27-3-2020

VIXILANCIA DE MOSQUITOS VECTORES DE ENFERMIDADES HUMANAS E ANIMAIS INFORME REGAVIVEC 2019

1

Titulo: Vixilancia de mosquitos vectores de enfermidades humanas e animais: Informe

ReGaViVec 2019. Rede Galega de Vixilancia de Vectores.

Autores/as: Jose Manuel Pereira, Yasmina Martínez Barciela, María Isabel Silva Torres,

Ánxela Pousa Ortega, Jose Carlos Otero & Josefina Garrido González.

Entidades responsables: Consellería de Sanidade e Consellería do Medio Rural da Xunta de

Galicia, Universidade de Santiago de Compostela (USC) e Universidade de Vigo (UVigo).

Entidades colaboradoras: Grupo TRAGSA, concellos de Abegondo, Muros, Oleiros,

Santiago de Compostela, Burela, Pantón, Quiroga, Sarria, Cortegada, Lobeira, O Barco de

Valdeorras, Petín, San Cibrao das Viñas, Lalín, Mondariz, Ponteareas e O Rosal.

Proxecto financiado pola Xunta de Galicia e coordinado polo Servizo de Epidemioloxía da

Subdirección Xeral de Información sobre Saúde e Epidemioloxía (Consellería de Sanidade,

Xunta de Galicia) dende 2017.

Agradecementos: a todas aquelas persoas anónimas, entidades e institucións que

colaboraron neste proxecto permitindo a entrada nos seus recintos, facilitando en todo o

momento as labores de mostraxe e posibilitando, á súa vez, un maior rango de estudo.

Santiago de Compostela, marzo de 2020

2

ÍNDICE

1. INTRODUCIÓN .......................................................................................................................................... 3

2. METODOLOXÍA......................................................................................................................................... 7

2.1. ÁREA DE ESTUDO .............................................................................................................................. 7

2.2. MATERIAIS E MÉTODOS ................................................................................................................. 10

3. RESULTADOS DAS MOSTRAXES (ReGaViVec 2019) .............................................................................. 14

3.1. FAMILIA CULICIDAE ........................................................................................................................ 14

3.2. XÉNERO Culicoides Latreille, 1809 ................................................................................................. 18

3.3. SUBFAMILIA PHLEBOTOMINAE ...................................................................................................... 21

4. RECOMPILACIÓN DAS ESPECIES DE INTERESE SANITARIO (2017-2019) ............................................... 23

Aedes (Ochlerotatus) caspius (Pallas, 1771) ......................................................................................... 24

Aedes (Finlaya) geniculatus (Olivier, 1791) .......................................................................................... 25

Aedes (Aedimorphus) vexans (Meigen, 1830) ...................................................................................... 26

Aedes (Fredwardsius) vittatus (Bigot, 1861)......................................................................................... 27

Anopheles (Anopheles) maculipennis s.l. Meigen, 1812 ...................................................................... 28

Anopheles (Anopheles) plumbeus Stephens, 1828 ............................................................................... 29

Culex (Maillotia) hortensis Ficalbi, 1889 ............................................................................................... 30

Culex (Culex) perexiguus Theobald, 1903 ............................................................................................. 31

Culex (Culex) pipiens s.l. Linnaeus, 1758 ............................................................................................... 32

Culex (Culex) theileri Theobald, 1903 ................................................................................................... 33

Culex (Culex) torrentium Martini, 1925 ................................................................................................ 34

Culiseta (Culiseta) annulata (Schrank, 1776) ........................................................................................ 35

Culiseta (Allotheobaldia) longiareolata (Macquart, 1838) .................................................................. 36

Culiseta (Culiseta) subochrea (Edwards, 1921)..................................................................................... 37

Culicoides (Silvaticulicoides) achrayi Kettle & Lawson, 1955 ............................................................... 38

Culicoides (Wirthomyia) cataneii Clastrier, 1957 ................................................................................. 39

Culicoides (Beltranmyia) circumscriptus Kieffer, 1918 ......................................................................... 40

Culicoides (Wirthomyia) festivipennis Kieffer, 1914 ............................................................................ 41

Culicoides (Wirthomyia) maritimus Kieffer, 1924 ................................................................................ 42

Culicoides (Culicoides) newsteadi s.l. Austen, 1921 ............................................................................. 43

Culicoides (Avaritia) obsoletus s.l. (Meigen, 1818) .............................................................................. 44

Culicoides (Culicoides) punctatus (Meigen, 1804) ................................................................................ 45

Phlebotomus (Larroussius) ariasi Tonnoir, 1921 .................................................................................. 46

Phlebotomus (Larroussius) perniciosus Newstead, 1911 ..................................................................... 47

5. CONCLUSIÓNS ........................................................................................................................................ 48

6. BIBLIOGRAFÍA ........................................................................................................................................ 50

ANEXO I. Información adicional dos puntos de mostraxe ........................................................................ 57

3

1. INTRODUCIÓN

No marco das competencias atribuídas á Consellería de Sanidade e á Consellería do Medio

Rural, é unha función esencial, dentro da misión das Direccións Xerais de Saúde Pública e de

Gandaría, Agricultura e Industrias Alimentarias, o desenvolvemento de actuacións comunitarias

para o control dos riscos de enfermar asociados aos determinantes de saúde. Entre estas

actuacións é de vital importancia a que aborda a vixilancia de dípteros vectores de enfermidades

humanas e animais pois, entre estes insectos, atópanse algúns que, coma os culícidos (Diptera:

Culicidae), representan unha grave ameaza para a sociedade internacional debido á grande

cantidade de enfermidades que poden transmitir: dende arboviroses tan graves coma o dengue,

a febre amarela, o virus do Nilo occidental (West Nile), o virus do Zika e a febre do chikunguña;

ata parasitoses de grande impacto médico como a malaria e a filariose (BUENO-MARÍ, 2013).

Actualmente, a implantación de sistemas de vixilancia e control neste ámbito é especialmente

urxente debido ao preocupante incremento na incidencia e distribución das enfermidades

transmitidas por vectores (ETV) durante as tres últimas décadas (ARCOS & ESCOLANO, 2011).

Esta alarmante situación non é senón outra das múltiples consecuencias do cambio climático,

que modifica os patróns de distribución dos vectores; e dos efectos da globalización, que

facilitan a dispersión das especies e favorecen as invasións biolóxicas (ROIZ et al., 2014). Deste

xeito, os vectores poden percorrer longas distancias en curtos períodos de tempo a través de

medios de transporte globalizados e, debido ao aumento das temperaturas e aos cambios nos

ecosistemas, non só son capaces de sobrevivir nun novo territorio, senón tamén de asentarse i

expandirse ao longo do mesmo (LUCIENTES & MOLINA, 2016).

Ante a inminente chegada de vectores competentes na transmisión de enfermidades, a falta

de inmunidade da poboación española e o número crecente de casos importados no país

(notificándose 200 casos anuais de dengue, 500 casos de Zika dende 2015 e 203 casos de

chikunguña en Cataluña entre 2014 e 2016) (DE SALAZAR et al., 2018; CCAES, 2018; CCAES,

2019); o risco de rexurdimento e transmisión autóctona destas enfermidades é cada vez maior.

Isto, sumado a xa existencia no territorio español de certas especies potencialmente daniñas,

como son os culícidos (Diptera: Culicidae) Anopheles (Anopheles) atroparvus Van Thiel, 1927 e

Culex pipiens s.l. Linnaeus, 1758, os flebotomos (Diptera: Psychodidae) Phlebotomus perniciosus

(Newstead,1911) e Phlebotomus ariasi (Tonnoir, 1921) ou os culicoides (Diptera:

Ceratopogonidae) Culicoides imicola (Kieffer, 1913) e Culicoides obsoletus s.l. (Meigen, 1818);

ponse de manifesto a importancia de establecer sistemas de vixilancia, xestión e control de

vectores transmisores de enfermidades.

4

En España, a preocupación sanitaria que espertan estas especies faise evidente ao considerar

a súa implicación na transmisión autóctona de enfermidades nos últimos anos (Fig. 1).

Anopheles atroparvus estivo involucrado en dous casos de paludismo autóctono no norte da

península en 2010 e 2014 (CCAES, 2015); mentres que o mosquito común Culex pipiens s.l.,

principal vector do Virus no Nilo Occidental (VNO), relaciónase cos máis de 200 focos notificados

por esta enfermidade en explotacións equinas dende 2010 e ata en seis casos humanos por

transmisión autóctona vectorial dende 2004 (CCAES, 2017a). Do mesmo xeito, merecen especial

mención os numerosos casos de leishmaniasis humana (Leishmania infantum), principalmente

asociados á actividade de Phlebotomus perniciosus, que se deron ao longo da península entre

2014 e 2017 (FERNÁNDEZ et al., 2019). Por último, é especialmente relevante, neste contexto,

mencionar os máis de 450 focos de lingua azul que asolagaron o gando ovino e bovino galego

entre 2008 e 2009 e que estiveron ligados, principalmente, á picadura de Culicoides obsoletus

s.l. (MAGRAMA, 2014).

Figura 1. Distribución, por transmisión autóctona vectorial, do número de casos humanos de malaria (2004-2019), virus no Nilo Occidental (VNO) (2004-2019) e leishmaniasis (2014-2017) en España; así como dos focos de lingua azul

en gando ovino e bovino rexistrados en Galicia entre 2008 e 2009. Fonte: ReGaViVec.

5

Sen embargo, son dúas especies de mosquitos de orixe tropical e subtropical as que

actualmente xeran unha maior inquietude debido á súa grande capacidade adaptativa, á súa

constante dispersión como consecuencia do cambio climático e á ameaza que supoñen para a

sociedade ao ser os principais vectores do dengue, o Zika e a febre do chikunguña: Aedes aegypti

(Linnaeus, 1762) e Aedes albopictus (Skuse, 1895) (ROIZ et al., 2007). Se ben o primeiro,

detectado puntualmente en Fuerteventura (I. Canarias) en 2017, ten unha grande competencia

vectorial, non se considera un problema no territorio español xa que non está asentado

(PORTILLO et al., 2018). Por desgracia, non se pode dicir o mesmo do mosquito tigre (Aedes

albopictus), pois non só está amplamente representado na península ibérica (PORTILLO et al.,

2018) senón que é o responsable da transmisión autóctona de dengue no país, do que xa se

rexistraron ata un total de sete casos entre 2018 e 2019 (CCAES, 2018; ECDC, 2019) (Fig. 2).

Na península ibérica, a primeira cita do mosquito tigre data de 2004 en San Cugat del Vallés

(Barcelona, Cataluña) (ARANDA et al., 2006), sendo dende entón detectado nun total de 23

provincias españolas (Fig. 2) pertencentes ás comunidades autónomas de: Cataluña (4)

(TORRELL-SORIO & FERNÁNDEZ-RODRÍGUEZ, 2008; COLLANTES et al., 2016), Valencia (3) (ROIZ

et al., 2007; DELACOUR-ESTRELLA et al., 2010; ALARCÓN-ELBAL et al., 2013), Murcia (1)

(COLLANTES & DELGADO, 2011), I. Baleares (1) (COLLANTES et al., 2016), Andalucía (6)

(DELACOUR-ESTRELLA et al., 2014; COLLANTES et al., 2016; CCAES, 2017b; CCAES, 2018), País

Vasco (3) (DELACOUR-ESTRELLA et al., 2015; CCAES, 2017b), Aragón (3) (LUCIENTES & MOLINA,

2016), Madrid (1) (MELERO-ALCÍBAR et al., 2017) e Extremadura (2) (BRAVO-BARRIGA et al.,

2018). En Portugal, esta especie foi detectada por primeira vez no ano 2017 no distrito de Faro

(MARABUTO & REBELO, 2018) e, posteriormente, en Porto (COSTA et al., 2018) (Fig. 2).

Figura 2. Deteccións históricas de Aedes albopictus na península ibérica e as illas Baleares dende 2004 ata a

actualidade. Fonte: ReGaViVec.

Lenda

6

O mapa de deteccións do mosquito tigre en España e Portugal (Fig. 2) revela a súa clara

expansión polo territorio peninsular durante os últimos 15 anos e suxire, tal e como apuntan

outros autores (LUCIENTES & MOLINA, 2016), que esta especie da saltos de dispersión de forma

imprevisible. Polo tanto, non é descarado pensar que a chegada deste mosquito á comunidade

galega sexa tan só cuestión de tempo.

Este panorama sanitario, cada vez máis alarmante, sumado á dificultade de control deste

mosquito, considerado unha das 100 especies máis invasoras (LOWE et al., 2000), deixa na máis

pura evidencia a necesidade de implantar sistemas de prevención e vixilancia entomolóxicos

capaces de detectar a tempo a presencia de vectores invasores e controlar, así, a súa expansión.

No que se refire á comunidade galega, isto resultou de especial urxencia ao documentarse que

a climatoloxía propia da rexión (de abundantes precipitacións e altas temperaturas no verán) é

especialmente favorecedora para o asentamento e expansión de Aedes albopictus (FISCHER et

al., 2011).

Ante esta situación, e seguindo o ditado pola Organización Mundial da Saúde (OMS, 2008), a

Consellería de Sanidade da Xunta de Galicia encabeza dende o ano 2017, en colaboración coa

Consellería de Medio Rural e as universidades de Santiago de Compostela (USC) e Vigo (UVIGO),

este proxecto de vixilancia de mosquitos vectores de enfermidades humanas e animais e a “Rede

Galega de Vixilancia de Vectores (ReGaViVec)”. Así, Galicia pasa a formar parte dos esforzos de

monitoreo previamente establecidos noutras comunidades autónomas españolas (MSCBS,

2018), así coma noutros países europeos, entre os que se atopa Portugal (CEVDI, 2015).

Polo tanto, a motivación do seguinte proxecto reside en cumprir os seguintes obxectivos en

materia de biodiversidade, sanidade e benestar social:

i. A pronta detección e xestión da posible chegada de vectores invasores que, como o

mosquito tigre (xénero Aedes), poden supor unha ameaza epidemiolóxica.

ii. A ampliación do coñecemento e a recompilación de datos sobre as especies de dípteros

vectores de enfermidades xa presentes no territorio galego.

iii. A análise da dinámica poboacional e a ecoloxía das comunidades de dípteros-vectores ao

longo do ano co fin de mellorar posibles actividades de contención e control.

No seu conxunto, isto permitirá elaborar unha avaliación completa para tomar as medidas

preventivas necesarias para diminuír, conter ou evitar o contacto díptero-vector-ser humano

cando sexa preciso; así como para identificar aquelas áreas de maior risco de sufrir a invasión

dalgún díptero-vector.

7

2. METODOLOXÍA

A metodoloxía establecida no ámbito ReGaViVec defínese por un monitoreo pasivo das

poboacións de dípteros con interese médico e veterinario mediante a posta e recollida de

trampas en puntos críticos do territorio galego.

2.1. ÁREA DE ESTUDO

A área de estudo estendeuse ao longo de toda a comunidade autónoma en relación aos puntos

de mostraxe establecidos (Fig. 3), os cales foron seleccionados en función de varios criterios: os

posibles puntos de entrada de especies invasoras, tales como aeroportos, portos, estacións de

tren, estradas/autovías ou áreas de servizo; as preferencias ecolóxicas das femias para a cría,

como son os lugares húmidos e con abundante vexetación emerxente (áreas de ribeira,

depuradoras, cemiterios, pazos forestais, etc.); áreas asociadas a reservoiros de posibles

patóxenos cos que poderían entrar en contacto os vectores, como explotacións gandeiras,

centros ecuestres ou hospitais; así como áreas fronteirizas e/ou aledañas a reportes de este tipo

de dípteros.

O monitoreo ambiental establecido no ano 2019 contou cun total de 45 puntos de mostraxe

pertencentes a 37 concellos (Táboa 1). Así, amplíase progresivamente o rango territorial

mostrexado dende que se estableceu a Rede Galega de Vixilancia de Vectores en 2017, que

comezou coa monitoraxe de 12 puntos de mostraxe e continuou coa vixilancia de 20 en 2018.

Inclusión de concellos como colaboradores activos na rede entomolóxica

En grande parte, o enorme esforzo de mostraxe acadado no ano 2019 debeuse á inclusión de

novos concellos que, querendo participar voluntariamente neste proxecto, exerceron como

activos colabores na rede entomolóxica levando a cabo a posta e recollida trampas

(principalmente ovitrampas e trampas de ricino) na súa zona de competencia. Tras recibir a súa

intención en colaborar na rede fíxose unha visita a cada un dos concellos interesados para:

informar do proxecto aos e ás responsables (i); formar e orientar aos/as operarios/as e

técnicos/as de medioambiente do funcionamento das trampas (ii); entregar o protocolo de

actuación e os materiais necesarios para levar a cabo a actividade (iii); determinar o mellor sitio

para a colocación das trampas (iv) e xestionar o envío das mostras (v).

En total contouse coa colaboración de 17 concellos: Abegondo, Muros, Oleiros e Santiago de

Compostela en A Coruña; Burela, Pantón, Quiroga e Sarria en Lugo ; Cortegada, Lobeira, O Barco

de Valdeorras, Petín e San Cibrao das Viñas en Ourense; e Lalín, Mondariz, Ponteareas e O Rosal

en Pontevedra.

8

Información dos puntos de mostraxe

Táboa 1. Información sobre os puntos de mostraxe establecidos en 2019 no ámbito ReGaViVec. Indícase a provincia

(P) á que pertencen (C: A Coruña, L: Lugo, O: Ourense, P: Pontevedra), o concello e a zona (sendo Santiago C.: Santiago

de Compostela, Monforte L.: Monforte de Lemos, O Barco V.: O Barco de Valdeorras, San Cibrao V.: San Cibrao das

Viñas); o tipo de localización e o código de referencia de cada punto; así coma os tipos de trampa establecidos en

cada un (BG: BG-Sentinel2, OVI: ovitrampa, UV: trampa CDC de luz ultravioleta, LB: trampa CDC de luz branca, FL:

trampa de ricino). Consular o ANEXO I para máis información.

P CONCELLO ZONA TIPO CÓDIGO TRAMPA

C Abegondo Abegondo Concello CO Abegondo OVI, FL

C Ames Ortoño Vivenda VI Ortoño BG, OVI, UV, FL

C Bergondo Gandario Camping CA Gandario OVI

C Culleredo Alvedro Aeroporto AP Alvedro BG, OVI

C Muros Muros Concello CO Muros OVI, FL

C Santiago C. Santiago C. Campus CP Santiago OVI, FL

C Santiago C. Lavacolla Aeroporto AP Lavacolla BG, OVI

C Santiago C. Roxos Concello CO Roxos OVI, FL

C Oleiros Oleiros Concello CO Oleiros OVI, FL

C Ortigueira Senra Explotación Gandeira EG Ortigueira BG, OVI, UV

L Burela Burela Concello CO Burela OVI, FL

L Guitiriz Guitiriz Estación de Servizo ES Guitiriz BG, OVI, UV

L Monforte L. Monforte L. Explotación Gandeira EG Monforte UV

L Pantón Pantón Concello CO Pantón OVI, FL

L Quiroga Quiroga Concello CO Quiroga OVI, FL

L Ribadeo Ribadeo Cemiterio CM Ribadeo BG, OVI, UV

L Ribadeo Ribadeo Hotel Hotel EO Ribadeo BG, OVI, UV

L Ribadeo Ribadeo Hotel Hotel Parador Ribadeo BG, OVI, UV

L Sarria Sarria Concello CO Sarria FL OVI

L O Valadouro San Xiao de Recaré Explotación Gandeira EG Valadouro BG, OVI

L Xove Aldea de Abaixo Explotación Gandeira EG Xove BG, OVI, UV

O Coles Fontefiz Centro Zooxenético CE Fontefiz BG, OVI, UV

O Cortegada Baño do Monte Balneario BA Cortegada OVI, FL

O Lobeira A Vila Concello CO Lobeira OVI, FL

O O Barco V. O Barco Concello CO O Barco OVI, FL

O Petín Petín Concello CO Petin OVI, FL

O San Cibrao V. Ponte Noalla Concello CO San Cibrao OVI, FL

O Sandiás Sandiás Hípica HP Sandiás BG, OVI, UV

P A Guarda Santa Tecla Camping CA A Guarda BG, OVI, LB, FL

P Arbo A Estación/O Curro Vivenda VI Arbo BG, UV

P Crecente Frieira Vivenda VI Crecente BG, OVI

P Lalín Mouriscade Concello CO Mouriscade BG, OVI, FL

P Lalín Sertego Concello CO Sertego OVI, FL

P Mondariz Cernadela Concello CO Mondariz OVI, FL

P O Rosal Couselo Concello CO O Rosal OVI, FL

P Ponteareas A Freixa Concello CO Ponteareas OVI, FL

P Pontevedra Lourizán Pazo Forestal PF Lourizán BG, UV

P Redondela Vilar de Infesta Vivenda VI Redondela OVI

P Sanxenxo Rouxique Vivenda VI Sanxenxo BG, UV

P Tomiño Goián Club de Remo CR Tomiño BG, OVI

P Tomiño Goián Vivenda VI Goián-Isabel BG, OVI, FL

P Tomiño Goián Vivenda VI Goián-Padrón BG, OVI, UV, FL

P Tui Guillarei EDAR ED Tui BG, OVI, LB

P Vigo Bouzas Porto PT Bouzas BG, OVI

P Vigo Peinador Aeroporto AP Peinador BG, OVI

9

Mapas de distribución dos puntos de mostraxe

A continuación indícase a distribución xeográfica de cada un dos puntos de mostraxe

establecidos, así como dos concellos mostrexados, durante a vixilancia entomolóxica de 2019.

Figura 3. Distribución das localizacións e concellos mostrexados durante a vixilancia entomolóxica de 2019 en relación

ás principais vías de comunicación (autovías, autoestradas e vías ferroviarias) e os principais ríos de Galicia. Fonte:

ReGaViVec.

10

2.2. MATERIAIS E MÉTODOS

Os materiais e métodos empregados abórdanse en relación á realización das mostraxes no

campo e a análise das mostras no laboratorio.

Fundamento das mostraxes

Durante as mostraxes de 2019 empregáronse ata cinco tipos de trampas diferentes, as cales

foron dispostas de forma diferencial ao longo da área de estudo (Táboa 1) en función das

características particulares de cada punto de mostraxe (posibilidade de conexión á corrente,

presenza permanente de luz artificial, etc.).

Dado que un dos principais obxectivos da rede entomolóxica é a de detectar a posible chegada

de mosquitos invasores, as trampas máis empregadas foron, dende 2017, a trampa de succión

BG-Sentinel2 e a Ovitrampa BG-GAT (Gravid Aedes Trap), ambas fabricadas pola compañía

Biogents (BG) (Biogents AG, Regensburg, Germany) e recomendadas a nivel internacional polo

European Center for Diseasse Prevention and Control (ECDC) para plans de vixilancia de

mosquitos invasores (ECDC, 2012) polo seu éxito no monitoreo de especies como Ae. albopictus

(JOHNSON et al., 2017). Estando a primeira destinada á captura de adultos e, a segunda, á

captura de femias grávidas e fases inmaturas (ovos, larvas e pupas), o seu uso complementario

permite monitorear todos os estadios vitais dos mosquitos.

A trampa BG-Sentinel2 consta dun cilindro de tea plástica (Fig. 4A) que inclúe: un ventilador na

parte central que crea un efecto de succión cando se conecta á corrente (12V), unha bolsa de

contención na parte superior onde se almacenan as capturas, e o cebo químico BG-Lure

(composto por amoníaco, ácido caproico e ácido láctico) que atrae aos mosquitos ao desprender

substancias volátiles semellantes aos gases desprendidos polo metabolismo dos mamíferos

(sendo o BG-Lure, en particular, especialmente efectivo para Aedes albopictus) (JOHNSON et al.,

2017). A versión BG-Sentinel2 foi escollida por considerarse cunha maior estabilidade e unha

mellor taxa de emisión de atraentes que a versión orixinal BG-Sentinel (ROIZ et al., 2016).

B C

ç

A Figura 4. Trampa BG-Sentinel2 na EDAR de Tui (A), ovitrampa BG-GAT na vivenda de Crecente (B) e ovitrampa

convencional no concello de Ponteareas (C).

11

As ovitrampas consisten nun recipiente de cor negra semellante a un cubo no que se introduce

½ de auga (cuxo exceso por choivas se elimina a través dun orificio de drenaxe) e unha tabliña

de madeira que, exercendo de substrato, permite a posta de ovos das femias, as cales se

introducen no recipiente atraídas pola humidade. A maiores, e coa intención de non só recoller

as formas acuáticas (o que se levou a cabo mediante o uso dun coador), impregnáronse as

paredes internas das ovitrampas con aceite de colza para que as femias quedasen atrapadas tras

realizar a posta dos ovos. Máis concretamente, empregáronse dous tipos de ovitrampas: as

ovitrampas BG-GAT propiamente ditas (Fig. 4B), e previamente mencionadas; e un segundo tipo

de menor capacidade e visiblemente máis pequenas (Fig. 4C) que se empregaron como

complemento naqueles puntos xestionados, principalmente, polos concellos.

Por outra parte, para a obtención dunha maior abundancia e diversidade de capturas

empregáronse, xa dende 2018, outros dous tipos de trampas de menor especificidade: a trampa

CDC de luz ultravioleta (Fig.5A) e a trampa a CDC de luz branca (Fig. 5B). Coa única diferenza en

canto ao tipo de atraínte lumínico que conteñen, tal e como o seu propio nome indica (luz

ultravioleta e luz branca, respectivamente), a estrutura que presentan é idéntica: unha parte

superior, formada por un teito de plástico que protexe os circuítos eléctricos; unha parte central,

que contén o tubo de luz e o ventilador encargado de succionar os insectos; e unha parte inferior

de contención formada por un cilindro de tea onde quedan atrapadas as capturas. Estas

trampas, que requiren de conexión á corrente (6V-12V), permanecen colocadas a unha altura

de 1,5-1,8 m. Debido a que a súa fonte de atracción é lumínica, a súa actividade resulta máis

efectiva dende unha hora antes da posta do sol ata unha hora despois do amencer e, como é

lóxico, en ausencia doutras fontes de luz (LUCIENTES & MOLINA, 2016).

Por último, e sendo innovador do ano 2019, establecéronse tamén trampas adhesivas en

diferentes superficies (chan, rochas, vaias, etc.) co fin de detectar e mostrexar un maior número

de flebotomos. Cada unha delas consistiu nunha folla de papel DIN A4 impregnada con aceite

de ricino (Fig 5C) que, debido á súa adherencia, permitiu a captura daqueles insectos que se

achegaron á trampa.

A B C

Figura 5. Trampa CDC de luz ultravioleta na vivenda de Arbo (A), trampa CDC de luz branca na EDAR de Tui (B) e trampa de ricino na piscina municipal de Guitiriz (C).

12

As trampas BG-Sentinel2, CDC de luz ultravioleta e CDC de luz branca requiren de conexión á

corrente, polo que, na súa maioría, se colocaron próximas a fontes de enerxía (no seu defecto

conectáronse a unha batería). Todas elas deixáronse en funcionamento durante 24 horas para

asegurar as capturas das diferentes especies de dípteros nematóceros durante os seus períodos

de máxima actividade, procedendo á súa posta e recollida ao longo de dúas mañás consecutivas

(o primeiro día levouse a cabo a súa colocación e, ao seguinte, a súa retirada). Por outro lado,

as ovitrampas, que non requiren de conexión á corrente, se mantiveron de forma permanente,

sempre en zonas húmidas e sombreadas e, preferiblemente, con abundante vexetación nos

arredores. Por último, as trampas de ricino se estableceron durante tres días para aproveitar ao

máximo a súa capacidade de adherencia e diminuír, no posible, a degradación dos exemplares

capturados.

A frecuencia das mostraxes realizouse de maneira semanal ou quincenal (dependendo do punto

de mostraxe) sempre que así o permitiron os accesos aos recintos e as condicións

meteorolóxicas locais, pois débese evitar a colocación das trampas os días de precipitacións ou

fortes refachos de vento xa que, ademais de poder danalas, reducen considerablemente o

número de capturas (LUCIENTES & MOLINA, 2016).

O período de mostraxe estableceuse tendo en conta a dinámica poboacional dos dípteros de

interese, ligada a súa vez as condicións climáticas, de tal xeito que se estendeu tanto como o

fixo o período de actividade dos mesmos. Isto determinou que as mostraxes se estenderan de

abril a decembro en 2019 (mantendo a vixilancia, a maiores, os meses de xaneiro, febreiro e

marzo de 2020 para detectar o comezo da súa actividade neste ano).

Análise das mostras

A análise das mostras, levada a cabo no laboratorio, definiuse pola identificación a nivel de

especie de todos aqueles grupos de dípteros nematóceros de interese sanitario (culícidos,

flebotomos, culicoides, etc.). Ditas capturas chegaron ao laboratorio introducidas en botes

debidamente etiquetados co tipo de trampa, a localización e a data.

A preparación dos exemplares para a súa posterior identificación variou en función do estadio

de desenvolvemento no que foron recollidos: os adultos, transportados en seco ata o

laboratorio, foron sometidos a un proceso de conxelación, tralo cal se introduciron en alcohol

ao 70% para favorecer a súa conservación; por outro lado, os exemplares en fases inmaturas,

transportados en botes con auga ata o laboratorio, foron mantidos, antes da súa introdución en

alcohol ao 70%, en incubación (a temperatura ambiente durante, aproximadamente, unha

semana) para promover a súa eclosión e facilitar, así, as labores de identificación.

13

Tras separar os grupos de interese sanitario do de resto de capturas das mostras, procedeuse á

súa identificación baixo o estereoscopio e o microscopio óptico. A metodoloxía empregada

variou entre culícidos, culicoides e flebotomos, así como as claves de identificación: para

identificar os dous primeiros grupos consultouse a clave interactiva MoskeyTool (GUNAY et al.,

2016), mentres que para identificar os flebotomos fíxose uso da “Guía fotográfica de los

flebotomos (Diptera, Pyschodidae) de la comunidad de Madrid” de TELLO et al. (2014).

A metodoloxía que se seguiu para identificar os culícidos adultos dependeu do sexo do

exemplar: as femias procesáronse en seco tendo en conta a súa morfoloxía xeral, mentres que

os machos se identificaron segundo a morfoloxía da súa xenitalia. Por outra parte, as larvas e

pupas deste grupo procesáronse en alcohol ao 70% prestando especial atención á súa

morfoloxía xeral. Neste sentido cabe destacar que nos casos de identificación máis complexos,

a xenitalia dos machos (tanto de culícidos coma de culicoides), así coma as larvas, dispuxéronse

entre cubre e porta mediante unha preparación con conservante líquido DMHF (dimetil

hidantoína formaldehido) para estudarse baixo o microscopio (Fig. 6A).

En canto aos culicoides, a identificación realizouse sobre alcohol ao 70%, unicamente sobre os

adultos e sen distinción entre sexos, pois tanto machos coma femias comparten os mesmos

patróns alares, característicos de cada especie (Fig. 6B). Sen embargo tamén é de especial

utilidade o estudo da morfoloxía dos palpos bucais así como da xenitalia masculina.

Por último, para a identificación dos flebotomos adultos foi preciso realizar,

independentemente do sexo, un previo proceso de preparación: primeiro levouse a cabo a

montaxe, entre porta e cubre, do exemplar en cuestión nunha gota de líquido de Hoyer e,

posteriormente, procedeuse ao seu aclarado mantendo a preparación nunha estufa a 55 ºC

durante unha semana. Deste xeito é posible visualizar os caracteres morfolóxicos de maior valor

taxonómico deste grupo: a xenitalia dos machos; e o cibario, a farinxe e as espermatecas das

femias (Fig. 6C).

A B

ç

C

ç Figura 6. Preparación en DMHF dunha xenitalia masculina seccionada de Aedes vittatus vista ao microscopio óptico (A). Exemplar femia de Culicoides obsoletus s.l. visto ao estereoscopio no que se pode observar o seu característico

patrón alar (B). Espermateca dunha femia de Phlebotomus perniciosus nunha preparación en líquido de Hoyer vista

ao microscopio óptico (C).

14

3. RESULTADOS DAS MOSTRAXES (ReGaViVec 2019)

No seguinte apartado expóñense, unicamente, os resultados obtidos pola rede de vixilancia de

vectores levada a cabo no ano 2019. Neste período, que comprende os meses de abril a

decembro (incluíndose tamén o período de xaneiro-marzo de 2020), mostrexáronse un total de

45 localizacións (Táboa 1; Fig. 3). A presencia, abundancia e distribución das familias, xéneros e

especies de interese sanitario capturados analízase a continuación nos seguintes apartados.

3.1. FAMILIA CULICIDAE

Durante o ano 2019 obtíveronse un total de 2.695 exemplares de culícidos (Díptera, Culicidae),

pertencentes a catro xéneros (Aedes, Anopheles, Culex e Culiseta). Entre eles identificáronse 14

especies diferentes, sendo sen dúbida a máis abundante Culex pipiens s.l. con 2.138 individuos,

seguida por Culiseta longiareolata e Culiseta annulata con 188 e 55 individuos, respectivamente

(Fig. 7).

Figura 7. Total de culícidos contabilizados por especies no período de mostraxe establecido.

2138

188

172

5538

32 1912 11 8 7 6 4

3

1

1

Culex pipiens s.l. Culiseta longiareolata Culex spp.

Culiseta annulata Culiseta spp. Culex theileri

Anopheles plumbeus Culiseta subochrea Aedes vexans

Culex hortensis Aedes caspius Aedes geniculatus

Anopheles maculipennis s.l. Culex torrentium Aedes vittatus

Culex perexiguus

15

Do mesmo xeito, a especie de culícido máis amplamente distribuida polo territorio galego foi,

con diferencia, Cx. pipiens s.l., que se detectou nun 82,2% das localidades; seguida de novo por

Cs. longiareolata cunha presencia dun 28,8% (Fig. 8). Aínda que tanto a abundancia como a

distribución relativa das outras especies é inferior, é importante destacar a presencia de Aedes

caspius en Sanxenxo, de Aedes geniculatus en Crecente, de Aedes vittatus en Arbo, de Anopheles

plumbeus en Crecente e Lourizán, e de Aedes vexans e Anopheles maculipennis s.l. en Monforte

de Lemos.

Por outra parte observouse que as localizacións cunha maior diversidade de culícidos foron os

puntos de Sanxenxo, Arbo e Monforte de Lemos, que rexistraron de 6 a 8 especies diferentes.

Figura 8. Total relativo das especies de culícidos contabilizados por localización no período de mostraxe establecido.

Exclúense os puntos de mostraxe onde non se rexistrou ninguna captura desta familia.

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Aedes caspius

Aedes geniculatus

Aedes vexans

Aedes vittatus

Anopheles maculipennis s.l.

Anopheles plumbeus

Culex hortensis

Culex perexiguus

Culex pipiens s.l.

Culex theileri

Culex torrentium

Culexspp.

Culiseta annulata

Culiseta longiareolata

Culiseta subochrea

Culiseta spp.

Familia Culicidae

AP Peinador AP Lavacolla AP Alvedro PT Bouzas

ED Tui VI Crecente VI Arbo VI Goián-Isabel

VI Goián-Padrón VI Ortoño VI Redondela PF Lourizán

HP Sandiás CP Santiago EG Xove EG Valadouro

EG Monforte EG Ortigueira CM Ribadeo ES Guitiriz

CE Fontefiz HO Eo Ribadeo HO Parador Ribadeo CA A Guarda

CA Gandario CR Goián CO Mondariz VI Sanxeno

CO San Cibrao CO O Rosal CO Ponteareas CO Abegondo

CO Muros CO Burela CO Pantón CO Sarria

CO Mouriscade CO Quiroga CO O Barco

16

A continuación móstrase a evolución da abundancia das diferentes especies de culícidos ao

longo dos meses de mostraxe en función do tipo de trampa empregada (BG-Sentinel2,

Ovitrampa, CDC de luz ultravioleta, CDC de luz branca e trampa de ricino) (Figs. 9, 10, 11, 12 e

13).

Figura 9. Número de culícidos capturados polas trampas BG-Sentinel2 no período de mostraxe establecido.

Figura 10. Número de culícidos capturados polas ovitrampas no período de mostraxe establecido.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Abr Mai Xuñ Xul Ago Set Out Nov Dec Xan Feb

Trampa BG-Sentinel2

An. plumbeus Cx. hortensis Cx. pipiens s.l.

Cx. spp. Cs. longiareolata Cs. spp.

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

Ovitrampa

Ae. geniculatus An. plumbeus Cx. hortensis Cx. pipiens s.l.

Cx. torrentium Cx. spp. Cs. longiareolata

17

Figura 11. Número de culícidos capturados polas trampas CDC de luz UV no período de mostraxe establecido.

Figura 12. Número de culícidos capturados polas trampas CDC de luz branca no período de mostraxe establecido.

0

25

50

75

100

125

150

175

200

225

250

Abr Mai Xuñ Xul Ago Set Out Nov Dec Xan Feb

Trampa CDC UV

Ae. caspius Ae. vexans Ae. vittatus

An. maculipennis s.l. An. plumbeus Cx. hortensis

Cx. perexiguus Cx. pipiens s.l. Cx. theileri

Cx. spp. Cs. annulata Cs. longiareolata

Cs. subochrea Cs. spp.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

Abr Mai Xuñ Xul Ago Set Out Nov Dec Xan Feb

Trampa CDC luz branca

Cx. pipiens s.l. Cx. spp. Cs. longiareolata

Cs. subochrea Cs. spp.

18

Figura 13. Número de culícidos capturados polas trampas de ricino no período de mostraxe establecido.

Cabe destacar que os datos obtidos son puramente orientativos debido a que, inevitablemente,

existe un sesgo implícito no fundamento das mostraxes ligado, principalmente, á súa

dependencia con respecto á meteoroloxía local. Non todos os meses de estudo recibiron a

mesma intensidade de mostraxe, pois as condicións meteorolóxicas adversas limitaron a posta

e recollida de trampas. En menor medida tamén influíu a accesibilidade á algúns dos puntos de

mostraxe nos que, sendo precisos permisos de acceso ou/e a dispoñibilidade dos/as

encargados/as, se reduciron as capturas, principalmente, durante os periodos vacacionais.

Aínda así, os datos obtidos revelan unha tendencia que se acentúa cun aumento xeralizado de

culícidos dende xuño a setembro, como era de esperar en relación a influencia da climatoloxía

estival.

3.2. XÉNERO Culicoides Laitrelle, 1809

Respecto ao xénero dos Culicoides (Diptera, Ceratopogonidae) ao longo das mostraxes de 2019

contabilizáronse un total de 120 exemplares, entre os que se identificaron cinco especies

pertencentes a catro subxéneros diferentes: Avaritia Fox, 1955; Culicoides Latreille, 1809;

Silvaticulicoides Glukhova, 1972; e Wirthomyia. A especie máis abundante foi Culicoides

obsoletus s.l. con 19 individuos, seguida de Culicoides punctatus, Culicoides achrayi, e Culicoides

newsteadi s.l. con 8, 4 e 4 individuos, respectivamente (Fig. 14).

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Abr Mai Xuñ Xul Ago Set Out Nov Dec Xan Feb

Trampa de ricino

Cx. pipiens s.l. Cx. spp.

19

Figura 14. Total de culicoides contabilizados por especies no período de mostraxe establecido..

Aínda que a taxa de distribución das diferentes especies é moi variable dependendo da

localidade mostrexada (Fig. 15), C. obsoletus s.l. foi recolectada nas catro provincias galegas,

polo que se pode supor que están amplamente distribuída na comunidade. A pesares dos

esforzos actuais, ata o momento Galicia segue sendo unha das comunidades menor estudadas

en relación a estes dípteros hematófagos.

Figura 15. Total relativo das especies de culicoides contabilizados por localización no período de mostraxe establecido. Exclúense os puntos de mostraxe onde non se rexistrou ninguna captura deste xénero.

84

19

84 4 1

Culicoides spp. Culicoides obsoletus s.l. Culicoides punctatus

Culicoides achrayi Culicoides newsteadi s.l. Culicoides cataenii

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Culicoides achrayi

Culicoides cataenii

Culicoides newsteadi s.l.

Culicoides obsoletus s.l.

Culicoides punctatus

Culicoides spp.

VI Arbo VI Ortoño HP Sandiás

EG Xove EG Monforte EG Ortigueira

HO Parador Ribadeo VI Sanxeno

20

En canto a dinámica poboacional do xénero Culicoides ao longo do ano 2019 amosou un pico

nos meses de xuño e agosto, coincidindo co seu periodo de maior actividade (Figs. 16 e 17).

Figura 16. Número de culicoides capturados polas trampas BG-Sentinel2 no período de mostraxe establecido.

Figura 17. Número de culicoides capturados polas trampas CDC de luz UV no período de mostraxe establecido.

0

1

2

3

Abr Mai Xuñ Xul Ago Set Out Nov Dec Xan Feb

Trampa BG-Sentinel2

C. achrayi C. cataenii C. newsteadi s.l.

C. obsoletus s. l. C. punctatus Culicoides spp.

0

10

20

30

40

50

60

70

Abr Mai Xuñ Xul Ago Set Out Nov Dec Xan Feb

Trampa CDC luz UV

Culicoides achrayi Culicoides newsteadi s.l. Culicoides obsoletus s. l.

Culicoides punctatus Culicoides spp.

21

3.3. SUBFAMILIA PHLEBOTOMINAE

Nos municipios de Arbo, O Barco de Valdeorras, Quiroga, A Guarda, Coles, Monforte de Lemos

e Tomiño colectáronse un total de 42 exemplares pertencentes á especie Phlebotomus

(Larroussius) perniciosus Newstead, 1911 (Fig. 18), sendo Goián (Tomiño) a localidade con maior

presenza da especie con 29 exemplares (Fig. 19). Tamén se rexistrou un exemplar pertencente

á especie Phlebotomus (Larroussius) ariasi Tonnoir, 1921 no municipio de Quiroga (Lugo) (Fig.

18). Cabe destacar que todos eles foron colectados nas trampas CDC de luz e nas trampas de

ricino (Figs. 20 e 21).

Figura 18. Total de flebotomos contabilizados por especies no período de mostraxe establecido

Figura 19. Total relativo das especies de flebotomos contabilizados por localización no período de mostraxe

establecido. Exclúense os puntos de mostraxe onde non se rexistrou ninguna captura desta subfamilia.

1

42

2

Phlebotomus ariasi

Phlebotomus perniciosus

Phlebotomus spp.

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Phlebotomus ariasi

Phlebotomus perniciosus

Phlebotomus spp.

VI Arbo VI Goián-Padrón EG Monforte CE Fontefiz

CA A Guarda CO Quiroga CO O Barco

22

Figura 20. Número de flebotomos capturados polas trampas CDC de luz no período de mostraxe establecido.

Figura 21. Número de flebotomos capturados polas trampas de ricino no período de mostraxe establecido.

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

Abr Mai Xuñ Xul Ago Set Out Nov Dec Xan Feb

Trampa CDC de luz

Phlebotomus perniciosus Phlebotomus spp.

0

1

2

3

Abr Mai Xuñ Xul Ago Set Out Nov Dec Xan Feb

Trampa de ricino

Phlebotomus ariasi Phlebotomus perniciosus Phlebotomus spp.

23

4. RECOMPILACIÓN DAS ESPECIES DE INTERESE SANITARIO (2017-2019)

Neste apartado faise unha pequena análise e discusión da presencia, abundancia e distribución

de cada unha das especies de interese sanitario detectadas en Galicia dende a posta en marcha

desta rede de vixilancia entomolóxica, no ano 2017, ata á actualidade. Entre os tres anos (2017,

2018 e 2019) mostrexáronse un total de 50 localizacións diferentes, rexistrándose neste último

ano un máximo de 45 puntos de mostraxe repartidos por todo o territorio galego (Fig. 3).

O procesamento e identificación dos dípteros capturados, tanto na súa forma larvaria como na

súa fase adulta, levouse a cabo nos laboratorios do departamento de Xenética, Zooloxía e

Antropoloxía Física da Facultade de Bioloxía da Universidade de Santiago de Compostela (USC),

do departamento de Patoloxía Animal da Facultade de Veterinaria da Universidade de Santiago

de Compostela (USC), e do departamento de Ecoloxía e Bioloxía Animal da Universidade de Vigo

(UVIGO); onde permanecen almacenados cada un dos correspondentes exemplares.

No período 2017−2019 foron identificadas un total de 24 especies de dípteros hematófagos con

importancia médico-veterinaria para a comunidade de Galicia. Ao respecto, nas páxinas

seguintes faise unha revisión das mesmas atendendo á súa importancia sanitaria, ben por ser

vectores de transmisión de enfermidades ou ben por poder implicar algún outro problema para

á sociedade. Así mesmo, estúdase a súa abundancia en cada unha das localidades do ano 2019

nas que foron detectadas, e móstrase a súa distribución xeográfica no territorio galego de

acordo aos datos de presencia e ausencia obtidos nos períodos 2017−2018 e 2019.

Os mapas resultantes representan en cor gris aqueles municipios onde foron realizadas as

mostraxes, tanto de dípteros adultos como das fases inmaturas (ovos, larvas e pupas) e, en cor

vermella, aqueles concellos onde foron detectadas as respectivas especies durante os anos

2017−2018 e 2019. Dos municipios representados en cor branca, polo momento, non se teñen

datos.

Os gráficos que acompañan a cada mapa mostran a abundancia de cada unha das especies nas

diferentes localidades de mostraxe ao logo do ano 2019.

Cada unha das especies citadas é analizada, a continuación, polo seu interese sanitario i

ecolóxico, destacándose as posibles enfermidades que son capaces de transmitir á poboación

humana ou animal.

24

Aedes (Ochlerotatus) caspius (Pallas, 1771)

Especie paleártica (STONE et al., 1959). A primeira cita desta especie en España data do ano

1912 (ARIAS, 1912). Trátase dun mosquito halofílico especialmente abundante en zonas costeiras,

como estuarios e rexións pantanosas (ALVES et al., 2016). En Galicia colectouse unicamente no

municipio de Sanxenxo (Pontevedra) durante as mostraxes do ano 2019 (Fi. 22, Fig. 23).

Importancia sanitaria: posúe unha elevada capacidade para transmitir flavivirus como o virus

do Nilo occidental e o virus Usutu.

Figura 22. Distribución xeográfica de Ae. caspius en Galicia (ReGaViVec, 2019).

Figura 23. Abundancia de Ae. caspius en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

AP

Pei

nad

or

AP

Lav

aco

llaA

P A

lved

ro

PT

Bo

uza

s

ED T

ui

VI C

rece

nte

VI A

rbo

VI G

oiá

n-I

sab

el

VI G

oiá

n-P

adró

n

VI O

rto

ño

VI R

edo

nd

ela

VI S

anxe

no

VI R

oxo

s

PF

Lou

rizá

n

HP

San

diá

s

CP

San

tiag

o

EG X

ove

EG V

alad

ou

ro

EG M

on

fort

e

EG O

rtig

uei

ra

CM

Rib

adeo

ES G

uit

iriz

ET L

alín

CE

Fon

tefi

z

BA

Co

rte

gad

a

HO

Eo

Rib

adeo

HO

Par

ado

r R

ibad

eo

CA

A G

uar

da

CA

Gan

dar

io

CR

Go

ián

CO

Mo

nd

ariz

CO

Lo

bei

ra

CO

San

Cib

rao

CO

O R

osa

l

CO

Po

nte

are

as

CO

Ab

ego

nd

o

CO

Mu

ros

CO

Ole

iro

s

CO

Bu

rela

CO

Pe

tín

CO

Pan

tón

CO

Sar

ria

CO

Mo

uri

scad

e

CO

Qu

iro

ga

CO

O B

arco

25

Aedes (Finlaya) geniculatus (Olivier, 1791)

Especie limnodendrófila relativamente habitual en España. A pesar da súa tendencia a criar en

grandes masas boscosas, a súa presenza é habitual en xardíns urbanos que presentan cuantiosos

exemplares arbóreos adaptables ao desenvolvemento preimaxinal. En Galicia colectouse

soamente no municipio de Crecente (Pontevedra) durante as mostraxes do ano 2019 (Fig. 24,

Fig. 25).

Importancia sanitaria: posúe unha capacidade vectorial constatada para a transmisión en

condicións experimentais da febre amarela, feito de destacada importancia epidemiolóxica por

ser a única especie exclusivamente paleártica con capacidade de transmitir esta enfermidade

(BUENO-MARÍ & JIMÉNEZ-PEYDRÓ, 2010).

Figura 24. Distribución xeográfica de Ae. geniculatus en Galicia (ReGaViVec, 2019).

Figura 25. Abundancia de Ae. geniculatus en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

0

1

2

3

4

5

6

7

AP

Pe

inad

or

AP

Lav

aco

llaA

P A

lve

dro

PT

Bo

uza

sED

Tu

iV

I Cre

cen

teV

I Arb

oV

I Go

ián

-Isa

bel

VI G

oiá

n-P

adró

nV

I Ort

oñ

oV

I Re

do

nd

ela

VI S

anxe

no

VI R

oxo

sP

F Lo

uri

zán

HP

San

diá

sC

P S

anti

ago

EG X

ove

EG V

alad

ou

roEG

Mo

nfo

rte

EG O

rtig

ue

ira

CM

Rib

adeo

ES G

uit

iriz

ET L

alín

CE

Fon

tefi

zB

A C

ort

ega

da

HO

Eo

Rib

adeo

HO

Par

ado

r R

ibad

eoC

A A

Gu

ard

aC

A G

and

ario

CR

Go

ián

CO

Mo

nd

ariz

CO

Lo

bei

raC

O S

an C

ibra

oC

O O

Ro

sal

CO

Po

nte

are

asC

O A

be

gon

do

CO

Mu

ros

CO

Ole

iro

sC

O B

ure

laC

O P

etí

nC

O P

antó

nC

O S

arri

aC

O M

ou

risc

ade

CO

Qu

iro

gaC

O O

Bar

co

26

Aedes (Aedimorphus) vexans (Meigen, 1830)

Especie con elevada antropofilia. Trátase dun dos principais vectores ponte da virose entre as

aves e o ser humano. En Galicia a especie colectouse unicamente no municipio de Monforte de

Lemos (Lugo) durante as mostraxes do ano 2019 (Fig. 26, Fig. 27).

Importancia sanitaria: ademais de Cx. pipiens e Cs. annulata, Ae. vexans é unha das especies

que máis probablemente poida participar na enzootia e paso ó ser humano do virus Usutu

(BUENO-MARÍ & JIMÉNEZ-PEYDRÓ, 2010). Tamén se documenta como vector de Dirofilaria spp. e

do virus do Nilo occidental (SCHAFFNER et al., 2014).

Figura 26. Distribución xeográfica de Ae. vexans en Galicia (ReGaViVec, 2019).

Figura 27. Abundancia de Ae. vexans en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

0

2

4

6

8

10

12

AP

Pe

inad

or

AP

Lav

aco

llaA

P A

lve

dro

PT

Bo

uza

sED

Tu

iV

I Cre

cen

teV

I Arb

oV

I Go

ián

-Isa

bel

VI G

oiá

n-P

adró

nV

I Ort

oñ

oV

I Re

do

nd

ela

VI S

anxe

no

VI R

oxo

sP

F Lo

uri

zán

HP

San

diá

sC

P S

anti

ago

EG X

ove

EG V

alad

ou

roEG

Mo

nfo

rte

EG O

rtig

uei

raC

M R

ibad

eoES

Gu

itir

izET

Lal

ínC

E Fo

nte

fiz

BA

Co

rte

gad

aH

O E

o R

ibad

eoH

O P

arad

or

Rib

adeo

CA

A G

uar

da

CA

Gan

dar

ioC

R G

oiá

nC

O M

on

dar

izC

O L

ob

eira

CO

San

Cib

rao

CO

O R

osa

lC

O P

on

tear

eas

CO

Ab

ego

nd

oC

O M

uro

sC

O O

leir

os

CO

Bu

rela

CO

Pe

tín

CO

Pan

tón

CO

Sar

ria

CO

Mo

uri

scad

eC

O Q

uir

oga

CO

O B

arco

27

Aedes (Fredwardsius) vittatus (Bigot, 1861)

Trátase dunha especie que non presenta inclinacións urbanistas, pois exhibe un comportamento

agreste. A distribución campestre de Ae. vittatus é un importante hándicap para poder

protagonizar hipotéticos episodios de transmisión da febre amarela nas zonas rurais de España

(BUENO-MARÍ & JIMÉNEZ-PEYDRÓ, 2010). En Galicia a especie colectouse unicamente no

municipio de Arbo (Pontevedra) durante as mostraxes do ano 2019 (Fig. 28, Fig. 29).

Importancia sanitaria: posúe unha capacidade constatada para transmitir o virus do dengue

e o virus chikunguña, ademais de ser un importante vector da febre amarela na África tropical.

Figura 28. Distribución xeográfica de Ae. vittatus en Galicia (ReGaViVec, 2019).

Figura 29. Abundancia de Ae. vittatus en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

0

1

2

3

AP

Pe

inad

or

AP

Lav

aco

llaA

P A

lved

roP

T B

ou

zas

ED T

ui

VI C

rece

nte

VI A

rbo

VI G

oiá

n-I

sab

elV

I Go

ián

-Pad

rón

VI O

rto

ño

VI R

ed

on

del

aV

I San

xen

oV

I Ro

xos

PF

Lou

rizá

nH

P S

and

iás

CP

San

tiag

oEG

Xo

veEG

Val

ado

uro

EG M

on

fort

eEG

Ort

igu

eir

aC

M R

ibad

eo

ES G

uit

iriz

ET L

alín

CE

Fon

tefi

zB

A C

ort

ega

da

HO

Eo

Rib

adeo

HO

Par

ado

r R

ibad

eoC

A A

Gu

ard

aC

A G

and

ario

CR

Go

ián

CO

Mo

nd

ariz

CO

Lo

bei

raC

O S

an C

ibra

oC

O O

Ro

sal

CO

Po

nte

are

asC

O A

be

gon

do

CO

Mu

ros

CO

Ole

iro

sC

O B

ure

laC

O P

etí

nC

O P

antó

nC

O S

arri

aC

O M

ou

risc

ade

CO

Qu

iro

gaC

O O

Bar

co

28

Anopheles (Anopheles) maculipennis s.l. Meigen, 1812

An. maculipennis s.l. é un complexo de especies de distribución paleártica presente na maior

parte dos países europeos (SCHAFFNER et al., 2001). En Galicia colectouse nos municipios de

Sanxenxo, Sandiás, Arbo e Monforte de Lemos, cunha maior abundancia nas dúas primeiras (Fig.

30). Durante o ano 2019 soamente se detectou no concello de Monforte de Lemos (Lugo) (Fig.

31, Fig. 32).

Importancia sanitaria: as femias poden transmitir, ademais de plasmodios de afección

humana como a malaria, dirofilarias e virus como o do Nilo occidental, Batai e Tahyna (BUENO-

MARÍ, 2013).

Figura 32. Abundancia de An. maculipennis s.l. en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

Figura 30. Distribución xeográfica de An. maculipennis s.l. en Galicia (ReGaViVec, 2017−2018).

Figura 31. Distribución xeográfica de An. maculipennis s.l. en Galicia (ReGaViVec, 2019).

0

1

2

3

4

AP

Pe

inad

or

AP

Lav

aco

lla

AP

Alv

edro

PT

Bo

uza

s

ED T

ui

VI C

rece

nte

VI A

rbo

VI G

oiá

n-I

sab

el

VI G

oiá

n-P

adró

n

VI O

rto

ño

VI R

ed

on

de

la

VI S

anxe

no

VI R

oxo

s

PF

Lou

rizá

n

HP

San

diá

s

CP

San

tiag

o

EG X

ove

EG V

alad

ou

ro

EG M

on

fort

e

EG O

rtig

uei

ra

CM

Rib

adeo

ES G

uit

iriz

ET L

alín

CE

Fon

tefi

z

BA

Co

rte

gad

a

HO

Eo

Rib

adeo

HO

Par

ado

r R

ibad

eo

CA

A G

uar

da

CA

Gan

dar

io

CR

Go

ián

CO

Mo

nd

ariz

CO

Lo

bei

ra

CO

San

Cib

rao

CO

O R

osa

l

CO

Po

nte

are

as

CO

Ab

ego

nd

o

CO

Mu

ros

CO

Ole

iro

s

CO

Bu

rela

CO

Pe

tín

CO

Pan

tón

CO

Sar

ria

CO

Mo

uri

scad

e

CO

Qu

iro

ga

CO

O B

arco

29

Anopheles (Anopheles) plumbeus Stephens, 1828

Especie paleártica claramente limnodendrófila e tipicamente forestal, aínda que en períodos

secos tamén se pode atopar de maneira esporádica en pequenos contedores artificiais

(SCHAFFNER et al., 2001). Nas mostraxes do período 2017-2018 foron recollidos un total de 28

exemplares inmaturos nunha explotación gandeira preto dunha área boscosa no concello de O

Valadouro (Lugo) (Fig. 33). No ano 2019 a especie colectouse no pazo forestal de Lourizán

(Pontevedra) e nunha vivenda no concello de Crecente (Pontevedra) (Fig. 34, Fig. 35).

Importancia sanitaria: é un potencial transmisor palúdico que se limita a áreas boscosas

(KRÜGER et al., 2001).

Figura 33. Distribución xeográfica de An. plumbeus en Galicia (ReGaViVec, 2017−2018).

Figura 34. Distribución xeográfica de An. plumbeus en Galicia (ReGaViVec, 2019).

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

AP

Pe

inad

or

AP

Lav

aco

lla

AP

Alv

edro

PT

Bo

uza

s

ED T

ui

VI C

rece

nte

VI A

rbo

VI G

oiá

n-I

sab

el

VI G

oiá

n-P

adró

n

VI O

rto

ño

VI R

ed

on

de

la

VI S

anxe

no

VI R

oxo

s

PF

Lou

rizá

n

HP

San

diá

s

CP

San

tiag

o

EG X

ove

EG V

alad

ou

ro

EG M

on

fort

e

EG O

rtig

uei

ra

CM

Rib

adeo

ES G

uit

iriz

ET L

alín

CE

Fon

tefi

z

BA

Co

rte

gad

a

HO

Eo

Rib

adeo

HO

Par

ado

r R

ibad

eo

CA

A G

uar

da

CA

Gan

dar

io

CR

Go

ián

CO

Mo

nd

ariz

CO

Lo

bei

ra

CO

San

Cib

rao

CO

O R

osa

l

CO

Po

nte

are

as

CO

Ab

ego

nd

o

CO

Mu

ros

CO

Ole

iro

s

CO

Bu

rela

CO

Pe

tín

CO

Pan

tón

CO

Sar

ria

CO

Mo

uri

scad

e

CO

Qu

iro

ga

CO

O B

arco

Figura 35. Abundancia de An. plumbeus en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

30

Culex (Maillotia) hortensis Ficalbi, 1889

Especie de distribución paleártica amplamente estendida por todo Europa, a excepción das

áreas máis ao norte do continente (SCHAFFNER et al., 2001). Os seus biotopos larvarios son de

moi diversa tipoloxía e soen desenvolverse en augas pouco eutrofizadas e doces, aínda que

tamén se observan en ambientes salobres (LÓPEZ-SÁNCHEZ, 1989). En Galicia, dende que esta

especie foi atopada en Pontevedra en 2017-2018 (Fig. 36), rexistrouse nun total de catro

concellos no sur da comunidade (Fig. 37, Fig. 38).

Importancia sanitaria: trátase dunha especie que non ataca a humanos nin a outros

mamíferos, pois aliméntase principalmente de poiquilotermos tales como batracios e réptiles

(SCHAFFNER et al., 2001). Non está involucrada na transmisión de zoonoses.

Figura 38. Abundancia de Cx. hortensis en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

0

1

2

3

AP

Pe

inad

or

AP

Lav

aco

llaA

P A

lve

dro

PT

Bo

uza

sED

Tu

iV

I Cre

cen

teV

I Arb

oV

I Go

ián

-Isa

bel

VI G

oiá

n-P

adró

nV

I Ort

oñ

oV

I Re

do

nd

ela

VI S

anxe

no

VI R

oxo

sP

F Lo

uri

zán

HP

San

diá

sC

P S

anti

ago

EG X

ove

EG V

alad

ou

roEG

Mo

nfo

rte

EG O

rtig

ue

ira

CM

Rib

adeo

ES G

uit

iriz

ET L

alín

CE

Fon

tefi

zB

A C

ort

ega

da

HO

Eo

Rib

adeo

HO

Par

ado

r R

ibad

eoC

A A

Gu

ard

aC

A G

and

ario

CR

Go

ián

CO

Mo

nd

ariz

CO

Lo

bei

raC

O S

an C

ibra

oC

O O

Ro

sal

CO

Po

nte

are

asC

O A

be

gon

do

CO

Mu

ros

CO

Ole

iro

sC

O B

ure

laC

O P

etí

nC

O P

antó

nC

O S

arri

aC

O M

ou

risc

ade

CO

Qu

iro

gaC

O O

Bar

co

Figura 36. Distribución xeográfica de Cx. hortensis en Galicia (ReGaViVec, 2017−2018).

Figura 37. Distribución xeográfica de Cx. hortensis en Galicia (ReGaViVec, 2019).

31

Culex (Culex) perexiguus Theobald, 1903

Especie que se alimenta maioritariamente de aves e que podería ser importante para o

mantemento do ciclo enzoótico do virus do Nilo occidental (SÁNCHEZ et al., 2013). En Galicia

esta especie colectouse unicamente no municipio de Sanxenxo (Pontevedra) durante as

mostraxes do ano 2019 (Fig. 39, Fig. 40).

Importancia sanitaria: capacitada para transmitir o virus do Nilo occidental en ambientes

naturais, sendo un vector competente en España (SÁNCHEZ et al., 2013).

Figura 39. Distribución xeográfica de Cx. perexiguus en Galicia (ReGaViVec, 2019).

Figura 40. Abundancia de Cx. perexiguus en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

AP

Pe

inad

or

AP

Lav

aco

llaA

P A

lved

roP

T B

ou

zas

ED T

ui

VI C

rece

nte

VI A

rbo

VI G

oiá

n-I

sab

elV

I Go

ián

-Pad

rón

VI O

rto

ño

VI R

ed

on

del

aV

I San

xen

oV

I Ro

xos

PF

Lou

rizá

nH

P S

and

iás

CP

San

tiag

oEG

Xo

veEG

Val

ado

uro

EG M

on

fort

eEG

Ort

igu

eira

CM

Rib

ade

oES

Gu

itir

izET

Lal

ínC

E Fo

nte

fiz

BA

Co

rte

gad

aH

O E

o R

ibad

eoH

O P

arad

or

Rib

adeo

CA

A G

uar

da

CA

Gan

dar

ioC

R G

oiá

nC

O M

on

dar

izC

O L

ob

eira

CO

San

Cib

rao

CO

O R

osa

lC

O P

on

tear

eas

CO

Ab

ego

nd

oC

O M

uro

sC

O O

leir

os

CO

Bu

rela

CO

Pe

tín

CO

Pan

tón

CO

Sar

ria

CO

Mo

uri

scad

eC

O Q

uir

oga

CO

O B

arco

32

Culex (Culex) pipiens s.l. Linnaeus, 1758

Complexo de especies cosmopolita distribuída a nivel holártico, este e sudeste africano e

Sudamérica (BECKER et al., 2003). É moi común e abundante, sendo citado en case todo o

territorio peninsular (ELVIRA, 1930; CONTRERAS-POZA, 1971; LÓPEZ-SÁNCHEZ, 1989). Durante

as mostraxes capturáronse diferentes exemplares na maioría das localidades estudadas ao

longo dos diferentes períodos de mostraxe (Fig. 41, Fig. 42), resultando ser a especie máis

abundante no presente estudo (Fig. 43).

Importancia sanitaria: relacionada coa transmisión de arboviroses como o virus do Nilo

occidental, Sindbis, Tahyna, Batai e Usutu, ademais de filarias (LEIDY, 1856) e plasmodios de

afección aviar (ARANDA et al., 1998, SCHAFFNER et al., 2001, BUSQUETS et al., 2008).

Figura 43. Abundancia de Cx. pipiens s.l. en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

AP

Pe

inad

or

AP

Lav

aco

llaA

P A

lved

roP

T B

ou

zas

ED T

ui

VI C

rece

nte

VI A

rbo

VI G

oiá

n-I

sab

elV

I Go

ián

-Pad

rón

VI O

rto

ño

VI R

ed

on

del

aV

I San

xen

oV

I Ro

xos

PF

Lou

rizá

nH

P S

and

iás

CP

San

tiag

oEG

Xo

veEG

Val

ado

uro

EG M

on

fort

eEG

Ort

igu

eira

CM

Rib

ade

oES

Gu

itir

izET

Lal

ínC

E Fo

nte

fiz

BA

Co

rte

gad

aH

O E

o R

ibad

eoH

O P

arad

or

Rib

adeo

CA

A G

uar

da

CA

Gan

dar

ioC

R G

oiá

nC

O M

on

dar

izC

O L

ob

eira

CO

San

Cib

rao

CO

O R

osa

lC

O P

on

tear

eas

CO

Ab

ego

nd

oC

O M

uro

sC

O O

leir

os

CO

Bu

rela

CO

Pe

tín

CO

Pan

tón

CO

Sar

ria

CO

Mo

uri

scad

eC

O Q

uir

oga

CO

O B

arco

Figura 41. Distribución xeográfica de Cx. pipiens s.l. en Galicia (ReGaViVec, 2017−2018).

Figura 42. Distribución xeográfica de Cx. pipiens s.l. en Galicia (ReGaViVec, 2019).

33

Culex (Culex) theileri Theobald, 1903

Especie amplamente distribuída en España, moi frecuente en humedais e con un marcado

carácter antropofílico. En Galicia colectáronse un total de 32 exemplares no municipio de

Monforte de Lemos (Lugo) durante as mostraxes do ano 2019 (Fig.44, Fig. 45).

Importancia sanitaria: destaca por ser un eficiente vector do virus Sindbis e do virus do Nilo

occidental.

Figura 44. Distribución xeográfica de Cx. theileri en Galicia (ReGaViVec, 2019).

Figura 45. Abundancia de Cx. theileri en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

0

5

10

15

20

25

30

35

AP

Pe

inad

or

AP

Lav

aco

llaA

P A

lve

dro

PT

Bo

uza

sED

Tu

iV

I Cre

cen

teV

I Arb

oV

I Go

ián

-Isa

bel

VI G

oiá

n-P

adró

nV

I Ort

oñ

oV

I Red

on

del

aV

I San

xen

oV

I Ro

xos

PF

Lou

rizá

nH

P S

and

iás

CP

San

tiag

oEG

Xo

veEG

Val

ado

uro

EG M

on

fort

eEG

Ort

igu

eir

aC

M R

ibad

eo

ES G

uit

iriz

ET L

alín

CE

Fon

tefi

zB

A C

ort

ega

da

HO

Eo

Rib

adeo

HO

Par

ado

r R

ibad

eoC

A A

Gu

ard

aC

A G

and

ario

CR

Go

ián

CO

Mo

nd

ariz

CO

Lo

bei

raC

O S

an C

ibra

oC

O O

Ro

sal

CO

Po

nte

are

asC

O A

be

gon

do

CO

Mu

ros

CO

Ole

iro

sC

O B

ure

laC

O P

etí

nC

O P

antó

nC

O S

arri

aC

O M

ou

risc

ade

CO

Qu

iro

gaC

O O

Bar

co

34

Culex (Culex) torrentium Martini, 1925

Especie paleártica distribuída por Europa, Asia Menor, Irán e incluso a parte occidental de Siberia

(SCHAFFNER et al., 2001). É multivoltina e os seus estadíos acuáticos poden desenvolverse

nunha gran variedade de lugares de cría, incluíndo buracos de árbores, ribeiras de ríos, lagoas e

tamén contedores artificiais (BECKER et al., 2003), sendo capaces de manterse a baixas

temperaturas da auga así como a elevadas altitudes (SCHAFFNER et al., 2001). En Galicia

ampliouse o seu rango de captura dende 2017-2018 (Fig. 46) ata 2019 (Fig. 47, Fig. 48).

Importancia sanitaria: as femias son ornitofílicas e poden actuar como vectores do virus

Sindbis (SCHAFFNER et al., 2001), non téndose reportado antropofília nesta especie (BECKER et

al., 2003).

Figura 48. Abundancia de Cx. torrentium en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

0

1

Figura 46. Distribución xeográfica de Cx. torrentium en Galicia (ReGaViVec, 2017−2018).

Figura 47. Distribución xeográfica de Cx. torrentium en Galicia (ReGaViVec, 2019).

35

Culiseta (Culiseta) annulata (Schrank, 1776)

Especie de distribución paleártica e afrotropical (EDWARDS, 1921). Presenta unha gran

variabilidade de hábitats larvarios, tanto naturais como artificiais, e tolera augas con amplos

rangos de eutrofización e salinidade (LÓPEZ-SÁNCHEZ, 1989; SCHAFFNER et al., 2001). Trátase

dunha especie zoofílica, atacando preferentemente a aves, pero tamén de maneira ocasional ao

ser humano (ALTEN et al., 2001). Aínda que os seus hábitos son exofílicos (SCHAFFNER et al.,

2000), existen achados no interior de vivendas, particularmente se os seus lugares de cría están

preto destas. En Galicia ampliouse o seu rango de captura dende 2017-2018 (Fig. 49) ata 2019

(Fig. 50, Fig. 51).

Importancia sanitaria: está relacionada coa transmisión do virus Tahyna en humanos e co da

mixomatosis en coellos, así como co paludismo aviar (SCHAFFNER et al., 2001).

Figura 51. Abundancia de Cs. annulata en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

Figura 49. Distribución xeográfica de Cs. annulata en Galicia (ReGaViVec, 2017−2018).

Figura 50. Distribución xeográfica de Cs. annulata en Galicia (ReGaViVec, 2017−2018).

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

AP

Pe

inad

or

AP

Lav

aco

lla

AP

Alv

ed

ro

PT

Bo

uza

s

ED T

ui

VI C

rece

nte

VI A

rbo

VI G

oiá

n-I

sab

el

VI G

oiá

n-P

adró

n

VI O

rto

ño

VI R

edo

nd

ela

VI S

anxe

no

VI R

oxo

s

PF

Lou

rizá

n

HP

San

diá

s

CP

San

tiag

o

EG X

ove

EG V

alad

ou

ro

EG M

on

fort

e

EG O

rtig

uei

ra

CM

Rib

ade

o

ES G

uit

iriz

ET L

alín

CE

Fon

tefi

z

BA

Co

rte

gad

a

HO

Eo

Rib

adeo

HO

Par

ado

r R

ibad

eo

CA

A G

uar

da

CA

Gan

dar

io

CR

Go

ián

CO

Mo

nd

ariz

CO

Lo

bei

ra

CO

San

Cib

rao

CO

O R

osa

l

CO

Po

nte

are

as

CO

Ab

ego

nd

o

CO

Mu

ros

CO

Ole

iro

s

CO

Bu

rela

CO

Pe

tín

CO

Pan

tón

CO

Sar

ria

CO

Mo

uri

scad

e

CO

Qu

iro

ga

CO

O B

arco

36

Culiseta (Allotheobaldia) longiareolata (Macquart, 1838)

Especie cosmopolita que abarca as rexións paleártica, holártica, oriental e afro-tropical (STONE

et al., 1959). É frecuente atopar as súas larvas en charcos, sobre rocas nas marxes dos ríos e

ribeiras, canles de rego e abrevadeiros de animais domésticos. As súas preferencias

hematofáxicas parecen estar dirixidas cara as aves, pero ocasionalmente pode atacar tamén ao

ser humano. En Galicia capturáronse larvas e adultos nas catro provincias galegas ao longo dos

diferentes períodos de mostraxe (Fig. 52, Fig. 53, Fig.54).

Importancia sanitaria:. pode transmitir o paludismo aviar (SCHAFFNER et al., 2001).

Figura 54. Abundancia de Cs. longiareolata en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

AP

Pe

inad

or

AP

Lav

aco

lla

AP

Alv

edro

PT

Bo

uza

s

ED T

ui

VI C

rece

nte

VI A

rbo

VI G

oiá

n-I

sab

el

VI G

oiá

n-P

adró

n

VI O

rto

ño

VI R

ed

on

del

a

VI S

anxe

no

VI R

oxo

sP

F Lo

uri

zán

HP

San

diá

s

CP

San

tiag

o

EG X

ove

EG V

alad

ou

ro

EG M

on

fort

e

EG O

rtig

ue

ira

CM

Rib

ade

o

ES G

uit

iriz

ET L

alín

CE

Fon

tefi

z

BA

Co

rte

gad

a

HO

Eo

Rib

adeo

HO

Par

ado

r R

ibad

eo

CA

A G

uar

da

CA

Gan

dar

io

CR

Go

ián

CO

Mo

nd

ariz

CO

Lo

bei

raC

O S

an C

ibra

o

CO

O R

osa

l

CO

Po

nte

are

as

CO

Ab

ego

nd

o

CO

Mu

ros

CO

Ole

iro

s

CO

Bu

rela

CO

Pe

tín

CO

Pan

tón

CO

Sar

ria

CO

Mo

uri

scad

e

CO

Qu

iro

ga

CO

O B

arco

Figura 52. Distribución xeográfica de Cs. longiareolata en Galicia (ReGaViVec, 2017−2018).

Figura 53. Distribución xeográfica de Cs. longiareolata en Galicia (ReGaViVec, 2019).

37

Culiseta (Culiseta) subochrea (Edwards, 1921)

Especie moi común no medio natural, en canles de drenaxe. En Galicia localizouse en áreas

próximas a gando, en tres das catro provincias galegas durante o período 2017−2019 (Fig. 55).

A súa abundancia no ano 2019 reflexa cinco individuos para o municipio de A Guarda, catro para

Ortigueira e tres para Ames (Fig. 56, Fig. 57).

Importancia sanitaria: a especie non semella estar implicada en parasitoses humanas.

Figura 57. Abundancia de Cs. subochrea en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

0

1

2

3

4

5

6

AP

Pe

inad

or

AP

Lav

aco

lla

AP

Alv

edro

PT

Bo

uza

s

ED T

ui

VI C

rece

nte

VI A

rbo

VI G

oiá

n-I

sab

el

VI G

oiá

n-P

adró

n

VI O

rto

ño

VI R

ed

on

de

la

VI S

anxe

no

VI R

oxo

s

PF

Lou

rizá

n

HP

San

diá

s

CP

San

tiag

o

EG X

ove

EG V

alad

ou

ro

EG M

on

fort

e

EG O

rtig

uei

ra

CM

Rib

adeo

ES G

uit

iriz

ET L

alín

CE

Fon

tefi

z

BA

Co

rte

gad

a

HO

Eo

Rib

adeo

HO

Par

ado

r R

ibad

eo

CA

A G

uar

da

CA

Gan

dar

io

CR

Go

ián

CO

Mo

nd

ariz

CO

Lo

bei

ra

CO

San

Cib

rao

CO

O R

osa

l

CO

Po

nte

are

as

CO

Ab

ego

nd

o

CO

Mu

ros

CO

Ole

iro

s

CO

Bu

rela

CO

Pe

tín

CO

Pan

tón

CO

Sar

ria

CO

Mo

uri

scad

e

CO

Qu

iro

ga

CO

O B

arco

Figura 55. Distribución xeográfica de Cs. subochrea en Galicia (ReGaViVec, 2017−2018).

Figura 56. Distribución xeográfica de Cs. subochrea en Galicia (ReGaViVec, 2019).

38

Culicoides (Silvaticulicoides) achrayi Kettle & Lawson, 1955

Especie descrita en ambientes forestais que tende a criar en materia en descomposición e da

que se considera que pode ter unha alimentación principalmente ornitofílica (GONZÁLEZ-

GONZÁLEZ DE HEREDIA & GOLDARAZENA-LAFUENTE, 2011). Foi colectada en cinco concellos

galegos: tres explotacións gandeiras (Ortigueira, O Valadouro e Xove), un centro ecuestre

(Sandiás) e unha vivenda (Ortoño) (Fig. 58, Fig. 59, Fig. 60).

Importancia sanitaria: coñécese moi pouco acerca das súas preferencias tróficas (ALARCÓN-

ELBAL et al., 2016), aínda que non parece estar implicada en ningunha transmisión de

enfermidade importante.

Figura 60. Abundancia de C. achrayi en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

0

1

2

3

AP

Pe

inad

or

AP

Lav

aco

lla

AP

Alv

edro

PT

Bo

uza

s

ED T

ui

VI C

rece

nte

VI A

rbo

VI G

oiá

n-I

sab

el

VI G

oiá

n-P

adró

n

VI O

rto

ño

VI R

edo

nd

ela

VI S

anxe

no

VI R

oxo

s

PF

Lou

rizá

n

HP

San

diá

s

CP

San

tiag

o

EG X

ove

EG V

alad

ou

ro

EG M

on

fort

e

EG O

rtig

ue

ira

CM

Rib

ade

o

ES G

uit

iriz

ET L

alín

CE

Fon

tefi

z

BA

Co

rte

gad

a

HO

Eo

Rib

adeo

HO

Par

ado

r R

ibad

eo

CA

A G

uar

da

CA

Gan

dar

io

CR

Go

ián

CO

Mo

nd

ariz

CO

Lo

bei

ra

CO

San

Cib

rao

CO

O R

osa

l

CO

Po

nte

are

as

CO

Ab

ego

nd

o

CO

Mu

ros

CO

Ole

iro

s

CO

Bu

rela

CO

Pe

tín

CO

Pan

tón

CO

Sar

ria

CO

Mo

uri

scad

e

CO

Qu

iro

ga

CO

O B

arco

Figura 58. Distribución xeográfica de C. achrayi en Galicia (ReGaViVec, 2017−2018).

Figura 59. Distribución xeográfica de C. achrayi en Galicia (ReGaViVec, 2019).

39

Culicoides (Wirthomyia) cataneii Clastrier, 1957

Considérase unha especie principalmente ornitofílica que tende a atoparse en zonas con

abundante materia orgánica presente en diferentes hábitats como, por exemplo en granxas

(FOXI & DELRIO, 2010). Isto concorda coa súa detección na explotación gandeira de Xove (Lugo)

en 2019 (Fig. 61).

Importancia sanitaria: coñécese moi pouco acerca das súas preferencias tróficas, aínda que

non parece estar implicada en ningunha transmisión de enfermidade importante.

Figura 61. Distribución xeográfica de C. cataneii en Galicia (ReGaViVec, 2019)

Figura 62. Abundancia de C. cataneii en cada unha das localidades de mostraxe no ano 2019.

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

AP

Pe

inad

or

AP

Lav

aco

llaA

P A

lve

dro

PT

Bo

uza

sED

Tu

iV

I Cre

cen

teV

I Arb

oV

I Go

ián

-Isa

bel

VI G

oiá

n-P

adró

nV

I Ort

oñ

oV

I Re

do

nd

ela

VI S

anxe

no

VI R

oxo

sP

F Lo

uri

zán

HP

San

diá

sC

P S

anti

ago

EG X

ove

EG V

alad

ou

roEG

Mo

nfo

rte

EG O

rtig

uei

raC

M R

ibad

eoES

Gu

itir

izET

Lal

ínC

E Fo

nte

fiz

BA

Co

rte

gad

aH

O E

o R

ibad

eoH

O P

arad

or

Rib

adeo

CA

A G

uar

da

CA

Gan

dar

ioC

R G

oiá

nC

O M

on

dar

izC

O L

ob

eira

CO

San

Cib

rao

CO

O R

osa

lC

O P

on

tear

eas

CO

A