36
Indicadores de calidad Indicadores de calidad Indicadores de calidad Indicadores de calidad hidromorfológica en ríos hidromorfológica en ríos hidromorfológica en ríos hidromorfológica en ríos mediterráneos mediterráneos mediterráneos mediterráneos Carolina Solà 1 , Montserrat Real 2 , Aida Queralt 2 , David Sàez, Vicenç Acuña 2 , Rosa Casano as Bereng er 2 Marc Ordei 3 Q im Po 3 Núria Sellarès 3 Rosa Casanovas-Berenguer 2 , Marc Ordeix 3 , Quim Pou 3 , Núria Sellarès 3 , Mònica Bardina 1 , Anna Casamitjana 1 , Antoni Munné 1 1 Agència Catalana de l’Aigua 2 URS, S.L. 3 CERM, Manlleu. Congreso sobre evaluación del estado ecológico en los ríos en al ámbito del sudoeste europeo Mérida, 28 de octubre de 2010

Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

  • Upload
    others

  • View
    14

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Indicadores de calidadIndicadores de calidadIndicadores de calidad Indicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica en ríoshidromorfológica en ríos hidromorfológica en ríos

mediterráneosmediterráneosmediterráneosmediterráneosCarolina Solà1, Montserrat Real2, Aida Queralt2, David Sàez, Vicenç Acuña2, Rosa Casano as Bereng er2 Marc Ordei 3 Q im Po 3 Núria Sellarès3Rosa Casanovas-Berenguer2, Marc Ordeix3, Quim Pou3, Núria Sellarès3, Mònica Bardina1, Anna Casamitjana1, Antoni Munné1

1 Agència Catalana de l’Aigua2 URS, S.L.,3 CERM, Manlleu.

1

Congreso sobre evaluación del estado ecológico en los ríos en al ámbito del sudoeste europeo

Mérida, 28 de octubre de 2010

Page 2: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Condiciones hidromorfológicas

f í2

Morfología y cantidad de agua implican calidad del medio

Page 3: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Los ríos en el área mediterránea

3

Page 4: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

R j fí

Los ríos en el área mediterránea

Rojo = cursos efímerosAzul = cursos contínuos

Q medio anual: 25 m3/s

Q medio anual : 1 m3/s

30 0 3015 Kilometers

´Los cursos efímeros son consecuencia, en parte,

4

del clima mediterráneo Q medio anual : 0.2 m3/s

Page 5: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Elementos de calidada hidromorfológicaSegún anexo V DMA

Régimen hidrológicog

• Cuantificación y dinámica del caudal• Conexión con masas de agua subterráneas

Continuidad fluvial

• Conectividad fluvial

Condiciones morfológicas

• Variación de la anchura y profundidad del canal• Estructura y substrato del cauce• Estructura de la zona de ribera

5

• Estructura de la zona de ribera

Page 6: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Evaluación de la calidad hidromorfológica

• The River Habitat Survey (RHS) en Gran Bretaña

Protocolos existentes en distintos países (análisis parcial)

• The River Habitat Survey (RHS) en Gran Bretaña• System for Evaluating Rivers for Conservation (SERCON) en Escociaen Escocia • Danish Stream Habitat Index

L Ri S Al i• Large River Survey en Alemania • Système d’evaluation de la Qualité (SEQ-Physique) en

CEN/TC 230 EN 15843 Water quality Guidance

Francia

CEN/TC 230 EN 15843: Water quality — Guidance standard on determining the degree of modification of river hydromorphology

6

modification of river hydromorphology

Page 7: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Protocolo HIDRI

Protocolos existentes Revisión de protocolos(IHA, QBR, IHF…) Revisión de protocolos

H I D R I

Nuevos protocolos

7

Page 8: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Protocolo HIDRI

• Cumplimiento de caudales ambientalesRégimen hidrológico

p• Índice IAH (Indicadores de Alteración Hidrológica)

•Conectividad fluvial (ICF)

Continuidad fluvial•Conectividad fluvial (ICF)

Condiciones morfológicas• Encauzamiento• Naturalidad (usos suelo)

B d ib (QBR)8

• Bosque de ribera (QBR)

Page 9: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Ré i d

Caudales ambientales

Método QBM: (Univ. de Lleida)Caudales clasificados: Q330, Q347,

Régimen de caudales

ambientales 7Q2*Método QPV: % variable sobre el módulo interanual (20–15–10 %)Metodología de cálc lo

(establecidos para Catalunya en 2006 200 MA, 2000 km.)

módulo interanual (20 15 10 %)Metodología de cálculoValidación biológica (modelos de hábitat)

Variabilidad interanualVariabilidad interanualTipus

hidrològic Variabilitat mensual sobre el Qb calculat

Oct. Nov. Des. Gen. Febr. Març Abr. Maig Juny Jul. Ag. Set.A1 Qb 0,8 Qb Qb 1,5 Qb Qb A2 Qb 1,3 Qb Qb 0,8 Qb A3 Qb 1,2 Qb Qb 0,8 Qb B1 1,1 Qb Qb 0,8 Qb B2 Qb 1 2 Qb Qb 0 8 Qb

9

B2 Qb 1,2 Qb Qb 0,8 Qb

Page 10: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Caudales ambientales

Cumplimiento del régimen de caudales

Si Qy < Qx …

Qy cumple con el

ambientales

Q

Qy cumple con el régimen de caudales ambientales ?

Qx

Nivel de calidadCumplimiento del

régimen de caudalesNivel de calidad régimen de caudales ambientales

Muy buena 100%

Buena 80-100 %

QyModerada 60-80 %

Deficiente 30-60 %

Mala < 30 %

10

y Mala < 30 %

Page 11: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Caudales ambientales

• ¿Qué caudal deja pasar cada infraestructura? (por ej. una minicentral)• ¿Cómo medir caudales en contínuo?• ¿Cómo saber si el caudal natural supera el ambiental?¿Có o sabe s e cauda atu a supe a e a b e ta

Producción

Q natural

ProducciónQ turbinado

Q liberado≥ Q ambiental?

Minicentrales CIC = 258

11

Minicentrales CIC 258

MC telecontroladas = 161

Page 12: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

IHA: Indicadores de Alteración de la Hidrología

Régimen hidrológico

IHA: Indicadores de Alteración de la Hidrología

Los elementos que configuran el régimen hidrológico tienen ió l t t f i i t d l i trepercusión en la estructura y funcionamiento del ecosistema

Indicadores de alteración Respuesta del ecosistema

Magnitud del caudal Temperatura, hábitat Ciclos biológicos nutrientes

Indicadores de alteración Respuesta del ecosistema

Variabilidad / estacionalidadDuración

Ciclos biológicos, nutrientesBosque de ribera, morfodinámicaEstructuración bosque de ribera

Pulsos caudal alto y bajoTasa de cambio

Estructuración bosque de riberaAdaptación sp., señalesMorfología fluvial hábitatsMorfología fluvial, hábitats

Según el grado de cumplimiento de los indicadores, se obtiene un nivel de calidad

12

nivel de calidad Muy bueno Bueno Moderado MaloDeficiente

Page 13: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Régimen hidrológico

Régimen natural de

Modelos (datos

Régimen natural de caudales?

(mensuales)

Régimen real de caudales?

Estaciones de aforo, embalses, modelos (?)

Estaciones de aforo Principales embalses

modelos (?)…

13

Page 14: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Régimen hidrológico

Combinación de la valoración de los caudales ambientales i la alteración del régimen de caudales

Cumplimiento de los IHA

Muy bueno Bueno Moderado Deficiente Malo

fMuy bueno Muy bueno Bueno Moderado Deficiente Malo

Bueno Bueno Bueno Moderado Deficiente Malo Niveles de calidad

Moderado Moderado Moderado Moderado Deficiente Malo según el cumplimiento

de los caudales ambientales o de

Deficiente Moderado Deficiente Deficiente Deficiente Malo mantenimiento

Malo Malo Malo Malo Malo Malo

14

Page 15: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Protocolo HIDRI

• Cumplimiento de caudales ambientalesRégimen hidrológico

p• Índice IAH (Indicadores de Alteración Hidrológica)

• Índice de Conectividad

Continuidad fluvial• Índice de Conectividad

fluvial (ICF)

Condiciones morfológicas• Encauzamiento• Naturalidad (usos suelo)

B d ib (QBR)15

• Bosque de ribera (QBR)

Page 16: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Continuidad fluvial

Impedimentos al movimiento de:

AGUA

SEDIMENTOS

SERES VIVOS

16

Page 17: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Mapa de presas y azudes de Catalunya con o sin

Continuidad fluvial

Mapa de presas y azudes de Catalunya, con o sin dispositivos de paso para peces

Minicentrales: 354

Otros obstáculos: >1000

Dispositivos de paso para peces: 89

17

Demoliciones parciales (o similares): 14

Page 18: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Continuidad fluvial

ICF : ÍNDICE DE CONECTIVIDAD FLUVIAL

Conectividad de la fauna, aguas arriba y abajo

FAUNA PISCÍCOLA

18

Page 19: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

ICF – principios básicos

ICF en función de las especies autóctonas potenciales de un tramo

Cl ifi ió d l i ú id dClasificación de las especies según su capacidad para superar obstáculos tramificación de los ríos

GRUPO 1 (G1): Especies migradoras (anádromas o amfídromas) de largo o corto recorrido fluvial, con capacidad moderada o baja de superar obstáculos

Grupo 1a (G1a): Especies grandes, con capacidad moderada para superar obstáculos

Grupo 1b (G1b): Especies pequeñas o de fondo, con baja capacidad para superar obstáculos

Alosa alosa – sábalo* Alosa fallax – saboga Liza ramada – lisa Ch l l b ó

Atherina boyeri – pejerrey* Platichthys flesus – platija* Petromyzon marinus – lamprea de mar*

Chelon labrosus – corcón Mugil cephalus – mujol cabezudo

GRUPO 2 (G2): Especies migradoras (catádromas) de largo recorrido fluvial, con capacidad elevada para superar obstáculos pero sin capacidad de salto

Anguila anguila – anguila

GRUPO 3 (G3): Especies migratorias intrafluviales (potamódromas) con capacidad moderada o baja para superar obstáculos

GRUPO 3a: Especies grandes, con capacidad moderada para superar obstáculos

GRUPO 3b: Especies pequeñas, con muy poca capacidad para superar obstáculos

Barbus meridionalis – barb de montaña Barbus haasi – barbo colirrojo

Barbatula quinardi – lobo de río Phoxinus bigerri – piscardoBarbus haasi barbo colirrojo

Barbus graellsii – barbo de Graells Parachondrostoma miegii – madrilla Squalius laietanus – bagre

Phoxinus bigerri piscardoSalaria fluviatilis – fraile Cobitis sp. Achondrostoma arcasii Gasterosteus gymnurus – espinoso Cottus hispanolensis – cavilat

GRUPO 4 (G4): Especies migradoras intrafluviales (potamódromas) con elevada capacidad para superar

19

obstáculos, por natación y/o salto Salmo trutta – trucha común

Page 20: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

E t t t i lid d d l ti id d fl i l

ICF – estructuras y dispositivos

Azudes VadosEstructuras con potencialidad de romper la continuidad fluvial

Traviesas

Puentes

Dispositivos para facilitar el paso de los pecesDispositivos para facilitar el paso de los peces

20

Page 21: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

ICF – funcionamiento general

1. Características del b tá l2 Características del obstáculo

Grupos de especies potenciales

2. Características del paso para peces

Grupos de especies potenciales capaces de superarloGrupos de especies potenciales capaces de superarlo

P t ióPuntuación y Determinación del

grado de conectividadgrado de conectividad fluvial

Muy bueno Bueno Moderado MaloDeficiente

21

Muy bueno Bueno Moderado MaloDeficiente

Page 22: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Continuidad fluvialICF – hojas de valoraciónBloque 1: Estructura ICF hojas de valoraciónBloque 1: Estructura

Bloque 3: Moduladores y valoración final

Bloque 2: Dispositivo

22

Page 23: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Continuidad fluvial

ICF 1ª versión (HIDRI)0

0%9

9%17

17%

ICF nuevo (LIMNETICA)

1717%

18

3332%

19

5655%

1818%

1919%

1515%

1818%

Curso fluvial Tipología de obstáculoDescripción del dispositivo de

pasoEvaluación

"in situ" ICF antiguo ICF nuevoCalidad Calidad

Ter Azud de central hidroeléctrica Estanques sucesivos sin saltos Regular Deficiente RegularTer Estación de aforo y base de puente Estanques sucesivos con saltos Deficiente Mala DeficienteLlémena (cuenca del Ter) Estación de aforo Estanques sucesivos con saltos Buena Regular BuenaLlémena (cuenca del Ter) Azud para riego agrícola Rampa para peces Buena Regular BuenaTordera Estación de aforo Rampa para peces Regular Deficiente RegularQuerol (cuenca del Ebro) Azud para riego agrícola y c. hidro. Deflectores Buena Mala Buena

23

Querol (cuenca del Ebro) Azud para riego agrícola y c. hidro. Deflectores Buena Mala BuenaSegre (cuenca del Ebro) Azud de central hidroeléctrica Estanques sucesivos con saltos Regular Mala Regular

Page 24: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Protocolo HIDRI

• Cumplimiento de caudales ambientalesRégimen hidrológico

p• Índice IAH (Indicadores de Alteración Hidrológica)

•Conectividad fluvial (ICF)

Continuidad fluvial•Conectividad fluvial (ICF)

Condiciones morfológicas• Encauzamiento• Naturalidad (usos suelo)

B d ib (QBR)24

• Bosque de ribera (QBR)

Page 25: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Condiciones morfológicas

P á t d i tiParámetros desciptivos(incluye índice IHF)

Parámetros de valoración (control de vigilancia o operativo)operativo)(Encauzamiento, usos del suelo, vegetación de ribera –QBR)

25

Page 26: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Condiciones morfológicas

Grado de encauzamiento de un tramo fluvial (o masa de agua)

Naturalidad de los usos del suelo en zona dedel suelo en zona de ribera

Calidad, estructura y , yfunción de la vegetación riparia

26

Page 27: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Í

Condiciones morfológicas

Índice QBR (qualitat del bosc de ribera)

Pequeños ajustes del índice y reescritura del

Adaptación a ríos efímeros y torrencialesíndice y reescritura del

protocolo para evitar ambigüedades

efímeros y torrenciales donde no era aplicable

(QBR - hoja B)ambigüedades (QBR hoja B)

27

Page 28: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Í

Condiciones morfológicas

Índice QBR (qualitat del bosc de ribera)

PuntuaciónBloques

Grado de cubierta de la zona de ribera 0 a 25

PuntuaciónBloques

Grado de cubierta de la zona de ribera

Estructura de la cubierta

0 a 25

0 a 25

Calidad de la cubierta 0 a 25

Grado de naturalidad del canal fluvial 0 a 25

28

PUNTUACIÓN FINAL (suma) 0 a 100

Page 29: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Í

Condiciones morfológicas

Índice QBR_MA

29

Page 30: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Í

Condiciones morfológicas

Índice QBR_MA

30

Page 31: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Condiciones morfológicas

Resultados QBR 2009

2637

224 masas evaluadas (61%)

56

26

56

367 masas de agua

56

5847

143

3147

5837

Page 32: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Cumplimiento de

Condiciones morfológicasCumplimiento de

caudales ambientales Evaluación del

régimen hidrológico Régimen hidrológico Naturalidad del

régimen hidrológico

hidrológico H

IDR

Continuidad fluvial (índice ICF)

CA

LIDA

D H

ID

Continuidad

CA

LR

OM

O

Usos del suelo en zona

Bosque de ribera (índice

DR

OM

OR

FOLÓ

LIDA

D

RFO

Ni l d lid d d l ib

de ribera

QBRMA)

Condiciones

ÓG

ICA

Condiciones morfológicas

ÓG

ICA

Nivel de encauzamiento

Nivel de calidad de la ribera morfológicas

morfológicas

A

32

Page 33: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Condiciones morfológicas

Resultados esperados

Resultados a nivel de masa de

agua (o tramo fluvial)agua (o tramo fluvial),

combinación de los 3

elementos de calidad HM:

1. Régimen hidrológico

2. Conectividad fluvial

3. Condiciones morfológicas

33

Page 34: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Comparación entre protocolos

QBR vs Usos del suelo

34

Page 35: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

Para más información...

Página web de l’Agència Catalana de l’Aigua

http://mediambient gencat net/aca/ca//planificacio/directiva/http://mediambient.gencat.net/aca/ca//planificacio/directiva/

ÓPRÓXIMAMENTE: índice ICF en la revista LIMNETICA

37

Page 36: Indicadores de calidadIndicadores de calidad ...extremambiente.juntaex.es/files/Agentes_Medio...Indicadores de calidadIndicadores de calidad hidromorfológica en ríoshidromorfológica

MuchasMuchas i !gracias !

Aquesta presentació es propietat de l’Agència Catalana de l’Aigua. Tant els continguts temàtics com el disseny gràfic es per a us

38

Tant els continguts temàtics com el disseny gràfic es per a us exclusiu del seu personal

©Copyright Agència Catalana de l’Aigua .