192
irakli SamaTava anu ukanaskneli bagrationis sisxliani qronika (istoriuli romani) tvyf eakbcoekbc f]fy.t,f l gamomcemloba `global – printi+~ Tbilisi 2011

irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

  • Upload
    others

  • View
    6

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

irakli SamaTava

anu ukanaskneli bagrationis

sisxliani qronika

(istoriuli romani)

tvyf eakbcoekbc

f]fy.t,f

lgamomcemloba

`global – printi+~

Tbilisi 2011

Page 2: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

eZRvneba uZvirfasess _ dedaCems

saredaqcio kolegia:mayvala gonaSviligenri doliZedaviT kaxaberi

dizainer-damkabadonebeli:salome forCxiZe

koreqtorebi:manana gorgiSviligiorgi korkelia

kompiuteruli uzrunvelyofa:Tornike CaxvaZegiorgi jgerenaia

r f h b

ISBN 978-9941-0-3744-3

Page 3: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

r f h bpirveli

Page 4: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

4

irakli SamaTava

„ama eseviTarsa da srulyofasa yovlisa soflisasa da sawuTroTa gemoTa sawadelTasa moiwifa Zmiswuli misi, Svili daviT Zmisa misisa uxucesisa, saxeliT demetre, saxe-keTili da yovliTa ჴeliTa marjue, naswavli, msgavsi saxliSvilobasa maTisa, garna ro- meli cud iqms yovelTa sikeTeTa da swavlulebaTa, saxe-uklebobaTa da WabukebaTa, igi eqmna mklvel da Semmwarebel JamTa cxovrebisa misisaTa“.

istoriani da azmani SaravandedTani

– demna, sad xar, Zmiswulo, karSi gamodi... RvTis gulisTvis, damenaxe! – gaisma mefe giorgis mris-xane xma, romelic saocrad hgavda kldidan daSve-buli arwivis yefas, – barisken mqrolavs SigadaSig rom sZlevda xolme xelmwife frinvelisTvis esoden Seuferebeli, eniT aRuwereli uZlureba.

gugarqis [lores] cixiskarTan momdgari mefeT mefe ufliswuls Sesarigeblad uxmobda. dasicxu-li da Sublze ofldadenili xelmwife mzis sxivebs iCrdilavda, dasavleTiT mosazRvre kldekaris saerisTavos gasWvretda, saidanac momziral gamam-warebelTa saxli* odesRac Zils ufrTxobda saqar-Tvelos erTianobas.

– RmerTo, es ra wyeuli sanaxebia, – gascra mefe gior-gis da papis [daviTis] mklavis Zala inatra, rom samu-damod Seemusra aserigad mojanye taSir-Zorageti.

erTi SexedviT SeatyobT, cixe samkuTxa platoze aeSenebinaT, ori mxriT xeobebi icavs, mesame mxridan

* baRvaSTa kari.

Page 5: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

5

demna ufliswulis ajanyeba

– cixesimagreTa kedlebis sistema, romelic alizis zRudiT ganmagrebula. guldagul amoyvanili bala-varica da zednaSenic myaria; etyoba cixis simt-kice-urRvevobaze mofiqral kiriTxuros niWi da Sromismoyvareoba am ukanasknelisTvis Seuwiravs, dasturad, amayad azidul qvis kompleqss, yvela RirsebasTan erTad, bunebisTvis maxasiaTebeli sim-kacrec SeumSvenebia. cixes mxolod erTi Sesasvle-li aqvs, isic dagmanuli WiSkriTa da SeiaraRebuli mcvelebiT garemoculi.

cixis simagrisTvis fliskinac* augiaT. mwuxris zaris CamorekvisTanave mcvelebi zRudeSi

datanebul kars urduls uyrian. gangaSis zaris siax-loves, romelsac mtris moaxloebisas iyeneben xolme, Wraqic anTia da Ramis ebguri, anu daraji fxizlobs.

albaT ki arada warmoudgenelia am cixesimagris gatexva. misi haerovani, Tavbrudamxvevi simaRl-is dasalaSqrad brZolisTvis sayovelTao da ukve moZvelebuli xerxi – bagiriT gasvla – sruliad ga-mousadegaria, radgan cixeSi gamagrebul moisreT windawin ician aRniSnuli da galavnis Semogarens yu-radRebiT zveraven. garda amisa, am meTods mstovre-bi mimarTaven, isic omis gaCaRebamde. sakmarisia eb-gurebma fliskinasTan moaxloebuli SeiaraRebuli SeamCnion da gangaSis zariT kariskacT uxmoben...

[amJamad, mefe mcire amalis TanxlebiT momdgara da amboxebulTa dasaSoSmineblad sxva ufro goniv-ruls Tu moifiqrebs].

* cixeTa garSemo aRSenebuli wyalTa Semosadgmelad, raTa ad-vilad ver miiaxlon m(e)brZolni. (aq da sxvaganac gamoyenebulia s.s. orbelianis `leqsikoni qarTuli~).

Page 6: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

6

irakli SamaTava

giorgis Zvirfasi qsovilisgan Sekerili samefo bisoni moesxa, erTianad Zowisferi. Tavze Tval-margalitiT Semkuli gvirgvini exura. tansacme-li oqromkediT naqargi samxriT Seemko, romelsac stavras eZaxian; samklavec oqsinosdaria. bisonis qveS fesvedi samoseli mouCans, romelsac sxvanairad podiriT ixsenieben. gulmkerdze jvari hkidia, sul iagundiTa da giSris TvliT, gelaTis mozaikisebr gawyobili. fexT wiTeli feris tarsikoni* uWers, odnav wawvetebuli da cxviraprexili. xmlis qarqaSi iWers mzis sxivs da Zvirfasi metali TvalismomWre-lad brWyvialebs. masSi avgarozia Casmuli da gior-gis sjera, rom igi avadmyofobis, xifaTisa da avi Tvalisgan daicavs.

ornamentebi da stili qarTuls hgavs, Tumca gasak-viri araferia. ratom unda damsgavseboda igi berZ-nuls, Turquls an arabuls?! erTi samefo xmlis damzadeba gauWirdeba TviTmyofadobisa da indivi-dualizmisTvis mebrZol ers, romelsac yvelaferSi kuTvnileba da mewinaveoba axasiaTebs. Tuki qarTvels ebrZodnen, Zvirfaseulobas stacebdnen, wigniere-bas uwunebdnen, biblioTekebs uwvavdnen, taZrebis CuqurTmebs urRvevdnen, amas mxolod SuriTa da boR-miT akeTebdnen, radgan qarTul cixe-qalaqebs, gala-vnebs, qongurebs, citadelebs, eklesiebs, ubralo odebs, samzareulos, tradiciasa da adaTebs ver hguobdnen da swyindaT, TviTon moklebulni iyvnen am simdidres. diax, maSin roca qarTulad iwereboda simRera, leqsi, hagiografiuli nawarmoebi, sxvas az-ris Tavisufali gamoxatvac ar xelewifeboda. glexi

* Txeli, rbili tyavi.

Page 7: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

7

demna ufliswulis ajanyeba

rom glexia, isic ki saRamo xans, araqaTgaclili da ilajwarTmeuli, tkbilad isvenebda isliT daxurul odaSi da arc ki afiqrebda xorSaki qari, kokispiru-li wvima; momTabare dampyrobeli ki, SiSiT Tavzars rom scemda planetis naxevars, ubinaod, usaxlkarod daexeteboda cisqveSeTSi.

daRaTu, es miRwevac im Sromis tolfardia, rac Cvenma winaprebma gaswies. arasdros gviomia geogra-fiuli sazRvrebis Sesacvlelad da arc politikuri ruka dagviweria axleburad. ubralod, kuTvnil miwa-ze [Teologiuri Sexedulebac rom gagvaCnia, RvTis-mSoblis wilxvdomelobis Sesaxeb] aTaswleulebs vandomebdiT wvrilmanTa Seqmnas. azom,* mefis xmal-ze gamokveTili ornamentebica da Zvirfasi qvebis simetriac iseTive erovnuli gaxldaT, rogorc avad-saxsenebeli qarTuli Ralati.

Sav ulayze amxedrebul giorgis cixis qonguri-dan dascqerda demna ufliswuli. mefe uwindelTan SedarebiT ufro sazarlad gaiZaxda Zmiswulis sa-xels da cixis kedlebSi momwyvdeuli eqo Ramis wyv-diads uerTdeboda.

moagonda demnas, mefis asulTan erTad rom xetia-lobda im sadgomebSi, JamTaaRmwerelma legendis Tanaxmad varZia rom daarqva. unda kidec iyviros: – aq var, Ziao, magram sulidan amoxeTqili sindisis mtarvali grZnoba ar aZlevs amis uflebas. TiTqos cxovrebam maT Soris gadebuli xidi Cawyvita da mdi-naris or sapirispiro SenakadTan darCnen ganmartoe-bulni, gansxvavebul gulisTqmas ayolilni. cxadia, mdinare orTagan erTs uciloblad daaxrCobda da

* amdenad.

Page 8: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

8

irakli SamaTava

arasgziT apatiebda ajanyebas. – RvTis saxeliT gibrZaneb, damorCilde erTiani

saqarTvelos mefes!.. radgan sisaZaglea taxtisTvis mebrZolma bagrationebma erTmaneTs wahkidon: dia-konni da firCosanni, zepurni, glaxakni, uRononi da davrdomilni. es kargad ici, ufliswulo da dasana-nia, Tu Wraqis Suqze saRvTo werilis daswavla drois saflangad gWirdeboda. gadarCenis mizniT adamianma ufali Tavis arsebaSi unda hpovos, radgan rwmena-dakarguli kaci ostatisgan aRzrdil im vai Segirds magonebs, romlisTvisac jafa amaod gauweviaT. – si-wiTlis almuri dahkravs mefes da cdilobs rogorme xvewnanarevi kilo Seasminos ajanyebul demnas.

ismenda ufliswuli aRmzrdelis Segonebas da xmaTa musikasaviT yurs swvdeboda mefis Sefaruli sibrZne. Wraqis Suqze bibliis kiTxvis xsenebam SeaSfoTa da mosveneba daukarga. imdroindeli gancda daeufla, bavSvobaSi veeberTela WaSi kenWebs rom yrida; did-xans, Zalian didxans ayuradebda fskerisken gruxuniT mfrinav qvas, vidre xma ar minavldeboda. axla morigs aiRebda da im ukanasknels miadevnebda... TiTqos am kenWiviT gaiCxakuna masSi warsulis mogonebam da la-mis tirili mounda.

icoda, sizmareuli emarTeboda mefes da ZilSi bo-davda xolme. iqneb, axlac amis msgavsi sWirda, Torem ras niSnavda ase gulianad naTqvami fraza: – adamian-ma ufali Tavis arsebaSi unda eZios!..

– vai, Se ubeduro kacTa modgmav! xandazmul me-fes acdevineb cixis karTan da arc ki xdi Tavis aR-zrdilTan pirispir saubris Rirss. Tumca axia, visac hgonia, rom wminda werili, berZnul-sparsuli enebi, filosofia Tu sxva sabunebismetyvelo dargis Ses-

Page 9: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

9

demna ufliswulis ajanyeba

wavla mozardis cnobierebas gananaTlebs. xSirad, yvelaze ganwavlulT uyuradRebod rCebaT morali da zneoba; arada ris momtania codna, romelic me-didurs gaxdis adamis Zes, TavkerZoba ki daaviwyebs, rom zrdiloba imaze Zvirad fasobs, vidre qalaqebi: ganZa, Sirvani, anisi da dvini.

jer kidev mamaSenis, daviTis sasTumalTan sikvdi-lis piras myof Zmas davpirdi, rom vizrunebdi Senze da srulwlovnebisTanave sakuTari xeliT dagad-gamdi gvirgvins, mogcemdi skiptras da RvTiTkur-Txeul samefo taxts dagiTmobdi.

mefem perangidan gragnili amoacura da sibneleSi aafriala saxelmwifo gerbiT damtkicebuli ander-Zi. Tan daatana:

– ese wigni daiwera mefeT mefe daviTis aRsrulebis Jams. qristes SobiTgan aTas as ormocdaTxutmetsa welsa; wignis Sedgenas eswrebian: kaTolikosi, zepur-ni, mefis Zma giorgi, mcirewlovani yrma demna, ivane, sumbat orbelianis vaJi... sityva-sityviT Caiwera me-fis ukanaskneli neba:

– «hoi, didebulno qarTvelno, Tqven Tavad mxned iciT, Tu rogor iRvawa mamaCemma TqvenTvis, da kvlav ganaaxla es samefo; da sikvdilis Jams didi aRTqmiTa da wigniT me miboZa es samefo. xolo amJamad me miax-lovebuli var aRsasruls da Sen, Zmao Cemo, giorgi, arc wili da arc sityva ar gekuTvnis am taxtisaT-vis. aw, rogorc mamaCemma me miboZa sakuTrad samefo taxti, msgavsadve, me Cem pirmSos demnas vuwyalobeb mas yvela TqvenTaganis mowmeobiT, xolo Sen, giorgi, Zmao Cemo, dadeq Cems adgilze da daeufle qveynis ZalTmTavrobas. da iyos Seni nawili memkvidreobisa, romelic mamaCemma mogca, vidre aRizrdeba Cemi yrma».

Page 10: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

10

irakli SamaTava

vficav, Zmiswulo! uzenaesia CemTvis pirobis wig-ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT Senia taxti da yvela qarTuli sofeli; gvedreb, nu gamimwareb me-fobis ukanasknel dReebs.

uwyi, samefo spa rCeulia da erTgul mebrZolTa laSqrad moyra ar gamiWirdeba. ubralod, meTakileba pirvelkacobisTvis Tvalebi davTxaroT erTmaneTs. me isic meyofa, regenti var Seni da erTi nasoflaric sakmarisia saimisod, bednierad gavlio sicocxlis ukanaskneli dReni!..

RmerTia mowame, Cemze Zlier keTilismyofeli ver iqneba Sens gverdiT Semokrebilni, romelnic mxolod ukeTesi saxelos ZiebiT arian dakavebulni da sulac ar edardebaT rogori xvalindeli dila gauTendeba samefo kars.

demna, Svilo... gaxsovdes, piradi bednierebis ma-Ziebelni saSiSni arian da guliT nu endobi pirmoT-neT, liqnis moyvarulT, samSoblos saxeliT rom sCveviaT borotis-yofa, mere ki irwmunebian, ase sWirdeboda qveyanaso. araferi swyuriaT adamianebs, garda gandidebisa da saxelis moxveWisa.

Rrmad CaixvneSa mefem da ganagrZo: – yvela didi omis win vpirdebodi jars, rom ga-

moCenil mxedars noyier miwas vaCuqebdi, saukeTe-so sofels davuTmobdi an samefo karze met pativs mivagebdi. amis JiniT Sepyrobilni aaTkecebdnen brZolisunarianobas da mikvirda xolme, rogor SeeZ-loT angarebasa da ukeTesi xvalindelis moimedeT Tavi gaewiraT!.. vasrulebdi kidec pirobas, radgan mefis sityva erT saxelmwifod mainc fasobs. erT-xelac rom gaaufasuro danapirebi, mere eWvi usaxl-

Page 11: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

11

demna ufliswulis ajanyeba

deba xalxs da undoblobis Wia xravs. gawbilebuli kacis gulis xelmeored mogeba ki, vgoneb, SeuZle-beli aris!..

aseT mefur sityvas viZlevi, Sens winaSe, ufliswu-lo, rom xels ar vaxleb arc erT amboxebuls!.. metic, ierlays – wyalobis wigns davwer da yvelas Sewyale-bulad gamogacxadebT.

– yvelafers rom Tavisi saxeli daerqvas, is dro uf-roa mgoni, mefev!.. – veRar moiTmina demnam da dumil-iT Sewuxebuli gamoepasuxa giorgis. – liqnis da Jamis kacebi ufro meti gyavT, vidre taxtis kanonier memkvi-dres. – mogexsenebaT, Soriaxlo CasafrebulTa umete-soba mstovar-aeSagi* ufroa, vidre namdvili brZo-la-myofi. yvelafers mSvenivrad uZRvebodiT mefev, aqamomde, vidre wamovizrdebodi. imedovnebdiT, rom uasakos saxadi Semeyreboda da daviRupebodi.

kargad maxsovs, [b]ZRuamli krikinaTi** mowamluls arc ki gamakareT aqimebi, daiCemeT – mefis mkurnali Tu uSveliso da lamis suli amomZvra tabaxmelidan mis dabrunebamde. [igi filenjiT*** daavadebul iku-nkelisZis samkurnalod wasuliyo];

kai aT dRes masmevda diofali burduxani mTis yva-vilTa naxarSs...

bolo wlebSi ZilSic mosveneba dakargeT, mefev!.. ki ara da borgneulobac dagCemdaT. Tavs imarTleb-diT, viTom aRmosavlurma literaturam SegaSfo-TaT, brZolis strategiaze muSaobdiT... magram Zne-

* mzveravi, jaSuSi.** veluri yurZeni.*** dambla: senisa mier filenjad wodebulisa moReboda (warT-meoda) ena, ჴeli da ferჴi.

Page 12: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

12

irakli SamaTava

lad Tu motyuvdeboda gonierTagani, rom dRiTidRe gZuldebodiT.

bevrjer gaajanjleT mefed kurTxevis wesi. kaTo-likosi viTom mironis sakurTxad, taZris asaSeneb-lad da saeklesio tipikonis dasawerad gamgzavre-buliyo afxazeTs, mis dabrunebamde ki SeuZlebeli iyo taxtis gadmolocva. gekiTxebodiT, rogor xde-ba mefed kurTxeva, an ra vqnaT Tu patriarqi ar mo-brZanda uaxloes xanebSi; mpasuxobdiT: – amgvarad dawerila ZvelTagan: ceremonia unda gaimarTos mcxeTaSi, umTavres deda eklesiaSi – sveticxovel-Si. xeldasxma aucilebelia ganxorcieldes kaTo-likos-patriarqis locva-kurTxeviT. sazeimo pro-cesias, win gavuZRvebiT me da samandaturo oqros argniT, mandaturTuxucesi. samefo xmliT aRWur-vili amirspasalari sazeimo viTarebaSi xmals welze Semogakravs. rigiToba mkacrad unda davicvaT, raTa faeni* Rirseulad daiWiro da miTqma-moTqma ar mo-hyves qristianebSi.

amirspasalaris ukan amiraxori da mejinibeTuxucesi dadgeba. marjvena mxridan ki gamogvacileben mwigno-barTuxucesi da meWurWleTuxucesi. ukan samefo fa-riTa da laxtiT datvirTuli CuxCarxi gamogvyveba.

gulSi vfiqrobdi, amdeni vaziris erTad Sekrebas wlebi ar eyofa-Tqo. varaudSi arc Sevmcdarvar...

– Sen xelmwifisTvis saWiro yvela aucilebeli Tviseba ar gagaCnda aqamde, Zmiswulo! amadac ver vakurTxebdi mefed kacs, romelic meryevi da malemrw-meni bunebis iqneboda.

aseTi wesi gvaqvs qarTvelebs, taxts pirmSoobiT

* skiptra, samefo joxi, romelsac Tavze xviri da jvari aqvs.

Page 13: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

13

demna ufliswulis ajanyeba

gadavcemT pirvel Zes. or, sam an mraval ZmaTa Soris, pirveli Tund uRirsi, mefobisTvis Seuferebeli, tradiciisamebr mainc gvirgvinis mflobelia, Sesa-Zloa, aserigad amitomac visjebiT!.. marTebulia, Svilma mamis uZrav-moZravi qoneba anderZis saxiT Caibaros, sxvanairad taxtis memkvidreobiT miReba ukanono mgonia. cxadia, dRemokle Cems Zmas arc sxva Ze hyolia da gangebam am mxriv – me srulebiT damsaja, magram xom SeiZleba daelodo asaks, Jams, roca Rir-seuli da RvTiTkurTxeuli iqneba Seni gamefeba.

gvirgvins ZalauflebasTan erTad uZilo Ramee-bi, ubedureba, tanjva da SiSi moaqvs. cdebian, roca fiqroben, viTom taxti kacs bedniers gaxdis. [mefo-bis pirveli dReebi mixaroda. lamis taxtze meZina da gvirgvins ZilSic ar vicilebdi. TandaTan oqros simxurvalem damwva, samefo sabrZanebeli eklian sa-varZlad momeCvena da ukve vnatrobdi, darbazoba male dasrulebuliyo, rom rogorme taxtidan wamov-freniliyav da iatakze davmjdariyavi]. simarTle giTxra, mSurda kidec miwis muSakis, yma-glexis, ro-melic alerdze* arxeinad ijda da sabalaxoze gay-vanil naxirs mwyemsavda.

merwmune, kaci romelsac edardeba sakuTari Tavi da ojaxi, tanjulia, radgan mravalTa bednierebaze zrunva uwevs, Tumca Seudarebelia misi gvema mefes-Tan SedarebiT, romelmac kuTvnil bednierebas ur-duli unda daados, gasaRebi sadme moisrolos da Tanabarzomierad samefos yvela mobinadres Seuqmnas didebuli mermisi.

– iqneb eklebi sulSi aRmogicendaT, mefev da taxts

* nedli Cala.

Page 14: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

14

irakli SamaTava

brali srulebiT ar miuZRvis?! vin icis, sindisi samarTebeliviT ra dros mogebjinebaT yelze. axlac, gana nanatri Zalauflebis dakargvis SiSma ar mogi-yvanaT Cemamde? geSiniaT, mTlianad ar Segiorguld-nen kariskacni, cixovanni da mcvelni qalaqisani! Cven ki kaliebiviT ar gavmravldeT, radgan im cnobili an-dazisa ar iyos, iciT, Zala aRmarTs xnavs. es rom ara, raSi genaRvlebaT lores cixes gamoketilTa xvedri, romelTac, Tqveni varaudiT, xangrZlivi zamTari an SimSili moikbilebs.

– SesaZloa SiSmac momiyvana, demna, magram gax-sovdes, SiSi rom sZlio, imis siaxloves unda it-rialo, rasac ufrTxi! SiSiT Zleuli ki Cven ors Soris, ufliswulo, Sen ufro xar, mgoni, romelic kadnierad saubrobs aRmzrdelTan da dabla Camos-vlas ver bedavs.

daRaTu bavSvobidanve ase icodi. ipodromze cxens rom aWenebdi, sanadirod mieSurebodi da sradan ipa-rebodi, patiebis TYxovnas ver bedavdi da Tamaris eniT Suamavlobdi. brazi ki ar maxrCobda, Senc gapatiebdi, migitevebdi danaSauls, Tumca vxeldebodi, roca vxe-davdi, despani iyo Cvens urTierTobaSi aucilebeli.

quraSi gavarvarebul spilenZs miugavda mefes pir-saxe. amay da zviad goliaTs saxe moRrecoda da saso-warkveTili mxedari mTeli ZaliT eqaCeboda cxenis sadaves, radgan icoda, misTvisac rom Tavisufleba mieca, albaT romelime qarafidan gadafrindeboda.

– amaod gwams, demna, farisevlebis, romelTac vi-Tom uxariaT Seni warmateba. grZeli da tanjviT savse gza gamoviare. asakma da gamocdilebam Tavisi gai-tana. marto imisTvis Rirda mefe giorgi movlenoda sawuTros, rom ucilobel daskvnamde misuliyo: go-

Page 15: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

15

demna ufliswulis ajanyeba

nieri kaci Tanabarzomierad sWirdeba umecarsac da Wkviansac. aseTi gonierTagani xar Sen. gareSemo mi-moixede da naxav, Sen rCeuli xar, visac mefis gvari xels uwyobs mermisis uzrunvelsayofad. garda imi-sa, rom bagrationi xar, mravalmxriv ganaTlebulic brZandebi. rasac Sen ubrZolvelad moipoveb, sxvebs omis da Tavdadebis fasad Tu ergebaT. warmateba xonCaze dadebulad aravisTvis miurTmevia bedis-weras, amitom sworad angariSoben, im gvirgvins da-gadgamen Tavze, romelic isedac Seni kuTvnilebaa. samagierod, Sens TvalSi amaRldebian; dagajereben, viTom maTi wyalobiT moipove ase nanatri Zalaufle-ba. sanacvlod, daarigeb miwa-wyals, gascem salaros qonebas da saxelosac SesTavazeb medroveT.

ufliswulo, ra iqna is siamaye, romelic aserigad gixdeboda samefo karze aRzrdils? mdabioebTan lukmis gayofa maSin SeiZleba, Tuki raime sargebels miiReb sanacvlod. Tavmoyvareoba rom ukuagdo, sai-misod, masze ufro didi feSqaSi unda geboZos!.. me Tu mkiTxav, mefeTa xvedria brZola da omSi Tavdadeba, Tumca yvela mefem unda icodes windawin, risTvis ibrZvis ase mondomebiT. radgan omSi gamarjvebac SemTxveviTobaa, SeiZleba gimtyunos bedma da mere ra unda hqna? gaurkvevloba umZimesi sasjelia, ro-melic Signidan yoraniviT gZiZgnis. Senc im fituls emsgavsebi, yanebSi safrTxobelad rom sWirdebaT.

– siyvarulio? saomrad mimavalsac xSirad giTq-vamT, siyvaruliT viqnev xmals, Torem imis ilaji ram momca, ase qancgaulevlad vibrZolo Jam da Jamo!.. azmnobT, TiTqos siyvaruliT kacTa kvlac gamar-Tlebuli iyos, ase ar aris, mefev?

– asea, demna! swored rom asea! siyvaruliT mo-

Page 16: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

16

irakli SamaTava

qneuli xmlis elvarebaca miyvars, nagebi taZaric, darRveuli cixis galavanic, wirva-locvaca da aja-nyebulnic. taxtmoSiebuli kacis naxvac miyvars, xe-lauTrToleblad yvelas gawirvas rom SeZlebs.

TiTqo es ukanaskneli miniSneba iyo lores gamagre-buli ufliswulisTvis. ase pasuxobs:

– siymili* mtanjveli grZnoba aris, Tumca taxtis SimSili gamonaklisTagania, romelic siamiT gavsebs da bedniers gxdis.

– demna, yuri damigde. Tavxedia bunebiT qarTveli, Ralatsa da amboxs Cveuli. WeSmaritebaa, erTianoba Tu gviSvelis, Torem ase gaTiTokacebiT, danawevre-biT da gaTiSviT yovelgvari Rirebuleba miRmierSi gvrCeba, rogorc upatrono da Jamisgan Semusrul nivTisaebr. Tumca, amgvar WeSmaritebaze metad gvi-Rirs erTi dRis samyofi puris natexi!.. Senc imaT ahyev, romelTac mkveTri mizani da samoqmedo gegma arasdros RirsebiaT. imaT rigebSi Caewere, Sinaomebi rom siamovnebas gvridaT da vaJkacurad mterTan gam-klavebas erCivnaT ZmaTa wil kbilTa wakwaki!..

orbelebi, surwyunisis** amindiviT cvalebadni arian. ver gaigeb, ra surT sinamdvileSi. 1161 wels, Sa, banis TveSi,*** roca anisze gavilaSqreT, mZime omi gardagvxvda da cixe-qalaqi aviReT; mmarTvelad sa-duni davniSne, romelsac umal Ralati daswama ivanem da sikvdiliT davsajeT. mere orbelma amirspasala-roba momTxova, TanaSemwed ki sargis jayeli daiyena. aman SeaSfoTa Sah-armenad wodebuli xlaTis mflo-

* SimSili.** Tebervali.*** ivlis-agvisto ( Zv. qarTulad Tibis da qvelTobis Tve).

Page 17: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

17

demna ufliswulis ajanyeba

beli, arzrumis mTavari da diarbeqiris mmarTvelic ki. 80.000 laSqriT garemoecva aniss, Tumca aqac Tavi isaxela ivanes sardlobam. 2.000 yma da 6 mTavari tyved Cagvivarda. Turme gagisTan ivane amirspasalarma Ta-visi guladobiT aotna eldiguz aTabagi.

verafriT hguobdnen muslimi amirebi anisis da-kargvas! aki sworad angariSobdnen, maTvis es qalaqi CrdiloeTis zRude iyo, romlis warTmevis Sem-deg kuTvnili samflobeloebis dacvas verasgziT SesZlebdnen.

arzan ar-rumis mflobeli mefe salTiki davatyve-veT da vaiZuleT arzrumi qarTvelTaTvis daeTmo! Sah-banuvarma, salTikis dam, Zvirfasi saCuqrebi ga-momigzavna da mevedra, Semewyala arzrumis mflo-beli da ganmeTavisuflebina.

erTi wlis Tavze dvinzec vilaSqreT, es iyo zus-tad 1162 wlis Tiba-qvelTobas. «aw romel ars ara-ratisa Zirsa zRuari somxeTisa da adarbadaganisa».

dvinic saocari qalaqi iyo. mesmoda misi strate-giuli mniSvneloba. amitom masze SevaCere Cemi yu-radReba.

ransac SevesieT 1165-1166 wlebSi. lamis ganZa-mde mivaRwieT, movarRvieT qveynis sazRvari. ivanes bednierebisgan Tvalebi ubrwyinavda. asakSi myofi berikaci xmalze sixaruliT aTamaSebda TiTebs. tfilisisken vbrundebodiT, sityva rom gamomTxo-va: – mefev, momande ufliswulis aRzrda. damde es pativi me moxucs da vficav, kmayofili iqnebi Cemgan gaweuli samsaxuriT.

brmad vendobodi mas an rogor ar gavndobiliyav kacTan, romelsac qarTuli jaris mTavarsardloba

Page 18: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

18

irakli SamaTava

SevTavaze... urigo kaci ar iyo ivane, mamasaviT vyva-robdi mas; mTeli cxovreba qarTul samefo ojaxs miuZRvna. Tavdapirvelad didma daviT aRmaSenebel-ma aRmoaCina orbelTa brZolis taqtika, 1118 wels mefem alya agaris cixes Semoartya, gamarjvebis Semdeg ki ivanes Caabara cixis kliteni. mogvianebiT demetremac ufro meti mamuli daumtkica mas erT-guli samsaxurisTvis.

– mudamgzis ase iyaviT, mefev! roca ki ram mike-Tebia, araferi mogwonebiaT. mikvirs, Tqvens xelSi mSvildTa mozidvas rogor daveufle. arada, viTom gamecadinebul iyavn, kargi moisari davmdgariyavi. ugrZnobelobam pirvelsawyiss dagaSoraT, xelm-wifev, uemociobam ki sxva adamianuric daasamara TqvenSi. me Tu mkiTxavT, ubraloeba ufrore uxdeba adamians, vidre siamaye. arc SinaymebTan puris gatex-vas miviCnev mdabioebad. orbelebTan cxovrebas dav-eufle, mefev! Tqvengan warTmeuli maT aminazRaures da Tu ram viswavle, meti wili maTi damsaxurebaa.

– Sen ise ZalgiZda isris tyorcna, qamandis* daWe-ra-mozidvisa araferi gagegeboda. gwyinda, roca gmoZRvravdi, qvismTleli, romelmac windawin ar icis ra gamokveTos materikisgan, qvasac afuWebs da saWrelsac pirs ublagvavs-meTqi. sras kibesTan fa-faraSlil lomTa qandakebac SemTxveviT gamokveTi-li gegona. Sen ki majerebdi:

– xeli rom qvas mihyves da ostatma Seqmnili Sei-Zulos, amisTvis qvac unda gaafuWos da instrumen-tic. sanacvlod darwmundeba, rom uniWoTagania.

nuTu yrmobisas araferi gagifuWebiaT, Ziav? –

* susti mSvildi.

Page 19: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

19

demna ufliswulis ajanyeba

mkiTxavdi. ai, aq ki Sevcbundebodi. mogatyuebdi, rom meTqva, ara, arafers vafuWebdi Zia, damjeri da uwyinari balRi viyavi-Tqo.

wamiT dadumda giorgi, gulSi ki es gaivlo: rom araferi gamefuWebina, tradiciisamebr, taxtze aw gansvenebuli daviTi iqneboda da ara me, mefis umrwemesi Ze.

mindoda gulaxdils gamemxila da mTels bavSvo-baze mesaubra. rogor vizrdebodiT sasaxleSi me da mamamisi. tyupebiviT vgavdiT erTmaneTs. ubralod Cemze asakiT ufross gaxSirebuli WaRara wveri hqon-da da kowoldayriliyo.* vazirTa TaTbirze das-wreba sZagda daviTs, avadmyofobas imizezebda da demetres TxovniT mis nacvlad sabWos umeteswilad me veswrebodi. viTom naavadmyofars, sasTumalTan veaxlebodi RamiT da TaTbirze gamomsvlelTa si-tyvebs uklebliv Cavukaklavdi.

– Sexede, ra sulZaRli yofila meremeTuxucesi, amaze TviTon mefem raჲ sTqvao, – metyoda mamaSeni da cnobismoyvare TvalebiT Cems yvela moqmedebas ak-virdeboda. mixaroda, rom Cems naambobzed xalisob-da da amiT Tavdajerebuli gaTenebamde vtitinebdi xolme. Zmobac kargi gvqonda, RmerTmani. kargi ki ara, SesaSuri.

– imdenad saxarbielo, rom dRemde ver gagirkve-viaT RviZli Zma ra viTarebaSi mogikles. upirve-lesad, mama qristiani iyo da arasgziT dauSvebda sakuTari sicocxlis xelyofas. samefo kari ki sa-pirispiros amtkicebs, gjeraT, mamaCemma hinduri balRamiT TiTqos Tavi moiwamla. ase rom yofili-

* kululi.

Page 20: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

20

irakli SamaTava

yo, qristianuli wesis Tanaxmad, arc kaTolikosi aRuvlenda locvas da rogorc upatiebeli codviT gardacvlils, gelaTis taZarSic rodi dakrZalav-dnen... «ara cili swamo»-o, brZana ufalma, Tumca ase saeWvo viTarebaSi mamis daRupvas orgulTa mza-kvrul xelweras vamsgavseb!

– «ara kac hkla»-o, egec sweria Sengan naxseneb wmin-da werilSi, Zmiswulo, da tyuilad azmnob, TiTqos Zmis mokvlas SevZlebdi. kargad ici, rom «wasulia eWviani kacis saqme. vidre sxvas SesWamdes, is sakuTar Tavs daxravs». Zmis mokvla rom gamioleboda arc egeTi sastiki var, demna!

– ar xarT mTlad sastiki, mamamZuZev, magram dRe-saviT naTelia, saqmes Tu dasWirdeba ukan araferze daixevT!.. merwmuneT, arc kaens endomeboda didad abelis daRupva, mzvaobrobasa da pirvelkacobis wyurvils misTvis cnobiereba rom ar waerTva.

varZiis mSenebloba wamogewyoT im wels. vuyure-bdi kldeSi nakveT qalaqs; Tumca ufro marTali viqnebi, rom vTqva qalaq-saxelmwifos-meTqi. es iyo uiSviaTesi qarTuli genis qvabulTan RaRadi. TiTqos lodebis imperias Seesivnen iverielni da materikisgan raRac diadis Seqmnas cdiloben. rom aqac, rogorc yvelaferSi, gangebis neba eria. Sei-Zleboda sxva erisTvis qvaTa kompleqsi SeumCneve-li darCeniliyo da isev qvadve daetovebinaT. mag-ram aq gamoCnda, mefev, Tqveni xuroTmoZRvruli SorsmWvreteloba. mSurda kidec, radgan vgrZnob-di, msgavs sidiades Cemi marjvena verasdros gamo-kveTda.

gamoqvabulTa kamerebs zogan ganieri sangreviT Wridnen, zogan – viwroTi; xelmarjve muSebi wera-

Page 21: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

21

demna ufliswulis ajanyeba

qviT muSaobdnen, xuroni qvaTani walkatiT* sasu-rvel formas aZlevdnen nakveT adgils, galatozni mesangreT xelmZRvanelobdnen, mexreebi xarebiTa da azaverebiT** qva-qviSas ezidebodnen.

is-is iyo sazamTro rezidencia sruleyoT mSene-belT da Tamaris TxovniT RvTismSoblis taZris saZirkveli daalocvineT iqaur moZRvars. «Tu visme nebavs amisganca, ixilen varZia da saqmeni misni qm-nulni da naSenebi quab-qmnili» – ase daawerineT amazed mwignobars.

geliqaSad*** iyaviT dabanakebuli. dedofal burduxanTan erTad seirnobdiT, me da Tamari ki vTamaSobdiT. ZiZas fexi stkioda da asakisgan mo-texils ar SeeZlo CvensaviT erbina. sagrZnoblad CamogvrCa kidec.

burduxani javrobda, ra gogos saqmea qvis-mTlelebTan yofna an raSi adardebda asuls mSeneb-lobis yvela wvrilmani. Tqven ki pasuxobdiT:

– rogor Tu raSi ainteresebs, xom gTxoveT, dedo-falo, pirmSo ise aRmezarda, rogorc Tavad vine-bebdi.

CurCuliT acmacunebdiT Txel tuCebs da aspitT sisiniviT momesma:

– dedufalo, Sromismoyvare da mizandasaxuli qa-li, sinamdvileSi, mklavmagar mamakacze bevrad um-jobesia. gonierebiT unda aRvzardoT Tamari, rom gamoadges misi niWi samSoblos.

* qvaTa saTleli instrumenti.** xari sakidari (oTxf.) *** Soriaxlos.

Page 22: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

22

irakli SamaTava

mefa* burduxani ki cxarobda: – me vici, rogorc gamoiyenebs niWs igi. asuli

ojaxs ekuTvnis qorwinebamde, mere ki sxvis gvars da samefos swiravs cxovrebas. Cemzec imedovnebdnen, mefe xuddanis asuli, SuenebiTa da momfenaobiT mzis sadari gagvinaTebs ovsTa samefos. magram ra bedniereba movutane mamuls, Tqvenc kargad xedavT! misxalic vera Sevmate mas.

– Tqvenze ar vici, burduxan ra imedebs amya-rebdnen, magram rogorc ki moilogineT da pirvelad [Cvils xels ver hkidebdiT da yvelasgan malulad me miwevda misi mzrunveloba]. vnaxe qmnil-keTili da yovliTurT unaklo Tamari, goneba gaminaTda! ise-Ti sixaruli momawva, vaJis SeZenisas rom SeiZle-boda damufleboda. arada, CvenSi glexsac ki asulis SeZenisas cxvir-piri Camostiris.

– rogor SegbedoT, magram demna xom ar daaviwyda Tqvens mefur brwyinvalebas? – Seicxada dedufalma.

Tqven mstovariviT afacicebdiT TvalisCins, „xom aravin gaigonas“ fiqri Casaxlebuliyo mefurad alanZul mzeraSi. zurgsukan me da Tamari videqiT. SeiSmuSneT, uxerxuli situaciis ganmuxtvas Seeca-deT da mefas gaepasuxeT:

– swori brZandebiT, mowyaleo burduxan, lamis dagvaviwyda Tamarica da demnac. naxeT, kvlavinde-burad orTave bavSvi gadias gamoqcevia.

Semdeg Zvirisxsenebas mohyeviT ZiZisas; magram mefev, is kaci ar iyav, SefarviT naTqvami geRia-rebinaT!.. ostaturad daiZvrineT Tavi da arc ki

* dedofali.

Page 23: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

23

demna ufliswulis ajanyeba

SegetyoT, oriod wuTis win, taxtze da mis momaval-ze rom RelavdiT. ai, Tamari da dedofal burduxa-nis almuri mis dRemSi ar damaviwydeba. – Cemia tax-ti, mxolod Cemi da mas aravis davuTmob, es iyo Seni imdRevandeli naubris Tavi da bolo.

amitom iyo, aRdgomis kviras, vnebis Svideuls, didebulebis TanxlebiT geaxeliT da ficis aR-sruleba gTxoveT. Tqven gagecinaT, vnebis kviras ra eSmakeulma gafiqrebinaT mefes xlebodiT da samefo regaliebi gamogeTxovaT. cud dros mobrZandi, ba-toniSvilo da lomisis dResaswauls* daelode, aR-dgomidan meSvide kviras, radgan am periodSi xel-dasxmisTvis erT qristiansac ar ecleba!..

ubralod, mizezi iyo Tqvengan Tqmuli, Torem mefis sityvas iseTi Zala hqonda, marto qristianT ki ara, urjulosac sul CoqviT da muxlmoyriT gamofenda sasaxlis win.

kaloobas rac moxda kargad gexsomebaT, albaT. sras SemogarenSi momcro eklesia rom idga,

mlocvelebma ezoSi zosteriT** Wadarze dakidu-li xucesi dainaxes. miTqma-moTqma mohyva, berma sikvdilamde daswyevla Tqveni saxleuli:

– «krul, wyeul da SeCvenebul [iyavn] piriTa Ru-

* uZvelesi salocavi, wminda giorgis saxelobis eklesia, qar-Tuli xuroTmoZRvrebis Zegli mdinareebis qsnisa da aragvis wyalgamyofi qedis uReltexilze. ganekuTvneba IX-X sauku-neebs. saxelwodeba, tradiciis Tanaxmad, lomaxars ukavSire-ben. varaudiT, Tavdapirvelad lomisa mTvaris sakulto taZa-ri yofila. qristianuli eklesia augiaT warmarTuli taZris adgilze. lomisa iyo mTiuleTisa da qsnis xeobis mosaxleobis upirvelesi salocavi. aqve wydeboda bevri ekonomikuri, poli-tikuri da samxedro sakiTxi. ** samRvdelo sartyeli, qamari.

Page 24: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

24

irakli SamaTava

TisaTa» – uRirsad dadgmuli samefo gvirgvinis gamo. morwmuneTa Soris ki iqadaga: – ubraloTa sisxli RvTisgan iTxovs ganCinebas.

– savles enaybedobam aRsarebis saidumlo gaaTq-mevina da amisTvis eklesiisgan Seirisxa. samefo kari ubraloa am saqmeSi. wminda sinodma gamoikvlia da ganCinebiT gadawyda misi anaTema.*

didad ar mwyenia, radgan saeklesio wesTa damr-Rvevi, moZRvari ki ara, mucliT-mezRapre ufroa, romelic Tavs iRupavs da umecrebiT sxvasac ufsk-rulisken miaqanebs. miRweuliT mudam ukmayofiloa kaci. gvgonia, viTom Cvenebr niWieri sxva arvin dai-areba wuTisofelSi; mere gvisaxldeba raRac qve-mZromi arseba, romelic gvarwmunebs, – ukeTess imsaxureb, – gacilebiT meti gekuTvnis, – Sromis Sesabamisad ar ginazRaurdeba... [da es TafliviT amo sityvebi gibiZgebs amboxebisken; iqneb ki ara-da, marTla xom ar gekuTvnis umjobesi mermisi?]; ase daemarTa sulZaRl naxucars. yovel kviras rom qadagebda uZRebi Svilis igavs, TviTon gaxda me-tismeti simaZRris msxverpli. warmoidgine, xalxs raRacas uzRudavde, locvis dasrulebisTanave ki akrZaluls Tavad mimarTavde! im farisevlis ms-gavsad sircxvilnaWamia naxucari, romelmac ilo-ca: – «RmerTo! gmadlob Sen, rom me ara var iseTi, rogorc sxva kaci – mtacebeli, cru an rogorc es mezvrea». naxucarze ufro wminda da cxonebulia, vinc mezvres msgavsad ityvis: – «RmerTo! milxine me codvilsa amas, rameTu msmenia vinc aimaRlos Tavi Tvisi, is damdabldes da vinc daimdablos, igi

* eklesiis gadawyvetileba sasulieros gandevnis Sesaxeb.

Page 25: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

25

demna ufliswulis ajanyeba

amaRldes».*mefem pirjvari samgzis gadaiwera. bisonze da samklaveze datanebulma TvalTa el-

varebam demnas giorgis winandeli naTqvami gaaxsena, yvelafers, qarTulad JRerads Tu gamosaxuls rom adidebda mefe.

– Zia, im farisevlisa ar iyos, Tqvenc qarTulze ase aRtacebiT saubrobdiT am ramdenime wuTis win da dagaviwydaT ra gacviaT. berZnuli bisoni, po-diri,** stavra da tarsikoni... nuTu Cvens samkerva-loebSi dailia fexsacmeli an tanTsamosi? Tu isini mkervalTuxucesisgan mefisTvis Sesaferisi fufu-nebiT ar ikereba?

es ise veraguli dacinviT uTxra demnam, rom mefes euxerxula kidec.

– ar vicodi, Zmiswulo, samosiT Tu fasdeboda me-feTa cxovreba.

– sawyenad rodi vTqvi, mefev! mexamuSa savles da-cinva; arc is iyo sworad Tqmuli – mrevls morals STaagonebs, TviTon uRirsobisaa moqmedi. Tumca ada-mianis udidesi niWia, Tavis direTa dasamalad, sxvis TvalSi bewvi eZios.

Semdeg naucbaTevad hkiTxa: – lazika rasa iqms, mefeo!giorgis saxeze opizis qvisferi daedo. neta sai-

dan gaigo ufliswulma lazikas Sesaxeb? nuTu Cemze umjobesi mstovrebi hyavs batoniSvils? am „nuTum“ SeaSfoTa mefe. mosveneba daukarga. unda kidec hkiTxos, sxva xom araferi ici? magram ar unda Tavis

* igavi farisevlisa da mezvris Sesaxeb. saxareba lukasagan (18, 10-14) ** kvarTis msgavsi, samoseli Semcveli sxeulisa mklaviTgan ferჴ(Ta)mde.

Page 26: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

26

irakli SamaTava

mxileba. icis, ritoria bunebiT demna, saTqmels yo-velTvis pirdapir da bolomde ambobs.

– is aq aris, – CurCuliT Tqva ufliswulma; – xma dairxa, viTom am xarWasgan yrmas eliT. vidre moiloginebdes Cvensas iqneba, orbelebTan. sifrT-xile mmarTebs mefev, rom Tqvens avazakur gegmas win aRvudge!

iseTi gancda daeufla mefes, TiTqos gvamis ra-Rac nawili amokveTes, Tumca amokveTilze Zlier sulamoglejilisas hgavda misi umweo mdgomareoba. xuTva daemarTa, Tavbru daexva da meamboxeT rom mefeT mefis uZlureba ar exilaT, saswrafod gaeca-la gugarqis cixes.

* * *«odes orbelni gadges, qoronikoni iyo samas

oTxmocdaCჳdmeti».maSin mefe giorgi, mcire amaliTurT, arxeinad sa-

xates mdgara da bavTma* amcno dawvrilebiT yoveli.swored is orbelebi arian, odidgan orbeTis ci-

xes da masTan mdebare Ziris soflebs rom batono-ben. mxedvelobidan arc birTvisisa da farcxisis cixeebi gamogvrCes.

adrindel feodalur xanaSi algeTis xeobis erT nawils «orbeTis qveyana» unda rqmeoda, cixisa da mxaris mflobels ki – orbeli.

saistorio wyaroebSi am sagvareulodan pirvelad moxseniebulia ivane orbeli, romelic erTdrou-lad daeufla amirspasalarisa da mandaturTuxuce-sis saxelos da anisis gamgebelic gaxda; wyaroebSi

* boroti moambe, avi ambis momRebi.

Page 27: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

27

demna ufliswulis ajanyeba

ixsenieben mis Zmas, liparit orbels – romelic jer amilaxvari, mogvianebiT ki qarTlis erisTavi gaxda.

bolos ipriana ivane orbelma da siZis, demna ufliswulis agaris cixeSi gamefebiT sabolood Seuorgulda samefo kars.

demna naRvlobda, rameTu yvela wesis dacviT ar daedgaT misTvis gvirgvini. kaTolikosis nacvlad locvans soflis eklesiis moZRvari kiTxulobda. arc mcxeTis SemogarenSi, sveticxovlis gumbaTqveS mierTmiaT misTvis samefo regalia. mandaturTuxu-cesze ufro mdabio argani SeaCeCes da ulocavdnen ukve mefedkurTxeuls.

saxekeTili ufliswuli morCilad idga, TiTqos garindulic Canda da RviniT SezarxoSebul mei-naxeT gascqerda. gverdiT, Zvirfasi TvlebiT mova-rayebul taxtze ivane orbelis asuli [dinara] ijda, romelic cdilobda dedoflis pativi moergo da Tavze dadgmul fatas Simunvars asworebinebda. ufliswulze metad orbelis asuls uxaroda agaris cixeSi gamarTuli ceremonia. bednierebisTvis meti ra unda mandilosans? oriod Tvis win saqorwino gvirgvini daadges, romelic am mokle xanSi sadedo-floTi Seunacvles.

diax, es yvelaferi im agaris cixes xdeba, sxva-gvarad azeulas rom uwodeben. gamomdinare iqidan, rom geografiulad azeula TeleTis qedzea, daba kojris samxreTiT.

orbelTa gvari didi pativiT sargeblobda aR-mosavleT saqarTveloSi. isini mudam mefis kar-Tan daaxloebulni iyvnen. dawyebuli bagrat IV-dan – giorgi III-is CaTvliT. arc demetre I yofila gulgrili maT mimarT. orbelebs nebismier dros

Page 28: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

28

irakli SamaTava

SeeZloT daelaSqraT ramdenime aTasi erTeuli me-brZoli. vinaidan ivane amirspasalari iyo, igi ga-nagebda mefis monaspas, saxaso da safeodalo mamu-lebidan gamowveul laSqars, daqiravebul razms, amilaxorsa da zardaxnisuxucess.

brZolebSi saxelganTqmul ivanes brmad endobo-da eriskacoba. albaT amitom iyo, rom kanonieri me-fisTvis taxtis dabrunebis motiviT 30.000 meomari Seekriba. ase daiyolia ivane orbelma yoveli or-belis gvarisani, herni, kaxni, samcxelni, Toreli, sumbatis Ze lipariti – qarTlis erisTavi, mejinib-eTuxucesi qavTar ivanes Ze, anania dvineli, grigol asaTis Ze, SoTa arTavoCis Ze, ivane vardanis Ze, kaxa javaxi SvilebiTurT, memna jayeli, sargis da varam mxargrZeli SviliTa da ZmiswuliT, grigol aneli apiratis Ze, hasan kaenisa patroni da kaewonis mxare-Ta mmarTveli, bolos didi gamrekelic.

* * *mefe giorgi naWarmagevs iyo taZreuliT, roca

pirvelad naxa lazika. Tu burduxanze swerdnen «misebri sZali ara exilva qarTlis Temsa» amisgan sapirispirod, lazika arc silamaziT iyo tanlo-mi da momfenaobiT mzis sadari. wiTuri kowowa Tma CamoSlili hqonda. Rawvebze siwiTlis almuri dah-kravda da Rimilis dros loya odnav ekeceboda.

yovelTvis ubralod emosa lazikas. mefem ramden-jerac inaxula, mudamgzis dariCinis feris kabiT naxa, romlis amoRebuli gulidan mSvenier mkerds aCenda. mxarze Zowisferi kubasti moegdo, rom-lis orive Tavi saguldagulod moekvanZa da Cvevad hqonda, uxerxulobis Jams ixsnida. mefes ugonod

Page 29: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

29

demna ufliswulis ajanyeba

Seuyvarda lazika; ki arada yoveli omidan mobrune-buli alafTa Soris arCevda saukeTeso qsovils. icoda mefem, xaverdovan atlass hyvarobda asuli, amitom moqaravneebisa da didvaWar zanqan zoraba-belisgan xSirad yidulobda Zvirfas qsovilebsa da Zafebs, radgan yvela xelsaqmeTa Soris qsova emar-jveboda mas.

lazika erTianobaSi iyo mSvenieri. calke aRebuli misi cxvir-piri, Tval-warbni, saxis proporcia arc-Tu saamo sanaxavi gaxldaT. Tumca hqonda mas raRac iseTi, rac sandomians da mimzidvels xdida.

mefe masTan mSvidad iyo. ukvirda kidec, rogor SeiZleba saerTo hqonoda lazikasnair qalTan.

ki arada, roca eklesiam gaigo mefis xarWasTan kav-Sirze, giorgis zneobisa da samefo karis Rirsebis dacvisken mouwoda, mdabio diacTan trfiali ki mka-crad aukrZala.

– qarTuli samefo ojaxi wmidaTawmidaa da mefe valdebulia pativi sces mas. – ganaCina eklesiam.

sapasuxod mefem SaTiris* eniT ase SeuTvala mi-rianis Ze miqaels: (dawera ar ineba, radgan SiSobda mematianes xelSi ar Cavardnoda ustari an malemsr-bolTaTvis ar waerTmiaT wigni, xolo mefis moZu-leT urwmunoebasa da eklesiis upativcemlobaSi ar daedanaSaulebina igi).

– CemiT gaqvs Wyondideloba da CemiTve Tu gamo-staceb anton gnolisTavisZes mwignobarTuxucesis tituls. Tqvens beds Senatris samRvdeloebis na-xevari da SesaZloa ufro metic. is giorgi mefe ar gegonoT, aSot kurapalativiT ususuri aRmovCnde

* Sikriki.

Page 30: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

30

irakli SamaTava

da im qalTan kavSirze uari vTqva, romelic mucliT Cems nayofs atarebs. nuRar ecdebiT sabeli SeabaT lazikas da taZris gzas gauyenoT, rogorc erTi vinme codvilTagani. Tund dairazmos eklesia, masze uars arafriT vityvi. bolos da bolos mefesac eTq-mis xalxSi sityva. mefesac hyavs Tavisi erTgulni da nu gadahkidebs wminda sinodi eklesiasa da samefo kars erTmaneTs. me Seuvaloba miveci taZrebs, dagi-kanoneT miwebi, arc begariT gawuxebT da sxva saadg-ilmamulo gadasaxadiT. mamonis mcveli arasdros vyofilvar da monastris mSeneblobaSic didZal Semowirulobebs viZlevi.

mefem gaiTvaliswina isic, rom eklesia dedofals aamxedrebda mis winaaRmdeg, amitom isic acnoba:

– burduxanisTvis araferi damimalavs, isedac cxa-dia xarWas hambavi da miiReT yvelaferi ise, TiTqos samefosTvis keTdebodes yoveli.

ama sityvasa amowmebs uzenaesi mefe, RvTis nebiT, mefeT mefe afxazTa, qarTvelTa, ranTa, kaxTa da somexTa, Sarvan-SahTa, Sahan-SahTa da yovlisa maS-riyisa da maRribisa TviTmflobelobiT mpyrobeli, mefeT mefe giorgi III;

eklesias isRa darCenoda daeTmo, xelsayreli dro gamoeZebna da Zmrad amoedina mefisTvis es uk-mexi saubari. amitom kaTolikosi TiTqos Seegua am ambavs. mxolod mefes SigadaSig axsenebda:

– siZvisgan Tund vaJi geyoloT, gvirgvins mainc ar davadgamT. uRirsad dasmul mefes gvirCevnia umefoba iyos saqarTveloSi. «ZirTagan daviT wi-naswarmetyuelisaTa aRmocenebul varT da mis gamo RmrTisa mier cxebiT ganegebis mefoba» yovelTa bagrationTa.

Page 31: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

31

demna ufliswulis ajanyeba

mefe giorgi imedovnebda, rogorc xarWasTan ur-TierToba mifarcxa, vaJis yolis SemTxvevaSi, sxva danarCensac dasaSvebs gaxdida.

Page 32: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

meore

r f h b

Page 33: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

33

demna ufliswulis ajanyeba

„Sen, vaxtange sanatreli xar SenTჳs RmrTis mqebarisa, cnamca Seni mterTa Zleva, TჳTon mzeebr mSvenebrisa, muslimanT amwyuedelisa, qristianT mSenebarisa, da vin dagbada, masve nebavs badeba Senebarisa“

ucnobi avtoris leqsi mefe giorgi III-ze*

natze warwerils vkiTxulobdi, roca msaxurma momaxsena: – mefeT mefe giorgim Wabuki moiyvana, vin-me – beqa da gTxoven eaxloT rogormeo!

jer erTi msaxurisgan Tqmuli ar momewona, ratom unda vxlebodi mefes da am arasworad gamoxatulma sityvam damaRona, mere guli Semifrialda da cudad meniSna vinme beqas gamocxadeba. esec ki vifiqre, iqneb mefis Zea da xom ar maclian taxts xelidan-Tqo. ami-tom, saswrafod movixure juba da rogorc msaxurma Tqva, mefes veaxel.

stumars mozrdili fidaki** hqonda da es niSani uxdeboda kidec.

cnobismoyvared vaTvalierebdi, Tumca etyobo-da, mdabio ufro iyo, vidre zepurTa STamomavali. ufliswulobisac veraferi Sevatyve da mxolod axla vigrZen, winandeliviT ise xSirad ar micemda guli.

mefem brZana: – SavSeTis tyeSi vipove es glaxaki da Cvensas iqneba,

vidre opizas gavamgzavrebde! manamde ki, ugunebod myofia da iqneb sasaxlis Semogareni moanaxulebino.

* samecniero literaturaSi leqsi pirvelad gamoiy-ena pavle ingoroyvam da miaCnda xotba-poemis fragmen-tad. pirvelad e. TayaiSvilma gamoaqveyna. savaraudod, is dawerilia giorgis mefobis pirvel periodSi, 1161-1165 ww. ** xali pirisa.

Page 34: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

34

irakli SamaTava

sixarulma amiyolia, uwindelma JrJolam da Relvam gamiara; vifiqre, iqneb darbazze Zlier cixis naxvam aamos-Tqo; miuval adgilebSic myavda, saostignec* da abanoc vanaxe, Tumca araferi gaxarebia. bolos, say-darSi vTxove gayola. isic imitom, rom Cemi biZiswu-li, mefis Svenieri asuli [Tamari] meguleboda;

taZris kedlebis moxatva mxatvars axlaxan daes-rulebina.

mkiTxa:– vin moxata aqauroba, ufliswulo? vupasuxe: – mefem moiwvia bizantiidan, sanaqebo ostati iyo,

xatweraSic gawafuli. – asec vicodi! mSvenieria, Tumca aq qarTuli suli

ar aris! es RvTismSobelic berZnulia, arada xom SeiZ-leboda ubralod moexataT RvTis saxli? amitom mi-yvars gelaTi. mozaikidan dawyebuli – gumbaTiT das-rulebuli – yvelaferi erovnulia.

undoda ekiTxa, gelaTs xom xarT, ufliswulo na-myofi, magram imavwams gaaxsenda, lixT-imereTs iyo mefeTa saZvle-sagodebeli.

isev Zvels miubrunda: – Tumca, mec rom bizantias vyofiliyav da ebrZanaT

momexata romelime eklesia, rasakvirvelia, iqauro-bas qarTul xelweras davamCnevdi. yvela ostati xom muSaobisas, sinamdvileSi, erovnul WrilSi, sakuTar Tavs qmnis.

amaze arasdros mefiqra. taxtze fiqrs ise Seve-wuxebine, rom sxva sazrunavze dro ar mrCeboda. – Cans arc mefe giorgis ufiqria, Torem adgilobrivs

*sakuWnao.

Page 35: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

35

demna ufliswulis ajanyeba

moaxatinebda saydars. – vifiqre da vuTxari: – asea, beqa. didebulT andoben yovelTvis mniS-

vnelovan saqmes. CvenTan ucxoels met pativs scemen, vidre Tanamemamules. mere vamayobT, gaviZaxiT, esa da es samonastro kompleqsi ama da am mxatvris moxatu-liao da uyuradRebod gvrCeba niWieri qarTveli, romelic gascqeris ucxoelisgan xelqmnils da Ta-visTvis angariSobs, sad daaklo mxatvarma ostatoba, ramdenad dairRva simetria da rogor moxatavda Ta-vad igi xaraCoebze funjiT xelSi rom mdgariyo.

erovnuls aqamdis ase vinme Seewuxebinos, jer ar menaxa. xSirad momismenia darbazobisas vazirTa da war-

Cinebul moxeleTa naZaladevi sityva, brZolidan dabrunebulebs yvelaferi ise dauxatavT, TiTqos samSoblosTvis sisxlis ukanasknel wveTamde ibr-Zoles. magram is saubari mefis saamod Tqmuli uf-ro iyo, vidre gulidan simarTliT amoxeTqili. farisevluri elferi dahkravda maT naubars da aR-mzrdeli gadmomiCurCulebda:

– Sexede, demna! maT surT xelmwifes asiamovnon. erTgulebaSi nu miuTvli misaTvals.

– vxedav, saubedurod vamCnev, isini TavianT Tavs ar ekuTvnian!.. – CurCuliTve vpasuxobdi.

guldagul SevaTvaliere beqa da aRmoCenam gamaoca. – fexsacmelebi ar gaqvs, beqa? igi sakurTxevels aTvalierebda, mzera ar mouci-

lebia siwmindisTvis, TiTqos raRacas amowmebso da miTxra:

– taZars Semosvlamde gavixade, ufliswulo. avuxseni, ase muslimebi iqcevian, vidre meCeTSi

Sevidodnen. man Tqva:

Page 36: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

36

irakli SamaTava

– swori brZandebiT, magram maT rodi vbaZav. isini mxolod imisTvis Sedian fexSiSvelni, rom eridebian taZris mosvras. me ki, minda filaqans terfiT vexe-bode; – mSenebelTa daRvrili oflis, sakurTxe-velqveS miwisgan Semusrul, dalewil neStTa sevdis SesagrZnobad.

– amas sxvaTa dasanaxad xom ar akeTeb, beqa? – vi-kiTxe uxerxulad.

– sxvaTa dasanaxad rom meqna, Semosvlamde getyo-diT, SemomxedeT, fexSiSveli Sevdivar ufliswulo-meTqi, radgan SeiZleboda Tqvens mxedvelobas TvaTa-xedvidan mdabio biWis saqcieli gamorCenoda...

ras grZnob-meTqi, – davuCeme! – grZnobaze marTebulia, rom geTqvaT, ra gesmiso.

SekiTxva Sevaswore, – ra gesmis, beqa? – tkiviliani miwis moTqma... ambobs, nuTu ase ux-

vad imitom dasTxieT qarTvelebma sisxli, rom sxvaT mimsgavsebodiT?

mere kedlebidan momaval eqozec miambo. – gadaRebeT an kiriT SeaTeTreT, yvelgan dampy-

roblis Zala igrZnoba. ixveweba, qarTuli RvTismSo-beli SeqmeniT. bizantiuriviT pirquSi da mzera-gayinuli, mqirdneli* ki ara, bavSviviT umwikvlo, unazesi da sandomiani gamoxedviT. iseTi, mlocvels rom Tavis mesTan daapirispirebs da morCils gaxdis.

amasobaSi, Tamaris iadoniviT wkriala xma momesma. beqa asulisken cnobismoyvareobiT mitrialda,

zurmuxtisferi Tvalebi moisrisa, viTom Zilburan-

* gamkicxveli.

Page 37: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

37

demna ufliswulis ajanyeba

Sia da raRac sanatrel sizmrisTvis Tavis minebeba ar undoda. isev daWyita Tvalebi da SesZaxa:

– es aris! aq aris, RmerTo didebulo! albaT Seni nebaa, ase anazdad rom mapovnine qarTuli RvTismSoblis saxe...

asulTan miirbina, muxlebSi Cauvarda da kabis kalTa daukocna.

Tamars sartyel-gulispiriani, oqromkediT naqargi molurjo kaba ise uxdeboda, Tvals ver moswyvitavdiT. Sav TvalebSi asakisTvis Seuferebeli sevda ucimcimeb-da. (maSin albaT ase Svidi wlis Tu iqneboda). Zalian ubralo TavSali exura, saidanac koxtad davarcxnili dalalebi mouCanda, arc ki ekadreboda, iseTi, magram mTlad ZonZnakeric rom moegdo mxrebze, misi eniT aRu-wereli silamaze mainc SesamCnevi iqneboda.

miTxrobad SeuZlebel ars aRvwero Tamari, mkiTx-velo... adamianurze Zlier RvTiuri gamometyveleba hqonda. me swored es ubraloeba miyvarda masSi. mik-virda kidec, giorgisgan ganebivrebuli asuli ukare-ba da Tavneba sulac ar gaxldaT.

mefes wesad hqonda, salaros gaaxsnevinebda qriste-Sobasa da aRdgomis dResaswaulebze da qonebas uxvad gascemda. ase iqceoda papa demetre, albaT tradici-is dacvas cdilobda, Torem sxvamxriv mefe giorgi III xelmomWirne kaci iyo. Tamari ki piriqiT, Tavis pata-ra muWSi Caiyrida oqros monetebs da ise gaaCuqebda, verc gaigebdiT, simdidres vis swyalobda.

– ukve Sebindda, droa srasken gavwioT. – mamas ew-yineba, droulad Tu ar mivbrundebiT, – «sityჳiTa oqroneqtariTa» Tqva Tamarma da sasaxlisken mima-val biliks daadga.

wkvarami iyo, Tumca sibnele veras dagvaklebda.

Page 38: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

38

irakli SamaTava

aCaxCaxebul lampariviT win migviZRvoda Tamari. me da beqa ukan mivdevdiT.

Cems gverdiT saZinebelSi moaTavses beqa, Tumca Zili ar gahkarebia. albaT sasTumals ver hguob-meTqi. vkiTxe... gamomityda, riJraJze mefe saoqrom-WedloSi agzavnida gamocdil ostatTan, romelsac wvrilman saxelobo saqmeSi unda mixmareboda.

– Segirdobas mainc gipirebdnen, beqa, Tanagigr-Znobdi sixarulSi. – amis Tqmaze tuCze vikbine da vcani, rom Wabuks goneba movuwamle.

– Tu odesme gamimarTlebs da oqros samWedlos gama-kareben, mec movWedav Cems RvTismSobels. imdenad qar-Tuls, bizantiuri sircxviliT Tvals ver usworebdes.

meocnebe da axirebuli Wabukis SemWevrebul Txro-bad miviCnie yoveli!.. ucxouri kulturis qomagic gaxldiT da ar mesiamovna ase gaufasureba bizan-tielTagan nawyalobevi sulieri memkvidreobis.

gamovemSvidobe da dasaZineblad palatSi Sevedi. mesawoleTuxucesma Semoixeda, – batoniSvils xom araferi swadiao? – mwyurvali var – vTqvi naxev-radmZinarem.

oTaxSi amirejibma Tu sawolis mekarem, kargad ver gavarCie romelma, brolis TasiT wyali Semomitana.

TafluWisgan* mTvraliviT sarecelze mivesvene. naSuadRevs gameRviZa. [sxvaTa Soris, mefe amazec

msayvedurobda, umjobesia adridan SeeCvio ZilkrTo-mianobas, Torem mere gagiWirdeba].

karis mcvelma ase mamcno: – zardaxnis mejinibem, TviT Wiaber mejinibeTuxucesis brZanebiT, cxenebi Seukazma beqas, saybeuri Seusxa, misratulTuxucess

* erTgvari maTrobela sasmeli.

Page 39: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

39

demna ufliswulis ajanyeba

miuyena da maTraxi xelT SeaCeCa. cicxvTuxuces Te-dos TanxlebiT ki me da mestumrem gamTeniisxans ga-vamgazvreT isini opizaSi...

cicxvTuxucesis saqme ar iyo stumris gamgzavreba; mas saxlis gva, SeSis koda, cecxli anTeba, wylis zidva da sxva saSinao xelsaqme evaleboda. Tumca vicodi, mefis mesaidumle da ndobiT aRWurvili pirovneba gaxldaT.

* * *cicxvTuxuces Tedos naambobi:

ucnauri kaci iyo beSqen opizari. msmenoda masze mravali, magram stumrebs Tu ase gulgrilad daxvde-boda ar megona. mouclelobas daabrala yvelaferi, miT imarTla Tavi.

rom mivediT dazgasTan liTonis firfitas amu-Savebda. Tavi ar auwevia, mxolod Tqva – keTili iyos Tqveni mobrZaneba, RvTis Svilno! – wvetiani instru-menti – masxali eWira ostats da firfitaze mkveTr konturebs avlebda.

opizis saxelosno mdidrulad mowyobili meCvena. SesaZloa me glaxaki viyav da cicxvTuxucesobis miuxe-davad, xelmokled vacxovrebdi ojaxs, amitom Canda iqauroba zeaRmatebulad; magram msgavsi simdidre giorgi mefis karzec ar mexila. oqro-vercxlis zodebi mzis sxivebs iWerdnen da yvela nivTi ucxod bzinavda.

pirveli, rac TvalSi momxvda es iyo sxvadasxva zomis CaquCi, yalami da saWreli. magidas Segirdebi usxdnen da beSqenisgan ismendnen Weduri xelovnebis istorias. igi qarTul CuqurTmaSi ornamentis gada-bmis wesebze saubrobda.

– arsebobs wna, anu martivi gadabma, gadajvare-

Page 40: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

40

irakli SamaTava

dineba da gadajaWveba. yuradReba miaqcieT adamia-nis figuraTa gamosaxulebas. mTavaria harmonia ar dairRves da nakeToba erT mTlianobad aRaqmevinoT mxilvelT. zereled nu gamosaxavT yvelaze umniS-vnelo detalsac, radgan kargi ostati Tanabarzo-mierad unda muSaobdes advil Tu Znelad gamosayvan adgilTanac ki.

mere wurwuriT Camodenili ofli moiwminda da CvenTan dananebiT aRniSna:

– xom SeiZleboda erTi niWieri Segirdi mainc mod-gomoda beSqen opizrelis saxelosnos? – sul bolos Tavazianad ikiTxa: – ra emarjveba Wabuks, Zmao Tedo?

me mxolod mefis davalebiT viyav opizrelTan mi-suli da warmodgena ar mqonda, ra exerxeboda beqas.

uCumrad viyaviT oriod wuTi. siCume iuxerxula beqam da Tqva:

– msaxurad dagidgebiT, ostato, Tqven da Segir-debsac. saWiro masalas droulad mogawvdiT, wvri-lmanma saqmem dro rom ar dagakargvinoT!..

– kargiT, ra gaewyoba. mefis neba uzenaesia, Tedo, Torem didad ar mexaliseba vinmes miReba.

fuli gavaCxakune da qisidan sami TiTiT is mone-tebi amoviRe, romelic mefes beSqenisTvis gamoegza-vna. gadavTvale, aTi drahkami* aRmoCnda.

– sawyisad kmara, ostato! danarCens dro gviCvenebs. – mefes ratom adardebs ase Zlier am Wabukis be-

di? – cnobismoyvared mkiTxa. – ise, ubralod, – vupasuxe.

* oqros fulis aRmniSvneli zogadi termini XI-XII ss. qarTul wyaroebSi.

Page 41: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

41

demna ufliswulis ajanyeba

[aq ki vigrZeni, cicxvTuxucesma raRac xvaSiadi icoda mefis da saguldagulod cdilobda CemTan saubrisas ar wamoscdenoda].

– ise rom araferi xdeba am cisqveSeTSi, kargad ici, Zmao... sikeTes Tu Tesaven, mkamde varaudoben, rom male moiweven sasurvel nayofs.

– zogjer diadi saqme gulisTqmiT keTdeba, amgvar gulisTqmas mihyva albaT mefec.

mere miubrunda beqas; – Wabuko, xatweras xom ar iswavlidi? – xatis Seqmna rom SeZlo, Tavdapirvelad xat-

morCili unda gaxde. xatSi mxatvruli ostatoba genialur donemde unda Sesruldes, rom simetria ar dairRves da wmindanis yurebisas ar dafrTxes mlocveli; me ki, vgoneb, saimisod jer ar var mzad.

zustad imas ambobda beqa, rasac cota xnis win beSqeni Segirdebs uxsnida.

TaxCas miadga da iqidan saxarebis maketi ga-moabrZana. aRniSna:

– Teqvsmeti welia, rac masze vmuSaob. magram, rom vuyureb, TiTqos raRac aklia. ras ityvi, beqa?

– vSiSob, rom gewyinebaT. beSqeni ar moeSva, mainc aTqmevina: – arqaulia, stili moZvelebuli, mSrali da emo-

ciac naklebi. sxva danarCeni ki uzustesi maneriTaa Sesrulebuli.

– momwons... niWierTan erTad, pirdapiric xar, Turme!.. – isev daxeda ostatma berTis jerac daus-rulebel saxarebas. mkacrad gamosaxul macxovars, sapirispiro mxares, vedrebis pozaSi Tavdaxrili RvTismSobeli da ioane naTlismcemeli edga.

– imdeni nakli aRmoaCine erTi SexedviT, mgoni Ri-

Page 42: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

42

irakli SamaTava

rebuli arc ram gaaCnia, – waatana beSqenma. – gaaCnia, ostato, gaaCnia... Tundac is, rom figure-

bi asketuri gamometyvelebis ar aris, rogorc bizan-tiur nakeTobebSia, ZiriTadad. mcenareebi, foTlebi, gorakebi da buneba maTTan utyvia, TqvenTan, ostato ki yvelaferi metyvelebs da sunTqavs. Tqveni reli-giuri xelovneba kompleqsuria da sinamdvilesTan axlos, maTi ki gankerZoebuli. bizantielTa xelna-keTi nivTs gvagonebs, Tqveni ki adamianiviT cocxali da moZravia. naoWebi da pirisaxis nakvTebis moculo-ba, diametri, Sualedi haerovania, imaTi – didi xnis uxmar kokasaviT damSrali. TqvenTan xelovneba da SemoqmedebiToba Tavisufalia, bizantiurTan – xe-lovnuri da SeboWili. Tumca, rac erTi SexedviT Sei-Zleba naxos kacma, is aris, rom TqvenTan mcdeloba aris – adamianma, RvTisgan qmnilma saswaulma, samyaro ukeTesobisken Secvalos, Tavisi srulyofis mizniT ufalSi hpovos dakarguli Rirseba. diaR, Tqven cdi-lobT mxilveli kidec SeaSinoT, daafiqroT, tkivili agrZnobinoT, rwmena ganumtkicoT; maTTan ki rogor aris? dagideben win, ufro sworad dagiyrian arafris mTqmeli, gayinuli mzeriT gamokveTil qandakebebs da Tavad unda gaerkve yvelaferSi. bolomde arafers gixsnian, gaurkvevels gtoveben da maT Semxedvares miusafroba erTiaTad giorkecdeba.

amis Semdeg, me maT daveTxove, sxvas verafers mogaxsenebT, batoniSvilo...

msaxurTuxucesma uxmo Tedos da abanosTboba daavala.

* * *Sah-armenTan da adarbadagnis aTabagTan mosala-

parakeblad gavagzavneT qarTlis erisTavi lipa-

Page 43: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

43

demna ufliswulis ajanyeba

riti, mejinibeTuxucesi qavTar ivanes Ze da anania dvineli. vimedovnebdiT, rom giorgize javris sayre-lad da dakarguli anisis dasabruneblad laSqars mogvaSvelebdnen.

bolTas vcemdi, uzomod vRelavdi; orbels Sevuare. ZaRli igi SimSiliTa ganligebulio, rom ityvian ise Ronemixdili meCvena mxcovani ivane. im dRes ratom samjer mainc ar vkiTxe, mefem xom ar moixelTa gagzavnilni-meTqi...

– nu Relav, Tund rom Seipyran, verafers avneben, radgan lazika Wadrakis figurasaviTaa. yvela saxi-faTo viTarebaSi paikad gamoviyenebT mas. sakmarisia gagzavnilT mefem avi SeamTxvios da verasdros ixi-lavs xarWas cocxals.

lazika citadelTan meguleboda. mas gamozneqil mucelze xelebi daekrifa. rogorc ki daminaxa, tyve qalisTvis esoden Seuferebeli RimiliT gaepo bage.

muxlebSi Camivarda, – nu mavnebT, RvTis gulisaT-vis, – mTxova da yvrimalze cremli gadmougorda.

davamSvide, – usafuZvloa Tqveni Relva, lazika. xom ici, marTlmorwmune var da SiSi arafrisa gqondes.

– mjera ufliswulo, znesruli xarT da RvTismoSiSi, magram Ramispirulze Tqveni Tanamecxedre mobrZanda. ase miTxra: – umjobesia vaJi ar Sva, Torem suls gaga-frTxobinebT orTave deda-Svils. damwyevla, netamc mogSlodes muceli, radgan daatarebo codvilad Casa-xuls. damemuqra, imisTvis ar avjanyebulvarT, Sen gagve-bednierebine. amas geubneba dedofali dinara. gaxsovdes, orbelis sisxlis var da kuTvnils kbilebiT davicav.

– myavdes egec samefo gvaris. – CaidudRuna demnam. @„aqac majoba giorgi mefem”. SevuTvale, ivanes asulze

Page 44: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

44

irakli SamaTava

unda viqorwino da ras fiqrobs biZaCemi-meTqi. mefes gaexarda, friad kmayofili darCa. windawin ganWvri-ta, orbelni saCinoni iyvnen, Tumca samefo gvarisani ara. ufliswuli ki, romelic qveSevrdomTan iqor-winebda, am Seuwynarebeli, upatiebeli saqcielisT-vis taxtze uflebas dakargavda. ra vicodi, me briyv-ma! ubralod mivende Cems mamamZuZeebT da naxeT, ra mzakvroba daugegmavT. pativmoyvare ivane arafriT sjobs Turme gulzviad giorgis. mamaCemis anderZis aRsruleba sinamdvileSi fexebze hkidiaT.

– Senze miambe lazika, – mowyaled vTxove. – Cemze giamboT? ra ise micxovria, ufliswulo,

rom Rirdes Cemi mosmena?! kolxeTs gvqonda miwuri da iq vcxovrobdiT. ne-

bieri glexebi* viyaviT da gaWirvebiT vaxerxebdiT miwis sazRvavis da yalanis** dafarvas.

mogexsenebaT, kolxeTis dablobi Waobiania da raki mosavlis moyvana gviWirda, Tavs vaWrobiT virCendiT.

dedas naadrevi mSobiaroba daewyo, Svidi Tvis vaJi gaWirvebiT Sva da miicvala. maSin cxra wlisa viyav, batoniSvilo. Cemi asakis gogonebi ukve ojaxs qmnid-nen, Txovdebodnen, me ki Zmas vzrdidi. ZuZu ar mi-wovebia misTvis, Torem sxvamxriv araferi damiklia. raki uasako gaxldiT da bevri araferi gamegeboda, mamam dammoZRvra:

– lazistanSi axaldabadebul bavSvs maSinve TeT-reulSi axveven da wesisamebr, ormoc dRemde dedas

* nebieri iseTi glexi iyo, romelic Tavisi nebiT, garkveuli pi-robiT, eyrdnoboda feodals.** begara.

Page 45: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

45

demna ufliswulis ajanyeba

uwevs, magram raki deda gardaicvala, Sens gulze miiwvineo.

mwvane mZivebiT movrTe akvani, bambis leibi davu-fine da vidre rwevas davuwyebdi – fexebSi erTi ba-liSi Cavude.

Turq-selCukebi gamudmebiT gvawiokebdnen, Cvi-lebs gvtacebdnen da bazarze tyved hyiddnen.

WasTan doqs vavsebdi wyliT, roca CadrSi gaxveu-li SevniSne. Cvili iRliaSi gaeCra da miarbeninebda. davedevne, qancis galevamde uSedegod vsdie.

mama saToxaridan gvian dabrunda. mSieri iyo, mag-ram siymili sul gadaaviwyda, roca loginze damxo-bili da namtiralevi mnaxa. mibrZana, meTqva, risTvis vtirodi. daaskvna kidec, albaT ukeTurma, qvegamxed-varma pativi agyarao! maSin slukuniT vuTxari, Sio gaitaces mama, axla ra gveSveleba-meTqi.

mas mere daveZebT, tyveTa syidvas ratom aTjer mainc ar daveswariT. yvela xerxi vcadeT da versad mi-vakvlieT. ager Cvidmet welze meti gavida. ise daiRupa mamaCemi, yrmawulis povnis imedi ar daukargavs.

– rogorRa icnobT amdeni wlis Semdeg? – cnobiT ki vicnob, oRond ki sadme gadamyara da...

tuCsa da cxvirs Soris moyavisfro fidaki aqvs, ms-gavsi niSani TavisiT ar qreba, xolo Tu dastaqari Caereva – sikvdils iwvevs.

– rame Tu exsomeba Sengan, lazika?– ra giTxraT, ufliswulo... Zalian patara iyo maSin!

lazur jadosnur zRapars vuyvebodi xolme, sami Zmis Sesaxeb... Tqvenc geqnebaT gagonili, demna-batono.

mere aRiRinda lazika, Zlivs gasarCevad ambobda: «viyaviT sami Zma. viSoveT sami mSvildi: ori – ga-

texili, erTic uisro.

Page 46: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

46

irakli SamaTava

wavediT.– mere ra moxda? – sityva SevaSvele;vnaxeT sami tba: ori – amomSrali, erTSi wyali ar idga. tbaSi sami ixvi jda: ori – mkvdari, erTs suli ar edga. usulo ixvi movkaliT uisro mSvildiT da wavediT.mere?Semdeg erT did sofelSi sami saxli vnaxeT: erTi –

carieli, orSi aravin iyo.carieli saxlidan sami dedaberi gamovida: ori –

mkvdari, erTs suli ar edga.usulo dedaberma sami didi qvabi mogvca: ori – ga-

texili, erTs Ziri ar hqonda.uZiro qvabSi CavdeT ixvi da movxarSeT»... ai, amas vuyvebodi yrmas dReniadag... – aq ki crem-

lebi moeria lazikas; tirils apirebda, miviwie da Subli davukocne mtirals.

– sxva vinmem Tu icis, Seni ojaxis ambavi? – vkiTxe, raTa eWvi gamefanta.

– mefe giorgim icis, dampirda kidec, mapovnineb-da im erTaderTs.naTeli iyo yvelaferi, eWvic da-vadasture! mefem rom uwin sasaxleSi vinme beqa moi-yvana, albaT is iyo lazikas Zma. mas marTlac hqonda niSani, romelic diacisgan aRwerils saocrad hgav-da. xolo beqa albaT sxvisgan darqmeuli saxeli iqne-boda. isic momagonda, beSqenma cicxvTuxuces Te-dos rom hkiTxa: – mefes ratom adardebs ase Zlier am Wabukis bedio, – man ki xvaSiadi damala da upasuxa: – „ise, ubralodo“. Wkviani kaci iyo beSqeni da misi gumaniT naTqvami viwame: – „ise rom araferi xdeba am cisqveSeTSi, kargad ici... sikeTes Tu Tesaven, mkamde varaudoben, rom male moiweven sasurvel nayofs“.

mkaTaTvemde Sori iyo netav?

Page 47: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

47

demna ufliswulis ajanyeba

davumale lazikas beqas adgilsamyofeli da arc is gavumxile, mis Zmas rom vicnobdi.

* * *vidre tfiliss viyav, veravin gabeda mefis winaaRm-

deg ajanyeba, rogorc ki saxates banakad-myofi migu-les, gadaibires didebulni da ufliswulis uflebis dacvis moTxovniT dairazmnen Cems winaaRmdeg.

rawams Sevityve gandgomilTa samxedro samza-disze, ajanyebulT davaswar da tfiliss davbrun-di; mstovarT ki xma gavavrcelebine xalxSi:

– mefes, ase oci aseuli mxedari mainc Seugrove-bia da yivCay yubasarisgan Tanamwe Zalas elodebao!..

es ise, Torem sinamdvileSi jerxanobiT monaspis imedad viyav.

delgma iyo da gaWirvebiT mivaRwie sramde. erT-baSad davsveldi da sicivem amitana. SemeSinda, vai-Tu uamindobiT isargeblon SeTqmulebma da Tavsx-maSi SeumCnevlad moadgnen sasaxles.

SuaRamiT laSqris wvevas azri ar hqonda da ga-davwyvite kargad movmzadebuliyav, raTa ajanyebu-lebs ar eZliaT Cemze.

eJvnad rekda Cems sulSi martooba...mgzavrobiT daRlils CameZina. RamiT yvavis baxala mravaljer mesizma. saSinlad

Cxaoda da eldanacemma is demnas xmas mivamsgavse: – kuTvnili taxti damibrune, Zia! ikmare, rac

ibatone aqamde!.. RvTisgan naboZebs Tqven rogor wamarTmevTo!..

SiSma wamomagdo, Zili gamikrTa. sarecliT gamo-vel. sarmuza, anu Cafla gaviZvre da fareST miveci Sesanaxad.

Page 48: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

48

irakli SamaTava

wesi iyo amgvari, an orxovadafenil* skamze unda vmjdariyav an oqroWedil taxtze. taxti vanacvale...

darbazT vuxme.pirveli yivCayi meaxla – xuTasi rCeuli mxedriTurT; davufase erTguleba da vTxove, darbazis gasrule-

bamde moecada, radgan vazirebTan yofnis, sabWoze das-wrebis uflebiT ar sargeblobda.

yubasars gavayole ezoTuxucesi, xolo srasTan Sekrebil kariskacebze CurCxela, puri da ojaleSis Rvino mivatanine.

TavlaSi davabinaveT cxenebi, radgan mwyurvalni da gaoflilni meCvena. [sasaxles xuTasi jariskacis movla oriod dRiT ar gauWirdeboda, maTi daTxova ki imitom ar mindoda, vSiSobdi, egeb nebismier wuTs orbelebi Tavs damsxmodnen].

gadawyda: raki «laSqroba da laSqrobisa vaziroba amirspasalaris xelT iyo», gandgomili orbelis nacv-lad dadgenilma moxelem moiTxova „mzaobis“ wigni gae-gzavnaT yoveli kuTxiT da qveyanaSi saomari viTareba gamoecxadebinaT. misive TqmiT, jaris winaSe mefes unda eTqva, rom ajanyebulebma mahmadianebTan mokavSireo-biT gadawyvites samefo taxtidan misi gadagdeba. rom maTi gamarjvebis SemTxvevaSi safrTxe daemuqreboda marTlmadideblur eklesias da religias, daviTisgan gandevnili Turqoba ki isev moedeboda saqarTvelos cixe-qalaqebsa da soflebs. rom demnas ajanyebiT sina-mdvileSi mahmadianoba zeimobda da saWiro iyo goniere-ba, raTa eZliaT maTze.

maSasadame, omi gardauvali iyo. axla gamarjveba mas xvdeboda wilad, vinc met Zalas mouyrida Tavs,

* xaoiani gadasafarebeli.

Page 49: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

49

demna ufliswulis ajanyeba

amasTan sibrZnes da simamaces gamoiCenda.darbaziseri maleve davSale.

isev vuxme yubasars da sasaxlidan Tvali gadavav-le mxedrobas. mecotava, ase mcire amaliT ras gavx-debodi. Sematyo ukmayofileba da miTxra:

– dido mefeo, sakmarisia vTqva «WalaS»* da es raz-mi saswauls moaxdens. omis RmerTiviT ibrZvian, sisw-rafe ar akliaT da xmlis qnevis didostatebic arian. maT Tavisufleba swyuriaT, imis SiSiT rom tyved ar wagvaron gamarjvebulebma, sisxlis ukanasknel wveTamde omoben. SiSi arafrisa aqvT, sasowarkveTi-sac ar gaegebaT, daRliT Znelad iRlebian; erTgule-ba maTTvis valdebuleba aris;

– ratom ibrZvian, yubasar, isini gansakuTrebuli mondomebiT? – meucnaura cotaTi;

– ukmayofiloni rom ar iyvnen, karg sazRaurs va-Zlev. fuliT didi saqmis keTeba SeiZleba, mefev!

– magram xom SeiZleba gandgoma scadon, Tu sxva mets SeaZlevs?

– razmSi aravis vRebulob iseTs, visac yrmawuli ar hyavs, mefev. risame dakargvis SiSi Tu ar eqnaT, marT-va SeuZlebeli gaxdeba. yvelas cxovreba da sisuste unda Seiswavlo. rac met silaCres aRmouCen, miT um-jobesia SenTvis. amitomac, rTulia yubasaris laS-qarSi moxvedra. ase cotanic amadac varT, mefev... aTi TiTiviT vicnob xuTasive mxedars. rogorc TiTebi ar uSlian erTmaneTs, ase arian esenic. saWiro dros da adgilas yofna exerxebaT. mxardamxar brZola uyvarT da asjer metTanac rom ubrZanoT ieriSi, simciris

* yivCayTa eniT – mowinave xazze mebrZoli winamsrbolTagan.

Page 50: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

50

irakli SamaTava

gamo ukan aragsziT daixeven. – yubasar, mTlad kargi ambavi ar maqvs. keTilmsa-

xuri amirapeti qurdisgan movismine wuxelis: – didxans vsdieT ajanyebulebs, riye-riye, klde-

Rre wowials ar daveSureT, kapanSic* mogviwia gav-la, beRSic** da vidre cxenebi ar daiRalnen, xmali vadanSi ar Cagvisvenebia. amasobaSi kaenis cixes mi-vadeqiT. liparitma demna cixeSi gaamagra, kaewonis mTavarma ki muqariT SemogviTvala: – Tu kidev cdiT sazRvris moSlas, mTels mahmadianur samyaros mov-marTav Tqvens winaaRmdeg.

mefe kvlav hyveboda amirapeti qurdis naambobs:– sxva gza ar iyo, ukan davixieT da ras vxedav, mx-

argrZelic maT mxares ar ibrZvis? Tavzari dameca. msmenoda, uSiSari kaci iyo igi, «samჴedroTa zniTa Semkobili», Tumca medrove da Jamis Semyurec. ro-gorc CvenSi ityvian, gveliviT icvlis tyavs. demnas momaval mefed saxavs da amitomac aqcia samefo kars zurgi. mas axlda – Toreli da didi gamrekeli. cxa-di Seiqna, orbelebs didZali mxardamWerni hyavdaT da omSi Zleva Tavisuflad SeeZloT.

kargad iciT, ivanes diswuli colad hyavda amira-pets, amitom rogorc saxlis naTesavma da keTilmz-raxavma*** SeuTvala:

– mefis danabarebi unda gadmogceT, moyvarev da iqneb SemomiSvaT cixeSi.

– orpirTan, mrudTan da mzakvarTan enaybedobas Cveuli ar varo! lispi kaci xar, siavis mTesveli da sianCxlis momqmedi. Seni saqme brZola rodi aris da

* viwro gasavali klde-Rreebian adgilebSi. ** gorakebiani adgili. *** sikeTis mrCeveli.

Page 51: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

51

demna ufliswulis ajanyeba

ara mgonia Suamavladac ivargos Sennairma. – Semou-Tvlia ivanes.

amirapetma sxva Sadinic* miugzavna da roca ara-ferma gaWra isarze gamoaba Cemgan minaweri, ro-melic katapeltiT** utyorcniaT; ase vubrZane:

– «dido ioane orbelo, mxneo, Zliero da uZleve-lo, Tuki sicocxle gsurs, Tuki gsurs, rom mefis winaSe Zveleburi pativi da Rirseba gqondes, cixi-dan gamodi da demna ufliswulic Camabare».

sapasuxod rac momwera, Seni TvaliT naxe. reti mesxmoda, ustaris kiTxvis Tavi ar mqonda da Ta-vadve wavakiTxe:

– balangarno,*** «Tqveni rCeva ar momewona, di-debulno, didno, Zlierno! es cxovreba warmavalia. mefem iseTi ra pativi unda momagos, rom gardacv-lilisTvis micemuli fici gavtexo da aRTqmas vuRa-lato?»

– sulZaRli! vficav, roca Sevipyrob am ukmex pa-suxs ar vapatieb. – daiqadna yivCayma da siZulvilis-gan saxe moeRrica. kbilebi erTmaneTze gadaaWdo da aawakwaka.

– dideda jaya ras iqms? – mkiTxa yubasarma. – Zveleburadaa, yivCayo, oRond asakma ufro mo-

texa da daauZlura. – qmris da sami Zis daRupvis Semdeg riT udgas ube-

durs suli! – dananebiT aRniSna yubasarma. – bunebiT Zlieri Sva gangebam, Torem sxvas mis nacvlad Zlier gauWirdeboda.

* naTesaviT somexs niSnavs.** isarT satyorcneli manqana. *** kaci mousminari.

Page 52: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

52

irakli SamaTava

jayiswyaliviT* wminda iyo igi mudam, amitom jaya Sevarqvi metsaxelad. [sayvarel adamianebs metsaxels varqmevdi da es lamis wesad damCemda. am ambavma lazi-ka momagona, romelic SemTxveviT vipove, lazistanis zRvasaviT metyveli Tvalebis gamo – lazika vuwode]. jayasgan wyena ar maxsovs, RmerTmani.

yubasars aTasjer gagonili eqneboda es istoria, magram mainc kmayofilebiT mayuradebda.

– daviT aRmaSenebelma rosRa yivCayTa mTavris, aT-raqa SaraRanis Zis asuli – guranduxti colad iTxo-va, Simunvarad wamoiyvana jaya. misi saTnoeba gvian SeumCnevia mamas, – demetres;

wesisamebr, ufliswuls wignieri, warCinebuli, zr-dida, amitom daviTs mwignobarTuxucesi dauniSnes aRmzrdelad, me ki jayasTan damtoves.

mamas xSirad uTqvams, glexis qalisgan cxovrebas iswavli, Svilo, amitom didgvarianTagan tvinis gamo-layebas mirCevnia jayasgan gagonili Seimecno. simar-Tle giTxra, maxarebs, rom es pativi Sen gergo.

maSin vfiqrobdi, mamas ubralod surs guli ar dam-wydes da TanamigrZnobs-meTqi, magram jayam amindiviT maswavla kacTa gamocnoba! venacvale imis mandils, man samefo gvars miuZRvna mTeli cxovreba.

yubasari dameTxova; vidre zRurbls gascdeboda SevZaxe:

– vficav, yubasar, Cemo erTgulo, msaxuro! gamo-matyuebine ufliswuli demna lores cixedan, mixsen am Wirisgan da sanacvlod amirspasalarobas giboZeb!

– me xom ugvaro var da warmoudgenelia odesme am

* md. axalcixis r-Si, fuxoviswylis Senakadi, sigrZe 26 km. auzis farTi 126 km.2

Page 53: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

53

demna ufliswulis ajanyeba

pativs veRirso, mefev. – CurCuliT miTxra, – amas ar gTxovT, xelmwifev. ajanyebulebs uaxloes xanSi mux-lmoyriT gamovfen am srasTan; oRond erTs gvedrebT, dideda jayas didi xnis sicocxle ar darCenia. amas winaT SemCivla, yivCayi var da minda samSobloSi dav-brunde, vidre mivicvlebode. mefes ver vumxel wasv-lis mizezs, vSiSob guli ar etkinos. damavala, meTxo-va TqvenTvis jayas Tavisufleba! iciT, brZola da xrmlis trialia kacTa saqme, qalebs bunebam saZvleTa mwyemsva daavala. masac guli saflavebisken miuwevs.

– jaya Tavisufalia, yivCayo! rac RmerTma Tavisu-fali dabada, mas adamianebi verasgziT SezRudaven. win erTi mniSvnelovani saqme miZevs. jayas maxvili Tvali da gamocdileba mesaWiroeba da rogorc ki movagvareb, Cemi xeliT gavgzavni yivCayeTs.

yubasarma WiaberTan Sexvedra moimizeza, Tavi damikra da dameTxova.

* * *beSqeni saxelosnoSi berTis saxarebaze muSaobda;

metyvelmoZule ostati opizis skolis mxatvrul stilze esaubreboda Tavisze asakiT umrwemes Se-girds da cdilobda misi sulieri RirebulebiT gae-mijna opiza sxva saoqromWedlosgan. beSqeni aqebda daxvewil, reliefur plastikas, sadac ornamentebi da CuqurTma maRalmxatvrulad iyo Sesrulebuli.

– oqromWedeli ki ara, oqrosmqandakebeli unda gviwodon, beqa. es ori erTmaneTs emijneba. moqan-dake, mWedlisgan gansxvavebiT, frTxili, gawafuli, daxelovnebuli da metad windaxedulia. sakmarisia umniSvnelo Secdoma da ufasurdeba mTliani masala. Wedur nakeTobas ki gadaadnob, xelmeored Camoasxam

Page 54: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

54

irakli SamaTava

da vidre ar srulyof, mravaljer SegiZlia SekeTeba. ai, oqrosmqandakebeli sul sxvaa. TiTqos masSi

RmerTi saxlobs, romelic mkveTri xelweriT cdi-lobs Tixisgan, e.i arafrisgan iseTi ram Seqmnas an gamoiyvanos, romelic Semoqmeds aiZulebs haeri Cah-beros, anu RvTisgan CaisunTqos pirvelad.

– Sexede, Wabuko, ra mouqnelni arian! verasdros Seqmnian Rirebuls, radgan ”mWedelma, romelmac ar icis foladis fasi, xels umizezod iwvavs”. isini daufiqreblad qmnian nakeTobebs, amitomac veraf-riT Seswvdebian Sesaqmnelis arss.

es saxelosno maTTvis saxliviTaa, sadac daumadle-bel purs Wamen!.. ai, hkiTxe avags, ra sxvaobaa aRmosav-lur da dasavlur oqromWedlobas Soris. – getyvis, is aRmosavluria, es dasavlurio. verc CuqurTmis gada-bmis wesi Sevagnebine aqaur SegirdTa umravlesobas.

mxolod Sen xar rCeuli, SesamCnevia Seni mkveTri xelwera da xedva; giTvalTvaleb Soridan, erTi deta-lis Seqmnas aTTormet dRes mainc andomeb, xanac ume-tess. isini erT dReSi qmnian macxovris da RvTismSob-lis kareds... maT mudam eCqarebaT, Sen ki, beqav, gesmis, rom yvelafers droSi unda gamobrZmedeba, gakaJeba da ganmtkiceba. siCqare dasaSvebia, Tu iseT saqmes akeTeb, rac fiqrs ar saWiroebs. Sedegad, maTi naxelavi usaxu-ria, Seni ki – srulyofili. amitom, umjobesia saxelos-no davaclevinoT Segirdebs; Cven orma vimuSavoT, bevrs gaswavli beqa, rom Sroma gagiadvilo.

– niWieri kaci codvaa, batono, dasaRupad. moT-mineba gvmarTebs, iqneb maTac miagnon odesme Ri-rebuli ornamentis qargils. Tval-yuri vadevnoT, ostato! daujerebelia Tundac erTi didebuli fragmenti ar gamoCarxon. amiT ufro Zlier ganvi-

Page 55: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

55

demna ufliswulis ajanyeba

Tardeba qarTuli oqromWedloba. – saxelosnoSi ramdeni Segirdi iqneba, ostato? – Seni CaTvliT ocdacameti. – ra Rirs saxelosnos Senaxva wlidan wlamde? – cxraas dinarze meti, magram mowyale mefe giorgi

mxars gviWers. – sxvagvarad arc SeuZlia, iZulebulia ase moiqces. – ratom, beqa? gana samadlo saqme SeiZleba Zal-

datanebiTac gakeTdes? – rTuli saTqmelia, ostato rogor esmis adamians

sityva – madli da samadlo. zosimes TqmiT, «ese enaჲ qarTuli damarxul ars da lazares enad iwodebis». am enas erTi saocari Tviseba aqvs. oqrokveTil anbanSi bgeraTa monacvleobiT sityva yiramala dgeba da de-dabudianad icvlis azrs, wina SemTxvevis msgavsad.

– kargad ver migixvdi, Wabuko. – madli keTilSobiluri saqcielia, ostato beS-

qen, ai, samadlo ki moCvenebiTi, danayvedrebi keTil-SobilebiT Sesrulebuli saqme. im andazisa ar iyos, madli hqeni, qvaze dade, gaiare win dagxvdebao; sama-dlod qmnili saqme piriqiTaa, Tu dagxvdeba kiser-sac mogatexinebs.

– mefis SemTxvevaSi rogorRa aris, beqa? – ankesi gadaugdo Segirds.

miuxvda beSqens Canafiqrs da gaepasuxa: – danamdvilebiT is vici, roca gzaabneuli dav-

xetialobdi da TavSesafars veZebdi, mefe giorgim sadarno sabusunos* mipova. rom ar mosuliyo vinme da daxmarebis xeli ar gamoewvdina, albaT axla im ufskrulSi meqneboda suli daleuli. vafaseb mis

* miwisqveSa Sesasvleli, Casafrebis adgili.

Page 56: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

56

irakli SamaTava

raindobas, amitom kargis mets verafers vityvi. Tumca, isic WeSmaritebaa, rom piradi bednierebis sazomiT rodi unda Seafasos kacma mefis cxovreba.

eama pasuxi beSqens, uTxra kidec: – kamkama nakaduliviT sufTaa Seni naTqvami, Se-

girdo. magram, roca mogiwevs cxovrebis ritms fexi auwyo, ecade gubesTan ar mixvide, Torem myvarTa yiyini SegaZrwunebs.

amasobaSi saoqromWedloSi anaforianma kacma beSqen opizari ikiTxa; berma gragnili amoacura anaforidan da mowiwebiT gadasca ostats.

«ese gasamrjelo am didebuli saqmisTvis ars ocdasami drami. wyarosTavis saxarebis dasawerad vagzavni orasi dramis vercxls, oci dramis oqros Tvlebs da margalits. waawereT: vinc cuari anu Rilokiloჲ daaklos da Seucvalos raჲ amas naWed-sa krulmca ars mkvdar da cocxali gauჴsnelad».

damkveTi tbeTis episkoposi, – i. mtbevari.boloSi weli iyo dasmuli, mis qveS ki wminda ni-

nos jvari, romlis gaswvriv wvrili asoebiT epis-koposs miewera: – yovladwminda iyos Seni Semwe da mfarveli! dae, saukuneebma ver STanTqas, opizre-lo, Tqvengan xelkveTili.

beSqenma saTaTbirod gverdze gaixmo beqa:– raki saxelganTqmuli ostati var, wyarosTavis

saxarebis moWedva me momandes, Tumca... berTis saxa-reba jerac dausrulebeli maqvs. drois simwiris garda, mizanSeuwoneli mgonia ori saqme erTdrou-lad Sevasrulo. martivi ar gegonos! jani xels didad miSlis da vSiSob, egeb eg berTis saxarebac ver davasrulo. yoveldRe RmerTs vevedrebi, mis dasrulebamde sicocxle gamixangrZlivos; am did

Page 57: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

57

demna ufliswulis ajanyeba

saqmes ki verasgziT wamoviwyeb. bebers imdeni Zala ram momca, Segirdebsac da ukve dawyebulTac Rir-seulad warvuZRve.

– iqneb umjobesia, marTlac ganmartovdeT, beS-qen batono. ocdasam dinars mTeli weli ver gaSov-ninebT Segirdebi.

– winandel msjelobas ewinaaRmdegebi da eWvqveS ayeneb, Wabuko. maSindelis naTqvamis ar gjera Tu axlandlis? beSqeni is kaci ar aris fulma daabrma-vos. iqneb, Seni naTqvamisa ar iyos, SesaZloa am Se-girdebmac odesme gaiwafon xeli da Cemi sixarbis gamo ver davRupav qarTul oqromWedlobas, ro-melic bolo aTeuli wlebia ganviTarebis gzas daadga.

– maS, ras apirebT, ostato? uars xom ver etyviT episkoposs? an ra droSi varaudobT mis Sesrulebas?

– swored amisTvis gixme, beqav! dro me ki ara Sen gansazRvre! me am pativs Sen giwyalobeb.

– episkoposma es Tqven dagavalaT da uxerxulia mis sityvas ganvudgeT.

– asec vicodi, – Tqva beSqenma. – roca gragnils vkiTxulobdi, Segatyve, meocnebed gibrwyinavda Tvalebi. Cems adgilas yofna gindoda. simarTle giTxra, ukve raxania aq xar da gamudmebiT imas vfiqrob, am Wabuks niWs xom ar vuklav-meTqi. axla gamoCndeba Seni ostatoba, beqav. es iqneba niWTa Soris paeqroba; gaxsovdes, xalxi mudam fxizelia. maT SeuZliaT beSqen opizrelis gverdiT beqac aRiaron – opizrelad!

TavCaqindruli beri mozaikas CasCereboda. al-baT miwis iatakis meti ar enaxa mis dRemSi;

beSqenma hrqva:

Page 58: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

58

irakli SamaTava

– bero, pasuxad uTxariT tbeTis episkoposs, CvenTvis mlocvels, am saqmes beqa opizreli gaa-keTebs. eWvs nu Seitanen masSi. axalgazrdaa, magram Cemebr niWieri. kurTxevas velodebiT misgan, xolo ra srulyofs saqmes, me TviTonve avwon-davwoni da Sevafaseb namuSevars. Tu naxelavi arasimetriuli an xarveziani iqna, dagibrunebT moWedvisTvis gan-kuTvnil safasurs da xelfassac.

rodesac beri gabrZanda saoqromWedlodan, beqa gadaexvia ostats, uTxra kidec:

– gmadlobT, rom mendeT, dido beSqen. – Segirdo, Cems winaTgrZnobas vende, – Tqva

da kvlav berTis saxareba gadaSala. samgzis gar-daisaxa pirjvari, locvasaviT Tqva, dideba Senda ufalo, rom kidev erTi dRe maCuqe, me sneulso da muSaobas Seudga.

– ai, amitom aris iZulebuli mefe es saxelosno Seinaxos, radgan igi eris saganZuria, xolo beSqen opizari, Rirseuli mesaWe da winamZRoli. amis Tqma mindoda uwindel saubarSi.

beSqens, mgoni, arc gaugia beqas naTqvami, radgan muSaobisas igi Tavis Tavs ar ekuTvnoda da yurad-Reba mTlianad samuSaosken hqonda mimarTuli.

Page 59: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

59

demna ufliswulis ajanyeba

* * *Sah-armenTan nijadis* saTxovnelad wasuli anania

dvineli, lipariti da qavTari mSvidobiT mobrund-nen, amirspasalar ivanes eaxlnen; lipariti da qav-Tari ivanesTan saubars moeridnen da ananias sTxoves wvrilad eambna Sah-armenisa da eldiguz aTabagis da-nabarebi.

anania odnav moixara welSi, wveri moifxana da mwu-xared ganacxada: – Sahs marTalia didad sZuls gior-gi III, Tumca taxtisTvis mebrZol biZa-Zmiswulis omSi laSqriT monawileobas SeuZleblad miiCnevs.

– ratom, vkiTxe gakvirvebulma, – gana mefem ar ga-mostaca anisi? es umdidresi qalaqi xmliT SemoierTa da nuTu SurisZiebis wyurvili ar awuxebs?

ivane mdumared iyo. Zlivs moaxerxa ametyveleba. – qoronikonsa samas oTxmocsa, mefem gaWirvebiT

aiRo anisi, Seipyra salduxi, amoswyჳita yoveli Zali misi, maT Soris saxleuli, moaRebina ZRueni da saWurWleni, romelni ara aiTualvoda. da aRivso samefo da laSqarni Cveni. qalaqis Tavad damniSna. im dRidan mosisxle mtrad mTvlis eldiguz aTabagica da xonTqari Sah-armenic. sxvas ras velodi, me bed-Savi? xuTiod wlis win mefis mxardamxar vibrZodi, axla ki Rirseba da Tavmoyvareoba fexqveS gavTele, mahmadian mtrebs davuzavdi.

qavTarma scada ivanes damSvideba: – Zmao, xom gagi-gia, gaWirveba maCvene da gaqcevas giCvenebo!.. albaT migixvda Canafiqrs is sulZaRli. anisze rom giWiravs mzera, es yvelam icis. gekuTvnis kidec, radgan mTeli Zal-Rone am umdidresi qalaqis dalaSqvras Sealie.

* damxmare laSqari.

Page 60: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

60

irakli SamaTava

Sen anisi ise giyvars, aravis dauTmob mas; xolo mefes Tu Zlev, amiT verc Sahi da verc aTabagi verafers mii-Rebs. yrmac mixvdeba, rom maT mxolod gamoyenebis mizniT daukavSirdi.

– gaCumdi!.. Sen vin mogca ufleba ase Tavisuflad imWevrmetyvelo Cems miznebze? Zalian kargi, Tu xvdeba gareSe Tu Sina mteri, rom aniss sicocxlis fasadac ar davTmob. axla ki damekargeniT. momeciT fiqris da ganmartoebis ufleba.

demna jer ananias ayuradebda, mogvianebiT ganris-xebul ivanes usmina, bolos sagonebelSi Cavardnil qavTars, romelic amaod cdilobda gamZvinvarebuli moxucis daSoSminebas.

didi xnis uZilo ufliswuli saZineblad gaeSura. saSineli ram esizmra. RmerTo didebulo! xedavs viRac Sav anaforaSi gamowyobili beri

puris yanebs lewavs. beri gzadagza ifqlis da Rvar-Zlis marcvals arCevs. balaxs Tu daakvirdebi, ufro da ufro adamians emsgavseba. bolos, wamoimarTa ukeTureba; kargad ar axsovs ufliswuls imisi saxe, magram grZnobs, raRaciT mas hgavs. – mamaCemi xom ar ariso, – gaifiqra demnam. – axla im meores Sexeda! ai, imis saxe namdvilad kargad gaarCia. giorgi QQQIII iyo uciloblad. TavCaqindruli, morCili da mSvidi sa-xiT, mzeragarinduli idga da beris Coxas ebRauWe-boda. anaforiani, mamobrivi alersiT, efereboda if-qlis marcvals da hpirdeboda: roca yvelafris dro movidoda, igi kuTvnils miiRebda!..

ufliswulma demetres saxec aRidgina macxvariSis taZris freskiT, sadac mxatvar miqael maRlakelma mefed kurTxevis ceremonia asaxa.

Page 61: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

61

demna ufliswulis ajanyeba

bavSvobaSi gagonili hqonda, udavod kargi mxat-vari iyo maRlakeli, Tumca mas, rogorc Semoqmedsa da fermwers ar SeeZlo saydris swrafad moxatva.

naadrev asakSi soflis eklesia moaxatvines; rogorc iqaur kacs, merme macxvariSic miandes. xat-freskebsa da demetre mefis portrets gansakuTrebuli sidin-jiT xatavda. gamudmebiT Caesmoda ostatis naTqvami: – naxatSi marto sakuTari Tavi ki ara, mTeli qveyana unda Seicno, miqael. – amadac, scada man da erovnuls mcire kuTxuri xelwerac daamCnia.

merme ganrisxebuli ostatis sayveduri Caesma: – me giTxari sakuTari Tavis Secnoba iwyeba erTobidan da ara nakuw-nakuw danawevrebuli miwa-wylidan-Tqo! Sen ggonia rame gansakuTrebuli hqmen?! Sexede, ras hgavs igi. masSi arc qarTuli sulia, arc svanuri si-diade Cans! arc es kacia mefe demetresaviT sandom-iani. welmrudi gamogsvlia, Segirdo, naxelavi!.. adi xaraCoebze da gulisxmierad mimoavle konturi. Tu mas ar srulyof, nu gaacxadeb visi namowafaric xar.

maRlakeli xaraCoebidan Zirs daeSva; marTlac darRveuli simetria Tvals swvda. yavisfer tansac-melSi gamowyobil mefes eSmakuri gamoxedva hqonda. freskisgan gansxvavebiT tansruli demetre mxatvars aiZulebda Tavisi namdvili saxe daebrunebina.

yurs swvda mefis sayveduric: – ox, es mxatvrebi. mudam imas xatavT, rac mogwonT da rogoradac xe-davT dasaxatavT! magram ikiTxeT, Tqve dalocvilno, mogvwons ki sabolood is, rac gaakeTeT?

gulmosuls funji iqve miuyria. ofliT gasvrili samosi gauxdia da mdinareze sacuraod wasula.

sazizRarma xmam iqac misdia: – wyali uwmindurebas ki Camorecxavs, magram sulSi dagubebul Waobs Tavad

Page 62: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

62

irakli SamaTava

unda usaSvelo!.. dabrundi saydarSi da ukanasknelad Sesdeq xaraCoze. nu nebivrob, mdabio ram Seuqmen ka-cobriobas, amis ufleba ar gaqvs!!!

Tavbru daexva da Zlivs funjmomarjvebulma mTe-li dRe Seusveneblad gadaxata demetre mefe. saco-davad daRrejil xelmwifes namdvili saxe daubruna da miqaelma igrZno, freskac misi madlieri iyo.

yvelaferi ise xdeboda, rom batoniSvils cxadi eg-ona. Zil-RviZilSi Turme borgavda. sarecelze Camo-jda, naxevrad mZinare. isev CaTvlima... axla ufro saSinels xedavs: is anaforiani kaci, daviTgarejis monasterSia. xelSi locvani uWiravs da sayvedurobs mas: – Cemi adgili aq ar aris! sul im boroti marcv-lis bralia yvelaferi. mwams ufali, RmerTi yovlisa mpyrobeli, miwis da cis, magram RvTismsaxureba mx-olod locva-vedrebaSi rodi aris. xelfexSekruli var, verafers vakeTeb verc Cemi sarwmunoebis da-sacavad, verc – samSoblos keTildReobisTvis. roca wminda werils vkiTxulob, brZolebze da sisxlis-Rvraze vfiqrob. sakurTxevelTan myofs, ratomRac xmali menatreba da jvars ise magrad vuWer xels, TiTqos xmlis tari iyos!.. ra unda Cemnair kacs mo-nasterSi. – amis Tqmaze qarma aufriala anafora da demnam dainaxa bisoni da palikarti. mere yelSi swvda da daxrCobas upirebda: – damibrune Cemi taxti da meufeba, urCo Svilo, daviT! – damibrune sulis simS-vide, romelic wamarTvi, demna!

sizmari ivanes vuambe, man ki miTxra: – is gesizmra, demna, xalxisgan ra miTqma-moTqmac gesmis. mamaSens demetresTvis araferi waurTmevia. ubralod atyob-da, iCagreboda, pirmoTne giorgisgan, romelic ma-masTan laquciT da mowyalebiT samefos iTxovda.

Page 63: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

63

demna ufliswulis ajanyeba

* * *SeTqmulebi kojors imyofebodnen da iqidan

cdilobdnen mefe giorgis Sepyrobas. wesiT, maT Canafiqrs veravin mixvdeboda, rom ara yubasaris win-daxeduleba. gonierma yivCayma giorgi gaafrTxila mosalodneli safrTxis Sesaxeb. cxadi iyo, Tu gior-gi tfilisamde uvneblad ver CaaRwevda, jaris gamo-yvanac gaZneldeboda. yubasars ramdenime saaTi unda gaeZlo brZolaSi, Semdeg ki mefe damxmaAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAre laSqars gamoagzavnida.

yivCay yubasaris xuTaskaciani laSqris garda, dva-lebi da saqarTvelos mTianeTis sxva kuTxeTa mo-laSqrenic mefis mxardasaWerad dairazmnen. ormoci aTasi kaci mainc iqneboda.

mefem sityviT mimarTa mxedarT:– qarTveli bunebiT dacinvas da Ralats Cveulia.

isargebles ra Cemi qalaqSi umyoflobiT, Semior-guldnen orbelni, amimxedres Zmiswuli demna da iqa-dnebian, mefed vcno maTgan agaris cixes xeldasxmu-li ufliswuli. demnas samefo taxti, rasakvirvelia, ekuTvnis, Tumca vaxtangiseul taxtze manam ver dab-rZandeba mefuri brwyinvalebiT, vidre qveSevrdomis qalze iqneba jvardawerili. samefo gvari wmindaTaw-mindaa da diofalic mefis sisxlisa unda iyos! meTa-naRreba sisxlisRvra moZme qristianTa Soris, Tumca RmerTia mowame, amas SeTqmulebi maiZuleben. upirve-lesad samSvilde aviRoT, Zmano, merme loresken da-viZraT. Tuki samSvildes martivad gamovtacebT, loreSi gamoketva mouwevT. cixes sxva gasasvleli arsaidan aqvs. SimSiliT daixocebian an usisxlod Cagvbardebian. ha da ha or-sam Tves gasZlon. merme Sercxvenilni miatoveben ufliswuls da patiebas

Page 64: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

64

irakli SamaTava

mTxoven urCobisTvis. mzad var, rogorc maTze mz-runvelma mamam yoveli zedgamzraxi* gulSi Cavikra da Sevundo Tananadebni maTi. xolo Tqven, vinc aras-dros daRlilxarT iaraRis welze SemortymiT, Tqven, vinc arwivisebr ewafebiT mterTa sisxls da iobis moTminebiT iTmenT brZolis velze, Cems sicocxleSi mefis mfarvelobis da gansakuTrebuli yuradRebis qveS iqnebiT. axla, ki daviZraT win, – orpir orbelTa kbilTa RrWenis da gausaZlisi moTqmis mosasmenad! dalocvilad, fexbednierad gevloT, Zmano. Sen, hei, droSismtvirTvelo, amayad geWiros buni** da afria-le sviani gorgaslian-daviTiani sefedroSa.*** uxde-ba mas kidec Tavis aweva da zviadoba!..

mefes gzad saRerReli aSloda da qarTul jarTan erTad miimReroda. lazikaze fiqrebi awuxebda gior-gis. – „albaT, male moiloginebso“, – azmnobda. moa-gonda, ferdobidan simRer-simReriT momavali qa-liSvili rom SemoefeTa. isic moagonda, niamoriviT yelmoRerebuli lazika mis muxlebTan Camomjdari rom ekiTxeboda, – sikvdilamde geyvarebiT mefev? Tu qals vSob, xom ar SegZuldebiT? an ras mipirebT mologinebis Semdeg, taZris gzas xom ar gamiyenebT?!

mefe sakuTar grZnobaSi kargad da bolomde ver garkveuliyo. danamdvilebiT marto is icoda, lazi-kas orbelTagan gamoxsna aucilebeli iyo. danarCens

* moRalate.** droSis tari, Zeli, romelic jvris gamosaxulebiT sruldeboda.*** „gorgasliani da daviTiani“ droSa quTaisis samefo zarda-xanaSi inaxeboda. me-19 saukunis dasawyisSi, axalcixis brZolis dros, Turme Turqebs gautaciaT da daukargavT.

Page 65: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

65

demna ufliswulis ajanyeba

dro uCvenebda, rogor moqceoda beddawyevlil da svedamwarebul qals.

amaze fiqrSi ukve cixes miadgnen. yubasari Tavisi rCeuli jariT gamoeyo mefis laSqars.

nisliani Rame iyo. bind-bundSi omi mouxerxebeli iqneboda, amisTvis gaTenebas ucdidnen meomrebi. ga-riJraJze ki, vidre mwvervali mzis sxivebs daiWerda, ficxel oms gaaCaRebdnen.

mxolod es brZana yubasarma, – cecxls mieciT lo-re, raTa Sig gamagrebuli orbelTa jari vaotnoT cix-idan da brZolis Tanabari pirobebi SevqmnaT. Tu maT iqidan ar gamovityuebT, veWvob, gamarjveba SevZloT!..

Zili gaukrTa mefe giorgis. dedofali burduxa-ni mTeli Rame litaniobda da ufals mSvidobas ave-drebda.

* * *lazikas muclis tkivilebma wamouara. tkivili

miT ufro umZafrdeboda da ufliswul demnas Caes-moda qalis gausaZlisi kvnesa. TaviT fexebamde daur-bina raRac idumalma gancdam da im eqos ayurada, romelmac bavSvobaSi gadiis xma moagona.

– miSvele, ufliswulo, viRupebi, mgoni, – Tqva mib-nedili xmiT lazikam da xelebi saSvelad gaiwvdina. ra Segcode, ufalo, rom ase erTbaSad mazRvevine yvela SecodebisTvis. ra Cemi bralia, Tuki gulisTq-mas avyev da amaoebam damatyveva; mec, rogorc suli-ers, msurda bedniereba ubedurebis wil, mSvidoba – Jamianobisas, dalxena – tkivilgamovlili cxovrebis sanacvlod. ras veziare? gamTela cxovrebam, dama-mcira da fexqveS farCasaviT gamifina. ase mondome-biT vicavdi qalur umwikvloebas da mefis xarWad

Page 66: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

66

irakli SamaTava

viqeci. vici, saiTac miaqanebs wuTisofeli Cemnair aSarT! SemTxveviT araferi xdeba sawuTroSi, magram arc gangebis mjera didad. sakuTari xeliT yelze samarTebeli gamovisvi, ise rom aravin dammuqrebia. sustia adamiani, Tavisi uZlurebis saaSkaraoze gamo-tanas erideba. amitomac, yvelafers viTom bedisweras vabralebT, maT Soris – marcxsac. daxelovnebuli varT ritorikaSi da fuWad vmetyvelebT. sinamdvile ki is aris, rom mizandakargulebi varT adamianebi da yvelafers, rasac ase kbilTa RrWeniT vicavT, ilu-zia hqvia. gesmiT, ufliswulo ras vambob? me mgonia, rom es omebic urwmunoTa gamogonili ram aris, eSma-kisTvis kvarcxlbekis dasadgamad dasWirda kacobri-obas. kviriT kviramde marxvas vinaxavT, samreklos zarebs vayuradebT, sakurTxevelTan vlitaniobT, meore dRes ki... es aris rwmena, adamianebo? rwmenac iaraRia CvenTvis, Torem qristes mcnebis damcveli maxvils ar aiRebs, radgan yvelam viciT, vinc iaraRi aiRos, iaraRiTve moiklaso. amaze xSirad wuwunebda CemTan giorgi. Zalaufleba imisTvis minda, ridiT da SiSiT momekidon, Torem Tu Cemi uZluri buneba vaCvene visme, SemiZuleben. mefeSi eri gmirs xedavs da mxdali aravis sWirdeba mesaWed da winamZRvrad.

es yvelaferi dResaviT naTelia CemTvis da vxvdebi WeSmaritebas, Tumca mikvirs, me ra mindoda Tqvensas. glexis qals xelsaqme emarjveba, Torem sxvamxriv ar-aras ekiTxebian. es nebieri qali ki jer mefe giorgis gadahyara sawuTrom, mogvianebiT dasdo pativi da ufliswulic gaacno. vin warmoidgenda, rom lazika orbelTaTvis da mefe giorgisTvis erTnairad saWiro dedakaci gaxdeboda.

sibraluliT gaxeda demnam lazikas. marTlac nia-

Page 67: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

67

demna ufliswulis ajanyeba

mors hgavda igi. erTi eg iyo, kldis Txemze ki ara, cixis qongurTan idga.

sanugeSo sityva rom ver moqeqa gonebaSi, uCumrad gavida; martodmarto darCa lazika – Tavis tkivilTan da

wuxilTan erTad.is kvlav moTqvamda...

* * *tbeTis episkoposma moiwera: – dido beSqen opizrelo, saxelovano oqromoqandakev,

Sens xelSi oqro brZen kaciviT metyvelebs; raki ggoniaT, rom axalbeda beqa SesZlebs wyarosTavis saxarebis unak-lod Sesrulebas, neba Tqvenia. Cven, eklesiis msaxurT, gvwams, rom Tqven gadawyvetilebaSi arasgziT Secdebo-diT. uflis saswauli Seucnobelia da diadia saqmeni misni. dae, RmerTi iyos misi Semwe. Cven, tbeTis eparqiis mesveurni da Savi samRvdeloeba, kurTxevas vaZlevT beqa opizrelis marjvenas am uzenaesi saqmis ukvdavsayofad. gfaravdeT samebis Zali da madli. mama RmerTisgan Seqm-nis unari geboZoT, radgan „manac yvelaferi keTilad Se-qmna Tavis droisTvis, TviT idumalis Secnobad aRZra go-neba kacTa, oRond ise, rom ver gaugon RvTis namoqmedars Tavi da bolo“; da pirvelman daarqva yvelafers saxeli, miuCina adgili Seqmnils samyaroSi da harmoniuli gaxada cxovreba; magram kacis gulisTqmam ar ineba mSvidoba da amxedrda RvTis winaaRmdeg. moindoma kacma RvTisebr ax-al-axal saswaulTa moxdena; amgvarad gaCnda dedamiwaze: palitra da mxatvari, funji da yalami, kedeli da saRe-bavi; aiRo kacma ese saRebavi, Seazava is gamomwvari TixiT naSen kedelze da ise daxata yvelaferi, rom windawin ar icoda rogori gamovidoda misgan xelqmnili. iqneb mama RmerTmac ar icoda, rom evas saxiT ajanyebis moTaves qm-

Page 68: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

68

irakli SamaTava

nida, Torem arc ki daeSva misi dabadeba? Ze RvTisam ki evas mucliT naSob kacobriobis codvaTa misateveblad zRo sisxliT, gaekra jvarze, raTa adamiani kvlav mama RmerT-Tan miegvara, oRond codviT ganwmendili, ganspetake-buli. icoda Ze RvTisam, rom adamis modgmas SemoqmedTan misasvleli gza dahkargvoda; Seecoda qristes gzaab-neuli da fexmobarbace kacobrioba; daiCivla RmerTTan, Sengan qmnilT nu miatoveb gansacdelSi, momavline miwa-ze adamianad, raTa vixsna isini geheniisgano. gamogvecxa-da RvTismSoblis kalTas amofarebuli yrma, romelmac gvaswavla: siyvaruli, megobroba, Tavganwirva, miteveba, agvivso guli sibraluliT, sisxli ganwminda zizRisa da brazisgan; magram gavikvirveT, rogor SeiZleboda miwaze dabadebul kacs miwis codva iseve ar ahyoloda, rogorc kaens; rom SeuZlebeli iyo masSi ar yofiliyo farisev-loba, Ralati, veragoba, siZulvili... vawameT imisTvis, raTa gvenaxa Ze kaci – Cvengan moxelTebuli da ganwiru-li – TiTqos mama RmerTis mimarT SurisZieba gvindoda im yvelafrisTvis, rac dagvmarTa. ai, aq imarjva iesom! danarCeni Tqvenc iciT, opizrelno! SemTxveviT rodi gwerT amas. raoden didi ar unda iyos beqa opizreli, Tu mas RmerTi napovni ar hyavs, usaxuri iqneba misi naxelavi. mjera, rom samebas aucileblad eZiebs. yvelaferi axla mis xelSia. Cven veraferSi vanugeSebT da vexmarebiT. mas brZola moelis or demiurg ZalTa Soris. erTi yvela CuqurTmas RvTisTvis misadagebuls Seqmnis, meore – sa-pirispirod, satanis gasaxarel grexils dawnavs. sul bo-los davinaxavT, romelma sZlia xelovani.

beSqenma ustari SemarTebiT waikiTxa; unda gena-xaT SegirdTa SuriT aRvsili gamometyveleba. maT amrezil saxeze amoikiTxavdiT axalgazrda ostati-sadmi siZulvils. Rrma mwuxarebiT amoixvneSes da

Page 69: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

69

demna ufliswulis ajanyeba

uRimRamod ganagrZes muSaoba. beqa dazgasTan idga. uCumrad miuaxlovda beSqens

da CasCurCula: – uxerxulia ase sajarod amis gamo-cxadeba, ostato... isini aTeuli wlebia am pativs elian. egeb unugeSoba igrZnon da niWis daufaseb-loba, raki axalwveuls met pativSi amyofebT.

beSqeni gaocebuli saxiT motrialda, etyoboda raRac mwuxare fiqrma gadaurbina saxeze, jaWo-Wro-Ra Tvalebi moWuta da pasuxad Tqva: – ufro mets moindomeben! Seucnoblad rodi movqceulvar.

iuxerxula beqam da cotaTi moridebulad igrZno Tavi. yru tkivilma daurbina da saCqarod gareT gavi-da haeris CasasunTqad.

qari beber mglisebr ymuoda. amazrzen siCumes mxolod foTolTa Sriali arRvevda. SoriT SaSvTa stvena moismoda. buCqnarSi WinWraqa

farTxalebda. xeze dakiduli kodala gulisgamaw-yaleblad ukakunebda xis merqans da maJaurisgan* dedaxes gul-RviZls uTavisuflebda.

Seecoda beqas kodalasgan moxelTebuli mweri, romelic mxolod mavneblobda da araviTari sikeTe mohqonda Tavisi arsebobiT dedamiwelTaTvis;

SeRonebuli isev saxelosnoSi dabrunda. im dResve Seudga RvTismSoblis siluetis gamoyvanas. Tamaris saxe Tvalwin edga da cdilobda rogorme ar daviwye-boda gogonas sandomiani mzera, am ramdenime Tvis win rom ixila pirvelad!..

– Sens mosvlamde Cems Tavs ar vekuTvnodi, Wabuko. Sen me axleburad damanaxe qarTuli samWedlo. Cven, ostatebs ar gviyvars, roca muSaobisas gareSe gviT-

* matli xis gulT(a) mWameli.

Page 70: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

70

irakli SamaTava

valTvalebs. dRis sinaTles manam ar vanaxebT namuSe-vars, vidre ar davasrulebT, radgan Tan imis SiSic gvdevs, rogor aRiqvams mas ucxoTa TvalisCini. nu miwyen, Segirdo... cnobismoyvareobis bralia, rom fexdafex dagdev. yvela ostats xravs eWvi – romeli ufro didia, maswavlebeli, romelmac praqtikulad yvelaferi icis, Tu – Segirdi, romelic axla eufle-ba codnas, niWis da bedisweris wyalobiT ki martivad ixveWs saxels da eZiebs didebas.

mxolod girCev, meti yuradReba dauTme adamia-nebs, romlebsac Zerwav plastikaze. axla ki ganagrZe, xels ar SegiSli, WeSmaritad didebuli ramis moms-wre vxdebi, Wabuko beqav...

aqve, Cems qveSagebze, ise mivesvenebi, TiTqos oTax-Si arc viyo.

* * *– mwyobrSi dadeqiT abjrismtvirTvelno da meo-

marno, – brZana yubasarma, romelic spasalar ivane orbelis gandgomis Semdeg qarTul jars meTaurob-da. sviani droSa amayad frialebda; yivCayi rCeuli xuTasi kaciT ganmartoebiT idga da mxolod bukis da spermuris* xmas ucdida, rom ficxel omSi Car-Tuliyo. qveiTni wina flangze Camwkrivebuliyvnen, ukan cxenosanni idgnen. esec imisTvis, ukan daxeva rom ebrZana mefes da jaris sardals, cxenosanT qveiT jariskacTaTvis xeli ar SeeSalaT da dabneu-loba ar gamoewvia laSqarSi. SeiaraRebac arnaxuli hqondaT. anisSi gamarjvebis Semdeg saWurWle gae-umjobesebina samefo laSqars. mSvild-kaparWis,

* didi naRara.

Page 71: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

71

demna ufliswulis ajanyeba

isris, akinakis,* jaWvis, laxtis, qafas, sabarkulis, faris da afTis** garda, maT oTxi mozrdili kata-peltic hqondaT da ori lodsatyorcni manqanac. saWiroebisas, Tu cixis aReba gaZneldeboda, mouwev-daT kedlebis gangreva.

mefis erTgulebis niSnad glexobac SequCebuliyo. marTalia arcTu saWiro iaraRiT iyvnen aRWurvilni, magram ubralo xelketebiTac SeeZloT mefe giorgis dasacavad gamosuliyvnen.

da ai, gamoCnda Sav bedaurze amxedrebuli mefeT mefe giorgi III. sul damaviwyda mkiTxvelo, am cxenze meambna. giorgim igi xevsureTSi, cnobil mejinibes gaawrTvnevina. ase egona giorgis, mkacr klimatSi ga-zrdili mTis cxeni ufro mardi iqneboda da metadac miendoboda; mejinibes am unikaluri jiSis gamosayva-nad TerTmeti weli dasWirda. misi mtkicebiT, yinvas, susxs, uwylobasa da xorSaks iolad itanda cxeni. wi-naT vaxsene, mefe yvelafers saxels arqmevda-meTqi; giorgim bedaurs xevsura daarqva. saucxood gamoi-yureboda xevsura. fafari da Zua moTeTro, alabas-trisferi hqonda, aseTive feris – gul-mkerdi, xolo unagiri da yelsabami koxtad moWedili...

giorgis ase aTi-Tormeti wlis asuli misdevda. gegoneba, samefo wveuleba gaumarTavs mefes an sana-dirod mieSurebao!.. ra saWiroa, RmerTmani ase ua-sako omSi iaxlo? magram Cans xelmwifes raRac aqvs ganzraxuli.

vidre brZolis dawyebis niSnad xels aRmarTav-da giorgi, lores cixis ZirTan dadga da gasZaxa

* oroli, Subi, laxvari. ** brtyeli da tangrZeli maxvili.

Page 72: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

72

irakli SamaTava

ufliswuls; uwindeliviT Tbili da xvewnanarevi ki ara, ufro mkacri, daundobeli xmiT. – demna, nu dauSveb moZmeTa Soris sisxlisRvras. Camodi cixi-dan, mzad var mosalaparakeblad.

demnam cixidan gadmoixeda. SeaTvaliera mefis la-Sqari da cotaTi dafrTxa. ivanem mxarze mouWira ufliswuls da uTxra: – ase gadaeci, siZe-batono, an taxti dasTmos, an samefo orad gaiyos! winaaRmdeg SemTxvevaSi brZola gardauvalia.

– megona Tamars mainc SeamCnevdi, SeCvenebulo! im-isTvis viaxel omSi, rom Tu usamarTlod davRvriT aTasobiT adamianTa sisxls, mec xom unda gaviRo sa-fasuri. Cemi saxleuli da uZvirfasesi qaliSvili aq myavs, am jariskacTa gverdiT da iseve mzad varT da-vixocoT, rogorc mzad arian danarCenebi. gvedreb, axalmoasakev... Seibrale Seni eri da nu gaxdi erTma-neTis sisxlis msmelad da xorcis mWamelad. radgan gaxsovdes, usamarTlod zvarakad Sewirulni Zmrad amogvadenen cxvirSi im ubedurebas, rac maT Sevam-TxvieT da davmarTeT.

Tamars cremlebi Camougorda. aniSna giorgim, dae-Zaxa ufliswulisTvis, radgan cxadi iyo, qaliSvilis SeZaxilic guls auCuyebda demnas. erTad gazrdil biZiswulT xom uzomod uyvardaT erTmaneTi;

asuls sasuleSi nerwyvi gadacda, Zala moikriba da SesZaxa:

– demna, Zmao, gesmis Cemi? – ise xmatkbilad Tqva, SeZrwunda ufliswuli.

– mesmis, mesmis, Tamar. aq var, vayuradeb, dao, Sens iadoniviT wkriala xmas.

– wamodi, demna, sasaxleSi wavideT, isev Zvelebu-rad vicxovroT. gaxsovs, vidre aRsazrdelad sxvagan

Page 73: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

73

demna ufliswulis ajanyeba

wagiyvandnen, cixe-qalaqs aSenebdnen Cvensas. isnis darbazic es-esaa davasruleT, samrekloSi zarebi davakidineT, taZari erTianad movxateT, laWyoric* davdgiT, ar ginda es yvelaferi naxo?

– amas Zalian gulubryvilod ambobda asuli. – ar unda gaeSvi mamas sxvasTan aRsazrdelad! Zalian tk-bilad da bednierad vcxovrobdiT da vicxovrebT kidec. ase ar aris?

– asea, Tamar! bednierebac iseve wamarTva mamaSen-ma, rogorc taxti da sxva sakuTreba. Tumca, mosa-wevars** veravin gaeqceva, dao... sworad Tqvi, zarebi CamovakidineT, qalaqi avaSeneT, darbazi movawyveT, radgan es yvelaferi mxolod SenTvis keTdeba da ara-vin fiqrobs demnaze...

ucnauri dRe iyo. mze ukve goras eficxeboda da male sibnele daisadgurebda kvlav. lodiniT daR-lili jari amaod eloda mefis brZanebas. giorgis guli ugrZnobda, demna uomrad danebdeboda da far-xmals dayrida.

kaxa javaxis Ze mivida ufliswulTan da moaxsena: – yvela RirsebasTan erTad mefes kacobac daukar-

gavs, rom saTamaSod da gasamarjveblad uasako qaliS-vils iyenebs. nu daujereb, radgan Tu axla danebdeb-iT, araTu taxts an mis naxevars, aramed sicocxlesac ar gaRirsebT. Cemze ukeT icnobT, ufliswulo, Tqvens aRmzrdels da gulubryvilod nu miendobiT. imitom geubnebiT, gatyobT, malemrwmenma gunebam gZliaT da araTu brZolas, danebebas apirebT.

am saubars ismenda didi gamrekeli. man amoacura

* lerwmiT Tu wkepliT dawnuli saxli. ** mosaxdeni ambavi.

Page 74: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

74

irakli SamaTava

xmali budedan da sisxlSi gamjdarma tradiciam Sea-wuxa: Tuki xmals amoiRebda qarqaSidan, is aucile-blad unda gasvriliyo sisxliT. moagonda kaxa ja-vaxis Zis naTqvami, „yvela RirsebasTan erTad mefes kacobac daukargavs“, mswrafl eZgera kaxa javaxis Zes da Tavi gaagdebina.

sisxliT Seferadda iqauroba. gamrekelma Tqva:– odiTgan ase yofila! mefe, avi Tu kargi, Rirseu-

li mesaWe Tu uRirsi gvirgvinosani, erisTvis Tav-ganwiruli Tu fuqsavat-muqTaxora, mainc mefea da imisi augi veravin gabedos! xelmwifis Zviradxsene-ba udidesi danaSaulia da Sendobas amaod elis amis momqmedi! marTalia samefo kars ganvudeq, magram imis imediT, vimedovnebdi, ase ufro umjobesi iqneboda qarTlisTvis. Sevcdi, axla ki CamomecaleT. – Tqva da pirvelma datova ajanyebulni. mas mihyvnen kvalda-kval: grigol aneli da mxargrZelebi.

airivnen ajanyebulni. erTmaneTis ndoba dakarges da metad daibnen. aRar icodnen, vis mimxrobodnen, – Zlevamosil giorgis Tu taSiris amJamindel gamge-bels, – amirspasalar ivane orbels!..

asaRamovda.sibnelem dRis sinaTle gafanta da wkvaramSi dain-

Tqa taSir-Zoragetis samefo. ukunSi axmaurda bu da Ramurebma iwyes farTxali. wy-

alsac ki daeZinebao, rom ityvian, ise miyuCda aremare. demnasTan lazika gamocxadda. – ra gatirebTo, – ikiTxa morCilad. – vis ra mizeziT uwyliandeba Tvalebi, ras gaigeb,

lazika, – miugo ufliswulma.flasSemoxveuli lazika uxmod idga, garinduli,

mzeragayinuli.

Page 75: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

75

demna ufliswulis ajanyeba

– nanobT, ufliswulo? – vnanob, lazika, rogor ar vnanob... mivxvdi, rom

erTi kacis bednierebis sanacvlod samefos daRupva umsgavsobaa. sisxliT mopovebuli gvirgvinic raSi margia, Tu ici? es yvelaferi, gulis siRrmeSi aras-dros mdomebia. pativmoyvare orbelebis gamo avjan-ydi!.. Tanamesareclec usiyvarulod SemrTes... marT-lac Cinebulad gamomiyenes. Cemnairi kaci samefos verasdros warmarTavs Rirseulad. mefes gawirva da mokvla xelauTrToleblad unda SeeZlos, saWiroe-bisas Tvalsac dasTxris, damnaSaves gaaZevebs, qone-bas CamoarTmevs; ase moiqca papa demetrec. «abule-Tis Zesa ivanes Tavi mohkueTa Cxeres meres meocesa weliwadsa mefobisa misisasa, da metexTa dadva ficis ar gatexisaTჳs». me es arc erTi SemiZlia, lazika. Sens mucelSi myofsac, Tuki vaJi iqna, mefe am Tvise-bebs gadaulocavs! unebisyofo araferSi sWirdeba samefo kars.

– ras apirebT, ufliswulo? – omze uars vambob! Zias Sevevedrebi, momitevos

danaSauli.– giorgi Secdomas aravis hpatiobs, demna batono,

da es Cemze ukeT, vgoneb, Tqven ufro iciT. gaukvirda demnas giorgis sayvareli qalisgan naT-

qvami. maS, rogor moviqce, xom ar mirCev rameso, amas metyvelebdnen misi Tvalebi.

qali mixvda mavedrebeli mzeris Canafiqrs da ur-Cia: – gaiqeciT, vidre gviani ar aris, batono.

– Sen TviTon, Tu ase kargad icnob mefes da fiq-robT, rom arc erT Secdomas ar apatiebs suldg-muls, ar geSinia, rom masTan rame SegeSalos? Tavad ratom ar garbixar sadme?

Page 76: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

76

irakli SamaTava

– eeeh, – amoixvneSa lazikam. – rogorc xarWobaze unebarTvod damiyolia, ase maiZulebs sxva saqmesac. qals da miT ufro xarWas, sityva sad eTqmis, ufliswu-lo... Cemi bedi da momavali, bedisweram ki ara, mefe giorgim gamoWeda, ise gamoawrTo, rogorc quraSi moelvare rvali. arsebobs Zala, romelTanac SeWideba drois amaod flangvaa. gamarjveba yovelTvis marTal kacs rodi ergeba, umeteswilad gavlenianni imarjve-ben. kalmaxi imiT aris rCeuli, mdinaris winaaRmdeg mx-olod is bedavs curvas, sxva Tevzebi ki wylis nakads misdeven! am mxriv me sxva morCil Tevzebs vemsgavse. asea, demna batono! aRmovaCine, zogs bedi sul ar swya-lobs, zogsac piriqiT da mainc ubeduria.

– bedniereba, sinamdvileSi, metismeti ubedure-biT daRlili kacis iluziuri STagonebis wyaroa da is arc arasdros hboZebia kacs Tavisi arsebobis manZilze. bedniereba umecarsa da brZens gansxvave-bulad esmis! goniers Seneba axalisebs, ugunurs – ng-reva; Wkvians eimedeba mermisi, risTvisac sakuTari Tavis Secnobas iwyebs, raTa saWiro dros moxvedris SemTxvevaSi martivad daanaxos sazogadoebas, ramde-nad maxvilgonieria igi. suleli piriqiT, ase varau-dobs, rom jer garemo unda Seicnos, adamianebi da sul bolos sakuTari me! magaliTad, mefisTvis bed-niereba taxtis SenarCunebaSia, CemTvis – gvirgvinis mopovebaSi. ase rTuli ki ar aris cxovreba, lazika, ubralod mas ZaliT varTulebT adamianebi. martivi araferi mogvwons, Segnebulad veZiebT sirTules, miuwvdomelze fiqrs veCveviT da yvelaze Znelad mi-saRwevis daZlevis Semdeg monapovars zedac ar vuyu-rebT, nadavliT ukmayofilo varT da axla morig msx-verpls veZebT.

Page 77: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

77

demna ufliswulis ajanyeba

nawyvet-nawyvet, sveneb-svenebiT saubrobda dem-na. lazikam ifiqra, saTqmels morCa ufliswulio da daayola:

– bedniereba is aris, raSic Tavs damSvidebulad igrZnobT, demna batoniSvilo. bedniereba zogisT-vis Tivis win dabmuli abRavlebuli xaris menaxire-obaa, sxvaTaTvis damSeuli pirutyvisTvis balaxis da wylis drouli mitana!.. bednierebaa Tundac is akeTo, rac gsiamovnebs da ara is, rasac iZulebiT gakeTebineben.

– viTom? – gaeRima demnas da miuxvda qalis farul naambobs, aSkarad amxelda, rom orbelTa nebaze dayo-lili da ajanyebuli ufliswuli Wadrakis figurasa-viT iyo, romelic sxvaTa momavlis gansadideblad Tavisas arc ki ufrTxildeboda da mermiss pinaze ise aTamaSebda, rogor udieradac SeiZleba moeqce war-sulis qimerions. „maS, is unda vakeTo, rac msurs?“, nuTu amas ambobs xarWadyofili dedakaci, romelmac usafuZvlod dasTmo Tavisi patiosneba da Rirseba safrTxobelas daamsgavsa.

– Sen ra ici, dedakaco, vin ufro kmayofilia am cxovrebiT? umwikvloeba ise dagiTqera mefe giorgim, rogorc etli sress xolme anazdeulad gadmomxtar kata-kurdRels! – es ise uxeSad gamouvida demnas, rom enis wverze ikbina. sakmaod gviani iyo Secdomis gamosasworeblad! gzaabneul, unugeSod myof lazi-kas guli ufro atkina daudevrad TqmuliT, magram simarTle isedac aSkara iyo qalisTvis.

– uTqvenodac vici, ufliswulo, rogori gza ganv-vle sawuTroSi. dalxenilad arasdros micxovria. arc samefo palatebSi gamRviZebia odesme. glexis qals marto matylis CeCvas da ezos gvas aswavlian. Tqven-

Page 78: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

78

irakli SamaTava

ebr ganaTleba aravis moucia da SimSilis dasaTrgunad adridan Sevudeqi erqvans,* vamuSavebdi yamir miwas, ofliT momyavda wliuri mosavali; saToxarze yanaSi viyavi maSinac, rasakvirvelia, winsafarSemokruli da TavSalSemoxveuli. maSinRa yvavilebiani CiTis kaba mecva, fexze – qalamani. dasicxuli, mandilis boloTi vimSralebdi ofls da sofelma rom mnaxa TavSiSveli, xma dahyares, meZavi gamxdara nianias qaliSvilio. umt-kice mere sofels ramdenic ginda, ara patiosani var, nu damciniT, keria ar Semircxvenia, Tmis nawnavi da saxe imisTvis rodi gamovaCine Wabukebs gavkeklucebodi!.. cudis dajerebas ra unda, kargi sTqviT Tqvena Torem... namtiralevi, mamis SiSiT, Sin misvlas ver vbedavdi.

swored im dRes gadaveyare mefes!.. vevedre, TavSesafari momeciT xelmwifev da Simunvarad da-vudgebi dedofals-Tqo. man miTxra: – mefa burdux-anis msaxurze gacilebiT mwyazari** xar da samefo karze Seni miyvaniT mis mzes Cavasvenebo.

aseTi wesi dasCemda wuTisofels, RvarZlianebs keTilTa jibrze xangrZlivi sicocxliT asaCuqrebs; Tu waqceuls daginaxaven – lafs dagasxamen, Tu mya-rad dgaxar – niadags gamogaclian. ra hqnas ukeTure-bam, rameTi mainc xom unda gaerTon soflad? axlaxan mkiTxeT, ratom ar garbixar Tavado? gasaqcevi Tu ar gaqvs da arc TavSesafars gpirdeba vinme, Znelia ai-bargo da boganosaviT ixetialo am oxer-tial qveya-naSi. yvela gza, Cemgan arCeuli, mefis karamde midis da Tavs zeviT Zala ar aris.

– xom ar SeeCvie, lazika, mefe giorgis? xmatkbili

* guTnis qarTuli Sesatyvisi.** moxdenili, lamazi.

Page 79: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

79

demna ufliswulis ajanyeba

da musikaluria xelmwifis xma da sirinosiviT egeb Senc dagatyveva? Senebr gonieri qali araerTxel ipovida gamosavals, magram Cans mogwons eg sibilwe da mefesTan Tanayofa.

– iseT rames mekiTxebiT, ufliswulo, risi uflebac ar gaqvT!.. es piradulia da veWvob pasuxis gacema Sev-Zlo. zRvars cdeba Tqveni cnobismoyvareoba. drois fuWad flangvas gerCivnoT gadawyvitoT, ra ufro ajobebs, darCeT orbelebTan da mefes SeebrZoloT, Tu danebdeT giorgis da samefoze dailaparakoT. ise, orbelebs Tu gaumxeliaT SenTvis rogor mowamles mamaSeni? sawamlavi Turme RvinoSi gaurevia ivanes da SezarxoSebul daviTs azarfeSadan dauclia igi. ivane da mefe giorgi gamosavals ipovian, SeTanxmebasac mi-aRweven, radgan uxsovari droidan mokavSireebi ari-an! mebralebi, demna batono, radgan maT TamaSs Tqven ewirebiT, ucodveli uliswuli, taxtis kanonieri memkvidre da Rirseuli bagrationi. danebdiT, dem-na batono, mefes, xom iciT yrmawuli ar hyavs da arc me vuSob memkvidres. vaJic rom iyos, xarWis namSobs, eklesia mainc ar gaamefebs. SeurigdiT mas, sisxli ra-tom unda daRvaroT imisTvis, risi mogvareba mSvido-bianadac SeiZleba?

WkuaSi daujda ufliswuls lazikas naTqvami. jer mefes patiebas sTxovda, mere eklesias Carevda tax-tis dabrunebaSi. oRond jari ar gaeJlita da mzad iyo yvelanair daTmobaze wasuliyo.

– risTvis avjanydi? ra megona, sisxldauRvrelad langriT momarTmevdnen samefo regaliebs? kaxa ja-vaxis Ze moagonda, misi tragikuli aRsasruli; aqac daidanaSaula Tavi.

SuaRameze erTi-orjer Tamaris acremlebuli

Page 80: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

80

irakli SamaTava

pirsaxe moeCvena, asuli da-Zmuri siyvaruliT kvlav sTxovda sraSi dabrunebas.

sabeli moZebna. erTi Tavi magrad gamokvanZa, Seamowma Tu gauZlebda simZimes da malulad gad-moipara lores cixidan. frTxilobda, radgan misi gaparva ivanes ar unda SeemCnia.

banak-banak eZebda mefis asuls. xelmocaruli bi-Zas SeefeTa, mzera ver gauswora giorgis da TavCaqin-drulma aRmouteva: – momiteveT, mefeo. TvalisCini davkarge da gondabindulma uargyaviT. mzad xarT, isev morCil Zmiswulad mimiRoT?

– r-a-s-a-k-v-i-r-v-e-l-i-a, – damarcvla mefem. – iseTi veragi da mosisxari* ar var Zmiswulo, xalxs da Sen rom ggonia. ufro meti pativiT mogekidebi, radgan ZmaTa Soris omi amacile da sisxliani ambis mowme ar gamxade Cems sicocxleSi. ase rom, mipative-bia danaSauli Seni...

giorgim eSmakurad gaicina, iyo masSi namdvilad farisevluric. saswrafod jaris sardali ixmo, romelsac uTxra: – alionze, ambavi gaavrceleT meom-rebSi, mTavari SeTqmuli – demna dagvnebda, iaraRi dahyara da «Jamni arian mSჳdobisani». Wkvas uxmos iv-anemac, Tu kvlav amirspasalaroba surs! dros vuyof SuadRemdis, ajobebs damiTmos lores cixe.

yubasaric daibara da rqua: – rawams xelT vigdeb orbels, dapirebisamebr, jaris mTavarsardlobas gadmogilocav.

– da ras upirebT ivanes?– movifiqreb, yivCayo! dro win gviZevs...

* sisxlis amRebi.

Page 81: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

81

demna ufliswulis ajanyeba

* * *zviadi kaci iyo ivane orbeli, gauWirdeboda demna

ufliswuliviT fexebSi Cavardnoda mefes da emuda-ra: – sicocxle SeminarCune, me mxcovans da Seminde orguloba da Ralati.

gacecxlebuli cofs hyrida, demnaze brazi mos-dioda da vaJkacobas uwunebda siZes.

ivanes asuli Rawvebs ikawravda: – ra adre dasrulda mama Cemi bedniereba, ara-

da ra Zlier movixdine dedofloba. xom vambobdi, somxeTs mimaTxove, ase umjobesi iqneba-meTqi. axla ki mowme xar imisa, rogor gaaubedure da daaWkne sakuTari qaliSvili. marwmunebdi, mamebma qaliS-vilebis mimarT gansakuTrebuli siyvaruli ician da ukeT vici, ra umjobesia SenTviso! Secdi! mo-tyuvdi! yalbi da farsi gamodga agaris cixis cere-moniali. Sengan gamefebul demnas isev Cven Tu vcnobT, saxleuli, Torem sxvas aravis swams misi mefobis. ra miqeni ubeduro moxuco, risTvis gama-Cine, Tu ase bedis dasacins gamxdidi!.. Sevarcxvine Seni vaWruli suli, berikaco! saangariSo godoriT rogor cudad daiangariSe, ra ufro sasargeblo iqneboda CvenTvis. amirspasalaroba ar geyo? an ra gagegeboda omis? mefis laSqarze samjer meti mainc gyavda da mainc damarcxdi? nu damarwmuneb, viTom demnas mamis anderZis Sesrulebas iTxovdi da an-garebiT arafers akeTebdi. am bilw-hambavs demna daijerebs, me ar mwams amgavri sicruis. wadi, moxu-co! ras ucdi, droze ambor-hyav mefis muxlebi. msaxurad gSoba gangebam da amaze meti arc giweria. msaxurebs ki evalebaT mefis saamod Tavdaxrilebma iaron da yoveli brZaneba uklebliv Seasrulon!

Page 82: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

82

irakli SamaTava

vici, giWirs patieba iTxovo, Sen xom Seni siamaye gangrevda mudam da am siamayes Seewire. umweod dar-Cenil did ivanes, warmoidgineT ra dila gauTenda... ah, ha, ha... – farisevlurad, moCvenebiTi sixaruliT gaicina ivanes asulma da imis yru qirqiri eqod moe-do lores.

– asea, ase! umecari vyofilvar, rom Seni bednie-rebis sanacvlod avjanydi, dinara. rodis yofila Rori fexqveS mofenili margalitis brWyvialebas gaekvirvebinos? «aha, movida Jami da modis kidec, roca yvela saTiTaod gaifanteba. me damtovebT, magram me ar var marto! vinaidan mamaa CemTan... es mitom giTxariT, rom mSvidoba gqondeT... wuTi-sofelSi Wiri geqnebaT, magram gamagrdiT; me vZlie wuTisofels».

– mglis Tavze saxarebis kiTxvas hgavs ese yove-li, mamaCemo!.. Sen ar iyavi kerpebs rom Tayvan ege-bodi? rogor ar icodi, dido orbelo, kerpebi im-sxvrevian da Senc maTebr ganadgurdebodi. rogor ambobdi? me armazis salocavi var, ufalo, qarte-xilebisgan dafSvnili da gacamtverebuli.

sibereSi orguloba da muxTloba dagCemda. sa-kuTari Tavis daRupva ar ikmare da asulic CaiTrie morevSi. mefem Tu mxrebze Tavi SegarCina, martoka-coba mogelis ukanasknel dRemde. orbelTa gvars gadaSeneba uweria, mamaCemo.

– wyeulo!.. jer kidev Sens Sobamde miwinaswarme-tyveles, rom dinaris* moyvaruli iqnebodi, amitom

* Zv. arabuli oqros moneta. Tavdapirvelad bizantiis impera-tor herakles oqros monetis asli iyo. xalifa abd-al-maliqis samoneto reformis (695-697) Semdeg man saxe icvala da musli-muri ieri miiRo. VII s. bolosaTvis dinaris wona iyo 4,25 gr.

Page 83: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

83

demna ufliswulis ajanyeba

saxelze didad ar mifiqria, – dinara giwode. ZRvenis moyvaruli iyav da omidan dabrunebuli Wrilobas ki ar misinjavdi, „ra momitanes“ metyveli TvalebiT xelebSi Semcicinebdi. Zowis, iagundis, giSris da firuzis qvebs iwunebdi; almass, lals da briliants Sehxarodi.

demna aRsazrdelad rom moviyvane, misayvedure, ram gafiqrebina mxolodSobili asulis gverdiT va-Jis dabinaveba, xalxis saqiliko rad hqmenio, mokle xanSi ki niSnobis dRec damaTqmevine. aseTi wesi gaqvT adamianebs, jer uCiCinebT, TqvenTvis sasurvels akeTebinebT, ajanyebas aiZulebT, marcxis Semdeg ki sayvedurobT, ra gebrZolebodao!.. gulqva yofilx-ar, asulo... sibralulis arra gcodnia Turme. wadi! Tvalad ar damenaxo. Svilebs mamebi manam giyvarT, vi-dre mklavSi Zala gverCis da pativiscema xelgvewife-ba! moxucis, berikacis grZnobebs ki aravin ufrTxil-deba. ufro saTno da keTili megone! Sen ki angarebiT gicxovria am xnis manZilze orbelebTan...

mere fiqrs mieca ivane. iqneb samefos gayofa movTxovo mefes kvlavindeburado, magram mefisgan SemoTvlili gaaxsenda:

– «yoveli samefo, Tavis Tavis winaaRmdeg dayo-fili, gaudaburdeba, da yoveli qalaqi an saxli, romelic daiyofa Tavis Tavis winaaRmdeg, ver gaZ-lebs».* es imas niSnavda, rom mefe samefos gayofaze uars acxadebda. giorgi gaerTianebis ideiT iyo Se-pyrobili da qveynis danawevrebas ar Seegueboda.

– „xmali dayare, dido ivane!“ – uTxra sulis eqom, romelic SemoiWra masSi da dascina: – „mraval omSi

* markozi, 3,24; luka, 11, 17.

Page 84: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

84

irakli SamaTava

saxelganTqmulo, gmiro, axla wruwunasaviT unda gaiqce loredan? rogor ajobebs, muxli mouyaro Tu ubralod Tavi Caqindro damnaSave bavSviviT?“ maSa-sadame, amirspasalarma xmali unda Seixsnas welidan da dayaros jaris winaSe? s-i-r-c-x-v-i-l-i ivanes, Sesabralisi gaxda mTeli misi modgma.

barbaciT Camoiara cixis kedlidan, qarTul jar-Tan mivida, sinanuliT gadaxeda maT, yvelas mamo-brivi siyvaruliT umzerda. mTeli cxovreba am ja-risTvis mieZRvna; Tavdapirvelad maT mxardamxar ibrZoda, abjrismtvirTvelic iyo odesRac, med-roSec, mxedarTufrosic, bolos spasalari gaxda. maTTan SimSilic gamoucdia, daWrilic yofila, purobac gaumarTavs, gamarjvebac uzeimia; is vinc jars brZolisken mouwodebda dRes gaiZaxis:

– gnebdebi, Sen gaimarjve mefev! neba Senia, ise mv-neb, rogorc mogesurveba. magram gaixsene, araerTi gamarjveba mogapovebine da moxucs nu gamamwareb.

– rogor abeCavebs kacs gasaWiri, – gascra amis Semxedvare giorgis. – me aseT damcirebul da sa-sowarkveTil ivane orbels arasdros vicnobdi. daglaxavebula, rawams samefo karisTvis zurgi Seuqcevia. hm, saxelovanma gmirma rogor uom-rad moimtvria fexi am erTi cida cixeSi! loreSi gancdilma marcxma daTrguna mxcovani orbeli, daaCiava da saso warukveTa.

gulmxiarulebi dabrundnen tfiliss. qoroni-koni iyo 1177 wlis miwuruli. gamarjvebul mefe giorgis Seyrili samRvdeloeba, «yovelni same-foisa Cuenisa monazonni da episkoposni imerni da amerni, kaTolikozi, moZRuarni da yovelni meudab-noeni» dauxvda da aiZules:

Page 85: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

85

demna ufliswulis ajanyeba

– «yovelsa begarisagan» gaanTavisufle orTo-doqsuli eklesia da dagvimtkice Seuvaloba, ro-melic es-esaa gagviuqmeT; Tqven 1170 wlis sigeliT SiomRvimis monasters ganuaxleT Zveli Sewirulo-bebi, Tumca sam sofels – rueTelT, SiosubnelT da CiqunurelT xelmwifis sasargeblod Sroma daakis-reT. eklesia ers mwyemsavs, marTebul gzaze ayenebs, ra drosac aTasgvar gamocdas gadis ber-monazvno-ba, amitom ukanonoa kidev erTi gasaWiri SevamTx-vioT samRvdeloebas da iseTi mZime gadasaxadebi davuwesoT, romlis dafarvas adgilobrivni veras-didebiT SesZleben!

eklesias Zalauflebac gaaCnda da xalxic br-mad endoboda maT gadawyvetilebas. isRa darCeno-da mefes eRiarebina eklesiis damoukidebloba da xelSeuxebloba daedasturebina.

sabolood gauqmda miwis gadasaxadi eklesia-mo-nastrebisTvis. mefem pirobis wigni daawerina, rom mis sicocxleSi begarisgan aTavisuflebda taZrebs da sasuliero pirebs.

yubasars ki mefem gadauCurCula: – qarTvels goniereba sakmarisze metad arguna

gangebam. moTminebac uxvad gvewyaloba etyoba, radgan xelsayrel dros wlebi vucdiT xolme, rom iseT dros CavceT metoqes maxvili, roca yvelaze naklebad moelis amas. Cinebulad gamogvdis Jamis kacoba. Cemi tfiliss aryofnisas Semiorgulda Zmiswuli, orbelebi, dabolos eklesiac. magram asea, daTmoba da ukandaxeva unda SegeZlos, Tu es aucilebeli aris.. dRes vTmob xvalindeli gamar-jvebis sanacvlod!.. ici yvelaze didi ubedureba ra aris CvenSi? erTmaneTis jibriT vcxovrobT da

Page 86: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

86

irakli SamaTava

xaTri dagvaviwyda. adamianuria egec...mxecTa sisxli mwyuriao mefem da baziers daaba-

ra, – sanadirod miveSurebi da myis moemzadeniT, xom iciT lodini mZags!

Page 87: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

r f h bmesame

Page 88: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

88

irakli SamaTava

„kldekaris cixeSi Caketil demnas jalaTebi miad-gnen. erTma Tvalebi dauSrita, meorem lajebSi dana daado da daasaWurisa. demna Wkuaze Secda. didxans aRar ucocxlia. ufrore sircxviliT simZimilma moinela zro-Svenieri Wabuki. gelaTis samefo sago-debeli ar aRirses da mcxeTas dafles cxedari“.

l. sanikiZe

nadirobisas simkvircxles da marjve srolas eufleboda giorgi, amadac salaSqro varjiSobas yovelkvira marTavda mefe. samzadisi sagangebo moxeles ebara, – monadireTuxucess. mas evaleboda ZaRlebis gamokveba, Sesaferisad gawrTvna; «eseni giorgobas karzed movlen da Tevdorobamdis karzed arian. razomic daiklvis, erTisagan kide, yvelasa Sigan[i] monadireT aris ZaRlTa saxarSosa, tyavi maTi. gaSvebisa Jamsa sam-sami TeTri marTebs, ჴorcielisa kviriakesa eqvsi ty[a]vi. Tevdorobis meore dRes ZaRlT dasweren. da romelic mwignobari daswers, oTxsa anu sams ZaRlsa mefisad gardaayenebs».*

mejinibeTuxucess xevsura sanadirod moekazma. sxvanic mzad iyvnen wasasvlelad.

ver vityvi, rom nadiroba ar uyvarda giorgis-meTqi. ise laRad daedevneboda xolme daWril arCvs, ormoc wels mitanebuli mefe, gegoneboda Wabukobis asakSi ariso kvlavindeburad.

ucabedad xedavs sasaxledan moxuji jaya qloSiniT gamorbis. yivCays saxeze TiTbrisferi** adevs, gzad erTi-orjerac waborZikda da mosasulierebeli Seiqna.

* qarTveli eris istoria - t. 5, nawili 13.** bunebiT yviTeli spilenZi.

Page 89: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

89

demna ufliswulis ajanyeba

– lazika gixmobs, giorguna, [ase mimarTavda gior-gis], saCqarod wamomyevi, sacaa igi moiloginebs.

– rogor fiqrob, jaya, vaJs Sobs diaci? – mefe tuCebs acmacunebda da uzomod Relavda.

jaya Wkviani qali iyo, mas SeeZlo martivad gamoec-no momavali Cvilis sqesi. gaaxsenda yubasarisTvis micemuli piroba: „jaya Tavisufalia, yivCayo! rac RmerTma Tavisufali dabada, mas adamianebi verasg-ziT SezRudaven. win erTi mniSvnelovani saqme miZevs. jayas maxvili Tvali da gamocdileba mesaWiroeba da rogorc ki movagvareb, Cemi xeliT gavagzavni yivCa-yeTs“. diax, moxuci unda daxmareboda lazikas Cvilis dabadebaSi.

– misi muclis moyvaniloba mafiqrebinebs, rom qals Sobs, Svilo, giorgi. mimZims amis Tqma, magram Wiplari Camozneqili ar aqvs, arc mucelia wawvete-buli; ganieri xdeba dRiTi dRe, amitom mgonia, rom asuls dabadebs. bevr qals mouloginebia da aras-dros Sevmcdarvar. RmerTma hqnas, araswori viyo da moxucs gamimtyundes alRo!

– RmerTma inebos, Sen gandob yivCayo am saqmes! jayam xelsawmendi da sufTa naWrebi Seitana, damx-

mared msaxuri Seiyvana da mosaloginebels kbileb-Sua msxvili joxi gasCra. uSvelebel mucelze xelebi gadaaWdo da danis piriT SemoaWra tansamosi. gaSiSv-lebuli lazika morCilad iwva loginze da SigadaSig, krunCxvebiT Sewuxebuli, naliviT ikunteboda. tki-vilis mosamateblad raRac wamali SeaZlia jayam.

„bedad gavgzavne burduxani da Tamari isans“, – fiq-robda giorgi da darbazSi bolTas scemda. mousven-roba Seetyo, sulmouTqmeli eloda Svilis dabade-bas. – vaJi Tu qali? vaJi Tu qali?

Page 90: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

90

irakli SamaTava

Cvilis tirili gaisma. mefem fexi ver moicvala, ad-gilidan verafriT daiZra da sunTqvaSekruli xare-bis momlodine gairinda.

bolos, ver moiTmina da Tavze waadga jayas, ro-melic axalSobils Wiplars Wrida.

– cnobismoyvareoba momeria, didedav! Simunvari sisxlian samarTebels wmendda da gasv-

ril xelsaxocs recxavda. mefe giorgi sul axlos miiwia saweso SesamoselSi

gaxveul yrmasTan, fexebSoris daxeda, sarcxvenels uneburad moarida mzera da damwuxrebuli mibrunda.

lazikas dedobiT gancdili sixaruli gadaaviwyda, almacerad gaxeda mefes da usayvedura – jerac ar Sexebixar Svils da ukve rogor moaxerxe misi SeZule-ba, gana Tamaric asuli ar aris, giorgi?

– asulia, magram aseTi grZnoba misi dabadebisas rodi dammuflebia.

iqve mdgom jayas ki gadauCurCula:– es yofila bedi Cemi, dideda jaya. – da taxtisken

gaswia.Tan moesma lazuri wyevla:– qჲoqi mowkimei, Trangiq CqimisTei ჲeTigi dogi-

talas! kolo-kobos moWkoda, pote va gogoWkoda!*

* * *mdivnis Canawerebidan:

ierusalims, mokle xniT, sasuliero akademiaSi vi-yavi Teologiis da filosofiis Sesaswavlad, roca mamcnes friad gasaxareli ambavi: – mefe giorgi Ta-

* fesvamogdebulo, RmerTma CemsaviT upatrono oblad dagto-vos; simware ganaxos da Cemi Tavi ar dagaviwyos!

Page 91: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

91

demna ufliswulis ajanyeba

vis cxovrebaze wignis daweras apirebs da karg gasam-rjelosac iZlevao.

Cemi gvariSvilobis wyalobiT yovelTvis mdidru-lad vcxovrobdi, siRaribes da SimSils arasdros Sevuwuxebivar! saxeli da dideba ar maklda; mowiwe-biT da ridiT mepyrobodnen Cems qveyanaSi, vidre iq vcxovrobdi. eamayebodaT CemiT da mesmoda Worebi, romelTa mosmena mainc msiamovnebda. magaliTad: ga-naTleba aTenSi miiRo, imdenive enaze metyvelebs, ramdeni damwerlobac aris; TviT romis paps miu-wvevia mrCevelad, magram kaTolike ar gamxdara da wminda sinodis gadawyvetilebiT, mrCevlad sxva kaci dauniSnavT!

Zalian kargad vicodi, rac maxarebda. TiTqmis yvelafris mnaxveli viyav! gamocdileba ar maklda, magram mefeTa cxovrebis dasawerad, pirvel yovlisa, sasaxleSi cxovreba mesaWiroeboda. albaT CemsaviT gainteresebT rogor cxovrobs qarTveli mefe.

evropa, rom ityvian, sul fexiT mqonda movlili. simdidre, oqro-vercxli, Zvirfaseuloba da fufu-neba TvalisTvis sanaxaobad ki ara, yoveldRiurobad meqca. sadac mivdiodi, romis ber-monazvnebTan Tu safrangeTis mefesTan, yvelgan erTimeoreze umjobe-si pirobebi mxvdeboda. tfilisi naadrev asakSi dav-tove. iqaurobis TiTqmis araferi gamegeboda da war-modgenas mxolod wyaroebSi amokiTxuliT viqmnidi.

mefis cxovrebis aRwera arcTu advili iqneboda, miT ufro, rom damkveTi Tavad giorgi iyo! is unda Camewera wignSi, rasac mikarnaxebdnen.

samefos ocdaeqvsi mwignobari hyavda. isini wvri-lad werdnen, ra ecva mefes vazirobisas, vin eswrebo-da orSabaTobiT saajo kars, ra saqmes ganixilavdnen

Page 92: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

92

irakli SamaTava

sasamarTloze, ras ganaCendnen, purobisas vin ejda mefe-dedofals, meRvines sadauri Rvino Semohqonda da sxva. zogjer ase dawvrilmaneba maT nawers mosa-wyens xdida.

vicodi, mwerali quraSi gavarvarebul liTons hgavs; rac metad akveseb muguzals da axureb quras, miT mtkivneulad da marTlad aJRerebs. ambavi rom naTlad gadmomeca, guliT sufTa unda vyofiliyavi. me is unda mewera, rasac Tavad vnaxavdi da ganvic-didi, Tumca gajiqebac ar ivargebda. mefe Tu urCo-bas Sematyobda, samagaliTod damsjida. amitom or enaze vwerdi wigns; rasac mefe mkarnaxobda – qarTu-lad, danarCens sxvaTa enebze.

sasaxleSi rom mivedi, mestumre damxvda. Cinebu-lad gamimaspinZlda da giorgis davalebiT pala-tebi maCvena. vimedovnebdi, mefis oTaxi mainc iqne-boda SedarebiT mdidrulad mowyobili. amirejibma da mesawoleebma kari gamiRes da reti damesxa. ms-gavs siRaribeSi, araTu saqarTvelos mefes, mec ki ar mecxovra. „karg gasamrjelos ixdian, ara? ris gadaxda unda SesZlos am Ratakma mefem“ – vifiqre da cotaTi vinane ase daufiqreblad rom davTanxmdi mefis winadadebas.

miwurSi cxovrobda mefeT mefe giorgi III. nestis suni igrZnoboda SesasvlelSi. saZinebelze muTaqa ido. xis amaRlebuli logini idga, maRali TaviT, romelzec raRac ucnauri figurebi iyo amokveTi-li. logins qveS xaliCa efina, kedelze ki romeli-Rac wmindani gamoesaxaT. sicivem Semawuxa da fexis wveric momeyina.

– mefis samosi miCveneT, – davavale msaxurT.– rac tanT ecva, im bisonis da palikartis garda er-

Page 93: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

93

demna ufliswulis ajanyeba

Ti kaba Seikera. bolo xanebSi aiCema, roca mivicvlebi da gaapatiosneben Cems gvams, is samosi CamacviTo.

rom vnaxe mewyina, nuTu ase mdare gemovneba aqvs mefes, an iqneb ubralo kacia da imitom icvams vercx-lis salamasurs?

sefe-pirT seroba* Rame Semogveswro. samxarzec ver gavtexeT puri da Zlier momSieboda.

safareSodan kerasi** moitanes da vazirTa win dadves. metyavem da meWurWlem, raki sakmarisi qoni ar iyo, selis zeTic moiRes.

wesi iyo, mwignobrebi nawerebs uziarebdnen erTma-neTs, Cems marjvniv mjdomma ki miTxra, purobis wesze amgvarad davwere wuxelis: «maSxali eqvsi Tu aTam-disca unda targ[r]Zeli, TჳTos memaSxales aqvs da ka-laTiT alya Zirsa udgs da boZali SeSa aqvs da TჳTos Casdebs, viTarca daiwvas».

rom davakvirdi memaSxaleT, wignSi dawerilis da-rad iqceodnen.

mefes uxasiaToba Sevatyve; vifiqre, vkiTxav kidec mizezs-meTqi, magram sxva mwignobarma Semaxsena: – uJmuri buneba aqvs, SekiTxvebs yovelTvis Tavad svavs, marto maSin imetyvele, roca amas ganiSnebs. xelze rom giSris beWedi aqvs, xedavT, albaT. saub-ris dawyebis niSnad im beWeds marcxena saCvenebeli TiTiT Seexeba, Tavs imas daukravs, visac sityvas aZlevs; gasagebia?

– maSasadame, mefes xelebSi unda vuyuroT? es ra wesia! – SevSfoTdi.

– msaxurma batons xelebSi unda uyuros, rom is

* mimwuxri Wamadi.** wvrili Sandali.

Page 94: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

94

irakli SamaTava

akeTos, rac xelisufals eameba.adamiani bunebiT Tavisufali Sva RmerTma da im

moxsenebis wakiTxva mominda, akademiaSi berisgan rom movismine; vkiTxe axla xelmarcxniv mjdom sawolis mwignobars, gvarad inasariZes:

– gsmeniaT rame Tavisuflebis Sesaxeb? an sad aris zRvari masa da tyveobas Soris?

– me is vici, rom uflebrivad zemdgomi var yma-glexebze, magram morCili mefe-vazirebis. absoli-turi Tavisufleba mefesac ar aqvs! omSi amirspasa-lars morCilobs, pirad cxovrebaSi – samRvdeloebas! SeegueT, rogorme mieCvieT, es saqarTveloa da ara ierusalimi, romi an bizantia.

– diaR, rasakvirvelia Seveguebi, magam ar SeiZleba maTgan gadmoviRoT is, rac sasargebloa?

– saxeldobr? – Camacivda mwignobari. – raSi mi-vbaZoT, biZiswulTa Soris qorwinebaSi an msoflio xalxTa gaZarcvaSi xom ara, romelnic milionobiT adamianebs aubedureben, xrwnian, oRond maT keTil-dReobas da pirad bednierebas Cinebulad epatronon, araferi daaklon!.. me Tu mkiTxavT, Cven varT samaga-liToni da moZRvreba aravisi gvWirdeba.

– geTanxmebiT, Tumca iqauri msaxuri mefe giorgize umjobesad cxovrobs. samarTalia ega? – vjavrobdi.

– usamarTlobas raSi xedavT? Cveni mefe xarbi ro-dia, mas imdeni fuli aqvs, ramdenic sWirdeba, xolo imdeni esaWiroeba, ramdensac imyofinebs. xelmwifes sras zeaRmatebiT mowyobas erTi saydris ageba ur-Cevnia. romel qveyanaSi aris imaze meti eklesia-mona-steri, vidre Cvensas?

yvela qalaqi gavixsene, sadac viyavi namyofi da min-doda romelime damesaxelebina, magram amaod. Tavi

Page 95: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

95

demna ufliswulis ajanyeba

davxare da mivuge:– swori brZandebiT.tabakTan visxediT da vaxSmad mwvads unda Sevq-

ceodiT. raRa Seqceva erqva amas, Znelad mosanele-bel Roris xorcs Tu davagemovnebdiT, romelic barqaSze* daeyaraT.

– vaxSmisTvis Seuferebeli ar aris es Wamadi? Ro-ri xom mavnebelia stomaqisTvis? – vikiTxe da feS-xumze** dalagebul xils mivwvdi.

– sasargeblo raჲ aris? – kiTxviTve momigo ina-sariZem.

– zRvis produqti, wyalmcenareebi, bostneuli, Tevzi...

– im raodenobiT ar mogvepoveba, mTels qveyanas eyos. – sxvaganac agrea, magram mefisTvis erTi ulufa

mudam moiZebneba. arc aq gaWirdeba gansxvavebulad xelmwifis dapureba.

– Cveni mefe imas sWams, rasac sazogadod – eriskacoba. giorgim mZvinvare lomiviT daiRrina: – siCume iyos! sufras gvikurTxebs moZRvari. – «pursa amas, romelsa ganvstexT, ziareba ars qri-

stes ჴorcisa, xolo Rvinoჲ – sisxli uflisa Cvenisa. hoi, ufalo ieso, RmerTo Cueno, akurTxe ese saWmeli da sasmeli Cueni Sen mier mocemuli, locviTa yov-lad wmidisa dedisa SenisaჲTa da yovelTa wmidaTa SenTaTa, rameTu kurTxeul xar Sen ukunisamde, amin»

davamowmeT: «saxeliTa mamisaTa da ZisaTa da wmi-disa sulisaTa, amin»

moZRvarma trapezs jvari gardasaxa.

* moRrmo TefSi.** igive barqaSi.

Page 96: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

96

irakli SamaTava

wesisamebr, «saRamos meRvine fanjas momcros mi-iRebs myinvarianiTa WurWliTa anu tabakiTa, zeda my-invarsa dahyris da ჴelTa mandili aqvs baRdadisa», pirvel sadRegrZelod mefisgan iTqva:

– dideba ufals, mSvidoba ers!giorgim merme mkiTxa:– saidanac moxvel, iq rogorRa amboben sadRegr-

Zelos? – pirvelad imperators locaven, mere taZreuls,

sul bolos RmerTs adideben. – sadRegrZeloebis iseve ar gaegebaT araferi, ro-

gorc Rvinisa! ufali samyaros meufea da maradiu-li ganmgebelia im yvelafrisa, rasac Cven mefeebi, iRblis SemTxvevaSi, sam an oTx aTeul wels rom gan-vagebT. vfiqrob, upirvelesad ufali unda adidos kacma. – sxvas ras ityvi? keTilmowyobilia iqauri qa-laqi? mWidrod saxloben Tu SoriSors? sairigacio sistema Tu uvargaT? sapirfareSoebi sad aqvT, an quCebs Tu gvaven?

mefes yvelaferi ainteresebda. imden rames me-kiTxeboda erTbaSad, rom miWirda pasuxis gacema. – qalaqi mWidrod dasaxlebulia, weliwadSi or-jer demografiul aRweras akeTebinebs imperato-ri. maTi mTavari saqme vaWrobaa. soflis meurneoba umeteswilad ganviTarebulia qalaqgareT. sair-igacio sistemiT, vici qarTli saxelganTqmulia da ara mgonia, riTime gagakvirvoT, rasac ver vityvi sapirfareSoze. is yvela socialur fenas saxlSi aqvs mowyobili.

– kvlavindeburad miwaTmoqmedeben? an ras fiq-rob, isev maT mxardamxar vibrZoloT Tu mimar-Tuleba SevicvaloT? – berZnebze gekiTxebi, – mefem

Page 97: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

97

demna ufliswulis ajanyeba

kiTxva daazusta.– miwaTmoqmedeba miiviwyes, arada isinic adri-

danve miwis muSakni iyvnen. maRalganviTarebulni varTo, iCemeben... Tavi moaqvT, magram cxadia, rom am zesaxelmwifos mosaxleoba damSeuli hyavs... rac Se-exeba rwmenas, erTi sarwmunoebisani varT, mefev ba-tono! amitom, rasakvirvelia, maT gverdiT unda vi-yoT, WirSic da lxinSic! axla jvarosanTa brZolebi mimdinareobs, wminda miwis dacva aris marTlmadide-belTa umTavresi mizani.

ise, Tqvenc xom ar aSimSilebT xalxs, mefev? – Tavxedurad vkiTxe mefes.

– saWiroebisamebr! – es ise Tqva mefem, TiTqos didi xania am kiTxvis momlodinea da pasuxic karga xania moepoveba. daamata kidec, – mxolod maT vaSim-Sileb, vinc wesebs ar icavs da im saqmes ar akeTebs, rac evaleba. qveyanam rom ganviTarebis zRvars miaR-wios, amisTvis aucilebelia yvelam iSromos. ise ki, albaT sworad iqcevian berZnebi. uxvad rom dahyaron sanovage, jariskacni brZolazec aiReben xels!

isev winandels mivubrundeT, marTebulia Seneu-li daskvna, mwignobaro... berZnebma mravali sikeTe SegvamTxvies, araerTi cixe-qalaqi aaSenes qarTul miwaze... magram maT egonaT, saqarTvelo mudam pro-vincia iqneboda da Zalauflebas SeinarCunebdnen nawyalobebi kurapalatobis dadgeniT. Tumca, kar-gad ici, ers didi mizani amoZravebda. rawams Zal-Rone moikriba, bagrationTa gvari daadgina mesaWed. marTlac didebuli mefe iyo giorgi I. kurapalat-magistrosobas xeli hkra da Tavi bagrationad aRi-ara. es arcTu advili iyo maSin. imodena imperias, rogoric bizantiaa, erTi cida qveyana ucxadebs,

Page 98: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

98

irakli SamaTava

– damakvirdi, Sen, veSapo, daimaxsovre Cemi saxeli da maRiare Sens sworad. amis paralelurad daiwyo eklesia-monastrebis mSenebloba. xvdeboda giorgi, viTom marTlmadidebeli bizantielni sarwmunoebas farad da maxvilad iyenebdnen. [radgan roca eklesia-Ta gverdiT meCeTebs agebdnen, krinti ar dauZravT qristes saflavisa da mrwamsis damcvelT]. roca qa-rTlis Zliereba SeamCnies meliebiviT mocunculd-nen, ase dagvZaxes: Zmano, erTni varT Cven, qristes wiaRidan gamosuli saxelmwifoebi da daaviwydaT, lamis barbarosebs rom gveZaxdnen aseuli wlebi... xom marTla, isev Rrmad morwmuneni arian? – idumal ikiTxa giorgim...

– rogorc saqristianos sCvevia, rwmena Tavdasa-cavad Seiqmnes, mefev. ician, rac metad SeaSineben mrevls, miT damjeri da iolad samarTavni gaxdebian. Tumca, WeSmaritad qristianni iqac uxvad arian. Teo-logia akeTilSobilebs suliers, rwmenaSi gaZliere-buli kaci ki naklebsaSiSi aris, vgoneb.

– gelaTsa da iyalTos rom akademiebia, imgvari Tu aqvT, mwignobaro? an opizis savanis msgavsi?

– marto did qalaqebSi ki ara, provinciebSic aris; rogorc CemTvis cnobilia, gelaTs triviumsa* da kvadriums** aswavlian. opizaSi – xelobas, iq ki sxva dargebic iswavleba, saxeldobr: logika, Teologia, religiis istoria, xelovnebaTmcodneoba; vaRiareb, ise momravlda akademiis ricxvi, male msurvelze metic iqneba albaT. es yvelaze gonieri saqcielia im-peratoris mxridan. wignieri sazogadoeba yvela xe-

* geometria, ariTmetika, musika.** filosofia, ritorika, astronomia, gramatika.

Page 99: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

99

demna ufliswulis ajanyeba

lisufals esaWiroeba. rac meti iqneba, miT male dar-wmundebian, rom omi udidesi danaSaulia da Cven mis damwyebT unda vsjideT upirvelesad da ara ubralo jariskacebs, an wvrilmani qurdobis momqmedT.

– rogor fiqrob, wigniereba aRmofxvris dedamiwa-ze oms? an risTvis ibrZvian adamianebi?

– Znelad saTqmelia risTvis ibrZvis adamiani. mas hgonia, rom miwa meti TavisuflebisTvis sWirdeba, sinamdvileSi iseTni mzvaobroben da omoben, romel-nic dampyrobluri Tvisebisani arian. TavisTavad, ori saxis kaci Seqmna omis kanonmdeblobam, – erTni ieriSis momxreni arian da maT dampyrobels veZaxiT, – meoreni Tavs icaven mxolod! Zlieri sustis xarjze Tavis sazRvars ifarToebs da TiTis qneviT, muqariT afrTxobs metoqes. me Tu mkiTxavT, didi albaTobaa wignierebam omi aRmofxvras. Tqven ras fiqrobT Wk-vian kacze, mefev?

– samagierod, Wkviani kaci Znelad samarTavi xde-ba. rasac briyvs erT Tqmazed ajereb, imas brZenTan iolad ver gaitan. sulels mtkiceba ar unda, ri-same Sedegis miuRwevladac SeuZlia xmali atria-los, Suagul omSi ibrZolos; mofiqrali ki windawin Wvrets, rom mxolod iRblis anabara ar darCes.

mefem moulodnelad iseTi uxerxuli ram mkiTxa, rom Sevcbi:

– Cems garSemo rogor xalxs amCnev, metismetad su-lelT, Tu ubralod gonierT?

SeviSmuSne, wverebze xeli gadavisvi da dauyovne-bliv mivuge:

– erTi dRis mosuli var da Znelia davaxasiaTo vinme, xelmwifev. enaybedoba iqneba maT gonierebaze da ugunurebaze vilaparako. braziT naTqvami gamo-

Page 100: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

100

irakli SamaTava

miva da mosvlis dRidan gavZuldebi vazirT. Tumca, maT erTgulebaSi darwmuneba ufro gargebT, mefev. erTguli, Tund uWkuo, mainc sargeblis momtania, icodeT!..

– sxvas ras gvirCev? – mkiTxa giorgim.– Zilic drouli unda icodes kacma, Tuki mendo-

biT, mefe batono.– cxadia asea, magram gsmenia rame mefeTa cxov-

rebis Sesaxeb? Tqven rom mSvidad iZinoT, amisTvis Cven, mefeebi unda viyoT fxizlad.

– katabalaxa scadeT, dagamSvidebT, mandragoris* Wamac gargebT –kadnierad vuTxari da enaze vikbine! Cemi siTamamis wyalobiT, xelmeored, Zalian Rrmad Sevcure.

– zrdilobis wamalic gecodineba, Wabuko, – momi-go dacinviTve.

– diax, mefe batono! sifrTxile da cotaTi fiqria zrdilobis sawindari. mapatieT, gulaxdilobiT mo-mivida da metismeti giTxariT. mefis Zil-RviZili msaxuris gasarCevi ar unda iyos!..

– pirdapiroba sasaxlis mobinadreT sul gadaavi-wydaT; raxania gulidan amosuli kacis sityvebi ar msmenia. ise ki, daixsome, mwignobaro, me yvelasgan erTs viTxov, umniSvnelovaness – fiqrs! CvenSi wesad aqvT, enaze rac daadgebaT imas amboben. yrantali da ybedoba yoveldRiurobad qceula.

nasufrals gadaxeda giorgim da Seatyo, msubuqad ilukmeboda mwignobari. hkiTxa, rad ar sWam mwvads danayrebamdiso?

– zomiereba mmarTebs, mefev! rasac mSieri stumari

* balaxia, vaSliviT moibams; vinc sWams, Zils mo(h)gvris.

Page 101: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

101

demna ufliswulis ajanyeba

ver xedavs, imas advilad amCnevs maZRari maspinZeli. uxerxulia, albaT sxvis saxlSi kuWis amoyorva.

– amitomac aris iqauri maspinZeli mdidari... xel-gaSlilobas siZunwe anacvales. kargi cxovreba sa-wolTa morTvaSi da agarakis SenebaSi dasaxes. vai, ubadruko kacobriobav! rodis unda Seigno, ra ufro Rirebulia am cisqveSeTSi?!

ikunkeliZem CamCurCula:– mefes ra moswons da ra swyins, amis gageba TiTq-

mis SeuZlebelia. amitom naklebi isaubreT. metyveli kaci, Tavisi ritori bunebis wyalobiT, met Secdomas uSvebs! ecadeT zedmetad dafiqrdeT, vidre krints daZravdeT!..

mgoni mwignobari ar cdeboda, rCevac gaviTva-liswine. kveri davukari da saubris gangrZobas du-mili varCie.

gvian RamiT gaviyareT da CiraRdnebiT gagvinaTes sawolamde misasvleli gza.

* * *mwignobris Canawerebidan:

namgzavri viyavi da etlis jayjayma damRala; al-baT es iyo mizezi, rom giorgis sasaxleSi ZilquSi dameca.

adre adgomas Cveuli viyav da roca mze moadga sarkmels, tarsikonis fexsacmelSi Sevacure fexebi da SevamCnie, gauxdels damZineboda. es bavSvobidan wesad mqonda. mecadineobisas, Wraqis Suqze, xSirad CamZinebia da amiT vamarTlebdi Cems saqciels, ma-gram simarTle is iyo, rom tansacmlianad daZineba Cvevad meqca.

Page 102: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

102

irakli SamaTava

samvikis* sazizRari xma gaisma. [ise ki merCivna me-Canges daekra]. es sakravi oms magonebda, zurnas da naRaris xmas, amitomac mZulda. didxans vayurade, eqoTi mainc ver gavarCie saidan modioda xma. „albaT mefis davalebiT ukraven“, – vifiqre da isev mominda mefe giorgi mexila. mas wina dRiT kaxuri saferavi daelia da ratomRac gadavwyvite mefis cxovrebis yvela wvrilmani uklebliv Semeswavla, maT Soris xa-siaTebi leqa da nabaxusevisa.

metad ucnaur viTarebaSi vnaxe mefeT mefe. momiteveT, rom misgan ukiTxavad vwer amas! mefes vaxtangiseuli taxti Sua oTaxSi daedga da

mis win gulmodgined loculobda. taxtqveS wiTeli xaliCa ego...

mefis mtkicebiT, visac taxti uyvars, mas xalxis siyvarulic moeTxoveba.

vuTxari, mdidruli am sasaxleSi mxolod Tqveni taxti aris-Tqo.

man momigo: – mesakuTreoba sazizRari senia kacisa! [Tumca Zvirfasic]. es taxtic, iseve rogorc mTeli qveyana, Cemi ki ara, xalxis kuTvnileba aris!..

– wignis weras rodis iwyeb, mwignobaro? – Semaxsena man.– dawyeba Wirs yovelTvis, mefe batono.– maS, ase Cawere dasawyisad: «eseviTari sagodebe-

li da saRaRado mosawevari moiwia». danarCens mokle xanSi gaigeb... da kidev, TvalTvalic cudi Tviseba aris, ecade moiSalo...

marTals brZanebda mefe giorgi. im avazaks da gare-

* uZvelesi qarTuli dasartyami samusiko sakravi; sabas cnobiT naRaris qarTuli saxelwodebaa, amJamad saqarTveloSi cnobi-lia diplipitoTi.

Page 103: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

103

demna ufliswulis ajanyeba

wars vgavdi, romelsac egona, rom masze keTilSobili ar daiareboda cisqveSeTSi!..

vidre oTaxidan gavidodi momaZaxa:– sanam sxvaTa cxovrebas daswerde, ajobebs saku-

Tari dawerili da Secnobili gqondes...samviki kvlav xmaurobda, oRond ufro gulisgama-

wyaleblad da mosawyenad...martoobas veZebdi, rom cota davfiqrebuliyav,

ra xalxTan mqonda saqme. Tu mefesaviT ucnauri iyo taZreuli, albaT Wkuidan SeviSlebodi.

* * *wigns kiTxulobda giorgi:«lazikeSi miwa yovelgniT zRvidanaa wamoCrili

da mis denas aferxebs... aq zRva Tavis napirebs exe-Tqeba, is verc win miiwevs da verc ufro maRla awevas axerxebs, aramed ukan ixevs da kvlav Tavis adgils ubrundeba. is icavs Tavis kuTvnil sazRvrebs»*

zRvis xmasaviT Caesma mologinebuli xarWis naTq-vami: jerac ar Sexebixar Svils da ukve rogor moaxe-rxe misi SeZuleba, gana Tamaric asuli ar ariso?

es naTqvami xan erT kldes miswvdeboda, xan misi su-lis sxva jebirs miexeTqeboda. ar icoda, romeli ufro sZulda, axalSobili asuli Tu dedad qceuli xasa!..

roca lazika moinaxula, mas Cvili mkerdze miewvina da rZes awovebda. aseTi ram giorgis nanaxi ar hqonda. burduxani dedofali iyo da man ZuZu ar awova Ta-mars. „mkerdis gafuWeba anaRvlebs Svenier burdu-xans, SiSobs ZuZu ar Camoezniqos da SvilisTvis rZe enaneba“, – azmnobda.

* georgika, II, gv. 142

Page 104: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

104

irakli SamaTava

lazikas dedobrivi mzrunveloba acvifrebda me-fes. magram imwams, is brazi enTeboda, uZeod rom unda gadagebuliyo! samefos memkvidre esaWiroebo-da, xarWam ki es survili ver ausrula. qalisadmi grZnoba gaunelda, winandeliviT ar miuwevda guli da naxvisas zizRi ufro eufleboda, vidre siyvaru-li. axla imas fiqrobda, burduxanis da Tamaris is-nis sasaxlidan dabrunebamde, rogorme moecilebina xarWa da misi namSobi.

cxenebi Seakazmina, lazika ixmo da gaumxila:– Seni Zma vipove! is opizas aris. wadi, sakuTari

TvaliT naxe da darwmundi amaSi. sTxove beSqen opiz-rels ramdenime dRiT TavSesafari mogces, amasobaSi mec moval da sxvagan wagiyvan.

mas ar gaxarebia Zmis povna, radgan giorgisgan Se-TiTxnili ambavi egona;

– ra Tqma unda, Tavidan micilebT, ara? sicrueSi cxovrobdiT aqamde da ase iqneba ukunisamde. CemTan gatarebuli dReebic farsi yofila. iqneb saRvde-loebas miswereT ukve Cemi monazvnad aRkvecis TxovniT? martoxela dedoba ar gamiWirdeba, avitan rogorme. araerTgzis mcema sawuTrom da damamcira, magram gansacdels Cveuli var! siyvarulis araferi gcodniaT, mefev. darCebiT isev sasowarkveTili, yve-lasgan uaryofili da nugeSad mogindebaT xasasTan ganmartoeba... gviani iqneba, Zalian gvian daSvebuli Secdomis gamosasworeblad.

– wadi, xarWav! SenTvis RmerTs mxolod eSxi mou-cia; mwyazari nakvTis gamoyvanaSi didi dro dauxar-javs Semoqmeds, dedakacuri guneba ki qaosuri da mouwesrigebeli darCenia. Tu damWirdebi, vici sa-dac mogagno!

Page 105: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

105

demna ufliswulis ajanyeba

– arasworad TqviT, mefeo. ki ar unda momagnoT, aramed mogvagnoT, me da Sens qaliSvils! – iyvira lazikam. – Cven ukve orni varT, vinc vsaWiroebT Tqvengan zrunvas.

vidre taxtrevanSi Casxdebodnen, sasaxlisken mo-trialda lazika, didebul palats gaxeda da Caibut-buta: – nuTu amisTvis ajanydi ufliswulo demna?

* * *

winaT vaxsene zanqan zorababeli, imxanad yvelaze mdidari da saxelganTqmuli Tbiliseli didvaWari. [warmoSobiT ganZidan]. aRmosavlur tansacmels ata-rebda, ufro Turqulis minamsgavss, Tumca sxva samo-sic hqonda [berZnul-sparsuli] da saWiroebisamebr gadaicvamda xolme. marTali iyo, RmerTmani, roca da-Jinebuli acxadebda, vaWari yvela xalxis saameblad unda icvamdeso samoss...

Zunwi da metad xelmomWirne kaci iyo zorababeli. nivTis Cuqeba eZneleboda, mudam sarfianad gayidvas lamobda. mefe rom mefea, imisTvisac araferi mieca feSqaSad. – didZali fuli Tu gsurs iSovo, dazog-va unda SegeZlos da xelmomWirneoba Cvevad geqces. mflangvelni maleve Raribdebian, amitom goniereba ganZis povnasa da monetebis simravleSi ki ar vlindeba, aramed mis SenarCunebaSi, – ambobda xolme didvaWari.

gadmocemiT, mas oqroTi savse mRvime aRmoeCina, sx-vaTa naubriT, CaZirul gemebs eZebda da kaspiis zRvaSi miegno aseTisTvis. sxvani ambobdnen: – yadis qveyanaSi kamaTi mosvlia qristian vaWarTan; mohgonebia sadRac gagonili, araferi ise individualurs ar xdis kacs, rogorc samosi. tansacmliT iolad icnoba kaci da

Page 106: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

106

irakli SamaTava

zanqans gadaucvams maTebr, ufiqria, mahmadis mcnebis mimdevradac Tu Tavs gaasaRebda mis naTqvams gaci-lebiT sarwmunod miiCnevdnen da qristrian vaWars arc ki mousmendnen. amitom xelSi yurani dauWeria da alahi dauficnia, marTali var da tyuilad mesar-Cleba es qurdi, Cemi navaWris miTviseba hsurs da Tavs vaWrad asaRebso.

meore vaWars uTqvams: – qurdi ar var, ficiT ver vficulob, radgan ase weria

wminda wignSi: sTqvi hoze – ho, araze – ara da, eg ikmareo. Cems qveyanaSi ki ase dauweriaTo, Tavi gamoudvia

zanqans: «Tu qaravnisagan qurdman wauRon raime, merme man misi icnas sxჳs kacis ჴelTa, daificos man kacman rome qurdi ar yofiliyos Tavis mets aras emarTlebis: Tu ver ificos qurdisa maSin saqonlis patronman daificos raჲ wilჴdomia da yvelaჲ uz-Ros»* raki ver ficulobs es qurdi, marTali var da tyuilad rad mesarClebao.

viTom alahis morCil zorababels daujeres, Tum-ca kanonTa wignebSi msgavsi ram arasdros SexvedriaT da cotaTi iWvneulad igulves. sadavo qoneba mainc mas miakuTvnes.

daufasa zanqanma yads mis sasargeblod miRebuli gadawyvetileba da feSqaSad miarTva nadavlis naxevari.

– marTlac RvTis kaci yofila es vaWari, – daumowme-bia yads.

zanqans axla is meore naxevari auRia da meCeTis

* “wigni samarTlisa kacTa Secodebisa yovelisave”, es kanoni giorgi brwyinvalis epoqaSia miRebuli, Tumca savaraudoa, rom giorgi III-is drosac qurdobis winaaRmdeg mebrZol xelmwifes msgavsi kanoni eqneboda SemuSavebuli, raki man pirvelma Seqmna mparavTmZebnelTa instituti.

Page 107: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

107

demna ufliswulis ajanyeba

mSeneblobisTvis Seuwiravs. amas imitom akeTebda, icoda, samjer mets miuzRvavda erTgulebisTvis xonTqari. damrumebul* qalaqis mmarTvels, xonTqa-ris nebarTviT, saWurWlis muqibad** dauniSnavs. ori xazina hqoniaT, saTavo da saxarjavi. Tvenaxevari patiosnad xazinadrobda, amasobaSi umarjvia, sru-lad aRunusxavs oqro, dakavSirebia Tavis xalxT da jvalos tomrebiT gauzidavT qalaqis simdidreni. saTavo xazina xeluxlebeli iyo wesisamebr da roca xonTqars Seutyvia muqariT SemouTvlia: – rawams xelT vigdeb TaRliT mekobres kbilebs davaZrobo.

amgvarad, zorababelis simdidris warmomavloba Znelad gamosarkvevi gamxdara, Tumca eWvgareSea, fulma mefesTan daaxloebul piradac aqcia.

swored am zanqanma dauxata mefes Sarvani abreSu-miT mdidar qveynad da daarwmuna, rom saxelmwifo Semosavals bevrad gazrdida, Tuki Sarvans gamosta-cebda iqaur mmarTvels.

– saWiro kacia, zorababeli – bevrjer uTqvams gio-rgis. misi daxmarebiT vapireb siyrmidan akviatebuli ocnebis asrulebas.

mogexsenebaT, drahkani da drami iyo saqarTvelo-Si fuladi mimoqcevis saSualeba, erovnuli, moneta-luri sistema ki saWiro raodenobis ar gagvaCnda. mefes surda daviT aRmaSeneblis gamosaxulebis fuli moeWra zarafxanaSi, Tumca amisTvis didZa-li vercxli iyo saWiro. aseTi moneta Tavis droze mefe daviTs moeWra, savaraudod mas Semdeg, rac anisi Turq-selCukTagan gamoexsna. CvenTvis ucnobi

* dabrmavebuli.** ZRvenT mne, Semnaxavi.

Page 108: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

108

irakli SamaTava

mizeziT am monetam fexi ver moikida da maleve mimo-qcevidan amovida.

– ratom, ra mizeziT? – ukiTxavs TavisTvis mefe giorgis. – es xom giorgauli TeTris Semdeg umTavre-si fulia, romelzec qarTveli mefea gamosaxuli.* drahkansa da drams isev erovnuli ar sjobda? – pa-suxic naTelia. ubralo kaci iyo daviT mefe da al-baT Zalian mcire raodenobiT moaWrevina igi, Torem spilenZis Sovna ar gauZneldeboda. Sedegad, moW-rili monetebi ucxoel vaWrebs moeswroT da qveyni-dan gaetanaT; TiTo-orola Tu moipoveboda saqarT-veloSi, isic samefo salaroSi darCenili.

spilenZTan SedarebiT vercxli Tvisobrivad ufro Zvirfasi metali iyo. samwuxarod, imxanad sakmarisi raodenoba ar moipoveboda.

– vercxlis kriziss eSvelba rame, zanqan?– rvaliT CavanacvlebT, rogorc uwindel dro-

Si. mTavaria kanoni miiRoT mekobreTa, avazakTa da qurd-mZarcvelTa winaaRmdeg. isini qaravanTa Tavi-sufal mimosvlas aferxeben.

xvdeboda giorgi, zanqans TareSi da sxvaTa Zarcva mo-bezreboda, auracxeli simdidris patroni iyo da axla saWiroeba iTxovda qonebis mitacebisgan Tavi daecva.

* daviT IV aRmaSeneblis spilenZis unikaluri moneta. iwonis 10,73 g. Sublze moTavsebulia samefo tansacmliT mosili mefis portretuli gamosaxuleba da daqaragmebuli asomTavruli zedwerili “daviT mefe”, zurgze - jvari da zedwerili: “qriste! daviT, mefe afxazTa, qarTvelTa, ranTa, kaxTa da somexTa”. mo-neta moWrili unda iyos mas Semdeg, rac daviTma 1123 wels som-xeTis dedaqalaqi anisi Turq-selCukTagan gaanTavisufla da Tavis titulaturaSi somexTa mefis wodebac Seitana (zogierTi mecnieris varaudiT, 1118 wels, lores aRebis Semdeg). moneta daculia britaneTis muzeumSi.

Page 109: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

109

demna ufliswulis ajanyeba

– asec moviqcevi, zanqan. dro mWirdeba, cota mos-venebac ar mawyens.

– Tavrizs mival da xom arafers damabarebT?– mxolod ZaZebs, zanqan, sxvas arafers. – dabrunebisTanave gestumrebiT, mefev, – daibara

ganZelma da SeumCnevlad gavida sradan. zanqanis wasvlisTanave giorgim mis win veeberTe-

la peplisfrTiani beWedi dainaxa, Zvirfasi TvliT moWedili nakeToba saucxood brwyinavda.

– ra surs vaWars amis sanacvlod? – gaifiqra gior-gim. mefe ganZelTan frTxilobda, yoveli Sexvedris Semdeg ki TavisTvis ityoda:

– pirveli me davaZrob kbilebs, Tu Cems gacu-curakebas Seecdeba es vaWari.

* * *zanqanis wasvlisTanave, tyeSi seirnoba aikviata

mefem da martokaci gavida sradan. jerac bneleTSi danTqmuliyo tfilisi da nisli

jgrod gadmofenoda dedaqalaqs.CiraRdnebSi cecxli bolomde ar ganelebuliyo. dedozarTan Ramis aeSagi fxizlobda. arwivnic alag-alag boinobdnen da Sehyefdnen me-

fed kurTxeul myudroebas. Soridan ZaRlis yefac ismoda. damSeulisas ufro

hgavda misi wkmutuni, vidre mgrZnobiare cxovelisas. ara da ar Tendeboda. uWirda aiss Ramis bind-bund-

Tan brZola da WidilSi damarcxebuli Zalas ikref-da, rom rogorme gaemarjva morigi ieriSisas.

elandeba giorgis, jagnarsa da buCqTa Soris mst-ovari Casafrebula da guldagul uTvalTvalebs xelmwifes.

Page 110: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

110

irakli SamaTava

sajinibos mivida, xevsuras fafarSua moealersa, ubralo unagiri daadga, aRviric amosdo da saxetia-lod wavida.

swored im dRes, liaSi daeflo mefes xevsura da TviTonac lamis talaxSi daixrCo. bedad, SeSis-mWrelni yofilan da sabeliT mieSvelnen lafSi Ca-Zirul giorgis. mefe ris vai-vaglaxiT sikvdils ga-daarCines, xevsura ki daiRupa.

alRos rom ekarnaxa liaSi ar Sevidoda, magram nislSi danTqmuli adgili albaT wylad moeCvena xev-suras da gascda filopats.*

pirquS da gaucinar xelmwifes dardi moawva. xdeba zogjer, kacs siavis Cadena swyuria da albaT

es iyo mizezi, sisastikemoreuli xelmwifis gagu-lisebisa.

sasaxles vidre Sevidoda, jalaTi daibara, gaamza-debina dilegi da Tqva: – yivCay yubasars aCveneT, rac unda moxdes Sebindebamdis!

me, mefis mwignobars, msmenia rogor imarTlebda Tavs mefeT mefe giorgi: – xevsuras daRupvam Semzara da rame cudi rom ar meqna, SeviSlebodi. aris adami-ani zogjer imdenad gaurkvevel viTarebaSi, rom ar icis ra akeTos, Tumca sulis siRrmeSi grZnobs, rom mavnebloba da visime gaubedureba daamSvidebs. diax, ise momwyurda sisxli, Cveulebriv nadirobamde rom meufleboda. sanadirod wasvlas ver SevZlebdi xe-vsuras daRupvis gamo da rogorme sxva ufro sain-tereso TamaSobiT unda gavrTobiliyav!..

hyavda sasaxles vinme jalaTi, romelic metad ucnaur sasjelebs igonebda; ucxoeTidan Camosul

* sanadiro mefisa SemoRobili axlos mefis samyofisa. (vaxuSti)

Page 111: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

111

demna ufliswulis ajanyeba

stumars, rogorc ki daimartoxelebda, qveynis kul-turaze, ekonomikaze an politikaze ki ara, dileg-ze da sxeulebriv sasjelze ekiTxeboda. aRtace-biT saubrobda xolme: Tavis wagdebaze, morielebis da gvelebis mZinare tyvesTvis misevaze, xel-fe-xis mokveTaze, daSanTvaze, frCxilTa daglejaze, kbilebis amoZrobaze, Tvalis daTxraze, dasaWurise-baze da sxva. ase axarisxebda sazogadoebriv fenas: damsjelni, dasasjelni da dasjilni, sxva socia-luri klasi misTvis ar arsebobda.

ar vici, saerTod Tu gaaCnda suli an rwmena, magram vidre dasjas daiwyebda, pirjvars isaxavda. zogni am-bobdnen, Zalauneburad akeTebso, zognic piriqiT, swams da mitomac isaxavs pirjvarso!.. [CemTvis sul erTia, amas Segnebulad akeTebs kaci, Tu daumor-Cilebeli qvecnobieris wyalobiT].

jalaTze ambobdnen, metyveleba ar SeuZliao, Tum-ca, erTxelac, roca vkiTxe, jalaTo, ase sastiki ro-gor xar-meTqi, momigo: – vici, rom Seubralebloba mteria kacisa, magram roca siyvarulis gancdas kar-gavs adamiani, mas mere araferi eZneleba, maT Soris sxvaTa sicocxlis moSTobac! siyvaruls moklebuli kaci sastikic aris da veragic!..

am jalaTs lamis megobrad vTvlidi. sasaxleSi da-binavebis dRidan mas vuyvebodi sxvadasxva qveynis sapyrobileebze. iciT, erTxelac niSnisgebiT Tqva – aTze meti sawamebeli iaraRi davamzade da sul Tqven-gan mosmeniliT; Tqvenebr gonierebi qmnian iaraRs, Cvennairni ki mas mxolod viyenebT. amadac, ufro di-di damnaSave Semqmnelia da ara amsrulebeli.

davuCeme, – sindisi ar gawuxebs, jalaTo-meTqi, momigo:

Page 112: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

112

irakli SamaTava

– sindisma rom Segawuxos igi unda gagaCndes! rac ar maqvs, is rogorRa SemaZrwunebso!.. zneoba, sinanu-li, morali am satusaRoSi Semosvlamde davagde... Tu romelimes aRmoaCen Sens arsebaSi, cxovreba jojoxe-Tad geqceva. am bolo dros sinanuli SemomeCvia. da-binavda Cems arsebaSi da yoveli sawamebeli iaraRis aRebisas Zval-rbils mimtvrevs, mzaravs, mCxvlets... bednieria kaci, visac ar awuxebs mtarvali sinanuli.

avuxseni, sinanuli ki ar aris mtarvali, aramed ua-misod arseboba-Tqo. Tu gsurs is daamarcxo, unda rogorme moinanio!.. amitom arseboben: mRvdlebi, pa-dreebi, imamni Tu molebi...

bnelsa da ukunSi mcxovreb kacTa igavic vuambe. ise sazarlad gamoiyureboda, Tvals ver vuswo-

rebdi. saxe daserili hqonda da sam-oTx adgilas naiarevi uCanda. brge kaci iyo, ganieri mxrebiT da balanmovlebuli taniT. pirquSi meCvena... mcinaric arasdros menaxa. saxeze Rrma mwuxareba aRbeWdvoda, Tvalebi risxviT ucimcimebda, xolo tuCebs gamud-mebiT nerviulad acmacunebda.

SexedavdiT da mixvdebodiT, borotebisTvis iyo sagangebod Sobili!.. adamianuri arc araferi hqonda.

yoveli mkvlelobis Semdeg iaraRs guldasmiT wmendda.

msmenia misgan: – sisxli iolad aJangebs rkinas, amitom vidre Seax-

mebodes, saWiroa misi Camorecxva. TviTon dilegi sasaxlisgan moSorebiT moewyo.

Sxamiani qvewarmavlebiT savse Rrmuli Wisebr Rrmad iyo amoTxrili. iqedan gaqceva warmoudgeneli iyo da jerac veravis moexerxebina.

satusaRoSi Semawuxebeli nestis da Smoris suni

Page 113: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

113

demna ufliswulis ajanyeba

idga; adre is sasaxleSi iyo datanebuli, magram mZo-ris moyvaruli afTrebi SemoeCvivnen sras da giorgi iZulebuli Seiqna sadme Sors gadaetana igi.

dedofali burduxani wuxda, tyveTa kvnesa da kivi-li saZineblamde aRwevs da aRar SemiZlia maTi moTqma-vaebis smena! droulad gaaZeveT, batono, es jalaTi.

myis brZana giorgim: – palats mglebi da turebi SemoeCvivnen, afTrebic

daZrwian Soriaxlo da nasaxlars emsgavseba aqauro-ba. saswrafod gamecale, jalaTo, sadme Sors aaSe-nebine samsjavro saxli, saSen masalas da damxmare muSebs ki ar mogakleb arc erT dRes.

jalaTma Tanxmobis niSnad kveri daukra giorgis da gamoeTxova.

iyo aseTi adgili, kldekaris cixe; mas Semdeg, rac argveTeli feodali liparit I baR-

vaSi TrialeTSi gadavida, aq cixe aages. baRvaSTa gva-ris politikuri siZlieris zrdas ver hguobda saqa-rTvelos samefo xelisufleba. jer iyo da kldekaris erisTavi rati I eurCeboda bagrat III-s. ratis, mefis mamobili, daviT kurapalati mfarvelobda da urCi feodali sargeblobda kidec am mowyalebiT.

XII saukunis dasawyisSi TrialeTi da kldekari Wyondidelis diswuls, vinme Tevdores Caabares.

mravali ubedurebis mowme iyo es adgili. klde-kari qveynis erTianobis xelisSemSleli iyo, ube-durebis momtani adgilic da mefeTa ZilkrTomiano-bis mizezic.

giorgi III-m aq droebiT satusaRo gamarTa. demnas sicocxlis bolo dReebi Turme aq gautarebia. ai, rogor momxdara es ambavi.karismcvelT Savad mosili WabukisTvis mklavi gae-

Page 114: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

114

irakli SamaTava

yaraT. morCilad moabijebda tyve da winaaRmdegobis gawevas sulac ar cdilobda. maTgan moSorebiT sxva dasasjelnic fexis TreviT modiodnen;

kariskacma Zlivs amoRerRa: – mefeT mefe giorgi brZanebs amaTgan ors, or-

belsa da ufliswuls Tvalebi dasTxaroT, sumbats Tavi mohkveToT, sxva danarCenTac sastiki sasjeli daudginoT. Wabukis TvalTa damrumebis Semdeg daa-saWuriseT igi da roca tkivils daiamebs, masTan mi-hgvaroT!..

jalaTisTvis damaxasiaTebeli sixaruli daviWire tartarozis TvalebSi. SanTis gacxelebas Seudga imwams.

msmenoda, ufliswuli mefis Zmiswuli da taxtis memkvidre iyo. vevedre, nu daasaWuriseb esoden mSve-niers-meTqi. iuara, gajiqda jalaTi: – samefoSi mefis sityvas vervin gadauxvevs, nu miwyeno...

sasowarkveTili ufliswuli gons ver mosuliyo. mefem xom Seiwyala igi SeTqmulebisTvis; Tan ager Tveze meti gasuliyo ajanyebidan; Tu dasjas apir-ebda ratom maSinve ar dasaja ajanyebulni?

ivane ifofreboda, galiaSi momwyvdeul nadiriviT borgavda:

– xom geubnebodi, demna, ugulo kacia giorgi da ar SegvarCens gandgomas-Tqo. vyofilvar Tu ara marTali?

dinara orbeli iwyevleboda, somxTa kaTolikos-ma jer kidev meSvide saukuneSi dagvibara: «srulad ar eziaroT maT [qarTvelT] arc locvaSi, arc Wama-sa da smaSi, arc megobrobaSi, arc dedamZuZeobaSi, arc salocavad wasvliT jvarSi, romelic ganTqmu-lia mcxeTis midamoSi, arc manglisis jvarSi da nurc Cvens eklesiebSi miiRebT maT, aramed maTTan qorwinebisganac sruliad ganeSoreT, mxolod iyi-

Page 115: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

115

demna ufliswulis ajanyeba

deT da mihyideT, viTarca uriebso! xolo Tu us-wavlelad vinme ise moiqceva, rom maT eziareba da erTneba iqneba maTi sarwmunoebis sibilwisa, aseTe-bi wyeulimc iyvnen suliT, wyeulimc iyvnen xorciT da mTeli Tavisi cxovrebiT, ganeSoron RmrTis wmi-da eklesias. iyvnen bnels damkvidrebulni da sama-radiso sazrdo cecxlisa! xolo, Tu vinme gaampar-tavandeba da Seuracxyofs wyevlas, uwyodes, rom sulieri sasjelis Semdeg vecdebiT, xorcielsac mivawioT»* Cven ki, uarvyaviT kaTolikosis sityve-bi. SeviTqvifeT, SevzavdiT qarTvelebTan da da-viviwyeT gvari, adaT-wesebi, tradiciebi! ai, amitom davisajeniT. sad qarTvelebi da sad Cven, orbelebi. araferi gvqonda saerTo da mainc vcdilobdiT dag-zavebodiT. uaresis Rirsi varT, uaresis. mciredia is satanjveli, rac gvarguna qarTvelTa mefem. vai, Sen gauxarelo da beddamwvaro dinara!

giorgim zizRiT Sexeda mawyevars, TiTiT aniSna jalaTs, – kldidan gadaagdeT jvalos moZravi to-mara! amaze sulmdabali da nirwamxdari orbeli ar meguleba arsad!..

tartarozma brZaneba Seasrula; miwamde suli ar dahyolia dinaras. rogorc ki moicala jalaTma, SanTebic cecxlSi Caalaga. karis moZRvars dau-Zaxa; anaforians sikvdilmisjilebisgan aRsareba unda moesmina. ivanes umcrosma Zmam qavTarma da misi Svilma sumbatma ar ineba codvaTa miteveba, ukanasknel survilad ki iTxova: kuTvnili iaraRi

* VIIs. I naxevarSi religiuri ganxeTqileba moxda qarTvelTa da somexTa Soris, somxeTis kaTalikosma abraham I-ma mrevls swored ase mouwoda.

Page 116: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

116

irakli SamaTava

salaroSi SeenaxaT.mexrmlem* xmlis erTi moqneviT Tavi gaagdebina

qavTars; TavmoWrili qaTamiviT afarTxalda sumba-tis tanic.

Semdeg gaxurebuli SanTi TvalTan miutanes ivane orbels da daamrumes moxuci. Taflisfer TvalebSi wyali Caudga berikacs, simxurvalem Cini daakargvi-na da sazarlad iyvira; – RmerTo, verafers vxedav, ra meSveleba brmas? xelis mtevani saxesTan miitana. ufro aewva is adgili da sikvdili inatra.

– nuTu mec es momelis? – cremli gadmougorda demnas. mexsierebaSi CamrCa uliswulis mavedrebeli gamoxedva, miSveleT, miSveleTo simwriT gahkioda bagrationi.

[dinarasac saxeze sisxlisferi laqa emCnia, sanaqe-bo silamazis arasdros yofila, magram araTu mSve-nieri, urCxuliviT sazizRari sanaxavi gaxda.]

demnam ukanasknelad iTxova biZiswul TamarTan Sexvedra. moaxsenes mswrafl mefes batoniSvilis Txovna, giorgim uari SemouTvala ufliswuls. ufro metic, Tavad mobrZanda kldekars.

isev evedra demna da is piroba Seaxsena, lores cixeSi rom gamostyua giorgis.

– demna, gexsomeba Cveni varZiaSi yofna, ara?– diax, Zia... kargad maxsovs, – da amis Tqmaze gaakan-

kala ufliswuls. mefe SeiWmuxna, mere ki ganagrZo:– sworad geniSna iq gagonili, Cemia taxtica da

meufebac, mas aravis davuTmob-meTqi. gvirgvini mi-

* Zv. saqarTveloSi jalaTi, romelic sikvdilis ganaCens aRas-rulebda Tavis mokveTiT.

Page 117: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

117

demna ufliswulis ajanyeba

wvavs Tavs da bison-palekartic gvemis tolfasad macvia, magram mainc saamoa, roca xelis erT mte-vanze gaqvs qveynis bedi gadaSlili. ramdeni omic ar unda naxos mefem, brZolis velidan dabrunebuli mainc bednieria. rukas aTvaliereb da angariSob, ra daakel mamisgan danatovars an raoden gazarde saz-Rvari!.. rogorc yvela mokvdavi, miwad unda viqce. saqme, romelic ver davasrule, Cemma memkvidrem un-da ganagrZos.

demnas goneba gaubrwyinda memkvidris xsenebaze, ifiqra, egeb mefem Tavisi Zmis anderZis Sesruleba moiwadinao.

– ufliswulo, ginaxavT rogor awovebs kata ZuZus Tavis knutebs? Tbil adgils SearCevs, mzis-gulze wamowveba da Semoisvavs ZuZusqveS damSeul cxovelT! deda kata maTgan erTs gansakuTrebulad eqceva, ealerseba, balans ulokavs, sanadirod sx-vaTagan malulad dahyavs. is erTi rCeulia da masze amyarebs did imedebs. icis, rom droebam SeiZleba sanagveze moisrolos, magram rCeuli knuti dedas mainc moZebnis da WirSi iarebs dauamebs.

radgan Cemi Zma «mlarwveli, mkicxveli iqna, viTar isaki iakobisadmi», amisTvis gamomarCia mamaCemma «ZiTurT Ze tkbili, Semguari mamisa, aRmamaRla Ta-visa Tana da Zisa sworad mosaydred gamomaCina», me ki Cems rCeulad...

sityva gaawyvetina ufliwulma, – vis asaxelebT, mamamZuZev?

– jer ar damisrulebia sityva, Wabuko; meti moT-mena gmarTebs! ganswavluli ki xar didad, magram cota dakvirveba gaklia. mgelTa Sesaxebac unda mc-

Page 118: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

118

irakli SamaTava

iredi giambo. demnas ufro imis wadili hklavda, vis uxmobda

mefe giorgi memkvidred. mainc mosasmenad moemza-da, ar undoda imwuTas biZa gaerisxebina.

– mgeli zamTris damlevs, surwyunis-mirkans mZ-unaobs da makeoba 62-65 dRemde grZeldeba. mere moiTvlis Tavis lekvebs da katisgan gansxvavebiT ZuZus Svilebs Tanabrad unawilebs. wyaroze dah-yavs da akvirdeba, rogor iklaven mwyurvalni wy-urvils. maTgan erTi gansakuTrebulia; – metad mamaci, energiuli da Zlieri. Tumca is mglis we-sis da gvaris darad rodi svavs wyals, ZroxasaviT xvreps, amitom deda mgeli lekvs wyalSi axrCobs. asea demna, Tavisze Zlieri memkvidre imisTvis ar unda, SiSobs, ra gaizrdeba aRzrdilma misive tyavi ar dafliTos.

yvelaferi cxadi gaxldaT. mglis lekviviT sa-SiSi iyo demna, daxrCoba da moSToba – gardauvali.

– tyuilad azmnob, demna, rom memkvidred daga-saxeleb; skiptras Tamars gadavcem da taxtzec im erTaderTs aRvazeveb!

giorgim moWutuli Tvalebi ufro daxuWa.mexis gavardnasaviT yurs swvda ufliswuls

giorgis naTqvami da TaviT-fexebamde Semzaravma tkivilma daurbina; ubedurma ufliswulma axala-mosul wverze xeli moisva, nikapze ipwkina da gam-zrdels SeekiTxa:

– ki magram lazikam ar moilogina, mefeo? – sabolood gamawbila xarWadyofilma da qali Sva! – RmerTs ase ewada da uzenaesia neba misi! xarWas

brali ar miuZRvis, Zia. adamianebi TavianTi sisus-tis dasafarad brals sxvas sdeben xolme. gvgonia

Page 119: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

119

demna ufliswulis ajanyeba

Tu visme davadanaSaulebT, amiT yvelafers eSvele-ba. bevrs vfiqrob xolme Tqvenze. uZilobis mizezi is xom araa codvebi rom gawuxebT?

– SeiZleba, ufliswulo! wuwunis ufleba ar ma-qvs, sxva mokvdavTagan gansxvavebiT. es gza Cemi ar-Ceulia, amitom kmayofilic var bedisweris. gana Senc Seni gza ar airCie? axla ukadrisob, wuniob, ukmayofilo xar! alSemortymuli cixidan rom ga-mobrZandi, gegona, martivad SemeZlo dameviwye-bina Seni orbelebTan dazaveba. sawameblad imitom gimeteb, rom ase Sen maiZule. me ki... moRalateTa mimarT adridanve uwyalo, ulmobeli da sastiki vi-yav! rom gacocxlo SiSiT unda vicxovro da yvela safiqralTa Soris Senc damemato. warmoudgenelia erTxel amboxebuli, Tund Semorigebuli, gulisw-yromisTanave kvlav ar amboxdes;

– TamarTan Sexvedris ufleba mainc momeciT, – xelmeored ixvewa batoniSvilma. amis Tqmaze hkres ufliswuls dana lajebSi da daasaWurises. Semdeg cxeli SanTic uTavazes TvalebSi.

ymawvils wyevlismagvarad dascda: – ramdenime saukune ver Camogewmindos codva,

saqarTvelov, Sengan daRvrili bagrationis sisx-lisTvis!.. momlogine qaliviT epoqebi Seewuxebine gausaZlis tkivils, magram ukve vaJnamSob dedasaviT mainc gagexaros, Se ubeduro!.. yvelaferSi mainc me var damnaSave, ukanaskneli Ze bagrationTa gvaris.

me, mefis mwignobari iqve videqi da mWmunvared vuyurebdi natanj ufliswuls. damabara: – ra-sac xedav Tamars nu mouyvebi, mxolod sTxove, ukanaskneli survilia demnasi gauqmdes sxeulebri-vi sasjelebi. RvTisgan rac saR-salamaTi da mTeli

Page 120: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

120

irakli SamaTava

gaCnda, imas adamianebi nu xelyofen.nagvemi batoniSvili jalaTma cixis erT miyrue-

bul oTaxSi Seiyvana. sicocxlis bolo dReebi iq gaatara demnam. sxva danarCens ufro gvian giambobT...

* * *sras win jaya idga. mefes dagvianeboda; wesad

hqonda moxucs, kibeze Camojdeboda, vidre giorgi ar mobrZandeboda da mas samSvidobos ar igulvebda.

vin icis, ramdeni Rame dasTenebia jayas kibeze Camomjdars. CasTvlemda xandazmuls, mere Ra-murebis xmaze Sefxizldeboda, Tvalebs moisresda da erTxans ayuradebda cxenis floqvis xmas. xev-surasTvis nalis daWedebas Seswrebia Turme da mas mere mefis erTguli cxenis Tqara-Tqurs iolad arCevda. gaaxsenda, xevsura winadRiT daekrZala mefes.

sasaxleSi gvian RamiT dabrunda giorgi. kibeze mTvlemare moxuci xelSi aiyvana da CasCurCula:

– ramdenjer giTxar, dideda jayav, moisveneT. Rame RmerTma dasvenebisTvis gaaCina da ZilkrTo-mianoba ar ivargebs Seni janmrTelobisTvis.

– ra damaZinebs, giorguna, Svilo. saguleSi pata-ra guli rom micems, is rogorRa damSviddeba, Tuki kargad ar meguleT. amdeni mcdelobis miuxedavad, qurdebiTa da mamaZaRlebiTaa tfilisi savse. egeb vinme aSari an mTvrali Semogxvdes, an orgulni Ca-gisafrdnen. ki verafers giSveli, magram sanam es maqvs fiqrad, ruli mainc ar mekareba.

– o, jaya, ra didebuli xar, RmerTmani! miTxari, dedofali xom ar mobrunebula isnidan?

Page 121: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

121

demna ufliswulis ajanyeba

– jer ara, Svilo. SemouTvlia, kai or kviras Sev-yovndebi, agarad myofs meama darCenao. sulmnaTi dedoflis da Tamaris gareSe ki carielia es pala-tebi. civia, Svilo aqauri kedlebi. martooba xelm-wifed qceula mefiseul sraSi. ase iyo papaSenis da aw gansvenebuli demetres drosac. lxini da nadimi TiTze CamosaTvlelad gqoniaT. mteri kaliebiviT gexviaT da sad gecalaT purobisTvis.

giorgim gaucina moxucs, – kargi mexsiereba gaqvs, dideda jaya. wera-kiTxva rom gcodnoda Senze ukeT vervin dawerda mefis cxovrebas.

– ris momswre ar gavxdi SenTan, Svilo giorgi. mwignobris Canawers rad vendo, roca Cemi goneba utyuaria. iqneb kargic iyos wera-kiTxvis arcodna. Wkvian kacs yovel droebaSi, qarafSutaze Zlier uWirs. wigns iSviaTad moaqvs bedniereba, rogorc demna batoniSvilis SemTxvevaSi. Wraqis Suqze ram-deni Rame uTevia sabralos. TqvenTan rom vaWari dadis, masac araerTgzis moutania misTvis sxvaTa enebze naweri etratebi. jer kidev yrma iyo maSin...

– aki vafrTxilebdi zanqans, SeSlis ufliswuls amdeni kiTxva da xedav malulad mainc axerxebda wig-nis Sovnas? ox, es vaWrebi, dideda jaya, yvelaferSi xeirs eZieben mudam.

– ZaRli axsene da joxi xelSi moimarjveo, xom gs-menia, giorgi. zanqans kaci gamougzavnia, arzrums vrCebi mcire xans da sityva rom ar gavtexo msaxurs vatan or Zvirfas Sav qsovils; armaRnad ar SemiZlia da nu miwyens mefeT mefe, mogvianebiT gavswordeb-iT Cven orni.

– erTi Seni iyos dideda, mudam mgloviares Sa-vis meti Tu gcmevia odesme arc maxsendeba! ZaZebma

Page 122: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

122

irakli SamaTava

migiCvies da sxva feri arc mogixdeba, mgoni. dRee-bi gadis, Sen ki metad pirquSi da mowyenili xdebi. yovel momdevno dilas winandelze aTjer meti naRveli da kaeSani moaqvs. neta pirmcinari menaxe da aras daviCivlebdi! rogorRa gasZel, Se ubedur dReze gaCenilo, ase samSoblosgan moSorebulma. vaSa Sens gamZleobas! myis dasruldeba es tanjva, didedav. am kviras cxenebs Sevakazmineb mejinibes... Sor gzaze mogiwevT mgzavroba da saukeTesoni dag-WirdebaT amisTvis.

Tmas saburaviT ifaravda moxuci jaya. mefem sTxova, – Seixsen, yivCayo, eg mandili Seni

WaRaris madlmao... dedakacma raki Tavi daimartoxela da arvin xe-

davda, leCaqi Seixsna da wadilasrulebul mefis winare TavSiSveli dadga.

miealersa mefe moxucs, anugeSa: – siberes Sen-Tanac CamouTovia Turme, yivCayo!.. Cvensas rom moxvel kupriviT Savi dalali gqonda, Cven varT amaSi, dideda damnaSaveni!..

– Sen ra brali migiZRvis, Svilo. kacis yvelaze didma mterma da moZule undobarma Jamma gamtexa!.. adridan gvisaxldeba, es oxer-tiali, gvelaZua si-bere, TandaTan gveCveva, mere Zvals gvimtvrevs, jans gvtacebs, Jins gviklavs da rac siyrmesa da ax-alqalobaSi ver mavno, imas sibereSi mazRvevinebs.

bambukis joxs ebjineboda jaya... wamodga; mefem mxolod axla Seatyo, ra ubralo argani eWira mo-xucs, – ar SegSveniso, didedav, emag ketze dayrd-noba, – aniSna mefem!

– glexTa cxovreba wmindaa, Svilo da didebul-Tagan gansxvavebiT yovelTvis ubralo joxs eyrd-

Page 123: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

123

demna ufliswulis ajanyeba

noba, – sityva Seageba jayam; – dideda, yubasari amirspasalarad davniSne, ta-

Siris klitenic masve gadaveci... samxiarulo amba-via, ara?

– samxiarulo ra aris, Svilo... is arasdros dab-rundeba yivCayeTs. Cvili wamoviyvaneT da etyoba Tavisi miwis siyvaruli gaunelda. umiwawylo kaci didad codoa, ra pativic ar unda dasdo, mefeo, is mainc ubeduri iqneba. sxvisi miwis dasacavad Zal-Rones ar daiSurebs, arc mondomebas daaklebs, ma-gram mixvdeba erTxelac rom igi mainc sxvis kuT-vnilze boginobs. im droSas afrialebs, romlis arc erTi nafleTi Tavad ar daukerebia, im gerbs icavs, romelzed datanebuli regaliebi bundovania, im samefos ukocnis naterfals, vinamc SeiZleba erT dRes iprianos da mis namdvil samSoblos cecxli waukidos...

qmar-Svilni aq davasaflave, Svilo giorgi da yubasaric xelidan mecleba. me risTvis davbrunde yivCayebTan? sad magzavniT, Svilo, saqarTveloze ukeTes adgilas? venacvale yivCayeTs, magram iqau-ri ena qarTuliviT saamuri ki ar aris, arc xalxia ase erT muStad Sekruli, arc Cveneburi simRere-bia aqaurze tkbili! arc yivCayuri sarwebelia qa-rTulze lamazad gamokveTili, magram miwis naf-leTi, romelzec fexi avidgi momnatrebia, Svilo... – cremli moebjina moxucs, sasuleSi nerwyvi ga-dacda...

megona, yubasarsac Tan gamayolebdi... damRupe, Svilo giorgi. jaris mTavarsardloba ocnebad hqonda mas da iseTi ra unda SevaZlio, rom daviyo-lio Tan wamoyolaze.

Page 124: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

124

irakli SamaTava

– jaya, – sityva gaawyvetina giorgim. – nu iqm iseT saqmes, Sens qmar-Svilebs rom ewyinebodaT. yovelTvis samefo kars msaxurobdi. yubasaris goniereba me ki ar mWirdeba, qveyanas argia. or-beli kargi meTauri iyo, magram daberda, sisxarte dakarga, Tvalic ise ar uWris da rac umTavresia, Semiorgulda. ZvelTa adgilas axal Tesls yrian gasaxareblad!.. yivCayi saWiro kacia da xaTri didi maqvs Seni, didedav, Tumca upriani ar iqneba yubasa-ris gagzavna yivCayeTSi...

– adridanve saWiro kacs sanTliT eZebdi, eg gqonda kargi Cveva da gvariSvilobas ar daeZebdi. ase iqceoda cxonebuli daviT aRmaSenebeli. sau-kuno xseneba hqondes mis suls uflisgan... giyvar-da, roca mwvervalze aiyvandi xolme adamians, iq sabrZanebels mouwyobdi, taxtrevans daudgamdi, xalxs miuCendi; mere ki SoriT uwyebdi TvalTvals, mzveravTa msgavsad; arasdros gikiTxavs, iyo ki is adamiani iq dabrZanebis Rirsi. magram, vai imas, vinc arakacurs daganaxebda. moikbilebdi, SeiZulebdi, mtrad moekidebodi da sul Zmrad amoadendi wi-nandel pativiscemas. rogor adviladac SegeZlo wyalobis gacema, iseTive siswrafiT gamouTxridi Zirs uRirsebs...

moxucma pirjvris gardasaxva scada. – „marjvniv, Tu marcxniv?“ – gaifiqra. yovelTvis eSleboda da mefe giorgi usworebda.

– pirvelad marjvniv, asea dawesebuli marTlma-dideblebSi.

– ra mniSvneloba aqvs, mTavaria gwamdes, Svilo! – gacxarda moxuci. – RmerTma isedac kargad icis, ra guliT akeTeben amas mlocvelni.

Page 125: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

125

demna ufliswulis ajanyeba

vidre gavidoda jaya, giorgis Sublze wriulad Semoavlo xeli. moxucs es Cvevad hqonda, naTvala-vis Selocvas waukiTxavda, jados ayrida mefes da damSvidebuli saZineblad gaeSureboda.

– rogor gwams jaya am eSmakeulebis, – etyoda mefe giorgi.

– Tu ramis ar iwame amqveynad, cxovreba gagiWir-deba, mefev.

– mere vin Tqva, didedav, rom ar miWirs?...

giorgi III-is mier moWrili monetaspilenZi, qoronikoni 394 = (1174 w).

Page 126: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

126

irakli SamaTava

* * *mefe giorgis dRiurebidan:

saswrafod mamcnes Sikrikebma, demna ufliswuli Wkuidan Secda da sabralo Wabuki kldidan gadax-tomas lamobso.

ver movisvene, sanam ar movinaxule pirmSvenieri, odesRac silamaziT qebuli ufliswuli. mas xelSi argani eWira, Tavze gvirgviniseburad Semoexvia sa-moseli da joxic xmlisebr welze Camoekida.

– ukanasknelad gTxovT, erTi dRiT damsvaT im sa-brZanebelze, romelic mekuTvnoda, Zia.

ise sawylad mTxova, ver viuare. msaxurT davabare moetanaT rame taxtismagvari, radgan demna mas mainc ver dainaxavda. vuTxari: – ai taxti, romelzec ocne-bobdi, droebiT Senia, magram rom ver xedav?..

didxans efera Zowisfer savarZels, fafukad gada-atara xeli, daynosa da zed dabrZanda.

araTu bagrationTa sabrZanebelze, aramed viRa-cis xeliT naWed skamze mokalaTda.

taxti ise miyvarda, TvaldaSretili ki ara, momak-vdavi da ugonod myofic ki vicnobdi. amis mxilvels suli damewva. reCxi miyo gulma da vigrZeni, didi xnis sicocxle arc me damrCenoda, radgan Signidan raRac sawamlaviviT mTuTqavda. xuTvebi da haeris ukmari-soba mudam mawuxebda; avad yofnac demnas davabrale, albaT kldekarSi nanaxma SemZra-meTqi.

sawolis mekarem mkurnalTuxucess dauZaxa. wamlis suni Semohyva aqims da niSaduriT bevrjer

momasulieres. im wels aniss ratom samjer ar momiwia yofna, iq ki

raRac avadmyofoba gavrcelebula. oflianoba da guliszidva axasiaTebda am sneulebas. sicxec maRali

Page 127: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

127

demna ufliswulis ajanyeba

mqonda da Zlieri Tavis tkivilebi damCemda. dideda jayas gamgzavreba amis gamoc ramdenjerme

gadaido. Semovidoda, gulxeldakrefils rom mnaxav-da, mayuradebda, xom ar galia sulio, fiqrobda al-baT da ra cocxals migulebda, umal Sakikis locvas kiTxulobda. sacodavad daberebuli dideda tuCs ac-macunebda da butbutebda, – Sakiki SamoCveula saTi-bis bolosa, ase xvremda rkinasa, rogorc xari Tivasa!.. gauwyra wminda giorgi, gaparuliyo dilasa!..

mainc ar cxreboda Tavis tkivili; gvirgvini kidev ufro mtkenda da axla aqimis rCeviT naWriT Sevikari Subli.

– sacaa daTvlilia Cemi dReebi! Tuki Tamars ar va-kurTxeb mefed, Cemi sikvdilis Semdeg mis gamefebas didebulni ar Seeguebian. jerxanobiT winaaRmdego-bas veravin gamiwevs, urCi orbelebi mkvdarni arian, sxvebi SiSiT Tanxmobas ganacxadeben.

mirCies Ranuyobis Jams* wavsuliyav da cota xniT momesvena. naWarmagevs mosulma saswrafod lixTi-mereTidan moviwvie xalxi asulis gasamefeblad.

«warviZRuaneT Zelisa cxovrebisa, mcveli da mfa-rveli mefeTa skiptrisa».

raki Tamari da burduxani isans imyofebodnen, Cvenc iq wavbrZandiT. darbazis sxdoma moviwvie da sagangebod dapatiJebuli stumrebis TandaswrebiT, samxiarulo tanisamosSi gamowyobilma, davadgmevine vaxtangiseuli taxti, avafriale daviTis droSa da quTaTel mTavarepiskoposs, anton saRirisZes vTxove daedga TamarisTvis gvirgvini.

antons mxars umSvenebda raWa-TalkveTis erisTavi kaxaberi.

* gazafxulis dro.

Page 128: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

128

irakli SamaTava

ratomRac isev lazurad gagonili gamaxsenda: «yvela kaci kacia, xolo kaxaberi sul sxva kaciao», marTla sxva kaci iyo erisTavi kaxaberi. quTaTelma saRirisZeebma, svaneTisa da argveTis erisTavebma – vardanisZeebma da amanelisZeebma mowiwebiT Cemebr swors xmali miarTves.

Tamari mwuxared iyo, – ki magram demna ra iqna mama, – mkiTxa da ai, aq ki davibeni. ar vicodi rogor gamemxi-la asulisTvis is sisastike, rac vqmen am cota xnis win.

– demna aRar aris, Tamar! taxtis memkvidre Sens meti arvinaa, Svilo. Seni biZiswuli Wkuidan Secda da kldidan gadaxta. mcxeTis SemogarenSi davfaliT ubeduri ufliswuli. gelaTis rekonstruqcia da-viwyeT, samarxs vafarToebT da sakurTxevelic gve-patarava mrevlisTvis, amitom taZari davaxurineT. [sinamdvileSi davumale qaliSvils, rom gelaTis sagodebeli ar vaRirse demnas da rogorc sircx-vilnaWami batoniSvili, sveticxovelSi davkrZale]. damde pativi da nurafers SeimCnev, sixarulisa da wuxilis mizezs sxvadasxvagvarad xsnis eriskacoba.

asuls loyaze cremli mainc gadmougorda. Tu es yvelaferi marTali iyo, is ver gaerkvia Tamars, wesiT mgloviare mefes ratom ecva mxiaruli feris samosi...

Tanamosaydreobas ulocavdnen, asuls araferi es-moda. ugonod ijda taxtze da sefe-qalebi gars exvivnen.

pirveli, rac mefed kurTxevisas ubrZanebia, Tal-xis da kuprisferi gavalakis* Sekerva iyo.

swored am mizniT davavale maSin zanqan zoraba-bels samgloviaro naWris Camotana.

jayas xeliT Sevagzavne asulTan vaWris monatani flasi.

* mefeTa Tavs zeiT safarebeli naqsovTagan.

Page 129: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

129

demna ufliswulis ajanyeba

Cemi gamefeba momagonda. Cemsebr, Tamarsac taxtze CasTvlima im Rames.

* * *kargad icoda lazikam, mefe aRarasdros moakiT-

xavda mas, Tumca Sioze gagonilis Semdeg mainc gadaw-yvita beSqen opizrelTan misuliyo. „iqneb giorgi arc tyuoda, magram ratom Sexizna mefem lazikas Zma samefosgan ase moSorebiT?“, – albaT dedoflis ridi iqonia, – ifiqra da etlidan bunebas uwyo Tvaliere-ba. Takara mze bumberaz xeebs ealerseboda. araerTi wisqvili da farduli naxa lazikam, xidic gadaiares bevrjer, gza mainc ar mokldeboda. Cvilsac moSivda da ZuZus orgzis woveba moaswro, kalTaSi mZinare asuls yvrimalebi daukocna da isev Cafiqrda.

cxenis floqvis xma miwyda, roxroxa etlis kari gaiRo da meetlisgan Semoema: – aq aris beSqen opizre-lis sabrZanebeli.

SoriT dainaxa lazikam, viRac kabosani miwaze ra-Racas xatavda. RiRinic Semoesma, etyoboda, raRac bavSvobisdroindels igonebda; qarma mimoabnia im ucnobis simRera, haerSi gafanta da dakarguli melo-diis nacvlad Caesma: – «viyaviT sami Zma. viSoveT sami mSvildi: ori – gatexili, erTs isari ar hqonda». – albaT kargad ver vayurade, daaskvna lazikam, – «usulo ixvi movkaliT uisro mSvildiT da wavediT».

– Sioo, – daikivla lazikam da misi xma kldovan ad-gilebs miswvda. RmerTo, ras momaswar Seni saxelis Wirime, im jadosnur zRapariviT xom ar mezmaneba yve-laferi? sanam xeliT ar Sevexebi da niSans ar vupovni, verafers viwameb!..

beqas Tavi arc auwevia. qviSaze ornamentis nimuSs

Page 130: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

130

irakli SamaTava

xazavda, Slida da kvlav axlis gamoyvanas cdilob-da. saxelosnoSi rom Sescivdeboda, gareT gamosv-la uyvarda.

klarjeTis buneba metad mkacri iyo. TiTqos sa-myarosgan mowyvetili opiza Tavs aridebda sxva da-narCenebTan kavSirs da martodmarto dayudebul, karCaketil bers hgavda. aqa-iq ismoda qvebis gruxu-ni, kldidan mowyvetili ferdobisken rom eSveboda. jixvTa Wiuxic esmoda beqas da amayad aTvalierebda kldeze aTasferad amwvanebul kordsa da wiwvnars.

mis win aRmarTul kldeze weliwadis yvela dros moeyara Tavi. SemodgomasaviT yviTeli qvis fonze momwvano wiwvebi Camwkrivebuliyvnen, moiisfro ad-gilas CanCqeri eSveboda da cisartyela, futkari-sebr, Svidi feriT Tavs evleboda iqaurobas. Sabiam-nisferi xavsi alag-alag simwvanes ibrunebda. mere janRi dairazma da nislSi danTqmuli klde zamTari-viT daifofra. gadaTeTrebul mTebs jgrod moedo kupriviT Savi Rrubeli da ori mopirdapire kldis qimze sxvadasxva amindi dadga.

gacvifrebul beqas jerac ar exila ase erTdrou-lad pirmcinari da mtirali buneba. dasavleTiT, ca-ze, mexic gavarda da niamor-arCvTa jogi gamoqvabu-lisken xtunva-xtunviT daeSva.

beqam isev CanCqers gaxeda; winaT rom wyalTan ci-sartyela keklucobda, axla SvidmnaTobieris trfia-li aeridebina da imaze Zlier exeTqeboda ufskruls, vidre am ramdenime wuTis win.

lazikas Cvili xelSi aetata. gzaabneulma, Tavi rom samSvidobos igula da adamiani dainaxa, eimeda, bavSvs mainc ar davRupavo da ifiqra:

– „xom ar sjobs gaverido aqaurobas?“ – Tund Cemi

Page 131: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

131

demna ufliswulis ajanyeba

Zma aRmoCndes, ra vuTxra, an rom mkiTxos, rogor icxovre, dao, es wlebi, riT vanugeSo! xom ver mivax-li, mefis xarWa gavxdi, Sio, es Cvilic siZviT namSo-bia-meTqi?

kldovani adgili iyo, sicxem gabanga lazika da Subli moiCrdila. Seatyo, silaze Tavdaxrili Wabu-ki ieriT mamamiss saocrad hgavda.

Zala daatana Tavs da evedra, Wabuko, SeuZlod var mgoni da opizrelTa samWedlomde mimacile. sacaa aqac iwvimebs, nabadi ar maqvs da usawvimrod Cvils davasveleb.

stumris danaxvaze wamoiWra beqa, mxiaruli Seegeba mosulT da daayola, – ra Tqma unda, Tqvens samsaxurSi miguleT...

wyalic iTxova lazikam, ra suli moiTqva, Wabuks madloba gadauxada; mxolod axla gabeda vaJisTvis TvalebSi Caexeda.

mas Semdeg didi dro gasuliyo, amitom ufro gaz-rdoda xali. niSani metad uxdeboda Wabuks da Zli-er vaJkacurs xdida. didroni Tvalebic cotaTi gafermkrTalebuliyo. mosulma lazistanis zRvis Relva SeamCnia beqas TvalebSi. Relvas ver daar-qmevdi, albaT SedarebiT damcxral zRvas stiqia mobezreboda da simSvide eZia...

„camdis marTali yofila mefe giorgi“... axla is awuxebda, xvaSiadi gaemxila Tu ara Tavis ZmisTvis. Tqmac unda da enas Zlivs iCerebs pirSi, beqa ki ara Sio xar, daibrune Seni namdvili saxeli, radgan kaci saxelis ukvdavyofisTvis unda zrunavdes. Tqma daa-pira, mravali weli geZebdiT me da mama da imedi la-mis amogvewurao; magram gaCumeba arCia. jer giorgis unda dalodeboda da Seetyo, ras upirebda mefe mxo-

Page 132: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

132

irakli SamaTava

lodSobil asulsa da Tavad mas.mefe dapirda, umal, rogorc ki dros gamovnaxav,

ginaxulebTo, magram danapirebi etyoba mswafl da-viwynoda...

lazikas guli cuds karnaxobda. „mimatova“, „aRar vundivar“. bolo saubaric moagonda, gagulisebulma xelmwifem kadnierad rom mianiSna: – qaosuria qalu-ri buneba, miT ufro xarWiseuli! libri gadagkvria da vgoneb vera Zali gananaTlebs mas...

faqtia, mefesTan cxovrebis uflebas arc dedofa-li miscemda, miT ufro aukrZalavda marTlmadideb-luri eklesia.

„sxva gza ar aris! sadme gadavikargebi. me vici, ro-gorc ician gaborotebulma bagrationebma. TalxiT Semmosaven, kldidan gadamagdeben an sadme miyrue-bul sofelSi monazvnad aRmkvecaven.

SiSiT unda vicxovro darCenili sicocxle, ar me-codineba mZinares Semomiseven morielebs Tu aspitTa dasageslad mimagdeben! taZris gzas rom davadge arc eg ivargebs. vici, amaoebiT Sepyrobili mefe Jinis da-sacxravad odesme momZebnis da uRvToni wminda ad-gils warvxocavT. sakmarisia, rac vcode da ar msurs suldakargul adamianad viqce!.. glexis qali var da dedoflobas vin maRirsebs; mudam xarWa viqnebi giorgis! unamusod unda gavaryvnevino Tavi mefes...

asuls ra vuyo? Tan viaxlo gansacdelSi? uti-frobiT da WkuasustobiT Svils ver davRupav! aqve davtoveb, mefes Tu guli arasdros moubrundeba, msmenia, opizrelni RvTisnierni arian da Cvils ar momiklaven! Cemnairi deda mis momavals mainc veras SesZens, Tu piriqiT arra daaklo! obloba ar sjobs lazikasdari dedis yolas?“

Page 133: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

133

demna ufliswulis ajanyeba

ukanasknelad awova dedam axalSobils ZuZu da ukve mZinare qaliSvili saxelosnos magidaze daawvi-na, TviTon ki saCqarod gaipara samWedlodan.

bedad, meetle Semoxvda, romelsac xoja zRvis-pireTSi mihyavda. mizdi* mosTxova im udReurma; iZulebuli gaxda mefis naCuqari lalisTvliani be-Wedi daeTmo; Zlivs waiZro marjvena xelis SuaTiTi-dan da vaWars xelSi miaCeCa.

Svilis tirili mravaljer Caesma yurSi; ucnobi guldagul eCurCuleboda:

– zRvidan gamoxvel lazika da lazistaniviT Rel-vad qceuli cxovreba garguna sawuTrom! Sens sana-piros talRasaviT askdeboda: ubedureba, tkivili, sasowarkveTa... mSvidobas eZebdi, romelic ara da ar gergo Sav dReze gaCenil mokvdavs. droa, dacxres lazistanis zRva. SeiRirsios amdenwliani tortmani da ikmaros Seni moluskisebr xrwna.

kidev erTi Zvirfasi Tvlis da giorgis naCuqari ya-baCa-rides sanacvlod vaWarma gemzec aiyvana lazika...

mTvariani Rame iyo...gembanze wriali mobezrda.mezRvaurTa gulisgamawyalebeli simRerac sa-

zarlad Caesma. simSvide verafriT eZia, Jruantelma daurbina.

Sioze da asulze naRvlobda, giorgize fiqrebic kvlavindeburad moZaleboda.

isev Cvilis tirili Caesma; mSia, deda, ZuZu mawove – cxarobda xma. sindisSewuxebuls daxrCoba gadaewyvita.

„maS ra vqna, roca ar vici, risTvis an visTvis vi-cocxlo!“

* qira.

Page 134: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

134

irakli SamaTava

wyalSi gadaeSva. curva ar scodnia ubedurs... sam-oTx wuTs ebrZoda is sikvdils Tu sikvdili ebrZoda mas, darwmunebiT ver getyviT.

sanapiroze zRvam gariya gogos gvami. mezRvaureb-ma qviSaze saxiT Camxobili cxedari ipoves.

xelSi jvari CaebRuja, romlzec ewera, mefeT me-fe giorgi QQIII...

veravin gaarCia inicialebi.jvaric adgilobrivs miuTvisebia; muslimi yofila da qristian vaWars eZebda, rom

qsovilSi an sakvebSi gaecvala... mere es jvari raRacnairad zanqan zorababelis

xelSi aRmoCnda. vaWari damwuxrebuli warsdga giorgis win da wmin-

da regalia SeaCeCa.gulma reCxi uyo mefes. im dResve loginad Cavarda; aqimi vixmeT, ikunkeliZemac gasinja, xelebi gaa-

savsava da Tqva: – dRes Ramemde ver gaZlebs mefeT mefe giorgi.

jayac mkurnalobis mcodne iyo da moviwadineT mefe enaxa. oriod saaTis wasuli iyo yivCayeTs.

momakvdavma xelmwifem mwignobari daibara da daawerina:

– vici, male aRvesrulebi! rawams mivicvlebi glo-vas gamoacxadeben samefoSi da Savad Semosaven eris-kacobas. magram var ki, gana glovis Rirsi?

Sen gagimxel da CainiSne, mwignobaro! saubari mi-Wirs, gulze ase mgonia mZime jvari madevs! mTeli cxovreba marto vzide es siwminde da naxe, bolos mainc wamaqcia.

ZaldatanebiT araferi mikeTebia, yvelafers Cemi erTi muWa qveynisTvis vakeTebdi. piradulic uarvy-

Page 135: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

135

demna ufliswulis ajanyeba

avi da yvela bedniereba davasamare. xuddanis asuli SemrTes da Cemi da rusudanic iZulebiT vaqorwine muslimebze...

magram, ajobebs sul Tavidan daviwyo...RmerTo, momeci Zala wvrilad vuambo mwignobars

yvelaferi.ase damawerina:«dajda mefed giorgi, umaRlesi yovelTa mefeTa-

sa, mZle da morWmuli mterTa da SecodebulTaTჳs, keTilis-msaxuri RmrTisa. saydarTa, episkoposTa meudabnoveTa, mRdelTaTჳs keTilis-myofeli iyo da ukadri Secodebisa didTa da cotaTagan, glaxakTa da qurivTaTჳs mowyale iyo da erTgulTaTჳs uxჳ da mboZebeli iyo.

sparseTisa sultanni, Sors myofni da axlos myof-ni, meZRuned da moxarked misda iyvnes, da yovelni sanapironi samefosa misisani uSiSad hqondes.

aiRo anisi, adriTgan waRebuli TurqTagan, qoronikonsa samas oTxmocsa. Seipyra salduxi, amoswyvita yoveli Zali misi, moaRebina ZRueni da saWurWleni, romeli ara aiTualvoda. da aRivses samefo da laSqarni misni.

uSiSad hqondes ganZas sultani da xlaTis sultani. da Samisa, jazirisa da ardoxisZe salduxi gaaqcivna da daჴocna. da movida ildRuzi didiTa laSqriTa sparseTisaTa, daarbia SavSeTi, klarjeTi da gavalis jars esre daჴocnes, romel moambe erTica ver wavida.

da afxazeTi, suaneTi da yoveli samoqalaqo aqun-da dawynarebiT. da ovsTa da yivCayTa raodeni aTasi kaci ubrZanis, movidian, egreTve Sarvanis saxli.

miiRo kanoni, romlis ZaliTac qaravansa veravin Zarcuida amier da imier... mparavi, avismoqmedi aRar

Page 136: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

136

irakli SamaTava

iyo. Tu naparevi vinme povis karsa, zeda miiRis da dro-SaTa queSe dadvis. ovsman, mTielman da yivCayman da suanmam ver ikadron parva da iyo mdidrad ese samefo.

amas Svili ara esua da misTჳs mwuxare iyo uSvi-loebisaTჳs. merme ineba zegardamo mowyalebaman RmrTisaman, da iwyo mobervad niavman amoman, da iSva maTgan qali, qmnil-keTili, yovliTurT unaklulo da Sesatyჳsi. amas daarqua saxeli Tamar.

da mosca RmerTman Svili gჳrgჳnis colsa Tana burduxans, msgavsad aRTqmiT Sobilisa, viTar annas samoeli, romlisa mier gamobrwyinda simarTle da mravali mSჳdoba dReTa misTa».

tkivili ufro aRebeWda giorgis saxeze, moik-runCxa sacodavad da ecada ganegrZo Txroba.

lamis daswavluli mqonda demna ufliswulis ambavi. vkiTxe: – demnaze ra davweroT, mefev?ilajwarTmeulma Zal-Rone moikriba:– demna qarTuli istoriis tkivilia, mwignobaro.

Zvirisxsenebad mainc ar memeteba taxtis erTaderTi kanonieri memkvidre. Tumca, me Cemi tyavis dasacavad gavibrZole!.. Wkviani iyo da wignierebaSi masze mjobi samefoSi arc meguleboda, magram gulCvili bunebisa iyo da mefobisTvis Seuferebeli.

odes mamcnes, demna gandga da orbelni ajanyd-neno, maSinac gulma reCxi miyo. ufliswuli ukano-nos aras iTxovda; davifice: omSi strategiulad Tu imoqmedebs demna da mefisTvis saWiro Tvisebas dama-naxebs, Cemi gamarjvebis SemTxvevaSic ki davuTmob mas qveynis meufebas-meTqi. albaT Znelad dasajere-belia. me xom taxtmoyvarul xelmwifes meZaxis xalxi. damijereT, marTals vambob, RmerTmani.

Page 137: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

137

demna ufliswulis ajanyeba

mgonia, axla ufliswuli Tavis didZal momxreT damipirispirebs da maotnebs-Tqo; da ai, gansacdeli movuvline. cecxli wavukide cixis galavans. pirve-live jerze SeSinda is ubeduri. alSemortymuli cixidan gadmococda da muxlebSi Camivarda. davrw-mundi, misnairi Cukeni* da mxdali araTu sxvaTa wi-naaRmdeg gailaSqrebda, aramed kuTvnilsac veras-didebiT daicavda.

orbelTa mzakvrobas Seewira ubeduri ufliswu-li. aki viqadnebodi, aniss arasdidebiT davuTmob vinmes, amaod mesarClebiT, rac mefis da xalxis kuT-vnilebaa imas Tavgasul didgvarovans ar davuTmob-Tqo!.. an rogor unda dameTmo anisi. maSin Sirvanzec xeli unda ameRo da amis mxilveli Turqi mosaz-Rvreni Semoeseodnen Satberds, opizas, xanZTas, ko-la-artaans, papis naSen qveyanas ki daaqucmacebdnen da juja-saxelmwifod aqcevdnen. momitevos yvelam, visac ufleba ar miveci qarTul miwa-wyalze Tare-Sisa! iseTi jabani mefe ar viyav, mamis danatovari ver damecva. SeiZleba bevri ver Sevmate mamuls, ma-gram danaklisic ara mqonia...

lazikac vuxsene mefes:– xom ar aRmerTebdiT-meTqi? momigo: – is unda gaaRmerTo, vinc Tavad RmerTs emsaxu-

reba, magram imisTana RvTismsaxurs ar vendobi, ta-ZarSi oqroTi movarayebul xatTa samzerad Sesvla rom sCvevia.

mevedra: – Tu ramis xaTri gaqvs masze nurafers dawer. magram gagimxel xvaSiadad, gacnobis dRi-

* jabani, laCari.

Page 138: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

138

irakli SamaTava

danve windawin vicodi, lazeTis qveyanasaviT gaqre-boda. rogor moulodneladac gamoCnda, iseTive siswrafiT gauCinarda mSvenieri lazika. didxans ve-Zebdi, sparseTamde mivwvdi, bolos zanqanma is jvari momitana, romelic qals adre vaCuqe. misgan qaliS-vili damrCa, sxva araferi. Cemi da, – rusudani aris axla misi gamzrdeli. swored is rusudani, romel ars: «tkbili da mowyale, nugeSismcemeli da Semx-veweli gaWirvebulTa, da mzrdeli CvilTa da obol-Ta, romel Rirsni maTgan zrdisani naSobTa maTTa winaSe miusxmidian».

dac gaaxsenda sulTmobrZavs. raki oTaxSi giorgisTan mxolod me viyavi, mefis

das davuZaxe.mSvidad Semoixeda, zRurbls gadmoabija da – riT

vemsaxuro Cems Zmas da mefe batons?giorgim sasTumalTan dajdoma sTxova. – yvelaze didi vali Sens winaSe madevs da gvedreb,

Tananadebni Semindo, dao...– ra saTqmeli es aris, giorgi. gaxsenebadac ar

Rirs, Sens Tavs vficav.– ver warmoidgen, rogor miyvars roca me mificeb,

dao. bavSvoba maxsendeba, dedis kalTas amofarebu-li rom ideqi da patara danaSaulis Semdeg xelebs gaasavsavebdi, Semomxedavdi da ityodi, – giorgis mzes vficav larnaki me ar gamitexavso. deda simarT-lis Tqmas gvaswavlida, Cven ki gvegona erT larnaks mistiroda Cveni gamCeni.

– rodindels ixseneb, Zmao giorgi. SesaSuri mex-sierebis patroni xar. Sens TvalisCins araferi gamo-parvia aTeul welTa ganmavlobaSi. gaxsovs TuTis xeze gasul dideda jayas kibe rom movpareT? sanam

Page 139: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

139

demna ufliswulis ajanyeba

mamam ar moikiTxa yivCayi, misi ambavi davmaleT!.. jayaze gamaxsenda, sacaa mova, malemsrboli mi-

vadevne, Sens avadmyofobaze vamcne da roca mobrun-deba bevr faTeraks erTad movigonebT.

– jaya rogorc iqna ciskris xans gavamgzavreT da ukan mobruneba mTlad swori ar aris, – aRelda giorgi.

– is Tu gaxsovs, Zmao, mamam wyromiT rom miugo jayas: – nu eloliavebi berqalo amaT da xels tyuilad nu gadaafareb! Tu simarTles ar metyvi tyuildaCveu-li bavSvebi gvian wlebSic ver moiSlian mavne Cvevaso. jaya TavCaqindruli idga: – wkeplis SiSiT Tavzarda-cemulT gana odesme uTqvamT simarTle? mozardT ise moveqceT, Cadenilis umarTloba SevagnebinoT. isini tyveni rodi arian, sisastikiT rom ena davtyuoT.

mwignobarTuxucess rom edaveboda dideda, is Tu gaxsovs?

mefem nerwyvi Zlivs gadaylapa, – rogor ar maxsovs, dRevandeliviT, dao, rusudan. saubari mim-Zims da egeb Sen gaixseno. xom ici, miyvars bavSvobis-droindeli ambebis yurad moReba.

– axlave, Sen dagenacvlos Seni dis sicocxle. ar davizareb, wvrilad movigoneb maT naubars.

erTxel paeqrobaSi gacecxlebul mwignobarTuxu-cess uTqvams:

– amaod geimedeba, dedakaco, Sengan gamozrdili qveyanas waadges. aRzrda glexis qals sad xelewife-ba. ufliswuli daviTis codnasTan da zrdilobas-Tan sad mova Seni aRsazrdeli giorgi da rusudani.

amas qirqiliT ambobda da dacinviT SeZrwunebuli jaya morieliviT geslavda:

– wigni cxovrebis ukeT Sesamecneblad varga, Tum-

Page 140: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

140

irakli SamaTava

ca meeWveba rame gansakuTrebuli SesZino ufliswul daviTs. naybedebiT ratom unda avurio bavSvebs go-neba? WeSmaritebis gzaze rom vinme daayeno, Tavad unda gqondes igi napovni.

mwignobarTuxucesi argans eyrdnoboda. amayad gas-cqerda Savad mosil dedakacs:

– Sen, hei, yivCayo, mebralebi briyv da uwignur kacis msgavsad.

uwignuris xsenebaze moxucs naRverdaliviT Semo-enTeboda da gulianad gamolanZRavda:

– arc Seni ganaTlebaa ise Rrma, indauriviT gaib-RinZo da TavkerZoba Segetyos. Sen araTu gananaTleb ufliswuls, zneobrivadac waaxden. kacs wesierad rame xom unda emarjvebodes. daswyevlos ciurma Zalam is-eTni, xmlis qnevis asarideblad etrats rom CaebRau-jnen da filosofosoba daiCemes. mefe demetres Tavs ki awoneb, magram kargad ici, ra wruwunac brZandebi.

rusudani cdilobda gamowvlilad moegona yove-li. mas Semdeg didi dro gasuliyo, amitom eZnele-boda yvelafris gaxseneba.

– Sen gamoqcevixar sakuTar adaT-wesebs da me me-Zaxi wruwunas? kerpmsaxurma pirjvris wera Cvengan gadaiRe, sakuTar bomonT zurgi aqcie, namdvili saxeli miiviwye da jaya dagarqves, ZvelTa saflav-Ta movla iukadrise da ucxoeTSi gaiTxare axali! Sen ise aRiare ufali RmerTi, rom misi saswaulis ara gcodnia. gerCivna Tavad gepova mrwamsi da mere dagewyo msxverplSewirva.

aq ki, moiRuSeboda jaya, busaviT gaiyurseboda, mandilis boloTi Tvalis upes amoiSrobda da:

– bnelSi gicxovria mTeli es xani, Svilo. Sen ras gaigeb, risTvis var aq. mudam im sanaxebSi unda itria-

Page 141: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

141

demna ufliswulis ajanyeba

los kacma, sadac mas, rogorc samyaros ganuyo-fel, erTian da sasargeblo arsebad hguoben da ara ubralo mokvdavad, romelsac aRarafers ekiTxebian.

aqauri haeri macocxlebs, – miwa Tavdajerebuls mxdis. mravali mxare vnaxe da aseTi gancda mqonda, samyaros vamZimebdi, araferi sargebeli momqonda kacTaTvis. tfilisSi ki sxva Zala vigrZeni. ucnau-ri, manamde ganucdeli grZnoba dameufla da mivxv-di, araTu qveynierebas vamZimebdi, aramed yvelaze Rirseul gvars, – bagrationebs vesaWiroebodi. Sen, qarTveloba rom madli aris, gancdili Tu ara gago-nili mainc unda gqondes.

utifrad ajavrebda mwignobarTuxucesi:– samSoblo Seni yivCayeTsaa da farisevluri, rw-

menamoklebulia Seni naubari. – samSoblo is aris, sadac Tavs mSvidad igrZnob.

ZuZus wovebisas, mSobeli deda SigadaSig rom Tmaze gealerseba, ase unda geamos Sens qveyanaSi cxovreba. samwuxarod, Tqven, qarTvelTa umetesobas, yvela-feri gaqvT saqarTveloSi da mainc araqarTuli gi-yvarT. sxva eris monapovars qomagobT da kuTvnili daucveli grCebaT.

– dideda, mohyev, rogor Camoxvel aq, – Seaxsena mefem.

ratom asjer mainc ar hqonda giorgis es ambavi gagonili, mainc daiwyo jayam:

– ramdeni ram SemamTxvia welmrudma wuTisofel-ma. nabij-nabij mdia, Jam da Jam maotna! dedabudia-nad gamomxizna qarTlis mindvrebisken... kargi cxe-nosani viyav, yivCayebSi xom qalebi marjveni arian am saqmeSi. cxonebulma mamaCemma sikvdilis win damiba-ra da miTxra:

Page 142: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

142

irakli SamaTava

– sul rom saocar qveyanas daeZeb, aseTi bedad erTxel vixile. ukvdavebaa iqaur wyalSi! vinc mas dalevs, ara Zali moereva. wadi, eZie is adgili. ggonia, vaWarbeb, magram Tqmulis WeSmaritebaSi iol darwmundebi.

mamis daRupvis Semdeg, cxeniT wamovel. mwyurvali viyav, cxensac moswyureboda. xelebi Sevatyupe, wya-li xelisgulze moviqcie, ise vasvi bedaurs. merme mec davewafe...

iqve, xis CeroSi moxuci iwva, miTxra:– eg pirutyvi erTgulebiT aTas Sens nacnobs mainc

sjobs. miuSvi nebazed, ara mgonia SeZlos mdinaris gaWuWyianeba. rac saTaveSive sufTaa, imis gabinZure-ba yovelTvis uZneldebaT, xolme.

asea marTlac... me aqauri qaris xmac ki Semiyvarda, zuzunSi gadasuli amod rom mesalbuneba...

mere, mefeT mefe daviTis cols davudeqi Simun-varad! Tavisufali qali viyav, tyveobis moZule. magram mefe-dedofalze ukeTesTan visTan unda mem-saxura...

ukuneTs erTi CiraRdani Zlivs anaTebda, rusuda-ni ki tiriliT ambobda bnelaSi:

– gexsomeba, albaT Zmao, saqarTvelos siyvarulSi rogor ejibreboda dideda mwignobarTuxucess.

xanmokle dumili Camowva maT Soris. mefem Zal-Rone moikriba: – dao... ici ra unda giTxra? erTi ram mawuxebs da

momakvdavs egeb eg ukanasknelic mapatio? mefe dis TvalebSi cdilobda amoekiTxa, iyo Tu

ara mzad rusudani mis mosasmenad.– gismen, giorgi – Sen dagenacvlos da rusudani. –

sxvac SegiZlia mTxovo, ar mogeridos.

Page 143: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

143

demna ufliswulis ajanyeba

– codvam damria maSinac xeli, ZaldatanebiT rom gaqorwine xorasnis sulTanze. gagaubedure da vici, nawyeni iqnebi. ra damaviwyebs, roca mziTevs vamza-debdiT da dedofluri pativiT gacilebdiT, maSi-nac Segaxsene: – samefo gadamirCine, rusudan, wadi sulTanTan, daarwmune ar gamoilaSqros qarTlze, amasobaSi Seiswavle maTi susti wertili da roca xelsayrel dros SearCev, mamcne, rogor SeiZleba mahmadianT vZlioT qristianebma.

Semomxede, TvalebSi dagubebuli cremli malu-lad moiwminde da niSnisgebiT momige: – jer erTi amis saWiroeba ar damdgara da meorec, ra gaxda es miwis nafleTi, ase Zlier rom SegyvarebiaT Sen da mamaCvens, TavgamodebiT icavT da xelauTrTole-blad usayvarlessac swiravT amisTvis!..

– dabrZenebuli ar viyav maSin, giorgi. ra vicodi, me ugunurs, rom qveynisTvis ase umjobesi iqneboda. qorwineba rom didxans ar gastanda da rjulis dag-debas guliT ver SevZlebdi es faqti iyo, ubralod ori-sami wliTac rom gamejanjla mahmadianebis qa-rTvelebze ieriSi, mainc didi miRweva iqneboda. [mar-Talia mamam Zlieri saxelmwifo dagitova samarTa-vad, Tumca cxadi iyo, muslimanuri samyaro xelaxla emzadeboda ieriSisTvis]. gonieri mrCeveli iyav mami-sTvis, vaRiareb, mefec didebuli gamodeqi.

– kargad msjelob, rusudan, magram am azrovnebasa da maSindels Soris erTi sxvaobaa. rawams dedoflis gvirgvini dagadges, mixvdi: – Tavneba gogos cxovre-ba damTavrda da Senc politikur Tojinad iqeci. ima-ze mwydeba guli, rom im urjulom ki ar gvTxova Seni xeli, aramed rogorc mxevali Cven gagagzavneT...

daqvrivebis Semdeg, Sens ubedurebas ki ar mi-

Page 144: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

144

irakli SamaTava

vtirodi, aramed mziTevs, esoden pativiT rom gavam-zadeT. maSinac gonivrulad mamxile: – Zmao, giorgi... es-esaa cxovreba Tavze damengra, qmaryofili qali gavxdi, ver ganvWvret ukan mobrunebas xalxi ras mia-wers, Sen ki mziTvTaSoris saocrebas – etruskul larnaks, jam-WurWels, barZim-azarfeSasa da Zvir-fas Tval-margalits SebRveri?..

– xom dammoZRvre marTebulad, Zmao: – deda-zardlis qselSi mogimwyvdia bedisweram da bev-rad lamazad mogaCvena Tavi, vidre sinamdvileSia. dReidan Seni cxovreba qaris qrolvas hgavs, yovel wams rom SesaZloa grigalad gadaiqces. aucile-belia iwamo, cxovrebaa Tavad mrwamsis damweri RmerTi da igi maSinac mSvenieria, roca TiTqmis araferSi gimarTlebs. Seni tanjva mavanT ar enaRv-leba, Tavsac nuravis Seacodeb! udrtvinvelad miemarTeba sawuTro Tavis Saraze da ukan moxedva eTakileba... da-Zmuri rCeva iyo maSindeli da amitom meama, Torem sxva dros SeiZleboda brazs movekali. Zmao, sapatiebeli araferi giqnia, naRveli nu moge-reva. ganqorwineba surda sulZaRl sulTans, verc ki moaswro, ise ganuteva suli.

amasobaSi jayas Zaxili gaisma. – giorgi, giorgi, – simwriT gahkioda yivCayi.

daukakuneblad Semoirbina, mefis muxlebTan Camo-jda, giorgis qarvisferi dadeboda saxeze. mkvdris-dari aCrdilebi cekvavdnen xelmwifis tkivildaua-mebel yvrimalze.

– Cemi xnis yvavic ar iqneba qveyanaze, me ar mstu-mrobs sazizRari sikvdili da SenTan ra jandaba unda. Svilmkvdarma dedam, wlebis win Tavis mokvla gadavwyvite, magram mefes rogor vuRalato-Tqo.

Page 145: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

145

demna ufliswulis ajanyeba

Sen ki, rawams saSualeba mogeca dauzavdi im borot-moqmeds... riT ver gaZex wyeulo bediswerav, qmari da sami Ze ar makmare da axla aRzrdilic unda wamgva-ro!.. RvarZlianebs keTilTa jibrze xangrZlivi si-cocxliT asaCuqreb, keTilSobil mamuliSvils ki saflavs uTxri... mesaflavedac ar vargixar, sikv-dilo. Sen ra ici niCbis xmareba, ormos amoWra, Wur-Wlis damzadeba. am yvelafers guli unda, guli rom gqondes mefisTvis dagenaneboda taxtrevani da Za-Zisferi arSia.

wvalebiT amoigmina mefem: – ormoci weli etli ver gagimzade gamzrdelo, cudi Svilobili gyolia metad...

gayinuli xeli daukocna moxucma. – giyvardi da mitom genaneboda Cemi wasvla, Torem

etlSi cxenebis Sebma ra bedena iyo SenTvis... jayam gul-mkerdic dauzila ZmriT, mainc ver Sea-

tyo mefes momjobineba.– Tu vinme myvarebia Sen yvelaze Zlier miyvardi,

didedav. – mRvdeli xom ar moviwvioT, Svilo?..– codvili var me, jaya da uxerxulia SevawuxoT

moZRvari. mwuxris locvebs kiTxulobs albaT mrev-lTaTvis.

– mende, codvilT gvesaWiroeba mRvdlisgan Sen-doba, Svilo... gana Sen ar mikiTxavdi wmida wignidan? waqceuls sWirdeba wamodgomaSi daxmareba, Torem fexze mdgomi Tavadac gaikvlevs gzas? – miealersa qvrivi.

– Cems magivrad iloce, didedav, – ivedra mefem...– tyuili iqneba, rom giTxra, Sens sulze guliT

viloceb-Tqo. me Cems sulze ver vzrunav da Senze rogorRa viloco... ara, ara, nu ifiqreb vzarobde,

Page 146: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

146

irakli SamaTava

giorguna!zne icvala rusudanma da brazmoreulma usayve-

dura qvrivs:– ramdenjer gagafrTxile dideda, giorgunas nu

eZaxi mefes-Tqo! xandaxan xom ar gaviwydeba, rom Zma¡ Cemi mefeT mefea!..

– didedas amis ufleba me miveci, dao. – rusudans sityva gaawyvetina misavaTebulma mefem.

amasobaSi qloSiniT moirbina mRvdelmac da ms-wrafl locva waikiTxa. moZRvarma momakvdavi mefe aziara da Rvinoc gaWirvebiT Seasva. Sublze mironi scxo, ramac giorgis naTloba moagona.

rac ukanasknelad warmoTqva mefem is im meore wignSi Sevitane, samefo karisgan malulad rom gavxseni;

– momiteve, Zmiswulo demna, taxtmowyurebulma SegamTxvie avi da cxen-keTil* xevsuras daRup-viT gamowveul ugunebobas davabrale me veragma... Zlier dameufla Sendami SiSi, ufalo... maniSne, sad unda gagrZeldes mefe giorgis gaukuRmarTebuli cxovreba, iq xom ara, sadac ukanasknelad SemaRamda?

meti ver moaswro mefeT mefem, suli ganuteva.raki sisxlian qronikas giambobT, davazusteb, vne-

bis kviris samSabaTs, 1184 wlis 27 marts, mefe kaxeTs miicvala.

isans myof Tamars amcnes samwuxaro ambavi. loye-bi daekawra asuls da Wrilobidan sisxli sdioda.

vidre Tamari micvalebul mamas daitirebda, ja-yam xelSi sanTeli Caawva giorgis, jvari da krialo-sani daaWerina, xolo mefis dam fsalmunni waikiTxa.

* kargi jiSis cxenis mqonebeli.

Page 147: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

147

demna ufliswulis ajanyeba

ukanasknelad aRiRinda jaya, rom mefis sawadeli aesrulebina... uWirda mRera, magram Zali moikriba:

dedamiwaa Zu vefxiviT gaSoltili (da)mis mkerdqveS daWrili saqarTvelo iarebs iSuSebs... saqarTvelos marTlac gasWirveboda, miT ufro

umamod darCenil pirvel xelmwife-gogonas, ro-melic es-esaa mefeT mefe gaxda da meti yuradReba marTebs, unda gaaaTkecos TvalisCini, rom ar Seuo-rguldes eriskacoba.

gapatiosnebis Semdeg, Jamis siZnelis gamo, mefe mcxeTas damarxes, mogvianebiT ki cxedari gelaTSi gadaasvenes.

Tan daatira rusudanma:– Suaxnis kaci uswrafesad dagabereT! mama-papi-

saebr, Senc miwis nafleTis siyvaruls Seewire... xom gafrTxilebdi, ar Rirs am erTi cida qveynisTvis Tavdadeba, miT ufro, rom SegiZlia demnas miug-do es valdebuleba-meTqi! ar damijere, ganmideqi! mamis suli daifice, qveyanas ver davRupav da tax-tis uRirss ver davadgen xelmwifedo! axla mjera, camde marTali iyavi. sul rom araferi vTqva, WeS-maritebaa – ager aTeuli wlebi moandome qveyanaSi SemorCenili mahmadianuri elementebis amoZirkvas da iseTi saxelmwifo dautove qarTvelT, romlis dari verca ZlierebiT, verca sidiadiT mTels duni-aze ar moipoveba. mxolod erTs dardobdi, SeZlebda Tamari Rirseul mesaWeobas erisas? sikvdilamde rac amoiluRluReT, kargad gavarCie, Zmao. brZaneT, – imodena saxelmwifos da samxedro Zalas vutoveb qaliSvils, rom mis dasanawevreblad saukuneebi ar eyofaT dampyrobels da ra ise Zlier ganrisxdeba

Page 148: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

148

irakli SamaTava

RmerTi, rom RvTismSoblis wilxvedr qveyanas Jam da Jam ar mouvlinos gonieri mmarTvelio.

mgloviareTa Soris beqa da beSqen opizrelic iyvnen. me, mefis mwignobarma vikiTxe, – daasrula ki beri-

kacma berTis saxareba?– daasrula! – damidastura iqve myofma mesafla-

vem, romelsac Cemi kiTxva gaegona. – mas mere, rac ukanaskneli qargili gamousaxavs karedze, erTianad daberebula ostati beSqeni da Zala daukargavs.

– ki magram, kmayofilad rad iyureba maSin?– momavlis eimedeba, Turme! amboben, iseTi Segir-

di hyavs, lamis ostats ajobebs. ai, imaze geubnebiT, Semosasvlel karTan rom atuzula!

– ki, mosvlisTanave SevamCnie. xan iataks uyurebs, xanac – gumbaTs. didad dakvirvebuli ymawvili Cans! ierzed etyoba kacs, ra Citic brZandeba.

– Citi ara is!!! – momaZaxa sxva mesaflavem. – moita Toki, rom kubo miwas mivabaroT.

taxtrevanic iseTi Raribi iyo, rogorc mTlianad mefis sasaxle da sawoli.

qveyana glovobda mefis gardacvalebas.giorgiseuli sra ZaZebiT Seamkes da kibis moa-

jirzec samgloviaro arSiebi Seabnies.ormoci dRe Savi droSa frialebda sasaxlis Tavze.

s

Page 149: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

sakuTar saxelTa saZiebeli

149

sakuTar saxelTa saZiebeli (Sedgenilia enciklopediuri cnobarisa da sai-

storio wyaroebis mixedviT)

abraham I albaTaneci – somxeTis kaTolikosi (607-615). warmoSobiT vaspurakanis rStunTa gavaris (pro-vinciis) sof. albaTanqidan; kaTolikosobamde amave gavaris episkoposi. somxeTis gaqalkedonitebuli saepiskoposoTa umravlesoba mis dros (607), iranis SemweobiT, dvinis sapatriarqo saydars daemorCila da erTiani sakaTalikoso aRdga. abraham albaTaneci aq-tiuri monawile iyo qarTlisa da somxeTis eklesiebis dogmaturi kamaTisa da saeklesio ganxeTqilebisa (607-610). „epistoleTa wignma“ Semogvinaxa misi sami epistole kirion qarTlis kaTolikosisadmi da erTi enciklika Tavis samwysosadmi. am enciklikiT man urTi-erToba gawyvita qarTlisa da albaneTis eklesiebTan. abraham albaTanecs miaweren kidev or dogmaturi xa-siaTis Txzulebas. (Джавахов И. А., История церковного разрыва между Грузией и Арменией в начале VII века, «Известия Академии наук», 1908, VI серия, № 5; aleqsiZe z., qse, t. 1, gv. 33, Tb., 1975)

amirapeti qurdi – mefe giorgi III-is Tanamedrove da keTilmsaxuri.

aTraqa SaraRanis Ze – yivCayTa mTavari XII sauku-nis I naxevarSi. misi asuli guranduxti colad hyavda daviT aRmaSenebels, romelmac aTraqa SaraRanis Ze Tavisi ojaxiTa da tomiT saqarTveloSi gadmoasax-la (1118-1120). Semdgom mefem yivCayTagan 40 aTasiani

Page 150: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

150

irakli SamaTava

mudmivi laSqari Seqmna. (SoSiaSvili n., qse, t. 1, gv. 229-230, Tb., 1975)

anton gnolisTavisZe – XII-XIII ss. saqarTvelos politikuri da saeklesio moRvawe, Wyondidel-mwig-nobarTuxucesi. Tamaris mefobis pirvel wlebSi vaziroba waarTva miqel kaTolikosma. anton gno-lisTavisZe berad Sedga daviTgarejis monasterSi. miqelis sikvdilis Semdeg Tamarma kvlav miiwvia da Wyondidel-mwignobarTuxucesobis garda, samTavne-lobac (samTavisis episkoposoba) misca. monawile-obda Samqoris brZolaSi (1195). zrunavda samefo monastrebze (SiomRvime, daviTgareja, varZia, gela-Ti). Tamar mefis 1201 sigelidan vgebulobT, rom an-tons sxaltbidan SiomRvimis monasterSi wyalsadeni gauyvania. vahanis monastris warwera gvamcnobs, rom anton gnolisTavisZes am monastrisaTvis zRude au-gia. amis Semdeg wyaroebSi aRar ixsenieba. (SoSiaSvili n., qse, t. 1, gv. 498, Tb., 1975w)

aSot I didi, kurapalati – tao-klarjeTis bagra-tionTa dinastiis mamamTavari. IXs. 20-ian wlebamde iyo qarTlis erismTavari. ibrZoda arabTa winaaRm-deg, magram damarcxda da iZulebuli gaxda SavSeT-klarjeTSi gaqceuliyo, romelic politikurad bi-zantias ekuTvnoda. is daepatrona im adgilebs da bizantiis vasali gaxda, miiRo bizantiis samefo karis kurapalatis pativi. ganaaxla artanujis cixe, sadac rezidencia moawyo. saqarTvelos istoriaSi am xanas tao-klarjeTis an „qarTvelTa samefos” periodi ewodeba. amdenad, 809 weli miCneulia bagrationTa

Page 151: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

sakuTar saxelTa saZiebeli

151

samefo dinastiis dafuZnebis wlad, Tumca, es sagva-reulo qarTls ganagebda jer kidev 575 wlidan, rode-sac qarTlis erismTavari gaxda guaram I kurapalati. aSot I moklul iqna Sinagamcemlebis mier. (badriZe S., qarTvelTa samefos politikuri struqturis is-toriidan, «Tsu Sromebi», 1965, t. 113; kekeliZe k., aSot didi kurapalatis qronologiisaTvis, mis wgn.: etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan, t. 8, Tb., 1962; javaxiSvili iv., qarTveli eris istoria, wgn., 2, Tb., 1963; badriZe S., qse, t. 2, gv. 68-69, Tb., 1977w)

bagrat III – gaerTianebuli saqarTvelos pirveli mefe, (975-1014 ww) bagrationi, gurgen mefeTa mefisa da guranduxt dedoflis Svili, taos mefeTa mefis daviT III kurapalatis Svilobili da aRzrdili.

istoriulad, X saukunis dasawyisidan, Sida qa-rTls „afxazTa” mefeebi flobdnen. 70-ian wlebSi Sinafeodaluri omebis Sedegad afxazTa samefo da-sustda. feodalurma anarqiam gansakuTrebiT mwvave xasiaTi miiRo Teodos III usinaTlos mefobaSi (975-978). amiT isargebles kaxeTis politikurma mesveureb-ma da daiwyes brZola qarTlisaTvis (politikuri cen-tri ufliscixe). 975 w. daviT III qarTlis erisTavis ioane maruSisZis daxmarebiT daeufla qarTls da aq gaabatona Tavisi Svilobili bagrat III, romelsac mc-irewlovanobis gamo Tanagamgeblad mamamisi gurgeni dauniSna. bagratis deda, Teodos III-is da, „afxazTa” mefis Svili iyo. Teodoss Svili ar hyavda, uSvilo iyo daviT III-c. amrigad, bagrat III dediT dasavleT saqarTvelosa da qarTlis, xolo mamiT da mamobiliT samxreT saqarTvelos kanonieri memkvidre iyo.

Page 152: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

152

irakli SamaTava

gaerTianebisa da erTmefobis ganmtkicebisTvis bagrati zogjer ukidures RonisZiebebsac mimarTav-da. man Tavisi naTesavebi, klarjeTis bagrationTa STamomavlebi, sumbati da gurgeni, bagrat artanuje-lis Zeni, sadarbazod moiwvia fanaskertSi, Seipyro da Tmogvis cixeSi daamwyvdia, sadac gardaicvalnen 1012 wels. klarjeTis bagrationTa sxva memkvidree-bic patimrobaSi daixocnen.

beqa opizari – XII s. II nax. da XIII s. das. qarTve-li oqromqandakebeli. warmoSobiT an SemoqmedebiTi moRvaweobiT opizasTan (klarjeTi) unda yofiliyo dakavSirebuli. Tavisi droisTvis da Semdegac sa-xelganTqmuli xelovani. Cvens dromde moaRwia beqa opizaris mxolod orma namuSevarma – anCis xatis CarCosa da wyarosTvis saxarebis ydis moWedilobam. wyarosTavis saxarebis ydis erT mxares, vercxlis moWedilobaze (20 sm x 17 sm), „vedrebis” kompoziciaa gamosaxuli, meoreze – „jvarcmisa”. gluv fonze fi-gurebi da kuTxeebis mcenareuli ornamenti maRali reliefiTaa gadmocemuli, taxtze mjdom qristes TavTan da fexebTan moWedilobis saerTo kompozi-ciasTan Serwymuli, CarCoSemovlebuli reliefuri asomTavruli warwerebia, romelTa mixedviT wyaros-Tavis saxarebis damkveTia („weriT da moWediT:”) tbeTis episkoposi ioane mtbevari. macxovrisa da RvTismSoblis gamosaxulebaTa Soris ki aseTi war-weraa: „qriste, Seiwyale oqromWedeli beqaჲ opi-zari”. xelnaweris erT-erTi minaweris Tanaxmad, es saxareba gadaiwera 1195w, ydis moWedvis TariRic igi-ve an momdevno weli unda iyos.

Page 153: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

sakuTar saxelTa saZiebeli

153

saxelganTqmuli anCis xatis mooqruli vercxlis CarCos moWediloba Tamar mefis brZanebiTa da an-Cis episkoposis, himnograf ioane anCelis rkinaelis SekveTiT Sesrulda. xatis warweraSi naTqvamia: „q. brZanebiTa da nivTisa boZebiTa RmrTiv gvirgvinos-nisa didisa dedofalT dedoflisa TamarisaiTa, me ioane anCelman rkinaelman ჴelvyav saSinelisa, amis xatisa pativiT moWedad mfarvelmca ars mefobisa maTisa aqa da saukunesa moiWeda ჴe(li)Ta beqasiTa, qriste Seiwyale”. xatis CarCo (145 sm, 71 sm) Semkulia „vedrebis” kompoziciiT marjvniv da marcxniv Sveu-li arSiebis SuaSi moTavsebulia maRali reliefiT Sesrulebuli RvTismSoblisa da ioane naTlismcem-lis mTliani, odnav dagrZelebuli figurebi, ori zemoTa kuTxe miqel da gabriel mTavarangelozebs uWiravT, xolo maT Soris, centrSi, e.w. „saydris” alegoriuli gamosaxulebaa – samefo taxti zedaR-marTuli jvriT. qvemo arSiis Sesabamis adgilebze petre da pavle mociqulebisa (kuTxeebSi) da ioane maxareblis gamosaxulebebia.

beqa opizars Seusrulebia agreTve anCis saxa-rebis ydis moWedilobac, romelsac Cvenamde ar mouRwevia. 1895w, roca es saxareba e. TayaiSvilma pirvelad naxa walkis raionis sof. winwyaroSi, mas mxolod xis yda hqonda. xelnaweris bolos darTul anderZSi naTqvamia, rom sofrom mwignobarma wignis yda moaWedina „...RmrTisa mier kurTxeulsa Rirssa oqroჲsmqandakebelsa beqasa”.

beqa opizris virtuozulad Sesrulebuli CuqurT-mebi, maRalmxatvrulad damuSavebuli figurebi mow-mobs profesiuli daxelovnebis maRal dones. beqa

Page 154: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

154

irakli SamaTava

opizaris namuSevrebi damaxasiaTebelia qarTuli oq-romWedlobis ganviTarebis im etapisaTvis, rodesac dekoratiulma tendeciebma gansakuTrebuli mniSvne-loba SeiZina. (beriZe v., qse, t. 2, gv. 346, Tb., 1977w)

beSqen opizari – XII s. oqromWedeli, beqa opizaris ufrosi Tanamedrove. warmoSobiTa da moRvaweobiT opizasTan unda yofiliyo dakavSirebuli. biografiu-li cnobebi beSqen opizaris Sesaxeb ar darCenila. SemorCenilia misi erTaderTi namuSevari – berTis sax-arebis vercxlis ydis moWediloba (inaxeboda gelaTSi, amJamad saqarTvelos mecnierebaTa akademiis xelnaw-erTa institutSi, Q – 906w). ydis warweraSi naTqvamia: „moiWeda ჴeliTa beSqen opizarisaiTa”. ydis erT mx-ares gamosaxulia „jvarcmis”, meore mxares „vedrebis” kompoziciebi. kuTxeebi moCuqurTmebulia arSiebiT, romelTa intervalebi „jvarcmis” mxares Zvirfasi qvebisaTvis iyo gankuTvnili, „vedrebis” mxares ki Sevsebulia warwerebiT. gansakuTrebiT metyvelia tax-tze mjdomi qristes mZlavri figura. qristes samose-lis naoWebi, taxtis CuqurTmebi, arSiebis ornamenta-cia mowmobs beSqen opizaris maRal ostatobas. (beriZe v., qse, t. 2, gv. 348, Tb., 1977, S. amiranaSvili)

burduxani – bordoxani, saqarTvelos mefis gior-gi III-is meuRle, Tamar mefis deda, osTa mefis xudda-nis asuli. giorgis da burduxanis qorwineba 1150-ian wlebSi miznad isaxavda CrdiloeTis Zlier mezo-blebTan kavSiris ganmtkicebas. burduxani gardaic-vala 1180-iani wlebis dasawyisSi.

gamrekel-Toreli – XII s. II nax. moRvawe qarTveli

Page 155: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

sakuTar saxelTa saZiebeli

155

didgvariani feodali. saistorio wyaroebSi ixse-nieba 1177-1190 ww. ambebTan dakavSirebiT. man mem-kvidreobiT miiRo Toris mamuli da TeZmis xeoba, agreTve saxelo qveyana – javaxeTi, romelsac ga-nagebda rogorc axalqalaqis erisTavTerisTavi. 1177 wels Toreli (iseve, rogorc samxreT saqarTvelos sxva feodalebi) Tavis mamasTan erTad miemxro, or-belTa meTaurobiT, demna ufliswulis gasamefe-blad mowyobil amboxebas, magram Semdeg, rogorc Cans, miatova ajanyebulebi da giorgi III-is mxareze gadavida. amis Semdeg igi TandaTanobiT dawinaur-da samefo karze. 1185 w. Tamar mefem Torels uboZa amilaxvroba da cixe-qalaqi Tmogvi (romelic Camo-erTva gadayenebul msaxurTuxuces afridons). 1186w, amirspasalar sargis mxargrZelis sikvdilis Semdeg, Tamarma Torels amirspasalaroba uwyaloba. Tore-li, rogorc monapire mxaris, javaxeTis erisTavT-erisTavi, mtrebisgan icavda saqarTvelos samxedro sazRvrebs. 1186-1187 ww. man daamarcxa aranidan da gelaqunidan Semosuli Turqebi da gandevna isini palakaciodan da ZaRlisxevidan (samxreT saqarTve-lo). Torelis sardlobiT mefis laSqarma javaxeTSi daamarcxa iuri andrias Zis (giorgi rusis) gasamefe-blad amboxebuli feodalebi, romelTac surdaT ax-alqalaqisa da Tmogvis xelSi Cagdeba.

Torelis gardacvalebis Semdeg Tamarma mis saxls dautova rogorc Toris mamuli, ise axalqalaqis sae-risTavTerisTavo, magram amirspasalaroba gadasca ara Torelis Svils, aramed – zaqaria mxargrZels. gamrekelis saxls, Tamarma CamoarTva agreTve Tmogvi da samamuled uwyaloba sargis varamis Ze mxargrZels (TmogvelTa saxlis damfuZnebels). (musxeliSvili

Page 156: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

156

irakli SamaTava

l., TorelTa genealogiis garkvevis cda pamamlus XII saukunis warwerebTan dakavSirebiT, «saqarT-velos saxelmwifo muzeumis moambe», 1940, t. 10 B; So-SiaSvili n., TorelTa feodaluri saxlis istoria da SoTa rusTaveli, kr.: SoTa rusTaveli, Tb., 1966; qse, t. 4, gv. 693, Tb., 1979w)

giorgi I – saqarTvelos mefe 1014-idan, bagrat III-is Ze. gamefebisTanave didgvarovani aznaurebi au-janydnen mcirewlovan mefes da hereT-kaxeTi saqa-rTvelos CamoaSores. giorgi I-ma isargebla imiT, rom 1014-1016ww bizantiis imperatori basili II bul-garelebs eomeboda, gadalaxa bizantiis sazRvari da tao daibruna. 1019w. basil II-m bulgarelebTan omi daamTavra da giorgi I-s sadavo teritoriis da-cla mosTxova. 1021w. bizantiis jari saqarTveloSi SemoiWra. qarTvelebi ramdenjerme damarcxdnen. giorgi I iZulebuli gaxda TrialeTSi gadasuliyo, sadac maSveli jari daxvda. keisari moerida oms, dasazamTreblad qaldiaSi (trapizonis maxloblad) wavida da saqarTveloSi axali laSqrobisaTvis emza-deboda. giorgi I-ma sazavo molaparakeba daiwyo da amave dros xelsayrel moments ucdida omis gasaa-xleblad. am dros bizantiaSi imperatoris winaaRm-deg ajanyeba daiwyo nikifore da qsifes meTaurobiT. 1025 w. gamomJRavnda vaspurakanis mmarTvelis niki-fore komnenosis SeTqmuleba imperatoris winaaRm-deg, romlis monawilec giorgi I iyo.

giorgi I-ma amiT isargebla, kavSiri daamyara da uari ganacxada bizantiasTan araxelsayreli zavis dadebaze. keisarma giorgi I-s kvlav mosTxova sadavo teritoriebis dacla. saqarTvelos mefem ganaaxla

Page 157: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

sakuTar saxelTa saZiebeli

157

sazavo molaparakeba, Tan isev brZolisaTvis emzade-boda, magram bizantiam daaswro omis dawyeba. Tavda-pirvelad upiratesoba giorgi I-is mxareze iyo, ma-gram sabolood qarTvelebi damarcxdnen. 1022/23ww. giorgi I daTanxmda zavis mZime pirobebs: sadavo ter-itoria bizantiam miitaca; taxtis memkvidre bagrati sami wlis vadiT mZevlad gaigzavna konstantinop-olSi. saqarTvelom dakarga e.w. daviT III kurapala-tis memkvidreoba. Cans giorgi I emzadeboda revanSi-saTvis: giorgi I-is dros did saomar operaciebTan erTad mimdinareobda mniSvnelovani samSeneblo sa-muSaoebi. mis mefobaSi aigo mcxeTis sveticxovlis taZari. (lorTqifaniZe m., qse, t.3 , gv. 158, Tb., 1978w)

giorgi III – erTiani saqarTvelos mefe 1156-1184 ww. demetre I-is Ze. igi, daviT aRmaSeneblis msgavsad, aqtiur saSinao da sagareo politikas atarebda. misi meTaurobiT qarTvelebi ganagrZobdnen brZo-las Turq-selCukebis winaaRmdeg. saqarTvelos saz-Rvrebis Semosamtkiceblad 1161w. giorgi III-m anisze gailaSqra, qalaqi aiRo da misi marTva-gamgeoba amir-spasalar ivane orbels miando, TanaSemwed sargis mxargrZeli dauniSna. 1162w. qarTvelebma somxeTis Zv. dedaqalaqi dvini aiRes. saqarTvelos aseTma aq-tiurobam mahmadianTa amiremi aiZula qarTvelebi-saTvis SeerTebuli ZaliT SemoetiaT. saqarTvelo-saken daiZrnen xlaTis, diarbaqirisa da arzrumis mmarTvelebi. giorgi III-m qarTvel-somexTa SeerTe-buli laSqriT ukuagdo dampyroblebi. mahmadian-Ta ukan daxeva giorgi III-m da saqarTvelos laSqris meTaurebma saboloo gamarjvebad miiCnies da sif-xizle moadunes. amiT isargebles mowinaaRmdegeebma,

Page 158: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

158

irakli SamaTava

qarTuli laSqris dazverva moaxerxes da moulodne-lad Seuties aniss. qarTvelebma saTanado winaaRmde-goba ver gauwies. brZola gaWianurda. bolos, dade-buli zavis Tanaxmad, anisis mahmadiani mmarTveli saqarTvelos mefis ymadnafici gaxda. 1167w. giorgi III-m ilaSqra SirvanSi misi ymadnaficisa da diswu-lis aRsarTan SirvanSahis dasaxmareblad (SirvanSahs darubandis mxridan Tavs esxmodnen imierkavkasiis mflobelebi). qarTvelTa mxedroba mivida daruban-dis karamde, aiRo q. Saburani, romelic giorgi III-m aRsarTans uwyaloba. 1173wlidan giorgi III-is mcde-lobis Sedegad dvini, anisi da maTi mimdgomi mxareebi saqarTvelos saxelmwifos SeuerTda, Tumca brZola am mxareebisaTvis SemdegSic grZeldeboda.

giorgi III-is dros saqarTveloSi gansakuTrebiT gamravldnen feodaluri warmoebidan gamoZevebuli e. w. glaxakni da mekobreni. laSqarSi Seiqmna qonebis SeZenis mizniT ucxo qveynebis bolomouRebeli rbe-visadmi midrekileba, qveyanaSi gaxSirda Ralati da gareSe dampyrobelTa mxareze gadasvla. gansa-kuTrebiT TavgamodebiT ebrZodnen centr. samefo xelisuflebas didgvarovani feodalebi: ivane vard-anis Ze, SoTa, Ze arTvaCos Zisa, qavTar ivanes Ze da sxv. amboxebulebi TiTqosda demna (demetre) ufliswu-lis interesebs icavdnen, sinamdvileSi ki samefo xelisuflebis SezRudvisa da TavianTi uflebebis gafarToebisaTvis ibrZodnen. ajanyeba ramdenime Tves gagrZelda. 1178w. dasawyisSi giorgi III-m SeZlo misi CaxSoba. igi gansakuTrebiT sastikad moepyra ajanyebis moTaveebs – orbelebi sikvdiliT dasajes, demetre ufliswuls Tvalebi dasTxares da daasa-Wurises. giorgi III-m orbelTa mamulebi Tavis erTgu-

Page 159: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

sakuTar saxelTa saZiebeli

159

lebs uwyalobda, m. S. didi nawili yubasars, romelic mefem orbelTa samTavro pativSi aiyvana da saqarTve-los amirspasalarad daniSna. giorgi III-m aseve „ugva-ro”, aznauris naymevi afridoni msaxurTuxucesis Tanamdebobaze daawinaura.

orbelTa amboxebis Caqrobis Semdeg giorgi III iZulebuli gaxda daeTmo reaqcioneri sasuliero pirebisaTvis da eklesiis Seuvalobis aRdgenis moT-xovna daekmayofilebina.

giorgi mefem aaSena geguTis sasaxle, manamde aq mcire samefo „sanadiro saxli” yofila. man nawilo-briv aRadgina ujarmis cixe-qalaqi, gaamagra igi da iq saganZuri moawyo.

mis mefobaSive daiwyo varZiis mSenebloba.igi erTiani saqarTvelos mefeebis, demetre I-is,

daviT V-is darad Tavis monetebze arabul zedweri-lebs, xalifas da erayis selCuki sultnis saxelebs aTavsebda, rac wminda ekonomikuri motivebiT iyo nakarnaxevi: amiT qarTul fuls gza exsneboda isla-muri aRmosavleTis bazarze. qarTveli mefis amayi titulic „mefeTa mefe, maxvili mesiisa demetre“ da „giorgi, mefeTa mefe, mesiis maxvili“ – am monetebze arabulad iyo aRbeWdili. giorgi QIII moWril monetaze gamosaxulia fexmorTxmuli gvirgvinosani, Sevard-niT xelSi da daqaragmebuli qarTuli mxedruli zed-werili „giorgi“ da TariRi: „qoronikoni 394“ (=1174) reversze arabulad weria: „mefe mefeTa giorgi, Ze demetresi, mesiis maxvili“.

1179w. mefem mekobreobis winaaRmdeg gamosca saxelm-wifo darbazis mier SemuSavebuli kanoni, romelic am „senis” aRmosafxvrelad mkacr zomebs iTvaliswinebda.

orbelTa amboxebis CaxSobisTanave, 1178 w. giorgi

Page 160: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

160

irakli SamaTava

III-m saqarTvelos samefo taxtze aiyvana Tavisi asuli Tamari. mama-Svilis mefoba giorgi III-is gardacva-lebamde, 1184 wlis 24 martamde gagrZelda. giorgi dakrZalulia gelaTSi, mefeTa sagodebelSi. (metre-veli r., qse, t. 3, gv.159-160, Tb., 1978w)

daviT IV aRmaSenebeli – (d. 1073, quTaisi – g. 24 ianvari. 1125), saqarTvelos mefe 1089-1125ww, giorgi II-is Ze, bagrationTa dinastiidan. erT-erTi yvelaze warmatebuli qarTveli monarqi, moaxerxa Turq-sel-CukTa qveynidan gandevnda 1121w. didgoris brZolaSi mniSvnelovani gamarjvebiT. mis mier armiaSi da mmarT-velobis sistemaSi gatarebulma reformebma SesaZle-bloba misca qveyana gaeerTianebina da mTeli kavkasiis miwebi saqarTvelos daqvemdebarebaSi Semoeyvana.

1106w. daiwyo gelaTis mTavari taZris mSenebloba, aaSena samonastro kompleqsi da daaarsa mecniereba-Ta akademia (1106-1110ww).

dakrZalulia gelaTSi. qristianuli kulturis wamaxalisebeli da Tavad Tavdadebuli qristiani saqarTvelos marTlmadidebluri eklesiis mier wmindanad aris Seracxuli.

daviT V – saqarTvelos mefe 1155w, demetre I-is ufrosi Ze. ufliswulobaSi daviTma didebul azna-urTa erTi jgufis mxardaWeriT SeTqmuleba moawyo mamis winaaRmdeg, romelsac umcrosi vaJis – giorgis gamefeba surda.

Tavdapirvelad daviTis cda marcxiT damTavrda, magram bolos mainc miaRwia mefobas. demetre I iZule-buli gaxda berad Semdgariyo daviTgarejis monas-terSi. 6 Tvis mefobis Semdeg, sruliad moulodne-

Page 161: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

sakuTar saxelTa saZiebeli

161

lad, daviT V gardaicvala da taxtze kvlav demetre I avida, romelmac axla ukve taxtis memkvidre giorgi (SemdgomSi giorgi III) Tanamosaydred daisva.

demetre I – saqarTvelos mefe 1125-1156ww, daviT aRmaSeneblis memkvidre. mamis gardacvalebis Sem-deg iZulebuli gaxda anisi ymadnaficobis pirobiT TurqebisaTvis daeTmo. 1138w. demetre I-is sardlobiT qarTvelebma ganZa aiRes da gamarjvebis niSnad qalaqis kari saqarTveloSi moitanes (daculia gelaTSi), magram demetre I-ma ver SeZlo ganZis SenarCuneba da qalaqi didxans darCa mahmadianTa sayrden punqtad saqarT-velos winaaRmdeg brZolaSi. Tavisi Ze daviTi ramden-jerme aujanyda. amisTvis, ajanyebis moTaveebi ivane abuleTisZe moakvlevina, xolo misi Svili TirqaSi sapy-robileSi daamwyvdia.

sayuradReboa demetre I-is poeturi Semoqmedeba. Cve-namde moaRwia misma ramdenime iambikom. gansakuTrebiT gamoirCeva RvTismSoblisadmi miZRvnili iambikoebi. demetre I-is TxzulebaTa poeturi saxeebi qristianul simbolikazea dafuZnebuli, zog maTgans riTmac etyo-ba. misi „Sen xar venaxi” dResac cocxali saeklesio saga-lobelia. (metreveli r., qse, t. 3, gv. 458, Tb., 1978)

demna (demetre) ufliswuli – saqarTvelos me-fis daviT V-is Ze. daviT V-is gardacvalebis Semdeg mamamisma demetre I-ma Tavisi umcrosi Ze giorgi ga-moacxda Tanamosaydred, riTac demna ufliswulma taxtze ufleba dakarga. demna ufliswulis kanonieri uflebis dacvis sababiT mefis centraluri xelisu-flebis gaZlierebis mowinaaRmdege didgvarianma feo-dalebma amirspasalar ivane orbelis meTaurobiT,

Page 162: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

162

irakli SamaTava

1177 wels ajanyeba moawyves giorgi III-is winaaRmdeg. ufliswuli sabolood danebda mefes, lores cixidan sabliT gadmoeSva da patieba sTxova xelmwifes. taxtis maZiebel ufliswulTa mimarT moqmedi kanonis safuZ-velze mas Tvalebi dasTxares da daasaWurises. sCans ufliswulma ver gauZlo sasjels da gardaicvala.

demna-orbelTa ajanyeba stefanos orbelianisa da laSa-giorgis droindeli mematianis cnobaze dayrdnobiT, qarTul istoriografiaSi daTari-Rebulia 1177 wliT. aRniSnul TariRs mxars uWers giorgi III-is erTi sigeli. ukanasknel xans g. maisura-Zem gamoaqveyna XII s. somexi moRvawis daviT qobaire-lis „mosaxsenebelis” qarTuli Targmani Sesavali weriliT da SeniSvnebiT, sadac ajanyebas 1178 wliT aTariRebs. (es moxda erTi wliT adre manam, vidre mi-wisZvra moxdeboda saqarTveloSi). (lorTqifaniZe m., qse, t. 3, gv. 461, Tb., 1978; r. metreveli, Sinaklaso-brivi brZola feodalur saqarTveloSi, gv 134-137).

dinara – gamogonili personaJi, romelsac sa-xeli fulis (dinaris) siyvarulisTvis daerqva.

zanqan (zanqen) zorababeli – Tbiliseli did-vaWari XII s-Si. saxelmwifo darbazis davalebiT Crd. kavkasiaSi gaigzavna Tamaris saqmros Camosayvanad. man didi gulmodgineba gamoiCina da daniSnul vadaze adre Camoiyvana vladimer-suzdalis didi mTavris andria bogoliubskis Svili iuri (giorgi), romelic yivCaRTa q. sunjaSi iyo TavSefarebuli. (kiknaZe, r., „zanqan (zanqel) zorababeli“, qse, t. 4, gv. 482. Tb., 1979)

kaxa gamrekelis Ze Toreli – (d. daxl. 1177), XII

Page 163: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

sakuTar saxelTa saZiebeli

163

saukunis Sua wlebis moRvawe qarTveli didgvarovani feodali, axalqalaqis (javaxeTis) erisTavTeri-sTavi. saistorio wyaroebSi ixsenieba 1152-1177 ww. am-bebTan dakavSirebiT. Toreli moxseniebulia saorbi-sis eklesiis (TeZmis xeoba) 1152w. warweraSi, rogorc maSenebeli da am mxaris memamule (e. i. Tavisi ZiriTa-di sagvareulo mamulis Toris garda, am periodSi mas ukve hqonda mamuli TeZmis xeobaSic). Tamaris isto-rikosis cnobiT, 1163w. Toreli giorgi III-s somxeTis (Siraqis) centris – anisis – gamgeblad dauniSnavs. am cnobaSi is ixsenieba rogorc „didi da saxelganTqmu-li molaSqre”. 1177w. Toreli Tavisi SvilebiT demna ufliswulis amboxebas mimxrobia, magram Semdeg kv-lav mefis mxareze gadasula. amis Semdeg Toreli saistorio wyaroebSi aRar ixsenieba. (musxeliSvili l., TorelTa genealogiis garkvevis cda pamamlus XII saukunis warwerebTan dakavSirebiT, «saqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe», 1940, t. 10 B; SoSiaSvi-li n., TorelTa feodaluri saxlis istoria da SoTa rusTaveli, kr.: SoTa rusTaveli, Tb., 1966; SoSiaSvi-li n., qse, t. 4, gv. 693, Tb., 1979w)

Tamar mefe – (d. daax. 1160 – g. 1213, SesaZloa 1210 an 1207) saqarTvelos monarqi 1184 wlidan, giorgi III-is asuli, bagrationTa samefo dinastiis warmomad-geneli. Tamars saqarTvelos oqros xanaSi mouwia me-foba da uaRresad warmatebuli mmarTveli aRmoCnda. atarebda tituls: „mefeT mefe da dedofalT dedo-fali afxazTa, qarTvelTa, ranTa, kaxTa da somexTa, SirvanTa da SahanSahTa da yovlisa aRmosavleTisa da dasavleTisa TviTmflobelobiTa mpyrobeli“. mema-tiane mas moixseniebs, rogorc: „dideba ama samyarosa

Page 164: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

irakli SamaTava

164

da sarwmunoebisa, mesiis movlenili“.1179w. mefe giorgim Tamari Tanamosaydred ga-

moacxada. 1184w. mefe giorgis gardacvalebis Semdeg, qveyanaSi rTuli viTareba Seiqmna; feodalurma aris-tokratiam daiwyo brZola dakarguli politikuri privilegiebis aRsadgenad. 1185w. gavlenian feodal-Ta erTma jgufma Tamars, misi survilis winaaRmdeg, SerTo andrei bogoliubskis Svili, romelic qarTul wyaroebSi cnobilia „giorgi rusis“ saxeliT. ori-or-naxevri wlis Semdeg Tamari ganqorwinda da iuri saqa-rTvelodanac gandevnes. mefe Tamari meored daqor-winda daaxloebiT 1189 (an 1187) wels daviT soslanze. Tamaris mefobis periodSi ramdenime mniSvnelovani brZola gaimarTa, aRsaniSnavia 1195w. Samqorisa da 1203w. basianis brZolebi.

ivane orbeli – sumbatis Ze, XIIs. saqarTvelos saxelmwifo moRvawe, mandaturTuxucesi da amir-spasalari giorgi III-is dros. iyo daviT V-is Zis, demna (demetre) ufliswulis simamri da swored misi gamefebis mizniT moawyo didi ajanyeba. damarcxebis Semdeg Seipyres da Tvalebi dasTxares. (bogveraZe a., qse, t. 7, gv. 554, Tb., 1984w)

lazika – araistoriuli piri, romanSi mefe giorgi III-is xarWa.

liparit orbeli – XII s. qarTveli feodali, polit. moRvawe, jer amiraxori, Semdeg qarTlis erisTavi giorgi III-is dros. amirspasalar ivane or-belis Zma. aqtiurad monawileobda demna ufliswu-lis gasamefeblad mowyobil didebulTa ajanyebaSi.

Page 165: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

sakuTar saxelTa saZiebeli

165

(berZeniSvili n., qse, t. 7, gv. 555, Tb., 1984w)

miqaeli – miqel mirianis Ze, saqarTvelos kaTo-likos-patriarqi. daaxloebiT 1178-1190ww. (sxva mosaz-rebiT 1178-1187) da mwignobarTuxuces-Wyondideli. miekuTvneboda qarTlis didebulTa saxls. mkvle-varTa erTi nawili miqaels reaqciul didgvarianTa jgufis warmomadgenlad miiCnevs. mefe giorgi III-is erTguli moRvawe iyo, romelic mefem nikoloz I gu-laberiZis gadadgomis Semdeg kaTolikosad daniSna. 1184w. miqaeli gaxda mwignobarTuxuces-Wyondideli. yuTlu arslanis dasis gamosvlis Semdgom miqaelma es Tanamdeboba dakarga. igi aqtiurad monawileobda Tamaris daqorwinebaSi iuri andrias Zeze. (anTelava i., qse, t. 7, gv. 24, Tb., 1984w)

miqael maRlakeli – XII saukunis I naxevris qarTve-li mxatvari. rogorc saxelwodebidan Cans, igi sof. maRlakidan (wyaltubos municipaliteti) unda yo-filiyo. miqael maRlakels mouxatavs zemo svaneTis sof. macxvariSis eklesia. eklesiaSi Semonaxulia ram-denime saqtitoro warwera. erT-erT maTganSi naTq-vamia, rom eklesia moixata demetre I-is mefobis me-15 wels, e. i. 1140 wels „ჴeliTa miqael maRlakelisaTa”.

gansakuTrebiT mniSvnelovania demetre I-is mefed kurTxevis ceremonialis gamosaxuleba. CrdiloeT kedlis marcxena TaRSi demetre mefis figuraa, me-fes gvirgvins adgams angelozi, qriste ki akurTxebs, ori feodali mas welze xmals artyams.

mxatvrul-stilistikuri TvalsazrisiT miqael maRlakelis mxatvroba XI-XIIss. gardatexis epoqas ganekuTvneba. arsebiTad igi XIs. monumenturi ked-

Page 166: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

irakli SamaTava

166

lis mxatvrobis tradiciebs agrZelebs. SenarCune-bulia calkeuli kompoziciis didi zoma, mxatvari figurebs monimenturi, ganzogadebuli formebiT gadmoscems, maTi moZraoba dinji da TavdaWerilia, dgoma myari da bunebrivi. igrZnoba Sinagani din-amika, Tumca es ukanaskneli xazgasmuli ar aris. amasTan erTad sayuradReboa XII-XIIIss. dekor. moni-menturi ferweris stilis niSnebi. mxatvroba, erTi mxriv, atenis sionis, meore mxriv ki yinwvis-timoTe-suban-beTaniis moxatulobis niSnebs amJRavnebs. koloritis TvalsazrisiT mxatvari TavdaWerilia, iyenebs ori ZiriTadi feris – ruxisa da mowiTalo yavisferis niuansebs. naxatebi grafikulia. (qse, t. 7, gv. 24, Tb., 1984)

nikoloz I gulaberiZe – saqarTvelos kaToliko-si XII s. II naxevarSi, giorgi III-is dros; mwerali da filosofosi. daaxloebiT 1178w. igi kaTolikosobi-dan gadamdgara da, rogorc Cans, ierusalimSi wasu-la. 1184 wels nikoloz I Tamar mefem ierusalimidan moiwvia saqarTveloSi saeklesio saqmeebis mosagva-reblad. Tamaris TxovniT, igi anton quTaTelTan erTad xelmZRvanelobda saeklesio krebas, rome-lic miqael mirianisZis mRvdelTmTavrobis mizan-Sewonilobas ixilavda. nikoloz I miCneulia avto-rad Txzulebisa „sakiTxavi suetisa cxovelisaჲ, kuarTisa saufloჲsa da kaTolike eklesiisa“. masSi aRwerilia sauflo kvarTisa da wminda ninos ambavi, agreTve sveticxovlis Zveli da axali saswaulT-moqmedeba, romelsac boloSi darTuli aqvs Sesxma „gixaroden“.

Page 167: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

sakuTar saxelTa saZiebeli

167

rusudani – saqarTvelos mefis, giorgi III-isa da burduxanis umcrosi qaliSvili, Tamar mefis da. 1180 wlisTvis rusudani colad SeirTo manuel komne-nosma, bizantiis imperatoris, andronike I-is vaJma. maT ori vaJi eyolaT: aleqsi da daviT komnenosi. 1185w. rodesac andronike I komnenosi taxtidan Camoagdes da mokles, savarudod, am dros daabrmaves da Semdeg mokles rusudanis meuRlec (xorasis sulTani). 1186w. dedofalma datova konstantinopoli da Tavis or vaJ-Tan erTad saqarTveloSi Camovida, sadac ukve misi da, Tamari mefobda. meoTxe jvarosnuli laSqrobis dros konstantinopolSi qaosi sufevda da Tamarma gamoiyena es situacia. man daikava pontos provincia, dalaSqra ramdenime sxva qalaqi da Tavis disSvilebs gadasca. ase warmoiSva trapizonis imperia, romlis saTaveSic aleq-si Cadga. swored saqarTvelosTan kavSirma gaaxangrZ-liva imperiis saxelmwifoebrioba. rusudanma Seasrula aseve diplomatiuri misia eldiguz aTabagTan giorgi III-is SeTanxmebaSi q. anisis gamo (daaxloebiT 1165). rusu-dani saTaveSi edga didgvarovan feodalebsa da Tamars Soris am ukanasknelis meored mefedkurTxevisas (1184). rusudani karze aRizarda Tamaris meore qmari daviT soslani. (C. Toumanoff, “On the relationship between the founder of the Empire of Trebizond and the Georgian Queen Thamar” in Specu-lum vol. 15 (1940) pp. 299–312; Varzos, K. (1984), Ē genealogia tōn Komnēnōn, Thessaloniki, especially vol. 2 p. 515 note 24; The Oxford Dictionary of Byzantium, Vol. 1, NY-Oxford, 1991, p. 63)

saRirisZe – das. saqarTvelos didebulTa sagva-reulo XIIs-Si. XII s. 80-ian wlebSi am sagvareulos war-momadgeneli iyo quTaTeli episkoposi antoni. das. saqarTvelos sxva didebulebTan erTad monawileob-

Page 168: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

irakli SamaTava

168

da Tamaris mefed kurTxevis ceremonialSi (1184); maT vardanisZeebTan da amanelisZeebTan erTad xmali Se-moartyes Tamars. XII s. Semdeg wyaroebSi aRar ixsenieba. (SoSiaSvili., qse, t. 9, gv. 201, Tb., 1985w)

yubasari – XII saukunis II naxevris saqarTvelos politikuri moRvawe, samefo karze „gazrdili”, gaqris-tianebuli „nayivCaRari”. demna (demetre) ufliswu-lis ajanyebis dros yubasari yivCaRTa razmiT giorgi III-is mxareze dadga da mniSvnelovnad ganapiroba me-fis gamarjveba, risTvisac amirspasalarisa da man-daturTuxusis saxeloebi miiRo. masve eboZa ajanye-bulTaTvis CamorTmeuli mamulebis nawili, maT Soris saxelo mamulad – ivane orbelis naqoni lore. Tamaris gamefebisTanave giorgi III-is mier damcrobil feodal-Ta moTxovniT mefe iZulebuli gaxda daavadebuli yu-basarisTvis saxeloebi da lore CamoerTmia. (Cxatarai-Svili q., qse, t. 10, gv. 661, Tb., 1986)

Wiaberi – XII s. II naxevris aRm. saqarTvelos dide-buli; giorgi III-is uaxloesi vasali, misi “gazrdili”. demna ufliswulisa da orbelTa 1177w. amboxebis Semdeg mefem Wiaberi daawinaura da mejinibeTuxucesad daniS-na, nacvlad ajanyebis monawile qavTar ivanes Zisa. 1185w. Tamarma mandaturTuxucesoba, xolo 1189w. mcire xniT, amirspasalaroba uboZa. 1191w. amirspasalaroba miiRo zaqaria mxargrZerlma, xolo Wiaberi mandaturTuxuce-sad darCa. (SoSiaSvili, n., qse, t. 11, gv. 393, Tb., 1987)

xuddani – ovsTa mefe, burduxan dedoflis mama.

jaya – gamogonili personaJi.

Page 169: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

geografiul saxelTa saZiebeli

169

geografiul saxelTa saZiebeli

agarani – cixe qvemo qarTlSi. istoriul wyaroeb-Si zogjer moixsenieba, rogorc „agaraTa cixe“. aga-rani qarTvel mefeTa sazafxulo sadgomi iyo. aq gardaicvala Tamar mefe. XVs-dan mas koJris cixes uwodeben da solaRaSvilebs ekuTvnis. vaxuSti ba-toniSvilis mixedviT, am cixes adre azeulas cixe erqva. (berZeniSvili d., qse, t. 1, gv. 52, Tb., 1975; saqarTvelo, enciklopedia, Tb., 1997 w; qarTuli sabWoTa enciklopedia, Tb., 1975 w; berZeniSvili n., saqarTvelos istoriis sakiTxebi, t. I, Tb., 1964 w.)

anisi – somxuri saxelmwifos dedaqalaqi Turq- selCukebis Semosevamde.

bizantiis imperia – anu aRmosavleT romis impe-

ria, Sua saukuneebSi romis imperiis aRmosavleTiT warmoiSva. dedaqalaqi – konstantinopoli. qveya-nas marTavda imperatori da es Tanamdeboba memkvi-dreobiT gadaecemoda. bizantia erT-erT uZlieres ekonomikur, kulturul da samxedro saxelmwifod iTvleboda evropaSi. bizantia garkveuli periodis ganmavlobaSi mniSvnelovan teritoriebs kargavda, es ZiriTadad gamowveuli iyo romaul-sparsuli da bizantia-arabeTis omebiT. sparseTis da arabeTis dasustebis Semdeg bizantia aRzevebas iwyebs. make-donelTa dinastiis mmarTvelobis periodSi bizan-tia dominanti xdeba mTels aRmosavleT xmelTa-SuazRvispireTSi. mogvianebiT mcire aziaSi daiwyo Turq-selCukTa Semosevebi. 1071w. manaskertis brZo-laSi bizantia damarcxda, zavis Sedegad imperiam

Page 170: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

irakli SamaTava

170

mniSvnelovani teritoriebi daTmo. ukve mogvia-nebiT qveynis saTaveSi eqceva komnenosTa dinastia, romlebmac SeZles imperiis erTianobis SenarCuneba; imperator andronike I komnenosis gardacvalebis Semdeg qveyanaSi situacia mniSvnelovnad Seicvala. 1204w. bizantiam udidesi dartyma miiRo, am wels ganxorcielda meoTxe jvarosnuli laSqroba.

imperiis teritoriaze Seiqmna erTmaneTis mimarT dapirispirebuli saxelmwifoebi. 1261w. bizantia kvlav gaerTianda, qveyanas saTaveSi paleologTa dinastia Caudga. bizantiaSi xSiri iyo samoqalaqo omebi, qveyana mniSvnelovan winaaRmdegobas dam-pyroblebs veRar uwevda. 1453w. 29 maiss osmaleTis imperiam konstantinopolis aReba SeZlo. (tivaZe g., Sua saukuneebis istoria, t. I, Tb., 1967w)

gagi – istoriuli provincia saqarTveloSi, cen-tri gagis cixe. gagi daaxloebiT emTxveoda Zveli gardabnis provincias da XIIIs. dasawyisisaTvis moicav-da teritorias md. debedidan q. Samqoramde (azerbai-jani), md. mtkvarsa da ganjis mTebs Soris. gagis pro-vinciaSi moxda saqarTvelos laSqris pirveli brZola monRolebTan, romelTac male gagis cixe daikaves. (musxeliSvili d., qse, t. 2, gv. 611, Tb., 1977 w)

ganZa – mas erqva elizavetpoli ruseTis imperiis periodSi. Semdeg daibruna Zveli saxeli da 1920–1935ww. ganja erqva. misi saxeli kidev Seicvala da daerqva kirovabadi, romelic 1935 dan 1991 wlamde erqva. sabolood misi saxeli sabWoTa kavSiridan gamosvlisas Seicvala da 1991 wlidan dRemde ganja hqvia. qalaqis daarsebis TariRad miiCneven Cv.w.-is

Page 171: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

geografiul saxelTa saZiebeli

171

V saukunes. saxelis „ganja“ etimologiad miiCneven sparsul sityvas ganj („ganZi“), an Turqul sity-vas genç („axalgazrda“). pirveli Teoria ufro si-marTlesTan miaxloebulad iTvleba, vinaidan is ramdenime Zvel wyaroSia amgvarad moxseniebuli. aseve am Teoriis mxardamWerTa mtkicebiT, qalaqi am adgilas gacilebiT adre arsebobda jer kidev islamis Semosvlamde. 1139 wlis miwisZvrisa da 1231 wlis monRolTa Semosevis Semdeg ganjis xalxi eko-nomikur da kulturul daqveiTebas ganicdis. qa-laqi xelaxla ayvavda sefianTa dinastiis gamefebis periodSi. mcire xnis ganmavlobaSi ganjas abasaba-di erqva, Sah abas I-is pativsacemad. 1747w. ganja damoukidebeli ganjis saxanos dedaqalaqi xdeba. 1813w. gulistanis xelSekrulebiT qalaqi rusebis xelSi gadavida, sparseT-ruseTis omSi, sparsebis damarcxebis gamo.

gelaTis monasteri – qarTuli xuroTmoZRvru-li ansambli, Sua saukuneebis saqarTvelos umniS-vnelovanesi centri. agebulia q. quTaisis Crdilo-eT-aRmosavleTiT 11 km-ze, md. wyalwiTelis xeobaSi. daarsebulia 1106w, daviT aRmaSeneblis TaosnobiT. SemozRudulia galavniT. ansamblSi Sedis sxvadasx-va droindeli (ZiriTadad XII-XIII ss.) Senobebi. mTa-vari taZris konqSi daculia cnobili gelaTis mo-zaika.(lominaZe b., gelaTi, qse, t 3, gv. 37 Tb., 1977w)

gugarqi (gogarene) – istoriuli qvemo qarT-lis berZnuli saxelwodeba, somxuri wyaroebiT — gugarqi. pirvelad moxseniebuli aqvs strabons (Zv. w. 64/63 – ax. w. 23/24) rogorc iberiis provincia,

Page 172: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

irakli SamaTava

172

romelic Zv. w. II saukuneSi somxeTis samefom Seier-Ta. saxelwodeba unda modiodes qarTveli tomis — gugarebisagan. Zv. w. I saukuneSi aq iqmneba sapitiaxSo. I–II saukuneebSi gogarene qarTlis SemadgenlobaSia, mogvianebiT isev somxeTma SeierTa. sabolood ki, IV saukunis II naxevarSi gogarene qarTlis samefom daibruna. gugaqris pitiaxSs somxur wyaroebSi qar-Tlis pitiaxSic ewodeba. teritoriulad gogarenes provincia arsebiTad md. algeTis, qciisa da debedis auzebiT isazRvreboda, Tumca gugarqis sapitiaxSos teritoria sxvadasxva dros sxvadasxva moculobisa iyo. somxuri geografiuli Txzulebis „aSxarhacui-cis“ (VII s.) cnobebis mixedviT, romlebic gacilebiT ufro Zvel viTarebas asaxaven, gugarqis sapitiaxSo mTlianad moicavda iberiis samefos samxreT pro-vinciebs klarjeTidan xunanamde. gogarene-gugar-qis teritoria gafarToebis amsaxvel faqtad miaC-niaT qarTuli toponimi gujareTi. Zveli qarTuli administraciuli danawilebiT sakuTriv gogarene-gugarqis geografiuli regioni emTxveoda samSvil-dis saerisTavos teritorias. (javaxiSvili iv., qa-rTveli eris istoriis Sesavali, w. 1 — saqarTvelos, kavkasiisa da maxlobeli aRmosavleTis istoriul-eTnologiuri problemebi, Tb., 1950; musxeliSvili d., qse, t. 3, gv. 196, Tb., 1978)

dvini – msxvili savaWro centri, Sua saukunovani somxeTis dedaqalaqi. aSenebuli didi somxeTis me-fis xosrov III kotakis mier 335 wels. amave wlidan arSakianebis samefo rezidencia swored am qalaqSi gadavida. dvini mdebareobda artaSatis Crdilo-eTiT, md. mewamoris zemo welze, 35 km-Si erevnidan.

Page 173: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

geografiul saxelTa saZiebeli

173

428w. somxuri samefos likvidaciis Semdeg dvini gadai-qca somxeTis sparsi mmarTvelebis rezidenciad. 640w. somxeTi arabebma dalaSqres da imave wlidan somxeTis yofili dedaqalaqi gaxda olq arminias centri. 1064w. somxeTi selCukebma daipyres. saqarTvelos mefem giorgi III-m 1161—1162 ww. aiRo dvini. 1201—1203 ww. Tamaris mmarTvelobis dros dvini kvlav SemouerTda saqarTvelos. 1226w. qalaqi aiRo jalaledinma, 1236w. ki ganadgurebul iqna monRolTa mier.

varZia – samonastro kompleqsi ZiriTadad 1156-1203ww iqmneboda. samefo monasteri did rols Ta-maSobda qveynis politikur da kulturul cxovre-baSi. daarsebis istoria ki amgvaria: mefe giorgi didebulebTan erTad sanadirod amosula, mefes Tavisi asuli – patara Tamaric Tan wauyvania. nadi-roba daiwyo. nadirobiT gatacebul mefesa da mis mx-leblebs bavSvi aRar mohgonebiaT. TamaSiT garTuli Tamari gamoqvabulebSi daikarga. Sewyda nadiroba. aRelvebuli da SeSfoTebuli monadireni aqeT-iq-iT awydebodnen, Tamars eZebdnen. – sad xar, Tamar! daiZaxa erT-erTma mxlebelma. gamoqvabulSi gzaab-neulma Tamarma sixaruliT SesZaxa „aq var, Zia!”, da daerqva am adgils „varZia”.

amis Semdgom, md. mtkvris xeobis erT maRal kl-desTan varZiis gamokveTa daiwyes. klde ifSvne-boda da gamoqvabulTa kveTa gaZnelda. samuSaos damTavrebis Semdeg, saRamo Jams, mSeneblebma iara-Ri iqve kldesTan daawyes da daRlilebi saxlebSi wavid-wamovidnen. meore diliT samuSaod movidnen, magram iaraRi adgilze aRar daxvdaT. didi Zebnis Semdeg iaraRi axlandel varZiis kldesTan ipoves.

Page 174: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

174

irakli SamaTava

gakvirvebulni ukan dabrundnen da ganagrZes gamo-qvabulTa kveTa. saRamos iaraRi kvlav iqve miato-ves. mesame diliT igive ambavi ganmeorda. iaraRi isev nacnob kldesTan gadatanili aRmoCnda. axla ki miuxvdnen gangebas. amitom varZia am kldeSi gamokveTes, xolo Zvel mitovebul adgils am xni-dan navarZievi ewodeba. mters rom ar Seetyo Tamar mefis adgilsamyofeli, varZiaSi Tamaris brZanebiT samassamocdaxuTi oTaxi iyo gamokveTili, imdeni oTaxi, ramdeni dRecaa weliwadSi; yoveldRe TiTo oTaxi ikveTeboda da mSenebloba erT weliwadSi damTavrda. varZiis Sesaxeb ambebSi sagulisxmoa sami momenti: monastris daarsebis dakavSireba mefe giorgi III da, gansakuTrebiT, Tamar mefis saxelTan; varZiis mSeneblobis adgilis Secvla da aq monas-tris daarsebamde Zveli gamoqvabulebis arseboba. (lit: gafrindaSvili g., varZia, Tb., 1976; meliTauri a., varZiis samSeneblo-xuroTmoZRvruli Seswavlis sakiTxebi, Tb., 1961w)

Tavrizi – samx. azerbaijanis adm. centri (Crdi-loeT irani). gulistanis SeTanxmebis Tanaxmad, is-toriuli azerbaijani sruliad gadavida sparseTis mxares, xolo samxreT-aRmosavleT kavkasiis teri-toria, romelic warsulSi kavkasiis albaneTisa da Sirvanis gaerTianebis nawili iyo, ruseTis imperiis sakuTreba gaxda.

1918w. musavaTebma pirvelad gamoiyenes termini „azerbaijani” kavkasiis Turqi tomebis axladSeqm-nili respublikis aRsaniSnavad, romlis Semdegac xmarebaSi Semovida terminebi „CrdiloeTi azerbai-jani” da „samxreTi azerbaijani”.

Page 175: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

geografiul saxelTa saZiebeli

175

isnis cixe – istoriuli ubani TbilisSi, qalaqis aRmosavleT nawilSi, md. mtkvris marcxena napirze. wyaroebSi pirvelad moxseniebulia XIs-Si. VIII-IXss. arabTa batonobis xanaSi, aq gamagrebul dasaxleba soRdebilis medinaSi sapyrobile iyo. IXs. igi qvit-kiris galavniTa da TxriliT gaamagres da simtkicis gamo arabulad hisni – isani (cixesimagre) uwodes; igi qalaqs CrdiloeT-aRmosavleTidan icavda, XI-XI-Iss. cixesimagris mimdebare teritorias isnis vels da soRdebilis sanaxebs eZaxdnen (Semdegdroindeli avlabari). XII-XIIIss. isanSi kldeze, mtkvris piras, iyo mefis sasaxle, karis eklesia da metexTa taZari. gviandel Sua saukuneebSi isnis ubani metexad iwo-deboda. (beriZe T., qse, t. 5, gv. 227, Tb., 1980w)

kaenis cixe – X-XI ss-Si taSir-Zoragetis samefos SemadgenlobaSi Semavali strategiuli mniSvnelobis punqti. (musxeliSvili d., qse, t. 5, gv. 296, Tb., 1980)

kldekari – istoriuli cixesimagre saqarTvelo-Si, TrialeTis qedis kldovan mwvervalze (TeTri wya-ros municipaliteti). aqedan xelisguliviT moCans, rogorc samxreTis, walkisa da manglisis midamoebi, ise CrdiloeTis – mdinareebis tanisa da TeZmis xeo-bebi. amJamad SemorCenilia nangrevebi. mdebareobda mniSvnelovan gzasayarze, iq sadac gapobili klde gasasvlels qmnis (aqedan saxelwodebac kldekari e. i. kldis kari). (berZeniSvili n., saqarTvelos isto-riis sakiTxebi, w. I, Tb., 1964 w. berZeniSvili d. , qar-Tuli sabWoTa enciklopedia, t. 5, gv. 551, Tb., 1980w)

kldekaris cixe – aages mas Semdeg rac argveTeli

Page 176: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

irakli SamaTava

176

feodali liparit I baRvaSi IXs. 70-ian wlebSi Tria-leTSi gadavida. momdevno ori saukunis manZilze kldekaris saerisTavos centri iyo. saqarTvelos samefo xelisuflebam, romelic ver egueboda baR-vaSTa politikuri siZlieris zrdas, ramdenjerme CamoarTva maT kldekaris cixe. (zaqaraia p., saqarT-velos Zveli qalaqebi da cixeebi, Tb., 1973 w.)

lazika – istoriuli mxare das. saqarTveloSi. feodaluri xanis egrisis samefos erT-erTi provin-cia. moicavda teritorias md. rionis qvemo dinebasa da md. Woroxis SesarTavs Soris. pirvelad moixse-nieba VIIs. anonimuri avtoris „somxur geografiaSi“ („lazivis“ saxelwodebiT). aqve yofila qitropo-lia. VI saukunis II naxevarSi lazikaSi Sendeba cnobi-li cixe-qalaqi petra. VIII saukunidan lazikas pro-vinciis udidesi nawili guriis saxeliT moixsenieba. (lomouri n., egrisis samefos istoria, Tb., 1968; ja-vaxiSvili iv. Txzulebani Tormet tomad, t. 1, Tb., 1979; musxeliSvili d., qse, t. 6, gv. 106, Tb., 1983w)

lore – Sua saukuneebis cixe-qalaqi da isto-riuli mxare taSirSi (axlandeli somxeTi). qala-qis nangrevebi SemorCenilia q. stefanavanis axlos. daarsda XIs, 1065w-dan kvirikidebis dinastiis mier Camoyalibebuli taSir-Zoragetis samefos cen-tri. mdebareobda maRal samkuTxa platoze. ori mxriT xeobebi icavda, mesame mxriT — cixesimagre-Ta kedlebis sistema. 1118w. mefe daviT IV aRmaSene-belma lore mimdebare teritoriebiT saqarTvelos saxelmwifos SemouerTa. gansakuTrebuli samxedro mniSvnelobis gamo igi saqarTvelos amirspasalarTa

Page 177: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

geografiul saxelTa saZiebeli

177

sadgomi punqti gaxda. ganviTarebuli feodalizmis xanaSi mTel taSirs lore ewoda. 1177w. lore mefe giorgi III-is winaaRmdeg ajanyebuli ivane orbelisa da demna ufliswulis ukanaskneli sayrdeni punqti iyo. ajanyebis CaxSobis Semdeg qalaqi amirspasalar yubasars gadaeca. 1186w-dan lores mxargrZelTa feodaluri sagvareulo flobda da saqarTvelos sanapiro saerisTavos centri iyo. mxargrZelTa mmarTvelobis dros qalaqi ayvavda. aSenda sasa-xleebi, eklesiebi, xidebi. 1236w. lore monRolebma aiRes da sastikad daarbies. XIV-XVss. qalaqi mniS-vnelovnad daqveiTda da cixesimagris funqcia SerCa. XVI-XVIIIss. sabolood daaknina iranelTa da osmalTa laSqrobebma. (berZeniSvili d., qarTuli sabWoTa enciklopedia, t. 6, gv. 292, Tb., 1983 w)

macxvariSi – sofeli mestiis raionSi, md. mulxris (enguris marjvena Senakadi) xeobaSi. soflis max-loblad, gorakze, SemorCenilia XI s. dasasr. – XII s. dasawyis. qarTuli xuroTmoZRvrebis Zegli – erT-naviani eklesia SigniT kedelkamarianad moxatulia. warweridan irkveva, rom kedlebi mouxatavs miqel maRlakels. (qse, t. 6, gv. 511, Tb., 1983w)

mcxeTa – qalaqi aRm. saqarTveloSi, mcxeTis r-nis adm. centri, mdebareobs md-bis mtkvrisa da arag-vis SesayarTan; adr. feod. xanaSi mcxeTaSi mimdi-nareobs sakmaod intensiuri mSenebloba sakulto nagebobebisa – sveticxoveli (IVs. xis eklesia, Vs.-qvis bazilika; arc erTi aRar arsebobs), jvris mcire eklesia (VIs. II nax.) da didi taZari. ganviTarebuli feodalizmis epoqaSi Sendeba didi taZrebi – sve-

Page 178: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

irakli SamaTava

178

ticxoveli (1010-1129, xuroTmoZRvari arsukisZe), samTavisi (XIs. 30-iani ww). (afaqiZe a., mcxeTa – qar-Tlis samefos Zv. dedaqalaqi, Tb., 1959; qse, t 7, gv. 256, 1984 w.)

opiza – XIII saukunis qarTuli monasteri, xuroT-moZRvrebis Zegli samxr. saqarTveloSi, istoriul klarjeTSi (axla TurqeTis farglebSia). opizaSi sxvadasxva dros cxovrobdnen da SemoqmedebiT saqmianobas eweodnen gamoCenili qarTveli saekle-sio moRvaweni da mwignobrebi: grigol xanZTeli, miqel parexeli, serapion zarzmeli, giorgi mawy-vereli (IX-X ss.), aTanase opizeli (XI s.), ioane opi-zeli (XIII s.), ilarion opizari (XIII s.); oqromWedlebi beSqen da beqa opizrebi da sxvani. opiza uZvelesi monasterTagania. igi erT-erTi pirveli aRadgines arabTa Semosevis Semdeg jer kidev VIII saukuneSi. monastris mTavari jvarovan-gumbaTovani eklesia aRmosavleT-dasavleTis mimarTulebiT uCveulod dagrZelebuli nagebobaa. gumbaTi kedlis Sveri-lebs eyrdnoba. sakurTxevlis orive mxares uaf-sido samkveTlo da sadiakvnea. dasavleTis mkvlavi mTlian, daunawevrebel, grZel darbazs warmoad-gens. SigniT kedlebi da gumbaTi Semosilia Tlili qvis kvadrebiT. gumbaTi pandativebs eyrdnoba, ma-gram trompebic aris Casmuli. es Taviseburi, gar-damavali, hibriduli konstruqciaa. dasavleTis mklavis grZivi kedlebi sakmaod plastikuradaa da-nawevrebuli samsafexuriani kedlis svetebiTa da TaRebiT. yuradRebas ipyrobs Xs. I nax. aRdgenili gumbaTis yeli. mas 12 waxnagi aqvs da yoveli maTgani sakuTari drontoniT aris aRWurvili, ris gamoc

Page 179: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

geografiul saxelTa saZiebeli

179

karnizi horizontaluris nacvlad texili gamo-dis, xolo saxuravi sanaxevrod gaSlil qolgas ems-gavseba. es da agreTve gumbaTis yelis Sewyvilebul lilvebze dayrdnobili dekoratiuli TaRebi mow-mobs dekoraciulobisadmi interesis gaZlierebas. Senobis fasadebic, iseve rogorc interieri, Semo-silia Tlili qviT. opizaSi SemorCenilia agreTve mniSvnelovani samonastro Senobebis naSTebic. er-Ti maTgani, didi samnaviani Senoba, rogorc Cans, satrapezo iyo. 1888w. iqauroba arqiteqturis aka-demikosma a. pavlinovma inaxula. ukve maSin ekle-siaca da sxva Senobebic mitovebuli da dazianebuli iyo. saqarTvelos xelovnebis muzeumSi daculia re-liefi opizidan aSot kurapalatis portretiT (IX s. qva). (Беридзе В. В., Место памятников Тао-Кларджети в истории грузинской архитектуры, Тб., 1981; Марр Н. Я., Дневник поездки в Шавшию и Кларджию, СПб., 1911; Павлинов А. М., Экспедиция на Кавказ 1888 года, «Материалы по археологии Кавказа», 1893, в. 3; beriZe v., menabde l., qse, t. 7, gv. 544, Tb., 1984w)

samSvilde – erT-erTi uZvelesi istoriuli cixe-qalaqi aRm. saqarTveloSi, axlandeli sof. samSvildis maxloblad, istoriul qvemo qarTlSi.SemorCenilia nangrevebis saxiT. qalaqisaTvis Ser-Ceuli iyo md. WivWavisa da xramis (qcia) SesarTavSi mdebare bunebrivad gamagrebuli koncxi, romlis or mxares kldovani, Sveuli xramebia, mesame mxares ga-lavani Semouyveboda. qarTuli erovnuli tradici-is Tanaxmad aaSena qarTvelTa eponimma qarTlosma. misi Tavdapirveli saxelwodeba „cixe orbisa”. is-toriul wyaroebSi moxseniebulia agreTve mTavari cixis zogadqarTuli saxelwodebiT – „dedacixed”.

Page 180: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

180

irakli SamaTava

qarTlis saxelmwifos warmoqmnisTanave (Zv. w. IV-III ss.) warmoadgenda samSvildis saerisTavos centrs. drodadro igi ufliswulTa samyofeli iyo. VIII-IXss. samSvilde Tbilisis saamiros eqvemdebareboda. IXs. bolos anisis samefos daeufla. Xs. dasawyisSi mTavari gurgeni Seecada samSvildis ganTavisufle-bas, magram uSedegod. Xs. bolos samSvilde gaxda taSir-Zoragetis samefos dedaqalaqi (amis gamo qarTul wyaroebSi somexi mefe daviTi (989-1049) samSvildarad ixsenieba). 1001w. samSvilde daipyro anisis mefem gagik I-ma. 1064w. somexTa mefem kvirike II-m taSir-Zoragetis samefos centri samSvildidan loreSi gadaitana. XII-XIIIss. qarTul da somxur wya-roebSi samSvilde ewodeba agreTve cixe-qalaqis mimdebare teritorias – „yoveli samSvilde”. am pe-riodSi kidev ufro gaizarda samSvildis samxedro-politikuri mniSvneloba. qvemo qarTlis mravali cixesimagre cnobda mis pirvelobas.

samSvildis ekonomikur dawinaurebas xels uwyob-da misi mdebareoba mTisa da baris raionebis damakav-Sirebel magistralze. XIs. 60-ian ww samSvilde bagrat IV-m daibruna. 1110w. daviT aRmaSenebelma Turq-sel-CukTagan gaaTavisufla da SemoierTa. XIIs-Si samS-vildes orbelTa feodaluri sagvareulo flobda da saqarTvelos amirspasalaris rezidencia iyo. orbelTa ajanyebis CaxSobis Semdeg (1178) uSualod saqarTvelos mefes emorCileboda. (berZeniSvili d., narkvevebi saqarTvelos istoriuli geografiidan, Tb., 1979; mircxulava g., samSvilde, Tb., 1975w)

tabaxmela – istoriul wyaroebSi pirvelad Tama-

ris istorikosTan moixsenieba, rogorc misi erT-

Page 181: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

geografiul saxelTa saZiebeli

181

erTi saagarake adgili. aq SeeZina Tamar mefes laSa-giorgi, aqve gardaicvala Tamar mefe. tabaxmela Tavad soloRaSvilebis, XVIIIs. II nax. ki orbelianebis samflo-belo mamuli iyo. (qse, t. IX, Tb., 1985 w., gv. 634 w)

taSir-Zorageti – somex mmarTvelTa feodal-uri saxelmwifo qvemo qarTlis teritoriaze. Seiqm-na 978w. amierkavkasiis xalxebis arabTa batonobis naSTebis winaaRmdeg brZolis pirobebSi. samefos damaarseblis – gurgenis (978—979), igive korikes, kvirikes, saxelis mixedviT kirikianebis samefosac uwodeben. taSir-Zoragetis samefo gansakuTrebiT gaZlierda daviT umiwawylos mmarTvelobis xanaSi (979—1048), roca samefos teritoria mniSvnelovnad gafarTovda Tbilisisa da ganjis samefoTa xarjze da kvirikianma mefeebma cnobili qarTuli cixesi-magre samSvilde Tavis rezidenciad aqcies. kvirike I-is dros (1048-90) samefos centrad iqca lore. da-moukideblobisTvis brZolis miuxedavad, taSir-Zorageti jer anisis somxuri samefos vasali gaxda, xolo Semdeg saqarTvelos mefis bagrat IV-is mflo-belobaSi moeqca. daviT aRmaSenebelma ki Turq-sel-CukTagan gaTavisuflebuli taSir-Zogareti uSua-lod saqarTvelos SemouerTa (1118–1122) da somex feodal mmarTvelTa sagvareulo gaauqma. istoriu-lad qvemo qarTlis es mxare, rogorc saqarTvelos ganapira nawili, samarTavad gadaecaT sruliad saqarTvelos mxedarTmTavrebs – jer orbelebs, xolo 1185 wlidan – mxargrZelebs.

tbeTi – kulturis kera, religiuri centri Sua saukuneebis saqarTveloSi, ist. SavSeTSi. (axl.

Page 182: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

182

irakli SamaTava

TurqeTis teritoria.); saxelwodeba warmodgeba mcire tbebidan. X s. dasawyisSi erisTavT-erisTav-ma aSot kuxma aq sakaTedro taZari aago da daniSna pirveli episkoposi stefane mtbevari. XI s-Si epis-koposma saba mtbevarma aago cixesimagre da daicva mxare bizantiis agresiisagan. amieridan samefo xe-lisuflebam mtbevar episkoposs saero xelisufle-bac – SavSeTis erisTavobac uboZa. tbeTis xel-nawerebidan umniSvnelovanesia tbeTis saxareba (995), romelic amJamad leningradis sajaro bib-lioTekaSi inaxeba. SemorCenilia agreTve „tbeTis sulTa matianis“ teqsti (XII-XIIIs.), romelic mdidar masalas Seicavs SavSeTisa da aWaris ist. geografiisa da sagvareuloTa Sesaxeb. XX s. tbeTi moinaxules da aRweres (jvargumbaTiani taZari, moxatuli lapida-ruli da freskuli warwerebiT) qarTuli kulturis mkvlevarebma n. marma da g. yazbegma. (kekeliZe, k, Zv; qarTuli literaturis istoria, t.1, Tb., 1987, qse, t. 9, gv. 680)

tfilisi – vaxtang gorgaslis memkvidrem, daCi I ujarmelma, (VI s. damdegi) rogorc ki daamTavra qa-laqis zRude-galavnis ageba, qalaqis sazRvrebi ga-navrco da mamis anderZis Tanaxmad, sataxto qalaqi mcxeTidan TbilisSi gadmoitana.

momijnave saxelmwifoTa samxedro-strategiul-ma da ekonomikurma interesebma gazardes interesi misadmi. VIs. bolodan iwyeba saukunovani brZola TbilisisaTvis.

SavSeTi – mxare, istoriul samxr. das. saqarT-veloSi. (axl. TurqeTis teritoria); SemosazRvru-

Page 183: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

geografiul saxelTa saZiebeli

183

li arsianis mTiT, artanujis kldis masiviT da md. WoroxiT. saxelwodeba „SavSeTi“ modis amave dasaxe-lebis dabidan, romelic misi adrindeli centri iyo. mxare dasaxlebulia ukve brinjaos xanaSi. IXs. iseve rogorc mTlianad samxr. saqarTveloSi, aqac didi aRmSenebloba mimdinareobda – gansakuTrebiT ekle-sia-monastrebisa; Xs. daarsda tbeTis saepiskoposo.

SiomRvime – adrefeodaluri xanis saqarTvelos erT-erTi yvelaze TvalsaCino monasteri. msxvili senioria. daaarsa VIs. II naxevris damdegs erT-erTma asurelma mamam Siom. XIs. mRvimes eklesia daaSenes, romelic mogvianebiT ioane naTlismcemlis ekle-sias SeuerTes.

SiomRvime VIs-dan XII s. dasawyisamde kaTolikos-patriarqis uSualo mfarvelobaSi imyofeboda, da-viT aRmaSenebelma igi samefo sakuTrebad aqcia. dau-wesa sagangebo „anderZi“-tipikoni (1123) da Seswira didZali uZrav-moZravi qoneba. monasterma mxari dauWira mefes urC feodalebTan brZolaSi. Tbilis-Si monasteri flobda savaWro duqnebs, sagange-bod aSenebda gasayid pirutyvs. hqonda sasamarTlo (arasruli), saeparqio da saxelmwifo gadasaxadebis Seuvalobis privilegiebi. marTva-gamgeobis mxriv mxolod mefe-patronis uzenaes uflebas cnobda, ep-arqialurad mxolod kaTolikos-patriarqs eqvemde-bareboda. (lominaZe b., saRaraZe S., menabde m., qarTuli sabWoTa enciklopedia, tomi 11, gv. 6, Tbilisi, 1987w)

Sirvani – Sarvani, istoriuli qveyana azerbaija-nis CrdiloeT-aRmosavleT nawilSi, kaspiis zRvis dasavleT sanapiroze, mtkvris CrdiloeT-aRmosav-

Page 184: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

184

irakli SamaTava

leTiT, politikuri centri – emaza. Seadgenda kav-kasiis albaneTis nawils. iranis mier Sirvanis ko-lonizaciisa da aq CrdiloeTisgan Tavdasacavi didi mSeneblobebis xanaSi cnobili gaxda saxeli „Sir-vani“ da, Sesabamisad, sasanianTa mier daniSnul ad-gilobrivi mmarTvelTa Soris – wodeba „SirvanSahi“.

arabTa saxalifos rRvevis viTarebaSi, 861w. aq dam-kvidrdnen arabi iazididebi, romlebmac miiTvises „SirvanSahobac“. iazididebma moqnili da gonivruli politikiT moigeries Turq-selCukTa Semosevebi da saxelmwifo SeinarCunes. es ganapiroba amierkavka-siaSi TurqTa batonobis winaaRmdeg saqarTvelos brZolamac. niSandoblivia, rom am brZolaSi daviT aRmaSenebeli swored Sirvans amoudga mxarSi; misma ramdenime Zlevamosilma laSqrobam qveyana TurqTa-gan ixsna. saqarTvelos siuzerenobiT ori qveynis mravalmxrivi, mWidro urTierToba SemdgomSic gagrZelda. amave xanaSi gaCnda saqarTvelos mefeTa titulaturaSi wodeba „SirvanSahi“.

XIIs. Sirvanma socialur da kulturul-ekonomikur aRmavlobas miaRwia: ganviTarda soflis meurneoba, xelosnuri warmoeba, vaWroba, qalaqebi da saqalaqo cxovreba; gamococxlda kulturuli urTierToba-ni, SirvanSahebis karze aRorZinda literaturuli cxovreba – abu la-ala ganjevi, xakani Sirvani, faleqi Sirvani sparsulenovani poeziis Sedevrebs qmnidnen. (Tofuria p., qse, t. 11, gv 7-8, Tb., 1987)

Page 185: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

qarTvel mefeTa genealogia

185

qarTvel mefeTa genealogiaqarTlis da iberiis mefeebi:

. samara (mcxeTis mamasaxlisi) - 322 Zv.w.

. azoni (erisTavi) - 322-302 Zv.w.

. farnavazi - 302-237 Zv.w.

. saurmagi - 237-162 Zv.w.

. mirvan I - 162-112 Zv.w.

. farnajomi - 112-93 Zv.w.

. arSaki I (arSakunianTa dinastia) - 93-81 Zv.w.

. artagi - 81-66 Zv.w.

. bartomi - 66-33 Zv.w.

. mirvani - 32-23 Zv.w.

. arSak II - 23-2 Zv.w.

. adreki - 2-1 Zv.w.

. bartomi II da qarTami (ormefobis dasawyisi) - 55-72 ax.w

. qaos da farsman I - 72-87

. armazeli da azorki - 87-103

. deroki da amazsapi I - 103-113

. mirdat I da farsmani II - 113-129

. adami - 129-132

. farsman III - 131-182

. amazsapi II - 182-186

. revi (sasanianTa dinastiis dasawyisi)- 186-213

Page 186: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

irakli SamaTava

186

. vaCe - 213-231

. bakur I - 231-246

. mirdat II - 246-262

. asfaguri - 262-265

. miriani (xosroianTa dinastiis dasawyisi) - 265-342

. baqar I - 342-364

. mirdat III - 364-379

. varaz-baqar II - 378-393

. miTridate - 393-405

. farsman IV - 405-408

. mirdat IV - 408-410

. arCil I - 410-434

. mirdat V - 434-446

. vaxtang I - 446-502

. daCi - 502-514

. bakur II - 514-528

. farsman V - 528-542

. farsman VI - 542-557

. bakur III - 557-560

. gvaram I (1-li bagrationebis dinastiidan) - 575-600

. stefanoz I - 600-619

. adarnase (erisTavi) - 619-639

. stefanoz II (erisTavi) - 639-663

Page 187: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

qarTvel mefeTa genealogia

187

. mir (erisTavi) - 663-668

. arCil II (erisTavi) - 668-718

. ioane - 718-786

qarTlis da tao-klarjeTis mefeebi:

(bagrationTa dinastia)

. aSot I (kurapalati) - 813-826

. bagrat I (kurapalati) - 826-876

. daviT I (kurapalati) - 876-881

. gurgen I (kurapalati) - 881-891

. adarnase - 891-923

. daviT II - 923-937

. aSot II (kurapalati) - 937-954

. sambat I (kurapalati) - 954-958

. adarnase III (kurapalati) - 958-961

. bagrat II - 961-994

. daviT III (kurapalati) + 1001

. gurgen II - 994-1009

erTiani saqarTvelos mefeebi:

. bagrat III - 975-1014

. giorgi I - 1014-1027

. bagrat IV - 1027-1072

. giorgi II - 1072-1089

Page 188: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

irakli SamaTava

188

. daviT IV (aRmaSenebeli) - 1089-1125

. demetre I - 1125-1156

. daviT V - + 1155

. giorgi III - 1156-1184

. Tamar mefe - 1184-1210

. giorgi IV - 1210-1222

. rusudani - 1222-1245

. daviT VI narini (Ze rusudanisa) - 1249-1293

. daviT VII ulu (Ze laSa-giorgisa) - 1249-1270

. dimitri II (Tavdadebuli, Ze daviT-ulusi) - 1271-1289

. vaxtang II (Ze daviT narinisa) - 1289-1299

. daviT VIII - 1293-1313

. vaxtang III - 1302-1308

. giorgi VI - 1311-1313

. giorgi V (brwyinvale) - 1314-1346

. daviT IX - 1346-1360

. bagrat V - 1360-1393

. giorgi VII - 1393-1407

. konstantine I - 1407-1411

. aleqsandre I - 1412-1442

. vaxtang IV - 1442-1446

. giorgi VIII - 1446-1466

. bagrat VI - 1466-1478

Page 189: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

qarTvel mefeTa genealogia

189

. konstantine II - 1479-1505

qarTlis mefeebi: . daviT X - 1505-1525

. giorgi IX - 1524-1527

. luarsab I - 1527-1556

. simon I - 1556-1600

. daviT XI (daud-xani, muslimani) - 1569-1578

. giorgi X - 1601-1606

. luarsab II ( Sah-abas I-is mier wamebuli) - 1606-1614

. bagrat VII (muslimani) - 1615-1619

. simon II (muslimani) 1619-1630

. rostomi (muslimani) - 1632-1658

. vaxtang V (muxran-batoni, Sahnavazi) - 1658-1675

. giorgi XI (Ze vaxtangisa) - 1676-1688 /1703-1709

. erekle I (nazar-ali-xani, muslimani) - 1688-1703

. vaxtang VI - 1703-1724

. qaixosro (muslimani) - 1709-1711

. iese (ali-yuli-xani) - 1714-1716 /1724-1727

.vaxtang VI - 1744-1762

. Teimuraz II - 1744-1762

kaxeTis mefeebi:

. giorgi I - 1466-1476

Page 190: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

irakli SamaTava

190

. aleqsandre I - 1476-1511

. giorgi II (av-giorgi) - 1511-1513

. levani - 1520-1574

. aleqsandre II - 1574-1605

. daviT I - 1601-1602

. konstantine I (mirza)- 1605

. Teimuraz I - 1606-1648

. arCil II (imam-yuli-xani) - 1709-1722

. konstantine II (mahmad yuli xani) - 1722-1733

qarTl-kaxeTis mefeebi:

. Teimuraz I - 1625-1632

. erekle II - 1762-1798

. giorgi XII - 1798-1800

imereTis mefeebi:

. konstantine I - 1293-1327

. miqeli - 1327-1329

. bagrat I - 1329-1332

. aleqsandre I - 1332-1389

. giorgi I - 1389-1392

. bagrat II - 1463-1466

. konstantine II - 1484-1510

Page 191: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

qarTvel mefeTa genealogia

191

. aleqsandre II - 1510-1565

. giorgi II - 1565-1586

. levani - 1586-1590

. rostomi - 1590-1605

. giorgi III - 1605-1639

. aleqsandre III - 1639-1660

. bagrat IV- 1660-1661; 1663-1665; 1666-1678; 1979-1681

. arCil II - 1661-1663; 1678-1679; 1690-1691; 1695-1696; 1698

. demetre gurieli - 1666

. giorgi III gurieli - 1681-1683

. aleqsandre IV - 1683-1690; 1691-1695

. giorgi IV goCia - 1696-1697

. svimoni - 1698-1701

. giorgi V abaSiZe - 1701-1703

. mamia III gurieli - 1701; 1711; 1713

. giorgi VI - 1703-1711; 1714-1716; 1718-1720

. giorgi IV gurieli - 1716-1718

. aleqsandre V - 1720-1740; 1741-1752

. giorgi VIII - 1741

. solomon I didi - 1752-1784

. daviT II - 1784-1789

. solomon II - 1789-1810

Page 192: irakli SamaTava l - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/140752/1/Demna_Uflisculis_Ajan… · ni, macxovris xatis, cxovelmyofeli jvris da wminda saxarebis win rom Sedga, romlis ZaliT

sarCevi

kari pirveli ................................................... 3

kari meore .................................................... 32

kari mesame ..................................................... 87

sakuTar saxelTa saZiebeli .................... 149

geografiul saxelTa saZiebeli ........... 169

qarTvel mefeTa genealogia ................... 185