ÖÖNNSSÖÖZZ

“De¤iflmeyen tek fleyde¤iflimin kendisidir.”

‹nternet, insano¤lunun geçirdi¤i geliflim ve de¤i-flimin sonucu olarak ortaya ç›km›fl müthifl bir tek-noloji. S›n›rlar› kald›ran, insano¤lunu iletiflimindoru¤una ulaflt›ran internet, teknolojik geliflmele-rin bafl döndürücü bir h›zla yafland›¤› günümüz-de giderek yayg›nlafl›yor. ‹nternete ba¤lanabilencep telefonu, cep bilgisayar›, dizüstü bilgisayargibi mobil araçlar›n yayg›nlaflmas›, bunun üzeri-ne kablosuz a¤lar›n da eklenmesiyle birlikte, in-ternet hayat›m›z›n temel unsurlar›ndan biri hâli-ne geldi.

Cep telefonumuzu kullan›rken nas›l kapsamaalan› içinde oldu¤umuz her yerden görüflme ya-pabiliyorsak, giderek yayg›nlaflan “hot spot” de-nilen kablosuz internet ba¤lant›s› sa¤layan nok-talar sayesinde de bilgiyarlar›m›zla kapsama ala-n› içindeki her yerden internete ba¤lanabiliyo-ruz. Oteller, hava alanlar›, fuar merkezleri, üni-

77

versite kampüsleri, metropollerdeki önemli cad-deler ve birçok mekân bugün “hot spot” antenle-riyle bizi sokakta bile internete ba¤l›yor. “Hotspot”lar o kadar h›zl› yay›l›yor ki, telefon görüfl-melerimizi internet üzerinden yapt›¤›m›z takdir-de GSM flebekelerinin bile pabucunun yak›n ge-lecekte dama at›laca¤›ndan söz edebiliriz.

Neredeyse herkesin cep telefonu sahibi oldu¤ugünümüzde, ankesörlü telefonlar›n kullan›m›n›nazald›¤› biliniyor. Cep telefonu kullan›m›n›n yay-g›nlaflmas›yla birlikte sabit telefonun, özelliklede ankesörün gözden düflece¤i tahmin ediliyor-du. Bununla birlikte bugün baz› ülkelerde anke-sörlü telefon kulübeleri bile “hot spot” antenleriilave edilerek yeni bir ifllev kazanmaktad›r. Buprojelerle ankesörlü telefon bulunan her noktayaklafl›k 100 metre çap›nda bir “hot spot” tekno-lojili kapsama alan› hâline dönüflmektedir. Öteyandan ülkemizde ankesörlü telefon kulübelerin-den tafl›nabilir bilgisayar›m›za internet eriflimisa¤layacak sistem de plânlanmaktad›r.

Günümüz insan› sürekli “on line”, sürekli inter-nete ba¤l› “connect” olmak istiyor. Bu amaçla,otoyol güzergâhlar›na da “hot spot” antenleriyerlefltirilmesi gündemde. Bu proje hayata geçti-¤inde, ‹stanbul’dan Ankara’ya giden bir otomo-bilden internete ba¤lanmak, sürekli ba¤l› kalmakmümkün olabilecek. 88

‹nternete ba¤lanabilen tafl›nabilir bilgisayarlarbaflta olmak üzere birçok arac›n boyutlar›n›n kü-çülmesi, giderek hafiflemesi, tafl›nabilir ve güçlüaraçlarla çal›flmam›za imkân sa¤l›yor. Tablet PCgibi ka¤›da yazma gelene¤ini teknoloji arac›l›¤›y-la tekrar yaflamaya bafllad›¤›m›z da düflünülürse,teknolojiden kaçman›n mümkün olmad›¤›n› aksi-ne kaçmak yerine onu anlamak, ona hâkim ol-mak gerekti¤ini söylemeliyiz. Cep telefonlar›m›-z›n bile art›k bilgisayarlar›m›zda kulland›¤›m›ziflletim sistemiyle çal›flmas› ve bilgisayara dönüfl-mesi, teknolojiden kaçamayaca¤›m›z›n bir kan›-t›. Öyleyse gelin birlikte yaflamak zorunda oldu-¤umuz bu teknolojiye yak›ndan bakal›m.

Melih Bayram Dede

Gebze, Ocak 2004

99

1100

II .. BBÖÖLLÜÜMM

‹‹NNTTEERRNNEETTEE GG‹‹RR‹‹fifi

AA--DDÜÜNNYYAAYYII SSAARRAANN AA⁄⁄

‹nternet, birçok bilgisayar sisteminin birbirineba¤l› oldu¤u, dünya çap›nda yayg›n olan ve sü-rekli büyüyen bir iletiflim a¤›d›r. ‹nternet “dünya-y› saran a¤” anlam›na gelen World Wide Web’ink›saltmas› olarak “www” ile simgelenir. Bu a¤›nen büyük özelliklerinden biri, ba¤l› olan bilgisa-yarlar›n farkl› marka ve farkl› iflletim sistemlerikullanabiliyor olmas›na ra¤men birbirleriyle ileti-flim kurabilmeleridir.

‹nternetin gelifltirilmesinin ana fikri, so¤uk savafldöneminde ortaya at›lm›flt›r. Olas› bir nükleersald›r›da iletiflimin zarar görebilece¤i varsay›m›n-dan hareketle, böyle bir durumda dahi haberlefl-menin kesintisiz olarak devam etmesi amaçlan-m›flt›r. Askerî bir ihtiyaçtan do¤an internet ilk dö-nemde askerî amaçlar için kullan›lm›flt›r. Bu ne-denle internet teknolojisinin gelifliminde askerî

1111

amaçlar›n oldukça etkili oldu¤u görülmektedir.‹nternet fikri ortaya at›lmadan önce gelifltirilen ilkbilgisayar Eniac da 1945 y›l›nda askerî uygula-malarda kullan›lmak üzere tasarlanm›flt›.

Bugün internet ilk kurulufl amac›n›n çok ötesinegeçmifl ve dünya yüzeyine yay›lm›fl en büyükbilgisayar a¤› hâline gelmifltir. Grafik a¤›rl›kl›Web’in internet üzerinde kullan›lmaya bafllan-mas› ve kiflisel bilgisayarlar›n yayg›nlaflmas› in-ternetin aktif bir bilgi denizi olmas›n› sa¤lam›flt›r.Kullan›c›lar kendilerine yak›n servis sa¤lay›c›lar-dan ald›klar› hatlarla günün her saatinde interne-te ba¤l› herhangi bir bilgisayara ba¤lanabilir, bu-radaki bilgilerden istifade edebilirler. Bu müthifliletiflim tekni¤i çok k›sa zaman içinde her alan-da etkisini göstermifl ve özellikle ticarette etkinbir sunum ve iletiflim arac› olarak kullan›lmayabafllanm›flt›r.

‹‹llkk kk››vv››llcc››mm 11995577’’ddee oorrttaayyaa çç››kktt››

‹nternetin tarihsel geliflimine göz atarsak, bilgisa-yarlar› birbirleriyle konuflturma çal›flmalar›n›n1957’ye kadar geri gitti¤ini görürüz. 4 Ekim1957’de Sovyetler Birli¤i’nin ilk uydu Sputnik’idünya yörüngesine sokmas› sonucunda ABD so-¤uk savafl ortam›nda bu harekete karfl›l›k vermekamac›yla çal›flmalara bafllar. Bu geliflmenin ar-1122

d›ndan ABD ve Rusya, karfl›l›kl› olarak uydularf›rlatarak, uzayda da rekâbet içine girer. Bu rekâ-betin sonucu olarak 1958’de ABD Savunma Ba-kanl›¤›’n›n araflt›rma ve gelifltirme birimi olarakSavunma Bakanl›¤› ‹leri Araflt›rma Projeleri Ajan-s› (Defence Advanced Research Projects Agency- DARPA) kurulur.

Araflt›rma ve gelifltirme alan›nda konvansiyonelaskerî anlay›fla yarat›c› bir efl kuvvet oluflturmas›amaçlanan DARPA, resmi misyon ifadesine göre,“ABD’nin askerî yetiler için en yeni teknolojilerinuygulanmas›nda bafl› çekmesini sa¤lamak ve kar-fl›tlar›ndan gelebilecek teknolojik sürprizleri en-gellemek” için kurulmufltu. DARPA mühendisleriyapt›klar› çal›flmalar sonucunda ARPANET ad›verilen yeni ve güçlü bir iletiflim a¤› kurdular. Bua¤ zamanla internet hâline gelecek fleyin teme-liydi. DARPA’n›n kurulmas›nda oynad›¤› aktif rolnedeniyle 1953-1961 y›llar› aras›nda AmerikanBaflkanl›¤› yapan Dwight D. Eisenhower için “in-ternetin dedesi” tabiri kullan›lmaktad›r.

‹‹nntteerrnneettiinn tteemmeellii ““GGaallaakkttiikk AA¤¤”” kkaavvrraamm››nnaa ddaayyaann››rr

‹nternetin temelleri 1962’de J.C.R. Licklider’inAmerika’n›n en büyük üniversitelerinden biriolan Massachusetts Institute of Tecnology’de(MIT) tart›flmaya açt›¤› “Galaktik A¤” kavram›na

1133

dayan›yor. Bilgisayar a¤lar› sayesindeki toplum-sal etkileflim konusu üzerinde ilk tan›mlamalar›,Licklider 1962 A¤ustos’unda yazd›¤› makalelerleyapm›flt›r. Bu makalelerde, insanlar›n bulunduk-lar› yerlerden ba¤›ms›z bir flekilde bilgiye çabukbir flekilde eriflebilmeleri ve bilginin paylafl›m› ta-savvur ediliyordu. Bu yaklafl›m, bugünkü internetile büyük bir paralellik gösteriyordu. Bu alandaçal›flmalar yapan Licklider, 1962 y›l›n›n Ekimay›nda DARPA’n›n bilgisayar araflt›rma bölümü-nün bafl›na geçti¤inde haleflerinden Ivan Suther-land, Bob Taylor ve MIT araflt›rmac›lar›ndanLawrence G. Roberts’i bilgisayar a¤lar›n›n önemikonusunda ikna etmeyi baflarm›flt›r.

BBiillggiissaayyaarrllaarr››nn iillkk kkoonnuuflflmmaass›› 11996655’’ttee ggeerrççeekklleeflflttii

‹nternetin temel teknolojisi verilerin küçük paket-lere bölünerek gidece¤i noktaya ulaflt›r›lmas›nadayan›r. Licklider, internet denilen fley henüz or-taya ç›kmadan “galaktik a¤” kavram› üzerine ça-l›fl›rken, MIT’den Leonard Kleinrock’›n da 1961Temmuz’unda paket anahtarlama teorisi ile ilgiliilk makaleyi kaleme ald›¤›n› görüyoruz. Klein-rock, bilgisayar haberleflmesinde paket anahtar-lama kavram›n›n devre anahtarlamaya göre dahaetkin bir çözüm oldu¤u konusunda Lawrence G.Roberts’i ikna etmeyi baflarm›flt›r. Bu olay, bilgi-1144

sayar a¤lar›na do¤ru giden yolda önemli bir ad›molmufltur.

Di¤er bir önemli ad›m da bilgisayarlar›n birbirile-ri ile haberleflmesini sa¤lamak olmufltur. Bunu de-nemek için 1965’te Roberts, Thomas Merrill ilebirlikte Mass’taki bir TX-2 bilgisayar› ile Califor-nia’daki bir Q-32 bilgisayar›n› düflük h›zl› telefonhatt› üzerinden birbirileri ile haberlefltirmeyi ba-flarm›flt›r. Bu kurulan ilk genifl-alan (wide-area) bil-gisayar a¤› olmufltur. Bu deney bilgisayarlar›n bir-birleriyle verilerini paylaflabileceklerini göstermifl-tir. Devre anahtarlamal› telefon sistemleri ise bu ifliçin uygun de¤ildir. Kleinrock paket anahtarlamakonusundaki gereksinimi kabul ettirmifltir. Bilgisa-yarlar›n ilk konuflmas› gerçeklefltikten sonra bualandaki çal›flmalar daha da h›zland›. 1966’ya ge-lindi¤inde fiber optik kablolar›n ilk kez telefonsinyalleri iletifliminde kullan›ld›¤›n› görüyoruz.Ayn› y›l meydana gelen en önemli olay ARPA’daBob Taylor’›n üniversiteler aras› bir a¤ kurmak içinfonlar almas› olmufltur.

BBiillggiissaayyaarr aa¤¤llaarr›› kkaavvrraamm››

1966 y›l› sonunda Lawrence G. Roberts DAR-PA’da çal›flmaya bafllad› ve “ARPANET” isimliprojenin önerisini yaparak bilgisayar a¤lar› kav-ram›n› gelifltirdi. ARPANET çerçevesinde ilk

1155

ba¤lant› 1969’da dört merkezle yap›ld› ve anabilgisayarlar aras› ba¤lant›lar ile internetin ilkflekli ortaya ç›kt›. Roberts, 1967’de plânlar›n›ARPANET ad› alt›nda yay›nlad›. Roberts’›n ma-kalesini anlatt›¤› konferansta paket anahtarlamakonusunda ‹ngiltere’deki NPL’den (The NationalPhysical Laboratory) Donald Davies ve RogerScantlebury taraf›ndan yaz›lm›fl baflka bir maka-le daha tan›t›ld›.

Ayn› dönemde RAND grubu ad›ndaki baflka biraraflt›rma grubunun da askerî alanda güvenlikiçin paket anahtarlamal› a¤lar konusunda1964’te bir makale yazd›¤› görülmektedir. 1961-1967 y›llar› aras›nda MIT’te, 1962-1965 y›llar›aras›nda RAND’ta ve 1964-1967 y›llar› aras›ndada NPL’de paket anahtarlama konusunda birbi-rinden habersiz paralel çal›flmalar yap›lm›flt›r. ‹n-ternetteki verilerin paketler hâlinde tafl›nmas›ndakullan›lan “paket” sözcü¤ü ilk kez NPL’deki ça-l›flmalarda ortaya ç›km›flt›r.

BB-- TTAARR‹‹HH 22 EEYYLLÜÜLL 11996699,,

AARRPPAANNEETT KKUURRUULLUUYYOORR

2 Eylül 1969’da ARPANET adl› bilgisayar a¤lar›flebekesi kuruldu. Ço¤u uzmana göre ARPANETinternetin babas› olarak kabul ediliyor. ARPA-1166

NET’i oluflturan ilk dört merkez University of Ca-lifornia at Los Angeles (UCLA), Stanford ResearchInstitute (SRI), University of Utah ve son olarakUniversity of California at Santa Barbara (UCSB)idi. K›sa süre içerisinde birçok merkezdeki bilgi-sayarlar ARPANET a¤›na ba¤land›. A¤a ba¤l› bil-gisayar say›s› daha sonralar› 15’e ç›kar›ld›.

‹nternet 1971’de A¤ Kontrol Protokolü (NCP-Net-work Control Protokol) ad› verilen bir protokolile çal›flmaya bafllad›.

‹‹llkk ee--ppoossttaa 11997711’’ddee ggöönnddeerriillddii

‹nternette en fazla kullan›lan araç olan elektronikposta (e-posta) ilk web sitesinin oluflturulmas›n-dan tam 20 y›l önce 1971’de Ray Tomlinson ta-raf›ndan gönderildi. E-posta ARPANET içindeyayg›n olarak kullan›lmaya baflland›. Tomlinson,1972’de ilk e-posta program›n› gelifltirdi. ARPA-NET a¤› içinde o dönemde e-posta kullan›m›yüzde 35 oran›nda seyrediyordu. 1972 y›l› Ekimay›nda gerçeklefltirilen Uluslararas› Bilgisayar ‹le-tiflim Konferans› (ICCC- International ComputerCommunications Conference) isimli konferansta,ARPANET’in NCP ile baflar›l› bir demostrasyonugerçeklefltirildi.

1177

ÖÖnneemmllii bbiirr aadd››mm EEtthheerrnneett

1973’te iletiflim protokolleri konusunda birönemli geliflme de, Xerox Parc’tan Bob Metcal-fe’›n Harvard Üniversitesi’nde doktora tezi ola-rak daha sonra Ethernet olarak bilinecek sistemigelifltirmesidir. Ethernet flu an en çok kullan›lana¤ teknolojisidir. Bob Metcalfe ve David Boggsilk ethernet ba¤lant›s›n› Michelson ve Morley ad-l› iki bilgisayar aras›nda kurmufllard›r. Ayn› y›lLondra Üniversitesi ve Norveç Kraliyet Radar Ku-rumu ARPANET’in ilk uluslararas› üyeleri oldu.

1974 y›l›na gelindi¤inde Vinton G. Cerf ve Ro-bert E. Kahn taraf›ndan hâlen kullan›mda olanTCP (Transmisyon Kontrol Protokolü) ilk defa ya-y›nlanm›flt›r. Ayn› y›l di¤er flebekelerle de iletiflimimkân› sa¤lamas›yla gerçek anlamda internetintemeli oluflturulmufltur.

1976’da Leonard Kleinrock, ARPANET ile ilgili ilkkitab›n› yay›nlad›. Bu kitapta daha çok protokolle-re yer veriliyordu. Bu eser, anahtarlama kavram›-n›n topluma anlat›lmas›nda önemli rol oynad›. Ay-n› y›l ‹ngiltere Kraliçesi’nin ilk e-postas›n› gönder-mesiyle elektronik posta daha popüler hâle geldi.

YY››ll:: 11997777,, AAmmeerriikkaa’’ddaa bbiillggiissaayyaarrllaarr eevvlleerree ggiirriiyyoorr

1977 y›l›nda Amerika bilgisayarlar›n evlere gir-mesinin h›zla artt›¤›na flahit oldu. Digital Equip-1188

ment’›n Genel Müdür’ü Ken Olsen’in 1977’de”Kim evinde kiflisel bir bilgisayar sahibi olmak is-ter ki” fleklindeki sorgulamas›na ra¤men IBM PC(kiflisel bilgisayar) ilk y›l›nda yüksek fiyat›na kar-fl›n 65 bin adet satarak kiflisel bilgisayar pazar›n›nkal›c› oldu¤unu gösterdi. 1979’da kullan›c› grup-lar› (USENET) ortaya ç›kt›. Kullan›c› gruplar› AR-PANET’in genel amaçlar› d›fl›ndaki konularda ile-tiflime imkân sa¤lam›flt›r. 1981 y›l›nda IBM PCsat›fllar› artmaya devam etti ve kitlesel kiflisel bil-gisayar pazar› giderek önem kazanmaya bafllad›.

1980’li y›llar›n bafl›nda Yerel Alan A¤lar› (LAN), ki-flisel bilgisayarlar ve ifl istasyonlar›n›n yayg›nlafl-mas› internetin de h›zla büyümesine yol açt›. 1980ortas›nda Savunma Bakanl›¤›’na ba¤l› (DoD/De-partment of Defence) Amerikan askerî bilgisayara¤›, ARPANET’ten ayr›ld› ve MILITARY NET ad› ilekendi a¤›n› kurdu. 1981’de kurulan BITNET (Beca-use It’s Time NETwork), 9 Aral›k 1987 tarihinde vi-rüs sald›r›s›na u¤rad›. Bu sald›r› sonucunda a¤dakitüm posta sunucular› çöktü.

CC--SSTTAANNDDAARRTTLLAARR BBEELL‹‹RRLLEENN‹‹YYOORR

NCP’den daha fazla yeni olanaklar getiren yenibir protokol, 1 Ocak 1983’te ‹letiflim Kontrol Pro-tokolü (Transmission Control Protokol/ InternetProtokol - TCP/IP) ad›yla ARPANET içinde kulla-

1199

n›lmaya bafllad›. Bu tüm makinelere uygulanma-s› gereken bir de¤ifliklik oldu¤undan uzun sürelibir plânlama ile gerçeklefltirilmifltir. TCP/IP bu-gün varolan internet a¤›n›n ana halkas› olarak ye-rini ald›. Ayn› y›l ARPANET askerî ve sivil olarakikiye bölündü ve bugünkü internet kuruldu.

1983’teki bir di¤er önemli geliflme, Domain Na-me Server (DNS) sisteminin gelifltirilmesidir. Buflekilde 123.255. 152.10 gibi tan›mlanan sunucusitelerinin anlaml› isimlerle an›lmalar› mümkünolmufltur. DNS sisteminin gelifltirilmesi bugünküinternetin temelinin at›lmas› olarak kabul edildi-¤i için, internetin do¤um günlerinden biri say›l›r.Ancak internetin do¤um tarihi olarak 1969, 1974ve 1983 y›llar› kabul edilir. Çünkü 1969’da AR-PANET kurulmufl, 1974’te di¤er flebekelere de bua¤la iletiflim kurulma imkân› verilmifl ve 1983’teoluflturulan DNS standard› ile de internet halkaaç›lm›flt›r. Uzmanlar›n ço¤u internetin halka indi-¤i an›n, Eylül 1993 ile Mart 1994 aras›nda birnoktada oldu¤u görüflünde birleflirler. 1984’te in-ternet sunucu site say›s›n›n bini geçti¤ine tan›kolunmufltur. Teknolojik olarak bir önem tafl›ma-makla beraber, siberuzay (cyberspace) terimi ilkdefa William Gibson taraf›ndan kullan›lm›flt›r.1985’ten itibaren internet art›k de¤iflik kesimlertaraf›ndan kullan›lmaya bafllanm›fl, e-posta uygu-lamas› farkl› sistemler kullanan de¤iflik kurumlararas›nda yayg›nlaflm›flt›r. 2200

YYaayygg››nn aallttyyaapp››yyaa ggeeççiiflfl

‹nternetin kullan›m›n›n yayg›nlaflmas› ile birliktedi¤er ticarî ve idarî kurumlar da kendi a¤lar›n›kurmaya bafllad›lar. 1985’te Dennis Jennings,Birleflik Devletler Ulusal Bilim Vakf› için (UnitedStates National Science Foundation) NSFNET’ioluflturdu. Federal kurumlar taraf›ndan bugününinternetinin flekillenmesi için Federal NetworkingCouncil (FNC) kuruldu. Bu kurulufl di¤er ulusla-raras› kurulufllarla birlikte çal›flt›, internetin dün-ya çap›nda yayg›nlaflmas› hedeflendi.

1986’da NSF, ARPANET için ülke çap›nda beflbüyük süper bilgisayar merkezi kurulmas›n›içeren kapsaml› bir öneri paketi haz›rlad›.ARPANET Amerikan hükümetinin sübvansiyonuile NSFNET olarak düzenlendi. 1987’de yenidendüzenledi¤i internet yap›lanmas› plân› ileNSFNET yedi bölgesel nokta üzerinde 1.5 Mb/s(daha önce 56 Kb/s idi) güçlü bir omurgay›iflletece¤ini duyurdu.

1988 de teknolojik anlamda önemli geliflmelerinyafland›¤› bir y›ld›r. Bugünkü sohbet programlar›-n›n temeli olarak kabul edilen IRC (Internet RelayChat), Jarkko Oikarinen taraf›ndan yaz›lm›fl, Ku-zey Amerika ve Avrupa aras›ndaki ilk fiber optiktransatlantik kablo döflenmifltir. Ayr›ca NSFNET,günde 75 milyon paket kapasiteli T1 s›n›f› omur-ga (1.544 Mbps) hâline getirilmifltir.

2211

1988’de Leonard Kleinrock baflkanl›¤›nda RobertE. Kahn ve David D. Clark’in da yer ald›¤› Nati-onal Research Council (NRC) adl› komite UlusalAraflt›rma A¤›na Do¤ru (Towards a National Re-search Network) adl› bir bildiri yay›nlad›. Bu bil-diri hükümetten de destek gördü. Ayn› komite1994 y›l›nda bu kez Realizing The InformationFuture: The Internet and Beyond (EnformasyonunGelece¤ini Anlamak: ‹nternet ve Gelece¤i) isimlibir bildiri daha yay›nlad›. Bu geliflmelerin ard›n-dan internet büyüdü ve yedi k›tada toplam50.000 a¤a, Amerika’da ise 29.000 a¤a ulaflt›.

1990’da ARPANET kullan›mdan kald›r›ld›. YeriniABD, Avrupa, Japonya ve Pasifik ülkelerinde ti-carî ve hükümet iflletimindeki omurgalar (back-bone) ald›. ARPANET’in kald›r›lmas›na ra¤men,TCP/IP protokolü kullan›lmaya devam etti.

1989 y›l›nda internetin bugün kullan›lan metinprotokolü olan hypertext için ilk öneri AvrupaNükleer Araflt›rmalar Merkezi CERN’den TimBerners-Lee taraf›ndan getirilmifltir. Daha sonra“World Wide Web” (WWW) olarak bilinecek buprotokol, internetin en önemli özelli¤i olmufl veelektronik ticaret için gerekli altyap›n›n haz›rlan-mas›nda son derece ciddi bir rol oynam›flt›r. Birdi¤er önemli geliflme, 1990’da Sun Microsys-tems’dan Patrick Naughton’›n platformdan ba-2222

¤›ms›z web sayfalar› yarat›lmas› için yeni bir ya-z›l›m dili gelifltirme çal›flmas›n› bafllatmas›d›r. Buçal›flma daha sonra Java olarak bilinecek yaz›l›mdilinin gelifltirilmesiyle sonuçlanacakt›r. NSF-NET’in iflletilmesine bir süre sonra Merit’in ya-n›nda ABD’nin dev bilgisayar firmas› IBM ve ha-berleflme firmas› MCI dahil oldu. NSFNET’in iflle-tilmesine yönelik 1990’da oluflturulan bu birlik‘‹leri A¤ Hizmetleri’ (ANS-Advance Network Ser-vices) olarak adland›r›ld›. ANS’nin kuruluflu süre-ci ABD’de 1990’lara kadar devlet deste¤inde ge-liflen internet omurgas›n›n özellefltirilmesi süreci-nin de bafllang›c› olmufltur. Bu çerçevede ilk ser-vis sa¤lay›c› da 1990’da kuruldu.

‹‹llkk wweebb ssiitteessii 11999911’’ddee oolluuflflttuurruulldduu

‹nternetin temeli say›lan ilk web sitesi 12 Aral›k1991’de Stanford Üniversitesi’nden ABD’li PaulKunz taraf›ndan yarat›ld›. ‹lk web sitesi üç sat›r-dan olufluyordu. 1992’den sonra birçok kuruminternet tabanl› çal›flacak yaz›l›mlar gelifltirmeyebafllam›flt›r. ‹lk web taray›c›s› 1992’de Line ModeBrowser ad›yla kullan›lmaya bafllanm›flt›r. “Sörf”deyimi ilk defa ayn› y›l kullan›lm›flt›r. Taray›c›larkonusundaki en büyük geliflme 1993 EylülündeMosaic taray›c›s›n›n piyasaya sunulmas›yla ger-çekleflmifltir. 1995 y›l› May›s ay›na gelindi¤inde

2233

NSFNET’in özel flirketlerin ortakl›¤›yla iflletilme-siyle bafllayan özellefltirme sürecinin NSF’nin in-ternet omurga iflletmecili¤inden tamamen çekil-mesi ile tamamland›¤›n› görüyoruz. 1995’ten iti-baren ABD internet omurga iflletimi tamamenözel iflleticilerinin elindedir. Ayn› y›l “alan ad›isimleri” (domain name) paral› oldu. Netscape veMicrosoft aras›nda yaz›l›m savafllar› bafllad›.

BBiillll GGaatteess:: ‹‹nntteerrnneett yyaarraarrss››zz vvee ggeelliipp ggeeççiiccii bbiirr oorrttaamm

‹lk elektronik (sanal) ortam flirketi, 1994’te “FirstVirtual” ad›yla bankac›l›k hizmetleri vermek üze-re kurulmufltur. Ancak 1995, “nokta kom” flirket-lerinin at›l›m yapt›¤› y›ld›r. 1994’te Microsoft’unkurucusu Bill Gates’in “internet’in görece yarar-s›z ve gelip geçici bir ortam” oldu¤unu, ve sayg›nbaz› yönetim dan›flman› akademisyenlerin “inter-net’in ticarî bir de¤eri bulunmad›¤›n›” belirtme-lerine ra¤men, sanal ticaret ilk ve en çok gösteri-len örne¤ini 1995’te Amazon.com ile yaflam›flt›r.‹nternet patlamas› yaflan›rken, birkaç y›l Micro-soft kenarda kald›. Ancak milyonlarca Amerikal›PC’lerini bir iletiflim arac› olarak kullanmaya bafl-lay›nca, Microsoft da piyasaya girmeye karar ver-di. 1995’in bafl›nda flirket, America On-Line’a ra-kip olarak Microsoft Network ismiyle kendi eri-flim servisini kurdu. O y›l›n A¤ustos ay›nda ç›ka-2244

r›lan Windows 95’de kullan›c›lar›n interaktif bil-gisayar sistemlerine, özellikle de Microsoft Net-work’e kat›lmalar›n› kolaylaflt›racak unsurlar ha-z›r bulunuyordu.

1996’da Microsoft flirketi, internet taray›c›s› In-ternet Explorer ile Netscape flirketine rakip duru-ma gelmifltir. Ancak ABD Adalet Bakanl›¤›, Inter-net Explorer’›n Windows iflletim sistemiyle bera-ber ücretsiz olarak verilmesi nedeniyle Microsoftaleyhine antitröst soruflturmas› bafllatm›fl ve Nets-cape’in flikayeti sonucunda Microsoft aleyhinedava aç›lm›flt›r. ‹lk karar “Microsoft’un rakipleriniezmek için tekel gücünü s›k s›k kulland›¤› ve top-lumsal bir sorun oldu¤u” fleklinde verilmifltir.

En son antitröst davas› AT&T’nin 1982’de parça-lara ayr›lmas›yla sonuçlanm›flt›, ancak yaz›l›mkonusunda co¤rafî veya fonksiyonel s›n›rlamala-r›n bulunmamas›, Microsoft davas›n›n sonucu-nun merakla beklenmesine yol açm›flt›r. Biliflimsektöründeki ilk antitröst örne¤inde 1970’li y›l-larda ABD Adalet Bakanl›¤› IBM’in üzerine git-mifl, ancak IBM’in pazardaki gücünü kaybetmesisonucunda davadan vazgeçilmiflti. Daha sonraInternet Explorer adl› internet taray›c›s›n›n patenthaklar› konusunda aç›lan bir davay› kaybedenMicrosoft, yaz›l›m alan›nda en büyük flirket ve“tekel” olman›n sanc›lar›n› hâlâ yafl›yor.

2255

DD-- TTÜÜRRKK‹‹YYEE’’DDEE ‹‹NNTTEERRNNEETT‹‹NN GGEELL‹‹fifi‹‹MM‹‹

‹nternet teknolojisi Türkiye’ye ilk olarak, 1987’deEge Üniversitesi’nin öncülü¤ünde kurulan, Türki-ye Üniversite ve Araflt›rma Kurumlar› A¤› ile gel-di. Ancak Türkiye’nin internetle as›l tan›flmas› 12Nisan 1993’te Ankara-Washington aras›nda kira-l›k hatla kurulan ba¤lant› ile olmufl, Türkiye AR-PANET’in yerini alan NFSNET a¤›na dahil olmufl-tur. Bu yüzden 12 Nisan, Türkiye’de internetindo¤um günü olarak kabul edilmifltir. Ayn› y›lODTÜ ve Bilkent üniversiteleri ilk Türk web site-lerini yay›na verdi. 1994’te de kurumlara ve fir-malara internet hesaplar› verilmeye baflland›. Buarada ilk internet servis sa¤lay›c› TRNET, 1996’dada Türkiye’nin ilk internet altyap›s› olan TURNETdevreye girdi. 1998’de Ulaflt›rma Bakanl›¤› bün-yesinde ‹nternet Üst Kurulu oluflturuldu. Dahasonra bu kurul, ‹nternet Kurulu olarak faaliyetle-rini sürdürmeye devam etti. Kurul, 8-21 Nisan ta-rihleri aras›n› “‹nternet Haftas›” ilan etti. Her y›lkutlanan hafta her ne kadar son y›llarda sönükgeçiyorsa da, Türkiye’de internetin kamuoyunaulaflmas›nda büyük bir ifllev yüklendi.

Di¤er yandan Rekâbet Kurulu’nun Türk Tele-kom’a internet servis sa¤lay›c› firmalarla haks›zrekâbet yapt›¤› gerekçesiyle 1.1 trilyon ceza ver-mesi üzerine ‹nternet Servis Sa¤lay›c›lar› Derne-2266

¤i (T‹SSAD), (yeni ad›yla Tüm ‹nternet Derne¤i -T‹D), karar›n al›nd›¤› 4 Ekim 2002’yi “Türki-ye’de internetin do¤um günü” olarak kutlamakarar› ald›. Ancak bu tarih internet servis sa¤la-y›c›lar› aç›s›ndan sembolik bir anlam tafl›maktanöteye geçmiyor.

1997’ye gelindi¤inde, akademik kurulufllar›n in-ternet ba¤lant›s›n› sa¤layan ULAKNET çal›flmayabafllam›fl ve üniversiteler, nispeten h›zl› bir omur-ga yap›s›yla birbirlerine ba¤lanm›fl ve internetkullan›r hâle gelmifllerdir. 1999 y›l› içerisinde, ti-carî a¤ altyap›s›nda büyük de¤ifliklikler olmufl veTURNET’in yerini TTNET ad›nda yeni bir oluflumalm›flt›r. 2000’lerin bafl›nda; ticarî kullan›c›larTTNet omurgas› üzerinden; akademik kurulufllarve ilgili birimler de ULAKNET omurgas› üzerin-den internet eriflimine sahiptir. Ayr›ca bu ikiomurga aras›nda yüksek h›zl› ba¤lant› mevcuttur.

BBiizzii TTüürrkk TTeelleekkoomm iinntteerrnneettee bbaa¤¤ll››yyoorr

Günümüzde Türkiye’de internete eriflmemizisa¤layan altyap›n›n büyük ço¤unlu¤u bir kamukuruluflu olan Türk Telekom’un (Türk Telekomü-nikasyon A.fi.) tekelindedir. ‹nternet servis sa¤la-y›c›lar internet yurt d›fl› ç›k›fllar›n› ve yurt içi ba¤-lant›lar›n› Türk Telekom’dan kiralad›klar› hatlarüzerinden yapmaktad›rlar. Bunun yan›nda inter-

2277

net sa¤lay›c›lar küçük çapta da olsa yurtd›fl›naba¤lant› için uydu servisleri kullanmaktad›r.Özellikle 21 May›s 2003’te meydana gelen Ce-zayir Depremi sonucu Türkiye’nin yurtd›fl› ba¤-lant› kapasitesinin büyük bir bölümünün devre-d›fl› kalmas› ve bu durumun bir aya yak›n bir sü-re devam etmesi sonucu, internet servis sa¤lay›-c›lar bu gibi durumlardan etkilenmemek için uy-du servislerine a¤›rl›k vermeye bafllam›fllard›r.

‹‹nntteerrnneett kkuullllaann››cc››ss›› eenn hh››zzll›› aarrttaann üüllkkee TTüürrkkiiyyee!!

Amerikan strateji flirketi The Roper ReportsWorldwide’›n 30 ülkede yapt›¤› bir araflt›rmayagöre, Türkiye internet kullan›c›s› en h›zl› artan ül-ke. Son iki y›lda internet kullan›m›ndaki geliflme-ler kategorisindeki de¤erlendirmeye göre de Tür-kiye, 30 ülke aras›nda internet kullan›c› say›s› enh›zl› artan ülke olarak gösterilmifltir. Araflt›rmadaflafl›rt›c› bir flekilde Türkiye’de internet kullan›m›-n›n yüzde 19 oldu¤u belirtildi. Ayn› araflt›rmadanüfusunun yüzde 44’ü internet kullanan ABDise, son iki y›lda kullan›c› oran›ndaki art›fl h›z› ileTürkiye’nin ard›ndan ikinci s›rada yer ald›.

TTüürrkkiiyyee’’ddee iinntteerrnneett kkuullllaann››cc›› ssaayy››llaarr››

Uydu operatörü Eutelsat’›n 2003’te yapt›¤› biraraflt›rmaya göre Türkiye’de 931 bin ev internete2288

ba¤lan›yor. 2002 y›l› rakamlar›na göre Türki-ye’de internet kullan›c› say›s› 2.5 milyon kiflidir.IBS’nin yapt›¤› bir araflt›rmada ise Türkiye’de in-ternet kullan›c› say›s›n›n 3.7 milyon oldu¤u so-nucu ortaya ç›km›flt›r. IDC araflt›rma flirketine gö-re Türkiye’deki internet kullan›c› say›s› 2005’te 8milyonu bulacak.

Türkiye’de nüfusun yüzde 5.56’s› internet kulla-n›c›s›. Bu oran ABD’de yüzde 60.4, Avrupa ülke-lerinde yüzde 29.77. Bu sonuca bak›ld›¤›ndaTürkiye geliflmifl ekonomilerin çok gerisinde ol-makla birlikte, 3.7 milyon kullan›c› say›s› ileAvusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimar-ka, Finlandiya, Yunanistan, G. Afrika, HongKong, ‹rlanda, ‹srail, ‹zlanda, ‹sviçre, Malezya,Norveç ve Portekiz gibi Türkiye’ye göre dahakuvvetli ekonomilere sahip ülkelerdeki internetkullan›c› say›s›ndan daha fazla internet kullan›c›-s›na sahiptir.

30 ülkede ortalama her on bilgisayar kullan›c›-s›ndan üçü kiflisel bilgisayara sahip. K›talara gö-re, kiflisel bilgisayar sahipli¤i kategorisinde Asyailk s›rada yer al›rken, bu k›tada bilgisayar kulla-nan 10 kifliden 6’s›n›n kendisine ait bilgisayar›bulunuyor. Türkiye’de bilgisayarlaflma oran› yüz-de 4’tür. AB üyeli¤i kesinleflen 10 ülkede ise ev-lerde bilgisayarlaflma oran› yüzde 20-22, AB

2299

üyesi ülkelerde yüzde 40’› aflk›n, ABD’de iseyüzde 65’in üzerinde.

EE-- ‹‹NNTTEERRNNEETT TTEEKKNNOOLLOOJJ ‹‹LLEERR‹‹NNEE BBAAKKIIfifi

‹‹nntteerrnneett aallaann aaddllaarr››

‹nternette ziyaret etti¤imiz sitelerin adreslerininuzant›lar› yani nas›l bitti¤i bize o site hakk›ndabir fikir verir. Örne¤in bir sitenin adresi, “gov.tr”ile sonlan›yorsa bu sitenin bir kamu kurumunaait oldu¤unu anlar›z. Ayn› flekilde, “edu.tr” ile bi-ten bir sitenin de bir üniversite sitesi oldu¤unuanlar›z. Bu internet adreslerinin s›n›fland›r›lmas›ve ak›lda tutulmas› için büyük kolayl›k sa¤lar.Örne¤in, Adalet Bakanl›¤›’n›n web sitesinin adre-sinin ne oldu¤unu merak ederken flöyle sonucavarabiliriz. Adalet Bakanl›¤› bir kamu kurumu-dur. Dolay›s›yla adresi gov.tr ile sonlanmal›d›r.Öyleyse tahmini olarak, www.adalet.gov.tr adre-sine girdi¤imizde bu sitenin gerçekten de AdaletBakanl›¤›’na ait oldu¤unu görürüz.

‹nternet alan adlar› yukar›da verdi¤imiz örnektende anlafl›ld›¤› gibi kullan›c›lara kolayl›k sa¤lama-s› için s›n›fland›r›lmaktad›r. S›n›fland›rma iki afla-mada yap›l›r. Birincisi sitenin ticarî bir site miyoksa bir kamu sitesi mi oldu¤unu anlamam›zayarayan com, net, org, edu gibi eklerdir. ‹kinciaflamada ise ülke ekleri yer al›r. Örne¤in Türki-ye’nin “alan ad› uzant›s›” “tr”dir.3300

TTüürrkkiiyyee’’ddee ddaa¤¤››tt››llaann ““ttrr”” uuzzaanntt››ll›› aallaann aaddllaarr››

Türkiye’nin internet alan ad› uzant›s› olan “tr”ile biten adresleri verme yetkisine sahip kurulufl,Orta Do¤u Teknik Üniversitesi (ODTÜ) ‹nternetAlan Ad› Yönetimi’dir. ‹nternet Alan Ad› (Doma-in Names Sistems-DNS) olarak ifade edilmekte-dir. ODTÜ Alan Ad› Yönetimi, internette.com.tr, .net.tr, .info.tr, .biz.tr, .org.tr, .web.tr,.gen.tr, .av.tr, .name.tr, .tel.tr, .gov.tr, .bel.tr,.pol.tr, .mil.tr, .k12.tr ve .edu.tr uzant›l› adresle-rin tescilini yapmaktad›r.

AAllaann aaddllaarr›› uuzzaanntt››llaarr›› nnee aannllaammaa ggeelliiyyoorr??

av.tr - Avukatlar için

web.tr - ‹nternet hizmeti veren kurulufllar için

name.tr - Kifliler için ad ve soyad tescil etmekiçin kullan›l›r

bel.tr – Belediyeler için

com.tr - Ticarî kurulufllar için

gen.tr - Genel amaçl› adresler için

pol.tr - Emniyet teflkilat› için

biz.tr - Ticarî kurulufllar için

info.tr - Ticarî kurulufllar için

edu.tr - Yüksek ö¤retim kurumlar›, üniversiteleriçin

3311

gov.tr - Devlet kurumlar› için

org.tr - Sivil toplum kurulufllar› için (dernek, vak›f vb.)

net.tr - ‹nternet alt yap›s› hizmeti veren firmalariçin. (‹ngilizce network kelimesinin k›saltmas›d›r,“a¤, flebeke” anlam›ndad›r.)

mil.tr - Askerî kurumlar için

bbs.tr - Bulletin Board System

k12.tr - Orta ö¤retim kurumlar› için

tel.tr - Telefon numaras› kullan›larak adres almakisteyenler için

22000033 vveerriilleerriinnee ggöörree TTüürrkkiiyyee’’ddee ““ttrr””

uuzzaanntt››ll›› kkaayy››ttll›› aaddrreess ssaayy››ss››::

com.tr (ticarî kurulufllar): 27000

org.tr (organizasyonlar): 1905

edu.tr (üniversiteler): 158

k12.tr (ortaö¤retim kurumlar›): 477

gov.tr (kamu kurumlar›): 1317

net.tr (servis sa¤lay›c›lar): 151

mil.tr (askerî kurumlar): 8

gen.tr (genel): 5365

nom.tr (kiflisel ada kay›t): 199

3322

UUlluussllaarraarraass›› ggeeççeerrlliillii¤¤ee ssaahhiipp gglloobbaall

üüsstt sseevviiyyee aallaann aaddllaarr››

Türkiye’nin uluslar aras› internet adresi uzant›s›olan “tr” ile biten adresler kullan›labilece¤i gibiküresel geçerlili¤i olan üst seviye alan adlar› dabulunmakta ve bu adresler de büyük oranda tercihedilmektedir. Bu adreslerin al›nmas› yani tescilin-de Türkiye’deki gibi fazla bürokratik ifllem gerek-medi¤inden giderek yayg›nlaflmaktad›r. Global üstseviye alan adlar› ve anlamlar› flöyledir:

com - Ticarî kurulufllar (commercial)

edu - Üniversiteler (education)

gov - Devlet kurumlar› (government)

mil - Askerî kurumlar (military)

net - A¤ organizasyonlar› (network) internet altyap›s› hizmeti veren firmalar genellikle bu uzan-t›y› kullan›r. “Net” ‹ngilizce network kelimesinink›saltmas›d›r, “a¤, flebeke” anlam›ndad›r.

org - Kâr amac› gütmeyen kurulufllar. Vak›f, der-nek gibi sivil toplum kurulufllar› içindir.

EE--PPoossttaa’’nn››nn oollmmaazzssaa oollmmaazz›› ““@@”” iiflflaarreettii

‹nternette en çok kullan›lan servis e-postad›r. E-posta adreslerinin ortak özelli¤i hepsinde “@”iflareti bulunmas›d›r. E-posta adresleri genellikle

3333

üç bölümden oluflur. Birinci bölümde o e-postaadresinin sahip oldu¤u kifli ya da kurumu tan›m-layan bölüm, ikinci bölümde “@” iflareti veüçüncü bölümde ise e-posta adresinin ba¤l› bu-lundu¤u e-posta sunucusu ad› yer al›r.

mbd@melihbayramdede.com adresini inceledi-¤imizde bu üç bölümü daha net görürüz. Türki-ye’de internetle yeni tan›flanlar›n en s›k yapt›¤›hata posta adreslerini yazarken önüne www yaz-malar›d›r. Genellikte www.melihbayram@de-de.com gibi hatal› yaz›mlarla karfl›laflmaktay›z.Böyle bir e-posta adresi olmayaca¤› aç›kt›r. wwwile bafllayan bir fley olsa olsa web adresidir. Birazönceki örnekte oldu¤u gibi içinde hem wwwhem de “@” iflareti bulunan bir metin ne web ad-resi ne de e-posta adresi olabilir. Böyle bir adre-se gönderece¤iniz mesaj tabi ki hedefe ulaflma-yacakt›r. Bu adresten www’yi ç›kar›rsan›z bu bire-posta adresi, “@” iflaretini ç›kar›rsan›z da birweb adresi olabilir.

‹ngilizce’den çevirerek ‘at sign-at iflareti’ dedi¤i-miz ve “et” diye okudu¤umuz bu sembolün 500y›ll›k bir tarihi vard›r. “@”, iflareti e-posta adresi-nin bir parças› olarak ilk kez 1971’de Ray Tom-linson taraf›ndan kullan›ld›. Bilgisayar mühendisiTomlinson kendisine gönderdi¤i ilk elektronikmesaj› k›saca ifade etmek için “@” iflaretini seçti.3344

Peki neden “@”? Tomlison bu soruya, “Klavyedekimsenin ad›nda kullan›lmayan ve kar›fl›kl›¤a yolaçmayacak bir iflaret arad›m” diye cevap veriyor.

“@”iflaretinin bilgisayar klavyelerinde nas›l kulla-n›lmaya baflland›¤› konusunda ise dil bilimcilerikiye ayr›l›yor. Baz›lar›na göre “@” iflareti ilk ola-rak Orta Ça¤’›n bafllar›nda el yazmalar› üzerindeçal›flan keflifller taraf›ndan kullan›ld›. Keflifllerin“@” iflareti, “içinde”, “taraf›na do¤ru”, “yan›nda”anlamlar›na gelen Latince kelime “ad”i temsilediyordu.

Asl›nda dil bilimcilerin büyük bir ço¤unlu¤u “@”iflaretinin daha yak›n bir tarihe, 18. yüzy›la ait birbulufl oldu¤unu düflünüyor. Uzmanlara göre“@”, o tarihte birim bafl›na verilen fiyat› temsileden ticarî bir semboldü. “5 elma @ 10 peni” de-nildi¤inde, 5 elmal›k bir birimin 10 peniye sat›l-d›¤› ifade ediliyordu. Ancak 2000’in Temmuzay›nda bir ‹talyan araflt›rmac›, 14. yüzy›la ait ba-z› ticarî Venedik belgelerinde belirgin bir flekilde“@” iflaretinin kullan›ld›¤›n› ortaya ç›kard›. Bubelgelerde iflaret “amfora” ya da “küp”ü sembo-lize eden bir miktar ölçüsü olarak kullan›l›yordu.Giorgio Stabile adl› araflt›rmac› ayr›ca 1492 ta-rihli bir Latince-‹spanyolca sözlükte “amfora”n›nbir a¤›rl›k ölçüsü olan “arroba”ya çevrildi¤inikeflfetti. Bunlar›n sonucunda “@” iflareti “ticarî a”

3355

olarak 1885’te, yaz› makinelerinin ilk örne¤iolan Underwood’un klavyesindeki yerini ald›. Otarihten yaklafl›k 80 y›l sonra da bilgisayar klav-yelerine e-posta iflareti olarak geçifl yapt›.

“@” iflaretini Almanlar, Hollandal›lar, Macarlarve Güney Afrikal›lar maymun kuyru¤una, Fran-s›zlar salyangoza, Danimarkal›lar fil hortumuna,Norveçliler domuz kuyru¤una, Çinliler küçük birfareye, Ruslar köpe¤e, Finlandiyal›lar ise k›vr›l-m›fl uyuyan küçük bir kediye benzetiyor. “@”iflareti ile ilgili olarak en büyük problem okunu-flunda yaflan›yor. Evrensel bir iflaret hâline geleniflaretin ortak bir ad› yok. “@” iflaretine ‹spanyol-lar tarihten gelen anlam›yla “arroba”, Portekizler“arroba”, Frans›zlar “arobase”, Amerikal›lar “at-sign (at iflareti)”, ‹ngilizler “at-sign (at iflareti)”,Almanlar “at zeichen”, Japonlar “atto maak” di-yor. Türkçe’de ise pek yayg›n olmasa da “güzel-a” deniyor. Türkçe’de en çok ‹ngilizce’den çevi-ri olarak “at” iflareti deniyor ve “et” fleklindeokunuyor.

‹‹nntteerrnneett öözzeell iiflflaarreettlleerrii,, kk››ssaallttmmaallaarr›› vvee ssmmiilleeyy’’lleerr

‹nternette iletiflim ço¤u zaman yazarak gerçek-lefltirildi¤inden ve yazmak da konuflmaya göredaha yavafl oldu¤undan internet iletifliminde ne-redeyse standart hâle gelen pek çok k›saltma kul-3366

lan›lmaktad›r. Bu k›saltmalar›n ço¤u ‹ngilizcecümle ya da kelimelerin k›saltmas›d›r, Türkçe in-ternet iletiflimine de aynen geçmifltir. Ayn› flekil-de internette duygular›n anlat›lmas› ço¤u kez çokzor oldu¤undan duygular› ifade eden ve yüz ifa-desine benzetilmeleri nedeniyle “smiley” olarakadland›r›lan pek çok özel iflaret de kullan›lagel-mektedir. Smiley’ler sola do¤ru 90 derece yatm›flinsan yüz ifadelerini and›ran k›saltmalard›r. Ör-ne¤in “::--))”” ifadesine bafl›n›z› 90 derece sola çevi-rip bakarsan›z “::”” iflaretinin gözleri, “--“ ifadesininburnu, “))” ifadesinin de gülümseyen bir a¤z›oluflturdu¤unu ve dolay›s›yla gülümseyen bir yü-zü and›rd›¤›n› fark edeceksiniz. Bu iflaret, gülüm-seme anlam›na gelmektedir.

SS››kkççaa kkuullllaann››llaann ssmmiilleeyy’’lleerr::

:-) veya :) Gülümseme.

:-)))) veya :))))) Gülme. Parantezlerin say›s› gül-menin fliddetini ifade eder.

:-( veya :( Somurtma, üzülme, k›r›lma.

>:-) Kafl çatarak gülümseme (fleytanî/flakac› gü-lümseme).

;-) Göz k›rparak gülümseme.

:-P Dil ç›karma.3377

:-\ Kayg›, emin olamama, s›k›nt›.

:-I ‹fadesiz yüz.

:...-( A¤lama.

:-O fiaflk›nl›k.

SS››kkççaa kkuullllaann››llaann kk››ssaallttmmaallaarr::

lol: (Loughing out laud)-Yüksek sesle/kahkaha ilegülmek.

rofl: (Rolling on the floor laughing)-Gülmektenyerlere düflmek/yerlerde yuvarlanmak.

btw: (By the way)-Bu arada veya ha akl›ma gel-miflken.

u?: (You?)-Ya sen?

sup?: (What’S Up?)-Ne var ne yok?

ty veya thx (Thank you)-Teflekkür ederim.

tyvm: (Thank you very much)-Çok teflekkür ederim.

np: (No problem)-Sorun de¤il, önemli de¤il.

hi veya slm: Merhaba, selâm.

bye: Hoflça kal.

afk veya away: (Away from keyboard): Bilgisaya-r›n bafl›ndan ayr›lma durumunu gösterir.

back: Bilgisayar›n bafl›na tekrar dönüldü¤ünügösterir.3388

brb: (Be Right Back) Bilgisayar›n bafl›ndan k›sasüreli ayr›lmak. Geri dönece¤im.

?: Anlamama/daha fazla bilgi isteme belirtisi.

k: (oK)-Tamam, oldu, anlad›m.

omg: (Oh my God)-Aman Allah’›m!

cya: (See you later)-Sonra görüflürüz.

FF-- ‹‹NNTTEERRNNEETT NNEEDDEENN GGEERREEKKLL‹‹??

‹nternet üzerine her gün milyonlarca bilgi eklen-mekte ve yine her gün milyonlarca kullan›c› in-ternete ba¤lanmaktad›r. Bu durum firmalar›n in-ternetten yararlanma isteklerini körüklemekte, buarzu ise bu konuda yaz›l›m gelifltirenleri teflviketmektedir. Bu döngü içerisinde internet gitgidegünlük hayat›n içerisine girmekte, ticaretten e¤i-time, sa¤l›ktan siyasete tüm alanlarda etkisini gi-derek artt›rmaktad›r. Günümüzde bankalar tümhizmetlerini internet üzerine tafl›makta ve böyle-ce müflterilerine flubesiz bankac›l›k hizmetlerinien etkin flekilde sunmaya gayret etmektedirler.Bu konuda bankalar aras›nda k›yas›ya bir tekno-loji savafl› yaflanmaktad›r. ‹nternet üzerinde birçok sanal al›flverifl merkezi faaliyettedir. Ayr›cafirmalar›n kendilerine, ürünlerine ait bilgileri, du-yurular› internet üzerine tafl›ma iste¤i gün geçtik-çe artmaktad›r. Bunun için firmalar›n çok iyi ge-rekçeleri vard›r.

3399

‹‹nntteerrnneettllee nneelleerr yyaappaabbiilliirriizz??

‹nternet web dedi¤imiz bir sistemi içerir. Webson y›llarda yaz›l›m firmalar›n›n gelifltirdikleriaraçlar sayesinde yaz›, resim, ses ve animasyon-lar ile filmlerin birleflti¤i, görsel ve iflitsel a¤›rl›kl›bir ortam hâline gelmifltir. Bu da bilgilerin dahakolay eriflilebilir, daha estetik ve etkileflimli birarabirim yard›m›yla kullan›c›ya sunulmas›n› sa¤-lar. Web sayfas› ad›n› alan bu arabirim birçoksayfan›n bir araya gelmesiyle web sitesi dedi¤i-miz bilgi öbe¤ini oluflturur. Bir web sitesi teorikolarak sonsuz say›da sayfadan oluflabilir. Bu say-falarda firma hakk›nda bilgiler, ürün tan›t›mlar›,duyurular, kampanyalar, kullan›c› hakk›nda bilgitoplayacak formlar, siparifl ve rezervasyon form-lar›, fiyat listeleri ve daha birçok fley içerebilir.Web’in en büyük avantaj› sayfalar›n istenen za-manda de¤ifltirilebilmesidir.

Arama motorlar›, haber gruplar›, web, e-posta,an›nda mesajlaflma yaz›l›mlar›, sohbet, bankac›-l›k, e¤itim, e-ticaret, e-yay›nc›l›k gibi bir çok ser-visin getirdi¤i avantajlar internet arac›l›¤›yla ha-yat›m›za girmifltir. Öte yandan insanlar teknolojiyard›m›yla pek çok alandaki bilgiye kolay, ucuz,h›zl› ve güvenli bir flekilde eriflebilmektedir. ‹n-ternet ayr›ca, kiflilerin de¤iflik konularda fikirleri-ni serbestçe söyleyebilecekleri ortamlar bar›nd›-ran bir demokrasi platformudur.4400

‹‹nntteerrnneettttee ttiiccaarreett ((ee--ttiiccaarreett))

Çok genç olmas›na ra¤men, internetin ulaflt›¤› ti-caret hacmi giderek art›fl göstermektedir. NUAInternet Survey’in araflt›rmas›na göre e-ticarethacminin dünya çap›nda, 2003’ü 3 trilyon dolar-la kapad›¤› tahmin ediliyor. 2004 y›l›nda bu ra-kam›n 8 trilyon dolar olaca¤› hesaplanmaktad›r.Türkiye’de ise 2004’te e-ticaret hacminin 18 mil-yar dolar› bulmas› bekleniyor.

Elektronik ticareti, Hazine ve D›fl Ticaret Müste-flarl›¤›, “Bilgisayar a¤lar› arac›l›¤›yla ürünlerin ta-n›t›m›n›n, sat›fl›n›n, ödemesinin ve da¤›t›m›n›nyap›lmas› ifllemi” olarak tan›ml›yor. Dünya Tica-ret Örgütü’nün tan›m›na göre ise e-ticaret, “Malve hizmet üretiminin, reklam›n›n, sat›fl ve da¤›t›-m›n›n telekümünikasyon a¤lar› üzerinden yap›l-mas›”d›r.

Elektronik ticaret kendi aras›nda üç kategoriyeayr›l›yor:

1- Firmadan firmaya e-ticaret (Business to Busi-ness-B2B)

2- Firmadan tüketiciye e-ticaret (Business to Con-sumer-B2C)

3- Firmadan yönetime e-ticaret (Özel sektör fir-malar›ndan kamu kurulufllar›na)-(Business to Go-vernment-B2G)

4411

Bugün elektronik ticaret giderek önemini art›r-makta ve kaç›n›lmaz olarak flirketleri kendisineçekmektedir. E-ticaret sayesinde al›c› ve sat›c›n›nyüzyüze temas› söz konusu olmaks›z›n sat›c›, pa-zar araflt›rmas›n›, ürün plânlamas›n›, ürünün rek-lam›n›, sat›fl duyurusunu yaparken, al›c› da en iyiürünü kendisine seçme flans› veren birçok e-tica-ret sitesinden tespit ederek k›sa sürede pazararaflt›rmas› yap›p kendisi için en uygun olan› ala-bilmektedir. E-ticarette ödemeler genelde kredikart› ile yap›lmakta baz› kurulufllar havale yönte-mi ile de ödeme kabul etmektedirler. ‹nternetinönemli alanlar›ndan biri de “internet reklamc›l›-¤›”d›r. ‹nternetteki ilk reklam 1994’te ekranlaradüflmüfltü. Toplam reklam pazar› içinde ‹nternetreklamc›l›¤›n›n kaplad›¤› yer incelendi¤inde,Türkiye’de bu alan›n yeterince geliflmedi¤i orta-dad›r. Geliflmifl ülkelerde internet reklamc›l›¤›,toplam reklam pazar›n›n yaklafl›k yüzde 10’unuolufltururken Türkiye’de bu oran›n yüzde 3-5 ci-var›nda oldu¤u görülmektedir.

‹‹nntteerrnneett kkuullllaann››cc›› ssaayy››ss›› nnee kkaaddaarr??

‹nternet, flimdiye kadar hiçbir kitle iletiflim arac›-n›n ulaflamad›¤› bir h›zda büyüdü. 50 milyonkullan›c›ya radyo 38 y›lda, televizyon 13 y›ldaulafl›rken, internet büyük bir h›zla yay›larak ayn›4422

rakama 4.5 y›lda ulaflt›. 2002 sonunda tüm dün-yada internet kullan›c› say›s› 655 milyonu bulduve bu rakam y›lda ortalama yüzde 30 art›yor. Ya-ni her y›l Türkiye nüfusunun iki kat› kadar yeniinternet kullan›c›s› sanal dünyaya yelken aç›yor.Her gün 150 bin kifli internetle tan›fl›yor, 2005’te1 milyardan fazla insan›n internet eriflimine sahipolmas› bekleniyor. Çeflitli araflt›rma kurulufllar›taraf›ndan yap›lan araflt›rmalar birbirine yak›nsonuçlar ortaya koyuyor. Merkezi ‹rlanda’n›nbaflkenti Dublin’de bulunan ve internet üzerin-deki araflt›rmalar›yla tan›nan www.nua.com’un2002’de yapt›¤› bir araflt›rmada dünya çap›ndainternet kullan›c› say›s›n›n 605.6 milyon kifli ol-du¤u sonucu ç›km›flt›r. Araflt›rmaya göre,1999’da 171, 2002’nin May›s ay›nda ise 580.7milyon kifli olan internet kullan›c› say›s› 2003bafllar›nda 605.6 milyon kifliye ulaflt›.

Avrupa ve Asya’daki h›zl› büyümeye karfl›n,2002 sonu itibariyle 169 milyon internet kullan›-c›s›na sahip olan ABD, dünyada en çok interne-te ba¤lan›lan ülke ünvan›n› koruyor. Nielsen-NetRating araflt›rma kuruluflu taraf›ndan dünyagenelinde yap›lan araflt›rmaya göre de, 2002 y›l›sonu itibar›yla, ABD yetiflkin nüfusunun yüzde79’unu oluflturan 168.6 milyon Amerikan vatan-dafl›n›n internet kullan›c›s› oldu¤u ç›km›flt›r.Dünya internet nüfusu içinde ABD’li kullan›c›lar

4433

yüzde 29’la birinci s›rada bulunurken, dünya in-ternet kullan›c›lar›n›n yüzde 23’ü Avrupa’da ya-fl›yor. ‹nternet kullan›m›n›n h›zla artt›¤› Avru-pa’da 2002 sonu itibariyle 133.4 milyon internetkullan›c›s› bulunuyor. ‹nternet kullan›c› say›s› pe-netrasyon oran› ABD’de yüzde 60,4, Avrupa ül-kelerinde yüzde 29,77 olarak gerçekleflmektedir.

Avrupa k›tas›nda internet kullan›c› say›s›n›n enh›zl› artt›¤› ülke ise ‹spanya. ‹nternet kullan›moran› 2002’de ABD’de yüzde 3 artarken bu oran‹spanya’da yüzde 22 olarak gerçekleflti. 7 milyoninternet kullan›c›s›n›n bulundu¤u ‹spanya’da Bi-lim ve Teknoloji Bakanl›¤›, k›rsal kesimdeki yer-leflimlerin yüzde 30’unun 2003 Haziran›na ka-dar internete ba¤lanaca¤›n›, 2004 y›l› bafl›nda isekalan yüzde 70’lik nüfusun internet altyap›s›nakavuflaca¤›n› aç›klam›flt›. ‹nternet kullan›c› say›s›aç›s›ndan Çin de bugün ABD ile yar›fl›r durumda-d›r. 2003’teki Dünya Ekonomik Forumu’nun Da-vos toplant›lar›nda konuflan China Netcom flirke-tinin baflkan› Edward Tian, ülkesindeki interneteba¤l› cihazlar›n 2008’de 200 ila 300 milyonaulaflaca¤› tahmininde bulunmufltur. Dünyan›n enkalabal›k ülkesi Çin’de internet kullan›c› say›s›,2003’te 8.9 milyon artarak 68 milyon kifliye ulafl-t›. Çin Internet Network Enformasyon Merke-zi’nin (CNNIC) verdi¤i rakamlara göre, 1.3 mil-yarl›k Çin nüfusunun yüzde 5.3’ü internet kulla-n›yor. Pazar araflt›rmalar› flirketi Nielsen/Netra-4444

tings’in verilerine göre, Çin’de internet kullan›c›say›s› her 12-18 ayda iki kat›na ç›k›yor.

Araflt›rma kurulufllar›n›n verileri birbirine yak›nsonuçlar veriyor. Bu nedenle 2001 y›l›n›n Aral›kay›nda Internet.com’da yay›nlanan önemli birsonucu sizlerle paylaflmak istiyoruz.

DDüünnyyaa OOnnlliinnee NNüüffuussuu

ÜÜllkkee NNüüffuuss IInntteerrnneett KKuullllaann››cc››llaarr›› AAkkttiiff KKuullllaann››cc››llaarr IISSSS ssaayy››ss››

(Kaynak) (Nielsen//NetRatings)

ABD 278.0 milyon 168 milyon 102.0 milyon 7,800

(Nielsen//NetRatings)

Almanya 83 milyon 26 milyon (Forsa) 15.1 milyon 123

Arjantin 37.4 milyon 2.0 milyon (D’Alessio IROL) 1.9 milyon 33

Avustralya 19.4 milyon 5 milyon (eMarketer) 5.6 milyon 718

Avusturya 8.2 milyon 2.7 milyon (Austrian 1.3 milyon 37

Internet Monitor)

BAE 2.4 milyon 400,000 (Internet Arab World) NA 1

Bahreyn 645,361 <40,000 (DIT.net) NA 1

Belarus 10.4 milyon 100,000 (Belarus Büyükelçili¤i) NA 4

Belçika 10.3 milyon 2.7 milyon (InSites) 1.6 milyon 61

Brezilya 174.5 milyon 6.1 milyon (eMarketer) 6.0 milyon 50

Bulgaristan 7.7 milyon 585,000 (GFK-Bulgaristan) NA 26

386,000 (BBSSGallup)

Cezayir 30.6 milyon 50,000 (Internet Arab World) NA 8

Çek 10.2 milyon 2.2 milyon (GfK) NA >300

Cumhuriyeti

Çin 1.3 milyar 22.5 milyon (CNNIC) NA 3

Danimarka 5.4 milyon 1.6 milyon (NetValue) 1.6 milyon 13

4455

Estonya 1.4 milyon 462,000 (TNS Interactive) NA 28

Filipinler 82.8 milyon 2.0 milyon (DigitalFilipino.com) NA 33

Finlandiya 5.2 milyon 2.0 milyon (eMarketer) 1.0 milyon 23

2.15 milyon (Taloustutkimus)

Fransa 60 milyon 11 milyon (Nielsen//NetRatings) 5.5 milyon 62

Yunanistan 10.6 milyon 1.3 milyon (VPRC) NA 27

Güney Afrika 43.6 milyon 1.5 milyon (Nielsen//NetRatings) 611,000 44

Güney Kore 47.9 milyon 16.7 milyon (Gartner Dataquest) 13.1 milyon 11

H›rvakistan 4.3 milyon 300,000 (IDC) NA 9

Hindistan 1 milyar 5.0 milyon (NASSCOM) NA 43

Hollanda 16 milyon 6.8 milyon (Nielsen//NetRatings) 4.5 milyon 52

Hong Kong 7.2 milyon 3.9 milyon (Nielsen//NetRatings) NA 17

‹rlanda 4.0 milyon 1.0 milyon (Amarach) 560,000 22

‹srail 6.0 milyon 1.2 milyon (eMarketer) 976,000 21

‹talya 57.7 milyon 11.0 milyon (Nielsen//NetRatings) 8.3 milyon 93

‹zlanda 278,000 167,000 (Int’l Telecom. Union) NA 7

‹ngiltere 59.6 milyon 33.0 milyon (Jupiter MMXI) 13.0 milyon 245

‹spanya 40.0 milyon 7 milyon (Telefonica) 4 milyon 56

‹sveç 8.9 milyon 4.5 milyon (Nielsen//NetRatings) 3.0 milyon 29

‹sviçre 7.3 milyon 3.4 milyon (Nielsen//NetRatings) 1.8 milyon 44

Japonya 126.8 milyon 22 milyon (eMarketer) 20 milyon 73

Kanada 31.6 milyon 14.2 milyon 8.8 milyon 760

(Media Metrix Canada)

Katar 769,000 47,000 (Internet Arab World) NA 1

Kolombiya 40.3 milyon 700,000 (IDC) NA 18

Kuveyt 2 milyon 63,000 (eMarketer) NA 3

Küba 11.2 milyon 40,000 (Küba Hükümet NA 4

Kaynaklar›) 60,000 (Int’l Telecom. Union)

Libya 5.2 milyon 7,500 (Internet Arab World) NA 1

Litvanya 3.6 milyon 320,000 (SIC Gallup Media) NA 14

Lübnan 3.6 milyon Yaklafl›k 420,000 (Arab Advisors) NA 22

Macaristan 10.1 milyon 730,000 (NetSurvey) NA 16

4466

Malezya 22.2 milyon 2 milyon (IDC Malaysia) NA 7

Meksika 101.8 milyon 2.3 milyon (eMarketer) 1.7 milyon 51

M›s›r 70 milyon 455,000 (DIT.net) NA 50

Norveç 4.5 milyon 2.2 milyon (Norsk Gallup) 1.4 milyon 13

Portekiz 10.1 milyon Yaklafl›k 2.0 milyon (Marktest) NA 16

Romanya 22.4 milyon 630,000 (European Survey of NA 38

the Info. Society)

Rusya 145 milyon 7.5 milyon (Computer NA 35

Industry Almanac)

Singapur 4.3 milyon 1.3 milyon (Singapore IDA) 956,000 9

Slovakya 5.4 milyon Yaklafl›k 700,000 (TNS Factum) NA 6

Slovenya 1.9 milyon Yaklafl›k 400,000 (RINE Project) NA 11

Sri Lanka 19.4 milyon <50,000 (NUA) NA 5

Sudan 36.0 milyon 10,000 (Internet Arab World) NA 1

Suriye 16.7 milyon 20,000 (Internet Arab World) NA 1

Suudi Arabistan 22.8 milyon 300,000 (Internet Arab World) NA 42

fiili 15.3 milyon 1.8 milyon (Int’l Telecom. Union) NA 7

Tayland 61.8 milyon 4.6 milyon (Bangkok NA 15

Araflt›rma Merkezi)

Tayvan 22.3 milyon 6.4 milyon (iamasia) 5.0 milyon 8

Tunus 9.7 milyon <120,000 (Internet Arab World) NA 1

TTüürrkkiiyyee 6666..55 mmiillyyoonn 33..77 mmiillyyoonn ((IIBBSS)) NNAA 2222

Ukrayna 48.8 milyon 750,000 (Committee NA 32

on Comm. and Info.)

Umman 2.6 milyon 50,000 (DIT.net) NA 1

Ürdün 5.2 milyon 25,000 to 30,000 NA 5

(‹nsan Haklar› Derne¤i)

Vietnam 80.0 milyon 22,000 (CommerceNet) NA 5

Yemen 18.0 milyon 12,600 (Internet Arab World) NA 1

Yeni Zelanda 3.8 milyon 1.3 milyon (Nielsen//NetRatings) 1 milyon 36

KKaayynnaakk:: TTuurrkk..IInntteerrnneett..ccoomm

4477

‹‹nntteerrnneettttee ttrriillyyoonnllaarrccaa ssaayyffaa bbuulluunnuuyyoorr

‹nternette geride b›rak›lan 10 y›lda o kadar h›zl›geliflme sa¤land› ki, flimdi internet siteleri bütündünyay› sard›. Dünya üzerindeki internet siteleri-nin ölçümünü yapan Netcraft Web Sunucu-su’nun 2001 y›l› Aral›k ay› sonuçlar›na göre in-ternette 36 milyon 276 bin 252 adet site bulun-du¤u tahmin ediliyor. Dünya çap›ndaki web say-falar›n›n istatistiklerine bakt›¤›m›zda en güncelveriyi Google arama motorundan alabilece¤imi-zi görüyoruz. Ekim 2003 itibariyle, Google veritaban›nda 3,307,998,701 web sayfas› kay›tl›d›r.Ancak, internetteki sayfalar›n büyük bölümününarama motorlar›nda kay›tl› olmad›¤›n› dikkate al-mak gerekiyor. Bu nedenle internette bulunanweb sayfa say›s› konusunda kesin olarak bir yar-g›ya varmak mümkün de¤il. Ancak, bu say›n›ntrilyonlarla ifade edilebilece¤i belirtiliyor.

‹‹nntteerrnneettiinn ggeelleeccee¤¤ii:: ‹‹nntteerrnneett22 PPrroojjeessii

Web’in h›zla artan kullan›m› nedeniyle, mevcutinternet üzerindeki gecikme, yavafllama, kapasiteyetersizli¤i gibi olumsuzluklar da artmaktad›r. ‹n-ternet2, özellikle bu gecikmelere tolerans göste-remeyecek üniversite ve araflt›rma laboratuarlar›aras›ndaki etkileflimi iyilefltirme amac›yla tasar-lanm›flt›r. Hâlen gelifltirilme aflamas›nda olan sis-4488

tem dünya çap›nda 180 Amerikan üniversitesi ta-raf›ndan kullan›lmakta ve gelifltirilmektedir. Ge-lifltirme çal›flmalar› internet a¤lar› alan›nda uz-man olan bir çok flirket taraf›ndan da desteklen-mektedir. Türkiye’de henüz ‹nternet2 a¤›na ba¤l›bir kurulufl bulunmamaktad›r. Gelece¤in ‹nternetalt yap›s›nda kullan›lacak standartlar› belirlemekamac›yla ‹nternet2 Vakf› kurulmufl ve çal›flmalarbu çat› alt›nda sürdürülmeye bafllanm›flt›r. Sistemüzerinde k›t’alar aras› h›zl› veri transferi gerçek-lefltirmeye çal›flan uzmanlar, bu alanda çeflitli re-korlara da imza atmaktad›rlar. 6 Mart 2003’deABD’deki Sunnyvale ile Hollanda’daki Amster-dam kentleri aras›ndaki 10.978 kilometrelikuzakl›ktaki mesafede gerçeklefltirilen veri transfe-ri denemesinde saniyede ortalama 923 megabith›za ulafl›ld›. ‹ki CD’den oluflan bir DVD film bü-yüklü¤ündeki veri, tipik bir ev ba¤lant›s›ndanyaklafl›k 3.500 kat daha h›zl› bir flekilde okyanu-su geçti. ‹nternet2 projesi hakk›nda daha ayr›nt›-l› bilgi, http://www.internet2.edu adresinden eldeedilebilir.

4499

5500

II II .. BBÖÖLLÜÜMM

‹‹NNTTEERRNNEETT ‹‹NN GGEETT‹‹RRDD‹‹⁄⁄‹‹ SSOORRUUNNLLAARR

AA-- ‹‹NNTTEERRNNEETTTTEE KK‹‹MMSSEE GGÜÜVVEENNDDEE DDEE⁄⁄‹‹LL

Bilgisayar teknolojilerinin her alanda kullan›lma-ya bafllanmas›yla birlikte, teknolojinin kötüamaçla kullan›m› da büyük bir sorun olarak öneç›kt›. ‹nternetin beraberinde getirdi¤i sorunlar›nen bafl›nda güvenlik gelmektedir. ‹nternete ba¤l›her bilgisayar d›flar›dan gelebilecek sald›r›laraaç›kt›r. Her ne kadar internete ba¤l› olmayan bil-gisayarlara s›zmak da günümüzde baz› teknoloji-lerle mümkün olsa da, d›flar›dan gelebilecek sal-d›r› için en fazla kullan›lan yol internettir.

‹nternetten gelebilecek sald›r›lara de¤inmedenönce, bilgilerimize internet d›fl› müdahalenin na-s›l olabilece¤ine de k›saca de¤inelim. Bugün ge-liflmifl baz› teknolojilerle bilgisayar ekran›ndakigörüntü baflka bir ekranda da görüntülenebil-mektedir. Bu yöntemde, takip edilmek istenen ki-flinin bilgisayar›n›n bulundu¤u ev ya da ofisin

5511

yaklafl›k 200 metre kadar yak›n›na izleme cihaz-lar› bulunan bir minibüs park edilmektedir. Buaraçtaki özel cihazlar›n ekran›nda, takip edilenkiflinin bilgisayar›n›n ekran›ndaki görüntü aynenoluflturulmakta ve izlenebilmekte, dilenirse kay›tedilebilmektedir. Bilgisayar ekranlar› elektro-manyetik sinyaller yaymaktad›r. Söz konusu sis-tem, takip edilen monitörün yayd›¤› sinyalleritoplay›p istenilen ekranda ayn› görüntüyü olufltu-rabilmektedir. Bu yöntemin d›fl›nda yine izlenenkiflinin, bilgisayar›nda klavyede bast›¤› tüm tuflla-r› kaydeden küçük yaz›l›mlar veya çipler bulun-maktad›r. Genellikle klavye kablosunun bilgisa-yara ba¤land›¤› noktaya tak›lan yaklafl›k 3 san-timlik bu cihaz tüm klavye vurufllar›n› kaydet-mektedir. Klavyeden yap›lan vurufllar› takip edenve kay›tlar› istenilen adrese e-posta ile göndereninternet temelli yaz›l›mlar da bulunmaktad›r.

BBüüyyüükk rriisskk aalltt››nnddaayy››zz

Teknolojiyi yayg›n olarak kullanmakla birliktebüyük bir riski de kabul etmifl oluyoruz. Hayat›-m›z art›k bilgisayarlara ba¤›ml›. Güç kaynaklar›-n›, iletiflimi, finans servislerini, havac›l›kla ilgiliherfleyi bilgisayarlar yönetiyor. Hayatî önem tafl›-yan tüm bilgiler, hastane kay›tlar›, ifl plânlar› yada suç dosyalar› bilgisayar ortam›nda saklan›yor. 5522

Bilgisayarlara her ne kadar çok güvensek tüm ifl-lerimizi onlar›n yard›m›yla gerçeklefltirsek de,onlar›n kötü tasar›m, yetersiz kalite kontrol, kazave en kötüsü de bir sald›r›ya karfl› korunmas›z ol-du¤unu unutmamak gerekiyor. Siber sald›r›lar, vi-rüsler, truva atlar› hepsi her fleyimizi emanet etti-¤imiz bilgisayar sistemlerinin bir anda yerle birolmas› için tehlike oluflturuyor. Ça¤dafl bir h›rs›-z›n bilgisayar sistemlerinden çalabilece¤i fleyle-rin, silâhla çal›nabileceklerden çok daha de¤erlioldu¤unu unutmamam›z gerekiyor.

‹nternetin getirdi¤i olanaklardan yararlan›rken,e¤er gerekli tedbirleri almam›flsak bilgisayar›m›z-da bulunan tüm bilgilerimiz tehlikede demektir.Sistemimize giren kiflinin bize verdi¤i zarar çokçeflitli olabilir. Üzerinde birkaç y›ld›r çal›flt›¤›m›zbir kitap, uzun bir u¤rafl sonras›nda bitirme afla-mas›na getirdi¤imiz bir tez, web sitemizin, e-pos-ta adresimizin hatta banka kartlar›m›z›n flifrele-ri... Bu gibi olaylar›n hiçbirinin yasal olmad›¤› vehukuk tabiriyle h›rs›zl›k oldu¤u ortadad›r. ‹nter-netle ilgili hukuk sisteminin tam olarak yerleflme-mesi, konuyla ilgili yasal düzenlemelerin yetersizkal›fl› nedeniyle bu suçlar›n birço¤unun cezas›zkald›¤› görülmektedir. ‹nternetin Türkiye’de yeniyeni yayg›nlaflmaya bafllad›¤› dönemlerde hat›r-larsan›z ‘hacker’lar hakk›nda bas›nda ç›kan ha-berlerin hemen hemen hepsi, ‘hacker’lar› gökle-

5533

re ç›kartan, onlara neredeyse destek veren tür-dendi. Gösterilen “Dahi çocuk kaflla göz aras›n-da götürmüfl!” gibi bir yaklafl›m hâlâ devam etsede son zamanlarda biraz ayaklar› yere basan ha-berlere do¤ru bir yönelifl var. Bu aflamada med-yaya büyük görev düflmektedir. Teknolojiyi kulla-n›larak yap›lan h›rs›zl›k veya sistemlere verilenzararlar büyük bir bilgi gerektirdi¤i için takdiredilme pozisyonuna girilmektedir. Bu tür eylem-lerin hiçbir yasall›¤›n›n olmad›¤› ve kifli veya ku-rumlar›n maddî manevî zarar›na yol açt›¤› unu-tulmamal›d›r.

2003 y›l› içinde ‹stanbul’da gerçekleflen bir olay›bu duruma örnek gösterebiliriz. Bir ifl adam›n›ninternetteki hesab›na giren kimli¤i belirsiz kifliveya kifliler, bir döviz bürosu ile temasa geçmiflve döviz sat›n almak istediklerini bildirmifllerdir.Ödemeyi internetten havale fleklinde yapacakla-r›n› bildiren “h›rs›zlar”, döviz al›m› için söz ko-nusu döviz bürosuyla anlaflm›fl ve ödemeyi debelirttikleri gibi internetten havale ile, hesab›nagirdikleri bu ifl adam›n›n paras›yla yapm›fllar. Dö-viz bürosuna giderek dövizi nakit olarak al›p ka-y›plara kar›flm›fllard›r.

Ortada bir ma¤dur ifl adam›, paran›n havale edil-di¤ini ispat ve takip için bankan›n kay›tlar› ve dö-viz bürosu bulunmas›na ra¤men, yetkililer yeter-5544

li delil bulunamad›¤› gerekçesiyle olay hakk›ndatakipsizlik karar› vermifllerdir.

MM››ss››rr ggeevvrree¤¤iinnddeenn ddüüddüü¤¤ee ‘‘hhaacckkeerr’’ll››kk

1971 y›l›nda, John Draper isimli bir Vietnam ga-zisi, Cap’n’ Crunch (m›s›r gevre¤i markas›) kutu-sundan ç›kan promosyon düdüklerinin 2600MHz tonda ses ç›kartt›¤›n› fark etti. Bedava tele-fon görüflmesi yapmak için düdü¤ü telefonun al›-c›s›na üflemek yeterliydi. Bu olay, tarihte ilk‘hack’ olay› olarak kabul ediliyor. Günümüze ge-lindi¤inde hack çeflitli aflamalar kat etti. fiu anda‘hack’in fleklinde büyük de¤ifliklikler olsa daamaç, temelde ç›kar sa¤lamaya dayan›yor. O dö-nemde, amaç bedava telefon görüflmesi yapmak-t›, flimdi ise kredi kart› flifreleri çalarak veya inter-net bankac›l›¤› sisteminden hesaplara girerekhaks›z kazanç elde etmek. ‹nternete gelindi¤indeise 1995 y›l›nda Hong Kong’da ilk ‘hacker’›n ya-kaland›¤›n› görüyoruz.

SSaannaall vveeyyaa ssiibbeerr ssaavvaaflfl

Teknolojiyi kullanarak sald›r›da bulunmak, “Si-ber Savafl” veya “Bilgi Savafl›” olarak adland›r›l›-yor. “Siber savafl”la düflman devletler kadar rakipkurulufllar da birbirlerine sald›r› yaparak, büyük

5555

zararlar verebilir. Bu yolla, flirketlerin rakibininsistemine gizlice girmesi ve milyonlarca dolarl›kbir projeyi ele geçirerek rakibine zarar vermesimümkündür. Olaya kaza ya da virüs süsü vere-rek, rakip flirketin konuyla ilgili tüm verilerinin deyok edilmesi mümkün. Bu ifl için virüsler ve tro-jan ad› veriler Truva Atlar› ya da “Worm” yanikurtlar kullan›labilir. Son zamanlarda, h›zla yay›-lan bilgisayar virüsleri milyonlarca dolar veri veiflgücü kayb›na yol açabiliyor. Rakip flirketlerinveya ülkelerin birbirleriyle olan mücadelelerindeteknoloji kilit konumda bulunuyor.

“Siber savafl›n geçmifli Amerika-Rusya aras›ndakiso¤uk savafl dönemine uzan›yor. ‹nternet korsan-lar›n›n çal›flmalar›n›n, o dönemdeki ajanlar›n bil-gi toplama çal›flmalar›na benzedi¤i ifade ediliyor.Günümüzde rekabet için bilgi sald›r›lar› yeni birboyut kazanm›fl durumda. Sadece flirketler ara-s›nda de¤il, devletler aras›nda da bu gibi sald›r›-lar yap›ld›¤› biliniyor. Baz› devletler yurt d›fl›ndae¤itim gören ö¤rencilerinden sadece derslere de-vam etmekle kalmay›p, bulunduklar› ülkedekiflirket ya da kurulufllara stajyer olarak girip, bilgitoplay›p, bu bilgileri devletlerine aktarmalar›n›istiyorlar.

Siber savafl her geçen gün, birbirine düflman dev-letlere yeni ufuklar aç›yor ve yeni yok etme ola-5566

naklar› sunuyor. Gerekli donan›ma sahip bir ül-kenin Amerika’n›n banka sistemini göçertip, WallStreet’i bile yok edebilece¤i ifade ediliyor.

DDeevvlleettlleerr ddee ssiibbeerr ssaavvaaflfl yyaappaarr

Siber savaflla ilgili en büyük çeliflki; onun, tekno-lojik olarak en çok geliflmifl devletler taraf›ndandesteklenmesidir. Çünkü, Siber savafl, savafl mey-dan›nda en çok onlar taraf›ndan kullan›lmakta-d›r. Siber savafl›n silâhlar›, yak›n gelecekte terö-rist silâhlar›n›n ve düzenli ordular›n yerini ala-cakt›r. Bugün birçok ülke siber askerler yetifltir-mektedir. Siber savafl için askerler yetifltiren vebunlar› etkin bir flekilde kullanan ülkelerin bafl›n-da Amerika Birleflik Devletleri geliyor. ABD, biryandan siber savafl yaparken bir yandan da bir-çok siber sald›r›ya maruz kal›yor. Bunu fiubat2002’de ABD Senatosu’nda bir alt komitede ko-nuflan Bush’un sanal güvenlik dan›flman› RichardClarke flöyle dile getirmiflti: “fier ekseninde yeralan ‹ran, Irak ve Kuzey Kore’nin yan› s›ra Çin veRusya da ABD’ye karfl› siber askerler yetifltirmek-tedir. Alt yap›m›z› hedef alabilecek bu sald›r›larabundan sonra aralar›nda askerî operasyonlar›nda bulundu¤u tüm olanaklarla karfl›l›k verece¤i-mizi duyururuz.”

5577

SSaalldd››rr››yyaa kkaarrflfl›› ssaalldd››rr››

Gerçi flu ana kadar, hiçbir siber sald›r›ya karfl› as-kerî bir operasyonla karfl›l›k verilmifl de¤il. An-cak, siber sald›r›n›n geldi¤i noktaya do¤ru karfl›sald›r›lar düzenlendi¤i ve bu hedeflerin yerleri-nin tespit edilmesi için çal›flmalar yap›ld›¤›n› tah-min etmek mümkün. Hatta baz› sistemlerde oto-matik olarak karfl› reaksiyon gösteren ve sald›rga-n›n bilgisayar›n› çökerten yaz›l›mlar bulunuyor.Öte yandan sivil ve askerî tüm hizmetlerin bilgi-sayarlar arac›l›¤›yla yap›l›yor olmas› bu alandagüvenli¤in sa¤lanmas› için de çal›flmalar yap›l-mas›n› gerekli k›l›yor.

MMiillyyaarr ddoollaarrll››kk ggüüvveennlliikk bbüüttççeelleerrii

ABD hükümetinin, 2002’de sanal güvenlik har-camalar› için ay›rd›¤› kaynak 2.7 milyar dolarolup, 2003’te bu oran 4.2 milyar dolar olarak be-lirlenmifltir. ‹nternet, her alanda eflitlik sa¤lad›¤›gibi burada da devreye girerek eflitli¤i sa¤l›yor vedünyan›n en büyük gücünü ‘hacker’lar karfl›s›n-da çaresiz b›rakabiliyor. Tüm güvenlik çabalar›nave milyar dolarlar ayr›lan sanal güvenlik bütçele-rine ra¤men, ABD sivil ve askerî hedefleri sibersald›r›lara maruz kalmaktan kurtulam›yor. Ger-çek flu ki, bilgisayar teknolojilerinde yüzde yüzgüvenlik hiçbir zaman mümkün de¤il. Bunun5588

mümkün olmad›¤›na örnek olarak 1996 Eylülay›nda CIA web sitesinin k›r›lmas› ve 1999 Ocakay›nda San Antonio’daki Kelly Hava Üssü bilgi-sayarlar›n›n, iki gün boyunca sürekli sald›r›ya u¤-ramas› gibi birçok olay› gösterebiliriz. Dünyan›nen ünlü ‘hacker’› Kevin Mitnick’in FBI, ABD Ha-va Kuvvetleri sistemlerini k›rmas›n› da bu listeyeeklemek mümkün.

MMaakkiinneellii ttaabbaannccaa yyeerriinnee bbiillggiissaayyaarr

Siber savafl bugün birçok ülkenin gündeminde.Bu çerçevede Londra D›fliflleri Araflt›rma Enstitü-sü de bir rapor yay›nlad›. Söz konusu raporda,modern bir sanayi devletinin bilgisayar sistemle-rine yönelik bir terörist eylemle felce u¤rat›labile-ce¤i uyar›s›nda bulunuluyor: “Belli bafll› bilgisa-yar kurumlar›na girifl, bir suçlu için de, iyi bir va-tandafla oldu¤u kadar aç›k. Bu sebeple, “elektro-nik teröristler” için, baz› güvenlik sistemlerininen zay›f noktalar›na yönelik stratejik plânlar kur-mak zor olmayacakt›r. Hedefin bilgisayar oldu¤ueylemlerde yöntem, sabotaj yoluyla bilgisayarazarar verilmesi ya da kullan›m›n›n tamamen dur-durulmas›yken, bilgisayar eylem arac› olarak kul-lan›lmaya kalk›ld›¤›nda uygulanacak yöntem, ve-rilerin de¤ifltirilmesi ya da kopyalanmas›. Bu se-naryonun bafl rolünü oynayan “hacker”lar, birin-

5599

ci yöntemi uygulayan teröristlerin yapt›klar› gibibilgisayar merkezlerini bombalamak yerine, sis-temin merkezine virüs göndererek ya da sistemik›r›p içine girme yolu ile bilgi çalarak sald›rmay›tercih ediyorlar. Gelece¤in Carlos’unun Çek ya-p›m› bir VZ61 makineli tabanca yerine bir IBMPC ile silâhlanm›fl olmas› pek flafl›rt›c› olmaz.”

BBiirreeyysseell bbiillggii ddee tteehhlliikkeeddee

Siber savaflta devletler ve flirketler kadar bireylerde hedef. “Bireysel Bilgi Savafl›” olarak tan›mla-yabilece¤imiz bu grupta yer alan sald›r›lar bir bi-reyin elektronik mahremiyetini hedef al›r. Bir ki-fliye ait tüm dijital kay›tlar› ve veri tabanl› giriflle-ri tehdit eden bu sald›r›lar; bilgi nerede sakl› olur-sa olsun onu bulup zarar vermeye yöneliktir. Or-talama bir bilgisayar kullan›c›s›n›n, saklad›¤› bil-gi üzerindeki kontrolü ne yaz›k ki çok fazla de-¤ildir. Kendimize ait bilgilerin tamam›n› kontroledemeyiz. ABD’de yap›lan bir araflt›rmaya göre,bilgisayar kullan›c›lar›n›n yüzde 78’i böyle birsald›r› sonucu bilgi kayb›na u¤ram›flt›r.

Geçmiflte, bir kifli hakk›nda bilgi almak için çal›flanbir ajan, minyatür kamera ya da mikrofon kullan-mak zorundayd›. Günümüz ajanlar› ise, o cihazla-r›n daha da küçülmüfl modellerini kullanmakla be-raber, ço¤unlukla zaten varolan verilere ulaflarak6600

her türlü bilgiyi edinmektedir. Birisine flantaj yap-mak için art›k onu aylar boyu takip etmek gerek-miyor, telefon hatlar›n›n ucunda bulunan bir bilgi-sayardan pek çok fley ö¤renmek mümkün.

Hayat›m›z hakk›ndaki pek çok bilgi dijital ortam-da saklan›yor. Hakk›m›zdaki bilgiler sürekli bilgi-sayarlar aras›nda gidip geliyor. ‹flin kötüsü, bilgisa-yarlarda kay›tl› olan bilgiler yüzde yüz do¤ru de-¤ildir, yanl›fl bir yasal kayd› düzeltmek oldukçazordur. ‹lk baflta çok da tehlikeli görünmeyen bugibi sald›r›lar, bir insan›n hayat›n› mahvedebilir.

BB-- SS‹‹BBEERR SSAAVVAAfifiIINN SS‹‹LLÂÂHHLLAARRII

Siber savaflç›lar, bilgisayarla kumanda edilen bü-tün sivil ve askerî sistemlere girerek, bu sistemle-ri istedikleri gibi yönlendirebilirler, bu sistemleridevre d›fl› b›rak›p çal›flamaz hâle getirebilirler.Bilgi savafllar›nda kullan›lacak olas› silâhlar bilgi-sayar virüsleri, Kurtlar, Truva atlar›, Mant›k bom-bas›, Tuzak kap›lar›, Mikroçipler, Nano makine-leri ve Mikroplar, Elektronik s›k›fl›kl›k, HERF si-lâhlar› ve EMP bombalar olarak s›ralanabilir.

MMaanntt››kk bboommbbaass›› ((LLooggiicc bboommbbss))

Bomba, virüs, kurt ya da baflka bir sistemi yay-mak için kullan›lan bir truva at› türüdür. Ba¤›m-

6611

s›z bir program ya da bir sistem programc›s› tara-f›ndan yaz›lm›fl, bir kod olabilir. D›flar›dan çal›fl-t›r›lmas› mümkün olan mant›k bombas›, bir bilgi-sayar›n sabit disk ya da posta dokümanlar›n›nformat›n› etkileyebilir. Günümüzde yo¤unluklaAmerikan yaz›l›mlar› kullan›lmaktad›r. Microsoftya da UNIX sistemleri dünya bilgisayar sistemle-rinin neredeyse tamam›n› ellerinde tutmaktalar.Bu durumda, Amerika’n›n baflka ülkelere ihraçedilen programlar›n hepsine truva at› yüklenme-sini istedi¤ini hayal edin. Böylece, örne¤in CIA,dünyan›n her yerinden bilgisayar sistemlerineba¤lanarak, istedi¤i her bilgiyi alabilecek, tümbilgi savafl› ajanlar›, istedikleri her bilgiye elleriy-le koymufl gibi ulaflabileceklerdir.

TTuuzzaakk kkaapp››llaarr›› ((TTrraapp ddoooorrss))

Tuzak kap›s› ya da arka kap›, bir sistemin içineyarat›c›s› taraf›ndan yerlefltirilen bir mekanizma-d›r. Tuzak kap›s›n›n fonksiyonu, yarat›c›s›n›n sis-temin içine, normal sistem koruyucular›n› afla-rak, s›zmas›n› sa¤lamakt›r. Mant›k bombalar›ndaoldu¤u gibi, tüm sistem üreticilerinin böyle birmekanizmay› baflka ülkelere ihraç ettikleri yaz›-l›mlar›n içine yerlefltirdiklerini düflünün. Bu belkide, stratejik plânlar ve uygulamalar için en kulla-n›fll› yol olacakt›r.6622

MMiikkrrooççiipplleerr ((CChhiippppiinngg))

Yaz›l›m›n yan› s›ra donan›m›n içine de bilinme-yen ifllevler yerlefltirmek mümkündür. Günümüzmikroçipleri, üreticisi taraf›ndan biçimlendirile-bilen ve bilinmeyen ifllevler yapabilecek olan,milyonlarca entegre devre içermektedir. Bu dev-reler, bir süre sonra tükenmek üzere yap›labilir,belli bir frekanstan sinyal ald›ktan sonra silinebi-lir ya da radyo sinyalleri yollayarak bulunduklar›yeri belli edebilirler.

NNaannoo mmaakkiinneelleerrii

Nano makineleri ve mikroplar bir sisteme çokciddi zararlar verebilir. Virüslerden farkl› olarakbu tür savafl araçlar›, hem yaz›l›ma hem de dona-n›ma sald›r›da bulunabilir. Nano makineleri, ka-r›ncadan bile daha küçük boyutta robotlard›r.Düflman›n bilgi merkezine yay›larak kullan›l›rlar.Nano’lar, bir ofisin içindeki her türlü boflluktansüzülerek, bir bilgisayar buluncaya kadar ilerler-ler. Boyutlar› çok küçük oldu¤u için, bilgisayar›niçindeki en küçük deliklerden bile geçebilirler.Elektronik devreleri kullan›lmaz hâle getirirler.Donan›m› yok etmenin baflka bir yolu da özelüretilmifl mikroplard›r. Bu mikroplar bildi¤imizkadar›yla ya¤ yemektedirler. Ya silisyum yiyenle-ri gelifltirilirse? Bir bilgisayar lâboratuvar›ndaki

6633

tüm entegre devreleri, bir siteyi, bir binay› hattabir flehri yiyip yok edebilirler.

EElleekkttrroonniikk ss››kk››flfl››kkll››kk

Elektronik s›k›fl›kl›k metodu, düflman›n iletiflimkanallar›n› bloke ederek, onun bilgi almas›n› en-gellemek için kullan›l›r. Bu metodun ikinci afla-mas›, iletiflim trafi¤ini bloke etmek yerine, düfl-man› yanl›fl bilgilendirmektir. Yanl›fl bilgilendir-me metodu, “Hafif Savafl” olarak tan›mlanmakta-d›r. Günümüzde de düflman›n ya da hedef al›nankuruluflun internet trafi¤ini kullan›lamayacak de-recede yavafllatmak için uygulanan baz› teknik-ler vard›r. Zaman zaman ortaya ç›kan virüsler deiletiflim trafi¤ini meflgul ederek interneti kullan›-lamayacak derecede yavafllatabilmekte, sunucu-lar› çökertebilmektedir.

HHEERRFF ssiillââhhllaarr›› vvee EEMMPP bboommbbaallaarr››

High Energy Radio Frequency (HERF) YüksekEnerji Radyo Frekans›’n›n k›saltmas›d›r. HERF si-lâhlar›, elektronik bir hedefi yüksek radyo fre-kans›yla vurarak onu saf d›fl› b›rak›r. Elektronikdevreler, pek çok kiflinin zannetti¤inden dahahassast›r. Fazla yüklemeyi kald›ramazlar. HERFsilâhlar› asl›nda, radyo ileticisinden baflka bir6644

fley de¤ildir. Hedefe konsantre radyo sinyaligönderirler. Hedef bir binan›n tüm a¤ sistemi yada günümüzün elektronik donan›ml›, uçaklar›,arabalar› olabilir. ‹çindeki insanlar için ölümcülsonuçlar do¤uracak, hareket hâlindeki bir araçda olabilir.

EMP (Electromagnetic Pulse) elektromanyetik at›flanlam›na gelmektedir. Kaynak nükleer ya danükleer olmayan patlamalar olabilir. Oldukça ge-nifl bir alandaki tüm bilgisayar ve iletiflim sistem-lerini yok etmek üzere, özel kuvvet ekipleri tara-f›ndan kullan›l›r. EMP bombas›, HERF’ten dahaküçük ebattad›r ancak ayn› zarar› verebilir. EMPtek bir hedefi de¤il, bomban›n etraf›ndaki tümdonat›m› yok eder.

VViirrüüss vvee ssoolluuccaannllaarr

Bilgisayarlardaki bilgilerimizi tehdit eden enönemli unsurlardan biri virüslerdir. Bilgisayar›nyeni yeni hayat›m›za girdi¤i y›llarda, “Bilgisaya-r›mda virüs varm›fl, acaba bana da bulafl›r m›?”diye soranlar bile olurdu. Bugün ise, bilgisayar-lardaki virüslerin ne oldu¤unu hemen hemenbilmeyen yok gibi. Biz yine de virüsler hakk›ndak›saca bilgi vererek konumuza girifl yapal›m. Bil-gisayar virüsleri, kötü amaçl› olarak tasarlanm›flküçük yaz›l›mlard›r. Bu yaz›l›mlar, bilgisayar›m›-

6655

za yükledi¤imiz program, oyun veya internettenindirdi¤imiz MP3 formatl› müziklerin içinde ge-lerek bilgisayar›m›za s›zabilir. Virüsleri gelifltirenkifliler, bunlar› çeflitli amaçlar için programlam›flolabilir. Virüslerin kimi, bilgiyar›m›z›n içinde bu-lunan tüm bilgileri tahrip ederken, baz›lar› sabitdiskimizin bozulmas›na yol açabilir. Baz› virüs-ler kendilerini hiç belli etmeden bilgisayar›m›z-daki bilgileri virüs yazar›n›n programlad›¤› bir e-posta adresine bizim haberimiz olmadan gönde-rebilir. Benzer bir flekilde bilgisayar›m›z›n “Bel-gelerim” klasöründe tuttu¤umuz dökümanlar,Outlook Express e-posta yaz›l›m›m›z›n içindekiAdres Defteri uygulamas›nda kay›tl› olan tümadreslere rastgele gönderiliyor olabilir. Veya vi-rüs, ayn› adreslere kendini ço¤altarak gönderiyorolabilir. Virüsün bulaflt›¤› her bilgisayarda buldu-¤u e-posta adreslerine kendini gönderdi¤ini dü-flünürsek, çok k›sa bir süre içinde yayg›nlaflaca-¤›n› ve büyük tehdit oluflturaca¤›n› öngörmemizmümkündür.

‹lk bilgisayar solucan› 1978’de do¤du. Xerox Pa-lo Alto Araflt›rma Merkezi’nde görevli JohnShoch adl› bir çal›flan›n yazd›¤› minik yaz›l›m›namac›, sunucular aras›nda dolaflmak ve ifllemcisio an için kullan›lmayan bilgisayarlar› tespit edipbunlar›n kullan›lmayan ifllemci gücünden fayda-lanmay› sa¤lamakt›. 6666

‹‹llkk vviirrüüssllee 11998866’’ddaa ttaann››flfltt››kk

Dünya ilk bilgisayar virüsü ile ise 1986’da tan›fl-t›. “Brain” adl› bu virüs, Pakistanl› iki kardeflinyasad›fl› yollarla kopyalay›p satt›klar› program›nikinci kez kopyalanmas›n› önleyen bir yaz›l›md›.1980’lerde internet kullan›m› bugünkü düzeyin-de olmad›¤›ndan “Brain” virüsü çok büyük birtehlike yaratmad›. Ancak daha sonra ortaya ç›ka-cak olan virüs programc›lar›n›n yolunu açm›fl ol-du. Zaman içinde iflletim sistemlerinin aç›klar›n›kullanan binlerce amatör ya da profesyonel virüsüretildi.

“Brain” virüsünden hemen bir y›l sonra 1987’de“Christmas Tree” virüsü ortaya ç›kt›. 1981’de ku-rulan Because It’s Time NETwork (BITNET), 9Aral›k 1987’de ilk ciddi virüs sald›r›s›na u¤rad›.

‹lk büyük solucan sald›r›s› ise 3 Kas›m 1988’degeldi. O gün internete ba¤l› bilgisayarlar›n nere-deyse onda biri, anlafl›lamayan bir nedenle iflle-mez hâle geldi. Bilgisayar uzmanlar›, asl›nda pekde flafl›rmad›lar; çünkü internetin ne kadar k›r›l-gan bir yap›s› oldu¤unu biliyorlard›. Solucan› ya-zan 23 yafl›ndaki üniversite ö¤rencisi Robert Tap-pan Morris, bu yüzden üç sene gözetim cezas›ald›. Morris, esas›nda sadece bilgisayarlar aras›n-da dolaflacak ve kendini sadece bir kere kopyala-yacak bir program yazmak istemifl, ancak bir

6677

yanl›fll›k yaparak solucan›n kendisini sonsuz sa-y›da kopyalamas›na neden olmufltu. Ancak, pro-gram yazmakta baflar›s›z olup biraz da “kazara”solucan yazan Morris’in gelece¤i çok parlak ol-du. Kurdu¤u Viaweb Inc. adl› flirket, Yahoo! tara-f›ndan 49 milyon dolara sat›n al›nd›.

Tappan’›n yazd›¤› solucan, asl›nda habis bir solu-can de¤ildi. Bilgisayarlardaki dosyalar› silmiyor-du. Ancak, temizlenmesi için büyük zaman veemek harcanmas›n› gerektirdi. Sadece ColoradoÜniversitesi’nde, yaklafl›k 1000 saati bulan bir te-mizlik yap›lmas› gerekti.

1989’da bulaflt›¤› bilgisayardaki verileri silme ka-pasitesine sahip “Dark Avanger” adl› virüs “Bra-in”›n izinden gitti. 1991’de ortaya ç›kan “Miche-langelo” virüsü bilgisayar dünyas›n› yay›lma h›-z›yla flaflk›nl›¤a u¤ratt›. As›l büyük tehlike ise1994’te yafland›; bir programc› virüs yaymakiçin interneti kullan›nca art›k virüsler internet or-tam›na girmifl oldu.

1999’da bafl gösteren “Melissa” virüsü interneth›z›yla tüm dünyaya yay›larak internetin virüsiçin en uygun “üreme” ortam› oldu¤unu kan›tla-d›. 2000’de ise “Y2K” (2000 y›l› krizi) korkusutüm dünyay› sard›¤›nda virüs konusu art›k ulusla-raras› anlaflmalara kadar tafl›nm›fl oldu. Ancak“Y2K” virüs beklenen zarar› vermeyince, dikkat-6688

ler 2000 bafl›nda e-postalarda görünen “I LoveYou” ve “Çernobil” virüslerine çevrildi. ‹lerleyeny›llarda bilgisayar sistemlerine zarar veren bin-lerce virüs ortaya ç›kt›.

Symantec Anti-virüs ‹zleme Merkezi’nin tahmin-lerine göre bilgisayar virüsleri her y›l 1 milyon-dan fazla bilgisayar kullan›c›s›n› etkiliyor. Virüssald›rlar›n›n internet ortam›nda patlamas› anti-vi-rüs program› yaz›l›mlar›na yap›lan yat›r›mlar› daolumlu etkiledi. Hatta 1980’li y›llardan itibarenvirüs sald›r›lar›na karfl› sigorta yapan özel sigortaflirketleri bile kuruldu. ABD’deki bankalar›n yüz-de 70’inin virüs sald›r›lar›na karfl› sigortalar› bu-lunuyor, zira herhangi bir kurumun sunucular›-n›n virüs sald›r›s› sonucunda u¤rayabilece¤i za-rarlar milyonlarca dolar› bulabiliyor. Sadece “ILove You” virüsü 6.7 milyar dolar kurumsal zara-ra yol açt›.

Infonet Genel Müdürü Taner Özdefl, 2001’de vi-rüslerin yol açt›klar› zarar›n maddî de¤erinin 9milyar dolar› buldu¤unu tahmin ettiklerini aç›k-lad›. Sadece 2001’de tespit edilen virüs say›s› 12bine yak›nd›r. Virüslerin bu kadar etkili olmas›n-da özellikle Microsoft Outlook’taki güvenlikaç›klar› etkili oldu.

2002’de ise Trend Micro’nun verilerine göre,‘’Klez’’ virüsü yaklafl›k 1 milyon 200 bin bilgisa-

6699

yara bulaflt›. ‘’Funlove’’ adl› virüs ise 431 bin bil-gisayarda görüldü.

‹nternet ve bilgisayar kullan›m› artt›kça daha et-kili virüsler yaz›lmaya baflland›. Bunu örneklen-dirmek için 2003’ün A¤ustos ay›nda ortaya ç›kanSoBig virüsüyle ilgili America On Line’›n (AOL)yapt›¤› aç›klamaya dikkat çekmek gerekir. AOL,sadece 24 saatte 31 milyon e-posta ald›klar›n› vebunlar›n 11 milyonunun SoBig virüsünün kendi-sini içerdi¤ini aç›klam›flt›.

NNaass››ll kkoorruunnmmaall››??

‹nternetten yararlan›rken güvende olmak için herfleyden önce bir antivirüs yaz›l›m› edinmeli ve buyaz›l›m›n virüs tan›ma dosyalar›n› s›k s›k güncel-lemelisiniz. Bu önleme ra¤men, bilgisayar›n›zayükledi¤iniz di¤er programlardaki aç›klar nede-niyle solucanlar›n bilgisayar›n›za bulaflma riski-nin tamamen ortadan kald›r›lamayaca¤›n› daunutmay›n. Bu programlardaki güvenlik aç›kla-r›ndan yararlanan solucanlar, antivirüs yaz›l›m›-n›n bulunmas›na karfl›n yine de bilgisayar›n›zabulaflabilirler. Solucan ve virüslerden kendinizikoruman›za yarayacak yöntemlerden biri de bil-medi¤iniz kiflilerden gelen e-postalar› açarkendikkatli olmak, hatta açmadan silip atmak veuzant›s› flüpheli dosyalardan uzak durmakt›r.7700

CC--BBIIGG BBRROOTTHHEERR’’IINN GGÖÖZZLLEERR‹‹

DDüünnyyaayy›› ddiinnlleeyyeenn kkuullaakk:: EEcchheelloonn

Dünyadaki bütün iletiflim, varl›¤› ilk kez 23 Ma-y›s 1999’da ortaya ç›kan Echelon ad›nda gizlibir sistem taraf›ndan dinleniyor. ABD’nin en bü-yük istihbarat birimi olan NSA öncülü¤ünde ku-rulan ve befl ülkenin kat›l›m›yla oluflan bu sis-tem, tam 50 y›ld›r faaliyette. Telefon, telsiz, faks,SMS ve elektronik posta iletiflimini dinleyen sis-tem, elde etti¤i verileri NSA’n›n ABD’deki mer-kezine aktar›yor. Veriler burada otomatik olarakmetne dönüfltürülüyor, tasnif ediliyor ve ilgili bi-rimlere iletiliyor.

Echelon’un dinleme merkezleri, ABD, ‹ngiltere,Avustralya, Yeni Zelanda ve Kanada’da bulunu-yor. Aralar›nda Türkiye’nin de bulundu¤u mütte-fik ülkelerde de Echelon’un üsleri bulunuyor.Bunlar›n yan›s›ra, sürekli hareket hâlinde olanözel yap›m gemi, uçak ve denizalt›lar Echelon’ahavadaki sinyalleri toplamak ve NSA’ya aktar-makla görevli.

Elektronik dinleme operasyonuna genellikle sin-yal istihbarat› (Signal Intelligence) ya da k›sacaSigint deniliyor. ABD, birkaç müttefikiyle birlikteyürüttü¤ü Sigint sistemiyle her gün dünyan›n hertaraf›ndan milyonlarca mesaj› yasal olmayan yol-larla zaptedip inceliyor.

7711

Bu sinyal istihbarat›n›n yan›s›ra, genel elektronikistihbarat sisteminin bir parças› olarak IMINT(görüntü istihbarat›) devrede. IMINT, foto¤raf uy-dular›yla resim çekerek ve radar uydular›yla ka-ralar› ve denizleri tarayarak dünya ölçe¤inde ger-çeklefltirilen bir casusluk sistemi. Bu görevi yürü-ten Ulusal ‹stihbarat Ofisi (NRO), Amerikan gizliservisleri aras›nda en küçü¤ü. 2000 kadar görev-li, uydular› yörüngesinde tutmak ve yönlendir-mekten sorumlu. Bu görevliler uydularla eldeedilen gizli bilgileri CIA ve Amerikan ordusunada¤›t›yor.

Sinyal istihbarat› yaln›zca ABD’nin tekelinde de-¤il. Bu alanda en büyük istihbarat faaliyeti NSAtaraf›ndan yürütülmekteyse de, baflta Rusya, Çin,Fransa olmak üzere baflka baz› ülkeler de kendisinyal istihbarat a¤lar›n› gelifltirmeye çal›fl›yorlar.Hatta, Danimarka, Hollanda ve ‹sviçre gibi ülke-lerin de görece küçük Echelon türü dinleme istas-yonlar› gelifltirdikleri bildiriliyor.

Dünyan›n gizli bir kulak taraf›ndan dinlendi¤i as-l›nda 1960’da ortaya ç›km›flt›. Rusya’ya ilticaeden iki NSA görevlisi, Bernon Mitchell ve Willi-am Martin, 6 Eylül 1960’da Moskova’da yapt›k-lar› bir bas›n toplant›s›nda NSA’n›n 2000 dinle-me istasyonuyla, bunlar›n kurulu olduklar› ülke-ler de dahil olmak üzere en az 40 ülkenin gizli7722

haberleflmesini dinledi¤ini aç›klad›lar. Dünyan›nher yan›na da¤›lm›fl olan istasyonlardaki binlerceanalistin mesajlar›n› izledi¤i “mimli” kifliler ara-s›nda, Afrikal› gerilla liderlerinin yan›s›ra, Viet-nam Savafl›’na karfl› ç›kan Aktris Jane Fonda ilebebek bak›m› uzman› Dr. Benjamin Spock da bu-lunuyordu.

Sistemin varl›¤›n›n ilk kez Echelon’a üye ülkeler-den biri olan Avustralya taraf›ndan 23 May›s1999’da kabul edilmesinden sonra AB hareketegeçti. ABD’den istihbarî olarak geri kalmamakiçin, hemen bir rapor haz›rlatt›. Echelon hakk›n-da Avrupa Parlementosu’ndaki ilk rapor 1988’deyay›nland›. AB raporuna göre ABD, Avrupa’dakitelefon, faks, ve e-posta haberleflmelerinin yüzde90’›n› Echelon sistemiyle denetliyordu.

AABB’’nniinn EEcchheelloonn’’uu EEnnffooppooll

AB raporunun haz›rlanmas›n›n bir amac› da,ABD’nin dünyay› dinleme faaliyetlerinin bir ben-zerinin AB taraf›ndan gerçeklefltirilmesiydi.AB’ye üye ülkeler, ABD’nin internet de dahil ol-mak üzere dünya iletiflimini gizli bir biçimde ta-kip etmekte kulland›¤› Echelon adl› sistemine bir“rakip” ç›karma haz›rl›¤› yap›yor. AB’nin dinle-me sistemine Enfopol adl› veriliyor. Öte yandanABD ve Echelon üyeleri olan, ‹ngiltere, Yeni Ze-

7733

landa, Kanada, Avustralya’n›n yan› s›ra AvrupaBirli¤i, Rusya, Çin, Danimarka, Hollanda, ‹sviç-re, Fransa ve ‹srail gibi devletlerin de benzer sis-temler kulland›¤› biliniyor.

SSSSCCBB’’nniinn ‘‘EEcchheelloonn’’uu:: GGeebbeellee RRaaddaarr ‹‹ssttaassyyoonnuu

Echelon ve Enfopol’e benzer bir elektronik dinle-me ve istihbarat sistemi de SSCB taraf›ndan kuru-lan Gebele Radar ‹stasyonu’dur. SSCB’nin da¤›l-mas›ndan sonra Azerbaycan topraklar›nda kalanistasyonun, 24 Ocak 2002’de Aliyev’in Moskovaziyareti s›ras›nda bu ülkeye 10 y›ll›¤›na kiralan-mas› için anlaflma yap›lm›flt›r. Azerbaycan’›nRusya ve Bat› ile iliflkilerinde stratejik bir koz vepazarl›k unsuru olan Gebele üssünün Türkiyeiçin de askerî ve stratejik önemi bulunmaktad›r.Zira, Rusya Federasyonu bu üs ile Türkiye’nin as-kerî mevcudiyetini ve hava hareketlerini yak›ndetaylar› ile gözleme imkân›na sahiptir. Yap›m›1968’de plânlanan Gebele’nin, inflaas›na1978’de bafllanm›fl ve istasyon 1984’te tamamla-nabilmifltir. Çeflitli kaynaklarda 20 fiubat 1985’tefaaliyete bafllayan istasyonun çok geliflmifl tekno-lojiye sahip oldu¤u belirtiliyor. SSCB dönemindeGebele gibi dokuz istasyon mevcuttu. Bu istas-yonlar›n büyük bölümü SSCB’nin da¤›lmas›ndansonra kapat›lm›flt›r. Gebele’ye Orta Do¤u ve Tür-7744

kiye’yi içine alan dinleme kapasitesi nedeniyleRus yönetimi taraf›ndan büyük önem verilmekte-dir. Rusya sadece Gebele ile de¤il, ayn› zamandaErmenistan’da ve Gürcistan’da bulundurdu¤u as-kerî üsleri ile de Türkiye üzerinde askerî istihba-rat faaliyetlerini yürütmektedir.

DD--‹‹NNTTEERRNNEETT VVEE HHUUKKUUKK

‹‹nntteerrnneettiinn hhuukkuukkuu vvaarr mm››??

Biliflim devriminin negatif etkilerinden biri deinsanl›¤›n yeni bir suç türü ile tan›flmas›d›r; buda siber suçlard›r (cyber crimes). Teknoloji, ge-rek suçlar›n ifllenmesinde kolayl›k, gerekse su-çun konusu olabilecek objelerde çeflitlilik ve in-sanlar›n bir çok aktivitelerini elektronik ortamüzerine aktarmas› ile suç ifllemeye uygun bir or-tam yaratm›flt›r.

‹nternet insanlar›n özgürce iletiflim kurabilece¤i,düflüncelerini yayabilece¤i bir ortam olarak alg›-lanmal› ve bu yap›s› korunmal›d›r. Ancak insan-lar özgürlük gerekçesiyle baflkalar›n›n özgürlük-lerine zarar vermeye, onlar›n özgürlüklerini teh-dit etmeye bafllad›klar›nda hukukun devreye gir-mesi kaç›n›lmazd›r.

Geliflmifl ülkelerin bir ço¤unda internette kifliselhaklara tecavüz, sistemlere zarar verme, doland›-

7755

r›c›l›k ve h›rs›zl›k gibi suçlar›n cezaland›r›lmas›yasalarla belirtilmifl ve s›n›rlar› çizilmifltir.

TTüürrkkiiyyee’’ddee iinntteerrnneett hhuukkuukkuu

Türk Ceza Hukuku aç›s›ndan konuya bakt›¤›m›z-da henüz ülkemizde internet konusunda yasaldüzenlemelerin yeterli olmad›¤›n› söyleyebiliriz.Bu durumun, internetin ülkemizde h›zla yayg›n-laflt›¤› gerçe¤i gözönüne al›nd›¤›nda, ciddî so-runlar›n ortaya ç›kmas›na sebep oldu¤u görül-mektedir. Bu noktada yap›lmas› gereken, inter-nette faaliyet gösteren birey, kurum ve kuruluflla-r›n ifllevsel farkl›l›klar›na göre de¤erlendirilmesive onlar›n yapt›klar› iflin niteli¤ine göre ceza so-rumluluklar›n›n belirlenmesidir.

‹nternet hukuku konusunda bir görüfl de, flu anakadar uygulamada olan hukuk kurallar›n aynensanal dünya için de geçerli oldu¤u ve uygulana-bilir oldu¤udur. Bu görüfle göre örne¤in, “‹nter-neti kullanarak bir baflkas›n›n hesab›na girerekkendi hesab›na para aktaran biri, klasik hukuktaolan hükümlerle yarg›lanmal›d›r. Bunun için ayr›bir kanuna gerek yoktur.”

‹nternet hukuku konusunda tart›flmalar devamederken baz› düzenlemelerin yavafl da olsa ya-p›ld›¤›n› görüyoruz. AB’nin 1995’te yay›nlad›¤›ve kiflisel verilerin korunmas› ve gizlilik (Protecti-7766

on of Personal Data and Privacy) ilgili direktifiTürk Ceza Kanunu’na da ›fl›k tutmufltur. TCK ta-sar›s›n›n “Hayat›n Gizli Alan›na ve Özel HayataKarfl› Suçlar” bafll›¤›n› tafl›yan Sekizinci Bö-lüm’ünün 195,196 ve 198. maddelerinde kifliselverilerin korunmas› ile ilgili hükümler getirmifltir.Bu maddelerle, baflkas›na ait verilerin yetkisizolarak ele geçirilmesi, de¤ifltirilmesi, zarar veril-mesi, verilerin yetkili olmayanlara verilmesi, bel-li bir süre içinde imha edilmesi gereken verilerinimha edilmemesi, kiflilerin özel hayat›na ait olanbilgilerin hukuka ayk›r› olarak toplanmas›, yetki-siz olarak bilgisayar sistemlerine girilmesi gibikonular›n suç say›lmas› ve cezaland›r›lmas›amaçlanm›flt›r. (Konuyla ilgili bkz. Biliflimsuçlar›n›n hukukî durumu, Ek: 1, s.122)

‹nternet hukuku, birçok iflin bilgisayarlar ve inter-net ba¤lant›l› sistemlerle yap›ld›¤› günümüzdegittikçe önem kazanan bir aland›r. Bu alanda ki-fli ve kurumlar›n haklar›n› koruyacak yasal dü-zenlemelerin yap›lmas› için, hukukçular ve ka-nun koyuculara büyük görev düflmektedir.

‘‘CCooookkiiee’’lleerr ddaavvrraann››flflllaarr››mm››zz›› iizzlliiyyoorr

‹nterneti kullan›rken dolaflt›¤›m›z bir çok site bi-zim haberimiz olmadan bizim hakk›m›zda bilgitoplar ve bu bilgileri depolar. E¤er biz ziyaret et-ti¤imiz siteye üye olmuflsak, sistem bizi üye ka-

7777

y›tlar›ndaki bilgilerimizle tan›r ve site üzerindeki“gezinme, al›fl verifl, hangi tür reklâmlara t›klad›-¤›m›z” gibi tercihlerimizi kaydeder. ‹nternette birsitede dolafl›rken al›flkanl›klar›m›z›n kaydedilme-si için ille de siteye üye olmam›z gerekmiyor. Si-teye üye de¤ilsek, sistem bize haberimiz bile ol-madan bir numara verir ve bizi bu numara ile ta-n›r. Örne¤in, bir al›fl verifl sitesine girip dizüstübilgisayarlar› inceledi¤imizde, bir süre sonra sis-tem bize gezindi¤imiz sayfalarda otomatik olarakdizüstü bilgisiyar reklâmlar› gösterebilir. Özetleanlatmaya çal›flt›¤›m›z bu sistemin anahtar› ‘co-okie’ denilen ve Türkçe’de kurabiye olarak ta-n›mlayaca¤›m›z küçük dosyalard›r. Cookie kulla-nan her site, biz siteye girer girmez bilgisayar›m›-za küçük bir cookie dosyas› atar. Ayn› siteyi son-raki ziyaretlerimizde ise, sistem daha önce att›¤›‘cookie’yi bulur ve davran›fllar›m›z› izleme ifliniyine bu dosyayla yapar. Siteyi hangi s›kl›klarla zi-yaret etti¤imiz, sitede ne kadar süre kald›¤›m›zgibi birçok bilgi ‘cookie’ler arac›l›¤›yla site yöne-ticilerine ulafl›r.

‘Cookie’, kullan›m› son y›llarda tart›fl›lan bir ko-nudur. Çünkü yukar›da belirtti¤imiz özel hayat›ngizlili¤i ilkesiyle çeliflen bir yönü vard›r. Kiflilerinkendi onaylar› olmadan al›flkanl›klar›n›n izlen-mesi ve bunlar›n kay›t edilmesi yasal de¤ildir. Bunedenle, internet taray›c›lar›nda ‘cookie’ özelli¤i-nin kapat›lmas› mümkün k›l›nm›flt›r. 7788

II II II .. BBÖÖLLÜÜMM

‹‹NNTTEERRNNEETT ‹‹ NNAASSIILL KKUULLLLAANNMMAALLII

AA-- DD‹‹KKKKAATT BB‹‹LLGG‹‹ ZZEEHH‹‹RRLLEERR

Teknolojik geliflmelerle birlikte internet ve tele-vizyon gibi araçlar› kullanarak istedi¤i bilgiyeh›zla ulaflan insano¤lu bilgi bombard›man›ylakarfl› karfl›ya. Bilgi bombard›man›, insanlar›n ba-¤›fl›kl›k sistemini zay›flatarak hasta ediyor. Olay-lar›n h›zl› ak›fl› kritik seviyeyi geçti¤i zaman iseinsan beyni isyan ederek analiz gücü k›r›l›p felceu¤ruyor. Beyine fazla yüklenme nedeniyle insanvücudunda, genellikle “haz›ms›zl›k, kalp rahat-s›zl›¤› ve yüksek tansiyon” gibi hastal›klar mey-dana geliyor. Bu duruma “bilgi zehirlenmesi”,“bilgi yorgunlu¤u sendromu” ve “tekno stres” gi-bi isimler veriliyor.

Bu konuda araflt›rmalar yapan Eskiflehir Osman-gazi Üniversitesi Teknoloji Araflt›rma MerkeziMüdürü Prof. Dr. Muammer Kaya, “Afl›r› bilgi yü-künün, nefret ve ifl veriminin tehlikeye düflmesi-

7799

ne yol açt›¤› unutulmamal›” uyar›s›nda bulunu-yor. Afl›r› enformasyon ve veri bombard›man›n›nvücutta olumsuz etki yapmas›nda, teknolojilerinfazla veya yanl›fl kullan›m› büyük rol oynuyor.Bilgilerin etkin olmayan sunumunun sak›ncas›nadikkat çeken Prof. Dr. Muammer Kaya, konuyuflöyle aç›kl›yor: “‹nternet, birçok bilgiyle doludur,ancak insanlar buradan ya tam arad›klar›n› bula-mamakta veya çok fazla bulmaktan flikayet et-mektedir. Buna çözüm arayan bilim adamlar›fazla bilginin, kullan›c›lar üzerindeki etkileriniyok etme yollar›n› araflt›r›yor. Veri fazlal›¤›, in-sanlar›n ba¤›fl›kl›k sistemini zay›flat›r, uykusunukaç›r›r, konsantresini bozar, hasta eder hâle gel-di. Buna psikologlar taraf›ndan bilgi yorgunlu¤usendromu ad› verilmektedir. Olaylar›n h›zl› ak›fl›insanlar› bir noktaya kadar motive ediyor, ancakkritik seviye geçildi¤inde, analiz gücü k›r›l›p be-yin felce u¤ruyor.”

YYaarraatt››cc››ll››kk bbaasskk›› aalltt››nnddaa

Bilgi zehirlenmesinin bir etkisi de yarat›c›l›¤› bas-k› alt›nda tutmas›d›r. Büyük ço¤unlu¤u do¤rulan-mam›fl yo¤un bir enformasyonla karfl› karfl›ya ka-lan birey, bu bilgilerin hangisinin do¤ru hangisi-nin yanl›fl oldu¤unu kavramakta zorluk çeker. Bubütünsel bak›fl olay›n bütününü gözden kaç›rma-8800

yacak derecede ayr›nt›lara ihtiyaç göstermekte-dir. Ancak bilgi bombard›man› ve medyan›n etki-si bütünselli¤i en iyi flekilde yakalamam›za im-kân verecek baz› filitrelerin de oluflturulmas›n›zorlaflt›rmaktad›r. Popüler kültür dedi¤imiz veh›zla sorgusuz sualsiz tüketime dönük ekonomikyaklafl›mlar insanl›¤›n gelece¤ini tehdit eder hâlegelmeye bafllam›flt›r. Asl›nda ö¤renme/ö¤retmekonusundaki de¤iflim biz fark›nda olmadan inter-net arac›l›¤›yla gerçekleflmektedir. ‹nternet üze-rinde gezinirken bir sonraki ad›mda nerede olu-nabilece¤ini önceden kestirmek oldukça güçtür.Dolay›s›yla, art›k ormanda dolafl›rken kaybolma-dan istenen yere nas›l ulaflabilece¤imizi ö¤ren-mek zorunday›z.

Teknolojik iletiflim araçlar› ve reklâmlarla da kar-fl› karfl›ya bulundu¤umuz bilgi bombard›man›,kitleler üzerinde afl›r› hayranl›k ya da panik yara-tabiliyor. Özellikle internette linkten linke s›çra-yan insanlar, karfl› karfl›ya kald›klar› ve güzel bul-duklar› bilgi karfl›s›nda 24 saatin kendilerine yet-medi¤i hissine kap›l›yorlar. Ard›ndan da internetbafl›nda sabahlayan yeni bir insan tipi ç›k›yorkarfl›m›za. Bilim adamlar› bunun kitlelerin topluhalüsinasyonu olarak da de¤erlendiriyorlar.

Yap›lan araflt›rmalara göre bugün ortalama bir in-san›n bir günde ö¤rendi¤i bilgi 17. yüzy›lda ya-

8811

flayan bir insan›n bütün yaflam› boyunca bildi¤in-den fazlad›r. ‹nsan›n yo¤un bilgi bombard›man›alt›nda do¤ru bilgiyi bulmas› için elefltirel düflün-me yetene¤ine sahip olmas› gerekmektedir. Bire-yin bu kadar çok bilginin içinden buldu¤u bilgi-yi süzgeçten geçirmesi ve elefltirel bak›fl gelifltir-mesi kaç›n›lmazd›r. Bilgi bombard›man› alt›ndakalan insanlar›n, bilgi kaynaklar›ndan önceliklerbelirleyerek nas›l yararlanaca¤› da temel sorular-dan birini oluflturmaktad›r. ‹nsanlar, internette ki-mi zaman neyin do¤ru neyin yanl›fl oldu¤unuay›rdedecek zaman› bile bulamayabiliyor.

‹nsanlar›n bu durumdan etkilenmesinin nedeniy-se insan beyninin bilgisayar gibi çok görevli(multitask) ifller için yarat›lmam›fl olufludur. Tek-nolojiyle birlikte afl›r› iletiflim, ayn› anda birdenfazla ifl yapma gibi al›flkanl›klar insanî yetenekle-rin s›n›rlar›n›n zorlanmas› sonucunu do¤urmak-tad›r. Ancak bilgi al›flkanl›¤› araflt›rmalar›na göreifl adamlar›n›n ve bilim adamlar›n›n %60’› bilgifazlal›¤›ndan strese girdi¤i ve gerginleflti¤i bilin-mektedir.

AAflfl››rr›› bbiillggii yyüükklleennmmeessii bbeellllee¤¤ii zzeeddeelliiyyoorr

Johns Hopkins Üniversitesi T›p Fakültesi BellekHastal›klar› Klini¤i Baflkan› Dr. Barry Gordon,afl›r› bilgi yüklenmesinin belle¤i zedeledi¤i sap-8822

tamas›n› yap›yor. ‘’Eskiden düflünmeye zamanay›rabiliyorduk. fiimdi bilgi bombard›man› alt›n-day›z’’ tespitinde bulunan Gordon, ‘’Bu bilgilerbize faks, telefon, e-posta, kablolu yay›nlar vegazeteler kanal›yla gönderiliyor. Bu bilgilerin bi-ze ulaflma h›z›, bizim onlar› özümseme h›z›m›z-dan daha fazla oldu¤u için pek ço¤u kay›tlarageçmeden arada kaynay›p gidiyor’’ diyor.

Bilgi bombard›man›n›n kitlelere verdi¤i zarar biryana, en önemlisi de bu bilgilerin ne kadar güve-nilir oldu¤u konusudur. Do¤rulanmam›fl birçokbilgiye muhatap olan kitleler, bu do¤rulanmam›flbilgiye nas›l muamele edecekleri konusunda daalacaklar› tavr› belirlemekte zorlanmaktad›r. Dr.Do¤an T›l›ç, mevcut bilgi bombard›man› içinde,gazetecilik yapman›n da zorlaflt›¤›n› belirtiyor.Gazetecili¤in ‘’hofl ama bofl bilgiler’’le (nice toknow information) ‘’bilinmesi zorunlu bilgiler’’(need to know information) aras›nda ayr›m yapa-bilmeyi gerektirdi¤ini ifade eden T›l›ç, “Yani in-sanlara bilinmesi zorunlu bilgileri aktaracaks›n›zbinlerce bilgi aras›ndan seçerek. ‹nternet ortam›-n› b›rakal›m daha flimdiden televizyonlar›m›zda,radyolar›m›zda ve gazetelerimizde bunun tamtersini yapm›yor muyuz?” diye soruyor. Sonuçtainternet do¤rulanm›fl veya do¤rulanmam›fl yarar-lanabilece¤iniz bir çok bilgi içeriyor. Önemliolan insan›n bu bilgiden yararlan›rken bilinçli bir

8833

tüketici gibi davranmas›, bu bilgileri iyi seçipanaliz edebilmesi ve iletiflim araçlar›n› kullanmas›n›r›n›n iyi belirlenmesidir.

OOyyuunn sseevvddaass›› hhaassttaanneelliikk eeddeebbiilliiyyoorr

Teknolojiden yararlanman›n dozunun iyi ayar-lanmay›fl›na gösterilebilecek örnek olaylardan bi-ri 2003’ün Nisan›nda Romanya’da meydana gel-di. ‹nternet kullan›c›lar›n en gözde oyunlar›ndanbiri olan Counter Strike’› dokuz gün dokuz gecearal›ks›z oynayan Michel Savin isimli genç inter-net cafede y›¤›l›p kald›. Olaya müdahâle edendoktorlar, 14 yafl›ndaki Savin’in fiziksel ve beyin-sel olarak tükenmifl oldu¤unu tespit ettiler. Sa-vin’in annesi o¤lunun oyun ba¤›ml›s› hâline gel-di¤ini, oyun oynamaya bafllad›¤›ndan bu yanaciddî miktarda kilo kaybetti¤ini, okula gitmeyikesti¤ini ve ilginçtir uzun süredir y›kanmad›¤›n›söyledi. Iasi kentinde yaflayan Michel Savi’ninannesi Magda Savin, National gazetesine, o¤lu-nu internet kafelerden ç›karamad›¤›n›, yetkililer-den internet kafelerin akflam saat ondan sonra enaz›ndan gençler için kapal› olmas›n› istedi¤inisöyledi. Bayan Savi, “O¤lum gecesini gündüzü-nü bilgisayar›n önünde bu oyunu oynayarak ge-çiriyor. Yüzlerce ders kaç›rd›, evden eflyalar çala-rak eskicilere sat›yor ve bu paray› internet kafe-8844

lerde harc›yor. Haftalard›r y›kanmad› ve 10 kilokaybetti” aç›klamas›nda bulundu.

Öte yandan televizyon, internet, gazete ve dergi-ler gibi medya araçlar›n›n bilgi bombard›man› ençok da çocuklar› etkiliyor. Bugün s›radan bir ö¤-renci, internet gibi bilgi a¤lar› ile kütüphanelerdolusu bilgiye an›nda ulaflabiliyor. Aile e¤itimin-den, anne baba ilgisinden mahrum çocuklar›n bukadar yo¤un bilgi bombard›man› alt›nda kalma-lar› geliflim psikolojisi aç›s›ndan çok tehlikelidir.‹nternet, bilgisayar ve televizyon gibi iletiflimaraçlar›yla baflbafla b›rak›lan çocuklar, yeterli zi-hin olgunlu¤una ulaflmad›klar› için, ald›klar› bil-giyi yorumlama, sebep-sonuç iliflkisi kurma, za-rarl›y› zarars›zdan ay›rma yetene¤ine sahip de¤il-dir. Ald›¤› bilgilerin pek ço¤unu anlayamad›¤›n-dan, ne ifle yarad›¤›n›, nerede ve ne zaman kul-lanaca¤›n› bilemedi¤inden akl› çözümsüz kalanbir sürü problemle dolacak ve zihin bulan›kl›¤›yaflayacakt›r. ‹letiflim araçlar›, çocu¤a uygunprogramlar seçildi¤inde, çocukla birlikte izlendi-¤inde ve gerekli yerlerde aç›klamalar yap›ld›¤›n-da ancak faydal› olabilir.

TTeekknnoolloojjiinniinn ddoozzuunnuu iiyyii aayyaarrllaayy››nn

Son y›llarda bilgi kayna¤› olan internet ve di¤erkitlesel iletiflim araçlar›n›n kullan›m›n›n yeniden

8855

düzenlenmesi gündeme gelebilir. Bilgi teknoloji-lerinin yeni olmas›ndan dolay› do¤ru kullanmadozlar›n›n iyi ayarlanmad›¤› da bir gerçek. Do-zun iyi ayarlanmamas› durumunda, afl›r› bilgiyüklenmesi nedeniyle sorunlar ortaya ç›kabiliyor.Bilgi yo¤unlu¤unun yol açt›¤› sorunlarla karfl›lafl-mamak için gerçekten ihtiyaç duydu¤unuz ve is-tedi¤iniz bilgiyi hedefleyerek iletiflim araçlar›n›kullanman›z bir çözüm olabilir. ‹htiyac›m›z ka-dar televizyon izlemek, radyo dinlemek ve enönemlisi internete girece¤imiz süreleri kesin çiz-gilerle belirlemek, zihinsel sa¤l›¤›m›z için hayatîönem tafl›yor. Hangi bilginin ifle yaray›p yarama-yaca¤› karar›n› ancak biliflime bir ekolojik pers-pektiften bakarak karar verebiliriz.

BBiillggii aakk››flfl››nn›› yyöönnlleennddiirrmmeekk iiççiinn

ddiikkkkaatt eeddiillmmeessii ggeerreekkeenn nnookkttaallaarr::

BBiillggiiyyii eelleemmeekk vvee ggeerreekkssiizzlleerrii aattmmaakk:: Gerçektenistenilen bilgiyi hedefleyerek, de¤erli bilgiyi de-¤ersizden kritik bir flekilde ay›r.

SS››nn››rrllaarr›› kkooyymmaakk:: TV seyretme, radyo dinleme veinternette gezinme sürelerini belirle. Telefonla in-sanlar için en uygun zamanda aran veya ara.

BBooflfl zzaammaannllaarr››nnddaa kkuullllaannmmaakk:: Bofl zaman›elindeki ifl bittikten sonra kullan, elindeki iflierteleme.8866

TTeekknnoolloojjii ssiizzii bbeekklleettttii¤¤iinnddee rraahhaattllaammaakk:: Bekle-meye al›nd›¤›nda k›zaca¤›na, dinlen veya küçükifller yap.

TTeekknnoolloojjiiyyii vveerriimmllii kkuullllaannmmaakk:: Her teknolojiyialmak zorunda de¤iliz, olanlar›n iyi taraflar›n› eniyi ve verimli flekilde kullan.

‹‹flfltteenn uuzzaakkllaaflflmmaakk:: Egzersiz, ve spor yapmak, ak-flam yemeklerine gitmek, ailen ile tatile gitmekiçin mutlaka zaman ay›r.

Bilgi teknolojileri modern hayat›m›z› yak›ndanetkilemekte ve onu de¤ifltirmektedir. Ancak yenibilgi dünyas›n›n hayat›m›z› esir almas›na gözyummamal› ve sebep oldu¤u gerilimleri göz ard›etmemeliyiz.

CCeepp tteelleeffoonnssuuzz bbuulluuflflaammaayyaann bbiirr iinnssaann ttiippii oolluuflflttuu

‹nsano¤lunun iletiflim için kullanmaya bafllad›¤›araçlara son 10 y›lda eklenen cep telefonu ve in-ternet yeni bir insan tipini de ortaya ç›kard›. Buyeni insan tipi, cep telefonu olmaks›z›n birbiri ilebuluflamayan daima On-Line olmaya-kalmayabüyük önem veren bir kitle. ‹nternetin sundu¤uimkânlardan yararlanan ve internetsiz bir hayat›nmümkün olamayaca¤›n› savunan bu yeni insantipi, iletiflimini internet üzerinden gerçeklefltiri-yor. E¤lencesini internette arayan, sohbet ede-

8877

cekse bunu ço¤unlukla internet üzerinde yapan,bilgi edinecekse bu amaçla sadece interneti kul-lanan, ifl ve efl bulma eylemi için de internettenyararlanan, hatta ifle gitmeden internet arac›l›¤›y-la çal›flan yeni bir insan tipi ile karfl› karfl›yay›z.Ve en önemlisi bu yeni insan tipinin örnekleriçevremizde giderek ço¤al›yor.

BBiillggiiyyii iinntteerrnneettttee aarraarrkkeenn kküüttüüpphhaannee uunnuuttuullmmaammaall››

‹nternetin yayg›nlaflmas›yla birlikte bilgiyi sadeceinternette aramakla yetinmek gibi bir al›flkanl›kolufltu. Bu al›flkanl›k bize h›z kazand›rsa ve bü-yük yararlar sa¤lasa bile ço¤u zaman kütüphane-lerde yer alan ve internette bulunmayan ciltlerdolusu bilgiyi gözard› etmemize neden oluyor.‹flte bu noktada çocuklar›n da ödevlerini yapar-ken ya da baflka nedenlerle araflt›rma yapma ih-tiyac› duyduklar›nda sadece internete baflvurma-lar›n›n do¤ru olmad›¤›n› bilmek zorunday›z. Ko-nuyla ilgili Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi T›pFakültesi Psikiyatr Anabilim Dal› Baflkan› Doç.Dr. Yark›n Özcan, çocuklar›n internette bilgi top-lamak yerine kütüphaneye gitmelerinin, ruh sa¤-l›¤› aç›s›ndan daha iyi olaca¤›n› belirtiyor. Öz-can’a göre, kütüphane, çocuklar›n sosyal iliflkile-rini güçlendirip, yard›mlaflma duygusunu ortayaç›kart›yor. Tek bafl›na bilgisayar›n önünde saatler-8888

ce oturman›n çocu¤u yaln›zl›¤a itece¤i, ruhsalboyutun yan› s›ra bedensel olarak da gelifliminiengelleyece¤i unutulmamal›. ‹nternetin çocukla-r›n daha do¤rusu ö¤rencilerin hayat›na getirdi¤iyeni bir olgu da ödev siteleridir. Çal›flarak, araflt›-rarak yapmas› gereken bir ödevi internettekiödev sitelerinden alan ö¤rencilerin hem bilgi dü-zeyinin hem de ö¤renme becerilerinin artmas›,geliflmesi beklenemez. Bu konuda hem velilerehem de ö¤retmenlere büyük görev düflmektedir.Ödev sitelerinden al›nan flablon ödevler teflvikedilmemeli, az ve öz de olsa ö¤rencinin kendisi-nin araflt›rd›¤› ödevler kabul görmelidir.

‹‹nntteerrnneettttee ssöörrff vvee tteekknnoolloojjiikk oottiizzmm

2003’te ‹talya’n›n baflkenti Roma’da yap›lan Psi-koloji Kongresi’nde ele al›nan konulardan biri“Teknolojik Otizm” idi. Kongreye kat›lan psiko-loglar, internette fazla dolaflman›n “teknolojikotizm”e yol açt›¤› uyar›s›nda bulunuyor ve özel-likle interneti afl›r› kullanan çocuklarda bu hasta-l›¤›n belirtilerinin görüldü¤ünü aç›kl›yordu. T›ptayeni bir kavram olan “teknolojik otizm”, bu ço-cuklar› dalg›n, dikkatsiz, sinirli ve duygular›n›bilgisayar olmadan ifade edemez hâle getiriyor.‹nterneti ba¤›ml›l›k yapacak oranda kullanan ki-fliler, yüzyüze iletiflimden daha çok internet yo-

8899

luyla iletiflim kurmay› tercih ediyor ve internetyoluyda kendilerini daha iyi ifade ettiklerini be-lirtiyorlar. “Çocuklar ve yetiflkinler daha s›k bilgi-sayar üzerinden duygusal ba¤ kurmaya bafllad›-lar” tespitinde bulunan ‹talya Psikoloji Birli¤iBaflkan› Tonino Cantelmi, özellikle 16 ila 40 ya-fl›ndaki erkeklerin interneti ba¤›ml›l›k yapacakdüzeyde kulland›¤›n› söylüyor. Bu yafllardaki er-keklerin yüzde 10’u haftada 60 saatten fazla in-ternette kal›yor. Erkeklerin yüzde 90’›n›n, kad›n-lar›nsa yüzde 85’inin erotik siteleri ziyaret etti¤iaraflt›rmalar sonucu ortaya ç›kar›lm›fl durumda.Yine ayn› araflt›rmaya göre dünya çap›nda inter-net kullanan erkeklerin yüzde 90’›, kad›nlar›nyüzde 85’i ve çocuklar›n yüzde 15’i internettesevgili ve arkadafl ar›yor.

‹‹nntteerrnneett iiccaadd oolldduu mmeerrttlliikk bboozzuulldduu!!

‹nternet kullan›m›n›n art›fl›yla birlikte bilgiyeulaflma ve araflt›rma yöntemleri de de¤iflime u¤-rad›. Özellikle medya sektöründe çal›flanlar için,bilgi toplaman›n en k›sa sürede yap›lmas›n›n zo-runlu oluflu, medya mensuplar›n› bilgi aramakiçin internet kullanmaya itiyor. Arama motorla-r›nda sorgu yaparak sonuca ulaflmak, çok kulla-n›lan bir yöntem olmakla birlikte, iflin dozu ma-alesef kaçmak üzere. Haberler geri dönüflümlü9900

malzemeler gibi kullan›l›r hâle geldi. Örne¤in,herhangi bir ajans›n muhabiri bir haber haz›rl›-yor. Bu haber gazetelerde (dolay›s›yla gazetelerinweb sitelerinde) yay›nlan›yor. Bu haberi de inter-netteki herhangi bir sitenin editörü aynen al›p ya-y›nl›yor. Gün geliyor ajanslar›n›n bir bölge mu-habiri, internette bu haberle karfl›lafl›p ilginç bu-luyor ve o da bu haberi al›p “X sitesinde yer alanhabere göre” girifliyle servise veriyor.

Bu k›s›r döngü maalesef ac› bir gerçek olarakönümüzde duruyor. ‹nternetteki sitelerden al›n-m›fl haberler gazete sayfalar›n› dolduruyor, art›khaber üretmek yerine “kopyala/yap›flt›r” metodutercih ediliyor. Gazetelerin istihbarat servisleri,haber merkezlerinde çal›flanlar maalesef inter-netten bir haberi veya makaleyi al›p, haberdekigörüflleri veren kifliyle kendileri görüflmüflçesinedavran›yorlar. Haber hakk›nda farkl› kiflilerin gö-rüfllerine de ihtiyaç duyuluyorsa (gazetecilik di-liyle ‘haberin ayaklar› olsun, kutu yapal›m!’ de-nilmiflse), bu konuyla ilgili daha önce baflka ya-y›nlarda yer alan haberlerde görüfl vermifl kifliler-le ilgili haberler bulunup o haberlerden birer pa-ra¤raf “kutu”lan›yor. Bilgiyi internetten arama ko-layl›¤›, kitap, dergi ve gazete gibi bas›l› kaynak-lara baflvuruyu azaltt›¤› gibi aran›lan konu hak-k›nda internette bulunan verilerle yetinmek gibibir kötü al›flkanl›¤› da yerlefltiriyor.

9911

BB-- ‹‹NNTTEERRNNEETT EETT‹‹KK KKUURRAALLLLAARRII

BBiillggiissaayyaarr kkuullllaannmmaann››nn ddaa eettii¤¤ii vvaarr

‹nternet üzerindeki her kullan›c›n›n, servisleri,sistemleri kullanmalar› konusundaki sorumlu-luklar›n› farketmeleri önemlidir. Kullan›c›, inter-netteki her servise ulaflt›¤›nda yapt›¤› hareketler-den sorumlu olmak zorundad›r. Bir internet kul-lac›s› olarak baflka bilgisayar a¤lar›na ulaflman›-za izin verilmifl olabilir. Her a¤›n kendine ait so-rumluluklar›, kurallar› ve yasaklar› vard›r. ‹nter-net üzerindeki izin verilmifl ifllemler bu a¤dakisorumlular taraf›ndan her zaman izlenebileceksekilde tasarlanm›flt›r. Fakat, bir yerde izin veri-len bir hareket, baflka bir a¤da yasaklanm›fl ola-bilir. Bu kurallar› bilmek ve bunlara uymak, kul-lan›c›n›n sorumlulu¤undad›r. fiunu unutmay›nki, izin verilen yetkiyi kötü yönde de kullanabi-lirsiniz, ama kötüye kullanmak do¤ru bir davra-n›fl biçimi de¤ildir.

A¤’›n, özellikle internetin kullan›m›, bir ayr›ca-l›kt›r, bir “hak” de¤ildir. Bu ayr›cal›k, istenildi¤izaman, kötüye kullan›m ya da baflka sebeplerle,elinizden al›nabilir. Bu kötüye kullan›m, bir sis-temdeki gizli bilgileri hileli yollarla almak, kötü,anlafl›lmaz mesajlarla di¤erlerini rahats›z etmek,sistemin kaynaklar›n› kullan›p sistemi yavafllat-mak, ardarda mesajlar postalayarak baflkalar›n›n9922

e-posta kutular›n› doldurmak, a¤ üzerinde yasa-larla belirlenmifl kurallar›n d›fl›na ç›kmak olaraksay›labilir.

Bulundu¤unuz a¤›n durumuna göre, disiplin ce-zas›ndan iflten ç›kar›lmaya; hesab›n›z›n silinme-sinden hapse kadar cezalara çarpt›r›labilirsiniz.

20. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan sonra bilgisayar veteknolojilerinin h›zla geliflmesi ve kullan›m›n›nkolaylaflmas›, biliflim ortamlar›nda s›k s›k etik so-runlar›n yaflanmas›na yol açt›. Bunun üzerine, bi-liflim alan›nda “bilgisayar kullanma eti¤i” ilkeleribelirlendi. Türkiye Biliflim Derne¤i bu kapsamdaBilgisayar Kullanma Eti¤i konulu bir bildiri yay›n-lam›flt›. Bu listeyi burada yeri gelmiflken hat›rlat-makta yarar var.

BBiillggiissaayyaarr aahhllââkk›› üüzzeerriinnee 1100 aalltt››nn kkuurraall

Bilgisayar›, baflkalar›na zarar vermek için kullan-may›n.

Bilgisayarla, baflkalar›n›n ifline mani olmay›n.

Baflkalar›n›n dosyalar›n› kar›flt›rman›n yollar›n›aramay›n.

Bilgisayar› h›rs›zl›k yapmakta kullanmay›n.

Bilgisayar› yalanc› flahitlikte, sahte delil haz›rla-mada kullanmay›n.

9933

Sahibinden izinsiz baflkalar›n›n bilgisayar kay-naklar›n› kullanmay›n.

Baflkalar›n›n fikirlerini bilgisayarla çal›p kendini-ze mal etmeyin.

Sosyal içeri¤ini düflünmeden bir program yazmay›n.

Bilgisayar›, sayg› ve ilgi göstermeksizin kullan-may›n.

‹‹nntteerrnneettttee iilleettiiflfliimm vvee eettkkiilleeflfliimm kkuurraallllaarr››

Türkiye Biliflim Vakf› da (TBV) benzer bir çal›flmayapm›fl, internet eti¤i çal›flmas› ile internet kulla-n›rken uyulmas› gereken kurallar› aç›klam›fl-t›. TBV, aç›klad›¤› kurallar›n amac›n› da “‹nternetgibi s›n›rs›z ortak bir iletiflim ve etkileflim ortam›-n› kullan›rken birey olarak rahats›z olmamak vekimseyi de rahats›z etmemek için bireylere dö-nük sezgisel an›msat›c› uyar›larda bulunmak”olarak aç›kl›yor. TBV’nin konuyla ilgili bildirisiflöyleydi: “Düzensizliklere düflülmeden internetortam›n›n etkin ve yararl› kullan›m›n›n bu uyar›-lara uyulmas› oran›nda artaca¤› inanc›n› hepimi-zin paylaflaca¤›n› umuyoruz. Bu uyar›lar›n ya dakurallar›n ezberlenmesi gerekmez, özenli birokunufl ile elde edilecek izlenim uygun davran›fl-lar›n sergilenmesini sa¤layacakt›r. Ak›lda yer et-meyen ezberlenerek uygulanacak kurallar koy-9944

man›n internet kullan›m›nda bir yarar› olmayaca-¤› çok aç›kt›r. Pek çok kiflinin katk›lar› ile derle-nip sunulan afla¤›daki görüfllerin daha etkileyicibaflka biçimlerde dile getirilmesi her zaman ola-nakl›d›r.

BBaaflflkkaallaarr››nnaa kkaarrflfl›› ssaayygg››

- Toplum karfl›s›nda kendinize yak›flt›rd›¤›n›z tav-r› internetin sanal ortam›nda da sürdürünüz, kim-li¤inizi saklayabilece¤inizi umarak gerçek yafla-m›n›zda benimsemedi¤iniz davran›fllar› sergile-meyiniz.

- Baflkalar›na karfl› sayg›l› olunuz, bunun kendi-nize olan sayg›n›z›n ve size baflkalar›n›n göstere-ce¤i sayg›n›n ön koflulu oldu¤unu unutmay›n›z.

- Düflüncelerinizi dile getirirken olumlu yaklafl-man›n ve nazik bir ifade kullanman›n sa¤duyu-nun gere¤i oldu¤unu hat›rlay›n›z.

- Tart›flmalar›n özelleflmesine ve kifliselleflmesineyol açmay›n›z.

- ‹nsanlar› duygusal yönden zedeleyici ve rahat-s›z edici iletilerin yay›lmas›na olanak vermeyiniz(Örne¤in amans›z bir hastal›¤› olanlar›n son iste-¤i gibi sonuç al›nmas› olas›l›¤› çok kuflkulu ileti-lerin yay›lmas›na arac›l›k etmek ya da inançlarüzerinde yorumlar yapmak gibi).

9955

- ‹stenmeden yap›lan yanl›fllar› hoflgörü ile karfl›-lay›p, anlay›flla yard›mc› olmaya çal›fl›n›z.

- Kiflilerin istemleri d›fl›nda iletiler alarak rahats›zolmalar›n› elinizden geldi¤ince önleyiniz, bunaneden olmay›n›z.

- Size gelen bir iletiyi, baflkas›na aktarmak istedi-¤inizde, bu iletiyi size gönderenin bunu isteyipistemedi¤inden emin olunuz.

AAlltt yyaapp›› vvee zzaammaann›› vveerriimmllii kkuullllaannmmaa

- ‹letiflim kurarken anlams›z say›lacak gereksiziletiler göndermeyiniz.

- Hiç kimsenin zaman›n›n küçük bir bölümünübile bofl yere almamaya özen gösteriniz.

- Ulaflmad›¤› kayg›s› ile olsa bile ayn› iletileri ar-d› ard›na göndermeyiniz.

- Bilgilendirmek ve geliflmelerden haberdar etmekiçin sürekli bir elektronik bülten göndermek iste-di¤inizde, gönderdi¤iniz kiflinin bu da¤›t›m ya daduyuru listesinde kal›p kalmama iste¤ini ilk duyu-runuzda belirtebilmesini sa¤lay›n›z, kalma iste¤inibelirtmeyenleri bir daha rahats›z etmeyiniz.

- Bir web sitesinde yer alan uzunca bir metin yada belgeyi e-posta ekinde dolaflt›rmay›n›z, bumetin ya da belgenin adresini ve konusunu belir-9966

tip, isteyenlerin buraya eriflip bakabilmesi içinweb adresini vermekle yetininiz.

- ‹leti trafi¤ini yo¤unlaflt›ran gönderimlerde bulu-nanlar› uyar›n›z, ›srarc› olanlarla yasal ve teknikyollarla u¤raflmaktan kaç›nmay›n›z.

BBiiççiimmsseell öözzeenn

- Aç›k kimli¤inizi hiçbir zaman gizlemeyiniz, heriletinizde aç›k kimli¤inizin net olarak belli oldu-¤undan emin olunuz.

- Konu k›sm› yeterince aç›k olan (iletinin içeri¤i-ni göz at›ld›¤›nda belli eden aç›kl›kta), dili anla-fl›l›r, özlü k›sa iletiler ile iletiflim kurmaya ve etki-leflmeye özen gösteriniz.

- E¤er herkesi de¤il de bir kifliyi ilgilendirdi¤inidüflündü¤ünüz bir ileti var ise genele hiç duyur-madan do¤rudan ilgili kifliye iletilerinizi yönlen-diriniz.

- Her zaman yan›tlad›¤›n›z iletinin konu bafll›¤›-n› koruyarak yan›t veriniz.

‹‹ççeerriikk ‹‹llee ‹‹llggiillii ÖÖzzeenn

- Ne demek istiyorsan›z ona karfl›l›k olan, yanl›flanlafl›lmalara yol açmayacak düz ve yal›n deyifl-lerle düflüncelerinizi aktarmaya çal›fl›n›z.

9977

- ‹letilerinizin yaln›zca elefltirici olmas›ndan ka-ç›narak her zaman yap›c› ve ufuk aç›c› olmas›n›gözetiniz.

- ‹letileri yan›tlamadan önce bir kere daha özen-le okuyunuz.

- Özellikle tart›flma listelerinde daha önce de¤i-nilmifl konular› ek bir katk›ya yol açmayacaksaüstelemeyiniz, ortaya ç›km›fl bir sonucu görme-mezli¤e gelerek kendi düflüncenizi kabul ettir-mede ›srarc› olmay›n›z.

- Gereksiz yere büyük harfler ile yaz›flmaktan, s›ks›k özel simgeler kullanmaktan, esprili ya daalayc› anlat›mlardan kaç›n›n›z, jargon say›lacakfarkl› bir söylefli biçimi ile herkese aç›k ortamlar-da iletiflimde bulunmay›n›z.

- Mümkün oldu¤unca uzun al›nt›lar yapmaktanve ek göndermekten kaç›n›n›z, gönderdi¤iniz ek-lerin çok yer kaplayan ekler olmamas›na hele vi-rüs gibi al›c›s›n›n bilgisayar ortam›n› bozucu içe-rik tafl›mamas›na özen gösteriniz.

- Virüslü iletiler ile karfl›laflt›¤›n›zda en k›sa za-manda kayna¤›n› ve gecikmeden etkilenece¤iniumdu¤unuz kiflileri uyar›n›z.

ÖÖtteekkii KKoonnuullaarr

- Baflkalar›n›n kiflilik haklar›na ve özel yaflam›na9988

sayg›l› olarak kiflilerle ilgili yorumlarda bulunma-y›n›z, kimlik bilgilerini ele geçirmeye, aç›klama-ya ve kullanmaya çal›flmay›n›z.

- ‹yelik haklar›n› zedelememeye özen gösteriniz,baflkas›n›n veri kaynaklar›n›, düflüncelerini veyaz›l›mlar›n› kendinizinmifl gibi sahiplenmeyekalk›flmay›n›z.

- ‹nternet ortam›n›n sa¤lad›¤› olanaklar›n yasa d›-fl› biçimde insanlara zarar verme, baflkalar›n›n ifl-lerini engelleme, gizli ve kiflisel bilgilerini ele ge-çirip yararlanma, her türlü sahtekârl›k, yolsuzluk,doland›r›c›l›k ya da h›rs›zl›k gibi kötü amaçl› kul-lan›m›na yol açmay›n›z ve göz yummay›n›z.

- Uygunsuz davran›fllar sergilemekte ›srarl› olan-lar› ölçülü bir tepki içinde el birli¤i ile uyarmayaçal›fl›n›z.

- Size gelen bir iletiyi baflkalar›na aktar›rken iletiüzerindeki e-posta adres bilgilerinin gerekmiyor-sa aktard›¤›n›z kiflinin eline geçmemesine özengösteriniz.

- Kendinizin ya da temsilcisi oldu¤unuz ürün vehizmetlerin reklâm›n› yapmay›n›z.

- Güvenlik zedeleyici giriflimlere karfl› al›nmas›gereken önlemlere uymaya özen gösteriniz.

- ‹nternet üzerinde denetim ve düzenleme yetki-si olanlar›n konumlar›n› kötüye kullanmalar›na

9999

karfl› duyarl› olunuz ancak gerekti¤inde de iflleri-ni kolaylaflt›r›c› her türlü deste¤i veriniz.”

EE--PPoossttaa ggrruuppllaarr››nn›› nnaass››ll kkuullllaannmmaall››yy››zz

‹nternetle birlikte edindi¤imiz al›flkanl›klardanbiri de, e-posta gruplar›n› kullanmam›zd›r. Dile-yen herkesin belli bir ilgi alan›yla ilgili, hiçbirmasrafa girmeksizin e-posta grubu açmas›na im-kân tan›yan pek çok internet servisi var. Kültürsanattan edebiyata, siyasetten ekonomiye, mi-zahtan karikatüre kadar pek çok alanda aç›lm›fle-posta gruplar› bugün internetin en aktif toplu-luklar›n› oluflturuyor. Bir baflka deyiflle sanal in-ternet cemaatleri oluflmufl durumda. Bu gruplar›nbir bölümü sadece duyurular ve haberler gönder-mek için kullan›ld›¤› gibi, bir bölümü de çok flid-detli tart›flmalara sahne oluyor. Bu tart›flmalar›ndozu bazen (belki de ço¤u zaman) internetin ge-tirdi¤i kimli¤ini gizleyebilme imkân› sayesindekaç›yor. Burada vurgulamam›z gereken en temelunsur, insanlar›n birbirlerine karfl› internette dahafazla hoflgörüsüz, tahammülsüz ve sayg›s›z dav-rand›¤›d›r. Maalesef insanlar yüzyüze geldikle-rinde birbirlerine söyleyemeyecekleri fleyleri,yüzlerce kiflinin üye oldu¤u e-posta gruplar›ndaçok rahat söyleyebilmektedirler. Ancak olumsuzörnekleri bir yana b›rak›rsak e-posta gruplar›n›n110000

ifllevsel kullan›ld›¤›nda çeflitli konularda çok ya-rarl› sonuçlar do¤uran konuflmalara sahne oldu-¤unu söyleyebiliriz.

EE--GGrruuppllaarrddaa ddiikkkkaatt eeddiilleecceekk nnookkttaallaarr

- Takma adlarla e-posta gruplar›nda yaz›flmalaraizin verilmemelidir. Çünkü isimlerini gizleyerek,“nick” tabir etti¤imiz takma isimlerin arkas›nagizlenen kifliler, adlar›n› gizleme ihtiyac› duyma-yan birçok kiflinin hakk›n› gaspederek akla haya-le gelmeyecek fliddetli bir üslûp kullanabilmekte,ifli hakaretlere hatta küfürleflmelere kadar götüre-bilmektedir. Burada, söz konusu gruplar›n yöne-ticileri üzerlerine düflenleri yapmal›d›r.

- Hiç kimse talep etmedi¤i hâlde bir e-posta gru-buna üye yap›lmamal›d›r. Özellikle yeni aç›lane-posta gruplar›n›n, bas›n mensuplar›, akademis-yenler gibi kimseleri fikirlerini bile sormadan üyeyapt›klar›n› görmekteyiz. Hiç kimse istemedi¤ihâlde her gün onlarca hatta yüzlerce mesaj› al-mak zorunda b›rak›lmamal›d›r. E¤er bir kifli üyeyap›lmak isteniyorsa davet edilerek, r›zas› al›na-rak üye yap›lmal›d›r. Gruba gelen her mesaj›n al-t›nda üyelikten ayr›lmak isteyenlere yol gösterirnitelikte bilgiler yer almal›d›r.

- Genifl bir üye kitlesi bulunan ve çok say›da me-saj›n gönderildi¤i e-posta gruplar›nda mutlaka

110011

moderatörlük sistemi uygulanmal›, mesajlar mo-deratörlerin incelemesinden sonra gruptaki üye-lere da¤›t›lmal›d›r. Bu yöntem, üyelerin posta ku-tular›n›n onlarca mesajla dolmas›n› engelleyecekve sadece yararl› olan mesajlar›n üyelere da¤›t›l-mas›na imkân sa¤layacakt›r.

- E-posta gruplar›nda moderatörlük sistemi uygu-lanmas› sansür gibi alg›lanmamal›d›r. Bu yön-temle, sadece yararl› bilgilerin dolafl›m›na izinverilmekle kal›nmaz, zaman zaman hakarete va-ran tart›flmalar›n da önüne geçilebilir ve insanla-r›n rencide olmas› engellenebilir. Moderatörlü-¤ün bir ifllevi de e-gruplar içinde ikili “sohbet”tenyararl› tart›flmalara do¤ru üyeleri yönlendirmekolmal›d›r.

- E-Gruplarla ilgili http://groups.yahoo.com/ ad-resine bakabilirsiniz. Dünyan›n en çok kullan›lane-grup sistemi olan Yahoo’da, belli kategoriler al-t›nda ilgi alan›n›za uygun gruplar bulabilir ve üyeolabilirsiniz. Üye oldu¤unuz gruplar› tek mer-kezden kontrol etmek için Yahoo Groups’a üyeolman›z› tavsiye ediyoruz.

““SSaallaamm””ddaann kkaallmmaa bbiirr kkaavvrraamm ““ssppaamm””

Bugün internet kullan›c›lar›n en büyük sorunu,her sabah posta kutusunda bir y›¤›n ilgisiz mesaj-la karfl›lafl›yor olmalar›d›r. ‹nternet terminoloji-110022

sinde “spam” ya da “spamming” denilen, Türk-çe’de ise “talep edilmemifl e-posta” anlam›na ge-len, çöp mesaj olarak da de¤erlendirilen bu ileti-ler, hem internet kullan›c›lar›n›n hem de internetyay›nc›lar›n›n karfl› karfl›ya bulundu¤u ve çözümarad›¤› en büyük sorunlardan biridir. ‹lk “spam”mesaj›n, internetin ARPANET olarak bilindi¤i dö-nemde gönderildi¤i biliniyor. ‹letiflimin geliflmesiile beraber lüzumsuz posta trafi¤i de problem ol-maya bafllam›fl ve 1975’e gelindi¤inde bu sorunuele alan Junk Mail Problem (Çöp E-posta Sorunu)bafll›kl› bir yaz› yay›nlanm›flt›r. 1978’de aç›lanARPANET’i bafllang›çta Amerikan hükümeti veüniversiteleri kullan›yordu. ‹flte bu dönemde, bil-gisayar pazarlama flirketi olan Digital EquipmentCorporation, 3 May›s 1978’de Kaliforniyal› fir-malara kendi mallar›n› pazarlayan bir e-postamesaj› göndermiflti. O zaman ticarî amaçlarlakullan›lmayan ARPANET a¤›na gönderilen bumesaj, büyük tart›flma yaratm›flt›. Bu talep edil-memifl mesaj, internette gönderilen ilk “spam”kabul ediliyor. “Spam” sözcü¤ünün nas›l ortayaç›kt›¤› ve bu kavram›n internet terminolojisindenas›l yer edindi¤i konusundaki bilgiler ise flöyle:“Spam” Amerika’da tüketilen düflük kalite ucuzbir salam markas›d›r. Komedi grubu “MonthyPytons Flying Circus” bir skecinde sundu¤u heryemekte “spam” marka salam kullan›lan bir res-

110033

toran› konu almaktayd›. ‹flte bu dönemde, tak-vimler 31 Mart 1993’ü gösterirken, Richard De-pew adl› internet kullan›c›s› bir e-posta mesaj›n›,yöneticisi oldu¤u listeye tam 200 kez gönderir.Bu olaya listedeki üyeler tepki gösterir ve bu “ta-lep edilmemifl mesaj”lara “spam” ad›n› takarlar.Nisan 1994’de de Arizonal› bir flirket USENETüyelerine ayn› mesaj› yüzlerce kez yollay›nca“spam” kavram olarak yerleflir.

Günümüzde internette gönderilen e-posta mesaj-lar›n›n içerisindeki “spam” miktar› endifle vericiboyuta ulaflm›flt›r. Bugün gönderilen toplam me-sajlar›n yüzde 40’› “spam” mesajlardan oluflmak-tad›r. Oysa 2001’de tüm internette dolaflan e-posta mesajlar›n sadece yüzde 8’i “spam” mesaj-d›. Bu büyük ve korkutucu art›fl internet flirketle-rini önlemler almaya itiyor. “Spam”in verdi¤i za-rarlara örnek olarak America On Line (AOL) eskie-posta sistemleri yöneticisi David O’Daniel, bir“spam” göndericisinin dakikada 40-50 bin adetelektronik postay› kald›rabilecek kapasitedeki birsistemi çökertebildi¤ini söylüyor. Yap›lan biraraflt›rmaya göre bilgi ifllem sorumlular› sadece“spam” filtrelerini güncellemek için haftada 4 ila20 saat aras›nda vakit harc›yor. Bu rakamlar“spam” nedeniyle kaybedilen ifl gücü ve paran›nboyutu hakk›nda bize bir fikir verebilir. ‹stenme-yen e-postalar›n dünya genelinde neden oldu¤u110044

maddi zarar›n 9 milyar dolara ulaflt›¤› tahminediliyor. Bu zarar›n içinde çal›flanlar›n istenme-yen e-postalar› silmekle kaybetti¤i zaman, bumesajlar›n e-posta sunucular›nda boflu boflunakaplad›klar› yer ve yol açt›klar› afl›r› yo¤un trafikde yer al›yor.

‹flte bu büyük sorunu çözmek için flirketler ortak-lafla mücadele veriyorlar. 2003’ün ikinci yar›s›n-da, ABD’li üç büyük teknoloji flirketi, AmericaOnline, Yahoo ve Microsoft “talep edilmemiflmesaj”larla mücadele etmek için ifl birli¤i karar›ald›. fiirketlerin ana hedefi, kullan›c›lar›n iste¤id›fl›nda gelen e-postalar› bloke etmek için yenimetodlar gelifltirmek. Microsoft flirketi de ücretsize-posta servisi veren “Hotmail” servisi arac›l›¤›y-la gönderilecek mesaj say›s›n› günde 100 adetles›n›rlayarak “spam”la mücadeledeki kararl›l›¤›n›ortaya koydu. Hotmail hizmetinden tüm dünya-da 2003 y›l› rakamlar›yla yaklafl›k 110 milyon ki-fli yararlan›yor. Hotmail gibi çok yayg›n flekildekullan›lan di¤er e-posta servisi Yahoo’da da ben-zeri k›s›tlamalar bulunuyor.

Bu aflamada akla gelen bir di¤er sorun ise e-pos-ta adresi tacirleridir. ‹nternetten çeflitli özel yaz›-l›mlarda e-posta adresi toplayarak bunlar› satankiflilerler de ciddi bir sorundur. fiirketler teknolo-jik olarak önlemler al›rken bir yandan da hukuksavafl› bafllatm›fl durumdad›r. Bu konuda ABD’de

110055

Eylül 2002’de sonuçlanan bir dava, internetin ilk“spam” davas› olarak tarihe geçti. “Gizli Sincap”lakab›n› kullanan Bret McDanel adl› bir kifli,“spam” göndermek suçundan 16 ay hapse mah-kûm edildi. Mahkeme bununla da yetinmedi vesan›¤›n psikolojik tedavi görmesine de karar ver-di. Geçti¤imiz 2003 May›s ay›nda da ABD’liEarthlink flirketinin “spam” gönderen HowardCarmack’a karfl› açt›¤› dava sonuçland›. Bu dava-da ise Carmack, flirkete 16,4 milyon dolar tazmi-nat ödemeye mahkûm edildi. San›¤›n Mart2002’den beri, de¤iflik kimlikler kullanarak, ya-sad›fl› yollarla ele geçirdi¤i elektronik posta ad-reslerine yaklafl›k 825 milyon e-posta gönderdi¤iiddia ediliyordu. AOL da abonelerine talep edil-memifl e-posta yollayarak hatlar› meflgul edenle-re karfl› 2003’te ciddi bir hukuk savafl› bafllatt›.Befl ayr› dava açan AOL, daval›lar›n 1 milyar ta-lep edilmemifl e-posta yollad›klar›n› belirtti ve 10milyon dolar›n üzerinde tazminat talep etti. Bu-gün özellikte Bat›’da birçok flirket hukuk kanal›y-la “spam”la mücadele ediyor. Türkiye’de ise fluana kadar bize ulaflan spam mesaj gönderen,spam mesaj gönderimine arac›l›k eden ve e-pos-ta adresi tacirli¤i yapan kifli veya kurumlar hak-k›nda yasal süreç bafllat›ld›¤› bilgisi bulunmuyor.Ancak ABD’de sonuçlanan bu iki dava gösteriyorki, bundan sonra “spam” gönderenler, Türkiye’dede yeterli duyarl›l›k gösterilirse cezaland›r›labilir. 110066

CC-- ‹‹NNTTEERRNNEETT‹‹NN SSOOSSYYAALL BBOOYYUUTTUU

Yayg›n bir görüfle göre internet, kiflilerin sosyalyaflamlar›nda olumsuz etkilere sahiptir. Gerçekdünyadan farkl› bir ortamda sanal dünyada, in-sanlar aras› iliflkiler de¤iflmektedir. Öte yandaninternet, kifliler aras›ndaki mesafe, yafl, cinsiyet,›rk, kültür vb. gibi gerçek dünyada önemli olabi-lecek pek çok özelli¤i de ortadan kald›rmaktad›r.Yerinden al›fl verifl, yerinden bankac›l›k, hatta iflegitmeden evden çal›flma vb. gibi kullan›mlar in-san›n sosyal yaflam›n› etkileyebilecek unsurlard›r.

TTVV’’nniinn yyeerriinnii iinntteerrnneett aall››yyoorr

‹nternetin yayg›nlaflmas›yla birlikte tüm dünyadaoldu¤u gibi Türkiye’de de reklâm verenlerin he-def kitlesi olan gençlik tv ile ba¤lar›n› koparmanoktas›na gelmifl durumdad›r. Yavafl yavafl tv’ninyerini internet al›yor. Yap›lan tüm araflt›rmalar,üst düzey gelir ve e¤itime sahip AB grubu ve 15- 19 yafl genç hedef kitleye ulaflman›n tv kanalla-r› ile zor oldu¤u gerçe¤ini ortaya ç›kar›yor. ‹nter-net kullan›c›lar› a¤›rl›kl› olarak AB ile C1 (üst dü-zey gelire sahip ve e¤itimli) gruptan olufltu¤u içinyak›n gelecekte reklâm verenler tv yerine inter-neti tercih eder hâle gelecekler. IBS dan›flmanl›kflirketinin yapt›¤› bir araflt›rmaya göre, kifliler in-ternet kullanmaya bafllad›ktan sonra yüzde 42’i

110077

oran›nda daha az televizyon seyrediyor. Veriler,flirketlerin günümüzde ancak internet veya ceptelefonu teknolojileri kullanarak genç müflteriyeulaflabileceklerini ortaya koyuyor. MerillLynch’in araflt›rma sonuçlar›ndan ortaya ç›kanverilere göre Türkiye’nin 2004’te internet erifli-minde 10 milyon potansiyel kullan›c› olaca¤›tahmin ediliyor. Türkiye nüfusu genelinde yüzde14.4 gibi yüksek bir penetrasyon (dâhil olma)oran›na sahip olaca¤› görülüyor.

TTÜÜRRKK‹‹YYEE ‹‹LLEETT‹‹fifi‹‹MM PPAAZZAARRII

2000 Y›l› 2001 Y›l› 2004 Y›l›

‹‹nntteerrnneett KKuullllaann››cc›› TTaahhmmiinnlleerrii

1.7 milyon 3.5 milyon 10 milyon

‹‹nntteerrnneett PPeenneettrraassyyoonnuu

% 2.7 % 5.2 % 14.4

PPCC PPeenneettrraassyyoonnuu

% 3.7 % 5.4 % 10.1

MMoobbiill TTeelleeffoonn PPeenneettrraassyyoonnuu

% 19 % 26 % 43

WWeebb ttiippii bbiirr yyaaflflaamm

Microsoft Türkiye’nin eski baflkan› Süreyya Ciliv,110088

1999’da yay›nlanan bir röportaj›nda “web tipiyaflam” kavram›n› “‹nternetin hayat›m›za getirdi-¤i yenilikleri en do¤ru flekilde kullanmak” olaraktan›mlamaktad›r. Bankac›l›k ifllemlerini internetüzerinden yapmak, haberleflmeyi elektronik ola-rak gerçeklefltirmek, istenilen bilgiye arama mo-torlar›n› kullanarak an›nda eriflebilmek web tipiyaflam kavram›na dahildir. Her bireyin interneteba¤l› bir cihaz› bulunmas› ve haberleflme ve bil-giye ulaflmak için bu araçlar› kullanmas› web ti-pi yaflam tarz›n›n bir baflka tarifi olarak nitelendi-rilebilir. Bu cihazlar›n hepsinin dolay›s›yla birey-lerin internete ba¤l› olmas› “dijital sinir sistemi”kavram›n› ortaya ç›kar›yor.

Dijital sinir sistemi dâhilinde flirketlerde, okullar-da bireyin internete ba¤l› bir bilgisayar›n›n veelektronik posta adresinin olmas› gerekiyor. Diji-tal sinir sistemi dâhilinde flirket içi bilgilerin top-land›¤› ve sadece flirket çal›flanlar›n›n girebildi¤ibir “internet”leri yani “intranet”leri de hat›rlat-makta yarar var. ‹ntranetler, k›saca kurum içi a¤olarak tan›mlanabilir. ‹ntranetlerde teknolojiyikullanarak, sadece flirket çal›flanlar›n›n ulaflmas›gereken bilgiyi saklamak mümkün olabiliyor. Bubilgi hazinelerine ulaflman›n da en verimli yoluise internet arabirimini kullanmakt›r.

110099

HHaayyaatt››mm››zzddaakkii yyeennii oollgguu:: EElleekkttrroonniikk yyaayy››nncc››ll››kk

Yay›nc›l›kta son y›llarda hayat›m›za giren yenibir mecra var. Hemen herkesin bildi¤i bu yenimecran›n ad› internet. Bir di¤er deyiflle “elektro-nik yay›nc›l›k”. Elektronik yay›nc›l›¤›, en yal›nanlat›mla “belgelerin elektronik ortamlar ya daa¤lar arac›l›¤›yla da¤›t›m›, arflivlenmesi ve bubelgelere eriflilmesi” olarak tan›mlayabiliriz. Tümön yarg› ve endiflelere karfl›n elektronik yay›nc›-l›k büyük bir ilerleme katediyor. Matbaan›n ica-d›ndan bu yana 150 milyon kitap bas›lm›flken in-ternet ortam›ndaki belge say›s› 1997’deki verile-re göre 100 milyonu geçmifl durumdad›r. Bu ra-kam›n önümüzdeki 10 y›lda ise 800 milyona ula-flaca¤› tahmin ediliyor. Tabiîdir ki böylesine bü-yük bir bilgi denizinden uzak kalamay›z.

Elektronik yay›nc›l›k söz konusu oldu¤u zaman,ilk akla gelen, ka¤›d›n yerine bu yeni mecran›ngeçip geçmeyece¤i sorusu oluyor. Öncelikle flu-nu söylemek gerek: Elektronik yay›nlar ile bas›l›yay›nlar uzun süre yolculu¤unu birlikte sürdüre-cek. Sadece internet üzerinde ç›kan yay›nlar ol-du¤u gibi, hem internet üzerinde hem de bas›l›olarak “paralel” ç›kan yay›nlar da olacak. Tv icatoldu¤unda, radyonun yerini alaca¤› san›l›yordu.Gelinen noktada hem tv’nin, hem de radyonuniki ayr› iletiflim enstrüman› olarak varl›¤›n› de-111100

vam ettirdi¤ini görüyoruz. Bu örnekten de anlafl›-laca¤› gibi, ka¤›d› hayat›m›zdan silip atmak uzunsüre, belki de hiçbir zaman mümkün olmayacak.

‹nternet yay›nc›l›¤›n›n çeflitli sorunlar› var. Yap›-lan tahminlere göre bugün internette bir ba¤lan-t›n›n (link) ortalama ömrü 44 gündür. Bir baflkadeyiflle, bugün bir adreste bulunabilen bir elekt-ronik dökümana 44 gün sonra eriflilemeyebilir.Bu varsay›m, günümüzde pek geçerli gözükmü-yor. Ciddî siteler için bu durumun söz konusuolaca¤› iddias› pek gerçekçi de¤ildir. ‹flini ciddî-ye alan bir elektronik yay›n, arflivlemenin de buiflin bir parças› oldu¤unun bilincindedir.

GGeelleeccee¤¤iinn yyaayy››nn››,, eelleekkttrroonniikk kkiittaapp

Yaz›n dünyas› 2000’li y›llarda yeni bir kitap biçi-mi ile tan›flt›. Kitapla ilgili herkesin önünde yeniufuklar açan bu yeni olgu ‘elektronik kitap’t›. Kâ-¤›t tüketmeyen ve bir bilgisayar yard›m›yla oku-nabilen elektronik kitaplar›n bas›l› kitaplara görebaz› avantajlar› vard›. Elektronik kitaplar›n enönemli avantaj› maliyet. K⤛t, cilt, bask› maliye-ti olmad›¤› için bas›l› kitaplara göre çok dahaucuza maledilebilen e-kitaplar›n da¤›t›m nokta-s›nda da büyük avantajlar› var. ‹nternet üzerin-den da¤›t›labildikleri için de okurlar, istediklerikitaba k›sa sürede sahip olabiliyorlar. Bas›l› ki-

111111

taplar›n karfl›laflt›¤› da¤›t›m ve sat›fl noktalar› gibisorunlar›n aksine, e-kitaplar internet üzerindekiherhangi bir sitede sat›labilir ve okuyucular kredikartlar› ile bu kitaplar› an›nda kiflisel bilgisayarla-r›na veya avuç içi bilgisayarlar›na indirebilirler.‹çerisinde h›zl› bir flekilde sözcük taramas› yap›-labilmesi ve bas›l› kitapta oldu¤u gibi sat›r alt› çi-zilebilmesi, kitap üzerine not al›nabilmesi de e-kitab›n önünü açan unsurlardan sadece birkaç›.

Elektronik kitap, yazarlar aç›s›ndan da, büyük f›r-satlar sunuyor. Kitaplar›n› yay›n evlerinden ç›kar-ma imkân› bulamayan birçok yazar, kendi kitab›-n› birkaç dakika içinde elektronik kitap olarakhaz›rlay›p, internette da¤›tabiliyor. Elektronik ki-tap, dergi ve gazetelerin bas›m, da¤›t›m gibi ekmasraflar› olmad›¤›ndan son derece ucuz, ço¤uzaman da bedava da¤›t›l›yor. Elektronik kitapla-r›n fiyatlar› 5-10 dolar aras›nda de¤ifliyor. E-ki-taplarla birlikte kitaplar›n hacim olarak küçüldü-¤ü görülüyor. Örne¤in Stephen King’in internetüzerinden sat›lan roman› sadece 65 sayfayd›.Elektronik kitaplar›n en büyük avantajlar›n›n biride, küçük hacmine ra¤men, ciltler dolusu kitab›içerisinde bar›nd›rabilmesi. Örne¤in, birkaç yüzgraml›k bir cihaz üzerinde ciltlerce kitab› tafl›-mak mümkün.

Accenture adl› bir kuruluflun yapt›¤› araflt›rman›nsonuçlar›na göre, 2005 y›l›nda tüketicilerin yüz-111122

de 66’s› e-kitap okuyacak. Bu oran flirketlerin deifltahlar›n› kabart›yor. 1998 y›l›nda 16.85 milyondolarl›k sat›fla ulaflan ve pazarda yüzde 4’lük birpaya sahip olan e-kitaplar›n, 2003 y›l›ndan itiba-ren yükselifle geçece¤ine kesin gözüyle bak›l›yor.

TTüürrkkiiyyee’’ddee ee--kkiittaapp

Elektronik kitaplar asl›nda yeni bir olgu de¤il. Bil-gisayarlar ç›kt›¤›ndan, daha do¤rusu yayg›nlaflt›-¤› 1970’li y›llardan bu yana çeflitli formatlardabilgi, bilgisayarlar aras›nda el de¤ifltiriyor. Bu bil-gi içeren dosyalar›n bilgisayarlar aras›nda da¤›t›l-d›¤› düflünüldü¤ünde herhangi bir kitaba, Türki-ye’nin ilk e-kitab› demenin do¤ru olmayaca¤›gerçe¤i ortaya ç›kar. Bir dönem Cumhuriyet ga-zetesi, okurlar›na verdi¤i kitaplar› ayn› gün websitesinden zip format›nda e-kitap olarak da da¤›-t›yordu. Bu anlamda, Cumhuriyet gazetesini,Türkiye’de e-kitap alan›nda öncü kabul etmekgerekir. Türkiye’deki en büyük iki internet kitap-ç›s›ndan biri olan Ideefixe’in yay›nlad›¤› ve sat›-fl›n› yapt›¤› ilk e-kitap, Ahmet ‹nam’›n Pan Yay›n-c›l›k’tan ç›kan Hayat›m›zdaki ‹nce fieylere Dairadl› eserinin baz› bölümleridir. Ideefixe’te, Ha-kan Günday’›n Kinyas ve Kayra adl› eserinin de50 sayfal›k bölümü e-kitap olarak bulunmaktad›r.Bunlar›n yan›s›ra Türkiye’de e-kitab›n geliflmesi

111133

için faaliyet gösteren bir site var: Altkitap.com.Bu site, elektronik kitap yay›nc›l›¤› yap›yor. fiuana kadar yay›nlad›¤› kitaplar›n indirilip okuna-bili¤i Altkitap.com, eserini e-kitap olarak yay›n-latmak isteyenlere de yard›mc› oluyor.

ÇÇooccuukk,, bbiillggiissaayyaarr vvee iinntteerrnneett

Uzmanlara göre, etkili bilgisayar kullanan ço-cuklar hatalar›ndan ders ç›kar›yor, risk al›yor, sa-b›rl› olmay› ö¤reniyor ve kendi kendilerine yenibeceriler kazan›yor. Yap›lan de¤erlendirmeye gö-re, çocuklar›n evde kulland›¤› yaz›l›m program-lar›n›n iyi seçilmifl olmas›, bunlar›n sadece çocu-¤a bir fleyi yapmas›n› de¤il, ayn› zamanda düflün-mesini de ö¤retecek nitelikte olmas› gerekiyor.

Bilgisayar, okul ortam›nda oldu¤u gibi evde deuygun bir ortamda bulunmal› ve aileler taraf›n-dan çocu¤un kullan›m› s›ras›nda gözlenmeli.

Çocuklara bilgisayar› nas›l kullanaca¤› ö¤retil-meli, küçük çocuk bilgisayar kullan›rken ayn›odada olmaya özen gösterilmeli.

Çocu¤a bilgisayarda hangi internet sitelerine gi-rebilece¤i, ne kadar ba¤lant›da kalabilece¤i gibikonular konuflulup kurallar konulmal›. ‹nternetkullan›m› konusunda kurallar ve s›n›rlar belirle-meden, çocu¤un interneti s›n›rs›z bir biçimde111144

kullanmas›na izin verilmemeli, bu onun için za-rarl› sonuçlar do¤urabilir.

Çocuklar›n bilgisayar ekran› karfl›s›nda fazla va-kit harcamas› ve dolay›s›yla sosyal becerilerininyeterince geliflemedi¤ini düflünen ailelere karfl›nuzmanlar, çocuklar›n etkili bilgisayar kullanma-s› hâlinde endifle edilecek bir fley olmad›¤›n› be-lirtiyorlar.

Etkili bilgisayar kullanan çocuklar, hatalar›ndanders ç›kart›yorlar, sab›rl› oluyorlar, risk al›yorlar,kendi kendilerine yeni beceriler kazan›yorlar vebirbirlerine dan›fl›yor ve yard›mlafl›yorlar.

Öte yandan çocuklar›n kulland›¤› bilgisayarlardaher zaman virüs kontrolü için anti virüs progra-m›n›n kullanmas› gerekiyor. Uzmanlar, her günyeni virüsler ortaya ç›kt›¤› için virüs kontrol prog-ram›n›n sürekli güncellenmesi gerekti¤ini belirte-rek, flu önerilerde bulunuyorlar:

“Çocu¤unuzun internette ne yapaca¤› konusun-da bir amaç belirlemesine yard›mc› olunuz. Böy-lece amaçs›z bir flekilde internette dolaflmas›n›engellemifl olursunuz. E¤er çocu¤unuzun bilgisa-yarda ne yapt›¤›n› anlam›yorsan›z, size anlatma-s›n› isteyiniz. Böylece çocu¤unuzun size bilgisa-yar ö¤retmesini de sa¤lam›fl olursunuz. Çocu¤u-nuzun interneti s›n›rs›z kullanmas›na izin verme-yin hatta internet kullan›m› için sözleflme imzala-y›n ve bu sözleflmeye uyun.”

111155

TTeesstt:: ‹‹nntteerrnneett hhaassttaass›› mm››ss››nn››zz??

Her ba¤›ml›l›k gibi internete olan afl›r› ba¤›ml›l›kda tedavi edilmesi gereken bir hastal›k. ‹nternetba¤›ml›s› olup olmad›¤›n›z› ö¤renmeniz için buküçük testi cevaplaman›z yeterli.

Amerikan Psikiyatri Birli¤i taraf›ndan yay›mlananve “DSM-IV” k›saltmas›yla isimlendirilen, MentalBozukluklar›n Tan›msal ve Say›sal El Kitab›’ndainternet ba¤›ml›l›¤› bir hastal›k olarak bulunuyor.Dr. Ben Blakley internet ba¤›ml›l›¤›n›, psikosti-mulan özellikleri nedeniyle (uykusuzluk, k›sa sü-reli bellek bozuklu¤u, koordinasyon bozuklu¤uvb.) marihuana ba¤›ml›l›¤›na benzetiyor. Televiz-yonun uyutucu özelli¤ine karfl›n internetin uyar›-c›, uykuyu kaç›r›c› bir aktivite olma özelli¤i bulu-nuyor.

Bir kifli iflindeyken kendini ifline veremiyor, inter-netle ilgili hayaller kuruyorsa, evine gelince ilkifli yak›nlar›yla iliflki kurmak, zorunlu ev iflleriniyapmak yerine bilgisayar› açmak oluyorsa; ger-çek iliflkiler yerine sanal dünyay› tercih ediyor,gece geç saatlere kadar bilgisayar bafl›nda kal›-yor, çevreden bu konuda elefltiriler al›yor, defa-larca azaltmak, s›n›rlamak istedi¤i hâlde bilgisa-yar-internete ilgisini artarak sürdürüyorsa; afl›r›internet ilgisinden dolay› ifli, evi ve gerçek dünyaile olan iliflkileri aks›yorsa, o kiflide internet ba-111166

¤›ml›l›¤›ndan bahsedilebiliyor. www.hipokrat.orgadresinde yer alan testi bu konuda fikir vermesiaç›s›ndan afla¤›ya al›yoruz:

Center for On-Line Addiction taraf›ndan haz›rla-nan internet ba¤›ml›l›k testinde sorular, “1- Sözkonusu de¤il ya da nadiren, 2- Bazen, 3- S›kl›k-la, 4- Ço¤u zaman, 5- Her zaman” fleklinde pu-an verilerek yan›tlan›yor.

SSoorruullaarr::

1. Kararlaflt›rd›¤›n›zdan daha uzun süre internet-te kal›yor musunuz?

2. ‹nternete çok zaman vermekten dolay› ev iflle-rini ihmal ediyor musunuz?

3. Eflinizle cinsel yak›nl›k yerine internetten cin-sel uyar›lmay› tercih ediyor musunuz?

4. ‹nternet arac›l›¤› ile yeni arkadafll›klar kuruyormusunuz?

5. Hayat›n›zdaki di¤er kifliler, internete ay›rd›¤›-n›z zaman›n fazlal›¤›ndan flikayet ediyor mu?

6. ‹nternete fazla zaman ay›rman›zdan dolay›notlar›n›z ya da okul ödevleriniz aks›yor mu?

7. Gerekli olan baz› fleyleri yapmadan önce ilk iflolarak e-postalara bak›yor musunuz?

8. ‹nternet dolay›s›yla meslekî baflar›n›z ve üret-kenli¤iniz olumsuz etkileniyor mu?

111177

9. Size internette ne yapt›¤›n›z soruldu¤undakendinizi savundu¤unuz ya da sessiz kald›-¤›n›z oluyor mu?

10. Yaflam›n›zla ilgili kayg›lardan, sorunlardaninternet vas›tas›yla kaçt›¤›n›z oluyor mu?

11. Kendinizi tekrar internete girmeyi hayal eder-ken buluyor musunuz?

12. ‹nternetsiz bir hayat›n s›k›c›, bofl, kederli ola-ca¤› fleklinde duygulara kap›l›yor musunuz?

13. ‹nternette iken birisi sizi rahats›z etse ona k›z-d›¤›n›z, ba¤›rd›¤›n›z ya da sald›rd›¤›n›z olu-yor mu?

14. ‹nternet nedeniyle gece geç vakitlere kadaroturup uykusuz kal›yor musunuz?

15. Günlük ifllerinizi yaparken interneti düflünü-yor, internette oldu¤unuz zamanlarla ilgilihayaller kuruyor musunuz?

16. ‹nternette iken ‘sadece bir kaç dakika daha’diyerek ba¤lant›n›z› uzat›yor musunuz?

17. ‹nternete ay›rd›¤›n›z zaman› azaltmak isteyipbaflar›s›z oldunuz mu?

18. ‹nternette geçirdi¤iniz zaman› baflkalar›ndangizlemeye çal›flt›¤›n›z oluyor mu?

19. Baflkalar› ile d›flar›ya ç›kmak yerine internet-te daha fazla vakit geçirmeyi tercih ediyormusunuz?

111188

20. ‹nternette olmad›¤›n›z zaman keyifsiz, h›rç›n,sinirli oluyor musunuz? ‹nternete girincebunlar geçiyor mu?

DDee¤¤eerrlleennddiirrmmee......

Sorular›n yan›tlar›yla ortaya ç›kan puan sonu-cunda;

-- 2200--4499 ppuuaann:: Ortalama bir internet kullan›c›s›s›-n›z. Bazen internette fazla zaman harc›yorsunuzfakat internet kullan›m›n› kontrol edebiliyorsunuz.

-- 5500--7799 ppuuaann:: ‹nternet nedeniyle bazen ya da s›k-ça sorunlar yafl›yorsunuz. ‹nternetin yaflam›n›züstündeki etkilerini de¤erlendirip, yeni düzenle-meler yapman›z gerekir.

-- 8800--110000 ppuuaann:: ‹nternet kullan›m›n›z yaflant›n›z-da ciddî sorunlara yol aç›yor. ‹nternetin yaflam›-n›z üstündeki etkilerini de¤erlendirip, yeni dü-zenlemeler yapman›z gerekir.

111199

SSOONNSSÖÖZZ

TTeekknnoolloojjii ssiizzii ddee¤¤iill,,

ssiizz tteekknnoolloojjiiyyii kkuullllaann››nn!!

‹nternet art›lar› ve eksileriyle vazgeçemeyece¤i-miz bir teknoloji. Teknolojiden kaçman›n, yan-l›fl kullanma nedeniyle ortaya ç›kan baz› olum-suzluklar nedeniyle ona küsmenin hiçbir anlam›yok. Teknolojiyi kullanmak bir zaruret ve onukim en iyi, en etkili flekilde kullan›rsa gelece¤i oelinde tutacak. Bunun için çocuklar›m›z› küçükyafllardan itibaren teknolojiyle tan›flt›rmal›, tek-nolojiyi kullanan, ondan yararlanan, ona esir ol-mak yerine ona hükmeden insanlar olarak yetifl-melerini sa¤lamal›y›z. Bu kitapta, sizi interneteksenli küçük bir gezintiye ç›karmay› amaçla-d›k. ‹nternet teknolojileriyle ilgili bilginizi art›r-mak, daha teknik konulara girmek istiyorsan›z,bu alanda yaz›lm›fl teknik kitaplar okuman›z›öneriyoruz.112200

‹nternetin her geçen gün geliflen, kendini yenile-yen bir teknoloji olmas› teknolojik geliflmeleri sü-rekli takip etmeyi gerektiriyor. Bugün ald›¤›m›zbir bilgisayar, bilgisayar›m›za yükledi¤imiz biryaz›l›m veya iflimizde kulland›¤›m›z teknolojikaraçlar sürekli geliflti¤i, yeni modelleri ç›kt›¤› içinbir süre sonra bize yetmemeye bafll›yor. Teknolo-jiyi daha iyi kullanarak ondan daha iyi verim ala-bilmek bizim elimizde. Ancak bunu yaparken s›rfyeni ürünler kullanm›fl olmak için, çok s›k bilgi-sayar veya yaz›l›m yenileyerek piyasan›n çarkla-r›na da alet olmamal›y›z. Daha bir y›l önce ald›-¤›m›z bilgisayar› yeni bir ifllemci ç›kt›¤› için he-men gözden ç›kar›p yüklü paralar ödeyerek yeni-lemenin çok da gerekli olmad›¤›n› düflünüyoruz.Yo¤un ifllem gücü gerektiren uygulamalar ve ifllerd›fl›nda normal bir bilgisayar kullan›c›s›n›n elin-deki bilgisayar› her y›l yenilemesi do¤ru de¤ildir.Bir cihaz› en az 3 y›l kullanmazsak ona verdi¤i-miz paran›n karfl›l›¤›n› alm›fl say›lmay›z. Son söz:Teknoloji sizi de¤il, siz teknolojiyi kullan›n!

112211

EEKK:: 11

112222

B‹L‹fi‹M fiUÇLARININ HUKUK‹ DURUMU

Kaynak: Emniyet Genel Müdürlü¤ü

EEKK:: 22

‹‹nntteerrnneettllee ‹‹llggiillii TTeemmeell KKaavvrraammllaarr

TTCCPP//IIPP:: Transmission Control Protocol/Internet Pro-tocol - TCP, gönderilecek bilginin küçük parçalaraayr›lmas›n› ve karfl› tarafta düzgün bir biçimde bir-lefltirilmesini sa¤lar. IP ise TCP’ye göre paketlerebölünen bilginin fiziksel olarak bir cihazdan ç›k›p,di¤erine en uygun yoldan gitmesini sa¤lar.

UURRLL:: Universal Resource Locator - Internet, URLdenilen bu adres sistemine dayan›r. Bu sisteme gö-re belirlenmifl adres, internet taray›c›s›n›n adres k›s-m›na yaz›ld›¤›nda, bilgisayarla bu adres aras›ndaba¤lant› sa¤lanm›fl olur.

WWWWWW//WWeebb ((WWoorrlldd WWiiddee WWeebb)):: Internet trafi¤ininyüzde 85’ini oluflturan bir hizmet.

FFTTPP ((FFiillee TTrraannssffeerr PPrroottooccooll)):: ‹nternet ortam›nda ikibilgisayar aras›ndaki dosya transferini gerçekleflti-ren protokol.

HHTTTTPP ((HHyyppeerr TTeexxtt TTrraannssffeerr PPrroottooccooll)):: Web sayfala-r›n›n transferinde kullan›lan protokol. ‹nternet tara-y›c›m›zda yazd›¤›m›z adresler bu protokolün k›salt-mas› olan “http” ile bafllar.

HHTTMMLL ((HHyyppeerr TTeexxtt MMaarrkkuupp LLaanngguuaaggee)):: Web sayfa-112233

lar›n›n görüntülenmesinde kullan›lan dil. HTML di-linde programlanan web sayfalar› internet taray›c›-lar› taraf›ndan yorumlan›r ve bütün bilgisayarlardahemen hemen ayn› flekilde görüntülenir.

XXMMLL ((EExxtteennssiibbllee MMaarrkkuupp LLaanngguuaaggee)):: Elektronik birbelgenin yap›s›n› ve görünümünü tan›mlamak içinkullan›lan HTML’e oranla art›lar› bulunan uluslararas› bir standartt›r.

BBrroowwsseerr ((WWeebb ttaarraayy››cc››ss››)):: HTML dilinde yaz›lm›flweb sayfalar›n› yorumlayan, metin ve resimleri gös-teren programlar. (Örn: Internet Explorer)

NNNNTTPP ((NNeettwwoorrkk NNeewwss TTrraannssffeerr PPrroottooccooll)):: Internet-te haber gruplar› aras›ndaki iletiflimi sa¤layan kural-lar› içerir.

SSMMTTPP ((SSiimmppllee MMaaiill TTrraannssffeerr PPrroottooccooll)):: ‹nternet orta-m›nda kullan›c›lar aras›nda elektronik posta al›fl ve-riflini düzenleyen protokol.

PPOOPP ((PPoosstt OOffffiiccee PPrroottooccooll)):: E-posta sunucusuna ula-flan mesajlar›n kullan›c›ya aktar›lmas›n› sa¤layanprotokol. Gelen mesajlar POP sunucular›nda sakla-n›r ve al›c›ya bu sunucular arac›l›¤›yla iletilir.

EElleekkttrroonniikk PPoossttaa:: ((EE--PPoossttaa,, EE--MMaaiill)):: ‹nternet kullan›-c›lar›n›n birbirleriyle haberleflebilmek için kullan-d›klar› elektronik mesaj iletim sistemi. E-posta, hâ-len internet hizmetleri içinde en fazla kullan›lanhizmet türüdür.

‹‹nntteerrnneett SSeerrvviiss SSaa¤¤llaayy››cc››:: ((IInntteerrnneett SSeerrvviiccee PPrroovviiddeerr):‹nternet kullan›c›lar›na internete ba¤lanmalar› içinhizmet sunan flirketler. Servis sa¤lay›c›lar kendi bil-gisayarlar›na telefon hatlar› veya di¤er data hatla-r›yla ba¤lanan kullan›c›lar›n internet a¤›na ba¤l› di-112244

¤er bilgisayarlara ulaflmalar›n› sa¤larlar. Bu hizmetkarfl›l›¤›nda saat ücreti ya da ayl›k ücret al›rlar.

HHoossttiinngg:: ‹nternet üzerinde bulunan bilgiler, interne-te sürekli ba¤l›, yüksek donan›ml› ve özel hatlarkullanan bilgisayarlarda bulunmal›d›r. Bu flekildebirden çok kullan›c›n›n ayn› anda ayn› bilgiyi alma-s› ve bunun günün istenilen saatinde olmas› müm-kün olur. ‹nternet üzerinde bilgi bulundurmak iste-yenlere bu bilgi için bilgisayarlar›nda yer veren vebu bilgilere internete ba¤l› herkesin ulaflmas›n› sa¤-layan servislerin yapt›¤› ifle bulundurma hizmeti(hosting) denir.

IIPP AAddrreessii:: ‹nternete do¤rudan ba¤l› her bilgisayar›tan›mlayan bir IP (‹nternet Protokol) numaras› bu-lunmaktad›r. Bu numara ayn› zamanda IP adresiolarak da tan›mlanabilir ve birbirinden ayr›lm›fl 4rakam kümesinden oluflur. Örne¤in 193.140.1.1.Bu rakam kümesi internetin hiyerarflik yap›s›n› ta-n›mlar.

DDoommaaiinn NNaammee:: ‹nternete ba¤l› bir bilgisayar›n alanve IP adresinden oluflan adresi. Alan ad›. Web site-lerin adreslerinin internette bulunmas› ve IP numa-ralar›n›n ezberlenmesinin zorlu¤u nedeniyle her IPnumaras› için sözel bir adres saptan›r. Bu adresler“domain name” olarak isimlendirilir. Örne¤in,193.140.1.1 IP numaral› bir site için www.flirketa-d›.com fleklinde ezberlenmesi daha kolay, ak›ldakal›c› bir adres atan›r.

IINNTTEERRNNIICC:: Internet üzerinde .com, .net, .org, .edugibi alan adlar›n› (domain) kullan›c› ve firmalaraveren kurulufltur. Bugün Internic taraf›ndan yetki-lendirilmifl bir çok kurulufl da alan ad› da¤›t›m› yap-

112255

maktad›r. Türkiye’de “tr” uzant›l› alan ad› da¤›t›-m›nda tek yetkili kurulufl ODTÜ’dür.

IInntteerrnneett:: Dünya üzerinde bilgisayarlar›n ortak bir a¤üzerinden haberleflmesini sa¤layan ortam.

IInnttrraanneett:: Firma içindeki bilgisayarlar›n ortak bir a¤üzerinden haberleflmesini sa¤layan ortam.

EExxttrraanneett:: Dünya üzerindeki ve firma içindeki bilgi-sayarlar›n ortak bir a¤ üzerinden haberleflmesinisa¤layan ortam.

TTeellnneett:: ‹ki sistemin birbirine uzaktan ba¤lanarak,yönetimini mümkün k›lan protokol.

DDNNSS ((DDoommaaiinn NNaammee SSeerrvviiccee)):: ‹nternet alan adlar›-n›n kay›tl› oldu¤u ve yönetildi¤i sunucu sistemi..

VVOOIIPP ((VVooiiccee OOvveerr IIPP)):: ‹nternet üzerinden ses ak-tar›m protokolü. ‹nternet telefonu uygulamalar› gibialanlarda kullan›l›r. Ses kay›tlar›n›n veri paketlerihâline dönüfltürülerek gönderilmesi ve gitti¤i hedef-te paketlerin aç›larak tekrar sese dönüfltürülmesiesas›na dayan›r.

GGoopphheerr:: ‹nternetin erken döneminde belge aramakve görüntülemek için kullan›lm›fl bir servis.Tamam›yla metin tabanl›d›r. Yeni internet taray›c›larbu servisi desteklememektedir.

HHaabbeerr GGrruubbuu:: Herhangi bir bilgiyi e-posta yoluylapaylaflmak için oluflturulmufl sanal gruplar. Grubaüye olan herhangi bir kifli bir mesaj gönderdi¤indesöz konusu mesaj gruptaki tüm üyelere ulaflmak-tad›r. 112266

KKAAYYNNAAKKLLAARR

1) Amazon.com ve Yarat›c›s› Jeff Bezos, Robert Spector,Scala Yay›nc›l›k, 2001

2) ‹nternetin tarihçesi ve Sanal Ekonomi, N. Güven ‹lter,‹nternet.

3) www.beynimzehirlendi.com, Melih Bayram Dede,Beflinci Hafta, May›s 2003.

4) Siber 11 Eylül Kap›da, Necla K›rcal›, Beflinci Hafta,Mart 2003.

5) M›s›r Gevre¤i Kutusundan Ç›kan Düdük, Melih Bay-ram Dede, E¤itimbilim, May›s 2003.

6) Spam Marka Salamdan Çekti¤imiz, Melih BayramDede, E¤itimbilim, Haziran 2003.

7) Bilgi Kirlenmesi ve Tekno Stress’ten Korunma, Prof.Dr. Muammer Kaya, Turk.Internet.com, 14.10.2002.

8) ‹nternetin Afl›r›s› “Teknolojik otizm” Sebebi, E-Kolay.Net, 28.02.2003

9) ‹nternet 12 y›ld›r Türkiye’de, Hürriyet, 12.04.2002.

10) Haluk Maga, Microsoft Executive, Say›: 3/Yaz 2003.

11) Türkiye’de ‹nternet Ne Zaman Do¤du?, Melih Bay-ram Dede, E¤itimbilim, Kas›m 2002.

12) ‹nternet Rehberi, Adem Özbay-Fikret Yetiflener,Hayat Yay›nlar›, 2000.

112277

13) ‹nternet nedirwww.po.metu.edu.tr/links/inf/css25/bolum1.html#23, 2003

14) Hayat›m›zdaki Yeni Olgu: Elektronik Yay›nc›l›k,Melih Bayram Dede, Kitap Haber, fiubat-Mart 2003

15) Gelece¤in Yay›n› Elektronik Kitap, Melih BayramDede, Editör, Haziran 2002.

16) @ ‹flaretinin Tarihçesi, www.egitim.com, 15 A¤ustos2003

17) @ 500 yafl›nda, Hürriyet, 13.05.2001

18) “Sanal Terör”, www.sanalteror.gen.tr, 2003.

19) ‹nternet Yay›nc›l›¤›nda Nitelik Sorunu, Melih BayramDede, www.dergibi.com, 27 May›s 2002.

20) ‹nternetin Tarihçesi ve Geleflimi http://yunus.hacet-tepe.edu.tr/~sadi/dersler/ebb/ebb467-guz2000/umut-p.html - Umut S. Konu, 2003.

21) El Alt›ndan Siber Savafl, Melih Bayram Dede, E¤itim-bilim, Mart 2003.

22) Dünyay› Dinleyen Kulak: Echelon, Melih BayramDede, Yeni fiafak, 7-8-9 Mart 2002.

23) Virüslerin Hayalet Kuzenleri: Solucanlar, LeventGöktem, Marjinal Bülten, 12 A¤ustos 2003.

24) Gebele Radar ‹stasyonu: Biri Bizi Gözetliyor, SinanO¤an, www.foreignpolicy.org.tr.

25) ‹nternet, ‹ntranet ve Ekstranet Teknolojilerinin Temeli,Biliflim Rehber, Türker Cambazo¤lu, Ekim 2003.

26) ‹nternette H›z Rekoru, NTVMSNBC, 6 Mart 2003.

27) Dünya On Line Nüfusu, Turk.Internet.com, Ekim2003.

28) Biliflim Zirvesi 2003 Telekom Forumu eki, BT Haber,Ekim 2003.

112288

112299

113300

113311