havalandrma sisteminde gerekli nlemler aln-m olmaldr. Bu tr merkezlerde, genellikle bulunan, atriyum ha-cimlerinin havalandrlmas iin ilgili blme baknz. zel klimaisteyen tatbikat yerlerinin kesin tespiti gerekir. ar giri kaplar-na scak hava perdesi yaplmaldr. Dkkanlarn veya gezi alanlar-nn egzoz havas garaj katlarna baslp, egzoz garajdan yaplabilir.Bu ekilde garaj katlarndaki konfor yaklak olarak sfr maliyet ilegerekleir. Ancak bu tip uygulamalarda yangn srasnda dumankontroluna dikkat edilmeli ve yangnda oluan dumann garaja ba-slmas nlenmelidir.

431

432

ekil 14.17.A. RNEK SPER MARKET KLMA PROJES

433

ekil 14.17.B. RNEK SPER MARKET KLMA PROJES (devam)

434

ekil 14.17.C. RNEK SPER MARKET KLMA PROJES (devam)

435

ekil 14.17.D. RNEK SPER MARKET KLMA PROJES (devam)

436

ekil 14.17.E. RNEK SPER MARKET KLMA PROJES (devam)

ekil 14.18de bir ar binas klima projesi kat plan grlmekte-dir. Bu binada dkkanlarda klima sistemi olarak VAV kullanlmtr.Santralda artlandrlan souk hava kanallarla planda grlen VAVkutularna, bu kutulardan da fleksibl kanalla lineer difzrlere ula-makta, buralardan istenen miktarda dkkanlara flenmektedir. D-n+egzoz havas ise asma tavan iinden emi menfezleri ve dnkanallar ile toplanmaktadr. VAV kutularnda reheat iin scak sukullanlmaktadr.

14.5. ATRUMLARzeri kapal geni avlu olarak atrium ilk kez Roma mimarisinde or-taya kmtr. Modern mimaride ise atrium zellikle byk alve-ri merkezlerinde, otellerde, terminallerde, spor komplekslerinde,endstriyel yaplarda ve i merkezlerinde ok kullanlan bir elemanhaline gelmitir. Atrium zmleri byklk, geometri ve fonksi-yon olarak ok deiik olabilmektedir. Bu blmde ancak genelprensipler zerinde durulacaktr. zel zmler tamamen mimarnve mekanik tasarmcnn seimine baldr. Yani atrium iin niver-sal bir mekanik sistem zm nerilemez, ancak tasarmc eitliolanaklar deerlendirerek zel zm kendisi retir. Atrium tasa-rmnda en nemli grev mimara dmektedir. Atriumun oryantas-yonu ve geometrisinde alnabilecek nlemlerle, atriumu kapatancam yzeylerin ve evre duvar yzeyleri malzemesinin uygun sei-mi ile pasif olarak gneten stmada yararlanmak mmkndr. Yi-ne ayn elemanlarla oynayarak yazn serinletme imknlar veya so-utma yk indirimleri salanabilir. Burada mimari ile ilgili pasifnlemler zerinde durulmayacaktr. Ayrca atriumda yangndan ko-ruma zerinde ilgili blmde durulduundan, burada anlatlmaya-caktr.

14.5.1. Havada Scaklk Tabakalamas ve Baca EtkisiAtriumlarda byk yksekliklere ve tepeden alnan gne radyas-yonuna bal olarak dey dorultuda nemli scaklk farklar olu-ur. Yazn bu dey dorultudaki fark 10-15 C deerlerine kadarykselebilmektedir. Ayrca scaklk gradyan da geometriye balolarak farkl olmaktadr. zellikle dar ve uzun atriumlarda iki fark-l belirgin scaklk gradyan ve buradan hareketle, iki farkl blge ta-nmlamak mmkndr. Bu scaklk gradyan k aylarnda dahaazalmakta, hatta ok souk d hava scaklklarnda ve tek caml uy-gulamalarda en yukarda bir ters gradyan bile oluabilmektedir. Budurumda youmann nlenmesi iin zel nlem alnmas gerekir.Bu scaklk gradyan iyi deerlendirildiinde baz uygulamalardaavantaj olarak da kullanlabilir. Bu scaklk tabakalamasn gz-nne alarak atrium hacmi dey dorultuda iki blgeye ayrlabilir.st blge gne radyasyonundan etkilenmektedir ve scaklklardagn boyunca byk deimeler meydana gelir. Alt blge ise gne-ten fazla etkilenmez ve daha stabil bir scaklk deerine sahiptir. teyandan yangndan koruma blmnde daha fazla zerinde duruldu-u gibi, atriumda yksekliine bal olarak ok kuvvetli bir baca et-kisi vardr. Kn alt katlardaki scak hava ykselerek st katlardakiaklklardan dar kmaya alr ve ykseklik boyunca bir basngradyan oluur. Alt kotlarda vakum, st kotlarda da art basn szkonusudur. Yazn ise d ve i scaklklara bal olarak ters bir ba-

sn gradyan oluabilir. Doal havalandrma ile ilgili olarak deer-lendirilebilecek bir baka kuvvet ise rzgr basncdr. zellikle stkotlardaki uygun aklklarda rzgr basncndan yararlanaraknemli lde doal havalandrma yaplabilir.

14.5.2. HVAC SistemiAtriumu ve bunu evreleyen yaplar farkl zonlar olarak deerlen-dirmek gerekir. Gnmz uygulamalarnda atriumda yaanlmayanst kotlar iin aktif klimatizasyon dnlmemektedir. Ancak ev-releyen yaplarn klimatizasyonu atriumla birlikte zlmeli ve atri-um artlarnn belirli snrlar amamas iin gerekli kontrol eleman-lar temin edilmelidir. unu da unutmamak gerekir ki, atriumda in-sanlar srekli kalmadklarndan, konfor artlar ok daha geni ara-lkta deiir. Eer atrium bir dn havas plenumu gibi kullanlmyorsa, atrium-lu yaplar iin V.A.V. sistemleri en uygun zmdr. Bu tip yaplar-da geni yk deiimleri ve bazen ayn anda stma ve soutma ta-lepleri oluabilmektedir. Ayrca atriuma komu hacimlerde okfarkl enerji talepleri varsa, merkezi tek sistem yerine ok merkezliyaygn sistemler kullanlabilir. Atriuma alan zonlardan oluan birsistemde, zonlara sadece besleme havas temin etmek, dn hava-sn ise atrium st kotlarndan almak mmkndr. Bu durumda atri-um bir dn havas plenumu gibi kullanlm olur. Ancak bu siste-min dezavantajlar vardr. ncelikle farkl kaynaklardan emilen ha-valarn karmas, koku ve dier kirleticiler asndan bir i hava so-runu yaratr. kincisi atriuma yakn blgelerde daha fazla resirklas-yon olur. Ayrca kanal yerleimi iin uygun yer olmayabilir. Bununalternatifi olan sistemde ise atriuma komu veya bal zonlar ken-di besleme ve dn kanallar ile tesis etmek, atriumu bamsz z-mektir. Atriumun bamsz zmnde havann alt kotlardan yaammahallerine beslenmesi ve st kotlardan toplanmas genellikle ter-cih edilen zmdr. Besleme havas ortamda bulunan insanlar vebitkiler zerine dorudan gelmemelidir. Atrium tepe camnn zelcam olmas, ift cam olmas, iten veya dtan zel glgeleme ele-manlar kullanlmas enerji tasarrufu asndan mutlaka dikkatealnmas gerekli hususlardr.

14.5.3. Atrium HavalandrmasAtriumu alt ve st olarak fiktif iki blgeye ayrmak ou zaman ya-rarldr. Bu durumda tavsiye edilen havalandrma sistemleri alterna-tifleri aadaki gibi sralanabilir:1- Yaz almasnda ekil 14.19da olduu gibi alt yaanlan zonu

mekanik bir sistemle artlandrrken, st blgeyi kontrollu ola-rak alabilen aklklardan doal olarak sadece havalandrmak.

Burada sadece zellikle etkili olan rzgr kuvvetleridir. Ayn ilemifan kullanmak suretiyle cebri olarak da gerekletirmek mmkn-dr. Ayrca yangn halinde duman kontrolu iin bir egzoz sistemingrlmse bu egzoz fanlar da yazn havalandrma amac ilekullanlabilir. Yaplan bir almada en az 5 m/s deerine kadar rz-gr hzlarnda doal havalandrmann baar ile gerekletii belir-lenmitir.2- Yaz almasnda d hava scaklklar i scaklklardan daha d-

kse ki, bu durum geceleri ve ara mevsimler iin geerlidir, bu

437

ekil 14.18. RNEK ARI BNASI KLMA PROJES KAT PLANI438

439

durumda ekil 14.20de grlen alma biimi kullanlabilir.Bu durum bilinen free cooling uygulamasdr. Ancak burada s-caklk tabakalamas nedeniyle st seviyelerde scaklklarn okdaha yksek olduu dnlrse, atriumda free cooling imknok daha fazladr. rnein normal konfor klimasnda dn ha-vas scakl 24-28 C iken atrium st kot scaklklar 38 C de-erlerine kadar ykselebilmektedir.

Sz edilen bu durum nedeniyle atriumda hibir mekanik soutmayapmadan, sadece tepede kontrollu olarak yaratlabilen aklklaryardm ile gerekletirilen doal havalandrma ile scaklklar kont-rol etmek mmkndr. Baca etkisi ile alt kotlardan emilen serin dhava (ksmen balantl klimatize edilen zonlardan emilen artlan-drlm hava), bu tepedeki aklklardan egzoz edilir.Bu ekilde doal olarak havalandrlan rnek bir atriumda demealan 560 m2 ve ykseklik 20 m. deerindedir. at alannn brt%10u mertebesinde aklk meydana getirebilmektedir. D scak-ln 14-24,5 C arasnda deiimi srasnda atrium scakl altta26, stte 30 C deerinde snrlanabilmektedir.D scakln 31 C deerine kt en scak gnde atriumda scak-lk 32 C ile snrl kalabilmektedir. Bu durum atriumda dolamak-ta olan insanlarda rahatszla neden olmamaktadr.3- K almasnda atrium HVAC sisteminin esnek olmas yarar-

ldr. Burada hal szkonusu olabilir.a. D scaklklar, ierideki sl ataletle ve i kaynaklar nedeniyle

nemli byklkteki zaman dilimlerinde stmaya gerek kalma-yacak kombinasyonlar oluturabilir. Merkezi enerji ynetim sis-temi yardm ile nceden belirlenen bir strateji erevesinde me-

kanik stma ve soutma tamamen durdurulabilir.b. Ak ve souk k gnlerinde dey dorultuda nemli lde

scaklk tabakalamas meydana gelir ve scak hava stte topla-nr. Bu scak hava ekil 14.21deki gibi HVAC sistemine geridndrlerek nemli lde ekonomi salanabilir.

c. Kapal ve souk k gnlerinde ekil 14.22de grlene benzeriki zonlu artlandrma gerekletirilebilir. Daha duyarl olan veyaanlan alt zon stlrken, st zonda sadece youmay nle-mek zere bir artlanma gerekletirilir. Yaanlmayan st zo-nun stlmas gerekmez.

14.6. BYK TOPLANTI, FUAR, GSTER VE SPORSALONLARI

14.6.1. Genel Byk toplant salonlar genellikle yksek tavanldr ve esas olaraktek byk hacimden oluurlar. Kullanmlar srekli deil, periyo-diktir. Tasarm bu ksa sreli youn kullanma gre yaplr. Bu d-nemde insan younluu ok fazladr. Ancak kii bana den hacimbyk olduundan, salonda toplam hava deiimi says greceliolarak dktr. Enerji tasarrufu nlemlerinin sistem tasarm veperformans zerine byk bir etkisi vardr ve mutlaka gz nndebulundurulmaldr.Bu tip yaplarda kullanm ksa sreli olduundan, n soutma veyastma ile pik ykleri azaltmak mmkndr. nsan yk hesaplanr-ken oturma alan iin kii bana 0,7 0,9 m2 alan alnabilir. Kiibana minimum d hava miktar 8-30 L/s deerleri arasnda dei-

ekil 14.19. YAZ ALIMASI HAVALANDIRMASI ekil 14.20. YAZIN UYGUN KOULLARDA EKONOMALIMASI

440

ir. Grld gibi havalandrma yk toplam yk ierisinde nem-li bir yer tutar. Enfiltrasyonun nne gemek zere bu hacimler ge-nellikle pozitif basn altnda tutulur.Aydnlatma bu tip uygulamalarda nemli bir i yktr. Salon karak-terine gre deimekle birlikte, sergi ve fuar alan gibi yerlerde1600 Lks mertebesine kadar ykselebilir.Kullanlacak filtreler eer sigara iilmiyorsa %30-35 gibi dk ve-rimli olabilir. Sigara iilen hacimlerde ise filtreler ASHRAE stan-dartlarna gre %80 verim deerine sahip olmaldr. Ses ve titreimkontrolu, zellikle konser salonlar gibi uygulamalarda n plana ge-er ve sistem tasarmnda ana parametreyi oluturur. Bu tip uygula-malarda mutlaka bir akustik danmanyla birlikte allmaldr.Bu tip byk salon uygulamalarnda sabit debili tek zonlu veyaVAV tam haval klima sistemleri kullanlr ve lobi vs. gibi yan sa-lonlar iin ayr bamsz santraller tavsiye edilir. Kk toplant sa-lonlar iin paket tip hava kanall klima cihazlar ile klima tesisatyaplmas, dolu zaman az olan binalarda esneklik ve egzoz kulla-nm imkan salayabilir. Byk gsteri salonlar ve arenalarda girilobileri, koridorlar ve evreleyen oturma alanlar ayr santrallarlabeslenir. Dk younluklu radyant stma iyi bir alternatiftir. Bazbyk salonlarn faaliyetin karakterine gre blnmesi sz konusu-dur. Bu tip uygulamalarda da her zonun ayr kontrol edilebilmesitercih edilir. ok byk salon sistemlerinde ayn salona birden faz-la sayda santraldan besleme yaplabilir. ekil 14.23 ve 14.24 de iki farkl toplant salonu klima projesi ve-rilmitir. Her iki sistem de tamamen haval tip klima sistemidir. e-kil 14.23deki uygulamada besleme havas tavandan anemostatlar

ile verilirken dn havas tavandan, salon yan duvarlarndan vesahneden toplanmaktadr. ekil 14.24deki zmde ise, beslemehavas yine tavandan verilirken, dn havas koltuk altlarndantoplanmaktadr.Bu salonlarda tavan ykseklii fazla olduu iin hava katmanla-mas sk rastlanan bir problemdir. Hava datmnda bu konuya dik-kat edilmelidir.Byk salonlarn havalandrmasnda performans srasnda insanlarsrekli yerlerinde hareketsiz oturduklarndan, iyi bir hava hareketiuygulamann en nemli yndr.Istma, salona giri blgelerinde nemlidir. Salonda seyirciler gel-meden yaplan n stma periyodu dnda nemli deildir. Asl ze-rinde durulmas gereken soutma halidir.Bunun iin en genel uygulama, besleme havasnn bast seviye-sinden veya st kotlardan vermek ve havay koltuk altlarndan veyaoturma yerleri civarnda alt kotlardan toplamak eklindedir. Koltukaltndaki dn menfezlerine hz 1,4 m/s deerini amamaldr. Buhacimlerin biimine gre bazen jet tipi 15-45 m gibi uzun atl di-fzrlere gereksinim duyulabilir. Veya tavandan aa doru flemeyaplabilir. Bu tip uygulamalarda, hava besleme menfezlerindekises seviyesine dikkat edilmelidir.Ses seviyeleri yksek ise, tavandan aa fleme yapan difzrdeses seviyelerinin msaade ettii lde at yaplr. Hava hareketi-nin devam dn menfezleri ile salanr. Dn menfezleri btnoturma alanna dalm ise, flenen souk veya scak hava bir bu-lut biiminde insanlarn zerinden geerek dn menfezlerindenemilir. Balkon altlar gibi havann hareketsiz kalmas mmkn bl-gelerden de hava emii yaplmaldr.

ekil 14.21. GNEL VE SOUK KI GNLERNDEEKONOM ALIMASI

ekil 14.22. KAPALI KI GNLERNDE NORMAL ALIMA

ekil 14.23. TOPLANTI SALONU KLMA UYGULAMA RNE441

ekil 14.24. FARKLI BR TOPLANTI SALONU KLMA UYGULAMA RNE442

Normal tavan difzrleri 9 m aralklarla sralandnda ve iyi bir di-fzr seimi yapldnda bir ok uygulamada olumlu sonu almakmmkndr. Besleme menfez eleman olarak lineer difzrler kul-lanlmas mimari adan daha ok tercih edilen zmlerdir. Bu tipuygulamalarda kullanlan byk kapasiteli difzrlerde i damperbulunmamas ses asndan nemle tavsiye edilir.Eer sistemde soutma yaplmyor ve sadece havalandrma ve/veyahava ile stma yaplyorsa, yukardakinin tersine koltuk altlarndanbesleme, tavan seviyesinden dn havas alnmas yntemi uygu-lanr. Eer baz spor salonlarnda olduu gibi seyirci yeri yoksa, ta-vandan difzrlerle fleyip, santrale en yakn duvardan st kotlar-dan tek noktada emi menfezleri ile havay toplamak mmkndr.

14.6.2. Arenalar ve Spor SalonlarBu salondaki faaliyetler ok eitli olabildiinden sl ykler okdeiir. Bu salonlar sadece spor karlamalar iin deil ayn za-manda konser, gsteri ve sergi amalaryla da kullanlabilmektedir.Bu yzden bu sistemler ok esnek olmaldr. Bunun iin kullanlanfanlar ok kademeli olmaldr. Bylece faaliyet cinsine gre kapasi-te ayar yaplabilir. Kongre faaliyetleri, pop mzik konserleri gibihallerde sl konfordan ok iyi bir egzoz havalandrma birinci plan-da gelir. Ana salon etrafndaki yardmc alanlar, giri ve klardave aralarda ok youndur. Bu blgeler iin bamsz bir havalandr-ma santral ve iyi bir havalandrma gereklidir. Soyunma odalarndada klimatizasyondan ok iyi bir havalandrma gerekir. Soyunmaodalarnda m2 bana 10-15 L/s hava gerekir. Sistemin klimatizas-yonunda merkezi haval sistemler kullanlr. Dn havasnn birblm (~%25i) aadan alnmaldr. Egzoz tatbik edilmelidir.Baz ak stadyumlarda, oturulan yerlerde panel stma vardr.Okullarn jimnastik salonlarnda olduu gibi kk uygulamalardasaatte 4-6 hava deiimi salayacak bir havalandrma yeterlidir.Istma i