¿Imatapunitaq biblia yachachin?download.jw.org/files/media_books/bh_QUB.pdf · saqra ruwaykunatapis qhawachkan, tukuy saqra ruway-kunatataq, chiqnin. Bibliaqa, Jallpa ta saqra ruwayman-

¿ImatapunitaqBIBLIA

YACHACHIN?¿IM

ATA

PU

NIT

AQ

BIB

LIAYA

CH

AC

HIN

?bh

-QU

B

¿ImatapunitaqBIBLIA

YACHACHIN?

Maymantachus fotos urqhukusqan: ˛ 7 paginapi: American Bible Society qurisqan˛ 19 paginapi: Jallp�a: fotota urqhuqqa NASA ˛ 24, 25 paginapi: fotoqa OMS nisqapta

Edouard Boubat urqhun ˛ 88, 89 paginapi: t�uqyasqan: USAF nisqamanta foto urqhukun;yuqallitu: OMS fotomanta urqhukun, W. Cutting fotota urqhun

� 2006Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania

Todos los derechos reservadosQILLQAQKUNA

Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.Brooklyn, New York, U.S.A.

2012 watapi urqhukun

Kay libroqa, tukuy pachapi Bibliamanta yachachinapaq urqhukun, kaytaqruna qullqita munasqanmanjina qusqanwan ruwakun. Mana vendenapaqchu

Tukuy Bibliamanta rimaykunaqa, “Diosmanta Qhelqasqa” Bibliamantaurqhukun; NM rikhuriptintaq Traduccion del Nuevo Mundo de las

Santas Escrituras (con referencias), niyta munan

What Does the Bible Really Teach?Quechua (Bolivia) (bh-QUB)

RUWAQKUNAAssociacao Torre de Vigia de Bıblias e Tratados

Rodovia SP-141, km 43, Cesario Lange, SP, 18285-901, BrasilPrinted in Brazil Brasilpi ruwasqa

KAYPI SUTIYKITA QILLQAY

YACHAQANA P´

AGINA

¿Kaytachu Dios nuqanchikpaq munarqa? � � � � � � � � � � � � � � � 31. ¿Mayqinkunataq Diosmanta chiqa

yachachiykuna kanku? � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 82. Bibliaqa Diosninchikmanta jamun � � � � � � � � � � � � � � � � � 183. ¿Imatataq Diosninchik Jallp�apaq munan? � � � � � � � � � � � � 274. ¿Pitaq Jesucristorı? � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 375. Dios rantiwasqanchik, Diospa astawan jatun regalon � � � 476. ¿Maypitaq wanusqakuna kachkanku? � � � � � � � � � � � � � � � 577. ¿Ima suyakuytaq wanusqakunapaq tiyan? � � � � � � � � � � � � 668. ¿Imataq Diospa Reinonrı? � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 769. ¿Qhipa p�unchaykunapichu kawsachkanchik? � � � � � � � � � 86

10. ¿Ima ruwaykunamantaq angeles tanqawanchik? � � � � � � � 9611. ¿Imaptintaq Diosninchik runa nak�arinanta saqin? � � � � 10612. ¿Imaynata kawsananchikta Dios munan? � � � � � � � � � � � 11513. Diosjina kawsaytaqa qhawananchik tiyan � � � � � � � � � � � 12514. ¿Imaynata familiaykiwan kusisqa tiyakuwaq? � � � � � � � � 13415. ¿Imaynata Dios yupaychananchikta munan? � � � � � � � � 14416. Chiqa yupaychayta akllay � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 15417. Diosmanta manakuspa payman qayllaykunchik � � � � � � 16418. Bautizakuspa Diosman qayllaykunchik � � � � � � � � � � � � � 17419. Diospa munakuyninpi kallaypuni � � � � � � � � � � � � � � � � � 184Yapa � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 194

KAPUYNIN

¿IMA willaykunatataq telepi, radiopiima uyarinki? ¿Manachu maqanakuy-manta, suwakuymanta, wanuchinakuy-manta ima uyarikun? Chantapis llakiy-kunasniykipi t�ukuriy. Ichapis, amigoykichayri familiaykimanta pillapis unquy-kun chayri wanupun, chaytaq llakichi-chkasunki. Ichapis Jobjina llakiywan ji-nata ninki: “Ima p�unchaypis llakiyllananoqapajqa”, nispa ( Job 30:16).

Chayrayku ichapis tapukunki:ˇ ¿Kayjinata kawsananchiktachu Dios

munarqa?ˇ ¿Maypitaq llakiyniyta atipanaypaq

yanapata tariymanrı?ˇ ¿Mayk�aqllapis maqanakuykuna

Jallp�amanta chinkanmanchu?Biblialla kay tapuykunaman kutichi-

wanchik.

¿Kaytachu Dios˜

nuqanchikpaq munarqa?

BIBLIAQA, ALLIN KAWSAYTADIOS KAY JALLP�AMAN

APAMUNANTA NIWANCHIK.

“Payqa tukuy waqayta nawisninkumantapichanqa, mananataj wanuy kanqachu,nitaj waqaypis, nitaj qhapariypis, nitaj

nanaypis.” (Apocalipsis 21:4)

“Cojosqa tarukas jinaphinkiykachanqanku.”

(Isaıas 35:6)

“Ciegospis rikuytaatenqanku.”(Isaıas 35:5)

4

“Tukuy p�ampasqakajkunaqa [...] jatarimonqanku.”

(Juan 5:28, 29)

“Mana pipisnenqachu: Onqosqa

kani, nispaqa.”(Isaıas 33:24)

“Nacionnimpeqa ashkha trigo[chayri mikhuna] ka[nqa].”

(Salmo 72:16)

BIBLIAMANTA YACHAKUNAYKIQA ALLINNIYKIPAQTawa, phichqa kaq paginapi ima-

chus rikukusqanqa mana juk cuen-tollachu, imaraykuchus Diosllataqajina kananta nirqa, Bibliataq imay-natachus junt�akunanta willawan-chik.

Astawanpis llakiypi kaspaimaynatachus kusisqa kaw-sakunata yachachillawan-chiktaq. Ch�ampayniykipi,llakiyniykipi ima t�uku-riy, ichapis qullqimanta,familiaykimanta pillapisunqusqa kasqanmantachayri wanupusqanman-ta phutisqa kachkanki. Bi-bliaqa, chay tukuy llakiykuna-ta atipanapaq yanapawanchik,chantapis kay tapuykunaman kuti-chispa sunquchawanchik:

ˇ ¿Imaptintaq nak�arinchik?ˇ ¿Imaynatataq llakiyninchikta atipasunman?ˇ ¿Imatataq familianchik kusisqa kawsakunanpaq

ruwasunman?ˇ ¿Maymantaq wanuspa ripunchik?ˇ ¿Wanusqa familiaresninchikwan watiqmanta

tinkukapusunmanchu?ˇ ¿Imaptintaq Diospa nisqan junt�akunanta

suyasunman?

6 ¿Imatapunitaq Biblia yachachin?

Kay librota nawirisqaykiqa, Bibliamanta yachakuytamunasqaykita rikuchin, kay librotaq Bibliamanta yacha-kunaykipaq yanapasunqa. Sapa paginap ura kantunpi ta-puykunata tarinki, parrafopi nawirisqaykimanjina kuti-chinaykipaq. Achkha runastaq, Jehovamanta sut�inchaq-kuna ajinamanta Bibliamanta yachachisqankuta allinpaqqhawanku, qampis allinpaq qhawanaykita suyayku. Ima-tapunichus Biblia yachachisqanta yachanaykipaq Dios ya-napasunanta munayku.

BIBLIATA ALLINTA RIQSIY

BIBLIAQA 66 librosniyuq, sapa librotaq t�aqakunapi, p�itiku-napi ima rak�isqa kachkan. Bibliapi mask�anapaq rikhurip-tin, nawpaq kaq numeroqa t�aqa niyta munan, qhipan kaqnumerotaq p�iti niyta munan. Sut�incharinapaq, “2 Timoteo3:16” rikhuriptin, 2 kaq carta Timoteoman, 3 t�aqa, 16 p�itiniyta munan.

Kay libropi Bibliamanta p�itikunata mask�anki chayqa, Bi-bliata allinta riqsinki. Chantapis Bibliata nawiriyta qallarin-ki chayqa, sapa p�unchay kimsa chayri phichqa t�aqata na-wirispaqa, juk watapi Bibliata nawiriyta tukunki.

¿Kaytachu Dios˜

nuqanchikpaq munarqa? 7

¿QHAWARINKICHU imaynatachus wawas anchata tapuy-kachasqankuta? Wawasqa parlayta qallariytawan manasayk�uspa tukuy imata tapuriwanchik: “¿Imaraykutaq ja-naqpacha pukayanrı?”, “¿Imaraykutaq ch�askakuna k�an-chanku?”, “¿Pitaq p�isqitusta takiyta yachachirqa?”, nispa.Munaspapis, wakin kutiqa mana kutichiyta atillanchik-chu. Allinta kutichiptinchikpis: “¿Imarayku-taq?”, nispa tapullawanchiktaq.

2 Mana wawasllachu jinata tapunku.Winasqanchikmanjina tapukullan-chikpuni, mayman chayanapaqpis,imamanta jark�akunapaqpis chayriimata yachanallapaqpis. Chaywan-pis wakinkunaqa, manana imatapistapukunkuchu. Wakinkunataq tapukus-papis, ch�inyakapunku.

3 Kay librop tapanpi, chan-ta 3, 6 paginanpi, kay yacha-qanap qallariyninpi ima rikhu-

1, 2. Wakin kutipi, ¿imaraykutaq tapukunan-chik tiyan?3. ¿Imaraykutaq wakinkuna manana tapuyku-nasninkupaq kutichiykunata mask�ankuchu?

1 YACHAQANA

¿Mayqinkunataq Diosmantachiqa yachachiykuna kanku?

¿Diosninchik˜

nuqanchikmanta interesakunchu?

¿Imaynataq Diosr´ı? ¿Sutiyuqchu?

¿Payman qayllaykuyta atisunmanchu?

riq tapuykunapi t�ukuriy. Kay tapuykunataqa, tapukuna-punicha kanman. Chaywanpis, achkha runasqa, manaima kutichiykunatapis mask�ankunachu. ¿Imaraykutaqrı?¿Chay tapuykunaman Bibliapi kutichiykunata tarisunman-chu? Wakin runas, Bibliap kutichisqanqa yuyayniyuqlla-paq kasqanta ninku. Wakintaq mana asipayachikunanku-paq manana imatapis tapukunkuchu. Wakkunataq Dios-manta yachachiqkunallapaq chayqa, nispa ninku. ¿Qamimatataq ninkiman?

4 ¿Manachu tapuyniykipaq kutichiykunata riqsiyta mu-nawaq? Icha jinata tapukunki: “¿Imapaqtaq kawsanchikrı?¿Kay kawsayllachu kanman? ¿Imaynataq Diosrı?”. Kay-kunata tapukuspa allinta ruwanki, amataq tapuyniykipaqallin kutichiykunata mask�aspa sayk�uychu. Jesucristo, su-maq yachachiqjina nirqa: “Manakuychej, qosunkichejtaj;mask�aychej, tarinkichejtaj; punkuta takaychej, kicharison-qachejtaj”, nispa (Mateo 7:7).

5 Tapuykunasniykiman kutichiykunata mask�anki chay-qa, mana qhasipaqchu kanqa (Proverbios 2:1-5). Mana ru-nap nisqan jinachu, Bibliaqa kay tapuykunaman kutichin,qamtaq chay kutichiykunata riqsiyta atiwaq, entiendena-paqjinalla kasqanrayku. Astawanpis Bibliap kutichiykunas-ninqa kusiyta, suyayta ima quwanchik. Chantapis ch�am-paykunapi kaspapis kusisqa kawsakunapaq yanapawan-chik. Juk tapuyta kutichispa qallarina.

¿DIOSNINCHIK RUMI SUNQUCHU?6 Wakinkuna Diosninchik rumi sunqu kasqanta yuyan-

ku. “Diosninchik nuqanchikmanta llakikunman chayqa,manacha kawsayninchik kunanjina kanmanchu”, nispaninku. Kunanqa, maqanakuymanta, chiqninakuymanta,

4, 5. ¿Imastataq tapukusunmanrı, imaraykutaq kutichiykunata mas-k�ananchik tiyan?6. ¿Imaptintaq wakinkuna runap nak�ariyninmanta Diosninchikmana llakikusqanta ninku?

¿Mayqinkunataq Diosmanta chiqa yachachiykuna kanku? 9

nak�ariymanta ima, junt�a kawsayninchikqa. Tukuypis un-qunchik, nak�arinchik, familianchikmanta pillapis wanu-puptin llakikunchik, phutikunchik ima. Chayrayku wa-kinkuna ninku: “Diosninchik munakuwasunman chay-qa, ¿manachu tukuy llakiykunamanta jark�awasunman?”,nispa.

7 Mana chayllachu, religionmanta yachachiqkuna, ru-naman Diosninchik rumi sunqu kasqanta yuyachinku. Pi-llapis wanupuptin, pillapis unquptin, “Diospa munayninkarqa”, nispa ninku. Chayta nispaqa, Diosninchik llakiy-kunamanta juchayuq kasqanta nichkanku. ¿ Jinachu kan-man? ¿Imatataq Biblia yachachin? Santiago 1:13 kutichi-wanchik: “Mayqellampis juchaman urmanapaj tanqasqakashaspa, ama nichunchu Diospuni juchaman urmanam-paj tanqasqanta, imaraykuchus Diosqa mana juchamantanqasqa kayta atinchu nitaj pitapis tanqanchu jucha-man urmanankupaj”. Chayrayku Diosninchik mana jay-k�aq ima saqratapis ruwanchu ( Job 34:10-12). Arı, Diosnin-chik saqra ruwaykuna kananta saqin. Chaywanpis, saqrakananta saqiyqa, mana kikinchu saqrata ruwaywanqa.

8 Juk yuyayniyuq, munakuq tatapi t�ukuriy, wasinpiqachurin tiyakun. Kay churintaq mana kasuspa, wasinmantaripuyta munaptin, tatanqa mana jark�akunchu. Kay churinmana allinta purispa ch�ampaykunaman urmaptin, ¿tatanchay ch�ampaykunaman urmachisqantachu niwaq? Mana,¿icharı? (Lucas 15:11-13). Jinallataq Diosninchikpis, runamana allinta puriyta munaptinqa, payqa mana jark�anchu,chayrayku Diosninchikqa mana nak�ariymanta juchayuq-chu, runallataq chaytaqa mask�akun. Runap nak�ariynin-

7. a) ¿Imaptintaq nisunman religionmanta yachachiqkunaqa, runa-man Diosninchik rumi sunqu kasqanta yuyachisqankuta? b) ¿Imata-taq Biblia runa nak�arichkasqanmanta yachachin?8, 9. a) Saqrata ruwaywan, saqra kananta saqiywan mana kikinchukasqanta, ¿imaynata sut�inchawaq? b) ¿Runa saqra ruwasqanmantaDiosninchikta juchachasunmanchu?


manta Diosninchikta juchachaspaqa, maytapuni panta-chkasunman.

9 Kunanqa runa nak�arichkan, Diosninchiklla yachanimaraykuchus runa nak�arinanta saqisqanta. Pay yachay-niyuq, atiyniyuq, Ruwawaqninchik ima kasqanrayku, ma-na imatapis willanawanchikchu tiyan. Chaywanpis mu-nakuwasqanchikrayku tukuy imata willawanchik. Chun-ka jukniyuq yachaqanapi, imaptinchus Diosninchik runanak�arinanta saqisqanta astawan yachasunchik. Diosnin-chik manapuni ch�ampayninchikmanta juchayuqchu. As-tawanpis paylla tukuy llakiykunata chinkachinqa (Isaıas33:2).

10 Chantapis Diosqa, santo (Isaıas 6:3). Chaytaq manach�ichiyuq, mana saqrayuq, llimphu kasqanta niyta mu-nan. Chayrayku tukuy sunquwan payllapi atienekusun-man, saqra runapi atienekunamantaqa. Mana mayqin k�a-cha kamachiqpis, saqra runap ruwasqanta chinkachiytaatinmanchu. Diostaq tukuy atiyniyuq, paylla runap saq-ra ruwayninta, tukuy llakiynintapis tukuchinqa. Jinaman-ta saqra kaqta winaypaq chinkachinqa (Salmo 37:9-11).

¿DIOSNINCHIK PHUTIKUNCHULLAKIYKUNAPI KACHKAPTINCHIK?

11 ¿Diosninchik phutikunchu kayjina llakiypi kasqan-chikmanta? Bibliaqa, Diosninchik chiqa kaqta munakus-qanta yachachin (Salmo 37:28). Payqa allin ruwaykunata,saqra ruwaykunatapis qhawachkan, tukuy saqra ruway-kunatataq, chiqnin. Bibliaqa, Jallp�ata saqra ruwayman-ta junt�ata rikusqanmanta, Diosninchik “mayta sonqon-ta nanachikus[qanta]” niwanchik (Genesis 6:5, 6). Ku-nantaq Diosninchikqa kasqan jinallapuni (Malaquıas 3:6).

10. ¿Imaptintaq suyasunman Diosninchik tukuy saqra ruwaykunata,llakiykunata ima chinkachinanta?11. a) ¿Imaynata Diosninchik saqra ruwaykunata qhawan? b) ¿

Ñak�a-

richkaptinchik nuqanchikmanta Diosninchik dakunchu?


Saqrata chiqnikuchkallanpuni, nak�ariqkunamantataqphutikuchkallanpuni. Chayrayku, “payqa qankunamantadakun”, nispa Biblia niwanchik (1 Pedro 5:7).

12˜

Nak�arichkaptinchik, ¿imaraykutaq nisunman Dios-ninchik phutikusqanta? Imaraykuchus Bibliaqa, paymanrikch�akuqta ruwawasqanchikta niwanchik (Genesis 1:26).Chayrayku, k�acha kanchik chayqa, Diosninchik k�achakasqanrayku. T�ukuriy, k�acha runata nak�arichkaqta rikus-pa, ¿phutikunkichu? Qam phutikuptiyki, ¿manachu Dios-ninchik astawanraq phutikunman?

13 Runapta juk k�acha kayninqa, munakuyta atisqan.Chaypipis Diosninchikman rikch�a-kunchik. Bibliaqa yachachiwan-chik: “Diosqa munakuymin”, nispa(1 Juan 4:8). Dios munakusqanray-ku, nuqanchikpis munakuyta atin-chik. Tukuy llakiykunata, nak�ariy-kunata ima, chinkachiyta atiwaqchayqa, ¿manachu chinkachiwaq?¿Manachu munakusqaykirayku tu-kuy llakiykunata chinkachiwaq?Chinkachiwaq, ¿icharı? JinallatataqDiosninchikpis, tukuy llakiykunatachinkachinqa. Kay librop qallariy-ninpi willakusqanqa mana cuento-llachu, nitaq qhasi suyayllachu,Diosninchik parlasqanqa junt�a-kunqapuni. Chay willaykunapi ini-napaqqa, astawan Diosninchiktariqsinanchik tiyan.

12, 13. a) ¿Imaraykutaq munakuyta atin-chik, chayrayku nak�ariqkunata rikuspaimayna sientekunchik? b) ¿ImaraykutaqDiosninchik tukuy llakiykunata chinkachi-nanta suyasunman?

Riqsisunanpaqpillamanpisqayllaykuptiyki,sutiykitaraq willanki,¿ichar

´ı? Diosqa

Bibliapi sutintawillawanchik


DIOSNINCHIK PAYTARIQSINAYKITA MUNAN

14 Riqsisunanpaq pillamanpis qayllaykuptiyki, ¿mana-chu nawpaqta sutiykita willanki? ¿Diosninchikrı, sutiyuq-chu? Religionesqa, Diospa sutin “Tata Dios” kasqanta, “Se-nor” kasqanta ima yachachinku, kaykunaqa mana sutis-chu. Kaykunaqa “corregidor”, “jilakata” niy jinalla. Arı,Bibliaqa, Diosninchik “Tata Dios”, “Senor” kasqanta wi-llawanchik. Chaywanpis, willallawanchiktaq sutiyuq kas-qanta, sutintaq Jehova. Salmo 83:18 niwanchik Diospa

14. ¿Imataq Diospa sutin, imaraykutaq sutinta uqharinanchik tiyan?

Bibliaqa, Jehov´

a munakuqRuwawaqninchik kasqanta yachachin

sutin, Jehova kasqanta. Bibliaykipi mana Diospa sutin ri-khuriptin, kay 195-197 paginaspi qhawarinaykita manay-ku. Biblia qillqakuchkaptin Diospa sutinqa, tukuyniqpi ri-khuriq. Chayrayku Diosqa, sutinta riqsinaykita, uqhari-naykita ima munan. Diostaq payta riqsinanchikpaq Bi-bliata quwanchik.

15 Diospa sutinqa, Jehova. Payllataq chay sutita chura-kurqa. Chay sutinqa, paypa parlasqan mana qhasipaqchukasqanta niyta munan, manaqa parlasqanqa junt�akun, ji-namanta tukuy munaynin junt�akunpuni.� Dioslla Jeho-va sutiyuq. Jehovaqa tukuy imapi k�ata. Qhawarina imas-pichus.

� Diospa sutinmanta astawan yachanaykipaq, 195-197 paginastanawiriy.

15. ¿Imataq Diospa sutin niyta munan?

K�acha tatapmunakuyninqa,

Diosninchikpa jatunmunakuynintarikuchiwanchik


16 Salmo 83:18 Jehovamanta nin: “Qan Tata Dioslla Pa-tapi Kaj Dios [kanki]”, nispa. Chantapis, Diosllata “TukuyAtiyniyoj”, nispa sutichakun. Apocalipsis 15:3 nin: “Anchajatuchaj, t�ukunapajtaj ruwasqasniykeqa, Tukuy AtiyniyojSenor Dios.

Ñankunaykeqa cheqan, cheqataj kanku. Qanqa

tukuy nacionespa Reynin kanki”, nispa. ‘Tukuy Atiyniyuq’kasqan rimayqa, Diosmanta astawan atiyniyuqqa mana pi-pis kasqanta niyta munan. Kallpanqa mana imawanpis ki-kinchakunchu, mana tukukuyniyuq. Chantapis kay Salmo90:2 nin: “Winaymanta winaykama qan Dios kanki”, nis-pa. Kaytaq payllawinaymantapacha kawsasqanta niyta mu-nan. ¿Manachu kaykuna t�ukurichiwanchik?

17 Diosninchiklla tukuy imata ruwarqa. Apocalipsis 4:11nin: “Senor Diosniyku, qanllamin jatunchanapaj jina kan-ki, may sumajpaj jina qhawana, tukuy atiyniyojtaj, imaray-kuchus qanmin tukuy kaj chhikata ruwarqanki; munay-niykirayku ruwasqa karqanku, kakushankutaj”, nispa. Jeho-vaqa, tukuy imamanta Ruwaqnin. Janaqpachapi angelesta,cielopi ch�askasta, sach�aspi puquykunata, tukuy imaymanayakupi kawsaqkunata, tukuy imata, Pay ruwarqa.

¿JEHOVAMAN QAYLLAYKUYTA ATISUNMANCHU?18 Wakinqa, Jehovap jatun kayninta qhawaspa mancha-

rikunku. May jatun kasqanrayku mana jayk�aq Diosmanqayllaykuyta atinankuta ninku, manataq paykunamantadakusqanta nillankutaq. ¿ Jinachu kanman? Mana, Biblia-qa Jehovamanta nin: “Mana karupichu kashan sapa uj-ninchejmanta”, nispa (Hechos 17:27). Astawanpis nillan-taq: “Diosman astawan qayllaykuychej; paypis qayllamu-sonqachej”, nispa (Santiago 4:8).

16, 17. ¿Imatataq Jehovamanta yachachiwanchik: a) “Tukuy atiyni-yuq” kasqan? b) “Winaymanta winaykama Dios” kasqan? c) “Ruwaq”kasqan?18. ¿Imaraykutaq wakin runas, “mana jayk�aq Diosman qayllaykusun-manchu”, nispa ninku, chaywanpis imatataq Biblia yachachin?


19 ¿Imaynatataq Ruwawaqninchikman qayllaykusun-man? Mana jayk�aq Diosmanta yachakuyta saqispa. Jesusnirqa: “Kaymin chay winay kawsayqa: Qan k�ata cheqaDiosta rejsisunanku, kachamusqayki Jesucristotapis”, nis-pa ( Juan 17:3). Kaypi nisqanmanjina, Jehovamanta, Jesu-cristomanta ima yachakuyqa, ‘winay kawsayman’ apan.Qhawanchikjina, ‘Diosninchikqa munakuymin’ (1 Juan4:16). Chaywanpis, Jehovapta wak k�acha kaykunasnin ti-yapullantaq. Biblia nin: “[Jehovaqa] khuyakuyniyoj, k�a-cha sonqoyoj, llamp�u sonqo, imamantapis mana usqhay-ta phinarparikojlla, manachayqa khuyakuypeqa jatun, ji-nallataj cheqa kaypipis”, nispa (

Éxodo 34:6). Payqa ‘k�acha,

perdonanapaq wakichisqa’ (Salmo 86:5). Pacienciayuq(2 Pedro 3:9). Diosqa mana saqirpawanchikchu (Salmo94:14). Bibliata nawirisqaykimanjina, imaynachus JehovaDios kasqanta astawan yachakunki.

20 Diosninchikta mana rikuyta atinchikchu, payqa jukes-pıritu ( Juan 1:18; 4:24; 1 Timoteo 1:17). Chaywanpis, Bi-blia imaynachus kasqanta willawanchik. Salmopi ‘may k�a-cha kasqanta t�ukuspa qhawayta’ atisqanchikta niwanchik(Salmo 27:4; Romanos 1:20). Paymanta astawan yachakun-ki chayqa, astawan riqsisqa qampaq kanqa, astawantaq pay-ta munakunki, astawantaq payman qayllaykunki.

21 Bibliaqa, Diosta Tatanchiktajina qhawananchikta ni-wanchik, pisimanta pisi imaraykuchus chayta niwasqan-chikta yachanki (Mateo 6:9). Diosqa mana kawsayllatachuquwanchik, astawanqa juk k�acha tatajina Diosqa, allintakawsakunanchikta munan (Salmo 36:9). Biblia yachachi-llantaq, tukuy nuqanchik Jehovap amigon kayta atisqan-

19. a) ¿Imaynata Diosninchikman qayllaykusunman, ima bendicio-nestataq jap�isunman? b) ¿Diospa mayqin k�acha kaynintaq astawangustasunki?20-22. a) Diosta mana rikuyta atispapis, ¿payman qayllaykuyta ati-sunmanchu? b) Allinniykita munaspa, ¿imata wakinkuna nisunqan-ku, chaywanpis imatataq qam ruwanayki tiyan?


chikta (Santiago 2:23). T�ukuriy: qamqa, ¡Ruwawaqnin-chikpa amigon kayta atinki!

22 Bibliamanta astawan yachakuptiyki, ichapis wakinku-na allinniykita munaspa, yachakuchkasqaykita saqinayki-ta nisunqanku, religionniykita mana saqinaykipaq. Amapipis jark�asunanta saqiychu, Diospa amigon kayqa ima-mantapis aswan sumaq.

23 Yachakuyta qallarichkaspaqa, mana tukuyninta jap�i-qayta atillankichu. Mana manchachikuspa yanapata ma-nakunayki tiyan. Jesusqa wawajina llamp�u sunqu kayqa,may allin kasqanta nirqa (Mateo 18:2-4). Yachanchikjinawawasqa tapukullankupuni. Diosqa tapuykunasniykipaqkutichiykunata tarinaykita munan. Bibliaqa, unay runas-manta allinta parlan, paykuna tukuy sunquwan Jehovatariqsiyta munasqankurayku. Paykunaqa Diospa Palabrantasumaqta nawirirqanku, imatachus uyarisqanku chiqachusmanachus kasqanta yachanankupaq (Hechos 17:11).

24 Sumaqta Bibliata nawirispaqa, Diosta allinta riqsi-sunchik. Bibliaqa mana wak libroswan kikinchakunchu.¿Imaptintaq? Chayta qhipan yachaqanapi rikusunchik.

23, 24. a) ¿Imaptintaq Bibliamanta yachakuchkaspa tapuyta manamanchachikunaykichu tiyan? b) ¿Imatataq qhipan yachaqanapi riku-sunchik?

BIBLIAP YACHACHISQAN

ˇ Diosqa qammanta mayta dakun (1 Pedro 5:7).ˇ Diospa sutinqa, Jehova (Salmo 83:18, NM ).ˇ Jehova payman qayllaykunaykita munan

(Santiago 4:8).ˇ Jehova Diosninchik munakuyniyuq, khuyakuy-

niyuq, k�acha sunquyuq ima (Éxodo 34:6; 1 Juan

4:8, 16).


¿YUYARINKICHU munasqa amigoyki juk sumaq regalo-ta qususqanmanta? Kusikurqankicha, sunquykipis qhalla-llarirqacha. Jinamanta amigoyki munakuyninta rikuchi-surqa, qamtaq gracias nirqankicha.

2 Kikillantataq Diosninchik Bibliata juk sumaq regalota-jina quwanchik. Chayrayku, gracias ninanchik tiyan. Bi-blialla tukuy imata riqsichiwanchik. Willawanchik imay-natachus Diosninchik janaqpachata, ch�askasta, Jallp�ata,runata ima ruwasqanta. Astawanpis Bibliap nisqanqa,ch�ampayninchikta, llakiyninchikta ima atipanapaq ya-napawanchik. Chantapis Bibliaqa, imaynatachus Jallp�a-paq Diospa munaynin junt�akunanta willallawanchiktaq.¿Manachu Biblia Diospa sumaq regalon kasqanta nisun-man?

3 Jehova Bibliata quwasqanchikqa, Jehovap k�acha kay-ninta rikuchiwanchik, chaytaq sunqunchikta kusichin.Chantapis Diosqa, payta riqsinanchikta munan, chaypaq-

1, 2. ¿Imaraykutaq Biblia Diospa sumaq regalon kasqanta nisun-man?3. ¿Imapaqtaq Diosninchik Bibliata quwanchik, chaytaq sunqun-chikta kusichinchu?

2 YACHAQANA

BibliaqaDiosninchikmanta jamun

¿Imapitaq Biblia mana kikinchu wak libroswan?¿Imaynamanta Biblia ch�ampaykunasninchikta

atipanapaq yanapawanchik?¿Imaraykutaq Bibliap profeciasninpi

atienekusunman?

taq Bibliata quwanchik. Bibliaqa Diosman qayllaykuna-paq yanapawanchik.

4 Mana qamllachu Bibliayuq kanki. Bibliaqa iskay wa-ranqa kimsa pachak simipi urqhukun. Jinamanta, Jallp�a-pi yaqha tukuy runas Bibliata nawiriyta atinku. Sapa se-mana,Bibliaqa junumanta astawan runaman chayan.Wa-ranqa junukunaBiblias kunankama ruwakun.Chayrayku,mana mayqin libropis Bibliawan kikinchakunchu.

5 Chantapis Bibliaqa, ‘Diospa yuyaychasqan’ (2 Timo-teo 3:16). ¿Imatataq kay niyta munan? Bibliallataq jina-manta sut�inchawanchik: “Espıritu Santomin Diosmantachay imasta parlarqa runasnejta”, nispa (2 Pedro 1:20, 21).Juk tatawawanwan cartata qillqachikunmanjina, wawapisqillqachun, cartaqa mana wawaptachu manaqa tatapta.Jinallataq Bibliawanpis, mana qillqaqkunaptachu mana-qa Diospata. Chayrayku, Bibliaqa Diospa yuyaynin, ‘chi-qamanta Diospa Palabran’ (1 Tesalonicenses 2:13).

4. ¿Imatataq Biblia urqhukusqanmanta niwaq?5. ¿Imaptintaq nisunman Biblia Diospa yuyaychasqan kasqanta?

Kay Traducci´

on del Nuevo Mundo de las SantasEscrituras nisqa achkha simispi urqhukun

19

BIBLIAQA CHIQANMANA ISKAYTACHU PARLAN

6 Bibliaqa, 1513 qayna pacha (q.p.) watamantapachaqillqakurqa, 1600 wataspitaq qillqayta tukukurqa. Tukuylaya runas chay wataspi Bibliata qillqarqanku, wakcha ru-namantapacha, qhapaq runakama, chakra runamantapa-cha, kamachiq runakama, chanta juk jampiqpis qillqallar-qataq Lucas sutiyuq. Tukuy laya runa kaspapis, juk yuyay-llata Bibliapi qillqarqanku. Qallariyninmantapacha tuku-kuyninkama Bibliaqa mana iskaytachu parlan.�

7 Genesis libroqa imaynatachus runap ch�ampaynin qa-llarisqanta willawanchik, Apocalipsis librotaq imaynata-chus Jallp�anchik paraisoman tikrakunanmanta willawan-chik. Bibliaqa unaymantapacha runap kawsayninmantawillawanchik, chantapis Diospa munaynin junt�akunan-manta ima. ¿Manachu Biblia juk yuyaylla kasqan, t�uku-chiwanchik? ¿Manachu chayta Diospa Palabranmanta su-yasunman?

8 Bibliaqa runap yachaqasqanmanta (cienciamanta)parlaspaqa mana pantanchu. Diosqa, Levıtico libropi llaq-tanta kamachirqa, unqusqa kaqkunaqa karunchakunan-kuta, mana unquyninkuta wakkunaman chimpachinan-kupaq, chantapis llimphu kanankuta kamachirqa, chaypachaqa mana mayqin llaqtapis chayta yachaqchu. Dios-ninchiktaq nawpaqmantapacha allinninkupaq chaytallaqtanman yachachirqa. Chantapis unayqa runasqa Jall-p�amanta pantasqata yuyaq kanku, ¿jina pantasqallata-taqchu Bibliata qillqakurqa? Mana. Jallp�amanta parlas-

� Wakinkuna mana yachaspalla, “Bibliaqa iskayta parlan”, nispaninku. Kaymanta astawan yachakuyta munaspaqa, La Biblia... ¿la Pa-labra de Dios, o palabra del hombre?, nisqa libropi 7 yachaqanata na-wiriy. Kaytataq Jehovamanta sut�inchaqkuna urqhunku.

6, 7. ¿Imatataq Biblia juk yuyaylla kasqan rikuchiwanchik?8. ¿Imapitaq Biblia mana pantanchu?


pa, Biblia jinata willawanchik: “Kay pachatataj [Diosqa]mana imallaman warkhuykun”, nispa ( Job 26:7). Biblia-qa mana runap yachaqasqanmantachu parlan, chaywan-pis mana imapi pantanchu. ¿Manachu chaytapuni Dios-pa Palabranmanta suyasunman?

9 Bibliaqa historiamanta parlaspa, atienekunapaqjinachiqata parlan. Pillamantapis parlaspa, mana sutillanta-chu niwanchik, manaqa nawpa tatasninmantapis, tukuyimata sut�itawillawanchik.�Mana Bibliata qillqaqkunaqa,llaqtanku atipachikusqanmanta, mana qillqarqankuchu,pakarqanku. Bibliata qillqaqkunataqrı chiqanta, mana ju-chankuta pakaspa, kasqanta qillqarqanku. Sut�incharina-paq; Moisesqa, Numeros libropi, juchanrayku jasut�ichi-kusqanta payllataq qillqarqa (Numeros 20:2-12). Wakinlibrosqa, runap kawsayninmanta parlaspa, mana kasqan-tachu parlanku. Bibliataq, Diosmanta jamusqanrayku,maychus kasqanta parlan.

BIBLIAQA SUMAQTAYUYAYCHAWANCHIK

10 Diosninchik Bibliata yuyaychasqanrayku, “may su-maj kashan yachachinapaj, juchata reparachinapaj, cheqakajman kutirichinapaj” ima (2 Timoteo 3:16). Bibliaqa ya-napanawanchikpaqjina qillqakun. Bibliapiqa Diosnin-chik allinta riqsiwasqanchikta rikunchik. Chayrayku Bi-blia Ruwawaqninchikmanta jamusqanta ninchik. Diosqanuqanchikmanta astawan, sunqunchikta, yuyayninchik-ta ima riqsin. Yachallantaq, ima ruwaykunamantachusjark�akunanchik kasqanta, kusisqa kawsakunanchikpaq.

� Lucas 3:23-38 p�itikunapi pikunachus Jesuspa nawpa tatasnin kas-qankuta qhawariy.

9. a) ¿Bibliaqa historiamanta parlasqan chiqachu? b) ¿Imaptintaq Bi-bliata qillqaqkuna maychus kasqanta qillqarqanku?10. ¿Imaptintaq Bibliap nisqanta ruwananchik tiyan?

Bibliaqa Diosninchikmanta jamun 21

11 Jesuspayachachisqanpi t�ukuriy. Mateopi 5, 6, 7 t�aqa-pi ima, Urqupi Yachachisqan kachkan. Kay sumaq umalli-richiypiqa, Jesus tukuy imata yachachirqa, imaynatachuskusiyta tarinanchikmanta, phinanakuptinchik allinyaku-nanchikmanta, Diosmanta manakunamanta, kapuwasqa-

11, 12. a) ¿Imamanta Jesus urqupi yachachirqa? b) ¿ImamantataqBiblia yachachin, chantapis imaraykutaq chay yachachiy allinnin-chikpaq kanman?

Isa´ıas Babilonia

thu˜

nisqakananmantawillarqa

llanchikwan kusisqa kanamanta ima, parlarqa. Chaypa-cha Jesuspa yachachisqanqa, kunanpis nuqanchikta yana-pachkallawanchikpuni.

12 Bibliaqa, familiamanta, llamk�aymanta, wakkunawanallinta apanakunamanta ima yuyaychawanchik. Kay yu-yaychaytaq tukuypaq, chantapis allinninchikpaqpuni.Diosninchik Isaiasniqta nirqa: “Noqamin Senorniyki TataDios kani; noqa yachachiyki imachus qampaj allin kas-qanta”, nispa (Isaıas 48:17).

PROFECIASMANTA LIBRO13 Bibliaqa achkha profeciasmanta parlan, yaqha tukuy-

ninkutaq junt�akunna. Sut�incharinapaq; Jehovaqa 700q.p. watapi profeta Isaiasniqta, Babilonia llaqta urmanan-manta, willarqa (Isaıas 13:19; 14:22, 23). Astawanpis Bi-bliaqa, imaynamantachus urmananta nirqa. Babiloniataurmachiqkuna mayuta ch�akichispa, babilonioswan manamaqanakuspalla mayunta Babiloniaman yaykunankutanirqa. Mana chayllachu, Biblia nawpaqmantana, kama-chiq Ciro Babiloniata urmachinanta willarqa (Isaıas 44:27–45:2).

14 Isaıas qillqasqanmanta iskay pachak watanman, 539q.p. watapi octubre killa 5, 6 ch�isinpi juk qutu soldadosBabiloniap qayllanpi kachkarqanku. ¿Pitaq paykunata ka-machichkarqa? Persiamanta kamachiq Ciro. KaykamaqaIsaiaspa profecian nisqanmanjina junt�akuchkarqa. ¿Ka-machiq Ciro, soldadosnintin, babilonioswan mana maqa-nakuspalla Babilonia llaqtata atipankumanchu karqa?

15 Chay ch�isiqa, Babiloniapi tiyakuqkunaqa, llaqtankujatun pirqayuq kasqanrayku, mana manchachikusparaymichakuchkarqanku. Chaykamataq, kamachiq Ciro

13. ¿Ima profeciatataq Jehova Isaiasman Babiloniamanta qillqa-chirqa?14, 15. ¿Imaynatataq Babiloniamanta Isaiaspa willasqan junt�akurqa?


Babiloniap mayunta ch�akichichkarqa, jinamanta solda-dosnin mayunta pirqaman qayllaykunankupaq. ¿Yaykuy-ta atinkumanchu karqa? Arı, imaraykuchus Babiloniappunkunqa, ¡kichasqalla kachkarqa!

16 Jehovaqa, Babiloniamanta jinata nirqa: “Mananachaypi jayk�ajpis runas tiyakonqankuchu, nitaj llajta-chakonqankuchu. Arabespis mananapuni chaypi jarakon-qankuchu, nitaj michejkunapis chaypi uywasninkuta mi-chenqankuchu”, nispa (Isaıas 13:20). Kay profeciaqa manallaqta urmanallanmantachu parlarqa, manaqa winaypaqthunisqa kananmantapis. Kay profeciataq junt�akurqa. Ku-nanqa Babiloniap raqaynin Bagdad llaqtamanta qayllan-pi (80 kilometrosninman) Irak suyupi kachkan. Kunantaqchay llaqtaqa, ch�in pacha, mana pipis tiyanchu. JehovaIsaiasniqta nirqa: “Chinkachiy pichanawan paykunata pi-charparisaj”, nispa (Isaıas 14:22, 23).�

� Bibliap profeciasninmanta astawan yachakunaykipaq, Un libro paratodo el mundo nisqa folletopi 27, 28, 29 paginasta nawiriy. KaytataqJehovamanta sut�inchaqkuna urqhunku.

16. a) Isaıas nisqanmanjina, ¿imamantaq Babilonia tukunan karqa?b) ¿Imaynata Babilonia ch�in pampaman tukurqa?


17 ¿Manachu kay profecıas junt�akusqan, iniyninchik-ta kallpachan? Jehovap parlasqanqa junt�akurqa, chaytaqJehova qhipapaq paraisomanta parlasqanpis, junt�akunan-ta rikuchiwanchik (Numeros 23:19). Chayrayku winaykawsayta suyakuyta atinchik, “mayqentachus mana jayk�ajllullakoj Diosqa qonanta nerqa manaraj kay pacha ruwas-qa kashajtin” chayta (Tito 1:2).�

‘DIOSPA PALABRANQA KAWSAYNIYUQ’18 Kay yachaqanaqa, Biblia k�ata kasqanta rikuchiwar-

qanchik. Bibliaqa, juk yuyayllamanta parlasqanrayku,

� Babiloniap thunikuyninqa, imaynatachus Bibliap profeciasnin jun-t�akusqanta rikuchiwanchik. Mana chayllachu, Bibliaqa Tiroqpatawan,Niniveqpatawan thunikuyninmanta parlallawanchiktaq (Ezequiel 26:1-5; Sofonıas 2:13-15). Chantapis profeta Danielqa, Babilonia thunis-qa kasqanmanta qhipaman, ima jatuchaq suyuschus rikhurimunantanawpaqmantapachana willarqa, chaykunataq Medopersia, Grecia imakarqanku (Daniel 8:5-7, 20-22). Kay librop yapanpi 199-201 paginas-pi, Mesiasmanta ima profeciaschus Jesuspi junt�akusqanta nawiriytaatinki.

17. ¿Imaptintaq Bibliap profeciasnin junt�akusqan, iniyninchiktakallpachan?18. ¿Imatataq apostol Pablo ‘Diospa Palabranmanta’ nirqa?

Babiloniap raqaynin


cienciamanta, historiamanta ima, chiqata parlasqanray-ku, sumaqta yuyaychawasqanchikrayku, profeciasninray-ku ima, may valorniyuq. Chaywanpis, mana chayrayku-llachu. Apostol Pablo Bibliamanta jinata nirqa: “DiospaPalabranqa kawsayniyoj, atiyniyojtaj; puraj filoyoj espada-manta astawan filo. Chay Palabraqa runaj sonqon ukhu-kamapuni chayan. Jinallataj yuyasqanta, sonqompi ima-tachus munasqantapis sut�ita rikuchin allinchus, mana-chus kasqanta”, nispa (Hebreos 4:12).

19 Diospa yuyayninta Bibliapi nawiriyqa, kawsaynin-chikta tikrachinman. Imayna runachus kasqanchikta re-parachiwanchik.Chantapis Bibliap nisqanmanjina ruwas-paqa, mana Diosta munakusqallanchiktachu rikuchin-chik, manaqa imachus sunqunchikpi kasqantapis riku-chillanchiktaq.

20 Bibliaqa, Diosmantapuni jamun, chayrayku nawiri-nanchik, munakunanchik ima tiyan.

Ñawirillankipuni

chayqa, Bibliata munakusqaykita rikuchinki. Chantapis,Jallp�apaq Diospa munaynin junt�akunanta munasqaykitarikuchinki. Qhipan yachaqanapi imaynatachus Diosnin-chik munayninta junt�ananta rikusunchik.

19, 20. a) Imayna runachus kasqanchikta reparakunanchikpaq,¿imaynata Biblia yanapawanchik? b) ¿Imaynamantataq Bibliata mu-nakusqanchikta rikuchisunman?


ˇ Bibliaqa Diospa yuyaychasqan, chayraykutaqchiqan, atienekunapaqjina (2 Timoteo 3:16).

ˇ Bibliap yuyaychaykunasninqa, sapa p�unchaykawsayninchikpi yanapawanchik (Isaıas 48:17).

ˇ Bibliapi Diosninchik parlasqanqa junt�akunqa(Numeros 23:19).


DIOSNINCHIK Jallp�api, tukuy runas kusisqa kawsaku-nankuta munan. Bibliaqa jinata niwanchik: “Tata Diosuj qhallallaj huertata Edenpi ruwarqa [...]. Chay huertapiTata Dios winacherqa tukuy laya sumaj sach�asta poqoy-ninta mikhunapaj”. Chayta ruwaytawan, Diosninchikqa,Adantawan, Evatawan ruwallarqataq, chanta chay qhalla-llaq huertaman kawsanankupaq paykunata churarqa, nir-qataq: “Miraychej, kay pachaman junt�aychej; atiyniyojtajkaychej”, nispa (Genesis 1:28; 2:8, 9, 15). RikunchikjinaDiosninchikqa, Adanwan Evawan wawasniyuq kananku-ta, Jallp�ata juk paraisoman tukuchinankuta, uywasta ka-machinankuta ima munarqa.

2 ¿Mayk�aqllapis, Diospa munayninmanjina runa Jall-p�api kawsanmanchu? Diosninchik, jinata kutichiwan-chik: “Noqa nini, chay nisqaytataj junt�asaq”, nispa (Isaıas46:9-11; 55:11). Ruwawaqninchik munayninta, junt�an-qapuni. Payqa, “kay pachatapis ruwarqa, kamacherqataj

1. ¿Imatataq Diosninchik Jallp�apaq munan?2. a) ¿Imaptintaq Diospa munaynin Jallp�apaq junt�akunanta suya-sunman? b) Biblia nisqanmanjina, ¿imayna runastaq winaypaqkawsanqanku?

3 YACHAQANA

¿Imatataq DiosninchikJallp�apaq munan?

¿Imatataq Diosninchik runaspaq munan?¿Imaynamanta Kuraq Supay Diospa

contranta sayaykun?¿Imaynatataq qhipaman Jallp�api

kawsasunchik?

ama ch�usajlla kanampaj, manachayqa kawsayniyojkunachaypi tiyakunankupaj” (Isaıas 45:18). ¿Imayna runas-taq, Diosninchik kay pachapi kawsakunankuta munar-qa? Paykuna, ¿machkha unaytataq kawsananku karqa?Bibliaqa, jinata kutichiwanchik: “Cheqan runasqa kaypachata herenciankupaj jap�enqanku, chaypitaj winaypajkawsanqanku”, nispa (Salmo 37:29; Apocalipsis 21:3, 4).

3 Kay pachapaq Diospa munayninqa, manaraq junt�a-kunchu. Kunanqa, runa mana Dios munasqanmanjina-chu kawsachkan. Runaqa unqun, wanun, chantapis ma-qanakun, wanuchinakun ima. Mana jayk�aq Diosninchikjinata kawsananchikta munarqachu. ¿Imaraykutaq Dios-pa munaynin mana junt�akunchu? Kay tapuytaqa manaruna kutichiyta atinmanchu, imaraykuchus kay ch�am-payqa janaqpachapi qallarirqa.

JUK ENEMIGO RIKHURIN4 Bibliaqa, Genesis libropi willawanchik, imaynatachus

Diospa enemigon,Eden huertapi rikhurisqanta.KayDios-pa enemigonqa, mana juk katarillachu. Bibliaqa Apoca-lipsispi chay katarimanta parlaspa nin, ‘Kuraq Supay, Sa-tanastaq, sutichasqa kasqanta. Payqa llullakuspa kay pa-chapi may chhika runasta pantachin’. Chantapis KuraqSupayta “unay nawpa katari” nispa sutichakullantaq (Ge-nesis 3:1; Apocalipsis 12:9). Arı, Diospa enemigonqa, jukatiyniyuq angel kasqa. Payqa katariniqta Evawan parlar-qa, kataripis parlachkanmanjina Eva uyarirqa. Kay an-gelqa, Diosninchik Jallp�ata runapaq wakichichkaqta, ri-kurqa ( Job 38:4, 6, 7).

5 Jehovaqa, tukuy ima ruwasqasninpi mana pantan-

3. ¿Ima llakiykunatataq Jallp�api rikunchik, chantapis imatataq tapu-kusunman?4, 5. a) ¿Pitaq katariniqta Evawan parlarqa? b) ¿Imaynamanta jukchiqan runa suwaman tukun?


chu. Chaywanpis, ¿pitaq Kuraq Supayta ruwarqarı? Pay-llataq munasqanrayku Supayman tukurqa. ¿Imaynataqchayrı? Imaynatachus juk runa, chiqan runa kaspapis, su-waman tukun, kikillantataq. ¿Imaynataq chay kanman?Ichapis runaqa, sunqunpi saqrata tarpun. Chay saqra ru-wayllapipuni t�ukurin chayqa, saqra munayqa sunqunpiwinan. Jinamanta chay runaqa saqra munayninta kasus-pa, juchallikun (Santiago 1:13-15).

6 Kikillantataq Supaypis saqrayarqa. Ichapis Supayqa,Diosninchikta uyarirqa Adanta, Evata miraychik, Jallp�a-man junt�aychik niqta (Genesis 1:27, 28). Supayqa jina-tacha yuyarqa: “Tukuy runasqa nuqata yupaychawanku-man, Diosta yupaychanankumantaqa”, nispa. Kay saqrayuyaytaq sunqunpi saphichakurqa, chayrayku llullakus-pa warmita ch�awkiyarqa (Genesis 3:1-5). Jinamanta chayangelqa “Kuraq Supayman” tukurqa, chay sutiqa Grie-go simipi “llullakuq” kasqanta niyta munan. Chantapis“Satanasman” tukullarqataq, chay sutitaq, hebreo simipi“churanakuq” kasqanta niyta munan.

7 Supayqa, Diosninchikta mana kasukunankupaq, llu-llakuspa Adanta, Evatawan ch�awkiyarqa (Genesis 2:17; 3:6). Adan, Eva ima, mana Diosninchikta kasukusqanku-rayku wanurqanku (Genesis 3:17-19). Adan juchallikus-qanrayku, manana junt�a runachu karqa, jinamanta mi-rayninman juchanta saqirqa (Romanos 5:12). Juk wist�uadoberapi adobeta ruwaptiyki, ¿imaynataq adobes lluq-sinku? Wist�ullataq, ¿icharı? Jinallataq tukuypis, Adan-manta jamusqanchikrayku, manallataq junt�a runaschukanchik. Tukuypis chayrayku, machuyanchik, wanun-chik ima (Romanos 3:23).

6. ¿Imaynamanta juk angel Kuraq Supayman, Satanasman ima tu-kurqa?7. a) ¿Imaraykutaq Adanwan Evawan wanurqanku? b) ¿Imaptintaqnuqanchik, machuyanchik, wanupunchik ima?

¿Imatataq Diosninchik Jallp�apaq munan? 29

8 Supayqa, Diospa contranta churanakuyta qallarirqa,Adanta, Evatawan juchallikunankupaq tanqaspa. Jehovapkamachiyninta pisipaq qhawaspa, Supayqa Jehovap con-tranta sayaykurqa. Ichapis Supayqa jinata nirqa: “Diosqamana allintachu kamachin, llullakun, mana runap allin-ninta munanchu. Chantapis, runaqa Diosmanta karun-

8, 9. a) ¿Imatataq Diosninchikmanta Kuraq Supay nisqa? b) ¿Imap-tintaq Diosninchik uqharikuqkunata mana kikinpi wanuchirqachu?

¿Satan´

as kay pachata Jesusman qunayanmanchukarqa, mana paypata kaptin?


chakuspa, imachus allin, imataqchusmana allin kasqantaakllaspa, allinta kawsayta atin. Astawanpis, nuqata kasu-waspa sumaqta kawsanqa”, nispa. ¿Imaynata DiosninchikSupayman kutichinman karqa? Wakinkunaqa, “Diosnin-chik uqharikuqkunata kikinpi wanuchinan karqa”, nis-pa ninku. Ajinata Diosninchik ruwanman karqa chayqa,¿Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchinmanchu karqa?Chantapis, ¿allin kamachiq kasqanta rikuchinmanchukarqa?

9 Jehovaqa, imachus chiqan kasqanta allinta yachan.Chayrayku, uqharikuqkunata mana kikinpi wanuchirqa-chu. Manaqa, chay uqharikuyman allinta kutichinanpaq,suyarqa, jinamanta Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchi-nanpaq. Chayrayku, Jehova Diosninchikqa, Supaypa ma-kinpi runasta saqirqa, paykunapura kamachinakunanku-paq. Chunka jukniyuq yachaqanapi rikusunchik, imap-tinchus kay chhika unayta llakiypi runata saqisqanta.Chaywanpis t�ukuriy, ¿imaptintaq Adanwan Evawan Ku-raq Supayta kasukurqanku? ¿Imallatapis paykunapaq ru-warqachu? Diosninchik tukuy imata quchkaptin, ¿imay-natataq llulla kasqanta ninkuman karqarı? ¿Imatataqqam ruwawaq karqa?

10 Chay tapuykunapi t�ukurinanchik tiyan, imarayku-chus nuqanchikpis Satanaspa nisqan chiqachus ma-nachus kasqanta rikuchinanchik tiyan. Qampis, JehovaDiosninchikman qayllaykuspa, Diosta Kamachiqniykita-jina qhawaspa, Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchiwaq(Salmo 73:28; Proverbios 27:11). Chaywanpis, Jallp�antin-pi may achkha runas kaptinkupis, jukchhikalla Diosnin-chikman qayllaykunku. Chayrayku kunan tapukusun-man: Biblia, ¿Kuraq Supay kay pachata kamachichkas-qantachu yachachin?

10. ¿Imaynatataq Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchisunman?


¿PITAQ KAY PACHATAKAMACHICHKAN?

11 Jesus yacharqa, Kuraq Supay kay pachamanta kama-chiq kasqanta. Kuraq Supayqa, Jesusman “tukuy kay pa-chantimpi kaj llajtasta, qhapaj kapuyninkutawan ima ri-kuchispa, Jesusta nerqa: Noqa kay tukuy imata qosqayki,qonqorikuspachus yupaychawanki chayqa, nispa” (Ma-teo 4:8, 9; Lucas 4:5, 6). T�ukuriy, tukuy chay llaqtas manaSupaypatachu kanman chayqa, ¿ Jesucristoman quytamunanmanchu karqa?Chantapis Jesucristoqa, mana ima-tapis nirqachu. Kay pacha mana Kuraq Supaypata kap-tinqa, Jesucristoqa, “mana qampatachu”, nispa ninmankarqa.

12 Tukuy atiyniyuq Diosninchik Jehovaqa, cielopi, Jall-p�api ima tukuy imata ruwarqa (Apocalipsis 4:11). Chay-wanpis, Jesucristo Jallp�api kachkaspa “kay pachata kama-chejqa” Kuraq Supay kasqanta nirqa ( Juan 12:31; 14:30;16:11). Chantapis apostol Juanqa, Kuraq Supaymanta par-laspa jinata qillqarqa: “Kay pachapi kaj chhika runastajKuraj Supaypa atiynimpi [kachkanku]”, nispa (1 Juan 5:19).

SUPAYPA SAQRA PACHANTUKUKUNQA

13 Watamanta wata, kay pachaqa, astawan saqraya-chkan. Kay pachaqa, maqanakuqkunamanta, wist�uta ka-machiqkunamanta, religionta puraq uya kamachiqkuna-manta, wanuchiqkunamanta ima, junt�a kachkan. Kaysaqra pachaqa mana allinchakunmanchu. Biblia nisqan-manjina Diosqa, maqanakuyninpi, Armagedon nisqapi

11, 12. a) Kuraq Supay, pachantinpi kaq llaqtasta Jesusman quytamunasqan, ¿imata rikuchin? b) ¿Imastaq astawan rikuchin, Kuraq Su-pay kay pachamanta kamachiq kasqanta?13. ¿Imataq tukukunqa musuq pacha jamuptin?


kay saqra pachata chinkachinqa. Chaymantataq chiqanmusuq pacha jamunqa (Apocalipsis 16:14-16).

14 Jehovaqa, Jallp�ata Kamachinanpaq Jesucristota ak-llarqa.

Ñawpaqmantapacha Biblia nirqa: “Uj wawa nace-

puwanchejna; Dios uj wawata qowanchej. Paywan kanqajatun atiy kamachinampaj. Sutisnintaj kaykuna kanqa:[...] Winaypaj Tata, Allin Kawsayta Apamoj Rey ima. Ka-machisqanta, chanta allin kawsayta qosqampis manapu-ni tukukonqachu”, nispa (Isaıas 9:6, 7). Jesucristoqa, chayreino jamunanta manakunankupaq discipulosninmanyachachirqa, nirqataq: “Reinoyki jamuchun, munayniy-kitaj ruwasqa kachun, imaynachus janaj pachapi, ajina-llatataj kay pachapipis”, nispa (Mateo 6:10). Rikusunchik-jina, Diospa Reinonqa, tukuy kay pachapi kamachiqku-nata chinkachinqa (Daniel 2:44). Chayta ruwaytawan,Diosninchik Jallp�ata juk paraisoman tikrachinqa.

¡JUK MUSUQ PACHAQAYLLAMUCHKAN!

15 Biblia niwanchik: “Mosoj cielota, mosoj jallp�atawan,Dios ruwasaj nisqanman jina, maypichus cheqan kawsay-lla kanqa”, nispa (2 Pedro 3:13; Isaıas 65:17). Biblia ‘mu-suq jallp�amanta’ parlaspa, juk qutu chiqan runasmantaparlachkan, paykunaqa, Diospa nawpaqinpi k�acha runaskanku.

16 Jesucristo nisqanmanjina, Diosninchik munaynintaruwaqkunaman ‘winay kawsaywan’ t�inkanqa (Marcos10:29, 30). Bibliaykipi, Juan 3:16; 17:3 p�itikunapi winay kaw-sayta tarinanchikpaq imatachus ruwananchik kasqanta

14. ¿Pitataq Diosninchik Kamachiq kananpaq akllarqa, imaynata naw-paqmantapacha chayta willakurqa?15. ¿Imata ‘musuq jallp�a’ niyta munan?16. ¿Ima t�inkatataq Diosninchik munayninta ruwaqkunaman qun-qa, imatataq ruwananchik tiyan chay t�inkata jap�inanchikpaq?


nawiriy. Kunantaq Bibliapi qhawarina, paraisopi tiyakuq-kunapaq ima t�inkakunachus kananta.

17 Manana maqanakuy, juchachakuy, wanuchinakuy,chiqninakuy ima kanqachu. “Manana sajra runas kanqan-kuchu [...]. Llamp�u sonqoyojkunatajrı kay pachata heren-ciata jina jap�enqanku.” (Salmo 37:10, 11.) Mana maqa-nakuy kanqachu, Diosninchik “tukuy kay pachapi ch�aj-wasta ch�inyachin[qa]” (Salmo 46:9; Isaıas 2:4). Chay-mantaraq ‘allin kawsay kanqa, chiqan kaypis kallanqataq,manana killa kanankama’, nisunman winaypaq winay-ninkama (Salmo 72:7).

18 Jehovata yupaychaqkunaqa mana imamanta llaki-kuspa tiyakunqanku. Unayqa Israel llaqtapi tiyakuqkuna,Diosta kasukuspa, mana imamanta llakikuspa tiyakur-qanku (Levıtico 25:18, 19). Jinallataq, ¡mana imaman-ta llakikuspa paraisopi kawsakusunchik! (Isaıas 32:18; Mi-queas 4:4.)

19 Manana mikhuna pisiyanqachu. “Nacionnimpeqaashkha trigo [chayri mikhuna] kachun; [...] trigoj poqoy-nintaj campo qhora jina kachun”, nispa salmosta qillqaqtakirqa (Salmo 72:16). Jehova Diosninchik payta kasu-kuqkunata t�inkanqa, ‘jallp�ataq sumaqta puqunqa’ (Sal-mo 67:6).

20 Tukuy Jallp�a paraisoman tukunqa.Pierdesqa jallp�aqa,juk k�acha huertaman tukunqa, chaypitaq runaqa wasistaruwakunqa (Isaıas 65:21-24; Apocalipsis 11:18). Pisiman-ta pisi Jallp�anchik juk paraisoman tukunqa. Jallp�antin-pi Eden huertapijina jallp�aqa sumaqta puqunqa. Diosnin-chik winaypaq ‘makinta kicharinqa, tukuy kawsaqkuna-tataq saksachinqa achkhata quspa’ (Salmo 145:16).

17, 18. ¿Imaptintaq ninchik mana imamanta llakikuspa Jallp�api ti-yakunanchikta?19. ¿Imaptintaq paraisopi manana yarqhaykuna kanqachu?20. ¿Imaynata yachanchik Jallp�anchik juk paraisoman tukunanta?


21 Tukuy runasqa phina animaleswanpis, allinta kawsa-kunqanku. Uywakunaqa, phina animaleswan khuska mi-khunqanku. Juk nunuq wawapis mana phina animalestamanchachikunqachu (Isaıas 11:6-9; 65:25).

22 Manana ima unquypis kanqachu. Jesucristo kama-chiqjina, tukuy unqusqa kaqkunata jampinqa, manaunay jinallachu, manaqa astawanraq (Mateo 9:35; Marcos1:40-42; Juan 5:5-9). “Mana pipis nenqachu: Onqosqakani, nispaqa.” (Isaıas 33:24; 35:5, 6.)

23 Wanusqakunaqa watiqmanta kawsarimunqanku, wi-nay winaypaqtaq kawsayta atinqanku. Tukuy wanusqa-kuna, Diospa yuyayninpi kaqkuna, kawsarimunqanku.“Tukuy runas wanuymanta kawsarimpunankuta [suyan-chik], cheqan kajta ruwajkuna, sajrata ruwajkunapis.”(Hechos 24:15; Juan 5:28, 29.)

24 Jehova Diospa munayninta ruwaqkunapaq, paytariqsiyta munaqkunapaq ima, allin kawsay kanqa. Ajinakawsaytataq Jesucristoniqta quwasunchik, chayrayku Je-sucristotapis, allinta riqsinanchik tiyan.

21. ¿Runa phina animalesta manchachikullanqapunichu?22. ¿Unquykuna kallanqapunichu?23. ¿Imaptintaq wanuymanta kawsarimuy, runata kusichinqa?24. ¿Paraisopi kawsakuyta munawaqchu?


ˇ Diosninchik Jallp�ata paraisoman tukuchinqa(Isaıas 45:18; 55:11).

ˇ Satanas kay pachata kamachichkan (Juan 12:31;1 Juan 5:19).

ˇ Musuq pachapiqa, Diosninchik runata maytat�inkanqa (Salmo 37:10, 11, 29).


KAY pachapiqa, may riqsisqa runas tiyan. Wakinkunaqallaqtankupi, suyunkupi, wakinkunataq Jallp�antinpi riq-sisqa kanku. Chaywanpis, juk runap sutillanta yachas-paqa, mana nisunmanchu chay runata riqsisqanchikta,imaraykuchus mana yachanchikchu imayna runachuskasqanta.

2 Jesucristo Jallp�aman jamusqanmanta iskay waran-qa watana kaptinpis, runasqa paymanta parlallankupu-ni, chaywanpis pichus kasqanta mana allinta yachanku-chu. Runasqa, Jesus k�acha runalla kasqanta, profetallakasqanta ima ninku. Wakinkunataq Jesus Diosllataq kas-qanta yuyasqankurayku payta yupaychanata ninku. ¿ Ji-nachu kanman?

3 Qamqa, chiqata Jesucristomanta yachanayki tiyan.¿Imaptintaq? Biblia jinata kutichiwanchik: “Kayminchay winay kawsayqa: Qan k�ata cheqa Diosta rejsisu-nanku, kachamusqayki Jesucristotapis”, nispa ( Juan 17:3). Arı, Jehovamanta, Jesusmanta, chiqata yachaspaqa,paraisopi winaypaq kawsayta atinki ( Juan 14:6). Chan-tapis, Jesusmanta yachakuyqa, wakkunawan allinta

1, 2. a) ¿ Juk runata riqsisunmanchu sutillanta yachaspa? b) ¿Imata-taq runas Jesucristomanta pantasqata yuyanku?3. ¿Imaptintaq Jesucristomanta chiqata yachanayki tiyan?

4 YACHAQANA

¿Pitaq Jesucristor´ı?

¿Imatataq Jesus ruwanDiospa munayninta junt�ananpaq?

¿Maymantataq jamurqarı?¿Imayna runataq karqarı?

kawsakunaykipaq, allinta apanaku-naykipaq ima, yanapasunqa ( Juan 13:

34, 35).˜

Nawpaq kaq yachaqanapi, Dios-ninchikmanta yachakurqanchikna. Kunantaq,

Biblia imatachus Jesucristomanta yachachisqanta ya-chakusunchik.

MESÍAS JAMUNANTA

WILLAKURQA˜

NA4 Manaraq Jesus paqarikuchkaptin, Bibliaqa, Diosnin-

4. ¿Imatataq Cristo, chayri Mesıas niyta munan?

Jesusqa, bautizakuytawanCristoman chayri

Mesiasman tukurqa

¿Imatapunitaq Biblia yachachin?

chikpa akllasqan chayamunanta willarqana, paytaq Me-sıas chayri Cristo sutichasqa kanan karqa. Hebreo simi-pi Mesıas, chayri griego simipi Cristo rimayqa, akllas-qa chayri ungido niyta munan. Kay Diospa akllasqan-qa, Diospa munayninta ruwananpaq churasqa kachkan.Qhipan yachaqanaspi Diospa munaynin junt�akunan-paq imatachus Mesıas ruwasqanta imatachus ruwanan-ta ima yachakusunchik. Chantapis, Jesucristo imaynata-chus kunan tiempopipis t�inkawasqanchikta yachakulla-sunchiktaq. Jesus manaraq paqarikuchkaptin runasqatapukuq kanku: “¿Pitaq Mesıas kanqarı?”, nispa.

5 Jesuspa discipulosnin, Jesus Mesıas kasqanta allintayacharqanku ( Juan 1:41). Pedro jinata nirqa: “QanqaCristo kanki”, nispa (Mateo 16:16). ¿Imaptintaq discipu-losnin Jesus Diospa akllasqan kasqanta nirqanku?¿Imay-natataq nuqanchikpis Jesus Mesıas kasqanta yachasun-man?

6˜

Nawpa profetasqa tukuy imata Jesusmanta qillqar-qanku, pichus Mesıas kasqanta yachanapaq. T�ukuriy,ichapis mana riqsisqa runata feriapi mask�amunayki ti-yan, ¿manachu imayna p�achallisqachus kasqanta ya-chay, tarinaykipaq yanapasunkiman? Jinallataq Mesias-wanpis, Jehova profetasniqta, imatachus Mesıas ruwa-nanmanta, nak�arinanmanta ima willarqa. Kay profe-ciasta junt�akuqta rikuspa, chiqa sunqu runasqa pichusMesıas kasqanta reparankuman karqa.

7 Iskay profeciasta qhawarina. Profeta Miqueas, mana-raq Jesus paqarikuchkaptin qanchis pachak wata naw-paqta, Mesıas juch�uy Belen llaqtapi paqarikunanta wi-llarqa (Miqueas 5:2). ¿Maypitaq Jesus paqarikurqarı?

5. ¿Imatataq Jesuspa discipulosnin allinta yacharqanku?6. ¿Imaynamanta Mesiasta riqsinanku karqa?7. ¿Ima iskay profeciastaq Jesuspi junt�akurqa?

¿Pitaq Jesucristor´ı? 39

Kikin chay Belenpi (Mateo 2:1, 3-9). Profeta Danieltaq,Daniel 9:25, p�itipi, phichqa pachak wata nawpaqtanawillarqa Mesıas 29 kunan pacha watapi chayamunanta.�Tukuy profecıas junt�akusqanqa, Jesus Mesıas kasqantarikuchiwanchik.

8 Iskay chunka jisq�unniyuq wata tukukuchkaptin, su-t�imanta Jesus Mesıas kasqan rikukurqa. Jesusqa, JuanBautistaman rirqa, Jordan mayupi bautizakunanpaq.Jehovaqa, Juanman imaynamantachus Mesiasta riqsi-nanta willarqa, Jesus bautizakuchkaptintaq chayta riku-chirqa. Jinata Biblia nin: “Jesus bautizachikuytawan ya-kumanta llojsishajtin, cielo kicharikorqa, rikorqatajDiospa Espiritunta paloma jina paypa patanman urayk�a-mushajta. Jinallapi janaj pachamanta Dios nimorqa:Kaymin ancha munasqa Chureyqa. Paywan sonqo jun-t�asqa kani”, nispa (Mateo 3:16, 17). Juantaq chayta ri-kuytawan, Jesus Diospa akllasqan kasqanta yacharqa( Juan 1:32-34). Diospa espiritun Jesusman uraykamus-qanmantapacha, payqa Mesiasman chayri Cristoman tu-kurqa. Jinamanta kamachinanpaq akllasqa karqa (Isaıas55:4).

9 Bibliap profeciasnin, Jehovap nisqan ima, Jesuspu-ni Mesıas kasqanta rikuchiwanchik. Chantapis Bibliaqa,maymantachus Jesus jamusqanta, chantapis imayna ru-nachus kasqanta willawanchik.

¿MAYMANTATAQ JES´

US JAMURQARÍ?

10 Bibliaqa, manaraq Jesus kay Jallp�aman jamuchkap-tin, janaqpachapi kawsakusqanta niwanchik. Mana Be-

� Kay librop yapanpi, 197-199 paginaspi, imaynatachus Danielpaprofecian Jesuspi junt�akusqanta sut�inchakuchkan.

8, 9. ¿Imaynata Jesus bautizakuchkaptin Mesıas kasqan rikukurqa?10. ¿Imatataq Jesus winaymantapacha kasqan niyta munan?


lenpi paqarikusqallantachu willawanchik, manaqa pro-feta Miqueasniqta, “winaymantapacha” kasqanta willa-llawanchiktaq (Miqueas 5:2). Chantapis, Jesucristollataqjanaqpachamanta jamusqanta nirqa ( Juan 3:13; 6:38,62; 17:4, 5). Janaqpachapiqa angeljina kawsarqa, Diospamunasqa Churintaq karqa.

11 Jesusqa, Diospa munasqa churin. Diosninchikqa,Jesusta tukuy imamanta nawpaqta ruwarqa. Bibliaqa, Je-suspi ‘Diospa tukuy ruwasqasnin qallarikusqanta’ ni-wanchik (Apocalipsis 3:14).� Astawanpis, Diosninchik Je-susta munakun ‘k�ata Churin’ kasqanrayku ( Juan 3:16).Diosqa, sapallan Jesusta ruwarqa, chayrayku k�ata Chu-rin. Chantapis, Jehova tukuy imata ruwachkaptin, Jesuspayta yanaparqa (Colosenses 1:16). Chantapis Jesustaqa,‘Palabra’ nispa sutichakun, Tatanpa sutinpi parlasqan-rayku ( Juan 1:14). Jesusqa, angelesman, runasman ima,Diospa parlasqanta willarqa.

12 ¿ Jesucristowan Diosninchikwan kikinchu kanku?Bibliaqa, mana chayta yachachinchu. Rikunchikjina,Diosninchik Jesusta ruwarqa, chaymantapacha Jesuskawsayta qallarirqa. Mana chaymanjinataq Jehovaqa,winaymanta winaykama kawsan, payqa mana qallariy-niyuqchu (Salmo 90:2). Diospa k�ata Churinqa, manajayk�aq Tatanwan kikinchakurqachu, manaqa, paylla-taq jinata nirqa: Tatayqa “noqamanta kuraj”, nispa( Juan 14:28; 1 Corintios 11:3). Jehova Dioslla “Tukuy

� Jehova ruwawasqanchikrayku Tatanchik (Isaıas 64:8). Jesus-taq, Diospa ruwasqan kasqanrayku, Diospa Churin. Kikillantaqangelespis, Adanpis, Diospa ruwasqasnin kasqankurayku, BibliaqaDiospa churisnin chayri wawasnin kasqankuta nin ( Job 1:6; Lucas3:38).

11. ¿Imaptintaq Jesus Diospa munasqa Churin karqa?12. ¿ Jesucristowan Diosninchikwan kikinchu kanku?


Atiyniyoj” (Genesis 17:1). Mana pipis paywan kikincha-kunchu.�

13 Manaraq, Jallp�apis, ch�askakunapis ruwakuchkaptinJehovawan, Churinwan may chhika unaytana khuskakarqanku, chay chhika unaypitaq, sumaqta masichakur-qanku. ¡Anchatacha munanakurqanku! ( Juan 3:35; 14:31.) Chayrayku, kay munasqa Churinqa, Tatanjina kar-qa. Jesus nirqa: “Noqata rikuwajqa Tataytapis rikun”,nispa ( Juan 14:9). Imaynatachus juk wawa tatanman rik-ch�akun, kikillantaq Diospa Churinqa Tatanman tukuyimapi rikch�akun.

14 Diospa k�ata Churin Jallp�aman jamunanpaqqa, ja-naqpachata saqirqa. Ichapis tapukunki: “¿Imaynata jukangeljina kaspa runaman tukurqa?”, nispa. Jehovaqajuk milagrota ruwarqa. K�ata Churinpa kawsayninta, jukmana qharip chayasqan sipaspa wiksanman churarqa,chay sipastaq Marıa sutikurqa. Mariap wawanqa, DiospaChurin kasqanrayku, mana juchayuq, junt�a runa karqa.Chay wawatataq Mariaqa Jesus nispa suticharqa (Lucas1:30-35).

¿IMAYNA RUNATAQ JES´

US KARQARÍ?

15 Jesusta riqsisunman, Jallp�api kachkaspa imatachusparlasqanta, ruwasqanta ima yachaspa. Chantapis, Jesus-niqta Jehovata astawan riqsisunman. ¿Imaynata? Yuya-riy, Jesus Diosninchikman rikch�akun, chayrayku Jesus

� Dioswan, Jesuswan, mana kikinchu kasqankumanta astawanyachakuyta munanki chayqa, kay librop yapanpi, 201-204 paginas-ta nawiriy.

13. ¿Imatataq Jesus niyta munarqa, “noqata rikuwajqa Tataytapis ri-kun”, nispa?14. ¿Imaynata Diospa k�ata Churin, runajina paqarikurqa?15. ¿Imaynata Jesusniqta Jehova Diosta riqsisunmanrı?


discipulosninman nirqa: “Noqata rikuwajqa Tataytapisrikun”, nispa ( Juan 14:9). Mateo, Marcos, Lucas, Juanima Evangeliospi, Jesuspa kawsayninmanta, ruwasqas-ninmanta, k�acha kaykunasninmanta ima, astawan ya-chakusunman.

16 Jesustaqa, “Yachachej”niq kanku ( Juan1:38;13:13).¿Imamantataq pay yachachirqa? “Reinoj evangelion-manta” chayri Reinomanta allinwillaykunata yachachir-qa. Kay Reinoqa, janaqpachamanta Jallp�aman kamachi-munqa, Diosta yupaychaqkunatataq, mayta bendecin-qa (Mateo 4:23). Jesuspa yachachisqan, ¿piqpatataq kar-qarı? Jesusllataq kutichirqa: “Kay yachachisqayqa mananoqajtachu, manachayqa Kachamuwajniypata” chayriJehovapta ( Juan 7:16). Diosninchik tukuy runas Reinon-manta uyarinankuta munarqa. Chaytataq Diospa Chu-rinqa yacharqa. Pusaq yachaqanapi Diospa Reinonman-ta astawan yachakusunchik.

17 ¿Maypitaq Jesus yachachirqarı? Tukuyniqpi, ran-chospi, llaqtaspi, campospi, qhatuspi, wasispi ima. Jesus-qa, mana payman runa jamunantachu suyarqa, mana-qa, pay runata mask�arqa (Marcos 6:56; Lucas 19:5, 6).¿Imaraykutaq chayjinatapuni willarqa, yachachirqa ima?Diospa munaynin kasqanrayku, Jesustaq Diospa mu-nayninta ruwaqpuni ( Juan 8:28, 29). Chantapis, Jesus-qa runasmanta khuyakurqa (Mateo 9:35, 36). Religion-ta kamachiqkuna, runasman Diospa munayninta yacha-chinanku karqa, chaywanpis, jinallata saqirpasqanku,chayta rikuspataq Jesus Diospa kamachiyninmanta ru-nasman yachachirqa.

16. ¿Imamantataq Jesus yachachirqa, yachachisqantaq piqpatataqkarqarı?17. ¿Maypitaq Jesus yachachirqa, imaptintaq chayjinatapuni yacha-chirqarı?


18 Jesusqa k�acha runa karqa, tukuymanta llakikuq.Runasta k�achamanta parlapayaq, chayrayku wawaspismana manchachikuspalla payman qayllaykuq kanku(Marcos 10:13-16). Tukuyta allinpaq qhawaq, chaywan-pis lluk�iqkunata, mana chiqan kaqmanjina ruwaqkuna-ta ima chiqniq (Mateo 21:12, 13). Chantapis, chaypachawarmistaqa mana allinpaqchu qhawaq kanku, chaywan-pis Jesusqa, warmista jatunpaq qhawaspa, paykunawanparlaq ( Juan 4:9, 27). Jesusqa, llamp�u sunqu runa karqa.Juk kutiqa, discipulosninpa chakisninta mayllarqa.

19 Jesusqa, runata llakisqata rikuspa khuyarqa, Dios-pa atiyninwantaq unqusqa runasta sanoyachirqa (Mateo14:14). Juk kuti leprawan unqusqa juk runa, Jesusta nir-qa: “Munankichus chayqa, atinki sanoyachiwayta”, nis-

18. ¿ Jesuspa ima k�acha kaykunasnintataq astawan allinpaq qha-wanki?19. ¿Imaynata Jesus runamanta khuyakusqanta yachanchik?

Jesusqa, tukuyniqpi runasman yachachirqa

pa. Jesustaq chay runata rikuspa sunqunta nanachikur-qa. Khuyakuspataq, makinwan llamkhaytawan nirqa:“Arı, munani; llimphuchasqa kay”, nispa. ¡Chay runataqlepra unquyninmanta sanoyakurqa! (Marcos 1:40-42.)Maytacha chay runa kusikurqa.

WA˜

NUNANKAMACHIQA SUNQU RUNA KARQA

20 Jesusjina nuqanchikpis Jehovaman chiqa sunqu ka-nanchik tiyan, paytataq kasukunanchik tiyan. Payqa na-k�arispapis, wakkuna chiqniptinkupis, mana jayk�aq Ta-tanta wasancharqachu. Mana Kuraq Supaytapis kasurqa-chu (Mateo 4:1-11). Familianpis juk kuti “mana yuyay-nimpichu kashan”, nispa qhisacharqanku (Marcos 3:21).Chaywanpis Jesusqa, mana llakikurqachu, tukuy sun-qu Diospa munayninta ruwarqa. Astawanpis, paymanta

20, 21. ¿Imaynata Jesus, Jehovata kasukurqa?

45

millayta parlaptinku, maqayta munaptinku ima, payqamana nirqachu pagachikunanta (1 Pedro 2:21-23).

21 Jesusqa, wanunankama chiqa sunqu runa karqa. Wa-nuchichkaptinku mayta nak�arichirqanku. Kamachiqku-naqa, payta jap�iytawan wisq�arqanku, llullakuspa paytatumparqanku, chiqa kaqta q�iwispa juchacharqanku, asi-payarqanku, maqarqanku ima. Jesustaq kurkupi war-khusqa kachkaspa nirqa: “Tukuy ima tukuychasqana”,nispa ( Juan 19:30). Wanupusqanmanta kimsa p�unchay-ninmantaq Tatan Jehovaqa, juk angeltajina Jesusta kaw-sarichimurqa (1 Pedro 3:18). Tawa chunka p�unchaynin-mantaq, janaqpachaman ripurqa. Chaypitaq “Diospa pa-nanman tiyaykukorqa”, Diosninchik kamachiqtajinachuranankama (Hebreos 10:12-14).

22 ¿Imaraykutaq Jesus chiqa sunqu wanupurqa? Je-sus nuqanchikrayku wanupurqa, chayrayku Jehovapmunayninmanjina tukuypis, paraisopi winay winaypaqkawsayta atinchik. Qhipan yachaqanapi rikusunchik,imaynatachus Jesuspa wanupuynin winay kawsayta tari-panapaq yanapawasqanchikta.

22. ¿Imaraykutaq Jesus wanupunankama chiqa sunqu karqa?


ˇ Bibliap profeciasnin junt�akusqan, Diospa nisqanima, Jesus, Mesıas chayri Cristo kasqanta rikuchi-wanchik (Mateo 16:16).

ˇ Manaraq Jallp�aman jamuchkaspa, Jesusqa janaqpa-chapi angeljina kawsarqa ( Juan 3:13).

ˇ Jesusqa, yachachiq, k�acha runa, Diosta kasukuqruna ima karqa (Mateo 9:35, 36).


¿IMA regalotataq astawan kusiywan jap�ikunki? Juk rega-loqa may valorniyuq kananpaq mana achkha qullqiwan-punichu rantikunan tiyan. Valorniyuq kananpaqqa, kusi-chinawanchik chayri yanapanawanchik tiyan.

2 Ima regalomantapis, Jehova Diosninchik juk sumaqregalota quwasqanchikqa, may valorniyuq. ¿Mayqintaqchayrı? Jehova Diosninchikqa, tukuy imata quwanchik,chaywanpis, astawan sumaq regalonqa: munasqa Chu-rinpa kawsayninta qusqan, imaraykuchus jinamanta wa-nuymanta kacharichiwarqanchik (Mateo 20:28). Kay ya-chaqanapi, imaynatachus kay regalo kusichiwasqanchik-ta, yanapawasqanchikta ima rikusunchik. Chayrayku kayregalotaqa, may valorniyuqtajina qhawananchik tiyan,imaraykuchus Jehovaqa, jinamanta mayta munakuwas-qanchikta rikuchiwanchik.

1, 2. a) ¿Imayna regalotataq astawan valorniyuqtajina qhawanki?b) ¿Imaptintaq Dios rantiwasqanchik juk sumaq regalo nuqanchik-paq?

5 YACHAQANA

Dios rantiwasqanchik,Diospa astawanjatun regalon

¿Imataq chay rantiyr´ı?

¿Imaynatá Dios rantiwarqanchik?

¿Imaynatá Dios

rantiwasqanchik yanapawanchik?

¿Imaynatá agradecesqa kasqaykita rikuchiwaq?

¿IMATAQ CHAY RANTIYRÍ?

3 Rantiyqa, juchamanta, wanuymanta ima runata ka-charichinanpaq Jehova Diospa ruwasqan (Efesios 1:7).Kayta astawan jap�iqanapaqqa, Eden huertapi Adan jucha-llikuspa, imatachus chinkachisqanta yachananchik tiyan.Juchallikuspa imatachus Adan chinkachisqanta yachaspa-qa, juchamanta kacharichinawanchikpaq may chhikata-punichus Jehova Diosninchik pagasqanta yachasunchik.

4 Jehova Diosninchik Adanta ruwachkaspa, mana ju-chayuqta ruwarqa. ¿Imataq chay niyta munarqa? Adan,mana jayk�aq unquykunanta, manataq wanunanta niytamunarqa. Chantapis Biblia nisqanmanjina payqa, ‘Dios-pa churin karqa’ (Lucas 3:38). Arı, imaynatachus juk mu-nakuyniyuq tata, churinta allinta parlapayan, ajinallata-taq munakuyniyuq Diospis, Adanta parlapayaq, imata-chus ruwananta niq, munayninta ima willaq (Genesis 1:28-30; 2:16, 17).

5 Jehova Diosninchikqa, Adanta “payman rijch�akojtaruwarqa” (Genesis 1:27). ¿Imatataq chay niyta munan?Ñawpaq kaq yachaqanapi yachakunchikjina, Jehova Dios-qa mana rikukuq juk espıritu ( Juan 4:24). Payqa mananuqanchikjinachu. Chayrayku Adanqa jukjinamantaJehova Diosman rikch�akurqa. Payqa Diosjina: munakuy-ta, chiqan kayta, atiyniyuq kayta, yachayniyuq kayta imarikuchiyta atinanpaqjina ruwasqa karqa. Chantapis Adan-qa, imatapis akllayta atinanpaqjina ruwasqa kallarqataq.Adanqa mana juk maquinajinachu ruwasqa karqa, ima-paqchus ruwasqa kasqanta ruwanallanpaq. Astawanqa sa-pallanmanta, imachus allin imataqchus mana allin kas-

3. ¿Imataq rantiyrı, imapaqtaq Adan chinkachisqanta yachananchiktiyan?4. ¿Imatataq Adan mana juchayuq kasqan niyta munarqa?5. ¿Imapitaq Adan Diosman rikch�akurqa?


qanta akllayta atinanpaqjina ruwasqa karqa. Jehova Dios-ninchikta kasukuytachus akllanman karqa chayqa, winaywinaypaq Eden huertapi kawsanman karqa.

6 Adanqa, Jehova Diosta mana kasukusqanrayku wa-nurqa. Chayraykutaq, mana juchayuq, junt�a kawsaynin-ta chinkachirqa (Genesis 3:17-19). Mana paypa kawsay-nillantachu chinkachirqa, manaqa mirayninpa kaw-saynintapis chinkachillarqataq. Jehova Diospa Palabranniwanchik: “Uj runanejta [Adanniqta] jucha kay pa-chaman yaykumorqa, jucharaykutaj wanuypis tiyan. Aji-namanta wanoyqa tukuy runasman chayarqa, tukuynin-ku juchallikusqankurayku”, nispa (Romanos 5:12). Arı,Adanpa juchan tukuyman chayawanchik. Chayrayku Bi-blia juchaman ranqhasqa, chayri “qosqa”, kasqanchiktaniwanchik, jinamanta juchaman, wanuyman ima watas-qa kanchik (Romanos 7:14). Yachachkaspa juchallikus-qankurayku, Adanpaqwan, Evapaqwan, mana juk suya-kuy karqachu. Chaywanpis, ¿imataq mirayninkumantakanman karqarı?

7 Jehovaqa, tukuy runata rantispa salvayta munarqa.¿Imataq chay niyta munan? Kayta kutichinapaqqa, iskay-niqmanta qhawarina. Qallarinapaq, rantiyqa pagay niy-ta munan imapis watiqmanta kapunawanchikpaq, chayripillatapis kacharichinanchikpaq, imaynatachus wisq�asqarunata kacharichinapaq pagakun, kikillantataq. Chanta-pis Bibliapiqa, rantiy niyta munan, maychus kasqanta pa-ganata, mana pisitachu, nitaq kuraqtachu. Sut�incharina-paq unayqa, juk runap wakan wakpa kapuyninta danuqchayqa, chay runaqa, wakan danusqanta maychus kaqtapaganan karqa.

6. ¿Imatataq Adan juchallikuspa chinkachirqa, imatataq miraynin-man saqirqa?7, 8. Rantiy, ¿imataq astawan niyta munan?

Dios rantiwasqanchik, Diospa astawan jatun regalon 49

8 Rikunchikjina Adanpa juchanqa tukuyninchikmanchayawanchik. ¿Imaynatataq juchamanta, wanuyman-ta ima, Jehova Diosninchik kacharichiwasunman karqa?Imaynatachus Jehova rantiwasqanchikta, chantapis imay-natachus chay yanapawasqanchikta qhawarinachik.

¿IMAYNAT´

A DIOS RANTIWARQANCHIK?9 Adanqa, mana juchayuq kawsayninta chinkachirqa.

Chayta watiqmanta rantinapaq, mana mayqin juchasa-pa runap kawsayninwan pagakuyta atikunmanchu karqa(Salmo 49:7-9). Kikillanwantaq runata rantikunan karqa.Jehova Diospa chiqan kayninqa, jina kananta manarqa.Diosllataq Bibliapi nirqa: “Kay jinata kutichiychej: Runa-manta runata”, nispa (Deuteronomio 19:21). ¿Imayna-tataq Adanpa mana juchayuq kawsayninta pagakunmankarqarı? Juk mana juchayuq junt�a runap kawsaynillan-wantaq pagakunan karqa (1 Timoteo 2:6).

10 ¿Imaynatataq Jehova Dios rantiwarqanchik? JehovaDiosqa Jallp�aman mana juchayuq Churinta kachamurqa.Mana mayqin churillantapis kachamurqachu, manaqa,astawan munasqa Churinta kachamurqa (1 Juan 4:9, 10).Jesucristoqa, mana thutuspalla janaqpachapi jatun kay-ninpa k�anchayninta saqirqa (Filipenses 2:7). Tawa yacha-qanapi rikunchikjina Jehova Diosninchikqa, Churinpakawsayninta, juk mana qharip chayasqan sipaspa wiksan-man churarqa. Diospa espıritu santon jark�asqanraykutaq,Jesucristoqa mana juchayuq junt�a runajina paqarikurqa(Lucas 1:35).

11 ¿Imaynatataq juk runap kawsaynillanwan tukuy ru-nasta rantikunman karqarı? T�ukuriy, ¿imaptintaq tukuyrunas juchayuq kanku? Adan juchallikuspaqa, mana ju-

9. ¿Imayna runawantaq runata rantikunan karqa?10. ¿Imaynata Jehova rantiwarqanchik?11. ¿Imaynata juk runallawan tukuy runasta rantikunman karqa?


chayuq kawsayninta chinkachirqa. Manana junt�a runamana juchayuq kawsayninta, mirayninman chayachirqa-chu, manaqa juchata, wanuyta ima tukuy mirayninmanchayachirqa. Jesus “qhepa kaj Adanrı”, junt�a runa kar-qa, mana jayk�aqpis juchallikurqachu (1 Corintios 15:45).Astawanqa Tatanta tukuy imapi kasukurqa, chanta manajuchayuq kawsayninta nuqanchikrayku qurqa, jinaman-ta Adan kawsayta qunawanchikmantaqa, pay quwarqan-chik, juk suyakuyta imataq quwarqanchik (Romanos5:19; 1 Corintios 15:21, 22).

12 Bibliaqa, Jesus manaraq wanuchkaptin mayta nak�a-richisqankuta, mayta siq�usqankuta, kurkuman takaykus-pataq llakiyta wanuchisqankuta ima willawanchik ( Juan19:1, 30; yapanpi, 204-206 paginasta nawiriy). ¿Imap-tintaq Jesus chayjinatapuni nak�arirqarı? Qhipaman asta-wan yachakusunchikjina, Kuraq Supayqa: “Pipis nak�arinchayqa, mana Jehovaman chiqa sunqu kanqachu”, nis-pa nirqa. Jesustaq chayjina nak�ariypi Jehova Diosninchik-man chiqa sunqu kaspa, Kuraq Supay llulla kasqanta ri-kuchirqa. Chantapis, juk mana juchayuq junt�a runa, Ku-raq Supay nak�arichiptinpis, Diosman chiqa sunqu kaytaatisqanta rikuchillarqataq. ¡Maytacha Jehova Diosninchikkusikurqa, k�ata Churin Payman chiqa sunqu kasqanta ri-kuspa! (Proverbios 27:11.)

13 ¿Imaynatataq Diosninchik rantiwarqanchik? Kimsachunka kimsayuq watapiqa, nisan killapi 14 p�unchaypi,Jehova Diosninchik, junt�a runa, mana juchayuq Churin-ta, wanuchinankuta saqirqa. Jinamanta Jesus “winaypajuj kutillata” kawsayninta jaywarqa (Hebreos 10:10). Kim-sa p�unchayninmantaq Jehova juk angeltajina kawsarichi-murqa. Chaymanta janaqpachaman ripuytawan Jesusqa,

12. ¿Imatataq Jesus nak�arisqanwan rikuchirqa?13. ¿Imaynata Dios rantiwarqanchik?


Jehovaqa,rantinawanchikpaqk�ata Churinta qurqa

mana juchayuq junt�a runajina wanusqanta, Jehovapnawpaqinman apaykurqa, jinamanta Jehovaqa, Churin-pa kawsayninwan Adanpa mirayninta rantirqa (Hebreos9:24). Jehova Diosqa, Jesuspa kawsayninwan, tukuy ru-nasta juchamanta, wanuymanta ima rantirqa (Romanos3:23, 24).

¿IMAYNAT´

A DIOSRANTIWASQANCHIK YANAPAWANCHIK?

14 Rantiwasqanchikrayku, juchasapa runa kaspapis,Jehova Diospa bendicionesninta jap�ikuyta atinchik. Qha-warina imaynatachus Jehova Dios rantiwasqanchik yana-pawasqanchikta.

15 Juchanchik pampachakun.Tukuyninchik Adanmantajamusqanchikrayku juchasapas kanchik, chayrayku pan-tanchik. Imata ruwaspapis, parlaspapis, juchallikunchik.Chaywanpis, Jesus wanusqanrayku, ‘juchanchik pampa-chakun’ (Colosenses 1:13, 14). Chaywanpis juchanchikpampachasqa kananpaq sunqumantapacha kutirikunan-chik tiyan. Chantapis, Jehova Diosmanta juchanchiktapampachananta Jesucristop sutinpi manakunanchik ti-yan (1 Juan 1:8, 9).

16 Jehova Diosninchik allinpaq qhawawanchik. Sunqun-chik juchachawaptinchik, mana juk suyakuy tiyapuwas-qanchikta, qhasi mana kaq kasqanchikta ima yuyanchik.Chaywanpis rantiwasqanchikrayku, Dios “sonqonchej-pa yuyayninta llimphuchan”. Jehova Diosninchikqa, ju-chanchikta pampachan, juchasapa runa kaptinchikpis yu-paychananchikta saqin, allinpaqtaq qhawawanchik (He-breos 9:13, 14). Jinamanta, mana imamanta llakikuspa

14, 15. ¿Imatataq ruwananchik tiyan juchanchik pampachakunan-paq?16. ¿Imaraykutaq Diosta llimphu sunquwan yupaychasunman,chantapis, imaynata chay yanapawanchik?


Payman qayllaykuyta, Paymanta manakuyta ima atinchik(Hebreos 4:14-16). Mana Diosllachu allinpaq qhawawan-chik, astawanqa, sunqu tiyasqa, kusisqa ima kawsakun-chik.

17 Winaypaq paraisopi kawsakuyta suyanchik. Romanos6:23 nin: “Juchaj pagonqa wanuymin”, nispa, chanta ni-llantaq: “Diospa regalonrı winay kausay Cristo Jesus Se-norninchejpi”, nispa. Kimsa yachaqanapi, ima bendicio-neschus Paraisopi kananta yachakurqanchik (Apocalipsis21:3, 4). Jesus nuqanchikrayku wanupusqanrayku, tukuychay bendicionesta, winay kawsayta ima jap�iyta atin-chik. Chaywanpis winay kawsayta jap�inanchikpaq, ran-tiwasqanchikmanta Jehovaman agradecekusqanchikta ri-kuchinanchik tiyan.

¿IMAYNAT´

A AGRADECESQAKASQAYKITA RIKUCHIWAQ?

18 ¿Imaraykutaq tukuy sunqu Jehova Diosman agrade-cekunanchik tiyan? T�ukuriy, pillapis juk regalota rantipu-

17. Jesus wanusqanrayku, ¿ima bendicionestataq jap�iyta atisunchik?18. ¿Imaraykutaq Jehovaman tukuy sunqu agradecekunanchik ti-yan?

RantiwasqanchikmantaJehovaman

agradecekusunmanpayta astawan

riqsispa

nawanchikpaq, kapusqanmanta, tiemponmanta ima chu-ran chayqa, ¿manachu chay regalota may valorniyuqta-jina qhawananchik kanman? Arı, imatachus Jehova Diosregalawasqanchikqa may valorniyuq nuqanchikpaqqa,imaraykuchus payqa astawan munakusqanta quwarqan-chik. Bibliaqa niwanchik: “Diosqa chay jinatapuni kay pa-chapi kaj chhikata munakusqanrayku, uj k�ata churintaqorqa”, nispa ( Juan 3:16). Chantapis, Jesus kawsaynintaqusqanqa, paypis munakuwasqanchikta rikuchiwanchik( Juan 15:13). Jinamanta Jehova Diospis, Jesucristopis,sapa jukninchikta munakuwasqanchikta sut�ita rikunchik(Galatas 2:20).

19 ¿Imaynata agradecekusqaykita rikuchiwaq? Qallari-napaqqa, Jehovata allinta riqsinayki tiyan ( Juan 17:3).Chaypaqqa Bibliamanta yachakullaypuni. Astawan Jeho-va Diosninchikta riqsinki chayqa, astawan payta muna-kunki. Astawan Jehova Diosta munakunki chayqa, asta-wan nisqanta ruwayta munanki (1 Juan 5:3).

20 Jesuspa wanuyninpi ininayki tiyan. Jesusmanta nikur-qa: “Churipi creejqa winay kawsayniyoj [kanqa]”, nispa( Juan 3:36). ¿Imaynata Jesuspi creesqanchikta, inisqan-chikta rikuchisunman? Mana simillanchikwanchu. San-tiago 2:26, nin: “Mana ruwasqasniyoj creeypis wanusqa-llataq kashan”, nispa. Arı, iniyninchikqa, ruwasqasnin-chikpi rikukun. Chaypaqqa, Jesusjina nuqanchikpis ru-wananchik tiyan ( Juan 13:15).

21 Sapa wata Senorpa Cenanman rinayki tiyan. Kim-sa chunka kimsayuq watapiqa nisan killapi 14 p�un-chaypi, Jesucristo ruwarqa ‘Senorpa cenan’ nisqata (1 Co-rintios 11:20; Mateo 26:26-28). Chantapis, kay cenataqa,

19, 20. ¿Imaynata agradecekusqaykita rikuchiwaq?21, 22. a) ¿Imaptintaq sapa wata Senorpa Cenanman rinanchik ti-yan? b) ¿Imamantataq 6, 7 yachaqanapi ima yachakusunchik?


‘Jesuspa wanupuyninta yuyarinapaq tantakuy’, nispa su-tichakullantaq. Jesus chay tantakuyta ruwayta qallarirqa,paykunarayku junt�a kawsayninta qusqanta discipulosninyuyarikunallankupaqpuni. Chaymanta parlaspa Jesuslla-taq nirqa: “Kayta ruwaychej noqamanta yuyarikuspa”,nispa (Lucas 22:19). Chay tantakuyqa, Jesus, Jehova Diosima mayta munakuwasqanchikta yuyarichiwanchik. Je-suspa wanupuyninta yuyarinapaq tantakuyman rispaqa,agradecekusqanchikta rikuchinchik.�

22 Jehova Diosninchik runata rantisqanqa, may jatunvalorniyuqpuni (2 Corintios 9:14, 15). Astawanpis Jeho-va Dios runata rantisqanrayku, wanusqaspis kawsarimun-qanku, chaymantataq suqta, qanchis yachaqanapi imaya-chakusunchik.

� Kay librop yapanpi, 206-208 paginaspi, Senorpa Cenan, imachuskasqanmanta astawan yachakuyta atinki.


ˇ Jehovaqa, juchamanta, wanuymanta ima, kacha-richinawanchikpaq rantiwarqanchik (Efesios 1:7).

ˇ Jehovaqa, juk k�ata Churinta nuqanchikraykuwanunanpaq Jallp�aman kachamurqa (1 Juan4:9, 10).

ˇ Rantiwasqanchikrayku, juchanchik pampacha-kun, Diospa nawpaqinpi allinpaq qhawasqakanchik, winay kawsayta jap�iytataq suyakunchik(1 Juan 1:8, 9).

ˇ Jehovata allinta riqsispa, Jesuspa wanuyninpiinispa, Senorpa Cenanman rispa, Jehova Dios-man agradecekusqanchikta rikuchisunman(Juan 3:16).


RUNAQA, kay tapuykunata unaymantapacha tapukun. Tu-kuypis kay tapuykunapaq kutichiykunata mask�anku.

2 Phichqa yachaqanapi Jesus wanusqanrayku, winaykawsayta jap�ikuyta atinanchikta yachakurqanchik. Chan-tapis, Biblia ‘manana wanuy kananmanta’ yachachisqan-ta yachakullarqanchiktaq (Apocalipsis 21:4). Chay winaykawsay chayamunankamataq, tukuypis wanunchik. Salo-mon ninjina, “kawsashajkunaqa wanunankuta yachakun-ku” (Eclesiastes 9:5). Mana wanuyta munanchikchu, chay-wanpis, tukuy wanunchik. Chayrayku tukuypis mayman-chus wanupuspa ripusqanchikta yachayta munanchik.

3 Pipis wanuptin ichapis tapukunchik: “¿Maymantaq ri-punrı? ¿

Ñak�arichkanchu? ¿ Jark�awasunmanchu? ¿Watiq-

manta rikusunmanchu? ¿Yanapasunmanchu?”, nispa. Kaytapuykunaman mana tukuy religioneschu kikinta kuti-chinku. Jukkunaqa, k�acha runas wanupuspa janaqpa-chaman ripusqankuta, saqra runastaq infiernoman ripus-qankuta yachachinku. Wakkunataq, nawpa tatasninchik-pa espiritunkuwan tinkuq ripusqanchikta ninku. Wak reli-gionestaq wanupuspa ukhu pachaman ripusqanchikta,

1-3. Pipis wanuptin, ¿imatataq runa tapukun, imatataq wakin religio-nes yachachinku?

6 YACHAQANA

¿Maypitaq wa˜

nusqakunakachkanku?

¿Maymantaq wa˜

nuspa ripunchik?

¿Imaraykutaq wa˜

nunchik?

¿Imaynatá wa

ñuymanta

chiqata yachay sunquchawanchik?

chaymantataq, watiqmanta aychallikusqanchikta, wak ru-napi chayri uywapi paqarikusqanchikta ima yachachinku.

4 Kay yachachiykunaqa, juk yuyayllata yachachin, chayyuyaytaq: wanupuptinchik imallapis nuqanchikmantakawsachkaq qhipakusqan. Yaqha tukuy religionesqa, unay-mantapacha yachachinku, runa wanuspapis kawsachkas-qanta, yuyachkasqanta, rikuchkasqanta, uyarichkasqantaima. ¿ Jinachu kanman? Mana. Yuyanchik, rikunchik, uya-rinchik ima, nuqtunchikrayku. Wanupuptinchiktaq nuq-tunchikqa manana llamk�anchu. Chayrayku yuyaynin-chikpis, munakuyninchikpis chinkapullantaq.

¿MAYMANTAQ WA˜

NUPUSPA RIPUNCHIK?5 Jehova Dios ruwawasqanchikrayku, wanupuspa ima-

nakusqanchiktachus paylla yachan, chanta paylla Biblia-niqta wanusqasmanta chiqata willawanchik. Sut�iman-ta niwanchik, juk runa wanupuptin, mana imanpis kawsa-chkaq qhipakusqanta. Arı, mana ima almapis, nitaq ima es-piritupis kawsachkaq qhipakunchu.�

6 Salomon wanusqakunamanta parlachkaspa nirqa:“Kawsashajkuna wanunankuta yachakunku wanusqasrımana imatapis yachankuchu”, nispa. Astawanpis nillarqa-taq: “Tukukapullantaj munakuyninku, chejninakuyninku,tukuy ima munapayayninku ima. [...] Wanuspa mayman-chus rinki chaypeqa manana ima ruwanapis kanchu, niyuyanapis, ni yachana, nitaq yachaypis”, nispa (Eclesias-tes 9:5, 6, 10, Qheshwa Biblia). Chanta Salmo 146:4 wanus-qakunamanta nin: “Yuyayninkupi tukuy wakichikusqankuchinkapun”, nispa. Arı, wanupuptinchik mana imanchik-pis kawsachkaq qhipakunchu. Kawsayninchik juk vela-

� Kay librop yapanpi 208-211, paginaspi imachus alma, esp´ıritu ima

kasqanta yachachikun.

4. ¿Imatataq religiones yachachinku?5, 6. Biblia nisqanmanjina, ¿imaynataq wanusqakuna kachkanku?


jina. K�anchachkaptin wanuchinchik chay-qa, mana maymanpis k�anchaynin rinchu,manaqa chinkapun.

¿IMATATAQ JES´

USWA

ÑUYMANTA YACHACHIRQA?

7 Jesus wanupuq Lazaromanta parlas-qanqa, wanuymanta astawan sut�incha-wanchik. Discipulosninman nirqa: “Laza-ro kawsaqenchejqa punushan”, nispa. Pay-kunaqa punuchkancha nirqanku, chay-ri unqusqachus, nispa yuyarqanku. Manachaymanjinataq Jesus sut�incharqa: “La-zaroqa wanupumpuni”, nispa ( Juan 11:11-14). Jesusqa wanuyta punuywan kikin-charqa. Jesuspa amigon Lazaroqa, manajanaqpachapichu, nitaq ukhu pachapichukachkarqa. Mana angeleswanchu, nitaqnawpa tatasninpa espiritunkuwanchu tinkuq rirqa, mana-taq wak runapi, chayri wak uywapi watiqmanta paqari-kurqachu. Lazaroqa, wanuypi samarichkarqa, punuchkan-manpisjina. Bibliaqa, wanuyta punuywan kikinchan. Pro-feta Isaıas niwanchik: “Jallp�a ukhupi punojkunaqa rijch�a-rimonqanku”, nispa (Isaıas 26:19). Jinallatataq Salmostaqillqaqqa nirqa: “

Ñawisniyman k�anchaywan junt�achiy,

ama wanuypi punukapunaypaj”, nispa (Salmo 13:3).8 ¿Diosninchik runa wanunantachu munarqa? Mana.

Jehovaqa, runata winaypaq Jallp�api kawsananpaq ruwar-qa. Kay libropi yachanchikjina, Diosninchik nawpa ta-tamamanchikta, juk k�acha huertaman churarqa, chaypi-taq mana unquspa kawsananku karqa. Diosninchik allin-ta kawsanankuta munarqa. ¿ Juk munakuq tata wawasnin,unquykunankuta, wanunankuta ima munanmanchu?

7. Jesus wanuymanta parlasqan, ¿imatataq yachachiwanchik?8. ¿Diosninchik runa wanunantachu munarqa?

¿Maymantaqk�anchaynin ripun?

¿Maypitaq wa˜

nusqakuna kachkanku?

Mana, ¿icharı? Jehovaqa, wawasnin winaypaq kusisqakawsanankuta munarqa. Chayrayku Biblia nin: “Diosqa[...] runaj sonqonman winay kasqanta [“kawsayta”, NM ]churarqa”, nispa (Eclesiastes 3:11). Arı, Diosqa, winaypaqkawsayta munananchikpaq ruwawarqanchik, astawanpistukuy imata ruwachkan jinata kawsananchikpaq.

¿IMARAYKUTAQ WA˜

NUNCHIK?9 Jina kaptinqa, ¿imaraykutaq wanunchikrı? Kay tapuy-

man kutichinapaqqa, qhawarina imatachus nawpa tatas-

9. ¿Ima kamachiytataq Adan kasukunan karqa, chaytaq junt�ayta ati-napaqjinallachu karqa?

Jehova runata ruwarqa,winaypaq Jallp�api

kawsananpaq


ninchik ruwasqankuta. Biblia niwanchik: “Huertapi TataDios [Jehovaqa] winacherqa tukuy laya sumaj sach�asta po-qoyninta mikhunapaj”, nispa (Genesis 2:9). ChaywanpisDiosqa, Adanman nirqa: “Huertapi tukuynin kaj sach�as-manta mikhullanki. Allin kajta mana allin kajta yachana-manta sach�aj poqoynillanta amapuni mikhunkichu. Chaysach�aj poqoynintachus mikhunki chayqa, wanunki”, nis-pa (Genesis 2:16, 17). Kay kamachiyqa, junt�ayta atinapaq-jinalla karqa, imaptinchus may achkha sach�aspa puquyninmikhunankupaq karqa. Adanwan Evawan kasukuspaqa,Diosninchikman agradecekusqankuta rikuchinkuman kar-qa; mana juchayuq kawsayninkumanta, tukuy imata qus-qanmanta ima. Chantapis, Diosninchikman jatunpaq qha-wasqankuta, kasukuyta munasqankuta ima, rikuchillanku-mantaq karqa.

10 Llakikunapaqjina, nawpa tatamamanchik mana Jeho-vata kasukurqankuchu. Supayqa, katariniqta parlaspa Eva-ta tapurqa: “¿Huertapi kaj tukuynin sach�aspa poqoynin-ta ama mikhunkichejchu, nispachu Diosqa nisunkichej?”,nispa. Warmitaq kutichirqa: “Atiyku mikhuyta tukuyninsach�aspa poqoyninta. Huerta chawpipi kaj sach�allamantaDiosqa niwayku amapuni mikhunaykuta, ni llojchirinallay-kutapis. Chaymantachus mikhunkichej chayqa, wanunki-chej, niwayku”, nispa (Genesis 3:1-3).

11 Kuraq Supaytaq nirqa: “Mana wanunkichejchu. Diosallinta yachan, chay sach�aj poqoyninta mikhuspa, su-maj yachayniyojman tukunaykichejta. Ajinamanta chay-wan qankuna Dios jina kankichej, yachankichejtaj imachusallin kajta, mana allin kajtapis”, nispa (Genesis 3:4, 5). Ku-raq Supayqa, Evata yuyachirqa mikhuspa allinta ruwanan-ta. Supay nisqanmanjina warmiqa, imachus allin, imataq-chus mana allin kasqanta, ruwayta atinman karqa, ni-sunman, Evaqa munasqanta ruwanman karqa. Chantapis

10, 11. a) ¿Imaynamanta nawpa tatamamanchik pantarqanku?b) ¿Imaptintaq juchallikusqanku jatun pantay karqarı?

¿Maypitaq wa˜

nusqakuna kachkanku? 61

Supayqa, Evaman “mana wanunkichejchu” nispaqa, Jeho-va llulla kasqanta nichkarqa. Evaqa Kuraq Supayta kasuspasach�ap puquyninta jap�iytawan mikhuykurqa. Chaymantaqusanman qurqa, paytaq mikhuykullarqataq. Chay puquy-manta mikhuspaqa, kasukuyta atinajinalla Diospa kama-chiyninta, mana kasukurqankuchu. Jinamanta yachachkas-pa Tatankuta wasancharqanku. Chay ruwasqankuqa, ¿ma-nachu Diosninchik paykunata jasut�inanpaqjina karqa?

12 Wawaykipi t�ukuriy, qam uywachkaptiyki, tukuy ima-ta quchkaptiyki, pay wasanchasuptin, ¿manachu sunquy-

12. ¿Adanwan Evawan ruwasqankumanta Diosninchik sunqunta na-nachikurqachu?

Adan nut�u jallp�amantaruwasqa karqa, nut�u

jallp�allamantaq kutipurqa


ki nanasunkiman? Jinallatataq Jehova Diosninchikpa sun-qun nanarqa, Adanwan Evawan wasanchasqankumanta.

13 Adanwan Evawan Jehovata mana kasukusqankuray-ku, manana winaypaq kawsayta atirqankuchu. Chayray-ku Diosninchik nisqanmanjina wanurqanku. Chinkapur-qanku. Mana espiritusjina wak kawsaymanchu ripurqan-ku. Jehovaqa, Adanwan parlachkaspa, jinata nirqa: “Jum-p�i suruyta llank�anki, [...] nut�u jallp�aman tukunaykikama,imaraykuchus jallp�amanta ruwasqa kanki. Jallp�a kanki,jallp�allamantaj kutinki”, nispa (Genesis 3:19). DiosninchikAdanta nut�u jallp�amanta ruwarqa (Genesis 2:7). ManaraqAdan ruwasqa kachkaptin, Adanqa mana karqachu. Chay-rayku, Dios jallp�allamantaq kutinki Adanta nispaqa, Adanmanana kawsayniyuqchu kananta nichkarqa, imarayku-chus Jallp�aman tukunan karqa.

14 Adanwan Evawan Diostachus kasukunkuman karqachayqa, kunankama kawsachkankuman karqa, chaywan-pis, yachachkaspa mana kasukusqankurayku wanurqanku.Chayrayku kunanqa tukuypis wanunchik, nawpa tatanchikAdan juchata, wanuyta ima saqiwasqanchikrayku (Roma-nos 5:12). Juchaqa, nawpa tatanchik juk unquyta chimpay-kuchiwasqanchikjina, chay unquymantataq mana pipis ay-qisunmanchu. Chayrayku, wanuyqa mana juk t�inkachu,nitaq munakunapaq masijinachu, manaqa juk enemigo,juk maldicion runapaq (1 Corintios 15:26). Chayraykujuchamanta, wanuymanta ima rantiwasqanchikmanta,¡Jehovaman gracias ninanchik tiyan!

¿IMAYNAT´

A WA˜

NUYMANTACHIQATA YACHASPA SUNQUCHAKUNCHIK?

15 Biblia wanuymanta yachachisqan sunquchawanchik.

13. ¿Imatataq Jehova Adan wanunanmanta nirqa, imatataq chay niy-ta munan?14. ¿Imaraykutaq wanunchikrı?15. ¿Imaptintaq wanuymanta chiqata yachay sunquchawanchik?

¿Maypitaq wa˜


Yachanchikjina, wanupuqkuna mana nak�arinkuchu, nitaqllakikunkuchu. Mana nak�arichiwasunmanchu, chayraykumana manchachikunachu tiyan. Mana yanapawanchik-chu, manataq yanapasunmanchu.

Ñuqanchik mana pay-

kunawan parlayta atinchikchu, manataq paykuna nuqan-chikwan parlayta atinkuchu. Wakin religionmanta yacha-chiqkunaqa, “wanusqata yanapaykuman”, nispa ninku,runataq chayta creespa, qullqita qunku. Chiqata wanus-qamanta yachaspaqa, manana paykunawan ch�awkiyachi-kunchikchu.

16 ¿Religionniyki wanuymanta Bibliap yachachisqantayachachinchu? Yaqha tukuy religionesqa mana chiqata ya-chachinkuchu. ¿Imaraykutaq? Kuraq Supay mana munas-qanrayku. Payqa, pantasqata yachananchikta munan. Llu-lla religionniqta wanupuspa espiritujina kawsachkallas-qanchiktapuni yachachin. Astawanpis Supayqa kay llu-llakuyta, wak llullakuykunatawan apaykachan Diosmantarunata karunchananpaq. ¿Imaynamanta?

17 Rikunchikjina yaqha tukuy religionesqa, saqra runaswinaypaq nina lawraypi nak�arinankuta yachachinku. Jina-ta yachachispaqa Jehova Diosninchik saqra kasqanta ni-chkanku, mana chaymanjinataq, Diosninchikqa muna-kuymin, payqa mana jayk�aq runata jinata nak�arichinman-chu (1 Juan 4:8). T�ukuriy, juk runawawanmana kasusqan-rayku wawanpa makinta ruphachiptin, ¿imatataq niwaq?¿Chay runata jatunpaqchu qhawawaq? ¿Riqsillaytapis mu-nawaqchu? Mana, ¿icharı? Chay runa saqra kasqantachaniwaq. Jinallatataq Kuraq Supay Diosmanta yuyananchik-ta munan. Chayrayku Kuraq Supayqa, Dios winaypaq ninalawraypi runata nak�arichisqanta yachachin.

18 Chantapis Kuraq Supayqa, llulla religionesniqta wa-

16. ¿Pitaq religionesta apaykachan, imapaqtaq chayta ruwan?17. ¿Imata yachachispataq Diosninchik saqra kasqanta nichkanku?18. ¿Ima llulla yachachiyraykutaq runas, wanusqakunata yupay-chanku?


nusqas espirituman tukusqankuta, paykunata yupaycha-nanchik kasqanta ima yachachin. Kayta yachachispa-qa, chay espıritus yanapawasqanchikta, chayri nak�arichi-wasqanchikta ninku. Runasqa kay llullakuyta uyarispa, wa-nusqakunata manchachikunku, yupaychanku ima. Manachaymanjinataq Bibliaqa, wanusqas punusqajina kachkas-qankuta yachachin, chantapis Jehova Diosllata yupaycha-nanchikta yachachillantaq, manataq wanusqastachu (Apo-calipsis 4:11).

19 Chiqata wanusqasmanta yachaspaqa, llulla religiones-wan manana ch�awkiyachikunchikchu. Chantapis, Bibliawinay kawsaymanta yachachisqanta astawan allinta jap�i-qanchik. Arı, wanusqas mana espiritusjina maymanpis ri-pusqankuta yachaspaqa, winay kawsaymanta Biblia yacha-chisqanta astawan sut�ita entiendenchik.

20 May unayna, juk chiqa sunqu runa Job sutiyuq, jinatatapurqa: “Sichus uj runa wanun chayqa, ujtawan kawsan-manchu?”, nispa ( Job 14:14). Nisunman, ¿wanupuqkunawatiqmanta kawsarimunkumanchu? Biblia kay tapuymankutichisqanqa sunquchawanchik, qhipan yachaqanapitaqrikusunchik imaynatachus.

19. Chiqata wanusqasmanta yachaspa, ¿imatataq Bibliamanta asta-wan sut�ita entiendenchik?20. ¿Ima tapuymantaq qhipan yachaqanapi kutichisunchik?


ˇ Wanusqakuna mana rikunkuchu, mana uyarinku-chu, nitaq yuyankuchu (Eclesiastes 9:5).

ˇ Wanusqakuna punuchkanku; mana nak�arinkuchunitaq nanachikunkuchu (Juan 11:11).

ˇ Tukuypis wanunchik, Adan juchanta saqiwasqan-chikrayku (Romanos 5:12).

¿Maypitaq wa˜


SAQRA enemigomanta ayqichkasqaykipi t�ukuriy, chay ene-migoqa, qammanta astawan kallpayuq, chantapis astawanusqhayta purin. Jap�isunqa chayqa wanuchisunqa. Payqaachkha amigosniykitana wanuchin. Usqhayllata ayqiptiyki-pis, payqa taripanayachkasunkina. Manataq ayqiyta atinki-chu. Chayllapi juk runa yanapaq jamusunki. Payqa yanapay-ta munasunki, chantapis enemigoykimanta astawan atiyni-yuq. ¿Manachu chayta rikuspa, kusikuwaq?

2 Chay enemigoqa, mana qamllatachu qhatiykachachka-sunki, tukuyta qhatiykachachkawanchik. Suqta yachaqana-pi yacharqanchikjina, Bibliaqa nin, chay enemigoqa wanuykasqanta. Mana pipis paymanta ayqinmanchu, nitaq ati-panmanchu, yaqha tukuy rikunchik imaynatachus munas-qa amigonchikta, munasqa familianchikta apakapusqanta.Jehovalla wanuyta atipayta atin. Payqa wanuymanta ranti-wanchik. Wanuyta atipasqanta rikuchiwanchikna, astawan-pis, payqa wanuyta chinkachiyta munan. Jinata Biblia nin:“Tukuy enemigosmanta qhepa kaj atipasqaqa wanuy kan-qa”, nispa (1 Corintios 15:26). ¿Manachu chay willay kusi-chiwanchik?

1-3. ¿Ima enemigotaq tukuyta qhatiykachachkawanchik, chanta Bi-bliamanta ima yachachiytaq sunquchawanchik?

7 YACHAQANA

¿Ima suyakuytaqwa

ñusqakunapaq tiyan?

¿Imaptintaq wa˜

nusqakunakawsarimunankuta suyasunman?

¿Jehová wa

ñusqakunata

kawsarichimuyta munanchu?

¿Pikunataq kawsarimunqanku?

3 Wanuyqa, tukuyta nak�arichiwasqanchikpi t�ukuriy. Aji-namanta Jehova wanusqasta kawsarichimunanta nisqanmay allin kasqanta reparanki (Isaıas 26:19). Arı, wanusqaku-napaq juk suyakuy tiyan, watiqmanta kawsarimunanku.

FAMILIANCHIKMANTA PILLAPIS WA˜

NUPTIN4 ¿Munasqa amigoyki, chayri familiaykimanta pillapis wa-

nupunchu? Maytacha llakikurqanki, mana imatapis ruway-ta atisqaykimanta. Chayjina llakiypi kachkaspa, Bibliap sun-quchayninta mask�ananchik tiyan (2 Corintios 1:3, 4). Bi-bliaqa, Jesus munasqa amigonta wanusqata rikuspa maytasunqunta nanachikusqanta nin. Chantapis yachanchikjinaJesusqa, Diospa k�acha kaykunasninta rikuchirqa, jinamantaJehovapis pillatapis wanuqta rikuspa llakikusqanta yachan-chik ( Juan 14:9). Jesusqa, Jerusalenman richkaspa, Lazaro-ta, Mariata, Martata ima waturikuqpuni, paykunaqa Betaniallaqtapi tiyakurqanku. Manchay allinta Jesuswan masicha-kurqanku. Jinata Biblia nin: “Jesusqa mayta munakuj Marta-ta, nananta, Lazarotapis”, nispa ( Juan 11:5). Lazaroqa, 6 ya-chaqanapi rikurqanchikjina, wanupurqa.

5 ¿ Jesus, Lazarowanupusqanmanta llakikurqachu? Biblia-qa, Jesus Lazarop amigosninta, familiaresninta ima watu-rikuq risqanta nin, paykunataq Lazaro wanupusqanmantawaqachkarqanku. Jesus paykunata rikuspa, “sinch�ita phuti-korqa” jinallapi “Jesus waqarikorqa” ( Juan 11:33, 35).¿Imaptintaq Jesus waqarikurqarı? ¿Ima suyaypis Lazaropaqkanmanchu karqa? Arı, Jesusqa Lazaro kawsarimunanta ya-charqa ( Juan 11:3, 4). Chayta yachaspapis, Lazaro wanupus-qanmanta sinchita llakikurqa.

6 Jesus llakikusqan sunquchawanchik. Chaytaq Jesus,

4. a) Munasqa amigon wanupusqanmanta Jesus llakikusqan, ¿imataJehovamanta rikuchiwanchik? b) ¿Pikunawantaq Jesus allinta masi-chakurqarı?5, 6. a) Lazarop amigosninta, familiaresninta ima waqachkaqta ri-kuspa, ¿ Jesus llakikurqachu? b) ¿Imaptintaq Jesus llakikusqan, sun-quchawanchik?

¿Ima suyakuytaq wa˜

nusqakunapaq tiyan? 67

Tatanpis wanuyta chiqnikusqankuta yachachiwanchik.Chantapis Jehovaqa, wanuyta chinkachinanpaq atiyniyuq.Qhawarina imaynatachus Jesus, Diospa atiyninwan runatakawsarichimusqanta.

“¡LÁZARO, LLOJSIMUY!”

7 Lazaroqa, chhanka jusk�upi p�ampasqa kachkarqa, Je-sustaq rumita punkumanta suchurichinankuta nirqa. Mar-ta mana munarqachu; ‘tawa p�unchayna kasqanrayku, asna-chkannacha’, nispa nirqa ( Juan 11:39). Runapaqqa, Lazarowanusqa kachkarqa mana ima suyakuypis karqachu.

8 Rumita suchuchiptinkutaq, Jesusqa qhaparispa nirqa:“¡Lazaro, llojsimuy chaymanta”, nispa. ¿Lluqsimunmanchukarqa? “Chay ratopachawanusqa Lazaro llojsimorqa.” ( Juan11:43, 44.) Amigosnin, familiaresnin ima, maytacha kusi-kurqanku. Lazarop panasnin, familiaresnin, amigosnin ima,Lazaro wanusqanta yacharqanku; kunantaq watiqmantapaykunawan kachkarqa. Chayqa, mana creenapaqjina kar-qa. Chayrayku maytacha kusikurqanku. ¡Chaypachataq wa-nuyta atipakurqa!

9 Jesusqa, mana sapitanchu Lazarota kawsarichimurqa.Manaraq Lazarota waqyachkaptin, Diosmanta manakurqa,jinamanta Diospa yanapayninwan Lazarota kawsarichimus-qanta rikuchirqa ( Juan 11:41, 42). Mana chaypachallachuJehovaqa atiyninwan runata kawsarichimurqa. Biblia nis-qanmanjina Jehovaqa, pusaq runastapis kawsarichimullar-qataq.� Chay kawsarimuykunamanta nawirispa, mayta ku-sikunchik. Dios mana wakinkunallatachu allinpaq qhawas-qanta yachanchik, imaraykuchus waynasta, sipaskunata,

� Wak kawsarimuykunamanta, Bibliamanta kay p�itikunapi nawiri-waq: 1 Reyes 17:17-24; 2 Reyes 4:32-37; 13:20, 21; Mateo 28:5-7; Lu-cas 7:11-17; 8:40-56, chantapis Hechos 9:36-42; 20:7-12 ima.

7, 8. Runa, ¿Lazaro kawsarimunanta suyarqachu, chaywanpis, imata-taq Jesus ruwarqa?9, 10. a) ¿ Jesus sapitanchu Lazarota kawsarichimurqa? b) ¿ImaynataBibliapi kawsarimuqkunamanta nawiriy yanapawanchik?


El´ıas juk viudap wawanta

kawsarichimurqa(1 Reyes 17:17-24)

Ap´

ostol Pedroqa, Dorcassutichasqa cristianata

kawsarichimurqa(Hechos 9:36-42)

L´

azaro kawsarimusqanqatukuyta kusichirqa(Juan 11:38-44)

machu runasta, wak llaqtayuq runastapis kawsarichimurqa.Chay kawsarimuykunamanta nawirispa, ¡runa mayta kusi-kusqanta rikunchik! Juk kutiqa, Jesus juk imillitata kawsa-richimurqa, chayta rikuspataq chay wasipi “runasqa mayta-puni t�ukorqanku” (Marcos 5:42). Arı, Jehova mana qunqa-nankupaqjina paykunata kusichirqa.

10 Chay wanuymanta kawsarimuq runasqa, machuyaspawanullarqankutaq. ¿Qhasipaq kawsarimusqankutachu ni-sunman? Mana. Bibliapi runa wanuymanta kawsarimus-qanta nawirispa, Biblia chiqata parlasqanta reparanchik, su-yakuyta ima tarinchik.

BIBLIA KAWSARIMUQKUNAMANTA PARLASQAN,¿IMATATAQ YACHACHIWANCHIK?

11 Biblia nin: “Wanusqasrı mana imatapis yachankuchu”,nispa. Mana imatapis yuyankuchu, nitaq maypipis kawsa-chkankuchu. Lazarop kawsarimuynin chayta sut�inchawan-chik. Pay kawsarimuytawan, ¿runaman janaqpachamanta-chu parlarqa? ¿Paykunata mancharichirqachu ukhu pacha-manta parlaspa? Mana. Bibliaqa mana chayta ninchu. Chaytawa p�unchaypi wanusqa kachkaptin, Lazaroqa ‘mana ima-tapis yacharqachu’ (Eclesiastes 9:5). Payqa wanuypi punu-chkarqa ( Juan 11:11).

12 Lazaro kawsarimusqanqa, kawsarimuy mana cuento-llachu kasqanta yachachiwanchik, manaqa chiqa kasqan-ta. Jesusqa, tukuy rikunankupaq runap nawpaqinpi Lazaro-ta kawsarichimurqa. Religionta kamachiqkuna Jesusta chiq-nispapis mana chay milagrota pakayta atirqankuchu, chay-rayku nirqanku: “Imatataj ruwasunrı? Chay runaqa ashkhamilagrostana ruwan”, nispa ( Juan 11:47). Runasqa Lazarotamask�amurqanku, payta rikuspataq, Jesus Diospa kachamus-qan kasqanta creerqanku. Chayrayku kuraq sacerdotes, fari-

11. ¿Imaynata Lazaro kawsarimusqan, Eclesiastes 9:5 nisqan, chiqakasqanta yachachiwanchik?12. ¿Imaptintaq Lazaro kawsarimusqantapuni nisunman?


seos ima yachachinakurqanku Jesusta, Lazarotapis wanuchi-nankupaq ( Juan 11:53; 12:9-11).

13 ¿Wanupuqkuna kawsarimunankupi creenachu kan-man? Arı, Jesusqa, chay p�unchay chayamunanta nirqamaypachachus “tukuy p�ampasqa kajkunaqa” kawsarimun-qanku ( Juan 5:28). Dios tukuyta ruwawarqanchik, ¿mana-chu wanusqasta kawsarichimuyta atinman? Arı, chayqayuyaynillanmanta kachkan. ¿Munasqa familianchikmanta,masinchikmanta ima yuyarikunchu? Kaypi t�ukuriy: ¡Dios-qa, mana yupay atina tukuy ch�askakunata sutisninkuman-ta waqyan! (Isaıas 40:26.) Jina kaptinqa, Dios tukuy amigos-ninchikta, munasqa familianchiktapis imaynachus kasqan-kuta allinta yuyarin. Astawanpis kawsarichimuyta munan.

14 ¿ Jehova wanusqasta kawsarichimuyta munanpunichu?Biblia chayta munasqanta nin. Job, juk chiqan runa, jina-ta tapurqa: “Sichus uj runa wanun chayqa, ujtawan kawsan-manchu?”, nispa. Jobqa, paymanta Dios yuyarikunankama,wanuypi suyananta nichkarqa. Chayrayku Jehovaman nir-qa: “Qan wajyariwankiman, noqataj uyarisuykiman. Muna-kuywan qhawawankiman, imaraykuchus ruwawajniy kan-ki”, nispa ( Job 14:13-15).

15 Chaypi t�ukuriy: Jehova, wanusqasta mayta kawsarichi-muyta munan. ¿Manachu, Jehova chayta munasqan sun-quchawanchik? Chaywanpis, ¿imaynataq kawsarimuy kan-qa? ¿Pikunataq kawsarimunqanku, maypitaq kawsarimun-qanku?

‘TUKUY P�AMPASQA KAQKUNA’16 Unay tiempopi kawsarimuqkunamanta Bibliapi nawi-

rispaqa, aswan qhipaman kawsarimuy imaynachus kanan-manta yachasunchik. Unay tiempopi kawsarimuqkunaqa,

13. ¿Imaptintaq Jehova runasta kawsarichimunanta suyasunman?14, 15. Job nisqanmanjina, ¿ Jehova wanusqakunata kawsarichimuy-ta munanchu?16. ¿Imaynata qhipaman kawsarimuqkuna kawsanqanku?



watiqmanta munasqa familiankuwan tinkukapurqanku. Pa-raisopi kawsarimuyqa, astawan sumaq kanqa. Kimsa yacha-qanapi yacharqanchikjina Diosqa, Jallp�ata paraisoman tik-rachinqa. Wanusqasqa mana kayjina kawsaypi nak�arinan-kupaqchu kawsarimunqanku. Manaqa winaypaq kusisqakawsakunankupaq.

17 ¿Pikunataq kawsarimunqanku? Jesus nirqa: ‘tukuy p�am-pasqa kaqkuna parlasqayta uyariytawan kawsarimunqan-ku’, nispa ( Juan 5:28, 29). Jinallataq Apocalipsis 20:13 nin:“Mama qochaqa chaypi wanusqa kajkunata jaywaporqa. Wa-nuypis, [Hadespis, NM ] chaypi wanusqa kajkunata jaywapu-llarqataj”, nispa. (Kay librop yapanpi 212, 213 paginasta na-wiriy.) Arı, wanusqas kawsarimuptinku, Hadesqa —maypi-chus wanusqas kachkanku chay lugarqa—, ch�usaqpacha qhi-pakunqa. Apostol Pablo nirqa: “Tukuy runas wanuymantakawsarimpun[qanku], cheqan kajta ruwajkuna, sajrata ru-wajkunapis”, nispa (Hechos 24:15). ¿Imatataq Pablop nisqanniyta munan?

18 Kay “cheqan kajta ruwajkuna[qa]”, niraq Jesus Jallp�a-man jamuchkaptin: Noe, Abraham, Sara, Moises, Rut, Ester,wakkuna imakanku.Hebreos11 t�aqapi kay iniyniyuq runas-manta parlakun.Chanta kunanp�unchaypiDiosta yupaycha-chkaspa wanuqkunapis chay “cheqan kajta ruwajkuna[lla-mantataq]”, kanku. Kawsarimuymanta yachayqa, wanuytamana manchachikunapaq yanapawanchik (Hebreos 2:15).

19 May chhika runasqa, mana jayk�aq Jehovata riqsillar-qankupischu, chayrayku mana Payta yupaycharqankuchu,nitaqmunayninta ruwarqankuchu. ¿Ima suyaytaq paykuna-paq tiyan? Paykunaqa, “sajrata ruwajkuna” kanku, manataqqunqaypichu chinkanqanku. Diosqa paykunatapis kawsari-

17. ¿Machkha runastaq kawsarimunqanku?18. ¿Pikunataq “cheqan kajta ruwajkuna” kanku, imaynata kawsari-muymanta yachay yanapawanchik?19. ¿Pikunataq chay “sajrata ruwajkuna” kanku, imatataq paykuna-paq Jehova ruwanqa?


chimunqa, payta riqsinankupaq, nisqanta ruwanankupaq-pis tiempota qunqa. Waranqa watasta Jesus kamachichkap-tin wanusqakuna kawsarimunqanku, paykuna Jehovata yu-paychaqkunawan tantakuyta atinqanku. Chaypachaqa mayk�acha t�ukunapaqjina tukuy imapis kanqa, chayta Bibliaqa,Juicio P�unchay, nispa sutichan.�

20 ¿Nisunmanchu tukuy wanusqakuna kawsarimunanku-ta? Mana. Bibliaqa, wakinkuna “ukhu pacha infiernoman”risqankuta nin (Lucas 12:5). Kay p�itipi “ukhu pacha in-fiernoqa”, griego simipi Gehena rimaymanta jamun. Unay-qa, Jerusalen llaqtap jawanpi q�upa wikch�una k�uchuta, ji-nata suticharqanku. Chaypitaq q�upata, wanusqasta ima, ru-phachiq kanku. ¿Imawanusqa runatataq chaymanwikch�uqkanku? May saqra runasllata, yachachkaspa juchallikuqku-nallata, pikunatachus Diosqa manana kawsarichimunqachupaykunallata. Chayrayku Gehenaqa, winaypaq wanuywanninakun. Arı, Diosqa, tukuy runasta juzgananpaq Jesustachurarqa, chaywanpis Jehova astawan patapi kaq Juez (He-chos 10:42). Paytaq, saqra runasta, mana payman kutirikuy-ta munaqkunata ima, mana jayk�aq kawsarichimunqachu.

JANAQPACHAPAQ KAWSARIMUY21 Chantapis Bibliaqa, jukjina kawsarimuymanta yacha-

chillantaq. Chay kawsarimuyqa, janaqpachapi, mana riku-kuq espiritujina kawsanapaq. Bibliaqa, Jesus wanuymanta ji-nata kawsarimusqanta nin.

22 Jesustaqa, wanuchirqanku. Chaywanpis Jehovaqa, chi-qa sunqu Churinta mana wanuypi saqirparqachu (Salmo16:10; Hechos 13:34, 35). Dios kawsarichimurqa manana

� Kay librop yapanpi, 213-215 paginaspi astawan Juicio P�unchay-manta, imaynatachus runasta juzgakunanmanta ima yachakunki.

20. ¿Imataq Gehenarı, pikunataq wanupuspa chayman rinku?21, 22. a) ¿Imayna kawsarimuy kallantaq? b) ¿Pitaq tukuymantanawpaqta espiritujina kawsarimurqa?



runajinatachu. Apostol Pablo nirqa: “Aycha cuerpotachusp�ampaykunchej chayqa, janaj pachapaj wakichisqa cuerpo-yojta kawsarichisqa kanqa”, nispa (1 Corintios 15:44). Chay-taq, ¡t�ukunapaqjina juk milagro karqa! Jesus watiqmantajuk angeljina kawsachkarqa (1 Corintios 15:3-6). Payqa tu-kuymanta nawpaqta espiritujina kawsarimurqa ( Juan 3:13).Manataq payllachu jinata kawsarimunan karqa.

23 Janaqpachaman ripunanta yachaspa, Jesus discipulos-ninman nirqa paykunapaq “juk cheqata wakichimoj” ri-chkasqanta ( Juan 14:2). Janaqpachaman riqkunata “juch�uytropa ovejasnıy”, nispa suticharqa (Lucas 12:32). ¿Machkha-taq kanku? Apocalipsis 14:1 p�itipi apostol Juan kutichiwan-chik: “Chanta rikullarqanitaj Corderota [Jesucristota] SionOrqo patapi sayashajta, paywantaj kashajta pachaj tawachunka tawayoj waranqa runasta. Paykunaj frentesninkupipaypa sutin, Tatampa sutin ima qhelqasqa karqa”, nispa.

24 Jesuspa chiqa sunqu apostolesninqa, kay 144.000 runas-manta kanku, pikunatachus Dios janaqpachapi kawsanan-kupaq kawsarichimunqa. ¿Mayk�aqtaq kawsarimunqanku?Jesuspa ‘watiqmanta jamuyninpi’, nispa Pablo nirqa (1 Co-rintios 15:23). Kunantaq chay p�unchaypi kawsachkanchik,9 yachaqanapitaq chaymanta yachasunchik. Kunanqa, chay144.000 runasmanta pisillana kanku. Paykuna wanupus-pa chay ratu, janaqpachapi tiyakunankupaq kawsarimunku(1Corintios 15:51-55). Chaywanpis, maychhika runas parai-sopi kawsanankupaq kawsarimunqanku.

25 Jehova, wanuytawinaypaq chinkachinqa, qampis chay-ta suyakuyta atinki (Isaıas 25:8). Chaywanpis, icha tapukun-ki: “¿Imatataq janaqpachaman ripuqkuna ruwanqanku?”,nispa. Paykunaqa janaqpachapi Diospa Reinonpi kamachin-qanku. Qhipan yachaqanapi astawan chay Reinomanta ya-chasunchik.

23, 24. ¿Pikunataq Jesuspa ‘juch�uy tropa ovejasnin’ kanku, chanta-pis, machkhataq kankurı?25. ¿Imatataq qhipan yachaqanapi yachasunchik?



ˇ Biblia kawsarimuymanta willasqanqa, suyakuytaquwanchik ( Juan 11:39-44).

ˇ Jehova wanusqakunata kawsarichimuytapuni mu-nan (Job 14:13-15).

ˇ Diosninchik tukuy p�ampasqa kaqkunata kawsari-chimunqa ( Juan 5:28, 29).

Paraisopiqa, wa˜

nusqakunakawsarimunqanku, chaypitaq watiqmanta

familiaresninwan tinkukapunqanku



YAQHA tukuy runas, padrenuestro manakuyta riqsinku.Chay manakuypi Jesusqa, Diosmanta imaynatachus ma-nakunanchikta yachachiwanchik. Qhawarina ima kim-sa manakuytachus manakunata, chantapis imatapunichusBiblia yachachisqanta.

2 Kay manakuyta qallarichkaspa, Jesus payta uyariqku-naman nirqa: “Qankunaqa kay jinata manakunkichej: Ja-naj pachapi kashaj Tatayku, sutiyki jatunchasqa kachun.Reinoyki jamuchun, munayniykitaj ruwasqa kachun,imaynachus janaj pachapi, ajinallatataj kay pachapipis”,nispa (Mateo 6:9-13). ¿Imatataq kay kimsa manakuy niytamunan?

3 Jehovap sutinmanta achkhatana yachakunchik. Chan-ta, imatachus munaynin junt�akunanpaq ruwasqanta, ru-wananta ima yachakullanchiktaq. Chaywanpis, ¿imatataqJesus yachachirqa, “Reinoyki jamuchun”, nispa? ¿ImataqDiospa Reinonrı? ¿Imaynatataq chay Reino Diospa sutintajatunchanqa, llimphuchanqa ima? ¿Imaynata Diospa Rei-non jamuptin, Diospa munaynin ruwakunqa?

1. ¿Ima manakuymantataq yachakusunchik?2. ¿Ima kimsa manakuytataq Jesus manakuyta yachachirqa?3. ¿Imastataq Diospa Reinonmanta riqsinanchik tiyan?

8 YACHAQANA

¿Imataq Diospa Reinonr´ı?

¿Imatataq Biblia DiospaReinonmanta willawanchik?

¿Imatataq Diospa Reinon ruwanqa?¿Mayk�aqtaq Diospa Reinon

Diospa munayninta Jallp�api ruwanqa?

¿IMATAQ DIOSPA REINONRÍ?

4 Diospa Reinonqa, juk gobierno, payllataq chay gobier-nota jatarichirqa. Chanta payllataq juk Reyta kamachinan-paq akllarqa. ¿Pitaq chay Reyrı? Chay Reyqa, Jesucristo.Payqa, runamanta astawan sumaqta kamachinqa; chayray-ku Biblia nin: “Paymin yupaychasqa k�ata jatun kamachej-qa, reykunaj Reynin, senorkunaj Senornintaj”, nispa (1 Ti-moteo 6:15). Jesusqa, mayqin kamachiqmantapis, astawanatiyniyuq allin ruwaykunata ruwananpaq.

5 ¿Maymantataq Diospa Reinon kamachimunqarı? T�u-kuriy, ¿maypitaq Jesus kachkanrı? Yachanchikjina, Jesusqawanuymanta kawsarimuytawan, janaqpachaman ripurqa(Hechos2:33). Arı,Diospa Reinonqa janaqpachapi kachkan.Chayrayku, Biblia ‘janaqpacha reino’, nispa sutichan (2 Ti-moteo 4:18). Janaqpachapi kaspapis chay Reinoqa Jallp�a-man kamachimunqa (Apocalipsis 11:15).

6 Jesusqa may sumaq Kamachiq. ¿Imaptintaq chayta nin-chik? Imaptinchus payqa mana jayk�aq wanunqachu. Bi-bliaqa, Jesus mana kay pachapi kamachiqkunajinachu kas-qanta nin, astawanqa paymanta nin:“Pay k�atamin ni jayk�ajwanojqa, pichus mana chimpay atina k�anchaypi tiyakoj”,nispa (1 Timoteo 6:16). Tukuy ima ruwasqanqa, winaypaqkanqa, chay allin ruwasqantaq may achkha kanqa.

7 Bibliaqa, Jesusmanta nin: “Patampi Tata Diospa Espıri-tun kanqa, chay Espiritutaj qonqa yachayta, yuyayta, yu-yaychayta, atiyta, tukuy imata rejsiyta, Tata Diosta mancha-chikuyta ima. Payqa Tata Diosta manchachikuypi misk�iri-chikonqa. Payqa mana rikusqanman jinallachu juzganqa,nitaj uyarisqanman jinallachu justiciata ruwanqa. Mana-chayqa, cheqan kayman jina wajchasta juzganqa; kay pa-chapi llamp�u sonqoyojkunapaj justiciata ruwanqa”, nispa

4. ¿Imataq Diospa Reinonrı, chantapis pitaq Reyninrı?5. ¿Maymantataq Diospa Reinon kamachimunqa?6, 7. ¿Imaptintaq Jesus may sumaq kamachiq kasqanta nisunman?

¿Imataq Diospa Reinonr´ı? 77

(Isaıas 11:2-4). Kay p�itikunaqa, Jesus munakuywan, chiqan-ta kamachinanta yachachiwanchik. ¿Manachu kayjina k�a-cha kamachiqta munawaq?

8 ¿Imatataq astawan Diospa Reinon ruwanqa? Jesusqamana sapanchu kamachinqa, manaqa, wak reykunawanima. Apostol Pablo Timoteoman nirqa: “Paywan khuska-chus nak�arisun chayqa, paywan khuskallataj reinopi ka-machisunchej”, nispa (2 Timoteo 2:12). Arı, Pablo, Timo-teo, wak chiqa sunqu runas imaqa, Jesuswan khuska janaq-pachapi kamachimunankupaq, Diospa akllasqasnin kanku,¿machkhataq kanku?

9 Qanchis yachaqanapi rikunchikjina, apostol Juan jukmusquypijina rikusqanmanta jinata qillqarqa: “Chanta ri-kullarqanitaj Corderota [ Jesucristota] Sion Orqo patapi [ka-machinanpi] sayashajta, paywantaj kashajta pachaj tawachunka tawayoj waranqa runasta. Paykunaj frentesninku-pi paypa sutin, Tatampa sutin ima qhelqasqa karqa”, nispa.¿Pikunataq kay 144.000 kanku? Juanllataq jinata kutichin:“[Paykunaqa] Corderoj qhepanta rinku mayllamampis rej-tin. Paykunaqa runas ukhumanta rantisqa karqanku, naw-paj poqoy jina Diospaj, Corderopaj ima”, nispa (Apocalip-sis 14:1, 4). Arı, kamachinankupaq akllasqa runasqa, chiqasunqu Jesucristop qhipanta riqkuna kanku. Paykunaqa, wa-nuytawan janaqpachapi kawsarimunqanku Jesuswan khus-ka kay Jallp�aman kamachimunankupaq (Apocalipsis 5:10).Chay 144.000 akllasqas kanankupaqqa, Diosqa, apostolespatiemponkumantapacha chiqa sunqu runasllata akllayta qa-llarirqa.

10 Jehovaqa, jatun munakuyninta Jesusta, 144.000 runas-ta ima kamachinankupaq akllaspa, rikuchin. ¿Imaynaman-

8. ¿Pikunataq Jesuswan kamachimunqanku?9. ¿Machkha runastaq Jesuswan khuska kamachinqanku, mayk�aqtaqDios chay runasta akllayta qallarirqa?10. ¿Imaynatataq Jehova munakuyninta rikuchin Jesusta, 144.000 ru-nasta ima kamachinankupaq akllaspa?


ta? Jesus nuqanchikjina runa karqa, imaynatachus runa na-k�arisqanta yachan. Pablo Jesusmanta parlaspa jinata nir-qa: “Pisi kallpa kasqanchejta yachaspa, khuyawanchej, ima-raykuchus payqa juchaman urmanapaj tanqasqa karqa no-qanchej jina. Chaywanpis payqa mana jayk�aj juchamanurmarqachu”, nispa (Hebreos 4:15; 5:8). Paywan kamachiq-kunapis nuqanchikjina nak�arillarqankutaq. Astawanpis, ju-chasapa runa kasqankurayku juchasapa kayninkuwan ma-qanakurqanku, tukuy runasjinataq unqurqanku. Paykuna-qa, ima ch�ampaykunapichus, ima llakiykunapichus riku-kusqanchikta allinta yachanku.

¿IMATATAQ DIOSPA REINON RUWANQA?11 Jesus mana Diospa Reinon jamunallanpaqchu mana-

kuyta yachachirqa, manaqa Jehovap munaynin “imayna-tachus janaj pachapi, ajinallatataj kay pachapipis” ruwaku-nanpaq. Janaqpachapi angelesqa, Diospa munayninta ru-wachkallankupuni. Chaywanpis 3 yachaqanapi yacharqan-chikjina, juk saqra angelqa manana Diospa munaynintaruwarqachu, astawanpis, Adanta, Evata ima juchallichirqa.Chunka yachaqanapi rikusunchik imatachus Biblia chaysaqra angelmanta, nisunman Kuraq Supaymanta, yacha-chisqanta. Diosqa, Kuraq Supayta, supaykunata ima, janaq-pachapi qhipakunankuta saqirqa. Chayrayku Jesus Jallp�apikachkaptin, janaqpachapi mana tukuychu Diospa munay-ninta ruwachkarqanku. Chayqa mana jinachu qhipakunankarqa. Jesus Diospa Reinonpi kamachiyta qallariytawanpaykunawan maqanakunan karqa (Apocalipsis 12:7-9).

12 Apostol Juan nirqa: “Janaj pachamanta uj sinch�i par-lamojta uyarerqani: Kunanqa Diosninchejpa salvacion-nin, atiynin, reinompis chayamunna, Cristompa atiynim-pis. Hermanosninchejta ch�atajqa [Satanasqa] wijch�usqa

11. ¿Imaptintaq Jesus discipulosninman, ‘janaqpachapi munayniykiruwakuchun’, nispa, Diosmanta manakunankuta yachachirqa?12. ¿Ima iskay ruwaykunamantataq Apocalipsis 12:10 parlan?


kashan, pichus tuta p�unchay Diosninchejpa nawpaqem-pi paykunata ch�ataykoj, chay”, nispa (Apocalipsis 12:10).¿Qhawarinkichu ima iskay ruwaykunamantachus kay p�iti-pi parlakusqanta? Qallarinapaq, Jesucristo Diospa Reinon-pi kamachiyta qallarirqa. Chaymantataq, Supayta janaqpa-chamanta Jallp�aman wikch�umurqa.

13 Qhipaman imaynatachus kay iskay ruwaykuna junt�a-kusqanta yachasunchik. ¿Imapitaq kaykuna tukurqarı? Ja-naqpachapi imachus kasqanmanta Biblia nin: “Chayraykukusikuychej janaj pachakuna, chaypi tiyakojkunapis”, nis-pa (Apocalipsis 12:12). Arı, chiqa sunqu angelesqa kusikur-qanku, Kuraq Supayta janaqpachamanta wikch�umusqan-kumanta. Janaqpachapiqa, tukuypis chiqa sunqu kanku,paykunapurataq sumaqta apanakunku. Jinamanta janaqpa-chapi Diospa munaynin ruwakuchkanna.

14 ¿Imatataq Jallp�amanta nisunman? Biblia nin: “Ay, kaypacha jallp�a patapi, mama qocha patapipis tiyakojkuna-manta, imaraykuchus Kuraj Supayqa manchay phinas-qa qankunaman urayk�amun, yachaspa paypaj pisi tiempo-llana kasqanta”, nispa (Apocalipsis 12:12). Satanasqa, Jall-p�aman wikch�uchikamusqanrayku, manchay phinasqa ka-chkan. Chayraykutaq, Jallp�api ch�ampaykunata ruwachkan.Qhipanyachaqanapi astawan chay ch�ampaykunamanta ya-chasunchik. Chaywanpis yachakusqanchikmanjina, ¿imay-nata Diospa Reinon jamuptin, kay pachapi Diospa munay-ninta ruwanqa?

15 Dios imatachus Jallp�apaq munasqanpi t�ukuriy. Kim-sa yachaqanapi rikunchikjina, Eden huertapi Jehovaqa, tu-kuy Jallp�a, paraisoman tukunanta munarqa. Kuraq Supay-qa, Adanta, Evatawan juchallichispa Jallp�apaq Diospa mu-

13. ¿Ima karqa janaqpachapi Kuraq Supay wikch�uchikamusqan-manta?14. ¿Imataq kay pachapi tiyan, Kuraq Supay kay pachaman wikch�u-chikamusqanmantapacha?15. ¿Imatataq Jallp�apaq Diosninchik munan?


nayninta tumpata qhipachirqa, chaywanpis Diospa munay-ninqa mana tikrakunchu. Jehovaqa, parlasqanta junt�anqa:“Cheqan runasqa kay pachata herenciankupaj jap�enqanku,chaypitaj winaypaj kawsanqanku” (Salmo 37:29). DiospaReinontaq chayta ruwanqa. ¿Imaynamanta?

16 Daniel 2:44 p�itipi kay profeciata tarinchik: “Chay rey-kuna kamachishajtinku, janaj pachapi kaj Dios uj reinotasayarichenqa, chaytaj mana jayk�ajpis chinkachisqachu kan-qa, manataj mayqen reinopis payta atipanqachu. Tukuy-ninwaj reinosta tukuchenqa, chay atipaj reinotajrı winaypajsayanqa”. ¿Imatataq kay profecıa Diospa Reinonmanta ni-wanchik?

17 Qallarinapaq niwanchik, Diospa Reinonqa “chay rey-kuna kamachishajtinku”, sayarinanta; nisunman kay pa-chapi runa kamachichkaptin, Diospa Reinon kamachiy-ta qallarinqa. Chanta niwanchik: Diospa Reinonqa, ‘manajayk�aqpis chinkachisqachu kananta’. Mana jayk�aq pipisDiospa Reinonta atipaspa patanpi sayanqachu. Chanta ni-llawanchiktaq: Diospa Reinonqa, kay pachata kamachiqku-nawan maqanakunanta, ‘manataq mayqin reinopis paytaatipananta’. Tukuchanapaq niwanchik, Dioslla kay pachatawinaypaq kamachinanta, ima kamachiymantapis astawansumaq kananta.

18 Bibliaqa, Diospa Reinon kay pachata kamachiqkuna-wan maqanakuyninmanta tukuy imatawillawanchik. Chaymaqanakunapaq tiempo chayamuchkaptin, ‘supay espiri-tusqa’, “tukuy kay pachapi reyesman” llulla parlaykunawanch�awkiyanqanku. ¿Imapaqtaq? “Paykunata [reykunata]tantamunankupaj wanuchinaku maqanakuman, TukuyAtiyniyoq Diospa chay jatun p�unchaynimpaj”, tukuy kayreykuna “hebreo parlaypi Armagedon nisqa cheqapi” tan-takunankupaq (Apocalipsis 16:14, 16). Kay iskay p�itikuna

16, 17. ¿Imatataq Daniel 2:44 Diospa Reinonmanta niwanchik?18. ¿Imataq Diospa Reinon kay pachata kamachiqkunawan maqana-kuynin sutichakun?


nisqanmanjina, kay pachata kamachiqkuna, Diospa Rei-nonwan maqanakunqanku, chay maqanakuytaqa Armage-don, nispa sutichakun.

19 ¿Imapaqtaq Diospa Reinon Armagedonpi maqanakun-qa? Watiqmanta Jallp�apaq Diospa munayninpi t�ukurina:Diosqa kay pacha paraisoman tukunanta munan, chaypi-taq junt�a runa payta yupaychaspa kawsanankuta munan.¿Imaptintaq kunan Diospa munaynin mana ruwakuchkan-chu? Kunanqa, juchasapa runas kasqanchikrayku unqun-chik, wanunchik ima. Chaywanpis, 5 yachaqanapi yachan-chikjina, Jesus nuqanchikrayku wanurqa, winaypaq kawsa-nanchikpaq. Juanpa nisqanmanta yuyarikunkicha: “Diosqachay jinatapuni kay pachapi kaj chhikata munakusqanray-ku, uj k�ata Churinta qorqa. Ajinamanta pillapis paypi creej-qa mana chinkayman renqachu, astawanqa winay kawsay-niyoj kanqa”, nispa ( Juan 3:16).

20 Astawanpis, may chhika runas imaymana millaykuna-ta ruwanku. Paykunaqa, llullakunku, ch�awkiyanku, khu-chichakunku ima. Diospa munayninta mana ruwayta mu-nankuchu. Chay saqra ruwaqkunata Armagedonpi, Diospamaqanakuyninpi, Dios chinkachinqa (Salmo 37:10). Asta-wanpis, kay pachata kamachiqkunaqa, Diospa munaynintaruwananpaq, mana runata yanapankuchu. Jukkunaqa,mana atiyniyuqchu kanku, wakkunataq qullqirayku ch�aw-kiyanku, wakinkunataq mana pimantapis khuyakunku-chu. Biblia sut�ita nin: “Maypachachus runaqa runa masin-ta chakisnin uraman churan paypa mana allinnillampaj”,nispa (Eclesiastes 8:9).

21 Armagedonmanta qhipaman Diospa Reinollan tukuypachata kamachinqa. Chay Reinoqa Diospa munaynin-ta ruwanqa, k�acha kawsaytataq apamunqa. Diospa Reinon

19, 20. ¿Imaptintaq mana kunanpacha Diospa munaynin Jallp�apiruwakuchkanchu?21. ¿Imaynata Diospa Reinon kay pachapaq Diospa munayninta ru-wanqa?


Kuraq Supay kay pachamanwikch�uchikamusqanmantapacha

may chhika ch�ampaykunataJallp�api ruwachkan, chaytaq

tukukunqana

Kuraq Supayta, supayninkunatawan kay pachamanta chin-kachinqa (Apocalipsis 20:1-3). Chaypacha Jesus nuqan-chikrayku wanupusqanqa tukuyta yanapawasunchik, chiqasunqu runastaq manana unqunqankuchu, mananataq wa-nunqankuchu, manaqa winaypaq kawsanqanku (Apocalip-sis 22:1-3). Chanta, Diospa Reinon Jallp�ata may k�acha pa-raisoman tukuchinqa. Jinamanta kay pachapi Diospa mu-naynin ruwakunqa, Diospa sutintaq jatunpaq qhawasqakanqa, llimphuchasqa kanqa ima. ¿Imata chay niyta mu-nan? Chay Reinonrayku, tukuy runas Jehovap sutinta ja-tunpaq qhawanqanku.

¿MAYK�AQTAQ CHAY REINO KAYTA RUWANQA?22 Jesus discipulosninman “Reinoyki jamuchun” nispa

manakuyta yachachichkaptin, Diospa Reinonqa manaraqjamurqachu. ¿ Janaqpachaman Jesus ripusqantawanchu ja-murqa? Mana. Pedro, Pablopis kay Salmo 110:1 nisqan Je-suspi junt�akusqanta willawanchik, chay p�ititaq nin: “TataDiosqa Senorniyman nerqa: Kay panaypi tiyarikuy, enemi-gosniykita chakisniyki uraman churanaykama, nispa” (He-chos 2:32-35; Hebreos 10:12-14). Arı, Jesucristoqa suyanan-raq karqa.

23 ¿Machkhata Jesus suyanan karqarı? Kay 1800 chanta1900 watasnejpi, juk qutu Bibliamanta yachaqaqkuna 1914

22. ¿Imaynatataq yachanchik Jesus Jallp�api kachkaptin manaraqDiospa Reinon jamusqanta?23. a) ¿Mayk�aqtaq Diospa Reinon kamachiyta qallarirqarı? b) ¿Ima-tataq qhipan yachaqanapi yachakusunchik?

Diospa Reinonqa Diospa munayninta kaypachapi janaqpachapijina ruwanqa


watapi Jesus kamachiyta qallarinanta repararqanku. (Asta-wan kay watamanta yachayta munaspaqa kay librop yapan-pi 215-218 paginasninta nawiriy.) Tukuy ima kay pachapi ri-kukusqanqa, chay 1914 watamanta parlasqanku, chiqa kas-qanta rikuchiwanchik. Bibliap profecian nisqanmanjina,1914 watapi Jehovaqa, Cristota Reytajina Diospa Reinon-man churarqa. Kunantaq, Kuraq Supaypaq “pisi tiempolla-na” tiyan, chay tiempopitaq kunan kawsachkanchik (Apo-calipsis 12:12; Salmo 110:2). Astawanpis, Diospa Reinon-qa, kay pachapi Diospa munayninta ruwayta qallarinqana.¿Imatataq kay willaymanta niwaq? ¿Jinachu kanman? Qhi-pan yachaqanapi rikusunchik imatachus Biblia kay p�un-chaykunamanta yachachisqanta.

BIBLIAP YACHACHISQANˇ Diospa Reinon janaqpachamanta kamachimunqa.

Jesucristo chay Reinop Reynin, paywantaq 144.000akllasqa runas kamachinqanku (Apocalipsis 14:1, 4).

ˇ Diospa Reinonqa, 1914 watamantapacha kamachiy-ta qallarirqa, Kuraq Supaytataq janaqpachamantaJallp�aman wikch�umurqa (Apocalipsis 12:9).

ˇ Diospa Reinonqa, kay pachapi kamachiqkunatachinkachinqa, Jallp�atataq may k�acha paraisomantukuchinqa (Apocalipsis 16:14, 16).

¿Imataq Diospa Reinonrı? 85

RADIOPI, telepi willaykunata uyarispa, ¿manachu imapi-chus kay pacha tukukunanta tapukunki? Kunanqa imayma-na llakiykunata uyarinchik, manataq yachanchikchu ima-chus q�aya kananta (Santiago 4:14). Mana chaymanjinataqJehova tukuy imata yachan (Isaıas 46:10).

Ñawpaqmantana

Bibliaqa, kunan tiempopi llakiykuna kanantawillarqa, chan-ta, imaynatachus qhipaman allinchakunantapis willallarqa-taq.

2 Jesus Diospa Reinon tukuy saqra ruwaykunata chinka-chinanta nirqa, chaymanta Jallp�ata paraisoman tukuchi-nantapis (Lucas4:43). Jesusta uyariqkuna,mayk�aqchus chayReino jamunanmanta yachayta munarqanku. Discipulos-qa jinata tapurqanku: “Ima senaltataj rikuchiwasqayku kuti-munaykimanta, kay pachaj tukukuyninmantawan?”, nispa(Mateo 24:3). Jesustaq kay pachap tukukuynin mayk�aqchuskananta, Tatallan yachasqanta nirqa (Mateo 24:36). Chay-wanpis, Jesus manaraq chay Reino jamuchkaptin, imaschusJallp�api kananta willarqa. Chay willaytaq, kunan junt�aku-chkan.

1. ¿Maypitaq qhipaman imachus kananmanta willakun?2, 3. ¿Imatataq discıpulos Jesusta tapurqanku?

9 YACHAQANA

¿Qhipa p�unchaykunapichukawsachkanchik?

¿Imatataq Biblia kayp�unchayninchikpi kananta nirqa?

Biblia nisqanmanjina, ¿imayna runataqkay qhipa p�unchaykunapi kanan karqarı?

¿Ima allin ruwaykunastaq, kay ‘qhipa saqrap�unchaykunapi’ rikukunanta Biblia nirqa?

3 Kunan juk maqanakuymanta parlasunchik. Kay maqa-nakuytaq janaqpachapi karqa, nitaq pi runapis chayta ri-kurqachu. Chaywanpis, chay maqanakuyqa llakiyninchik-paq karqa. Chaymanta qhawarisunchik ima senalchus kaypachap tukukuyninpi rikukunanta.

JANAQPACHAPI MAQANAKUY4 Pusaq yachaqanapi 1914 watapi Jesus janaqpachapi ka-

machiyta qallarisqanta yacharqanchik (Daniel 7:13, 14). Ka-machiyta qallariytawan imatachus ruwasqanmanta Biblianin: “Jatun wanuchinaku maqanaku janaj pachapi karqa.Arcangel Miguelqa, [Jesuspa juknin sutin] angelesnin imasierpewan [Kuraq Supaywan] maqanakorqanku”.� KuraqSupay, saqra angelesnin ima atipachikurqanku, kay pacha-mantaq wikch�uchikamurqanku. Chayrayku, chiqa sunquangelesqa janaqpachapi mayta kusikurqanku. Mana chay-manjinataq, runasqa llakikunanku karqa. Biblia nin: “Aykay pacha jallp�a patapi [...], imaraykuchus Kuraq Supay-qa manchay phinasqa qankunaman urayk�amun, yachaspapaypaj pisi tiempollana kasqanta”, nispa (Apocalipsis 12:7,9, 12).

5 ¿Imataq chay maqanakuyrayku kanan karqarı? Supayphinakuspa Jallp�api runata llakichinan karqa. Rikusunchik-jina kunan chayjina llakiypi kawsachkanchik. Chaywan-pis, mana unaytachu jinata kawsasun, manaqa “pisi tiem-polla”, Supaypis chayta yachan. Kay tiempotataq, Bibliaqa‘qhipa saqra p�unchaykuna’ nispa sutichan (2 Timoteo3:1). ¿Manachu kusikunchik Diosninchik, Supayta chinka-chinanta yachaspa? Qhawarina imatachus Biblia p�unchay-ninchikmanta nisqanta, chanta, imaynatachus willasqan

� Kay librop yapanpi, 218, 219 paginaspi, Miguel, Jesuspa juknin su-tin kasqanta sut�inchakun.

4, 5. a) Jesus kamachiyta qallariytawan, ¿imatataq janaqpachapi ru-warqarı? b) Apocalipsis 12:12 nisqanmanjina, ¿imapitaq chay maqa-nakuy tukurqa?

¿Qhipa p�unchaykunapichu kawsachkanchik? 87

junt�akuchkasqanta. Tukuy ima kunanrikukusqanqa, ‘qhipa saqra p�unchay-kunapi’ kawsachkasqanchikta, DiospaReinon qayllapina kasqanta ima riku-chin, maypichus Jehovata munakuq-kuna, winaypaq t�inkakunawan kusi-kunqanku. Qallarinapaq qhawarinaima senalchus Jesus nisqanmanjinakay p�unchaykunapi rikukunanmanta.

¿IMATAQ KAY ‘QHIPA SAQRAP�UNCHAYKUNAPI’ RIKUKUN?6 “Uj nacion waj naciompa contranta

oqharikonqa, uj reinopis waj reinoj con-tranta.” (Mateo 24:7.) Pachak nawpawataspi, junukuna runas maqanakuy-kunapi wanurqanku. Juk yachayniyuqruna, nawpa runa ruwasqanmanta ya-chaq, jinata nirqa: “Iskay chunka si-glopi, may chhika yawar jich�akurqa.[...] Kay wataspi maqanakuyqa, ya-qha mana sayarqachu, tumpallata pa-chantinpi sayarqa”. Chanta, juk qutuyachayniyuq runas jinata nirqanku:“Juk kaq siglomantapacha 1899 wata-kama, may chhika runas wanurqan-ku, chaywanpis iskay chunka siglopi,chay wanusqasmanta kimsa kutiman-ta astawanraq maqanakuykunapi wa-nurqanku”. Kay 1914 watamantapachakunankama, maqanakuypi pachak ju-numanta astawanraq runas wanurqan-ku. Jinamanta chay maqanakuykuna-

6, 7. ¿Imaynata Jesus maqanakuymanta,yarqhaymanta parlasqan junt�akuchkan?

88

qa, may chhika runasta, mana tata-yuqta, mana qusayuqta, llakiypi saqin.Ichapis, qampa familiaykimanta pilla-pis chaypi wanupurqa.

7 “Jinallataq kanqa yarqhaykuna.”(Mateo 24:7.) Yachayniyuq runasqa, pu-quykuna yapakusqanta ninku. Chay-wanpis, tukuyniqpi yarqhaykuna ti-yan, runapta imatapis puquchinanpaqjallp�an mana kapusqanrayku, mikhu-nata rantikunanpaq qullqin mana ka-pusqanrayku ima. Wakcha llaqtaspiqa,may chhika runas sapa p�unchay na-k�ayta kawsanku, wakinkunaqa: juk do-larllawan sapa p�unchay kawsanku. Pay-kunaqa yarqhasqallapuni kanku. KayOrganizacion Mundial de la Salud nis-qa, yarqhayrayku phichqa junumantaastawan wawas, juk watallapi wanus-qankuta nin.

8 “Sinch�i jallp�a ikhakuykuna.” (Lu-cas 21:11.) Juk qutu runas, Jallp�aman-ta yachaqaqkuna nisqankumanjina,sapa wata 19 sinchi jallp�a ikhakuyku-na kallanqapuni. Kaykunaqa jatuchaqwasista laqran, chanta Jallp�ata kicha-rin. Astawanpis, yaqha sapa wata jall-p�a ikhakusqan jatuchaq wasista ur-machin. Yachakusqanmanjina, 1990watamantapacha iskay millonesman-ta astawan runas jallp�a ikhakuykuna-pi wanunku. Wakintaq jinata ninku:“Runaqa jallp�a ikhakuykunamanta

8, 9. ¿Imaynata yachanchik Jesuspa nisqanjunt�akuchkasqanta?

89

astawan yachaspapis, mana imatapisrunata jark�anapaq ruwayta atinchu”.

9 “Kallanqataj [...] wanuchej onqoy-kuna.” (Lucas21:11.) Runaqa, maychhi-ka unquykunata atipan, chaywanpis,may chhika riqsisqa unquykuna, mu-suqunquykuna ima, kallanpuni.Yacha-kusqanmanjina, kay watasllapi, tuber-culosis, paludismo, colera, wak riqsisqaunquykunawan ima astawan achkharunas unquykurqanku. Chantapis wakunquykunata, manana ima jampiwan-pis chinkachiyta atikuchkannachu. As-tawanpis, 30 musuq unquykuna rikhu-rimun. Chay unquykunamanta wakinunquykunapaq, mana ima jampipiskanchu.

¿IMAYNA RUNATAQQHIPA P�UNCHAYKUNAPI

KANAN KARQARÍ?

10 Bibliaqa, mana kay pachapi ima-chus rikukunallanmantachu parlar-qa, manaqa runa saqrayananmantapisparlallarqataq. Apostol Pablo qillqarqaimaynachus runa kananta, kay 2 Ti-moteo 3:1-5 pay nirqa: “Qhepamanmanchay sajra p�unchaykuna jamon-qa”, nispa. Chanta kayjina runa ka-nanta nillarqataq:

ˇ imallatapis paykunallapaqmunanqanku

10. ¿Imatataq 2 Timoteo 3:1-5 nisqanmanji-na runapi rikunki?

90

ˇ qullqita munakunqankuˇ tatasninkuta mana kasukunqan-

kuchuˇ graciasta quy chinkanqaˇ mana sunquyuq kanqankuˇ aychap saqra munayninwan

atipachikunqankuˇ mana khuyarispa saqrata

ruwanqankuˇ kay pachap munayninta astawan

munakunqanku Diosta munaku-nankumantaqa

ˇ chaykunaqa Diosta yupaychaq-kunaman rikch�akunku, kawsay-ninkuwantaq, Diospa atiynintaqhisachanku

11 ¿ Jinamanchu runa llaqtaykipi tu-kun?Chiqamantacha.Tukuyniqpi kay-jina runa tiyan. Kaytaq tumpamanta-wan Dios Reinonta apamunanta riku-chiwanchik, Biblia nin: “Sajra runas-qa qhora jina winanku. Tukuy sajrataruwajkunataj t�ika jina phancharinku,ruthusqa, winaypaj chinkarisqa kana-llankupaj”, nispa (Salmo 92:7).

ALLIN RUWAYKUNA12 Biblia nisqanmanjina, kay qhipa

11. Salmo 92:7 nisqanmanjina, ¿imapitaqsaqra runa tukunqa?12, 13. ¿Imaynatataq, kay qhipa saqra p�un-chaykunapi, Diospa yachaynin achkhayas-qanta yachanchik?

91

saqra p�unchaykunapi, may chhika llakiykuna tiyan. Chay-wanpis, Jehovata yupaychaqkuna, paypa munayninta ru-waspa mayta kusikunku.

13 “Chiqa yachaytaq achkhayanqa”, nisqa Daniel libro-pi willakurqa. ¿Mayk�aqtaq chay junt�akunan karqarı? ‘Qhi-pa p�unchaykunapi’ (Daniel 12:4, NM ). Jehovaqa, 1914 wa-tamantapacha, sutinmanta, munayninmanta, Jesucristopwanupuyninmanta, imaynachus wanusqas kachkasqanku-manta, kawsarimuymanta ima yachachiykunata allintajap�iqanankupaq, kamachisninta yanapachkan. Chanta-pis Jehovap kamachisnin allinta kawsakuyta yachakun-ku, chaytaq Diosninchikta jatunchan. Chantapis, imachusDiospa Reinon kasqanta astawan allinta jap�iqanku, imay-natachus chay Reino Jallp�ata allinchananta ima. ¿Imatataqchay yachasqankuwan ruwanku? Kay tapuyman kutichina-paq, juk profecıa junt�akusqanta qhawarina.

14 “Janaj pacha reinomanta evangelio tukuynejpi willasqakanqa”, nispa Jesucristoqa nirqa ‘kay pachap tukukuynin-manta’ parlaspa (Mateo 24:3, 14). Jallp�antinpi Reinop evan-gelionmanta willakuchkan, nisunman imachus chay Reinokasqanmanta, imatachus ruwananmanta, ima bendiciones-tachus apamunanmanta ima. Kay allin willaykunaqa, 230suyusmanta astawan suyuspi, 400 qallusmanta astawan qa-lluspi willakuchkan. Junukuna Jehovamanta sut�inchaqku-naqa, “tukuy nacionesmanta, ayllusmanta, runasmanta, tu-kuy parlaykunamantawan” kanku, Diospa Reinonmanta-taq willachkanku (Apocalipsis 7:9). Mana chayllachu asta-wanpis, Bibliamanta yachayta munaqkunaman manaimata manaspalla yachachichkanku. Kay profecıa junt�akus-qan t�ukurichiwanchik, astawanraq “[chiqa cristianos] tu-kuypa chejninan kan[qanku]” nispa, Jesus nisqanpi t�uku-rinchik chayqa (Lucas 21:17).

14. ¿Machkha suyuspitaq Reinop evangelionmanta willakuchkan, pi-kunataq chayta willachkanku?


“Janaj pacha reinomantaevangelio tukuynejpiwillasqa kanqa.”(Mateo 24:14)

¿IMATATAQ QAM RUWANAYKI TIYAN?15 Kunan chay chhika profeciasta junt�akuqta rikuspa,

¿manachu qhipa saqra p�unchaykunapi kawsachkasqan-chikta niwaq? Reinomanta evangelioqa Jehova mayk�aqka-machus willakunanta ninankama willakunqa, chaypacha-taq ‘tukukuy jamunqa’ (Mateo 24:14). Kay “tukukuyqa”,Diosninchik tukuy millaykunata chinkachinanta niyta mu-nan. Jehovaqa Jesusniqta, angelesniqta ima, Diosta qhisa-chaqkunata chinkachinqa (2 Tesalonicenses 1:6-9). KuraqSupay, supaykuna ima, manana ni mayqin runatapis ch�aw-kiyanqankuchu. Chaymantaqa, Diospa Reinon Paypa nis-qanta ruwaqkunaman mayta t�inkanqa (Apocalipsis 20:1-3;21:3-5).

16 Kuraq Supaypa tukukuynin qayllapina kasqanrayku,sapa juk tapurikunanchik tiyan: “¿Imatataq nuqa ruwa-nay tiyan?”, nispa. Mana Jehovamanta yachakuyta saqi-naykichu tiyan, chanta paypa munayninta ruwanayki tiyan( Juan 17:3). Bibliamanta tukuy sunquwan yachakuy. Jeho-vamanta sut�inchaqkunap tantakuyninkuman rillaypuni(Hebreos 10:24, 25). Diospa Palabranmanta astawan yacha-kuy, yachakusqaykimanjinataq kawsay, payta kusichinayki-paq (Santiago 4:8).

17˜

Nawpaqmantana Jesus kay qhipa saqra p�unchaykuna-manta parlaspa, runa mana kasukunanta nirqa. Saqra ru-nap chinkaynin qayllapina kachkan. Chay p�unchaytaq ma-na yuyasqallamanta jamunqa imaynatachus juk suwa manayuyasqallamanta jamun, ajinata (1 Tesalonicenses 5:2). Je-sus willawarqanchikna: “Imaynachus Noepa tiempompikarqa, ajinallataj Runaj Churimpa kutimuynimpis kanqa.

15. a) ¿Qhipa saqra p�unchaykunapi kawsachkasqanchiktachu niwaq,imaptintaq jinata kutichinki? b) ¿Imata chay “tukukuy” Jehovawanchuranakuqkunapaq chanta Jehovata yupaychaqkunapaq niyta mu-nanqarı?16. ¿Imatataq ruwanayki tiyan?17. ¿Imaynata saqra runap chinkaynin chayamunqa?


Noepa tiempompi, manaraj jatun para chayamushajtin, ru-nasqa mikhusharqanku, ujyasharqanku, casarakusharqan-ku, ususisninkutapis casarachisharqanku, arcamanNoe yay-kunankama. Paykunaqa mana imatapis reparakorqanku-chu jatun para jamunankama, tukuyninkutaj chinkachisqakarqanku. Ajinallataj kanqa Runaj Churimpa kutimuynim-pipis”, nispa (Mateo 24:37-39).

18 Chayrayku Jesus nirqa: “Qhawarikuychej; pajtataj son-qoykichej atipachikunman mikhunawan, machaykuywan,kay pacha ruwanaswan ima. Jinallapitaj juicio p�unchay uj-llata taripasunkichejman. Chay p�unchayqa uj tojlla jina ja-monqa tukuy kay pachapi kawsajkunaman. Wakichisqapu-ni kaychej ari, Diosmanta manarikuspa tukuy tiempo-pi, kay tukuy ima jamojmanta llusp�inaykichejpaj, allimpirikhurinaykichejpajtaj Runaj Churimpa nawpaqempi”, nis-pa (Lucas 21:34-36). Jesuspa nisqanta kasukunanchik ti-yan. ¿Imaraykutaq? Imaraykuchus Jehovata, Runap Chu-rinta ima kasukuqkunaqa, mana Kuraq Supaywan khuskachinkanqankuchu. Astawanpis winaypaq paraisopi kawsa-kunqanku (Juan 3:16; 2 Pedro 3:13).

18. ¿ Jesuspa ima nisqantataq kasukunanchik tiyan?


ˇ Qhipa saqra p�unchaykunapi maqanakuykuna,yarqhaykuna, jallp�a ikhakuykuna, unquykunaima kanan karqa (Mateo 24:7; Lucas 21:11).

ˇ Kay qhipa saqra p�unchaykunapi runasqa, Diostamunakunankumantaqa, imallatapis paykunallapaqmunanku, qullqita munakunku, aychap saqra mu-naynintapis munakullankutaq (2 Timoteo 3:1-5).

ˇ Kay qhipa saqra p�unchaykunapi Reinop evange-lionmanta Jallp�antinpi willakuchkan (Mateo 24:14).

¿Qhipa p�unchaykunapichu kawsachkanchik? 95

ALLINTA pillatapis riqsinapaqqa, familiantapis riqsinallan-chiktaq tiyan. Jinallataq Jehovata allinta riqsinapaqqa, ja-naqpachapi kaq familiantapis riqsinallanchiktaq tiyan.Diospa familianqa, angeles kanku, chayrayku Bibliaqa‘Diospa wawasnin’ kasqankuta nin ( Job 38:6, 7). Chaywan-pis, ¿ima ruwaytataq Jehova, angelesman qurqa? ¿Paykunaimallapipis runata yanapankuchu? ¿

Ángeles kawsaynin-

chikpi yanapawanchikchu? Jina kaptinqa, ¿imaynamanta?2 Bibliaqa, may chhikata angelesmanta parlan. Allinta

paykunata riqsinanchikpaq, Biblia nisqanta qhawarina. ¿Pi-taq angelesta ruwarqa? Colosenses 1:16 jinata kutichiwan-chik: “Paynejtamin [Jesucristoniqta] Diosqa tukuy kaj chhi-kata ruwarqa: Janaj pachapi kaj imasta, kay pachapi kajimastapis”, nispa. Arı, Jehovaqa, sapa angelta Jesucristoniq-ta ruwarqa. ¿Machkha angelestaq tiyan? Bibliaqa, mana yu-pay atina “waranqa waranqas” kasqankuta nin, astawan-pis paykuna kallpayuq kasqankuta nillantaq (Salmo 103:20;Apocalipsis 5:11).

3 Diospa Palabranqa, willawanchik imaynatachus Jeho-va Jallp�ata ruwachkaptin, Diospa “wawas[nin] janaj pacha-

1. ¿Imaptintaq angelesta allinta riqsinanchik tiyan?2. ¿Pitaq angelesta ruwarqa?3. ¿Imatataq Job 38:4-7 angelesmanta yachachiwanchik?

10 YACHAQANA

¿Ima ruwaykunamantaqángeles tanqawanchik?

¿´

Angeles runata yanapankuchu?

¿Imamantaq supaykuna runata tanqan?

¿Supaykunata manchachikunachu tiyan?

pi kusikus[qankuta]” ( Job 38:4-7). Kay p�itiqa angeles ru-nasmanta astawan nawpaqta kawsayta qallarisqankuta ya-chachiwanchik, niraq Jallp�a ruwasqa kachkaptin. Chanta-pis, angeles sunquyuq kasqankuta yachachillawanchiktaq,chayrayku “kusikusharqanku”, nispa willawanchik. Asta-wanpis chaypacha tukuy angelesqa, Diosta yupaychaspa jukfamiliajinalla karqanku.

¿IMAYNAT´

A´

ANGELES JARK�ANKU, YANAPANKU IMA?4 Diosninchik nawpa tatamamanchikta ruwasqanmanta-

pacha, angelesqa runamanta mayta dakunku, Diospa mu-naynin junt�akunanta munaspa (Proverbios 8:30, 31; 1 Pe-dro 1:11, 12). Chantapis angelesqa, imaynatachus runaDiosmanta karunchakusqanta rikurqanku, mana Diosta ka-sukuyta akllaspa. Chayta rikuspa chiqa sunqu angeles may-ta llakikurqanku. Chaywanpis, juchasapa runa Diosnin-chikman kutirikuqta rikuspa, angelesqa mayta kusirikun-ku (Lucas 15:10). Rikunchikjina, paykunaqa Diosta yupay-chaqkuna runamanta, mayta dakunku. Chayrayku Jehovapaykunata churarqa chiqa sunqu runasta yanapanankupaq,jark�anankupaq ima (Hebreos 1:7, 14).Qhawarina imaynata-chus.

5 Diosninchik Sodoma, Gomorra llaqtasta chinkachi-chkaptin, iskay angeles, Lotta iskaynin ususisninta ima ay-qinankupaq yanaparqanku (Genesis 19:15, 16). Wak ku-tipiqa, saqra runas profeta Danielta, leonespa ukhu t�u-qunkuman wikch�uptinku, leonesqa mana imatapis paytaruwarqankuchu. Daniel jinata nirqa: “Diosniymin angel-ninta kachamorqa, paytaj leonespa siminkuta wisq�aykurar-qa”, nispa (Daniel 6:22). Chaymantaqa, apostol Pedro wis-q�asqa kachkaptin, juk angel payta kacharichirqa (Hechos12:6-11). Chantapis, juk angel Jesusta yanaparqa Jallp�api

4. ¿Imaynata Biblia angeles runamanta dakusqankuta rikuchiwan-chik?5. Biblia nisqanmanjina, ¿pikunata angeles yanaparqanku?

¿Ima ruwaykunamantaq´

angeles tanqawanchik? 97

yachachiyta qallarichkaptin (Marcos 1:13). Wanuynintaqqayllamuchkaptin, “rikhurimorqa uj angel Jesusta kallpa-chanampaj” (Lucas 22:43). ¡Maytacha Jesusta kallpacharqa!

6 Kunanp�unchayqa manana angelesta rikunchikchu, ku-nanqa manana Jallp�api chiqa sunqu runaman paykuna ri-khurinkuchu. Chaywanpis, atiyniyuq angelesqa Diospallaqtanta jark�achkallankupuni, astawanraq Jehovata yupay-chayninkuwan pillapis churanakuptin. Biblia jinata nin:“Tata Diospa angelnenqa Diosta manchachikojkunaj mu-yuyninkupi jaraykukuspa, paykunata jark�akun”, nispa (Sal-mo 34:7). ¿Imaraykutaq kay rimay kallpachanawanchik ti-yan? Imaraykuchus kunanqa saqra espıritus tiyan, chay-kunataq, urmachiyta munawanchik. ¿Pikunataq chaykunakanku? ¿Maymanta jamunku? ¿Imaynata urmachiyta mu-nawanchik? Kay tapuykunaman kutichinapaqqa, qhawa-rina imatachus unay ruwakusqanta.

KAY ESPIRITUSQA ENEMIGOSNINCHIK KANKU7 Kimsa yachaqanapi yachakurqanchikjina, juk espıri-

tu chayri juk angel, runata kamachiyta munayninwan ati-pachikuspa Dioswan churanakurqa. Chaymantapacha chayangelta, Kuraq Supay chayri Satanas sutiwan riqsikun (Apo-calipsis 12:9). Evata pantachiytawan, Supayqa waranqa suq-ta pachak watapi Diosmanta yaqha tukuy runasta karun-charqa. Wakinkunalla mana Diosta wasancharqankuchu,paykunaqa Abel, Enoc, Noe ima, karqanku (Hebreos 11:4,5, 7).

8 Noep p�unchayninpiqa, wak angelespis Jehovap con-tranta churanakurqanku. Janaqpachapi familiankuta saqiy-tawan, Jallp�aman uraykamurqanku, kaypitaq, runaman tu-

6. a) ¿Imaynata kunan p�unchaypi angeles Diospa llaqtanta jark�a-chkallankupuni? b) ¿Ima tapuykunamantaq kutichisunchik?7. ¿Machkha runastataq Kuraq Supay Diosmanta karuncharqa?8. a) ¿Imaynata wakin angeles supaykunaman tukurqanku? b) ¿Ima-tataq chay supaykuna ruwarqanku Jatun Parapi mana wanunanku-paq?


kurqanku. ¿Imaraykutaq? Genesis 6:2 kutichiwanchik: “Ji-napi Diospa churisnenqa rikorqanku runaspa ususisninkuk�achitas kasqankuta. Chayrayku paykunawan casarakor-qanku, munasqankuman jina ajllakuspa”, nispa. Chay an-gelesqa, runata saqrayachirqanku. Jehova, mana jinallata-chu chayta saqinman karqa. Chayrayku tukuy chay pachapisaqra runasta chinkachinanpaq Diosninchik juk jatun pa-rata apamurqa; Diosta yupaychaqkunalla mana wanurqan-kuchu (Genesis 7:17, 23). Chay churanakuq angelesqa chay-ri supaykunaqa, mana wanunankupaq runa cuerponkutasaqirqanku. Jinamanta janaqpachaman espiritusjina ku-tipurqanku. Chayta ruwaspaqa, Kuraq Supaywan khuska

“Diosniymin angelninta kachamorqa, paytajleonespa siminkuta wisq�aykurarqa.” (Daniel 6:22)



kasqankuta rikuchirqanku, jinamanta Kuraq Supayqa “su-paycunaj curajnin[kuman]” tukurqa (Mateo 9:34, Dios Par-lapawanchej).

9 Kay saqra angelesqa, janaqpachaman kutipurqanku,chaywanpis Diosqa, imaynatachus Satanasta manana fami-lianmanta kananta saqirqachu, jinallatataq chay saqra an-geleswan ruwarqa (2 Pedro 2:4). Kunan manapis runa-man tukuyta atinkuchu, kay supaykuna runap kawsaynintaapaykachayta munanku. Astawanpis, Supayqa, supaykuna-wan “kay pachapi kaj runasta [imaymanamanta] pantachi-[chkan]” (Apocalipsis 12:9; 1 Juan 5:19; 2 Corintios 2:11).Qhawarina imaynatachus.

¿IMAYNAT´

A SUPAYKUNACH�AWKIYANKU?

10 Supaykunaqa runata ch�awkiyanankupaq layqiriyustaapaykachanku. Ima layqiriyu ruwaykunapis supaykunawanparlay. Bibliaqa, layqa ruwaykunata juchachan, chaymantakarunchakunanchiktataq niwanchik (Galatas 5:19-21). Lay-qa ruwaykunaqa, juk�uchata jap�inapaq tuqllawan kikincha-kun. Imaynatachus juk�uchata jap�inapaq tukuy imata chu-rakun, kikillantataq supaykunaqa imaymana layqiriyustaapaykachanku, imaymana runasta urmachinankupaq.

11 Supaykunaqa adivinacion nisqawan runasta panta-chinku. ¿Imataq chayrı? Imachus jamunanmanta yachaytamunay, chayri pakasqa kasqanta yachayta munay. Runasqacartasniqta, estanoniqta, cocaniqta ima adivinanku. Chan-tapis, makita qhawaspa, musquykunapi senalesta mask�aspaima, adivinallankutaq. Wakin runas adivinacionta ruwaymana saqrachu kasqanta niptinkupis, Bibliaqa yachachi-wanchik adivinosqa supaykunawan khuska imatapis ruwas-

9. a) ¿Imatataq supaykunawan ruwakurqa janaqpachaman kutisqan-kutawan? b) ¿Imatataq supaykunamanta yachaqasunchik?10. ¿Imataq layqiriyu ruwaykunarı?11. ¿Imataq adivinacionrı, imaptintaq chaymanta karunchakunan-chik tiyan?


qankuta. Qhawarina, Hechos 16:16-18 nisqanta, chaypiqajuk kamachi sipas ‘saqra espirituyuq kasqanrayku runaspasuertenkuta’ qhawaq kasqa. Chay saqra espiritumanta ka-charichikuytawantaq manana imatapis willayta atirqachu.

12 Supaykunaqa, wanusqakunawanparlay atikusqanta ru-nasta yuyachinku. Pillapis wanupuptin, waqaqkunaman tu-kuy imata wanusqakunamanta creechinku. Pillapis wanu-pun chayqa, wanusqawan parlay atikusqanta runasta yu-yachispa ch�awkiyanku. Ichapis aysiriniqta, wanusqa runa-manta imatapis willankuman, chayri wanupuq runajinaparlarinkuman. Chaytaq runata pantachin, wanusqakunakawsachkasqankuta creechin, paykunawan parlaspa sunqu-chayta tariyta atisqankuta ima. Chayqa mana jinachu.¿Imaraykutaq? Imaraykuchus supaykunaqa wanusqa ru-naspis kankumanjina parlayta atinku, chantapis aysiriniqtawanusqasmanta imallatapis willayta atillankutaq (1 Samuel28:3-19). Suqta yachaqanapi yachakurqanchikjina, pipiswanun chayqa, mana imanpis kawsachkaq qhipakunchu

12. ¿Imaptintaq mana wanusqakunawan parlananchikchu tiyan?

Supaykunaqa imaymanamanta runata ch�awkiyanku

¿IMAYNAT´

A SAQRAESPIRITUSMAN

CHURANAKUSUNMAN?

ˇ Imallapis layqiriyuswanchhapusqa kapusuptin-qa, wikch�uy

ˇ Bibliamanta yachakuyˇ Diosmanta manakuy

(Salmo 115:17). Chayrayku, pillapis wanusqasta tapunchayqa, chay runaqa supaykunawan ch�awkiyachikuchkan,Diospa kamachiyninwantaq churanakuchkan (Deuterono-mio 18:10, 11; Isaıas 8:19). Chayrayku, supaykunap tuqllas-ninkumanta karunchakunapaq, tukuy imata ruwananchiktiyan.

13 Saqra espiritusqa mana runata ch�awkiyallankuchu,manaqa manchachinku. Kuraq Supay, supaykunapis ‘pisitiempoyuqllana’ kasqankuta yachanku, chayrayku kunanmayta runata nak�arichichkanku (Apocalipsis 12:12, 17).Chaywanpis, may chhika runas supaykunata manchachi-kuymanta kacharichikunku. ¿Imaynata kacharichikunku?¿Imaynata nawpaqta layqiriyusta ruwarqanchik chaypis, su-paykunamanta kacharichikusunman?

¿IMAYNAT´

A SAQRA ESPIRITUSMANCHURANAKUSUNMAN?

14 Bibliaqa, imaynatachus kay saqra espiritusman chu-ranakunanchikta niwanchik. Qhawarina imatachus BibliaÉfeso llaqtapi cristianosmanta nisqanta. Manaraq cristia-nosman tukuchkaspa, paykunaqa layqiriyusta ruwaq kan-ku. Diospa Palabranmanta yachakuytawantaq, tukuy chay-kunata saqiyta munarqanku, ¿imata ruwarqanku? Bibliajinata kutichiwanchik: “Ashkha yatiristaj librosninkuta tan-taykuspa apamorqanku, tukuypa rikunantataj ruphayku-cherqanku”, nispa (Hechos 19:19). Chay cristianosqa ‘ya-tiri librosninkuta ruphaykuchirqanku’, jinamanta imay-natachus saqra espiritusman churanakunata yachachi-warqanchik. Jehovap nisqanta ruwayta munanchik chayqa,layqiriyuswan chhapusqa imasta, nisunman librosta, cua-drosta, peliculasta, takinasta, wallqakunata ima, ruphayku-chinanchik tiyan (1 Corintios 10:21).

13. ¿Imatataq may chhika runas ruwanku?14. ¿Imaynata

Éfeso llaqtamanta cristianosjina, saqra espiritusmanta

kacharichikusunman?



15 KayÉfeso llaqtamanta cristianosman, apostol Pablo ji-

nata qillqarqa: “Noqanchejqa [...] maqanakushanchej [...]patapi kaj sajra espirituspa contrampi”, nispa (Efesios 6:12).Kay p�itiqa, supaykuna mana sayk�usqankuta rikuchiwan-chik. Kunanpis supaykuna munasqankuta cristianosta ru-wachiyta munanku. ¿Imata astawan

Éfeso llaqtapi cristia-

nos ruwananku karqa? Pablo nirqa: “Astawanqa tukuy son-qo creeychej [iniychik], imaraykuchus chay creesqay-kichejqa uj jark�akuna escudojina, Kuraj Supaypa tukuyninlarwashaj flechasninta thasnonqa”, nispa (Efesios 6:16). As-tawan sinchi iniyninchik kanqa chayqa, astawan sumaqtasupaykunaman churanakuyta atisunchik (Mateo 17:20).

16 Jina kaptinqa, ¿imaynata iniyninchikta kallpachasun-man? Bibliamanta yachakuspa. Juk pirqa mana urmanan-paq, uranpi jatuchaq rumis kanan tiyan. Jinallataq iniynin-chik mana urmananpaq, uranpi jatun rumi kanan tiyan,kay rumi Bibliamanta yachakusqanchikwan ninakun. Sapap�unchay Bibliata nawirisunchik chayqa iniyninchik allintakallpachakunqa. Juk allinpirqajina iniyninchik saqra espiri-tusmanta jark�awasunchik (1 Juan 5:5).

17 ¿Imatataq astawanÉfeso llaqtamanta cristianos ruwa-

nanku karqa? Paykunap llaqtanku Supaypa makinpi kas-qanrayku, astawanraq jark�akunanku karqa. Chayrayku Pa-blo jinata paykunaman nirqa: “Chay tukuytaqa ruwaychejsapa p�unchay, Diosmanta manakuspa Espiritupi tukuy layamanakuywan, mana saqespa nitaj sayk�uspa”, nispa (Efesios6:18). Paykunajina nuqanchikpis, Supaypa pachanpi kaw-sachkanchik, saqra espıritus mana urmachinawanchikpaq,supaykunamanta jark�anawanchikta Jehovamanta manaku-nanchik tiyan. Chaypaqqa Diospa sutinta uqharinanchik ti-yan (Proverbios 18:10). Astawanpis, “saqra kajmanta” chayri

15. ¿Imatataq saqra espiritusman churanakunapaq ruwananchik ti-yan?16. ¿Imaynata iniyninchikta kallpachasunman?17. ¿Imatataq supaykunamanta jark�akunapaq ruwananchik tiyan?


Supaymanta waqaychanawanchikta manakunanchik tiyan( Juan 17:15). Diosninchiktaq, manakusqanchikman kuti-chiwasunchik (Salmo 145:19).

18 Arı, saqra espiritusqa imatapis ruwawasunman. Chay-wanpis, Diospa munayninta ruwaptinchik, payman qay-llaykuptinchik, mana manchachikunachu tiyan (Santiago4:7, 8). Saqra espirituspa atiyninkuqa, mana Diospata atiy-ninjinachu. Noep p�unchayninpi, Dios paykunata wisq�ay-kurqa, juicio p�unchay chayamunankama (Judas 6). Chan-tapis, chiqa sunqu angeles jark�achkawasqanchikta yuyariy(2 Reyes 6:15-17). Paykunaqa, saqra espiritusman churana-kuchkasqanchikta qhawachkanku, atipananchiktataq mu-nanku.Nisunman, supaykunaman churanakuptinchik pay-kunaqa t�aqllarikunku. Chayrayku, Jehovamanta, janaqpa-chapi kaq familianmanta ima, mana karunchakunachu.Astawanpis, imaymana layqiriyumanta karunchakuna, Bi-bliap nisqantataq kasukuna (1 Pedro 5:6, 7; 2 Pedro 2:9). Ji-namanta, saqra espirituswan churanakupi atipasunchik.

19 Chaywanpis, ¿imaraykutaq Diosninchik, supaykunakananta, nak�ariy kananta ima saqichkallanpuni? Qhipanyachaqanapi kay tapuyman kutichisunchik.

18, 19. a) ¿Imaptintaq supaykunata atipayta atisqanchikta nisun-man? b) ¿Ima tapuymantaq qhipan yachaqanapi kutichisunchik?


ˇ Chiqa sunqu angelesqa, Jehovata yupaychaqkunatayanapanku (Hebreos 1:7, 14).

ˇ Kuraq Supay, supaykuna ima, runasta ch�awkiyan-ku, Diosmantataq karunchanku (Apocalipsis 12:9).

ˇ Diospa munayninta ruwanki chayqa, Kuraq Supay-mantaq churanakunki chayqa, Supay qammantaayqinqa (Santiago 4:7, 8).



JUK llaqta jatun maqanakuyrayku may llakiylla qhipakur-qa, chaypitaq achkha warmis, wawas ima wanurqanku. Tu-kuyninkuta juk jusk�ullaman p�ampaykurqanku, may chhi-ka cruzkunatataq muyuyninpi churarqanku, chay cruzku-napitaq: “¿Imaraykutaq?”, nispa qillqarqanku. Yaqha tukuyrunas ajinata tapukunku, familiankumanta pillapis maqa-nakupi, chayri juk unquyrayku wanupuptin. Chayrayku,imaraykuchus kayjina llakiykuna kasqanta yachayta mu-nanku.

2 ¿Imaraykutaq Jehova, runa nak�arinanta saqin? Diosqa,tukuy atiyniyuq, munakuyniyuq, yachayniyuq, chiqan kay-niyuq kaspapis, ¿imaraykutaq chiqninakuy, tumpanakuyima kananta saqin? ¿Mayk�aqllapis jinata tapukurqankichu?

3 ¿“Imaraykutaq Jehova runa nak�arinanta saqin”, nispatapurikuy allinchu? Wakinqa: “Chayta tapukuqkuna manaDiospi creenkuchu, nitaq Diosta jatunpaq qhawanku-chu”, nispa ninku. Chaywanpis Bibliata nawirispaqa, rikun-ki imaynatachus chiqa sunqu runas kikillantataq Diosnin-

1, 2. ¿Imastaq llakichiwanchik, imatataq may chhika runa tapu-kunku?3, 4. a) ¿Imaraykutaq Dios runa nak�arinanta saqin, nispa tapurikuyallinchu? b) ¿ Jehova nak�ariykunata, saqra ruwaykunata ima chiqnin-chu?

11 YACHAQANA

¿Imaptintaq Diosninchik runanak�arinanta saqin?

¿Diosninchikchu runata nak�arichin?¿Ima iskaychachiytaq, Eden huertapi rikhurirqa?

¿Imaynata Diosninchiksaqra ruwakusqanta allinchanqa?

chikta tapusqankuta. Sut�incharinapaq profeta Habacuc,Diosta tapurqa: “Imaraykutaj rikuchiwanki chay chhika na-k�ariyta, juchatapis? Millay ruwaykunawan, tukuchinakuy-wan ima, muyurisqa kani; tukuynejpi phinakuykuna tiyan,maqanakuykunapis”, nispa (Habacuc 1:3).

4 Chayta tapusqanrayku, ¿ Jehova profeta Habacucta k�a-mirqachu? Mana. Astawanpis, Habacuc parlasqanta Bibliapiqillqachirqa. Chanta, chay tapuyman kutichispa Habacuctayanaparqa, jinamanta iniynin astawan winananpaq. Dios-qa jinallatataq qamwan ruwayta munan. Dios nuqanchik-manta dakusqanta Biblia yachachisqanta yuyarikuy (1 Pe-dro 5:7). Runamanta nisqaqa, Diosninchik, nak�ariykunata,saqra ruwaykunata ima astawan chiqnikun (Isaıas 55:8, 9).Jina kaptinqa, ¿imaraykutaq kay chhika nak�ariykuna tiyan?

¿IMAPTINTAQ KAY CHHIKA˜

NAK�ARIYKUNA TIYAN?5 May chhika runas, religionninkuta apaykachaqkuna-

ta tapunku: “¿Imaraykutaq kayjinata nak�arinchik?”, nispa.Paykunataq: “Diospa munayninrayku”, nispa kutichinku.Astawanpis: “Diosqa tukuy imata kachamuwanchik”, nispa

5. ¿Imatataq runa nin Diosninchik nak�ariy kananta saqisqanmanta,chaywanpis imatataq Biblia yachachin?

Jehova tukuy nak�ariykunata chinkachinqa

107

nillankutaq. Wakkunamantaq ninku: “Diospa nanninqamana yachakunchu”, nispa. Chantapis: “Diosninchik wa-wasta apakapun, paywan khuska tiyakunankupaq”, nispanillankutaq. Chaywanpis, Jehovaqa runasta mana llakichis-qanta yachankina. Biblia nin: “Ama yuyallaychejpischu Tu-kuy Atiyniyoj Diosqa ima sajratapis ruwasqanta, chayrı imamana cheqan kajtapis”, nispa ( Job 34:10).

6 ¿Imaraykutaq wakinkuna runap nak�ariyninmanta Dios-ta juchachanku? Dios kay pachata kamachichkasqanta yu-yasqankurayku. Mana Bibliap yachachisqanta riqsinkuchu.Qamtaq, kimsa yachaqanapi Kuraq Supay kay pachata ka-machichkasqanta yachakurqankina.

7 Bibliaqa, “kay pachapi kaj chhika [runas] Kuraj Supay-pa atiynimpi kasqankuta” nin (1 Juan 5:19). ¿Manachu kayp�iti tukuy imata sut�inchawanchik? Kay pachaqa Kuraq Su-paypa makinpi kachkan, pay “llullakuspa kay pachapi kajchhika runasta pantachi[chkan]” (Apocalipsis 12:9). KuraqSupayqa llullakuspa, chiqnispa, mana khuyarispa ima, saq-ra ruwaykunata ruwan. Chayrayku, kay pachaqa, llullakuy-manta, chiqninakuymanta, saqra ruwaykunamanta ima,junt�a kachkan. Arı, nak�ariykuna kananpaq, Kuraq Supayllajuchayuq.

8 Chantapis nak�ariykuna kananpaqqa, runallataq jucha-yuq. Kimsa yachaqanapi rikurqanchikjina, runaqa Diospacontranta uqharikusqanmantapacha juchasapa. Chayraykutukuypis astawan atiyniyuq kayta munanku, chay atiyta ta-ripanankupaqtaq maqanakunku, runa masinkuta nak�ari-chinku ima (Eclesiastes 4:1; 8:9). Chantapis Biblia nisqan-manjina, runaqa nak�arin mana suyasqallan ima llakiyku-napipis rikukuspa (Eclesiastes 9:11). Kay pacha mana Jeho-

6. ¿Imaraykutaq wakinkuna runap nak�ariyninmanta Diosta jucha-chanku?7, 8. a) ¿Imaynata kay pachapi runa Kuraq Supayman rikch�akun?b) ¿Imaynata runap pantasqan, mana suyasqallan imapis kasqan ru-nata nak�arichin?


vap makinpichu kasqanrayku, payqa mana kay pachapikaqkunata jark�anchu. Chayrayku runaqa mana suyasqallanimapis kaptin nak�arinman.

9 Diosninchik mana nak�arichiwasqanchikta yachayqa,mayta sunquchawanchik. Payqa mana maqanakuyman-ta, wanuchinakuymanta, runa masinta runa sarusqanman-ta, nitaq mana parasqanmantapis juchayuqchu. Chaywan-pis, kay tapuyman kutichinanchik tiyan, ¿imaraykutaqDios runa nak�arinanta saqin? Payqa tukuy atiyniyuq, chay-rayku tukuy nak�ariykunata chinkachiyta atin. Jina kaptin,¿imaptintaq mana imatapis ruwanchu? Jehova Diosta riq-sinchikna, munakuy kasqanta yachanchikna, paylla yachanimaraykuchus runa nak�arinanta saqisqanta (1 Juan 4:8).

JATUN TAPUYMAN KUTICHIKUNAN TIYAN10 Imaraykuchus Dios runa nak�arinanta saqisqanta ya-

chanapaq, maypichus llakiy qallarisqanta yachananchik ti-yan. Kuraq Supay nawpa tatasninchikta juchallichispa, jukjatun iskaychachiyta rikhurichirqa. Kuraq Supayqa, Diosmay atiyniyuq kasqanta yachasqanrayku, mana Diospaatiynintachu iskaychachirqa, manaqa, Diospa kamachiyninallinchus manachus kasqanta iskaychachirqa. Dios llu-lla kasqanta nispa, mana runap allinnintachu munasqantanispa, Kuraq Supayqa, Diosninchik mana allin kamachiq-chu kasqanta nichkarqa (Genesis 3:2-5). Astawanpis, Diostamana kasukuspa runa astawan allinta kawsananta nillarqa-taq. Jinamanta Diospa kamachiyninta iskaychachirqa.

11 Adanwan Evawan Jehovap contranta uqharikuspa:‘Mana munaykuchu Dios kamachinawaykuta.

Ñuqayku

imachus allin, imataqchus mana allin kasqanta niyta mu-nayku’, nispa nichkarqanku. ¿Imaynata chay ch�ampayta

9. ¿Imaraykutaq Jehova, runa nak�arinanta saqin?10. ¿Imatataq Kuraq Supay iskaychachirqa, imaynata chayta ruwarqa?11. ¿Imaraykutaq Diosninchik uqharikuqkunata mana chinkachirqa-chu?

¿Imaptintaq Diosninchik runa nak�arinanta saqin? 109

allinchanman karqarı? ¿Imaynata Diosninchik, chay uqha-rikuqkuna pantasqapi kachkasqankuta, tukuyman riku-chinman karqarı? Wakinqa: “Dios chay uqharikuqkunatachinkachinan karqa, wak runastataq ruwanan karqa”, nis-pa ninku. Chaywanpis, Diosninchik, Jallp�a juk paraisomantukunanpaq parlarqana, astawanpis Adanpa, Evaptawan mi-raynin Jallp�aman junt�anankuta, nirqana (Genesis 1:28).Jehovaqa mana jayk�aq qhasita parlanchu (Isaıas 55:10, 11).Astawanpis, uqharikuqkunata chinkachinman karqa chay-qa, Diospa kamachiyninta iskaychachikusqan mana allin-chakunmanchu karqa.

12 Juk yachachiqwan kikinchana. Chay yachachiqqa, ya-chakuqkunata mana jap�iqanapaqjinalla yachachiyta yacha-chichkan. Chayllapi juk yachakuq paywan churanakun.Nintaq paypa yachachisqan mana allinchu kasqanta. Chayyachakuqqa: “

Ñuqa astawan allinta yachani chayrayku as-

wan allinta yachachiyman”, nispa nin. Wakin yachakuq-kuna chayta creespa chay churanakuq yachakuqwan khus-

12, 13. ¿Imaptintaq Dios Supay kamachinanta, runapura kamachi-nakunankuta ima saqirqarı? Juk kikinchaywan kutichiy.

¿Yachakuqchu yachachiqmanta astawanyachayniyuq yachachinanpaq?

ka sayaykukunku. Chayta rikuspa, ¿imatataq yachachiq ru-wanman? Payqa chay uqharikuqkunata wikch�uyta atin-man. Chaywanpis, ¿imatataq qhipakuqkuna ninkuman?Icha chay uqharikuqkuna allinta ruwasqankuta ninkuman.Chanta manana yachachiqta jatunpaq qhawankumanchu.Kunan t�ukuriy, ¿imaynataq kanman karqa, yachachiq chaychuranakuq yachakuqta, ‘qam nisqaykimanjina yacha-chiy’, niptin?

13 Jehovaqa jinallatataq ruwarqa. Eden huertapi imachuspasasqanta, “waranqa waranqa” angelespis rikurqanku ( Job38:6, 7; Daniel 7:9, 10). Chayrayku, imaynatachus Jehovachay uqharikuyta allinchananqa, angelesta, runata ima ya-napanan karqa. ¿Imatataq Jehova ruwarqa? Payqa Kuraq Su-pay kamachinanta saqirqa. Chanta Kuraq Supaypa atiyninpirunasta paykunapura kamachinakunankuta saqillarqataq.

14 Watiqmanta chay yachachiqmanta parlarina. Yacha-chiqqa, chay uqharikuqkuna pantasqapi kachkasqanku-ta yachan. Chantapis, uqharikuqkunata munasqankuman-jina yachachinankuta saqisqan, wak yachakuqkunatapis ya-napananta yachallantaq. Arı, uqharikuqkuna pantasqapikachkasqanku rikukuptin, chiqanta yachakuyta munaq-kuna, yachachiqlla yachachiyta atisqanta rikunqanku. As-tawanpis, uqharikuqkunata wikch�ukuptin tukuypis allintaruwakusqanta ninqanku. Jinallatataq Jehovapis, Kuraq Su-payta saqisqan, tukuypa allinninpaq kasqanta yachan, ima-raykuchus tukuy rikunqanku Kuraq Supay, paywan khuskauqharikuqkuna ima, pantasqapi kachkasqankuta, llullakus-qankuta, runapura mana kamachinakuyta atisqankuta ima.Yachanqanku profeta Jeremıas qillqasqan chiqa kasqanta,pay jinata Diosman nirqa: “Yachani runaqa kawsaynin-manta mana duenochu kasqanta, nitaj kawsaynimpi imata-chus ruwananta niyta atisqanta”, nispa ( Jeremıas 10:23).

14. ¿Ima allinkunastaq rikukunqa, Jehova runasta paykunapura ka-machinakusqankuta saqisqanrayku?


¿IMAPTINTAQ KAY CHHIKA UNAYTA SUYAN?15 Chaywanpis, ¿imaptintaq Jehova kay chhika unayta

runa nak�arinanta saqin? ¿Imaraykutaq mana nak�ariyku-nata chinkachinchu? Kunan watiqmanta chay yachachiq-pi t�ukurina. Payqa kaykunata mana ruwanmanchu: qalla-rinapaq chay churanakuq nisqanta ruwananpaq mana jar-k�akunmanchu, nitaq payta yanapanmanchu. JinallatataqJehovapis mana kaykunata ruwarqachu: qallarinapaq, Jeho-va mana Supayta nitaq paywan kaqkunata, munasqankutaruwanankupaq jark�akurqachu. Supaypa nisqan mana chi-qachu kasqanta tukuy rikunankupaq tiempo pasananta su-yan. Kay chhika unaypi runaqa, imaymanamanta runama-sinta kamachin, chanta tukuy imapi runap yachaynin ya-pakun. Chaywanpis, wakchayay, wanuchinakuy, manachiqan kaqmanjina ruway imaqa, yapakuchkallanpuni. Tu-kuypis runa mana kamachiyta atisqanta rikunchik.

16 Chantapis Jehovaqa, mana Supayta yanapanchu allin-ta kamachinanpaq. Dios wanuymanta, llakiykunamanta ru-nata jark�anman chayqa, ¿manachu chay churanakuqkunatayanapachkanman? ¿Manachu sapitanchik allinta kamachi-kuyta atisqanchikta yuyasunman? Chanta Diosninchik Su-payta yanapanman chayqa, paypis llullallataq kanman.Chaywanpis Diosqa, “mana jayk�aj llullakoj” (Hebreos 6:18).

17 Chaywanpis, chay uqharikuyqa mayta runata nak�ari-chin. ¿Imaynata chay allinchakunqa? Jehova tukuy atiyni-yuq kasqanta yuyariy. Chayrayku tukuy llakiykunata chin-kachinqa. Yachanchikjina, Jallp�anchik juk paraisoman tu-kunqa. Jesuspi inisqanchikrayku tukuypis juchamanta ka-charichisqa kasunchik. Wanusqaspis kawsarimunqanku.Jinamanta Diosqa, Jesusniqta “Kuraj Supaypa ruwasqas-

15, 16. a) ¿Imaptintaq Jehova kay chhika unayta nak�ariykuna kanan-ta saqin? b) ¿Imaptintaq Dios mana wanuymanta, llakiymanta imarunata jark�anchu?17, 18. ¿Imatataq Jehova saqra runa ruwasqasninwan, Kuraq Supay-pa ruwasqasninwan ima ruwanqa?


ninta” phirinqa (1 Juan 3:8). Jehova yachan mayk�aqchuschayta ruwananpaq astawan allin kasqanta. Diosninchikmanaraq kay saqra pachata chinkachisqanmanta kusiku-sunman, imaraykuchus paciencianrayku nuqanchikpis chi-qa kaqmanta yachakuyta, payta yupaychayta ima atinchik(2 Pedro 3:9, 10). Diospa p�unchaynin chayamunankama,Diosqa, payta yupaychayta munaqkunata mask�achkallan-puni, nak�ariykunata muchunankupaqtaq yanapachkallan-puni ( Juan 4:23; 1 Corintios 10:13).

18 Icha wakinkuna ninkuman, “Dios, Adanta Evatawanmana juchallikunankupaq ruwanman karqa chayqa, manaima nak�ariypis kanmanchu karqa”, nispa. Imaraykuchusmana jinatachu ruwasqanta yachanapaq, Dios juk regalotaquwasqanchikpi t�ukurina.

¿IMAYNATÁ DIOSPA REGALONTA APAYKACHANKI?

19 Phichqa yachaqanapi rikunchikjina, akllayta atinan-chikpaq ruwasqa kanchik, arı, nuqanchik akllayta atinchikimatachus ruwananchikta. ¿May jatun regalo chay kasqan-ta reparankichu? Dios tukuy laya animalesta ruwarqa, pay-kunaqa imaynachus ruwasqa kasqankumanjinalla kawsan-ku (Proverbios 30:24). T�ukuriy, runaqa imaymanacamionesta ruwan, sapa camiontaq mayman-chus chofer apan, chayllaman rin. Mana cho-fer apaykachaptin mana maymanpis puririn-manchu. ¿Camionjina ruwasqa kaspa, ku-sisqachu kawsakusunman? Mana, ¿icharı?Chayrayku, kusikunchik imayna runachuskayta munasqanchikta, imaynatachus

19. ¿Ima regalotataq Dios quwar-qanchik, imaraykutaq chay rega-lota sumaqpaq qhawananchik ti-yan?

Diosninchik nak�ariykunatamuchunaykipaq yanapasunqa


kawsakuyta munasqanchikta, pikunawanchus masichaku-nanchikta ima akllayta atisqanchikmanta. Imatachus mu-nasqanchikta akllaspa, kusisqa kawsakunchik, jinata kawsa-kunanchiktataq Dios munan.

20 Jehova tukuy sunqu kasunanchikta munan, manataqkamachisqajinallachu (2 Corintios 9:7). ¿Imata mayqin ta-tapis, chayri mamapis munanman? ¿Wawan “munakuyki”sunqumantapacha ninantachu, chayri “munakuyki” kama-chisqajinalla ninantachu? Chayrayku, qampis tapukunaykitiyan: “¿Imaynata Dios chay regalota quwasqanta apayka-chasaqrı?”, nispa. Kuraq Supay, Adan, Eva ima, akllayta atis-qankuta mana allintachu apaykacharqanku, Jehovata qhi-sacharqanku. Qamrı, ¿imatataq ruwanki?

21 Dios akllayta atinapaq ruwawasqanchikta, allinta apay-kachayta atinki. May chhika runajina qampis Jehovawankanayki tiyan. Kay runasqa, Kuraq Supay mana allin kama-chiq kasqanta, llulla kasqanta ima rikuchispa mayta Dios-ta kusichinku (Proverbios 27:11). Qampis allin kawsayta ak-llaspa, kikillantataq ruwawaq. Qhipan yachaqanapi chay-manta astawan yachakusunchik.

20, 21. ¿Imaynata Dios akllayta saqiwasqanchikta apaykachayta ati-sunman, imaptintaq allinta apaykachananchik tiyan?


ˇ Diosninchik saqra ruwaykunamanta manajuchayuqchu (Job 34:10).

ˇ Kuraq Supayqa, Jehova llulla kasqanta nispa,mana allin kamachiq kasqanta nispa ima, Diospakamachiyninta iskaychachirqa (Genesis 3:2-5).

ˇ Jehovaqa, Churinniqta, tukuy nak�ariykunata,runap saqra ruwasqasninta ima chinkachinqa(1 Juan 3:8).


¿PIWANTAQ amigota ruwakuyta munawaq? ¿ Juk suwa ru-nawanchu, llulla runawanchu? Mana, ¿icharı? Astawanqak�acha runawan, llamp�u sunqu runawan amigota ruwaku-waq, ¿icharı?

2˜

Nawpa tiempopi Diosqa, wakin runasta amigosta ruwa-kunanpaq akllarqa. Jukninqa Abraham sutikurqa, paytaqakawsaqiy nispa Dios nirqa (Isaıas 41:8; Santiago 2:23). Chan-ta Davidmantapis nillarqataq: “Davidta sonqoypa munas-qanman jina tarini”, nispa. Davidtaqa, llamp�u sunqu kas-qanrayku munakurqa (Hechos 13:22). Profeta Danieltapis‘mayta munakusqanta’ nillarqataq (Daniel 9:23).

3 ¿Imaraykutaq Jehova, Abrahamwan, Davidwan, Daniel-wan ima amigota ruwakurqa? Abrahamman jinata nirqa:“Qan imatacha nisusqayta kasuwasqaykirayku”, nispa (Ge-nesis 22:18). Arı, Jehovaqa, llamp�u sunquwan Paypa nisqan-ta ruwaqkunaman, qayllaykun. Israelitasman nirqa: “Noqatakasuwaychej. Chanta noqa Diosniykichej kasaj, qankunatajaylluy kankichej”, nispa ( Jeremıas 7:23). Qampis Jehovatakasukuspaqa, Paypa amigon kayta atinki.

1, 2. ¿Pikunatataq Jehova munasqa amigosninpaq qhawarqa?3. ¿Imaraykutaq Jehova wakin runasta munasqa amigosnin kananku-paq akllan?

12 YACHAQANA

¿Imaynatá kawsananchikta

Dios munan?

¿Imaynatataq Diospa amigon kawaq?

Kuraq Supay uqharikusqanman,¿imaynat

á kutichinayki tiyan?

¿Ima ruwaykunatataq Diosninchik chiqnikun?

¿Imaynatá Diospa munayninmanjina kawsakuwaq?

JEHOV´

A AMIGOSNINTA KALLPACHAN4 Diospa amigon kayqa may sumaq, ¿icharı? Biblia nis-

qanmanjina, Jehovaqa sumaqta qhawamuchkan tukuy kaypachata “kallpachanampaj tukuy sonqowan payllapi atie-nekunku, chaykunata” (2 Cronicas 16:9). ¿Imaynata-taq Dios kallpachasunkiman? Salmo 32:8 jinata kutichin:“

Ñawisneyqa qanllapi kashan [nuqa, Jehovaqa,] yachachis-

qayki, yuyaychasqaykitaj mayqen nantachus rinaykita”,nispa.

5 ¿ Jehova may munakuywan jark�asusqanta reparanki-chu? Arı, Payqa yanapasunqa, yuyaychasunqa ima. Chantanisqanta ruwanki chayqa kawsayniykipi allin risunqa. Dios-qa, llakiyniykita, ch�ampayniykita ima atipanaykipaq yana-pasuyta munan (Salmo 55:22). Tukuy sunqu payta kasu-kunki chayqa, salmistajina ninki: “Diospipuni yuyani; paypanaypi kajtin, mana imapis urmachiwanqachu”, nispa(Salmo 16:8; 63:8). Arı, Jehovaqa, nisqanmanjina kawsaku-naykipaq yanapasunqa. Chaywanpis yachanchikjina, Dios-pa enemigonqa, mana jinata kawsakunaykita munanchu.

KURAQ SUPAYPA CHURANAKUYNIN6 Chunka jukniyuq yachaqanapi yachakunchikjina, Ku-

raq Supayqa, Diospa kamachiyninwan churanakurqa, Jeho-va llulla kasqanta, mana allin kamachiqchu kasqanta imanirqa. Chanta, Adantawan Evatawan imachus allin, ima-taqchus mana allin kasqanta mana akllayta saqisqanta ni-llarqataq. Adanwan Evawan juchallikusqankumanta qhipa-man wawasniyuq karqanku. Chanta Supayqa, imarayku-chus runas Diosta kasukusqankuta iskaychachirqa. Sata-nas jinatapis nichkanmanjina karqa: “Runasqa mana Diostamunakusqankuraykuchu kasukunku, Dios saqiwanmanchayqa, mayqin runatapis Diospa contranta churanachiy-man”, nispa. Bibliaqa, Jobmanta parlaspa chayta sut�ita ri-

4, 5. ¿Imaynata Jehova llaqtanta kallpachan?6. ¿Imatataq Kuraq Supay runamanta nirqa?


kuchiwanchik. ¿Pitaq Job karqarı, imatataq Supaypa chura-nakuyninwan ruwanan karqarı?

7 Jobqa, kimsa waranqa suqta pachak wata nawpaqta kaw-sarqa. May k�acha runa karqa, chayrayku Jehova Jobmanta ji-nata nirqa: “Pay jina runaqa jallp�api mana kanchu; payqanoqaj kamachisqayta tukuy sonqo ruwan, sumaj cheqanta-taj kawsan, Diosta manchachikun, ni pitapis sajrata ruwan-chu”, nispa ( Job 1:8). Arı, Jehova Jobta sumaqpaq qhawarqa.

8 Supayqa, imaraykuchus Job, Diosta yupaychachkasqan-ta iskaychachirqa. Chanta Diosman jinata nirqa: “Manachuqan payta waqaychanki tukuy imamanta, ayllunta, tukuyimasnin kajtapis? Qan bendecishanki tukuy ima ruwasqas-ninta; chayrayku [...], manchay qhapajtaj jallp�a patapi. Ku-nanqa qhechuy tukuy kapusqanta, rikunkitaj uyaykipi mal-decisusqanta”, nispa ( Job 1:10, 11).

9 Supayqa, “tukuy imata qusqaykirayku Job kasusunki”,nispa Diosman nirqa. Chanta: “Job nak�ariptinqa, qam-pa contraykita uqharikunqa”, nispa nillarqataq. ¿Imayna-ta Jehova Supayman kutichirqa? Kuraq Supayqa, Job ima-raykuchus Diosta yupaychachkasqanmanta parlachkarqa,chayrayku Diosqa, Supayta saqirqa Jobta nak�arichinanta. Ji-namanta sut�i kanman karqa Job, Diosta munakusqanray-kuchus manachus yupaychachkasqanta.

JOBTA JUCHAMAN TANQAN10 Supay chay ratu Jobta imaymana llakiykunawan nak�a-

richirqa. Uywasninta suwachirqa, puchuqtataq wanurachir-qa, chantapis yaqha tukuy kamachisninta wanuchichirqa.Jinamanta Jobpa kapuynin tukukurqa. Chaymanta Supay-qa, juk sinchi muyuq wayrapi chunka wawasninta wanura-chirqa. Jinata nak�arispapis “Jobqa mana juchallikorqachu,

7, 8. a) ¿Imaraykutaq Job allin runa karqa? b) ¿Imaynata Kuraq Su-pay, Job, Diosta yupaychasqanta iskaychachirqa?9. ¿Imaynata Jehova Supayman kutichirqa?10. ¿Imaynata Job nak�arirqa, chaywanpis Diosta wasancharqachu?

¿Imaynat´

a kawsananchikta Dios munan? 117

Jobman chiqa sunqukasqanrayku Diosninchik

mayta t�inkarqa

nitaj ima sajratapis Tata Diospa contranta parlarqachu” ( Job1:22).

11 Supayqa, mana atipachikuyta munaspa, t�ukurirqacha:“Job nak�ariyta muchuyta atin, unquykunqa chayqa Dios-pa contranta uqharikunqa”, nispa. Chayrayku Jehovaqa, Su-pay millay unquywan Jobta unquykuchinanta saqirqa. May-ta nak�arispapis Jobqa, mana Diosta wasancharqachu, ni par-layninpipis ‘Diospa contranta juchallikurqachu’ ( Job 2:10).

12 Jobqa, mana Satanas nak�arichichkasqanta yacharqa-chu. Supay, Jehovawan churanakusqanta mana yachas-pa, Dios nak�arichichkasqanta yuyarqa ( Job 6:4; 16:11-14).Chayta yuyaspapis, Diosman chiqa sunqullapuni karqa.Chaytaq Diosta munakusqanrayku yupaychachkasqanta ri-kuchirqa, manataq Supay nisqanmanjinachu.

13 Jehovaqa, Jobpa chiqa sunqu kayninwan, Kuraq Supaynisqanman kutichirqa. Jobqa, Jehovap may munasqa ami-gon karqa, Jehovataq Jobta mayta t�inkarqa chiqa sunqukasqanrayku ( Job 42:12-17).

¿IMATATAQ QAMWAN RUWANANTIYAN KURAQ SUPAYPA UQHARIKUSQAN?

14 Supayqa, runa, Diosta mana munakusqanraykuchu yu-paychan nispaqa, mana Jobllamantachu parlachkarqa, ma-naqa tukuy runasmantawan. Proverbios 27:11 nin: “Yachay-niyoj kay, waway, kusichiwankitaj; ajinamanta allinta ku-tichisaj pichus nak�arichiwayta [churanakuwayta] munaj-kunata”, nispa. Kay p�itiqa, Job wanupusqanmanta maychhika watanmanraq qillqakurqa, chaytaq Supay, kunan-kama Diosman uqharikuchkallasqantapuni, chanta Diospakamachisninta tumpachkallasqantapuni rikuchin. Jehovap

11. a) ¿Imatataq Satanas rikuchiyta munarqa, imaynata Jehova kuti-chirqa? b) ¿ Job chay millay unquywan unquspapis juchallikurqachu?12. ¿Imaynata Job Kuraq Supay nisqanman kutichirqarı?13. Job chiqa sunqu kasqanrayku, ¿imatataq rikuchirqa?14, 15. ¿Imaptintaq nisunman Kuraq Supay ‘runamanta’ parlaspa,mana Jobllamantachu parlasqanta?

¿Imaynat´


munasqanmanjina kawsaspaqa, Paypa sunqunta kusichi-sunchik, Kuraq Supay llulla kasqantataq rikuchisunchik.¿Imata qam chaymanta niwaq? Kawsayniykita tikrachinay-kipis kachun, ¿manachu allin kanman qampis Kuraq Supayllulla kasqanta rikuchinayki?

15 Satanas imatachus nisqanpi t�ukuriy, pay nirqa: “Kaw-sayninrayku runaqa imatapis qonampaj jinalla”, nispa ( Job2:4). “Runaqa”, nispa, mana Jobllamantachu parlachkarqamanaqa tukuy runasmanta. Chaypi allinta t�ukurinanchiktiyan. Kuraq Supayqa, qampis mana Diosman chiqa sunqukayta atisqaykita nichkarqa. Payqa, ima llakiypipis kaptiykimana Diosta kasukunaykita munanchu. ¿Imastataq KuraqSupay urmachinawanchikpaq ruwan?

16 Chunka yachaqanapi rikurqanchikjina, Supayqa, imay-manamanta runata Diosmanta karunchayta munan. Wa-kin kuti “phina leon jina qhaparirispa muyuykacha[wan]-chej, mayqen[ni]llan[chik]tapis oqoykuna[wanchik]paj”(1 Pedro 5:8). Chaytataq rikunki familiayki, amigosniyki,wak runas ima, Bibliamanta mana yachakunaykita munap-tinku ( Juan 15:19, 20).� Chantapis, Supay “yachan k�an-chaj angelman tukuriyta” (2 Corintios 11:14). Arı, Supayqa,Diospa munayninmanjina mana kawsananchikpaq imay-manamanta tuqllasninpi urmachiyta munawanchik. Chaytuqllasmanta jukninqa, Diospa munayninta mana ruwaytaatisqanchikta yuyay (Proverbios 24:10). Supay ‘phina leonjinapis’ kachun; chayri ‘k�anchaq angelmanpis’ tukuchun,ima llakiypipis kaptiyki manana Diosta yupaychanaykita

� Kayqa, mana ninayanchu Kuraq Supaypuni tukuy churanakusuq-kunata apaykachasqanta. Chaywanpis pay kay pachap diosnin, tukuykay pachapi kaqqa paypa makinpi kachkan (2 Corintios 4:3, 4; 1 Juan5:19). Chayrayku Dios munasqanmanjina kawsanchik chayqa, manarunas allinpaq qhawanawanchikta suyananchikchu tiyan.

16. a) ¿Imastataq Kuraq Supay ruwan, runasta Diosmanta karuncha-nanpaq? b) ¿Imaynata Kuraq Supay chay ruwasqanwan qamtapis ur-machisunkiman?


nichkallanpuni. ¿Imaynata Jobjina Diosman chiqa sunqukaspa, Supaypa nisqanman kutichiwaq?

JEHOVAP KAMACHIYKUNASNINTA KASUKUNA TIYAN17 Qampis, Dios munasqanmanjina kawsaspa, Satanas-

man kutichiyta atinki. ¿Imataq chay niyta munan? Biblianin: “Munakuychej Senorniykichej Tata Diosta [ Jehovata]tukuy sonqoykichejwan, tukuy almaykichejwan, tukuy kall-paykichejwantaj”, nispa (Deuteronomio 6:5). Astawan Dios-ta munakuspaqa, astawan paypa munayninta ruwallaytapu-ni munanki. Apostol Juan jinata qillqarqa: “Diosta muna-koyqa kamachisqasninta junt�aymin”, nispa. Diospa “kama-chisqasninta junt�aytaj atina jinalla”, mana llasachu kanku(1 Juan 5:3).

18 ¿Mayqinkunataq Jehovap kamachiykunasnin kanku?Wakin kamachiykunasninqa imatachus mana ruwananchik-ta niwanchik. Kay 122 paginapi, “Jehova chiqnisqanta chiq-nina”, nisqa recuadropi imamantachus karunchakunanchikkasqanta nawiriy. Chaypi imatachus Biblia juchachasqantasut�ita niwanchik. Icha chaykuna allillan rikch�asunkiman.Chaywanpis Bibliap nisqanpi t�ukurispa, Diospa kamachiy-kunasninqa may sumaq kasqanta rikunki. Icha kawsayniy-kita tikrachinayki kanqa, chaytaq mana atikullanchu. Chay-wanpis, Dios munasqanmanjina kawsaqkuna, may kusisqa,mana imamanta llakikuspa kawsakunku (Isaıas 48:17, 18).Diospanisqanmanjina kawsakuyqa atinajinalla. ¿Imaptintaqjinata ninchik?

19 Jehovaqa, atisqanchikmanjinalla imatapis manawan-chik (Deuteronomio 30:11-14). Pay atisqanchikta, mana atis-qanchiktapis, nuqanchikmanta astawan sumaqta yachan(Salmo 103:14). Chanta kallpachawanchik payta kasukunan-chikpaq. Apostol Pablo nirqa: “Diosqa cheqamin, manataj

17. ¿Imaraykutaq Jehovap kamachiykunasninta kasukunchik?18, 19. a) ¿Mayqinkunataq Diospa kamachiykunasnin kanku? (122paginapi recuadrota qhawariy.) b) ¿Dios atisqallanchiktachu mana-wanchik?

¿Imaynat´


saqesonqachejchu mana sayay atinata tanqasqa kanaykichej-ta. Astawanqa juchaman urmanapaj tanqasqa kashajtiyki-chej, Diosllataj yanapasonqachej, imaynatachus chay jucha-man urmanamanta llusp�inaykichejpaj, chaywan atipaspa”,nispa (1 Corintios 10:13). Diosqa, tukuy imata atipananchik-paq yanapawanchik, manakusqanchikmantapis astawan qu-wanchik (2 Corintios 4:7). Jinallatataq salmota qillqaq nirqa:“Llakiyniykita Tata Diosman saqey. Payqa sinch�ita sayachi-sonqa. Payqa cheqan runata ni jayk�aj urmajta saqenqachu”,nispa (Salmo 55:22).

JEHOV´

A CHIQNISQANTA CHIQNINA

Runa wanuchiyta(

Éxodo 20:13; 21:22-25).

Khuchichakuyta(Levıtico 20:10, 13, 15, 16;Romanos 1:24, 26, 27, 32;1 Corintios 6:9, 10).

Layqiriyusta (Deuteronomio18:9-13; 1 Corintios 10:21, 22;Galatas 5:19-21).

Lanti yupaychayta(1 Corintios 10:14).

Machaykuyta(1 Corintios 5:11).

Suwakuyta(Levıtico 6:1-5; Efesios 4:28).

Llullakuyta (Proverbios 6:16, 19; Colosenses 3:9, 10;Apocalipsis 22:15).

Mich�akuyta (1 Corintios 5:11).

Usqhayta phinakuyta(Salmo 11:5; Proverbios 22:24, 25;Galatas 5:19-21).

Mana allinta qallutaapaykachayta (Levıtico 19:16;Efesios 5:4; Colosenses 3:8).

Mana allinta yawartaapaykachayta (Genesis 9:4;Hechos 15:20, 28, 29).

Familiapaq mana llamk�ay-ta munayta (1 Timoteo 5:8).

Kay pachap maqana-kuyninpi, chayri kama-chiyninpi sat�ikuyta(Isaıas 2:4; Juan 6:15; 17:16).

Pitayta, cocata pikchayta(Marcos 15:23; 2 Corintios 7:1).


DIOS MUNASQANMANJINA K�ACHAKAYKUNATA RIKUCHINA

20 Jehova allinpaq qhawanawanchikpaq, mana saqra ru-waykunallamantachu karunchakuna tiyan. Manaqa pay mu-nakusqanta munakunanchik tiyan (Romanos 12:9). ¿Mana-chu qamjina yuyaq runawan, llimphuta kawsaq runawankaspa kusikunki? Jehovapis kikillantataq kusikun. Chayray-ku Dios munakusqantamunakuyta yachananchik tiyan. Kay

20. Dios munasqanmanjina, ¿ima k�acha kaykunatataq rikuchinaykitiyan, imaraykutaq?

¿Imaynat´


Salmo 15:1-5, pikunawanchus Dios amigosta ruwakusqantanin. Jehovap amigosninqa, ‘munakuyniyuq, kusikuyniyuq,sunqu tiyaykusqa, pacienciayuq, khuyakuyniyuq, k�achas,nisqankuta junt�aq runas, llamp�u sunqus, saqra munaywanmana atipachikuq’ runas kanku (Galatas 5:22, 23).

21 Diospa munayninmanjina kawsanaykipaqqa, Bibliatanawirinallaykipuni tiyan. Jinamanta, imatachus Dios ruwa-naykita munasqanta yachanki, payjinataq yuyayta qallarinki(Isaıas 30:20, 21). Astawan Jehovata munakunki chayqa, as-tawan pay nisqanmanjina kawsayta munanki.

22 Jehovap nisqanmanjina kawsanapaq kallpachakunan-chik tiyan. Bibliaqa, pillapis nawpa kawsayninta saqispa-qa, mawk�a p�achantapis urqhukunmanjina musuq p�acha-wanpis p�achillikuchkanmanjina kasqanta nin (Colosenses3:9, 10). Chanta salmista Diospa kamachiykunasninman-ta nirqa: “Chaykunata kasojqa jatun t�inkayoj kanqa”, nispa(Salmo 19:11). Dios nisqanmanjina kawsaptiyki, pay may-ta bendecisunqa. Chantapis, Supaypa uqharikuyninmanqampis kutichinki, Diostataq kusichinki.

21. ¿Imatataq Diospa munayninmanjina kawsanaykipaq ruwanayki ti-yan?22. ¿Imatataq Dios munasqanmanjina kawsaspa tarinki?


ˇ Diosta kasukunki chayqa, payman qayllaykuytaatinki (Santiago 2:23).

ˇ Supayqa, imatapis tariyta munaspalla runas Diostakasukusqankuta nin ( Job 1:8, 10, 11; 2:4; Proverbios27:11).

ˇ Dios chiqnisqantaqa, chiqninallanchiktaq tiyan(1 Corintios 6:9, 10).

ˇ Jehovata kusichinapaq pay chiqnisqanta chiqninan-chik tiyan, pay munakusqantataq munakunanchiktiyan (Romanos 12:9).


‘JEHOVÁ DIOSQA chiqan kaq Dios, kawsaq Dios, winay-

paq Reytaq’, nispa profeta Jeremıas nirqa ( Jeremıas 10:10).Chantapis, Pay tukuy kawsaqkunata ruwarqa. Chayrayku ja-naqpachapi angelesnin nirqanku: “Qanmin tukuy kaj chhi-kata ruwarqanki; munayniykirayku ruwasqa karqanku, ka-kushankutaj”, nispa (Apocalipsis 4:11). Davidtaq takiyninpiJehovata yupaychachkaspa nirqa: “Qampi kawsay yaku jutu-ri kashan”, nispa (Salmo 36:9). Chayrayku nisunman kaw-sayninchik Diospa regalon kasqanta.

2 Astawanpis, Jehova tukuy imata quwanchik kawsana-llanchikpaqpuni (Hechos 17:28). Pay tukuy imata mikhu-napaq, ukyanapaq ima quwanchik, chanta kay Jallp�atakawsananchikpaq qullawanchiktaq (Hechos 14:15-17). Tu-kuy kaykunata kusisqa kawsakunanchikpaq quwarqanchik.Chaywanpis, astawan sumaqta kawsananchikpaq, Diospakamachisqasninta riqsinanchik tiyan, chaykunatataq kasu-kunanchik tiyan (Isaıas 48:17, 18).

KAWSAYTA JATUNPAQ QHAWANA3 Diosqa, kawsayninchikta,wakkunap kawsayninkuta ima,

1. ¿Pitaq tukuy kawsaqkunata ruwarqa?2. ¿Imatataq Dios kawsananchikpaq quwanchik?3. ¿Imaraykutaq Dios, Cainta jasut�irqa?

13 YACHAQANA

Diosjina kawsaytaqaqhawananchik tiyan

¿Imaynatá Diosninchik kawsayta qhawan?

¿Imatataq Dios wawitata urqhuchikunamanta nin?

¿Imaynatá kawsayta

jatunpaq qhawasqanchikta rikuchinchik?

KAWSAYTA JATUNPAQ QHAWANCHIK

ˇ manaraq paqarikuqwawitata manawanuchispa

ˇ sunqunchikmantaruna chiqnikuytachinkachispa

ˇ Diospa nawpaqinpich�ichipaq qhawasqaruwaykunata saqispa

jatunpaq qhawananchikta munan. Qhawarina Caın ruwas-qanta. Cainqa Adanpata, Evaptawan wawanku karqa, pay-taq Abel wawqinpaq phinakurqa. Diostaq nawpaqmantapa-cha phinakuyninwan mana atipachikunanta nirqa, manataqpay kasukurqachu. Jinallapi ‘wawqinta wanuchirqa’ (Gene-sis 4:3-8). Biblia willawanchik wawqinta wanuchisqanrayku,imaynatachus Dios, Cainta jasut�isqanta (Genesis 4:9-11).

4 Chaymanta achkha watas qhipaman Jehova, Moisesniq-ta kamachiykunata israelitasman qurqa. Chaykunata Moi-sesniqta qusqanrayku Ley mosaica nisqa sutichakun. Chay-kunapi kay kamachiy karqa: “Ama wanuchinkichu runa ma-siykita”, nispa (Deuteronomio 5:17). Kay kamachiyqa, Dioskawsayta jatunpaq qhawasqanta rikuchin, Diosqa kunanpiskikillantataq kawsayta qhawananchikta munan.

5 ¿Imaynata Diosmanaraq paqarikusqawawap kawsaynin-ta qhawan? Diospa kamachiynin nisqanmanjina, manaraqpaqarikusqa wawitata mana wanuchikunanchu karqa. Arı,chay wawap kawsayninqa, Jehovap nawpaqinpi sumaqpaqqhawasqa karqa (

Éxodo 21:22-25; Salmo 127:3). Chayrayku,

wawitata urqhuchikuyqa may jucha kasqanta nin.6 Kawsayta jatunpaq qhawanapaq, runasta jatunpaq qha-

wananchik tiyan. Biblia nin: “Pichus hermanonta chejnejqaruna wanuchi, yachankichejtaj runa wanucheqa mana wi-nay kawsayniyoj kasqanta”, nispa (1 Juan 3:15). Winay kaw-sayta munanchik chayqa, sunqunchikmanta tukuy chiqni-kuyta urqhunanchik tiyan, chiqnikuyqa tukuy saqra ruway-pa qallariynin (1 Juan 3:11,12). Chayrayku puraqmanta mu-nanakuyta yachananchik tiyan.

7 ¿Imaynata kawsayninchikta jatunpaq qhawasunman-rı? Tukuypis mana wanuyta munanchikchu, chaywanpis

4. ¿Imaynata Dios Ley mosaica nisqawan kawsayta jatunpaq qhawa-nanchikta yachachiwanchik?5. ¿Imaynata wawitata urqhuchikuyta qhawananchik tiyan?6. ¿Imaptintaq mana wak runasta chiqninanchikchu tiyan?7. ¿Ima viciosman qukuspataq wakinkuna kawsayta pisipaq qha-wanku?

Diosjina kawsaytaqa qhawananchik tiyan 127

wakinkunaqa kawsayninkuta peligropi churanku. T�ukuriy,wakinqa, cigarrota pitanku, cocata pikchanku, wakintaq,drogata ukyanku. Kaykunaqa unquchiwanchik, wakin kuti-taqwanuyman apawanchik. Arı, kay vicioyuq runasqa manakawsayta jatunpaqchu qhawanku. Diospa nawpaqinpi kayruwaykunaqa ch�ichi, millay ima (Romanos 6:19; 12:1; 2 Co-rintios 7:1). Dios nisqanmanjina ruwanapaq tukuy chayku-nata saqinanchik tiyan. Icha mana atillasunchu, chaywan-pis Jehova yanapawasunchik. Kawsayninchikta jatunpaqqhawaptinchikqa, Payqa allinpaq qhawawasunchik, chay-rayku kawsayninchikta juk jatun regalotajina qhawananchiktiyan.

8 Kawsayta jatunpaq qhawanchik chayqa, mana kusiy-ta tarinanchikraykulla kawsayninchikta peligropi churasun-chu, nitaq juk autota chayri bicicletata, munasqanchikman-jinalla apaykachasunchu, kawsayninchikta peligropi chu-raspa, manataq maqanakuyta munakusunchu (Salmo 11:5,Quechua de Cuzce). Jehova israelitasta kamachirqa: “Mosojwasita ruwakuspaqa, techonta jark�achinayojta ruwankichej.Ajinamanta mana juchayojchu kankichej, pipis chay pata-manta urmaykuspa wanojtin”, nispa (Deuteronomio 22:8).Kay kamachiyqa imaynatachus Dios kawsayta qhawasqantarikuchin. Chayrayku, wasiyki escalerayuq chayqa, allin ru-wasqa kanan tiyan, ni pipis imanakunanpaq. Chanta, autoy-ki, bicicletayki kapusunki chayqa, tukuy iman allin kanan ti-yan. Pillapis wasiykipi chayri autoykipi kachkaspa manaimanakunanchu tiyan.

9 ¿Imaynata Dios uywap kawsayninta qhawan? Diosqauywaspa kawsayninkutapis jatunpaq qhawan. Payqa anima-lesta wanuchinanchikta saqin, mikhunapaq, p�achallikuna-paq chayri paykunamanta jark�akunapaq (Genesis 3:21; 9:3;Éxodo 21:28). Chaywanpis, pichus animalesta qhasita chay-

8. ¿Imaptintaq tukuy imamanta jark�akunanchik tiyan?9. Kawsayta jatunpaq qhawanchik chayqa, ¿imatataq animalesta manaruwasunchu?


ri kusikunanraykulla wanuchin chayqa, mana kawsayta ja-tunpaqchu qhawachkan (Proverbios 12:10).

YAWARTA JATUNPAQ QHAWANA10 Caın Abelta wanuchisqanrayku Jehova Cainta nirqa:

“Wawqeykej yawarninta jich�asqaykeqa jallp�amantapa-cha qhaparimushawan”, nispa (Genesis 4:10). Diosqa, Abel-pa yawarninmanta parlaspa, Abelpa kawsayninmanta parla-chkarqa. Caın wawqinta wanuchirqa, chayrayku Dios paytajuchacharqa. Abelpa yawarninqa, Jehovaman chiqanta ru-wakunanpaq qhaparichkanmanpisjina karqa. Yawar kawsay-wan ninakusqanqa, Noep p�unchayninpipis rikukullarqataq.Manaraq Jatun Para jamuchkaptin, runasqa q�umirkunata,puquykunata, k�isasta ima mikhuq kanku. Jatun para pa-sasqantawantaq Jehova jinata Noeta, familianta ima nirqa:“Atinkichej mikhuyta tukuynin animalesta, jinallataj q�omerqhorastapis atisqaykichejman jina. Noqa qoykichej chay tu-kuyninta. Uj imallata mana mikhunaykichejchu tiyan: Ya-warniyoj aychata, imaraykuchus chay yawarpi kawsayqa ka-shan”, nispa (Genesis 1:29; 9:3, 4). Arı, Jehovapaq, yawarqakawsaywan ninakun.

11 Yawarta mana mikhuspa, yawarta jatunpaq qhawasqan-chikta rikuchisunman. Jehova israelitasta jinata kamachir-qa: “Mayqen israelitallapis, chayrı qankunawan tiyakoj fo-rasteropis, [...] ima k�ita animaltapis, chayrı lijrayojtapis ja-p�ejqa, chaypa yawarninta jallp�aman sut�uchispa, p�ampay-kunan tiyan [...]. Chayrayku israelitasman nini ni imakawsajpata yawarninta mikhunankuta”, nispa (Levıtico 17:13, 14). Pusaq pachak wata nawpaqta Noeman Dios ka-machisqanqa mana tikrakusqachu. Jehova yawarmanta nis-qanqa sut�i karqa, payta kasukuqkuna mana yawarniyuq ay-chata mikhunankuchu karqa. Astawanqa yawarta Jallp�aman

10. ¿Imaynata yawar, kawsaywan ninakusqanta Dios rikuchirqa?11. ¿Imatataq Noep p�unchayninmantapacha yawarwan ruwakunankarqa?


suruchinanku karqa, jinata ruwaspaqa uywap kawsaynintaDiosman kutichipuchkankumanpisjina karqa.

12 Diosqa cristianosta kikillantataq kamachiwanchik. Je-sus wanupusqanmanta qhipaman, apostoles, wak wakichis-qa cristianos ima, tantakurqanku akllanankupaq ima ka-machiykunatachus tukuy cristianos kasukunankuta. Jinata-taq paykuna kamachirqanku: “Espıritu Santoman, noqayku-mampis kayqa allin rijch�awayku: Mana astawan llasa q�epitaqankunaman churayta munaykuchu. Chaypajtaj kay cartapinichimusqallaykuta junt�aychej: Ama mikhuychejchu lantis-man jaywasqa aychasta, nitaj yawarta, nillataj jeq�eqasqachayrı sipisqa animalestapis; amataj khuchichakuychej-chu”, nispa (Hechos 15:28, 29; 21:25). Chayrayku tukuynin-chikmana yawarta mikhunanchikchu tiyan. Chayqa Diospanawpaqinpi khuchichakuywan, lanti yupaychaywan ima ni-nakun.

13 ¿Chay kamachiy, yawarta churachikuymantapis parla-llantaqchu? Arı. T�ukuriy, juk doctor mana alcoholta uk-yanaykita nisuptin, ¿venaykiman alcoholta churachikuwaq-chu? Mana, ¿icharı? Jinallatataq, Biblia mana yawarta mi-khunanchikta niptin, ni imaymanamanta churachikunata,mikhunata ima niyta munan. Chayrayku, chay kamachiytakasukunapaqqamanayawarta churachikunanchikchu tiyan.

14 Chaywanpis, ¿imata ruwanman juk cristiano accidenta-kuptin, chayri operachikunan kaptin? Icha doctor ninman:“Mana yawarta churachikuptiykiqa wanupunki”, nispa. Ma-na pipis wanuyta munanchikchu. Tukuypis kawsayta mu-nanchik, ¿icharı? Chayrayku jukjinamanta doctor thanichi-nawanchikta mask�anchik, mana yawarta churachikunapaq.Chayrayku, unquyniykimanta sanoyakunaykipaq icha ya-warta mana churachikuspalla jukjinamanta jampichikuwaq.

12. ¿Ima kamachiytataq espıritu santoniqta cristianosman qukurqa?13. ¿Ima kikinchaywantaq, yawarta churachikuy mana allinchu kas-qanta sut�inchawaq?14, 15. Doctor juk cristianoman yawarta churachikunanta ninmanchayqa, ¿imata ruwanman, imaraykutaq?


15 ¿ Juchallikunchu juk cristiano pisiwatastawan kawsananpaq, Diospa ka-machiyninta p�akispa? Jesus nirqa: “Pi-chus kawsayninta salvayta munajqakawsayninta chinkachenqa; kawsaynin-ta noqarayku chinkachejrı tarikapon-qa”, nispa (Mateo 16:25). Mana pipiswanuyta munanchikchu. Chaywanpis,kawsayta munasqanchikrayku Diospakamachiyninta p�akisunchik chayqa,winaypaq kawsayninchikta chinkachi-sun. Chayrayku, Diospa kamachiynintakasukuyqa allinninchikpaq, chaytataqallinta umachakunanchik tiyan. Wanu-pusunchik chayqa, kawsayta Quwaq-ninchik kawsarichimuwasunchik ( Juan5:28, 29; Hebreos 11:6).

16 Diosta kasukuqkuna, yawarman-ta Dios nisqanta kasukuytapuni mu-nanku. Chayrayku mana yawarta mi-khunkuchu, nitaq churachikunkuchu.�Paykunaqa yawarta Ruwaq, paykunapallinnillankuta munasqanta yachanku.Qamrı, ¿paykunajinachu yuyanki?

¿IMALLAPAQTAQ YAWAR APAYKACHAKUN?17 Moisesniqta Dios kamachisqanqa, rikuchiwanchik

imaynatachus yawarta apaykachakunan kasqanta. Chaypi-qa, israelitasman jinamanta Payta yupaychanankuta nirqa:

� Yawarta mana churachikuspa imaynatachus operachikuyta atis-qaykimanta astawan yachanaykipaq ¿Como puede salvarle la vida lasangre?, nisqa folletopi 13-17 paginasta nawiriy. Kaytataq Jehovaman-ta sut�inchaqkuna urqhunku.

16. ¿Imaynata Diosta kasukuqkuna, yawarmanta Diospa nisqanta ka-sukunku?17. Israel llaqtapi, ¿imaynata yawarta apaykachakunan karqa?

Doctor ama alcoholtaukyanaykita nisuptin,

¿alcoholta venaykimanchurachikuwaqchu?

Diosjina kawsaytaqa qhawananchik tiyan

“Tukuy kawsajpata kawsaynenqa yawarnimpi kashan. Noqaqoykichej uywaspa yawarninkuta altarman ch�ajchunayki-chejpaj, juchasniykichej perdonasqa kanampaj. Yawarpikawsay kasqanrayku, chaywan juchata pagana kashan”, nis-pa (Levıtico 17:10, 11). Juk israelita juchallikuspaqa, Dios-pa toldonman, chanta Diospa templonman juk uywata apa-nan karqa, juchan pampachakunanpaqtaq kuraq sacerdote-qa chay uywap yawarninta altarman ch�aqchunan karqa. Aji-nallata yawarta apaykachakunan karqa.

18 Kunan tiempopi cristianosqa, Moisesniqta kamachikus-qanta manana kasunankuchu tiyan, chayrayku mana uy-wasta q�ulachinkuchu, nitaq yawarta juk altarman ch�aq-chunkuchu (Hebreos 10:1). Chaywanpis, unay tiempo Israelllaqtapi imaynatachus yawarta apaykachakusqanqa, chay-manta aswanqhipamanDiospa Churin Jesus, imaynatachus

18. ¿Ima t�inkakunatataq Jesuspa yawarninrayku jap�ikusunchik?

¿Imaynat´

a kawsayta, yawartapis jatunpaq qhawasunman?


yawarninta apaykachasqanwan ninakurqa. Phichqa yacha-qanapi yachanchikjina, Jesus nuqanchikrayku junt�a kaw-sayninta qurqa, yawarninta jich�aspa. Chaymanta janaqpa-chaman kutipurqa, chaypitaq winaypaq juk kutillata Dios-man yawarninta jaywarqa (Hebreos 9:11, 12). Jinamantatukuypa juchasninku pampachakun, jinamantataq winaykawsayta tariyta atinchik (Mateo 20:28; Juan 3:16). Ajina-manta yawarninta Jesus apaykachasqan may sumaq karqa(1 Pedro 1:18, 19). Jesuspa yawarninta jatunpaq qhawasun-chik chayqa, salvacionta tarisunchik.

19 Kawsayta quwasqanchikmanta Diosman, ¡may agrade-cesqas kachkanchik! Chayrayku runasmanpis willamunchikJesuspi inispa winay kawsayta tariyta atinankupaq. Jehova-jina nuqanchikpis runa masinchikpa kawsayninta jatunpaqqhawasqanchikrayku, tukuy sunquwan runamanwillamun-chik (Ezequiel 3:17-21). Chay llamk�ayta allinta junt�anchikchayqa, apostol Pablojina niyta atisunchik: “Pillapis chin-kayman rejtenqa, mana juchayojchu kasaj, imaraykuchusqankunaman mana imata pakaspa willarqaykichej Diospatukuy munayninta”, nispa (Hechos 20:26, 27). Arı, Diospamunayninmanta tukuy runamanwillaspa, kawsayta, yawar-ta ima jatunpaq qhawasqanchikta rikuchinchik.

19. ¿Imata sapa cristiano ruwanan tiyan ‘mana juchayuq kananpaq’?


ˇ Kawsayqa Diospa regalon (Salmo 36:9; Apocalipsis4:11).

ˇ Wawitata urqhuchikuy mana allinchu, manaraqpaqarikusqan wawapta kawsayninqa, Diospa nawpa-qinpi allinpaq qhawasqa (

Éxodo 21:22, 23; Salmo

127:3).

ˇ Kawsayta jatunpaq qhawanchik, mana yawarta mi-khuspa, kawsayninchikta mana peligropi churaspaima (Deuteronomio 5:17; Hechos 15:28, 29).


JEHOVAQA familianchik kusisqa tiyakunanta munan.Chay-rayku Bibliapi nin imatachus sapa juk ruwananchikta fami-lianchik kusisqa tiyakunanpaq. Diospa kamachiyninta kasu-kusunchik chayqa, allinta kawsakusunchik. Jesus nirqa:“Diospa Palabranta uyarispa kasojkunamari, kusikuyniyojqakanku”, nispa (Lucas 11:28).

2 Allinta familiapi kawsakunanchikpaq, Jehovata familia-ta ruwaqtajina qhawananchik tiyan. Jesusqa, Jehova ‘Ta-tanchik’, kasqanta nirqa (Mateo 6:9). Arı, tukuy familias-ta Jehova ruwarqa, chayrayku pay yachan imaynatachus fa-milianchikpi kusisqa kawsakunanchikta (Efesios 3:14, 15).Chaywanpis Biblia nisqanmanjina, ¿imatataq sapa juk ruwa-nanchik tiyan familianchik kusisqa kananpaq?

FAMILIATA DIOSNINCHIK RUWAN3 Jehova nawpa tatasninchikta ruwarqa, paykunatataq ca-

sarachirqa. Juk k�achitu huertata tiyakunankupaqtaq qurqa.Chanta, mirayniyuq kanankuta nirqa: “Miraychej, kay pa-

1. ¿Imaynata familianchik kusisqa tiyakunmanrı?2. ¿Imaynata familianchikpi kusisqa kawsakusunman?3. ¿Imatataq Biblia nin familiap qallariyninmanta, imaynata chay chi-qa kasqanta yachanchik?

14 YACHAQANA

¿Imaynatá familiaykiwan

kusisqa tiyakuwaq?

¿Allin qusa kayta munawaqchu?

¿Imaynatá warmi, ruwayninta ruwayta atinman?

¿Imaynatá allin tata, allin mama ima kasunman?

¿Imaynatá wawas, familia kusisqa

kawsananpaq yanapankuman?

chaman junt�aychej”, nispa (Genesis 1:26-28; 2:18, 21-24).Kayqa, mana juk cuentollachu. Jesusqa, Genesispi fami-liap qallariyninmanta parlakusqan, chiqa kasqanta rikuchir-qa (Mateo 19:4, 5). Kunanqa llakiykunapi kawsachkanchik,manataq Dios munasqanmanjinachu, chaywanpis familia-qa kusisqa kawsakuyta atinman. Qhawarina imaynatachus.

4 Tukuypis familianchik kusisqa kawsakunanpaq yana-payta atinchik. Chaypaqqa Diosjina ruwananchik tiyan,chantapis munanakunanchik tiyan (Efesios 5:1, 2). ¿Imay-nata Diosjina ruwayta atisunman, mana payta rikuspapis?Manapis Diosta rikunchikchu, riqsisunman, imaraykuchusk�ata wawanta Jallp�aman kachamurqa ( Juan 1:14, 18). Jesus-qa, Tatanjina ruwarqa, chayrayku nirqa: “

Ñoqata rikuwajqa

Tataytapis rikun”, nispa ( Juan 14:9). Jesusjina munakuynin-chikta rikuchispaqa, familianchik kusisqa kawsakunanpaqyanapasunchik.

QUSASQA JESUSMANTA YACHAKUNKUMAN5 Biblia nisqanmanjina qhariqa, imaynatachus Jesus disci-

pulosninta munakurqa kikillantataq warminta munakunantiyan. Biblia nin: “Qosas, sapa ujpis warmiykichejta muna-kuychej imaynatachus Cristoqa Iglesiata munakorqa, ajina-ta, Iglesiaraykutaj kawsayninta churarqa [...]. Ajinata qosas-pis sapa ujpis warminkuta munakuchun cuerponkuta jina.Warminta munakojqa pay kikinta munakun. Mana pipispaypa cuerpollantatajqa chejninchu; astawanqa mikhuna-wan kallpachan, allimpi kanampajtaj qhawan. Cristopis kiki-llantaj Iglesianwan ruwan”, nispa (Efesios 5:22, 23; 25-29).

6 Jesus discipulosninta munakusqanmanta, tukuy qu-sas yachakunanku tiyan. Discipulosnin pantaq runas kap-tinkupis, Jesus, “paykunataqa tukukuykama munakorqa”,

4. a) ¿Imaynata tukuypis familianchik kusisqa tiyakunanpaq yana-pasunman? b) Familia kusisqa kawsakunanpaq, ¿imaptintaq Jesuspakawsayninmanta yachakunanchik tiyan?5, 6. a) ¿Imatataq Jesusmanta qusas yachakunkuman? b) ¿Imatataqruwananchik tiyan Dios juchanchikta perdonananpaq?

¿Imaynat´

a familiaykiwan kusisqa tiyakuwaq? 135

chayrayku paykunarayku kawsayninta qurqa ( Juan 13:1;15:13). Jinallatataq qusasman nikun: “Warmiykichejta sapaujpis munakuychej, amataj paykunata llakichiychejchu k�u-muykachachispa”, nispa (Colosenses 3:19). ¿Imaynata qusakay p�iti nisqanmanjina ruwanman, astawanraq warminmana allin yuyaywan imallatapis ruwaptin? Qusaqa, paypispantaq runa kasqanta yuyarinan tiyan. Dios perdonanan-paq, qusaqa wakkunatapis perdonanan tiyan, astawanraqwarminta. Warmipis kikillantataq ruwanan tiyan (Mateo 6:12, 14, 15). Arı, qhariwarmijina kusisqa tiyakunankupaqqa,perdonanakuyta yachananku tiyan.

7 Qusasqa, imaynatachus Jesus discipulosninmanta khu-yakusqanpi t�ukurinanku tiyan. Payqa discipulosnin manatukuy imata ruwayta atisqankuta yacharqa, imatachus ne-cesitasqankutataq qhawarirqa. Juk kuti nirqa: “Jamuychejch�innejman [...], tumpallatapis samarikunkichej”, nispa(Marcos 6:30-32). Qusa jinallatataq warminman ninan ti-yan. Bibliaqa, warmi ‘p�akikuq vasojina kasqanta’ nin, chay-rayku qusa warminta ‘sumaqpaq qhawanan’ tiyan, warmin-wan khuska ‘winay kawsay herenciayuq kasqankurayku’(1 Pedro 3:7). Qusasqa, Jehova Diosninchik pillatapis chiqasunqu kasqanrayku allinpaq qhawasqanta yuyarinanku ti-yan, manataq qhari chayri warmi kasqanraykuchu (Salmo101:6).

8 Biblia nin: “Warminta munakojqa pay kikinta muna-kun”, nispa. Imaraykuchus paykunaqa “manana iskaychukanku, manachayqa ujllana”, nispa Jesus nirqa (Mateo 19:6).Chayrayku casarasqa kaqkunaqa, mana wak qharita chayriwak warmita qhawakunankuchu tiyan (Proverbios 5:15-21;Hebreos 13:4). Chaypaqqa, sapa juk warminwan chayri qu-sanwan qhariwarmi kakuyninta junt�anan tiyan (1 Corin-

7. ¿Imaynata Jesus discipulosninmanta khuyakurqa, imaynatataqchaypis qusasta yanapanman?8. a) ¿Imaptintaq nisunman “warminta munakojqa pay kikinta mu-naku[sqanta]”? b) ¿Imaptintaq Biblia nin: “[qhariwarmi] manana is-kaychu kanku manachayqa ujllana”, nispa?


tios 7:3-5). Biblia nin: “Mana pipis paypa cuerpollantatajqachejninchu; astawanqa mikhunawan kallpachan, allimpi ka-nampajtaj qhawan”, nispa. Qusaqa, pay kikintajina warmin-ta munakunan tiyan, chanta Jesusman cuentata qunantayuyarinan tiyan (Efesios 5:29; 1 Corintios 11:3).

9 Apostol Pablo “Jesucristoj sinch�i munakuynin[manta]”parlarqa (Filipenses 1:8). Jesuspa munakuyninrayku, runas-qa payman qayllaykuq kanku. Warmispis Jesuswan khuskakachkaspa kusikuq kanku ( Juan 20:1, 11-13, 16). Kikillantaqcasarasqa warmiqa, qusan payman munakuyninta, khuya-kuyninta ima rikuchinanta munan.

WARMISQA JESUSMANTA YACHAKUNKUMAN10 Familia allinta kawsakunanpaq, qusa umajina kamachi-

nan tiyan. Jesuspis kamachiq umantajina Tatanta kasukun.Biblia nin: “Dios[qa] Cristopajqa kamachej uma jina [...],qharitaj warmimpajqa kamachej uman jina”, nispa (1 Co-rintios 11:3). Jesusqa, Diosta kamachiq umantajina kasu-kun. Jinamanta tukuyta yachachiwanchik kamachiq uma-yuq kasqanchikta, umanchiktataq kasukunanchikta.

11 Juchasapa kasqanrayku wakin kutiqa qusaqa pantan,mana umajina allinta ruwanchu. Ajina kaptin, ¿imatataqwarmin ruwanan tiyan? Mana qusap wasanmanta rimanan-chu tiyan, nitaq familiata pay kamachinanchu tiyan. War-miqa llamp�u sunqu, k�acha warmi ima kanan tiyan, jina-manta Diospa nawpaqinpi jatunpaq qhawasqa kanqa (1 Pe-dro 3:4). Chantapis qusanta kasukuyta atillanqa, wakinkuti mana atikullaptinpis. Astawanpis Biblia nin: “Warmi-pis qosanta jatumpaj qhawachun tukuy imapi”, nispa (Efe-sios 5:33). Chaywanpis, qusa mana Cristota umantajinaqhawaptin, ¿imata warmi ruwanan tiyan? Bibliaqa, jinata

9. Filipenses 1:8, nisqanmanjina, ¿imatataq qusa warminman rikuchi-nan tiyan?10. ¿Imatataq warmis Jesusjina ruwananku tiyan?11. ¿Imaynata warmi qusanta qhawanan tiyan, imata chaywan ta-rinqa?

¿Imaynat´


casarasqa warmita yuyaychan: “Sapa ujpis qosaykichejwank�umuykukoj sonqoyoj kaychej. Ajinamanta Diospa pa-labrampi mana creejkunapis, warmisninkoj sumaj kawsay-ninta rikuspa, mana parlasqalla Senorman kutirikunkumankawsayniykichejta, k�umuykukoj kasqaykichejtapis rikusqan-kurayku”, nispa (1 Pedro 3:1, 2).

12 Wakin kutiqa, warmi mana qusanjinachu yuyanqa,chaywanpis warmi, allinllawan yuyasqanta ninan tiyan.Chayta ruwaspa mana qusanta pisipaq qhawachkanchu.Ichapis, warmi nisqanta qusan uyariptin familiata yanapan-man. Biblia nin imaynatachus juk kuti Sara, juk llakiy allin-chakunanpaq qusan Abrahamwan parlasqanta. Abrahamwarminpa nisqanta mana uyarisqanrayku, Dios nirqa: “Ka-suy warmiyki Sara imatacha nisunki chayta”, nispa (Genesis21:9-12). Chaywanpis, qusa imatachus ruwakunanta niptin-qa, nitaq Diospa kamachiyninwan churanakuptin, warmiqaqusan nisqanta kasukunan tiyan, astawanpis qusanta yana-panan tiyan (Hechos 5:29; Efesios 5:24).

13 Tukuy ima warmip ruwasqan, mayta familianta yana-pan. Bibliaqa, warmisman nin: “Sapa jukpis qosankuta, wa-wasninkutawan munaku[chun], allin yuyayniyoj, llimphukawsayniyoj ima ka[chun]”, nispa (Tito 2:4, 5). Jinata war-mi ruwaptin, familian payta munakunqa, jatunpaqtaq qha-wanqa (Proverbios 31:10, 28). Chaywanpis wakinkuna qha-riwarmi kawsayninkupi pantanku. Chayrayku manana qha-riwarmijina kawsayta munaspa, t�aqanakunku chayri divor-ciakunku. Bibliataq t�aqanakunankuta saqin. Chaywanpismana imamantapis t�aqanakunankuchu tiyan. Biblia nin:“Warmeqa qosanmanta ama t�aqakuchunchu [...] qosantajama [warminta] qhesachachunchu”, nispa (1 Corintios 7:10, 11). Chantapis Biblia nisqanmanjina qhinchachakuyray-kulla pipis divorciakuyta atin (Mateo 19:9).

12. ¿Imaptintaq allinllawan warmi qusanman jatunpaq qhawaspa, yu-yasqanta willanan tiyan?13. a) ¿Imata casarasqa warmi ruwananpaq Tito 2:4, 5 nin? b) ¿ImataBiblia t�aqanakuymanta, divorciakuymanta ima nin?


TATASQA JESUSMANTA YACHAKUNKUMAN14 Jesusqa, tatasman imaynatachus wawasninkupaq tiem-

pochakunankuta yachachirqa. Discipulosnin Jesusman ma-na qayllaykunankupaq wawasta jark�achkaptinku, Jesus nir-qa: “Saqeychej wawasta noqaman jamojta, amataj jark�ay-chejchu”, nispa. Chanta Biblia nillantaq: “Chanta Jesusqawawasta marq�ariykukorqa, makisninwan sapa ujta llan-khaykurispataj, paykunata bendecerqa”, nispa (Marcos 10:13-16). Jesusqa, wawaspaq tiempochakurqa, ¿manachu qam-pis kikillantataq wawaykipaq tiempochakuwaq? Wawasqa,paykunawan kanaykita munanku, mana tumpallatachu,manaqa tukuy atikusqanta. Chayrayku tiempochakunaykitiyan paykunata yachachinaykipaq, imaraykuchus Jehovachayta tatasman kamachin (Deuteronomio 6:4-9).

15 Kunanqa kay saqra pachapi kawsachkanchik.Chayraykutatasqa wawasninkuta, astawan jark�ananku tiyan, ¿imaman-ta? Wakin saqra runasqa, icha kallparpaspa wawasninku-wanpunuykuyta munankuman, tatastaq chaymantawawas-ninkuta jark�ananku tiyan. Jesusqa discipulosninta jark�arqa,

14. ¿Imaynata Jesus wawaspaq tiempochakurqa imatataq wawas tatas-ninkumanta munanku?15. ¿Imata tatas ruwankuman wawasninkuta jark�anankupaq?

¿Imaraykutaq Sarajina warmis ruwananku tiyan?

“wawitasniy”nispataq paykunata nirqa. Achkha runas wanu-chinankupaq Jesusta jap�irpachkaptinku, Jesusqa discipulos-ninta jark�arqa ( Juan 13:33; 18:7-9). Qam tata chayri mamakanki chayqa, Supaypa tuqllasninmanta wawaykita jark�a-nayki tiyan. Chantapis, wawayki jark�akunanpaq tukuy ima-ta willanayki tiyan (1 Pedro 5:8).� Kunanqa astawanraq saq-ra runasmanta wawasninchikta jark�ananchik tiyan, manakawsayninkuta, nitaq yuyayninkutapis ch�ichichanankupaq.

16 Jesuspa wanunan p�unchaymanta nawpaq ch�isipiqa,

� Imaynatachus wawasta jark�anamanta astawan yachanaykipaqAprendamos del Gran Maestro, nisqa libropi, 32 yachaqanata nawiriy.Kaytataq Jehovamanta sut�inchaqkuna urqhunku.

16. ¿Imatataq Jesus discipulosnin pantaptinku ruwarqa? ¿Imatataqchay tatasman yachachin?

¿Imatataq tatas yachakunkuman, Jes´

uswawaspaq tiempochakusqanmanta?


discipulosqa pichus astawan kuraq kasqanmanta siminakur-qanku. Jesustaq paykunapaq phinakunanmantaqa, llamp�usunquwan paykunata k�amirirqa (Lucas 22:24-27; Juan 13:3-8). ¿Imaynata wawaykita Jesusjina k�amiriwaq? Wawayki-qa, k�amirinaykita necesitan, chaywanpis pantasqanmanji-nalla, mana jayk�aq phinakuspa chayta ruwanayki tiyan.Imamantapis k�amirinaykipaq, imatachus ninaykipi allin-ta t�ukuriy mana ‘espadawanjina t�uqsinaykipaq’ ( Jeremıas30:11; Proverbios 12:18). Wawaykitaqa, allinllamanta k�ami-rinayki, wakin kuti jasut�inayki ima tiyan, allinninpaq kas-qanta reparananpaqjina (Efesios 6:4; Hebreos 12:9-11).

WAWASQA JESUSMANTA YACHAKUNKUMAN17 ¿Imatataq wawas Jesusmanta yachankuman? Jesus-

qa, kawsayninwan, wawasman kasukunankuta yachachir-qa. Nirqataq: “Yachankichej Dios Tataj yachachiwasqallantaparlasqayta [...], imaraykuchus paypa munaynillanta ruwa-ni”, nispa ( Juan 8:28, 29). Imaynatachus Jesus Tatanta kasu-kurqa, kikillantataq wawasqa, tatasninkuta kasukunanku ti-yan. Bibliaqa, chayta kamachin (Efesios 6:1-3). Jesus DiospaChurin kaspapis, pantaq runasta, nisunman Josetawan Ma-riatawan kasukurqa. Jesus jinata ruwasqantaq familian ku-sisqa kawsananpaq yanaparqa (Lucas 2:4, 5, 51, 52).

18 ¿Imaynata wawas Jesusjina ruwankuman, jinamanta ta-tasninkuta kusichinankupaq? Tukuy imapi kasukuspa. IchaJesusjina ruwayqa mana atikullanchu, chaywanpis Diosqawawas Jesusmanta yachakunankuta munan (Proverbios 1:8;6:20). Jesusqa, janaqpachapi kachkaq Tatanta kasukullarqa-puni, wakin kuti mana atillaptinpis. Juk kuti may llasa ka-machiyta junt�anan kachkaptin, nirqa: “Tatay, munankichuschayqa, noqamanta karunchay, nak�arinay kashan, chay-ta”, nispa. Jinapis mana munaynintachu ruwarqa imaray-kuchus, yacharqa Tatanpa nisqan allin kasqanta, chayrayku

17. ¿Imaraykutaq Jesusjina wawas ruwananku tiyan?18. ¿Imaraykutaq Jesus, Jehova Tatanta tukuy imapi kasukurqa, wawaskasukuspa pikunatataq kusichinku?

¿Imaynat´


Tatanpa munayninta ruwarqa (Lucas 22:41, 42). Kasukuqwawaqa, Jehovata, tatasninta ima kusichin (Proverbios 23:22-25).�

19 Satanasqa, Jesusta juchaman tanqarqa, kikillantataq ku-nanpis waynasta, sipaskunata ima juchaman tanqan (Mateo4:1-10). Icha amigosniqta saqra ruwayman tanqanman, ji-namanta atipananpaq. Chaywanpis waynas, sipaskuna ima,saqra runaswan tantakuymanta karunchakunanku tiyan(1 Corintios 15:33). Jacobpa ususin Dinapi t�ukuriy: payqaJehovata mana yupaychaqkunawan tantakurqa, chayrayku-taq jatun ch�ampayman sat�ikurqa (Genesis 34:1, 2). Wayna,sipas, ¿rikunkichu imaynatachus juk familia nak�arin, may-qinnillankupis khuchichakuyman urmaptin? (Proverbios17:21, 25.)

FAMILIA KUSISQA KAWSANANPAQ20 Ima llakiypis familianchikpi rikhuriptin, Bibliap yana-

� Wawaqa, tatasninta mana kasunmanchu, Diospa contranta imata-pis kamachiptinku (Hechos 5:29).

19. a) ¿Imaynata Supay, way-nasta, sipaskunata ima jucha-man tanqan? b) Wawas manaallinta ruwaptinku, ¿imaynatatatasnin nak�arinku?20. Familia kusisqa tiyakunan-paq, ¿imatataq sapa juk ruwa-nan tiyan?

¿Imapitaq waynas,sipaskuna ima

juchaman tanqasqakachkaptinku

t�ukurinanku tiyan?


payninwan atipayta atinchik. Rikunchikjina, Bibliap nis-qanmanjina kawsaspa, kusisqa kawsakunchik. Chayraykuqusa warmiykita munakuy, imaynatachus Jesus discipulos-ninta munakurqa, ajinata. Warmi qusaykip kamachisqan-ta kasukuy, Proverbios 31:10-31 sumaq warmimanta parla-kusqanjina kaspa. Tatas wawaykichikta tukuy imata yacha-chiychik (Proverbios 22:6). Familiamanta kamachiq umas,‘familiasniykichikta allinta qhawaychik’ (1 Timoteo 3:4, 5;5:8). Chanta, wawas tatasniykichikta kasukuychik (Colo-senses 3:20). Familiamanta mana pipis junt�a runachu kan-chik; tukuypis pantanchik. Chayrayku, pantaptinchik llam-p�u sunquwan, perdonta manakunanchik tiyan.

21 Bibliapi, familia kusisqa kawsakunanpaq achkha yu-yaychaykuna tiyan. Chantapis Bibliaqa, Jehova Diosnin-chik juk musuq pachata apamunanmanta parlawanchik,imaynatachus Paraıso chiqa sunqu runasmanta junt�aku-nanmantapis (Apocalipsis 21:3, 4). ¡May k�acha kawsay as-wan qhipaman suyawanchik! Chaykama Diospa kamachiy-kunasninta kasukuspa familianchikpi kusisqa kawsakuytaatinchik.

21. ¿Ima k�acha kawsaytaq qhipaman suyawanchik, imaynata kunanfamilianchikwan kusisqa kawsakusunman?


ˇ Qusaqa, pay kikintajina warminta munakunan ti-yan (Efesios 5:25-29).

ˇ Warmiqa familianta munakunan tiyan, jatunpaqtaqqusanta qhawanan tiyan (Tito 2:4, 5).

ˇ Tatasqa wawasninkuta munakunanku, yachachinan-ku, jark�ananku ima tiyan (Deuteronomio 6:4-9).

ˇ Wawasqa tatasninkuta kasukunanku tiyan(Efesios 6:1-3).

¿Imaynat´


JEHOVÁ DIOS mayta munakuwanchik. Chayrayku allin-

ninchikta munaspa, yanapayta munawanchik. Munaynin-manjina payta yupaychasunchik chayqa, llakiykunamantakarunchakusunchik, chanta may kusisqa kawsakusunchik.Astawanpis, Pay yanapawasunchik maytataq t�inkawasun-chik (Isaıas 48:17). Chaywanpis achkha religiones tiyan.Tukuypis mana chiqatachu Diosmanta yachachinku, nitaqimatachus Dios ruwananchikta munasqantapis yachachin-kuchu.

2 ¿Imaynata yachawaq imaynatachus Jehova yupaycha-naykita munasqanta? Chaypaqqa, mana tukuy religionesimatachus yachachisqankumantapunichu yachakunayki ti-yan. Manaqa, imatapunichus Biblia yachachisqanta yacha-kunayki tiyan. Kayta astawan sut�inchanapaq kaypi t�uku-riy. Falso qullqiwanqa mana imatapis rantikunchu, ¿icharı?Falso qullqita akllanaykita nisuptinku, ¿imaynata yachawaqmayqinchus falso kasqanta? ¿Sapa juk falso qullqitachu riq-sinayki kanman, falso qullqi imaynachus kasqanta yacha-naykipaq? ¿Manachu aswan allin kanman chiqa qullqita

1. Diosta munayninmanjina yupaychaspa, ¿imata tarisunchik?2. ¿Imaynata yachasunman imaynatachus Jehova yupaychananchik-ta munasqanta, imawantaq chayta kikinchasunman?

15 YACHAQANA

¿Imaynatá Dios

yupaychananchikta munan?

¿Diosninchik tukuy religionestachuallinpaq qhawan?

¿Imaynatá chiqa religionta riqsisunman?

¿Pikunataq Diospa munayninmanjinapayta yupaychachkanku?

sumaqta riqsinayki? Chiqa qullqita allinta riqsispaqa may-qinchus falso kasqanta riqsiyta atillankina. Jinallatataq chi-qa religionta allinta riqsispaqa, mayqinkunachus religionesfalsas kasqanta riqsinki.

3 Jehovata munayninmanjina yupaychananchik tiyan.Achkha runas ninku: “Diosqa tukuy religionesta allin-paq qhawan”, nispa. Bibliataq mana chayta yachachinchu.Chanta, mana “nuqa cristiano kani” niyllachu, Jesus nirqa:“Mana tukuy pikunachus: Senor, Senor, nispa niwajkuna-chu janaj pacha reinomanyaykonqanku. Manachayqa, janajpachapi kashaj Tataypa munayninta ruwajkunalla yaykon-qanku”, nispa. Arı, Dios allinpaq qhawawasunchik, nisqan-ta jatunpaq qhawaspa ruwaptinchikqa. Diospa munaynintamana ruwaqkunata, Jesusqa, “sajrata ruwajkuna”, nispa su-ticharqa (Mateo 7:21-23). Llulla religionqa, falso qullqijina:mana imapaqpis valenchu. Maytataq llakichiwasunman.

4 Jehovaqa, tukuy runas winaypaq kawsanankuta mu-nan. Chaywanpis winaypaq kawsayta munanchik chayqa,Pay nisqanmanjina kawsananchik tiyan, chanta payta yu-paychananchik tiyan. Kunanqa achkha runas mana Diostakasukunkuchu, chayrayku Jesus nirqa: “K�ullku punku-nejta yaykuychej, imaraykuchus anchominpunkoqa, jatun-taj chinkayman pusaj nampis, chaynejta yaykojkunataj ash-khas kanku. Punkoqa k�ullkumin, k�ullkutaj kawsayman pu-saj nampis. Chayta tarejkunaqa pisi kanku”, nispa (Mateo 7:13, 14). Rikunchikjina, chiqa religionqa kawsayman pusan,llulla religiontaq wanuyman. Diosqa, mana pipis wanunan-ta munanchu, astawanqa tukuy runas payman kutiriku-nankuta, payta riqsinankuta ima munan (2 Pedro 3:9). Arı,imaynatachus Diosta yupaychasqanchikqa, kawsayman,chayri wanuyman pusawasunman.

3. Jesus nisqanmanjina, ¿imatataq Diosninchik allinpaq qhawana-wanchikpaq ruwananchik tiyan?4. Jesus nisqanmanjina, ¿imatataq chay iskay nankuna niyta munan,maymantaq sapa juk pusawanchik?

¿Imaynat´

a Dios yupaychananchikta munan? 145

¿IMAYNAT´

A CHIQA RELIGIONTA RIQSISUNMAN?5 ¿Imaynatataq ‘kawsayman pusaq nanta’ tarisunman?

Chaymanta parlaspa Jesus nirqa, chiqa religionpi kaqkuna-qa kawsayninkuwan chiqa religionpi kasqankuta rikuchi-nankuta. Pay nirqa: “Ruwasqasninkunejta paykunata rej-sinkichej [imaraykuchus] allin sach�aqa sumaj poqoykunatapoqon”, nispa (Mateo 7:16, 17). Nisunman, chiqa religion-pi kaqkuna Dios nisqanmanjina yachakunku, chaymanji-nataq ruwanku. Juchasapa runa kaspapis, qutujina Diospamunayninta ruwanku. Paykunata riqsisunman, suqta ru-waykunasninkuta qhawarispa.

6 Diosta kasukuqkunaqa Bibliap yachachisqanta yacha-chinku. Bibliallataq nin: “Diosmanta tukuy Qhelqasqaqapaypa yuyaychasqan kaspa, may sumaj kashan yachachina-paj, juchata reparachinapaj, cheqa kajman kutirichinapaj,cheqanta kawsayta yachachinapaj ima. Ajinamanta Diospakamachenqa ruwanapaj atiyniyoj kanqa, sumaj wakichisqa-taj tukuy ima allin kajta ruwanampaj”, nispa (2 Timoteo 3:16, 17). Chanta apostol Pabloqa cristianosman jinata qill-qarqa: “Diospa Palabranta qankunaman willajtiyku, qanku-naqa uyariytawan, tukuy sonqo chay Palabrata jap�ikorqan-kichej, mana runaj palabranta jinachu, manachayqa cheqa-manta Diospa Palabranta jina”, nispa (1 Tesalonicenses2:13). Chayrayku chiqa religionqa, mana runap yachaynin-mantachu, nitaq nawpa runap ususninmantachu yacha-chin. Manaqa Bibliamanta, Diospa yuyaychasqanmanta ya-chachin; chaymanjinataq ruwan.

7 Jesucristo Diospa Palabranmanta yachachirqa kikintaruwananchikpaq. Juk manakuypi Tatanta jinata nirqa: “Nis-qasniykeqa cheqapuni kanku”, nispa ( Juan 17:17). Jesusqa,Biblia chiqa kasqanta yacharqa, tukuy imatataq Biblia nis-qanmanjina yachachirqa. Sapa kuti, ‘Diospa Palabranpi

5. ¿Imaynata riqsisunman mayqinchus chiqa religion kasqanta?6, 7. ¿Imatataq Diosta kasukuqkuna Bibliamanta ninku, imaynatataqJesuspis chayta yachachirqa?


CHIQAMANTA DIOSTA YUPAYCHAQKUNA

ˇ Biblia yachachisqanmanjina yachachinku

ˇ Jehová Diosllata yupaychanku, sutintataq riqsichinku

ˇ tukuy sunquwan munanakunku

ˇ Jesusta salvadorninkutajina qhawanku

ˇ mana kay pachamantachu kanku

ˇ Diospa Reinollan runata yanapananta willanku

jinata nin’, nispa yachachiq, chaymantataq maypichus qill-qasqa kasqanta willaq (Mateo 4:4, 7, 10). Kikillantaq kunan-pis Diosta kasukuqkuna mana paykunap yuyasqankutachuyachachinku, manaqa, Bibliata Diospa Palabrantajina qha-wanku, nisqantataq yachachinku.

8 Chiqa religionpi kaqkuna Jehova Diosllata yupaychanku,sutintataq tukuyman willanku. Jesus yachachirqa: “[Jeho-va] Diosniykita yupaychanki, pay sapallantataj sirvinki”,nispa (Mateo 4:10). Jinamanta Diosta kasukuqkunaqa Jeho-vallata yupaychanku, tukuyman Diospa sutinta, k�acha kay-kunasninta ima riqsichispa. Salmo 83:18 nin: “Yachachun-ku qan [Jehova] Dioslla Patapi Kaj Dios kasqaykita tukuykay pachapi”, nispa. Diosta kasukuqkunaqa, Jesusjina Dios-manta runaman yachachinku. Jesus Tatanman nirqa: “Su-tiykita rejsicherqani kay pachamanta qowasqayki runas-man”, nispa ( Juan 17:6). Kunanpis kikillantataq Diosta ka-sukuqkuna runa masisninman Diospa sutinta, k�acha kay-kunasninta, munayninta ima riqsichinku.

9 Diosta kasukuqkuna tukuy sunquwan munanakunku.Jesus nirqa: “Qankunachus munanakunkichej chayqa, tu-kuy runas yachanqanku yachachisqasniy kasqaykichejta”,nispa ( Juan 13:35).

Ñawpa cristianos Jesus nisqanmanjina

munanakurqanku. Kunanpis kikillantaq chiqa cristianosqa;wak layamanta runa kaspapis, astawan qullqiyuq kaspapis,wak llaqtamanta runa kaspapis, mana chiqninakunkuchu,juk familiajina kanku (Colosenses 3:14). Llulla religionespikaqkunaqa mana jinata munanakunkuchu. Munanakun-kuman chayqa, mana wak llaqtayuq runata, wak laya ru-nata wanuchinkumanchu. Chiqamanta Diosta yupaychaq-kunaqa ni pitapis wanuchinkuchu. Biblia jinata yachachin:“Kay jinapi yachakun Diospa wawasninchus, chayrı KurajSupaypatachus kasqankoqa. Mana cheqan kajta ruwajqa

8. ¿Imaynata astawan Jehovata kasukuqkuna payta yupaychanku?9, 10. ¿Imaynata munanakusqankuta chiqa cristianos rikuchinku?


mana Diospa wawanchu, nitaj hermanontapis mana mu-nakojqa. [...] Ujkuna ujkunawan munanakunanchej. ManaCaın jinachu kananchej; payqa Kuraj Supaymanta kaspa,wawqenta wanucherqa”, nispa (1 Juan 3:10-12; 4:20, 21).

10 Chayrayku kay munanakuyqa runa masinchikta wa-nuchiymanta jark�awanchik, chaywanpis mana chayllachu.Chiqa cristianosqa, puraqmanta yanapanakunankupaq,sunquchanakunankupaq ima tiemponkuta, kapuyninkutaima, qunku (Hebreos 10:24, 25). Ima llakiypis kaptin ya-napanakunku, mana suwakunkuchu nitaq llullakunkuchu.Astawanpis, ‘sapa kuti tukuypaq allinta ruwanku’ (Galatas6:10).

11 Chiqa cristianoqa Jesusta salvadornintajina qhawan. Bi-blia nin: “Salvacionqa Jesucristollapi tarikun. Kay pacha-pi mana waj suti runasman qosqa kanchu, salvasqa ka-nanchejpaq”, nispa (Hechos 4:12). Phichqa yachaqanapi ri-kunchikjina Jesus kawsayninta runata salvananpaq qurqa(Mateo 20:28). Jehovaqa, Jesusta Diospa Reinonpi Jallp�atakamachinanpaq churarqa. Chayrayku Diosqa, Jesusta kasu-kunanchikta, qhipanta rinanchikta ima munan, winaypaqkawsayta atinanchikpaq. Chayrayku, Biblia nin: “Churipicreejqa winay kawsayniyoj; Churipi mana creejtajrı kawsay-taqa mana rikonqachu”, nispa ( Juan 3:36).

12 Diosta kasukuqkunaqa mana kay pachamantachu kan-ku. Jesus Pilatop nawpaqinpi kachkaspa jinata nirqa: “Rei-noyqa mana kay pachamantachu”, nispa ( Juan 18:36). Imallaqtapipis tiyakuchunku, Cristop discipulosninqa paypakamachisqanta kasukunku. Chayrayku mana politicapi piq-tukunkuchu, manataq kay pachap maqanakuyninpi sat�i-kunkuchu, mana yanapankuchu, nitaq churanakunkuchu.Chaywanpis, wak runas politicaman yaykuyta munaptin-ku, akllachikuyta munaptinku, chayri votayta munaptinku,

11. ¿Imaraykutaq Jesusta salvadorninchiktajina qhawananchik tiyan?12. ¿Imatataq niyta munan mana kay pachamanta kay?

¿Imaynat´


mana imatapis ninkuchu. Chantapis, leyes nisqata kasu-kunku. ¿Imaraykutaq? Imaraykuchus Bibliaqa jinata cristia-nosta kamachin: “Tukuy runas kamachejkunata kasuchun-ku”, nispa (Romanos 13:1). Chaywanpis, kamachiqkunaimatapis Diospa contranta manan chayqa, Diosta kasukuq-kunaqa, apostolesjina ninku: “Diostapuni astawanqa kasu-nayku tiyan, runasta kasunaykumantaqa”, nispa (Hechos 5:29; Marcos 12:17).

Jehovap llaqtanwan khuska yupaychaspa,imatachus saqisqaykimanta astawanraq tarinki


13 Jesuspa chiqa discipulosninqa, Diospa Reinollan kay pa-chata allinchananta willanku. Jesus jinata nawpaqman-ta willarqa: “Janaj pacha reinomanta evangelio tukuynejpiwillasqa kanqa, tukuy runas yachanankupaj; chaypachamatukukoyqa jamonqa”, nispa (Mateo 24:14). Jesuspa disci-pulosninqa, kay pachapi kamachiqkuna mana ch�ampay-ninchikta allinchayta atisqankuta yachachinku. Manachay-qa, Diospa Reinollan kay pachata allinchananta, yachachin-ku, chay Reinollapi suyakuyta yachachinku (Salmo 146:3).Chanta Jesusqa, Diospa Reinonta manakuyta yachachiwar-qanchik, nirqataq: “Reinoyki jamuchun munayniykitaj ru-wasqa kachun, imaynachus janaj pachapi, ajinallatataj kaypachapipis”, nispa (Mateo 6:10). Diospa Palabranqa, naw-paqmantana willarqa imatachus Diospa Reinon ruwanan-manta: “Tukuyninwaj reinosta tukuchenqa, [Diospa] reino-tajrı winaypaj sayanqa”, nispa (Daniel 2:44).

14 Kay tukuy rikusqanchikta yuyarispa, tapurikuy: “¿Imareligiontaq Biblia yachachisqanta yachachin, Diospa su-tin Jehova kasqantataq tukuyman willan? Arı, ¿pikunataqcristianosjina munanakunku, Jesuspi ininku, manataq kaypachamantachu kanku? ¿Pikunataq, Diospa Reinollan ru-nap ch�ampayninta allinchananta yachachinku? ¿Mayqinreligiontaq tukuy kaykunata ruwan? RikukusqanmanjinaJehovamanta sut�inchaqkunalla kaykunata ruwachkanku(Isaıas 43:10-12).

¿IMATATAQ RUWANAYKI TIYAN?15 Dios allinpaq qhawanawanchikpaq mana paypi creena-

llanchikchu tiyan. Yuyarinchik chayqa supaykunapis Dios-pi creellankutaq (Santiago 2:19). Manataq Jehovap munay-nintachu ruwanku, Diostaq mana allinpaqchu paykunata

13. ¿Imatataq Jesuspa chiqa discipulosnin Diospa Reinonmanta ya-chanku, chayrayku imatataq ruwanku?14. Qam rikusqaykimanjina, ¿mayqin religiontaq Biblia nisqanman-jina ruwachkan?15. ¿Diosninchik paypi creenallanchiktachu munan?

¿Imaynat´


qhawan. Dios allinpaq qhawanawanchikpaqqa, mana paykasqanta creenallachu, manaqa munayninta ruwananchiktiyan. Astawanpis, llulla religionmanta lluqsipunanchik ti-yan, chiqa religionmantaq yaykupunanchik tiyan.

16 Apostol Pablo llulla yupaychaywan mana chhapuku-nanchikta nirqa. Jinata qillqarqa: “Llojsiychej paykunajchawpinkumanta, t�aqakuychejtaj —nispa Jehova nin—.Ama llankhaychejchu ch�ichipaj qhawasqa imasta, noqatajjap�ikapusqaykichej”, nispa (2 Corintios 6:17; Isaıas 52:11).Chayrayku chiqa cristianosqa tukuy llulla religionesmantakarunchakunanku tiyan.

17 Bibliaqa, tukuy llulla religiones ‘Jatun Babiloniamanta’kasqankuta nin (Apocalipsis 17:5).� Kay sutiqa nawpa Ba-bilonia llaqtata yuyarichiwanchik, chaypitaq llulla religionqallarirqa, Jatun Para kasqanmanta qhipaman. Kunan llu-lla religionespi ruwakusqanqa, unayna Babiloniapi qallarir-qa. Chay suyupi, runasqa kimsa uyasniyuq diosesta yupay-chaq kanku, kunanpis yaqha tukuy religiones Trinidad nis-qa yachachiyta yachachillankutaq. Mana chaymanjinataqBibliaqa, juk k�ata Dioslla Jehova sutiyuq kasqanta, Jesucris-totaq Churin kasqanta yachachiwanchik ( Juan 17:3). Babi-loniosqa, runa mana wanuq almayuq kasqanta creeq kan-ku, chantapis pillapis wanuptin alman sinchita nak�arisqan-ta creellaqtaq kanku. Kikillantaq kunanpis yaqha tukuy re-ligiones, mana wanuq almayuq kasqanchikta yachachinku,chantapis alma ukhu pachapi nak�arisqanta yachachillan-kutaq.

18 Kunanpis religionesqa imatachus unay tiempo Babilo-niapi yachachikusqanta yachachichkallankupuni. Chayray-ku, kunan Jatun Babilonia tukuy llulla religioneswan ni-

� Kay librop yapanpi, 219, 220 paginaspi, imaraykuchus Jatun Ba-bilonia tukuy llulla religioneswan ninakusqanta sut�inchakuchkan.

16. ¿Imata ruwananchik tiyan, llulla religionmanta lluqsipunapaq?17, 18. ¿Imataq ‘Jatun Babiloniarı’, imaraykutaq usqhayta chayman-ta lluqsipunanchik tiyan?


nakusqanta nisunman. Diostaq nawpaqmantana imaynata-chus chinkananta nirqa (Apocalipsis 18:8). ¿Reparankichuimaraykuchus qampis Jatun Babiloniamanta lluqsipunaykikasqanta? Diosqa, usqhayta, tiempo kachkaptillanraq,chaymanta lluqsipunaykita munan (Apocalipsis 18:4).

19 Llulla religionmanta lluqsipuptiykiqa, icha wakin ru-nasqa qammanta karunchakunqanku. Chaywanpis, Diospallaqtanman yaykuptiykiqa, imastachus saqisqaykimanta as-tawanraq tarinki. Qampis Jesuspa nawpa discipulosninjinatukuy imata saqisqaykirayku: Diosta may chhika yupay-chaqkunawan amigosta ruwakunki, yawar masiykijina kan-qanku. Arı, qampis pachantinpi may chhika munanakuqDiospa familianmanta kayta atinki.Chantapis, ‘jamuq p�un-chaypitaq’ winay kawsayta jap�illankitaq (Marcos 10:28-30).Astawanqa, ichapis qammanta karunchakuq runasqa, qhi-paman Bibliap nisqanta yachakunqanku, Jehovatataq yu-paychanqanku.

20 Bibliaqa, Dios kay saqra pachata chinkachinanta, jukmusuq pachatataq apamunanta ima yachachin (2 Pedro 3:9, 13). ¡Manchay sumaqcha chay musuq pacha kanqa!Chaypiqa, juk religionlla kanqa, k�ata chiqa Diosllata yupay-chakunqa. ¿Manachu kunanmantapacha chiqamanta Dios-ta yupaychaqkunawan tantakuyta munawaq?

19. ¿Imatataq tarinki Jehovata yupaychaspa?20. ¿Imataq kanqa chiqa religionpi kaqkunapaq?


ˇ Juk chiqa religionlla tiyan (Mateo 7:13, 14).ˇ Mayqinchus chiqa religion kasqanta yachasunman,

yachachisqanta, ruwasqanta ima, rikuspa (Mateo7:16, 17).

ˇ Jehovamanta sut�inchaqkuna Diosta chiqamantayupaychanku (Isaıas 43:10).

¿Imaynat´


YAKUYKIMAN venenota jich�aykusqankuta yachanki chay-qa, ¿imata ruwawaq? Manana chay yakumanta ukyawaq-chu, ¿icharı?, wak yakutacha mask�akuwaq. Chaywanpisicha tapukunkiman: “¿Envenenakuninachu?”, nispa.

2 Kikillantaq llulla religionwan. Biblia nisqanmanjinallulla religionqa, llulla yachachiymanta, saqra ruwayman-ta ima junt�a kachkan (2 Corintios 6:17). Chayrayku, “ja-tun Babilonia[manta]”, nisunman tukuy llulla religiones-manta lluqsipunanchik tiyan (Apocalipsis 18:2, 4). ¿Qamlluqsipunkinachu? Lluqsipunkina chayqa, allinta ruwanki.Chaywanpis chayqa mana llulla religionta saqiyllachu, ni-taq lluqsipusqaykita willayllachu. Tapurikuy: “¿Llulla reli-gionpa tukuy ruwayninmantachu karunchakuni?”, nispa.Qhawarina imapichus ichapis pantachkasunman.

¿WA˜

NUSQATA, LANTISTA IMAYUPAYCHANACHU KANMAN?

3 Wakin runaspata wasisninkupi, lantis, santos ima tiyan.¿Wasiykipirı kanchu? Jina kaptin, ichapis niwaq: “Lantis-

1, 2. Llulla religionta saqispapis, ¿imatataq tapukunayki tiyan, imap-tintaq chayta tapukunayki tiyan?3. a) ¿Imatataq Biblia lantismanta nin, imaraykutaq wakinkunamana chayta uyariyta munankuchu? b) ¿Imatataq lantiswan ruwa-nayki tiyan?

16 YACHAQANA

Chiqa yupaychayta akllay

¿Imatataq Biblia lantistaapaykachanamanta yachachiwanchik?

¿Imaynatá cristianos raymista qhawananku tiyan?

¿Imaynatá yachakusqaykimanta

runaman willawaq, mana phi˜

nachispalla?

niqtapuni Diosmanta manakuna tiyan”, nispa. Icha wakinlantista munakunki. Chaywanpis, Dios nisqanmanjina Pay-llata yupaychananchik tiyan. Biblia nisqanmanjina, manalantista apaykachananchikchu tiyan (

Éxodo 20:4, 5; Salmo

115:4-8; Isaıas 42:8; 1 Juan 5:21). Chayrayku, chiqamantaDiosta yupaychanapaq, qamqa, llulla religionwan chhapus-qa tukuy lantista chinkachinayki tiyan. Jehovajina, chayku-nata qhawanayki tiyan. Lantisqa “Tata Diospa nawpaqempiancha millay” kanku (Deuteronomio 27:15).

4 Llulla religionesqa, wanusqasta yupaychana kasqantayachachinku, chayrayku wanusqakunapaq misasta ruwan-ku. Manaraq Bibliamanta yachakuchkaspa wakinqa, wa-nusqakuna kawsachkasqankuta creeq kanku, chanta, wa-nusqakuna yanapayta chayri nak�arichiyta atisqankutacreellaqtaq kanku. Icha qampis tukuy imata ruwaq kan-ki wanusqasta manchachikuspa. Chaywanpis 6 yachaqana-pi yachanchikjina, wanusqas ni maypi kawsachkankuchu.

4. a) ¿Imaptintaq wanusqakunapaq imatapis ruway qhasilla kanman?b) ¿Imaraykutaq Jehova Israel llaqtata mana wanusqakunawan parla-nankuta nirqa?

155

Chayrayku wanusqaswan mana parlayta atinchikchu. Su-paykunaqa, wanusqakunapis kankumanjina runasmanparlanku. Chayrayku, Jehova Israel llaqtata ama wanusqa-kunawan parlanankuta, ama ima layqamanpis rinankutaima nirqa (Deuteronomio 18:10-12).

5 Religionniyki lantista apaykachan chayqa, chayri wa-nusqaspaq imatapis ruwan chayqa, ¿imatataq ruwanaykitiyan? Imatachus Dios chaymanta nisqanta Bibliaykipiallinta nawiriy. Chantapis, sapa p�unchay Diosmanta ma-nakuchkaspa, pay munasqanmanjina yupaychayta mu-nasqaykita, payjina yuyanaykipaq yanapasunanta ima niy(Isaıas 55:9).

ÑAWPA CRISTIANOS MANA NAVIDADTA

RUWAQCHU KANKU6 Millay raymista ruwaspa Diosta yupaychayninchik llu-

lla religionwan ch�ichichakunman. Navidadpi t�ukuriy. Ru-nasqa kay raymita Jesus paqarikusqanta yuyarinapaq ru-wasqankuta ninku, chayrayku yaqha tukuy religiones Na-vidadta ruwanku. Chaywanpis Jesuspa discipulosninqa,mana Jesus paqarikusqanta yuyariqchu kanku. Kay libro,Los orıgenes sagrados de las cosas profundas nin: “Jesuspaqarikusqanmanta iskay pachak watanman, mana pipismayk�aqchus Jesus paqarikusqanta yacharqachu, chantapiswakinkunalla mayk�aqchus Jesus paqarikusqanta yachaytamunarqanku”, nispa.

7 Jesuspa discipulosninqa mayk�aqchus Jesus paqarikus-qanta icha yacharqanku, chaywanpis mana diachakuntaruwarqankuchu. ¿Imaraykutaq? Imaraykuchus nawpa cris-tianosqa, “kay raymikuna [...] llulla religionmanta jamus-

5. Lantista apaykacharqanki chayqa, chayri wanusqakunata yupay-charqanki chayqa, ¿imatataq ruwanayki tiyan?6, 7. a) ¿Imatataq Navidadpi yuyarisqankuta ninku, chayta nawpacristianos yuyariqchu kanku? b) ¿Pikunapaqtaq unay tiempopi dia-chakuta ruwaq kanku?


qanta” yacharqanku (Las cosas nuestras de cada dıa). Bi-bliaqa iskay diachakusllamanta parlan, chay diachakuqku-nataq mana Jehovata yupaychaqchu kanku (Genesis 40:20;Marcos 6:21). Chanta, unay tiempopi runasqa kayjina ray-mista wak dioskunata yupaychanankupaq ruwaq kanku.Arı, romanosqa mayo 24 p�unchaypi Diana diosap diacha-kunta ruwaq kanku. Q�ayantintaq Apolo Intimanta dios-pa diachakuntanataq ruwaq kanku. Jinamanta diachakuy-kuna mana cristianosmanta jamusqanta yachanchik, ma-naqa llulla dioskunata yupaychaqkunamanta.

8˜

Nawpa cristianosqa, Jesuspa diachakunta mana ru-waqchu kanku, imaraykuchus, paykuna diachaku layqiri-yusmanta jamusqanta yacharqanku. Unay tiempopi maychhika griegos, romanos ima, sapa runapta paqarikusqan-mantapacha juk jark�aq espıritu kapusqanta, chay espiri-tutaq kawsayninpi yanapasqanta yuyaq kanku (The Loreof Birthdays [Diachaku costumbremanta]). Jehova manajayk�aq Jesuspa paqarikusqanta nawpa runap ususninku-wan chhapunanchikta munanmanchu (Isaıas 65:11, 12).Jina kaptin, ¿imaraykutaq runa Navidadta ruwan?

NAVIDADPA QALLARIYNIN9 Jesus Jallp�aman jamusqanmanta may unaymantaraq,

diciembre 25 p�unchayta akllakurqa paqarikusqanta yuyari-napaq. Chaywanpis, Jesusqa mana diciembre killapichu pa-qarikurqa.� Jina kaptin, ¿imaraykutaq chay killata akllar-qanku? Ichapis cristianos nichikuqkuna, “juk raymi manaallin yupaychaymanta, cristiano raymiman tikrakunantamunarqanku. [...] Romapi Diosta mana yupaychaqkunaqa,diciembre killamanta 25 p�unchaypi, Intip paqarikuyninta

� Jesuspa paqarikuyninmanta astawan yachanaykipaq, 221, 222 pa-ginasta nawiriy.

8. ¿Imaynatataq diachakusta ruwayta qallarinku?9. ¿Imaraykutaq cristianos nichikuqkuna diciembre 25 p�unchaytaakllarqanku Jesus paqarikusqanta yuyarinankupaq?

Chiqa yupaychayta akllay 157

yuyariq kanku” (Enciclopedia de la Religion Catolica). In-viernopi Intip k�anchaynin pisiyachkaptin, Diosta mana yu-paychaqkunaqa tukuy imata ruwaq kanku Inti kutiriku-nanpaq, jinamanta k�anchayninta, ruphayninta ima apa-munanpaq.Diciembre killapi 25 p�unchaypi Inti kutirimuy-ta qallarisqanta creeq kanku. Religionta kamachiqkunaqa,Diosta mana yupaychaqkunap rayminkuta jap�ikapurqan-ku, “cristiano raymiman” rikch�achirqanku, mana Diospicreeqkunata cristianismo nisqaman aysamunankupaq.�

10 May unayna, Navidadta Diosta mana yupaychaqkunaruwayta qallarirqanku. Biblia mana Navidadmanta yacha-chisqanrayku, chunka qanchisniyuq siglopi, Inglaterrapi,chanta norteamericamanta wakin suyuspi, Navidad manaruwakunanpaq juk kamachiy karqa. Pipis Navidad p�un-chaypi mana llamk�amuq riqqa, multata paganan karqa.Chaymanta pisimanta pisi, watiq-manta Navidadta ruwayta qallarikun.Navidadqa, watiqmanta jatun raymi-man tukurqa, may chhika llaqtapi-taq ruwakullanpuni. Diosta kasukuq-kuna, kay tukuy raymis llulla religion-manta jamusqanta yachanku, mana-taq Navidadta nitaq wak raymistapisruwankuchu.�

� Saturnales nisqa raymirayku ima, chayp�unchayta akllallarqankutaq. Kay raymitaqaromanospa chaqrasmanta diosninkupaq, di-ciembre killapi 17 p�unchaymanta 24 p�un-chaykama ruwaq kanku. Chay raymipiqatusuq kanku, mikhuq kanku, regalostapis qu-nakuq kanku.� Kay librop yapanpi 222, 223 paginaspi,

sut�inchakun imaynatachus chiqa cristianoswak raymista qhawasqankuta.

10. ¿Imaraykutaq unay wakin runas manaNavidadta ruwaqchu kanku?

¿Millayq�upamanta misk�ita

ch�unqanaykipaquqharikuwaqchu?


RAYMIKUNAP QALLARIYNINTAYACHANANCHIK TIYAN

11 Wakin runas Navidad llulla religionmanta jamus-qanta yachaspapis, Navidadta ruwallankupuni. Paykuna-qa, “nipi Navidad llulla religionmanta jamusqanta yachay-ta munanchu”, nispa ninku. Astawanpis Navidadqa fa-miliata jukchaykusqanta nillankutaq. Qamrı, ¿kikintachuninki? Jina kaptinqa, icha familiaykita munakusqaykiray-ku, mana Diosman qayllaykuyta atichkankichu. FamiliataRuwaqqa mana familiaykimanta karunchakunaykita mu-nanchu (Efesios 3:14, 15). Payqa munan familiaykiwanallinta apanakunaykita, chaypaqqa apostol Pablo imata-chus ruwananchikta nin: “Allinta reparaychej imachus Se-norta kusichinanta”, nispa (Efesios 5: 10).

12 Ichapis qam niwaq: “Kay raymisqa manana nawpaq-jinachu”, nispa. Chaywanpis ¿juk raymi maymantachusjamusqanta yachananchikpunichu tiyan? Arı, yachanan-chikpuni tiyan. T�ukuriy, ¿imatataq ruwawaq juk misk�i-ta millay q�upapi rikuspa? ¿Uqharispa ch�unqaykuwaqchu?Mana, ¿icharı? Chay misk�ijina, may chhika raymisqaallinman rikch�akun, chaywanpis, millay ruwaykunamantajamun. Dios munasqanmanjina ruwayta munanchik chay-qa, profeta Isaiasjina ninanchik tiyan, payqa Diosta yupay-chaqkunaman “[ama] ch�ichipaj qhawasqa imastaqa llan-khaychejchu”, nispa nirqa (Isaıas 52:11).

YACHAKUSQAYKITAALLINLLAMANTA SUT�INCHAY

13 Ichapis wakinkuna raymista manana ruwasqaykitaqamana allinpaqchu qhawanqanku. T�ukuriy, runa masiyki

11. ¿Imaraykutaq wakin runas wakin raymista ruwanku, imatataq nu-qanchik ruwananchik tiyan?12. ¿Ima kikinchaywantaq millay raymismanta karunchakunanchikkasqanta sut�inchasunman?13. Raymisman mana riptiyki, ¿ima ch�ampaytaq rikhurinman?


juk diachakuman waqyasunkiman chayqa, ¿imatataq ru-wawaq? ¿Imatataq ruwawaq Navidadpi imatapis regala-suptinku? ¿Chay regalota jap�ikunayki allinchu kanman?Chantapis, qusayki chayri warmiyki, mana qamjina cris-tiano kaptin, ¿imatataq ruwawaq? Wawayki mana ninan-paq, “allin ruwaykunamanta jark�awan”, nispa, ¿imata ru-wawaq?

14 Ima ch�ampaypis kaptin, allin yuyaywan imatapis ni-nayki tiyan. Ichapis, wata qallarichkaptin; “allin wata ka-chun”, nispa nisunkuman, jina kaptinqa icha gracias nis-palla kutichiwaq. Chay runa, riqsisqayki kaptinqa, ichapisyachakusqaykita willariwaq. Ima ch�ampaypipis kachkas-pa allinllamanta kutichinayki tiyan. Biblia nin: “K�acha si-miwan parlaychej, kachiwan kachinchasqata jina. Jinalla-taj yachaychej imaynatachus sapa ujman kutichinaykichejkasqanta”, nispa (Colosenses 4:6). Chayrayku allinllaman-ta, ni piqpa sunqunta nanachispalla, yachakusqaykita su-t�inchay. Imatapis regalakuyqa allin kasqanta sut�inchay,chaywanpis qam wak kutillapina regalanaykita niy.

15 ¿Imatataq ruwawaq Navidadpi imatapis regalasuptin-ku? Imatapis jap�ikunapaq, allinta qhawarina imapaqchuschay regalota quyta munachkawasqanchikta. Ichapis ni-sunkuman: “Mana ima raymitapis ruwasqaykita yachani,chaywanpis kayta quyta munayki”, nispa. Jina kaptinqaichapis jap�ikuyta atiwaq, chay regalota jap�ikuspaqa manachay raymiwan chhapukuchkankichu. Chaywanpis, wakruna imapichus creesqaykita mana yachaptinqa, qamqa:“Mana kay raymita ruwanichu”, nispa willawaq. Jinaman-ta mana qam wak regalowan kutichinaykita suyanqachu.Ichapis wakinqa, regalota quyta munasunqanku, “rega-lorayku mana Diosta kasukunchu”, nispa ninallankupaq.Jina kaptinqa ama ima regalotapis jap�ikunaykichu tiyan.

14, 15. ¿Imatataq ruwawaq “allin wata kachun”, nispa nisuptinku,chayri juk regalota quyta munasuptinku?


¿IMAYNATATAQ FAMILIAYKIWANKAWSAKUWAQ?

16 ¿Imata ruwawaq familiayki mana qamjina creeptin?Watiqmanta, ni pita phinachispalla imatapis ruwanayki ti-yan. Ichapis familiayki raymista ruwayta munanku, jinakaptinqa mana sapa kuti paykunaman creesqaykita sut�in-chanaykipunichu tiyan. Munasqankuta ruwanankuta sa-qiy, imaynatachus qampis saqisunankuta munanki, jinata(Mateo 7:12). Chantapis, mana chay raymiswan chhapu-kunaykichu tiyan. Chaywanpis, wakin kutiqa mana raymi-wan chhapukuspalla, imatapis ruwanaykita manasuptin-ku, ichapis ruwayta atinkiman. Yachanchikjina, imatapisruwachkaspaqa, Diosta kusichinanchik tiyan (1 Timoteo 1:18, 19).

17 Wawayki mana ninanpaq: “Allin ruwaykunamanta jar-k�awan”, nispa, ¿imatataq ruwawaq? Ama jinata ninanpaqwatantinpi paymanta yuyarikunayki tiyan. Wakin tatasqaima p�unchayllapipis wawasninkupaq imatapis rantipun-ku. Chantapis tata mamaqa wawasninkuman astawan su-maq regalota qunkuman paykunawan kaspa, munakuy-ninkuta rikuchispa ima.

CHIQAMANTA DIOSTA YUPAYCHAY18 Diosta kusichinaykipaq llulla religionmanta karun-

chakunayki tiyan, chiqa religionmantaq yaykupunayki ti-yan. ¿Imaynata chayta ruwawaq? Biblia jinata nin: “Puraj-manta kallpachanakuspa yanaparinakunachej, munana-kuypi kawsananchejpaj, allin ruwaykunata ruwanayki-chejpajtaj. Chaypajqa Diosta yupaychana tantakuytaqaama saqeychejchu, imaynatachus wakin saqenku, ajinata.

16. ¿Imaynata allinllamanta imatapis ruwanayki tiyan?17. Wawayki mana ninanpaq; “allin ruwaykunamanta jark�awan”, nis-pa, ¿imatataq ruwawaq?18. ¿Imaynata tantakuykuna, Diosta chiqamanta yupaychanaykipaqyanapasunqa?


Astawanqa kallpachanakuspa ujkuna ujkunata sonqosnin-chejta oqharinakuna, astawampis Senorpa jamunan p�un-chay qayllapina kasqanta reparaspa”, nispa (Hebreos 10:24, 25). Tantakuykunapiqa munayninmanjina Diosta yu-paychanchik (Salmo 22:22; 122:1). Chay tantakuykunapi,chiqa sunqu cristianos “purajmanta kallpachanakun[ku]”(Romanos 1:12).

19 Chantapis, Jehovamanta sut�inchaqkunawan yacha-kusqaykita wakkunaman willaspa, Diosta chiqamanta yu-paychachkasqaykita rikuchinki. Kunanqa, may chhika ru-nas “tukuy millay imas ruwakusqanmanta qhaparispa wa-qasha[nku]” (Ezequiel 9:4). Icha jina llakisqa runasta qam-pis riqsinki. Biblia qhipapaq yachachisqanta, paykunamanyachachiyta atiwaq. Mana jayk�aq yachakusqaykimanta wi-llayta saqiychu,nitaq chiqa cristianoswanpis tantakuyta sa-qillaytaqchu. Jinata ruwanki chayqa, llulla religionpa ray-misninta chiqniyta qallarinki. Ama iskaychakuychu. Chi-qamanta Diosta yupaychanki chayqa, may kusisqa kawsa-kunki, chantapis Diosninchik may chhika bendicionestaqusunqa (Malaquıas 3:10).

19. ¿Imaraykutaq wakkunaman Bibliamanta yachakusqaykita willa-nayki tiyan?


ˇ Chiqamanta Diosta yupaychaqkunaqa manalantista yupaychankuchu, nitaq wa

ñusqakuna-

paq imatapis ruwankuchu (´

Exodo 20:4, 5;Deuteronomio 18:10-12).

ˇ Diosqa, llulla religionmanta jamuq raymista chiq-nin (Efesios 5:10).

ˇ Chiqa cristianosqa, imapichus creesqankuta allin-llamanta willananku tiyan (Colosenses 4:6).


Chiqamanta Diostayupaychanki chayqa may

kusisqa kawsakunki

JALLP�ATA tukuy quyllurwan kikinchaspaqa, may juch�uy-situ kasqanta rikunchik. Cielota, kay pachatawan RuwaqDios Jehovapaqqa, tukuy naciones juk sut�uq yakitujinallakanku (Salmo 115:15; Isaıas 40:15). Chaywanpis Biblia nin:“[Jehova] Diosqa payta wajyakojkunaj qayllampi kashan,pikunachus cheqa sonqowan payta wajyakojkunaj qayllan-kupi [...]; yanapata manakusqankuta uyarispa, paykunatasalvan”, nispa (Salmo 145:18, 19). Kay nisqanpi t�ukuriy. Tu-kuy atiyniyuq Ruwawaqninchikta ‘chiqa sunquwan waqya-kuptinchikqa’, payqa qayllamuwasunchik, chantapis uya-riwasunchik. ¿Manachu Diosmanta manakuy may sumaqkasqanta niwaq?

2 Chaywanpis, Jehova uyarinawanchikpaqqa, pay munas-qanmanjina manakunanchik tiyan.¿Imaynata manakusun-man, Bibliap yachachisqanta mana yachasparı? ImatachusBiblia manakuymanta yachachisqanta yachananchik tiyan,imaraykuchus Jehovamanta manakuspaqa, astawan pay-man qayllaykunchik.

1, 2. ¿Imaraykutaq Diosmanta manakuy may sumaq kasqanta nisun-man, chanta imaraykutaq Biblia manakuymanta yachachisqanta ya-chananchik tiyan?

17 YACHAQANA

Diosmanta ma˜

nakuspapayman qayllaykunchik

¿Imaraykutaq ma˜

nakunanchik tiyan?

¿Imatataq Dios uyarinawanchikpaqruwananchik tiyan?

¿Imaynatataq Dios ma˜

nakusqanchikmankutichiwanchik?

¿IMARAYKUTAQ JEHOVAMANTAMA

ÑAKUNANCHIK TIYAN?

3 Qallarinapaq, Jehova manakunanchikta munasqanray-ku manakunanchik tiyan. Bibliapi nin: “Ama imaman-tapis phutikuychejchu, astawanqa Diosmanta manakuspa-qa, imatachus munasqaykichejta manakuychej, tukuy ima-manta graciasta qospallapuni. Chanta Diosqa chay manaunanchay atina sonqo tiyaykuyninta sonqosniykichejmanchuranqa, chaytaj sonqoykichejta yuyayniykichejtawanwa-qaychanqa Cristo Jesuspi”, nispa (Filipenses 4:6, 7). Mana-cha tukuy atiyniyuq Kamachiqpawaqyakuyninta qhisacha-sunmanchu, ¿icharı?

4 Astawan Jehovamanta manakunanchik tiyan, imaray-kuchus, paymanta manakuspaqa, Payman astawan qayllay-kunchik. Munasqa amigosqa, mana imata necesitaspalla-chu parlapayanakunku manaqa, mask�anakunku llakiynin-kumanta, kusiyninkumanta ima parlarinankupaq. Jehova-wan amigota ruwakuyqa, kikillantaq. Qampis kay librowan

3. ¿Imaraykutaq Jehovamanta manakunanchik tiyan?4. ¿Imaraykutaq astawan Jehovamanta manakuspa payman astawanqayllaykuyta atisqanchikta nisunman?

“Cielota, kaypachatawan Ruwaj[qa]”,manakuyninchiktauyariyta munan

165

imatachus Biblia Jehovamanta nisqanta yachakunki, imak�acha kaykunasniyuqchus pay kasqanta, imatachus mu-nasqanta ima. Jinamanta Dios kasqantapuni yachakunki.Arı, Diosman imatachus yuyasqaykita, sunquykipi imachuskasqanta ima, willayta atinki. Jinamanta astawan paymanqayllaykunki (Santiago 4:8).

¿IMATATAQ DIOSNINCHIK UYARINAWANCHIKPAQRUWANANCHIK TIYAN?

5 ¿ Jehova tukuy manakuykunatachu uyarin? DiosqaIsaiasniqta israelitasman nirqa: “Ashkha kutista manakunki-chej chaypis, noqaqa mana uyarisqaykichejchu, imarayku-chus makisniykichejqa yawarlla”, nispa (Isaıas 1:15). Chay-rayku, Diospa munayninmanjina mana kawsaptinchik Pay-qa mana manakusqanchikta uyariwasunchu. Dios uyarina-wanchikpaqqa, munayninmanjina manakunanchik tiyan.

6 Dios uyarinawanchikpaq, iniyniyuq kananchik tiyan(Marcos 11:24). Apostol Pablo qillqarqa: “Mana creespaqa,mana atinchejchu Diospa nawpaqempi allimpaj qhawas-qa kayta. Imaraykuchus Diosman qayllaykojqa creenan ti-yan Diosqa kasqantapuni. Creenallantaj tiyan, pikunachusDiosta tukuy sonqo mask�anku, chaykunaman sumaj t�in-kata qonanta”, nispa (Hebreos 11:6). Astawanpis, chiqainiyniyuq kanapaqqa, mana Dios uyariwasqanchikllapichucreenanchik tiyan. Manaqa iniyninchikqa, ruwasqasnin-chikpi rikukunan tiyan. Kawsayninchikpi sut�imanta iniy-niyuq kasqanchikta rikuchina tiyan (Santiago 2:26).

7 Chantapis, Jehova uyarinawanchikpaq, llamp�u sunqu-wan, tukuy sunqu imatapis manakunanchik tiyan. Dios-

5. ¿Imaynata yachanchik Jehova mana tukuy manakuykunatachuuyarisqanta?6. Manakusqanchikta Dios uyarinanpaq, ¿imataq kapunawanchik ti-yan, imaynatataq chayta rikuchinanchik tiyan?7. a) ¿Imaraykutaq Jehovata jatunpaq qhawaspa manakunanchik ti-yan? b) ¿Imaynatataq llamp�u sunqu kayninchikta, manakuchkasparikuchisunman?


wan parlaspa llamp�u sunqu kananchik tiyan. Suyunchik-manta juk presidentewan parlaspaqa jatunpaq qhawaspaparlanchik, ¿icharı? Astawanraq Jehovawan parlachkaspallamp�u sunquwan, Payta jatunpaq qhawaspa parlananchiktiyan (Salmo 138:6). Chantapis, Payqa “Tukuy Atiyniyoj”Dios (Genesis 17:1). Paywanparlachkaspaqa, llamp�u sunqu-wanparlananchik tiyan; Tukuyta Kamachiq kasqanta manaqunqaspa. Ajinata manakuspaqa, mana kikillantapunichusapa kuti nisunchik, manaqa, imachus sunqunchikpi kas-qanta nisunchik (Mateo 6:7, 8).

8 Astawanpis,Diosninchik uyarinawanchikpaq,manakus-qanchikmanjina tukuy atisqanchikta ruwananchik tiyan.Chayrayku Jehovamanta “sapa p�unchay t�antaykuta kunanqowayku”, nispa manakunchik chayqa, tukuy atisqanchik-pi sinchita llamk�ananchik tiyan, t�antanchik kapunawan-chikpaq (Mateo 6:11; 2 Tesalonicenses 3:10). Jinallataq,ima saqra ruwaytapis atipananchikpaq Diospa yanapaynin-ta manakunchik chayqa, chay saqra ruwaymanta karun-chakunanchik tiyan (Colosenses 3:5). Mana kaykunallata-chu Diosmanta manakunapaq yachananchik tiyan, mana-qa astawanraq manakuymanta yachakunanchik tiyan.

MA˜

NAKUYMANTA TAPUYKUNA9 ¿Pimantataq manakunanchik tiyan? Jesus discipulos-

ninman jinata manakuyta yachachirqa: “Janaj pachapi ka-shaj Tatayku”, nispa (Mateo 6:9). Arı, Jesus nisqanman-jina Jehova Diosllamanta manakunanchik tiyan. Chay-wanpis Jehovaqa, Jesuspa sutinpi manakunanchikta mu-nan. Phichqa yachaqanapi rikunchikjina, Jehova, JesustaJallp�aman, juchamanta rantinawanchikpaq kachamur-qa ( Juan 3:16; Romanos 5:12). Astawanpis Diosqa, JesustaKuraq kaq Sacerdotetajina, Jueztajina ima churarqa ( Juan5:22, 23; Hebreos 6:19, 20). Chayrayku Diospa Palabranqa,

8. ¿Imaynata manakusqanchikmanjina ruwana tiyan?9. ¿Pimantataq manakunanchik tiyan, chanta piniqtataq?

Diosmanta ma˜

nakuspa payman qayllaykunchik 167

Jesusniqta manakunanchikta nin. Jesusllataq nirqa: “Noqanan kani, cheqa kajtaj, kawsaytaj; mana pipis Dios Tatamanchayayta atinchu, mana noqanejta rispaqa”, nispa ( Juan14:6). Manakusqanchikta uyarinawanchikpaq, k�ata Chu-rinniqta Jehovallamanta manakunanchik tiyan.

10 ¿Qunqurisqapunichu Diosmanta manakuna tiyan?Mana. Jehovaqa mana ninchu qunqurikuspachus, k�umuy-kukuspachus, sayasqachus paymanta manakunanchikta.Bibliaqa, wakin runas tiyasqa, k�umuykuspa, qunquriykus-pa, sayasqa ima Diosmanta manakusqankuta nin (1 Cro-nicas 17:16; Nehemıas 8:6; Daniel 6:10; 1 Reyes 8:22, 23).Diosqa, mana qhawanchu sayaspachus, qunqurikuspachuspaymanta manakuchkasqanchikta, astawanqa imayna sun-quwanchus paymanta manakuchkasqanchikta qhawan. As-tawanpis, sunqunchik ukhullapi, mayniqpipis kachkaspamanakuyta atinchik, imatapis ruwachkaspa chayri llakiypikachkaspapis. Wakin kutiqa, mana pipis Diosmanta mana-kuchkasqanchikta reparanqachu, chaywanpis Jehova ma-nakusqanchikta uyariwasunchik (Nehemıas 2:1-6).

11 ¿Imatataq manakunanchik tiyan? Biblia kutichiwan-chik: “Munayninman jinachus imallatapis manakunchejchayqa, yachanchej pay [ Jehova] uyarinawanchejta”, nis-pa (1 Juan 5:14). Arı, tukuy imata Diospa munaynin-manjina manakuyta atinchik. T�ukuriy, ¿ Jehova llakiy-ninchikta willananchikta munanchu? ¡Arı, willananchiktamunan! Jehovamanta manakuyqa, munasqa amigonchik-wanpis parlachkasunmanjina. ‘Sunqunchikpi kaq chhikatapayman willakuyta’ atinchik (Salmo 62:8). Chantapis, chi-qa kaqta ruwananchikpaq espıritu santota manakunanchiktiyan (Lucas 11:13). Astawanpis, allinta ruwananchikpaq,llakiykunata ima muchunanchikpaq yanapata manakuy-ta atinchik (Santiago 1:5). Juchallikuspaqa, Jesuspi inisqan-

10. ¿Sayasqamantapunichu chayri qunqurisqapunichu, Diosmantamanakunanchik tiyan?11. ¿Imatataq nuqanchikpaq manakuyta atinchik?


chikrayku juchanchikta pampachananta manakunanchiktiyan (Efesios 1:3, 7). Chaywanpis, mana nuqallanchikpaq-chu Diosmanta manakunanchik tiyan, manaqa familian-chikpaq, qutuchakuymanta hermanosninchikpaqpis ma-napunallanchiktaq tiyan (Hechos 12:5; Colosenses 4:12).

12 Manakuchkaspaqa, tukuy ima ruwasqanmanta Jehova-ta jatunchayta atinchik chanta may k�acha kasqanrayku tu-kuy sunquwan gracias niyta atillanchiktaq (1 Cronicas 29:10-13). Mateo 6:9-13 p�itikunapi, Jesus manakuyta yacha-chiwarqanchik. Chaypiqa, Diospa sutin llimphuchasqa ka-nanpaq manakuyta yachachiwarqanchik, nisunman tukuy-pis Diospa sutinta llimphuchanankupaq. Chaymanta Jesus-qa, Diospa Reinon jamunanta, kay Jallp�apitaq janaqpacha-pijina Diospa munayninta ruwakunanta, manananchikpaqyachachiwarqanchik. Arı, nuqanchikpaq manakunamanta-qa, nawpaqta Jehovap munaynin ruwakunantaraq mana-kunata yachachiwarqanchik. Jesusjina Diospa munayninruwakunanta manakunchik chayqa, mana nuqallanchikpi-chu yuyachkasqanchikta rikuchinchik.

13 ¿Machkha unaytataq manakunanchik tiyan? Sapita-llanchik kachkaspa chayri tantakuypi wakkunapaq mana-puchkaspa machkha unaytachus manakunanchikta Biblia-qa mana ninchu. Icha mikhunamanta agradecekunanchik-paq mana unaytachu manakusunman, sapallanchik ka-chkaspataq unayta manakusunman (1 Samuel 1:12, 15).Chanta, Jesusqa leymanta kamachiqkunata juchacharqaimaraykuchus runawan qhawachikuyta munaspalla unayunayta Diosmanta manakuq kanku (Lucas 20:45-47). Ki-kinta ruwaptinchikqa, Jehova manakusqanchikta manauyariwasunchu. Uyarinawanchikpaqqa tukuy sunqu ma-nakunanchik tiyan. Chayrayku, Jehovamantaqa, machkhaunaytapis manakuyta atisunman.

12. ¿Imaynata manakuchkaspa Diospa munaynin nawpaqpi kasqan-ta rikuchisunman?13. ¿Imata Biblia nin machkha unaytachus manakunanchikmanta?

Diosmanta ma˜


14 ¿Machkha kutitataq manakunanchik tiyan? Biblia ku-tichin: “Diosmanta manakuychejpuni”, “mana sayk�uspaDiosmanta manakullaychejpuni”, “Diosmanta tuta p�un-chay” manakullaychikpuni, nispa (Romanos 12:12; 1 Tesa-lonicenses 5:17; 1 Timoteo 5:5). Kay p�itikunaqa, mana tutap�unchay manakuspa kananchiktachu niyta munan. Mana-qa, sapa p�unchay, mana sayk�uspa Diosmanta tukuy ima-manta gracias ninanchikpaq, yanapanawanchikpaq, kallpa-chanawanchikpaq, sunquchanawanchikpaq ima manaku-nanchikta niyta munan. Jehovamanta manakuyta atisqan-chikqa, may sumaq nuqanchikpaq, ima ratucha Diosmantamanakuyta munanchik, chay ratu manakuyta atinchik.Chayta jatunpaq qhawanchik chayqa, tukuyniqpi, sapa ratuDiosninchikmanta manakusunchik.

15 ¿Imaraykutaq “amen” nispa manakusqanchikta tuku-chananchik tiyan? Amen rimayqa “ajina kachun”, “jinapu-ni” niyta munan. Bibliaqa, “amen” nisqa rimayta uqha-rispa manakuykunata tukuchinanchikta yachachiwanchik(1 Cronicas 16:36; Salmo 41:13, NM ). Sapitanchik mana-kuspa “amen” nispa tukuchanchik chayqa, sunqumantapa-cha manakusqanchikta rikuchinchik. Tantakuypi juk her-mano manapuchkawaptinchik tukuywan khuska simin-chik ukhupi, chayri uyarikunanpaqjina “amen” ninchikchayqa, manakuypi imatachus nikusqanta allin kasqantanisqanchikta rikuchinchik (1 Corintios 14:16).

¿IMAYNATATAQ DIOSMA

ÑAKUSQANCHIKMAN KUTICHIN?

16 ¿ Jehova manakusqanchikman kutichinchu? ¡Arı kuti-chin! Qhawarina imaraykuchus nisunman ‘manakuykuna-ta Uyariq’, tukuy llamp�u sunqu runaspa manakuyninku-

14. ¿Imatataq, “mana sayk�uspa Diosmanta manakullaychejpuni”,niyta munan, chanta imata ruwayta atinchik15. ¿Imaraykutaq sapitanchik manakuchkaspa chayri tantakuypi jukhermano manapuwaptinchik “amen”, nispa tukuchananchik tiyan?16. ¿Imatataq suyasunman Diosmanta manakuptinchik?


man kutichisqanta (Salmo 65:2). Diosninchik imaymana-manta kutichiwasunman.

17 Jehova manakuykunata kutichinanpaqqa, angelesnin-ta, kay pachapi kamachisninta ima apaykachan (Hebreos1:13, 14). Achkha runas Bibliamanta yachakunankupaqDiosmanta yanapata manakusqankutawan, Diospa kama-chisnin chay runaspa wasinkuman chayanku. Chaytaq, tu-kuy runasman Diospa Reinonta willakunanpaq angeles

17. ¿Imaraykutaq nisunman Dios, angelesta, kamachisninta ima ma-nakuykunaman kutichinanpaq apaykachasqanta?

Mayk�aqllapis Diosmantamanakuptinchik, payqauyariwanchik

Diosmanta ma˜


yanapachkasqakuta riku-chiwanchik (Apocalipsis14:6). Astawanpis llakiypikachkaptinchik, Jehovajuk cristianota yanapana-wanchikpaq kachamuy-ta atin (Proverbios 12:25;Santiago 2:16).

18 Jehovaqa manakuy-kunaman espıritu santon-niqta, chantapis Biblia-niqta kutichin. Llakiypikachkaspa yanapanawanchikta manakuptinchik, payqa es-pıritu santonwan yanapawasunman, sunquchawasunmanima (2 Corintios 4:7). Allinta ruwanapaq manakuptinchik,wakin kutiqa Pay Biblianiqta kutichiwanchik. Ichapis Biblia-ta nawirichkaptinchik, Bibliamanta urqhusqa publicaciones-ta nawirichkaptinchik ima, nuqanchikpaqjina juk yuyay-chayta tarisunman. Astawanpis, icha tantakuypi Bibliaman-ta juk yuyaychayta uyarisunman, chayri qutuchakuymantajuk anciano allinninchikta munaspa k�amiriwasunman (Ga-latas 6:1).

19 Ichapis wakin kutiqa Jehova mana usqhayta kutichin-qachu, chayqa mana niyta munanchu manakuykunamanmana kutichiyta atisqanta. Jehovaqa mayk�aqchus kutichi-nawanchikta yachan. Payqa nuqanchikmanta nisqaqa ima-tachus necesitasqanchikta, imaynatachus chayta qunawan-chikta ima, astawan yachan. Wakin kutiqa pay ‘manakuna-llanchiktapuni, mask�anallanchiktapuni, punkuta takana-

18. ¿Imaynata Jehova espıritu santonta, Palabranta ima manakusqan-chikman kutichinapaq apaykachan?19. ¿Imata yuyarisunman wakin kuti Dios mana kutichiwaptinchik?

Jehovaqa, juk cristianoniqtayanapata quwasunman, jinamantamanakusqanchikman kutichinanpaq

llanchiktapuni’ ima, saqin (Lucas 11:5-10).Jinata ruwaspaqa tukuy sunquwan ma-nakusqanchikta rikuchisunchik, chanta-pis jatun iniyniyuq kasqanchikta rikuchi-llasunchiktaq. Astawanqa icha wakin kutiJehovaqa mana manakusqanchikmanjina-punichu kutichiwasunchik. Sut�incharina-paq ima llakiypipis kaptinchik, chay lla-kiyta chinkachinanmantaqa, kallpata qu-wasunchik sinchita sayanapaq (Filipenses4:13).

20 Manakuqkunapta qayllanpi kasqan-rayku, cielota kay pachatawan Ruwaq Ta-tanchikta gracias ninchik (Salmo 145:18).Diosmanta sapa ratu, tukuyniqpi mana-kunallapuni. Jinata ruwaspaqa, kusikusun-

chik sapa kuti astawan Jehovaman, manakuykunata uyariq-man, qayllaykusqanchikrayku.

20. ¿Imaraykutaq sapa ratu, tukuyniqpi Jehovamanta manakunan-chik tiyan?


ˇ Jehovamanta manakullasunpuni chayqa, paymanastawan qayllaykusunchik (Santiago 4:8).

ˇ Dios uyarinawanchikpaq, iniywan, llamp�u sunqu-wan, ima manakunanchik tiyan(Marcos 11:24).

ˇ Jehovallamanta manakunanchik tiyan k�ata Chu-rinniqta (Mateo 6:9; Juan 14:6).

ˇ Manakuykunata Uyariq Diosqa manakusqanchiktaangelesniqta, kamachinkunaniqta, espıritu santon-niqta, Biblianiqta ima kutichin (Salmo 65:2).

173

ÑAWPAQ siglopi, Etiopiamanta juk atiyniyuq runa jukcristianota Felipe sutiyuqta tapurqa: “Kaypi yaku tiyan.Atiymanchu noqa bautizasqa kayta?”, nispa. Imarayku-chus Felipeqa, Jesus Mesıas kasqanta Bibliawan sut�inchar-qa. Chay runataq chayta yachaspa t�ukuchkaq qhipakur-qa, chayrayku bautizakuyta munarqa (Hechos 8:26-36).

1. ¿Imaraykutaq Etiopiamanta juk atiy-niyuq runa bautizakuyta munarqa?

18 YACHAQANA

BautizakuspaDiosman qayllaykunchik

¿Imaynatá cristianos bautizakunku?

¿Imatataq ruwanayki tiyan bautizakunaykipaq?

¿Imaynatá pipis Diosman qukun?

¿Imaraykutaq bautizakuyta munananchik tiyan?

2 Jehovamanta sut�inchaqkunawan kay libro yachachis-qanmanta yachakunkina chayqa, icha tapukunki “¿Atiy-manchu nuqapis bautizakuyta?”, nispa. Winaypaq Parai-sopi runa tiyakunanmanta Biblia yachachisqanta, yacha-kurqankina (Lucas 23:43, NM; Apocalipsis 21:3, 4). Chan-ta, imaynachus wanusqas kachkasqankuta, ima suyaychuswanusqaspaq kasqanta ima yachakurqankina (Eclesiastes9:5; Juan 5:28, 29). Icha, Jehovamanta sut�inchaqkunaptantakuyninkuman richkanki, chiqa religion kasqankuta-taq reparanki ( Juan 13:35). Astawanraq, icha Jehovamanastawan qayllaykunkina.

3 ¿Imaynata Diosta kasukuyta munasqaykita Payman ri-kuchiwaq? Jesusqa, discipulosninman nirqa: “Chayraykurispa, tukuy laya runasta yachachisqasniyman tukuchi-muychej, bautizaspa”, nispa (Mateo 28:19, 20). Jesusllataqbautizakuspa kikinta ruwananchikpaq yachachirqa. Jesus-qa, mana umallantachu yakuwan ch�aqchuchikurqa (Ma-teo 3:16).Bautizakuy rimayqa,yaku ukhuman chinkaykuy,“p�ulltikuy” niyta munan, chayrayku cristiano bautizakuy-qa, runata yaku ukhuman chinkaykuchispa ruwakun.

4 Pikunachus Jehovaman qayllaykuyta munaqkunaqa,bautizakunanku tiyan. Bautizakuqqa, Diospa munaynin-ta ruwayta munasqanta rikuchin, Diosta kusichiyta mu-nasqantapis (Salmo 40:7, 8). Chaywanpis, bautizakuna-paqqa qhawarina imatachus junt�ana kasqanta.

BAUTIZAKUNAPAQ YACHAYNIYUQ,I

ÑIYNIYUQ IMA KANANCHIK TIYAN

5 Qamqa bautizakunaykipaq wakichikuyta qallarinkina.

2. ¿Imaraykutaq bautizakunaykipi t�ukurinayki may allin?3. a) ¿Imatataq Jesus discipulosninman kamachirqa? b) ¿Imaynata-taq cristianos bautizakunanku tiyan?4. ¿Imatataq bautizakuspa rikuchinchik?5. a) Qallarinapaq, ¿imatataq ruwanayki tiyan bautizakunaykipaq?b) ¿Imaptintaq cristianospa tantakuyninkuman rinayki tiyan?

Bautizakuspa Diosman qayllaykunchik 175

¿Imaynata? Jehovamanta, Jesucristomanta ima yachakus-pa ( Juan 17:3). Chaywanpis, astawan yachakuyta atinki.Cristianosqa “Diospa munayninta rejsispa junt�a” kaytamunanku (Colosenses 1:9). Qampis Diospa munaynintaastawan riqsinaykipaq, Jehovamanta sut�inchaqkunawantantakunayki tiyan. Chayrayku, tantakuykunaman rina-llaykipuni tiyan (Hebreos 10:24, 25). Tantakuykunamanrillankipuni chayqa, astawan Diosmanta yachakunki.

6 Bautizakunaykipaq mana tukuy Bibliata yachaqanay-kipunichu tiyan. Chaywanpis, etıope runapi t�ukuriy, pay-qa Bibliamanta juk chhikata yachaspapis, juk runap yana-payninwan astawan Bibliamanta yachakurqa (Hechos 8:30, 31). Kikillantataq, qampis yachakunallaykipuni tiyan.Astawanpis, mana jayk�aq Diosmanta yachakuyta tukun-kichu (Eclesiastes 3:11). Bautizakunaykipaq Bibliap yacha-chisqanta sut�ita yachakunayki tiyan (Hebreos 5:12). Wa-nusqasmanta, Diospa sutinmanta, Diospa Reinonmanta-pis tukuy imata yachakunayki tiyan.

7 Chaywanpis, mana Bibliamanta yachayllachu, ima-raykuchus “mana creespaqa, [mana inispaqa] mana atin-chejchu Diospa nawpaqempi allimpaj qhawasqa kayta”(Hebreos 11:6). Bibliaqa, imatachus Corinto llaqtamantawakin runas ruwasqankuta willawanchik, chaypacha cris-tianospa willayninkuta uyariytawan “ashkhas creerqankubautizachikorqankutaj” (Hechos 18:8). Qampis kikillan-tataq ruwanayki tiyan. Bibliamanta yachakusqaykimanji-na, Biblia Diospa yuyaychasqan kasqanpi ininayki tiyan.Chanta, Diospa nisqan junt�akunanpi ininayki tiyan, as-tawanpis Jesus wanupusqanrayku Dios salvanawanchikpiininallaykitaq tiyan ( Josue 23:14; Hechos 4:12; 2 Timoteo3:16, 17).

6. ¿Machkhatataq bautizakunaykipaq Bibliamanta yachakunayki ti-yan?7. Bibliamanta yachakusqaykimanjina, ¿imataq kapusunan tiyan?


BIBLIAPYACHACHISQANMANTA WILLAY

8 Iniyniyki astawan jatun kaptin, astawan runasmanwi-llayta munanki ( Jeremıas 20:9). Jehovamanta, munay-ninmantawan parlariytapuni munasqaykita reparakunki(2 Corintios 4:13).

9 Qallarinapaqqa, familiaykiman, amigosniykiman,wa-siykip qayllanpi tiyakuqkunaman, Bibliamanta yachakus-qaykita allinllamanta willarinayki tiyan. Icha qhipamanJehovamanta sut�inchaqkunawan khuska wasimanta wasiwillaq riytamunanki.Chayta ruwaytamunaspaqa, pichusyachachichkasunki chaywan parlanayki tiyan. Paytaq wa-simanta wasi willanapaq wakichisqana kachkasqaykita re-paraspa, qutuchakuypi ancianoswanparlanqa, iskayniyki-chik iskay ancianoswan tantakunaykichikpaq.

10 Jinamanta wakin ancianosta allinta riqsinki, payku-naqa michiqkunajina Diospa llaqtanta jark�anku (Hechos20:28; 1 Pedro 5:2, 3). Paykunaqa, machkhatachus Biblia-manta yachakusqaykita, machkhatachus kawsayniykipijunt�achkasqaykita, chanta Jehovamanta sut�inchaq kaytamunasqaykitachus manachus qhawanqanku. Chayman-taqa, willasunqanku Jehovamanta sut�inchaqkunawanwasimanta wasi willaq riyta atisqaykitachus manachus.

11 Wasimanta wasi willayta munaq, mana Biblia nisqan-manjinachu kawsachkan chayqa, ancianosqa tumpata su-yananta ninqanku, kawsayninta allinchanankama. Ichapakayllamanta juchallikuchkallanpuni. Chayrayku willay-ta qallarinanpaqqa, tukuych�ichi kawsaymanta t�aqakunan

8. ¿Imataq yanapasunqa yachakusqaykimanta parlanaykipaq?9, 10. a) ¿Pikunamantaq Bibliamanta willayta qallariwaq? b) Jehova-manta sut�inchaqkunawan wasimanta wasi runaman willamuyta mu-naspa, ¿imatataq ruwanayki tiyan?11. ¿Imastataq wakinkuna saqinanku tiyan, runaman willamuq ri-nankupaq?


tiyan, machayta, khuchichakuyta, pitayta, pikchayta imasaqinan tiyan (1 Corintios 6:9, 10; Galatas 5:19-21).

PESACHIKUSPA KUTIRIKUY12 Bautizakunaykipaq, qamqa astawan ruwanayki tiyan.

Apostol Pedro nirqa: “[Pesachikuychik] Diosman kuti-rikuychej [...], juchasniykichej pampachasqa kanampaj”,nispa (Hechos 3:19, 20). Chiqamanta pesachikuqqa, naw-pa ruwasqanmanta mayta llakikun. Mana millayta khu-chichakuqkunallachu pesachikunanku tiyan, manaqa, tu-kuy pesachikunanchik tiyan. ¿Imarayku? Imaraykuchustukuypis juchallikunchik, chayrayku Diosninchik juchan-chikta pampachananta necesitanchik (Romanos 3:23; 5:12). Qampis manaraq Bibliamanta yachakuchkaspa ma-na Diospa munayninta yacharqankichu. Chayrayku manaDiospa munayninmanjinachu kawsarqanki, ¿icharı?Chay-rayku pesachikunayki tiyan.

13 Pesachikuytawan, Diosman kutirikunayki tiyan.˜

Naw-pa ruwasqaykimanta kutirikuyqa, mana llakikuyllachu,manaqa, saqra ruwaykunata saqiy. Kutirikusqaykimanta-pacha, allin kaqllatapuni ruwanaykipaq umachakunaykitiyan. Manaraq bautizakuchkaspa, pesachikunayki, kutiri-kunayki ima tiyan.

DIOSMAN QUKUNANCHIK TIYAN14 Manaraq bautizakuchkaspa Jehova Diosman quku-

nayki tiyan.15 ¿Imaynata Diosman qukunchik? Juk manakuypi

Jehovaman, paypa munaynillanta ruwayta munasqan-

12. ¿Imaraykutaq pesachikunayki tiyan?13. ¿Imataq kutirikuyrı?14. ¿Imata astawan ruwananchik tiyan manaraq bautizakuchkaspa?15, 16. ¿Imatataq Diosman qukuy niyta munan, imaraykutaq Dios-man qukuyta munanchik?


chikta nispa Diosman qukunchik (Deuteronomio 6:15).¿Imaraykutaq pillapis Diosman qukuyta munanman? Jukqhari, juk warmita riqsiyta munaptin payta parlapaya-nan tiyan. K�acha kaykunasninta astawan riqsispa, asta-wan chay warmita munakunqa. Chaymanta qhariqa pay-wan casarakuyta munasqanta ninqa. Qhariqa casarakuspaastawan llamk�ananta yachan. Chaywanpis, chay warmitamunakusqanrayku paywan casarakunqa, ¿icharı?

16 Jehovata astawan riqsispaqa, astawan payta muna-kunchik, chayraykutaq, tukuy imata payrayku ruwanchik.Chayrayku, Diospa Churin Jesucristop qhipanta riyta mu-naqqa, ‘pay kikinta qhisachakunan tiyan’ (Marcos 8:34).Qhisachakunchik, Diosta tukuy imamanta nawpaqmanchuraspa, munayninchikmanta, ruwayninchikmantaima. Arı, qampis bautizakunaykipaq, tukuy imamantanawpaqman Jehovap munayninta kawsayniykipi chura-nayki tiyan (1 Pedro 4:2).

AMA PANTAYTA MANCHACHIKUYCHU17 Wakinkunaqa, pantayta manchachikusqankurayku

mana Diosman qukunkuchu. Icha jinata yuyanku: “Dios-man qukusaq chayqa, Dios cuentata manawanqa. Pantas-paqa, Jehovata phinachisaq” nispa, chayraykutaq manaJehovaman qukunkuchu.

18 Jehovata sinchita munakuspaqa, payman qukuytamunanki, qukusqaykiraykutaq astawan munayninta jun-t�ayta munanki (Eclesiastes 5:4). Payman qukuytawan,‘munayninmanjina puriyta munanki, tukuy imapi Diostakusichispa’ (Colosenses 1:10). Diostamunakuspaqa, Dios-pa munaynin junt�ayta atinapaqjinalla kasqanta reparan-ki. Qampis apostol Juanjina ninki: “Diosta munakoyqa

17. ¿Imaraykutaq wakinkuna mana Diosman qukunkuchu?18. ¿Imataq Jehova Diosman qukunaykipaq yanapasunqa?


kamachisqanta junt�aymin,kamachisqasninta junt�aytajatina jinalla”, nispa (1 Juan 5:3).

19 Diosninchik, ¿mana pantananchiktachu manan?Mana. Diosqa imatachus atisqanchikta, imatachus manaatisqanchiktapis riqsin, manataq atisqanchikmanta as-tawan ruwananchikta manawanchikchu (Salmo 103:14).Payqa, allinta kawsakunaykita munan, chayrayku tukuyimapi yanapasunqa (Isaıas 41:10). Tukuy sunquwan Jeho-vapi atienekunki chayqa, “paymin cheqan nanta pusa-sonqa” (Proverbios 3:5, 6).

19. ¿Imaraykutaq Diosman qukuyta mana manchachikunaykichu ti-yan?

BautizakunaykipaqqaBibliap chiqa yachachisqanta

yachakunayki tiyan

Iniyniyki yanapasunqayachakusqaykimanta

willanaykipaq

BAUTIZAKUSPA QUKUSQAYKITA RIKUCHIY20 Tukuy kaykunata yachaspa ichapis sapitayki juk ma-

nakuypi Jehovaman qukuyta munanki. ChaywanpisDiosta munakuqkunaqa, ‘siminkuwan willananku tiyan,salvasqa kanankupaq’ (Romanos 10:10). ¿Imaynata chay-ta ruwawaq?

21 Qutuchakuyniykimanta ancianosta umachaqman,

20. Jehovaman qukuytawan, ¿imaraykutaq qukusqaykita tukuymanrikuchinayki tiyan?21, 22. ¿Imaynata iniyniykimanta ‘simiykiwan willawaq’?

¿Juk manakuypiDiosman

qukunkichu?

Bautizakuyqa, “wanuywan”ninakun, nisunman bautizakuspa

nawpa kawsayninchiktap�ampanchik, Diospa munayninta

ruwananchikpaqtaqkawsarinchik


bautizakuyta munasqaykita niy. Payqa wak ancianostakamachinqa Bibliap yachachiykunasninmanta tapuna-sunkupaq. Kay ancianosqa, kutichisqaykimanjina bau-tizakunaykipaqna kachkasqaykita qhawanqanku chayqa,qhipan jatun tantakuypi bautizakuyta atisqaykita nisun-qanku.� Bautizakunayki p�unchaypi, juk umallirichiypisut�inchakunqa imachus bautizakuy niyta munasqanta.Chay umallirichiy tukukuchkaptin, umallirichiqqa bauti-zakuqkunaman iskay tapuykunata ruwanqa, bautizakuq-kunataq, sinchita kutichinanku tiyan. Jinamanta iniynin-kumanta ‘siminkuwan willanqanku’.

22 Bautizakuspa Diosman qukusqaykita, jinamantaqampis Jehovamanta sut�inchaq kasqaykita, tukuyman ri-kuchinki. Bautizakuqkunata yakuman p�ulltiykunku, ji-namanta Jehovaman qukusqankuta rikuchinankupaq.

¿IMAT´

A BAUTISMONIYTA MUNAN?

23 Jesusqa, discipulosninman “Dios Tataj sutimpi, Chu-rej sutimpi, Santo Espıritoj sutimpiwan” bautizananku-ta kamachirqa (Mateo 28:19, 20, Qheshwa Biblia). Kay-taq niyta munan bautizakuqkunaqa Jehova Diospa, Je-sucristoqpatawan kamachiyninta jatunpaq qhawasqanku-ta (Salmo 83:18; Mateo 28:18). Chantapis Diospa espıritusanton imatachus ruwasqanta sumaqpaq qhawanku (Ga-latas 5:22, 23; 2 Pedro 1:20, 21).

24 Bautizakuyqa, mana yakupi p�ulltikuyllachu. Bauti-zakuytaqa jatunpaq qhawana tiyan. Yakuman p�ulltiyku-

� Bautismoqa Jehovamanta sut�inchaqkunap jatun tantakuyninku-pi ruwakun.

23. ¿Imatataq “Dios Tataj sutimpi, Churej sutimpi, Santo Espıritoj su-timpiwan” bautizakuy niyta munan?24, 25. a) ¿Imata bautizakuy niyta munan? b) ¿Ima tapuymantaqkutichinanchik tiyan?


kuspaqa, “wanusqaykita” niyta munan, nisunman, naw-pa kawsayniykita p�ampasqaykita. Chayrayku yakuman-ta lluqsispaqa, chay ratumantapacha Diospa munaynin-ta ruwanapaq kawsanki. Mana jayk�aq qunqapunaykichutiyan, Jehovaman qukusqaykita, mana juk runamanchu,nitaq juk religionmanchu. Diosman qukuspa, bautizakus-pa ima, Diospa munasqa amigon kayta qallarichkanki(Salmo 25:14).

25 Bautizakuspa ama salvasqana kasqaykita yuyaychu.Chaymanta parlaspa apostol Pablo nirqa: “Kunanqa Dios-ta manchachikuspa astawan kallpakullaychejpuni”, nis-pa (Filipenses 2:12). Bautismoqa qallariylla. Kunan tapu-kusunman, ¿imaynata Diospa qayllanpi, munakuyninpiima kallasunmanpuni? Qhipan yachaqana chayta kuti-chiwasunchik.


ˇ Cristianosqa mana yakuwan ch�aqchuykuspalla-chu bautizanku manaqa yakuman p�ulltiykuspabautizanku (Mateo 3:16).

ˇ Bautizakunapaq Bibliamanta yachakunanchik,ininanchik, pesachikunanchik, kutirikunanchik,Diosman qukunanchik ima tiyan ( Juan 17:3;Hechos 3:19, 20; 18:8).

ˇ Jehovaman qukunapaq, Jesuspa nawpa discipu-losninjina, qhisachakunanchik tiyan (Marcos8:34).

ˇ Bautizakuyqa “wanuywan” ninakun, nisunman,nawpa kawsayninchikta p�ampanchik, kawsarin-chiktaq Diospa munayninta ruwanapaq (1 Pedro4:2).


CAMPOPI purichkaptiyki cielopi phuyusyanayarichkasqanpi t�ukuriy. Jinallamantalliwq lliwq nirin, manchaytataq para jich�a-kamun. Qamtaq mana juq�uchikunaykiray-ku, usqhayllata pakakuq ayqinki. Juk ch�uk-llata tarispataq, chaypi pakakunki. Chaytatarispa, ¿maytacharı kusikunki?

2 Kunanqa, manchachikunapaqjina saq-ra p�unchaykunapi kawsachkanchik, lla-kiymanta junt�a, chaytaq astawan yapaku-chkan. Kunan jina llakiypis kawsayninchikkachun, tukuy llakiykunamanta jark�aku-sunman. ¿Imapitaq jark�akusunman? Biblianin: “[Jehova] Tata Diosman nisaj: Qan kan-ki pakakunay, jark�achasqa wasiy, Diosniytaj;qampi atienekusaj”, nispa (Salmo 91:2).

3 Jehovaqa, tukuy imata Ruwaq, tukuyatiyniyuq Dios, paytaq jark�ayta atiwasun-man. ¿Manachu chay may jatun t�inka kas-qanta nisunman? Payqa tukuy imamantaastawan atiyniyuq. Pipis nak�arichiwanchikchayqa, Jehova tukuy llakiyninchikta chin-

1, 2. ¿Maypitaq pakakuyta atisunman?3. ¿Imaynata Jehovapi jark�akusunman?

19 YACHAQANA

Diospa munakuyninpi kallaypuni

¿Imatataq Diosta munakuy niyta munan?¿Imaynata Diospa munakuyninpi kallasunmanpuni?

¿Imaynata Jehova paypa munakuyninpikaqkunata t�inkanqa?

¿Kay saqrap�unchaykunapi

Jehovapichupakakunki?

kachiyta atin. ¿Imaynata Jehovapi jark�akusunman? Pay-pi atienekuspa. Astawanpis Bibliaqa jinata waqyawanchik:“Diospa munakuynimpi kallaychejpuni”, nispa ( Judas 21).Arı, Diospa munakuyninpi kanallanchikpuni tiyan, mana-taq jayk�aq paymanta karunchakunanchikchu tiyan. Jinataruwasunchik chayqa, Diosninchik jark�allawasunchikpuni.Chaywanpis, ¿imaynata Ruwawaqninchikman astawan qay-llaykusunman?

DIOS MUNAKUSUSQANPI T�UKURIY,KIKINTATAQ PAYTA MUNAKUY

4 Jehovaqa, imaymanamanta munakuyninta rikuchiwan-chik. Yuyarina imaynatachus munakuwasqanchikta, jina-manta munakuyninpi kanallanchikpaqpuni. Kay libropi Bi-bliamanta imastachus yachakusqaykipi t�ukuriy. Diosqa,juk k�acha wasita kusisqa tiyakunanchikpaq quwarqanchik,chay wasitaq, kay Jallp�a, ch�uwa yakusniyuq, achkha mi-khunayuq ima, chanta may chhika k�achitu animales kallan-taq. Chanta, Biblia Diospa yuyaychasqan kasqanta yachan-chik, chaypitaq Payqa imaynachus pay kasqanta, sutintaima willawanchik. Biblia ninjina, Jehova munasqa Churin-ta kay pachaman kachamurqa, nuqanchikrayku nak�arinan-paq, wanunanpaq ima ( Juan 3:16). Jinamanta Diosqa, jukjatun regalota quwarqanchik, chayrayku qhipapaq juk su-maq kawsayta suyachkanchik.

5 Qhipaman sumaqta kawsananchikpaq Jehovaqa, Jesus-niqta janaqpachamanta kamachimunanpaq, juk Reino-ta churarqa. Kay Reinoqa tumpamantawan tukuy llakiyku-nata chinkachinqa, Jallp�atataq juk paraisoman tukuchinqa.¡Chaypima sunqu tiyasqa, winaypaq kusisqa kawsakusun-chik! (Salmo 37:29.) Kunanqa, chay p�unchaykuna chaya-munankama, Diospa kamachiykunasnin kusisqa kawsaku-napaq yanapawanchik. Jehova wak regalota qullawarqan-chiktaq, chay regaloqa:Diosmanta manakuy, manakuyniqta

4, 5. ¿Imaynata Diosninchik munakuwasqanchikta rikuchiwanchik?

Diospa munakuyninpi kallaypuni 185

tukuy imamanta paywanparlay-ta atinchik. Kaykunaqa, Dios-ninchik tukuyta munakuwas-qanchikta rikuchiwanchik.

6 Kunan, kayta tapukunayki ti-yan: “¿Imaynata Jehova muna-

kuwasqanman kutichiyman?”, nis-pa. Icha wakinkuna, “Jehovata munakuspa”, nispa nin-kuman. ¿Kikillantataqchu qampis ninki? Jesusqa, astawanjatun kamachiymanta parlaspa nirqa: “[Jehova] Diosniyki-taqa munakunki tukuy sonqoykiwan, tukuy almaykiwan,tukuy yuyayniykiwantaj”, nispa (Mateo 22:37). Icha qampisJehovata munakunki, chaywanpis, ¿imatataq astawan ruwa-nayki tiyan, Diosta tukuy sunquykiwan, tukuy almaykiwan,tukuy yuyayniykiwantaq munakunaykipaq?

7 Biblia yachachisqanmanjina Diosta munakuyqa manaDiosta munakuni niyllachu manaqa astawanraq niyta mu-nan. Allinta jap�iqanapaq juk manzanawan kikinchana:Qam juk manzanata munaptiyki, manzanap mujullanta mi-khuspa, ¿mujullanwan saksawaqchu? Mana, ¿icharı? Ima-raykuchus mujuqa tarpunapaq, mana mikhunapaqchu. Ji-nallataq Diosta munakuyninchikqa, mujitujinalla; puqu-nanpaqqa, winananraq tiyan. Chayrayku Biblia nin: “Diostamunakoyqa kamachisqasninta junt�aymin, kamachisqas-ninta junt�aytaj atina jinalla”, nispa (1 Juan 5:3). Arı, chiqa-manta Diosta munakuyqa, ruwasqanchikpi rikukunan tiyan(Mateo 7:16-20).

8 Diosta munakusqanchikta rikuchinchik, kamachisqan-ta kasukuspa. Jehovap kamachisqanqa junt�ayta atinajina-lla, mana llasa q�ipijinachu. Chanta, tukuy imata Diosnin-chik kusisqa kawsakunanchikpaq kamachiwanchik (Isaıas

6. ¿Imaynata Diospa munakuyninman kutichiwaq?7. ¿Imaynata Diosta munakusqaykita rikuchinki?8, 9. ¿Imaynata Diosta munakusqanchikta, agradecesqas kasqanchik-ta ima rikuchinchik?

¿Imatapunitaq Biblia yachachin?

48:17, 18). Jehova munasqanmanjina nanninpi pusanawan-chikta saqispaqa, tukuy imamanta agradecekusqanchikta ri-kuchinchik. Llakikunapaqjina kunan tiempopi, wakin ru-naslla Diosman agradecekunku.

Ñuqanchik mana Jesuspa

p�unchayninpi runasjinachu kananchik tiyan. Juk kutiqa, Je-sus lepra unquyniyuq chunka runasta jampirqa, chay chun-kamantataq juklla graciasta quq kutimurqa (Lucas 17:12-17).Tukuypis chay runajina kayta munanchik, manataq chay jis-q�un runasjinachu, ¿icharı?

9 Jina kaptinqa, ¿ Jehovap ima kamachiykunasnintataqkasukunanchik tiyan? Wakin kamachiykunata kay libropiyachanchikna. Chaywanpis, Diospa wakin kamachiykunas-ninmanta parlarina, chaykunata kasukuspaqa Diospa mu-nakuyninpi kallasunchikpuni.

ASTAWAN JEHOVAMAN QAYLLAYKULLAYPUNI10 Jehovamanqayllaykunapaq payta sumaqta riqsinanchik

tiyan. Chayrayku Diosmanta yachakullaypuni.

10. ¿Imaraykutaq Jehovamanta yachakunallanchik-puni tiyan?

Jehovata munakuyqa juk ninajina,mana thasnukunanpaq inqhanayki tiyan


Juk urqupi kachkasqaykipi t�ukuriy, manchaytataq chirimu-chkan, qamtaq, q�unikunaykipaq ninata jap�ichinki. ¿Ninawanupunanta saqiwaqchu? Mana, ¿icharı? Nina mana wa-nupunanpaq inqhanallaykipuni tiyan, nina wanupunantasaqinki chayqa, chirimanta qampis wanupuwaq. Imaynata-chus llamt�a nina mana wanunanpaq yanapan, jinallatataqDiosmanta astawan yachakusqanchikqa, Diosta munakuy-ninchik mana chiriyapunanpaq yanapan (Proverbios 2:1-5).

11 Jesusqa, discipulosnin Jehovata, chiqa kaq Palabrantaima munakunankuta munarqa. Wanuymanta kawsarimuy-tawan Jesus iskay discipulosninman Hebreopi Qillqasqas-manta ima profeciaschus paypi junt�akusqanta sut�incharqa.¿Imaynataq discipulosnin sientekurqanku? Paykuna nirqan-ku: “Manachu sonqonchej k�ajarerqa nampi parlashawajtin-chej, Diospa Palabrantataj sut�inchashawajtinchej?”, nispa(Lucas 24:32).

12 ¿Manachu Bibliamanta yachakuchkaptiyki, sunquyki-pis k�ajarirqa, kusirikurqa, Diostataq astawan munakunayki-paq tanqasurqa ima? Jinacha karqa. Achkha runaspata sun-qunku kikillantataq k�ajarirqa. Kunanqa Diosta munakuy-ninchik, mana wanunanchu tiyan, manaqa winanan tiyan.Mana kunan tiempopi saqra runasjinachu kananchik tiyan,Jesus paykunamanta parlaspa nirqa: “Ashkhaspa munakuy-ninku chiriyaponqa”, nispa (Mateo 24:12). Jehovata muna-kusqayki, Biblia yachachisqanta munakusqayki ima, manachiriyapunanpaq, ¿imata ruwawaq?

13 Jehovamanta, Jesucristomantawan yachakullaypuni( Juan 17:3). Bibliamanta nawirisqaykipi allinta t�ukuriy, ta-pukuytaq: “¿Imatataq kay nawirisqay Jehovamanta yacha-chiwan? ¿Astawan Diosta tukuy sunquywan, almaywan,yuyayniywan ima munakunaypaq yanapawanchu?”, nispa

11. ¿ Jesuspa parlasqan discipulosninpa sunqunkuta k�ajarichirqachu?12, 13. a) Kunan tiempopi runaqa, ¿Diosta, Bibliatapis munakunchu?b) ¿Imatataq ruwasunman mana munakuyninchik chiriyapunanpaq?


(1 Timoteo 4:15). Jinata t�ukurinki chayqa, Jehovata muna-kuyniyki mana chiriyapunqachu.

14 Jehovata munakusqanchik mana chiriyapunanpaq,ma-nakunallanchikpuni tiyan (1 Tesalonicenses 5:17). Chunkaqanchisniyuq yachaqanapi, manakuy Diospa jatun regalonkasqanta rikurqanchik. Imaynatachus runa masinchikwanastawan parlaspa astawan payman qayllaykunchik, kikillan-tataq Jehovawan parlaspa astawan payman qayllaykunchik.Mana kikillantapunichu parlaspa Diosmanta manakunan-chik tiyan; allinta t�ukurispa paywan parlananchik tiyan.Jehovawanqa, imaynatachus juk munasqa wawa tatanwanparlan, kikillantataq parlananchik tiyan. Paywan sunqun-chikmantapacha jatunpaq qhawaspa llamp�u sunquwan par-lananchik tiyan (Salmo 62:8). Arı, Diosta yupaychananchik-paq sapitanchik Bibliata ukhunchananchik tiyan, chantapisllamp�u sunquwanmanakunanchik tiyan. Jinamanta Diospamunakuyninpi kallasunchikpuni.

DIOSTA YUPAYCHAY KUSICHIWANCHIK15 Tukuypis sapallanchik Bibliamanta yachakuspa, Dios-

manta manakuspa, Diosta yupaychanchik. Kunanqa, wakrunaswan kachkaspa ruwasqanchikmanta parlarina, chayruwayqa: yachakusqanchikmanta willariy. ¿Pillamanpis Bi-bliamanta parlarqankinachu? Jina kaptinqa allinta ruwanki(Lucas 1:73-75). Jehovamanta yachakusqanchikta wakkuna-manwillaptinchik, Jesus chiqa cristianosman kamachisqan-ta junt�achkanchik, chay kamachiytaq: Diospa Reinonman-ta tukuy runasman willay (Mateo 24:14; 28:19, 20).

16 Apostol Pabloqa, runasman willaytaqa sumaqpaq qha-warqa (2 Corintios 4:7). Jehovamanta, munayninmanta imaparlayqa, astawan sumaq ima llamk�aymantapis. Chayta

14. ¿Imaraykutaq Jehovawan parlananchik tiyan mana munakuynin-chik chiriyapunanpaq?15, 16. ¿Imaptintaq Diospa Reinonmanta willayta sumaqpaq qhawa-nanchik tiyan?


ruwaspaqa Diospaq llamk�achkanchik, chaytaq yanapawan-chik. Runasman willamuspaqa, llamp�u sunqu runasta Jeho-vaman qayllaykunankupaq yanapanchik, chanta winaypaqkawsanankupaq yanapallanchiktaq. ¿Ima ruwaytaq astawankusichiwasunman? Astawanpis, Jehovamanta, Palabran-

Jehov´

a ‘chiqa kaq kawsayta’tarinaykita munan. Qamr

´ı,

¿chayta munankichu?


manta parlaspaqa, iniyninchik, Diosta munakuyninchikpiswinan. Jehovataq ruwasqanchikta sumaqpaq qhawan (He-breos 6:10). Rikunchikjina, runasman willamuyqa Diospamunakuyninpi kanallanchikpaqpuni yanapawanchik (1 Co-rintios 15:58).

17 Usqhayta Diospa Reinonmanta willakunan tiyan. Biblianin: “Diospa Palabranta willaraypuni tutapis, p�unchaypis,ima ratollapis”, nispa (2 Timoteo 4:2). ¿Imaptintaq usqhay-ta willananchik tiyan? Jinata Biblia nisqanrayku: “[Jehova]Diospa jatun p�unchaynenqa qayllamushanna. Qayllapinakashan, usqhayllatataj chayamushan”, nispa (Sofonıas 1:14).Arı, saqra runasta chinkachinanpaq Jehovap p�unchaynin-qa, usqhayta qayllamuchkan. ¡Runastaq chayta yachanankutiyan! Runasqa, kunanmantapacha Jehovata Kamachiqnin-kutajina qhawayta yachananku tiyan, imaraykuchus Diospap�unchayninqa “chayamonqapuni” (Habacuc 2:3).

18 Jehovaqa, chiqa yupaychaqkunawan khuska yupaycha-nanchikta munan. Chayrayku Palabran jinata nin: “Pu-rajmanta kallpachanakuspa yanaparinakunachej, munana-kuypi kawsananchejpaj, allin ruwaykunata ruwananchejpaj-taj. Chaypajqa Diosta yupaychana tantakuytaqa ama saqey-chejchu, imaynatachus wakin saqenku, ajinata. Astawanqakallpachanakuspa ujkuna ujkunata sonqosninchejta oqha-rinakuna, astawampis [...] [Diospa] p�unchay[nin] qayllapi-na kasqanta reparaspa” (Hebreos 10:24, 25). Hermanos-ninchikwan tantakuspa, munasqa Diosninchik Jehovata as-tawan yupaychanchik. Chanta, puraqmanta yanapanakun-chik, kallpachanakunchik ima.

19 Jehova Diosninchikta yupaychaqkunawan tantakuspa-qa, qutuchakuypi astawan paykunawan masichakunchik,

17. ¿Imaptintaq usqhayta runaman willananchik tiyan?18. ¿Imaraykutaq hermanosninchikwan tantakuspa Jehovata yupay-chananchik tiyan?19. ¿Imaynata hermanosninchikta munakusqanchikta astawan kall-pachasunman?


munanakunchik ima. Jehovajina nuqanchikpis k�acha kay-kunasninkuta qhawananchik tiyan. Mana suyanachu cris-tianos mana pantanankuta. Tukuypis juchasapa kasqanchik-ta yuyarikunanchik tiyan, chantapis yachakusqanchikman-jina mana tukuychu kikinta ruwanchik (Colosenses 3:13).Tukuy sunqunkuwan Jehovata munakuqkunawan amigos-ta ruwakuy, jinamanta imaynatachus munakuyniyki winas-qanta rikunki. Hermanoswan khuska Jehovata yupaychas-paqa, Diospa munakuyninpi kallankipuni. Kunan qhawa-rina imaynatachus Jehova paypa munakuyninpi kaqkunatat�inkasqanta.

“CHEQA KAJ KAWSAYMANTA” CH�IPAKUY20 Jehovaqa, chiqa sunqu runasta kawsaywan t�inkanqa,

¿imayna kawsaywantaq? Wakinkuna icha ninkuman: “¿Ma-nachu kawsachkanchikna, chayrayku mikhunchik, ukyan-chik, samanchik ima?”, nispa. Wakin kutiqa icha “¡kayminkawsayqa!”, nispa ninchik. Chaywanpis Bibliaqa, chiqa kaqkawsaymanta parlawanchik.

21 Bibliaqa, “cheqa kaj kawsaymanta” ch�ipakunanchiktaniwanchik. Chayri Qheshwa Biblia ninjina, “winay kawsay-manta mana” kacharikunanchikta (1 Timoteo 6:19). Kay“cheqa kaj kawsay[qa]”, winay kawsay niyta munan. Manajuchayuq junt�a runa kaspaqa, chiqamanta kawsasunchikqallariypi Dios munasqanmanjina. Chaypacha, Paraisopimana unquspa, kusisqa, tukuywan allinpi kaspa ima, winay-paq ‘chiqa kawsayta’ kawsasunchik (1 Timoteo 6:12). Arı,may k�acha kawsay suyawanchik, ¿icharı?

22 ¿Imaynata chay ‘chiqa kaq kawsayta’ tarisunman? Ma-naraq chayta nichkaspa apostol Pablo cristianosta “allin kaj-ta ruwanankuta, allin ruwanaspitaj qhapaj kanankuta”, nir-qa (1 Timoteo 6:18). Arı, winaypaq kawsananchikpaq, Bi-

20, 21. ¿Imataq ‘chiqa kaq kawsay’ niyta munan, imaraykutaq mayk�acha chay kanqa?22. ¿Imaynata ‘chiqa kaq kawsayta’ tariyta atiwaq?


bliamanta yachakusqanchikmanjina ruwananchik tiyan.Chay ‘chiqa kaq kawsay’, ¿pagojina kasqantachu nisunman?Mana; winay kawsayqa “Diospa qhasilla k�acha yanapay-[nin]”, mana pagochu (Romanos 5:15). Jehovaqa, payta ka-sukuqkunata yanapayta munan. Payqa, kusisqa, ‘chiqa kaqkawsayta’ tarinaykita munan. Jehova chayjina kawsayta,Paypa munakuyninpi kaqkunaman qunqa.

23 Sapa juk tapukunanchik tiyan: “¿Biblia nisqanmanjina-chu Diosta yupaychachkani?”, nispa. Sapa p�unchay “arı”nispa kutichinchik chayqa, allinta ruwachkanchik. Arı, Jeho-vaqa, jark�awaqninchik. Payqa llaqtanta kay qhipa saqrap�unchaykunapi waqaychachkan. Astawanpis, tumpamanta-wan juk musuq pachaman pusaykuwasunchik. ¡May sumaqchay kanqa! ¡Maytacha kusikusunchik kay qhipa saqra p�un-chaykunapi allin kaqta ruwasqanchikmanta! Kunan allinkaqmanjina kawsanki chayqa, ‘chiqa kaq kawsayta’ jap�ikus-pa winaypaq kawsakuyta atinki, qallariypi Diosninchik mu-nasqanmanjina.

23. ¿Imaraykutaq Diospa munayninpi kanallanchikpuni tiyan?


ˇ Diosta kasukuspa, pay nisqanta ruwaspa, chi-qamanta Diosta munakusqanchikta rikuchinchik(1 Juan 5:3).

ˇ Diospa munakuyninpi kanallanchikpaqpuni, Biblia-manta yachakunachik, tukuy sunquwan ma

ñaku-

nachik, wakkunaman Diosmanta yachachinachik,qutuchakuypitaq Payta yupaychanachik (Mateo24:14; 28:19, 20; Juan 17:3; 1 Tesalonicenses 5:17;Hebreos 10:24, 25).

ˇ Diospa munakuyninpi kaqkuna wi˜

naypaq chiqakaq kawsayta kawsanqanku (1 Timoteo 6:12, 19;Judas 21).


TEMA P´

AGINA

¿Imatataq Diospa sutin niyta munan? � � � � � � � � � � � � � � � � � 195

Profeta Danielqa, Mesıas chayamunanta willarqa � � � � � � � � � 197

Jesucristo, nawpaqmanta willasqa Mesıas � � � � � � � � � � � � � � � 199

Tatamanta, Churimanta, espıritu santomanta ima,chiqa yachachiy � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 201

¿Cristianos cruzta apaykachanankuchu tiyan? � � � � � � � � � � � 204

Senorpa Cenanqa: Diosta jatunchan � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 206

“Alma”, “espıritu”:¿imatataq kay rimaykuna niyta munan? � � � � � � � � � � � � � � � 208

Seol, Hades, ¿imataq kanku? � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 212

¿Imataq Juicio P�unchayrı? � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 213

1914: profecıas junt�akunanpaq jatun wata � � � � � � � � � � � � � � 215

¿Pitaq arcangel Miguelrı? � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 218

¿Imataq ‘Jatun Babiloniarı’? � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 219

¿ Jesus diciembre killapichu paqarikurqa? � � � � � � � � � � � � � � � 221

¿Raymista ruwananchikchu tiyan? � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 222

YAPA

BIBLIAYKIPI Salmo 83:18 p�itita nawiriy. ¿Ima nintaq chaypi?Kay Traduccion del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras nis-qapi jinata nin: “Tukuy runas yachachunku, sutiykiqa Jehovakasqanta, qamlla tukuy kay jallp�a patapi kaq Dios kanki”. Kayp�itita wak Bibliasqa yaqha kikillantataq tikrachinku. Chay-wanpis, wakin tikrachiqkunaqa, Jehova sutita Bibliamanta ur-qhunku, “Senor”, “Tata Dios” nisqa rimaykunallata churanku.¿Imataq kay p�itipi rikhurinan karqa? ¿Jehova sutipunichu ri-khurinan karqa?

Kay p�itipiqa Diospa sutin willakun. Hebreo simipi Bi-blia qillqakuchkaptin, Diospa sutinqa tukuyniqpi rikhuriq.Kay sutiqa hebreo simipi jinata qillqa-kun ˘˙˘˝ (YHWH). Qhichwa simipiqajinamanta uqharikunman: Jehova. ¿ Jukkutillachu Bibliapi Diospa sutin rikhu-rin? Mana.

Ñawpa testamento hebreo

simipi qillqakuchkaptin, yaqha qanchiswaranqa kutita Diospa sutin rikhuriq.

¿Uqharinachu kanman Diospa sutinta? Padrenuestropi Je-sus jinamanta manakuyta yachachirqa: “Janaj pachapi kashajTatayku, sutiyki jatunchasqa kachun”, nispa (Mateo6:9). Chay-manta qhipaman manakullarqataq: “Tatay, sutiykita jatun-chay”, nispa. Diosninchiktaq janaqpachamanta kutichimur-qa: “Sutiyta jatunchanina, kunantaj ujtawan jatunchasaj”, nis-pa ( Juan 12:28). Chayrayku Diospa sutinta uqharinapuni ti-yan. Chaywanpis, ¿imaraykutaq wakin tikrachiqkuna Diospasutinta Bibliamanta urqhunku, wak sutistataq cuentanmantachuraykunku?

Kayta kutichinapaqqa iskay yuyayta qhawarisunchik. Jukninkay: wakinkuna ninku mana Diospa sutinta uqharinanchikchukasqanta, Diospa sutin imaynatachus nawpa tiempopi uqhari-kusqanta mana yachasqanchikrayku.

Ñawpa hebreo simipiqa,

mana a, e, i, o, u, nisqa vocaleswan qillqakuqchu, chayraykumana pipis sut�ita yachanchu imaynatapunichus Diospa sutin(YHWH) uqharikuq kasqanta. ¿Chayraykuchu mana Diospa

¿Imatataq Diospa sutin niyta munan?

˘˙˘˝Diospa sutin

hebreo qillqapi

195

sutinta uqharina kanman? Mana. Unayqa Jesuspa sutinqa icha-pis jinata uqharikuq, Yeshua chayri Yehoshua; chaytaqa manapipis yachanchu. Chaywanpis kunanqa, tukuyniqpi runasqaparlayninkumanjina Jesuspa sutinta uqharinku. Manapis ya-chankuchu imaynatachus unay tiempopi chay suti uqharikuqkasqanta, kunanqa mana iskaychakuspa uqharillankupuni. Ji-nallatataq, qam karu llaqtaman riptiyki, sutiykiqa wak simis-pi jukjinamanta uqharikunman. Chayrayku manapis yachan-chikchu imaynatachus nawpaqpi Diospa sutin uqharikusqan-ta, kunanqa Diospa sutinta uqharinanchikpuni tiyan.

Iskay kaq yuyay: judiosqa Diospa sutinta ni jayk�aq uqha-rikunan kasqanta yachachisqankurayku, Bibliamanta Diospasutinta urqhunku. ¿Imaraykutaq jinata yachachinku? Biblia-manta juknin kamachiyninta pantasqata jap�iqasqankurayku:“Ama qhasi manakajta oqharinkichu Senorniyki Tata Diospasutinta. Diosqa castiganqapuni pichus sutinta qhasi manakaj-ta oqharejtaqa” (

Éxodo 20:7).

Kay kamachiyqa, qhasi mana kaqta Diospa sutinta uqhariq-taqa juchachan. Chaywanpis, ¿jatunpaq qhawaspa Diospa su-tinta uqharisunmanchu?Arı.Hebreo simipi (

ÑawpaTestamen-

to) Bibliata qillqaqkuna, k�acha runas karqanku, Diospa kama-chiykunasnintataq junt�arqanku, ¿imata paykuna Diospa su-tinwan ruwarqanku? Mayta uqharirqanku. Salmosman Diospasutinta churarqanku, llaqtan chay salmosta sinchita takinan-paq. Astawanpis, Jehovaqa, kamachisninman sutinta uqhari-nankuta kamachirqa, paykunataq kasukurqanku ( Joel 2:32;Hechos 2:21). Kunanpis Jesusjina Diosta yupaychaqkunaqa,Diospa sutinta jatunpaq qhawaspa uqharinanku tiyan ( Juan17:26).

Bibliata wak simiman tikrachiqkuna, Diospa sutinta ur-qhuspa mayta pantanku. Diosninchik karupipis kachkanman-jina rikch�achinku. Mana chaymanjinataq Bibliaqa tukuyta ni-wanchik, ‘Dioswan allinta kawsakuyta’ atisqanchikta qayllapikasqanrayku (Proverbios 3:32). Munasqa amigoykipi t�ukuriy.Mana sutillantapis yachaptiyki, ¿munasqa amigoykichu kan-man? Mana, ¿icharı? Jinallataq Dioswanpis. ¿Imaynata Jeho-vap amigon kasunman mana sutillantapis yachasparı? Chan-


tapis, Diospa sutinta mana uqhariqkunaqa, imachus sutin ni-nayasqanta manallataq yachankuchu. ¿Imataq Diospa sutinniyta munan?

Diosninchik, kamachin Moisesman sutinta sut�incharqa.Moises Diosninchikta sutinta tapuptin, Diosninchik kutichir-qa: “Noqa kani pichus kani chay”, nispa (

Éxodo 3:14). Kaytaq

niyta munan, Jehovaqa munasqanta junt�ananpaq, tukuy imamunasqanman tukuyta atisqanta.

Qam munasqaykiman tukuwaq chayqa, ¿manachu amigos-niykita yanapawaq? Juknin amigoyki sinchita unquykuptin,qam juk allin jampiqman tukuspa, jampiwaq. Juknin ami-goykinataq qullqinta chinkachiptin, qhapaq runaman tukus-pa, yanapayta atiwaq. Chaywanpis tukuy runajina, qamqa mu-naspapis, mana tukuy ima munasqaykiman tukuyta atinki-chu. Chaywanpis Bibliamanta yachakusqaykimanjina, rikun-ki imaynatachus Jehova tukuy imaman tukuspa, munaynintajunt�asqanta. Diosqa Payta munakuqkunata yanapaspa kusi-kun (2 Cronicas 16:9). Diospa sutinta mana yachaqkunaqa,imaynachus Jehova kasqanta mana yachallankutaqchu.

Qhawanchikjina, Bibliapi Diospa sutinqa rikhurinanpuni ti-yan. Imachus Jehova suti niyta munasqanta yachaspa, manamanchachikuspa sutinta uqharispaqa, Jehovaman qayllaykuy-ta atisunchik.�

� Astawan Diospa sutinmanta yachakuyta munaspaqa, kay folletota:El nombre divino que durara para siempre, nisqata, nawiriy. Kaytataq Jeho-vamanta sut�inchaqkuna urqhunku.

Yapa 197

PROFETA Danielqa, Jesus nacekusqanmanta phichqa pachakwata nawpaqta kawsarqa. Chaypachataq Jehovaqa, Danielmanmayk�aqchus Mesıas chayri Cristo chayamunanta willarqa, nir-qataq: “Kayta yachay, umanchaytaq: Jerusalen llaqta watiq-manta ruwakunanpaq kamachisqa kanqa, chay ratomantapa-cha, Kamachiq Mesıas chayamunankamaqa qanchis semana

Profeta Danielqa,Mesıas chayamunanta willarqa

kanqa, suqta chunka iskayniyuq semana ima” (Daniel 9:25, NM ).

Qhawarina imaynatachus kay profeciaqa, Mesıas jamunan-manta willasqanta. Qallarinapaqqa, Mesıas chayamunanpaqima watamantapachachus yupananchik kasqanta yachanan-chik tiyan. Profeciaqa, “Jerusalen llaqta watiqmanta ruwa-kunanpaq kamachisqa ka[ptin], chay ratomantapacha” yupa-nanchik kasqanta niwanchik. ¿Mayk�aqtaq chay karqa? Nehe-miasqa “iskay chunka watastana rey Artajerjes kamachishaj-tin”, Jerusalen watiqmanta ruwakunanpaq kamachikusqantaniwanchik (Nehemıas 2:1, 4-8). Unaymanta yachaqkunaqa,


‘QANCHIS CHUNKA SEMANAS’

490 watas

7 semanas(49 watas)

62 semanas(434 watas)

1 semana(7 watas)

455 406 & q.p. k.p. ) 29 33 36

‘Jerusal´

en llaqtawatiqmanta

ruwakunanpaqkamachikun’

Jerusalentawatiqmanta ruwanku

Mes´ıas

chayamun

Mesiasta‘wa

ñuchinku’

‘Qanchischunka

semanas’tukukun

475 qayna pacha (q.p.) watapi, Artajerjes kamachiyta qalla-risqanta ninku. Kaymanta iskay chunka watasta yupaspa, 455q.p. wataman chayanchik. Chay watamantapacha (455 q.p.)profeta Daniel parlasqanqa, junt�akuyta qallarirqa.

Chanta Danielqa, machkha unaymantachus Mesıas chaya-munanta willarqa. Profecianpi jinata nirqa: “Qanchis semanakanqa, suqta chunka iskayniyuq semana ima”, nispa. Tukuy-ninpi 69 semanas ruwakun. ¿Machkha tiempotaq chay karqa?Wak Biblias nisqanmanjina, chay semanasqa, mana p�unchay-kunamantachu karqa, manaqa, watasmanta. Jinamanta nisun-man, chay semanasqa, mana qanchis p�unchayniyuqchu, ma-naqa qanchis watasniyuq kasqanta.

Ñawpa judiosqa, jinatapu-

ni qanchismanta qanchis, watasta yupaq kanku. Llamk�aynin-kupiqa, qanchis kaq watapi jallp�asninkuta samachiq kanku(Éxodo 23:10, 11). Chayrayku juk semana 7 watayuq kaptin,

69 semanapiqa, 483 watas ruwakun.Chayta yachaspaqa, 455 q.p. watamantapacha 483 watasta

yupananchik tiyan. Kayta yupaspaqa, 29 kunan pacha (k.p.)wataman chayanchik, chay watapitaq Jesus bautizakurqa, jina-manta Mesiasjina akllasqa karqa (Lucas 3:1, 2, 21, 22).� ¿Mana-chu kay profecıa allinta junt�akusqanta niwaq?

� Chay 455 q.p. watamanta 1 q.p. watakama, 454 watas ruwakun. Chan-ta, 1 q.p. watamanta 1 k.p. watakama, juk wata ruwakun. Chantapis, 1 k.p.watamanta 29 k.p. watakama, 28 watas ruwakun. Kimsantinpi ruwakus-qanta yupanchik chayqa (454�1�28), 483 watas ruwakun. Jesustataq,33 k.p. watapi, qanchis chunka semanapi ‘wanuchirqanku’ (Daniel 9:24, 26). Astawan yachanapaq, Prestemos atencion a las profecıas de Daniel,nisqa librota 11 yachaqanata nawiriy, chantapis Perspicacia para compren-der las Escrituras nisqata, 2 kaq librota, 1014-1017 paginata ima nawiri-llaytaq. Kaykunatataq Jehovamanta sut�inchaqkuna urqhunku.

JEHOVAQA, profetasninman Qhispichiq Mesiasmanta tu-kuy imata willarqa. Kunantaq profetaspa qillqasqankuta na-wirispa pichus Mesıas kasqanta yachasunman, imarayku-chus paykunaqa Mesıas paqarikunanmanta, ruwananmanta,

Jesucristo, nawpaqmanta willasqa Mesıas

Yapa 199

wanunanmanta ima willarqanku. Tukuy chay parlasqankuqat�ukunapaqjina Jesucristopi junt�akurqa. Rikunapaq imaynata-chus profecıas Jesucristopi junt�akusqanta, Jesus paqarikusqan-manta, wawitallaraq kachkaptin imachus pasasqanmanta imaqhawarisunchik.

Profeta Isaiasqa, Mesıas Davidpa ayllunmanta jamunantanirqa (Isaıas 9:7). Chay ayllumantataq Jesus jamurqa (Mateo 1:1, 6-17).

MESIASMANTA PROFECÍAS

RUWAKUSQAN PROFECÍA JUNT�AKUSQAN

Juda ayllumanta jamurqa Genesis 49:10 Lucas 3:23-33

Mana qharip chayasqan sipasmantapaqarikurqa Isaıas 7:14 Mateo 1:18-25

Rey Davidpa mirayninmanta jamurqa Isaıas 9:7 Mateo 1:1, 6-17

Jehovaqa, Jesus Churin kasqanta nirqa Salmo 2:7 Mateo 3:17

Mana paypi creerqankuchu Isaıas 53:1 Juan 12:37, 38

Jerusalenman burropi lluq�asqa yaykurqa Zacarıas 9:9 Mateo 21:1-9

Paywan mikhuq, kawsaqin wasancharqa Salmo 41:9 Juan 13:18, 21-30

Wasancharqanku 30 qullqi phisurayku Zacarıas 11:12 Mateo 26:14-16

Maqachkaptinkupis mana kutichikurqachu Isaıas 53:7 Mateo 27:11-14

P�achan patapi suerteta chuqarqanku Salmo 22:18 Mateo 27:35

Wanuchkaptin paypaq allquchakurqanku Salmo 22:7, 8 Mateo 27:39-43

Mana juk tullullantapis p�akirqankuchu Salmo 34:20 Juan 19:33, 36

Qhapaqkunawan p�ampaykurqanku Isaıas 53:9 Mateo 27:57-60

Kawsarimpurqa manaraq asnaykuchkaptin Salmo 16:10 Hechos 2:24, 27

Diosqa, pananman churarqa Salmo 110:1 Hechos 7:56


Diospa profetan Miqueasqa, ‘Efratamanta Belenpi’ Mesıas pa-qarikunanta, chanta aswan qhipaman kamachiq kananta nirqa(Miqueas 5:2). Chay tiempopi iskay llaqta Belen sutiyuq karqa.Jukninqa Nazaretpa qayllanpi kachkarqa, juknintaq Juda suyu-pi, Jerusalenpa qayllanpi kachkarqa. ¿Maypitaq Mesıas paqari-kurqarı? Juda suyupi Jerusalenpa qayllanpi kaqtaqa Efrataman-ta Belen niq kanku. Chaypitaq Jesus paqarikurqa, jinamantaprofeta Miqueaspa profecianqa junt�akurqa (Mateo 2:1).

Wak profeciapi Dios, ‘Egiptomanta churinta waqyananta’ wi-llakurqa. Biblia nisqanmanjina kay profecıa junt�akurqa. Jesus-pa tatasninqa, paywan khuska Egiptoman ayqirqanku, chaypi-taq Herodes wanunankama kamurqanku, chaymantataq Egip-tomanta lluqsispa llaqtankuman kutipurqanku (Oseas 11:1;Mateo 2:15).

Kay libropi 200 paginapi, “Profecıa” nisqata qhawanki, chaychiqanpitaq, Mesiasmanta profeciasta tarinki. P�itikunata mas-k�aspa “Junt�akusqan” p�itikunawan kikinchay. Jinamanta Bi-bliap willasqan chiqan kasqanta yachakunki.

Kay Bibliamanta p�itikunaqa, manaraq Jesucristo paqariku-chkaptin qillqakurqa. Jesusllataq jinata nirqa: “Nerqaykichejnajunt�akunampuni kasqanta noqamanta chay tukuy, qhelqasqakaj Moisespa leynimpi, profetaspa qhelqasqankupi, salmospiima”, nispa (Lucas 24:44). Jinamanta Bibliaykipi tukuy profe-cıas junt�akusqanta rikunki.

TRINIDADPI creeqkunaqa Tata, Churi, espıritu santo ima, jukDioslla kasqanta ninku. Astawanpis, kimsantin kikinkamalla,kimsantin tukuy atiyniyuq, kimsantintaq winaymantapachakasqankuta nillankutaq.

Chayta yachachiqkunaqa, mana astawan sunt�inchayta atin-kuchu. Ichapis Biblia kay yachachiyta yachachisqanta nin-kuman. Chaywanpis Trinidad nisqa yachachiyqa ni juk kuti-llapis Bibliapi rikhurinchu. Chantapis, ¿Bibliamanta mayqin

Tatamanta, Churimanta, espıritusantomanta ima, chiqa yachachiy

Yapa 201


p�itillanpis chay yachachiy kasqantachu rikuchin? Kay tapuy-man kutichinapaqqa, juk p�itita qhawarina. Kay p�itita wakin-kunaqa, Tata, Churi, Espıritu santo ima juk Dioslla kasqantayachachinapaq uqharinku.

“PALABRATAJ DIOSPUNI KARQA”

Juan 1:1 nin: “Qallariypeqa Palabraqa karqapuni. Chay Pa-labraqa Dioswan kasharqa, Palabrataj Diospuni karqa”, nispa.Chanta 14 p�itita nawirispaqa Jesus “Palabra” kasqanta rikun-chik ( Juan 1:14). Juan 1:1 p�iti, Palabrataq Diospuni karqa nis-qanrayku, wakinkunaqa, Tatawan Churiwan, juk Dioslla kas-qankuta ninku.

Musuq Testamentoqa griego simipi qillqakurqa, chaymanta-taq wak simisman tikrakurqa. Wakin tikrachiqkunaqa, “Pala-brataq Diospuni karqa” nisqa rimaykunata wakjinamanta tik-rachirqanku. ¿Imaraykutaq? Allinta kay p�itita griego simipi na-wirispaqa, mana allin tikrasqa kasqanta rikurqanku. Chayray-ku wakinkunaqa jinata tikrachinku: “un ser divino era elProyecto [o la Palabra]”, “la Palabra era divina”, “dios era la Pa-labra” (Juan. Texto y Comentario, de J. Mateos y J. Barreto, lec-tura alternativa; Los escritos originales de la comunidad del discı-pulo “amigo” de Jesus, de Senen Vidal; Cuarto Evangelio. Cartasde Juan, de J. J. Bartolome). Kay tikrachiykunata nawirispa, Pa-labraqa, mana Dioschu kasqanta rikunchik.� Kay p�itipi ‘Pala-braqa’ tukuy angelespa kamachiqnin kasqanta yachachiwan-chik, chayrayku kay p�itipi juk “dios” kasqanta nin. Chantapiskay p�itipi “dios” nisqaqa, juch�uy qillqawan (minusculawan)qillqasqa kachkan, yachanapaq mana Diosllamantataqchu par-lasqanta, manaqa juk “atiyniyuq angelmanta” parlasqanta.

ASTAWAN YACHAKUNA

Kunanqa, runas mana nawpa tiempomanta griego qallu-ta nawiriyta yachankuchu, chaywanpis, ¿imaynata kunan ya-chasunman Juan imatachus niyta munasqanta? Yachaywasipijuk yachachiq, yachakuqkunaman yachachichkasqanpi t�uku-

� Imaynatachus griego simipi Juan 1:1 qillqakusqanta yachayta mu-nanki chayqa, La Atalaya del 1 de noviembre de 2008, nisqa revistata24, 25 paginasninta, nawiriy.

Yapa 203

riy. Yachakuqkunataq yachachiqninku imatachus yachachiy-ta munasqanta sapa juk jukjinata jap�iqanku, ¿imatataq yacha-kuqkuna ruwananku tiyan yachachiq imatachus yachachis-qanta jap�iqanankupaq? ¿Manachu yachachiqta tapurinankukanman? Arı. Jinallataq nuqanchikpis Juan 1:1 p�iti imatachusniyta munasqanta jap�iqanapaqqa, wak p�itikunapi Juan nis-qanta qhawarina.

Juanqa, 1 t�aqapi, 18 p�itipi qillqasqanta qhawarina chaypinirqa: “Mana pipis [tukuy atiyniyuq] Diostaqa jayk�ajpis rikur-qachu”, nispa. Mana chaymanjinataq, runasqa Diospa Chu-rin, Jesusta rikurqanku. Chanta nillarqataq: “Chay palabraqa[ Jesus] aychallikorqa, noqayku ukhupitaj tiyakorqa. Jatun kay-nimpa k�anchayninta rikorqayku”, nispa ( Juan 1:14). Biblia ji-nata niptin, ¿nisunmanchu Churiwan tukuy atiyniyuq Dios-wan, juklla kasqankuta? Astawanpis Juan nillarqataq: “Pala-braqa Dioswan kasharqa”, nispa. Juklla kankuman chayqa,¿imaynata payllawantaq khuska kachkanman karqarı? Chan-ta, Juan 17:3 p�itipi, Jesusllataq, Tatanwan mana kikinchu kas-qanta rikuchirqa, nirqataq: “Qan k�ata cheqa Diosta rejsisunan-ku”, nispa. Juantaq, Juan 20:31 p�itipi nillarqataq: “Kay tukuy-taj qhelqasqa kashan creenaykichejpaj Jesusqa Diospa ChurinCristo kasqanta, paypi creespataj, kawsayniyoj kanaykichej-paj”, nispa. Kay p�itiqa, Jesus, Diospa Churin kasqanta nin, ma-nataq Dioschu kasqanta. Kay nawirisqanchikqa, rikuchiwan-chik imaynatachus Juan 1:1 p�itita jap�iqananchikpaq. Palabra-qa chayri Jesusqa, juk atiyniyuq “dios” manataq tukuy atiyni-yuq Dioschu.

WAKKUNAP NISQANKUTA QHAWARINA

Watiqmanta yachakuqkunapi t�ukuriy, yachachiqninkup ya-chachisqanmanta iskaychasqallapuni kaptinku, ¿imatataq ru-wankuman? Wak yachachiqta tapuriyta atinkuman, ¿icharı?Kay yachachiq kikillantataq ninman chayqa, manana iskay-chasqachu kanqanku. Jinallataq, Juan qillqasqanta mana jap�i-qayta atinchikchu chayqa, wakpa qillqasqanta nawiriyta atin-chik. Qhawarina imatachus Mateo, Jesusmanta, Diosmanta,Bibliapi qillqasqanta. Jesus parlasqanmanta jinata qillqarqa:“Mayk�ajchus, ima p�unchaychus, ima horachus chay imas


[Diospa p�unchaynin] kananta mana pipis yachanchu; ni janajpachapi angelespis, nitaj Churipis yachanchu. Tatallay chayta-qa yachan”, nispa (Mateo 24:36). Jesuspa parlasqan, ¿Dioswanjuklla kasqankutachu yachachiwanchik?

Jesusqa, Churimanta nisqaqa, Tatalla tukuy imata yachas-qanta nirqa. Jesuswan Tatanwan juklla kankuman chayqa,¿manachu Jesuspis kikillantataq yachanman? Arı. Mana chay-manjinataq Jesusqa, mana Tatanwan kikinchu. Ichapis wakin-kuna ninkuman: “Jesucristoqa, runajina chanta Diosjina kaw-sarqa, kay p�itipitaq runajina kawsachkaptin parlarqa”, nispa.Jinapis kanman karqa chayqa, ¿imaptintaq mana espıritu san-tomanta parlarqachu? ¿Imaptintaq espıritu santo mana Diospap�unchayninmanta yacharqachu? ¿Espıritu santo juklla Tata-wan kaspaqa, manachu chay p�unchaymanta yachanman kar-qa? Jesusqa, mana pipis chay p�unchaymanta yachasqanta, ma-naqa Tatallan yachasqanta nirqa.

Bibliamanta yachakullaspapuniqa, Tatamanta, Churimanta,espıritu santomanta ima Biblia yachachisqanta astawan sut�itajap�iqanki (Salmo 90:2; Hechos 7:55; Colosenses 1:15).

MAY chhika runas cruzta jatunpaq qhawanku, yupaychankuima. Kay Enciclopedia Hispanica nisqa cruzmanta parlaspa ji-nata nin: “Cristiana religionqa cruzta apaykachanpuni”, nispa.Chaywanpis, ¿chiqa cristianos cruzta apaykachanankuchu ti-yan?

Kay tapuyman kutichinapaqqa, Jesus mana cruzpi chakatas-qachu wanupusqanta sut�ita qhawananchik tiyan. Griego simi-pi stauros rimayqa, “sayasqa k�aspiwan, sayasqa kurkuwan” ni-nakun, wakinkunataq kay stauros rimayta “cruz” nisqa rimay-man tikrachisqanku. Chantapis kay stauros rimayqa, “mana jay-k�aq chakasqa iskay k�aspista niyta munanchu [...]. Griego simipi[Musuq Testamento] qillqakusqanpiqa mana maypi chakasqaiskay k�aspismanta parlanchu” (The Companion Bible).

¿Cristianos cruztaapaykachanankuchu tiyan?

Yapa 205

Bibliata qillqaqkuna, imapichus Jesus wanusqantaqa, griegosimipi, xylon nispa sutichaq kanku, chay rimaytaq “k�ullu”, “kur-ku”, manaqa “k�aspi” kasqanta niyta munarqa (Galatas 3:13).

Hermann Fulda juk jatun yachayniyuq runa, imaynatachusjudıos kurkupi runata wanuchisqankumanta jinata nirqa: “May-pichus saqra runasta wanuchiq kanku chayniqpi mana juk sa-ch�a kaptinqa, kurkuta sayachiytawan, chayman saqra runata,makinta wataspa, chayri takaykuspa warkhuykuq kanku, kiki-llantataq chakintapis takaykuq kanku”, nispa (Das Kreuz unddie Kreuzigung [La cruz y la crucifixion]).

Bibliaqa, Jesus kurkupi wanusqanta sut�inchawanchik. Apos-tol Pablo jinata nirqa: “Cristo preciowan kacharichiwanchej ley-pa maldicionninmanta, imaraykuchus payqa maldecisqa kar-qa noqanchejrayku. Diosmanta Qhelqasqapi nin: Kurkupi tu-kuy warkhusqa kajqa maldecisqa kachun, nispa”. Qheshwa Bi-blia nisqataq nin: “Maldecisqa kanqa tukuy k�aspipi warkhusqakajqa”, nispa (Galatas 3:13, 14). Pabloqa, kayta Deuteronomio21:22, 23 p�itimanta qillqarqa. Chaypiqa rikunchik imaynata-chus sach�api warkhuspa runata wanuchiq kasqankuta, mana-taq cruzpichu. Kurkupi wanuqqa, maldecisqa karqa. ChayraykuJesucristo kurkupi wanusqanmanta, mana ima cuadropis chay-ri lantipis wasinchikpi kananchu tiyan.

Chanta yachakusqanmanjina Jesus wanupusqanmanta kimsapachak watakama cristianosqa, yupaychayninkupi mana cruztaapaykachaqchu kanku. Chaymantaraq, juk kamachiq Constan-tino cristianomanjina tukuspa, chiqa cristiano yachachiykuna-ta wasanchasqa, yupaychayninpitaq cruzta apaykachayta qalla-risqa. Manapis yachakunchu imaraykuchus Constantino cruz-ta apaykachaq kasqanta, mana Jesucristop wanupuyninmantayuyarikunanpaqchu apaykachaq. Cruzqa mana Diosmantachujamun. Juk catolico libroqa nin: “Cruztaqa, manaraq Jesucris-to jamuchkaptin, mana Diosta riqsiq llaqtakuna apaykachaqnakanku”, nispa (New Catholic Encyclopedia). Wakin yachayniyuqrunastaq, pachamamata yupaychaymanta, khuchichakuyta yu-paychaymanta ima, cruz jamusqanta ninku.

Jina kaptin, ¿imaraykutaq cruzta apaykachayta qallarirqanku?Mana Diosta yupaychaqkuna “cristianosman” tukunankupaq.

Chaywanpis Bibliaqa, lanti yupaychayta juchachan (2 Corintios6:14-18). Arı, Bibliaqa, imaymana lanti yupaychayta qhisachan(Éxodo 20:4, 5; 1 Corintios 10:14). Chayrayku chiqamanta Dios-

ta yupaychaqkunaqa, yupaychayninkupi mana cruzta apayka-chankuchu.�

� Cruzmanta astawan yachakuyta munanki chayqa, Razonamiento apartir de las Escrituras, nisqa libropi, 91-95 paginasta nawiriy. KaytataqJehovamanta sut�inchaqkuna urqhunku.


CRISTIANOSQA, “Senorpa Cenanta”, chayri Jesuspa wanupuy-ninta yuyarinapaq tantakuyta ruwananku tiyan (1 Corintios11:20). ¿Imaraykutaq? ¿Mayk�aqtaq yuyarinanku tiyan, chantaimaynata?

Jesusqa, chay cenata Pascuapi, 33 k.p. watapi ruwarqa. Pas-cuataqa juk kutillata watapi ruwaq kanku, 14 p�unchaypi, nisankillapi. Mayk�aqchus Pascua urmananta yachanankupaq, ju-diosqa, ima p�unchaymantapachachus inti yaqha 12 horas-tapuni k�anchasqanta qhawaq kanku. Chaymanta,aswan qaylla musuq killaman yupaq kanku, chaytutamantapacha nisan killa qallariq. Pascuataq ru-wakuq chunka tawayuq tutanman, inti yaykupup-tinkama.

Chay ch�isiqa, Jesus Pascuata apostolesninwanruwarqa, Judas Iscarioteta kachapuytawantaq, Je-sus Senorpa Cenanta ruwayta qallarirqa. Chay ku-timantapacha Pascuata yuyarinamantaqa, SenorpaCenanta yuyarina tiyan, chaytaq juk kutilla watapiruwakunan tiyan.

Mateo willawanchik imaynata-chus chay pacha Senorpa Ce-nan ruwakusqanta, pay nir-qa: “Jesusqa t�antata oqharis-pa, Dios Tatanman graciasta qor-qa, partispataj yachachisqasninman

Senorpa Cenanqa: Diosta jatunchan

Yapa 207

jaywarqa: Mikhuychej, kaymin cuerpoyqa, nispa. Copata oqha-rispataj, graciasta qollarqataj, paykunamantaj jaywarqa. Chan-ta nerqa: Kaymanta tukuyniykichej ujyaychej. Kayqa tratoman-ta yawarniy, chaytaj jich�asqa kanqa ashkha runaspa juchasnin-ku pampachasqa kanampaj”, nispa (Mateo 26:26-28).

Wakinkunaqa, Jesus t�antata aychanman, vinotataq yawar-ninman tukuchisqanta ninku. Chaywanpis, Jesus t�antata qu-chkaptin aychanqa, nisunman cuerponqa mana imanakurqa-chu. Jina kaptin, ¿apostoles Jesuspa aychantapuni, yawarninta-puni mikhusqankutachu nisunman? Mana, chaytachus ruwan-kuman karqa chayqa, Diospa kamachisqanta p�akichkankumankarqa (Genesis 9:3, 4; Levıtico 17:10, 11). Lucas 22:20, p�itipi Je-sus nirqa: “Kay copaqa yawarniypi mosoj tratomin, qankuna-rayku jich�asqa”. ¿Chay copa “mosoj tratomin” kasqantachu ni-sunman? Mana. Imaraykuchus chay copa juk tratollawan nina-kurqa, parlasqana kasqanmanjina.

Chayrayku t�antaqa Jesuspa aychanwan ninakurqa, vinotaqyawarninwan ninakurqa. Astawanpis t�antaqa Cristop mana ju-chayuq cuerpon niyta munarqa. Jesus Pascua t�antata disci-pulosninman qurqa, chay t�antaqa mana levadurayuq karqa(Éxodo 12:8). Bibliapi, levaduraqa, juchawan, ismuywan ima

ninakun. Jinamanta mana levadurayuq t�antaqa, mana jucha-yuq Jesuspa cuerpon niyta munarqa (Mateo 16:11, 12; 1 Corin-tios 5:6, 7; 1 Pedro 2:22; 1 Juan 2:1, 2).

Vinotaq, Jesuspa yawarnin niyta munarqa, kay musuq tratovalorniyuq kananpaq. Jesusqa yawarninta ‘juchasninchik pam-pachakunanpaq’ jich�arqa. Yawarninta jich�asqanrayku, wakinrunas Diospa nawpaqinpi llimphu sunqu kanku, chantapispaykunaqa, chay musuq tratoman yaykunku (Hebreos 9:14; 10:15-17). Chay musuq tratorayku, 144.000 chiqa sunqu cristia-nos janaqpachaman rinqanku, chaypiqa sacerdotes kanqanku,kamachinqanku ima, runap allinninpaq (Genesis 22:18; Jere-mıas 31:31-33; 1 Pedro 2:9; Apocalipsis 5:9, 10; 14:1-3).

¿Pikunallataq Jesuspa wanupuyninta yuyarinapaq tantakuy-pi t�antata mikhuyta, vinotataq ukyayta atinku? Qhawanchik-jina, chayta musuq tratopi kaqkunalla, nisunman, janaqpacha-paq akllasqa kaqkunalla ruwayta atinku. ¿Imaynata paykuna


akllasqas kasqankuta reparankurı? Diosqa espıritu santonniqta,paykunata, janaqpachaman rinankupaq, akllasqa kasqankutareparachin (Romanos 8:16). Chantapis chay runasqa, Jesuswankamachinankupaq tratoman yaykullankutaq (Lucas 22:29, 30).

Paraisopi kawsakuyta suyakuqkuna, ¿imatataq ruwanku? Je-sus kamachisqanmanjina, Senorpa Cenanman rinku, jatunpaq-taq qhawanku, manataq t�antata mikhunkuchu, nitaq vinotapisukyankuchu. Jehovamanta sut�inchaqkuna Senorpa Cenanta,watapi juk kutillata yuyarinku, inti yaykupuptinkama nisan ki-llapi 14 p�unchaypi. Kay pachamanta wakillan janaqpachamanripuqkuna kanku. Chaywanpis Jesuspa wanupusqantaqa yuya-rinanchikpuni tiyan, Dios, Jesus ima mayta munakuwasqan-chikpi t�ukurinanchikpaq ( Juan 3:16).

¿IMAPITAQ alma chayri espıritu rimaykunata uyarispa t�uku-rinki? Yaqha tukuy runasqa ukhunchikpi imacha kan, manawanuq, mana rikukuq, chay kasqanta ninku. Chantapis wa-nuptinchik t�aqakuspa, wak lugarpi kawsachkallasqantapuninillankutaq. Achkha runas ajinata yuyasqankurayku, Bibliamana chaytachu yachachisqanta yachaspa t�ukuchkaq qhipa-kunku. Chayrayku, ¿imata Biblia imachus alma chayri espıri-tu, kasqanmanta yachachin?

¿IMAYNAT´

A “ALMA” RIMAY BIBLIAPI UQHARIKUN?Ñawpaqtaqa, almamantaraq parlarina. Ichapis, Biblia he-

breopi, griegopi ima qillqakusqanta yachanki. Bibliata qillqaq-kunaqa, alma rimaypaq hebreo simipi nefesch rimayta uqha-rirqanku, griego simipitaq psykje rimayta. Kay iskay rimayku-naqa, pusaq pachakmanta astawan Bibliapi rikhurin, kay Tra-duccion del Nuevo Mundo nisqapi, kay iskay rimaykunata(nefesch, psykje) “alma” nisqa rimayman tikrakun. QhichwaBibliataq, wakin kuti alma rimayta, runa, uywa, kawsaq, qam-kuna, qam, kaq, ima nisqa rimaykunaman tikrachin. Bibliatanawirispaqa, kay nefesch, psykje rimaykunaqa: 1) runasmanta,

“Alma”, “espıritu”: ¿imatataq kayrimaykuna niyta munan?

Yapa 209

2) uywasmanta chayri 3) runap chayri uywap kawsayninman-ta parlanapaq uqharikusqanta rikunki. Qhawarina, imaynata-chus Biblia kay rimaykunata apaykachasqanta.

Runas. “Noe arcata ruwashajtin, chaypacha [...] pisi runas-lla [psykje], pusajlla yakunejta salvasqa karqanku.” (1 Pedro3:20.) Kaypiqa psykje rimayta ‘runasmanta’ nisunman Noe-manta, warminmanta, kimsa churisninmanta, kimsa nuq-ch�asninmanta ima parlanapaq uqharikun. Chantapis,

Éxodo

16:16 p�itipi jinata israelitasta kamachikurqa: “Sapa ujniyki-chej [Mana nisqata] pallakuychej [...,] sapa ujpaj [nefesch] is-kay kilota jinalla”. Arı, tukuypis pallakunanku karqa mach-kha runaschus familiankupi kasqankumanjinalla. Chantapisnefesch, psykje rimaykunaqa, ‘runasmanta’ parlanapaq uqha-rikullantaq kay, Genesis 46:18, Josue 11:11, Hechos 27:37, Ro-manos 13:1 p�itikunapi.

Animales. Dios tukuy imata ruwachkaptin jinata nirqa:“Yakupi rikhurichunku ashkha animales [nefesch]; jinalla-taj p�isqospis jallp�a patata phawaykachajkuna kachunku, nis-pa. Chanta Dios nerqa: Jallp�a patapi kawsachunku tukuy layaanimales [nefesch]: Monte animales, uywas, pampata qhatata-kojkuna ima, layankuman jina, nispa. Ajinataj karqa”, nispa(Genesis 1:20, 24). Kay p�itipiqa yakupi animalespaq, monteanimalespaq, uywaspaq ima, nefesch rimayta uqharikun.Chantapis chay rimayqa p�isquspaq wak animalespaq ima,Genesis 9:10, Levıtico 11:46, Numeros 31:28 p�itikunapi uqha-rikullantaq.

Runap kawsaynin. Wakin kutiqa nefesch, psykje rimayta-qa, runap kawsayninmanta parlanapaq uqharikun. Jehovaqajinata llaqtanman nirqa: “Sitajchus aswanraj kanman chay-qa, pagasqa kanqa kawsaymanta [nefesch] kawsaywan”, nispa(Éxodo 21:23-25). ¿Runata wanuchikuptin imawantaq paga-

kunan karqarı? Juk kawsayta, kawsayllawantaq pagakunankarqa. Chantapis Raquelpa wawan Benjamın paqarikuchkap-tin, “Raquel wanushaspana (kawsaynin chayri nefesch lluq-sichkaptin) nak�ayllatana wawata suticharqa” (Genesis 35:16-19). Jesus parlasqanpi t�ukurina, “Noqa sumaj michej kani. Su-maj michejqa ovejasninrayku kawsayninta [psykje] churan”


( Juan 10:11). Arı, Jesusqa kawsayninta [psykje] runarayku qur-qa. Tukuy kay Bibliamanta p�itikunapi, alma chayri nefesch,psykje rimaykunaqa, runap kawsayninmanta parlan. Chanta-pis, “alma” imatachus niyta munasqanta kay p�itikunapi ta-rillanchiktaq 1 Reyes 17:17-23, Mateo 10:39, Juan 15:13, He-chos 20:10.

Bibliamanta yachakullankipuni chayqa, rikunki imaynata-chus Bibliaqa ni jayk�aq yachachisqanta nefesch chayri psykje,“winaypaq kawsasqanta” chayri “mana wanusqanta”, imaray-kuchus Bibliaqa ‘alma’ chayri runa, wanuyta atisqanta yacha-chin (Ezequiel 18:20, NM ).

¿IMATAQ ESPIRITURÍ?

Kunan qhawarina imatachus “espıritu” rimaymanta Bibliayachachisqanta. Wakinkunaqa, espirituwan almawan kikillankasqankuta ninku. Chayqa mana jinachu. Bibliaqa, mana ki-kinchu kasqankuta sut�inchan. ¿Imapitaq jukjina kanku?

Bibliata qillqaqkuna, espiritumanta parlaspa, hebreo simi-pi ruaj, griego simipitaq pneuma nisqa rimaykunata uqharir-qanku. Bibliallataq sut�inchan imatachus kay rimaykuna niytamunasqanta. Qhawarina Salmo 104:29 nisqanta, Jehovaman-ta parlaspa jinata nin: “Samayninkuta [ruaj], qhechupojtiy-ki, wanupunku, jallp�allamantaj tukupunku”, nispa. Chanta-pis, Qheshwa Biblia Santiago 2:26 p�itipi jinata nin: “Cuerpoqamana espirituyoj [pneuma] wanusqa kashan”, nispa. Kay iskayp�itikunapi ruaj chayri pneuma rimaykunaqa, mana samaynin-chiktachu niyta munan. Manataq alma niyta munanchu, ma-naqa kawsay samayta niyta munan. Dios chay kawsay samay-ta mana quwasunmanchu chayqa mana pipis kawsanmanchu,wanupunman. Chayrayku Diosqa Noep p�unchayninpi nirqa:“Kay pachapi tukuy kawsayniyojkuna wanurarqanku senqas-ninkumanta samajkuna”, nispa (Genesis 6:17; 7:15, 22). Arı“espıritu” rimayqa kawsay samay, Diospa mana rikukuq atiy-nin, nisunman imachus kawsachiwanchik chay.

Almaqa mana kikinchu espirituwan. Pipis espirituwan kaw-san, mana espirituwanqa wanupun. Juk radiojina mana co-rrientewanqa wanupun. Kay radiopi t�ukurina, pilasta churap-

Yapa 211

tinchikqa, chay pilaspi corrienteqa radiota waqarichin, manapilawanqa, mana waqanmanchu. Jinallataq espirituqa, kawsa-nanchikpaq atiyta quwanchik. Espirituqa, corrientejina,mana sunquyuqchu, nitaq yuyayniyuqchu. Arı, espirituqajuk kallpajinalla. Arı, chay espirituwanqa kawsanchik, manachaywantaq wanupunchik. Salmo nisqanmanjina: “Samay-ninkuta [ruaj], qhechupojtiyki, wanupunku, jallp�allamantajtukupunku”.

Eclesiastes 12:7 niwanchik runa wanuptin, “chaypachanut�u jallp�aqa jallp�allamantaj tuk[usqanta], nawpajta kar-qa ajinaman, runaman qosqan almataj [espirituntaq] Dios-llaman kutip[usqanta]”. Kay p�iti nisqanmanjina runap espi-ritun chayri atiynin cuerponmanta lluqsiptin, runaqa wanu-pun, cuerpontaq nut�u jallp�aman tukun. Jinallataq espirituqaDiosman kutipun ( Job 34:14, 15; Salmo 36:9). Kaytaq mananiyta munanchu espıritu janaqpachaman phawaspa ripus-qanta, manaqa, pipis wanuptin, chay runa kawsarimunanta-chus manachus Diosmanta kachkasqanta, niyta munan. Arı,Dioslla, pillamanpis kawsay samayta, quyta atin watiqmantakawsarinanpaq.

¿Manachu chayta yachay sunquchawanchik? ( Juan 5:28,29.) Jehova wanusqakunata kawsarichimuptin, musuq cuer-pota paykunaman qunqa, chaymantaq watiqmanta kawsaysamayta chayri espirituta qunqa. ¡Mayta kusikusunchik chay-ta rikuspa! ¿Icharı?

“Alma” rimaymanta, “espıritu” rimaymanta ima, astawanyachakuyta munanki chayqa, ¿Que nos sucede cuando mori-

mos? nisqa folletota chan-ta Razonamiento a partir delas Escrituras libropi 32-36,136-140 paginasta nawi-riy. Kaykunatataq Jehova-manta sut�inchaqkuna ur-qhunku.

BIBLIA qillqakuchkaptin, qanchis chunkamanta astawanuqharirqanku hebreo simipi sche’ohl nisqa rimayta, griego si-mipitaq haides rimayta, kay iskay rimaykunataq wanuyman-ta parlanku. Qhichwa Bibliapiqa kay, sche’ohl, haides rimayku-naqa, wanuy, ukhu pacha, covacha, nisqa rimaykunaman tik-rakun. Chaywanpis, yaqha tukuy simispi, kay sche’ohl, haidesrimaykunaqa mana maychus kasqanman tikrachiy atikunchu.Chayrayku, kay Traduccion del Nuevo Mundo espanol simipi-qa, mana chay rimaykuna tikrachikurqachu, astawanqa “Seol”,“Hades” nisqa rimaykunalla saqikurqa. Chaywanpis, ¿imata-taq kay rimaykuna niyta munan? Qhawarina imaynatachusBiblia kay rimaykunata apaykachasqanta.

Eclesiastes 9:10 jinata nin: “Wanuspa maymanchus rin-ki chaypeqa [Seolpiqa] manana ima ruwanapis kanchu, ni yu-yanapis, ni yachanapis, nitaj yachaypis”, nispa (Qheshwa Bi-blia). Seol rimay kay p�itipi, ¿sapa aya p�ampanatachu nina-yan? Mana. Bibliaqa, sapa aya p�ampanamanta parlaspa, manasche’ohl nitaq haides rimaykunatachu uqharin, manaqa he-breopi, griegopi ima wak rimaykunata uqharin (Genesis 23:7-9; Mateo 28:1). Chantapis, kay “Seol” rimayqa, mana ach-kha runasta jukllapi p�ampasqa kasqankutachu niyta munan,manallataq juk cementerio kasqantachu niyta munan (Gene-sis 49:30, 31).

Jina kaptinqa, Biblia “Seolmanta”, chayri “Hadesmanta”parlaspa, ¿imamantataq parlachkan? Ima aya p�ampanaman-tapis, ima cementeriomantapis, aswan jatun lugarmanta par-lachkan. Sut�inchanapaq Isaıas 5:14 p�itita qhawarina, chaypi-qa jinata nin: “Ukhu pachaqa [Seolqa] yarqhasqa siminta ja-tunta kicharin”, nispa. Nisunman, Seolqa may chhika wanus-qakunatana mikhuspapis, mikhuchkallanpuni (Proverbios 30:15, 16). Cementeriomanta nisqaqa Seol, ‘mana saksakunchu’(Proverbios 27:20). Arı, Seol, chayri Hades, ni jayk�aq junt�a-kunchu. Chayrayku Seol, Hades, mana juk lugarchu, manaqa,maymanchus tukuy wanusqakuna rinku, chay. Maypichus wa-nusqakuna punuypijina kachkanku, chay.

Seol, Hades, ¿imataq kanku?

212

Yapa 213

Biblia kawsarimuymanta yachachisqanta yachaspa, sut�i-manta jap�iqanchik imachus Seol chayri Hades kasqanta. Bi-bliaqa, qhipaman kawsarimuqkuna chaypi kachkasqanku-ta niwanchik ( Job 14:13; Hechos 2:31; Apocalipsis 20:13).�Chantapis Bibliaqa, Seolpi chayri Hadespi pikunachus Jeho-va Diosta yupaycharqanku pikunataqchus mana yupaychar-qankuchu chaypi kachkasqankuta nillawanchiktaq (Genesis37:35; Salmo 55:15). Chayrayku, Biblia niwanchik, “tukuy ru-nas wanuymanta kawsarimpunankuta, cheqan kajta ruwaj-kuna, sajrata ruwajkunapis” (Hechos 24:15).

� Bibliaqa, pikunachus mana jayk�aq kawsarimunqankuchu chaykuna,“Gehena” nisqapi kachkasqankuta yachachin, manataq Seolpichu chayriHadespichu kachkasqankuta (Mateo 5:30; 10:28; 23:33).

¿IMAYNATAQ Juicio P�unchay kananta niwaq? Achkha runasninku: “Chay p�unchaypi tukuy almas Diospa nawpaqinpi sa-yanqanku Dios juzgananpaq”, nispa. Chanta wakinkunata ja-naqpachapi k�acha kawsaywan Dios t�inkananta, wakinkuna-tataq, winaypaq nak�arichinanta nillankutaq. Mana chayman-jinataq Bibliaqa, chay P�unchay mana manchachikunapaqchukasqanta, manaqa kusiywan suyanapaq P�unchay, tukuy imaallinchakunanpaq P�unchay ima kasqanta niwanchik.

Apocalipsis 20:11, 12, p�itipi Juan jinata Juicio P�unchay ka-nanta nirqa: “Chay qhepata rikorqani uj jatun yuraj kamachinatiyanata, chaypi tiyasqa kashajtawan. Paypa nawpaqenmanta-taj kay pacha, cielospis ayqerqanku, mananataj may lugarpispaykunapaj karqachu. Rikullarqanitaj wanusqasta juch�uyta, ja-tunta Diospa nawpaqempi sayashajta. Chanta libros kicharisqakarqanku, jinallataj waj libropis kicharikorqa. Chayqa kawsaylibro karqa. Chay wanusqastaj juzgasqa karqanku, imamanta-chus librospi qhelqasqa kasqanmanta, ruwasqankuman jina”,nispa. ¿Pitaq chay kamachina tiyanapi tiyachkarqa?

Jehovaqa, tukuy runaspa Juezninku kaspapis, runasta juzga-nanpaq, wak runata akllarqa. Hechos 17:31, p�itipi Pablo nir-qa: “Diosqa uj p�unchayta wakichinna, mayqempichus cheqa

¿Imataq Juicio P�unchayrı?


kayninman jina tukuy kay pachapi runasta juzganqa chay ka-chamusqan runanejta”. Chay jueztaq; Jesus ( Juan 5:22, 23).¿Mayk�aqtaq Juicio P�unchay qallarinqa, mayk�aqtaq tuku-kunqa?

Apocalipsis libroqa, Juicio P�unchay Armagedon maqanakuytukukusqantawan, qallarinanta nin (Apocalipsis 16:14, 16; 19:19–20:3).� Armagedon tukukusqantawan, Supay, supaykunaima waranqa watasta wisq�asqas kanqanku. Chanta 144.000 ja-naqpachapaq akllasqakunaqa, runasta juzganqanku, chantapis‘Cristowan khuska waranqa watata kamachinqanku’ (Apoca-lipsis 14:1-3; 20:1-4; Romanos 8:17). Rikunchikjina Juicio P�un-chaypi mana usqhayllatachu 24 horasllapichu runata juzga-kunqa, manaqa, waranqa wataspi.

Chay tiempopiqa, Jesus “kawsajkunata, wanusqastapis” juz-ganqa (2 Timoteo 4:1). Kay ‘kawsaqkunaqa’ “may chhika ru-nas[wan]” ninakun, paykunaqa Armagedon maqanakuymantakawsachkaq lluqsinqanku (Apocalipsis 7:9-17). Chanta, apostolJuan rikullarqataq “wanusqasta [...] Diospa nawpaqempi” ka-chkaqta. Jesus nisqanmanjina chaykunaqa “Runaj Churimpa[Jesuspa] parlasqanta uyarenqanku [...] kawsarimponqanku-[taq]” ( Juan 5:28, 29; Hechos 24:15). ¿Imaynata chay runastachay P�unchaypi juzgakunqa?

Juanqa, musuq “libros[ta] kicharisqa[ta]” rikurqa, “wanus-qastaj juzgasqa karqanku imamantachus librospi qellqasqakasqanmanta, ruwasqankuman jina”. Chay “librospi”, ¿naw-pa ruwasqasninkumantachu qillqasqa kachkarqa? Mana. Chayrunasta mana juzgakunqachu, manaraq wanuspa ruwasqas-ninkumanta. ¿Imaynata chayta yachanchik? Biblia nin: “Pi-chus juchapaj wanojqa juchamanta kacharisqana”, nispa (Ro-manos 6:7). Kawsarimuqkuna, mana juchayuq kawsarimun-qanku. Chayrayku, chay musuq libros Diospa musuq kama-chiykunasnin kasqanta nisunman. Arı, Armagedonpi manawanuqkuna, chanta paraisopi kawsarimuqkuna, winaypaq

� Armagedonmanta astawan yachakunaykipaq Perspicacia para com-prender las Escrituras, nisqapi 1 kaq libropi, 680, 681, 1086, 1087, pagi-nasta nawiriy. Chantapis K�ata chiqa Diosta yupaychana libromanta 20yachaqanata nawirillaytaq. Kay iskaynin librostataq Jehovamanta sut�in-chaqkuna urqhunku.

Yapa 215

kawsanankupaq, chay waranqa watapi Diospa kamachiykunas-ninta kasukunanku tiyan. Sapa juk chay Juicio P�unchaypi ru-wasqanmanta juzgasqas kanqanku.

Juicio P�unchaypi, may chhika runas Diospa munayninmantayachakunqanku, chaymanjinataq kawsayta atinqanku. Chaytaruwanankupaq tukuyman yachachina kanqa. Arı, “kay pachapikaj runas yachanqanku imachus cheqan kasqanta” (Isaıas 26:9).Chaywanpis, mana tukuychu Diosninchikta kasukuyta munan-qanku. Isaıas 26:10 nin: “Sajra runasta khuyanki chaypis, pay-kunaqa mana yachaqakunkuchu imachus cheqan kajtaqa; allin-ta ruwaj runaspa jallp�ankupi kashaspapis, paykunaqa sajraimasllatapuni ruwanku”, nispa. Diosqa, kay saqra runasta, Jui-cio P�unchaypi, winaypaq chinkachinqa (Isaıas 65:20).

Juicio P�unchaynin tukukuptin, runasqa mana juchayuq,junt�a runas kanqanku, jinamanta tukuypis Dios munasqan-manjina kawsanqanku (Apocalipsis 20:5). Chay Juicio P�un-chaypi tukuy runasqa, junt�a runaman tukunqanku, qallariy-pi Dios munasqanmanjina (1 Corintios 15:24-28). ChaymantaDiosman chiqa sunqu kasqankutachus manachus rikuchinan-ku kanqa. Chaypaqtaq Supayta kacharikunqa, chay kutitawanrunasta pantayman tanqananpaq (Apocalipsis 20:3, 7-10). Bi-bliaqa nin: “Cheqan runasqa kay pachata herenciankupaj ja-p�enqanku, chaypitaj winaypaj kawsanqanku”, nispa. Arı, Ku-raq Supayman churanakuqkunaqa, chayta junt�akuqta rikun-qanku (Salmo 37:29). Chayrayku Juicio P�unchayqa, Diosmanchiqa sunqu runaspaq juk bendicion kasqanta nisunman.

MANARAQ 1914 wata kachkaptin, Bibliamanta yachaqaqkuna-qa, unaytana chay watapi profecıas junt�akunanta willachkar-qanku. ¿Imastaq chay watapi junt�akunan karqarı? ¿Imaptintaq1914 wata t�ukunapaqjina kasqanta nisunman?

Lucas 21:24 p�itipi Jesus nirqa: “Mana judıo kajkunaqa Jeru-salenta saruranqanku, paykunaj p�unchayninku junt�akunanka-ma”, nispa. Jerusalenqa, Juda suyupta capitalnin karqa. Chayllaqtata Davidpa miraynin kamachirqa (Salmo 48:1, 2). Chay

1914: profecıas junt�akunanpaq jatun wata


reykunaqa, mana wakkunajinachu karqanku, paykunaqa Dios-pa “kamachina tiyanampi” tiyaykurqanku, Diostaq paykuna-ta akllarqa sutinpi kamachinankupaq (1 Cronicas 29:23). Ajina-manta Jerusalenpiqa, Jehovap kamachiynin rikukurqa.

Jina kaptin, ¿mayk�aqtaq llaqtakuna Diospa kamachiynin-ta sarurqanku? Babiloniosqa 607 q.p. watapi, Jerusalenta sarur-qanku. Chaypacha Jehovap kamachina tiyananta ch�usaqta sa-qirqanku, mananataq Davidpa miraynin kamachichkarqachu(2 Reyes 25:1-26). ¿ Jina sarusqallapunichu Jerusalen qhipaku-nan karqa? Ezequiel niwanchik, Jerusalenpa qhipa rey Sede-quiasman jinata willakusqanta: “Uma mayt�ukunaykita, pilluy-kita ima orqhokuy, [...] ujtawantaj mana sayarisqachu kanqa,pipajchus wakichisqa kashan, chayqa jamunankama. Paymanqachay llajtata qosaj”, nispa (Ezequiel 21:26, 27). Davidpa pillun-qa, Jesusllapaq wakichikurqa (Lucas 1:32, 33). Jesus Rey kasqan-tawan Jerusalen manana sarusqachu kanan karqa.

‘QANCHIS WATAS’

2.520 watas

606 watas 3 killayuq ruwakun607 q.p. watamanta octubrekillamantapacha, 1 q.p. wata

diciembre killakama

1.913 watas 9 killayuq ruwakun1 k.p. watamanta enero

killamantapacha 1914 wataoctubre killakama

607 & q.p. k.p. ) 1914

‘Mana jud´ıo llaqtakuna,

Jerusalenta saruranqanku’‘Pipaqchus wakichisqa

kachkan chay jamunankama’

Yapa 217

¿Mayk�aqtaq chay karqarı? Jesusqa, mana judıo kaqkuna (gen-tiles) p�unchayninku junt�akunankama nirqa. ¿Mayk�aqtaq chayp�unchaykuna junt�akunan karqarı? Daniel 4 t�aqanpi qillqas-qan yanapawanchik. Chaypiqa Nabucodonosor, Babiloniap rey-nin, imatachus musqukusqanmanta willawanchik. Chay mus-quyninpi payqa, imaynatachus juk angel juk jatun sach�ata k�u-tusqanta rikurqa. K�ullullanta saphintawan saqikurqa, fierro ca-denaswantaq wataykukurqa, chaymanta juk angel nisqa: “Chayjinapi qanchis wata junt�a kachun”, nispa (Daniel 4:10-16).

Wakin kutiqa, Bibliapi sach�asqa kamachiqkunawan ninakun(Ezequiel 17:22-24; 31:1-5). Chayrayku, chay sach�a k�utukus-qanqa, Jerusalenpi Diospa kamachiynin k�utukusqanwan nina-kurqa. Astawanpis, willakusqanmanjina Jerusalenta ‘qanchis wa-tata’ ‘sarunanku’ karqa, kay ‘qanchis wataqa’ profetico wataskarqa, ¿machkha tiempotaq chay karqarı?

Apocalipsis 12:6, 14 nisqanmanjina “kinsa wata khuskanni-yoj” profetico watasqa, “waranqa iskay pachaj sojta chunkayojp�unchay[wan]”ninakun.Qanchis profetico watataq, 2.520 p�un-chaykuna ninayan. Rikukusqanmanjina, ‘mana judiokuna llaq-tasqa’, Jerusalen thunisqa kasqanmanta 2.520 p�unchayninman,Diospa llaqtanta saruchkallarqankupuni. Imaptinchus profecia-qa mana chay kutipichu junt�akunan karqa, manaqa astawanqhipamanraq junt�akunan karqa. Numeros 14:34; Ezequiel 4:6,mask�anchik chayqa, rikunchik imaynatachus ‘sapa p�unchayjuk wata’ ninayasqanta. Chayrayku chay profetico ‘qanchis wa-tasqa’, 2.520 watas niyta munarqa.

Kay 2.520 watasqa, 607 q.p. watapi octubre killapi qallarirqa,—Babilonios Jerusalenta saruchkaptinku— tukukurqataq 1914watapi, octubre killapi. Chaypachaqa, ‘mana judıos kaqkunapp�unchayninku’ tukukurqa. Chaypachataq, Diosninchik Jesu-cristota janaqpachapi Reytajina churarqa (Salmo 2:1-6; Daniel 7:13, 14).�

� Kay 607 q.p. octubre killamanta, 1 q.p. octubre killakama, 606 wa-tas ruwakun. Cero nisqa wata mana kasqanrayku, 1 q.p. octubre killa-manta 1914 k.p. octubre killakama, 1.914 watas ruwakun. Kay iskay yupa-ta tantaspa 606 watata, 1.914 wataswan, 2.520 watas ruwakun. Jerusalen607 q.p. watapi urmasqanmanta astawan yachakunaykipaq, Perspicaciapara comprender las Escrituras libropi “Cronologıa” nisqata nawiriy. Kay-tataq Jehovamanta sut�inchaqkuna urqhunku.


Jesusqa, janaqpachamanta Reyjina ‘kutimuyninpi’, jatuchaqmaqanakuykuna, yarqhaykuna, jallp�a ikhakuykuna, may chhi-ka unquykuna ima rikukunanta nirqa (Mateo 24:3-8; Lucas21:11). Nisqantaq kunan junt�akuchkan. Chaytaq, 1914 wata-pi Jesucristo Diospa Reinonpi kamachiyta qallarisqanta rikuchi-wanchik, ‘qhipa saqra tukukuy p�unchaykuna’ qallarisqanta ima(2 Timoteo 3:1-5).

BIBLIAQA, wakin p�itikunapi, juk angelmanta Miguel sutiyuq-manta parlawanchik. Chay p�itikuna nisqanmanjina Miguel-qa mana jinallachu kakuchkan. Daniel qillqasqanpiqa, Miguelsaqra angeleswan maqanakusqanmanta; Judas cartapiqa, Ku-raq Supaywan churanakusqanmanta; chantapis Apocalipsis li-bropi Kuraq Supaywan, supaykunawan ima maqanakusqan-manta nawirinchik. Arı, Miguelqa, tukuy tiempopi Jehovapkamachiyninta jark�achkan, Diospa enemigosninwantaq ma-qanakuchkan. Jinamanta sutin nisqanmanjina ruwan. ¿Ima-taq Miguel suti ninayan? Miguel sutiqa, “¿Pitaq Diosjinarı?”,niyta munan. Chanta, ¿pitaq Miguelrı?

Manaraq paymanta parlaspa, yuyarina wakin runas iskay su-tisniyuq kasqankuta. Jacob, jatun familiap tatan karqa, payta-qa Israel sutiwan riqsillaqtaq kanku; jinallataq apostol Pedro-tapis, Simon sutiwan riqsillaqtaq kanku (Genesis 32:28; Ma-teo 10:2-4). Kikillantaq Biblia rikuchiwanchik, Miguel janaq-pachapi Jesuspa wak sutin kasqanta manaraq Jallp�amanjamuchkaptin, chanta janaqpachaman kutipuptin. Qhawarinaimaynatachus Biblia chayta yachachisqanta.

Arc´

angel. Bibliaqa, Miguel juk “arcangel” kasqanta nin ( Ju-das 9). Kay rimayqa, “kuraq angel”, “astawan patapi kaq an-gel”, ima ninayan. Bibliaqa, juk arcangellla kasqanta nin.Chantapis Biblia nisqanmanjina Jesus arcangeljina ruwanantaruwan.

Ñawpaq kaq Tesalonicenses 4:16, Jesucristop ruwanan-

manta jinata niwanchik: “Senorpuni janaj pachamanta uray-k�amonqa. Chaypacha uyarikonqa uj jatun qhapariy arcangel-

¿Pitaq arcangel Miguelrı?

pa voznin”, nispa. Kay p�itiqa Jesus arcangelpa vozninwan par-lasqanta nin. Jinamanta Jesus arcangel Miguel kasqanta ya-chanchik.

Kamachiq. Biblia jinata niwanchik: “Arcangel Miguelqa, an-gelesnin ima sierpewan maqanakorqanku”, nispa (Apocalipsis12:7). Kay p�itipi, Miguel chiqa sunqu angelesta kamachisqan-ta rikunchik. Jinallataq Apocalipsis libroqa, Jesus chiqa sun-qu angelesta kamachichkasqanta rikuchiwanchik (Apocalip-sis 19:14-16). Apostol Pablo sut�ita nirqa: “Senor Jesus atiyniyojangelesninwan jamojtin”, nispa (2 Tesalonicenses 1:7). Jina-manta Bibliaqa, ‘Miguel angelesninwan’ kasqanta nin, chan-ta Jesus “angelesninwan” kasqanta nillantaq (Mateo 13:41, 42;16:27; 24:31; 1 Pedro 3:22). Bibliaqa mana maypi iskay kasqan-kuta ninchu, manaqa juklla kasqankuta nin. Arı Miguelqa, Je-sucristollataq, payqa janaqpachapi Diospa munayninta ruwa-chkan.�

� Miguel Diospa Churin kasqanmanta astawan yachakunaykipaq Pers-picacia para comprender las Escrituras nisqapi, 2 kaq libropi 386, 387 pa-ginasta nawiriy. Kaytataq Jehovamanta sut�inchaqkuna urqhunku.

APOCALIPSIS libropi wakin p�itikunaqa, mana nisqanman-jinapunichu entiendekunan tiyan (Apocalipsis 1:1). Qhawa-rina, imaynatachus kay libropi “Jatun Babilonia” sutiyuq jukphisu warmimanta chayri khuchichakuq warmimanta par-lakusqanta. Chay warmi “ashkha runas[pa]” patanpi tiyasqakasqanta nikun (Apocalipsis 17:1, 5, 15). Juk warmiqa mana“ashkha runas[pa]” patanpi tiyaykuyta atinmanchu, jinaman-ta yachanchik kay “Jatun Babilonia” mana juk warmipunichukasqanta. ¿Imata “Jatun Babilonia” niyta munan?

Kay Apocalipsis 17:18 nisqanmanjina, chay warmiqa “ja-tun llajtamin, mayqenchus kay pachapi reyesta kamachishan,chay”. “Llajtamin” rimayqa, juk qutuchasqa runaspi t�ukuchi-wanchik, ¿icharı? Chantapis, kay jatun llaqta “kay pachapireyesta kamachishan”. Arı, kay Jatun Babiloniaqa, mana juk

¿Imataq ‘Jatun Babiloniarı’?

Yapa 219


warmichu, manaqa, tukuy runasta pantachiq juk llaqta chay-ri juk organizacion. ¿Pitaq tukuy runasta pantachichkan? Re-ligion nisqa. Qhawarina imaynatachus kay Apocalipsis libro-pi chayta sut�inchakusqanta.

Kay pachapi polıticos kaqkuna, ranqhaqkuna, religiontakamachiqkuna ima atiyniyuq kanku. Jatun Babilonia manapoliticoswanchu ninakunman, imaraykuchus Bibliaqa nin:“Paywan [ Jatun Babiloniawan] kay pachapi kaj reyes [kay pa-chapi kaq polıticos] khuchichakurqanku”, nispa. Kay pacha-pi reyeswan khuchichakusqanqa, paykunawan tratota ruwas-qanta niyta munan. Chayrayku, Bibliapi ‘jatun phisu warmi’nisqa sutichakun (Apocalipsis 19:2; Santiago 4:4).

Chantapis Biblia chay phisu warmi chinkachisqa kaptin“kay pachapi qhatojkunataj”, nisunman kay pachapi qhapaqranqhaqkuna, paymanta waqanankuta niwanchik. Jinaman-ta rikunchik Jatun Babilonia mana ranqhaqkunawanchu ni-nakusqanta. Astawanpis, Biblia niwanchik imaynatachus kaypachapi kaq reyes, qhatuqkuna ima “karullapi sayaykuspa”qhawanankuta (Apocalipsis 18:3, 9, 10, 15-17). Chayrayku, ni-sunman Jatun Babiloniaqa mana politicoschu, nitaq ran-qhaqkunachu kasqanta, manaqa kay pachapi llulla religioneskasqanta.

Jatun Babilonia tukuy llulla religiones kasqanta astawan su-t�incharinapaq, Bibliaqa, kay Jatun Babilonia, “layqeriosni[n-wan] tukuy nacionesta ch�awkiya[sqanta]” niwanchik (Apoca-lipsis 18:23). Yachanchikjina layqiriyusqa, supaykunamantajamun. Chayrayku, Jatun Babilonia “supaykunaj wasinman”tukusqanta nikun (Apocalipsis 18:2; Deuteronomio 18:10-12).Astawanpis, kay Jatun Babilonia Diospa chiqa yupaychaynin-man manchayta churanakun, chayrayku ‘profetasta’, ‘Dios-pa akllakusqasninta’ ima qhatiykachan (Apocalipsis 18:24).Maytapuni chiqa religionta chiqnisqanrayku ‘Jesuspa testi-gosninta’ wanuchinankama qhatiykachan (Apocalipsis 17:6).Chiqamanta Jatun Babiloniaqa, tukuy kay pachapi llulla reli-gioneswan ninakun. Chaypitaq Jehova Diosman churanakuqtukuy religiones kachkanku.

BIBLIAQA, mayk�aqchus Jesus paqarikusqanta mana willan-chu. Nitaq diciembre killapi paqarikusqanta yachachinchu.

Yachanchikjina Jesus Belen llaqtapi paqarikurqa. Chay llaq-tapi, diciembre killapi, ¿imaynataq tiemporı? Judiospa calen-darionkupi kislev killa tiyan, kay killataq noviembre, diciem-bre killaspi urman, chay killaspi manchayta chirin, paran ima.Chaymanta tebet killa jamun, chay killataq diciembre, enerokillaspi urman, chay killapi tukuy killasmanta nisqaqa astawanchirin, urquspitaq wakin kuti rit�i urman. Imaynachus chayllaqtaspi tiempo kasqanmanta Bibliap nisqanta qhawarina.

Bibliata juknin qillqaq, Esdras, kislev killapi manchayta chi-risqanta, parasqanta ima niwanchik. Payqa “jisq�on killamanta[kislev killamanta], iskay chunka p�unchaynimpi” may chhikarunas tantakusqankuta niwanchik, paykunataq “tiyakorqankukharkatitispa, [...] manchayta paramusqa[nmanta]”. Chanta-pis Esdras, chay runas nisqankuta, jinata qillqarqa: “May chhi-ka kayku, manchaytataj paramushan; chayrayku mana callepiqhepakuykumanchu”, nispa (Esdras 10:9, 13; Jeremıas 36:22).

¿Jesus diciembre killapichu paqarikurqa?

Jes´

us paqarikuchkaptin, michiqkunatutantin ovejasninkuta qhawachkarqanku

221


Chayrayku diciembre killa qayllamuchkaptin, chay llaqtaspiovejata michiqkunaqa, ovejasninkuta kanchasninkuman qha-tikapuq kanku, mana jawapi pununankupaq.

Mana chaymanjinataq Bibliaqa, Jesus paqarikuchkaptin, mi-chiqkuna campopi ovejasninkuta michichkasqankuta yacha-chin. Astawanpis, Lucas, juk Evangeliota qillqaq, nisqanman-jina, Belen qayllanpi “michejkuna kasharqanku ovejasninkutatutantin qhawaspa” (Lucas 2:8-12). Michiqkuna mana campopip�unchaykunallapichu kachkarqanku, manaqa, chaypi tiyakur-qanku. “Ovejasninkuta tutantin qhawaspa” qhipakuq kanku.Belen llaqtapi diciembre killapi chayjinata chiriptin, paraptinima, ¿michiqkuna ovejasninkuwan campopi qhipakunkuman-chu karqa? Mana, ¿icharı? Chayrayku, Biblia nisqanmanjinaJesusqa, mana diciembre killapichu paqarikurqa.�

Biblia willawanchik mayk�aqchus Jesus wanupusqanta, chay-wanpis mayk�aqchus paqarikusqanmanta mana imatapis nin-chu. Chaytaq Salomon parlasqanta yuyarichiwanchik, paytaqnirqa: “Sumaj runapaj rejsisqa kayqa aswan allin, sumaj q�a-pashaj jawinasmanta nisqaqa. Wanupuna p�unchayqa astawanallin nacekuna p�unchaymanta nisqaqa”, nispa (Eclesiastes7:1). Chayrayku Bibliaqa Jesuspa ruwayninmanta, wanuynin-manta ima tukuy imata willawanchik, manataq mayk�aqchuspaqarikusqanmanta anchata ninchu.

� Astawan yachakuyta munanki chayqa, kay libro Razonamiento a par-tir de las Escrituras nisqata 111-114 paginasta nawiriy, kay librotataq Jeho-vamanta sut�inchaqkuna urqhunku.

BIBLIAQA, llulla religionpa raymisninta, mana ruwananchik-ta nin. Jina kaptinqa, ¿maymanta jamunku? Juk bibliotecamanriyta atinki chayqa, kay pachamanta wakin raymis mayman-tachus jamusqanmanta wakin librospi nawirispaqa, t�ukuchkaqqhipakunki. Imatachus wakin libros nisqanta qhawarina.

Semana Santa. Runasqa, semana santapi Jesus wanupusqan-ta, kawsarimusqanta ima yuyarikusqanta ninku, chaywanpis,

¿Raymista ruwananchikchu tiyan?

may chhika millay ruwayniyuq chay raymiqa. Chay procesionesnisqamanta qhawarina. Las Grandes Religiones Ilustradas [Atiy-niyuq jatun religiones], libro nisqanmanjina, babiloniosqa,Cristomanta may nawpaqta “yupaychana lantisninkupaq tukuyimata ruwaq kanku [...]. May sumaq p�achawan lantista p�acha-lliq kanku, kunkanman wallqakunata churaq kanku, makin-mantaq brazaletesta; may k�achachasqa pununaman siriykuchiqkanku, chantapis chay lantita procesion nisqapi urqhuq kanku”.

A˜

no Nuevo. Ano Nuevo nisqata chayri Musuq Watata, manatukuy llaqtaspichu runas kikinta ruwanku; chantapis mana ki-kin p�unchaypichu ruwanku. Maymantachus chay raymi jamus-qanmanta nawirina: “Roma llaqtamanta jatun kamachiq JulioCesarqa, 46 watapi manaraq Cristo jamuchkaptin, enero killa-pi, 1 kaq p�unchayta ‘Musuq Wata’ nispa suticharqa. Roma-nosqa, chay p�unchayta dios Janopaq akllarqanku, Janoqa pun-kusmanta chantapis qallariykunamanta dios karqa. Enero killa-qa [latın simipi, Januarius] Jano sutimanta jamun, kay Janoqaiskay uyasniyuq karqa: juknin uyanqa nawpaqman qhawachkar-qa, juknintaq qhipaman” (The World Book Encyclopedia). Jina-manta Ano Nuevo raymiqa, mana Diosta yupaychaq runaman-ta jamusqanta rikunchik.

Todos Santos. “Unay tiempo llaqtaspa ususninqa, diluvio-mantapacha qallarirqa, [...] imaraykuchus tukuyniqpi, chay Di-luviopi wanuqkunata yuyarinankupaq, jatun raymita ruwaqkanku. Astawanpis yaqha tukuyninku kikin Diluvio p�unchay-pi ruwaq kanku [...] chaytaq noviembre killap qallariyninpi ur-man.” (The Worship of the Dead Londres, 1904, Colonel J. Gar-nier, pag. 4.) Jinamanta runasqa, Diluviopi saqra runasta Dioswanuchisqanta yupaychanankupaq, Todos Santosta ruwayta qa-llarirqanku (Genesis 6:5-7; 7:11).

Wak raymikuna. Mana tukuy raymismanta parlayta atisun-manchu. Chaywanpis Jehovaqa, mana munanchu runata jatun-chanapaq raymita ruwananchikta ( Jeremıas 17:5-7; Hechos 10:25, 26). Astawanpis, ima raymipis allinchus manachus kasqan-ta yachanapaq, maypichus qallarikusqanta yachananchik tiyan(Isaıas 52:11; Apocalipsis 18:4). Chunka suqtayuq yachaqana-pi Bibliap kamachiyninta yachakusqaykiqa, imaynatachus Diosraymikunata qhawasqanta yachanaykipaq yanapasunqa.

Yapa 223

¿Astawan yachakuyta munankichu?Internetpi mask�ay: www.jw.org/qu

www.jw.org/qu

Documents

¿Imatapunitaq biblia yachachin?download.jw.org/files/media_books/bh_QUB.pdf · saqra ruwaykunatapis qhawachkan, tukuy saqra ruway-kunatataq, chiqnin. Bibliaqa, Jallpa ta saqra ruwayman-