Embed Size (px)
Citation preview
มลนทปญหาทระลกเถลงศกใหม
ประกา พทธศกราช ๒๕๖๐
คำานำา
เมอแรกเปดโรงเรยนร งอรณในป
๒๕๔๐ นน มผสงสยวาการจดการเรยนการ
สอนทรงอรณเปนแบบไหน ค�าอธบายหรอ
ตอบค�าถามนบอยๆ ตางกรรมตางวาระนน
มมากมายหลากหลายส�านวน เขาใจมากบาง
นอยบาง แตในทสดกตองเหนกบตานนแหละ
จงเขาใจ แตกยงไมวายทจะตองหาค�าเฉพาะ
ทเปนบญญตอยางเปนทางการ เพราะใน
ระยะนนเปนกระแสการปฏรปการศกษา
อยพอด นวตกรรมใหมๆ ถกกลาวขานถง
นกการศกษาสวนใหญ รวมทงพอแม
ผปกครองกใหความสนใจมาก โรงเรยนรงอรณ
ซงเปนโรงเรยนวถพทธ ไดรบความรและ
ค�าแนะน�าจากหลกการเรยนรพระพทธศานา
ไดแกหลกไตรสกขา เมอมาประยกตใชใน
บรบทของโรงเรยนยคปจจบน จงตองหา
วธการสะทอนถงความทนสมยตลอดกาล
ของค�าสอน หรอการเรยนรตามพทธวธ
ในทสด รงอรณกเลอกทจะสะทอนบคลก
ตนเองดวยการคดเลอกบางบทจากหนงสอ
มลนทปญหา มาจดพมพเปนหนงสอเลมเลก
เปนของขวญแกผ ทมความใกลชดและ
รจกคนเคยกน และเผยแพรทวไปในวาระ
วนขนปใหม
ดงนน เมอวาระส�าคญทรงอรณอาย
ครบ ๒๐ ปในป พ.ศ.๒๕๕๙ น จงมผทยง
ระลกถงหนงสอเลมแรก และไดปรารภวา
นาจะพมพแจกเปนทระลกถงเวลาทลวงไป
หากแตอดมการณของรงอรณยงคงสบทอด
มาอยางมนคง จงเปนทมาของหนงสอ
เลมเลก ในโอกาสตอนรบปใหม ๒๕๖๐ น
เพอมอบใหแกทกทานไดอาน เพอรบความ
บนเทงและสนตสขในธรรมโดยทวกน
ขอขอบคณคณะผจดท�าและคดเลอก
บางบทจากฉบบของมหาปย แสงฉาย
อนงคาราม และขอบคณ คณอมรวชร
กอหรงกล ทเปนผเขยนภาพประกอบเรอง
ตงแตเลมแรก และเลมปจจบน
รองศาสตราจารย ประภาภทร นยมธนวาคม ๒๕๕๙
พทธท�านายพระเจามลนทราชา
ถามเรองมนสการ
ถามลกษณะมนสการ
ถามลกษณะศล
ถามลกษณะศรทธา
ถามลกษณะวรยะ
ถามลกษณะสต
ถามลกษณะสมาธ
ถามลกษณะปญญา
ถามหนาทแหงธรรมตางๆ กน
๘
๑๓
๑๕
๑๗
๒๒
๒๙
๓๒
๔๐
๔๓
๔๖
สารบญ
๔๘
๕๗
๕๘
๖๓
๖๘
๗๕
๘๑
๘๓
๘๕
๙๐
ถามทดบปญญา
ถามทตงแหงปญญา
ถามลกษณะทมภาวะเดยวกน
ถามถงสาเหตทควรใหรบท�าเสยกอน
ถามอาการแหงสต
ถามเรองการดบทกขใน ๓ กาล
ถามถงการท�าบาปแหงผร กบผไมร
เหตใหเจรญความร ๘
คณของอาจารย ๒๕ ประการ
ถามถงทตงนพพาน
๑. พทธทำานายพระเจามลนทราชา
ครงสมเดจพระผ มพระภาคเจ า
กบเหลาภกษสงฆเปนอนมาก เสดจไปท
เมองกสนาราในเวลาทเสดจดบขนธเขาส
นพพานนน ไดทรงบรรทมบนบลลงก
หนพระเศยรไปทางทศอดรระหวางตนรง
ทงค แลวจงตรสแกภกษทงหลายวา ภกษ
ทงหลาย เราขอเตอนเธอทงหลายใหรวา
สงขารทงปวงมความสนความเสอมไป
เปนธรรมดา เธอทงหลายจงท�ากจทงปวง
ดวยความไมประมาทเถด ธรรมวจยอนใดท
เราบญญตไวแลว เมอเราลวงลบไป ธรรมวนย
9
อนนนแหละจะเปนครของพวกเธอ ฯ เมอเรา
ปรนพพานแลว พระอรยกสสปจะระลกถง
ถอยค�าทไมดของสภททภกษ ผบวชเมอภาย
แกแลวจะกระท�าสงคายนา ท�าใหพระพทธ
วจนะทผอนจ�าคลาดเคลอนไปนนใหถกตอง ฯ
ตอจากเรานพพานลวงไปได ๕๐๐ ป จกม
พระราชาองคหนงชอวามลนท ผไดกระท�า
อภนหารไว แลวจะท�าใหเกดปญหาอน
ละเอยดลกซงขนดวยอานภาพปญญา
ของตน จะย�ายเสยซงสมณะพราหมณ
ทงหลายดวยปญหาอนละเอยด ฯ จะมภกษ
องคหนงชอวานาคเสน ไปท�าลายถอยค�าของ
10
มลนทราชา ท�าใหมลนทราชาเกดความ
ราเรงยนดดวยอปมาเปนอเนก
มลนทราชานน จกไดถามปญหา
ตอพระนาคเสน มอปมาเหมอนกบน�าใน
แมน�าคงคาไหลไปสสมทรสาคร ฉะนน ฯ
มลนทราชา คอ พระเจามลนทนนเปนผม
ถอยค�าอนวจตร ไดเสดจไปหาพระนาคเสน
ในเวลาราตร มคบเพลงจดสวางไสว แลวถาม
ปญหาลวนแตละเอยดลกซง ฯ การปจฉา
วสชนาลวนประกอบดวยอรรถอนลกซง
ลวนแตหยงลงถงใจ ลวนแตเพราะห ลวนแต
ไมเคยม ฯ
11
การปจฉาของพระนาคเสนลวนแต
หยงลงในนยแหงธรรมอนลกซง มเนอความ
สวางไสว ประกอบไปดวยอปมานานาประการ
ฯ ขอทานทงหลายจงตงไวซงญาณ ท�าใจให
เบกบานยนด ฟงปญหาอนละเอยดในคมภร
มลนทนนเถด จะเกดประโยชนสขแกทานทง
หลายตลอดกาลนานดงน
ฯ เปนเครองหมายวรรคตอนหรอจบความ
12
๒. ถามเรองมนสการ
พระเจามลนทตรสถามวา ขาแต
พระนาคเสน ผใดไมมปฏสนธ ผนนยอม
ไมมปฏสนธ ดวยโยนโสมนสการไมใชหรอ?
ขอถวายพระพร บคคลยอมไมปฏสนธดวย
โยนโสมนสการ คอ ดวยปญญาและดวย
กศลธรรมอนๆ ฯ ขาแตพระผ เปนเจา
โยนโสมนสการกบปญญาเปนอนเดยวกน
หรออยางไร? ขอถวายพระพร ไมใชอยาง
เดยวกน คอ โยนโสมนสการกอยางหนง
ปญญากอยางหนง แพะ แกะ สตวเลยง
13
กระบอ อฐ โค ลา เหลาใดมมนสการ
แต ป ญญาย อมไม มแก สตว เหล า นน
ขอถวายพระพร
14
๓. ถามลกษณะมนสการ
พระเจามลนทตรสถามวา ขาแต
พระนาคเสน มนสการมลกษณะอยางไร
ปญญามลกษณะอยางไร? พระเถรเจา
ตอบวา มหาราช มนสการมความอตสาหะ
เปนลกษณะ มการถอไว เป นลกษณะ
สวนปญญามการตดเปนลกษณะ ฯ ขาแต
พระผเปนเจา มนสการมการถอไวเปน
ลกษณะอยางไร ปญญามการตดเปน
ลกษณะอยางไร ขอจงอปมา ฯ มหาราช
มหาบพตรทรงรจกวธเกยวขาวบางไหม?
15
รจก ผเปนเจา ฯ วธเกยวขาวนนคออยางไร?
ขาแตพระผเปนเจา คอ คนจบกอขาวดวย
มอขางซาย จบเคยวดวยมอขางขวาแลว
ตดใหขาดดวยเคยวทถอไวดวยมอขางขวา
ฯ มหาราช ขอนฉนใด ปญญากฉนนน คอ
พระโยคาวจรถอไวซงมานส คอ กเลสอนม
ในใจของตนแลว กตดดวยปญญาฉนนน
มนสการมลกษณะถอเอา ปญญามลกษณะตด
อยางนแหละมหาราช ฯ ถกดแลว พระนาคเสน
16
๔. ถามลกษณะศล
พระเจามลนทตรสถามวา ขาแต
พระนาคเสน พระผเปนเจาไดกลาวไวใน
ขอกอนวา กศลธรรมเหลาอน ดงน จงขอ
ถามวา ธรรมเหลาไหนเปนกศลธรรมเหลานน
ฯ พระเถรเจาตอบวา มหาราช ศล ศรทธา
วรยะ สต สมาธ ปญญา เหลานแหละเปน
กศลธรรมเหลานน ฯ ขาแตพระผเปนเจา
ศลมลกษณะเปนอยางไร? มหาราช ศลม
การเปนทตงเปนลกษณะ คอ ศลเปนทตง
แหงกศลธรรมทงปวง อนไดแก อนทรย
พละ โพชฌงค สตปฏฐาน สมมปปธาน
17
อทธบาท ฌาน วโมกข สมาธ สมาบต กศล
ธรรมทงปวงของผตงอยในศลแลวไมเสอม
ฯ ขอพระผเปนเจาโปรดอปมา ฯ มหาราช
พชคาม ภตคามทงสนไดอาศยแผนดน
ตงอยในแผนดนแลว จงเจรญงอกงามขน
ฉนใด พระโยคาวจรไดอาศยศล ตงอยใน
ศลแลว จงท�าใหเกดอนทรย ๕ คอ สทธนทรย
วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปญญนทรย
ขนไดฉนนน ฯ ขอพระผเปนเจา จงโปรด
อปมาใหยงขนไป ฯ
มหาราช การงานทงสนทควรท�า
บนบก ตองอาศยแผนดน ตงอยบนแผนดน
จงท�าไดฉนใด พระโยคาวจรกอาศยศล
18
ตงอยในศล จงท�าใหเกดอนทรย ๕ ขนได
ฉนนน ฯ โปรดอปมาใหยงขนไปอก ฯ
มหาราช บรษทเปนนกกระโดดโลดเตน
ประสงคจะแสดงศลปะ กใหคนถากพนดน
ใหปราศจากกอนหนกอนกรวด ท�าใหสม�าเสมอ
ดแลว จงแสดงศลปะบนพนดนนน ฉนใด
พระโยคาวจรกอาศยศล ตงอยในศล แลวจง
ท�าใหเกดอนทรย ๕ ขนได ฉนนน ฯ นมนต
อปมาใหยงขนไปอก ฯ มหาราช นายชาง
ประสงคจะสรางเมอง ใหปราบพนทจนหมด
เสยนหนามหลกตอ ท�าพนทใหสม�าเสมอด
แลวจงกะถนนตางๆ มถนน ๔ แพรง ๓ แพรง
เปนตน ไวภายในก�าแพง แลวจงสรางเมอง
19
ลงฉนใด พระโยคาวจรกอาศยศล ตงอย
ในศล แลวจงท�าใหเกดอนทรย ๕ ขนได
ฉนนน ฯ ขอจงนมนตอปมาใหยงขนไปอก
ฯ มหาราช พลรบผเขาสสงคราม ตงมน
อยในพนทอนด กระท�าพนทใหเสมอดแลว
จงกระท�าสงคราม กจกไดชยชนะใหญใน
ไมชา ฉนใด พระโยคาวจรกอาศยศล ตงอย
ในศล แลวจงท�าอนทรย ๕ ใหเกดขนได
ฉนนน ฯ ขอน สมกบทพระผมพระภาคเจา
ตรสไววา ภกษผมความเพยรรจกรกษาตว
มปญญา ตงอยในศลแลว ท�าจตและปญญา
ใหเกดขน ยอมสะสางซงความรงรงอนนได
ดงน ฯ ศลนเปนทตงแหงกศลธรรมทงหลาย
20
เหมอนกบพนธรณอนเปนทอาศยแหงสตว
ทงหลาย ศลนเปนรากเหงาในการท�ากศล
ใหเจรญขน ศลนเปนหวหนาในศาสนา
ของพระชนศรทงปวง กองศลอนด ไดแก
พระปาฏโมกข ขอถวายพระพร ฯ ชอบแลว
พระนาคเสน
21
๕. ถามลกษณะศรทธา
พระเจามลนทตรสถามวา ขาแต
พระนาคเสน ศรทธามลกษณะอยางไร
พระเถรเจาตอบวา มหาราช ศรทธามความ
ผองใสเปนลกษณะ มการแลนไปเปน
ลกษณะ ฯ ขาแตพระผเปนเจา ทวาศรทธา
มความผองใสเปนลกษณะ คออยางไร?
มหาราช ศรทธาเมอเกดขนกขมนวรณไว
ท�าจตใหปราศจากนวรณ ท�าจตใหผองใสไม
ขนมว อยางนแหละ เรยกวามความผองใส
เปนลกษณะ ขอถวายพระพร ฯ ขอนมนต
อปมา พระผเปนเจา ฯ มหาราช พระเจา
จกรพรรด ทรงด�าเนนทางไกลพรอมดวย
23
จตรงคเสนา ตองขามแมน�านอยไป น�าใน
แมน�านอยนนยอมขนไปดวย ชาง มา
รถ พลบทจร ฯ เมอพระเจาจกรพรรดเสดจ
ขามไปแลว ไดตรสสงพวกอ�ามาตยวา จงน�า
น�าดมมา เราจกดมน�า ฯ แกวมณส�าหรบ
ท�าน�าใหใสของพระเจาจกรพรรดนนมอย
พวกอ�ามาตยรบพระราชโองการแลวกน�า
แกวมณนนไปกดลงในน�า พอวางแกวมณ
นนลงไปในน�า สาหราย จอก แหนทงหลาย
กหายไป โคลนตมกจมลงไป น�ากใสไม
ขนมว พวกอ�ามาตยกตกน�านนไปถวาย
พระเจาจกรพรรด กราบทลวา เชญเสวยเถด
24
พระเจาขา ฯ น�าทไมขนมวฉนใด กควรเหน
จตฉนนน พวกอ�ามาตยนนฉนใด กควรเหน
พระโยคาวจรฉนนน สาหราย จอก แหน
โคลนตมนนฉนใด กควรเหนกเลสฉนนน
แกวมณอนท�าน�าใหใสฉนใด กควรเหน
ศรทธาฉนนน พอวางแกวมณอนท�าน�าใหใส
ลงไปในน�า สาหราย จอก แหน กหายไป
โคลนตมกจมลงไป น�ากใสไมขนมวฉนใด
เมอศรทธาเกดขน กขมนวรณไว จตอน
ปราศจากนวรณ กผองใสไมขนมว อยางน
แหละ เรยกวาศรทธามความผองใสเปน
ลกษณะ ขอถวายพระพร
25
ขาแตพระผเปนเจา ขอวา ศรทธาม
การแลนไปเปนลกษณะนนคออยางไร?
มหาราช พระโยคาวจรพจารณาดจตอน
หลดพนของพระอรยบคคลเหลาอนแลว
จตของพระโยคาวจรเหลานน กแลนไปใน
โสดาปตตผล สกทาคามผล อนาคามผล
อรหตตผล เปนล�าดบไปฉนนน แลวพระ
โยคาวจรนนกกระท�าความเพยร เพอใหถง
ธรรมทยงไมถง เพอใหบรรลธรรมทยง
ไมไดบรรล เพอกระท�าใหแจงซงธรรมทยง
ไมไดกระท�าใหแจง อยางนแหละ มหาราช
เมฆใหญตกลงบนภเขาแลว กมน�าไหล
26
ลงไปส ทต�า ท�าซอกเขาระแหงหวยให
เตมแลว กลนไหลไปสแมน�า เซาะฝงทง ๒ ไป
เมอฝงคนมาถง ไมรทตนทลกแหงแมน�า
นนกกลว จงยนอยรมฝงอนกวาง ล�าดบนน
กมบรษคนหนงมาถง เขาเปนผ มก�าลง
เรยวแรงมาก ไดเหนบชายผานงใหแนน
แลวกระโดดลงไปในน�าว ายขามน�าไป
มหาชนไดเหนบรษนนขามน�าไปได กพากน
วายขามตามไปฉนใด พระโยคาวจรไดเหน
จตของพระอรยะเหลาอนแลว กมจตแลน
ไปในโสดาป ตตผลหรอสกทาคามผล
อนาคามผล อรหตตผล แลวกกระท�าความ
27
เพยรเพอถงธรรมทยงไมถง เพอบรรล
ธรรมทยงไมบรรล เพอท�าใหแจงซงธรรมท
ยงไมไดท�าใหแจงฉนนน อยางนแหละ
มหาราช เรยกวาศรทธามการแลนไปเปน
ลกษณะ ฯ ขอนสมกบทพระผมพระภาคเจา
ตรสไววาบคคลยอมขามหวงน�าไดดวย
ศรทธา ยอมขามมหาสมทรไดดวยความไม
ประมาท ยอมลวงทกขไดดวยความเพยร
ยอมบรสทธไดดวยปญญาดงน ขอถวาย
พระพร ฯ ชอบแลวพระนาคเสน
28
๖. ถามลกษณะวรยะ
พระเจามลนทตรสถามวา ขาแต
พระนาคเสน วรยะคอความเพยร มลกษณะ
อยางไร? ฯ พระเถรเจาตอบวา มหาราช
ความเพยรมความอปถมภเปนลกษณะ
กศลธรรมเหลานนทงสน อนความเพยร
อปถมภแลวยอมไมเสอม ฯ นมนตอปมา
ฯ มหาราช เมอเรอนจะลม บคคลค�าไวดวย
ไมอน เรอนทถกค�าไวนนกไมลมฉนใด
ความเพยรกมความอปถมภเปนลกษณะ
กศลธรรมเหลานนทงสนกไมเสอมฉนนน
ฯ ขอนมนตอปมาใหยงขนไปอก ฯ มหาราช
พวกเสนาจ�านวนนอย ตองพายแพเสนา
หมมาก หากพระราชาทรงก�าชบไปใหด
30
ทงเพมกองหนนสงไปให เสนาจ�านวนนอย
กบกองหนนนนตองชนะเสนาหมมากได
ฉนใด ความเพยรกมความอดหนนเปน
ลกษณะ กศลธรรมเหลานนทงสน อนความ
เพยรอดหนนแลวกไมเสอม ฉนนน ฯ
ขอนสมกบทสมเดจพระผมพระภาคเจา
ตรสวา อรยสาวกผมความเพยรเปนก�าลง
ยอมละอกศล เจรญกศลได ฯ ละสงท
มโทษ เจรญสงทไมมโทษได ยอมไมเสอม
จากพระสทธรรมดงน ขอถวายพระพร ฯ
พระผ เป นเจา กลาวแกถกตองดแลว
พระนาคเสน
31
๗. ถามลกษณะสต
พระเจามลนทตรสถามวา ขาแต
พระนาคเสน สตมลกษณะอย างไร?
พระเถรเจาตอบวา มหาราช สตมการ
ตกเตอนเปนลกษณะ อกอยางหนงวา
มการเขาไปถอไวเปนลกษณะ ขอถวาย
พระพร ฯ ขาแตพระผเปนเจา ขอวาสตม
การเตอนเปนลกษณะนน คออยางไร?
คอสตเมอเกดขน กเตอนใหรจกสงทเปน
กศล อกศล มโทษ ไมมโทษ เลว ด ด�า ขาว
วาเหลานเปนสตปฏฐาน ๔ เหลานเปน
สมมปปธาน ๔ เหลานเปนอทธบาท ๔
เหลานเปนอนทรย ๕ เหลานเปนพละ ๕
33
เหล าน เป นโพชฌงค ๗ เหลาน เป น
อรยมรรค ประกอบดวยองค ๘ อนนเปน
สมถะ อนนเปนวปสสนา อนนเปนวชชา
อนนเปนวมตต เหลานเปนเจตสกธรรม
ดงน ล�าดบนน พระโยคาวจร กเกยวของ
ธรรมทควรเกยวของ ไมเกยวของธรรมท
ไมควรเกยวของ คบหาธรรมทควรคบหา
ไมคบหาธรรมทไมควรคบหา อยางนแหละ
มหาราช เรยกวาสตมการเตอนเปนลกษณะ
ฯ ขอนมนตอปมา ฯ มหาราช นายคลงของ
พระราชา ยอมทลเตอนพระเจาจกรพรรด
ใหทรงระลกถงราชสมบตในเวลาเชา-เยน
34
วา ขาแตเทพเจา ชางของพระองคมเทาน
มามเทาน รถมเทาน พลบทจรมเทาน
เงนมเทาน ทองมเทาน สงทเปนประโยชน
เกอกลแกเจาของมเทาน ขอพระองคจง
ทรงระลกเถดพระเจาขา ดงน ฉนใด สต
เมอเกดขน กเตอนใหระลกถงธรรมทเปน
กศล อกศล มโทษ ไมมโทษ เลว ด ด�า ขาว วา
เหลานเปนสตปฏฐาน ๔ เหลานเปน
สมมปปธาน ๔ เหลานเปนอทธบาท ๔
เหลานเปนอนทรย ๕ เหลานเปนพละ ๕
เหลานเปนโพชฌงค ๗ อนนเปนอรยมรรค
ประกอบดวยองค ๘ อนนเปนสมถะ อนน
35
เปนวปสสนา อนนเปนวชชา เหลานเปน
วมตต เหลานเปนเจตสกธรรม ดงน ล�าดบนน
พระโยคาวจร กเกยวของกบธรรมทควร
เกยวของ ไมเกยวของกบธรรมทไมควร
เกยวของ คบกบธรรมทควรคบ ไมคบกบ
ธรรมทไมควรคบ อยางนแหละมหาราช
ชอวาสตมการเตอนเปนลกษณะ ขอถวาย
พระพร ฯ ชอบแลว พระนาคเสน
พระเจามลนทตรสถามตอไปวา
ขาแตพระนาคเสน ขอวาสต มการเขาไป
ถอเอาเป นลกษณะนน คออย างไร?
พระเถรเจาตอบวา มหาราช สตเมอเกดขน
36
กชกชวนใหถอซงคตแหงธรรมทงหลายวา
ธรรมเหลานมประโยชน ธรรมเหลานไมม
ประโยชน ธรรมเหลานมอปการะ ธรรม
เหลานนไมมอปการะ ล�าดบนน พระโยคาวจร
กละธรรมอนไมมประโยชนเสย ถอเอาธรรม
ทมประโยชน ละธรรมทไมมอปการะเสย
ถอเอาแตธรรมทมอปการะ อยางนแหละ
มหาราช ชอวา สตมการเขาไปถอเอาเปน
ลกษณะ ฯ ขอจงนมนตอปมา ฯ มหาราช
นายประตของพระราชา ยอมตองรจกผทม
ประโยชน และไมมประโยชนแกพระราชาวา
พวกนมประโยชนแกพระราชา พวกนไมม
37
ประโยชนแกพระราชา พวกนมอปการะแก
พระราชา พวกนไมมอปการะแกพระราชา
ล�าดบนน นายประตกก�าจดพวกไมม
ประโยชนเสย รบใหเขาไปเฉพาะพวกทม
ประโยชน ก�าจดพวกไมมประโยชนเสย
รบใหเขาไปเฉพาะพวกทมอปการะ ก�าจด
พวกไมมอปการะเสย ใหเขาไปแตพวกม
อปการะ ฉนใด สตเมอเกดขน กชกชวนให
ถอเอาคตแหงธรรมทงหลายฉนนนว า
ธรรมเหลานมประโยชน ธรรมเหลานไมม
ประโยชน ธรรมเหลานมอปการะ ธรรมเหลาน
ไมมอปการะ ล�าดบนน พระโยคาวจรกก�าจด
38
ธรรมอนไมมประโยชนเสย ถอเอาแตธรรม
ทมประโยชน ละธรรมอนไมมอปการะเสย
ถอเอาแตธรรมทมอปการะ อยางนแหละ
มหาราช ชอวาสต มการถอเอาเปนลกษณะ
ขอนสมกบทพระผมพระภาคเจาตรสไววา
สะต จะ โข อะหง ภกขะเว สพพตถกง
วะทาม อนแปลวา ดกอนภกษทงหลาย
เรากลาววา สตประกอบดวยประโยชน
ทงปวง ดงน ขอถวายพระพร ฯ ขาแต
พระนาคเสน พระผเปนเจาแกถกตองดแลว
39
๘. ถามลกษณะสมาธ
พระเจามลนทตรสถามวา ขาแต
พระนาคเสน สมาธมลกษณะอยางไร?
พระเถรเจา ถวายพระพรตอบวา มหาราช
สมาธมการเปนหวหนาเปนลกษณะ กศลธรรม
ทงสนมสมาธเปนหวหนา นอมไปในสมาธ
โนมไปในสมาธ เงอมไปในสมาธ ขอถวาย
พระพร ฯ ขอนมนตอปมา พระผเปนเจา ฯ
ขอถวายพระพร กลอนแหงเรอนยอดทงสน
ยอมไปรวมอยทยอด นอมไปทยอด โนมไป
ทยอด ไปรวมอยทยอด เงอมไปทยอด
40
ฉนใด กศลธรรมทงสน กมสมาธเปน
หวหนา นอมไปในสมาธ โนมไปในสมาธ
เงอมไปในสมาธ ฉนนน ฯ ขอนมนตอปมา
ใหยงขนไปอก ฯ ขอถวายพระพร เวลา
พระราชาเสดจออกสงคราม พรอมดวย
จตรงคเสนานน เสนาทงสน เสนาบดทงสน
ชาง มา รถ พลบทจรทงสน กมพระราชา
เปนหวหนา นอมไปในพระราชา โนมไปใน
พระราชา เงอมไปในพระราชา หอมลอม
พระราชา ฉนใด กศลธรรมทงสน กมสมาธ
เปนหวหนา นอมไปในสมาธ โนมไปใน
สมาธ เงอมไปในสมาธฉนนน อยางนแหละ
41
มหาราช ชอวาสมาธมความเปนหวหนา
เปนลกษณะ ฯ ขอนสมกบทพระผมพระ
ภาคเจาตรสไววา สมาธ ภกขะเว ภาเวถะ
สะมาธโก ภกข ยะถาภตง ปะชานาต
อนแปลวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลาย
จงอบรมสมาธ ภกษผไดสมาธยอมรตาม
ความเปนจรง ดงน ขอถวายพระพร ฯ ถกตอง
ดแลว พระนาคเสน
42
พระเจามลนทตรสถามวา ขาแต
พระนาคเสน ปญญามลกษณะอยางไร?
พระเถรเจาตอบวา มหาราช ปญญามการ
ตดเปนลกษณะ ตามทอาตมาภาพไดถวาย
วสชนาไวแลว อกอยางหนง ปญญามการ
ท�าใหสวางเปนลกษณะ ขอถวายพระพร ฯ
ขาแตพระผเปนเจา ปญญามการท�าใหสวาง
เปนลกษณะอยางไร? มหาราช ปญญาเมอ
เกดขน กก�าจดเครองท�าใหมด คอ อวชชา
ท�าใหเกดแสงสวาง คอ วชชา ท�าใหเกด
๙. ถามลกษณะปญญา
43
แสงสวาง คอ ญาณ ท�าใหอรยสจปรากฏ
ล�าดบนน พระโยคาวจรกเหนดวยปญญา
อนชอบวา อนจจง ทกขง อนตตา ขอถวาย
พระพร ฯ ขอนมนตอปมา ฯ มหาราช บรษ
สองประทปเขาไปในเรอนทมด แสงประทป
ยอมก�าจดความมด ท�าใหเกดแสงสวาง
ท�าใหรปทงหลายปรากฏ ฉนใด ปญญาเมอ
เกดขนกก�าจดความมด คอ อวชชา ท�าให
เกดแสงสวาง คอ วชชา ท�าใหเกดแสงสวาง
คอ ญาณ ท�าใหอรยสจทงหลายปรากฏ
ล�าดบนน พระโยคาวจรกเหนดวยปญญา
อนชอบวา อนจจง ทกขง อนตตา ฉนนน
44
อยางนแหละ มหาราช ชอวาปญญามการ
ท�าใหสวางเปนลกษณะ ขอถวายพระพร ฯ
ถกแลว พระนาคเสน
45
๑๐. ถามหนาทแหงธรรมตางๆ กน
พระเจามลนทตรสถามพระนาคเสนวา
ขาแตพระนาคเสน ธรรมเหลานมอยตางๆ กน
แตใหส�าเรจประโยชนอยางเดยวกนหรอ?
พระเถระเจาถวายพระพรตอบวา อยางนน
มหาราช ธรรมเหลานมอยตางๆ กน แตให
ส�าเรจประโยชนอยางเดยวกน คอ ฆากเลส
เหมอนกน มหาราช เสนามอยตางๆ เสนาชาง
เสนามา เสนาบทจร เสนาเหลานนยอมให
ส�าเรจสงครามอยางเดยวกน ยอมชนะเสนา
ฝายอนในสงครามอยางเดยวกน ฉนใด ฯ
ธรรมเหลานถงมอยตางๆ กนกใหส�าเรจ
ประโยชนอยางเดยวกน คอ ฆากเลสอยาง
เดยวกน ขอถวายพระพร ฯ ถกแลวนาคเสน
47
๑๑. ถามทดบปญญา
พระเจามลนทตรสถามวา ขาแต
พระนาคเสน ญาณเกดแกผใด ปญญาเกด
แกผนนหรอ? พระเถรเจาถวายพระพรวา
เกด มหาราช คอญาณเกดแกผใด ปญญา
กเกดแกผนน ฯ ขาแตพระนาคเสน สงใด
เปนญาณ สงนนหรอเปนปญญา ฯ ถกแลว
มหาราช คอ สงใดเปนญาณ กสงนนแหละ
เปนปญญา ฯ ขาแตพระผเปนเจา ญาณใด
เกดแกผใด ปญญานนไดเกดแกผนน ผนน
หลงหรอไมหลง? มหาราช ผมปญญา
หลงในบางสงบางอยาง ไมหลงในบางสง
บางอยาง ฯ ขาแตพระผเปนเจา หลงในสงไหน
49
ไมหลงในสงไหน? ฯ ขอถวายพระพร หลงใน
ศลปะทไมช�านาญกม ในทศทไมเคยไปกม
ในนามบญญตทไมเคยไดยนไดฟงกม ฯ
ไมหลงในอะไร ผเปนเจา? ไมหลงในสงท
ตนรแลววาเปนอนจจง ทกขง อนตตา ฯ
ขาแตพระผเปนเจา กโมหะคอความหลง
ของผนนไปอยทไหน? มหาราช พอญาณ
เกดขนแลว โมหะคอความหลงกดบไปใน
ญาณนนเอง ฯ ขอนมนตอปมา ฯ มหาราช ฯ
เหมอนอยางวาบรษคนใดคนหนง จดประทป
เขาไปในเรอนทมด ล�าดบนนความมดก
หายไป แสงสวางกปรากฏขนฉนใด เมอญาณ
50
เกดขนแลว โมหะกดบไปในทนน ฉนนน
แหละ ฯ
ขาแตพระผเปนเจา กปญญานนเลา
ไปอยทไหน? มหาราช ปญญาท�าหนาท
ของตนแลวกดบไปในทนนเอง แตสงใด
ท�าดวยปญญานนวาเปนอนจจง หรอทกขง
อนตตา สงนนไมดบ ฯ ขาแตพระนาคเสน
พระผเปนเจาไดกลาวไวแลววา ปญญาท�า
หนาทของตนแลวกดบไป แตสงใดท�าดวย
ปญญานนวาคออนจจง หรอทกขง อนตตา
สงนนไมดบ ดงน ขอพระผเปนเจาจงอปมา
ฯ มหาราช เหมอนอยางวา บรษผใดผหนง
51
อยากดตวเลขในกลางคน จดแจงใหจด
ประทปขนเขยนเลข เมอเขยนเลขแลว
กใหดบประทป เมอประทปดบแลว ตวเลข
กยงไมหายไปฉนใด ขอนกฉนนนแหละ
มหาราช คอ ปญญาท�าหนาทของตนแลว
ดบไป แตสงทรดวยปญญาวาเปนอนจจง
หรอทกขง อนตตานนไมดบ ฯ ขอพระผ
เปนเจาจงอปมาใหยงขนไป ฯ มหาราช
เหมอนอยางวาพวกมนษยในชนบทตะวน
ออก จดตงโองน�าไว ๕ โองขางประต เพอ
ดบไฟทจะไหมเรอน เมอไฟไหมเรอนแลว
โองน�า ๕ โองนน เขากน�าไปเกบไวใน
52
ละแวกบาน ไฟกดบไป ชาวบานคดหรอไมวา
เราจกตองท�าสงทจ�าเปนดวยโองน�าเหลา
นนอก ฯ ไมคด ผเปนเจา เพราะไมมความ
จ�าเปนกบโองน�าเหลานนอกแลว ดวยวาไฟ
กดบแลว เขาจงน�าไปเกบไวอยางนน ฯ
มหาราช ควรเหนอนทรย ๕ มสทธนทรย
เปนตน วาเปรยบเหมอนกบโองน�าทง ๕
พระโยคาวจรเปรยบเหมอนชาวบาน กเลส
เปรยบเหมอนไฟ กเลสดบไปดวยอนทรย ๕
เปรยบเหมอนกบไฟ ทดบไปดวยน�าทง ๕
โองนน กเลสทดบไปแลว ยอมไมเกดขนอก
ฉนใด ขอนกฉนนนแหละ มหาราช คอปญญา
53
ท�าหนาทของตนแลวกดบไป แตสงทรวาเปน
อนจจง หรอทกขง อนตตานนไมดบ ฯ
ขอนมนตอปมาใหยงขนไปอก ฯ
มหาราช แพทยถอเอารากยา ๕ ราก ไปหา
คนไข บดรากทง ๕ นน แลวละลายน�าให
คนไขดม โรคนนกหายไปดวยยาทง ๕ รากนน
แพทยนนคดหรอไมวา เราจกตองท�ากจท
ควรท�าดวยรากยาเหลานนอก ฯ ไมคด
พระผเปนเจา ฯ มหาราช รากยาทง ๕ นน
เหมอนอนทรย ๕ มสทธนทรย เปนตน
แพทยนนเหมอนพระโยคาวจร ความเจบไข
เหมอนกเลส บรษผเจบไขเหมอนปถชน
54
ไขหายไปดวยยาทง ๕ รากนนแลว ผเจบ
ไขนนกหายโรค ฉนใด เมอกเลสออกไป
ดวยอนทรย ๕ แลว กเลสกไมเกดอก
ฉนนน อยางนแหละ มหาราช ชอวาปญญา
ท�าหนาทของตนแลวดบไป แตสงทรดวย
ปญญาวาเปนอนจจง หรอทกขง อนตตา
นนไมดบ ฯ นมนตอปมาใหยงขนไปอก ฯ
มหาราช เหมอนกบบรษผจะเขาสสงคราม
ถอเอาธน ๕ ลก แลวเขาสสงครามเพอตอส
ขาศก เขาเขาสสงครามแลวกยงลกธนไป
ขาศกกแตกพายไป บรษนนคดหรอไมวา
เราจกตองท�ากจดวยลกธนเหลานนอก?
55
ไมคด พระผเปนเจา ฯ มหาราช ควรเหน
อนทรย ๕ เหมอนกบลกธนทง ๕ พระ
โยคาวจรเหมอนกบผเขาสสงคราม กเลส
เหมอนกบขาศก กเลสแตกหกไป เหมอน
กบขาศกพายแพไป กเลสแตกหกไปแลวไม
เกดขนอกอยางนแหละ มหาราช ชอวา
ปญญาท�าหนาทของตนแลวดบไป แตสงท
รดวยปญญาวาเปนอนจจง ทกขง อนตตา
นนไมดบ ฯ แกด พระนาคเสน
56
๑๒. ถามทตงแหงปญญา
ขาแต พระนาคเสน ป ญญาอย
ทไหน? ขอถวายพระพร ปญญาไมไดอย
ทไหน ฯ ขาแตพระนาคเสน ถาอยางนน
ปญญากไมม ฯ ขอถวายพระพร ลมอย
ทไหน? ขาแตพระผเปนเจา ทอยแหงลม
ไมม ฯ ขอถวายพระพร ถาอยางนนลมก
ไมม ฯ ฉลาดแก พระผเปนเจา
57
๑๓. ถามลกษณะทมภาวะเดยวกน
พระเจามลนทตรสถามวา ขาแต
พระนาคเสน พระผเปนเจาอาจแยกธรรมท
รวมกนอยใหรตางกนวา อนนเปนผสสะ
อนนเปนเวทนา อนนเปนสญญา อนนเปน
เจตนา อนนเปนวญญาณ อนนเปนวตก อนน
เปนวจาร ไดหรอไม
พระเถรเจาตอบวา ไมอาจ ขอถวาย
พระพร ขอจงอปมา ฯ ขอถวายพระพร
เหมอนอยางวา พอครวของพระราชาเมอ
จะตกแตงเครองเสวย กใสเครองปรงตางๆ
คอ นมสม เกลอ ขง ผกช พรก และสง
อนๆ ลงไป ถาพระราชาตรสสงวา เจาจง
59
แยกเอารสนมสมมาใหเรา จงแยกเอา
รสเกลอ รสขง รสผกช รสพรก รสหวาน
รสเปรยวมาใหเราทละอยางๆ พอครวนน
อาจแยกเอารสทรวมกนอย เหลานนมา
ถวายพระราชาวา นเปนรสเปรยว นเปน
รสเคม นเปนรสขม นเปนรสเผด นเปน
รสฝาดไดหรอไม? ไมได พระผเปนเจา
กแตวาเขาอาจรไดตามลกษณะแหงรส
อยางหนงๆ ฯ
ขอนกฉนนนแหละ มหาบพตร
เมอผสสะ เวทนา สญญา เจตนา วญญาณ
วตก วจาร รวมกนเขาแลว อาตมภาพก
60
ไมอาจแยกออกใหร เปนอยางๆ ฉนนน
กแตวาอาจใหเขาใจไดตามลกษณะแหง
ธรรมะอยางหนงๆ ฯ ขอถวายพระพร
ขาแตพระผเปนเจา ถาอยางนน
เกลอเปนของรดวยชวหาอยางนนหรอ ฯ
อยางนน มหาบพตร ฯ ขาแตพระผเปนเจา
ถาบคคลรจกเกลอทงหมดดวยชวหา เหตไร
จงบรรทกเกลอมาดวยเกวยน ควรบรรทก
มาดวยความเคมเทานน ไมใชหรอ ?
ไม อาจบรรทกมาแต ความเคม
เทานนได เพราะวาของเหลานเปนของรวมกน
สวนความเคมบคคลอาจชงไดดวยตาชง
61
หรอไม ? บคคลไมอาจชงความเคมไดดวย
ตาชง ขาแตพระผเปนเจา พระผเปนเจาวา
บคคลไมอาจชงความเคมไดดวยตาชง
อยางนนหรอ ? อยางนน มหาบพตร ฯ
ถกตองดแลวพระนาคเสน
62
๑๔. ถามถงสาเหตทควรใหรบทำาเสยกอน
พระเจามลนทตรสถามวา ขาแต
พระนาคเสน พระผเปนเจากลาวไววา
ท�าอยางไรทกขนจงจะดบไป และทกขอน
จงจะไมเกดขน กควรรบท�าอย างนน
แตโยมเหนวา ประโยชนอะไรกบการรบ
พยายามท�าอยางนน ตอเมอถงเวลา จงควร
ท�าไมใชหรอ? พระเถรเจาตอบวา ขอถวาย
พระพร เมอถงเวลาแลว ความพยายามก
จะไมท�าสงนนใหส�าเรจ ความรบพยายาม
63
นนแหละ จะท�าสงนนให ส�าเรจไป ฯ
ขอนมนตอปมา ฯ ขอถวายพระพร มหาบพตร
จะเขาใจความขอนอยางไร คอ เมอใดมหาบพตร
อยากเสวยน�า เมอนนมหาบพตรจงจะให
ขดทมน�า ใหขดสระโบกขรณ ใหขดเหมอง
น�า วาเราจกดมน�าอยางนนหรอ? ไมใชอยางนน
พระผเปนเจา ฯ ขอนกฉนนนแหละ มหาบพตร
เมอถงเวลาแลวความพยายามไมส�าเรจ
ประโยชน ความรบพยายามไวกอนนนแหละ
จงจะส�าเรจประโยชน
ขอนมนต อปมาให ย งขนไป ฯ
ขอถวายพระพร เมอใดมหาบพตรหว
64
เมอนนมหาบพตรจงจกใหไถนา ปลกขาวสาล
หวานพช ขนขาวมา หรอปลกขาวเหนยว
ดวยรบสงวาเราจกกนขาว ฯ ท�าอยางนน
ไมได พระผเปนเจา ฯ ขอนกฉนนนแหละ
มหาบพตร เมอถงเวลาแลว ความพยายาม
ไมส�าเรจประโยชน ความรบพยายามไว
กอนนนแหละส�าเรจประโยชน
ขอนมนตอปมาใหยงขนไปอก ฯ
ขอถวายพระพร เมอใดสงครามมาตดบานเมอง
เมอนนหรอมหาบพตรจงจะใหขดค สราง
ก�าแพง สรางเขอน สรางปอม ขนเสบยง
อาหารมาไว ใหฝกหดชาง มา รถ ธน ดาบ
65
ฯ ท�าอยางนนไมได พระผเปนเจา ฯ ขอน
กฉนนนแหละ มหาบพตร เมอถงเวลาแลว
ความพยายามไมส�าเรจประโยชน ความรบ
พยายามไวกอนนนแหละส�าเรจประโยชน ฯ
ขอนสมกบทพระผมพระภาคเจาทรงตรสไววา
บคคลรวาสงใดเปนประโยชนแกตน ควรรบ
ท�าสงนน ผมความคด มความร มความ
บากบน ไมควรเอาเยยงอยางพอคาเกวยน
คอ พอคาเกวยนทงทางเกาอนเปนทาง
เสมอกวางใหญด แลวขบเกวยนไปในทางใหม
ซงเปนทางทไมเสมอด เวลาเพลาเกวยน
หกแลวกซบเซาฉนใด บคคลผโงเขลา
66
หลกออกจากธรรมะ ไมประพฤตตามธรรมะ
จวนจะใกลตายกจะตองซบเซาเหมอน
พอคาเกวยนทมเพลาเกวยนหกไปแลว
ฉะนน ดงน ขอถวายพระพร ฯ พระผเปนเจา
กลาวแกถกตองดแลว
67
๑๕. ถามอาการแหงสต
ขาแตพระนาคเสน สต เกดขนดวย
อาการเทาใด? ขอถวายพระพร สต เกดขน
ดวยอาการ ๑๗ คอ เกดขนดวยการรยง ๑
ดวยทรพย ๑ ดวยวญญาณอนยง ๑
ดวยวญญาณเกอกล ๑ ดวยวญญาณไม
เกอกล ๑ ดวยสภาคนมตทเหมอนกน ๑
ดวยวสภาคนมตทแปลกกน ๑ ดวยการร
ยงกถา ๑ ดวยการก�าหนด ๑ ดวยการระลก ๑
ดวยการนบดวยหดคด ๑ ดวยการนบตาม
ล�าดบ ๑ ดวยการจ�า ๑ ดวยการอบรม ๑
ดวยการจดไว ๑ ดวยการเกบไว ๑ ดวยการ
เคยไดพบเหน ๑
69
ขาแตพระผเปนเจา ขอวาสตเกดขน
ดวยการรยงนนคออยางไร? ขอถวายพระพร
สตเกดขนดวยการรยงนน เหมอนกบสต
ของพระอานนท และนางขชชตตรา อบาสกา
กบบคคลเหลาอนทระลกชาตหนหลงได ฯ
กขอวา สตเกดขนดวยทรพยนน คออยางไร ?
ขอถวายพระพร คอ คนขหลงขลม ยอมม
อย เวลาเหนคนเหลาอนเกบทรพยของเขา
ไวกนกถงทรพยของตนได จงเรยกวา สต
เกดขนดวยทรพย ฯ กขอวา สตเกดดวย
วญญาณอนยงนนคออยางไร? ขอถวาย
พระพร เหมอนอยางพระราชาผ ไดรบ
70
อภเษกใหม หรอผไดส�าเรจโสดาปตตผล
ยอมมความรสกดใจอยางยง ความดใจนน
ท�าใหเกดสต นกถงสงตางๆ ได กขอวา
สตเกดขนดวยวญญาณอนไมเกอกลนน
คออยางไร? ขอถวายพระพร คอ บคคลได
รบทกขในทใด กระลกไดวา เราไดรบทกข
ในทนน ฯ กขอวา สตเกดดวยสภาคนมตท
เหมอนกนนน คออยางไร? ขอถวายพระพร
คอบคคลไดเหนผเหมอนกนกบมารดาบดา
พชาย พหญง หรออฐ โค ลา ของตนแลว
กระลกถงมารดาบดา พชาย พหญง อฐ
โค ลา ของตนได ฯ กขอวา สตเกดดวย
71
วสภาคนมตทแปลกกนนน คออยางไร?
ขอถวายพระพร คอ เมอไดรเหน ส กลน
รส โผฏฐพพะ ของผทแปลกกน หรอสงท
แปลกกน กระลกไดถงสงนนๆ บคคลนนๆ
เช น เหนคนขาว ก นกได ถ งคนด�า
เปนตวอยาง ฯ กขอวา สตเกดขนดวยการ
ร ยงซงกถานน คออยางไร? ขอถวาย
พระพร คอ ผขหลงขลม เวลามผอนตก
เตอนกนกได ฯ
กข อวา สตเกดดวยลกษณะนน
คออยางไร? คอเกดขนดวยไดรเหนลกษณะ
แหงคนหรอสตวนนๆ เชน ไดเหนโคของ
72
ผอนทมลกษณะเหมอนโคของตว กนกถง
โคของตวได ฯ กขอวา สตเกดดวยการ
ระลกนน คออยางไร? คอคนขหลงขลมม
ผเตอนใหระลกแลวๆ เลาๆ กระลกได ฯ
กสตเกดดวยหดคดนน คออยางไร? คอ
ผไดเรยนหนงสอแลว ยอมรไดวา อกษรตวน
ควรไวในระหวางอกษรตวน สวนอกษรตวน
ควรไวตดกบอกษรตวน ฯ ขอวา สตเกด
ดวยการนบนน คออยางไร? คอธรรมดา
ผนบยอมระลกถงสงตางๆ ไดมาก เพราะ
เมอนบดกยอมนกไดถงสงนนๆ ฯ ขอวา
สตเกดดวยความจ�านน คออยางไร? คอ
73
ผจ�าดกนกถงสงตางๆ ได ฯ ขอวา สตเกด
ดวยการอบรมนน คออยางไร? คอ ผได
อบรมบพเพนวาสญาณ ยอมระลกชาต
หนหลงได ฯ ขอวา สตเกดดวยการจดไวนน
คออยางไร? คอ เมอไดอานดสงทตนจดไว
กนกได ฯ ขอวา เกดดวยการเกบไวนน
คออยางไร? คอ ไดเหนของทตนเกบไวแลว
จงนกได ฯ ขอวา ดวยการเคยพบเหนนน
คออยางไร? คอ ระลกไดดวยไดเคยพบเหน
มากอน อยางนแหละมหาบพตร ชอวาสต
เกดดวยอาการ ๑๗ อยาง ฯ ถกตองดแลว
พระนาคเสน
74
๑๖. ถามเรองการดบทกขใน ๓ กาล
ขาแตพระนาคเสน พระผเปนเจา
พยายามละทกขทเปนอดตหรออยางไร?
ไมใช ขอถวายพระพร ฯ ถาอยางนน พระผ
เปนเจาพยายามละทกขอนาคตอยางนนหรอ?
ไมใช ขอถวายพระพร ฯ ถาอยางนน
พระผเปนเจาพยายามละทกขปจจบนอยาง
นนหรอ? ไมใช ขอถวายพระพร ฯ ถาไมใช
พยายามละทกข อดต อนาคต ปจจบนแลว
พยายามเพออะไร? ขอถวายพระพร
พยายามเพอใหทกขทมอยดบไป และเพอ
ไมใหทกขใหมเกดขน ฯ ขาแตพระผเปนเจา
ทกขอนาคต มอยหรอ? มอย มหาบพตร
76
ฯ ขาแตพระผ เปนเจา บคคลเหลาใด
พยายามเพอละสงทยงไมม บคคลเหลานน
เปนอตบณฑตเสยแลว คอ เปนบณฑตเกน
ไปเสยแลว ฯ ขอถวายพระพร มหาบพตร
เคยมราชศตรหรอไม? เคยม ผเปนเจา ฯ
ขอถวายพระพร เมอมราชศตรทจะมาจโจม
บานเมองเกดขน มหาบพตรจงโปรดใหขดค
สรางก�าแพง สรางประตเมอง สรางปอม
ขนเสบยงอาหารเขามาไวในพระนคร ใหฝก
หดชาง มา รถ ธน ดาบ หอก อยางนนหรอ?
ไมใชอยางนน พระผเปนเจา สงเหลานน
ตองรบท�าไวกอนทงนน ฯ ขอถวายพระพร
77
ท�าไวเพออะไร? ท�าไวเพอปองกนภย
อนาคตนะส ฯ ขอถวายพระพร ภยอนาคต
มอยหรอ? มอย พระผเปนเจา ฯ ขอถวาย
พระพร พวกใดตกแตงบานเมองไวเพอละภย
อนาคต พวกนนกเปนบณฑตเกนไปนะส ฯ
ขอนมนตอปมา ฯ
ขอถวายพระพร เมอใดมหาบพตร
อยากเสวยน�า เมอนนมหาบพตรจงโปรด
ใหขดบอน�า ขดสระโบกขรณ ขดเหมอง
ขดบอ อยางนนหรอ? ไมใชอยางนน
พระผเปนเจา สงเหลานนตองท�าไวกอนทง
นน ฯ ขอถวายพระพร ท�าไวเพออะไร?
78
ท�าไวเพอความกระหายน�านะส ฯ ขอถวาย
พระพร ความกระหายน�าอนาคตมอยหรอ?
มอย พระผเปนเจา ฯ ขอถวายพระพร พวกท
ตระเตรยมการณไวเพอละความกระหายน�า
อนยงไมมอย นน กเปนบณฑตเกนไป
นะส? ขอนมนตอปมา ฯ ขอถวายพระพร
เมอมหาบพตรทรงหวพระกระยาหาร
จงโปรดใหไถนา หวานขาว ปลกขาวอยางนน
หรอ? ไมใชอยางนน พระผเปนเจา ตองให
ท�าไวกอนทงนน ฯ ขอถวายพระพร ท�าไว
เพออะไร? ท�าไวเพอปองกนความหว
อนาคตนะส ฯ ขอถวายพระพร ความหว
79
อนาคตมอยหรอ? มอย พระผเปนเจา ฯ
ขอถวายพระพร มหาบพตรทโปรดใหท�าสง
นนๆ ไว เพอปองกนความหวอนยงไมมอย
กเปนบณฑตเกนไปนะส
80
๑๗. ถามถงการทำาบาปแหงผรกบผไมร
ขาแตพระนาคเสน สมมตวามคน
๒ คน คนหนงรจกบาป คนหนงไมรจก
แตกระท�าบาปดวยกนทง ๒ คน ขางไหน
จะไดบาปมากกวากน ฯ ขอถวายพระพร
ขางไมรจกไดบาปมากกวา ฯ ขาแตพระ
นาคเสน ราชบตรของโยม หรอราชอ�ามาตย
คนใดรแตท�าผดลงไป โยมลงโทษแกผนน
เปนทวคณ ฯ ขอถวายพระพร มหาบพตร
จะเขาพระทยความขอนอยางไร คอสมมตวา
81
มคน ๒ คนจบกอนเหลกแดงเหมอนกน
คนหนงรวาเปนกอนเหลกแดง อกคนหนง
ไมร คนไหนจะจบแรงกวากน ฯ ขาแต
พระผเปนเจา คนทไมรจบแรงกวา ฯ ขอน
กฉนนนแหละ มหาบพตร คอ ผไมรบาป
ไดบาปมากกวา ฯ ชอบแลว พระนาคเสน
82
๑๘. เหตใหเจรญความร ๘
ขาแตพระนาคเสน เหตจะใหความร
ดขนมอย ๘ อยาง คอ
วะยะวฑฒ เจรญดวยวยอาย
ยะสะลาโภ ความไดยศศกด
ปะรปจฉา การชอบการซกไซ
ไตถาม
ตฏฐาวาสง ไมคบพวกเดยรถย
โยนโสมะนะสกาโร การนกถกทาง
สากจฉา การสนทนาเรองตางๆ
สะเนหปะวาสง มากดวยความรก
ในเหตผล
83
ปะฏรปะเทสวาโส อยในประเทศอน
สมควร
ข าแต พระนาคเสน ภมภาคน
ประกอบดวยองค ๘ ฯ อกอยางหนง
โยมกเปนเพอนรวมคดอยางเยยมในโลก
โลกนยงเปนไปอยตราบใด โยมยงมชวตอย
ตราบใด กจะรกษาความลบไวใหไดตราบนน
ฯ ความรยอมเจรญขนดวยเหต ๘ อยางน
ศษยผปฏบตด ปฏบตชอบ เหมอนอยาง
ทกวนนหาไดยาก ฯ ลวงอาจารยกควร
ปฏบตชอบใหประกอบดวยคณของอาจารย
๒๕ ประการ
84
๑๙. คณของอาจารย ๒๕ ประการ
สะตะตง สะมทธง ดแลศษยเนองๆ
เสวะนาเสวะนง รจกคนทควรคบและ
ไมควรคบ
ปะมตตาปะมตตง รวาศษยประมาท
หรอไมประมาท
เสยโยวะกาโส รเวลาทศษยนอน
คลาโน รเวลาทศษยเจบไข
โภชะนยง รวาศษยไดอาหาร
หรอยงไมได
วเสสะชานะนง รคณวเศษตางๆ
85
สงวภชชะนง รจกแจกแบงอาหาร
ใหศษย
อสสาเสตพพง รจกปลอบศษย
ไมใหกลว
ปะฏจาโร สอนใหศษยประพฤต
ตามเยยงอยางคนด
คามะมปะจาโร ตองรจกอปจาร
แหงบาน
วหารปะจาโร ตองรจกอปจาร
แหงวหาร
นะหาโสทะโว ไมควรเลนหวตลก
คะนองกบศษย
86
อะธวาสะนง ควรรจกอดโทษศษย
สกกจจะการ ควรตงใจท�าดตอศษย
อะวะขณฑะการ ควรประพฤตใหเปน
ระเบยบตอศษย
อะระหสสะการ ไมควรปดๆ บงๆ ศษย
มระวะเสสะการ สอนความรใหศษย
สนเชง
สปปะชะนะกะจตตง ควรคดอยากใหศษย
รศลปะ
วฑฒะจตตง ควรคดแตทางทจะให
ศษยเจรญ
สกขาจตตง ควรคดอยากใหศษย
ชอบเลาเรยน
87
เมตตะจตตง ควรมจตเมตตาตอศษย
นะ วชะหตพพง ไมควรทงศษยเวลาม
อนตราย
กรยา นะปะมชชตพพา ไมควรประมาท
กรยาตอศษย
ปคคะเหตพพง ควรประคองศษย
ผพลงพลาด
ขาแตพระผเปนเจา คณของอาจารย
มอย ๒๕ อยาง ดงทวามาน ขอพระผเปนเจา
จงประพฤตชอบตอโยม ดวยคณธรรม
เหลาน ศษยผเปนเชนโยมนหาไดยาก ฯ
ความสงสยใหญ ไดมอย แกโยมเพราะ
88
เมณฑกปญหา คอปญหาอนเปรยบดวย
แพะชนกน พระชนศรไดทรงแสดงไวแลว
ตอไปขางหนาจกมการถอผดกน ทะเลาะ
กนในเมณฑกปญหานน อาจารยผ ถก
ปรวาทไตถาม เมอรกจะแกได จะจ�าแนก
แจกเนอความได จกท�าลายคณฐปญหาท
เปนขอเปนปมออกได ตอไปขางหนา
พระภกษผเหมอนกบพระผเปนเจา จกหา
ไดยาก ขอพระผเปนเจาจงใหจกษในปญหา
แกโยมไว เพอจะขมเสยซงค�าปรปวาท
พระเถรเจารบวา ดแลว มหาบพตร
89
๒๐. ถามถงทตงนพพาน
ขาแตพระนาคเสน ททางบรพา หรอ
ทางทกษณ ทางปจฉม ทางอดร ทางเบองบน
ทางเบองต�า ทางขวาง ทนพพานตงอย
มอยหรอ? ไมม มหาบพตร ฯ ขาแต
พระนาคเสน ถาทนพพานตงอย ไม ม
นพพานกไมม ขอทวา การกระท�าใหแจง
นพพานกผด ฯ ในเรองนโยมขออางเหตวา
นาเปนทตงแหงขาว ดอกไมเปนทตงแหง
กลน กอไมเปนทตงแหงดอกไม ตนไมเปน
ทตงแหงผลไม บอแกวเปนทตงแหงแกว
ผตองการสงใดๆ ในทนน ไปทนนแลวกได
สงนนๆ ฉนใด ถานพพานม ทแหงนพพาน
91
กควรม ฉนนน ฯ เพราะทตงแหงนพพาน
ไมม โยมจงวานพพานไมม ค�าทวา กระท�า
ใหแจงนพพานนน กผดไป ฯ ขอถวาย
พระพร ทตงแหงนพพานไมม แตนพพานม
ผปฏบตชอบ เมอเหนความตงขนและเสอมไป
แหงสงขารทงหลายดวยโยนโสมนสการแลว
กกระท�าใหแจงนพพาน ฯ ไฟมอย แตทตง
แหงไฟไมม เมอบคคลเอาไม ๒ อนมาส
กนเขา กไดไฟ ฉนใด นพพานกมอย แตวา
ทตงแหงนพพานไมม เมอผปฏบตชอบ
เลงเหนความตงขนและเสอมไปแหงสงขาร
ทงหลาย ดวยโยนโสมนสการแลว กกระท�า
92
ใหแจงนพพานฉนนน ฯ อกอยางหนง
แกว ๗ ประการ คอ จกรแกว ชางแกว มาแกว
แกวมณ นางแกว ขนคลงแกว ขนพลแกว
มอย แตทตงแหงแกว ๗ ประการนนไมม
กษตรยผปฏบตชอบยอมไดแกว ๗ ประการน
ดวยผลแหงการปฏบตฉนใด นพพานมอย
แตทตงนพพานไมม เมอมผปฏบตชอบ
เลงเหนความสนความเสอมแหงสงขารทง
หลาย ดวยโยนโสมนสการแลว กกระท�าให
แจงนพพานฉนนน
ขาแตพระนาคเสน ถาทตงแหง
นพพานไมม ผ ปฏบตชอบตงอยในทใด
93
จงกระท�าใหแจงนพพาน ทนนมอยหรอ?
ขอถวายพระพร มอย ฯ มอยอยางไร?
โยมขอฟง ฯ ขอถวายพระพร มอยอยางน
คอ ทตงนนไดแกศล ผตงอยในศล ผม
โยนโสมนสการ ผปฏบตชอบ ไมวาอยในท
ใดๆ จะเปนปาสกกายวน หรอจนวลาตะวน
อลสนทนคร นกมพนคร กาสโกสลนคร
กสสรนคร คนธารนคร ยอดภเขา พรหมโลก
กตาม กกระท�าใหแจงนพพานไดทงนน
ขอถวายพระพร ฯ เปนอนถกตองดแท
พระนาคเสน พระผเปนเจาไดแสดงนพพาน
ไวแลว ไดแสดงการกระท�าใหแจงนพพาน
94
ไวแลว ไดยกธงชย คอ พระธรรมขนไวแลว
ไดตงธมมเนตต คอ เครองน�าพระธรรม
ไวแลว โยมขอรบวาถกตองด
95
