İmam Malik Hayatı

8/2/2019 mam Malik Hayat

1/101

www.islamvetasavvuf.org

1. KISIM ...............................................................................................................................1

MAM MALK'N................................................................................................................1HAYATI VE AI 90 HCR - 708 MLADI ....................................................................111-Doumu ve Nesebi: ..................................................................................................112- mam Mlik'in Medine- Mnevvere'de Domas: ...............................................213- Nesebi, Yemenli Bir Arap Kabilesine Mensup Olduu, Arapln Mdafaas: ...314- Atalar n n Ne Zam an Medine'ye Geldii Sahabi Olup Olmad:........................415 - mam Mlik'in Medine'de Yetimesi, limle hret Bulan Bir Aileden Olduu:516- lim Yurdu Medine-i Mnevvere'nin O'nun Yetimesinde Tesiri: .......................617- Kur'an'a Ezberlemesi ve Rabida Okumaya Balamas: ......................................718- bni Hrmze'de Okumas ve Onun Tesirinde Kalmas : .....................................719- bni Hrmzden Neler rendi?Ka Yl Onda Okudu: .....................................8

20- bni Hrmz'den ki Nev'i lim Tahsili ve Mnakaadan Holanmad: ...........921- bni mer'in Azadls Nafi'den Ders Okumas, lim Tahsilinde Katlandklar: 1022- Hadis Alimi bni ahab, Zhr'den Ders Almas, Hadis Bellemekteki Dikkati: 1123- Hadis-i eriflere Gsterdii Sayg ve Okumadaki Dikkati: ................................1224- lim Tahsilindeki Tutumu, O zaman ki Szl ve Yazl Tahsil Yolu: .................1225- Hangi limleri Tahsil Ettii, Bunlarn Beyan: ....................................................1326- Ders Okutmak Ve Fetva in Mescidde Oturmas Ve Ona Gre Dersin nemi:.....................................................................................................................................1527- Ka Yanda Ders Okutmaya Balad?:...............................................................1528- 17 Yanda Ders Okutmaya Balad ddiasnn Mnakaas: ..........................1629- 17 Yanda Derse Balad ddias: .....................................................................17

30- Derse Balad Zaman Yetimi Bir Alimdi: ......................................................1831- Mescid'de Hz. mer'in Yerinde Meskende bni Mes'ud'un Evinde Oturdu:....1932- nce Mescid- Nebev'de Hastalan nca Evinde Ders Okutmas ; ........................2033- Geimim Baba Sanat ile Deil, Ticaretle Salard: ............................................2034- Halifelerden Hediye Ve hsan Kabul Eder, Bakasndan Almazd: ...................2135- lk Zamanlarda Darlk indeki Hayat: .............................................................2236- Darlktan Sonra Varlk inde mr Srmesi:...................................................2337- Yediine, Giydiine, Evine Dikkat Etmek, nsana eref Kazandrr: ................2438- Evinde Ders Vermesi: ...........................................................................................2539- Dersinde Gsterdii Vakar Ve Ciddilik: .............................................................2540- Dersindeki Heybet ve Tesiri: ................................................................................2641- Dersini Nas l Okurdu?: ........................................................................................2642- Hadis ve Fetva in Evine Koanlar:....................................................................2743- Evindeki Dersine Sra le Kabul Etmesi: .............................................................2744- ki Hususun Aklanmas: Takdiri meseleler ve Fetvalarn Yazlmas: .............28


2/101

1. KISIM

MAM MALK'NHAYATI VE AI 90 HCR - 708 MLADI

11-Doumu ve Nesebi:

Alimler, Mlik'in (Allah ondan raz olsun) doduu yl zerinde htilafadtler. Bazlar Hicri 90 Miladi 708 ylnda doduunu sylerken baz lar 93,bir k sm da 94,95,96 hatta 98 y l dediler. 1[1] ou 93 ylnda doduunu kabuletmektedir. mam Mlik'in kendisinden: Ben 93 ylnda dodum2[2] dediirivayet olunmaktadr. Biz de mehur olan bu tarihi almaktayz.Siyer, Menk b kitaplar n yazanlar n kaydettiklerine gre, anas onu 3 y l karnnda tam, iki yl diyenler de var. Mehur olan 3 yldr. Anlaldna gre

bu rivayetin asl Vkidi'nin u haberine dayanmaktadr: Mlik bni Enes ylederken duydum: Bazen gebelik mddeti 3 y l olabilir, baz kimseler 3 y l ana karnnda durmutur, kendini kastediyor. 3[3]Bu rivayet, mam Mlik'in hayatn acayip ve garip eylerle doldurmakisteyenlere bir nevi malzeme oldu, onu insanlar n stnde, mmtaz bir s n f

gstermek iin doumunu bile farkl yaptlar. Her doan ocuk normal olarak9ayda doarken o, hergn doanlar gibi deil, ylda dnyaya gelmi oldu,

bylece doumu bile menkbeyle balad, bundan sonra hayat hep menkbelerledoldu.mam Mlik'in fkhl grne gre, ocuun ana karnnda kalma mddetinin enuzun sresi 3 y l olabilir. Bu gr, baz annelerin haberlerinden veya Selef-iSalih'ten baz kad nlara nisbet olunan szlerden almad r. Biz bunu kabul edemeyiz. nki bugn tbbn kabul ettii ey, ocuun ham! mddeti 9 ayolmas d r, bir y ldan fazla da kalmaz. Gzetim ve aratrma bunu

gstermektedir, ocuk normal olarak 9 aydan fazla kalamaz.mam Mlik'in byle bir zanda olduu rivayeti yaygn ise de, bize den onureddedip rtmek ve anasnn onu, dier analar gibi dourmu olduunusylemektir. Bunun byle olmas nda onun mevkiini kltmek ve imamsaylmasna noksanlk getirmek yoktur. Byk olmak iin 3 ylda domakgerekmez, bunda tarihen sabit olmu bir hususu inemek de yok. Onun doumtarihinde, yukar da getii zere, bunca ok ihtilafa denlerden bu rivayeti

1[1] Bak:bni Abdilber:ntika, Syuti:Tezyinl-Memalik ,bn Hallikan:Vefeyatul-Ayan,bni Ferhun:Ed-Dibac,Kad yad:Tertibl-Medarik.2[2] Syuti, Tezy nul-Malik,s.73[3] Ayn Kaynak, S. 6


3/101

kabul edemeyiz, tb, cri det ye her ynden sabit ve belli bir ey hususunda aklauymayan bu az rivayet alnamaz.

12- mam Mlik'in Medine- Mnevvere'de Domas:

mam Mlik, Medine-i Mnevvere'de dodu, orada Sahabe ve Tbi'nin eserlerinigrd gibi, Hz. Peygamberin Kabir-i erifini, Ravza-i Mutahharay ve bykmakamlar grd: Gzlerini hayat nda at zaman bakt ki, Medine-iMnevvere kutsal bir ehirdir, oras iiim beii, nr oca ve irfan kaynadr.Onun iine Medine'nin kutsall yerleti ve lnceye kadar bu byle devam etti.Onun dnnde, fkhnda ve hayatnda bunun tesiri grlr, Medine'de

binee binmez, Peygamberin ayak bast yere hayvan aya bastrmazd.Medine hal nn bulunduu halin onun ictihadlarnda tesiri vardr, yerindeinaallah beyan edeceimiz zere, Medine halknn ameli nn hkm karmaasllarndan bir asl kaide olmutur.13- Nesebi, Yemenli Bir Arap Kabilesine Mensup Olduu, AraplnMdafaas :

mam Mlik'in (Allah ondan raz olsun) nesebi: Yemen kabilelerinden birkabileye mensuptur ki, silsilesi yledir: Mlik Eb Enes b. Mlik b. Ebi AmirEsbah Yemen. Anasnn ad Afiye Binti ureyk Ezdiyedir. Anas ve babas herikisi de Yemenli Araptrlar, asla kle olmamlardr. Fakat onlarn ikisi iin de

bir sylenti vardr ki, onlar biraz olsun akla kavuturmadan brakmayacaz.

1- yle bir rivayet var, Gya anas vaktiyle criye imi, ad da Tuleyha imi.Ubeydullah b. Ma'merin cariyesi imi. Bu rivayeti Kad yad, Tertibl-Medrik'de syler ve ona dokunmaz. Fakat yle bir ibare ile zikreder ki, bumehur bir rivayet olmayp, mehur olan birinci, yani anasnn Yemenli ve Ezdkabilesinden olduudur. Bizim tercihimiz de budur. nki biz mehur olanrivayeti brakp da mehur olmayan, alamayz, meer ki onu tercih ettireceksebep ola veyahut bir delil buluna.2- Baz siyer yazarlar mam Mlik'in ve ailesinin Arap olmadn iddia ederler.Gya byk atas Eb Amir, Beni Teym klelerinden imi. Ebu Bekris-S dd k

(Allah ondan raz olsun) bu ailedendir. Bu iddiaya gre Mlik Vel bak m ndan Kurey'e mensup oluyor. Amcas Nfi'in zikri Buhri de gemektedir ve Arabngayriden say lmaktad r. Buhri de Savm blmnd e yle denir: bni ahabZhriden, o der ki, Teym Mevalisinden bni Ebi Enes bana anlatt, ona babasunu sylemi: Eb Hreyre'yi yle derken iittim: Resul Ekrem (ona salat veselam olsun) buyurdu ki: Ramazan ay girince gk kap lar a l r, cehennem kaplar kapanr, eytanlarda balanr. bni Hacer Fethul-Bri'de der ki, bu ibniEbi Enes, Malik'in amcas olan N'fidir (C.17 s. 80). Bu kay t gsteriyor ki,mam Mlik'in hocas olan bni ahab Zhri Maliki beni Teym klelerinden

saymaktad r. nki amcasn onlardan saymtr. mam (Allah ondan raz olsun)bunu inkar etmitir, kendisinin z Arap olduunu, azadl klelerden olmadn


4/101

sylemitir. yle anlalyor ki, bu klelerden olma mes'elesini siyer yazar bnishak Vak'dl yayd, onun iin Mlik onun rivayetlerini muteber tutmad , onundoruluunu kabul etmedi. nki Mlik'in koyduu ilkelere gre: nsanlarhakk ndaki szlerinde yalan syleyenin rivayeti kabul olunmaz, ilim hususunda

yalan sylemese de bu byledir. Her ne olursa olsun bu iddia ba

ld r, nki asl

yoktur. Zira Mlik'in anas ile Abdurrahman .b. Osman b. Abdullah aras ndasadakat ve and vardr, vela deil. Hlf yani ahd ve and her Araplar arasnda olur.Vele ise Arap ile Mevl arasnda olur. Bu ahd ve andn hikayesi de yledir:mam Mlik'in atas olan Mlik'e Teym'den Abdurrahman dostluk ve and teklifetmi; bizim kanmz, senin kann, bizim sulhumuz da senin sulhun olsun demi,o da bunu kabul etmi, bylece kavga ye bar zamanlarnda birbirlerine yardmyapma dostluu korunmu, birbirlerinin yardm mttefiki olmulardr,

baka bir ey'deil.Kendi neseplerini beyan konusunda, Mlik'in amcas Eb Sheyl Nfi yledemitir: Biz Ziesbah'tan bir kabileyiz. Atamz Medine'ye gelmi ve Teymkabilesinden evlenmi, onlarla birlik idi, biz onlara nisbet olunduk. Bu dagstermektedir ki, dostluk ve and, Eb Amir ile oldu, olu Mlik ile deil. Hernasl olursa olsun, bu szlerden anlaldna gre yaplan bu dostluk ve and, ikikabileyi birbirine balayan alkann tabii bir neticesidir ki, bu alka dadnrlk; shriyet alkasdir. Bunun semeresi olarak da aralarnda yardmlamaand yaplarak bu ba pekitirildi.

14- Atalarnn Ne Zaman Medine'ye Geldii Sahabi Olup Olmad:

Teym oullar ile nce dnrlk kurup sonra da bunu yardmlama and ileperinletirmi olan Mlik'in byk atas Eb Amir, ne zaman, hangi tarihteMedine'ye gelip kondu? Baz tarihiler onun Hz. Peygamberin HayaVsaadetlerinde Medine'ye geldiini, Bedir savandan sonra Medine'yeyerletiini sylerler ve Bedir'den sonra btn gazalarda Hz. Peygamber ile

beraber bulunduunu yazarlar. Kad Bekir b. Al Kueyri der ki: Mlik'inceddi Eb Amir (Allah ona rahmet eylesin) Hz. Peygamberin ashab ndan olupBedir'den baka btn gazalarda bulundu. Olu Mlik de Tbi'inden olup

kendisi Eb Enes'tir ve mam Mlik'in dedesidir. Hz. mer'den, Talha'dan Hz.Aie'den Eb Hreyre'den Hassan bni Sbit'den (Allah onlarn cmlesinden razolsun) hadis rivayet etmitir, o zat, Hz. Osman (Allah ondan raz olsun) ehidedildii zaman, geceleyin onu Medine mezarlna gtrp gizlice defneden drterefli zatn biridir.4[4]mam Mlik'in menakbn yazanlarn ounun anlattklar budur. Bazlar bunu,dier rivayetleri hi zikretmeden syler, bazlar hem bunu ve hem de dierrivayeti zikreder ki, ona gre, Mlik'in atas olan Eb Amir, Medine'ye Hz.Resul Ekrem'in (Ona salat ve selam olsun) irtihallerind.en sonra Medine-i

Mnevvere'ye gelmitir. Buna gre O Muhadremi saylp sahabi deildir, nki4[4] Tezyinl-Memlik, Dibac, Zurkani'nin Muvatta' erhi mukaddemesi.


5/101

Hz. Peygamberle bulumas ndan, ancak Hz. Peygamberin asr- saadetindeyaad iin muha-dara saylr. Hz. Peygamberin ashab ile grt, onlardanders ald iin Tbi'idir.bni Abdlber, ntik kitabnda onun sahabi olduunu sylemez ve onun

Medine'ye geldiini de kaydetmez, Medine'ye gelen, Eb Amir'in olu Malikolduunu syler. Buna gre elimizde rivayet oluyor: Birisi: Eb Amir Hz.Peygamberin Asr- saadetinde yaad ve Bedir'den baka btn gazalarda

bulundu. kincisi: O Medine'ye Hz. Peygamberin Refik-Alya irtihallerindensonra geldi ve Teym oullan ile dnr oldu. ncs: Bu aileden Medine'ye ilkgelen kii, Eb Amr'n olu Mlik'tir, Eb Amr'n kendisi deildir. Biz ikincirivayeti seiyoruz. nki o, imam Mlik'in amcas Nfi'den rivayet olunanauygun dmektedir, o ailesini herkesten elbet daha iyi bilir. O, dedesinin Medi-ne'ye geldiini, Teym oullaryla evlilik ba kurduunu sylyor. Onun sahabiolduu, Mlikiler arasnda her ne kadar yaygn ise de muhakkak hadisciler bunukabul etmemektedir. Syti, Tezyin-i Memlk eserinde bu konuda yledemektedir: Hafz emseddin Zeheb', Tecrd in de der ki: Onu sahabilerarasnda zikredeni grmedim. Hafz bni Hacer, sbe'sinde Zehebi'nin buszn nakledip ona bir ilave de yapmad.5[5]

15 - mam Mlik'in Medine'de Yetimesi, limle hret Bulan Bir AiledenOlduu:

mam Mlik, Medine-i Mnevvere de yetiti, ailesi Hadis ve Eser ilmiyle

meguld. Bu hanedan kendini hadise vermiti. Hadis renirler, sahabenineserlerini, haberlerini ve fetvalar n toplarla rd . Atas Mlik b. Eb Amir,Tbi'inin ulular ndan ve alimlerindendi. Yukarda iaret ettiimiz gibi, Hz.merb.Hattab'dan Osman b. Affan'dan, Talha b. Abdullah'dan, m'minlerin anas Hz.Aie'den, hadis-i erif rivayet etmitir. Oullarndan: mam Mlik'in babas olanEnes, Rabl Eb Sheyl knyesini tayan Nfi' ondan rivayet etmilerdir. yleanlalyor ki, rivayet iine en ok nem veren bu Nfi'dir. O, Hadis Alimi ibnihab Zhri'nin hocalarndan saylr ve onunla hemen hemen ayn yatadr veZhri'den sonra lmtr. Buhar erhi Fethul-Br'de yle denir: Eb Sheyl

Nfi' b. Eb Enes Mlik b. Eb Amir, smail b. Ca'fer'in hocasdr. O Zhri'ninen kk stadlarndan olup Zhri'nin talebesi ona yetimitir. smail b. Ca'fergibi o da ondan kktr. EbSheyl, Zhri'den sonra ld.6[6]yle grlyor ki, Mlik'in babas Enes'in hadisle meguliyeti o kadar okdeildi. Mlik'in ondan rivayeti bilinmiyor, eer onun hadisle meguliyetiolsayd, ulema arasnda ondan ilk rivayet eden olu oiurdu. Baz kitaplardayle birey naklolunur:

5[5] Syuti, Tezyinl-Memlik, S. 4, Zrk -. Muvatta Mukaddemesi, C 1, S. 36[6] Fethul-Bari,C. IV, S. 80


6/101

Mlik babas ndan, o da dedesinden, o da mer. Hatab'dan o da ResulEkrem'den (Ona sala ve selam olsun) yle rivayet eder: Hz. Peygamber

buyurmutur ki: ey vardr ki, cesed onunla ferahlar, holanr: Gzel koku,yumuak giyecek, bal imek. Fakat hadis limlerinin muhakk klar diyor ki: Bu

haberin mam Mlikten rivayeti sahih deildir, bu zay

ft

r.

7[7]

Bu haberi HatibBadadi nakletmitir ve onun sznden anlaldna gre, Mlik babasndanbundan baka birey rivayet etmi deildir.8[8]Madem ki, mam Mlik, kendisine nisbetinde phe olunan haberden baka

babasndan birey rivayet etmi deildir, bunun manas, , ondan birey rivayetetmedi demek olur. Ondan rivayet etmeyince de, onun oluna stad olacakderecede hadis ilminde yeri olan biri olmad anlalyor. yleyse hadis ilmiylemegul olanlardan deildi demek olur.lim hususunda babasnn hali ne olursa olsun, amcalar ve atalar arasnda onayetecek eref verenler var. Onlar ilimle n salm bir aite oluturmak

bakmndan ona yeterler. mam Mlik'ten nce kardeleri ilme yneldiler.Kardei Nadr ilim halkalarna devam edip ulemadan ilim alrd. Hatta mamMlik derse devam etmee balad zaman, ondan nce kardei hret

bulunduundan, Nadr'n kardei diye ta nrd. mam Mfik'in nam hocalararas nda yay l nca bu defa o, karde inden daha mehur oldu ve artk kardei

Nadr, Mlik'in kardei diye bilinmee balad.

16- lim Yurdu Medine-i Mnevvere'nin O'nun Yetimesinde Tesiri:

mam Mlik'in ailesi ite bu! Byle bir aile iinde yetimi kimse, eerkendisinde isti'dt ve kabiliyet varsa, elbette hadis ve fkh ilmini elde etmeeynelir. nki gen mevhibelerini, yeteneklerini, arzula n , ailesinden al r.Onlar n tutumuna gre ynelir, o ailenin havas iinde, mevhibeleri, isti'datlangeliir, seeneklerine yn verir. mam Mlik'in yaad o lkede umum evre,mbarek gnn altnda barnd, toprann stnde dolat o belde, ilim verfan yata olup gzel hasletleri, hak vergisi mevhibeleri gelitiren bir yerdir.Oras Peygamber Aleyhisselam'n ehridir, o, oraya hicret edip orada barnd.Oras dinin yurdudur, nr kaynadr, ilk slam hkmnn yerletii, slam

Hkmetinin kurulduu yerdir. Hz. Ebbekir, Hz. mer ve Hz. Osmandevirlerinde slam merkezidir! Hz. mer devri, slam fikir dncesinin iekap klarn yaymaa balad ilk adr.Kur'an ve hadislerden Peygamberiniradlar dorultusunda, en parlak medeniyetleri kurmaya yarayacak hkmleralnd, slam nurlu hakimiyetini yeryzne yaymaya balad. Hakkn sesiykseldi. Allah' n kelimesi stn oldu.Emevler anda Medine-i Mnevvere dinin yata, ulema merkezi olmaktadevam etti,"sahabiler bile Medine'den ilim al rlard . Rivayet olunuyor ki,Abdullah .bni Mes'uda Irak'da iken mes'ele sorulur, o da fetvasn verirdi.

7[7] Syuti, Tezyini-Memlik, S.5.8[8] Syuti, Tezyini-Memlik, S. 5.


7/101

Medine'ye geldiinde verdii fetvaya muhalif olanlar grnce hemen Irak'adner, ykn indirmeden yol yorgunluunu gidermeden fetva verdii kimseyi

bulur, ona dorusunu sylerdi. Abdullah bni mer daima mracaat olunan,istiare yaplan bir zatt. ktidar kavgas yapan Abdullah bni Zbeyr ile

Abdlmelik b.* Mervan, bni mer'le istiare yaparlar, ona sorarlard. O daonlara yle yazard: Siz eer meveret yapmak diliyorsanz, hicret yurdu olanMedine'ye bavurun, snnete bakn! Medine'nin yeri byle yksekti.mam Mlik'in yetitii yllarda Medine-i Mnevvere bu yksek mevkiinikoruyordu. Adil Halife mer b. Abdlazz (Allah ondan raz olsun) slammerkezlerine yazarak onlara snnet ve fkh retir, Medine halk na da mracaatederek onlara gemi eyleri onlarn nelerle amel ettiklerini sorard. Eb Bekirb. Hazm'e snnetleri toplay p kendisine gndermesini yazd. bni Hazm budediklerini yapt , yazd , fakat gndermeden nce vefat eti.9[9]te mam Mlik'in genliinde Medine'nin manzaras: Snnet ve Hadis yata,fetva ve eserler yurdu. Ashab n ulemas n n ncleri, ilk kafilesi burada toplanm, onlardan sonra onlarn talebeleri, derken mam Mlik geldi veburadallim, hadis ve fetvalardan oluan zengin bir miras serveti buldu. Onlarnsayesinde kabiliyetleri geliti, iek at, meyvelerini toplad, her tarafa byknam sald .

17- Kur'an'a Ezberlemesi ve Rabida Okumaya Balamas:

Bu, hususi ve umumi muhit iinde yetien Mlik (Allah ondan raz olsun)

ocuklarn dini terbiye ife yetitiren slam ailelerinin ounda olduu gibi, dahakk yata iken Kur'an- Kerim'i ezberledi, Resll-lah'n ehrinde de ailelerinyapt budur, nki, henz, asrlarn hayrls olan birinci asrda idiler.Hz.Peygamber o zamanm hayrl olduunu haber vermiti.mam Mlik, Kur'an- Kerim'i ezberledikten sonra hadis-i erifleri ezberlemeye

balad. Muhiti onu buna tevik ediyordu. Adeta Medine-i Mnevvere'de ona buiareti ve bu cesareti telkin ediyordu. Onun iin ailesine, tema meclislerinegiderek ilim yaz p okumay teklif etti. Ana sna bu renme arzusunu at, anasona en gzel elbiselerini giydirdi, sar k sard ve sonra - Haydi imdi git ve yaz!

dedi. Ona: Rabia'ya git, onun edebinden nce ilmini ren! dedi.10[10]

Anlaldna gre, anasnn bu teviki zerine, ilk defa Rabia'nn ders halkasnaoturdu ve ondan Rey fkhn gcne gre, okumaya balad. zamandahakrpecik bir genti. Hattabaz adalar yie demitir: Mlik'i, Rabia'nnders halkasnda grdm, kulanda kpesi vard. Bu da onun .daha kk yatailme devam etmeye baladn gsterir. Daha kklnden beri yazdklarnezberlemeye son derece meraklyd. Ders dinleyip yazdktan sonra aalarnglgesine ekilir, orada dersini tekrarlard. Bir defa onu bu halinde kz kardei

9[9] Kad lyd Tertib Medrik, Drktbi M sr ye, No. 9673, Ta rih I. czn birinci blm, S. 3210[10] Kad , Medrik; S. 115, Dibas, S. 20, Bu Rabia, Rabiatr-Reydir


8/101

grd ve babas na syledi. Babas da ona: - K z m, o Hz. Peygamberin (Onasalat ve selam olsun) hadis-i eriflerini ezberliyor, dedi.

18- bni Hrmze'de Okumas ve Onun Tesirinde Kalmas:

lmi,muhtelif limlerin meclisinde renmek, yetimekte olan gence lmimeleke kazand rmaz. Onlar n aras ndan birini seip behe -mahal ona devametmesi, bylece belli bir sre zellikle ondan ders alarak tahsilini tamamlamasve ahsiyetini kazanmas gerekir, tki onda tahsilini kazand ktan sonra serbeste,kendi bana alabilir hle gelsin, kazand ilmi hazrlk ve mktesebatile,fikir istiklaline kavuabilsin.Eb Hanife'ye; nasl okuyup rendii sorulduunda yle demitir: Ben ilim ve fkh ocanda idim. Onlar n ehlinin nne oturdum,fakihlerden birtakihin dersine devam ettim. mam Mlik gerekten ilim ve fkhocanda bulunuyordu. Daha kk yata, krpecik iken ulema meclislerinedevam etti. Fakat, acaba fukuha aras ndan birini geip belli bir fakihle, muayyen

bir alime devam etti mi? lmi varln kazanmak iin bu i mutlakayaplmaldr. Belli bir alime devam etmesi ise, onun baka alimlerden dersalmas na da engel olmaz.Kendisi, zamanndaki ulemadan birine zellikle devam ettiini syler.Medrik'de yle yazldr: Benim bni aHab Zhri adnda bir kardeim vard.Bir gn babamz bize bir mesele sordu. Kardeim doru cevap verdi, bencevapta yanldm. Bunun zerine babam bana yle dedi:

Gvercinlerle oynamak, seni ilim renmekten alkoydu. Buna can mskld. bni Hzmz'e devama baladm. Yedi (bazs rivayetlerde sekiz) ylyalnz ondan okudum, bakalarn bu ie hi kartrmadm. Yanma hurmaalrdm, ben ve ocuklar onlar yerdik. ocuklara tenbih ederdim, eer birisihocay soracak olursa, megul deyin derdim. Bir gn Hrmz cariyesine:Kap da kim var? diye sorar. Cariye de kap da Mlik'i grd ve bak p dnd: Kapda o kumral gen var, dedi.. Mlik'in, bni Hrmz'n kapsndaoturduu yerde talarn souundan korunmak iin ii doldurulmu bir minderivard. Talarn souundan korunmak iin, mescidde de onun zerine otururdu.

bni ' ders halkas oradayd.11[11]

souundan korunmak , Hrmz'n ders halkas oradayd.

19- bni Hrmzden Neler rendi?Ka Yl Onda Okudu:

Bu haber eye dellet eder:1 - mam Mlik (Allah ondan raz olsun) ilmi hayatnn balangcnda, kendisinesorular sorulup cevap vermeye balayacak ilim yolunu izmeye koyulduunda,ilim oca Medine'de zellikle bir alimden okumaya balad ve uzun sre ona

devam etti. Ondan ders ald bu uzun sre iinde dier alimlerin semtine11[11] Kad Medrik;1Ksm S.117 bn Ferhun Dibacda aynn nakleder.


9/101

uramad. Bunu kendisi syler, bu ilim renmeye ilk balad zaman deil,limden anlamaya, kendi-sine sorular sorulup doru-yani cevaplar verecek yaa geldii zaman oldu. Buda on yandan kk iken olmaz.

2- bni Hrmz'n dersine devam yedi yl, dier bir rivayette ise sekiz yldeniyor. yle anlalyor ki, bu mddet Mlik'in bni Hrmz'den bakasndanders almad mddettir. Bu mddedden sonra dier ulema ile buluur, onlardanda ders alrd. Ancak onlardan ders almas, bni Hrmz'e olduu gibi, yalnzonlara mnhas r kalmazd . Hepsinden okurdu. Bylece iki rivayetin aras n

bulmak mmkn. bni Hrmz ile daha uzun sre grp ders ald rivayetleride var. Kendisinden yle rivayet olunuyor: On yl oturup bni Hrmz'denders okudum. (16 yl rivayeti de var). Ondan rendiklerimi, baka birkimseden almad m. O ehli nevaya, sap klara cevap vermekte, i nsanlar n ihtilafettikleri eyleri zmekte en bilgili idi.12[12]Onun yle dedii rivayet olunur: Bir insan, renmek iin bir adama otuz ylgelip gitmeli. Bununla kendisiyle bni Hrmz' kasdettiini zannederiz. bniHrmz, hadisde onun ad n zik retmemeye ondan and almtr.Ba rivayetlerin arasn yle buluyoruz: Yedi ve sekiz ytl ders okuduunuanlatan birinci rivayetindeki mddet, bakalarndan ders okumayp ancak ondanokuduu mddettir. kinci rivayetteki 13 yl ders okuma ise, bu mddet zarf ndabni Hrmz'e devam etmekle beraber, bakalarndan ders ald ylfardtr.nc mddeti, yani 30 yl kabul edemeyiz. Zira Mlik 30 yana gelmedennce bni Hrmz lmtr, nki o, 117 ylnda vefat etti, bylece bni

Hrmz'e talebelii hakkndaki rivayetlerin arasn bulup birletirmekmmkndr. Bu, rivayetlerin metinleri arasndaki ibarelerin iaretlerindenalnarak yaplmaldr. Yetiip olgunlamak ve fikir istiklli ile ilimden oknasibini almak isteyenin uymas gereken nizam n icab da bud ur. ncealimlerden birine muntazaman devam eder, sonra bakalarndan da ilim istifadeeder ve ayn zamanda zel stadyle de zaman zaman grr, byleceolgunlar.3- mam Mlik stad bni Hrmz'den aldklarnn tamamiyle tesiri altndakalm denebilir, onun eilimlerine yn veren, yol gsteren odur. Mlik alimler

aras nda kendine iyi rnek olacaklar seerdi. Baz rivayet lerde getii zeremam Mlik Ledr-bilmenr szn ok kullan r d, bilmedii birey soruluncahi ekinmeden onunla cevap verirdi. Bu hususta da stad bni Hrmz'euymu olurdu. Medrik'de yle denir; Mlik derdi ki, bni Hrmz' ylederken iittim: Alim olan kimse, yannda olanlara, rencilerine ledr-bilmemszn miras b rakmal , onlar n elinde bu bir esas olmal . Bir isine bilmedii birey sorulunca: Ledri demesini bilmeli.. bni Vehb der ki, Mlik kendisinesorulan eylerin ounda: Ledr derdi.

12[12] Kad , Medrik, I. Blm, S. 71 32


10/101

Btn bunlardan grlyor ki, mam Mlik, byk stad ibni Zh-rVninyannda yetiirken: Kkken, genken, aklen yetimi bir delikanl iken nekadar onun tesirinde kalmtr,

20- bni Hrmz'den ki Nev'i lim Tahsili ve Mnakaadan Holanmad:Kendisine ve fikrine bu derece tesiri olup onu istedii tarafa ynelten bu bykalimden, mam Mlik'in ald ilim nedir? mam Mlik bunu ak bir suretteszle beyan etmemitir, hatta hadislerin isnadnda bile tavsiyesi zere, onu sksk anmaz. nki bni Hrmz takvasndan ve zhdnden dolay, belki Hz.Peygamberin hadisleriyle bilmeyerek yanl birey kartrrm korkusu ile, onunadn zikretmemesini tavsiye etmiti.Mlik'in sarih szlerinden almaktan aciz kaldmz biz, onun szlerininiaretlerinden alm bulunuyoruz. Yukarda naklettiimiz rivayetler aras ndaMlik'in yle bir sz geer: O, ehli hevya, sapklara reddetmede ve ihtilaflmes'eleleri zmede insanlarn en bilgiiisiydi. Bu szden anlyoruz ki, mamMlik; stad ndan fetva ve f kha dair ihtilaflar zmeyi, ehli hevaye red hususundaki bilgileri renip alyordu. lminin tamamn insanlar arasnda yaymam olmann bir srr da budur. nki Mlik, talebesine hadis ve fkhmeselelerinden fetva retiyor, bu iki ilmin dna kmyordu.mam Mlik cedel; mnakaay sevmiyordu. Mutezile, Cebriye Mrcie,Hariciler zihinleri artc, akllar ihtilafa drc bir takm meseleler ortayakarmlard. Mlik bunlara dalmazd. Sebebine gelince onlar n dediklerini

bilmediinden deil, onlar pekala bilirdi. Fakat bakt ki, bunlarla mnakaayadalmak, kiiyi selamet sahiline karmyor, bir gayeye ulatrm yor.Medrik'de yle denir: Mutezile'den birisi haber veriyor: mam Mlik bniEnes'e geldim, insanlar n nnde ona kadere dair bir mes'ele sordum. Banasusmam iaret etti. Meclis dalp tenha kalnca bana: imdi sor dedi. nkkader meselesini halk n iinde kurcalamay sevmezdi. Mutezili yle diyor; onakadere dair ne sordumsa hepsi ne de cevap vermi ve onlarn mezhebinin bat!olduuna delillergstermi.13[13]Bundan da grlyor ki, mam Mlik, dersinde her bildiini sylemiyor, ancak

bildiklerinin en iyisini, insanlar iin hayrl grdn anlatyordu. nsanlara diibilgisi veriyordu.

21- bni mer'in Azadls Nafi'den Ders Okumas, lim TahsilindeKatland klar :

O ada Medine-i Mnevvere gerekten bir ilim oca, ulema yata idi,Mlik'in zaman nda Tbi'inden bir oklar oradayd . Gen Mlik onlarda ilim susuzluunu giderecek, tkenmez bir kaynak, tatl bir pnar bulmutu, hi

bulunmayan, temiz bir su gibi berrak bir kaynak. Onlardan biri olan bni13[13] Kad Metrik, C.1, Blm, i, S. 71


11/101

Hrmz'e, yllarca bakasna bakmadan devam etti. F k h meselelerine, ehlihevaye red konularn ondan rendi. Bylece cidal ve mnakaaya kamaksiznhakikat arama arzusu onda geliti. Ondan sonra da dier ilim kaynaklarndanalmaya koyuldu, fakat ilk kaynandan imeye, bni Hrmz'den almaya da

devam etti.Abdullah bni mer'in azadls Nfi'den de (Allah ondan raz olsun) aradnbuldu. Ondan da ok ilim ald. bni Hrmz'n dersine hep devam da ihmaletmedi.Malik (Allah ondan raz olsun) yle demektedir: le,ortas Nfi'e gelirdim,gnein scandan beni aalar bile korumazd. Onun evinden kmasn

beklerdim. kt zaman, onu grmemi gibi yapar, biraz beklerdim. Sonrayanna gelir, selam verirdim. Sonra ayrlrdm. Mescide girip derse balayncayanna gelir : u meselelerde bni mer ne derdi? diye sorard m. O da banacevap verirdi, sonra ayr l r d m. O hiddetli bir zatt.14[14]Bu.haber, mam Mlik'in ilim tahsili urunda nelere katlandn gstermeeyeter, o scak lkede, le vakti.kalkp Nfi'nin evine gidiyor, o zamanMedine'nin dndaki Baki'de oturuyordu. Onun evinden kmas n bekliyor, sonra onun ard s ra mescide geliyor, Ni1 ye rine oturup dinlenince ona hadis vefkh meseleleri soruyor. Mlik, Nafi'den bir ok hadis ald, bni mer'infetvalarn rendi. bni mer mehur fakihlerden olup fkhta, Hadis ve Eserilminde stn yeri vardr. Hadis eriflerin altnda hkm vermekte mahirdi.

22- Hadis Alimi bni ahab, Zhr'den Ders Almas, Hadis Bellemekteki

Dikkati:

mam Mlik, Nafi'den sonra hadis alimi bni ahab Zhr'den ders almtr.Ondan okumaya, hadis erifleri byk dikkatle ezberlemekle balad., hem iyiceanl yor, hem gzelce ezberliyordu. Kendisinden yle rivayet olunur: Zhr

bize geldi. Rabia yanmzda olduu halde ona gittik bize 40 kadar hadis-i erifrivayet edip anlatt. Ertesi gn yanna vardmzda; yazdklarnza bakn ki, sizehadis rivayet edeyim, dn anlatt klar ma bakt n z m , bellediniz mi? diye sordu. Rabia da: Dn rivayet ettiklerini sana tekrarlayacak ite bu, dedi. Zhri: Kim

o- diye sordu. Rabia'da: bni Ebi Amir (yani Mlik) dedi. O da antet bakalmdedi. Ben de dnk 40 hadisi tekrarladm. Bunun zerine Zhri: Benden bakabunlar ezberleyecek kimse kalmad san rd m, dedi. Bu rivayet gsteriyor ki, Mlik ilmi kudreti arttktan, zamt ve ezberlemekte mehur olduktan sonra bniahab ile grmtr. hreti o derecedeki, stad Rabia, onlarn topluluunayazmay ihmallerinden dolay ynetilen itham reddetmesi iin Mlik'i nesryor, o da gerekeni yap yor, hatta stad Rabia ile birlikte ZhrVnin dersinegidiyor, ve derste bir arkada gibi onun yanna oturuyor.mam Mlik Zhri'nin rivayet ettiklerinden faydalanmaya ok merakl idi.

Ondan nce de bni Hrmz'n ilminden, Nfi'nin ilim ve rivayetlerinden ayn 14[14] ibni Ferhun Dlbac, S. 117.


12/101

merakla faydalanmt. Yukarda getii gibi evine gider, kmasn bekler,cariye haber verirdi. Nasl ki scaa bakmadan Nfi'nin Bakdeki evine gider,gne altnda onun kmasn bekler, sonra mescide gidip ders dinlerdi, bazenonu kalabaln grltsnden uzak, sakin bir havada ders dinlemek midiyle

tenha bulmak iin bayramda bile gittii olurdu. Onun unu anlatt rivayetolunur: Bayram gelmiti, kendi kendime: Bugn bni ahab botur, dedim,namazgahtan yolland m, var p kap s nne oturdum, o nun cariyesine: Bakkapda kim var diye seslendiini duydum. Criye bakt ve Efendim o kulaMlik! dediini iittim.O da: Getir, gelsin dedi. eri girdim. Bana:Bakyorum henz evine dnmemisin dedi. Evet yle dedim. Birey yedinmi? diye sordu. Hayr dedim. yleysebirey-ler ye dedi. Buna gerekyok dedim. yleyse ne istiyorsun? dedi.Bana hadis rivayet et dedim. Haydi yleyse, haz rlan, dedi. Defterlerimi kard m. 40 hadis -i erif rivayet etti. Daha fazla syle dedim. Yeter dedi.Eer bunlar belleyip rivayet edersen, sen hafzlardan saylrsn dedi.Belledim bile dedim. Elimden yaz lar ekip ald ve sonra Hadi anlat bakal m, dedi. Ben de hepsini ezbere okudum. Sonra defterleri bana verdi ve:Kalk, sen ilim hazinelerindensin! dedi. Sylediine gre, bni ahab Zhr'ninhadislerini bellemeye o kadar ok merakl idi ki, hadis dinlemeye oturduuzaman, yan nda bir iplik bulundururdu, o Reslullah'tan bir hadis-i erif rivayetetti mi, hemen dm atard, bylece dm says na gre kontrol yapar, rivayetolunan hadislerin hafzasnda kalanlarn saysn bilmi olurdu. Medarik de uvar: bni ahab derse oturdu mu, 30 hadis erif rivayet ederdi. Bir gn yine hadis

rivayet etti, ben de dm attm. Fakat bir hadis-i erifi unuttum. Zhri'yerastladm ve ona o Hadisi sordum. Derste deil miydin dedi. Evetdersdeydim, dedim. yleyse neden bellemedin? dedi. Tam 30 hadis, ancak

bir tanesi aklmdan km dedim. Bunun zerine Zhr: nsanlarn bellemesikalmad , haf za den en ey gitti, ben bellediim bir eyi asla unutmam, sendeolanlar syle dedi. O unuttuumu bana syledi, ben de dnp gittim.15[15]

23- Hadis-i eriflere Gsterdii Sayg ve Okumadaki Dikkati:

Genliinden itibaren mam Mlik, Hz. Peygamberin hadis-i eriflerine gerekenhrmette son derece dikkatli olurdu. Onlar doru bellemek iin saygl olmaklaberaber huzur ve skn iinde dinlemeye ok nem verirdi. Onun iin ayaktaiken dinlemez, s k nt l , zntl, karars z bir halde iken hadis dersi a lmazd .Onlarda bir yanlla dmekten korkard .Medrik'de yle denir: Mlik'e, Amr b. Dinar'dan hadis dinledin mi? diyesoruldu. Cevap verdi: Onu hadis rivayet ederken grdm, insanlar ayaktadurmular, yazyorlard. Resul Ekrem'in (Ona salat ve selam olsun) hadis-ieriflerini ayakta yazmay ho grmedim.

15[15] Kad , Medrik, S. 121


13/101

Mlik Eb Zinad'a urad, hadis naklediyordu. Dersine oturmadi, sonra Mlik'erastlad ve ona: Benim dersime oturmaktan seni al koyan nedir? diye sordu. Oda: Yer dard . Ben ayakta iken Hz. Peygamberin hadislerinin rivayetolunmasn istemedim, dedi. Bu olayn Eb Hzim ile getii de sylenir.

24- lim Tahsilindeki Tutumu, O zaman ki Szl ve Yazl Tahsil Yolu:

Bunlar, mam Mlik'in tahsiline dair haberlerden baz semeler. Burada onunstadlarnn hepsini, hangi hocasndan ne aldn Hadis adamlarndan kiminlegrtn sayp sralamak niyetinde deiliz. nk bunun yeri, onun lmininkaynaklar ndan bahsederken gelecektir. Fakat burada, bu haberlerden baz s naiaret ettii, bazsn aka syledii eyi belirtmemiz gerekiyor ki, onlardaunlardr:1- 0 zaman ilim, kiilerin azndan duymak yoluyla, szl olarak reniliyordu,yazl kitaplardan deil. Onun iin talebenin zihni geliip parlard. nk btngvendikleri kafalarna idi. leyen demir parldar. ittikleri birey kamasndiye titrerlerdi. Bakyorsun, mam Mlik Hadislerin saysn iplere dm ataraktesbit ediyor, bir hadis zihninden kat m , onu tekrar dinliyor, hocan n sert azarlamas, kmas ona asla engel olmuyor. Birden 40 kadar hadis dinliyor,ancak bir ka akl ndan gidiyor, 40 tanesi kal yor, 30 hadis dinliyor, ancak biri haf zasndan kayor. Bu onda hafzann kuvvetini gstermektedir. bni ahabonu ilim-hazinesi, bilgi kab olarak niteliyor. Ayn zamanda bu onlar n haf zaya verdikleri nemi, bellemeye verdikleri merak da gstermektedir. Onlar n

kalbleri byle temiz, gnl vergileri kuvvetliydi.2- Alimler, artk ilmi yazmaya, kaydetmeye balamlardr. Fakat yazlana,izilene deil de, yine hafzalara itimad devam etmektedir. te bni ahab Zhriittiklerini unutmalarndan korktuu iin talebelerini duyduklar n yazmayatevik ediyor. te mam Mlik, ona gidiyor, elinde yazd defterler var,duyduklarn onlara yazyor. Bu onu dier yandan iittiklerini ezberlemekten dealkoymuyor. bni ahab Zhr, Mlik'in elinden yazl defterleri alyor, onaanlattklarndan onu deniyor, onlar noksansz, tamamiyle ezberlemi buluyor vesen ilim kab s n diyor.

3- mam Mlik ilim tahsiline kendini vermiti, ciddi bir ekilde heves ve sabrile ilme sarlmt. iddetli scak, kavurucu hava onu evinden kp, alimlerinevlerinden karak mescide ders vermeye gelmelerini beklemesine maniolmazd . Hatta baz lar n n onu azarlamas na bile ald rmaz, jlim yo lunda her eyekatlanrd. Skn iinde akllca ve yumuak davranarak, elinden geldike onlarkzdrmamaya alrd. Btn vaktini ulema ile grmeye ayrmt. Akam,sabah onlardan ders okurdu. Bakarsn, bni Hrmze sabahn erken saatlerindengeceye kadar devam edyor. lim iin frsat buldumu, istirahat vakti demez,gecikmeden derse gider, hi f rsat ka rmazd . Bak yorsun, bayram sabah

namazdan sonra evine gitmeden nce, bni ahab Zhr'nin !evine gidiyor,nk bu vakitte bni ahab evinde insanlar n grltcnden uzak, huzur


14/101

iindedir, ondan daha iyi, gzelce ders dinler ve daha ok istifade eder, o bunudnr.lim elde etme urunda hibir gayreti esirgemedii gibi bu yolda maln da aslaesirgenaez. bni Kasm diyor ki: lim tahsili mam Mlik'i evinin tavan n

skp satmaya kadar gtrd. Odunlar n sat p okudu, sonra dnya kucak a p

ona yneldi.16[16]

25- Hangi limleri Tahsil Ettii, Bunlarn Beyan:

Bir ilim rencisi olarak Miik'in hayatndan szetmeyi brakmadan nce, k sada olsa onun renmeye nem verdii ilimleri zikredelim; yukartdanaklettiimiz haberler bunlara iaret etmitir.0 ilmi drt cihetten elde etmeye alt ki, bunlarn hepsi de fakih bir alimioluturmada birleir: O bir yandan gerei gibi sr ilmi biir, dier yandan Reyfkhn renir. ann ruhunu kavrar, etrafnda cereyan edenleri tanr.nsanlarn bilmesinde hayr grd ilimleri onlara retip aralar nda yaymayaalr.1- O andaki ehli nevaya, sapk cereyana kaplanlara reddetmeyi, insanlararasnda ihtilaflar, fkh ve fkh dnda kalan mezhebler arasndaki ayrlklarrendi. Kendisinin haber verdii zere bunlar bni Hrmz'den ald. Ondanok ey rendi, fakat bunlarn hepsini halk arasnda yaymad. Ancak bilmelerizaruri olanlar syledi. Bu suretle o ilmi adeta ikiye blyor: Umum halka,

btn insanlara verilecek ilim, bu tek bir kiiye mahsus deil, bunda kimseye bir

zarar yok. Herkesin akl onu" al r ve kabul eder. Herkes onu kolayca sindirir vefaydalan r. .Dier ksm ise, onu ancak havas -sekin kiiler- kavrar, onu avam nasaanlatmak olmaz, nki baz kiilere o, fayda yerine zarar getirir.Mesela ehli hevaya red ilmi byledir. Olabilir ki, ok defa baz ak llar onu zoranlar, belki de ya anlarlar, ka yapaym derkez gz karm olurlar. Belki deonlarn sapk szlerini ve onlara cevab konua konua bu sapk szlere kendinikaptrr, onlarn durumuna der. Bylece fayda umulurken zarar gelir. Busebeple bni Hrmz'den rendiklerinin hepsini yapmad , bunu kendi syler.

2- Ashabn fetvalarn, Tbi'nin fetvalarn rendi. Hz. mer'in ve oluAbdullah bni mer'in (Allah ondan raz olsun) Hz. Aie'nin ve diersahabilerin fetvalarn bilirdi. Tbi'ilerin ulularndan Muhammed bni Mseyyebve dierlerinin fetvalarn rendi, bunlara erimi deildir, rivayet yoluylarendi.Dikkate ayandr ki, Ashabn ve Tbi'nin byklerinin fkh, Mliki fkhnn

birok ta'riflerinin kayna olmutur.3- Rey f kh n Rab atl -Rey diye tan nan Rabia'dan okudu. yle anlalyor ki,Rabia'dan rendii bu Rey, tam manasyla kyas, illetleri ve her vehile menat

deildi, belki bunun esas muhtelif na'slarla halkn mesalihini uygun hale16[16] Kad , Medrik, S. 115.


15/101

sokmak ve topluma fayda salamak yoludur. Onun iin Medarik'de aynen yledenir: ibni Vehb dedi ki, Mlik'e soruldu: Rabia'n n ders meclisinde k yasyap yor muydunuz? Ve birbi-rinizle ok tartyor muydunuz. Vallah hayr,dedin17[17]

Bu ifadeden anlyoruz ki, mam Mlik ok kyas yapan ve ona gre -meseleler karan f k h Re'y'ini alm yordu. Bylece, Irak'da ok olan takdiri f kha da girmiyordu. Bu takdiri f k h zaten ok k yas yapmadan ve illet olmaya yarayan vasflar almadan domutu.Bundan dolay bizim tercihimiz udur: Rabia'ya gre Rey fkhnn esas,insanlar n mesalihidir, Meslih-i Mrsele'dir.4-Hereyden nce mam Mlik Hz. Peygamber Aleyhisselam'n hadis-ieriflerini renmitir. Hz.Peygamberden rivayet yapan rvileri aratrr, onlarniinde mevsuk ve fakn olanlar seerdi. nsanlar anlamakta kuvvetli bir ferasetivard. Onlarn akl ve fkh derecelerini kavrard. Ondan yle dedii naklolunur;Bu ilim dindir, onu kimden aldnza bakn, dikkat edin. Bu direklerin dibinde(Mescid-i Nebeviye aret etti) Reslllah buyurdu diyen 70 kiiye yetitim,onlardan birey almadm. Halbuki onlardan birine Beytlmal verilse emniyetteolurdu, yle doru kimselerdi, fakat bu in ehli deildiler.18[18] Miik'in eminve mevsuk kimseleri nasl tandn, onun rivayetini ve ravilerni okurken,inaallah beyan edeceiz.

26- Ders Okutmak Ve Fetva in Mescidde Oturmas Ve Ona Gre Dersinnemi:

mam Mlik, sr ve fetvalar renmeyi tamamladktan sonra, Mescid-iNebevi'de bir ders halkas kurarak ders okutmaya ve f kh retmeye balad.phe yok ki, Tbi'inin ve onlardan sonra gelenlerin meclislerine oturanlar,onlara slam diyarnn dousundan, batsndan nice kimseler gelirdi, elbetilimden byk bir nasib alm, hrmet ve vakar kazanm zatlar olmal ki, fakihrenmek, fetva sormak iin gelenlerin itimad n kazanabilsinler, szlerimuteber tutulsun, gvene layk olsunlar, ite Mlik ders okutmaya baladzaman byle bir gvene ly k grlecek mevki sahibi idi. O, bizzat kendisi,

hocalarnn onu bu ie ehil grdklerinden emin olmak, bunu ikrar ve tasdiketmelerini istiyordu. Onun dilinden sk sk u gzel ve parlak sz kyordu:nsanlarn ehil grmedii bir ie kendisini ehil ve layk grende hayryoktur.19[19]Kendisinde ders okutmak arzusu uyand zamanki halini ve bu ii anlatmakamacyla yle demektedir: Her isteyen Mescid-i Nebevi'de hadis okutmak vefetva iin oturmak olmaz, bu konuda salah ve fazilet sahipleriyle istiare etmeli,nereye oturacan sormal, eer onu bu ie ehil ve layk grrlerse oturmal ,

17[17] Kad , Medrik, S. 127.18[18] bni Abdlber, Intika, Syuti, Tezyinl-Memlik, Kad lyad Kitabl-Medarik.19[19] Kad , Mecjrik, S. 127


16/101

benim, bu makama ehil, bu ie layk olduuma ilim ehlinden 70 stad ehadetetmedike, ben bu makama oturmam.20[20]Bir adam gelerek, Mlik'e bir mesele sormak istedi. bni Kasm ondan ncecevap verdi. Mlik kzarak ona dnd ve yle dedi: Ey Ebu Abdurrahman, ne

de cesaretle fetva verdin! Ve bu sz tekrarlad durdu. Ben, kendimin bu ielayk olup olmadm sormadka fetva vermedim. Kzgnl biraz yatnca,ona: Kime sordun, dediler. Zh-ri'ye ve Rabia'ya cevab n verdi.

27- Ka Yanda Ders Okutmaya Balad?:

Bu sahih haberler ve doru szler gsteriyor ki, mam Mlik bir kiiyi, ancakolgunlatktan sonra ders ve fetvaya layk ve ehil gryordu ve bunu kendine deaynen uygulad. Olgunlap ilimde kemal sahibi olmadka ve ilerinde Zhr veRabi da dahif, 70 kadar stad onun bu ie layk olduuna ehadet etmedike,ders ve fetvaya balamad .Derse balad zaman ya acaba kat? Sahih rivayetlerde vatka dair bir eyyok. Mantk bize onun o zaman adamlk anda olmasn sylemeyi gerektirir.Zira bir insan, o byk ve din limlerinin aras nda fetva verecek bir mevkieancakadamlk ama geldikten sonra eriebilir. Akl ve zekas ne kadar stnolursa olsun, gen bir ocuun, Hz. Peygaberin Mescid-i erifinde,kendilerinden ilim ald, onlarn kaynaklarndan su itii o byk stadlannaras nda hadis ve fetva vermesine balamas olamaz.Fakat onun menakbru yazan Mlikilerden baz mteassblar, onun 17 yanda

iken derse ktn sylemekten geri kalmyorlar. Onlar bununla sanki onunders ve fetva vermesinin de olaanst hallerle baladn sylemek istiyorlar,nasl ki hami mddeti ve douu olaanst olduunu iddia etmiler, anas onu sene karnnda tad sanmlard. Bu hususta Sfyan b. Uyeyne'ye nisbetolunan bir habere dayanmaktadrlar. O demi ki: Rabia'nn dersinde bir meselegemi. Mlik onu ona sormu. Rabia da kzarak onu azarlam. Mlik defkeyle kalkm. le vakti yalnz oturmu, onun yanna da bir cemaatoturmu. Akam namazn klnca yanna 50 veya daha ok kimse toplanm.Ertesi gn onun yanna birok kimse toplanm. O da artk ders vermeye

balam, o zaman 17 yandaym.21[21]

mam Mlik'in 17 yanda iken ders okutmaya balad iddias ite bu haberedayanmaktad r.

28- 17 Yanda Ders Okutmaya Balad ddiasnn Mnakaas:

Biz bu haberi kabul edemeyiz. Onu duyunca yz eviririz. nk bu, o zamanMedine'de ders okutmann durumuna uymaz; onun nem ve deeriyle barmaz.Byk limler Medine'de Hz.Peygamberin. kabri civar nda oturur, mcavir

20[20] Kad , Medarik, S. 12721[21] Dibac, Medrik.


17/101

olarak bulunurlard. bni ahab Zhri, Nfi' ve dierleri gibi byk alimleribrakp bu gen ocuun dersine oturmalar ok garip birey olmaz m? Mehuralimler dururken ondan hadis dersi almalar yad rganmaz m ? Bize gre pek ok doru haberler vardr ki, onlar bu zanro gemeyen haberi

rtmektedir. yle ki:1 - Buna gre mam Miik'in ders okutmaya oturmas, hocas Ra-bia'ya k z ponun dersinden fkeyle ayrlmas imi. Halbuki sadk rivayetler diyor ki, o dersokutmaya balamazdan nce stadiaryla istiare yapt, zellikle Zhri veRabia'n n ad n vererek, onlara sordu. Rabia lonun ders okutmas na izin verenlerin banda geliyor. Bu onun ders jokutmaya balamasna sebep, Rabia'yakzarak ondan ayrlmasn 'gstermekle asla badamaz. Bize gre de, Rabia'yterketmi olabilir. Fakat ondan sonra derhal ders okutmaya balam deildir.Hem bu ayrl Rabia onu azarlad diye deii, aralarndaki gr ayrlklarndandolay olmutur, bir de bu 17 yanda iken deildir.2- Sahih haberlere gre zellikle bni Hrmz'n dersine devam 7 'veya 8 y ld r.Dier stadlarna devam ile birlikte ise daha oktur. bni Hrmz'e devamnasebep olarak u gsterilir: Babas ona bir mesele sormu, yanl cevap vermi,kardei ise doru cevap vermi. Babas onu kendini oyuna vermekle ayplam.Bunun zerine bni Hrmz'e Revama balam. Kendisine soru sorulup cevapveren kimsenin ya bndan kk olamaz ve yanl cevap verdi diye on yandankk ocuk ayplanmaz. Ya haydi 10 diyelim, bni Hrmz'e de en azndan (7

l devam etti, o takdirde bni Hrmz'e devam sona erdii zaman ya 17olmu oluyor. Halbuki zellikle sadece ona devam bittikten sonra bakalarndan

da ders almtr, ya onlardan ne zaman ders alm olabilir? O kendisi zel olaraksade bni Hrmz'den 7 yl ders aldn sylyor ve ondan rendiklerininounu insanlar arasnda yaymad-jn tasrih ediyor. Bedahat ve mantk, bniHrmz'n dersini braktktan sonra da yani 17 yandan sonra da ders okumayadevam ettiini haykrmaktadr, okuttuunu deil!3- Sahih rivayetler diyor ki, o 70 stadyla istiare yaptktan sonra ancak dersokutmaya balad. nsafl olan bir kimse, yetmi stadn Mescid-i Nebevi'de 17yanda bir gencin Peygamberin hadislerini okutmasna, fetva dersi vermesine ozaman msaade edeceklerini hi zanneder mi? Meer ki bu gen, mucize

kabilinden olaanst bir hale sahip olsun. Belki de bu sz yayanlar da bylebireyi kastediyorlar. Biz bunu kabul edemiyoruz. mam Mlik, ne vcuta, nede aklca ;evkaladelik bulunan bir kii deildir. O da dier insanlar gibi birinsandr. Anas onu, dier analar nasl dourursa yle dourdu. Evet bizce o,

jstn zekal , dhi bir alimdir, h fz ok kuvvetli, mevsuk, emin, faziletli bir alimdir. anda hicret yurdu olan medine-i Mnevvere'nin takibsiz, ssizimam d r. 4- Yine sahih rivayetlere gre o, bni ahab Zhri ile ilk grt sradaRabia'n n dersinde idi. Zhri'den dinledikleri hadis-i erifleri yazmadklarndan

dolay onlar Zhri Levm edip knca o hadisleri ezber sylemeye Mlik'itevik eden Rabia olmutur. phe yok ki, o vakit Mlik henz ders okutmaya


18/101

balam deildi. unki o zaman henz okutacak kadar hadis renmi deildi.bni ahab Zhri'den hadis dinlemi, bellemi deildi ki mehur olup dersvermeye balayabilsin. O ancak Zhri'den hadis okuduktan sonra o kadar okhadis rendi. Miik'in belledii hadisler az deildir, onlarn senedinde Zhri'de

vardr. Bunlarn bir ksmn ondan bellemitir. nki onun bni ahab Zhri'yesk sk geldii belli birey, hatta bayram gn bile geliyor. Hadis okutmak zereders halkas olan biri bunu yapmaz.Sonra Zhri'yle ilk grrken madem ki Rabia ile beraber gittiler, Rabia ozaman hccet olan bir alim, makul olan o zaman Miik'in.ocuk yata bir genolmamas d r. Yoksa Rabia gibi bir alimin genbir ocuu Zhri'ye takdimetmesi, her ikisini de kmsemek olur. Ne Rabia ne de Mlik'ten bu

beklenmez. Uygun olan ve kabule ayan grlen Mlik o zaman adamlarlaberaber bulunacak bir yata olan bir genti. Yoksa kk yata olan, ocukdenebilecek bir gen deildi.

29- 17 Yanda Derse Balad ddias:

Doru olduunu sandklar bu habere (yani 17 yanda iken ders okutmayabalamasna) baka bir haberi de kattlar. Medrik'de yle yazl: EypSahtiyan diyor ki, Nfi' saken Medine-i Mnevvere'ye geldim. mam Miik'ino zaman ders halkas vard. Musab der ki, Nfi1 saken mam Mlik'in, onunders halkasndan daha byk ders halkas vard, dier bir rivayette ise, Rabia'nnhalkasndan bykt. 'be der ki, Nfi'in lmnden bir yl sonra Medine-i

Mnevvere'ye geldim, mam Miik'in o zaman ders halkas vard. Nfi'in lm117 y l ndayd . Kad yd bunlara unu ekliyor: Bunlarn hepsi dorudur. Daha nce getiizere mam Mlik 17 yanda ders okutmaya balad. Doumu ihtilafl olsa da93 y l kabul edilir. Nfi'nin lm ise, 20 ksur senesindedir.22[22]Grlyor ki Medarik sahibi bu haberin kabuln, geen haberin doruluuna

balamaktadr, halbuki o ok sz tar. Nfi'in salnda ders okutmayabalad, onun ders halkasnn Nfi'den daha byk olduu phe tayanbireydir. Zira Nfi'nin ve Rabia'nn m olduu phelidir. Bylece o delil

olmaktan der. Hem de bu iki kiinin lm tarihleri arasnda fark byktr.Nafi' 117, Rabia'da 136 ylnda lmlerdir.Bu haberler ile birinci haber arasnda kurulmak istenen balant ne olursa olsun,onun Nafi'in lmnden bir yl sonra ders okutmaya balad iddiasf, 17yanda iken derse balad davasndan daha kabule ayandr. nki bu takdirde25 yanda iken ders okutmaya balam olur. Fakat bunu teyid eden bir senedyok.

30- Derse Balad Zaman Yetimi Bir Alimdi:

22[22] Kad , Medarik, S. 127


19/101

Bu haberlerin eletirilmesinden u netice kyor; 17 yanda iken ders okutmayabalad iddias, akia uygun, kabule ayan bir iddia deildir. O zamanki mehurve maruf olan adete uymaz. Herkese kabul edilen maruf ve sahih olanrivayetlerle bu badamaz.

Biz, okuyup rendikten sonra hangi yata retmeye, okutmaya baladnkesin olarak bulamiyorsak da, ulema yetiip yaa olgun-ladktan sonra dersvermeye baladn syleyebiliriz, yoksa daha krpe bir gen iken deil.Mehur haberlere gre Rabia saken o, ders okutmaya balamtr. Bu da ma'kul

bireydir. Bunda akl kabul etmez birey yok. nk Rabia 136 ylnda ld.Mlik de, tercih edilen kavle gre, 93 ylnda dodu. Demek Rabia vefat ettiizaman Mlik43 yana gelmitir, makul olan bundan nce derse balamolmasdr. phesiz ki bu yaa gelmeden nce ders vermeye balamtr.Sabit olan gerek de bunu gerektirir. nk mam Mlik, Rabia lnceye kadaronun dersine devam etmedi. Belki onun baz fetvalarn ho grmeyerek onundersinden ayr ld . Fakat onun fazl n hibir zaman inkar etmedi, bundan dolay , Leys b. Said'in Mlik'e yazd risalede unlar vardr: Rabia'nn baz gemieylere muhalefet ettii eylerden bir ksm da: Bildiin, hazr bulunduun vesenin, Yahya b. Said'in, Abdullah b. Amr' n, Kesr b. Ferkadin ve ondan dahayal olan bir ok Rey sahibi Medinelilerin grn iittiim meselelerdir.Hatta bunlar seni, onun meclisini terketmek gibi holanmadn bireye mecburetmitir, Rabia'y knadnz baz eyler hakknda sen ve Abdlaziz ilemzakere etmitim. Siz ikiniz benim kabul etmediim eylerde bana muvafakatediyordunuz. Bununla beraber Rabia'da elhamdlillah ok hayr var, salam bir

akl sahibi, beli bir ifadesi var. slmi yaay gzel, genel olarak btnarkadalarna ve zellikle bize kar sahiden bir muhabbeti var. Allah onarahmet etsin, onu balasn. Onu amelinden daha gzeli ilemkafatlandrsn.23[23] Bu cmlelerden anlalyor ki mam Mlik, Rabia ilearalarnda kan ihtilaftan onun baz tabiatna aykr baz grlerinden dolay,onun meclisinden ayrld. Rabia saken, Mlik'in ders halkas iddias ndayadrganacak bir ey yoktur. Madem ki ikisi arasnda gr ayrl balamtr,her kisi de birbirine muhalif gr sahibidir. Mlik de, Rabia'nn salndaart k ders okutacak bir yaa gelmitir.

Aralarnda gr ayrl, ders vermeye balayaca zaman hocas Rabiaylaistiareden Mlik'i alkoymaz. nk aralar ndaki ihtilaf ikisinin dostluuna aslamani deildir. Yukarda grdnz zere, Leys b. Sa'd, Rabia'ya hogrmediini mam Mlik'e de ho grmemektedir. Bununla beraber onu okgzel vmekte, ona rahmet ve mafiretle dua etmekte, onun umum kardelerineve zellikle ona sevgisini anmaktad r.Szn ksas, mam Mlik, aklca olgunlatktan, fikirce gelitikten sonraMescid-i Nebevi'de ders okutmaya balad. O zaman baz stadlar da sad.Yalnz o vakit ya kat, bu hususta kesin bir ey sylemek iin elde delil yok.

23[23] Mlik'in ve Leys'in mektuplar ileride aynen verilecektir.


20/101

31- Mescid'de Hz. mer'in Yerinde Meskende bni Mes'ud'un EvindeOturdu:

mam Mlik yaa olgunlap ilmen kemle geldikten sonra Mescid-i Nebevi de,ders vermeye balad. Hadis ilmine susayanlar, Hz. Peygamberin (Ona salat veselam olsun) hadis-i erifleriyle sulayp kandryordu. Mescid-i erifteki dershalkas n n yeri, Hz. mer b. Hat -tab'n hkm, kaza ve meveret iin oturduuyerdi.24[24] Mlik'in bu yeri semesi Hz. mer'in tesirlerinde kalmas ndand ,fetva ve hkmlerinde, Said b. seyyebin ve dier tabiilerin ondan rivayetettikleri fetvalarn tesiri altnda kald grlr. Bu hal gzel bir duygu eseridir.Ona dima manevi ynden ona uyma kuvveti verir, bu meclisin dierbir manevideeri vardr. Buras mescitte Hz. Peygamber aieyhisselam'n oturduu yerdir.Oturduu evde de byle yapt. Abdullah bni Mes'ud Hazretlerinin oturduuevde oturdu. Medrik'de yle denir: Mlik bni Enes'in Medine-i Mnevvere'deoturduu ev Abdullah bni Mes'ud'un evi idi. 25[25]Bununla Abdullah bniMes'ud'un izinde olduunu gsterdi, nasl ki ayn maksatla Hz. mer'in/Allahondan raz olsun) mecliste oturduu yerde oturup ders verirdi.

32- nce Mescid- Nebev'de Hastalan nca Evinde Ders Okutmas ;

mam Mlik (Allah ondan raz olsun) Ashab-i Kfram' n ve T-bi'inin srhavasnda yaad, Tbi'inden, sahabelerin fetvalarn alp rendi, onlarn

iinden Rey sahiplerini daha beenirdi. Hz. mer'in bni Mes'ud'un ve dierfakh sahabelerin haberlerini, eserlerini arat-r r, onlar n verdikleri hkmleri,yarglar renip tanrd. ncelemeleri de Bid'atc yeni bir ey karc deil, tbi'olucu olmaya dikkat ederdi. , Onun grne gre: Medine halknn amelleri,onlar n ehli hadis , denen ve sra uyan fakihin yolunu aydnlatc eylerdir,onlarn - ! nda hkm karr, onlarn hidayeti zere yrr ve onlarnnurundan ayd nl k al r. Allah ona uzun mr verdi, bereketli bir mr srd, racih kavle gre 179ylnda vefat eitii zaman 90 yana yaklamt. Talebeleri oktu, fkh her

tarafa yay ld , onun hakk ndaki haberleri herkes duydu, insanlar hep onun ilminden bahseder oldu, nam her tarafta duyuldu. Biz burada imdi onunhayatn, maruz kald eyleri anlatacaz.mam Mlik hayat boyunca hep Mescid-i Nebevi'de ders okutmad , idrarhastalna yakalannca dersi eve ald. Hastalndan bahset denlerin bazs bunuidrar hastal diyor, fakat hastala yakalandnda ittifak var, bu yzden evdeders vermeye balamtr. lim, hadis, fetva ve ders vermekten vazgemedi isede insanlar arasna kamaz olmutu. Bu hal vefatna kadar byle devam etti.

24[24] Kad lyad, Medrik, S. 10825[25] Kad fyad, Medrik, S. 108


21/101

fibni Ferhun, Dbac Muzehheb'de yle der: Vakdi demitir ki, Mlik Mescid-i Nebevi'ye gelir, namazlarda, Cumada, cenaze namazlar nda haz r b ulunurdu,hastalan ziyaret eder, hukuku yerine getirirdi. Mescidde oturur, arkadalar,talebesi etraf na toplan rd . Sonra Mescidde oturmay b rakt . Namaz k lar,

meclisine dnerdi. Cenaze namaz na gelmeyi b rakt .Mescide namaza gelmez

oldu.Cumaya da gelmezdi.Taziye iin kimseye gelemezdi.nsanlar bununhepsine katland ,nihayet bu hal zere vefat etti.Nice defa kendisine bu belkisylendi.yle derdi:26[26]Ravilerin ou onun 179 Hicri ylnda vefat ettiini sylerler.Kad yad sahiholan budur,cumhur bunun zerindedir,diyor.Ne vakit ldnde de ihtilafettilerse de ou Rebiulahr aynn 14c gecesi vefat ettiini syler.Allah onarahmet etsin ve ondan raz olsun.

33- Geimim Baba Sanat ile Deil, Ticaretle Salard:

Onun hayat ndan bahsederken sz bitirmeden geiminden, dersinden, devletadamlaryla, idarecilerle olan mnasebetinden, onlara nasl davrandndan,onlardan grdklerinden biraz bahsetmek istiyoruz. nce birinciden szedelim.Sze mam Mlik'in (Allah ondan raz olsun) gelirinden, geim kaynandan

bahsetmekle balayalm. Menakb ve Ehbar kitaplar mam Mlik'in geimkaynaklar ndan a k, vaz h bir surette szetmez -ler. Fakat kitaplar aras naserpilmi haberler onun gelir kaynaklarn, . geimini, tam olarak deilse de,

biraz-olsun amaktad r.Ulema onun babasnn ok, mzrak, yaptn sylerler. Acaba olu da bu san'atdevam ettirdi mi? Zira bir ok ailelerde adet olduu zere oul, baba sanatzerine yetiir, onun hnerini devam ettirir. Kitaplar onun bu sanat ilediinisylemiyor. Haberlerin gelii, bundan bakas n gsterir. nk rivayetlerintopland nokta udur: O daha kklnde ilme ynelmitir. Bu ise ailesindeyeni birey deildir. nk dedesi, amcalar hadis ve eser ilminde yeri olan limve ravilerdendirler. Mlik madem ki, kk yata ilme ynelmitir, yleyse babasanatna sarlmad demektir. Zira bu sanat, onun balad ilim tahsiline deva-

m na engel olur. Her ne kadar ilim tahsiliyle bu sanat bir arada yr tmekihtimali varsa da, bunu dorulayacak birey yoktur.Menakb kitaplarnda gryoruz ki, kardei Nadr kuma ticaretiyle meguld.Mlik de onunla beraber satar ve ticaret yapard.27[27] Ticaretle ilim tahsilini birarada yrtmeye bir engel yoktur. nk vekilleri, onlarn adina bu ii yapar.Nadr' n kendisi dahi ilimle, hadis-i erif tahsiliyle meguld. Hatta balangtaMlik Nadr'n kardei diye tann rd . Sonra Mlik nam kazan nca, nce degetii zere bu kere Nadr'a: Mlik'in kardei diye arlr, andrd.

26[26] ibni Ferhun Dibac, Mzehhep, fi Ma'rifeti A'yan Mezheb S. 2227[27] Kad , MedritcS. 109


22/101

Bizim tercihimize gre mam Mlik ticaretle geinirdi. Baz haber kitaplarburiu tasrih etmektedir. bni Kasm yle demektedir:Mlik'in 400 dinar vard , onunla ticaret ya pard , geimi onunla idi.28[28]

34- Halifelerden Hediye Ve hsan Kabul Eder, Bakasndan Almazd:Bylece mam Mlik'in geim kaynan renmi oluyoruz. Geim kaynaticaret olmakla beraber, ayn zamanda halifelerden hediye de kabul ederdi. Bunualmann helal olduunda ada Eb Hanife gibi pheye dm deildi.nk o, Abbasi Halifelerinin hediyelerini kabul etmezdi, daha nceEmevilerden de hediye kabul etmemiti. Halife Eb Cafer Mansur'a dostluu vesadakati, hediye gndermek suretiyle denenirdi. Eer kabul ederse, bu ona

ballna delil saylrd. Eer kabul etmezse, bu da, iinde meydana vurmadbirey gizlediini gsterirdi.mam Mlik halifelerden mal kabul etmekten ekinenlerden deildi. Ancakonlardan baka idarecilerden hediye almaktan sak n rd . Sultandan hediye almak kendisine sorulduunda yle dedi.: Halifelerden alnr, bunda ek ve beis yok,fakat onlardan bakasndan birey almakta saknca vardr.Belki onun grne gre halifelerden bakalar Devlet malndan bir eyaryorlar, alyorlar, bundan dolay onlarn verdikleri eyleri ve hediyelerikabul etmiyor.Baz kimseler onun hediye kabul etmesini ok gryordu. Veya bu hediyelerin

bir ksm ok grlyordu. Hatta deniyor ki, Harun Reid ona bin dinar ihsan

etmi ve: Ey Eb Abdullah, bin dinar, bunu Emr-l-M'minin'den a yorsun? demi.O da dil imam olunca, mrvvet ehli insaf bu, bunda bir beis grmem,demi.Bu gibi hediyeleri kabul ederdi, nk bu mrvvet ehlinin bir insaf ve ihsan ,yle anlalyor ki, o bunlar zaruret evkiyle, holanmasa da, yine kabulediyordu. Haysiyetini korumak, ihtiyacn karlamak stiyordu. timai durumuona bunu gerektiriyordu. Zira yoksul talebelere bak p onlar bar nd rmak, muhtalarn ihtiyalarn karlamak vard. O halifelerin hediyelerini bu niyetle

kabul ediyordu. yle anlalyor ki, o bu gzel niyetle de olsa. bunda yine bireygryordu, onun iin bakalar n sultandan hediye almaktan nehyediyordu.nk onlar n, onun gibi iyi niyeti olmayabilirdi, bundan korkard . Sultandanhediye almak ok sorulurdu. O da sorana: Alma derdi. Sen al yorsundeyince Kendi gnah mla birde senin gnah n da mi bana yklemek istiyor -sun. derdi. Bazen de Beni kendi gnah mla bast rmay m seviyor sun?derdi.29[29]

28[28] Ferhun Dibac Mzehheb, S. 1929[29] Kad ; Medrik.. S. 274


23/101

35- lk Zamanlarda Darlk indeki Hayat:

lk zamanlarda ok glk ve sknt iinde yaard. Hatta bazen kz alktan

alard. Bu konuda u rivayet olunur: O bir defa Eb Cafer Mansur'a halknhalini gzetmesini, yoklamasn tavsiye etti. O da vakf olduunu gstermek iinona yle dedi: Kzn alktan alad zaman, komular duymasn diye, elde-irmeni tanhareket ettirmelerini emreden sen deil misin?Mlik : Bunu Allah'tan baka kimse bilmez deyince: Ben bunu biliyorum da,teb'am n halini mi bilmiyorum, san yorsun! Hi bilmez olurmuyum?dedi.30[30]yle anlalyor ki, bu gln, darln sebebi kendini ilim tahsiline veripgeim yolunu aramay ihmal etmesidir. bn Kasm der ki: Kendini ilimtahsiline vermesi, Mlik'i evinin tavann bozup aalar n satmaya kadarzorlad . Fakat sonra dnya kucak a p ona dnd,31[31] yukarda buna biraz iaretettik.Szn ksas mam Mlik (Allah rahmet etsin) hayatnda geim darl veyokluk da grd, ferahl k ve bolluk da grd. Her iki durumda da halinekretti. Fakirlik ve yokluk gnlerine dair, varl k ve bolluk zaman na ait nicehaberler rivayet olunur. Bu konuda birbirine uymaz haberleri, darl k ve varl kolaylarn anlattktan sonra Kad yad yle demektedir: Anlattmz bumuhtelif hikayeler, dnyadaki hali, bunlar hep dnya halinin kararszlndan,zamanlarn deimesindendir. Zira kiinin bataki hali ile sonraki hali baka

olur. mam Mlik (Allah rahmet etsin) 90 ylna kadar yaad. Zaman geldi,hadisde, fetvada imam oldu. 70 y l kadar sz dinlendi. Her zaman kadir vedeeri artt. Her gn eref ve bykl ykseldi. lnceye kadar itibaroald. Yllarca tek adam sayld. Hi rakipsiz dnya ve din riyasetini elde etti.Byle alkantl bir mr srd. Deiik hallerine dair olan haberlerdeki ihtilafta

bir tearuz yoktur. Baar Allah'tandr.32[32]Nam duyulup itibar artt ktan, Allah ona bol r zk kap lar n at ktan, halifelerin ihsanlar oaldktan sonra belki de ticareti brakm, rzk kazanmak iinalmaktan vazgemitir. Allah ona ltuf ve kereminden ilme kendini verme

yolunu am, kazan peinde komaktan onu mstani klmtr.

36- Darlktan Sonra Varlk inde mr Srmesi:

mam Mlik, Allah Tel ona nimetlerini ihsan edip zenginlik ve servetverdikten sonra fakirlikten kurtulup bolluk iinde rahat bir hayata kavutu,mreffeh bir yaaya balad. Yaaynn her grnnde, yemesinde,giyinmesinde, evinde bu nimetlerin eseri grnd, yle derdi: Kendisine

30[30] Kad , Medsrik, S-11031[31] Fert un Dibac, S- 2032[32] Kad , Medrik. S. 111


24/101

Allah'n ihsan ettii nimetleri bir kiinin zerinde grlmesi, ne sevimli ey,zellikle ilim sahipleri iin. Ve yine yle derdi: Kur'an okuyan zahdkimsenin elbisesinin beyaz olmas n severim. aret ettiimiz gibi yemesinde, giyinmesinde, evinde, her eyde bu nimetlerin

eseri grld, mreffeh bir hayat yaamaya balad .Yemesine gelince: Beslenmeye dikkat ederdi, kuru, bayat ey yemezdi, adieyler istemezdi. En iyi ve l eyleri bulup almakta son derece titizlikgsterirdi, bol et yerdi, fakat haddi de amazd. Hicaz lkesindeetinucuzolduuhaldehergneteiki dirhemharcard.33[33] Bu dzen zere gider, bundanamazd. Talebesinden biri yle demi: Eer Mlik yemek zere hergn ikidirhemlik et almak iin para bulamazsa, bunu tedarik iin baz eyasn satmakgerekirse bunu da yapar, tahsisat ete ayrmt.Yemek zevki vard, en iyisini seerdi, muzu ok beenirdi, severdi. Onun iinyle derdi: Onun kadar cennet yemilerine benzeyen bir ey yoktur. Yaz kne zaman ararsan bulursun. Allah Te yle buyurmutur: Yemii devamlglgesi koyu serin Elbisesine de ok itina gsterirdi.. Beyaz seerdi.Beyazdaki temiz renk insan n iine ferahl k verir, zihni aar. En iyi elbisegiyerdi. Medrik'de yle denir: Mlik, Aden, Horasan ve Msr mal fiyatpahal elbise giyerdi. Elbisesini semede olduu gibi temizlie de ok dikkatederdi. Fiat ne olursa olsun en iyisini, en gzelini ve en yakann seerdi,temiz tutard. Kardeinin olu yle demitir Malik'in elbisesinde aslamrekkep lekesi grm deilim.Evine gelince: Evinin eyasna, deme ve grnne dikkat eder, nem

verirdi. Rahat olmasna bakard. Evin sanda, solunda her tarafna yumuakkumatan eya denmiti, Kurey'den, Ensar'dan ve eraftan gelenler onlarnzerine otururlard .Giyimine, evine yiyeceine, btn yaayna byle itina etmesi, iine rahatl kverir, gz gnl doyar, huzur vjsferahla kavuurdu. Gzel kokuyu severdi.Talebesi Eheb der ki:1}Mlik en iyi kokularkullan rd , misk ve saire. Bu mreffeh hayatta her trl nimet vard , btn rahat imkanlar salanmt,Gelir ve tahsisatndan eline geenleri, ticaret yapt zaman kazandklarn,

sultandan gelen hediyeleri, ihsanlar , bunlar n hepsini sarfederdi, bir ev bitealmam, kirada otururdu. lk zamanda miras kalm bir evi vard, sonra onusatt. Yukarda getii zere ilim tahsil ederken geimi iin onun tavanlarnnaalarn satmt.

37- Yediine, Giydiine, Evine Dikkat Etmek, nsana eref Kazandrr:

te o hayatnn bir blmnde, bu dnyada byle mreffeh yaad. Birisi karda diyebilir ki: Bu, din adamlar n n dnya nimetlerinden y? evirmeleri,

debdebeye kaplmalar, dnya ziynetine nem vermeleri . gibi eylerle nasl33[33] Kad yad, Medrik, S. 106


25/101

barr? Bu tarz hayat, onun gibi dindar bir adama yakan dnya gsteriine,maddi sslere aldan-, mamak gibi eylere uymasu Bu trl hayat, sultanlarn,mern n, saray adamlar n n hayat d r; limlerin ve din adamlar n n hayat deildir, onlarn hayattaki gayeleri manadr, madde deil, ruhtur, cisim deil!?

Bu ilk bakta doru gibi grnen bir szdr fakat Ma lik'in hayat n inceleyen,

onun iinde bulunduu ve etrafn saran olaylar gznne, alnca, anlarz ki, obu tarz yaayla dnya ziynetini, zevk ve saltanat srmeyi kasdetmedi, o ruhykseklii, gnl ycelii ve huzur arad, aa bir yaaytan uzaklap ycelieynelmek istedi.u da var ki baya iyi bir yaay iinde gzelce beslenip gdasn alamayan,ifrat ve tefrike kamadan, ar gitmemek artyla hayat nimetlerindenfaydalanmayan kimsenin, kuvveti yerinde, asab salam, dnce kudretiyerinde olmaz. Gnl huzursuz, fikri muzdarip olur. Kt beslenme sonucu,dncesi bozuk olur, noksan beslenmeden idraki noksan kalr. Mide ok itiizaman zararl olduu gibi, bo kalmas da hem akla, hem cisme zararldr.mam Mlik iyi beslenmekle oburluk yapyor deildi. Kararca temiz yemekgnah deildir, dncesi yerinde ilim talebinde baarl ve sabrl olsun,glklere dayansn diye iyi besleniyordu. slam'n ruhunu anlamayan bazsofilerin yapt gibi, insanlarn nne zayf, bitkin, perian bir halde kmakistemiyordu. nsanlarn en zah'ji olan Muhammed Aleyhisselam ok hrsl vedkn olmamak artyla en gzel ve temiz yemekleri'seerdi. mam Mlik'in,elbisesine, evine nem vermesi, bir yandan da ruh bak m ndand , madde iin deil ilim erbabn, giydiklerine dikkat etmeye tevik ederdi. nk elbiseye

nem verip temiz giyinmek, nefse ferahlk verir, gnl aar, ruha nee getirir.Bu sayede dnce huzura kavuur, fikir erisi, alkants olmayan bir yoldaselametle yrr.Giydiine, oturduu yere dikkat edip nem vermek, kiinin izzeti nefsini korur,erefini artrr, insanlar arasnda itibar oalp aa grlmekten kurtulur.Gzel giyinmek, gzel ev ve gzel ev eyas, insan hakir grlmekten,aalktan kurtarr.mm Miik'in keskin gr, derin dncesi bunlar mlahaza ediyordu.Rivayet olunduuna gre bir defa Halife Mehdi'ye yle demitir: Rabia bana

unu sylemitir: Kiinin nesebi, evidir, ondan belli olur.Zira gze! grnlev, gsterili eya, insana eref kazand r r , nasl ki neseb erefverirse...34[34]

38- Evinde Ders Vermesi:

34[34] mam Mlik giyiminde gzellie, iyi grnmeye dikkat ederdi. Hi bir zaman insanlar n nne b imsiz k l kla kmaz - Madrik derki: Sabah olunca Mlik elbisesini giyer, sarn sarard. Ev halk ve destlan onu sarksz, elbisesiz grmemilerdir. Hi kimse onu insanlarngrd yerae. sokatoa yiyip ierken asla grm deildir (Medrik. S.112).


26/101

mam Mlik nceleri Mescid-i Nebevi de ders okuturdu. Sonralar evinde dersvermeye balad. Dersi mescidden evine almasnn sebebi, aklamak istemediihastal idi. Bu zrn sylemekistemiyordu.35[35]Yukarda getii zere o ilk zamanlarda Mescid-i Nebevi'de oturup ders

okuturdu, vakit namazlar na, Cuma nama

na gelir, cenaze namaz nda bulunur,hastalan ziyaret ederdi, hacet grrd. Sonra sadece cumaya gelmeye ve ta'ziyede bulunmaya balad. Daha sonra da tam mansyla evine ekildi. yleanlalyor ki, onun halindeki bu deiiklik hastalnn durumuna ve yanagre olmutur, hastal hafif olunca, ya da mani' olmazsa, o zaman Cumanamazna gelir, inalara hatr sorar ta'ziye de bulunurdu. Hastal artp ya dailerleyince evine kapand, orada ders vermeye devam etti. nsanlar her taraftangelip grrd, o evine ekildi, fakat insanlarla grmeyi kesmedi.

39- Dersinde Gsterdii Vakar Ve Ciddilik:

mam Mlik dersinde vakar ve sknu korurdu. Lzumsuz ve uygunsuz szdenkanrd. Kendine yakmaz birey yapmazd. lim erbabna byle gerekir derdi. Kardeinin ocuuna yle nasihat etmiti: rendiin bu ilmi, skn, ilim vevakarla ren. yle derdi: lim renen kimsede: Vakar, ar ballk, huu'olmal, gemilerin eserlerine uymal , ilim erbab mizahtan uzak kalmal , zellikle lim mzakerelerinde bundan saknmal. lmin adabndan biri de ancaktebessm ile glmektir.Kendisi bu edeb ve terbiyeye ok sk balyd. O,50 yldan fazla ders okuttu,

hadis-i erif rivayet etti, bu mddet iinde bir veya iki defa gld grld. Buuzun sre iinde hep bu gzel ahlak, vakar, sekinet ve olgunluk iindeydi.Kimse onun sznde lehiv, kabalk, mizah, yakksz bir sz duymad. Dersindetam bir ciddilik, skun ve vakar iinde idi.Bu hal, onun kabalndan veya tabiatnn sertliinden ileri geliyor deildi. Belkiderse ve hadise sayg s ndan kendini tutuyor, nefsine hakim oluyordu.Talebesinden biri yle der: Mlik, bizimle beraber oturduu zaman, sanki

bizden biriymi gibi olur, bizimle beraber sze dalar, bizden daha ok tevazu'gsterir, fakat hadis-i erife baladm, artk sz bize heybet verir, sanki bizi

tanmyormu, biz de onu tanm-yormuuz gibi konuurdu.

40- Dersindeki Heybet ve Tesiri:

Bu gzel huyundan, Allah korkusundan, ilim renmek, retmektekiihlas ndan, takvas ndan, ie hiv ve kabal ktan uzak kalmas ndan dolay Allah Tel ona ruh kuvveti ve izzeti nefis ve eref vermiti ki, yksek bir vakarsahibiydi, heybetli idi. Konutuu zaman herkesin itimadn kazanmt.

35[35] Hastalnn idrar hastal olduunu ancak vefat gn syledi: Eer son gnmde olmasayd m bunu a klamak istemezdim.Resulullah' n Mescidine abdestsiz gelmeyi hos grmedim, durumu sylemeyi de Rabbimden ikayet saydm, dedi.


27/101

Vkd onun ders meclisini yle anlatr: Onun ders meclisi vefa ve ilimdoluydu. O heybetli, erefli bir .zatt, onun meclisinde grlt falan olmaz,kimse yksek sesle konumazd. Bir ey sorulup da sorana cevap verdi mi, ona:Bu nereden diye sormazd , onun szne itiraz yoktu.

Ders verdii uzun mddet hep bu heybet ve azamet zereydi. adalarndanbiri diyor: 144 y l nda Medine -i Mnevvere'ye geldim, mam Mlik o zamanba ve sakal siyah bir zatt. Etrafn saran insanlarn hepsi skt inde, onunheybetinden, birisi konumuyor.36[36]

41- Dersini Nas l Okurdu?:

Mlik heybetli olduu kadar btn ahvalinde ve dersinde son derece gzelahlakl idi. Gerek meseleler hakk nda fetva verirken, gerek Hz. Peygamber'denhadis naklederken yz parlak bir hal al rd . Hz. Peygamberin hadislerini rivayetedecei zaman abdest al r. haz r lan r, en gzel elbiselerini giyerdi, Derskrssne ancak hadis-i erif dersi okuturken otururdu.Talebesi Mutarrif evinde ders vermeye balad zamanki halini yle anlatr:nsanlar evine geldii zaman hizmeti kz kar, onlara yle derdi: eyhsoruyor; hadis mi istiyorsunuz? Yoksa mesele mi soracaksnz? Eer meselesoracaklarsa, o kar, sorularna cevap verirdi. Eer hadis-i erif dinlemekistiyorlarsa, o zaman onlara oturun derdi. Hemen banyoya girer, y kan r, gzelkokular srnr, yeni elbiseler giyer, taylasan, sar bana kor, krsye tkar,temiz giyinmi ve kokular srnm halde huu' iinde hadis dersi verirdi.

eride ud yaklr, hadis-i erif dersi bitinceye kadar buhurdanlk kokusaard.37[37]

42- Hadis ve Fetva in Evine Koanlar:

te Mlik'in ders okutmas ve ders verirken hali byle idi. Allah ona bereketlibir mr verdi, kuvvetli bir akl ihsan etti, basiretini aydn kld. Hereyi gzelkavrard , nfuz-u nazar sahibiydi. Ya ilerledike anlay, idraki artt, deeri;itibar oald, uzak arktan, uzak garba kadarj btn slam diyarnda nm

duyuldu ve yay ld . Onda hadis -i erif okumak, ortaya kan meseleleri sormakiin her taraftan alimler ve talebeler ona kotular. O da onlara islamdaki yerinianlat r, hkmn bildirirdi. Kap s ndan heyetler hi eksik olmazd . zellikle hac mevsiminde evi dolup taard, onun iin krallar gibi evinde kapc beklerdi.Talebesinden ve mdavimlerinden, polise benzer muhaf zlar vard . Hatta menak b kitaplar onun hapishanesi olduunu sylerler. Nizama uymayanlar,doru yoldan sapanlar oraya hapsederdi. Birini yanl bir hadis rivayet ederken

36[36] Kad , Medrik S. 18737[37] Kad , Medrik S. 171, Dibac, 23


28/101

duydu mu, onu kapard. Sonra sorulduu zaman, dediini dzeltirse, yanllntashih ederse oradan kard.38[38]

43- Evindeki Dersine Sra le Kabul Etmesi:

Mescid-i Nebevi'deki dersine isteyen gelip dinlerdi, umuma a kt , kimse onaengel olmazd , ancak ders dinleme kurallar na uymaz, Mlik'in dersinde gerekensayg y bozarsa, o zaman dersten kar rlard . Fakat evi ndeki dersine gelince,nce bu ders talebesine, arkadalarna ayrlmt. Sonra umuma izin verilirdi.Gelirler, evinde hadis dersi okuturdu. Onu, buna sevkeden ey u olsa gerek: Oher taifeye takat na, ilimdeki derecesine gre hitabetmek isterdi. Ona devameden talebesi, f k h meselelerini kavrayacak, hadis -i erifleri ezberleyecek birdurumdad r. Bunlar daha ykseltmek, derecelerine gre ilim vermek istiyor,avamn ise ilimden nasipleri daha az olduundan, onlara dini sahada faydalolacak eyler anlatrd, onlarn takatini aacak konulara girmezdi. nkdinleyenin iyice kavrayamad bilgi onu artr. nk onu yal anlar vesapar. Veya onunla hi ilgisi olmayan bir eyi onunla zer ve ifsat eder. Hacmevsimi olunca her taraftan insanlar imam Mlik'i ziyarete gelirlerdi. Bumevsimde kapcsna unu emrederdi: nce Medine halkna izin verecek, onlarlagrme bittikten sonra btn insanlara msaade edecek, baz kerede, kapda

bekleyenler ok olunca, blge blge kabul edip grrd.Medrik'de u var: Hasan b. Rabi' der ki, mam Mlik'in kaps nda idim. Ad m nida edip ard: Hicaz halk girsin, dedi. Yalnz onlar girdi, sonra amllar,

sonra Irakllar arld. Ben son girenlerdendim, aramzda Eb Hanife'nin oluHammad da bulunuyordu.

44- ki Hususun A klanmas : Takdiri meseleler ve Fetvalar n Yaz lmas :

Burada iki eye iaret etmeden, onun ders hakkndaki szn bitirmekistemiyoruz, nki onun f kh ndan bahsederken bunlar n nemi olacak. 1- mam Mlik dersinde daima olmu eyleri hkme balayp cevap vermeyedikkat ederdi. Olmayacak birey konuup faraziye yrtmezdi. Talebeleri bazen

onu olmam bir eye cevap vermeye gtrmeye alrlard. nk dncemerak ve rendikleri asllarn tatbiki arsuzu, onlar byle olmam meselelerifarz ve takdir etmeye srklerdi. Fakat o onlara uymazd , onlar n farz ve takdirettikleri hayali meseleler peinde gitmezdi. Belki vukubulmu mesele snrndadururdu. nk mftye, gcnn yettii kadar onun hkmn bilmek gerek-lidir.Adam n biri ona farazi bir mesele sordu. Ona: Olan bireyi sor, olmam eyi

brak dedi. Baka biri de ayn tarzda birey sordu, ona da cevap vermedi. Ona:Neden cevap vermiyorsun? deyince: Eer faydas olacak bir ey sorarsan

sana cevap veririm dedi. Talebesi b. Kas m diyor ki: Mlik yle ok eye cevap38[38] Kad Medarik ,191,Ferhun Dibac ,Suyuti Tezyinl-Memalik,


29/101

vermek istemezdi. Talebeleri yle bir are bulmulard: Bir adam geldi mi,renmek istedikleri bir meseleyi, umumun'bana gelmi bir mesele gibi onasordururlard , o da o zaman cevap verirdi.mam Mlik, byle mesele farazi ve takdir etmekten ekinirken iki eyi gz

nnde tutard :Birincisi:Mesele farazi ve takdir etmeye akln dknl ve merak, kiiyibazen hayal peine takar, akl, farkna varmadan, bilmeden baz eserleremuhalefet etmeye maruz kalabilir. Bu kitap ve Snnetten delil olmaks z n,bilmeyerek fetva vermeye gtrr.kincisi: Fetva vermek alim iin bir nev'i imtihan ve denemedir. Ona ancakinsanlara doru ameli gstermek ve irad iin ba vurulur, onlar din dairesihududunda tutmak iin yap l r, o lmam meselelerde buna gerek yok.mam Mlik olmu meselelere fetva verirken hataya dmekten ok saknrd.Onun iin az ok vermeye alr, ok cevaptan kanrd. nk o bilirdi ki, builim, dindir. Kuvvetli delil olmaks z n Allah' n dininde sz syl emek doruolmaz. Cevap verirken szne yle balard: Maaallah, la kuvvete illa biilahLedri- Bilmem szn ok sylerdi. Biz ancak zannederiz, bizyakinen

bilenlerden deiliz. derdi. Abdurrahman b. Mehdi diyor ki, bir adam mamMlik'e bir mesele sordu ve Maripten alt aylk yoldan bunun iingnderildiini syledi. Buna karlk olarak: Seni gnderene haber ver ki,

benim bunun hakknda bir bilgim yok, dedi. Adamcaz - yleyse bunu kimbilir? deyince - Allah'n bildirdii bilir dedi.39[39]Ada n biri gelerek ona: Marip halknn ondan sormasn istedikleri bir mes'ele

sordu. O da: Bilmiyorum, bizim lkemizde bu mesele bamza gelmedi,stadlar m zdan hi kimsenin bunun hakk nda ko nutuklarn duymadm. dedi.Ertesi gn adam ykn kat n zerine yklemi, yedeinde yine geldi. Mlikona: Sordun, bilmiyorum, dedi.Adamcaz: Ey Eb Abdullah, ben arkamda, yeryznde senden daha iyi bilen yok, diyenbir cemaat b rakt m, ne yapay m deyince, hi ekinme den: Ben gzelcebilmiyorum, dedi.40[40]2- Onun ders meclisinden ayr lmadan nce beyan etmemiz gereken dier bir

husus da udur: Talebesi, olan meseleler hakknda fetvalar n yazarlar m yd ? Acaba bunlar onlara dikte edip yazdrr myd? phe yok ki, Mlik, kendisi,duyduu ravilerden iitip bellediklerine itimad ederek ders verirdi, kendisi

bunlar kaydetmiti de. Bundan nce szmzde bunu gsterir eyler geti,iittii hadis-i erifleri yazard, ezberlemeyi ihmal etmezdi. Hem ezberler, hemkaydederdi. Akl n ilmiyle beslemek iin ezberlerd i, ezberlemek akl n g das d r, fikir , ise ma'kul olan hazmeder.Yazmas , yaln z akla itimad olununca belki yanllk olur korkusundand.

39[39] Kad , Medrik, S. 15940[40] Kad , Medrik, S. 159


30/101

yle anlalyor ki, hadis dersinde talebesini, kendi yapt gibi, yapmaya tevikederdi. O hadis-i erifleri yazar, onlara verirdi. Onlar da onun nnde okurlard .Talebesi Habib hadisleri ona okurdu, eer okurken hata ederse yeniden balard,o da onu dorulturdu. nk hadisleri yazmak ve kendisine okumak, korumak

iin en ihtiyatl yoldur,) ravi iafz ve manada pheden kurtulur.Vukubulan mes'eleler hakk ndaki fetvalar n yazmaya gelince, bu konudaki haberlerin zahirine baklrsa, bunlar yazmalar iin talebesini tevik etmediianlalyor, fakat yazmaktan da menetmezdi. Bazen ondan iittikleri her eyiyazmalar n pek ho karlamad da olurdu.bni Medn diyor ki: Yahya'ya: Mlik sana dikte edip yazdrr myd? dedim.Onun nnde yazard m, dedi. Talebesi M s'ab der ki: Mlik, adam yan nda yazarken grr, onu menetmezdi. 41[41]Talebelerinin ok yazmalar n ho grmediini gsteren rivayetler de var,talebesi Ma'n diyor ki: Mliki yle derken iittim: Ben de beerim, hataederim, o dediimden dnerim. Her dediim yazlyor.42[42] Ehep der ki: Birmes'ele hakknda verdii cevab yazarken beni grd. Yazma, dedi. Zira bundasabit olacak m y m, yoksa olmayacak m y m, bilmem.43[43]Btn bu haberlerden kan netice, o kendisinden hereyin yazlmas n okgrrd. Vermi olduu baz fetvalardan dnme ihtimali olduundan herfetvas n n yaz lmas n istemezdi. Ancak bir fetva verir de.,KaJbi ona tam ma'nasyla yatrsa, yahut o mevzuda kat'i bir nass veya ayn hkm tayansarih bir hadis bulursa; o zaman onu yazmaktan nehyetmezdi. Fakat bir meselehakk nda fetva verir, onun temeli de kendisinde racih olan bir zann olup kesin

olarak vard bir yekn deilse, onu yazan birini grrse bunu yazmaktannehyederdi.Bu szlerin zahirinden kan netice budur. Hereyi bilen alm ve habr olan HakSbhanehu ve Tel'd r.

HALFELERLE, DEVLET ADAMLARIYLA ALAKASI ................................................145- Halifelere Kar Tutumu: .......................................................................................146- mer B. Abdilazizi Takdir Ettii: ........................................................................2

47- Hricilerin Ayaklanmasn Ho Karlamad: ....................................................348- Hricilerin Hicaz'da Yapt klar , As p Kesme leri: .................................................349- Mekke ve Medine Halk n n Fitnelerden Usan p Yz evirmeleri: ......................450- Huzur, Fitne le Deil, Halk slah ile Salanr: ....................................................551-Hasan Basri ile mam Mlik'in Gr Birlii: .......................................................652- Hz. Ali'nin Hulefayi Raidin'den Saylp Saylmad: .........................................853- Hz. Ali'den Az Hadis Rivayet Etmesi Mes'elesi: ...................................................954-Onun Siyasi Grnn zeti: ...............................................................................9

41[41] Kad . Medrik. S. 18742[42] Kad . Medrik, S. 16643[43] Kad , Medrik, S. 166


31/101

HALFELERLE, DEVLET ADAMLARIYLA ALAKASI

45- Halifelere Kar Tutumu:

mam Malik (Allah ondan raz olsun) 93 ylnda dodu, 179 ylnda da ld. Bumbarek mr iinde iki slam Devleti grd. Bu iki devlet srasnda slamlkeleri geniledi, slam hakimiyetinin hududu/ zerinden gne batmayan, hertarafa uzanm geni lkelere yayld. Doudan slam hudutlar in'e batdanAvrupa ortalar na, karanl k de nize, Atlantik sahillerine ulat. Emevi ve AbbasiDevletleri, Hilafet ad na hkm srerlerdi, fakat bu krall k ve istibdat idi.Halbuki bu ikisi birbirinden farkl d r, zi ra hilafet mslmanlar arasnda urayoluyladr. Halbuki krallk ve saltanat, parmak srtacak derecede iddetedayanr, oullar babadan miras yoluyla alr. Hkmdarlar arasnda kavga eksikolmaz, silahlar ekilir, kllar arpr, mam Malik, ite byle bir eyin hkmsrd bir devrede yaad. Hariciler hkmete kar geldiler, fakat kendilerionlardan daha adil deildirler. Onlarn en az adaletlisi kadar bile hgkuka riayetetmediler, daha ok zulm yaptlar. Bundan baka devlete kar kpayaklanmada, ayr ca daha ok kargaalk, anari, dzenin bozulmas, btnilerin fesada uramas vard r. Haram tan nmaz olur, rzlara tecavz edilir, mal, can emniyeti kalmaz. Ne idii belirsiz, baldr plak takm meydan bulur, birsaat anari iinde, nizam dairesinde yllarca ilenemeyen zulmler irtikpolunur.

Hz. Eb Bekir, mer ve Osman (Allah cmlesinden raz olsun) devirlerindeolduu gibi, salam bir ura hkm kurulmakszn byle kt hava iinde,mitsiz bir hayat sren kimse, aresiz bulunduu hali kabul eder, slamnard ve olmas gereken stn, rnek bir hkm eklini bulamaynca, bunaraz olur. O zamanki durum buydu, bu halden kurtulmak iin daha byk birzarar, daha geni ve derin bir fesad gze almak gerek. Fakat bakaldrmaklabunlarn dzeleceinden kim emin olacak? Netice belli deil. Tecrbelergsteriyor ki, bu halden baka hale geiin, kurulu dzenin deimesi, daha kthaller dourur, zulm daha artar, zarar oalr, aklca bedihi olduu kabul

edilmi bir kuraldr ki, ikisi de zarar olan bir ey arasnda tereddt hasl oldu mu,o zaman zarar daha ehven, erri daha az olan tercih olunur, bu bir fkhkaidesidir (Mecelle bunu ehven-i erreyn ihtiyar olunur, diye almtr). te budurum, ar bal, sakin tabiatl, bir fakih olan mam Malik'i, bulunduu halikabule, o duruma raz olmaya sevketmitir. Olmas gerekene, Allah'n hkmcari oluncaya kadar i byle gidecektir. Bir millet kendisini bozmadka, Allahonun halini bozmaz. (Kur'an- Kerim)Layk olduunuz ekilde idare edilirsiniz. (Hadisi erif) mam Malik, onuniin sustu. Ona gre susmak, vaki' olan hali kabul say lmaz, skt ikrardan

deildir. Onu deitirmek elinden gelmeyince, gc yetmeyince ne yaps n? Onudeitirmek elinde deil. Zararn oundan kanmak iin, az kabul edilir.


32/101

46- mer B. Abdilazizi Takdir Ettii:

Bu zeti biraz aalm: mam Mlik'in doumu Emevilerden Velid b. Abdlmelik

zamanna rastlar. Sonra kardei Sleyman hkm srd. Sonra Allah hayrdiledi, Sleyman'dan sonra Emevlerin en hay rl hkmdar olan mer b.Abdlaziz Halife seildi.44[1] Mlik'in gnl ferahlad . mer b. Abdlaziz, sonderece takva, zhd sahibi, akll, iradesi kuvvetli bir zatt. slam lkelerini, selefiHz. mer b. Hattab' n idaresine benzer bir tarzda idare etti, her ne kadar Hz.mer'in (Allah ondan raz olsun) bir benzeri yoksa da, onun yolundan yrd.mam Mlik, mer b. Abdlaziz'de tam manasyla bir slam hakimi vasflarngrd: nsanlarn haklarn koruyor, onlarn canlar n , mallar n , rz ve namuslar n koruyor. Mslmanlar n mallar n , devlet hazinesini son derece dikkatle muhafaza ediyor, halife olduktan sonra, devlet hazinesinden gayet azmaa alp onunla yaamaya raz oluyor, kendi Emev ailesini, daha ncegrmedikleri ekilde zabt rabt altna alyor, onlar daha nce yaptklarhaks zl klar iadeye mecbur tutuyor, insanlar n onlardan haklar n al yor, bu hususta hibir gayreti esirgemiyor, adilane bir idare kuruyor. mam Mlik, buadil hkmdar , son derece beendi. Onda yksek ve adil bir slam hkmdarsuretini grd. Onun slretine uyard. Hatta onun slretinin bir ksmn ezberlemi -ti. Baz talebeleri onun suretinden ezberlediklerini naklederler.Muhammed b. Abdullah b. Abdlhakem, mer b. Abdlaziz'in slretininaklederken banda yle demektedir:

Bana babam Abdullah b. Abdlhakem anlatt ve dedi ki: Bana k/llik bni Enesve Leys b. Sa'd ve Sfyan b. Uyeyne Abdullah b. Lehia Bekir b. Mudar,Sleyman b. Yezid Ka'b Abdullah b. Vehb, Abdurrahman b. Kas m, Musa b.Salih ve ilim ehlinden isimlerini yazmadm daha niceleri anlatmlardr ki, bukitapta mer b. Abdlaziz'e dair yazdklarmn hepsi, yazdm ve anlattmgibidir, onlardan her biri bana bir k s m anlatt lar, bildiklerini haber verdiler. Ben de bunlar n hepsini toplad m. 45[2] Bu kitaba baktnda Mlik'ten rivayetolunanlarn okluunu grrsn, ki bu da Mlik'in bu di! halifenin slretine olanhayranl, onu adil slam hkmdarnn salam bir sureti saydn

47- Hricilerin Ayaklanmas n H o Karlamad:

Bu adil hkmdarn saltanat mddeti, gece karanlnda parlayan imekpar lt s gibi parlay p snd, uzun srmedi. Ondan sonra gelen Emev Halifeleri onun rndan yrmediler, onun yolunutakip etmediler, milletin yolu sarpa sard . Kt arzular meydan buldu. Heva veheves hkm srd, Allahu Teala sanki bu adi! imam bu kark hava iinde,

44[1] mer b. Abdlaziz 99 y l nda halife oldu, 101 y l nda vefat etti. Mlik o zaman 8 yandayd, bu yata bir gencin artk akl alr.45[2] S.17,Bu kitap Msrda baslmtr.


33/101

eer doru yolda giderlerse, insanlara iyilik vereceini gstermek iin balarnagetirmitir. Allah'n kudreti her eyi kuatmtr.mam Mlik, Emev Hkmdarlarn, Haricilerin Devlet'e kar kp kafatutmalarn, Ali hanedannn knts, uradklar takipleri, bunlar n neticesi

olarak millete gelen zararlar grd. Hakk n yerine getiril

mediine, batln defedilmediine ahid oldu. Gemii yaayp olaylar gzleriyle gren stadlarntnazndan bunlar dinledi. Onlarn azndan Harre olayn iitti. Hz. Peygamberin(ona salat ve selam olsun)Harem-i erifi olan Medine-i Mnevvere'nin gn gece nas l mubah k l n p, tecavz edilmedik namus braklmadn (nki gn rza gemek, mallaryama etmek, insan ldrmek, Emevilerce helal saylmt). Ensar- Kiram nevladlar nasl zelil edilip esir saylarak zincirlere balandn, hakkn inenip

batln hkm srdn hep dinledi. Abdullah bni Zbeyr ile Abdlmelik b.Mervan aras nda cereyan eden olaylar , Harem-i erifin nasl mubah saylporada Mslman kan dkldn, Allah evi saylan Kbe-i Muazzama'n nnasl manclkla taa tutulduunu onlardan rendi. Hicaz' batan baa fitne vefesad kaplamt. Halbuki Mekke-i Mkerreme, insanlar iin sevap oca idi.Hac yeri, Me'ari Haram orada idi. Fakat fitne atei, hi birey brakmyor,hepsini silip spryor...Bundan dolay mam Mlik her ne kadar zalim olsalar da, hkmdarlara kar kmay , isyan yerinde bir hareket bulmuyordu. nki fitneler kopup kanlar dklr, fitne zamannda evinde oturan, ayaa kalkandan, ayaa kalkan dasavaa gidenden hayrl saylr. Bu Eb Musa EI-E'eri'den byle rivayet olunur.

48- Hricilerin Hicaz'da Yapt klar , As p Kesmeleri:

mam Mlik 40 yana yaklap yetikin, olgun bir adam olunca Hicaz da bykbir Harici fitnesi koptu.46[3] Haricilerden Eb Habza, etesiyle birlikte Mekke'yesald rd . Hac lar Arafat'da idi. Mekke vali siyle andlama yapt lar, Hac larhacdan dalncaya kadar sulh oldular. Onlara Hac lardan bir heyet gnderildi,ilerinde. mam Mlik'in hocas Rabia b. Abdurrahman da vard. Heyet szcsoydu. Onlara ahidlerini hat rlatt . Ebu Hamza Maazallah, biz ahdimizi

bozmay z, szmzden dnmeyiz vaflah, hay r yapmam, boynum kesilse yineyapmam, sizinle aramzda andlama son buluncaya kadar, dedi.130 Hicri y l nda Ebu Hamza, etesiyle Medine halk aras nda olan bir arpmadan sonra Medine- Mnevvere'ye girdi, nice insanlar ldrd.Kurey'den nice canlar utu. Bozulanlar Medine'ye geldiler. Kadnlaryaknlarna matem yaparlar, alayc, yasc tutarlard. Erkeklerinden habergelinceye kadar oray terketmezlerdi. Birer birer k p erkekleri ldrlrken

46[3] bni Esir, Kmilin'dederki: 129 ylnda Harici Eb Hamza hacca geldi, insanlar Arafat'da iken bir de baktlar ki, 700 kadar kara sar kl vebayrakl kii ellerinde oklargeimier. Halk korktu. Ne istediklerini sordular . Mervane ve li mervne kar olduklarn sylediler. O zamanMekke ve Medine Valisi olan Abdlvahid onlardan sulh istedi. Ve insanlar dalp hac bitinceye kadar bar yapt lar.


34/101

bakmaya giderlerdi. O kadar ok adam ldrld ki, matem ad r ndan kalanolmad .47[4]Sonra Haricileri oradan kovdular. Bu olaylar s ras nda Medine askerlerin ciritoynad yer oldu, nsanlarn aclarn duyan, bir kalp tayan mam Malik,

bunlar Peygamberin kavmi Kureyin katli ama uramasn, Peygamber ilmininvrisi olan Medine halk n n k l tan geirilmesini, kendisinin hayvana binmekten ekinerek yaya yrd o kutsal yerlerde byle fitnelerin azgncakoptuunu grd. Bu halde, bu duygular iinde isyandan ve isyanc lardanholanmad, nki isyann, kargaaln sonu hi de hayr getirmedi...nki bu atmalardan, bunca insan kymndan sonra sonuta yine adaletgelmedi. Gayenin meruiyeti, vastay meru' klar, veya iyi netice karsndakt va tan n gnah azal r, kurallar ona gre bu ortamda skmez. Tutulan yol gnah, neticeden hayr yok. Onun iin, o isyana tevik edici olmad, hkmetekar gelenlere yardm etmedi. Fitneye asla taraftar ve yardm edici olmad.

49- Mekke ve Medine Halk n n Fitnelerden Usan p Yz evirmeleri:

mam Mlik'in (Allah ondan raz olsun) fitneden yz evirmesi, isyana taraftarolmamas, Medine halkna hi de garip gelmedi. nki onlar da ayn eilim,zlem ve arzu iinde idiler. nki slam hakimiyeti Hicaz'n elinden k p idare,Hz. Ali anda Irak'da, sonra da Emeviler anda am'da, daha sonraAbbasiler anda tekrar Irak'da yerleince, o zamandan itibaren Hicaz halk ,siyasetten e! ektiler, onunla megul olmaz oldular, onlar siyasete srklemek

isteyene kulak asmadlar. Yalnz Yezid b. Muaviye anda Hz. Hseyin (Allahondan raz olsun) ile ayaklan p onun taraf n tuttular. Ondan sonra Medineliler, hibir siyasi arzuya alet olmad lar, hibir harekete kat lma d lar, ancak,Medine'ye saldrld zaman kendilerini savundular. O zaman Medine halkcanlar n , mallar n , rz ve namuslar n korumak iin mdafaaya getiler. Bunu bir kavme taraftar kmak ve

Documents

İmam Malik Hayatı