MAKUBEKÈNInformashon tokante naturalesa i medio ambiente di Boneiru

Edishon Nr. 16 Desèmber 2010Grátis Gratis

Caribisch NederlandWeer een jaar voorbij. Een

belangrijk jaar, want sinds 10-10-2010 is ons eiland met alles eropen eraan een stukje Nederlandgeworden. Caribisch Nederland.Onze gezaghebber blijft gezag-hebber, maar heeft nu wel eenambtsketen. Net zoals de burge-meesters in Nederland. En op zijnambtsketen staat de lora sym-bool voor onze prachtige natuur.

Ook aan de overkant van deoceaan begint langzamerhanddoor te dringen dat Nederland eentropisch stuk natuur rijker isgeworden. Zo worden in deTweede Kamer bezorgde vragengesteld over de natuur ennatuurbescherming op Bonaire ende andere eilanden. Diebelangstelling komt wat laat,maar is wel goed bedoeld. En wieweet, levert het nog wat op ook...

Ondertussen hebben we hierzeker niet stil gezeten. Beginoktober heeft de eilandsraad hetRuimtelijk OntwikkelingsplanBonaire vastgesteld. Hierin is veelruimte bestemd voor natuurge-bieden. Dat is in overeenstem-ming met het Natuurbeleidsplan,dat al veel ouder is. Toch goeddat het nu ook wettelijk isvastgelegd.

In september zijn de uit-voeringsbesluiten van de Eilands-verordening natuurbeheer vankracht geworden. Ook dat is eenbelangrijke stap voorwaarts. Webeschermen daarmee de natuurop ons eiland. Dat is belangrijkvoor ons, maar vooral voor onzekinderen en de kinderen van onzekinderen. Die willen we graag eenmooi eiland overdragen, waartoeristen op afkomen. Zodat deeconomie kan blijven draaien. Indeze krant leest u er meer over.

Ook goed nieuws is dat op ditmoment wordt gebouwd aan deeerste afvalwaterzuiverings-installatie voor ons eiland. Daar-mee wordt de volksgezondheidbeschermd. En de gezondheidvan onze koraalriffen.

Tot slot werd in novemberbekend dat Nederland onsonderwaterpark op de voorlopigelijst van werelderfgoed heeft gezet.Daar mogen we erg trots op zijn.Deze kandidatuur is een bekro-ning van een visie die meer dandertig jaar geleden begon met deoprichting van ons onderwater-park. Gefeliciteerd Bonaire! Eneen gelukkig nieuw jaar!De redactieSar Design

Página 2 MAKUBEKÈN Desèmber 2010

Ofisina di Turismo di Boneiruta despedí di su direktora,Ronella Tjin Asjoe-Croes.Entrante yanüari 2011, Ronellalo okupá e posishon di CEO diAruba Tourism Authority. Mirandobèk riba e último 6 añanan, du-

rante kua el a okupá e posishondi direktora di TCB, por bisa kuTCB sigur a duna atenshon na edesaroyo duradero ku e isla tinkomo meta. A duna atenshondebido na esaki den e promo-shon di Boneiru, pero tambe

TCB a liderá diferente proyektolokal i internashonal pa aksentuáesaki i pa kontribuí na esaki.Ehèmpelnan ta inkluí rueda diprensa na New York huntu kuSTINAPA pa asina in-formáprensa di e aniversarionan di nos

parke marino i parke Washing-ton Slagbaai. Tambe a uni forsaku STINAPA pa selebrá AñaInternashonal di Refnan, paselebrá Dia Internashonal diBiodiversidat, a organisá simpo-sio na Hulanda i TCB ta unspònser tambe di e programa dikonsientisashon ‘Nos ta biba inaturalesa’ desde su inisio.

TCB konhuntamente kuaktornan respektivo, inkluyendosektor di turismo, ta trahandoduru riba un otro proyektoinovativo enfoká riba stimulá undesaroyo duradero. Un proyektopa redusí e kantidat di “carbonfootprint” ku e bishitantenan talaga atras den e atmósfera oraku nan tuma parti na diferenteaktividat. Por ehèmpel ora ku nanhür un outo i kore rònt ku e outoaki, e aktividat aki ta produsí unsierto kantidat di CO2 ku ta baiden nos atmósfera. Pa medio die proyekto aki nos lo kompensáesaki e ora ei dor di planta mataku ta produsí oksígeno ekivalentena lokual a ser produsí na CO2.Den kuadro di e proyekto aki TCBkonhuntamente ku diferente otroinstansia, riba 21 di novèmberúltimo, a kuminsá kaba kuplantamentu di mas ku 100 paluna entrada di Parke WashingtonSlagbaai, esaki durante e ‘Fes-tival di planta palu’. Segun edirektora, esaki ta un idea ku ela kana rònt kuné pa vários aña i

riba kua TCB a traha duru i takontentu di por bisa ku lo lansáesaki otro aña. Esaki ta unehèmpel i asina tin mas proyektoku a haña hopi atenshon e añaaki i ku lo ta kla pa lansa otroaña. Hopi ta parti di e proyektodi TCB “Desaroyando un Boneiruduradero”!

Ta importante pa ofisina diturismo kontinuá ku tipo diproyektonan asina aki i kontinuána promové Boneiru komo, nosolamente un destinashon ku taideal pa sambuyá òf windsurf,pero komo un destinashon ku tinrèspèt pa nos naturalesa. Rèspèttambe pa nos medio ambiente iku ta enfoká kontinuamente nabalansá desaroyo ekonómiko kuesaki. E direktora ta suprayá kukontinuashon di e bon trabounanku TCB a desplegá último aña lomester ta un prioridat, mirandoe esfuersonan grandi ku a hasipa logra avansenan. Pero tambemirando tempu, konosementu ifondonan ku a invertí paposishoná Boneiru unda e taawor.

Finalmente Ronella ke amenshoná ku p’e tabata un honorpa por a traha pa Boneiru durantee último añanan aki i e ta kereku, ku determinashon i perseve-ransia i konsiderando e potensialku Boneiru tin, ku e isla lo porsigui kosechá mas éksito denfuturo!

Ronella Tjin Asjoe ta despedí di TCB, despues di a laborá 6 aña na TCBATENSHON PA DESAROYO DURADERO TA PARTI INTEGRAL

DI PROMOSHON DI BONEIRU I TRABOUNAN DI TCB

Página 3MAKUBEKÈNDesèmber 2010

E tendensia pa blòf ku kos ku otro hende a traha ta di tur tempu i tur pueblo.I esaki por ser tumá literalmente. Indjannan tabata prònk ku kos pa dòrna ribakabes trahá di pluma di paranan eksótiko. E damanan di ‘high society’ europeotabata hasi meskos, por ta un tiki ménos ekstrabagante. Kòrda tambe riba ekueru di tur sorto di animal. Un kueru di leon tabata duna statùs i poder na emiembro di tribu afrikano ku tabatin’é bistí. Un kueru di ber den bo sala di kastambe ta impreshoná e bishitante. Kokolishi tabata ser bistí na hilu rònt digarganta òf pòls den sierto kultura. Despues por a usa nan komo plaka.

Boneiru no tabata otro. Kaska di turtuga a sirbi pa dekorashon na muraya òfpa traha artefakto pa prònk i bisti na kurpa. No ta muchu tempu pasá ku aindatabatin artesania kaminda tabata usa koral pretu (black coral) pa traha prenda.Tabata lumbra e kokolishi di kiwa tambe pa kologá na kadena. I den kaska dikarkó tabata pone lampi.

Leinan lokal i internashonal a pone un fin na e práktikanan aki. Naturalesapor sierto no ta un tienda di suvenir!

Te ainda bo ta mira kaska di karkó tur kaminda na Boneiru; den kurá, ribamesa di patio i den kurá di piedra. Esaki nos a hasi tur tempu. I dikon nò,bèrdat? Tabatin karkó na abundansia. Na Cai ainda tin seru di míles di kaska dikarkó. Pero tempu a kambia. Lokual tabata por ántes no ta bai mas awendia.Ántes ta algun habitante so Boneiru tabatin. Niun hende tabata preukupá si unhende bai kas ku un kaska di karkó. Aworaki Boneiru tin mas ku 15.000 habitantei e kantidat ei ta sigui krese. Si mas hende sigui kohe un kaska di karkó,pronto lo no resta mashá. E serunan di kaska di karkó na Lac ku tempu a biraparti di nos herensia kultural. Komo rekuerdo na tempunan ku a pasa, i kamindaku ainda tabatin karkó na abundansia.

Lokual ta konta pa e karkó ta konta tambe pa diferente otro produkto di nosnaturalesa. Manera tiponan di piedra di koral i kokolishi. Enbèrdat nan por sirbipa un tipo di arte den nos kas. Awor aki ta na moda tambe pa traha obranan diarte usando produktonan saká for di naturalesa. Pero kòrda bon... naturalesano ta un tienda pa dekorashon di kas.

Banda di esei tur aña nos ta risibí 74.000 turista di estadia mas largu i kasi250.000 turista di barku krusero. Imaginá bo ku tur lo bai ku un karkó òf kokolishi.Afortunadamente lei ta prohibí nan di hasi esei. Lo no keda nada!

Nos mester duna naturalesa su balor. Por haña kos nèchi pa prònk den kastur kaminda awendia. Trahá di material artifisial. Djis wak den tur e tiendanannèchi den Playa. I nos por paga na florin, dòler òf euro. Nada di paga ku kokolishi.Pasobra nos ta ripití: naturalesa no tei pa traha plaka òf kos di prònk.Redakshon

De neiging van de mens om te pronken met andermans veren is van alletijden en van alle volken. En dat is in dit geval letterlijk bedoeld. Indianen pronktenmet bont gekleurde hoofdtooien van exotische vogelveren. Europese damesdeden hetzelfde, alleen minder uitbundig. Denk ook aan de huiden van allerleidieren. Een leeuwenvel gaf status en macht aan de Afrikaanse krijger die hetdroeg. Een berenvacht deed het leuk voor de open haard. En schelpen werdenvroeger door sommige volken gebruikt als betaalmiddel. Of aan snoeren geregenals halskettingen en armbanden.

Op Bonaire was het niet anders. Schilden van zeeschildpadden gebruiktenwe als wandversiering of voor het vervaardigen van sieraden. Nog niet zo langgeleden bestond er op ons eiland kunstnijverheid waarbij zwart koraal werdgebruikt voor het maken van sieraden. Ook de schelp van kiwa werd gepolijstom als kettinghanger dienst te doen. En karkóschelpen deden het goed alsschemerlampje.

Eilandelijke en internationale wetten hebben hieraan een eind gemaakt. Denatuur is immers geen souvenirshop.

Nog steeds zie je overal op Bonaire karkós liggen op tuinmuren, opporchtafels en in rotstuintjes. Dat hebben we altijd gedaan. En waarom ookniet. Karkós waren er in overvloed. Op Cai liggen hopen van vele duizendenkarkóschelpen.

Maar de tijden zijn veranderd. Wat vroeger wel kon, kan nu niet meer. Vroegerwoonden er een handvol inwoners op het eiland. Niemand lag er wakker van alsdie een mooie karkóschelp meenamen naar huis. Nu telt Bonaire al ruim 15.000inwoners en ons aantal neemt nog steeds toe. Als we allemaal een karkózouden meenemen, blijft er niet veel over. De karkóhopen op Lac behoreninmiddels tot ons cultureel erfgoed. Als herinnering aan vervlogen tijden, toen ernog karkó’s in overvloed waren.

Wat voor karkó geldt, geldt ook voor allerlei andere producten uit de natuur.Zoals decoratieve hoornkoralen of kokolishi. Die kunnen een mooi stillevenvormen in een hoekje van ons huis. Er heerst nu ook een trent om kunstwerkjesvan producten uit de natuur te maken. Maar de natuur is geen winkel voorwoningdecoratie...

Daarnaast krijgen we jaarlijks bezoek van 74.000 verblijfstoeristen enongeveer 250.000 cruisetoeristen. Die mogen van de wet geen karkó meenemen.Maar stel je voor dat ze allemaal een ander schelpje zouden oprapen. Onzeheremietkreeftjes zouden onmiddellijk dakloos worden!

We moeten de natuur in haar waarde laten. Leuke spulletjes of souvenirtjesvoor in huis zijn tegenwoordig in overvloed verkrijgbaar. Man made. Kijk maar inal die leuke winkeltjes in Playa. En we betalen met guldens, dollars of euro’s.Niet met schelpen. Want de natuur is nou eenmaal geen leverancier van geld ofhebbedingetjes.

TIENDA DI SUVENIR SOUVENIRSHOP

Página 4 MAKUBEKÈN Desèmber 2010

Damascus Heavy Equip-ment Rentals N.V. aan de KayaKorona 100 heeft uit handenvan Nolly Oleana, die toenmilieugedeputeerde was, eenvergunning ontvangen voor hetinzamelen van afgewerkte olie.Damascus is het enige bedrijfop Bonaire dat afgewerktemotorolie mag inzamelen envervoeren met hun vacuümtruckmet het kenteken V 1349.

Het bedrijf werkt samen metSelibon. Als iemand een grotehoeveelheid afgewerkte motor-

DAMASCUS ENIGE LEGALE INZAMELAARAFGEWERKTE OLIE

olie wil laten ophalen, is eentelefoontje naar Selibon ge-noeg. Selibon geeft een seintjeaan Damascus die de olie danbinnen twee werkdagen komtophalen. Deze regeling geldtvoor bedrijven waar veel mo-torolie vrij komt, zoals garagesen scheepsreparatiebedrijven.

Een bedrijf of een particulierdie een kleine hoeveelheidafgewerkte olie kwijt wil, kan datafgeven bij Selibon aan de KayaIndustria. Daar kan men nu ookal glas, batterijen en accu’s

inleveren. Volgend jaar komener meer plaatsen waar afge-werkte olie kan wordeningeleverd.

Afgewerkte olie is gevaarlijkafval dat we apart moeten

houden van ander afval. Eendruppeltje olie kan bijvoorbeeldeen grote hoeveelheid waterverontreinigen. Daarom maghet niet in onze leefomgevingterecht komen. Houd afgewerk-

te olie apart en meng het nietmet ander vloeibaar afval. OpBonaire wordt de afgewerkteolie uiteindelijk door Bopecverwerkt.

De voormalige milieugedeputeerde overhandigt de inzamelvergunning voor afgewerkteolie aan de heer Damascus.

Administratiekantoor Brandaris isverhuisd naar Kaya Nikiboko Zuid 48

Página 5MAKUBEKÈNDesèmber 2010

De koraalriffen van Bonairehoren tot de mooiste en rijkstevan het Caribische gebied. Datheeft alles te maken met onzeinspanningen om Bonaire toteen Divers Paradise te makenen te laten blijven. Ons onder-waterpark bestaat al ruim dertigjaar en het heeft al meer danvijfentwintig jaar wettelijk be-scherming. Toch ziet iedereendie de riffen al tientallen jarenkent, zoals bijvoorbeeld vissers,duikers en snorkelaars, dat dekoraalpracht langzaam maarzeker achteruit gaat. Wat is deoorzaak en wat kunnen weeraan doen?

Menselijke invloedDe achteruitgang van ko-

raalriffen is iets dat wereldwijdgaande is. Er zijn allerlei oor-zaken voor: klimaatverandering,koraalziekten, neerslag vanzand en aardedeeltjes, over-bevissing, bebouwing langs dekust, het lozen van afvalwateren overbemesting.

Al deze verschillendeoorzaken vallen uiteen in tweegrote groepen. Allereerst oor-zaken waaraan we op Bonairenauwelijks of niets kunnendoen, zoals klimaatverandering,stijging van de zeewatertem-peratuur en koraalziekten. Eenaantal andere oorzaken kunnenwe wèl aanpakken. Denk aanbebouwing langs de kust,overbevissing, erosie en hetlozen van afvalwater. In dit

artikel kijken we vooral naar delaatste oorzaak.

STINAPA Bonaire heeft deafgelopen jaren wetenschap-pelijk onderzoek laten doennaar de gezondheid van onzeriffen. Hieruit blijkt dat het deverkeerde kant opgaat met eenaantal sleutelsoorten. Daarmeeworden koralen, vissen enalgen bedoeld die een indrukgeven van de toestand van hetrif. Zo neemt de algengroei toe,zijn er minder koraalvissen diealgen eten, zijn er minder jongekoralen en neemt ook hetaantal grote papegaaivissen enroofvissen af. Dit zijn allemaalverschijnselen die erop wijzendat de gezondheid van hetkoraalrif als ecosysteem ondertoenemende druk staat. Om diereden zijn papegaaivissen sinds1 september van dit jaar be-schermd en mag alleen nogmet fuiken (kanaster) wordengevist als men een vergunningheeft.

AfvalwaterDe algengroei in het onder-

waterpark neemt toe terwijl dekoralen in de verdrukkingkomen. Algen groeien snellerals er veel voedingsstoffen in hetzeewater zitten. Koralen heb-ben juist een voedselarmeomgeving nodig. We weten dater nu ruim twee keer zoveelvoedingsstoffen in het zeewaterzitten als veertig jaar geleden.Die voedingsstoffen zijn

afkomstig van ons afvalwater.Afvalwater uit onze toiletten

wordt verzameld in beerputtenof septic tanks. Maar beerput-ten hebben geen bodem en sep-tic tanks kunnen lek zijn ofhebben een overloop. Op diemanier komt ons afvalwater inde bodem en in het grondwaterterecht. Via het grondwaterkomt het afvalwater uiteindelijkin zee.

Soms wordt ook ‘gezuiverd’afvalwater gebruikt om plantenwater te geven. Het probleemis dan vaak dat de planten veelmeer water krijgen dan nodigis. Het teveel aan afvalwaterkomt zo toch in de bodem, inhet grondwater en in zee.

De extra voedingsstoffen inhet zeewater en de gevolgendaarvan zijn niet alleen eenprobleem voor de koralen, maarvoor het hele natuurlijke even-wicht onder water. De groei vanschadelijke bacteriën neemttoe, wat ook gevaarlijk kan zijnvoor de volksgezondheid.

Onze koraalriffen takelen afen de visvangsten lopen terug.Als we nu niet onmiddellijkingrijpen verliest Bonaire zijnbelangrijkste natuurlijke bronvan bestaan: het onderwa-terpark. En daarmee ondermij-nen we ons toerisme en onzeeconomie. Ook zetten we hettoekomstperspectief van onzekinderen op het spel.

Het gemakkelijkste lijkt hetom door te gaan zoals we altijdhebben gedaan. Want wat kanik als individu eraan doen?Maar met een bevolking die istoegenomen met duizenden in-woners en de jaarlijkse bezoe-ken van vele tienduizendenverblijfstoeristen en nog veelmeer cruisetoeristen, kunnenwe niet op de oude voet verdergaan. Of we het leuk vinden ofniet, we zullen maatregelenmoeten nemen om de negatievegevolgen van deze groei te ke-ren. Dat is niet alleen een ver-antwoordelijkheid van deoverheid of STINAPA die hetonderwaterpark beheert. Het iseen verantwoordelijkheid vanons allemaal, van elke inwonerof bezoeker. Van elk bedrijf enalle maatschappelijke organisa-ties. We moeten het samendoen!

AfvalwaterzuiveringUit metingen blijkt dat de

hoeveelheid voedingsstoffen inhet zeewater de toelaatbaregrens nadert. Elders in het Cari-bisch gebied is dit omslagpuntal bereikt, met rampzaligegevolgen voor de koraalriffen enhet onderwaterleven. Op Bonai-re is het gelukkig nog niet

zover. En het hoeft ook nietzover te komen.

Om het probleem op te los-sen heeft het bestuurscollegebesloten om twee afvalwaterzui-veringsinstallaties te bouwen.Een kleine en een grote. Zekomen allebei op het terrein vande Dienst Landbouw, Veeteelten Visserij (LVV). Voor de kleinezuiveringsinstallatie heeft demilieugedeputeerde de eerstesteen al in september gelegd.Deze installatie moet in maartvolgend jaar in gebruik wordengenomen. Damascus en MacEnterprises brengen het afval-water met hun vacuümtrucksnaar de zuiveringsinstallatie. Debouw van de grote installatiebegint begin volgend jaar engaat langer duren omdat daar-voor ook een rioleringssysteemlangs de kust moet wordenaangelegd.

Het gezuiverde afvalwatergaan we gebruiken voor delandbouw en voor het makenvan compost. Daarmee krijgt delandbouw op ons eiland eengeweldige impuls.

Met dit project brengen weverschillende belangen, zoals

onze economie, het welzijn vanonze bevolking en milieuzorg,met elkaar in evenwicht. Wewerken dus gezamenlijk aaneen duurzame ontwikkeling vanons eiland, zodat we nu en inde toekomst kunnen blijvenprofiteren van wat Bonaire onste bieden heeft.

De twee afvalwaterzuive-ringsinstallaties worden betaalddoor de Europese Unie en deNederlandse regering. Maarook al krijg je een auto cadeau,je zult toch geld moeten uitge-ven aan brandstof, de verzeke-ring en wegenbelasting. Zo ishet ook met de zuiveringsin-stallaties. We zullen als bur-gers en bedrijven allemaal eensteentje moeten bijdragen. Hetverschil is wel dat een auto tij-dens zijn levensduur alleenmaar aan waarde verliest. Terwijliedere gulden die we uitgevenaan ‘nos dushi Boneiru’ eeninvestering in onze toekomst isen zich dubbel en dwarsuitbetaald.Geschreven door de AfdelingMilieu- en Natuurbeleid vanDROB.

ONZE TOEKOMST STAAT OP HET SPEL

Onthulling van het projectbord afvalwaterzuivering op hetterrein van LVV (foto: DROB)

Algengroei verdringt het koraal (foto: Dr. Steneck)

BO TABATA SA KU BO POR HUR EKASNAN NA SLAGBAAI?

WIST JE DAT JE DE HUIZEN BIJSLAGBAAI KAN HUREN?

Página 6 MAKUBEKÈN Desèmber 2010 Página 7MAKUBEKÈNDesèmber 2010

Het wonen op een klein eiland als Bonaire heeft iets eigenaardigs.Het eiland is maar een speldeprikje op de wereldkaart. Maar tegelijkertijdspeelt ons dagelijkse leven zich af op die enkele honderden vierkantekilometers. Dus lijkt Bonaire voor ons soms het centrum van de wereld.

Het belangrijkste kenmerk van een eiland is natuurlijk het isolement.We worden omgeven door de Caribische zee. Eens per jaar zwemmeneen paar honderd enthousiaste eilandbewoners naar Klein Bonaire.Enkele vissers wagen zich in kleine bootjes nog verder weg op zee.Maar als we werkelijk van ons eilandje weg willen, zijn we toch meestalaangewezen op het vliegtuig.

Voor de natuur heeft dat isolement belangrijke gevolgen. Veel dierenen planten kunnen met geen mogelijkheid het eiland verlaten. Ze zijnvoor altijd aan het eiland gebonden. En zo kan het gebeuren dat in deloop van de tijd op zo’n eilandje zich levensvormen ontwikkelen dienergens anders ter wereld voorkomen. Of misschien alleen op een aantalandere eilandjes in de buurt. In wetenschappelijke taal noemen we dieplanten of dieren dan een endemische soort of ondersoort. En opBonaire hebben we een aantal van die endemische soorten. Meer danwe denken.

We hebben op ons eiland slakken, insecten, spinnen, reptielen,vogels, vleermuizen en bomen die je verder nergens anders ter wereldkunt vinden. Dus op die soorten of ondersoorten mogen we best eenbeetje trots zijn. En we moeten natuurlijk extra goed voor ze zorgen.Want als ze hier verdwijnen dan verdwijnen ze ook van de aardbol.

Nieuwsgierig geworden naar die bijzondere soorten? Dat kan daneen beetje tegenvallen. Want veel van die dieren en planten vinden weeigenlijk doodgewoon. Je ziet ze bijna elke dag. Het gaat onder meerom de volgende vogels: parkiet, witoogspotlijster, gele zanger, geletroepiaal, chuchubi en de zwartkopgrasvink.

Zoals gezegd, danken wij onze speciale soorten en ondersoortenaan de geisoleerde ligging van ons eiland. De evolutie gaat hier zijneigen gang. Dat betekent ook dat de natuur op ons eiland is ergkwetsbaar is. Verlies aan biodiversiteit ontstaat meestal doordat hetleefgebied van een bepaalde soort verdwijnt of wordt versnipperd. Vaakdoor toedoen van de mens. We moeten dus niet alleen onze dier- enplantensoorten veiligstellen, maar ook hun leefgebieden. Op die manierblijft onze schat, de schat van Bonaire, voor de wereld behouden.Geschreven door V. van Baronie

Goed, het is dit jaar dus het Internationale Jaar van de Biodiversiteit. Wat betekent dat voorBonaire? Bij biodiversiteit gaat het om de verscheidenheid in de natuur. Hoe meer plant- endierensoorten hoe beter het is. Dus gaat de aandacht vooral uit naar bedreigde soorten. Diemoeten we beschermen, zodat ze niet van ons eiland verdwijnen.

Dat gevaar van verdwijning is niet denkbeeldig. Denk maar aan de lora op Aruba. Die is daaralweer meer dan een halve eeuw uitgestorven doordat zijn leefgebied plaats moest maken voorwoningbouw. En doordat ze uit de vruchtbomen werden geschoten door boze tuinders. Gelukkiglijkt het met de lora op Bonaire wel goed te gaan.

De karkó heeft door overbevissing ook zware tijden meegemaakt. Er zijn aanwijzingen dathet de laatste tijd weer wat beter met ze gaat. Dankzij het verscherpte toezicht van STINAPA inLac.

Kreeften zie je minder dan vroeger. En groupers ook. Hun aantal gaat bergafwaarts.Van sommige diersoorten is het moeilijker te zeggen hoe het met ze gaat. Neem nou

landkrabben. Wanneer hebt u er voor het laatst een gezien? En zag u ze vroeger vaker?En hoe zit het eigenlijk met die eigenaardige zadelbomen? Je ziet ze nog wel, vooral langs

de weg tussen Playa en Rincon vallen ze op. Maar het zijn voornamelijk oude bomen. Weet unog ergens een jonge zadelboom te groeien?

Soms komen er ook soorten bij. Meestal hebben we daar zelf de hand in. Maar een extrasoort geeft niet altijd reden tot vreugde. De aloë, die oorspronkelijk uit het Middellandse-Zeegebiedkomt, heeft zich zonder problemen op ons eiland gevestigd. Het is een wonderplant waarvan wegoed gebruik maken en waarmee de natuur ook blij is. De kolibrie bijvoorbeeld, is verzot op debloemen.

Onze jongste aanwinst, de gewone koraalduivel, beter bekend als de lionfish, wordt argwanendbekeken. Een enkel exemplaar kan tachtig procent van alle jonge vis in zijn omgeving verorberen.

Geiten zijn hier al veel langer. Ze zijn indertijd meegebracht door de Spanjaarden. We zijninmiddels al zo aan ze gewend dat we niet beter weten dan dat ze in onze natuur thuis horen.Maar in feite is hun vraatzucht te vergelijken met die van de koraalduivel op het rif. Geiten etenbijna alle planten die er voor hun hoeven komen. Ook jonge zadelbomen. Dus sommige soortenzijn we in onze natuur liever kwijt dan rijk.Geschreven door V. van Baronie

Bida riba un isla chikitu manera Boneiru tin algu speshal. E isla ta nada mas ku un skupí ribae mapa di mundu. Pero na mes momentu nos bida diario ta tuma lugá riba e par di shenkilometer kuadrá aki. Pa nos Boneiru ta e sentro di mundu!

E aspekto mas importante di un isla di mes ta su isolashon. Nos ta rondoná dor di MarKaribe. Un biaha pa aña algun shen hende ku kurashi ta landa bai Klein Bonaire, i nos piskadónanta riska di bai un tiki mas leu den nan botonan chikitu. Pero si ta di bèrdat bo ke bai for di nosisla, mayoria biaha bo tin ku dependé riba avion.

Pa naturalesa e isolashon aki tin konsekuensha grandi. Hopi bestia i mata no por bai for di eisla di ningun manera. Nan ta mará pa semper na nos isla. I asina por sosodé ku atraves ditempu riba un isla asina, formanan di bida ta desaroyá ku no ta eksistí niun otro lugá na mundu,òf kisas riba algun otro isla chikitu den besindario. Den sistema sientífiko nos ta yama e bestiaòf matanan asina un ‘sorto endémiko”, of “sup-sorto”. Na Boneiru nos tin algun di e sorto endémikoei. Mas ku nos ta pensa.

Riba nos isla nos tin kokolishi, insekto, araña, rèptil, para, raton dj’anochi i palu ku bo no tahaña na niun otro lugá na mundu. Kemen nos por ta un tiki orguyoso riba esei. I fuera di esei nosmester trata nan ku kuidou. Pasobra si nan disparsé aki, nan ta disparsé di mundu henter.

Bo ta birando interesá ta kua sorto endémiko nos ta papiando di dje? Wèl, mi ta spera ku bono ta keda desapuntá. Pasobra hopi di e mata i bestianan aki nos ta mira tur dia. Bo ta haña nanmasha komun. Ta trata aki di entre otro esakinan: prikichi, chuchubi spañó, para di misa,trupial, chuchubi i e mòfi.

Manera a bisa kaba, nos ta haña nos sortonan endémiko i sup-sortonan dor di e posishonisolá di nos isla. E evolushon ta tuma su rumbo propio aki. Pero esei ta nifiká tambe ku nosnaturalesa ta hopi delikado. Pèrdida di bio-diversidat ta tuma lugá dor ku e área di biba di unsierto sorto ta disparsé òf ta partí den yen di pida chikitu. Hopi bia dor di influensha humano.Pues, no solamente nos mester kuida nos sortonan di mata i bestia, pero tambe nan áreanan dibiba.

T’asina e tesoro ku Boneiru ta, lo keda eksistí p’e mundu akiSkirbí pa V. van Baronie

Bon, e aña aki pues ta aña di biodiversidat. Kiko esei kemen paBoneiru? Ora ta papia di biodiversidat kemen e variedat den naturalesa.Mas tantu di tipo di animal ku tin, ta mas mihó ta. Pues e atenshon tabai mas tantu na espésienan di bestia i mata ku ta bou di menasa diekstinshon. Nos mester protehá eseinan pa evitá ku nan ta disparsé fordi nos isla.

E peliger di disparsé no ta imaginario. Djis pensa riba e lora naAruba. E último lora liber di Aruba a disparsé mas ku mitar siglo pasákaba dor ku a traha kas na su lugá di biba i kome, i dor ku kunukeronantabata tira nan mata pasobra nan tabata kome nan frutanan.Afortunadamente ta parse ku e loranan di Boneiru si ta bayendo bon.

E karkó tambe a pasa den tempunan hopi difísil. Tin indikashon kunan tambe ta rekuperando un tiki último añanan. Esei ta dor di e kontròlmas severo di STINAPA den Lac. Kref si bo ta mira hopi ménos kuántes. Gramèl tambe. Nan kantidat ta bahando tambe.

Di sierto espésie di animal ta mas difísil pa bisa kon nan ta bayendo.Tuma por ehèmpel e kangreu (di tera). Ki dia bo a wak unu pa últimobiaha? I bo tabata mira nan ku mas regularidat ántes? Anto e Pal’i sia?Bo ta mira nan ainda. Sigur sigur. En partikular kant’i kaminda di Playapa Rincon nan ta hala bo atenshon. Pero eseinan ta den mayoria palunanmas bieu. Unda bo a mira un Pal’i sia yòn?

Tin bia ta haña otro espésie nobo. Kasi semper ta nos mes a sòrup’esei. Pero no ta tur ora un espésie nobo ta motibu di alegria. E álueòf sentebibu, ta bin originalmente di e área di Mar Mediteráneo denEuropa. E mata ei a establesé su mes sin problema riba nos isla. Ta unmata milagroso ku nos tin hopi uso p’e, i ku kua naturalesa ta kontentutambe. E blenchi por ehèmpel, ta stima su flornan un mundu.

Pero di otro banda e “Lionfish”, nos atkisishon mas resien, si tamotibu di preukupashon. Un solo ehemplar por devorá 80% di tur piskáhóben den su serkania.

Kabritunan ta akinan pa hopi mas tempu kaba. E promé Spañónana bin ku nan kaba. Nos a kustumbrá asina hopi ku nan kaba ku nos akuminsá kere ku nan ta parti di nos naturalesa. Pero nan hamberinkansabel por ser kompará ku esun di e “Lionfish” riba e ref di koral.Kabritu ta kome kasi tur mata ku ta bin nan dilanti. Tambe Pal’i siahóben! Pues tin sierto espésie ku nos ta preferá di no mira den nosnaturalesa.Skirbí pa V. van Baronie

BONEIRU SU TESORO MUNDIAL BONAIRIAANSE WERELDSCHAT TIPONAN DI RIKESA? SOORTEN RIJKDOM?

Fotocredits: Frank Bierings & Eric & Jolande Gietman

Página 8 MAKUBEKÈN Desèmber 2010

For di 1 di sèptèmber último,reglanan nobo a drenta na vigorna Boneiru pa protekshon dinaturalesa. Esaki ta konsernítantu protekshon di animal,mata i palu, komo di protek-shon di áreanan natural riba terai den laman. Ora nos ta protehánaturalesa, nos ta protehá

Per 1 september jongstle-den gelden op Bonaire nieuweregels voor bescherming van denatuur. Het gaat zowel om debescherming van dier- en plan-tensoorten als om beschermingvan natuurgebieden op het landen in de zee. Door het bescher-men van onze natuur, bescher-men we ook onze economie enonze toekomst. Want debelangrijkste pijler van onzeeconomie is toerisme. En onstoerisme is gebaseerd opnatuurbeleving.

De regels zijn van belangvoor alle inwoners en bedrijvenop Bonaire. Daarom heeft deoverheid speciale informatiebla-den opgesteld om de wetgevinguit te leggen. De infobladen zijnbeschikbaar in het Papiamentsen het Nederlands. De tweenieuwste infobladen gaan overhet milieu-effectrapport en overde Commissie natuurbeheerBonaire.

INFORMASHON OPTENIBEL TOKANTEREGLANAN PA NATURALESA

tambe nos ekonomia i nos fu-turo. Pasobra e pilá masimportante di nos ekonomia taturismo. I nos turismo ta basáriba eksperenshá naturalesa.

E reglanan ta importante patur habitante i negoshi ribaBoneiru. P’esei gobièrnu akompilá algun foyeto informa-

tivo speshal pa splika e leinannobo. E foyetonan di infor-mashon ta optenibel napapiamentu i hulandes. E dosfoyetonan informativo masresien ta trata e rapòrt ribaefektonan riba medioambientei tokante e Komishon Manehodi Naturalesa Boneiru.

Ku esaki e seri di nuebefoyeto informativo tokante Orde-nansa Insular Maneho di Natu-ralesa ta kompletu. E foyetonaninformativo ta optenibel naDROB na Kaya Amsterdam23, Departamentu Informashoni Protocol, na bestuurskantoori serka STINAPA.

E seri di foyeto informativokompletu ta konsistí di esiguiente títulonan:

·Boletin informativo Orde-nansa maneho di naturalesa

·Boletin informativo prose-dura di pèrmitnan

·Boletin informativo pago pauso di parkenan natural

·Boletin informativo kompa-nianan di deporte nóutiko

·Boletin informativo sorto dibestia i matanan protehá naBonaire

·Boletin informativo palunanprotehá

·Boletin informativo piska-mentu riba ref

·Boletin informativo reporta-he efekto riba medio ambiente

·Boletin informativo Komi-shon Maneho NaturalesaBoneiru

Tur e informashon aki ta ribawepsait di gobièrnu:www.bonairegov.an

INFORMATIE OVER NIEUWE NATUURREGELS BESCHIKBAARHiermee is de serie van

negen informatiebladen over deEilandsverordening natuurbe-heer compleet. De infobladenzijn verkrijgbaar bij DROB aande Kaya Amsterdam 23, deAfdeling Voorlichting en Proto-col op het bestuurskantoor enbij STINAPA.

De volledige serie infobladenover de Eilandsverordeningnatuurbeheer bestaat uit devolgende titels:

·Informatieblad Eilands-verordening natuurbeheer

·Informatieblad vergunnings-procedure

·Informatieblad gebruiks-vergoedingen

·Informatieblad watersport-bedrijven

·Informatieblad beschermdesoorten

·Informatieblad beschermdebomen

·Informatieblad rifvisserij

·Informatieblad milieu-effectrapport

·Informatieblad Commissienatuurbeheer Bonaire

Alle informatie staat ook opde website van de overheid:www.bonairegov.an

BO TABATA SA KU BO POR YAMA STINAPA NA717 – 8444, ORA BO TIN PREGUNTA TOKANTE

NATURALESA I MEDIO AMBIENTE?

WIST JE DAT JE STINAPA KAN BELLEN OP 717–8444, WANNEER JE VRAGEN HEBT OVER

NATUUR EN/OF MILIEU?

Washington SlagbaaiNational Park

Habrí tur dia ku eksepshon di 25di desèmber i promé di yanüari.

Iedere dag geopend behalve op25 december en 1 januari.

Página 9MAKUBEKÈNDesèmber 2010

In de maanden oktober ennovember werden bij hetdierenasiel Bonaire een grootaantal honden en kattenbinnengebracht. Veel meerdieren dan dat er normaal bijhet asiel werden achtergelaten.Waarschijnlijk was dit groteaantal verklaren uit het feit dater op Bonaire hondeziekteheerste. Mensen willen geenzieke honden. Ze laten ze aanhun lot over, laten ze inslapen,of staan ze af aan het asiel.

Een bijzonder hondjeMaar tussen al die dieren zit

altijd wel een speciaal geval.Een hond of kat die om een ofandere reden opvalt. Dit keer

HET VERHAAL VAN SAMwas het een hondje dat dooreen dierenvriend van straat wasgeplukt omdat hij het diertjedaar zag kreperen. Het was eenuitgemergeld reutje, met overalgrote zweren. Waarschijnlijkwas deze hond ook slachtoffergeworden van de hondenziekte,maar was wonder boven won-der toch nog in leven. Hethondje had echter de krachtniet meer om op zijn poten testaan, maar kon ook niet liggenomdat zijn wonden hemvreselijk veel pijn deden.Ondanks alle pijn en ellendebleek de hond een bijzonderdier. Hij bleef kwispelen envrolijk. We besloten hem tehouden en zo goed en kwaad

als het kon, te verzorgen.Bij het asiel krijgen alle

dieren een naam en ditbijzondere hondje noemden weSam. Na diverse bezoeken aande dierenarts, extra voeding enheel veel aandacht gaat het hetuiteindelijk heel goed metSam. Hij zit bij de anderehonden in een kennel en wachtop een nieuw baasje!

Afgedankte dierenHet verhaal van Sam staat

niet op zichzelf, maar isillustratief voor veel van dedieren die bij het asiel wordengebracht. De eigenaar wil of kanniet meer voor het dier zorgen,

zet het dier op straat en laathem aan zijn lot over. In veelgevallen belandt zo’n afgedanktdier bij het asiel of erger nog,sterft een stille en pijnlijke doodop straat.

Sam hebben we gelukkigkunnen redden van een naredood, maar in de meestegevallen lukt dat niet. Hetdierenasiel heeft geen geld,geen tijd en ruimtegebrek omalle zielige en zieke dieren dieop straat leven, op te vangenen te verzorgen.

Dierenasiel boektvooruitgang

Gelukkig zie we wel

vooruitgang in ons werk en zienwe ook dat er dankzij het gratissterilisatieprogramma van hetdierenasiel, minder pupsworden geboren.

Toch kan het op het gebiedvan dierenwelzijn wel nog eenen ander worden verbeterd. Hetdierenasiel roept dan ookiedereen op om zich in te zettenvoor verbetering van hetdierenwelzijn op het eiland,zodat we in 2011 geenstraathonden en zwerfdierenmeer hebben op Bonaire! Eenmooie kerstgedachte!Marlies Tiepel Manager Dieren-asiel Bonaire

BO TABATA SA KU STINAPA TA E FUNDASHON,KU TA MANEHA E PARKENAN NASHONAL PA

GOBIERNU?

WIST JE DAT STINAPA DE STICHTING IS DIE DENATIONALE NATUURPARKEN BEHEERT

VOOR HET GOUVERNEMENT?

Página 10 MAKUBEKÈN Desèmber 2010

Kolegio insular a instituíalgun regla nobo pa protehánaturalesa riba nos isla. Nos turlo tin di haber ku esei. Protek-shon di naturalesa ta impor-tante pa kada un di nos i tambepa futuro di nos yunan. Eekonomia di nos isla ta lora ròntdi turismo. I pasobra mayoriadi e turistanan ta bin Boneirupa e trankilidat, e klima i e na-turalesa, nos por bisa trankila-mente ku naturalesa ta e mo-tor bèrdè di nos ekonomia.

Mayoria di e reglanan to-kante naturalesa a drenta navigor riba 1 di sèptèmber último.Aki bou nos ta pone algun di epreguntanan ku a ser hasí mastantu i nan kontestanan.

Ta bèrdat ku nos no tinmag di kue yuana i

purunchi mas? Nò, esaki no ta bèrdat. Yua-

na no ta protehá na Boneiru. Sit’asina ku na otro partinan dimundu e yuana ta un animalku ta na peliger di ekstinshon,i pues a ser protehá. P’esei

KIKO E REGLANAN NOBO PA NATURALESATA NIFIKÁ P’AMI?

eksportashon di yuana ta marána sierto restrikshon. Si bo keeksportá un yuana for diBoneiru pa un otro pais, bomester di un pèrmit p’esei.Ademas t’asina ku tur animal imata den un parke di natu-ralesa ta protehá, pues denParke Washington Slagbaai bono tin mag di kue yuana, peroesei ta nada nobo.

Purunchi no ta protehá. Perosí t’asina ku ta prohibí pa usadùikbrel òf snòrkel ora ta piskaku plèstik. Muchanan gustapiska asina. Ta un manera dipiska kaminda ta fásil pa skoheta kua piská bo ke kue. Na emanera aki por eliminá un sortodi piská kompletamente. Eseita hopi dañino pa e ekilibrionatural bou di awa. I p’esei sakompará e manera di piska akiku piskamentu ku harpun, undeporte ku ya pa 40 aña taprohibí na Boneiru.

A indiká dos área kamindata keda posibel pa piska kudùikbrel i snòrkel. E promé área

ta na Playa entre e waf diChachacha i e marina diHarbour Village. E di dos ta naBelnem entre e marina di PlazaResort Bonaire i Punt Vierkant.

Pakiko tin mester di masregla pa e parke

supmarino?Nos ta protehando nos

parke supmarino pa mas ku 30aña kaba. Pero tòg e koralnanta bayendo atras i e populashondi piská ta sufriendo. Nosmester tuma mas medida dimoda ku e piskadónan porkeda piska, trese naturalesabèk den balanse i pèrkurá panos ekonomia ta keda salú.

Ta kua ta e kambionan masimportante pa e

piskadónan?STINAPA lo mester kùr

awor tur tarai i reda i pa uso diun kanaster mester di un pèrmitdi Kolegio Ehekutivo. Esakinanta kambio ku lo bai konta for di1 di yanüari 2011. Den ereservado di piská ku ta deneksistensha kaba no tin magdi kue piská pa as mas.

Sierto sorto di piská taprotehá: pishi porko, rabu di gai,olitu, djukves, yakupepu,

hòkfes, karpitan, karaña pretu,djent’i maishi, gutu, buní, wowograndi, chuchu, manta i tribon.

Ta pèrmití pa kue krefsolamente na kosta parti nortost entre Malmok i Willems-toren durante periodo di 1dinovèmber te ku 30 di aprel.Largura di e kref mester ta masku 12 cm, midí di kabes pa partipatras di e kurpa. (pues proméku e parti di rabu)

Mi tin mag di kap un paluriba mi tereno?

Si bo ke kap un palu òfkaktùs di kua su tronkon tin esirkunferensha di mas ku 65cm, mester pidi Kolegio Ehe-kutivo un pèrmit p’esei.Tambesi e palu òf kaktùs ta riba bopropio tereno.

Algun palu hopi raro taprotehá i no tin mag di kap ètól.Sin importá kon diki nan ta.Tambe Kolegio Ehekutivo ta baikompilá un lista di palunanbalioso ku no tin mag di kap.Por ehèmpel pasobra nan taparti di nos herensha kultural,manera e palu di tamarein denTera Kòrá.

Kon mi ta yega na masinformashon?

Tokante e reglanan nobo tinfoyetonan informativo ta opte-nibel na DROB na KayaAmsterdam 23, DepartamentuInformashon i Protocol, nabestuurskantoor i serkaSTINAPA na Barcadera. Tinnuebe foyeto informativooptenibel:

·Boletin informativo orde-nansa maneho di naturalesa

·Boletin informativo prose-dura di pèrmitnan

·Boletin informativo pago pauso di parkenan natural

·Boletin informativo kompa-nianan di deporte nóutiko

·Boletin informativo sorto dibestia i matanan protehá naBonaire

·Boletin informativo palunanprotehá

·Boletin informativo piska-mentu riba ref

·Boletin informativo reporta-he efekto riba medio ambiente

·Boletin informativo Komi-shon Maneho NaturalesaBoneiru

Tur e informashon aki ta ribawèpsait di gobièrnu:www.bonairegov.anDepartamentu di MedioAmbiente i Naturalesa di EntidatPúbliko Boneiru

Na fin di añanan 50 ainda tabata permití pa piska ku harpun i pa kue turtuga. Esei tabatinefektonan desastroso riba populashon marítimo.

Anunsiando nasementu diKristu Hesus, ku ta reflehá

Pas, Amor i Felisidat.Ku bendishon i prosperidat,kompañá boso un aña mas.

Felis Pasku i

Próspero Aña NoboMerry Christmas and a

Happy New YearGezegende Kerstdagenen Gelukkig Nieuw Jaar

Felis Navidad yPróspero Año Nuevo

Página 11MAKUBEKÈNDesèmber 2010

Het bestuurscollege heeftnieuwe regels vastgesteld diede natuur op ons eiland be-schermen. Daar hebben weallemaal mee te maken. Hetbeschermen van onze natuur isbelangrijk voor elk van ons enook voor de toekomst van onzekinderen. De economie van onseiland draait op toerisme. Enomdat de meeste toeristen naarBonaire komen voor de rust, hetklimaat en de natuur, kunnenwe de natuur gerust zien als degroene motor van onzeeconomie.

De meeste van de nieuwenatuurregels gelden sinds 1september jongstleden. Eenpaar regels worden per 1 januarivolgend jaar van kracht. Hier-onder komen de meest ge-stelde vragen over nieuwe regelsaan bod.

Is het waar dat we geenleguanen en purunchi

mogen vangen?Nee, dat klopt niet. De

leguaan is op Bonaire nietbeschermd. Wel is het zo datelders op de wereld de leguaaneen bedreigde en beschermdediersoort is. Het exporteren vanleguanen is daarom wel aanregels gebonden. Als je eenleguaan van Bonaire wilt uit-voeren naar een ander land isdaarvoor een uitvoervergunningnodig. Verder is het zo dat dedieren- en planten in een natuur-

park wel beschermd zijn. InWashington Slagbaai Park magje dus geen leguanen vangen,maar dat is niets nieuws.

Purunchi is niet beschermdWel is het verboden om een

duikbril of snorkel te gebruikenbij het vissen met een lijntje.Kinderen vissen vaak zo. Hetis een manier van vissenwaarbij je gemakkelijk de visdie je wilt vangen kunt uitkiezen.Op die manier kan eenbepaalde vissoort helemaalworden weggevangen. Dat isheel schadelijk voor hetnatuurlijk evenwicht onder wa-ter. Daarom wordt deze maniervan vissen wel vergeleken metspeervissen, dat al veertig jaarverboden is op Bonaire.

Er zijn twee gebieden aan-gewezen waar nog wel metduikbril en snorkel mag wordengevist. Het eerste gebied is bijPlaya tussen de pier van Cha-chacha en de jachthaven vanHarbour Village. Het tweede isbij Belnem tussen de ingangvan de jachthaven van PlazaResort Bonaire en PuntVierkant.

Waarom zijn er meer regelsvoor het onderwaterpark

nodig?We beschermen ons onder-

waterpark al dertig jaar. Tochgaan de koralen achteruit enloopt de visstand terug. We

moeten dus extra maatregelennemen zodat de vissers kunnenblijven vissen, de natuur weerin balans komt en onze econo-mie gezond blijft.

Wat zijn de belangrijksteveranderingen voor vissers?

Visnetten, zoals tarai enreda, moeten worden gekeurddoor STINAPA. Voor het gebruikvan fuiken (kanasters) is eenvergunning van het bestuurs-college nodig. Dit zijn veran-deringen die per 1 januari 2011gaan gelden.

In de twee al bestaandevisreservaten mag geen aasvisworden gevangen.

Sommige vissoorten zijnbeschermd: pishi porko, rabudi gai, olitu, djukvis, jakupepu,hokfis, kapitán, karaña pretu,djent’i maishi, gutu, buni wowograndi, chuchu, manta, tribon.

Kreeften mogen alleen nogworden gevangen aan denoordoostkust tussen Malmoken de Willemstoren in deperiode van 1 november tot enmet 30 april. De lengte van dekop en de romp samen moetgroter zijn dan 12 cm.

Mag ik een boom op mijnerf kappen?

Voor het kappen van eenboom of een cactus is een ver-gunning van het bestuurscol-lege nodig als de boom eenstamomtrek heeft van meer dan65 cm. Zelfs als de boom ofcactus op eigen terrein staat.

Een aantal zeldzame boom-soorten zijn beschermd enmogen helemaal niet wordengeveld. Het bestuurscollegegaat verder een lijst opstellenvan waardevolle bomen die nietmogen worden gekapt. Bijvoor-

beeld omdat ze tot ons erfgoedhoren, zoals de tamarinde inTera Kora.

Hoe kom ik aan meerinformatie?

Over de nieuwe regels zijninformatiebladen verkrijgbaar bijde Afdeling Milieu en Natuur vanDROB aan de Kaya Amsterdam23 of bij het hoofdkwartier vanSTINAPA te Barkadera. Er zijnnegen infobladen verkrijgbaar:

·Informatieblad Eilands-verordening natuurbeheer

·Informatieblad vergunnings-procedure

·Informatieblad gebruiksver-

goedingen·Informatieblad watersport-

bedrijven·Informatieblad beschermde

soorten·Informatieblad beschermde

bomen·Informatieblad rifvisserij·Informatieblad milieu-

effectrapport·Informatieblad Commissie

natuurbeheer BonaireAlle informatie staat ook op

de website van de overheid:www.bonairegov.anAfdeling Milieu en Natuur van hetOpenbaar Lichaam Bonaire.

WAT BETEKENEN DE NIEUWE NATUURREGELS VOOR MIJ?

BO TABATA SA KU STINAPA TIN UN HOTLINE,NA UNDA BO POR DUNA TEPNAN DI

PRAKTIKANAN ILEGAL? E NUMBER TA 9292.

WIST JE DAT STINAPA EEN HOTLINE HEEFTWAAROP JE MELDING KAN MAKEN VAN

ILLEGALE PRAKTIJKEN? HET NUMMER IS 9292.

E korant aki a bira posibel danki na:Deze krant werd mede mogelijk gemaakt door:

STINAPA Bonaire

WWF NL

Carib Inn

SelibonTelbo NV

RBTT BankTCB

Administratiekantoor Brandaris B.V.

Redactie: Elsmarie Beukenboom & Karen van DijkVormgeving: Bonaire Communication Services N.V.

Drukwerk: DeStad Drukkerij, CuraçaoDistributie: Post NV

Redakshon: Elsmarie Beukenboom i Karen van DijkKompaginashon: Bonaire Communication Services N.V.

Imprenta: DeStad Drukkerij, CuraçaoAgensia distribuidor: Post NV

STINAPA Bonaire, telefoon: 717 - 8444, fax: 717 – 7318,email: info@stinapa.org, website: www.stinapa.org, adres:

Barcadera z/n, Bonaire

Gouvernement Bonaire

MCB

Digicel

Página 12 MAKUBEKÈN Desèmber 2010

Ban trese karkó bèk; Laga nan pas, pa mañan nos tin mas!Esaki ta e poster di e kampaña di konsientisashon di karkó. E logo di e kampaña lo ta dos man i un karkó. Un ku ta

karga e karkó i e otro ta tap’é. Ku esei STINAPA ke simbolisá e protekshon di e karkó; e man di e hende grandi takarga e karkó i ta pas’é pa e hóben ku ta tapa e karkó pa sigui proteh’é pa futuro generashonnan.

E slogan lo ta; Ban trese karkó bèk; Laga nan pas, pa mañan nos tin mas!

Djabièrnè 5 di novèmberSTINAPA Bonaire ofishalmente

STINAPA TA LANSA PROYEKTO DIRESTORASHON DI LAC

a lansa un proyekto ambisiosona Lac. Un proyekto di resto-

rashon di karkó ku lo tin undurashon di 3 aña . E proyekto

aki ta parti di un proyekto diIUCN ku finansiamentu di

Nationale Postcode Loterij diHulanda., ku ta andando naalgun parti di mundu ribarestorashon di eko-sistemanan.

E mishon di e proyekto tapa informá, konvensé i mustrapúbliko riba urgensha iimportansha di restorashon dieko-sistemanan i tambe ribaprotekshon di karkó, pa un dianos por yega bèk na unsistema duradero di kuementudi karkó. ‘World Wide Fund forNature’ a spònser un pikòpnobo pa STINAPA, ku takompletamente na disposishondi e proyekto i tambe salario diun ranger ku lo ta enkargáeksklusivamente ku Lac.

Meta di e proyekto ta patraha huntu ku piskadónan lokalpa drecha e populashon dikarkó den Lac i pa desaroyáun sistema di kuementu dikarkó ku ta duradero. Pa lograesaki ta bai envolví piskadónanden tur aspekto nan di resto-rashon i un kuementu di karkóna un manera duradero. Esakita enserá ku nan lo bai partisipáaktivamente den e plan direkuperashon.

E plan aki ta inkluí, vigila-shon di e moratorio ku tin ribakuementu di karkó, yuda kusierto investigashon ku mestertuma lugá riba e populashon, itambe aktividatnan di kon-servashon. Ku ehekushon di eproyekto tin envolví un biólogomarina, Sabine Engel, ku taenkargá ku investigashonnansientífiko riba e karkó, un timku ta enkargá ku habrimentu die kanal ku ta inkluí NollyOleana, Toon Emerenciana itambe Karel Rosaria.

Tambe a envolví un desen-diente di e piskadónan di Lacku ta Gevy Soleana ku huntuku e ranger, Suhendley Barzey,i e biólogo Sabine Engel, lo baitene vigilansia riba e kantidatdi karko. Diana Sint Jago tin eenkargo di konsientisashon dikomunidat boneriano riba edikon di protekshon. E slogandi kampaña ta:

Ban trese karkó bèk: LAGANAN NA PAS, PA MAÑAN NOSTIN MAS.