Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf

8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 1/394



OLUM

ve

KIYAMET

-ÖLÜME

HAZIRLIK-

MAM-I

GAZAL

.

SALAM

YAYINEV

Çatalçeme

Sok. Yücer

Han

No: 46/2

Caalolu/STANBUL

Tel.:

527

52

79-513

67

70



Dizgi

:

Saray

Ltd.

ti.

Bask

stanbul

-

1999



«Ölüm

insanlara

öütçü

olarak

yeter.»

Hadis-i

erif





ÖLÜMÜ

HATIRLAMAK

Ey lâhî

srlar örenmek

steyen Bir kimse:

1

—

lerin

sonu: Ölüm,

2

—

Son

dura: Kabir,

3

—

Kendisine

gelecekler:

Münker,

Nekir,

4

—

Vâdesi:

Kyâmet,

5

—

Ebedî

kalaca

yer: Cennet veya

Cehennem

oldu-

unu

bilirse,

o

kiiye

ölüm

düüncesinden

daha

önemli bir

düünce

gelmez.

O kii, akll

ise

ona

ölüm tedbirinden

üs-

tün tedbir

olmaz.]

Nitekim

Resûl (S.A.V.)

öyle

buyurmu-

tur:

J

—

Akll

olan

u

kiidir

ki, nefsini

zelîl klarak

emre

uy-

durur

ve

ölümünden

sonra kalacak

ilerde

(hazrlklarda)

bulunur.

Bir kii

ölümünü

çok

anarsa

çaresiz onun

hazrln

görmee

balar. Kabrini

Cennet

bahçelerinden

bîr

bahçe

bulur.

Bir

kii, ölümü

unutursa

onun

çalmas dünya

için

olur.

Âhiretin

azndan

gaflet

içine

düer.

Kabrini

de

Ce-

hennem

maaralarndan

bir

maara olarak

bulur.

Bundan

ötürü

ölümü anmak

büyük bir

fazîlettirTjResûl

(S.A.V.)

de:

—

Ey

dünya lezzetlerine

kendilerini

kaptranlar

diyerek

öyle

buyurmutur:

—

Siz

bütün

lezzetlerin

yok edildii

(yama

edildii)

za-

man

ann

—

O zaman ne

zamandr?

diye

sordular.



HÜCCETJ'L-SLAM

MAM I GAZAL

8

Peygamber Efendimiz:

—

Ölüm

zamandr,

diye

cevap

verdiler.

Yine Resûl

(S.A.V.) öyle buyurdu:

—

Eer hayvanlar ölüm

haberini

sizin bildiiniz

gibi

bil-

selerdi, hiç

bir

kimse semiz

et

bulup yiyemezdi

Hazret-i Âie

(Allah

o

kadndan

raz

olsun)

öyle

buyur-

du:

—

Ben

Resûl

(S.A.V.)

Hazretlerine:

Ey

Allah'n

Resû-

lü dedim. Hiç

bir

kimse

ehitler

mertebesinde olur

mu?

Resûl (S.A.V.) :

—

Evet Günde

yirmi

kere

ölümü anan kii ehitlerle

bir-

likte harolunur.

Resûl

(S.A.V.)

bir

gün

bir

insan

topluluunun

yanna

varmt.

Onlarn

kahkalar uzaklara kadar

yaylyordu.

Onlara:

Bu

meclisinizi

bütün

lezzetleri

bozan eyle kart-

rnz diye

buyurdu.

Onlar

da:

O ey

nedir,

yâ

Resûlâllah?

diye

sordular.

Allah'n

Resûlü:

Ölümdür

cevabn verdi.

Enes (Allah

ondan

raz

olsun) öyle dedi: Resûl

(S.A.V.)

bana dedi

ki:

Ölümü

çok an ki,

o

seni

dünyadan yüz

çe-

virtir

ve

günahlardan

korur. Resûl

(S.A.V.)

yine

öyle

bu-

yurdu:

Ölüm, insanlara

öütçü

olarak

yeter. Bir

gün Re-

sûlullah Efendimizin huzurunda

bir

kiiyi

övüp duruyorlar-

d. Resûlullah: Onun kalbinde ölüm haberi

nicedir? diye

sordu. Onlar

da: Ondan, ölümü and hakknda

bir

ey

iitmedik dediler.

O

zaman

Resûl

(S.A.V.):

—

O

kii, sizin

düündüünüz

deer halkasnda

deil-

dir

diye

buyurdu.



9

ÖLÜM ve

KIYAMET

Ebû Süleyman- Dârânî

dedi

ki:

Ümmü

Harûn'a: Ölme-

i ister misin?

diye

sordum.

O

da:

stemem

dedi. Niçin

di-

lemezsin? dedim.

O u

cevab verdi:

Eer

bir inana âsi

olsam,

bir

kusurda

bulunsam

onun

yüzünü görmekten

ka-

çnrm. Bu kadar günahla HakTeâlâ'nn dîdârn ben

na-

sl dileyeyim?

ÖLÜMÜ ANMAK

ÜÇ

TÜRLÜDÜR

Ölümü

yâd

eylemek,

anmak

üç

türlü olur:

Birincisi:

u

gâfil

kiinin anmasdr ki, dünya

ileriyle

uratndan ötürü ölümü

düünür

de

onu çirkin

görür:

—

Dünya ehvetinden, dileklerinden

geri kalrm diye-

rek korkar. Ölümü kötüler,

onun

zemminde

bulunmaa

balar

ve:

—

Bu

ölüm,

ne

fena,

ne

yararsz

eydir

ki,

önümüzde

belirmektedir der.

O

istedii

kadar ikâyet

etsin.

Dünya bu

güzellikleriyle

terkedilecektir. Ölümü

bu

yolda anmak onu

Hak Teâlâ ile

megul

etmi

olur.Eer bütün

dünya ona bulank

ve skn-

tl gelirse,

o da

dünyadan nefret duyar,

tiksinirse,

bu

da

faydadan

uzak kalmaz.

kincisi: Tevbe

ehlinin

ölümü

anmasdr ki, bu

kiiler

ölümü kendilerini malûp

etsin,

yensin

diye

anarlar.

Cen-

net

azn tedarikte

ve

ükürdedirler.

Bu hâlin,

bu

türlü

ölümü ann sevab çok büyüktür. Tevbe ehli

olan kii ölü-

mü

çirkin

ve

kötü

görmez.

Yalnz ölüm hazrln

görme-

den

giderse diye, ancak bu korku ile

ölümü fena görür.

Ölümü

bu

yolda istememek, onun gecikmesini

dilemek zi-

yan vermez.]



HÜCCETÜ'L-tSLAM

MAM-I

GAZAL

10

[üçüncüsü:

Ölümü

ârif

kiilerin

anmasdr.

Ariflerin

ölü-

mü

an

undan

ötürüdür

ki,

Allahü

Teâlâ'nn

dîdârna

ölümden

sonra

kavumak

umududur.

Seven

kii

sevdiine

kavumann

vâdesini

unutmaz.

Belki

daima

o

vâdeyi

bek-

ler.

Daima Yüce

Allah'n

dîdârna

kavumann

arzusunda

olur.l

Huzeyfe

(Allah

ondan

raz

olsun),

can

çekiirken

öyle

dedi:

—

Dost

geldi,

tam

vaktinde

geldi

Ve

yine

öyle

dedi:

—

Ey

Allah'm

Fakirlii

zenginlikten,

hastal

salk-

tan,

ölümü

de

dirilikten daha

çok

sevdiimi

bilirsin.

Ölümü

bana

kolaylatr.

Tâ ki,

senin

dîdârnla

rahat

olaym.

\

Bu

dereceye

varmann

ötesinde

bundan

daha

büyük

bir

derece

de

vardr

ki,

o

da

ölümü

ne

kerîh

görür,

ne

de

talep

eder,

ne

acele

gelmesini

ister,

ne

de

ölümün

gecikmesi

di-

leinde

bulunur.

Yalnz

Hak

Teâlâ

ne

hükmeylerse

onu

di-

ler.

Kendi

tasarrufunu

(kendi

dileindekileri

yapmay)

bra-

kr.

Böylece

teslim

ve

rza

makamna

erimi

olur.

Bu

ölüm

onun

yâdna

gelince

ölümün

hallerinden

korku

çekmedii,

hatta

ölüme

hiç

aldrmad

zaman

olur.

Çünkü

o,

dünyada

daima

müahede

âleminde

olur

ve

Hak

Te-

âlâ'nn

zikri

ona

galip

gelir.

Artk

ölüm de,

dirim de

onun

için

birdir.

kisi

de

eittir.

Bütün

hallerde

Hak

Teâlâ'nn

zik-

rine

ve

muhabbetine

dalm

olur.



11

ÖLÜM

ve KIYAMET

ÖLÜMÜ

ANMANIN

KALBE

TESR

Ölüm

büyük bir itir

ve ulu

bir

tehlikedir.

Lâkin

insanlar

bundan

gâfildirler.

Ölümü

ansalar bile

bu

an gönüllerine

ilemez.Dünya

ilerine

öyle

dalarlar

ki,

baka bir

eye gö-

nüllerinde

yer

kalmaz.

Bundan

ötürüdür ki,

zikrin

ve tebi-

hin

de o kadar

lezzetini

bulamazlar.

te

bunun

ilâc

udur:

Mürîd

olan

bir

kii

bir

tenha

yer,

bir

halvet

ister.

Gönlünü

bir

saat

için

o tenhalkta ölüm dü-

üncesine salar.

Kendisine

u

hitapta

bulunur:

—

Ey nefisi

Ölüm

günü yaklat.

Belki de bugün gelir.

Ey

sâlih kii

Sen

bil ki,

sana: Bir

karanlk

eve gir

dese-

ler.

Sen

o

karanlk

evin

dehlizinde

bir kuyu veya

serseri bir

köpek

mi vardr

bilemezsin. Ya

da

yolun üzerinde bir

ta

m

vardr,

ya da baka bir

engel mi vardr, haberin

yoktur.

Bundan

dolay

o

karanlk

dehlize

girmekten

ödün kopar,

korkudan

dizlerinin

ba çözülür. Bil

ki,

ölümden

sonraki

hâl

de

bilinmi

deildir.

Kabirde olan

tehlike,

bu

tehlikeden

aa

deildir.

Bundan

gâfil

olmak,

bunlar bilmemek

ne

acâip bir cürettir

Buna

asl ilâç,

kendi

yadalarna,

akran-

larna

bakmaktr.

Onlarn

çou

ölmülerdir.

Onlarn

yüzle-

rini, hayâllerini

hele bir

aklna

getir.

Düün ki, her

biri

bir

makam,

bir

mevkide,

kendi muradnda

niceydi

Onlarn

dünyadaki sevinci,

ne kadar

gaflet

içinde olduklarn

gös-

teriyormu.

Bir gün anszn ölüm

gelip onlar

nasl kapt?

imdi sen

düün

ki,

kabirde

onlarn

vücutlar,

yüzleri nice-

dir.

Uzuvlar birbirinden

nasl

ayrlmtr.

Onlarn

derilerine,

etlerine,

gözlerine

ve

dillerine

kurtlar

nasl

üümülerdir

Onlar

bu belâya

çatmken,

arkadaki mirasçlar

maln

paylap

yemektedirler.

Hattâ kars

baka

bir

erkee

de



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

12

varmtr.

Onu

temaâ

etmekte

eski

kocasn

unutmakta-

dr.

Sen

yine

arkadalarnn

durumunu

ve

günlük

yaama-

larn

düün

ki, onlarn

âlemi

seyredilerini,

gülmelerini

ve

gafletlerini

aklndan

geçir.

Yirmi

ylda

eriebildikleri

ilerin

tedbirleriyle

uratklarn

fikreyle.

Onlar

bu

kadar

zahmet-

ler

çektiler.

Oysa

kefenleri

bezci

dükkânnda

bulunmaktay-

d.

Bundan

habersizdiler.

Sen de

kendi

kendine:

—

Sen

de

onlar

gibisin

Senin de

gafletin,

hrsn,

eahh

liin,

bilgisizliin,

aptalln

onlarnki

gibidir.

Sana

öyle

biri

saadet

nasip

oldu

ki,

onlar

senden

önce

dünyadan

ayrld-

lar.

Bundan

sen

ibret

almalsn.

Nitekim: o

kiiye ne

mut-

ludur

ki,

bir

bakasndan

öütlenir diye

buyurulmutur

demelisin.

Sonra da

kendi

ellerini,

ayaklarn,

parmaklarn,

gözle-

rini,

dilini

düünmelisin.

Hepsi de

biribirinden

uzaklaacak-

lardr.

Az

zaman

içinde

de

akreplerin

gdas,

ylanlarn

ve

yerde

yaayan

baka

haerelerin

yiyecei

olacaktr.

Sen

kabirdeki

kendi

yüzünü,

vücudunu

hayâle

getir

ki,

bunlar, pis

koku

içindedirler,

vücudun

dalmtr.

Uzuvla-

rn

birbirinden

ayrlm,

murdar

bir

hale

gelmitir.

Ve

sen ey

sâlih

kii, buna

benzer

eyleri,

her

gün

ken-

di

özüne

kalb

dili

ile

söyle.

Tâ ki,

bâtnn

haberdar

olsun.,

Ölüleri

görünce

dille yâd

etmenin

etkisi

olmaz.

Âdemolu

daima

kendisini

cenazelere

bakarken

görür.

Sanr

ki, dai-

ma

bakalarnn

cenazesini

görecek,

kendisinin

cenazesi-

ni

görmeyecektir.

Çünkü

o,

kendisini

hiç

bir kere

ölü gör-

mü

deildir.

Gözle görülmeyen

ey

de

vehme

gelmez.

Bundan

ötürüdür

ki,

Resûlullah

Efendimiz

bir

hutbede

öy-

le

buyurdu:



13

======^^

ÖLÜM

ve

KIYAMET

—

Doru

söyleyin Ölüm

bizim

üzerimize yazlm

m-

dr?

u

alnp götürülen

cenazeler

tez

geri dönecek

konuk-

-

lar

mdr?

Biz

onlar

topraa

koyarz,

miras

olarak

braktk-

larn

yeriz. Biz kendimizden

gâfil kiileriz.

.

—

nsanlara ölümü

unutturan

ey

de

çok

zaman

tûM

emel

(bitmeyen isteklerdir.

Bütün

fesatlarn,

kötülüklerin,

fena-

lklarn

ba

da bu

tûl-i

emel,

sonu

gelmeyen isteklerdir.

1

j

EMEL

AZLIININ

FAZLET

Bir kimse

çok

yaayacan,

ömrünün

uzun

süreceini

ölümün

kendisine tez eriemeyeceini

düünürse, o

kii

ölümü

hatrlamaz olur ve onun

din

ilerini yerine

getirdii

görülemez. Çünkü

kendi kendine

öyle

der:

—

Önümüzde

çok

zaman

var.

Ne

zaman

sevap

ilemek

stesek

ileyebiliriz. Hele

imdiki zamanda

rahatmza

ba-

kalm.

Sevab daha

sonra düünürüz ..

r-

Ama,i

bir kii

ölümü

yakn bilirse,

bütün

hallerde

öümün

tedbiri

(hazrl)

ile urar:

Bütün

saadetlerin asl

budur.

]

Resûl (SAV.), bn-i

Ömer'e öyle

buyurdu:

—

Sabaha

çktm vakit

akama kadar

sa

kalacana

htimal

verme. Diriliinde ölüm

azn

hazr

et.

Salnda

da

hastalk

yiyeceini bir

yana koy.

Çünkü,

ey

Abdullah,

yarn

HakTeâlâ'nn katnda

halinin

ne olacan

bilmezsin.

Resûl

(S.A.V.)

yine öyle

buyurdu:

—

Sizin

için

hiç

bir

eyden

korkum

yok.

llâ

iki

eyden

korkuyorum.

Bunlardan

biri

havanza

uymanz,

öteki

de

uzun

ömür

dilemenizdir.



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I GAZAL

1

Resûl (S.A.V.) abdest almak için

su aranmaya

balanr-

ken

derhal Teyemmüm

eder,

toprakla

abdest alrd.

Ashâb-

kiram:

—

Yâ Resûlâllah Su yakndr dediklerinde Alah'n

Re-

sûlü

de:

—

Su

getiren

kii

bana

eriinceye

kadar

ya sa

kalrm,

ya

kalmam derdi.

Resûl

(S.A.V.)

bir

gün

baz

ashâbna:

—

Ey sahâbelerim Cennet'e girmeyi

diler misiniz?

diye

sordu.

Onlar

da:

Evet, Ya Resulallah dediler.

O

zaman Resûl (S.A.V.):

—

Emellerinizi

azaltn

Ölümü

daima

gözünüzün

önüne

getirin Hak

Teâlâ'dan

hakk ve lâyk ile hâyâ edin

diye

buyurdu.

Bir

kii bir

kardeine

mektup yazp

dedi ki:

—

Dünya uykudur. Âhiret

ise uyanklktr.

Bu ikisinin

arasnda ölüm bir

haldir

ki, bize

satar. Bu

iki

halin

birbiri-

ne

karmas

da

yorumu

yaplamayan,

sadk

olmayan

rü-

yalardr,

vesselâm.

UZUN

ÖMÜR

STEMENN SEBEPLER

i

*

Ey

sâlih kii

Sen

bil ki, Âdemolu

uzun ömrün

sevgisi-

ni

kalbinde

yaatr.

Bu

iki

sebepten

ötürüdür.

Bunlarn

biri-

si

cahillik, dieri

de

dünya

sevgisi'dir.

j



15

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Eer

dünya

muhabbeti

fazla

olursa ölüm

onu

sevdii

eylerden

ayrr.

Âdemolu

da bunu

düünür, ölümü

sev-

mez.

Onu

kendisine

düman

sayar.

Onu

kendisine

uygun

bulmaz]

nsan,

kendisine

uygun

gelmeyen

her

eyden

uzaklamak

ister.

Kalbini kendi

arzusuna

uygun

olan

ey-

lere

balar.

Bu

arzular

içinde

daima ömür

sürmek, mal

sa-

hibi

olmak,

kadnlarla evlenmek,

çocuk

sahibi olmak

gibi

istekler

vardr.

Bunlarn

gayesi

yeryüzünde

kalmaktr.

Ölüm

bütün

bu dileklerine

aykr

düer. Ölüm neymi

unu-

tur.

Eer

bir

lâhza

hatrna

ölüm

gelse

onu

sebepsiz

geri-

ye atar.

Kendi

kendisine:

—

Önümüzde

nice

zaman

vardr.

Kendi

önemli

olan

i-

lerimizi

daha

büyüdüümüz

zamanlar

yaparz

derler.

Fakat

büyüyünce

de:

—

Sabret, hele ihtiyar

olsun der.

Ama

yalannca

da:

—

Hele

u

binalar

tamam

edeyim,

oullarma ev-bark

yapaym.

O

zaman

gönlümü onlarn

düüncesinden

kurta-

rrm

der.

Topra

sular,

üstüne

tohum

eker. Yine:

—

Gönlümü ölüm

fikrinden

uzaklatrp

bundan kurtu-

lursam,

ancak

bundan

sonra

ibâdet

lezzetine

kavuurum

diye

yorumlar

yapar.

Böyle

bir

düman

onun gönlünü

kartrr,

onun kula-

n burar.

Bundan

ötürü

Âdemolu

ibâdetini geri

brakr.

An-

szn

da

ölüm

gelir.

bâdet

hasreti

cannda

kalr.

Cehen-

nem

ehlinin

feryad

çok kere

böyle ilerini

geriye

brak-

maktan

olsa

gerektir.

Yâni:



HÜCCETÜ'L-ÎSLAMMAM4

GAZAL

16

—

Cennet

hazrln

bugün veya

yarn

yaparm

deme-

lerinden

ötürüdür.

Bunlarn

hepsinin

asl

dünya

sevgisidir.

Hem

de

gafle-

tin ölümü

akla

getirmemesindendir.

Nitekim

Resûlullah

Efendimiz

öyle

buyurmutur:

—

Siz

neyi ve

kimi dilerseniz

dileyin,

sizden onu

geri

alacaklardr.

i

Ama

cehalet

udur

ki,

gençlie

güvenilir Hattâ u

bile

bilinmez

ki, bir

kii

yala-nnçaya

kadar

bin

genç

ve

bin

ço-

cuk

ölür,

gider.

ehirlerde

bundan

ötürü ihtiyarlarn says

azdr.

Çünkü

yalla

çok

az kii

eriir,

insanlarn

çou

da-

ha

yalanmadan

ölüp gider.

Cehaletin

bir

sebebi de

udur

ki,

insan

ksm vücudu

salam ve

salkta iken

anszn ölü-

mün

gelmesini

uzak sanr. O

kadar bir eyi

bilinmez ki, an-

szn

gelen

ölüm

ne

kadar enderse,

hastaln

anszn

gel-

mesi

öyle

ender

deildir. Hastalk

anszn

gelince

ölüm

de

anszn

gelebilir.

O

halde insan

ölümün göz

önünde

bir

gü-

ne

gibi parlayp

durduunu

bilmeli.

O

günein önüne

bir

gaflet bulutu

getirip

daima

onun

gölgesinde

yaamay bir

rahatlk

bilmemelidir.

I

UZUN

EMELDEN

KURTULMANIN

ÇARES

|

Uzun

emelden

kurtulmann

çaresi,

onun

sebebini orta-

dan

kaldrmakla

olur. Sebebi

ise

bilindLj

imdi onun

gide-

rilmesine,

çaresine

bakmal.

Dünyasevgisinin atlmas

ça-

relerini

bundan

önce

açklamtk-

Sözün ksas

bir kimse

dünyay

bilirse

dünyay

sevmez.

Onun

lezzetinin

birkaç

gün

olduunu

bilir. O

lezzet

de

çaresiz

olarak

ölümle bâtl

olur.SSimdiki

zamanda

da

bulanklktan ve

acdan,

belâdan



17

=

ÖLÜM

ve

KIYAMET

uzak olmad,

hiç

bir kiinin

bunlardan sâfî kalmad

bili-

nir.

Bir kii

âhiretin

baki

kaldn

ve insan ömrünün

ksal-

n

düünürse

unu

anlar ki, âhireti

dünyaya

satan, rüya-

snda

birkaç

akçeyi

uyanklnda

bin

altndan

üstün

gören

gibidir.

Zirâ,

dünya

uyku ve rüya

âlemine

benzer.

Hadîs-i

erifinde

Resûl

(S.A.V.) öyle

buyurmutur:

—

nsanlar

uykudadrlar.

Öldükleri

zaman uyanrlar.

Ama

cehlin ilâc,

tertemiz

düünceler ve

gerçek

mârifet-

i

le olur.

öyle bilinmeli

ki, ölüm

kimsenin

elinde deildir.

n-

sann

kendi

diledii

zamanda

gelmez.

Ne zaman

gelecei

de belli

olmaz.

Bunun için,

gençlie

veya baka bir

eye

de

güven

duyulmamaldr.

]

UZUN EMELN

DERECELER

nsanlar

ömür

ve

emel

uzunluunda

ayr

ayr

düün-

mektedir.

Kimi

kiiler

dünyada

süresiz

kalmak

isterler.

Ni-

tekim

Cenâb- Hak

öyle buyurur:

Sizin

kiminiz

bin

yl ömrü

olmasn

ister. (Bakara

Sûresi:

96).

Kimi kii olur

ki,

bir yldan

ziyâde

ümitlenmez. Gelecek

yl

için

tedbir

almaz. Kimi kiiler

olur ki,

bir

günden ziyâde

umutlanmaz

ve ertesi

günü

tedbirinde

bulunmaz. Nitekim

sâ aleyhisselâm

öyle demitir:

—

Yarnki

rzkn için

gam yeme.

Eer ömür

kalmsa

rzkn

da kalr.

Eer ömür

kalmamsa,

bakalarnn

rzk

için

niçin

zahmet

çekersin?

Kimi kii

olur ki:

Bir saatlik

bile

yaama

umudu

yoktur.

Nitekim

Resûl

(S.A.V.) teyemmüm

ederken

su

istedii va-

kit:



HÜCCETlFLjSLAM MAM-I

GAZAL

=

1

—

Olur

ki,

su

bana

erimeden ecel erer

diye buyurdu.

Yine

kimi kiiler vardr ki, ölüm onun

gözü önünde olur.

Öyle ki,

hiç

bir zaman

gözünün

önünden gitmez.

Nitekim

Resûl

(S.A.V.)

Muâz bin

Cebel'e (Allah ondan raz olsun)

öyle sordu:

—

Ey

Muâz mânn

hakikati

nedir?

Muâz bin

Cebel

de

u

cevab

verdi:

—

Hiç

bir

adm

atmadm

ki,

ikinci bir

adm

atmak

için

düünmü

olaym

^nsanlarn bir

çou

bu yolda ayr

ayr düünceye sahip-

tir. Eer bir kimsenin

ümidi bir

ay

kadarsa,

ümidi krkgün

olandan

fazileti daha ziyâdedir.

Bu

dereceler onlarn ile-

rinden

belli

olur]Meselâ

bir kiinin yolculukta

iki

kardei ol-

sa

biri

bir

ay

içinde,

ötekisi

bir

yl

içinde

geri

dönecek

olsa-

lar, önce

ilk

geri dönecek

olan

kardei

için hazrlk

tedbirin-

de

bulunur.

kinci

kardeinin hazrln

geri brakr.

Her kii

kendisini

ksa emelli sanr.

Lâkin

onun

niâne-

si,

yapaca

ileri

çabuk

yapmaa komas, her ald

ne-

feste

ecelin

kendisine mühlet

verdiini

ganimet

bitmesidir.

Nitekim

Resûl

(S.A.V.)

öyle

buyurmutur:

—

Be

ey

gelmeden önce u

be

eyi

ganimet

bilin:

1

—

htiyarlk gelmeden

gençliin,

2

—

Hastalk gelmeden

shhatin,

3

—

Meguliyet vakti

gelmeden

bo

zamann,

4

—

Ölüm

gelmeden

hayatn,

5

—

Fakirlik gelmeden

önce

zenginliin kymetini bilin.



19

======

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Yine

Resûl (SAV.) öyle buyurdu:

Sizin

her

birinizin

dünyadan

bekleyecei eyler

ancak

unlardr:

1

—

Ya azdrc

zenginlik,

2

—

Ya unutturan

yoksulluk,

3

—

Ya fesada

veren

hastalk,

4

—

Ya

insan kayd altna alan ihtiyarlk,

5

—

Veya hzl bir

ölüm,

6

—

Yahut

mehur

yalanc

deccâl

ki,

o

errin deccâl-

dr,

7

—

Ya

da tez

gelen kyâmettir.

Yine Resûl (S.A.V.)

öyle

buyurmutur:

—

ki nimet vardr ki, insanlarn

çou

onlarda aklanm-

lardr: Birisi

shhat, öbürü

bo

zaman frsatdr.

Bir

hadîs-i

erifte

öyle

denilmitir:

—

Sûr'a

birinci

kez üflemek demi

geldi.

Onu ikinci kez

üflemek

takip edecektir.Ölüm de bütün

arliyle gelmi

olacaktr.

Resûl

(S.A.V.) ashâbn gaflette gördüü

zaman,

onla-

rn ara yerinden dik bir

sesle

öyle buyururdu:

—

Gerçek

olarak size

ölüm gelecektir. Ya saadetle, ya

ekavetle

size

eriecektir.

CAN

ÇEKMENN

DDET

Âdemouluna

can çekmenin

acsndan baka iddet

ve

elem

olmasayd

bile,

eer

akll

bir

kii

ise,

onun

korkusun-

dan,

düya

lezzetinden

hiç

bir

lezzet

duymam

olmas

ge-

rekirdi.

Çünkü o:



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM I GAZAL

==

20

4

—

Oda

kapsndan

içeri bir hrsz girse,

bir

topuzla

ba-

na vursa

diye

düünse,

korkudan

uyuyamaz ve

uykunun

tadn

alamaz.

Belki

hiç

bir

hrsz

gelmeyebilir.

Ama

Mele-

kil-Mevt'in (ölüm

meleinin) gelmesi ve

cann almas

mümkün ve

mukadderdir. Takdir-i

lâhi'dir. Bu

ise

bir hay-

dudun gelip baskn yapmasndan, ban topuzlamasn-

dan daha

korkunçtur.

Böylece:

—

Ben ölümden korkmam demek gafillikten baka

bir

ey

deildir.

Can çekimenin

ac

ve

zahmetleri

için

bütün

din büyük-

leri söz

birlii

etmiler ve:

—

Can verme,

bir

kimseyi klçla yaralamaktan yahut

testere

ile ikiye

biçmekten

daha çetin, daha zordur demi-

lerdir.

L

Sen bil

ki,

yarann

acs

undan

olur

ki,

bir

uzvumuz

ne

zaman

yaralansa,

ruhumuz ondan

haber alr. Ve

açk

bir

gerçektir

ki,

klç

yaras. ruha

büyük

bir

strap

verir.

Bun-

dan

ötürüdür ki,

atein acs

bütün vücut parçalarna ge-

çer, dalr. Can çekime öyle

bir

acdr

ki,

yalnz ruhta

be-

lirir ve ruhun bütün

varl

o acya

boulur.

Can veren

kii-

nin

susmas,

ses

çkaramamas,

güçsüzlüündendir.

Öyle

ki, can vermenin güçlüünden ötürü

dil tutulur. Akl

ak-

na

döner. Bunu

da

ancak bunu

tadan,

bu

hâli

yakînen

gör-

mü

olan,

ya da

nübüvvet

nuru ile

bu

hali görmezden

ön-

ce

bilmi

olan

bilir.' Nitekim

sâ

aleyhisselâm öyle demi-

tir:

—

Yâ

havâriyyûn Dua edin, tâ

ki,

HakTeâlâ

benim

ca-

nm

almay

kolaylatrsn Ben

ölümden

o kadar

korkuyo-

rum

ki,

ölümün

verdii

bu

korkudan öleceim.



21

=====

^^

ÖLÜM ve

KIYAMET

Resûl (SAV.) de

ölüm dakikalarnda

öyle

derdi:

—

Ey

Allah'm Sen

Muhammed'e

can

vermeyi

kolay-

lat

r.

Hazret-i Aye Hatun (Allah

ondan

raz

olsun)

öyle de-

di:

—

Bir kiinin can

vermesinin kolayl

olsa

ben, o kolay-

lktan ümitlenmem.

Çünkü, Resûlullah'n

can

vermesinin

güçlüünü

gördüm

ve

ölüm

vaktinde

Resûlullah

öyle der-

di:

—

Ey Allah'm Bu

ruhu

kemiklerimin

arasndan

ve sinir-

lerimin

içinden

çkar Sen bu

zahmeti bana

kolaylatr.

Resûlullah

Efendimiz

ölümün

vasfn anlatr,

öyle bu-

yururdu:

—

Ölüm

acsn

çekmek

üç

yüz

klç

vuruu

gibidir.

Yine Resûl (S.A.V.)

öyle

buyurdu:

—

Can vermenin en kolay

yün

yuma

içinden

dikenli

bir

dal

çekmek gibidir

ki,

kolaylkla

ayrlmas

mümkün

de-

ildir.

}

Hazret-i

Ömer'e (Allah ondan

raz olsun)

Kâ'bül-Ahbar

sordu:

—

Can

çekimenin hâli nicedir?

O

da

ona

u

cevab

verdi:

—

Bir

dikenli

aac

bir

kimsenin

gösüne

soksalar

ve

her diken

bir

damara

girse,

güçlü

bir kii

de

o

dikeni

da-

r

çekse

ne

ac

duyulursa,

ite

ölürken

can

çekmek

de

o

aclara benzer.



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

22

CAN

ÇEKMENN

KORKULARI

l

Can çekimede,

bu anlattmz

eylerden

baka

üç

büyük belâ vardr.

Birinci

Belâ: Melekül-Mevt

(Ölüm

Melei)

olan

Azrail'in

yüzünü görmektir

ki,

bir haberde

öyle

gelmitir:

brahim

aleyhisselâm

can

alc

melee:

—

Seni, günah

olanlarn

cann

aldn

ekilde

görmek

isterim

dedi.

'

Ölüm

Melei:

—

Buna

güç

getiremezsin

dedi.

brahim

aleyhisselâm

da:

—

Öyle

görmünmeni istiyorum

diye

srar

etti.

Ölüm

Melei

de kendisini ona

o

surette

gösterdi.

bra-

him,

o zaman karsnda

bir kii

gördü

ki,

kapkara

ve çir-

kin bir

yüzü vard.

Pis bir

koku

yayyordu.

Kllar diken

di-

ken

kabarmt.

Kara giysiler

giyinmiti.

Azndan

duman-

lar

ve

ateler

fkryordu.

brahim

aleyhisselâm

hemen

dütü,

bayld.

Akl

bana

gelince

Ölüm Meleini

yine ken-

di

biçiminde gördü

ve:

—

Ey Melekil-Mevt,

dedi.

Eer

âsî bir kii seni ölmez-

den

önce

bu

sûrette

görse

ona

bu

korku

yeterlidir.

Ama

Allahü

Teâlâ'nn

buyruuna itaat

edenler,

bu

kor-

kudan

kurtulmulardr.

O

Melei

gayet

güze

bir

görünü

içinde görürler.

Öyle

ki,

âhirette, onun

yüzüne

bakmakla

duyduklar rahatlktan

baka

hiç

bir

rahatlk

bulmasalar»

bu

da

onlara

yeterli olur.





HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I GAZAL

==

24

Melei hemen

onun

cann ald.

Oradan

da

ayrlp

gitti.

Pa-

diah

da

cansz

olarak atndan

yere yuvarland.

Ölüm

Melei

oradan

bir

mü'minin

evine

geldi.

Ona:

—

Sana söyleyecek gizli bir sözüm

var

dedi'.

O kii:

—

Söyle,

nedir? diye

sordu.

Ölüm

Melei:

—

Ey

kii

Ölüm Melei

dedikleri

Melek

ite benim

de-

di.

O da:

—

Merhabaaa

Geç

geldin.

Seni

bekliyordum

zaten

imdiye kadar

hiç gazi bir kimse

benim yanma gelmi de-

ildi.

te,

buyur,

al

canm

dedi.

Ölüm Melei:

—

Biraz otur. Ne

hacetin varsa

onu

gör.

Ne

iin

varsa

onu

da

yap

dedi.

Mümin kii:

—

Benim

Allahm'a varmaktan baka

önemli iim yok-

tur

dedi.

Ölüm Melei de:

—

Öyleyse

ne

halde dilersen

cann

o

ekilde

alaym

dedi.

Mü'min

kii

de:

—

Sabret ki, abdest alp namaz klaym

Ben

secde

ha-

linde

iken

sen de

canm

al dedi.



25

=

ÖLÜM ve

KIYAMET

Ölüm

Melei

de onun

dedii

ekilde ruhunu

kabzetti.

A'me buyurdu

ki:

—

Ölüm Melei,

Hazret-i

Süleyman'n

yanna girmiti.

Süleyman'n nedimelerinden birisine keskin keskin

bakt.

Ölüm Melei dar çknca o

nedime:

—

Ey

Süleyman

O

bana keskin

baklarla

bakan

kim-

di?

diye sordu.

Hazret-i Süleyman:

—

O, Ölüm

Meleiydi

dedi.

Nedime:

—

Yoksa benim canm almak m

diliyordu?

Ne

olur,

rüzgâra

ferman

buyur,

beni

Hindistan'a götürsün

diye ri-

cada

bulundu.

Eer

bir daha

o

buraya

gelirse

beni

görme-

sin,

bulamasn,

dedi.

Süleyman'n ferman

ile yel

o

kiiyi

Hindistan'a

götürdü.

Ölüm Melei

tekrar

Süleyman aleyhisselâm'n yanna

ge-

lince:

—

Ey

Melekül-Mevt

Benim

o

nedimeme

dik

baklarla

bakmtn. Neden ötürü öyle

baktn?

diye

sordu.

Melek

de:

—

Bana

Hisdistan'a gidip

onun cann

almam

emir

bu-

yurulmutu.

Varaym onun

cann

alaym

dedim.

Sana

u-

ramtm. Onu

burada

gördüm

Onun

bir anda nasl

Hin-

distan'da

bulunabileceine atm,

kaldm. Vaktâ ki,

Hin-

distan'a

vardm.

Onu orada

gördüm.

Cann

aldm, dedi.

Bu

hikâyelerden maksadmz, Ölüm

Melei

görmeme-

nin çaresi olmadn bildirmektedir.



HÜCCETÜ'L-SLAM ÎMAM-I

GAZAL

=

26

[kinci

Belâ: Kirâmen Kâtibeyn'i görmektir ki, onlar

ölen

kiinin üstüne

müekkel

koymulardr. Onu gözetlerler. Ha-

berde

gelmitir

ki,

bu

iki

melek ölümün

son

deminde

o

ki-

iye görünürler? Eer

HakTeâlâ'ya

itaat

etmi, buyruklar-

n yerine getirmi bir kimse

ise

ona:

—

Allahü

Teâlâ sana

hayrl karlklar, ivazlar versin

Bizim

katmzda

çok

tâat

kldn. Bizi rahat ettirdin derler.

Âsi ise:

—

Bizim önümüzde çok günahlar,

çok yasaklanm

i-

ler iledin Bizi

honut klmadn

derler.

te

bu

vakit,

ölünün

gözünü havaya diktii

ve bir daha

yummad

zamandr.

[^Üçüncü Belâ:

Kii,

kendi âhiret mekânnn Cennette

mi,

Cehennemde

mi

olduunu

görü?

ki,

eer

Allah',

Al-

lah'n sevdiklerini

seven ve onlarn yolunda giden bir kim-

se ise

Ölüm Melei ona:

—

Ey

Hak

Teâlâ'nn

dostu

Sana müjdeler

olsun

Sen

cennetliksin

derler.

Günahkâr

kula

da:

—

Ey

Hak

Teâlâ'nn

düman

Sana

Cehennem

müjde

olsun

derler.

Bu halin

acs

can almak acsnn

iki

kat olur. (Bundan

Allahü Teâlâ'ya snrz.)

Bu yolda Resûl

(S.A.V.) öyle

buyurmutur:

—

Sizden

bir kii,

nereye

varacan

bilmeden,

hattâ

Cennet'teki

veya Cehennem'deki

yerini görmeden

dünya-

dan

dar çkmaz.



27

ÖLÜM

ve KIYAMET

Bunlar

u hallerdir

ki, dünyada

görülür, kabirde

ve ka-

birden

sonra

görüleceklere

göre çok

küçük

ve

hafif kalan

eylerdir.

KABRN

ÖLÜ LE

KONUMASI

Resûl (sallâllah aleyhi ve sellem) öyle buyurdu:

\

—

Ölüyü

kabre koyduklar zaman kabir

ona

öyle

der:

Vay

sana,

ey

Âdemolu

Sen

neye

marur

oldufidft.

Sen

bilmiyor

muydun

ki, ben

mihnet eviyim,

yalnzlk

eviyim ve

karanln

eviyim? Ylanlar,

akrepler

duraym?

Âsilerin

zindanym.

Sen neye

aldandn? Oysa yanma

gelince he-

men

kaçardn

akna dönmü biri

gibi

bir

aya

geri ba-

sard.

Yine

haberde

gelmitir

ki,

Resûl

(S.A.V.)

öyle

buyur-

mutur:

—

Allah'n

buyruuna

itâât eden kulu

kabre

koyarlar.

O

kiinin iyi ameleri onun çevresini sarar. Ve onu

muhafaza

altna alrlar. Ayann

ucundan

azab

melekleri

gelirler.

NAMAZ,

onlar

karlar:

—

Onun yanna

varmayn

O,

Allah

için

ayakta

çok

dur-

mutur

der.

Melekler

ölünün

ba ucuna

ilerler. ORUÇ, o zaman

on-

larn

karsna

dikilir:

—

Onun yanna

varmayn,

o

Allah

yolunda

çok susuz-

luklar

çekti

der.

Sonra

azap

memlekleri

ölünün

yanna

gelirler.

O

za-

man

SADAKA

karlarna

çkar

ve:



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I GAZAL

28

—

Buna dokunmayn.

O, bu

eli ile çok sadaka

vermi-

tir der.

Melekler

ardndan

gelince

HAC

ve

GAZA

dile

gelerek

onlara:

—

Ona

demeyin

O

Hak

Teâlâ'nn

yolunda

zahmetler

çekmitir

derler.

O

zaman melekler

o

ölüye:

—

Sana

bu

makam

mübarek

olsun

deyip

çekilirler.

Ondan sonra

RAHMET

MELEKLER

gelirler.

Cen-

netten

bir yatak

getirirler.

Yata

döerler.

O

kiiye

kabri

gepgeni

ederler. Gözün görebildii yere kadar

kabri

ge-

niler.

Sonra Cennetten

bir

kandil asarlar.

O

mübarek ölü

tâ

Kyamet Gününe kadar o

kandilin

nuru ile aydnlanr.

Abdullah

bin

Ubeyd

(Ondan

Allah

raz

olsun)

Resûlulah

Efendimizin öyle

buyurduunu

rivayet

etmitir:

—

Ölü, kabre konunca

cenazesinin

ardndan gelen

ii-

lerin

ayak

seslerini iitir.

Herkes dönüp gider. Onunla ko-

nuan kimse kalmaz. Onunla konuan imdi

kabirdir.

Kab-

ri

ona:

Benim vasfm, benim

heybetimi ve benim darl-

m

sana

nice

kez söylememiler

miydi? Benim için ne

amel iledin,

ne hazrladn?

der.

MÜNKER

ve

NEKR'N

SORULARI

Resûl

(sallâllahü aleyhi

ve

sellem)

öyle

buyurdu:

[ Kul

ölünce

ona

iki

melek

gelir.

kisi

de

kapkara

yüzlü,

gök gözlü

melektir.

Birinin

ad

Münker, ötekisinin

ad

Ne-

kir'dir.

Bu iki melek

kula:



29

ÖLÜM

ve KIYAMET

—

Hak

Teâlâ'nn

ve

Peygamberin

hakknda

ne dersin?

diye

sorarlar.

Eer

kul

mü'min

olursa:

Hak

Teâlâ

birdir ve

Muhammed

O'nun

Resûlü

ve

kuludur.

Bundan

sonra

yet-

mi

arn

genilii

ve

yetmi arn

uzunluu

kadar

kabre

genilik

ve

büyüklük

verilir.

Kabrin

her

köesi

nurla

doldu-

rulur

ve

ona:

Rahat

rahat

yat burdal

derler.

O da:

Beni,

kavmim

ve

akrabamn

yanna koyun

Onlar

benden ha-

berli

edin

der. Melekler

de ona:

Burada

yat.

Yeni

bir gelin

nasl

uykuya

varrsa

öyle

uyu.

Seni hiç

kimse

uyandrmaz.

Ancak

çok

sevdiin

birisi

uyandrabilirîderler..

Allah

esirge-

sin

eer

o münâfk

bir

kii

ise

ona: Hak

Teâlâ'y

ve

Pey-

gamberi

nasl bilirsin?

diye

sorduklarnda

der

ki: Halkn

azndan

bir

eyler

iitirdim.

Söylenip

dururlard.

Ben

on-

larn

dediini

derim

diye cevap

verir.

O zaman

topraa:

Onu

sk denir.

Yer

onu öylesine

skar

ki,

kaburga

kemikle-

ri biribirine

girer.

Böylece

Kyâmete

kadar

azapta

kalr.

j

Resûlullah

Efendimiz,

Hazret-i

Ömer'e

(Allah

ondan

ra-

z

olsun)

buyurdu

ki:

Ey

Ömer

Kendini

nasl

görüyorsun?

Sen

ölünce

adamlarn

sana

bir

mezar

kazarlar

ki,

dört

arn

uzunlu-

unda, bir

arn

ve bir

kar

geniliindedir.

Ondan

sonra

seni

ykarlar

ve

kefenine

sararlar.

O kabire

koyarlar.

Üstü-

ne

toprak

döküp

geriye

dönerler.

Sonra

sana

kabir

yolda-

Münker

ve

Nekir

gelir.

Onlarn

sesleri

gök

gürültüsü

gi-

bidir.

Gözleri

imek

çakar

gibi

olur. Kllar

yerde

sürünür.

Dileriyle

mezarnn

topran

yararlar.

Seni

tutarlar,

kald-

rp

silkerler

ve

sarsarlar.

Ömer

de

Resûlullah

Efendimiz'e

öyle

sordu:

—

Ey

Allah'n

Resûlü

O

lâhzada

benim

aklm

bamda

olur

mu?



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

30

Resûlullah:

—Olur

yâ

Ömer dedi.

Hazret-i

Ömer

de:

—

Korkmam

öyleyse

Ben

onlara kâfi

gelirim

dedi.

Bir

hadîs-i

erifte

öyle

buyurulmutur:

—

Kâfire kabirde

iki canavar

satatrrlar.

Bunlarn

ikisi

de

kör ve

sardr. kisinin

de elinde

demir

bir srk

vardr

ki,

balar

develere

su

verilen

kovalar

kadardr.

O

srkla

onu

döverler.

Tâ

kyamet

gününe kadar

bu

hâl

sürer.

Ne

gözü vardr

ki, görüp

acsn,

ne

kulaklar

vardr

ki, iitip

efkat göstermi

olsun.

Hazret-i

Aye

(Allah

o kadndan

raz

olsun)

öyle

bu-

yurdu:

—

Kabrin

öyle

bir

skmas

vardr

ki,

eer

ondan

bir

kii

kurtulabilseydi Said

bin

Muâz

kurtulurdu.

Hazret-i

Enes

(Allah ondan

raz

olsun)

öyle dedi:

—

Resûiullah'n

kz Zeyneb,

Allah'n

dâvetine

uymu-

tu. Onu mezara

koydular.

Babas

Resûlullah

Efendimiz'in

yüzü

batan

baa

sarard.

Yüzünün

rengi

eski halini

aln-

ca,

biz:

—

Ey

Allah'n

Resûlü

dedik.

Bu

ne

haldir

ki,

sana gel-

di?

Oda:

—

Kabrin

sktrma

safhalarn ve

azabn

hatrladm.

Bana,

ona

edilecek

azabn

az

olaca

bildirilmiti.

Ama

ka-

bir

onu öyle skt

ki,

bütün âlem

iitti.

Resûlullah Efendimiz

sonra

unlar

buyurdu:



31

ÖLÜM ve

KIYAMET

—

Kâfirlere kabir

azab

u

biçimde olsa

gerektir

ki,

dok-

san dokuz

ejderha

iledir.

Hem

ejderha

bilir

misiniz

ki, dok-

san dokuz ylandr ve her

birinin yedi

tane ba

vardr.

Ölü-

yü

kimi

zaman srr,

kimi

zaman yalarlar.

Kimi

de tenine

zehirlerini

aktrlar.

O

zehirle

onu

iirirler.

Bu

hâl kyâ-

met'e kadar böyle sürer,

gider.

Yine

Resûlullah

(S.A.V.)

öyle buyurdu:

—

Kabir.âhiretin

ilk uradr.

Eer

kabir kolay olursa,

ondan

sonraki

duraklarda

ii daha

da

kolay

olur,

eer

zor

olursa

sonrakiler

daha

da

zorlar.

Ey

lâhî srlara

ermek isteyen

Sen

bil

ki,

kabirden son-

ra

gelen, sûrun

üflenmesidir.

Ona

Nefha-i

Sûr

denir.

Ondan sonra Kyamet Günü'nün

uzunluu,

scakl

ve

ter döktürmesi

gelir.

Bundan

sonra

gelen,

günahlarn

soruturulmas

korku-

sudur.

Ondan sonra da Amel

Defteri'nin

sadan

m

verilir, sol-

dan m verilir korkusu

gelir.

Daha

sonraki

korku

Maher

halknn

arasnda rezil

olmak,

knanmak

korkusu

vardr.

Daha sonra terazi korkusu gelir.

Kii:

yilikler kefesi

mi

ar

gelecek?

Kötülükler

kefesi

mi

ar

gelecek?

diye

korkar.

Bundan

sonra

hasmlara

zulmetmesi

sorulur.

Onlara ce-

vap

vermek

korkusu da

vardr.

Ondan sonra

Cehennem'deki zebâniler

korkusu

vardr.

Bundan

sonra

da:

Boyunlara geçirilen

zincirlerin, ylan-

larn, akrep ve

haerelerin korkusu

vardr. Bu

azaplar

da

iki türlüdür.

Biri

Cismânî

Azâb,

ötekisi

de

Ruhânî

Azâb'tr.



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

—

32

KABR

EHLNN

HKÂYELER

/

Bu

âlemde

olan

kiilere

ölmülerin

halini

bilmenin

yolu

yoktur. Yalnz

Mükâefe

(yâni

Allah'n

evliyasnn

kefi)

ile

bilinir ve

örenilir. Veya uyku

âleminde

yahut

uyanklk

âle-

minde bu

mükâefe

olur. Fakat

duygularmzn o

gayb

âle-

mine

hiç bir yolu

yoktur.

Ölmüler,

öyle bir

âleme erimi-

lerdir ki, bu

be

duygumuzun

hepsi,

onlar anlamaktan

uzaktr^Nitekim

kulak,

renkleri,

ekilleri

görmekten

uzaktr.

Ancak

Âdemolundan

gaybn

gizli

hallerini

kefedecek bir

özellik

vardr ki,

zâhirî duygularn

zahmetleri

ve

dünya

megaleleri

ile

örtülü

kalmtr.

Âdemolu

uykuya

varnca

örtüsünde

bulunduu

megaleden

kurtulur.

Hâli

de

ölmü-

lerin haline

yaknlar.

O

ölmülerin

yaaylar,

halleri

ona

açlmaya

balar.

Yine bu

özellikten ötürüdür

ki,

ölüler

de

bizden

haberli

olurlar.

O

zaman

da

bizim

güzeramellerimizle

sevinirler,

günahlarmzdan

ise

kayglanrlar.

Nitekim

bu

da

Peygam-

ber

Efendimiz'in

hadîs-i

erifinde

bildirilmitir.

Onlarn ha-

ber

almalar

Levh-i Mahfuz

aracl

iledir. Baka bir vas-

ta

ile

deildir.

Çünkü gerek

bu

dünyadakilerin,

gerek öteki

dünyadakilerin

halleri Levh-i

Mahfuz'da

yazlmtr. Âde-

molunun

Levh-i

Mahfuzla

ilgili olursa

öteki

âlemdekilerin

halleri

Levh-i

Mahfuz'dan

bilinir.

Onlarn da

Levh-i

Mah-

fuz'la

ilgisi olduu

için

onlar

da

bu

dünyadadakilerin

halini

oradan

bilirler.

Levh-i

Mahfuz'un

benzeri

u

ayna gibidir

ki, her eyin

ekli

o

aynada

görünür.

Âdem'in ruhu

da

bir

ayna

gibidir.

Ölenlerin ruhu da

ayna

gibidir.

Bir ayna,

karsnda

bulu-

nan bir

aynann

içindekilerini nasl

tekrar

gösterirse Levh-i

Mahfuz'da

yazlanlar

da

bizim ve

ölmülerin

ruh

ayna'arn-

da

öyle

görülür. Ama

sanma

ki,

Levh-i

Mahfuz

aaçtan, ya

da

kumatan

veya

baka

bir eyden

yaplmtr. O,

ba



ÖLÜM ve

KIYAMET

gözü

ile görülmez. Bunun

imkân

yoktur. Orada

yazlm

olan yazy

okuyamayz.

Onun

benzeri

olan

bir

eyi gör-

mek

istersen bunu

kendi

varlndan

iste.

Çünkü

bütün

ya-

ratlmlarn

bir

örnei

de

sende

vardr.

Tâ

ki,

o

vasta

ile

bütün eyleri

bilmek belki sana yol

olur. Lâkin sen

kendi

özünden

gafilsin.

Ya baka

eyleri nasl

bilebilirsin?

Levh-i

Mahfuz'un

örnei,

hâfz

olan

bir kiinin

dima-

dr.

Hâfz kii bütün

Kur'ân' ezberler. Sanki

Kur'ân

beyni-

ne

yazlmtr.

Kur'ân'

sanki dimanda

yazl

olarak

görür.

Ama bir

kii dima zerre zerre ayrsa

ve

ba

gözü

ile on-

lara baksa,

Kur'ân'n

bulunduu

yeri

orada

göremez.

Böy-

lece

sen

de

Levh-i Mahfuz'da,

eyann yazln bu

cins-

ten

bilmelisin.

Levh-i Mahfuz'da

yazlan

eylerin

ucu-bu-

ca yoktur.

Bamzn

görünen

gözüyse

sonu olan

eyle-

ri görür, baka

bir

ey

görmez. Böylece

sonsuz olan

bir

e-

yi, sonu

olan

bir

eyde

nak-i mahsusla

tasvir

eylemenin

yolu yoktur.

Böylece Yüce

Allah'n Levhas,

Kalemi ve

onu

yazan

el,

hiç

senin bir

eyine

benzemez. O'nun

kendisinin

de sana

benzerlii yoktur.

Maksadmz,

gayb

âlemindeki-

lerin bizim

de

onlardan haber

almamzn imkânsz

olmad-

n

anlatmaktr. Nitekim

rüyada

da

görürsün

sen

Ölüleri

güzel veya

çirkin

halle görmek, onlarn

diri

olduuna

veya

—Allah

esirgesin—

azapta

olduuna

bir

delildir.

Onlar

yok

olmu deillerdir.

Nitekim Kur'ân-

âzimüan onlarn

diri

olduklarn

u

âyet-i

kerimede bildirir:

Onlar ki, Hak yolunda ehld

olmulardr,

siz onlar

ölülerden sanmayn.

Aksine, onJar

yayorlar, diridir-

ler.

Rablerinin katnda

rzklanmlardr.

Allahü Te-

âlâ'nn

kendilerine

fazlndan

verdii eylerde

ferah

bu-

lucudurlar.

Arkalarndan henüz

(ehit

olup) kendileri-

nin

derecelerine

erimeyenlerle

beâret

bulucudarlar;

onlar için korku

yoktur, onlar

mahzun da

olmazlar.

(Âl-i

mrân

Sûresi:

169-170).



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I GAZAL

34

RÜYA

YOLU

LE

ÖLÜLERN

HALLERNN

BLNMES

Resûlullah (sallâllahü

aleyhi ve sellem) öyle buyurdu:

—

Bir kimse beni

rüyada

görürse

gerçek

bilsin

ki,

o

rü-

yada

beni

görmütür.

Çünkü eytan benim klma gire-

mez.

Hazret-i

Ömer

(Allah

ondan

raz

olsun)

dedi

ki: Resûlul-

lah'

rüyamda

gördüm

ki, bana kar bir üzüntüsü

vajd.

O'na:

Yâ

Resûlâllah

Ne oldu?

dedim.

O da: Oruçlu

ekin

karn

öpmemek

elinden

gelmez

mi?

diye buyurdu. Evet

Oruçlu

iken

ev halkn öpmek gerçi haram

deildir.

Fakat

yaplmamas

daha iyidir.

Nitekim

Hazret-i Ömer bundan

sonra oruçlu

iken

karsn

hiç öpmedi. Sddtk

olanlarda

böyle

birey

ho

görülmez.

Belki

bakalarnda

göz

yumu-

labilir, müsamaha

gösterilir.

Ömer

bin Abdül-Aziz dedi

ki:

—

Ben

Resûlullah

Efendimizi rüyamda

gördüm. Ebû

Bekir

ve

Ömer'le

oturuyordu. Ben

de

birlikte oturdum, an-

szn

Ali

ile Muâviye'yi getirdiler,

bir

odaya sokup kapy ka-

padlar.

Ali

(Allah

ondan

raz

olsun)

hemen

odadan

dar

çkt

ve:

—

Hüdâ

hakk

için benim hakkm verdiler dedi.

Sonra

da

ardndan Muâviye hzla

çkt:

—

Beni

de

Hüdâ hakk için baladlar dedi.

Zübeyde'yi

rüyada gördüler. Ona:

—

Hak Teâlâ

sana ne kld? dediler.

Zübeyde:

—

Hak

Teâlâ

beni

yarlgad

ve bana rahmet kld dedi.



35

==========^^

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Ona:

—

Kâbe

yolunda nafaka kldn

maldan

ötürü

mü?

de-

diler.

Oda:

—

Onlarn

sevab

o

maln sahiplerine gitti.

Beni

ise

niye-

timden

ötürü

yarlgad

dedi.

Süfyân- Sevrî'yi

rüyada gördüler. Ona:

—

Hak Teâlâ

sana

ne kld? dediler.

O da:

—

Bir

ayam srat

köprüsünün

üstüne

koydum,

birini

de Cennet'e astm dedi.

Ahmed bin el Havârî dedi ki:

—

Bir

kadn

rüyada

gördüm. Onun güzelliini hiç

bir

eyde

görmemitim.

Onun

yüzü,

parlaklkta

imek

nuru

gi-

biydi.

Ona:

—

Bu

senin

yüzünün parlakl

nereden

geliyor? dedim.

O:

—

Hatrnda

mdr

ki, filân

gece

Hak

Teâlâ'y anp alar-

dn dedi.

—

Hatrmdadr

dedim.

Kadn

da:

—

Senin gözünün

yan

yüzüme sürdümdü.

Bütün

bu

nur ondandr dedi.

Kettânî, Cüneyd-i

Badâdî

Hazretlerini %ada gördü

ve

ona

sordu:

—

Hak

Teâlâ sana

ne

kld?

Cüneyd de u

cevab

verdi:





37

========^

ÖLÜM ve

KIYAMET

—

Rahmet

eyledi dedi.

Yine:

—

Yâ

Abdullah

bin

Mübarek'in

hali

nedir? diye

sordular.

O da:

—

Ona her

gün

iki

kez

izin verirler,

Hak

Teâlâ

Hazretle-

rini görür,

dedi.

Mâlik bin

Enes'i

rüyada

gördüler. Ve

ona:

—

Hak

Teâlâ

sana

ne

yapt?

dediler.

Oda:

—

Osman

bin

Affan'dan iittiim

bir sözle rahmet

kld.

Ne zaman bir cenâze

görse:

Sübhane'l-hayyi'llezi

lâ ye-

mût

—

Tebih ederim

o

Allahü

Teâlâ'y

ki,

diridir

ve

ölmez,

buyururdu,

dedi.

Hasan-

Basrî

(Allah

rahmet

eylesin),

Allah'n

emrine

boyun eip

O'na

kavtuu gece

bi jjkii rüyasnda

gök ka-

plarnn açldn

ve

öyle

nidâ

edildiini

duydu.

Bu ses:

—

Hasan,

Hak

Teâlâ'y gördü

ve

Rabb

ondan honud

oldu diyordu.

Cüneyd-i

Badâdî,

eytan

rüyada

görmütü.

Badat

çarlarnda çplak dolayordu.

Cüneyd

ona:

u

Âdemo-

ullarndan utanmaz msn? diye sordu.

eytan da:

Bunlar

adam

deil ki dedi.

Adam

olan

onlardr ki,

unîziyye Mes-

cidinde bulunurlar.

Hem

de

beni

zebûn

klm, âciz

brak-

mlardr,

dedi.

Cüneyd sonrasn öyle

anlatt: Ertesi sa-

bah unîziyye

Mescidine

vardm.

O

kiilere

uzaktan bak-

tm.

Hepsini

düünürken

gördüm.

Balarn

dizlerinin

üstü-

ne

koymulard.

Bana

seslenip:

O

mel'unun

sözüne bakp

aldanma sakn

dediler.



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I GAZAL

38

Ukbetül-Gulâm,

Cennet

hurilerinden

birisini rüyasnda

gördü.

Güzel

mi güzel bir

hurîydi.

Utbe'ye:

Ben

sana

vur-

gunum,

âkm.

Sakn,

beni

senden

yasaklayacak

bir

i

i-

leme

dedi Utbe

de:

Dünyay

üç

talakla

boadm.

Tâ sana

eriinceye

kadar onun

çevresinde

dolamayacam

dedi.

mâm-

afiî dedi ki:

Bir

mükül

ile,

karlamtm.

Onu

çözemedim.

Âciz

kaldm.

Rüyamda

bir

kiinin

geldii-

ni

gördüm.

Bana: u

duay oku

dedi.

Dua

uydu:

Ey

Al-

lah'm

Benim

kendi

nefsimin

zarar

veya

yarar,

ya

da

ya-

amas

veya

ölümü

kendi elimde

deildir.

Senin ihsan

bu-

yurduundan

baka

bir

ey

almaya gücüm

yok.

Senin be-

ni

korumandan

baka

saknmak

da

elimden

gelmez.

Ey

Allah'm

Sen bana

sevip rza

gösterdiin

söz

ve

hareket-

lerde

yardm buyur.

Bu duay,

uykudan

uyannca

okudum.

Kuluk

zaman-

na

kadar o

güçlüümü

çözdüm.

Utbe

binGulâm'

kimi kiiler

rüyada

görmülerdi.

Ona:

Öldükten

sonra Hak

Teâlâ sana ne

kld?

diye sordular. Ut-

betil

Gulâm

da:

Hak Teâlâ

bana rahmet

kld

dedi ve son-

ra

içlerinden bir

kiiye: Bu

rahmet

de senin

evinin

duvarn-

da

yazl

bulunan

duadan ötürü

oldu dedi. Ertesi sabah o

kii

uykudan

uyand.

Gerçekte

evinin

duvarnda

Utbet-il

Gulâm'n

kendi

elyazs

ile yazlm

olan

u

duay

gördü:

Ey

azmlara

hidâyet

verici,

ey

günahkârlara

rahmet

edi-

ci,

ey

din

yolunda

sürçenleri kurtarc

olan

Allah'm

Ey ha-

ta

edenlerin

hatasn

balayc

Büyük tehlikede olan bu

kulunu

bala

sen

Ve

bütün

müslümanlara mafiret

eyle

ve

bizi kendilerini ebedî

hayatla

diri

klp

nimetlerinle rzk-

landrdn

dostlarndan

eyle

ki,

onlar nebîler,

sddklar

ve

ehitlerdir.

Ey

âlemlerin Rabbi

Duamz kabul eyle.



39

ÖLÜM

ve

KIYAMET

MAL

VE VÜCUDA

BR

ZARAR

GELD

ZAMAN

ÖLÜMÜ

STEMEKTEN

SAKINDIRMAK

r

l

Buhâri ve

Müslim'in

Enes

(r.a.)'den

rivayet ettiklerine

göre,

Peygamber

(s.a.v.)

öyle

buyurmutur:

Sakn kimse

kendisine

dokunan

bir

zarardan

dola-

y

ölümü

istemesin.

E^k;

kendini

ölümü istemekten

alyokamyorsa

öyle desin:

-

Rabbim,

yaamak

bana

daha hayrl

olduu müd-

detçe

beni

yaat;

ölümüm

bana daha hayrl

olduu

zaman

ruhumu

al.

Müslim'in

Ebu

Hüreyre

(r.a.)'den

rivâyetine

göre, Pey-

gamber

(s.a.v.)

öyle

buyurmutur:

Hiç

biriniz

ölümü

aslâ

istemesin

ve

ölüm

gelme-

den

de gelmesine

duâ

etmesin.

Çünkü sizden

biriniz

öldüü

zaman

ameli kesilir.

Hem

de,

müminin

ömrü

kendisine

hayrdan

baka bir

ey

arttrmaz.

Buhari ve

Nesâi

Ebu

Hüreyre

(r.a.)'den

o da Peygam-

ber

efendimizden;

öyle

buyurduunu

rivâyet etmilerdir:

Sakn

hiçbiriniz

ölümü

istemisin;

eer

iyi

ise

umu-

lur kî iyiliini

artrr.

âyet

kötü

ise

umulur

ki

vazge-

çer.

Câbir (r.a.)'den

riâyet

edildiine

göre,

Peygamber efen-

dimiz

öyle

buyurmutur:



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I GAZAL

=====

40

Ölümü

istemeyiniz.

Çünkü, ölümden

sonra, âhiret-

te

harn

korkunçluu

çok iddetlidir. Hem

de Allah,

insana

tevbe

ve

dönüü

nasip

edinceye kadar

ömürü-

nün uzamas,

mutluluktur.

Buhâri ve Müslim'in

rivâyetlerine

göre,

Enes

(r.a.)

öy-

le

buyurmutur:

Eer

Rasûlullah, (s.a.v.)

ölümü istemekten

nehyet-

meseydi, ölmemizi

isteyecektik.

Buhâri

de

Kays

bni Ebu

Hâzm (r.a.)'dan unu

naklet-

mi:

Habbab

(r.a.)'n

yanna gittik.

Onu ziyaret

edecek-

tik. Hasta

idi

yedi yerindeki yaras

dalanmt. Bize:

Eer

Rasûlullah

(s.a.v.) bizi, ölümü

istemekten

me-

netmeseydi,

ölümümü

isteyecektim.

dedi.

Mervizi'nin

Muaviye kölesi

Kasm (r.a.)'den

rivayetine

göre, Rasûlullah

(s.a.v.)'in

iitecei

bir

tarzda,

hastal

srasnda

Sa'd

ib-i

Ebu

Vakkas

(r.a.)

ölümü

istedi.

Rasûlul-

lah,

(s.a.v.):

Ölümü isteme,

eer Cennet ehlinden

isen

kalmak

sana

daha

hayrldr,

eer

cehennem

ehlinden

isen,

ne

acelen var

ki,

ona kouyorsun

diye buyurdu.

Hâtib'in, tarih kitabnda

bn-i

Abbâs (r.a.)'dan

rivayetine

göre,

Peygamber efendimiz

(s.a.v.) öyle

buyurmutur:

Hiç kimse

ölümü istemesin,

çünkü

kendisine ne

hazrlandn

(Yani bana

ne geleceini)

bilmez.

mam

Ahmed,

Ebu

Yala,

Taberani

ve

Hakimin,

Ümmül-

Fadl (r.a.)'den

rivayetlerine göre:



41

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Rasûlullah,

(s.a.v.)

yanlarna geldii amcas,

Abbâs

(r.a.) hasta

idi,

ikayetlenip

ölümü istiyordu.

Rasûlullah

(s.a.v.)

ona:

-Amca

Ölümü isteme,

eer

sen

iyiysen

ecelini

er-

telenip

iyiliini

arttrman

senin için

daha

hayrldr;

eer

kötü

isen,

ecelinin ertelenip

kötülüünden vaz-

geçmen

yine

senin için daha

iyidir,

sakn, asla ölümü

isteme

diye

buyurdu.

mam

Ahmed'in

Ebu

Hüreyre

(r.a.)'den

rivayetine

göre,

Rasûlullah

(s.a.v.)

öyle

buyurmutur:

Kendisine

ölüm gelmeden

hiç kimse ölümü iste-

mesin

ve ameline

güvenmeden ölümün gelmesine

dua

etmesin.



HÜCCETTL-tSLAMMAM-I GAZAL

42

ALLAH'A TAAT LE GEÇEN UZUN

ÖMRÜN ÜSTÜNLÜKLER

Ebu

Bekre.(r.a.)'dan rivâyet edildiine

göre:

Bir

adam:

Ya Rasulallah, insanlarn hangisi

daha

hayrl-

dr? diye sordu. Rasûlullah

(s.a.v.) cevaben:

Ömrü

uzun olup ameli güzel olandr. buyurdu.

Sonra,

adam:

nsanlarn

hangisi

daha

erlidir?

diye

sordu.

Rasûlullah (s.a.v.):

Ömrü uzun

olup

ameli

kötü

olandr diye buyurdu.

Hâkim'in, Câbir

(r.a.)'den rivayet

ettiine göre Rasûlul-

lah

(s.a.v.):

.

En hayrlnz

ömrü en

uzun, ameli en güzel olan-

nzdr.

buyurdu.

mam Ahmed, Ebu

Hüreyre

(r.a.)'den

rivayet

ettiine

göre Rasûlullah (s.a.v.):

En iyiniz, ömrü uzun olup, ameli

güzel

olandr.

di-

ye

buyurdu.

Tâberâni'nin

Ubâde

bin

Sâmit

(r.a.)'dan

rivâyetine

göre,

Rasûlullah

(s.a.v.):



43

=

ÖLÜM ve

KIYAMET

-

En

iyinizin

kim

olduunu

söyleyeyim

mi?

dedi.

Sahâbiler:

-

Evet

ey

Allah'n

RasûluL

Rasûlullah

(s.a.v.):

-

Doru

dürüst

gitmek

artyla

slâmiyet

içinde

en

uzun

yaayannzdr.

diye

buyurdu.

Yine

Taberâni'nin

Avf

bin

Mâlik

(r.a.)'dan

rivâyetine

gö-

re,

öyle

demitir:

Rasûlullah

(s.a.v.)'den

iittim

öyle

diyordu:

Müslümann

ömrü

uzadkça

kendisinin

hayr

ar-

tar.

mam

Ahmed

ve

bn

Zenceveyh

Ebu

Hüreyre

(r.a.)'dan

rivayetlerine

göre

öyle

demitir:

/ Huza'a

kabilesinin

bir köyünden

iki

adam

vard.

Rasûlullah'n

(s.a.v.)

hidayetiyle

müslüman olmutu-

lar. Biri

ehid

dütü,

dierinin

eceli bir

sene

ertelendi.

Talha bin

Ubeydullah

(r.a.)

öyle

dedi:

Cennet

bana

göründü.

Eceli

ertelenen

ehidden

önce

cennete

konduunu

gördüm.

Bundan

hayrette

kaldm.

Sabahleyin

bunu

Rasûlullah

(s.a.v.)'e anlattm.

Rasûlullah

(s.a.v.):

O, dierinden

sonra

bir Ramazan

orucunu,

alt

bin

rekât farz

ve

nice

sünnet

rekâtlarn

edâ

etmedi mi.

di-

ye

buyurdu/j

mam

Ahmed ve

Bezzar,

Talha

(r.a.)'dan

rivâyetlerine

göre,

Rasûlullah

(s.a.v.):



HÜCCETTL-ÎSLAM

MAM-I GAZAL

44

Allah katnda

tebihinden, tekbirinden,

tehlilinden

ötürü,

islâmiyet

dini

içinde

ihtiyarlayan

kiiden

daha

üstün

yoktur

diye

buyurdu.

Ebu Nuaym'in,

Said bin

Cübeyr (r.a.)'den

rivâyetine

gö-

re

öyle

demitir:

Farzlar

yapmak,

namazlar

klmak ve Allah'n

na-

sip

ettii

zikri yapmak üzere müslümann

her

bir gün

yaamas onun

için bir ganimettir.



45

==

=

==^^

ÖLÜM ve

KIYAMET

DNÎ

BR

FTNE

KORKUSUNDAN

DOLAYI

ÖLÜMÜ

STEMEK VE

GELMESNE DUÂ

ETMENN CEVÂZI

Maiik'in Ebu

Hüreyre

(r.a.)'den

rivayetine

göre,

Rasûlul-

iah

(s.a.v.):

Kii dierinin

kabrinin

yanndan geçip

keke

onun

yerinde

olsaydm,

demeden

kyamet

kopmaz

buyur-

mutur.

Mâlik

ve Bezzâr,

Sevbân (r.a.)'den

rivayet

etiklerine

gö-

re, Resûlullah (s.a.v.)

öyle

buyurdu:

Yâ

Rabbi

hayrl

ameller

ilemeyi,

günahlardan

sa-

knmay

ve miskinleri

sevmeyi

bana

nasip

et.

nsanla-

ra

bir

fitne

musallat

etmek

istediin

zaman beni fitne-

ye

bulatrmadan

yanna

al...

Mâlikin, Ömer

(r.a.)'den

rivayetine

göre,

öyle

demitir:

Ey

Allah'm, güçsüz

kaldm,

zayfladm,

yalandm,

duygularm

denetimimden

çkt.

Hiç

bir

eyimi

kaybet-

meden, eksiltmeden

beni

yanna al.

Bunun

üzerine bir

ay

geçmeden Hz.

Ömer

(r.a.)

vefat

etti.

Süleym

el-Kindi'den

rivâyet

edildiine göre

öyle,

de-

mitir:

Bir dam

üzerinde Ebu Abs

el-Gifari

(r.a.) ile berabe-

dim.

Veba'dan

bir

topluluun

öldüünü

görüyorduk.

Ebu

Abs:



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

=

46

Ey

veba beni

de

al

dedi

ve

bu

dediini

üç

sefer

tekrarlad.

Ona

dedim:

Neden

bunu

söylüyorsun?

Rasûlullah

(s.a.v.):

Kimse ölümü

istememeli

Çünkü

ölümle

ameli ke-

silir

ve

dönü yapmak için

de

dünyaya

geri

gönderil-

mez.

demedi

mi?

Ebu Abs:

Rasûlullah

(s.a.v.)'den

iitmedin

mi ki

diyordu:

Alt

eyi

geçmek

(yani kurtulmak)

çin

ölüme

kounuz:

1-

Sefih insanlarn

âmir

olmas.

2-

Rezil insanlarn

çok

bulunmas.

3-

Hakem satlarnn

olmas.

4-

Kanlarn

hafife

alnmas.

5-

Sla-i rahimin

kopukluu.

6-

Bâz

sarholar ki Kur'an'

çalg edinirler.

Dini

bil-

gileri

onlardan

az olduu halde

adam

tutarlar

ki,

onla-

r Kur an

la

elendirsin.

fhlakim'in

Hasan'dan

rivayetine

göre,

öyle demitir:

Hakem

bin

Amir:

Ey

vebâ

beni

al dedi.

Birisi

ona:

Neden

bunu

söylüyorsun?

Halbuki

Rasûlullah

s.a.v.)'den iittim

ki:

Sakn hiç biriniz ölümü

istemesin

dedi. Hakem

bin

Amir:

Sizin

iittiinizi

ben

de iittim.

Fakat alt

eyi

geç-

mek

istiyorum dedi.



47

ÖLÜM

ve

KIYAMET

-

Hakem satn.

-

Rezillerin

çokluunu.

-

Çocuklarn

âmirliini.

-

Kanlarn dökülmesini.

-

Sla-i

rahimin kopukluunu.

-

Bâz sarholar ki, âhir

zamanda kurra olurlar,

Kur'an' çalg edinirler.

J

bn-i

Sa'd,

Tabakat

adl kitabnda

Hatib

bin

Ebu

Fü-

dale

(r.a.)'dan rivayetine göre;

Ebu

Hüreyre (r.a.)

sanki ölümü istiyormu gibi, ondan

bahsetti.

Bâz arkadalar,

Sen

Rasûlullah (s.a.v.)'in

yi-kötü hiç kimseye ölümü istemek yakmaz,

iyi

ise

iyiliini

arttrr, kötü ise

vazgeçer. sözünden

sonra,

nasl

ölümü

istersin dediler.

Bunun

üzerine

Ebu

Hü-

reyre:

Ben nasl ölümü

istemeyeyim. Halbuki ben alt e-

yin

bana

yetieceinden

(ilieceinden)

korkuyorum:

1-

Günahlar hafif görmek.

2-

Hakem

sat,

3-

Sla-i rahim

kopukluu,

4-

Rezillerin

çokluu,

5-

Baz sarholar kl Kur'an' çalg

edinirler.

Taberani'nin

Amr

bin

Abese' (r.a.)'dan,

onun da

Rasû-

lullah (s.a.v.)'den rivayetine göre,

öyle

buyurmutur:

Ameline

güvenmedikten sonra,

kimse

ölümü

iste-

memen. Eer

müslümanlar

içinde

alt hasleti görürse-



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

=

48

niz

o zaman

ölümü

isteyiniz.

Eer

nefsiniz

elinizde

ise

onu

Ahirete gönderin...

(O

hasletler

de

unlardr):

1-

Kan

dökmek,

2-

Çocuklarn

amir olmas,

3-

Rezillerin

bol olmas,

4-

Sefihlerin

amir

olmas,

5-

Hakem

satlarnn

olmas,

6-

Kur'an'

çalg

edinen

sarholarn

bulunmas...

Ebu Nuaym, bn-i

Mes'ud

(r.a.)'dan

rivayet

ettiine gö-

re, Rasûlullah

(s.a.v.)

öyle

demitir:

Mümin

ölümden önce

baka

hiçbir

eyi

sevmeye-

cek hale gelmeyinceye

kadar

Deccal

çkmaz.

bn-i

Ebu

Dünya,

Süfyan

(r.a.)'dan

rivayetine

göre:

nsanlarn

bana

öyle bir zaman

glecek

ki, ölüm

o

zamann

kurralarna

(alimlerine)

kzl

altndan

daha

se-

vimli olacak.

Ebu

Hüreyre

(r.a.)'dan

rivâyet

edildiine

göre

Rasûlul-

lah

(s.a.v.)

öyle

buyurmutur:

Yakndr

ki,

mümin için

ölüm,

içtii

souk

bal er-

betinden daha

sevimli olur.

Ebu Zer (r.a.)'dan

rivâyet

edildiine

göre

öyle

demitir:

nsanlarn bana bir

zaman

gelecek,

içlerinde

ce-

naze

geçerken keke

ben

onun

yerinde

olsaydm'

di-

yecekler.

bn-i

Sa'd, Ebu

Seleme

bin

Abdurrahman'dan

rivâyet

ettiine

göre:



49

=======^^

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Ebu

Hüreyre

hasta

idi,

yanna

gidip ziyaret ettim.

-

Yâ Rabbi Ebu Hüreyre'yi

ifa

et.

dedim.

O,

Yâ

Rabbi

Ebu

Hureyre'ye

eski

shhat

halini

ver-

me , dedi

ve öyle devam

etti:

-

Ey

Ebu Seleme

yakndr

ki,

insanlarn

bana

bir

zaman

gelir,

Ölüm

onlar için kzl

aldmdan

daha

sevim-

li olur.

Yâ

Ebu Seleme,

yakndr ki,

adam

kabrin

yanndan

geçerken

keke

ben senin yerinde

olsaym diyecek.

Yakn bir zamana kadar

yaarsan bunu

görünsün.

Mervezi

cenâzeler

konusunda

Mürretü'l-Hemeda-

ni'den rivâyet

ettiine

göre öyle demiler.

Abdullah

kendisine ve

ailesine

ölümü

temenni eti.

Ona

denildi

ki:

Sen

âilene

ölümü

istiyorsun

Kendine

neden

isti-

yorsun? Bunun üzerine

Abdullah

öyle dedi:

Eer

bu halinizde

sa

salim

kalacanz

bilseydim

içinizde

yirmi sene

yaamay

isteyecektim.

Ebu

Osman'dan rivayet

edildiine göre öyle

demitir:

Bir gün

bn-i

Mesud

(r.a.)

kendi

avlusunda

iken fa-

lan

ve

filan

iki

de

erefli güzel hanm yannda

vard.

Her

ikisinden de

güzel çocuklar vard.

O

arada

iken

ba

üstüne

bir serçe

yavrusu

gelip

içini bn-i Me-

sud'un elinin üzerine damlatt.

Sonra

kendisini

öyle

dedi: Eer

Abdullah (bnj

Mes'ud)un

âilesi

ölüp pelerinde o

da gitse,

bana bu

serçenin

ölümünden

daha sevimli olur.



HÜCCETÎTL-SLAM

MAM-I

GAZAL

,

50

Kays

(r.a.)'dan

rivâyet edildiine

göre,

öyle

demitir:

Abdullah'n

çocuklar vard.

Ona

sarlyordular.

Abdullah:

Bunlar

görüyorsunuz,

bana

bunlarn

ölümü

say-

larnca

böceklerin

ölümünden

daha

kolaydr,

dedi/'

Hasan'dan

rivâyet

edildiine

göre,

öyle

demitir:

Bu

ehrimizde

bir

âbid

adam vard.

Mescidden

ç-

kp

ayan

üzengiye

koyduu

zaman

ölüm

melei

ona

geldi.

Adam:

Merhaba

hogeldin,

zaten

sana

çok itiyaklydm,

dedi.

Bunun

üzerine

melek hemen

onun

ruhunu

kab-

zetti.

bn-i

Sa'd,

Tabakâtnda

ve Mervezî,

Halit bir

Mervan

(r.a.)'dan

rivâyet

ettiklerine

göre

öyle

demitir:

Kara

ve

denizde

hiç

bir

hayvann

ölümüne

kar

bana

fedâ

olmasn

istemiyorum.

Eer ölüm

yar

ni-

anesi olsayd

kimse

benî geçmezdi;

benden

güçlü

olan

kiiden

baka...

Yine

Ebu

Nuaym

Ma'dan

(r.a.)'dan

rivâyetine

göre,

öy-

le

demitir:

•

Vallah

eer

ölüm

bir

yere

konulsayd

ilk önce

ona

koan

ben

olacaktm.

Abd-i

Rabbih bin

Sâlih'den

rivâyet

edildiine

göre Mek-

hul

ölüm

hastalndan

iken,ô

yanna

girip

demi:

Allah

sana

ifa

versin*

Mekhûl:

Hayr;

afv

umulana

kavumak,

errinden

emin

olunmayanla

yani

insi

eytanlar,

iblis

ve

askerleriyle

kalmatan

daha

hayrldr,

demitir.



51

==========

ÖLÜM

ve KIYAMET

bn-i

As'akir

tarihinde

Ebu

Müshir'den

rivayet

ettiine

göre

öyle

demitir:

Bir

adam

Said

bin

Abdulâziz

Et-Tenuhiyye

Allah

senin ömrünü

uzatsn

diyordu.

Said

kzp;

Hayr,

Allah

beni rahmetine

çabuk kavutursun,

de-

di.

Ebu Nuaym'n

Ubeyde

bin El-Muhacir

(r.a.)'den

rivâyet

ettiine

göre, öyle

demitir:

Eer, bu

oduna dokunan

kii

ölür dense;

kalkp

hemen

dokunacam.

Ebu

Abdullah

es-Sanabihî'den

rivâyet edildiine

göre

öyle

demitir:

Dünya fitneye

çarr.

eytan

ise

yanllklara...

Al-

lah'a

kavumak

ise

bunlarla

beraber

kalmaktan

daha

hayrldr.

bn-i

Ebu Dünya

Amr bin

Meymûn'dan rivâyet

ettiine

göre:

O

ölümü

istemiyordu.

Hergün

u kadar

namaz kld-

n

söylerdi.

Tâ

ki Yezid

bin Müslim

ona

gönderildi,

Onu

sktrp

zulüm

edince:

Ya

Rabbi

Beni

iyilere

ka-

vutur.

erlilerle

brakma,

demeye

balad.

Ümmü'd-Derda

(r.a.)'dan

rivâyet

edildiine göre

öyle

demitir:

Ebu'd-Derda,

bir

adam

salih

bir

hal üzere

öldüün-

de,

bu ölüm

sana afiyet

olsun keke

ben

senin

yerin-

de olsaydm,

derdi.

Ümmü'd-Derda;

ona,

neden böyle

söylüyorsun?

deyince;



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

52

Ebü'd-Derda:

Ey ahmak

Bilmiyor

musun

ki

adam

mümin olarak sabahlar, münâfk olarak akamlar.

Far-

kna varmadan

iman ondan alnr.

te

bunun için ben,

bu

ölünün namaz ve

oruç

içinde kalmasndan fazla

onun ölmesine gpta

ediyorum.

bn-i Ebu

eybe

Musannaf adl

kitabnda

ve bn-i

Ebu Dünya Ebu

Cuhayfe'den

rivâyet

ettiklerine

göre,

öy-

le demitir:

Hiç

bir

nefsin hattâ

sinein

nefsinin dahi

ölüme

kar

bana

feda olmas beni

sevindirmez.

bn-i

Ebu

Dünya, el-Hatib,

ibn-i Asâkir,

sahabi

olan

Ebu

Bekre (r.a.)'dan

rivâyet

ettiklerine göre,

öyle

demitir:

Vallahi

hiçbir canlnn hattâ

bu uçan

sinein

de

öl-

mesi bu canmn

ölmesinden bana daha sevimli deil-

dir.

Oradakiler

korkup:

Neden demiler, Ebu

Bekre:

Korkarm bama

bir gün

gelir,

o

günde iyilii em-

redip

kötülükten nehyedemem.

O

günün bana

ne

hay-

r kalr? diye cevap

vermitir.

bn-i

Ebu

eybe

Musannef'inde

bn-i

Sa'd

ve Beyhaki

uab'de- Ebu

Hüreyre

(r.a.)'dan rivâyet

ettiklerine

göre:

Bir

adam

onun yanndan

geçti. Ebu Hüreyre:

Nereye

gidiyorsun?

dedi. O:

Çarya

dedi.

Ebu

Hüreyre (r.a.)

Çardan dönmeden

önce

bana

ölümü satn

alabilirsen getir dedi.



53

====^^

ÖLÜM ve

KIYAMET

bn-i

Ebu

Dünya ve Taberani

El-Kebir

kitabnda

ve

bn-i Asakir,

Urve

bin Ruveym tarikiyle;

Irbad bin

Sariye

(r.a.)

Rasûlullah

(s.a.v.)'în

yal

sa-

habelerindendi. Ve ruhunun alnmasn

istiyordu.

öy-

le dua

ediyordu:

Allah'm yalandm.

Kemiklerim

zayflad.

Beni

kendine

al.

•

te

bu

zattan rivâyet

edildiine

göre

o öyle

demi-

tir:

Bir

gün ben

am

Camiisinde

namaz klp

ruhumun

alnmasna

duâ ederken,

erkeklerin en

güzellerinden

genç

bir adam yanmda bulundu,

üzerinde

yeil

bir el-

bise

vard. Dedi:

Neden böyle

dua

ediyorsun?

Dedim:

'Ey kardeim nasl dua edeyim?'

Dedi:

'öyle söyle:

Yârabbi

amelimi güzelletir,

ecelimi

genilettir.'

Ben:

'Allah

seni

balasn, kimsin sen?' Dedim

O:

'Ben

ehl-i imann kalbinden

gizlice

hüzün ve kederi

alan

Retatil'im

dedi.

Ben

yüzümü

çevirdim,

kimseyi

göremedim.



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

_

54

ÖLÜMÜN

ÜSTÜNLÜKLER

Âlimler demiler ki;

Ölüm

mahza

yokluk

deil,

srf fena

olmak

deildir.

O,

ancak

ruhun

bedenden ilikisinin

kesilmesidir.

Ölüm

bir

ayrltr.

Ruh

ile

beden

arasna

giren

bir

per-

dedir. Ölüm

bir

deimektir.

Dünyadan

ahirete

göç-

mektir.

Ebu'

eyh

(tefsirinde)

ve Ebu

Nuaym,

Bilal

bin

Sa'd'den

rivayet ettiklerine

göre

o,

va'znda

öyle demi:

Ey

ebed ehli ve

ey beka ehli,

siz yokluk,

fenâ

içirt

deil,

ebedi

kalmak

için

yaratldnz.

Siz

bu

dünya

di-

yarndan

ahiret memleketine

göçeceksiziniz.

Ömer

bn-i

Abdül-Aziz'den

(r.a.)

rivayet

edldiine

göre

öyle

demitir:

Siz ancak

ebed

ve beka

için

yaratldnz.

Dier bir

diyara

nakl olunuyorsunuz.

Abdullah

bin

Amir

(r.a.)'dan

rivayet

edildiine

göre

Ra-

sûlullah

(s.a.v.)

öyle

buyurmutur:

Müminin

armaan ölümdür.

Deylemi,

Hüseyn bn Ali

(r.a.)'da rivâyet

ettiine

göre,

Rasûlullah

(s.a.v.):

Ölüm

mümin

için

bir

güldestedir

buyurmutur.

Aie

(r.a.)'dan

rivayet

edildiine

göre,

Rasûlullah

*

(s.a.v.):



55

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Ölüm

ganimettir.

Masiyet,

musibettir.

Fakr,

rahattr.

Zenginlik cezadr. Akl,

Allah'tan bir hidayettir.

Cehil,

dalâlet ve sapklktr.

Zulüm,

pimanlktr.

Taat,

göz

nu-

rudur.

Allah

korkusundan

alamak,

ateten kurtul-

maktr. Gülmek bedenin

felaketidir.

Günahtan tövbe

eden

günahsz

gibidir

buyurmutur.

Sahih bir

senedle

Mahmûd

bin

Lebid (r.a.)'dan rivâyet

ettiine göre, Rasûlullah (s.a.v.)

öyle buyurmutur:

ki

ey

var

ki insanolu onlardan

irenir. Ölümden

irenir,

halbuki

onun

için

ölüm

fitneden

daha

hayrl-

dr.

Maln azlndan

irenir,

halbuki

az

maln

muhase-

besi daha azdr.

Beyhaki

bu hadisi zayî

görmütür.

Zür'ate bin

Abdullah (r.a.)'dan

rivayet

edildiine göre,

Rasûlullah

(s.a.v.)

öyle

buyurmutur:

nsan,

hayat

sever,

halbuki ölüm,

onun

nefsi için

daha

hayrldr.

kincisi insan

mal

bolluunu

ister, hal-

buki,

az

maln

muhasebesi daha azdr.

u

hadis mürseldir. (Sened,

tabiinlere kadar

yüksel-

mektedir.)

Buhari ile

Müslim'in Ebu

Katade

(r.a.)'dan

rivâyet etik-

lerine göre;

Rasûlullah

(s.a.v.)'in

yanndan

bir

cenâze

geçti.

Re-

sûlullah

(s.a.v.):

Bu

müsterih

veya

müsterahun

minhdir

buyurdu.

Bunun

üzerine:

Yâ Rasûlallah,

müsterih

nedir,

müsterah

nedir?

dediler. Rasûlullah

(s.a.v.):

Müsterih,

mümin

kuldur,

dünyann

yorgunluk

ve

eziyetinden kurtulup

Allah'n

rahmetine kavuur,

isti-

rahat

eder. Müsterahun

minh ise

günahkârdr

ki

mem-



HÜCCETÜ'L-tSLAM

MAM-I GAZAL

=

56

leket,

insan,

bitki

ve hayvanlar ondan kurtulup

istira-

hat ederler buyurdu.j

bn-i

Ebu

eybe,

Yezid

bin

Ebu

Zeyyad'dan

rivâyetine

göre:

Ebu Cuhayfe

(r.a.)'nin

yanndan

bir cenaze

geçti.

Ebu Cuhayfe:

O da

kurtuldu,

âlem

de

ondan kurtuldu dedi.

bn-i

Mübarek ve Taberani, Abdullah

bin

Amr bin

Âs

(r.a.)'dan rivâyet ettiklerine göre,

Rasûlullah (sa.v.):

Dünya müminin

zindan,

kaht ve

galasdr. Dünya-

dan ayrld zaman kaht ve zindandan

kurtulur

bu-

yurdu.

bn-i Mübarek, Abdullah bin Amr

(r.a.)'dan rivâyet ettii-

ne göre öyle demitir:

Dünya kafirin cenneti

mü'minin

zindandr. Ruhu

alnd

zaman

mü'minin

misali,

hapiste

olup

da

açlp

yerde gezen

adamn

misali gibidir.

bn-i Ebu eybe

Musannef'inde Abdullah

bin Âmir'-

den

rivâyet etiine göre öyle demitir:

Dünya müminin

zindan,

kâfirin

cennetidir.

Mümin

öldüü zaman

yolu

boaltlr. stedii

gibi

Cennette

gezer.

Ebu Nuaym,

bn-i

Ömer, (r.a.)'dan rivayet ettiine

göre,

Rasûlullah (s.a.v.) Ebu Zer'e öyle

buyurdu:

Yâ

Ebu

Zer,

Dünya

müminin

zindandr.

Kabir em-

niyetgâhdr. Cennet

onun

karargâhdr.

Yâ Ebu

Zer,

dünya

kâfirin

cennetidir. Kabir onun

azâbdr.

Cehen-

nem

onun dönü

yeridir.

Nesâi,

Taberani,

bn-i

Ebu'd-Dünya, Ubâde bin Sâmit

(r.a.)'dan rivâyet

ettiklerine

öre,

öyle

demitir:



57

=

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Rasûlullah

(s.a.v.):

Ölüp

de

Allah

katnda

hayr

gören hiç bir nefis,

dünyann

bütün

nimetlerini

ve

içindekilerini

almak

üzere

de

olsa

dönmek

istemez.

ehid müstesna. O, Al-

lah'n bol sevabn

gördüünden

dolay, dönüp bir

da-

ha öldürülmek ister

buyurdu.

bn-i Ebu

eybe,

Musannef inde Mervezi Cenaze-

ler

konusunda

ve ibn-i Ebu Dünya ve Beyhaki,

bn-i

Mes'ud

(r.a.)'dan rivâyet ettiklerine göre,

öyle

demitir:

Dünyann

duru

halleri gitti. Kalan ancak bulank

hallerdir. Öyle ise ölüm müslüman için

bir

(kurtulu) ar-

maandr.

Yine

ayn

zâtlarn

bn-i

Mes'ud

(r.a.)'dan rivâyet

ettikle-

rine göre,

öyle demitir:

Ne

güzeldir

hoa

gitmeyen

o

iki

ey,

ölüm

ile

fakir-

lik...

bn-i

Ebu

eybe

ve

Mervezi,

Tavus

(r.a.)'den rivâyet

et-

tiklerine

göre

öyle

demitir:

Kiinin

dinini,

ancak girdii çukur

korur.

bn-i

Mübârek

ve

bn-i Ebu

eybe

ve

Mervezi'nin

Rebi'

bin Haysen'den rivâyet ettiklerine

göre,

öyle

demitir:

Müminin

bekledii

gaybi

eyler içinde, ölümden

daha hayrl

hiç bir

ey

yoktur.

bn-i

Ebu'd-Dünya,

Mâlik bin Mi'vel'den

rivâyet ettiine

göre

öyle demitir:

Örendim

ki;

müminin

ilk

sevinç

ve

sürûru

ölüm-

dür. Bu

sevinç

onun

ilahi ikram ve sevab gördüü

içindir.

.



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

=

58

bn-i Mes'ud (r.a.)'dan rivâyet

edildiine göre, öyle

de-

mitir:

Allah'a

kavuulmadan,

mümin

için

rahat yoktur.

Said

bin Mansûr ve bn-i

Cerir,

Ebu Derda (r.a.)'dan

ri-

vayet ettiklerine göre,

öyle demitir:

Hiçbir

mümin yoktur ki ölüm onun

için

hayrl

ol-

masn, hiç bir

kâfir yoktur kî

ölüm

onun için

hayrl

olmasn. Kim

beni tasdik

etmezse ite

bu

âyetleri

oku-

sun.

Allah

katndaki

eyler iyiler

için

daha hayrldr.

Kâ-

firler

zannetmesinler ki onlara

verdiimiz mühlet, on-

lar için...

Günahlar

artsn diye

mühlet

veriyoruz.

Ve

onlar için

aalayc

bir

azâp

vardr.

bn-i

Ebu

eybe

Musannefinde,

Abdurrezzak,

Tefsirin-

de, Hâkim,

Müstedrek'inde,

Taberani ve

Mervezi Cenâze-

ler

konusunda,

bn-i Mes'ûd

(r.a.)'dan

rivâyet ettiklerine

göre, öyle

demitir:

yi kötü

hiç

bir nefis

yoktur

ki

ölüm onun

için

yaa-

maktan

daha hayrl olmasn.

Eer hayrl

ise ite

Al-

lah, öyle

diyor:

yiler için

Allah'n katndaki daha

hayrldr.

Eer

kötü

ise

yine

Allah

öyle

diyor:

Kafirler zannetmesin

ki,

onlara verdiimiz mühlet,

onlar için hayrldr.

Günahlar artsn

diye

mühlet

veri-

yoruz.

bn-i

Mübarek

ve

mam

Ahmed

2ühd te

Habbân

bin

Ebu

Cebele'den rivâyet

ettiklerine göre,

Ebud-Derdâ (r.a.)

öyle

demitir:





HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

=====

60

Dostum için

istediimiz, malnn

azl,

ecelinin

ta-

cil edilmesidir.

mam

Ahmed,

Zühd'te

ve

bn-i

Ebu

Dünya

Ebu

Der-

da'dan

rivâyet ettiklerine göre,

öyle demitir:

Hiç bir kardeim

slam'dan

daha sevimli

bir hedi-

yeyi

bana

hediyye

etmemitir. Ve

onun

ölümünden da-

ha

acâyip bir

hayr

haberi

(kulama)

ilimemitir.

bn-i

Ebu

Dünya,

Muhammed

bin Abdül

Aziz'den

rivâ-

yet

ettiine

göre

öyle

demitir:

Abdül'-A'la

et-Teymiyye'ye

denilmi:

'Kendine

ve

sevdiine

ne istersin?'

O:

Ölümü

isterim, demi.

Taberâni,

Ebu Malik el-Eari

(r.a.)'dan

rivâyet

ettiine

göre

öyle

demitir:

Rasûlullah

(sa.v.):

Yâ

Rabbi,

senin elçin

olduuma

inanan

herkese

ölümü sevdir

diye

duâ

etti.

mam- Ahmed'in

rivâyet ettiine

göre:

Ölüm melei Hz.

brahim

(a.s.)'a

ruhunu

almak için

gelmi.

Hz.

brahim

ona:

Yâ melek'ül-mevt

Hiç

bir

dost,

dostunun

ruhunu

alr m?

Bunun

üzerine

ölüm melei

Rabbine

dönünce Allah

ona

öyle

demi:

brâhim'e söyle:

Hiç

bir dost,

dostuna

kavumak-

tan çekinir mi?



61

—

—

=—

— ÖLÜM ve

KIYAMET

Melek gelip

bunu

deyince,

Hz.

brahim

(a.s.):

Hemen

imdi ruhumu

al

demitir.

sfahâni

Tergip'de,

Enes

(r.a.)'dan rivâyet

ettiine

göre

Rasûlullah

(s.a.v.)

ona öyle

buyurmutur:

Eer

vasiyetimi

dinlersen; senin için

ölümden

da-

ha

sevimli

hiç bir

ey

olmasn.

bn-i

Sa'd

Hasan

(r.a.)'dan

rivâyet

ettiine

göre

öyle

demitir:

Hüzeyfe

(r.a.)'ya

ölüm melei

geldiinde,

öyle

de-

di:

Aykken

gelen

bir

dosttur

bu. Kahr olsun piman

olana. Allah'a

sonsuz

hamdler olsun

ki

beni

fitneden

önce

götürdü.

Sehl

bin

Abdullah

Et-Tüsteri

de

öyle

demitir:

Ancak

üç

kii

ölümü ister:

Biri,

ölümden

sonra, ne olduunu bilmez.

kincisi,

Allah'n takdiratndan kaçmak ister.

Üçüncüsü

de Allah'a

kavumak

ister,

ona

mütak-

tr.

Hayyam bin

el-Esved öyle

demi:

Ölüm

bir

köprüdür,

dostu dosta kavuturur.

Ebu

Osman da:

Allah'a

kavuma

itiyaknn alâmeti, rahatta

iken

ölümü

istemektir

demi.

Bazlar

da

öyle

demitir:

Allah'a

mütak olanlar,

ölümün

tatlln

ölüm

gel-



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

—

62

diinde

sezeler. Çünkü

açlan

kavuma

lezzeti,

baldan

daha

tatldr.

bn-i

Asakir,

Zün-Nûh-i

Msrîden

rivâyet

ettiine

göre,

öyle

demitir:

evk, makamlarn

en

yücesi,

derecelerin

en

yük-

seidir.

Kul bu

makam ve

dereceye

yükseldii

zaman,

Rabbine

kavuma

itiyakndan ve

görmesini

isteinden

dolay

ölümün hzla

gelmesini

ister.

Sahabi

olan bn-i

Ebu

Utbe

el-Hulani

(r.a.)'den

rivâyet

edildiine

göre,

ona:

.

Abdullah bin

Abdil-Melik,

taun

(veba)dan

kaçarak

memleketi terketti,

denilmi

o da: Inna

lillah ve inna

ileyhi

raclun

demi. Bunlar

iitecek

kadar

yaayaca-

m bilmiyordum.

Kardelerinizin

(dier

sahabelerin)

tuttuu yollar

size

haber vereyim

mi:

Birincisi,

Allah'a

kavumak,

onlar

için

baldan

daha

tatl idi.

tincisi,

az

çok

hiç

bir

dümandan

korkmuyordu-

lar.

Üçüncüsü,

dünya

ihtiyaçlarndan

korkmuyordu lar.

Allah'n

rzklarn

vereceine

güven

ve

itimatlar

var-

dr.

Dördüncüsü,

içlerinde

vebâ

hastal

çktnda Al-

lah

hükmünü

yerine

getirinceye

kadar

(oradan)

çkm-

yorlard.

Ebu

Nuaym,

Hilye'de

bn-i

Abdi

Rabbihi'den

rivâyet et-

tiine

göre, Mekhûl'e

öyle demitir:

Cenneti

sever

misiniz?

Mekhûl:



ÖLÜM

ve KIYAMET

Kim cenneti

sevmez?

bn-i

Abdi

Rabbihi:

Öyle ise

ölümü

sev.

Çünkü

sen

ölmeden

cenneti

göremezsin.

Abdurrahmam

bin Yezid

bin

Câbir'den rivayet

edildii-

ne

göre,

Abdullah

bin

Zekeriyya

öyle

diyormu:

Eer

yüz

sene Allah'n

itaatinde

yaamak

ile

bu-,

gün veyâ

bu saatte ölmek

arasnda,

muhayyer

brakl-

sam,

bugün

ve

bu saatte

ölmeyi

tercih

ederdim...

Al-

lah'n

Resûlüne

ve

sâlih kullarna

kavuma

itiyakn-

dan

dolay...

Ebu

Nuaym

ve

bn-i

Asâkir,

Tarihinde,

Ahmed bin

Ebu'l-Havari'den

rivâyet

ettiklerine

göre öyle

demitir:

Ebu

Abdullah

en-Nebbaci'den

iittim ki diyor:

Dünya

yaratldndan

beri

bütün nimetteriyle

be-

nim olmak

artyla

kyamet

gününde

ondan hesaba

çekilmeyeceim

halde

dünyada

yaamam

ile,

bu saat-

te

ölmem

arasnda

ayet

muhayyer braklsam,

ölme-

mi

tercih

edecektim...

Hiç

istemez

misin

efendine

ka-

vuasn...

Enes

(r.a.)'dan

rivayet

edildiine

göre

öyle

demitir:

Rasûlullah

(s.a.v.):

Ölüm

her müslümann

(günah)

için keffârettir

bu-

yurdu.

bn-i

Arabi

bu hadisi

sahih görmütür.

Kurtubî

de

öyle

demi:

Bu

keffâret

undan

dolaydr:

Meyyit

ölümde

çok

elem

ve

alarla

karlar.

Halbuki

Rasûlullah

(s.a.v.)

öyle

buyurmutur:



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I GAZAL

64

Diken batmas

veya daha

ar eziyet kendisine do-

kunan

hiç bir

müslüman yoktur

ki

o

eziyetle

Allah

onun günahlarn

silmesin.

Diken

batmas

böyle

iken

tutmalarndan bir

tutmas

(sekerat)

üçyüz

klç

darbe-

sinden

daha

iddetli

olan

ölümün

nasl

keffaret

olaca-

n

sen

düün.

bn-i

Mübârek,

Zühd de

ve

bn-i

Ebu Dünya Mes-

rûk'dan

rivayet

ettiklerine göre öyle

demitir:

Allah'n

azâbndan

emin

ve

dünya

eziyetlerinden

kurtulmu

olarak kabirde

yatan

mümine gpta ettiim

kadar

hiç

bir

eye

gpta etmedim.

bn-i

Mübârek, Heysem

bin Mâlik'den

rivâyet ettiine

göre

öyle demitir:

Eyfa

bin

Abedâni

ile

konuuyorduk. Ebu Atiyye

el-

Mezbûh

da

ordayd.

Allah'n

nimetlerini

düünüyordu.

Dedi:

nsanlarn

en

fazla nimetdar

kimdir?'

Dediler:

'Falan

ve

filandr'. Eyfa:

'Yâ

Atiyye

sen

ne

diyorsun?' dedi.

Ebu

Atiyye:

'Ben

size o

falandan daha

nimettarn haber

vere-

yim

mi?

te

Allah'n

azâbndan

emin olmu

kabirdeki

bir

cesed

ondan

daha

nimettardr' dedi.

Muhârib

bin Dessar'dan

rivâyet edildiine

göre,

öyle

demitir:

Hüseymete,

bana: 'Ölüm

houna gider mî'

dedi.



65

ÖLÜM

ve KIYAMET

Dedim:

Hayr.

O:

Naks eksik

olmadktan

sonra,

ölüm houna

git-

meyen hiç

bir kimseyi bilmiyorum dedi.

Abdullah

bin

Ahmed, Zevaid-i Zühd te unu

u

ekil-

de

rivayet

etmitir:

Ölümün houna

gitmemesi,

senin

için

büyük

bir

eksikliktir.

bn-i Mübârek,

Ebu

Abdurrahman'dan

rivâyet

etiine

göre, bir

adam,

Ebu AVer

es-Sülemi'nin

meclisinde

öyle

dedi:

Vallahi,

Allah,

benim için ölümden daha sevimli hiç

bir

eyi yaratmam.

Ebu

A'ver:

Eer

ben

senin

gibi

olsaydm.

Bu

benim

için

bütün

mor

koyunlardan

daha iyi idi. dedi.

bn-i

Ebu

Dünya,

Safvân bin Süleym'den rivâyet

ettii-

ne

göre

öyle

demitir:

Ölümde

zorluk,

sknt varsa

da,

onunla

mü'min

dünyann

iddetli

(frtnal)

hallerinden kurtulur.

Muhammed

bin

Zeyyad'dan

öyle dedii

rivayet

olun-

mutur:

Bâz

feylesoflardan

bilgi

edindim

ki, akll

için

ölüm, gafil

âlimin

hatasndan

daha

kolaydr.

Süfyan (r.a.)'dan

rivâyet

edildiine göre

öyle demi:

Eskiden

deniliyordu

ki:

Ölüm

âbidlerin

rahatdr.



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

ÎMAM-I GAZAL

=

66

KENDN

TANIMAK

[

Allahü

Teâlâ'y

(c.c.)

tanma

kapsnn

anahtar,

önce

insann

kendi nefsini

bilmesi

ve ruhunun

hakikatini anla-

mas,

idrak etmesidir. Allah tanma

(mârifetullah) kaps-

nn

kilidi ancak

bu

anahtar ile açhr.jNitekim:

—

Nefsini

tanyan

Rabbini

tanr,

Hadis-i erifi

ile,

—

Biz, hak

açk

seçik anlacaya

kadar

âfâkta

ve en-

füslerinde âyetlerimizi (iaretlerimizi)

göstereceiz.

(Fus-

silet Sûresi:

53).

ayeti kerimesi buna

delildir.

HakTeâlâ buyurur

ki: nsana

âlemde olan

kudretleri

ve

kendi nefsinde olan

ibretleri ben

izhar eyler,

gösteririm. Tâ

ki,

kendi marifetinden

bir

marifeti hal

edinip Esfel-i

Safi-

lin'den (en alçak

yerden)

Âlây-i

lliyin'e

(yücelerin

yücesi-

ne) yükselmi, geçmi olsun . Ve

insana

kendi

nefsinden

daha

yakn

bir ey yoktur. Böylece eer kendi

nefsinin ma-

rifetinden

(bilgisinden)

nasipsiz olursa, Allah

bilgisi'ne han-

gi

yolla

yaklalabilir?

Sana

senden

yakn

hiç

bir

ey

yokken ve

sen

bu

nef-

sinle bir

ey

olduunu bilmezken, anla

ki,

kendi nefsini

bil-

mek hiç bir zaman elinden

gelmez.

Sen bunu

bilmekten

âcizsin.

Böylece

senden

bakas

senden

uzaktr.

Onu

bil-

mek nasl

mümkün olur? Allahü Teâlâ

bilinmee muhtaç

deilken

ve

onun hakikatinden haber

vermek

hiç

bir

suret-

le mümkün deilken, sen

O'nu

nasl idrak

eder

ve

anlayar

bilirsin?.

Ve

eer

sen:

—

Ben nefsimi

kemaliyle

bilirim, bunda

hiç kukum

yok-

tur, dersen biz

de

deriz ki:



67

ÖLÜM ve KIYAMET

—

Senin bildiklerin

etin, ban, gözündür, azn, yüzün,

elin,

ayandr. Bunlar

senin

bildiin

gibi baka canllar da

bilir.

Senin

ancak içyüzünde, batnnda bilip anladn,

id-

rak

ettiin

ey

budur:

Aç

kaldn

zaman yemek

istersin.

Souk olsa

giyim

istersin.

Ve eer cinsi gücün fazlalap

artsa, çiftlemek

istersin.

Bunlar

baka

hayvanlar

da

bilir

ve

isterler.

Buna

göre

Allahü

Teâlâ'y bilmeye

sebep olan

(Nefs

bilgisi)

bu deildir. Belki bilinmesinde

gerek

varsa

unlar

bilmelisin:

1

—

Sen

nesin?.

2

—

Yaradln

nasl

olmutur?

3

—

Ne vakit,

nerede ve ne

hizmetle

dünyaya

geldin?

4

—

Nereye

gideceksin?

5

—

Senin

saadetin, mutluluun

ne

ameldedir?

6

—

Asiliin,

umutsuzluun,

ekavetin nedir?

Ve

ne

ameldedir?..

Senin iç

yüzünde, öyle

sfatlar, özellikler, türlü

haller

vardr

ki,

bunlarn bir

ksm dört ayakl canllarn,

bir ksm

yrtclarn,

canavarlarn,

bir ksm

eytanlarn

ve

bir

ksm

da meleklerin

sfatdr.

Sen

de acaba

hangi

gereken

sfat-

la yaratldn?

Yine,

acaba

saadetin, mutluluun

hangi

ge-

reken

sfat

üzerindedir?

Eer

dört

ayakl

ehli

hayvanlar

gi-

bi

yaratldnsa, onlarn

ii

gücü

(gerçeklii)

yemek

yeme,

içme

ve çiftlemedir.

Eer

sen

de

hayvan

cinsinden

isen

gece gündüz

bunlara

kendini

verirsin. Yer,

içer,

eine

yak-

lanca

da

onunla

cinsi

çiftleme

istersin. Eer

sen

yrtc

canavarlar

snfnda

yaratld

isen ki, onlarn

asl parala-

mak,

yrtclktr,

her

kiiye

cefa eden, her canly

inciten

onlardr,

içgüdülerinde herkesi

öldürmek,

yok

etmek

var-

dr. Sen

de böyle isen

parçalar,

yrtar, öldürürsün.

Her ki-

iye

zarar

verirsin.



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

68

Ve

eer

eytanlarn

saflarnda

yaratld

isen, onlarn

as-

l

kötülük,

aldatmak

ve

yalanclktr,

tuzak

kurmak,

hile

yapmak,

ve

eri

yola

sapmaktr.

Eer

sende

bu

sfatlar

varsa

bil

ki, sen

de

onlarn

yaratlmdansn.

Eer Melâike

sfat

üzerine

yaratld

isen, onlarn

sfat

kalb

temizlii

ve

gönül

sevgisi

ile Allahü

Teâlâ

Hazretlerine

ibadet

etmektir.

Ve

her

dem

Yüce

Allah'n

mübarek

Cemâ-

lini

müahede

ve

seyretmektir.

Temaada

bulunmakth

Sen

de gece ve

gündüz

rahatn

düünmeyerek

çal ve

mücahedede

bulun.

Tâ

ki,

Hazret-i

Allah'

görmeye

lâyk

bir

kii olasn.

nsan,

acizlik ve

noksanlk

ile

kulluk

kapsnda durup

vuslat

kapsnn

açln

beklemek

ve

Allah'n

cemâlini

ya-

kndan

görme

saadetine kavumak

için

yaratlmtr.

Nite-

kim Allahü

Teâlâ

mübarek

kelâmnda

öyle

buyurmutur:

Ben,

cinleri

ve

insanlar,

ancak

bana

kulluk etmeleri

için

yarattm.

(Zâriyât

sûresi:

56)

Dört

ayakl ehli

ve

yrtc

hayvanlarla,

eytanlarn

sfatnn

insanlara

da

konulmas-

nn

sebebi

udur:

Beden

bu sfatlarla

düzene

girer. Ve ru-

hun

binei,

taycs

olmaya kabiliyet

kazanr.

Ruh

da

bu

fânî

âlemde,

bu ölümlü

dünyada

o binein

üstünde

Mari-

fetullah

Hümasn,

Mühabbetullah

Ankasn

avlamaya

ni-

yetlenmeiidir.

Tâ

ki

bu

gariplik

ülkesinden

O

Allah'a

yakn-

lk

makamna

varnca iki srra

kavumu

olsun.

O

iki

srr

Hak

Teâlâ

öyle buyuruyor:

Oraya

selâmetle,

güvenlik

içinde girin

(Hicr

sûresi:

46).

Onlara

çok

esirgeyen

Rab-

leri

sözle

selâm verir.

(Yâsin

Sûresi:

58)

Bu

eref

ve

tazi-

me

insan ancak

Cennefte ve

Cemâlullah'

görmekle

kavu-,

abilir.

Bu

selâmet,

seçkin

Müminler

için

Allah'n

zatdr,

umumi

halk

için

O

cennettir.

Ne

yazk

ki, her kimin

bu

bil-

giden

nasibi

yoksa o kiinin

yürüdüü yolda

büyük

tehlike-

ler vardr.

O kiiye iman

yolu

da kapanmt

r,l



69

ÖLÜM

ve

KIYAMET

NSANIN

YARATILDII

K

EY

VEer

sen

kendini

bilmek

istersen,

önce

unu bil ki,

Alla-

hü teâiâ

Hazretleri

seni

iki

eyden

yaratmtr

ki:

1

—

Biri

görünürde

olan

bedenindir.

Vücudun,

maddi

varlndr.

2

—

Biri de

içyüzünün

mânâsdr

ki, ona da

ruh,

kalb

ve

nefsderler.

Onu

da

ancak

görür

gözle

deil,

ruhla,

gönülle,

kalbin

bakiyle

anlamak,

idrak

etmek

mümkündür.

Biz

ona

gönül

deriz. ster

gönül,

ister

kalb

denilsin,

murat

edi-

len mâna

M

RUH tur. Ama

kalb

diye

söylenir

ki, bu,

insann

gösünün

solunda

olan

bir

et

parças

olan

yürek

sanlma-

sn.

Çünkü o yürek,

ölüde de,

baka

canllarda

da

ve öte-

ki

hayvanlarda

da

bulunur.

O

kalb

gözle

görülür,

elle

tutu-

lur, görünür

âlemdendir.

Ama

gönül

ki, biz

ona

RUH adn

vermekteyiz,

bu

görünür

âlemden

deildir.

Bu

ehadet

(görme ve

tanklk

etme)

âlemine

garip

gelmitir,

garip gi-

decektir.

Gönül,

ruh,

bedenin

hakan,

padiahdr.

Beden

onun

bineidir.

Gözle

görünen veya

görünmeyen

uzuvlar onun

askerleri,

ordusudur.

Mârifetullah

(Allah'

tanmak)

ve

Allah

Hazretlerinin

Cemâlini

görmek,

ruhun

sfatdr.

Teklif

ona

yaplmtr.

Allah'n

hitab da

yalnz

onadr.

Saadet,

yani

mutluluk

ve

ekavet,

yani âsilik

onun

sfatdr.

Onun

haki-

katinin

bilinmesi,

Marifetullah'n

(Allah'

bilip

tanmann)

anahtardr.

Bunu

bilmee çal. Çünkü/Ö

beden

Hakan,

O

mâne-

vi

kalb, O

gönül,

O

ruh,

mübarek

bir

cevherdir.

Ondan

yük-

sek

bir cevher

yoktur.

Onun

asl,

Hazret-i

Allah'tandr.^



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

70

O'ndan

gelir,

yine

Hazret-i Allah'a

döner. Bu

görünür dün-

yaya

al veri

etmek,

güzel

tohumlar ekmek

için gelmitir.

Sen

de bu mânevi

ticareti

dünyada yapmay,

âhiret tohum-

larn

dünyada ekmeyi

bilmelisin.

GÖNLÜN HAKKATN

BLMEK

r

•

Gönlün yarln,

hakikatini,

askerini,

ordusu ile

ilgisini

bilmeyince onun

bilgisini

elde'etmek

de

mümkün

deildir.

O

halde,

O'nun

sfatlar

nelerdir?

Bunlarla

Marifetullaha

nasl varlr?

O'nun

saadeti,

mutluluu nedir?

Ve

saadete

nasl ve ne

zaman

eriilir?

Bunlar bilinmedikçe

gönül

de

bilinmez.

O

halde

bilinmeli

ki,

gönlün

varlj

besbelli,

apaçktr.

Bunda

üphe yoktur.

Ama bedenden gelmi

deildir.

Çün-

kü

bu

beden

ölüde

de,

her

türlü

hayvanda

da

vardr.

Diyelim ki,

eer

bir

kii gözünü

açp

yere,

göe,

kendi

vücuduna

bakarken gözlerini

yumsa,

bütün

varlklar

göz

önünden kaybolur,

gider. Hatta kendi

bedenini

bile

görmez

olur. Ama ruhunun

varl

o

kiiden

uzaklamaz,

kaybol-

maz.

i

Ölüm

zamannda

beden

toprak

olur.

Ama

gönül

ki,

ruh-

tan

baka bir

ey

deildir,

yok

olmaz.

Fâni

deil, ebedidir.

Lâkin ruhun

hakikatini,

onun

ne

gibi bir

ey olduunu

bil-

mee

dini

izin

verilmemitir.]

Nitekim Allahü

Teâlâ Kelâm-

erifinde

öyle

buyurmutur:

Ey

Muhammed,

sana

Ruhu

sorarlarsa,

sen

de

ki:

—

RUH, Rabbimin

emrindendir.

Si-

ze

ilimden

çok az bir

ey

verilmitir.

(srâ

Sûresi:

85)

Evet,

Ruh

buyruklar âlemindendir. Varlklar

ise

iki

bölümden

meydana gelmitir.

Bunlardan

biri emir âlemi,

dieri

halk

âlemidir.

Cenâb-

Allah

öyle

buyurur: Güne,

ay ve

yl-



71

========

ÖLÜM ve KIYAMET

dzlar

Allah'n

buyruuna uyarlar.

Halk etmek

(takdir

et-

mek)

de,

buyurmak

da

O'na

mahsustur.

Âlemlerin

Rabbi

olan Allah'n

an

ne kadar

yücedir.

(Âraf Sûresi:

54).

Emir

âleminden

olanlarda

mesafe

(Uzunluk, ksalk,

genilik)

ve

kemiyet

(say) ve miktar

(azlk-çokluk) yoktur.

Halk

âlemin-

den

olanlarda

ise,

yani yaratlan âlemde,

kemiyet ve mik-

tar

vardr,

yukardaki

âyet

içindeki

Halk

kelimesi

TAKDR*

anlamnadr.

Yaratmak

anlamnda

deildir. Ruh

da

yaratl-

mtr Ona:

Kadimdir, ezelidir diyenler

yanlmlardr Çün-

kü

kadim

olan,

yani

ezelden

beri

var

olan

yalnz

Allahü Te-

âlâ'nn

zât ve

sfatlardr.

Ruh arâzdr diyenler

de

hata

et-

mi,

yanlmlardr.

Çünkü Ruh bedenden çknca

da

mev-

cuttur.

Araz

bakasiyle birliktedir. Onunla kaimdir. Ruhsa

vücutla

deil,

asl vücut ruhla kaimdir. Araz ise kendi ken-

dine var

olmayp

baka

bir cevherle meydana gelen

hâl

ve

keyfiyettir.

Ruh

cisimdir

diyenler

de

hata

etmilerdir.

Çün-

kü

cisimler

bölünebilirler.

Ama

Ruh

bölünmez.

Parça

par-

ça

edilemez.

HAYVAN

RUH

f

[

Bir ruh

daha vardr

ki,

ona

Hayvanî

ruh derler.

O ruh

bölünebilir.

Öyle ruh

dört

ayakllarda

da

vardr.

O

ruh,

ma-

rifetullah

(Allah bilgisi)

olan

ruh

deildirjRuh,

ne

cisimdir,

ne de arazdr. Yalnz

Meleklerin

sfat gibi

sfatla

yaratlm

bir cevherdir.Onun

hakikatini anlayabilmek,

idrak etmek

güçtür. Onun

beyanna

eriat

izin

vermemitir. Marifet

yo-

luna ilk girene

(sâlike) Onu bilmek

de

gerekmez. Çünkü

sâlike, ilâhi

yollardan

birine

giren

kiiye,

önceleri

lâzm

olan

ey

mücahededir.

Din

yolunda

cehd

göstermek,

ça-

lmaktr.

Çünkü,

Onu bilmek, anlamak

cehdin

ve gayretin

tamamlanmas ile hasl olur. Allahü Teâlâ Sâlike, Din

yolu-



HÜCCETTL-ÎSLAM MAM-I GAZAL

72

nu

tutana

kendi lûtfu iie

O

ruhun

hakikatini bildirir.

Nitekim

Kelâm-

erifinde

öyle buyurur: Bizim urumuzda

cehd edenlere

biz elbette

yollarmz

gösteririz.

Hiç

üphe

yok ki, Allah

iyi

i

yapanlarla

birliktedir.

(Anke-

bût Sûresi:

69).

Eer bir

kimse

cehdini

(kendi

nefsine

kar-

cihadn)

tamamlam deilse,

bu ruhun

hakikatini

o

ki-

iye

bildirmek

gerekmez. Ama gönlün

askerlerinden

bilgi

vermek caizdir. Çünkü

o

kii

o

askerlerle cihada

koacak-

tr.

Onlar tanmak, bilmek gerektir.

.

n

%

TEN,

CANIN ÜLKESDR

r-

Beden ülkesinin sultan insan ruhudur.

Bedenin

içinde

saysz

asker

vardr. Nitekim

Allahü Teâlâ Kelâm-

Kadi-

minde öyle

buyurur:

Rabbinin

askerlerini ancak

ken-

disi bilir.

(Müddessir Sûresi:

30)

Öyleyse

sen

bil

ki,

gö-

nül

Allah'

örenmek

için

yaratld

ki,

saadet, ondadr.

Al-

lah'n sun'u ve

kudreti anlalmaynca

marifetullah

da

ha-

sl olmaz. Allahü

Teâlâ'nn yarattklar,

ibret gözü ile

görü-

lüp her birinde

bir

halin varl

anlalr.

Yaratlanlarn

a-

knlk

verici

ilerini

anlayabilmek,

ancak

duygularla

elde

edilebilir.

Duygularn

da

var oluu,

bedenledir]Böylece

Al-

lahü Teâlâ'y

bilmek gönlün

avlamasdr.

Duygularmz

da

bu avn

a,

tuzadr. Allah'n

her

sun'u ve kudreti

duygu-

larmzla idrak olunur ki, bunlar da be tanedir:

1

—

Duyma, iitme

duygusu.

2

—

Görme

duygusu.

3

—

Tad alma duygusu.

4

—

Koku alma duygusu.

5

—

Elle dokunma

duygusu.



73 ÖLÜM ve

KIYAMET

Bu

be

duygunun

hepsi

bedende bulunduu

için

vücu-

da ihtiyaç duyuldu.

Bu

duygularn iledii

yer

bedendir.

Bedenin

de terkibi, dört eyden,

birbirine

aykr

görünüte

dört

unsurdan

yaplmtr.

Bunlar

da

unlardr:

Su,

Toprak,

Hava,

Ate. Bu

yüzden

bedenin

yapl

za-

yftr.

Her zaman için

ölüm

tehlikesi

içindedir. Gerek

içten,

gerekse

dtan

nice

dümanlar ona

saldrmaktadr.

D

âlemin

dümanlar:

Yrtc hayvanlar,

canavarlar,

suda bo-

ulma, yangnda yanma

gibi

açktan gelen

dümanlardr.

ç

âlemin

dümanlmar

da:

Açlk,

susuzluk,

hastalk

gibi

eylerdir. Bunlar

ortadan kaldrmak

için

görünen

ve gö-

rünmeyen

türlü türlü askerlere bedenin ihtiyac vardr. Me-

selâ

görünen âlemde: El, ayak, göz

ve

kulak

gibi.

Batnda

da

yeme, içme

gibi ki,

yeme

içmeye görünen

ve

görünme-

yen araçlar

lâzm

oldu.

Meselâ

el,

az,

mide, barsak

ve

bakas

gibi. Bir de itiha

gücü,

hazm gücü

(yenilenleri

sindirme

gücü)

vardr

ki,

bunlar

için

de

araçlar

gerekti.

Bunlar

yerli

yerinde

kullanmal.

Ayrca

batini

duygular

vardr

ki,

onlar

da

betir ve zahir-

deki araçlara, yeri

gelince yardm

ederler:

1

—

Hayal

kuvveti,

2

—

Düünce

kuvveti,

3

—

Aklda

tutma

(hfzetme)

kuvveti,

4

—

Anma

(akla getirme)

gücü,

5

—

Kuruntu

gücü.

Bunlardan her birinin

yeri

de

dimadr.

Be

gücün

her

birinin

belirli

hizmetleri

vardr.

Bunlar,

bu ilere ehil olan kimseler bilir.

Eer

bu

adn

saydmz

eylerin

yalnz birine zarar gelecek olursa, insann

ii

ak-



74

sar,

adaletsizlie

urar,

bozulur.

Bunlarn

hepsi,

içte

olsun,

dta olsun,

kalbin

askerleridir.

Hepsi onun

buyruu

altn-

dadr.

Onun

her

emrine

uyarlar.Tbiyelim

ki,

vücudun

haka-

n

olan

can,

kulaa

izin

verirse

b

iitlir.

Eer

göze izin ve-

rirse

göz

bakar,

görür.

Eer

ayaa

izin verirse

ayak

kml-

dar,

hareket

eder. Bu

düzen üzerinde

bütün uzuvlar,

bütün

iç

ved araçlar,

vücudun

padiah

cann

buyruklarna

bo-

yun

emilerdir.

Beden

birkaç

gün

böylece

korunur.

Can,

O bedende ahiret

al veriini

yapar.

Ekeceini

eker,

ahi-

ret

saadeti

tohumunu

toplayarak

bunlar

asli

vatan

olan

ahiret

yolculuunda

kendisine

azk

yapar.

Bu

çeit

çeit

askerler,

cann

(ruhun)

buyruunu

tutmakta

tpk

Melekle-

re

benzerler.

Melekler

Allah'n

katnda

nasl

hiç bir

aykr

harekette

bulunamazlarsa,

bu

askerler

de

cann

emrinden

dar

çkamazlar.

Onun

her

dileini

yerine

getirirler.7

•

CAN

ÜLKESNDE

EHVET

VE GAZABIN

YAPTII

LER

Ten,

cann

memleketidir.

Ve

beden

bir büyük

ehir

gibi-

dir. El,

ayak,

az

ve

baka

uzuvlar

sanayi

ehli

gibidir.

eh-

vet,

nefsin

bu

azgnl

ise ülkenin

bir

sancak

beyi gibidir.

Can

ise

padiahtr.

Akl

ise

vezirdir.

Padiahn,

bunlarn

hepsine ihtiyac

vardr.

Ama,[yücudun

sancak beyi

olan

ehvet,

yalancnn

bi-

ridir.

Gurur

ve

kibir

ehlidir.

Hrs

(iddetli

istek)

içindedir.

Ca-

nn veziri

olan

akln buyruklarnn

aksini

ilemee

kalkar.

Beden

ehrinde ne

görürse onu

kendisine

çekmek

ve

ta-

sarrufu

altna

almak

ister.

Onlarn,

avucunun

içinde

bulun-

masn

murat eder.



75

ÖLÜM ve

KIYAMET

Öfke

(gazap)

ise ehrin

subasdr. erirdir,

fesat

bürü-

yücüdür. Haydutluk ve

kötülük

ilemee

dükündür. Kan

dökmek,

rz ykmak

ister )te

bu

zamanda,

ülkenin

haka-

n

olan

can

ile

veziri

olan

akl,

ba

baa

verirler.

Yalanc

ehvetin

uygunsuz

hareketlerini

görerek onun

üzerine

kz-

gnl öfkeyi (gazab)

saldrtr, musallat

eder.

Öfke,

ehve-

ti,

akln (vezirin) yönetimi altnda

kahra

uratr ve yenik

dü-

ürürse,

padiah,

öfkeye

de yüz

vermeyip vezir

pençesi

altnda

onu

da

kahra

uratr,

yenik

düürürse,

snrdan ge-

çip

can ülkesine el

uzatamaz,

memleketin

hali

de

düzene

girer.

Ve bütün uzuvlar ne

hizmet

için

yaratldlarsa

o

hiz-

meti

görürler. Bu hizmetler

kabul edilerek

ölümsüz mutlu-

lua (ebedi

saadete)

kavuulmu

olur.

.

Eer padiah olan

can,

veziri

olan

akl,

sancak

beyi

ehvetin

ve

suba

olan

öfkenin

eline teslim

ederse,

mem-

leket,

o

iki

eririn fesadndan

dolay

ne yazk

ki,

harabeye

yüz

tutar,

padiah

olan

can

da

memleketini

koruyamad

ve

adaleti

yerine getiremedii

için

bahtszla

urar, helâk

olur,

gider (Allah saklasn.)

BEDEN ÜLKES,

CANA TESLM

EDLMTR

-

Û

r.r

r

nsanda ehvet

ve

gazap

sfatlar,

yeme

ve

içmeyi elde

etmek için

yaratlmtr. Yeme

ve içme, vücut

bineinin

be-

sini, gdas,

azdr. Vücut

da

be

duygunun

binei

halin-

dedir.

Duygularmzn

hepsi

akln casusu,

gözetleyicisidir.

Haberleri

toplar. Akl da

cann

(ruhun)

kandili,

çrad.

Onu

klandrr.

Can, bu

klarla

Allah'n

Cemâlini

görmek

için

yaratlmtr.

Böylece

ehvet ve öfke, yeme

ve içmenin

hizmetkâr-

dr.

Yeme ve içme

de

bedenin

hizmetkârdr.

Be duygu da

akln

hizmetçisidir.

Akl

cann

mumu, çera,

em'as

kln-



HÜCCETZFL-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

76

mtr ve

O çera

sayesinde

cismâni

karanlklardan

kurtu-

lup

Melekler

âleminde

(âlem-i

gayb)da dolar,

Hazret-i

Al-

lah'n mübarek cemâlini

görmek

için

istidat,

kabiliyet

kaza-

nr.

r

u

halde bilinmelidir

ki, Allahü

Teâlâ

can (ruhu),

kendi-

ni

tansn,

ilâhi sfat

muhabbetini

müahede

etsin

diye

ya-

ratmtr. Nitekim

Cenâb- Hak

öyle

buyurur:

Ben

cinle-

ri

ve

insanlar

ancak

bana

kulluk

etsinler

diye

yarat-

tm.

(Zariyat

Sûresi:

56)

Allahü

Teâlâ,

beden ülkesini,

can

kendisine

binek

yapsn

ve bu

fani

dünyadan

O

bekâs

olan

ebedi dünyaya

dönebilsin,

böylece

kendini

tanmay

niha-

yete

ulatrsn

diye yaratt

jBu

fâni

dünya,

alçaklarn

en al-

ça

bir

yer, Esfel-i

Sâfilih

r

dir. Beka

âlemi

ise Âlâyi

lliyyin-

dir.

Ve

Allah'n kelâm,

bu lliyyin

n

makamn

öyle

bildirir:

Allah'a itaatkâr olan

iyi

kimselerin

defterleri

illiy-

yin'dedir.

O,

yazlm

bir

kitaptr.

lliyyinin

ne

olduunu

sen

nerden

bileceksin.

Allah'a

yakn

olanlar

onu

gö-

rür.

(Mutaffifin

Sûresi: 18-21).

O yüce illiyyin,

asli

vatan-

dr. Ruh

oraya

dönmek

için

dünyada

din

azn iyi

tedarik

etmi bulunmaldr.

Ey

doru yolun

yolcusu

Eer,

bu

ni-

metlerin

ükrünü edâ

edip âhiret

diyarnda

süresiz

mutlu-

lua,

ebedi

saadete

erimek

istersen,

cann

bir

padiah

gi-

bi

beden ülkesindeki tahtnda

oturup

kulluk

kapsnda

dur-

sun. Hakkn

dergâhn

Kble

edinerek

Hazret-i

Allah'n

Ce-

mâlini,

O

mübarek yüzünü

görmeyi

murat

edinsin. Akl

de-

nen

nesneyi

kendisine

vezir,

danman,

fikir

hocas

seç-

sin.

ehveti sancak beyi,

gazab beden

ehrinin

kollukçu-

su, zabta

memuru,

subas

yapsn.

Akl

da

be

duyguyu

casus edinsin. Be

duygunun her

birini

baka

baka

yer-

lerde

görevli

klsn.

Hayal

gücünü

—ki,

ön

beynin

içinde-

dir-

bu

casuslarn

beyi

yapsn.

Tâ ki,

bu hafiyeler,

bu

ca-

suslar,

bu

gizli

haber alclar,

srlar

örenip

ona

haber

ye-



77

=====^^

ÖLÜM

ve

KIYAMET

titirsinler.

Hafza

kuvvetini

-ki

arka

dimadadr-

hazinedar

etsin ki,

casuslar

(be

duygu),

olan

biteni

onda

toplasn-

iar,

zamannda

da

vezir

olan

akla

bildirsinler.

Vezir

de

ona

göre

beden

memleketinde

tedbir

alsn.

Eer

askerlerden

itaattan

ba

çekip

kendi

hava

ve

he-

vesine

uyanlar

olduunu

görürse

onu

padiaha

bildirir. O

âsi askeri

malûp

ederek

kahra

uratrlar.

Fakat

bütün

bü-

tün

yok

etmezler,

yalnz

usland

rmayla

brakrlar.

Çünkü

asli vatana

dönü

için,

her.

birinin

belirli

hizmeti

vardr.

O

zaman

o

hizmet

ilemez,

yürümez

bir

hale

gelir.

Yazk

ki,

padiah

olan

can

(ruh)

bu

saltanatnda

yanlr da,

akl

ken-

disine

danc,

vezir

yapmazsa,

sancaktar

ehvete

ve

su-

ba

öfkeye

kendisini

kaptrr,

onlara

uyar,

boyun

ese,

bü-

tün

askerleri

ehvet ve

öfkeye

ba

eerler,

memleket

de

fesada

varr,

ebedi

ykmlar

meydana

gelir.

(Allah

koru-

sun).

NSANDAK

CANIN

BEDEN

ASKERLERYLE

BALILII

r

nsann,

bu

anlattmz

sfatlardan

beden

askerinin

her

birisiyle

zahirde

ilgisi

vardr.

Ayrca

her

bir

insann

açkla-

dmz

sfatlardan

bir

sfat

mevcuttur.

O

sfatlardan

kimi-

si

insann

saadetine

ve

kimisi

ekavetine

(âsiliine)

se-

beptir.

Ve

bu

ahlâkn

vasflar

çoktur,

korunmas

güçtür.

Lâkin

hepsi

de dört

snfa

ayrlr.

1

—

Biri:

Dört ayakl,

ehli

hayvanlarn sfat,

ahlâkdr.

2

—

Biri:

Yrtc,

paralayc

hayvanlarn,

canavarlarn

s-

fatdr.

3

—

Birisi:

eytanlarn

ahlâkdr.

4

—

Birisi

de:

Meleklerin

ahlâk,

huy

ve

tabiatdr.

)



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

78

Hal böyle

olunca,

insanda ehvet

mevcut

olsa,

dört

ayakllarn,

ehli

hayvanlarn

ilerini iler.

Meselâ

yemek,

içmek, çiftlemek,

hrs gibi

ileri

yapar. Eer

onda

öfke

varsa,

canavarlarn,

paralayc

ve

ac

verici

amellerinde

bulunur.

Döer,

söer, yaralar,

öldürür.

Tpk

arslan,

kurt

ve

köpeklerin

yaptn yapar.

Eer insanda

eytanlk

sfa-

t

belirirse,

o zaman

o

kiide

ehvet

ve

gazap

sfat

zafer

bulur.

Bunlar

da hile,

düzenbazlk,

doru yoldan

çkarma,

dalâlet

yoluna

saptrma

ve

fitne gibi

eylerdir.

Can

(ruh)

melâike

sfat ile yaratlm

olduundan,

ilim

ve

mârifete,

halkn

arasn

düzeltmeye

ve

rezilce

ilerden

çekinerek

kalbi

temizlemeye

çalr.

nsana

da emrolunmutur

ki,

ak-

ln nurunu

yol klavuzu

edinsin.

eytanlarn

sfatn dikkat-

le

ayr,

aikâre

kl ki, gönül

askerleri

suçlar

ortaya

çktn-

dan dolay ondan

çekinsinler.

Nitekim

Resulullah

(S.A.V.) öyle

buyurmutur.

Her

ki-

inin,

elbette

bir

eytan

vardr.

Hatta

benim

de

eytanm

vard. Lâkin

Yüce Allah,

bana

yardmc

oldu.

Onu

bana

malûp

ve

kahrettirdi.

imdi

hiç bir

ekilde

fesat çkartma-

ya gücü

kalmamtr.

Hak

Teâlâ

tarafndan

yine

emrolun-

mutur ki,

hrs ve

ehvet

denilen

o

domuzu

ve öfke

deni-

len

o

köpei

akln eli

altnda

tutmal

ve

onlar

da

eriat

yo-

lunca hizmetlerine

devaml

olmaldrlar. Tâ

ki,

asli vatan

olan

âhirete

yolculukta

onlarn

da faydas

görülmü

olsun.

Ne yazk

ki,

eer,

insann

basiret

gözü

açlp

da bir

kez

kendisine baksayd,

hizmet

kemerini

gece

ve

gündüz

beli-

ne balayp

iradesinin

dizginini

kimlerin

eline verdiini

gö-

rürdü.

Onlarn

hizmetinde

çalmakla

Melekler

ahlâkn

eytanca

vasflarn

elinde

brakmasndan

dolay

kendini

rüyasnda

kimi

zaman

köpee

hizmet

eder, kimi

yine kö-

pekle

dostluk

kurar,

kimi

de

domuzla

ilgilenir

ve

hatta

ona

hizmet

eder

görür. Çünkü

rüyada

kalbdeki

gizlilikler

açld-

gibi

her

kii

dünyada

ne

sfatta ise,

ne huy

ve

ahlâk

edindi

ise sonunda

da

o türlü

haredilecektir.

Nitekim

Ce-



79

ÖLÜM

ve

KIYAMET

hâb-

Hak

Kelâm-

erifinde

öyle

buyurur:

Sûra üfürüldü-

ü

zaman

o kyamet

günü mezarlarnzdan kalkp maher

meydanna

takm

takm

geleceksiniz. (Nebe Sûresi:

18)

KEND

HÂL

VE HAREKETLERN

GÖZET,

SÖZLERN

BL

r

i

Madem

ki

iç

dünyada

bu dört kahraman

suretin, dört

s-

fatn

hakim olduunu

örenmi

bulunuyorsun, imdi

kendi

hâl

ve

hareketine

bak.

Onu

gözet.

ini, sözünü,

duruunu

bil.

Ören ki,

bunlardan hangisinin

hükmü

altnda bulun-

maktasn

ve

sen hangi

kahramann

emrine

uymusun?

Hangi

kuvvete

kul

olup

itaat

etmisin?

j

Sen

eer

ehvet domuzuna

uymusan, senden

ortaya

çkan

ey

hrstr, murdarlktr, münafklktr, dümanna

ge-

len

belâdan

sevinmektir.

Eer

nefsini

cezalandrr

ve

onu

doru yola

çekersen,

o

cfa yolunu

deitirir,

edep

snrlar-

na

çekilirse,

onda kanaat, namuskârlk, kimseye

saldrta

bulunmama

halleri

balar.

[

Eer

öfke

köpeine

ba emisen, sende görünen

kz-

gnlktr, lâf

atmaktr, halk incitmek,

onlar horlamaktr.

Kendinde

böbürlenme,

gururlanma

balamasdr.

1

Eer

nefsini

güzellik

ve

edeple aklna

itaatkâr

klarsan,

sen

ona

boyun edirirsin.

Ondaki

o kötü

sfatlar deiir.

Sende

sabr,

soukkanllk,

balama,

ecaat, sükûnet,

alçak gönüllülük

ve

cömertlik

domaa balar.

[Eer

eytanlk

sfatlarna

ba emisen, sende kalan

vasflar

ve ahlâk deiir ki,

onun

ii

olan

ehvet

ve

öfke

s-

fatlar

artar.

Sana

hile, düzenbazlk, hiyanet ve

sahtekârlk

öretilirJ

Bunlar

ruhuna

dolar.

Sende

söylediimiz

bu kötü

sfatlar

meydana

gelir.

r



HÜCCETTL-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

—

—

'

80

{

w,

i

Fakat

sen,

onu

alteder

ve

kahra

uratrsan,

böylece

ona

üstün

gelirsen

sende

ilim,

marifet, hüner,

iyilik

ve hik-

met,

güzel huy,

güzel

ahlâk

ve

saadetin

tohumu

olan

din

reislii,

Allahü

Teâlâ

indinde

sevaplar

kazandran

güzel

ameller

domaa

balarJ

O

söylediimiz kötü

ilerin mey-

dana

gelmesine,

dini

emirlere

itaatsizlie,

günaha ma's-

yet

denir.

yi

ahlâkn

domasana

da

itaat

denir.

nsann

ha-

reketleri,

durular,

yapt

iler

ve

güttüü

haller, bu iki

eyden,

ma'syet

ve

itatten

birisi

ile ilgilidir.

Bilinmeli

ki,

gönül,

lekesiz,

tertemiz, parlak,

saf

bir

ay-

naya

benzer.

Kötü

ahlâk

ise aynay

karartan

duman, is gi-

bidir.

Bunlar,

kötü

ahlâktan

meydana

gelir.

Gönül aynas

pas

balar.

Cemâl

(güzellik)

nuru olan

Hazret-i

Allah'n

-

n

aksettirmez.

O

pas,

o

nurun

aynada

görünmesine

en-

gel

olur.

Ruhani

geçie

örtü

çeker.

Ve

sen

bil

ki,

güzel

ahlâk

vasflar,

öülen

güzel huylar,

tpk

nurlar,

klar

gibidir.

Sende

bu

güzel

sfatlar

doduu

zaman

gönül

aynasndaki

o

günahlardan

meydana

gelmi

karanln

paslan

kalkar,

ayna

temizlenir,

saf ve

cilâl olur,

parlar.

Nitekim

Peygamber

Efendimiz

bir hadis-i

erifinde

öy-

le

buyurmutur:

Her

günahtan

sonra

bir sevap

ile ki, o

günahn

yok

etsin?

Bilinmelidir

ki

Kyamet

Gününde

ka-

raran

kalblerle,

temiz,

içi parlak

kalbler

bir araya

gelir. Yü-

ce

Allah

Kelâm-

Kadiminde öyle

buyurdu:

O

gün

ne

mal

fayda

verir, ne

de

evlât. O

gün

ancak,

temizlenmi,

selim,

noksansz

selâmet

üzere

olan

bir

kalbfe

gelen

fayda

bulur.

(uarâ

Sûresi:

88-89).

nsann

içindeki mâ-

nevi

kalb,

yaratld

ilk

anda

parlak

bir

çelik ayna

gibidir.

Bütün

evren

bu

aynada

görünebilir.

Onun

tertemiz

olmas-

na

dikkat

edilmelidir.

Yoksa

günahlarla

paslanr.

Artk

hiç

bir

eyi

aksettiremez

olur.

Bu

sebeple

Allahü

Teâlâ,

Ke-



81

ssss

===^^

ÖLÜM

ve

KIYAMET

lâm-

Kadiminde

öyle

buyurdu:

Hayr,

onlarn

kendi

el-

leriyle

kazandklar

eyler,

kalblerinin

üzerine

pas

ol-

mutur.

(Mutaffifin

Sûresi: 14).

Günah

paslariyle

dolu

kalbler

kyamet

gününde

Cenâb-

Allah'n

rahmetine

ka-

vumayacaklardr.

Bu yolda

Kelâm-

Kadim'de

Yüce

Allah

öyle

buyurmutur:

Hayr,

hayr

Dorusu

onlar,

o

gün

Rablerinden

mahcup

(örtülü)

kalacak.

O'nu

göremeye-

ceklerdir.

(Mutaffifin

Sûresi:

15).

Ancak

nur

misali

olan

güzel

vasflardr ki, ruh,

Hazret-i

Allah'n

nurunun

parlakl-

n

kabul

eder

ve

Cemâlullah'

görmee

kabiliyet

kazanr.

NSANIN

KEND

MAKAM

VE

MERTEBESN

BLMES

VE

BLMEMES

HALLER

Eer sen

dersen

ki:

—

nsann

kalbi

melâike

sfatlariyle

yaratlmken,

geri

kalan

hayvan,

eytan,

yrtclar

gibi

geçici

olan

üç

vasf na-

sl

ve

nereden

bileceiz?

Ve

yine

insann

melek

vasflarn-

da

yaratlm

olduunu,

ne

biçim

bir

yolla

anlayacaz?

n-

sanda

meleklikten

sonra

gelen

sfatlar

ki,

onlar

garip ve

arzidir,

nasl ispat

edeceiz?

Evet,

bu

sorularn

cevab

da udur:

—

Biliyoruz

ki,

yeryüzünde

insandan

daha

erefli

bir ya-

ratk

yoktur.-Her

yaratn

erefi

ve

kemâli ne

hizmet

için

yaratld

ise

o

ii

meydana

getirip o

ite

baarl

kald

müddetçe

anlalr.

Meselâ

hayvanlardan

biri

olan

eeek,

yük

tamak

için

yaratlmtr.

Eer

arkasndaki

yük

sürçüp

yere

dümezse

veya yükünü

yere

frlatmazsa

sfat

kemâ-

le

ermi,

olgunlam

demektir.

O

makbul olur,

her

hareke-

ti

beenilir.



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

82

Hayvanlarn

birisi

de

attr.

At, sava

ve

birçok

gaza

için

yaratlmtr.

Yük

çekmek için

de ona

güç,

kuvvet

verilmi-

tir. Eer

seirtirse,

dümana

saldrmakta

olaanüstü

bir

güç

gösterirse,

bu

sava

hizmetini

yerine

getirirse

ve

ga-

zada

sçrar

ve

koarsa

güzelce

hizmeti

beenilir.

Eer hiz-

metinde

kusur

gösterirse, srtna

eyer vurulur

gibi palan

vurulur ve

eeklerle

birlikte

ona

yük

çektirilir.

Böyle

bir

at

gözden

düer, yiyecei

ve

içecei,

her

türlü

az

kesilir.

{

Eer, insan

yalnz

yemek,

içmek

için

yaratlm

olsayd,

dört

ayaldi

hayvanlarn

insandan

daha

faziletli,

daha

üstün

olmas

gerekirdi.

'Çünkü,

dört

ayakllar

yemede,

içmede,

çiftlemede

insandan

daha

ileridedir.

Belirli

olmayan,

say-

sz

hizmetleri

de

vardr.

Meselâ

yük

çekerler,

ekin

ekmek-

te

kullanlrlar.

Kimisinin

etinden,

yandan ve

sütünden

g-

da

elde

edilir.

Eer insan,

dömek,

sömek,

memleket

ve

ülkeleri

ele

geçirmek

için

yaratlsayd,

yrtc

hayvanlarn

insandan

daha

mübarek,

daha

kutsal

olmas

gerekirdi.

Çünkü baka

canly

kahretmede,

ona

üstün

gelmekte,

yurdunu istilâ

etmekte,

ele

geçirmekte,

yrtp

parçalama-

da, yrtclar

daha

öndedir.

Ayrca

onlarn

görünür

faydala-

r

da vardr.

•

Köpekleri

ele

alalm:

Köpek

hrsl

bir

hayvandr.

Avnn

ardnda

durmaz,

koar.

Avcya

hizmette

bulunur.

Kimi

hay-

vanlarn

da

derilerinden

elbise

yaplarak

faydalanlr.

Ama

insan

öyle

mi?

Bu

gibi

iler için

o yaratlmad

Bel-

ki,

Allah'a

kar

olan

kulluunu

örenmek,

Allah'

tanmak

ve

bu

tanma

bilgisini

elde

etmek için

halk

olunmutur.

Bu

aikâre

bir

eydir. Her

yönde

görülmektedir.

nsana

akl,

düünce, anfmay,

zihin

açkl

verilmitir.

Tâ

ki âleme

ve

olanlara

ibretle

baksn.

Her

nefeste

nice

incelik,

her

eyde

nice

güzellik

seyredip,

resme

baknca

ressamn

anlasn,

sanat

ilerine

baknca

sanatkârn

bilsin.

Böylece

insann



83

ÖLÜM ve

KIYAMET

kendisinin acizlikte ve

kusurda

sonuncu

olduunu

anlar,

bâki

olan, zevali olmayan Hazret-i Allah'n

ilim ve kudreti-

nin ve her sfatnn kemâlde

olduunu idrak eder. Gece

ve

gündüz

acz

ve

noksanlndan

HakTeâlâ'ya

yalvarr,

dua-

larnn kabul edilmesini niyaz

eyler.

—

Ey Allah'n, ey

bu

mülkün

Mâlik'i Ben

kulunu yüce

katna

vâsl eyle.

O

yere'ulatr,

eritir, melekler

gibi kulluk

merkezinde

devaml kl

diye yakarr.

Nitekim

Hak

Teâlâ

öyle buyurmutur:

Allah, göklerde

ve

yerlerde

olanl-

rçarn

hepsini

sizin

hizmetinize

vermitir.

(Câsiye

Sû-

resi:

13).

nsan,

yaratlrken, her

ne

kadar üstün

sfatlarda

yaratld

ise de

bunlarn hepsi geçici

bir

emânettir. nsan

bu dünyadan geçince

ne ehvet, ne

kzgnlk kalr.

Melek-

ler gibi ilâhi

mârifet,

bilgi ile süslenir.

Meleklerin sfatn

alr.b O

melekler ki, her zaman Yüce

Allah'n

katndadrl-

mar.

Nitekim

Cenâb-

Hak, Kelâm-

Kadimi'nde

öyle

bu-

yurmutur.

Onlar

sebat

ederek durunca

güzel

ve

temiz

bir

yerde,

her eyi yapmaya gücü

yeten Melik'in

katnda

ve

r-

zasnda bulunurlar.

(Kamer Sûresi:

55).

nsan,

eer

ken-

disinin

makam ve mertebesini

bilmezse,

yrtclarn

ve

ey-

tanlarn

sfatnda

olursa,

yarn âhirette de

yrtc

hayvan

ekil

ve sfatnda, eytanlarla

birlikte

horolunacaktr.

(Al-

lah saklasn). Bu gibilerin

öteki^ dünyada

balar

daima

eiktir.

Nitekim

Cenâb-

Hak

bir Âyet-i

Kerime

ile

kullarna

öyle buyurmutur:

Görmez

misiniz

ki, mücrimler,

Rab-

lerinin

önünde

balar

eik

dururlar.

(Secde

Sûresi:

12).

Ya

bu

yer

neresidir? Âhiret'te bu

yer

Siccin

cehenne-

minde'dir.

eytanlar

burada

cezalarn

çekerler.

Haklarn-

da

da

Kur'ân-

Kerim

öyle buyurur:

O

kyamet

günün-

de

insanlar âlemlerin

Rabbine hesap vermek

için

kal-

kacaklardr.

Çünkü

kâfirlerin defteri

Siccir)

ad

verilen

bir

yerde

yazldr.

Siccin'in

ne

demek

olmduunu

bil-

din mi?

(Muttaffifin

Sûresi:

6, 7,

8).



HÜCCETZTL-SLAM

MAM-I

GAZAL

—

84

RUHUN

MELEKÛT

ve

CISMÂN

ÂLEMLERE

AÇILAN

K

PENCERES

:

Cann (ruhun)

acaip amellerinin,

alacak

hallerinin

sonu

yoktur.

Fakat cann

da eref,

üstünlmüü vardr.

Biri

bilgi

iledir.

Biri

de kudretle...

[

limle

(bilgi ile)

olan

erefi

de

iki

türlüdür]

Biri

zahirdir,

açktadr.

Onu

herkes

idrak

edebilir,

anlarJ

Ötekisi

ise

gizli

eref ve

üstünlüktür.

Onu herkes idrak

ecüemez.

Bu son

derecede

azizdirj

Zahir eref

dediimiz

ise

udur:

Ruhta

bir

kuvvet

vardr ki, bütün

geometri

(Hendese), Hekimlik,

Kozmografya,

Aritmetik

ve

eriatn

ilimlerini,

bütün

san'at-

lar

o

idrak

eder.

Ruh

öyle bir

eydir ki,

bölünemez.

Ama

bütün bölüntüleri

içine alrtir.

Yukarda

saydmz

hjjer

ilim

ona

sabilir.

Bütün bir

evrenin

bütün

bilgileri

onda vardr.b

Hattâ bütün

âlemler,

onun

gepgeni

katnda

zerre,

bir

kü-

çük

tane

gibidir.

Öyle ki, deniz

yannda

bir damla

gibi

ka-

lr.

Meselâ

bir

lâhzack

düünce ile

bu

yeryüzünden

yuka-

r çkar. Doudan

batya,

batdan

douya

gider. Kendisi

toprakta

ve

yeryüzünde

iken

yldzlarn

uzunluk

ve

genili-

inin

kaç

mil

olduunu bilir.

Güne

ve

ayn gidi

geliini

özelliklerini

bilir.

Bulutlarn

ve

yamurun, yldrmn,

ime-

in

asln

ve

nedenlerini

de

bilir.

Bal

deniz dibinde

ve

ku-

u gökyüzünün

tepesinde tuzaa

düürür.

Fil,

deve)(,

yrt-

c

kaplan bilgisi

ile

büyüler,

avcu içine

alr. Bütün

bilgileri,

gerek

görünür

ve

gerek

görünmez

duygulariyie

bilir. Görü-

nür

d

duygular

göz, kulak,

az,

burun,

el

olduu

gibi

görünmez

iç

duygular

da

hayal,

hafza,

zekâ dr.

Ama

a-

lacak

udur

ki, sanki

âlemin

içinde bir

pencere

açlmtr





HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

86

ndan,

beden

örtüsü

de

kaldrldndan

dolay

can,

Me-

lekût

âlemini

ve

gayb

srlar

dolayn

perdesiz,

örtüsüz

ola-

rak,

tpk

parlayan,

çakan imek

ve

yldrm

gibi

dolar

durur.

Allahü

Teâlâ

Kur'ân'da

öyle

buyurur:

And

olsun ki,

sen

bundan

gafildin.

te sende

gaflet

perdesini

kaldrdk.

Bugün artk

görüün

dahtia

keskindir.

(Kaf

Sûresi:

22).

Yi-

ne

Hazret-i

Allah,

bir

âyet-i

kerimesinde

öyle

buyurur:

Yâ

Rabbi

Gördük,

iittik

ve

sana

döndük.

yi

ve

doru

sözlü

sahibi

olarak

bizi

yeniden

dünyaya

yolla.

Güzel ve

salih

amellerde

bulunalm.

(Secde

Sûresi:

12).

Ruh

pencerele-

rinin

açlndaki

birinci

delilleri

yukarda

gördük.i

kinci

de-

lil

de

udur: Hiç

bir

kii

yoktur

ki, onun

kalbine

hâtralar

ve

türlü

düünceler

gelmemi

olsun.

Diyelim

ki, görmedii,

iitmedii

eyleri

sezi,

ilham

yolu ile

idrak

etmi

bulun-

sun. Ama

o kii

bunlmar

bildiini

ve

nasl

anlâm

oldu-

unu

da

bilmez.

Çünkü

ruh,

Melekût

âlemindendir

Fakat

o

uykudan

uyannca

görünen

âlemle

uramaya

balad-

ndan

yüksek

mânalar

âlemi

artk

ona

kapatlm,

kaps

örtülmütür.

Ruhani

dola,

gönül

seyri

ondan

menedil-

mi,

yasaklanmtr.

LE

BULUUR?

Sen

canndaki

pencerenin

ölümünden

veya

uykudan

baka

bir

zamanda

açlmayacan

sanma{Belki

de

aksi-

ne bir

kimse

yeyip

içmeyi

azaltr,

her türlü

eyde perhize

geçer, nefsinin

isteklerini

krar

ve

nefsi

terbiye

ederse

onun

kalbi

aadaki

yönlerde

ve

uyankken

Melekût

âle-

mi

ile

yaknlk kazanr:

NSANIN

RUHU

NE

ZAMAN

MELMEKÛT

ÂLEMNDE

MELÂKE

VE

ENBYA

RUHU



87

=

ÖLÜM

ve

KIYAMET

1

_

Nefs

ile her

türlü

heves ve

hazlardan

kendini

çek-

me

mücahedesine

girerse,

2

—

Kalbini

kötü

huy

ve

ahlâk

paslarndan

arndrr,

ter-

temiz

klarsa,

3

—

Tenha bir

yere

çekilip

gözle

görülür

duygularndan

uzak kalrsa,

4

—

Candan

ve

gönülden

daima

Allah,

Allah

demekle

megul olursa,

melekût âlemine

dalar, cismânî

âlemden

ilikisini

keser, o

madde

âleminden

hflabersiz

kalr.)Gön-

lünde

Allahü

Teâlâ'dan baka

bir

ey

kalmaz. te o

zaman

melekût

âlemi

ona

görünür,

gönül

pencereleri

aralanr.

Bakalarnn

rüyalarda

gördüünü o,

gözlerinin

önünde

açk

seçik

görür.b

Meleklerin,

nebilerin

ruhlariyle

konuur,

onlardan

faydalanr.

Gökyüzünün,

dünya

ve

âhiretin, gayb

âlemlerinin

pencereleri

ona

açlr. Bu

haller

hangi

kimsenin

gözüne

açlrsa

ona dahfta

büyük

eyler açk

seçik

görü-

nür.

Bunlar

nedir?

Onun

beyann

bizler

yapamayz

Çün-

kü

beyana

gelmez.

Resulûllah

(S.A.V.)

Mirâç'tan

sonra

u

hadisi

beyan

buyurmulardr:

Yeryüzü

benim

için

topar-

land,

dünyann dousunu

da,

batsn da

tüm

olarak

gör-

düm.

Allahü

Teâlâ

Hazretleri

de

Kelâm-

erifinde

öyle

buyurmutur:

Biz

brâhim'e

bu

gerçekleri

nasl

gösterdik

ise,

ilm-i yakin

sahiplerinden

olmas

için

göklerin

ve yerin

de

güzelliklerini

gösterdik.

(En'âm

Sûresi:

75).

te bu

âyet-i kerimede

buyurulduu

gibi

gayb

âlemleri

bir

nebiye

böyle

açlmtr.

Hatta

bütün

nebilerin

bilgileri

bu

yolda

ol-

mutur,

örenme ve

öretilme

yolu

ile deil. Bu,

Melekût

dünyasnn

açlnn

meydana

gelmesi ve

oraya

varma,

ancak

nefis

mücadelesi

yapmakla,

her

türlü

geçici heves

ve

hazlardan

mahrum

kalnmakla

elde

edilir.

Ayrca

Allah

ile tek

ve tenha

kalnr, ondan

baka

her

türlünü

cismânî

varlklarla,

dünya

ilgisiyle

ilikiler

kesilir.

Nitekim

Allahü

Te-

âlâ

Kelâm-

erifinde

öyle

buyurur:

Rabbinin

adn an

ve

her

eyden

ilgini

kes,

O'na

ihlâs

ile

ibadet

et.

(Müz-





89

=====

ÖLÜM

ve KIYAMET

ALLAH

BLGS

VE

ALLAH SEVGS

KALBLE

LGLDR

Eersen:

—

nsann

saadetinin Allah'

tanmakta

(marifetullah'da)

ve

insann duyduu

lezzetin

kemali Allah' sevmekte (mu-

habbetullah'da)

olduu neden malûm

olur?

dersen

cevab

udur:

—

[en bil

ki

her eyin saadeti,

bir lezzet,

tat

ald

ve (

rahat ettii

yerdedir,

i

Nitekim

ehvetin lezzeti, yemek

iç-

mekte ve

çiftlemektedir. Hmn

lezzeti,

bir

kimseden öc

almakta,

bakasn

kahretmektedir.

Gözün lezzeti, güzel

yüzlere,

ho

suretlere

bakmadadr. itme

lezzeti,

güzel

seslere

kulak

kabartmadadr.

Bunlar

gibi

/kalbin

lezzeti

de

ne

için

yaratld ise

ondadr.

Her

eyi bütün

gerçei ile

bil-

mekte,

gücü

yettii

kadar

da

Allahü Teâiâ'y

tanmaktadr.

Bu

sebepledir

ki,

her

insan

bilmedii

eyle

öünür. Mese-

lâ satranç

bilen

bir kimse, bilmeyenin üzerine

gururlanr.

O

satranç

bilen kii,

satranç oynanmasna bakarken

yanl,

kusurlu

bir

oyun

görürse,

güya

çok

bildiini

göstermek

ve

bir

dii

ilme

öünmek

için

o

garip

oyuna

karmamaya

sa-

br

gösteremez.

\J3en

ite

böylece

bildin ki, yeryüzünde

en erefli

yaratk

insandr ve

insanda en

erefli yer

kalbdir, gönüldür. Gön-

lün lezzeti,

e

dostla

ilgi

kurmaktadr. Bir

ey ne

kadar

aziz

olursa

olsun,

onun bilgisi,

mârifeti

dahi

o

kadar

aziz

olur.

Meselâ

bir

kimse,

memleketin

tedbirinde

bir

Babakann

srrn bilmse

sevinir, ama

Padiahn srrn

bilse daha

da

çok

sevinir.

O

bilginin

lezzeti

o

kadar

çok

olur.



HÜCCETÜ'L-SLAM MAM-I

GAZAL

90

böyle olunca

varlk âleminde

Allahü

Teâlâ'nn zatn-

dan

ve sfatlarndan daha

izzetli ve erefli

hiç

bir

ey

yok-

tur.

Çünkü

bütün

varlklarn

acaiplii ve

yaratklarn garip

halleri,

O'nun sun-

ilâhisinin,

kudretinin

eseri

ve

yücelii-

nin

delilidir. Öyleyse

kalb, can,

Hazret-i Allah'n

yüzünü

görmek

için yaratldndan

dolay

ona bundan

daha lez-

zetli

hiç bir

ey

yoktur.

J

Yine

böylece bilindi ki,

cann

saadeti Allah' tanmakta

ve Allah

sevgisindedir.

Ama her can, her

kalb, Allah' tan-

ma

ve

Allah

muhabbeti

yolunda

da

olmayabilir. Belki

de

dünyaya rabeti

ve

istei

olur.

O

zaman can öyle

bir has-

taya

benzer

ki, onda gdaya

itihas kalmamtr.

Belki

de

gda

olmayan eyler ister.

Söz

gelimi toprak, balçk

gibi

yi-

yecekten uzak

eylerden

diler. Eer

o

hastaya

yarar ilâç

bulunmazsa ve tezce de

yemek yeme itah

kabarmazsa,

midesi fesatta

kalr,

hastal

günden güne

artar ve

bu

hal

sürüp

giderse

hasta ölür, dünya saadeti de

elinden

gider.

te bu

örnekte

olduu

gibi bir canda

ki,

Allah

mârifeti

ve Allah

sevgisi

olmazsa baka eyaya

kar

sevgisi artar.

O

can

da

hasta düer ve

ölüme

yaklar.

Eer

tezce

ilâç

verilmezse

ve

o

gönülden eyaya

kar

olan

sevgi

kaldrl-

mazsa,

Allah muhabbeti yerleip

eya

sevgisine

üstün

gel-

mezse,

Allah

korusun

ölür,

âhiret

saadeti

de

elinden

gider,

sonsuz

hüsranda, zarar

ve

ziyanda

kalr.

Duygularla alnan bütün

dünya lezzetleri,

ölümle orta-

dan

kalkar.

Ama

Allah bilgisi

ve

Allah sevgisinin

lezzeti ki,

kalble

ilgilidir,

ite o

lezzet bâkidir.

Görünür be

duygunun

mânileri ölümle

ortadan kalknca

kalbin nuru ve aydnl

artar.

Ve

Cenâb-

Hakkn

yüzünü

müahade

dolay

isiyle

o

nur

daha da

artar.



91

ÖLÜM ve KIYAMET

ALLAH'I TANIMA

VE

ALLAH SEVGS

nsann

kalbi,

kendinin bir rüknü,

direidir.

Bir

direk

de

bedendir,

vücuttur.

Bedenin yaradlnda

acaip ve garip

eyler

öyle çoktur

ki, sayya gelmez. Her

görünen

ve gö-

rünmeyen uzuvda

nice

hikmetler,

yüce

fazilet ve

faydalar

vardr

ki,

insan onlardan

habersizdir.

Ey

aziz, sen

unu

bi-

lesin ki, insan

bedeninde nice bin

damar ve

sinir vardr.

Ay-

rca

nice

kemik bulunur. Bu

kemiklerin her biri

bir

ekil ve

biçimde

ve

her

biri bir

sfattadr.

Her

biri bir i için, bir ödev-

le

yaratlmtr. Ve

sen hepsinden

habersizsin.

Ancak

u-

nu bilmektesin

ki,

el,

tutmak, ayak,

yürümek,

dil de, söyle-

mek

için yaratlmtr.

Ama sen

ayrntl olarak

bir

ey

bil-

mezsin. Elde

kan

ve

kemik olduunu, kaç

sinir ve kaç da-

mar

bulunduunu,

her birinin gördüü

ii

ve

faydasn

da

bilmezsin.

Göz

kî,

on tabakadan

yaratlmtr.

Bu

tabaka-

lar nelerdir?

Faydas

nedir?

Onu

da

bilmezsin.

O

göz

ta-

bakalarndan birine

bir zarar gelecek

olsa

o

zararn nere-

den

geldiinden

haberin yoktur.

Karnnda

olan

organlarn

da

biçimi

nedir? Faydas nedir?

Tüm olarak

yine bilmez-

sin Meselâ

unlar cier

ve

dalak,

öd,

böbrek,

ötekiler

ise

onlar

gibi

sana

hizmette bulunan organlardr.

Sen

bunlar-

dan

gafilsin.

Onlar

da

kendi

hizmetlerinden

bir

an

uzak

kal-

mazlar.

Çeitli

yemekler mideye gider.

Ondan

sonra

karaciere

iner.

Cier

onu kartrp kan haline

getirir,

ama üstünde

kara köpek

eklinde

bir

ey

belirir. Ona Sevda derler. Da-

lak sevday cierden

çeker. Kendine benzetir. O

kan

su

ile

karr,

kalr. Fakat kvama

gelmez. Böbrek

o suyu

kandan

ayrr, saf

bir hale

getirir.

O

kan

yedi

organa

yaylr.

Her

or-

gana

güç

salar. Erkeklerde

meni, diilerde

süt

ve

kadn-

lk

menisi

o

kandan meydana

gelir.

Eer

dalaa bir hasta-



HÜCCETfL-SLAM

MAM-I

GAZAL

'

92

lk

gelip

de

o sevday

ondan

ayrmazsa

sevda

ile

karm

olan

kan

bedene

yaylr.

Sevdaî

hastalklar

meydana

gelir.

Bunlar

delilik,

cüzzam,

dalak

sanclan,

hümmâ

gibi

hasta-

lklardr.

Eer

merareye,

yâni

öd

kesesine

bir

hastalk

ge-

lir

de

o safray

ondan

ayrmazsa

safraî

hastalklar

meyda-

na

gelir.

Eer-

böbree bir

illet

yerleip

o

suyu

da

kandan

ayramazsa

siroz

denilen,

karnda

su

biriktiren

veya

buna

benzer

hastalklar

doar.

Sirozda

karndan

baka

uzuvlar-

da

da

su

toplanabilir.

Allahü

Teâlâ'ntn

yüce emri

ile

bütün

uzuvlar

bir

hizmet

için

vazife

almlardr.

Eer

böyle

olma-

sayd

beden

helak

olur,

ölür

giderdi.

nsan

büyük,

hatta en

büyük

bir

âlem

(bir

âlem-i

küb-

râ)dr.

Bütün

eyann

örnei,

benzeri

onda

bulunmaktadr.

Meselâ

kemikler,

dalara

örnektir.

Damarlardaki

kan

ya-

mur

ve

akarsular

misalidir.

Bedendeki

kllar

ise

aaç

gibi-

dir.

Dima

gökkubbeyi

andrr.

Be

duygu

organlarmz

ise

yldzlara

benzer.

Yâni

yer

ve

gökler,

bunlarda

bulunan

her

ey

insanda

toplanm

gibidir.

nsanlarda

hayvanlardan

da

örnek

vardr.

Kimisi

domuz

gibidir.

Haris

ve

arszdr.

Kimi-

si

köpek

gibi olur,

yrtcdr.

Kimisi

karnca

gibi

mal

toplay-

cdr.

Kimisi

horoz gibi

ehvet

dükünü

olur.

Kimisi

örüm-

cek

gibi

avc olur.

Kimisi

deve

gibidir,

sabrl olur.

Kimisi

as-

lan

gibi

cesurdur.

Kimisi

tilki

gibidir

ve

hileci

olurlar.

Ey

aziz

nsan

bedeninde

sanat

ehilleri

örnekleri

de

vardr.

Meselâ

midedeki

hazm

gücü

açya

benzer.

Yemei

cier

ve

barsaklarda

paylatran

güç,

üzüm

skan

rac gibi-

dir.

Yenilenleri

kan rengine

dönütüren

kuvvet,

boyac

gi-

bidir,

kandan

meni ve

süt

meydana

getiren

güç

çamarc

gibidir.

Mideden

sidii

sidik

kesesine

(mesâneye)

indiren

kuvvet

sakaya

benzer.

Artklar

dar

çkaran

kuvvet,

tuva-

let

temizleyicisi

gibidir.

Sevda

ile

safray

bedende

kart-

ran

kuvvet,

hilekâr

ve

fesatç

bir

adam

gibidir.

Safray

ve

sevday

ve

yediklerimizin

her

birini

vücutta

yerli

yerine



93

ÖLÜM

ve

KIYAMET

paylatrp

datan

kuvvet

de

adaletli

bir hâkim

gibidir. Ey

aziz

kii

Zamann dört

mevsiminde

de

insanlara

örnekler

vardr.

Meselâ

çocukluk

bahar

günlerine

benzer.

Yaz

gün-

leri

ise

yiitlik, delikanllk

çadr.

Güz,

sonbahar

aylar,

orta

yataki

ça

dönümüne

benzer.

htiyarlk,

k

mevsimi-

ni

andrr.

Bunun

uzatlmas

bu

kitapça

smaz. Murad-

mz,

insann

bir âlem-i

kübrâ

(en

büyük

âlem)

olduunu

sana

bildirmektir.

Tâ

ki, insan

bedeninde

bu kadar

hizmet-

çilerin bulunduunu

sana

bildirmektir.

Sen

de

bilesin

ki,

sen zevk

eder ve

dünyay

dolarken,

yatarken, otururken,

Allahü

Teâiâ'nn buyruu

ile bu

kadar

saysz

uaklar

sana

hizmette

bulunmaktadr.

Bir

dakikack,

bir

anck

bile

hiz-

metlerinden

geri

kalmazlar.

Gel,

imdi biraz

insaf

et.

Senin bir uan

bütün

ömrün-

ce sana ba

eip

itaat

etmekte..

Bir gün

emrine

kar

gel-

se,

senin

elinden hiç bir

ey

yapmak

gelmezken, o

senden

önce

harekete

geçmeye

yetenekli

ve

senden

iyi

bir

efendi

bulmaya

kadir iken, sen o

hizmetçiyi

dömek, hmla ko-

mak

istersin.

Ya

Allahü

Teâlâ sana

bu

kadar

nimetler

ve

uaklar vermiken

ve

sana

zerre kadar

ihtiyac yokken,

sen

kendi

nefsini nasl

mabut

edinirsin, hem

nefsinin ha-

vasna

uyarsn?

Allahü

Teâiâ'nn

mübarek rzasn nasl b-

rakrsn?

Seni yoktan

yaratana

ve

rzkn

verene

kar ge-

ce

gündüz

isyan

üzerine

bulunursun,

hem

de

Allahü Te-

âiâ'nn

ve senin

dümann

olan

eytana

ba

eersin .. Bu-

nu

neden revâ

görürsün?..

Ey

ilâhi

srlar

örenmek iste-

yen

Sen

bil ki, beden

yapsnn

terkibi,

uzuvlarn

sanat,

hüneri, faydas,

terih

kitaplarnda

uzun

uzadya

bildiril-

mitir. Ama

denizden katre

ve güneten

zerre nasl

belirli

bir ey

demek deilse,

Yüce

Yaradan'n ilmini

yaratlann

anlamamas,

idrak

etmesi

de

öylece

mümkün

deildir.

En

kadim

olan

Allahü

Teâiâ'nn

i lerinin srlarn,

sonradan

yaratlann

anlamas hiç

mümkün

mü?





95

ÖLÜM

ve

KIYAMET

önce

arl

ve imanl

artar.

kinci

olarak

da o

arl

çekemez,

ibadeti

gecikir. Onu

kaza meakkatine

uratr.

Sözün ksas,

o

kii, her

zevkine

sonradan

nice

piman-

lk

duyar.

lim

ve kudretle,

irade

gücü

ve çalmakla,

güzel

bir

ekilde

dünya

erefine

varlabilir. Ama insan

öyle bir

âlemdir

ki,

eer ba

arsa sebebi

nedir,

bilmez

Yürein-

de

bir

zahmeti,

bir

sancs

olsa

yine:

Sebebi nedir,

ne

yol-

dadr,

bu

arlar

niçin artar,

eksilmez?

lâc,

ifas nedir?

Bil-

mez. Hattâ,

gözünü önündeki otlardan,

bitkilerden,

devâ

olacak

eylerden

biri elinde olsa

yine

bilemez.

Yarn

bana

ne

gelecektir,

ne

ite

rahat

eder,

ne

i

ilerse

zahmet

çeker,

bunu

da

bilmez

Öyleyse

insandan

daha

âciz

ne yaratk

vardr?

Eer

insann gücüne, kuvvetine

bakarsan

insandan

da-

ha âciz

ne olabilir

ki?

Ona

bir

küçük

sinek veya sivrisinek

saldrsa

onlar kovmaya

gücü

yetmez.

Eer bir hastala

tu-

tulsa

ondan

kurtulmaya,

ilâç

bulmaya

da gücü

yoktur. Bü-

tün

ölüm

duraklarnda

kendisini

ölümden kurtaracak

kudre-

ti

yoktur.

Ey aziz kii .

Eer

insann

yapt ie, zevk ile

çalmasna

bakarsan

ondan daha cimri,

daha hasis

dünyada ne vardr?

Bir

akçe-

den veya

bir

lokma

ekmekten, biraz bir

ey

kaybetse,

ziyan

görse

rengi

deiir, rahatszlar,

hasta

olur.

Eer

bir,

dilen-

ci:

—

Allah

rzas için deyip

önüne gelse,

ondan yüzünü

çe-

virir.

O

dilenciye

göz bile atmaz.

Eer

sen

insann

yüz güzelliine

bakarsan

o

bir

deridir

ki,

murdarlk ve kanla

örtülmütür. Kendisini

günde

birkaç

kere çi ve

büyük

abdesti

sktrr.

Onlardan

kurtuluncaya

kadar

nice

zahmetler

çeker.

O

güzel

yüz

nasl

aslr,

çirkin-

leir.

Rivayet

edilmitir ki,

bir

gün

Ebû Said-i

Ebul-Hayr (Allah



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

—

96

rahmet eylesin)

sufilerle

yolda

giderken

bir

yere

gelirler.

Çir-

kef

sularnn

ve

insan

dklarnn akmas

içni

açlan lâm

temizleyicilerini

görmüler.

Sufiler

o

yere

yaklanca

lâm

kokusundan

kimisi

parma

ile

burnunu

tkam,

kimisi

ne-

casete

sürünmesin

diye

latasnn

eteklerini

kaldrm, kimi-

si

de

yüzünü

çevirip

arka

köeden

dolamaya

balam,

eyh

Said-i

Ebul-Hayr,

onlarn bu

halini

görünce:

—

Ey

derviler

demi.

Biliyor

musunuz

ki,

bu

bu

çirkef

sular,

bize söüp

sayarak

hal

dilleri ile ne

ler,

ne

küfürler

savurmaktadrlar?.

Derler

ki:

—

Dün çarda

en

güzel,

en lâtif

bir

ey

yiyecek

idim.

Siz

geldiniz.

Benim

için

akçe

ve

altn

harcadnz.

Kiminiz

vücu-

dunuza

sardnz

örtülere

koydunuz.

Kiminiz

eteklerinize

doldurdunuz.

Bana sayg

ve

sevgi

gösterdiniz.

Beni

alp

evinize

götürdünüz.

Bir gece

sizin

yannzda

kaldm.

Bu

kö-

tü

kokulara,

gözünüzle

görmek

istemediiniz

bu

çirkin

bi-

çimlere

uradm.

imdi siz

benden

kaçyorsunuz.

Oysa be-

nim

sizden

kaçmam

gerekti.

Sufîler,

eyhlerinin

bu

kapal

sözlerindeki

mânay

anlaynca

balarn

edi

ve

arp

kal-

dlar.

Sözün

ksas,

eer

insanlardan

kim

kendisini hayvan

ve

yrtclarn

ve

eytanlarn

huyundaki

sfatlardan

kurtara-

cak

olursa,

Âhiret'te

saadete

eriir.

Melâikeden

daha

fazi-

letli

ve

daha

erefli

olur.

Yüce

Allah'n

mübarek

cemâlinin

müahedesiyle

ganimetlenmi

olur. Ama o

kii dünyaya

gö-

nüfbalarsa,

yrtc

ve

dört

ayakl

hayvanlarn

sfatn

ken-

disine

yaktrrsa,

hâli

onlardan da

beter

olur.

Hepimizi

bundan

Allah

saklasn.

Çünkü

kedi,

köpek,

at

ve

baka

hay-

vanlar

gibi

dört

ayakllar

ve

kaplan,

arlar,

srtlan

gibi yr-

tclar

toprak

olacak

ve

elim

azaptan

kurtulacaklardr.

te

insann

izzet

ve

erefini,

zelil ve

hakir

oluunu

bildin,

örendinse

kendini

tanmann

Allah'

tanmaya

ne

yolda bir

anahtar

olduunu

da

anladn.

Nefis

bilgisinde

bu

kadar

an-

lay

yeterlidir.

Daha fazlas bu

küçük ve

ksa

kitaba

s-

maz.

Allah

daha

âlâsn bilici ve

daha

iyi

hüküm

vericidir.



ALLAH'I

TANIMAK

ALLAH'I TANIMANIN

ANAHTARI

KENDN

TANIMAKTIR

-

i

Geçen

Enbiya (Aleyhümussalâtü

Vesselam)

Hazretleri-

nin

gökten

inen

kitaplarnda: Nefsini

tan

ki,

Rabbini

ta-

nyasn.

buyrulmutur. Sonra

haberlerde

de öyle gel-

mitir: Kim

nefsini

(kendini)

tanrsa

Rabbini tanm olur.

Bu sözler,

insan nefsinin

tertemiz,

saf, lekesiz, pastan

uzak

bir ayna

olduuna

bir delil,

bir iarettir.

nsan, her ne

vakit

o aynaya baksa Allahü

Teâlâ'y orada, kendi

nefsin-

de

görürj

Eer

sen:

Çok

kimse

var

ki,

nefsine

bakar.

Yara-

tldn,

bir

mahlûk_olduunu

anlar,

fakat gerisini bilemez

dersen, sen bil

kijnefsi

tanma

bilgisinden

Allah'janma

bilgisine

geçi

ve

onu delille anlay

iki

türlü olur:

1

]

Birincisi:

Çok anlalmaz,

kapal, dolak

yoldur.

Onu,

ilimle uraanlar,

nefsini

riyazet

ve perhizlerle

megul

eden

din

adamlar,

nakipler

ve

ileri

gelen

necip

kiiler,

hat-

tâ

eyhler

bile anlamaktan

âcizdirler.

Nerede kald

ki, za-

hiri ilimden

bile

yoksun

olan, bilgisiz

kiiler

anlayabilsinler.r'

^kincisine gelince: Onu,

akl ergin

olan

bir

âmâ,

iki gö-

zü

kör

kii

de

idrak

edebilir.

Öyle

açk seçik delildir. Öyle

olunca,

bilinmeli ki, insan

kendi varlndan

Hâlikin varl-

n

ve

kendi

sfatndan

Yaradan'n

sfatn

bilir, anlar. Kendi

ülkesine

-yâni

bedenine-

sahip

oluundan,

tasarrufundan,

Allahü Teâlâ'nn

bütün

âlemin

sahibi olduunu

ve

bu mülk

üzerinde nasl

tasarrufta

bulunduunu

anlar,

Bunun

açk-



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

98

anmas öyledir: n

ne

zaman

ki,

kendi varlnn

izi ve

alâmeti

ve

kendisinden haberi ve izi yokken kendi varl-

n görüp bilseydi

ve

kendi yaradlna, hilkatine dikkatle

baksayd,

bilirdi

ki,

asl bir

damla,

bir katrecik

sudandr.

O

zaman ne

akl,

ne de

idrak

ve

anlay

vard. Ne

eti, ne ke-

mii, ne

de ya

bulunuyordu.

Nitekim

yüce

Allah,

Kelâm-

Kadiminde öyle buyurmutur:

Gerçekten

insan,

var

olup kendisinden

söz

edilir

bir hale gelinceye kadar

uzun bir

zaman

geçmitir. Çünkü

biz

insan kark

meniden (dii erkek evlâdn domasna

sebep

olan

sudan)

yarattk.

Böylece

onun

iitmesini

saladk.

(Ona kulak verdik.) Görmesini saladk. (Ona

göz

ver-

dik) (Dehr

—

nsan sûresi: 1

-

2).

nsan, gerek kendi

uzuvlarnn

gözle görülür

ksm-

na(meselâ el, ayak,

dil ve

azna)

bir

baksa,

iç

organlarn

(meselâ

cier, mide, dalak

gibi

ksmlarn) incelese her

bi-

rinin

bir

türlü

hikmetle

yaratldn

ve

her

birinin

faydal

bir

ite

bulunmak için hâlkedildiini

görür.

Bu organlarn her

biri

yerli yerinde

ve

en

mükemmel

ekilde, kemal haddin-

de

halkolunmutur.Böylece

insan

bu

halleri

idrak

etse

bilir

ki,

yaradan

her eyi yaratmaya, nasl

dilerse, o ekilde

yapmaya kadirdir. lminin ise, bütün

yaratklarn

görünür

veya görünmez

varln

kemal derecede ihata ettiine

hüküm

verir.

Her

uzvunda,

her

organn

en

küçük parçasn-

da

bile kudretinin

bulunduunu

anlar

ve

hikmetinin hükmü-

nün her

zerreye

ilemi

olduuna

ahit olur.

Bir

insan, bedeninin

yaradlnn

uzun

uzun anlatlma-

sna,

iç-d organlarnn kendisine olan faydalarnn çoklu-

una göz

atsa

Hâlikna, kendisini

yaratana sevgi ve

tazimi

artar.

Meselâ

insan

düünse

ki,

elleri

bir

eyi

tutmaa,

kapmaa,

dümanlardan

kurtulmaa yarasn

diye ve

be-

denden

ayr

olarak -direk

gibi-

yaratlmtr.

Hem

de elleri-



99

ÖLÜM

ve

KIYAMET

nin ve ayaklarnn

ucuna

beer parmak konulmutur. Dört

parmak sanki

saf

tutmu

gibidir. Kimisi

uzun,

kimisi ksa-

dr. Tâ ki avuçladklar bir

eyi

el

içinde birlikte

tutsunlar.

Ya

ba

parmak?

O

da

onlarn

karsnda

ve onlara

göre daha

ksa, daha

kuvvetlidir.

O da

dört

parmaa yardmc

olsun,

bir eyi avuçlaynca, avuç içinde dier dört

parma

kar-

dan

destekleyerek sk

sk tutsun diye.

Dört parmakta

üçer mafsal,

boum

yeri vardr.

Baparmakta

iki

mafsal

yaplmtr.

Tâ ki, birbirine eklendikleri zaman bir kepçe,

bir

kevgir

gibi

olsunlar.

Açldklar

zaman

da

bir

taba

an-

drsnlar

ve

böylece faydalar meydana

gelsin... nsann

ön

dileri, yiyecekleri

kesmek

ve

parçalamak

için

önceden

yaratlmtr. Yan

dileri

ise,

yiyecekleri ezmek ve öütmek

için

yass

klnmtr.

Dil ise,

yiyecekleri

boaza atmak

için

kak gibi yaratlmtr. Dilin altna

da

bir

güç

verilmitir.

Çinenen

lokmann

üstüne su

döker,

onu

hamur eder. Yut-

may

ve

midede

sindirilmesini

kolaylatrr.

Sözün

ksas,

bütün

organlarm

düzeni en güzel

bir biçimde ve terkibi en

faydal

biçimde

yaratlmtr. Her

biri

gece

gündüz

ödevli

klndklar hizmeti yaparlar. Ne

durgun,

isiz,

tembeldir

ne

de uykudadrlar

Öyle

ki, eer

aklllarn

aklfcf,

âlimlerin

bil-

gisi,

hikmet sahiplerinin

hikmeti

bir

yere

toplansa

ve

dün-

ya

yaratlaldan

beri

düünüp

dursalard, bu düzenden da-

ha

güzel,

bu

terkipten,

bu

karmdan

daha

faydal

ve

gü-

zelini bulamazlard.

Meselâ, eer gözler-

ban

tepesinde

farz

olunsa

veya kulak

ensede

veya

az arkada,

ensede

veya parmaklar

6

tane

veya

3

tane

farz

edilse,

o

belli olan

kiilerce

bilinir ki,

hiç

birinde

yukarda

bildirdiimiz

faydalar

meydana

gelmedii

gibi onlardaki

ekil

güzellii

ve biçim-

lilik, mükemmellik

de

vücut

bulamazd.

Eer

yalnzca,

insann

muhtaç

olduu eylere bir

kez

baksan,

neler neler

görürsün.

Meselâ

insann yemek

ye-



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

100

mee,

elbise

giymee,

oturulacak

yerlere,

yamur

ve

bu-

luta,

kokuya,

scakla,

souklua

ihtiyac

vardr.

Elbisesi

için

ketene,

o

keteni

bürmek için

iplikçiye-

çulhaya,

doku-

yucuya

ihtiyaç

görülür.

Bunlarn

da

nice

nice

sanata

ve

araca

ihtiyaçlar

bulunur.

Bunlar

da

demirci,

ekip biçici

(ta-

rmc),

dülger,

doramac,

ekmekçi,

deri

boyayc,

deri

se-

pileyici

(debba)

jibi

ustalardr.

Odun,

demir

ve

kuruna

da

ihtiyaç

vardr.fBu

sanatkârlarn

o

araçlara ve

araçlarn

bu

sanatkârlara

hediye

edilmesi

gibi, her

sanatn

nasl

meydana

geldii

düünülecek

olursa,

insan

dehet

içinde

kalr.

Akln

kaybeder.

Bu kadar

aletlerin

ve

sanatlarn

vü-

cuda

gelmesi

yalnzca

Allahü

Teâlâ'nn

lûtfundan

ve

rah-

metinin

bolluundan

ve

inayetindendir.j

Nitekim

Cenâb-

Hak Kelâm-

Kadîminden

öyle

buyurur;

J

Allah

buyurdu

ki:

Ben dilediimi

azaba uratrm.

Fakat

rahmetim

her

eyi

kuatmtr.

(Arâf

Sûresi:

156).

Hem

de

Allahü

Teâlâ'nn

nebileri

yaratmas,

bize

göndermesi,

bizi

onlarn

eriatine

ve

sevgisine

sevketmesi

de tüm

ihsanlarndan

ve

efkatin-

den

güzel

bir örnek,

güzel bir

kokudur. Nitekim

Cenab- Al-

lah öyle

buyurur:

Benim rahmetim,

gazabmdan

daha

akndr..

Resûlullah (S.A.V.)

de öyle

buyurmutur:

Ce-

nâb-

Hak,

kullarna kar

yavrusuna

süt

veren

analardan

daha

efkatlidir.

Böylece

bilindi

ki,

insan kendi

varln-

dan,

kendisini

yaradann

varln

bilir.

Vücudundaki

par-

çalarn

ve etrafnn

uzun uzadya

incelenip

aratrlmasn-

dan Allahü Teâlâ'nn

yüce

kudretini

anlar.

Kendi

uzuvlar-

nn

ne

gibi

faydalarda

bulunduunu,

terkibinin

düzenini,

ilim

ve hikmetinin

kavrayn

anlar

ve bilir ki,

bu

kadar

lü-

tuf,

bu kadar ihsan

balamas

-hem

de

dilemeden ve

güçlük

çekmeden-

insana

kar

olan

rahmetinin

bolluun-

dandr.

Öyleyse

bunlara

kavumu

olan bir

nefsin

kendini

tanmas,

Mârifetullah'n

(Allah' tanmann)

anahtar

ve

aynas olabilir.



101

—

ÖLÜM ve

KIYAMET

RUHUN

SIRLARINI AÇIKLAMAYA ZN YOKTUR

Kendi vücudundan,

varlndan

ve sfatlarndan

Allahü

Teâlâ'nn

varln ve sfatlarn ksaca anlar

gibi

oldun.

t

Öyleyse

imdi Allahü Teâlâ'nn

tenzihini, kutsalln da,se-

nin kendi nefsinin

misalinden

idrak etmek,

anlamak

müm-

kündür.j

[Öyleyse

sen

bil ki,

Allahü

Teâlâ, vehme

(yâni kalbe ve

zihne

dilekten

gayri

arz

olan

kuku

ve

tereddüde)

ve

ha-

yalde meydana gelen

herhangi bir

eye

benzetilmekten,

zamandan

ve mekândan

münezzehtir,

tenzih edilmitir,

uzaktr.

O'nun tasarrufu her

yerdedir.

Tecellisi her

mekân-

dadr. O'nun bu

türlü tenzihi, senin kendi

nefsinde

de

mümkündür.

Meselâ

u

Ruh (ki, ona biz

can

diyoruz) ve-

him ve

hayale girmekten

münezzehtir.

Say,

ölçü, bölüm

kabul

etmez.

Rengi

ve

ekli

yoktur.

Çünkü

ekli

ve

rengi

olsayd,

gözle görülebilirdi,

yahut vehme

ve hayale

girerdi,

güzellii,

kötülüü,

azl

ve

çokluu,

büyüü,

küçüü olur-

du.

Eer

bir

kii sana: Ruh

nedir? diye sorsa ona u

ceva-

b

Vermelisin: O,

ilâhi

bir

emirdir ki, kemiyeti ve

keyfiyeti

(miktar, says,

nitelii)

bilinmez

ve

bilinmekten de

uzaktr.

Ey aziz

kii

Sen

mademki bedeninin

içindeki

ruhunu

bil-

mekten

âcizsin, Allahü

Teâlâ

ki

ruhlar

ve

cesetleri

ve

tüm

eyay

yaratmtr,

bunlarn

dnda

olan

ve

onlarn cinsin-

den

olmayan

eyleri, sen

nasl bilir, nasl

anlarsn?

Öyley-

se yüce

Allah'

tenzih ve takdis etmek

her eyden

daha

önemlidir. Hatta vaciptir,

gerektir.

Meselâ ak ve

sevgi,

elem, tad,

lezzet gibi varlklar

vardr ama, kemiyyet ve key-

fiyeti tasavvur

bile

edilmez. Eer: Bunlarn

hakikati

nedir?

diye

sorarsan,

güç

bir

dilekte

bulunmu

olursun.

Bunun

gi-

bi

sen yeme,

içme, iitme

gibi gerçeklerin

bilinmesini

dile-

sen

yine

güç

bir istekte

bulunmu

olursun.

Nitekim gözün,





103

=

ÖLÜM

ve

KIYAMET

ALLAH'I

TANIMAKTAN

YOKSUN

OLAN

YILDIZBAKANLAR

•

Sen

bil

ki,

Padiahl,

Padiahtan

bakas

bilmez.

Eer Allahü

Teâlâ Hazretleri

seni

beden

ülkesine

Padiah

etmeyip vücut

(varlk)

saltanatn

ve

sana

örnek olsun

diye

bu

ksa

risaleyi

vermeseydi sen

o

vehimlerden, o

kukulu

zandan

ve

ununla

bununla

kyastan,

herhangi bir

yolla

bi-

linmekten uzak

olan

Padiah

nice

idrak ederdin?

Nasl

anlardn?

Öyleyse

ükür

ve

hamd

o

balangc

bilinmeyen,

kadim

olan,

zevali

olmayan

o

kerim

varladr ki, seni, kendi

var-

lnda

Padiah etmitir.

Ve

kendi beden

ülkeni

senin

em-

rin altna

aldrmtr.

[Senin

kalbini Ar

eylemitir. Cann

kayna olan

hayvanî

ruhu srafil

klm,

dima Kürsî ey-

lemitir.

Ve

hayalin

hazinesini sana

Levh-i

Mahfuz

eyle-

mitir.

Dima

kubbesini

ki,

sinirlerin

pnar,

kuvvetlerin

oca

ve

kaynadr,

sana gökkubbe

ve

yldzlar

yapt.

Parmak,

kalem ve

mürekkebi,

tabiat, mizaç, huyun

aslla-

r kldjSeni

bütün

yaratklardan

daha erefli ve

aziz

eyle-

di.

Bütün varln

üzerine

seni üstün

kld.

Ve sana u

emirde bulundu:

Sakn

kendi nefsinden,

kendi beden

ül-

kenden ve

sultanlndan

gafil olma.

Çünkü

gafil

olursan,

kendi

Hâlikndan, senin

rzkn

verenden gafil olursun.

Ni-

tekim

Resûlullah

(S.A.V.)

Efendimiz öyle

buyurmutur:

Allahü

Teâlâ

Âdemi (insan)

kendi

sûreti

üzere

yaratt.

Öyleyse:

SEMA,

AR

VE

KÜRSÎ'NN

MELEKLERE

BALANTISI

—

Kendi

nefsini^bil

ki, Rabbini

bilesin .

Ey

ilâhi srlar

örenmek

isteyen ite

insann

vücudundaki

Padiahl

ile

Allahü

Teâlâ'nn^padiahl

arasnda olan

büyük

fark



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

—

1

04

anladk.

Bundan da

iki türlü bilgi ortaya

çkt:

1

—

Biri

in-

sann

nefsinin

ve

kalbinin, Allah'n

zât

ve sfatlar ile

ilgisi-

nin

ilmidir.

Bu

çok

büyük ilimdir.

Anlalmas,

idraki

zordur.

Çok

uzatlabilir,

bu

kitaba

smaz.;2

—

Biri

de

insann

nef-

sinin melâikeyle

olan balantsnn

bilgisidir. Ve

meleklerin

kimisinin kimisine

irtibat

ilmidir. Semalar,

Ar

ve

Kürsî'nin

melâikeye

balants

ve birbirine

irtibat ilmidir.'

Bu

da,

mü-

barek

ve uzun

bir

ilimdir. Bu

iaretten maksadmz

gafil

kimselere kendi

vücudundan

(varlndan)

haber

vermek,

Allah'n

yüceliini

ve

kudretinin

ululuunu

bildirmektir.

Her

eye

kzan

o

akn

kimselere,

kendisinin

ne

yolda

gafil

olup

kendini

yaradann

mârifetinden

ve Allahü

Teâlâ'nn

mübarek yüzünü

görmekten

nasl

mahrum

olduunu

hatr-

latmaktr.

Sen

bil

ki, Hazret-i

Allah'n cemâlinin,

insann id-

rak ettii ile

iin aslnda

nice

olduu arasnda gayet

büyük

fark

ve uzaklk

vardr.

Mârifetullah'tan

mahrum

olan o biçâre

yldzbakanlar

(müneccimler)

v^hekimler, her ii

yldzlara

ve

eyann

ta-

biatna

isnat

ederler.

Bunlar

u

karncaya

benzerler

ki, kâ-

t

üstünde

kalemi

yürürken görüp resim

meydana

gelince

büyük

bir

sr

kefetmi gibi

sevinir:

Bu

ilerin

hakikatini bil-

dim,

anladm

ki, resimler

kalemden

meydana geliyormu

der. Bir

baka karnca

da

dikkatle

bakar,

kalemin hareke-

tinin

kendisinden

olmadn,

parmaklarn emriyle

yürütül-

düünü

görür. Önceki

karncaya:

Sen

yanlmsn

der.

Gerçek

hâli

anlamamsn.

Sen yaplan ii,

kalemin hare-

ketini

kendisinden

geliyor sanmsn. Oysa

böyle

deildir.

Kaleme bütün

sahip

parmandr.

Kalem,

parman emri-

ne

teslim olmu,

onun iradesine

boyun emitir. te

bu

karnca

yldzbakanlarn

misalidir.

Bunlar,

bütün

i

(fiil)

ve

hareketlerin

tasarrufunu

yldzlara

balarlar. Bilmezler

ki,

kendileri de

hata ilemekte,

yanlmaktadrlar. Çünkü

yldz-

lar,

meleklerin

elinde

onlara

ba

emilerdir.

Melâike ise



105

ÖLÜM ve

KIYAMET

Allahü Teâlâ'dan emir

almadkça hiç

bir

ey

yapamazlar.

Nitekim

cisimler âleminde tabiiyecilerin

ve

yldzbakanlarn

düünce ve görülerine

aykr

bir ekil

ortaya

çkmaktadr.

Ruhlar

âleminde dolaanlar arasnda

da

ihtilâf, ayrlk

ve

çeitlilikler vardr. Kimileri vardr

ki,

melekût âlemine

ayak

basarken

kendilerine hiç bir

ey

açlmaz,

geri geri

es-

ki

yerlerine dönerler.

Ruhlar âlemine yücelemezler.

Kimile-

ri

ise

melekler

âlemine

eriirler. Onlarn

da

seyri, hareketi

birbirine

uymaz.

Çeit

çeittir.

Çünkü

melekût

âleminde

ni-

ce

bin

nurdan

perdeler vardr.

Her

bir

ruh,

bulunduu

dai-

renin perdesi ile çevrili

ve

örtülüdür. Kimisi

bir nur gibi, bir

inci gibi

dolar.

Ama

kimileri

aydnlk

bir

dolunay

gibi

par-

laklk

içinde

seyreder.

Kimileri

de

vardr ki, cihan

aydnla-

tan güne gibi seyrederler. Kimisine

ise

melekût âlemi

batan

baa

açlr. Nitekim Allahü

Teâlâ,

Kelâm- erifinde

öyle buyurur: Biz böylece

brahim'e

göklerin ve yerin

melekûtunu

(melikliinin

nasl ve

nice

olduunu)

göster-

dik.

(En'am Sûresi:

75).

Nitekim

Hazret-i

brahim'in

azn-

dan

an yüce

Kur'an-

Kerîm

öyle

buyurur: Ben

tek Al-

lah'a inandm. Yüzümü

dosdoru

ve kesin bir inançla gök-

lerin

ve

yerin

yaratcsna

çevirdim.

(En'am Sûresi:

79).

Bu

yolda

Resûl

(S.A.V.)

Efendimiz

de

öyle buyurdu:

Ger-

çektir ki, Allah için nurdan yetmi perde

vardr.

Eer

onla-

r açacak

olursa,

güzellii

bütün ona

bakanlar

yakar.

Ama

biçâre Tabiatçlar, her

eyi

tabiatn

yaptnda

inat etmek-

tedirler. Derler

ki:

Eer

tabiatn

araya girmesi olmasayd

tp

ilmi, hekimlik, batl

olurdu. te,

yalnz

bu

dorudur.

Çünkü

hastalarn

ilâcnn

aranmasna eriat

izin

veremez-

di.

Yalnz

tabiatçlar unda hata ettiler ki, görmelerini zayf-

latp

eek

gibi

yüklerini

o

durakta

braktlar.

Bilmediler

ki,

tabiat,

huy da

Allahü

Teâlâ'nn kudretli basks altndadr

ve eek

ise

ayakta sra bekleyen, aalk hizmetkârlardan





107

ÖLÜM ve

KIYAMET

BR

FL

HKÂYES ÖRNE

Astrologun (yldzbakann)

ve

tabiatçlarm aralarndaki

aykrlk udur: Bir fil, kendisini görmemi ve bilmeyen bir

ehre

gelse o

ehrin körleri

toplanp

o

fili

bilip anlamaya

çalsalar

kimisi srtna, kimisi

ayana,

kimisi

hôrtumuna

ve kimisi kuyruuna

el

sürse,

filden

ayrlnca bir kimse on-

lara

dese

ki:

Fil nasl bir hayvandr, onu nasl gördünüz?.

Fil

nedir

bildiniz

mi?

diye

sorsa

onlarn

her

biri

türlü

cevap

verirler. Biri der ki: fil bir

yass

tahtaya benzer

Biri

de:

Fil

bir diree

benzer

der.

Sözün

ksas

her kör kii,

el

sürdü-

ü

organn

vasfnn

nice

olduunu söyler.

Hepsi

de o

uzuvlar

doru

söylemilerdir, ama

o

hayvann

tuttuklar

bir

uzvuna: Tamam, fil ite budur,

dedjkleri

için

hata etmiler-

dir.

Bunun gibi yldzbakanlarn vejtabiiyecilerin:

Bütün i-

lerde

yldzlarn

hükmü

vardr

demeleri

yanlmtr.

Cenâb-

Hak kâinatta

ne varsa hepsinin, kendisinin hükmü altn-

da

olduunu

Kur'ân- Kerim'inde

öyle

buyurmutur:

O

Al-

lah ki,

göklerde

ve yerde ne varsa hepsi

O'nundur. (bra-

him Sûresi:

2),

KULLARIN

BELÂ

VE

MHNET

SANDII

EYLER

YÜCE

ALLAH'IN SEVG VE LÜTUF

KEMENTLERDR

Bir Padiah düün

ki,

bir saray kurmak istemektedir. O

sarayda kendi

baveziri

için bir özel

daire

yapacaktr.

O

dairenin

çevresinde

de

on

iki

odal

bir

avlu

yapm

olsun.

Her

odada

vezirin

bir naibi

(vekili)

otursun.

Ama

vezir

ne

buyurursa

onun buyruundan

dar

çkmasnlar. Burçlarn



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I GAZAL

108

kaplarnda

yedi atl nakip

(yardmc) dursun. Bunlar

her

zaman

hizmete

hazr

olsunlar.

Tâ ki,

Padiahtan, vezirden

ne

hüküm

ve

ferman gelirse onlar

da

emredilenleri

saray

dnda

yerine

getirsinler.

Dört

de

yaya

nakip

konulsun

ki,

onlar

da ellerinde

kement

tutsunlar ve Padiahn

buyruu

ile

halkn

kimisini

balasn, saraya

götürsün,

kimisini

de

saraydan reddedip

uzaklatrsnlar.

te bu

temsile

göre

Ar,

has oda

gibidir

ki, vezirin

ma-

kamdr.

Vezir

de

yakn

meleklerdendir

ki, Allahü

Teâlâ'nn

izniyle

âlemlerin

tasarrufu onlarn

elindedir.

Birinci

semâ,

avluya

benzer

ki,

orada

on

iki burç

vardr.

O

burçlarn

her

birinde

bir

melek

bulunur.

O

atl

nakipler ki, bunlar

yedi

ge-

zegen

yldzdr,

o melekler onlar

kullanrlar. Yedi

gezegen

o

burçlarn

kaplarn

dolap hizmetlerini

yaparlar.

Dört

unsur ki,

yaya (piyade)

nakiplerdir,

bunlar

da

su,

toprak,

ate ve

rüzgârdr.

Kendi

bulunduklar yerden

hareket

et-

mezler.

Scaklk,

yalk,

kuruluk

ve

soukluk

da

dört

ke-

ment örneidir

ki, bunlarn ellerindedir.

Nasl ki,

bir kiinin

halinde

deiiklik

olursa,

gam

ve

keder

o

kiiyi

kaplar.

Dünya nimetleri

o kiiye ho gelmez.

Yaamaktan

usanr.

Dünyadan el

çeker.

O

zaman hekim

der

ki:

Buna

sevda

hastal ârz

olmutur.

Mâlihulya

illetine

tutulmutur. Bu

kimseye

ilâç olarak

kaynatlm kimyon

suyu,

hindibâ

ka-

buu

urubu

verilmelidir.

Ama

tabiatçya

gelince,

o

da

der

ki: Bunun hastal

udur.

Tabiatn kuruluu

artm ve

ya-

l

üstün gelmitir. Bu

da

diman

kaplamtr.

Tabiatinin

kuru

olmasna

sebep de

k

havasdr.

Bahar gelip

ya ha-

va üstün

gelmeyince

buna hiç bir

ey

ilâç

olmaz.

Yldzba-

kan

ise

öyle

der:

Bu kii

sevda

hastalna

tutulmutur.

Ve sevda

hastal,

Utarit

(Merkür)

yldz ile Merih

(Mars)

yldz

arasnda

kavgalar

meydana

gelmekle

olur.

Utarit,

Zühre

ile

Müteri

yldzlar

bir

araya

gelmeyince, yani

üçüzleme

olmaynca

bu

karasevdalnn

hali iyilik

bulamaz.



109

=

ÖLÜM ve

KIYAMET

Ey

aziz

Bil ki,

hepsinin

(hekimin,

tabiatçnn,

yldzbaka-

nn)

sözü

dorudur.

Çünkü

her

biri

akl

erdii

kadar

inanç-

la

söylerler.

Nitekim

Allahü

Teâlâ

öyle

buyurur:

te

onla-

rn

bilgilerinin

eritii

derece

ancak bu

kadardr/'

(Necm

Sûresi:

30).

Ama,

bunun

gerçek

sebebi

udur

kijbir

kimse

ne

zaman

mutlulua

yüz

tutarsa

ve

ilâhî

kuvvet

onu

doru

yola

koymak

isterse

ona

iki

güçlü

nakip

havale

buyurur

ki,

biri

Utarit

(Merkür),

biri de

Mars

(Merih)

yldzlardr.

Onlar

da

naipleri

olan

yaya

unsurlarna:

Kuruluk

kemendini

bir

kiinin

boynuna takp

bana

ve

dimana

yerletirin

der.J

Onu

böylece

dünya

lezzetlerinden

usandrrlar.

Gam ve

tasa

krbaçlariyle,

irade

(dilek)

dizginine

vurup

Allah'n

hu-

zuruna

gönderirler.

Ve

bu

halleri

bu

yolda

anlamak,

idrak

etmek,

ne tpla,

ne

yldzlar

ilmi

ile,

ne de

tabiatla

meyda-

na

gelir.

Ancak

nebilikle ve

nübüvvet

ilmiyle

meydana

ge-

lir.

Nebiler,

memleketin

dört

bir

çevresini,

nakipleri,

onlara

hizmet

edenleri

kuatp

çevirmilerdir.

Onlar:

Her

ey

için

yaratlmtr?

Yaratlanlar

kimin

buyruunu

tutarlar?

nsan

neye

davet

ederler

ve

nelerden

yasaklarlar?

te

bunlarn

hepsini

bilmilerdir. mdi,

halk

aklnn

yettii

kadar

söyler,

ama

memleketin

padiahnn,

vezir

ve

nakiplerinin

srrn-

dan

haberleri

yoktur.

Belki

deÂllahü

Teâlâ

Hazretleri,

ken-

di

sevdii

kulcazlarn,

kimini

mihnet

ve

belâ ile,

kimini

hastalkla,

kimini kara

sevdaya

tutarak

yüce

divanna

ça-

rr

ve:

Ey

kullarm,

der

Sizin

belâ ve

mihnet

sandnz

ey,

benim

sevgimin,

lutfumun

kemendidir.

Ben

sevdiim

kullarm

onlarla,

kendi

yüce

honutluuma

ve

Cennetime

çarrm/]



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM I

GAZAL

110

MÂRFETULLAHIN

TOPLANDII

DÖRT

KELME

r

J

O

dört ilâhi

kelime

de

udur:

1

—

Sübhanallahi

(Allah,

noksan

sfatlardan

münez-

zeh,

kemâl

sfatlariyle

muttasftr.)

2

—

Vel-hamdülillâhi

(Övgü,

Allah'a

mahsustur.)

3

—

Velâ

ilâhe illâllahü

(Allah'dan

baka

ilâh

yoktur.)

4

—

Vallahü

Ekber (Allah,

en

büyüktür.)

n

mdi

bu

dört

kelimenin

anlam

nedir?

Onu

bilmelisin.

Sen bil

ki, bu

dört kelime,

halkn

dilinde

çok

söylenir,

ama

mânasnn

ne

olduunu

idrak

edemezler.

Bu

dört

kelime

görünüte

çok ksadr,

lâkin

Marifetullah

bunun kadar

bir

arada

toplayan

baka

kelimeler

yoktur.

1

1

—

Sübhanallahi

kelimesinin

mânasn

bilir

ve

ne

de-

mek

istediini

anlarsan Hakk'n

tenzihini

de anlarsn.

Eer

bundan

kendi

ruhunun

tenzihini

anladnsa,

Sübhanallahi

kelimesinin mâna

ve

maksadn

bildinse,

böylece

kendi

ru-

hunun

sultanlndan

Allahü

Teâlâ'nn

sultanln

anladn

demektir. Çünkü

dünyada

her

ey

O'nun kudret

elindedir,

O'na

itaat etmilerdir.

Allah'n

görünen

ve

görünmeyen

nimetlerine

ne

snr

vardr,

ne

de

say Sen bütün

bunlarn

Allah'tan

olduunu

bildinse:

2

—

Elhamdülillahi

kelimesinin

de

mânasn ve

ne

de-

mek

istediini

anladn

demektir.

Bütün

nimetler,

Allah'ndr.

Bakasna

hamdetmek,

ükr

etmek

câiz

deildir.

1

^Mademki

bütün eyann

O'nun

tarafndan

yaratldn

ve

O'nun

bütün varla

hükmettiini,

O'nun

iradesi

olma-



111

=

ÖLÜM

ve

KIYAMET

ynca hiç bir eyin hareket gücü

olmadn

örendin:

3

—

Lâitâhe

illâllah kelimesinin

mânasn

tamamiyle

ö-

rendin

demektir]

imdi:

[

4—

-Allahu Ekber

kelimesinin

mânasn

uzun uzun anl-

maaya

sra

gelmi bulunuyor.

Öyleyse

kulak ver, dinle.

imdiye kadar

zikredilen kelimelerden

Allahü

Teâlâ'nn

yü-

celiini idrak

edebileceini sanma.

Çünkü O'nun

yücelii

insann aklna

ve

anlayna gelebilmekten

çok

uzaktr,

j

Hem

de Allahu

ekber kelimesinin mânasn:

Allahü

Teâlâ

baka

eylerden

daha

büyüktür,

yücedir diye

düünmek,

itikat etmek

yanltr.

Çünkü

böyle

bir

mâna

vermekle, san-

ki

Allahü Teâlâ'dan daha yüce

eyler varm

gibi

bir mâna

çkar.

Ama Allahü

Teâlâ

her eyden daha

yücedir.

ALLAH'A

KULLUK,

NSANIN

SAADETNN

DELLDR

jadr: Göün ve yerin ve ikisi

arasndakilerin

hâkimiye-,

ti

Allah'ndr.

En

sonra

dönü

O'na,

Allah'adr.

n

(Mâide

Sû-

resi:

18).

Her

insann dünyadaki

ameli,

evet,

Allah'a

arzo-

lunacaktr. [Bir kii

ki,

onun

ileri baka bir

kiinin

elinde

olursa ii her dem

onunla ise, daima

onunlrâ

ve

o

kiinin

yannda

olmaldr.

Daima

ona

ihtiyaç

duymâlidr.

O

zaman

ikisinin arasnda tam

bir ilgi, sürekli bir

kardelik

ve

sevgi

doar. Bir kiinin

bir

kiiye

sevgisi olursa

o

kiinin

saadeti,

mutluluu

da

onunla olur.

Çünkü

bir

kii

kimi

severse

onun

yüzünden

vetonun

müahedesinden

daha

lezzetli

ve tatl

bir

ey

yokturJSen

böylece bil

ki, Allah

sevgisi

insann kal-

binde

galip

olmazsa ve

Allah'

zikretmesi

daim

deilse, Al-

lah

muhabbeti

de o

kalbte

galip

olmaz,

çünkü

bir

kii

bir

ki-

iyi

sevse onu

çok

anar,

çok

anmaktan da muhabbet,

sev-

gi

fazlalarJ Bundan

ötürüdür ki, Allahü

Teâlâ,

Hazret-i

Dâ-



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

112

vud'a öyle.

nida

etmitir:

Ey Dâvud

Senin

çaren

benim.

Senin iin

ancak benimle

tamamlanr.

Bir dem bile

benim

zikrimden

uzak kalma.

Öyleyse sana

çare

olan,

yardmc bulunan

zatn daima

yannda bulun/Bir

an

bile onu anmaktan

uzak kalma.

Bu

zamanda

Allah'n zikri

de kalbine

galip gelir

ki,

bu

ise iba-

dette

daim

olmaktr. Ancak

zikrin kalbe

galebesi

için

arzu

ve

ehvet

ilikilerinden

kalbin

korunmas da

gereklidir.

Bu

ise

günahlardan

el

çekmekle

gerçekleir.

I

;

Çünkü

isyandan

saknmak

gönül

feragatine delildir,

iba-

det

de ne

kadar fazla

olursa,

Allah'n

zikrini

çoaltmaya

sebep

olur. Bunlarn ikisi

de

Allah

sevgisine

sebeptir

ki,

i-

te

saadetin

tohumu

da

budur? Nitekim

Allahü Teâlâ

öyle

buyurur: Gerçektir

ki,

kendini

(kötü

huylardan)

temizleyen

ve

Rabbinin

adn zikrederek

yardm

eden kurtulacaktr.

(Alâ Sûresi:

15).

Sen

bil ki, bütün ameller

mutlaka

ibadet

saylmayabilir.

Ancak

eriata uygun

olan

amel ibadet olur.

ehvetlerin,

cinsi

duygularn,

fazla

isteklerin

de bütün

bü-

tün kesilmesinin

yolu

yoktur.

Çünkü yemeden

ve içmeden

kesilince

beden

hel

A

âk

olur. Eer

erkek-kadn

çiftlemesi

kesilirse,

evlât üremesi

de kesilir.

O

halde

ikisi arasnda

bir

seçim

yaplmal.

Ama kii

kendisini

denetleyemez.

Bu

güç-

tür. Çünkü nefis

dolaysiyle hak

örtülür, bâtla

meyledilir.

böyle

olunca

insann

bakasna

uymas

gerekir

ki,

onlar

da

Peygamberlerdir.'

Çünkü

Peygamberler,

Hak

Teâlâ

ta-

rafndan

islâh olunup

doru

yolu

bulmulardr.

Ve

AL-

LAH'n buyruklarn

tebli

ve her

türlü hali

belirtmek

için

gönderilmilerdir.

Herkesin

eriat

snrlar

içinde,

Tarikat

hükümlerinde onlara

uymas gerektir.

Bu

suretle

saadete

eriilir. Ölüm

tehlikelerinden

kurtulmu olunur.

Hak

Teâlâ

bu

yolda öyle

buyurmutur: Kim Allah'n

snrn

aar-

sa,

ancak

kendi

nefsine

zulüm

etmi

olur.

(Talâk Sûre-

si:

1).





HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I GAZAL

114

ri,

ayakta

durabilmeleri,

ancak

bedenle

mümkündür

Be-

den

de birbirine

zd

dört

parçadan

halk

olunmutur

ki,

bu-

nu idrak

eden

kimseler,

vücut

çatsnn fâni

olduunu

an-

lamal,

bu yok

olacak

dünyadan

kaçmal,

O

ebedî, bakî

dünyada,

o dâimî

kalnacak

karar

evinde

yer

tutmaya

ça-

lmal.

KALBN

GIDASI

MÂRFETULLAH

VE

MUHABBETULLAHTIR

nsann

dünyada

iki

eye

ihtiyac

vardr:

.

1-

Birisi

kalbi helâk

olmaktan

(manevî

ölümden)

sakla-

yp

onun

gdasn elde

etmek

ihtiyacdr.

Kalbin

gdas

ise

Mârlfetullah

(Allah

bilgisi)

ve

Muhabbetullah

(Allah

sev-

gisi)dir.

Çünkü

herhangi

bir

kimsenin

tabiat

neye

meyledi-

yorsa

muhabbeti

ona

göre

olur.

Nitekim

önce

zikredilmiti.

Kalbin

ölümü

ise

Masivallah

denilen,

yüce

Allah'tan

baka

eylerin

muhabbetini artrarak

Allah

sevgisini

örtmedir.

Al-

lah

hepimizi

bu halden

korusun,

r

.

(2-

nsann dünyada

muhtaç

olduu ikinci

ey de

bede-

nin

saln korumak

ve

ona

gereken riâyeti

göstermektir.

Çünkü

kalb

(ruh),

ancak

beden

denen

kalpla

gün

sürer.

Beden kalbin

bineidirjMeselâ

deve,

haclarn

binei

oldu-

u

gibi.

Hac kendisinfKâbe-i

Muazzama'ya

selâmetle

gö-

türebilmesi

için

ona

ot

ve

su

vermek,

gdasna

ihtimam

göstermek

mecburiyetindedir.

Çünkü

onun

üstüne

bine-

cek,

hac

farizasn,

ibadet

al veriini

yapacak,

yolculu-

unda

huzur içinde

olacaktr.

Ama devenin

de

bakm

ye-

teri

kadar

olmaldr.

Ne

çok,

ne

de

az.

Çünkü

binicisi

olan

hac,

gece ve

gündüz

kendisini

devenin

hizmetine

verirse

ve

bütün sermayesini

devenin

otuna

harcederse

menzili



115

ÖLÜM ve

KIYAMET

olan Kâbe'ye varamaz. Haclar

kafilesinden ayr kalr. Pa-

raszlktan iflâs eder. Hac yolculuunda da

ziyan eder.

Pi-

manlk

duyar.

Zarar

da

sonsuz olur.

nsan da

böyledir.

Eer varn

younu, gününü gecesi-

ni bedenin bakmna ve

bu

kalb

korumaya

sarfeyler

ve

ömür

sermayesini yeme-içmeye

ayrrsa,

saadet

menziline

(mutluluk

durana)

eriemez.

O

zaman

da

hasret

çöllerin-

de

alar

durur. Babo,

taat

sermayesinden yoksun,

çrl-

çplak ve ettii

ilere piman bir durumda

kalr.

bu

hale

düünce

bedenin

dünyada

üç

eye

ihtiyac

vardr: Bunlar

da:

1-

Yemek yeme,

su

içme.

2-

Giyim.

3-

Oturulup

barnlacak yer.

te

beden bu

üç

eyin

aracl

ile

tehlikelerden

ve

ölümden, yok olmaktan

kurtulur.

Ama bedenin

beslenmesi

de

haddini aacak olursa beden

helâke yüz tutar. Ruhun

ise,

aksine, gdas

ne

kadar çok olursa içi o kadar

güzel ve

sal o

kadar güçlü

olur.

Allahü

Teâlâ Hazretleri

yemek,

içmek,

giyim-kuam

ihtiyac için

ehveti

memur

etti.

Tâ

ki,

beden binei

açlktan, scaktan ve souktan

helâk olma-

sn.

Lâkin

ehvette

ar gider de

yeterli miktara kanaat et-

mezse o

zaman

o

beden

binei

ömrünü

sadece

yeme,

iç-

mekle geçirmek

ister.

Bu

yola düünce

Hak Teâlâ nefse

akl yardmc

etti. Tâ ki, ehvet

haddi amasn,

azmasn

diye.

Akldan

baka

Allah'n

elçileri

diliyle

gönderdii

eri-

atlarn

maksad

da

ehvetin

hudutlarn

tayin

etmektir.

ehvet yaratlta verilmi,

akl

ve

eriat ise

sonradan gel-

mitir.

Bunun

için

daha güçlüdür]

Fakat

akl

ve nefs

eri-



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

116

atn

hükmüne

girdikleri

anda

ikisinin

hükmü

üstün

gelir. Al-

lahü

Teâlâ'nn

lutfu ve hidayeti:

-

Benim

rahmetim

gazabmdan

daha

fazladr

diye

bu-

yurduu

gibi

yardma

eriir.

Ayrca

Cenâb-

Hak,

Peygamberler

vastasiyle

eriatlar

gönderdi. Böylece

akla

kuvvet

verdi.

Nefis ve

ehvet

had-

di

aamadlar.

Cana

ne miktar

güç

gerekiyorsa

akl ona

kanaat ettirdi.

Dünyaya

gelmekten

murat

nedir?.

te

bunu

anlayp

günlerin

ona

göre

sarfedilmesini

salad.

DÜNYAYI

TERAKK

ETTREN

ÜÇ

EY:

HAYVAN,

NEBAT,

MÂDEN

r

Bütün

dünyada

görülen

oluma

ve

gelime

üç

ey üze-

rinde

toplanmtr.

Onlar

da:

1-

Hayvan,

2-

Bitki (Nebat),

3-

Madendir.

Bunlara

Mevâlid-i

selâse

(üç

varlk) denir.

]

Hayvanlarn

kimisi

yenilmek,

kimisi

binilmek,

kimisi

de

ekip

biçme ilerinde

kullanlmak

için

yaratlmtr.

Bitkiler

de

erzak

için

(insanlara

rzk için),

bütün öteki

canllarn

yaamas

için

yaratlmtr.

Madenlere gelince:

Bunlar

altn, gümü,

bakr

ve

demir

gibi

eylerdir ki,

yine

insanlarn

geçimi,

yaamas için

ya-

ratlmlardr.

Bu

üç

varlk

kayna

vastasiyle

insan

ruhu,

bedende bir zaman için

karar

klar,

âhiret aznn hazrl-

ile

urar.





HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

'

1

1

cn defetmedi. Aralarnda

dümanlk,

kincilik

bagösterdi.

Her

kii kendi hakkna

raz

olmad.

Bir

bakasnn

malna,

rzna

kasteyleyip

saldrd.

Bu

sebepten

insanlara

üç

sfat

daha

gerekti:

1-

Politika

(siyaset),

2-

Hükümranlk (bakasna

hükmetme,

saltanat

sür-

me),

3-

Birisi de hükümettir. Dinî

ilerde bir

de Fkh

vardr

ki,

ona

(eriat

kanunu)

denir.

te,

zavall, meskenet içindeki

insanlar

da bu sebeple-

rin,

bu

ihtiyaçlarn

arasna dütü. Ömürlerini

bunlar elde

etmee harcad. Kendilerini

pimanla

urattlar.

Bu kii-

ler,

o

haclara

benzerler

ki, Kâbe yolunda

gece

gündüz

de-

vesini beslemekle vakit

geçirmi, sonra

da kafileden

ayrl-

m,

tenha

bir

yerde

ölüp

gitmi,

helâk

olmutur.

O deveci

gibi

kimi insanlar

da

dünyann

gerçeini ve

günahlarn bilemediler.

Yaadklar dünyann

âhiret

seva-

bnn ekilip biçilecei tarlas olduunu,

(Mezraa-i

Âhiret)

bulunduunu anlayamadlar. Aksine

ütün

gayretlerini

dün-

yaya

harcadlar.

üphe

yok

ki,

bütün

o

kiiler,

dünya

al-veriinde

al-

danm, sihre, büyüye

uram

kiilerdir.

Nitekim Resûlul-

lah

Efendimiz

öyle

buyurmutur:

-

Dünya,

Hârut ve

Mâruftan

daha da

büyük

bir

bü-

yücü ve

sihirbazdr, siz ondan kaçnnz.

Mademki dünyann

Sehhare

(büyücü

kadn,

cad),

Mekkâre

(hileci

yosma)

ve

Gaddare

(gadredici

aüfte)

ol-

duunu

örendin, imdi, sihir ve gaddarlk ne

yolda olur;

onu anlatmaya sra geldi.



119

ÖLÜM

ve

KIYAMET

DÜNYA BR CADI

KADINDIR,

DAMA

NSANIN

YANINDADIR

f

Dünyann örnei

bir cad

kadndr. Bir

sihirbaz

güzel-

dirki,

daima

senin yannda

kendisini

gösterir.

Senin

yann-

da

oturur, sejde

karar

klar.

Oysa

senden

daima

bir

ey-

ler

kapmaktadr. Güzel

sfatlarn

azar

azar

silmektedir.

Ama

senin

bu

kapmalardan

haberin

yoktur.

Bilmezsin.

Gölgeye

baksan

o

daima

hareketsiz,

durgun

gibi görünür.

Oysa

hep

hareket

halindedir;

devaml

ya

ksalmakta

ya da

uzamaktadr. ^

te

böyle ömür

de

bir bir akar su

gibi

hiç

durmadan

akar

gider. Sense onu

duruyor sanrsn.

Onunla

birlikte

ol-

mak,

ayn

yerde

karar

tutmak

istersin. te

dünyann

misa-

li

böyledir.

Dünya

öyle

bir

büyücüdür

ki, sana

dostluk

gösterir, sev-

gi,

muhabbetler sunar, tâ

seni kendine

âk

ettirir.

Kalbini

kendine

meylettirince de

senden

yüzünü

çevirerek

seni

öl-

dürmeye

niyetlenir.

Dünyaya

ikinci

misal:

te

dünyann

yine

bir

örnei

budur

ki,

o

bir

koca

karya benzer.

Halk

güzelliine,

süsü-

ne ve

sevgisine balar.

Sonra

da:

-

Buyur,

evimize gidelim

der.

Hulûslar

çakar.

Evine götürürya-kendisine

âk

ettii

ki-

iyi evde

öldürür.

]

sâ

aleyhisselâm

da

öyle

buyurmutur:

-

Ben

dünyay

yal

bir

kadn

eklinde gördüm.

Ona:



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I GAZAL

120

-

imdiye kadar kaç erkekle çiftletin?

diye

sordum.

-

Says

yok

dedi.

.

-

Onlar öldüler

mi?

Yoksa

seni

boadlar

m?

diye

sor-

dum.

-

Yok,

boamadlar.

Ben

hepsini

boazladm dedi.

-

Senin onlar

öldürdüün

alacak

ey

deildir.

O

ah-

maklara alr

ki,

senin bu ilediin ileri görürler

de

ibret

almazlar,

yine de

candan

ve gönülden sana

balanr,

sa-

na

meylederler

ve seni severler,

dedim.

Dünyaya üçüncü misal:

Dünyadan bir baka

örnek

daha

verelim.

Dünya u hileci kadndr ki, dgörünüünü süsler,

be-

lâsn,

mihnetlerini

ise saklar,

bu

güzellik altnda

gizler.

Ca-

hiller (bilgisizler),

bu

d görünüe

bakp

gurura kaplsn

ve

kendisine

meftun

kalsnlar

ister. Evet,

dünya

bir cadaloz

kadn

gibidir

ki, boyuna güzel elbiseler, göz

alc

entariler

ve ipekli kumalar giyinir. Bana çok güzel çaraf

örtünür.

Dilei,

kendisine

uzaktan bakan, süslerini süzen her kiiyi

kendisine âk etmektir. Vakta ki,

o

kiiyi

kendisine âk

eder, onunla çiftlemek

ister, bandan

süslerini,

srtndan

çkarr,

ite o zaman o

âk

bunlar

görür,

aknla

urar,

ebedî

pimanlk duyar,

j

Nitekim

haberde bildirilmitir

ki,

âhiret

gününde

dünya-

y

kara yüzlü bir

kadn

eklinde maher yerine götürecek-

lerdir. Gök

gözlü,

sarkk dudakl,

çirkin

yüzlüdür.

Maher

halk onu

görünce:

-Allah

korusun,

derler,

bu ne

biçîm

çirkin,

yürei tiksin-

diren,

aalk kimsedir ki,

yüzü

ruha

azap

vermektedir.



121

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Bu soruyu

soran maher

halkna

u cevap

verilir:

-

te bu o dünyadr ki,

onun

yolunda birbirinize düman

kesilip

birbirinizi

öldürmeye

kalkardnz.

Bunun

için

Allahü

Teâlâ'ya

âsi

olurdunuz, nice türlü kötülüklere, fesada el

atardnz ..

Sonra Allahü

Teâlâ'nn buyruu der

ki:

-

Bu

pirezeni

(ihtiyar kadn) onu isteyen âklariyle

bir-

likte

cehenneme sürünüz

te

dünyann

baka

bir

örnei

de

budur.

Dünyaya

dördüncü

misal: Dünya

ya bir

örnek daha

verelim:

i

Dünya yaratlmadan önceki

zamana biz

Ezel deriz. Bir

kimse

Ezel'e bir bak

atsa

ve

dünyada

faniliinin

sonuna

erince

-

ki

ona

da ebed

denir

-

bir

de ebede baksa

anlar

ki,

dünya

bir

viran

konaklama

yeridir,

misafirhanedir,

gelen

için

kurulmutur.-

Hattâ kendisi

de

bir konuktur

ki,

dünya

evinin

tekkesine inmesinin sebebi âhiret yolu

azn

alp

efkatli

bir arkada

bulmak

içindir.

Ruhlar âlemi ile âhiret arasnda birkaç durak

vardr.lk

durak

beiktir.

En

son

durak

da

kabirdir.

Arasnda

birkaç

durak vardr. Her geçen

ay

bir

fersahlk

yoldur.

Her geçen

gün

bir

mildir.

Her

nefes

al

da

bir

admdr.

Yaama

saat-

leri bir

akar

su

gibi akp gider. nsan ise büyük gaflet için-

de

yuvarlanr.

Kendisinin dünyaya

hep

ayn kararda

kala-

can

sanr. Dünya

ileriyle,

dünya

metann

onarm ile

urar. Ömründen

yarm

saatlik bir zaman için bile

güven-

lii

olmad

halde

kalkar,

nice

yllar

dünyada

kalacakm

gibi dünya

hazrl

görür.

Âhirete

göç

aznn

hazrln

yapmay

hatrna

bile

getirmez.



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

122

[Dünyaya

beinci misal:

Dünya için

baka bir örnek

de

udur:

Ey

aziz kii

Sen

bil

ki, dünya

lezzetinin örnei

ile

âhirette

o

lezzet

karlnda

çekilecek olan

mihnet ve

id-

detin misali

udur:

Türlü türlü nefis

yemekler

yiyen

bir

kimse

düünelim.

O

kii

bu yemeklerden

büyük

bir

haz

duyar. Ama haddinden

fazla

yerse,

karn

tka

basa dolarsa

o zaman

mide

bozuk-

luuna

urar,

hem

aadan ishal olur, hem

de

yukardan

kusar.

O

kii

nice kez

ayakyoluna koar,

burnu

irenç

ko-

ku

ile

dolar.

Vücudundan

o

necaseti

çkarncaya

kadar

ni-

ce

zahmetler

çeker, yedii

yemeklerden

pimanlk

duyar.

Bir saatlik yeme

zevki

burnundan

gelir.

Yedikleri,

ne

kadar

.çok, ne kadar lezzetli

ve

tadna

doyulmaz eyler

olsa

da o

kadar

kötü

bir hale

düer. Onlar

çkarmakta

da

o kadar

zahmetler çeker.

te dünyada her

kim

dünya zevkini,

yemeyi,

içmeyi zi-

yade

ederse,

ölüm halinde

de acy, zahmeti

o kadar ziya-

de

çeker.j

Meselâ bir

kiinin belki

nimeti,

ba,

bahçesi

bol olabi-

lir.

Cariyeleri,

odalklar

vardr.

Altn ve gümüü

hazineler

doluudur.

Ama

bunlardan

ayrlmasnn

acs, hiç bir

zen-

ginlii

olmayanlardan

daha

çoktur.

Hatta

daha fazlalar.

Nitekim

Hazret-i

sa

öyle

demitir:

-

Dünyay

isteyen kii,

öyle bir

deniz

suyu içen

kiiye

benzer ki, içtikçe

susuzluu

artar, harareti

yükselir. Eer

sabr göstermezse

o sudan

içe içe

ölür gider.

Nitekim

Hazret-i

Muhammet

(S.A.V.) Efendimiz

de

bu-

yurdular ki:

-

Bir

kiinin

suya daip

slanmamasnn

yolu

yoktur.

Bu-

nun

gibi dünyaya gelip

de ona

bulamamann

imkân

yok-

tur.



123

====================

ÖLÜM ve

KIYAMET

Gelelim dünya

misâline:

nsan dünyada u

konua

benzer ki, bir zenginin ve sayg

duyulan

bir

kiinin evine

misafir gitse

ona

da

itibar gösterilir.

Gümü

leenler,

mü-

cevherli tabaklar, misk

ve amberli

buhurdanlar

getirilir. Mi-

safir de

onlar görerek

sevinir:

-

Bunlar

ite

bana verdiler der.

Hepsinin

kendisine

verildiini

sanr.

Onlar

saklamaya

kalkar.

Ertesi

gün

bunlar zorla

elinden

alsalar

ne

kadar

mahzun

olur,

pimanlk

içinde

kalr ..

Bu

da

basiret

sahibi

herkes

tarafndan

görülen

eylerdendir.

Sen de dünyay

âhiret

konuklarna

bedavadan

yolculuk

eyas

verilecek yer

sanma.

Çünkü

dünya bir

han, bir ko-

nuk

evidir ki, misafirler gelip

âhiret az

toplasn

ve

ora-

dan

göçe

çksn

diye

konulmutur.

böyle olunca

akll

misafir u

kimsedir ki,

kendisine azk

olandan baka

eye

el

atmaya

kalkmaz. Yarn

bu

misafir

evinden

göçünce on-

lar

elinden

aldklar

zaman

pimanlk ve hasret

çekmesin.

Bu

da

dünya'ya

bir misaldir.

i

Dünyaya

altnc

misal: Dünya

ehlinin

örnei bir

gemi

ehline

benzer ki,

denizde

giderken bir

adaya

urarlar

De-

nizciler gemiyi kyya

çeker, öyle

barrlar:

-

Her

kim

zahiresini,

yiyecek

ve

içeceini almak

isterse

gemiden çksn. Varp

alacan

alsn.

Ama çok

vakit

geçir-

mesin.

Çünkü

gemi

burada çok

kalmaz.

Hem de bu

ada

tehlikeli

bir yerdir. Bu adada

kalacak

kimse

ölüme

mah-

kûmdur.

Bu

uyarmadan

sonra,

gemi

yolcular

da

gemiden

çkar,

her

biri

bir yöne, her biri

bir

köeye

azar

azar

dalrlar.

-

te

burada

akll olanlar

gemicinin

sözlerini unutmayp

ile-



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

124

rini tezce görüp

hemen

geriye

dönerler.

Gemi

içinde

dile-

dii

yeri kapp

rahatlkla

otururlar. Ama

yolculardan

kimile-

ri

adann aaçlarna,

çiçeklerine,

yemilerinin

içine dalar

ve kularnn

seslerine

kulak

kabartrlar. Seyre

ve

temaa-

ya

aldanp

orada

olan

acaipliklerin

güzelliine

aldanp va-

kitlerini

geçirmi

olurlar.

Ama

gemiye

döndükleri

zaman

geminin dolduunu,

oturacak

yer kalmadn

görürler.

Gemide bir yere

skrlar,

böylece

ancak dar bir

yerde

oturmaa raz

olurlar.

Gemi

yolcularndan

kimisi

ise

aday seyretmee

doya-

mazlar.

Sada solda

cevahir

sandklar

çakl talarndan

yüklenirler.

Az

zaman sonra

gemiye gelirler.

Ama

geminin

batan

baa

dolduunu,

oturacak

yer

bile

kalmadn

gö-

rürler.

Çaresiz

kalarak

geminin

anbarnda,

tâ

dibinde

ka-

ranlk

bir yerde

otururlar.

Ama

birkaç

gün

geçince

cevahir

sandklar

talarn

renginin

bozulduunu

ve

çürüdüünü

görürler.

Pis, murdar bir

koku

da

etrafa

yaylr.

Gemi halk-

nn rahat kaçar.

Kokunun

giderilmesi

de mümkün

olmaz.

O

rezil ve

rüsvaylklar

yanlarna

kalr.

Gemi yolcularndan

kimisi

ise adann

seyir ve

temaa-

sn ho bulur.

-

Buradan

daha

güzel

köe

nerde

bulunur?

Geminin

va-

raca

yer, buradan daha

m

iyi?

Burada

kalalm

derler.

Gemi

gittikten

sonra kimi

aç, kimi

susuz olarak

ölür,

gi-

der, kimisini ise

dadaki yrtc

hayvanlar

parçalar,

öldürür.

Hiç

biri

kurtulamaz.

te

gemiye

ilk

dönenler,

mü'minler,

Allah'a

yakn olan

kiilerdir.

En

son dönenler

ise

yolunu

arm

olanlarla

kâfirdirler.

Ortadaki iki

taife

ise âsi

mü'minlerdir

ki, dünya-



125

ÖLÜM

ve

KIYAMET

ya

gönül verip aldananlardr.

Nitekim Kur'ân-

Kerîmde

Hak

Teâlâ onlar için öyle

buyurmutur:

«Onlar

dünya

hayatn

âhiretten

üstün

tuttular

ve

sevdiler. Allah kâfirleri

hidayet yoluna

sevketmez.»

(Nahl Sûresi:

107).

Kimisi

âhirete

göç

edip

kurtuldu.

Dünyaya

meyil

duyan-

lar ondan

el çekemedi, dünya

sevgisine

taklp kald. Fa-

kat

âhiretin

elem ve

mihnetini

çekenler

ite onlar

olacak-

lardr.

-

DÜNYA

LERNN

HANGS

Y,

HANGLER KÖTÜDÜR?

Dünyada

olan ilerin kötü

veya

yerilmi olduunu

san-

'

ma

Çünkü

dünyada

nice

eyler

vardr

ki,

beenilir.

Bunlar

da,

bilgi, ibâdet

gibi

ruhun

kötülüklerle

mücadelesi,

maddî,

manevî

dünya perhizleridir.

Yeteri kadar

yeme ve içme, gi-

yinme,

nikâh, bir yerde

konak tutma

ve

baka dünya

ihti-

yaçlar dünya levâzmndan

saylmtr.

Ama bunlar

da

ahiret

ve

ilim

yoluna yardmc

olduklarndan ötürü

tümü

önemli ve gereken

ilerdendir.

Bilgi

lezzeti, ibâdet

lezzeti,

yalvarma,

dua

lezzeti,

Allaha

dostluk

lezzeti,

hepsi

dünya-

dadr.

Ama

âhiret içindirler.

Nitekim

Cenâb- Hak öyle

buyurur:

«Mal ve

evlât, dünya

hayatnn

ziynetleridir.

Bâki ka-

lacak güzel

ilerse hem sevap

olarak,

hem

hayr

ola-

rak Rabbinin

indinde daha

hayrldr.»

(Kehf sûresi:

46).

[Dünya

lezzetlerinin

hepsi

knanm

ve

yerilmi

deildir.

Ancak fâni

olan

o lezzetlerin

kimisi Cennete

yol

açmaa



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

,

1

26

delil olamamaktadr. Mezmum

olan

lezzetler, ancak

fâni

olan, âhirette azap görmee

sebep

olan,

Cennete girme-

e

delil

olmayan

lezzetlerdir,

j

Nitekim Resul (S.A.V.)

Hazretleri öyle

buyurur:

-

«Dünya ve

onun

içinde

olanlar

lânet

almlardr.

Ancak Allah Teâlâ

için

yaplan

zikirler

ve yaplan

iler

makbuldür.»



ÂHRET

TANIMAK

OLUM BLNMEYNCE AHIRET

BLNMEZ

{ölüm

bilinmeyince

âhiret

bilinmez.

Hayat

idrak

olunma-

ynca ölümün

gerçeklii bilinmez.

Ruh

idrak

edilmeyince

hayat

da

idrak edilmez. Ruhun hakikati, anlalmaz.

J

nsan,

bedenle ruhun birleiminden meydana gelmitir.

Ruh binici,

beden de ruhu üzerinde taycdr.

i

Ruhun,

beden

aracl ile

âhirette

bir

haleti

vardr

ki,

ona

cismânî

derler.

Ruhun

yine

bir hali

vardr

ki,

onunla

edenin

aracl

ve ilgisi yoktur.

Ona

da

ruhânî derler. Yi-

ne ruhun beden

vastas

ile çektii elem ve

zahmete cis-

mânî

azap denilir.

Ruhun bedenden

ald lezzete

cismâ-

nî

cennet derler.

Bedenle

ilgisi olmayan, yalnz ruha eri-

en,

ac,

azap ve

straba

da

ruhânî

azap denir.

Eritii

sevince ve rahata

da

ruhânî

cennet...

Cismanî

Cennet: Irmaklar,

aaçlar,

yemiler,

çiekler,

huriler, kasrlar,

glman,

vildan

ve

cennet bahçeleridir.

Cismanî Azap: Ki, ylanlardan, ifritlerden, zakkum

ate-

inden, Hamîm

adndaki kaynar

su

gibi eylerden

ibaret-

tir.

Bunlar

Hadîs kitaplarnda uzun uzun

anlatlmtrfbn-

lar burada anlatmaya

ihtiyaç yoktur. Hadîs-i

eriflerde

ve

Sahabe haberlerinde bildirilmitir.

Onlar tekrar

etmeyece-

iz...



HÜCCETÜ'L-ÎSLAMMAM-I GAZAL

128

Ama

ölümün

hakikati ve ruhani cennet

ile

ruhani azap

bo

sözler ile bilinmez. Ancak zevk ve

hal

ile, onlar

tat-

makla mümkündür. Bundan ötürü

ve bilgisiz

kiilerin bunu

idrak edemediklerini

düünerek

eski

din

âlimleri

bunu

bil-

dirmeyi ihmal

etmemilerdir. Hadîs-i

Kudsîde

Cenâb- Hak

öyle buyurmutur:

>

„ o

; x * *

* x

x

o

Ox

*

Ox x

x

x

*

^ *

M 0

x

O x

f

«yi

ameller ileyen kullar için

gözlerin görmedii,

kulaklarn

iitmedii ve hiç kimsenin kalbinden

geç-

meyen eyler hazrladm.»

Bu

vaat buyurulanlar o ruhanî cennettedir. Her

türlü

bu-

lanklktan

arnan,

saf

hale

gelen

kalbin

içinde

melekler

âlemine

açlan bir pencere vardr. Bu

mânalar

o pencere-

den kukusuz

ve

üphesiz olarak görünür.

Her

kime

o

pencere açlsa âhirette:

-

Saadet

kime nasip

olacak?..

-

Ne

sebepten

nasip olacak?.

-

Âsi kii

kimdir?

-

Ne sebeple

asîlik ona erimitir?.

te

bunlar

o

kiiye müahade denilen

yolla

malûm

olur, bildirilir. Ama iitme ve

taklid

yolu

ile

deiljNitekim

bir

hekim,

kiinin ölümünü veya ifâsn, hastaln azlndan

ve

çokluundan,

hafiflik ve iddetinden

anlar,

hastaln

sebebinin

çok

yemek

yemekten,

scaklk

ve

souktan,

bal-

gam ve safradan,

kan

ve

sevdadan

olduunu bilir. Mükâ-

efe

ehli de

keif

yolu

ile kalbin saadetini bilir,

anlar.

Bu

da



129

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Allah Hazretlerinin

cemâlinin kefidir.

Kalbin

ekavetinin

de,

cemâlullah

görmemek

nasipsizliinden

ileri geldiini

anlar.

Allah'n cemâlinden uzak

dümemenin ilâc

Allah bil-

gisi

ve

ibadetle olduunu,

Mükâefe-i

Cemâle

mazhar

ola-

mamann

da

sebebinin

cehalet ve

Allah'a

isyan olduunu

bilir. Mükâefe

lmi,

mübarek bir

ilimdir.

Ama

birçok

din

bil-

ginlerinin

bundan haberleri

yoktur.

Gafildirler.

Âhiret

ileri-

ni iiterek

ve

taklit

ile bilirler. Cennet

ve

Cehennem'den an-

cak

cismanî taraf idrak

edebilirler.

naallah,

biz

tabiat

te-

miz, zihni

temiz,

içi hrstan, taassuptan,

taklitten, hava

ve

hevesten

pâk

olan

kimseye

bu

küçük bölümde

aklmz er-

dii kadar biraz

açklamalar

yapacaz.

Tâ

ki,

insafla

na-

zar

edenin kalbinde

öyle

yer etsin ki,

ilmel-yakîn'den ay-

nel-yakîn'e

erisinler. Gönüllerinde de ebedî

kalsn,

silin-

mesin. imdiki halde halkn âhiret

ilerine çounun

inanc

zayftr.

NSAN

RUHUNUN

KL

l

Eer

sen

ölümün hakikatinin

ne

olduunu

bilmek

ister-

sen,

önce

unu

bil

ki,

insann

iki ruhu

vardr.

Biri, hayvan-

larn ruhu

cinsindendir

ki,

ona

biz

Hayvan ruh

deriz. Biri

de melekler cinsi

ruhudur

ki,

ona

da

insani

ruh

denir.

J

[Hayvani

ruhun kayna,

gösün

sol

yannda

bulunan

ve

yürek denen

et

parçasmdadr.

O

ruh,

lâtif,

güzel,

bir bu-

u,

bir buhar

gibi

eydik Canlnn içinde

bulunan kan,

bal-

gam, safra

ve

sevdadan

meydana gelir. nsann

mizacn

dengede

tutar. Tpk sirkenin bala

karmasndan

meyda-

na

gelen sirkencübin gibidir ki,

ikisi

bir araya katlnca,

kendi

lezzetleri

kalmaz,

lâtif

ve

faydal

bir

lezzet

doar.

-

te böyle batndaki

o

dört

maddenin imtizacndan

lâtif bir

buhar

meydana

gelir.

Kalbe gider. Orada yerleir

ve

güzel





131

ÖLÜM

ve

KIYAMET

*

gücü de kararda

bulunur,

o

zaman bütün

uzuvlarn kuvvet

ve

hareketi

kemal

bulur.

Ya

mizaç bütün

bütün

itidalden

(orta

-karardan)

düer-

se?

te

o zaman buhar

söner,

insan

da

helâk olur.

Eer

vücudun

kimi

yerine

buhar

erimezse

organn

o

miktar

ye-

ri

hareketten

uzaklar.

t

Mizac

itidalden çkaran

ey,

buharn

da

yok.

olmasna

bir

sebeptir.

te

buna melekül-mevt

(ölüm

melei) denir.]

Halkn

bir

çou onun ancak

adn iitmilerdir.

Onun

uzun

uzadya

anlatlmas bu

sahifeciklere

smaz.

/

nsan

ruhu

dediimiz

ruh

ise

-

ki ona

kalb

ve gönül

de

derler-

o

bir

cisim

deildir.

Parçalanamaz.

Cisim olmayan

o kalb, candr,

Allah

bilgisinin

(Marifetullah)'n

dura, ko-

nadr.

Nitekim

Allah bir'dir,

tek'tir.

Orta yoktur,

taksim

edilemez,

parçalanamaz

ve

bölünemez.

1

nsan

ruhu,

söylediimiz

çrann

alevidir.

nsan

kan

ise,

o çrann fitilidir.

Nitekim

nur,

ateten

nasl

daha

lâtif

ve gü-

zelse

ve nasl bir eye

benzetilemezse,

insan ruhu

da

böy-

ledir.

Hayvanî

ruha

göre lâtif

mi

lâtiftir.

Anlatlamaz,

biline-

mez.

Ama

u

var

ki, fitilin,

çrann

ona uyar.

Oysa

in-

sanî

ruh,

hayvanî

ruha tâbi

deildir.

Ona

uymaz.

nsan

ru-

hu

asldr.

Çrann

veya

mumun

nuru

dediimiz

bir

benze-

titir.

Hayvanî ruh

bir binektir,

bir

araç

gibidir.

nsanî ruh

ise

hem binici

hem

de her ii

yapcdr.

Ölüm

gelince

o

binek

ve

o

araç

helâk

olur

gider.

Ama

binici

ve

yapc

helâk

ol-

maz. Ya

ne

olur?

Marifetullah',

bineksiz ve

araçsz

kald-

ndan

tahsil

edemez.

Zaten

marifetullah'

ve

muhabbetul-

lah'

örenen

ve

Ârifibillâh

(Allah'

tanyan,

Marifetullah'a

vâsl

olan,

velilie

erien)

olunca

o

kimseye

o

binek

ve

her

araç

ar

bir

yük

gibi

gelir,

ondan

kurtulmann

sebeplerini



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAMI

GAZAL

=—

1

32

arar.

Bu

i

tpk

av

avlayan

ve iini

bitiren

avcnn hareke-

tine

benzer.

O nasl an

götürür,

zahmetler

çekerek

av-

n avlar

ve

av

eline

geçtikten sonra

tuzak

olan

a

bir

ya-

na

atarsa Ârif-i

Billah

da

tpk

o avcya benzer.

Av

avlamak

isterse, sonra

o a yeniden kullanr.

Fahr-i Âlem

Mustafa

(S.A.V.) öyle

buyurmutur:

-

Ölüm, Mü'minin

hediyesidir.»

Eer insann -Allah

göstermesin-

Allah' tanma

bilgisi-

ni,

Allah

muhabbetini

ele

geçirmeden

binek ve âleti

yok

olursa o

kii

büyük

bir

hasrete

ve

daimi

bir musibete

urar

.

ki, hiç sonu yoktur. Balangc

da kabir

azabdr.

NSANIN

SIFATI

K

KISIMDIR

Bir

kimsenin elinin,

ayann felce

uramas

ile o kii öl-

mez. Çünkü eli ve

aya

kendisinin

bir âletidir,

kendisi

de-

ildir. Karn, mide ve

baka organlar

da

böyledir.

nsann

birçok

azâs felce urasa

da

kendisi

yine

diri, canl

kalabi-

lir.

Ölüm udur: Mizaç bozulur.

nsan hasta olur.

O

güzel,

ince buhar uzuvlara giremez,

onlar dolaamaz

olur.

Bu

nedenle de uzuvlar meflûç

bir hâle

gelir.

Hareket

edemez

olur. Ama

sen

yine

varsn, mevcutsundur. Yalnz

hissede-

mez, hareket edemezsin. Sen unu

da bilirsin

ki,

çocuk-

lukta

bedeninin

parçalar,

safi

kandan

olumutu.

Ama

sonra

bitkinlemi,

baka

hale

gelmitir. Besinlerden

mey-

dana

gelip gelien

uzuvlar

o safi kann yerini

almtr.



133

ÖLÜM ve

KIYAMET

imdi

bilindi

ki, dünyaya

geldiin

kalp

baka

birkalp,

baka

bir vücut,

imdiki kalbn

baka

bir

kalptr. Senin be-

deninin

helâk olmas

ile senin

helâk olman

gerekmez.

Çünkü

beden

topraktr.

Topran

da

topraa

karmas

lâ-

zmdr.

Ama

senin ruhun

Melâike

cinsindendir.

Senin

de

kendinin

aslna

dönmesi, karmas

gereklidir.

Eer dün-

yada

kesafet

hasl

edip,

yani

asln olan

Melâike

hasletleri-

ne

uzak kalrsan

ayrlk azabna

ve hasrete

uraman

yüz-

de

yüzdür.

Ey

aziz

kii

Senin

sfatlarnn

iki

ksma

bölündüünü

bil:

]

I

A-

Birisi

bedendir

ki,

açlk, susuzluk,

uyku,

yeme-içme

gibi

ona

mahsus

sfatlardr.

Bunlar ölümle

ortadan

kalkar.

]

iB-

kincisi

de

ruhun

sfatlardr

ki,

bu da

mârifetullah

(Al-

lah'

tanma

bilgisi) ve

muhabbetullah

(Allah

sevgisi)dir.

Bunlar

gelitiren nelerdir?

O

sfatlar

da

unlardr:

1-

Allaha ükür,

2-

Tevekkül

ve,

3-

Ricadr

ki, bunlar

senin

kendi zatnn

sfatlardr.

Ölümle

ortadan kalkmazlarJBelki

semereleri

daha

da

ço-

alr, artar.

Çünkü Cenâb-

Hak

bu

sfatlarla

tannacak

ve

Allah'n

Cemâli

bu

sfatlarla

görülme

mutluluuna

erie-

cektir.

HakTeâlâ

Hazretlerinin:

«Bâki

kalan

iyilikler,

salih amellerdir.»

(Kehf

Sûresi:

46)

buyurduu

bunlardr.

Eer

bir

ruhta Allah'

tanma

bilgisi, Allah

sevgisi

olmaz-

sa,

o

ruh

bilgisiz,

zevksiz,

evksiz

olur, ama

yine

de

bâki-

dir.

Fakat

âmâdr

(kördür),

akîdir.

Nitekim

Allahü

Teâlâ

Kur'ân-

Azimüan'nda

öyle

bu-

yurur:



HÜCCETTLSLAM

MAM-I

GAZAL

134

*

*

0.

*r

o * ,

^

o ^

>

- o *

+

*:

m

m*

J^»J

s>^t

c>

#

^

JÔ*J

«Kim

bu

dünyada

körse

âhirette

de

kör

ve yolunu

armlardan olur.» (srâ

Sûresi:

72).

mdi,

bu

iki ruh

ve aralarndaki

ilgi bilinmeyince

ölümün

hakikati

de bilinmez.

NSAN

RUHU

YÜCE, ULVÎ

ÂLEMDENDR

r~

S

Hayvani

ruh

süfli,

aalk

âlemdendir.

Dört

unsurun,

yani

kan,

balgam,

safra

ve sevdann karmndandr. Bun-

larn

da

asl

ate,

hava,

su

ve

topraktr/j

Hayvanî ruh,

bu dört

unsurun

buharndan,

buusundan

meydana

gelir.

Mizacn

aykrl

ve

itidali,

scaklk, souk-

luk, kuraklk

ve yaln

ayrlmdandr.

Onun

için hekim-

likte

bu

dört

unsurun dengeli bir

ekilde korunmas

lâzm-

dr. Tâ

ki, insan ruhuna

kemal kazandrmakta,

onu

olgun-

latrmakta bir vasta olsun.

r:

-

nsanî ruh,

ulvî alemdendir. Melâike cevherindendr,

kendi zat,

tabiâti

olan

melek

cevherlii

ile

bu

fani

diyara

bir

dünyalk

almak üzere deil,

bir yabanc

olarak inmitir.

Ve onun böyle yukardan aaya

inmesinin

sebebi,

hida-

yete erip

nasibini almas

ve

Allah' tanma bilgisini kazan-

mas

içindir.'

Nitekim

Cenâb-

Hak

Kur'ân-

Kerîm'inde

öy-

le buyurur:

«Hepiniz

oradan

aaya

inin,

dedik.

Tâ

ki,

size

dos-

doru yolum, hidayetim ulasn. Size

gönderdiim

k-

lavuzun izinden gidenlere

korku

ve

üzüntü

yoktur.»

(Bakara Sûresi:

38).



135

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Ve

hem

de Allahü

Teâlâ

Hazretlerinin bir buyruu

da

dünyann

ayrlna

bir

iarettir

ki,

u

âyet-i

kerîmede me-

leklere

öyle hitap

edilmektedir:

«Ben insan

çamurdan

yaratacam.

Onu düzeltip

tamamladm

ve

ona kendi

tarafmdan

ruh nefhetti-

im zaman

ona

secde

edenlerden

olun

Bunun üzeri-

ne meleklerin

hepsi secdeye

kapandlar.»

(Sad

Sûresi:

71,72,73).

Yukardaki

âyet-i

kerîmede

geçen

min

tynin

(çamur-

dan)

kelimesi

cisme

iarettir.

Sevveytühü (Onu

tesviye

et-

tiim

-

düzelttiim-)

sözü

de hayvanî ruha

iarettir.

Ve

ne-

fahtü fihi

minrûhi

(Ona

kendi

ruhumdan

üfledim)

sözü

ise

insan

ruhuna

iarettir.

Sevveytühü

dediinin

sebebi, in-

san

bedenine

orta

mizaçla küvet

ve hareket verip onu,

e-

riatin

emirlerini

yerine

getirmeye ve

marifetullah

olan

ru-

hun

dura

olmaa

kabiliyetli

kldm

demektir.

Nitekim

süf-

lî

ruhun itidalli

olmas

gerektir.

Tp

ilmi

onu muhafaza için

nasl cehit

harcarsa insani

ruh

da

itidale

muhtaçtr.

Onu

da

ahlâk

bilgisi, bedeni

riyazet

ve bilgili

mücadele ile korumak

lâzmdr.

Tâ

ki, marifetullahtan

uzak

kalmasn

ve

helâk

ol-

masn.

fimdi,

ruhlarn

hakikati

idrak

edilmeyince

âhiret

ilminin

bilinmesi mümkün

olmazjNitekim

marifetün-nefs

(nefis

bil-

gisi) bilinmeyince

marifetullah

mümkün

olmaz.

Yâni

kii

kendini

tanmadkça

hiç bir

zaman

Allah'

tanyamaz. Çün-

kü

slâm Dininin

temeli,

Allahü Teâlâ'ya

ve

âhirete

inan-

mak

(dil ile ikrar,

kalb ile

tasdik

etmek)tir. Âhiretin

de

bilgi-

si

gereklidir.

Bu

da mümkün

olduu kadar

elde edilmelidir.

Lâkin

âhireti

bilmekte

bir

sr

vardr.

O

srr

açklamaya

e-

riat

izin

vermemitir.

Çünkü

anlalmasnn

yolu yoktur.

Âhiretin

bilgisi

o

sr açlana

kadar

mümkün

olmayacaktr.



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

136

Öyleyse

sen

çal ki, o

srrn kefini,

mücahede, riyazet

ve perhizle

ve Allahü

Teâlâ'nn hidayeti

ile kendi

nefsinde

bulasn

Çünkü

bu

uhrevi sr baka

birisinden örenilmez.

Ve buna da

gayret göstermelisin.

Çünkü

o

srrn,

Allahü

Teâlâ'nn

sfatlarndan bir sfat

olduunu

çok

kimse

iitmi-

tir.

Lâkin

bilineceini

tasdik

etmemiler:

1

-

Bu

güç

bir

dâvadr

mkânszdr demilerdir.

Bu,

bir tenzih

(yâni Cenâb-

Hakk noksan

sfatlardan

münezzeh

klmak) deildir.

Çünkü

Cenâb-

Hakkn bilin-

meyecei,

ne

Kur'ân'da

zikrolunmutur,

ne

de

Hâdis-i Kut-

sî'de

bildirilmitir

Allah-ü Teâlâ

kimi Enbiya'ya:

-

Halka

sfatlarmdan,

akllarnn

ald

kadar

söyleyiniz

diye

emir

buyurmutur.

Kimi

peygamberlere

de:

-

Bizim

sfatlarmzdan

halka

haber vermeyiniz. Çünkü

onlar

bunu

anlayamazlar.

Sizin

Peygamberliinizi yalanlar,

tekzip

ederler.

O

zaman da

kendilerine

zararl olurlar,

diye

buyurmutur.

ÖLÜMÜN

ANLAMI

NEDR?

[Artk sen

açkça

bildin

ki, ruh,

insann

zat

ve sfatlariy-

le

mevcut

ve kaimdir ve ruh kalp

(beden)

diye bir

ey

is-

temez.

Ölümün

anlam da ruhun yok olmas deildir. Belki

bedenden

ayrlp

gitmesidir.

Maherde harolunmann,

ye-

niden dirilmenin mânas,

yokluktan

sonra insann yeniden

var

olmas

deildir.

Yalnz

ruha

ikinci

nöbette,

bedende

ta-

sarruf eylesin

diye bir kalp

verilir.

Birinci

nöbette

olduu

gibi:

1



137

ÖLÜM ve

KIYAMET

-

Buna

tasarruf

et

denilir.

Bu

ikinci

nöbetteki

tasarruf

ilk

nöbetten

daha

kolaydr.

Çünkü

ilk

tasarrufta

ne

ruh

vard,

ne

de

kalp.

Ama bu

ikinci

nöbette

ise

ruh

ayniyle,

dünyadaki

gibi

mevcuttur.

Hattâ

kalbn

parçalar

da

mevcuttur.

Lâkin ay-

r

ayrdr.

-

kinci

nöbette

ruhun

tasarrufu

kolaydr

dedikse,

bu

bi-

zim ksa

aklmza

göredir. Ve

bizim

fiilimize

kyasladr.

Ve

bakalarna

anlatma

zaruretinden

ötürüdür.

Allahü

Teâlâ

Hazretleri

Kur'ân-

Azîminde

öyle

buyur-

mutur:

«O,

ilk

önce

halk

yaratp

sonra

onu

yeniden

dirilte-

cek

olandr.

Ve bu

ona

çok

kolay

gelir.

Göklerde

ve

yerde

en

yüce

sfat

O'nundur.

Ve O,

biricik

galip, yegâ-

ne

hüküm

ve

hikmet

sahibidir.»

(Rûm

Sûresi:

27).

Cenâb-

Allah'n

böyle

buyurmas

insana

anlatmasn-

dan

ötürüdür.

Yoksa

Allah-ü

Teâlâ'ya

birinci

seferde

de,

yani

ruhun

yaratlnda

da

zorluk

yoktur.

Belki

dünya

gibi

yüz

bin

âlemi

modelsiz

yaratmak

O'nun

için bir

mesele

de-

ildir. Nitekim

Yüce

Allah,

Hazret-i

Meryem'e,

Cebrail

aley-

hisselâm

ile

öyle

buyurmutur:

«Senin

Rabbin

buyurdu

ki: Bu,

bana

çok

kolaydr.»

(Meryem

Sûresi:

21).

Öyleyse

yeniden

diriltmenin

ve kalp

(beden)

iadesinin

art,

önceki

bedenin

ayn

ile

verilecei

lâzm

geldii

ek-

linde

sanlmamaldr.

Çünkü

binekten

maksat

ruhun

kendi-

sini

tayacak

olan

kalp

deildir.

Mutlaka

o

eski

binek,

o

tayc,

o

eski

beden

deildir.

Dünyada

bile

kalp

deiti-

rilir.

Ana

karnnda

buharn

kesifliinden

ve

onun

arln-



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

138

dan

meydana

gelen

cüzler,

sonradan

gda

ile

deiip

ba-

ka

taze

etler

meydana

gelir.

Kimi

hastalarn

eti

ise

batan

baa

erir,

yok

olur.

Yerine

taze

et

dolar.

Eski

bedenin

ay-

nen

iadesini

gerekli

görenlere

çeitli

sorular

sorulabilir

ki,

bunlara

doyurucu

cevaplar

vermeleri

zordur.

Meselâ

baz-

lar:

-

Maherde

dünyadaki

kalbn

ayniyle

geri

verilmesi

lâ-

zmdr

Organlarn

birbirinden

farkl

olmas

caiz

deildir

derler.

Bazlar

da der

ki:

-

Eer bir

insan

bir

insan

yese, hattâ

yiyen

insanda

ye-

nen

etle

uzuvlar

meydana

gelse,

o uzuv

yiyenle

mi haro-

lur,

yenilmi

olan

kiiyle

mi?

-

nsan

bir katre

meniden

meydana

gelmektedir.

O bir

katre

meni anann

gösünde mi

bulunur,

babann

belinde

mi.

Yoksa

evlât

ile

mi

harolunacaktr?

-

nsan,

safi bel

suyundan

meydana

gelmektedir.O

bel

suyu

da besinden

hasl

olmaktadr.

O

besin

bir hayvann

ya

yadr,

ya

eti,

ya

da

sütüdür.

O halde

o beden

parças

kimin

ile

birlikte

harolunur?

-

Bir

hrszn

elini

eriate

göre

kesseler.

Sonra

o

kii

ha-

yrl

iler,

sevaplar

ilese,

bu

sevaplardan

dolay

Cennete

girecek

olursa

eli

bütün

olarak

m girer?

Yoksa

elsiz

mi gi-

rer?

Çünkü

o

kiinin

hayrl

ii

iledii

zaman

eli yoktu.

Bedenin

aynen

iadesi

art

olmaynca

bu

gibi

üphelere

yer

kalmaz.

Bu

üphe

ve

sorularn

sebebi,

senin

benliinin

ve

hakikatinin

senin

bedeninden

ibaret

olduunu

sanmala-

r

ve o

beden

olmaynca «sen»in

mevcut

olamayacan

düünmeleridir.

Beden

olduu

gibi

kalmazsa

sen

de mev-

cut

kalamazsn

sanm

ve

aldanmlardr.



139

ÖLÜM ve

KIYAMET

RUH

CEVHER,

BEDENN

YOK

OLMASI

LE

FAN

OLAMAZ

Sen

eer

dersen ki:

-

Fkh,

yâni

din

ve eriat

bilginlerinin

ve

kelâm, yâni

di-

ni akide

âlimlerinin

çok

mehur

sözleri

vardr ki, udur:

«nsan ölümle

yok olur.

Sonra

hair zamannda

bu

beden

ayn

ile, yâni eski

bedeninin

tpk

tpksna

bir

ei

olarak

yeniden

yaratlr.» Hal

böyle olunca

senin

söylediin söz-

ler,

onlarn

söylediklerine

aykrdr.

Biz

de

u

cevab veririz:

-

Her kim,

bakasnn

sözlerini incelerse

hakk,

hakika-

ti

göremez. Bu

senin

dediin ne

görü

ehlinin, ne

de

tak-

litçinin

sözleridir.

Çünkü

basiret

ehli

olan

kii bilir

külüm-

le beden

yok

olmaz.

Ancak

parçalar,

cüzleri

irbirinden ay-

rlr:

te

bu

ayrla

da

ölüm

(mevt)

derler^

Bir eyi

baka-

sndan

örenip

nakleden

taklitçi

kii

de

din

âlimlerinden

unu duymutur

ki, insan

ruhu

ölümden

sonra

bakidir.

Ve

bilmitir ki,

ruhlar

da

iki ksmdr.

1-

Biri

suadânn

(saâdete

erenlerin)

ruhudur.

2-

Öteki de

akilerin

(âsilerin)

ruhlardr ki,

kâfir

ve gü-

nâh

ileyenlerin

ruhlardr.

Saâdete

erenlerin (suâdann)

ruhlar

hakknda

Hak Te-

âlâ

öyle buyurmutur:

«Allah

yolunda

öldürülenleri

sakn

ölü

sanmayn.

Onlar bütün

yaamaktadrlar.

Rablerinin

ndinde

rzk-

lanmaktadrlar.

Onlar

Allah'n kendilerine

ihsan

ettii



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I GAZAL 140

nimetten

dolay

mutluluk içinde, ferahldrlar.»

(Âl i

m-

ran Sûresi:

169-170).

Nitekim

kâfirlerin

ruhu

hakknda

Resûlullah (SAV.),

Bedir Gazasnda

ölen

Mekkelilerin

ölülerine bakarak

onla-

r

adlariyle

birer birer

çarm ve öyle demiti:

-

Ey

filân,

filân olu

filân.

Ben,

Rabbimin

bana

vaat

et-

tii

frsat ve

nusreîi

buldum.

Allahü Teâlâ'nn

dümanlarn

kahretmek için

bize

verdii

müjdeler

gerçekleti.

Ya

Al-

lah'n

sizin için

bildirdii âkbetleri

ve azab siz buldunuz

mu?

Yoksa

bulmadnz

m?

Ashâb-

Kirâm

o

zaman

derler ki:

-

Yâ

Resûlullah

Onlar ölmülerdir, size

nasl

cevap ve-

rebilirler?.. Ya da

söylediklerinizi

nasl

duyarlar?..

O

zaman

Hazret-i

Fahr-i Kâinat

(S.A.V.) Efendimiz

u

cevab

verdi:

-

O

Yüce

Allah hakk

için söylüyorum

ki,

beni

hak Pey-

gamber olarak

gönderdi.

Onlar sizden ziyade duyucudur-

lar.

Ama cevap

vermee

güçleri

yoktur.

Nitekim eriat

bilginleri, ölenlerin

eriatte yok olduklar-

nn

bildirilmediini

kesin

olarak

incelemilerdir.

Resûlullah

(S.A.V.),

ehit

düenler

hakknda

da

öyle

buyurmutur:

-

ehitlerin

ruhlar

yeil

kularn

iç

boluundadr.

Ve

Cennetin

rmaklarna

varrlar.

Yemilerden

yerler.

Ar'n

gölgesinde asl

kandillerde

karar

ederler.

Sözün ksas

her kim

ölüm hakknda

inen

âyetleri,

Ha-

dîs-i

Kudsîleri

ve

eserleri

Incelese

ve içyüzünü

dikkatle

aratrsa,

ölülerin

kabirleri arasnda görülen

hareketlerin

rivâyetine

göz

atsa

elbette

üphe ekmeden

bilir

ki,

ölüler



141

ÖLÜM

ve

KIYAMET

yok olmaz,

eriatte

bildirildii

gibi

ölülerin

yalnzca

sfatla-

r, ve

menzilleri deiir.

Nitekim

Fahr-i

Âlem

(S.A.V.)

öyle

buyurur:

-

Kabir, ya

cennet

bahçelerinden

bir bahçe, ya

da

cehennem

çukurlarndan

bir

çukurdur.

mdi,

ölüm

ile

insann

kendisinden

(zatndan)

bir

ey

deimez.

Yalnz

hareketleri,

görünen be

duygusu ve

ha-

yali, fasit

bir

mizaç

olduu

için âtl kalr,

i görmez

olur.

Çünkü süvari, yaya

kii

olmakla,

görürken

görmez

(âmâ),

kâtip iken aç

olmaz. Lâkin

âmâ

ise

orada

gözlerini

açar.

Bu

sebepledir

ki, bir kii

tasavvuf yolunun

balangcn-

da,

nefsinden,

hislerinden

uzaklaacak

olsa, âhiret

halleri-

ni

zevkle

müahede

etmee

balar.

Kendisindeki

hayvanî

ruh,

mizacn itidali üzere

kalrsa

da

ondan bir ey

kaybet-

mez. te

bu

halde iken

Allah korkusu

ve ürkeklik onu

kap-

larsa

o

kii

his

ve hareketten

uzaklar,

görünürden hiç

bir

ey

idrak etmiyormu

gibi

bir hal

alr,

ölüler

mertebesine

varr.

Bakalarna

ölümden sonra

gelen, açlan,

kefolan

haller,

o

kiiye, bu

hal

içinde iken

görünür.

Sonra o kimse

kendisine gelince,

yâni

görünür âleme

dönünce,

gördüünün

hepsi

ya

hatrnda

tamamen

kalr,

ya

da

hepsi uçar,

gider, yalnz

eseri,

izleri

kalm

olur.

Me-

selâ,

kendinden

geçtiinde

Cenneti

görse,

onda

sevinç ve

ferahlk,

nee

izleri kalr.

Eer

Cehennemi

görse

kalb krk-

l,

hüzün,

arlk,

kuku

ve

gam

hasl

olur.

Eer

hayal ha-

zinesinde

gördüklerinin

izleri kalmsa, o

gördüklerini

ba-

kalarna haber

vermesi

câizdir.



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL mmmmm

*

1

42

Nitekim,

Resûlullah

Efendimiz

namaz

klarken

mübarek

elini

uzatt.

Namaz

bittikten

sonra

Ashâb-

Kirâm

kendisine

sordular:

-

Ey

Allah'n

Resûlü,

namazn

içinde

iken

el

uzatmaktan

muradnz

neydi?.

O da öyle

buyurdu:

-

Cennet

yemilerinden

bana bir

salkm

üzüm

sundular.

Onu

alp

dünyaya

götürmek

istedim.

zin

vermediler.

Ey

aziz ..

Sen

sanma

ki,

o

Cennet

üzümü

dünyaya

gel-

mez.

Sanma ki,

o

olmayacak,

güç

bir itir.

Onu

uzun

uzun

anlatmak

bu

dar

sahifelere

smaz.



KABR

AZABI

Kabif

azab

iki

ksmdr:

1

Cismâni

kabir

azab.

2

—

Ruhani

kabir

azab.].

Cismâni

denilen

kabir

azabn

herkes

bilir.

Nice

yerler-

de

o anlatlmtr

Lâkin

insan

kendi

nefsini

ruhunu

bilmez-

se,

ruhanî

kabir

azabn

bilmez.

Ruhanî

azabn

insann

kendi

zat ile

ilgisi

yoktur.

O

azap

kalba

girmeye

tenezzül

etmez.jRuh,

ölümden

sonra

bâkidir.

Onun

eli,

aya, kula-

,

gözü

yoktur.

Görünen

be

duygu

da

bedenle

ilgilidir.

Ölüm

gelince

onlardan

eser kalmaz.

Ortadan

kalkarlar. Bu

duygulara

bal

lezzetler

de ruhta

kalmaz

JNitekim

e, ev-

lât, mal,

en yakn

dostlar,

köle

ve

hizmetçiler,

maiyyet

hal-

k,

yük

tayc

hayvanlar,

tarlalar,

bahçeler

gibi

varlklar

yok

olur, fâsit

olur.

Eer

bu

türlü

eyler

o

ölen

kimsenin

sevdii

ve diledii

eylerse,

bunlarla

megul

olursa,

ölüm

annda

bunlardan

ayrlk

ve

bu

ayrln

verdii

elem,

tasa, ac

ve

azap

can-

na iler,

iddet

ve

mihnet

içinde

son nefesini

verir.

Eer

bunlardan

gönül

çekmi

olur

ve

âhiret

yönüne gönlü

do-

rulup

hazrlanm

bulunursa,

her

an ölümü

bekler,

dünya

lezzetleri

ona

tatl

deil

ac

gelir.

Ruhun

bu

anda dilei

Ce-

malullah'tr,

onunla

megul

olur.

Ve

o

ölüm

annda

dilei-

ne,

mâukuna,

mâbuduna

vâsl olur.

Böylece

de zevk ve

sürûra,

sevinç

ve

rahata

kavuur.

Düün ki,

bir

kimsenin



HÜCCETÜ'L-ISLAMÎMAM-I

GAZAL

=

1

44

ruhu

daimidir,

bâkidir, ölümle

yok olmaz. Ama altn-gümü-

e

benzer yapma

eyay

sevi onlar gönüle yâr

etmek,

candan

ve

yürekten

dünya

malna

balanmak,

gece

gün-

düz onlarla

megul olmak,

nice

çalmalardan sonra

onla-

r elde

etmek,

sanr msn ki,

ölenin

iine

yarar?

O

nice yl-

lar

diledii ve rabet ettii eyler ölümle bir kerede

elden

gidince

o

kiinin,

elbette,

sonsuz hasret ve

mihnete,

yine

o

sonsuz

zillet ve pimanlk gamna

dümesi gerekir.

Nite-

kim


öyle

buyurmutur:

stediini

sev.

u

gerçektir ki, ondan ayrlacaksn.

KABR AZABI HER

KNN

DÜNYAYA

OLAN

MEYL

VE MUHABBETNE

GÖREDR

;

Kabir azabn douran sebebin dünya sevgisi

olduunu

bilmi,

örenmi

bulunuyorsun.

imdi

bil ki, kabir

azab

çeit

çeittir.

Her

kiinin

dünyaya olan

meyil ve sevgisine

göre deiir] Kimisine göre iddetli olur.

Meselâ bir kiinin

kalbi dünya

eyasndan

bir

eye

bal olsa, diyelim

ki, bir

kölesine,

bir

cariyesine

ya

da

bir

baka

eye,

mala,

mülke

son

derece

balansa, bir

gün

gelip

o

sevdii

eyler ans-

zn

elinden

gitse ne

kadar

üzülür, ne kadar huzursuz

kalr.

Bunu herkes

bilir.

O

kii

nice aclar içinde

kalacaktr.

Hat-

ta

kalbi tek

bir

ey

bal

kalncaya

kadar

bu

hal sürer

gi-

der.

Yine

diyelim

ki,

bir

kiinin

çok

dünyal

olsa,

hep-

sine

de

ayr ayr muhabbet

etse,

anszn

bütün

mal,

,

evlâd,

kölesi,

hizmetçileri,

yaknlar,

at sürü-





HÜCCETTL-tSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

146

bebi, dünya hayatn âhlretten

üstün tutup sevmeleri-

dir.

(Nahil

Sûresi:

107).

Eer

bu ylanlar,

dardan gel-

mi olsayd, onlardan

saknmak mümkün olurdu.

Ama

bu

engerekler bazlarnn

içlerinde

olduundan ve

onlar

göz-

le görünmediklerinden

ötürü,

saknmann

yolu

yoktur.

Çünkü o

kiilerin

kendi

sfatlarnn

ayndr, eidir.

O

kötü

sfatlar,

iyi

sfatlarla deitirmekten

baka

çare

yoktur.

Nitekim

Cenâb- Hak

öyle buyurmutur:

O

kâfirlere,

Cehenneme atldklar

gün öyle

denir:

—

Siz dünyada yaarken

iyiliinizi yitirdiniz,

zevkinizi

sürdünüz. Artk

bugün Arzda

haksz

yere

sürdüünüz

kib-

rin, yoldan

çkmanzn

karlnda

alçaltc bir

azap göre-

ceksiniz. (Ahkâf

Sûresi:

20).

Yine

Hak Teâlâ öyle buyurur:

Dikkat

edin, eer ke-

sin bir ilimle (ilmel-yakîn

ile)

bilmi

olsaydnz

o

Ce-

hennemi

görecek,

sonra mutlaka (aynel-yakîn

ile)

gö-

zünüzle

görecektiniz.

(Tekâsûr Sûresi:

5,

6,

7).

Kur'ân-

Azimüan bir yerinde

de öyle buyurur:

Cehennem,

kâfirleri

mutlaka

içine

alp

onlar

kuatan

bir

yerdir.

(Ankebût

Sûresi:

54).

•

RESÛLULLAH

IN

KABRDE

ÖRETTKLER

Eer sen:

u

hale göre eriatçe

o ylanlarn görünme-

dii,

ya

da cann

içinde

olduu nereden biliniyor?

Onu kim-

se

görür mü?

diye

sorarsan,

biz

de unu

deriz:

Ölünün ruhu

onu

görür

ama,

sen

onu

göremezsin.

Me-

selâ

uyuyan

kimse,

rüyasnda

kendisini

engerek

ylann

soktuunu görür,

acsn

duyar,

ama

onun yannda

duran

kii

ne

ylan görür, ne

de rüyada ylann

soktuu

kiinin

ac



147

ÖLÜM

ve KIYAMET

çektiini

duyar, anlar. Sen

öyle

sanma ki,

o ylan yalnz

rüyada

görünür

ve

kendisi

yoktur.

Hem

de:

Onun

soktuu-

na

itibar

edilir

mi?

O hemen

hemen bir

hayaldir. Surete

gelmez

deme

sakn. Böyle

bir

zanna dümek

büyük bir

hatadr.

Çünkü

senin açln,

susuzluun sana

büyük

elemdir.

Gerçi

o elemi

kimse

görmez ve

bilmez.

Haber

ver-

sen

bile kimse

inanmaz.

Ama kimsenin

bilmemesinden

dolay

da senin

acnn yok

olmas

gerekmez.

te

bunun

gibi,

uyuyan bir

kimseyi

rüyasnda

bir ylan

soksa veya

bir

kimse

ona

ac

verse

o kii

o

acy

tamamen

çeker.

Bunu

dardan

bir

kimsenin

bilmemesinden,

bu ac

ve

eleme

noksan

gelmez. Ama

u

kadar var ki,

uyuyan

kii,

uyku-

sundan

tez

uyanr.

O

rüyadaki

acs

da

tez geçer,

onu

he-

men

savuturur

Ylan

ona bir

hayal

gibi

görünür.

Ama

ölüye

gelince:

Onun

ölü

hali

devam

eder,

azab

da

daimidir.

Zahirde

çekilen

azap

gibi

sabittir.

Geçmez, onu

asla

bandan

savuturamaz.

Hem

de

iddetli

bir

azaptr.

Bu

hayat ve

akrepler,

duyu uzuvlariyle

duyulmaz,

bilin-

mezler.

Göz

görüü ile

görünmezler.

Ama

be

duyu faali-

yette olmasa,

ölümde

veya

uykuda olduu

gibi,

kapal ol-

sa

hiç

bir

kiiye

ayân

olmasa

da müahide

daima ayândr,

onun

tarafndan

görülür

ve

bilinir.

Nitekim

haberde

gelmi-

tir

ki,

Resûlullah

Efendimiz,

bir

gün

Müslüman

kabirlerine

uramt.

ki

kabrin

arasnda

çok zaman durmutu.

Bir

hurma

dal

ald.

kiye

böldü.

Bir parçasn bir

kabre,

bir

par-

çasn öteki

kabre

dikti.

Daha

sonra

ashabna dönüp

öy-

le

dedi: Bu iki

kabrin

sahipleri

azap çekmektedir.

Büyük

bir

nesneden

dolay

azarlanmalardr.

Ashab-

Kirâm:

Ne se-

septen

ötürü,

yâ

Resûlullah?

dediler.

Hazret-i

Peygamber

de

onlara

u

cevab

verdi:

Bu

kabirlerden

birisinde

yatann

azab, iki

kii

arasnda

uygunsuz sözler

götürüp

getirme-

sinden

ötürüydü.

Biri

de

kendi

bedenini

idrardan

sakn-



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I GAZAL 148

mazd.

te bu

nedenlerle

onlara azap

edilmektedir.

Bu

hurma fidanlar

burada

taze

durdukça

onlara

azap

yoktur.

uras

bilinir ki,

Resûlullah

Efendimiz, onu

ba

gözleriyle

görmü

deildi.

Öyle

olsayd,

yanndaki

ashap

da

görürdü.

Oysa

bu

d

gözü, bir perde

ardndakini,

bir duvar arkasn-

dakini

hiç

göremez.

Kabirlerin de üstü

toprakla

örtülüydü.

Ashâb-

Kirâm

kabirlerde

ne

görebilirdi? Ama

Resûlullah'n

gördüü eyler gerçekti,

dosdoruydu.

Fakat

bunu

ten

gözleriyle görmedii de

aikâr bir eydi.

KABR

AZABI HER

K

ÇN

ET

MDR?

Eer

sen

dersen ki:

—

Kabir azab

dünya

ilgisinden

dolay olur,

hiç bir kii

o

azaptan

uzak

kalamaz.

Çünkü

her kiinin

ya

evlâd,

ya

ko-

nutu,

ya yamndaki

cemaati,

ya

hizmetçisi

vardr.

Onlarn

kabir

azabndan

hiç birisi necat

bulmu

deidir.

Biz

de

sa-

na

u

cevab

veririz ki: Sen

gerçek

söylüyorsun.

Çok kim-

se

vardr

ki, dünyada hiç

bir yakn yoktur. Hattâ

daima Al-

lahü

Teâlâ'dan

ölümü

dilerler.

Ve

nebiler

de,

kendileri ölü-

mü

istemeyince

dünyadan

göç

etmediler.

|

Dünya

ile ilgili

kimseler

de

iki

ksmdr:

1

—

Bu birinci

kasmdakilerin

dünyaya

muhabbetleri

vardr.

Lâkin

Allahü Teâlâ'ya

da

muhabbetleri

vardr. Bun-

larn misâli

una

benzer:

Bir

kiinin iki ehirde

birer

evi ol-

sa,

kendisi

ise

birisinde otursa, o

evden

göçmek

istemese.

Daima orada

mesken tutarken

öteki

ehirden güzel

bir

makam,

bir

memurluk

verseler, o

kii de

sevinir, oraya git-

mee,

öbür ehirdeki

evine

göçmee

kalkar:

Makam

ve

mansb

sebebiyle

ilk

ehirdeki

evini terk

eder.

O

evde ar-

zusu

bile

kalmaz.

Bu

birinci

ksmdaki

insanlarn

her

ne

ka-



149

ÖLÜM

ve KIYAMET

dar

dünyaya

meyilleri

varsa da, öbür

yandan

Allah sevgi-

si

galip

ve

üstün

gelince,

âhirete

gitmei

tercih

ederler.

Belki

ellerinden

gelse

bir gün bile

dünyada kalmazlard.

Bu

tâifeye

ölüm

zamannda

öteki dünyann

munhabbeti galip

gelince,

kabir

azabn görmez

olurlar.

[

[2

—

kinci

ksm insanlar

da unlardr:

Bunlar dünya

ve

ehvet

sevgisi

ile

uramlardr.

te bunlar kabir azabn-

dan

kurtulamazlar?

Nitekim

HakTeâlâ

Kelâm- Kadim inde

öyle

buyurur:

Sizin

aranzdan

Cehennem'e

de urama-

yacak

olan

kimse

yoktur.

Bu,

Rabbinin

katnda

kesinlik

bulmu

bir hükümdür.

Sonra

biz,

Allah'a

kar gelmekten

saknm

olanlar

kurtaracaz.

Zulüm

edenleri

de topluca

Cehenneme

brakacaz.

(Meryem

Sûresi:

71, 72).

[Lâkin

bu

ikinci

taife

de

çok defa

Hakk'a yönelir

ve kalblerinde

Al-

lah

sevgisinden

eser

de

vardr,

ama

dünyadan

ayrlnca

dünyay

unuturlar,

artk

onu

anmazlar.

O zaman

da bunlar

kabir

azabndan

kurtulurlar.

Bunlarn

örnei

udur:

Onlar

o

kimseye

benzerler

ki,

bir kiinin

iki ehirde

birer

evi

olsa,

daima

birinde kalsa,

sevgisi ona

ylr,

öteki evini hiç

an-

maz.

Fakat bir

gün

zaruret

ve

ihtiyaç

sebebiyle oturduu

evinden

göçerse

ve

öteki

eve

giderse

birkaç

gün

bu

yeni

evde

kalnca

evvelce

kald

evin

muhabbeti

gönlünden

çkar.

Artk

eski

evinde

yerleip

kalmamay

tercih

eder.

Bu

taifeye

de dünyay

unutturuncaya

kadar azap

edilir.

Sonra

„

âhiret

dünyasna

alnca

azab

ortadan

kalkarma

bir

k-

1

sim

insanlarn

kalbi

ehvet

duygular

ve

dünya ileri

ile

batan

baa

doludur.

Gönüllerinde

muhabbetullahtan

ve

Allah'

ve

âhireti

anmaktan

hiç

bir

eser

yoktur. Dünyay

âhirete

göre

üstün

görmülerdir.

Bu kiiler

ebedî

azaptan

hiç bir

zaman

kurtulamazlar.

î



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

150

DÜNYA LE LG,

KALBDEN NASIL

KALDIRILABLR?

i

Ey

ilâhi

srlar

örenmek isteyen

Dünyada hiç bir kim-

se

yoktur

ki:

Ben

Allah'

sevmem desin ve geçip Allah

mu-

habbeti

dâvasnda

bulunmasn. Herkes:

Ben HakTeâlâ'y

severim Her

eyden

de

çok

severim

der. Fakat

bunu

an-

lamak

için

bir

ölçüye,

bir

mihenk

tama

vurulmas,

o

kii-

nin denenmi olmas

gerektir.

Meselâ

o

kii

ne vakit

bir

ii

yaparsa,

önce bakmal ki,

o

ite

Allah'n

mübarek

rzasn

görmeli. Eer varsa o

ii

ilemeli. Eer Allahü Teâlâ'nn

r-

zas

yoksa nefsi

dolaysiyle

o

ii yapacaksa, onu

terketme-

lidir.

Bu

suretle

er'-i erife

riâyet

klmaldr.

ayet

nefsine

böyle muhalefet

ederse: Ben

Allah' seviyorum sözünde

doruluu

var,

dediinde

sadktr.'

Eer

nefsinin

havasna

uyup

da

ancak

dil

ile: Ben Allah'

seviyorum der

de

kalb

ile

tasdik

etmezse

o

kii

bu

sözünde

sâdk

deil,

yalancdr.

Bir

kii ne

zamanki:

Lâ

ilâhe illallah

—

(Allah'tan

baka Al-

lah

yoktur),

dese

Cenâb-

Hak tarafndan

ona

bir

hitap ge-

lir. Bu

hitap

o

kiiye:

Sözlerinde

kâzibsin, yalan söylüyor-

sun,

çünkü yaptn

i

söylediin

söze uymuyor der. Bu

tarzda,

Allah'

seviyorum,

demenin

hiç bir

faydas

yoktur.

Nitekim

Resûlullah

(SAV.):

Lâilâhe illâllah kelimesi

insan

Allahü teâlâ'nn

azabndan

saklar

diye

buyur-

mulardr. Hiç bir

kii

dünya

ilerini,

âhiret

ilerinden

üstün

görmemelidir.

,

Bir

ksm insanlar

vardr ki, öyle

derler:

Madem

ki ka-

bir

azab

dünya

ileriyle

ilgildir

ve

dünyaya

kar

duyulan

muhabbetten

ileri

gelir, bizimse

dünyaya kar

hiç

muhab-

betimiz

yoktur. Dünyann

var

da you

da gözümüzde

eit-



151

ÖLÜM

ve

KIYAMET

tir.

Dünya ile ilgimiz

sûretâdr,

yalnz görünütedir. Gönül-

den

deildir.

Bu sözleri,

ey

aziz

kii,

sakn

tasdik etme

Çünkü

dünya ihtiyaçlar

ve

dünya

lezzetlerine

onlarn

me-

yilleri,

sürekli istekleri vardr. Onlarla

bu

dâvay

tartmak

zordur. Peki,

sözlerinde

bu

kiiler

ne

zaman sadktrlar?

Bunu

anlamak

için

ne

gibi denemeler

yaplmaldr?

öyle:

1—

Bütün mal, mülkü

çalnca veya

bütün mal

ve

mülkü,

evlâd bir anda helâk olsa.

2

— Halk ona sayg

duymasa,

ona hakaret etse,

3

— Yarn dostlar veya

örencileri ona

hürmet

etmese ve

hepsi onu

tahkir

etse,

4

—

Ya da

ona

düman

olup

onu

zem

eyleseler.

Bütün bu

hakaretlere

da-

yanyor,

hiç müteessir

olmuyorsa,

kendinde,

hal

ve

tavrn-

da

zerre

kadar deiiklik göstermez ve: Zaten

ben

böyle-

yim

Beni hiç

bir ey

rahatsz

etmez derse

onu

yine ne

ile

tecrübe

eylemek gerektir?

O

kiiye dayak atmal, elinden

maln

almal,

srtndan

elbisesini

soymal.

Eer bütün

bunlara

sabreder

ve

rahatsz

olmazsa

dâvasnda

sadktr.

Mal sevgisinden ve

halkla ilgiden

nefret ettiine dair her

ne

derse

yerindedir.

Çok kimseler vardr

ki:

Ben karm veya odalm

(cari-

yemi) sevmem

der.

Ama

ne

var

ki

karsn

boamaya kalk-

sa veya

câriyesini

sata

çkarsa kendisinde ak atei gö-

rülür,

deliye döner.

Hatta kendisini öldürmee bile

kalkar.

O

halde[kabir

azabndan

kurtulmak isteyenler

dünya ile il-

gisini

kesmee çalmal. Kendi ihtiyac, zarureti kadar ile

kanat etmesi,

o kadarn yeterli görmesi lâzmdr. Meselâ,

ibadete kuvvet

olacak kadar yemeli,

içmeli, souk tesir et-

meyecek veya

scak bunaltmayacak

kadar

giyinmelidir.

Eer

kalbini dünya ilgisinden temizleyemezse

o zaman

kendisini

ibadete

ve

Allah'n

zikrine vermelidir.

O

kiiler,

Al-

lah'n

muhabbetine

gönlünü

altrmal,

o

sevgiyi

kendisi-

ne

ünsiyet ettirmelidir.

Dünyaya kar olan sevgisini âhiret



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

—

1 52

korkusu ile

gidermeli

ve nefsini

eriate

itaat

ettirmeli.)

Eer nefsine

uyar, ona benlii

boyun

eerse

bilsin

ki,

ken-

di

vücudu

kabir

azabna

düecektir. Bundan

dolay

kendi

varln

kabir

azabna

ve

âhiretin

iddetlerine

hazarlama-

ldr.

Böylece

de

Allahü

Teâlâ'nn

lütuf ve keremi

herkese

âmil

olsun ve

balamas, zengin,

fakir her

kiiye

erisin.

RUHANÎ AZ

AB, ALLAHÜ

TEÂLÂ'NIN

YÜRE

TUTUTURAN

ATE

Cismâni

Azap, bedene

ve beden

yolu ile ruha

erien

bir

azaptr.

Ruhani Azap

ise

hemen

ruha

varr

Allahü Te-

âlâ'nn:

O,

Allah'n

tututurulmu

ateidir ki,

o

atein

tesiri

yüree kadar

yükselir, yürein

içine

çöker.

(Hü-

meze

Sûresi:

7-8).

Dedii

ekli alr.

te bu ruhanî

azaptr.

Ve

kalbte yerini alr.

Böyle olunca

ruhanî

cehennem

üç

cinstir:

1

—

Biri

dünya

ehvet

ve

isteklerinin

ayrl

ateidir.

2—

Biri

de rüsvâlk,

alçaklk,

utanlacak

iler

yapmann,

hayânn

ateidir.

3—

Biri

de tek

olan Allahü

Teâlâ

Hazret-

lerinin

cemâlinden

mahrum kalmak

ateidir.

Bu

üç

ate,

yalnzca

ruhu yakar, bedene

tesir etmez.

Bu

atelerin

her

birinin

dünyada

birer

sebebi vardr.

Birinci

ate:

Bu

dünya ehvetinden

ayrl

ateinin

se-

bebi, evvelce kabir

azab

konusunda

anlatlmt

ki,

o

dün-

ya

muhabbetidir.

Çünkü

akla

irade

kalbin cennetidir.

Ma-

demki kalb

sevgilisi

ile

birliktedir.,

o daima kalbin

cennetin-

dedir demektir. Sevgilisinden

ayr olursa

o ayrlk

da

ona

cehennemdir. Böylece

dünya ehli

de

dünyay bütün varl

ile

sevmekle

onun

maûku olmutur.

Böyle olunca

dünya

bir

Cennet

gibidir.

Ama

ne

zaman

sevgiliden

ayrlnrsa,

bu

ayrlk da

o

kalbe bir Cehennemdir

Çünkü

sevgiliden

ay-

rlmt.

Nitekim hâdis-i

erifte

buyurulmutur

ki:

Dünya,



153

ÖLÜM ve

KIYAMET

mü'minin

cehennemi

ve

kâfirin

cennetidir.

imdi,

mü'min

kii,

Allahü

Teâlâ'ya

ve

âhiret gününe

muhabbet

etmekle

ikisi

de

mü'minin

maûku

(sevgilisi)

oldu.

Dünyada

ikisin-

den

de

ayr

olduu

içni

dünya

ona

cehennemdir.

Fakat

muradna,

maksuduna

varnca,

mü'min

âhirete

kavuur,

dünyadaki cehennem

hayat

sona

erer,

cennet

hayat

ba-

lar.

/kinci

Ate:

kinci

ate

ki,

fazahat

(alçaklk) vc

utana-

cak

iler

(hacalet)

ateidir^

Buna da

bir örnek

verelim.

Me-

selâ

bir

emir

(bey),

yoksul

ve

fakir

bir

kiiyi

yanna

alp

ona

sayglar gösterse,

hem de

öteki

yakn

adamlarndan

onu

seçkin klsa,

hazinelerinin

anahtarlarn

onun

eline

verse,

hattâ

kendi haremini

ve saray

halkn

teslim etse,

sözün

k-

sas

bütün

ilerini

ona

smarlasa,

emniyet

edip

tesli

etse,

o kimse bu

mertebeye

yücelmiken

birdenbire

marur

ola-

bilir.

O

zaman da

emirin

haremine

hyanet

gözü

ile baksa,

saray

halk

ve

câriyelerle

lâyk

olmayan

iler

ilemei

ba-

lasa,

emirin mal ve

hazinesini açp

kendi

muradna

harca-

sa ve

onun

yurduna göz

diken

dümanlar

ile

elbirlii

etse,

daima

onlarla

konuup

tuzaklar

kursa,

onun bu

günahlar-

n

emir

görmez

mi?

Hayr,

emir,

saraynn

bir

köesinden

her olup

biteni

görür. Himaye

ettii

adamn,

câriyeleriyle

krtrdna,

hazine

ve

mallarnn

israf

edildiine

ahit

olur.

Sözün

ksas

bütün

malnn

harman

gibi

savrulduu-

na

da akl

erer.

Güvenilen

kii

eer

emirin

bu

halleri

çok-

tan

beri

bildiini:

Daha ne

kusurlar

ileyecek?

Göreyim

ve

cezasn ona

gpre

vereyim?

diye

cezasn

geri

braktn

bilse, o

vakit

utanmaktan,

aknlktan

ne

hale

dütüünü

basiret ehli

kiiler

anlayabilir. O

alçak

kii

yer yarlp

yerin

dibine

geçmeyi

kendi

salndan

bin

defa

üstün

görür.

Hattâ

yüksek

bir

yerden

atlayp

parça

parça

olmay

tercih

eder.





155

ÖLÜM ve

KIYAMET

ki

âhirette

Hazret-i

Allah'n

makbulü

olup

Allah'n

cemâlini

müahede

ile müerref

olmak,

nimetleri

elde

etmektedir.

[üçüncü

Ate:

Bu

ate,

Hazret-i

Allah'n

cemâlini

göre-

memek,

onu

görmekten

mahrum

olmak

ateidir. Bu

ebedî

saadetten

uzak

kalma

kederinin

âteidir.

Onun sebebi

bil-

gisizlik,

câhilliktir. Ve

gözün

körlüüdür.

Çünkü

dünyaya

Allah'

tanmak

için

geldii

halde

O'nu

tanyamam,

kalbi-

nin aynasn

dünya

igal etmitir. O

aynay

nefsanî

lezzet-

lerin pasndan

temizletmemi,

safi

klmamtr.

Ne

riyazet-

te,

ne

perhizde

bulunmu,

ne

kötü'

ahlâkla

mücâhede

et-

mi,

ne de

iyi ahlâk elde

etmitir. Ve

bundan ötürü

o

ayna-

da

ne

Hazret-i Resûl

Efendimizin,

ne

de

Hazret-i

Allah'n

cemâlini

müahedeye

lâyk

olmutur.

Ne

bu

müahede

için bir kabiliyet

gösterir,

ne de

Allahü

Teâlâ'nn

dergâhn-

da

makbul

olur.

Çünkü:

Allah'n ahlâk

ileahlâklann,

emri

gereince

davranc

olmamtn]

Öyleyse

bil

ki, u

gönüle

eer

dünya

muhabbeti

dolmusa

ve

o,

isyan tozlar

ile

pas

balamsa,

âhirette

ona

hiç

bir

nesne

gözükmez,

bütün

saadetlerden

mahrum

kalr.

Ve gözü

âhiretten

hiç

bir

ey

görmeden âma

olarak

harolunur.

(Allah

saklasn).

Bu

mahrumluk

ateinin dünyada

misali,

yâni

âhirette

mutlulua

erememe

ateinin

temsili,

dünyada

öyledir:

Bir

kavm,

geceleyin

yolda

giderken

bir

tal

vadiye

eriirler.

Karanlk içinde,

o

talarn

rengi

ve

ekli

iyice

görünmez.

Onlar yolda

giderken

bir

ses:

sakn

gaflet

etmeyin

Bu

ta-

lardan

bol bol alp

götürün ki,

bir

zaman

gelir,

gerekli

olur

der.

Onlar

da,

bu sesi

iitince

kimisi

gözlerini dört

açarak

yerden güçleri yettii

kadar o

talardan

toplar.

Kimisi

zah-

metten

kaçnr.

Eteklerine

biraz

koyar,

götürürler.

Kimisi

ise

veresiye

zahmetten

kaçnr:

Zahmet

parasn

harca-

mak ahmaklktr

Bunlarn

ne

faydas

olur

derler.

Yere

eilmek zahmetinde

bile

bulunmazlar.

Elleri

bo

yürürler.



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

=

1

56

Talar

alp

götürenleri

ahmaklkla

suçlayarak:

u

aklsz-

lar

görün,

ham

bir

tamahla ve

güç

bir

dilekle

eekler

gibi

ar yük

yüklenip

kendilerine

faydasz

zahmetlere

girerler.

Oh,

ite

biz

gamsz,

tasasz,

dört

yönü

seyrederek

gidiyo-

ruz .,

derler.

Fakat

sabah olup

güne

dounca,

kymetsiz

çaklta

sandklar

eylerin

birer

inci,

yakut

olduunu

gö-

rürler.

Her

biri bin

bir

altna

deer

kymetli

cevherler...

Az

götürenler:

Yazk,

yazk derler.

Keke

daha

fazlasn

gö-

türseydik

diye

hasret

çekerler.

Hiç

alp

götürmeyenler

mahrumiyet

atei

ile

helâk olurlar.

Pimanlkla

ellerini

ba-

larna

vururlar.

Feryat,

figan

eder,

alarlar.

u

kymetli

talar

götürenler,

ehre

varnca mülk

sahibi

olurlar.

Köle-

ler,

câriyeler

satn

alrlar.

Almayanlarsa

öyle

aç,

öyle

çplak

ve gönülleri

susam,

dudaklar

kurumu

bir

halde

gezer-

ler.

Ne zaman

onlardan

yiyecek

içecek

isteseler,

cevap

olarak

onlara

u

âyet-i

kerimeyi

okurlar:

Bize biraz

su ve-

ya

Allah'n

size

verdii

rzktan

gönderin

diye

barrlar.

Onlar

da:

Dorusu

Allah,

bunlar

kâfirlere

haram

etti der-

ler.

(Âraf

Sûresi:

50).

Ve

sonra

u sözleri

onlara

söylerler:

Dünkü

gün

siz

bize

gülerdiniz.

Biz

de

bu

gün

size

gülüyo-

ruz Nitekim

Allahü

Teâlâ

kelâm-

kadiminde

öyle

buyurur:

Eer bizimle

elenmiseniz

biz de

sizinle

bu

elendiiniz

gibi eleneceiz.

(Hûd

Sûresi:

38).

te

cennet

nimetleri-

nin

örnei

bunlardr. Misal

olmak

için

ksaca

anlatld.

Ey

aziz kii

Allah'n

cemâlini

görmekten

uzak

kalmann

misa-

lini

göstermek

güçtür.

Çünkü

Allah'n

cemâlini

müahede-

den,

Allah'a

yaklama

lezzetini

idrak

eyleyen kii,

bir

an

o

saadetten

ayr

kalsa

helâk

olur.

te böylece

bilinmeli

ki,

o

gece

yolcularnn

bulduu

talar

ibadet

misalidir.

O

ka-

ranlklar

dünya

örneidir.

O talar alp

götürenlerin

ellerin-

dekiler

ibadet

incileridir

ki,

yarn

kyamet

günü

öyle

bir

sa-

adete ve

nimete

eriirler

ki,

nice

bin

yllk

dünya

zevki,

onun

bir anlk

zevki

yannda

çok

sönük

kalr,

asla

ona

eit



1

57 ÖLÜM ve KIYAMET

olamaz. Ve

dünyada iyi

amel incilerini

elde

edemeyenler:

leride elimize

geçip

geçmeyecei

belli olmayan eyler için

neden

bugün

mihnet

çekelim? derler. Hele o âhiret günün-

de ise:

Cehennem

ehli,

Cennet

ehline:

O

sudan

üzerimi-

ze

aktnz.

diye yalvarr. (Âraf Sûresi:

50).

Cenâb-

Hak

cehennemden

en son çkan

aalk

kimseye

de

bu dün-

yann

on

misli kadar

makam verir.

Ama bu

dünya mikdar

büyüklük, genilik

ve

çoklukta deildir.

Ancak güzellikte

ve

deerdedir.

RUHÂN AZAP

CSMÂN

AZAPTAN

DAHA

DDETLDR

*

Sen

bil

ki,

artk

bu on türlü ruhâni azab örendin.

Öy-

leyse

yine

bil

ki,

bu

anlattmz

ate,

bedeni yakan ate-

ten

daha

iddetlidir.

Çünkü

jazap,

bedenden

ruha

vâsl

ol-

maynca,

beden hiç bir

zaman

o

azab

idrak eyleyemez.

Ruhtan

beden

vastas ile

gelen

zahmet

bu kadar

elim

olursa cann

içinden

beden aracl olmakszn geçen ma-

nevî elem

ateinin ne derece yakc olduunu düün,

var

kyas et.1

r

[Bilmelisin

ki, her

eyin

zahmeti, o eyin

muktezasnn

(gerekli

kld

eyin)

muhalifinin

(zddnn) ona

üstün

gel-

mesiyle olurJBöyle

olunca,; bedenin

gerektirdii

ey,

daima

terkibi

ve

eczas

bir

yerde kemâli ile derli toplu durmasdr

ve

birbirlerinden

kopup

ayrlmamasdr. Bir

âletle, ne

za-

man

bedenin

parçalar birbirinden

ayrlmak

istense,

vücu-

dun rahat,

düzeni

kalmaz,

zahmetler

çeker.

Ruh da

onun

aclariyle

elemlenir\)Meselâ

bir

kesici

âlet,

harpte

bir

klç,

vücudun

bir

parçasn kesip ondan ayrsa, ya da vücut

atele

yansa, beden nasl

aclar

içinde

kalr, elem duyar-



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

158

sa, ruh

da o acnn

sebebi

ile

ac

duyar,

elemlenir.

Çünkü

beden ruhun

dura

ve en

yakndr.[Ruh,

vücutta,

bedenin

içinde

barnr

i

imdi,

ruhun

yaradlnn

iktizas

(icap

ettirdii

ey),

marifetullah

(Allah'

tanmaktr.

Allah'n

cemâlini

müahe-

dedir.

O'nun

zdd

ise

bilgisizlik,

cahillik

ve

kör

olmaktr.

Bunlar

ruha galip

gelirse,

ruh

ondan

eziyet

duyar.

O kadar

ki,

bu azabn

iddetine

hiç

nihayet

yoktur.

Eer

dünyada

beden

hastalklar

olmasayd

o

cahillik

ve

körlük

—yani

Marifetullah'a

mâlik

olmamak—

dünyada

belirir,

ruha

çok

da ele™

verirdi.

nsandan

o ruh

azab

eksik

olmazd.

Me-

selâ

birinin

ayanda

veya

elinde

bir

büyük

yara

olsa,

bu

yarann

yerini

bçakla

kesseler,

ya da üzerine

ate

koysa-

lar,

o

kii

yarann

acsndan

bunlarn

getirdii

acy

duy-

maz.

Bunun

gibi

bedenin

hastalklar

meselâ

açlk,

susuz-

luk gibi,

evlât

ve mülke

sevgi

marazlar

gibi

—be

duygu-

nun

onlarla

uramasndan

dolay—

bunlar

ruhun

azabn

duyurmazlar.

Ama

ölüm

gelince

bedenin

be

duygu

yoliy-

le

duyduu

azaplar

artk

kalmaz

ve

ortadan

çekilir

gider.

te

o

zaman

ruh

azabnn

nice

elim

olduu

görülür;

Nite-

kim

Allahü

Teâlâ

Hazretleri

kelâm-

kadiminde

öyle

buyu-

rur:

Dikkat

ediniz.

Kesin

bir

bilgi ile

bilmi

olsaydnz,

Cehennem

ateini

mutlaka

görürdünüz.

And

olsun

ki,

onu

hem

de

gözünüzle

göreceksiniz.

(Tekâsür

Sûresi:

5, 6,

7).

Ey

ilâhi

srlan

örenmek

isteyen

Sen bil

ki,

ruhâ-

ni

azabn

cismâni

azaptan

iddetli

olduu

hakknda

bu ka-

dar deliller

anlatld,

misaller

ortaya

kondu,

onlar

basiret

ehli

olan

kiiler

anlayabilir.

Ama

bilgisi

olmayanlar

bunlar-

dan hiç

bir

ey

anlayamaz.



159

\i

ÖLÜM

ve

KIYAMET

MELEKLERN

DURAI

A'LÂY-I

LLYYN'DR

Eersen

dersen

ki:

—

Bu

söylediklerin

eski

din

bilginlerinin

söylediklerinin

aksine ve

zddnadr.

Onlar:, Âhiret

ilerini

kulakla

iitmek-

ten ve bir eye

benzeterek

örenmekten

baka

çare

yok-

tur.

Göz

ve

görüün,

fikir ve

tasavvurun,

düüncenin

onun-

la

hiç

bir

ilgisi

bulunmaz

derler.

Sen

bu

iddiada

bulunur-

san

biz

de

deriz ki:

Sen

gerçek

söylüyorsun.

Ama

eriat

hükümleri umum üzerine,

toplum

üzerinedir. O

cahil

ve

bil-

gin diye

ayrlk

yapmaz.

Avama

göre öyle

eriat

hükmü

vardr.

Ehlüllah'a göre

böyle

eriat

hükmü

vardr

demez.

Bu sebepten

dolay

eski din

âlimleri

herkesin

anlamas

için

eriate kadar her

eyi

kulaktan

beyan

eyledi.

Kimisi

de

basiret

ile batini

hakikati

idrak

eyledi.

Kendi-

leri

bu

yolu

tuttular.

Ama

kimseye

bunu

açmadlar.

Sözle-

rini anlayacak

kimselerin

bulunmayacan

düünerek:

Avam

muhalif

(ters) anlar,

hata eder

dediler. Ve

çekinip

sakndlar.

Kimseye

bir

ey

açmadlar.

Ama

Hüccetü'l-s-

lâm (Ebû

Hamid

Muhammed

bin

Muhammedil

-

GAZÂL

Allah

srrn

kutsal,

kabrini

nur

eylesin )

lim

ve

amelde,

zühd

ve takvada ve

dinin

nehyettii

eylerle

mücahedede,

riyâzette,

insanlarla

muamelede ve

bilinmeyenleri

keifte

kemâl

noktasnda

olmakla,

eriatle

hakikatin

arasn

bul-

du,

onlar

birletirdi,

bir

araya

getirdi.

Âhiret

ilminden

srlar

kefetti.

Ruhani

azap

nedir

ve

ruhâni

cennet

nedir?

Açk

seçik örneklerle

mümkün olduu

kadar

beyan

etti

ve

öy-

le

dedi:[bin

yolcusuna

gereken

ey,

kendi

ehrinden

yol-

culua

çkmak, vard yerde

karar

eylemektir.

Oradan,

o

mihnet

diyarndan

göçüp

kulluk

makamnda

konaklamak-




GAZAL

160

tr.

Nitekim:

Vatan

sevgisi imandandr,

denilmitir. Bu

yo-

lun dört dura vardr:

j

BRNC

DURAK:

nsan

birinci

durakta

olunca

pervane

gibidir.

Görü gücü

vardr. Her

eyi görür. Ama hayal

gü-

cü,

hafza

gücü

yoktur. Bir nesneyi hatrnda tutamaz. Me-

selâ

gece

olduu zaman

karanlklar âlemi kaplar.

Pervane

kendisini bir

karanlk

ev içinde

hapsedilmi sanr.

Kendisi-

ni dar

atmak umudu

ile

o

yöne kanat açar. Atee doku-

nunca scakln

anlar,

ondan

kaçar.

Ama

hayal ve hafza

gücü

olmad

için

atein

scakln

hemen

unutur.

Geri

döner.

Yine

atee

saldrr. Bu ölünceye

kadar sürer gider.

KNC

DURAK:

Hayal duradr. Her hayvanda

vardr.

Çünkü öteki

hayvanlar

da

bir

kez

bile

olsa

elem çektii yer-

den

kaçar,

çekinir. Meselâ bir hayvan

bir

kere

sopa

ile

dösen, bir daha

ona

vurmak için el kaldrnca

kaçar, dur-

maz.

Bir

musibete

urad

yere

bir

daha

uramaz.

O

halde insan da, zarar

gelecek bir yerden kendine za-

rar

gelmeden önce saknmazsa,

hayvanla

eit olur. Hatta

ondan

daha

akn

olur. Çünkü

hayvann akl ve

idraki

yoktur ki,

zarar gelmeden

önce

zarar farketsin

de

ondan

çekinsin ve saknsn.

ÜÇÜNCÜ

DURAK:

Vehimler,

kuruntulardr

ki,

kimi

can-

llarda vardr..

Meselâ koyun gibi ki, kurdu

görmemitir ve-

ya

at

gibi ki,

arslan

görmemitir. Güvercin gibi

ki,

ahini bil-

memitir.

Görünce

sanrlar

ki,

kaçmaa takatlar

yoktur.

Bununla

beraber,

bu saydmz

hayvanlmardan daha

bü-

yüünü,

canavarlar

görürlerde

yine

onlardan

korkmazlar.

Anlalan budur

ki, zarardan korkacak

kadar idrakleri

var-

dr, fakat

gelecekte

olacaklardan

saknmaya

idrakleri

yok-

tur.

Çünkü bunlar

akl

ile bilinen

eylerdendir.



161

========^^

ÖLÜM

ve

KIYAMET

DÖRDÜNCÜ

DURAK:

Makulât

duradr ki,

însana

mahsustur.

nsan

onu

bilir, idrâk

eder, ondan

sonra korkar.

Hayvan

derecesinden

melekler

mertebesine

eriir.

O

mer-

tebede

öyle

eyleri

idrak

eder

ki,

ne

gözle

görülenlerin,

ne

kinin,

kuruntunun,

ne

de halin bunda iliii

vardr.

Gelecek-

te olacak

eyi

idrak

eder. Her

eyin

gerçeini

ve

kendi

ru-

hunu,

ruhunun

mânasn

anlar.

Hem

de insann

duygular

alemindeki

seyri,

cisimledir.

Meselâ

yeryüzünde

seyri

gibi-

dir.

Makulât

âleminde

seyri

ki, dördüncü duraktr,

bir

gemi

içindeki

seyri

gibidir.

Makûlat

dura ndaki seyri

ki,

dördün-

cü

duraktr,

meselâ

enbiya

ve

evliya,

tasavvuf

ehlinin

sey-

ri

gibidir.

Bu

da

kularn

hava içinde

seyri gibidir.

Nitekim

Resûl

(S.A.V.)

Efendimiz

Hazretleri'ne

sordular:

sâ

(A.S.)

su

üzerinde

yürür

müydü?

O

da:

Kesin

bilgisi

olsayd

ha-

vada

bile

uçard

diye

buyurdu.

nsan kalbinin

seyri

idrak

âlemindedir.

Bütün

âlem

onun

seyran yeridir.

nsann

mira-

c hayvanlar

derecesinden

çkmas, melekler

derecesine

yükselmesidir.\Ama

daima

Allah'n

hidayeti

ile Âlâ-y lliyyi-

ne

mi

yükselecek,

ya da

eytann

aldatmasiyle

Esfel-i

Sa-

filine

mi

inecek

diye

tehlike

ve

ölüm

korkusundandr.

Ce-

nâb-

Hak

insann

bu

tehlikesinden

haber

vererek

öyle

buyurmutur:

Biz

emâneti

göklere,

yere ve

dalara arz

ve teklif

ettik

de onlar

bunu

yüklenmekten

çekindiler,

ondan

korktular.

Onu insan

yüklendi.

Gerçekten

O,

çok

zulmedici

ve

cahildir.

(Ahzâb Sûresi:

79).

Sen

bil

ki,

can

olmayan

eylerin

mertebesi

(derecesi)

hiç

deimez.

Onun

kendisinden

haberi

yoktur.

Böylece

onun

tehlikesi

yoktur.

Hayvanlarn

derecesi

aalarn

aasnda,

esfel-

i

sâfilindedir.

Terâkki

etmeleri için

onlara

yol

da

yoktur. Me-

leklerin

dura

ise

âlây-

illiyyin'dir.

Ama

daima

bir

hâl

üze-

re dururlar

Makamlarndan

ne

yukar çkar,

ne

aa

inebi-

lirler.;

Nitekim

Allahü

Teâlâ

kelâm-

kadiminde

öyle

buyu-

rur:

Melekler

derler ki:

Her

birimizin

bilinen

bir makam

vardr.

(Saffat

Sûresi:

164).





163

mmmmmm^^mmmmmmm

ÖLÜM

ve

KIYAMET

•

eriate uyarlar ve

ibadet

ederlerdi.

Âhiret ilerinden

korku

ve

sakn

üzereydiler,

nice

nice

zahmetler çekerlerdi. Sen

bu kadar

bilgisizlikle

onlarn hepsinin

yanl

yolda oldukla-

rn

nasl

idrak ettin? Ve kendi fasit

hayalini,

onlarn

ilim ve

mârifetinden

üstün

görmenin

sebebi nedir?

Sonra

da

dur-

madan:

Ruhun hakikati

yoktur

diyorsun.

Ölümden son-

ra

ruh

bâki

deildir

diye sözler

kvryorsun. Belki,

cismâ-

ni azaba

da

inanmyorsun. mdi, senin

mizacn

öyle

bir yol-

da fasit olmu, içine fesat

karm, her türlü inann

öyle

ortadan

kalkmtr

ki,

artk

sana

maddi

ve

mânevi

hiç

bir

tesirli ilâç

yoktur.

Sen

u

taifedensin

ki, Allahü

Tebareke

Teâlâ Hazretleri

kelâm-

kadiminde

öyle buyurur: Sen

onlar doru

yola

davet etsen de,

onlar, ebediyen

doru

yola

(hidayete)

gelmezler.

(Sebe

Sûresi:

57).

Çünkü sizin

eriati

anlamanz

için kalplerinize perde

çekilmitir.

Böyle

bir kii:

Ben

hakikat nedir, bilmem Lâkin

ihtimale

dayanan

eylerden ötürü de niçin bütün

nazenin

ömrümü

ibadetle, rizayetle,

bedenimi

perhiz

zahmetine sokmakla,

birçok

zahmetlere girmekle

geçireyim? Neden

kendimi

dünya lezzetinden mahrum edeyim? derse bizim

de

ceva-

bmz

udur: Çünkü senin gözünde

âhiret ilerinin olmas

veya

olmamas

birdir, eittir.

Böylece

akln

verdii

hüküm-

le amel edilecek

olunursa,

onun

gibi

tehlikeli iten

çekin-

mek

gerektir.

Çünkü o zaman bana elim

azaplar

gelmi-

se

onlardan

kurtulursun.

Ebedî, sonsuz saadete

eriirsin.

Eer o

elim

azaplara uramamsan zaten

sana hiç

bir za-

man

zarar

gelmez. Ama bununla

beraber,

o

azabn gele-

cei

hakkndaki

âyet-i kerime

vardr.

Bütün enbiya, evliya

ve din

âlimleri

(Allah cümlesine

rahmet

eylesin),

bu

gerçe-

i

tasdik

ve

buna

ehadet

etmilerdir.

Meselâ

görmez

mi-

sin

ki, eer

yemek tabana e uzatsan, yemek yemek is-

tesen, sana bir kii:

Sakn

o yemekten yeme

Çünkü onun



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

164

içine

ylan

zehiri

katlmtr

dese, o kiinin sözünün doru

mu, yalan

m

olduunda üphen olur.

O

zaman

da

bu

sözlere

inanr,

o

yemekten

yemezsin.

Ve: Bu yemei

yemezsem

ne

olur

sanki?Nihayet ksa bir

müddet için

aç

kalrm

Eer

yersem ölürüm.

Öyleyse

bun-

dan

el çekeyim dersin. te bunun gibi,

eer

bir

gün

has-

ta

düersen,

dua

ve muska yazan bir kimse sana:

Bana

bi-

raz akçe

ver,

sana

tecrübe

edilmi

bir muska

yazaym ki,

hemen sala

kavuasn dese sen bilirsin ki,

dardan

bir

muska

ile

bakalarnn

içinde

olan

basur

ve

baka

iç

hastalklarnn

hiç bir

ilgisi

ve sala kavumann

hiç bir

çaresi

yoktur. Sen bunu

bildiin halde:

Hele

ben

u

mus-

kay alaym.

Bana

ilâç

olursa

nice

bin akçelik

faydasn

gö-

rürüm.

Eer

faydas olmazsa

nihayet

birkaç liram ziyan

olur

dersin.

Ve

o

muskay

almak

istersin.. Sana

bir

baka

örnek

verelim.

Meselâ bir yldzbakan

(müneccim),

sana:

Gök

ay

filân

durakta

iken

eer

bu

ilâc

içersen

sana

bu

yl

hastalk

gelmez

dese,

o

kiinin

yalan meydanda iken

ve

sen

de

bunun yalan

olduunu bilirken,

müneccimin

sözü-

ne

inanrsn:

Hele

bir

kez

o

ilâc

alaym, faydas

olmazsa,

zarar da

olmaz

ya

dersin,

o

ilâçtan

da

fayda

umarsn

O

kötü,

o

irenç,

o

pis

ilâc

veya

urubu, eker

erbeti gibi

içersin.

Öyleyse

gel.

Kendine

bir

defa

insaf eyle, ac.

Bir veya

iki

günlük dünya

marazndan

ötürü sözü doru

olmayan

hekimin,

yldzbakann

sözlerine inanp kendine

ne kadar

zahmetler

verirsin.

Oysa sen,

Kur'ân âyetleri,

hâdis-i erif-

ler,

haberlerle

kendine

ilâç

vermezsin? Ve

neden elim

azaplardan

benliini kurtarmaya

çalmazsn? Bunlara gü-

venmeyerek,

Kur'ân-,

hadisi

kabul

etmeyerek

Allahü Te-

âlâ'nn

buyruuna uymazsn, yasakladklarndan

kaçn-

mazsm.

Kendi

havana uyarsn.

Ve

Resûlullah'n

sünneti



165

ÖLÜM

ve

KIYAMET

üzerine hareket etmezsin.

Nice

türlü günahlar,

mâsiyetler

ilersin?

Senin hâlin sonra ne

olacaktr? Ama,

senin hiç

hatrna gelmez mi ki, ömrün dünyada

ne

kadar

sürecek-

tir.? Dünya ile âhiret arasnda

ne nisbet vardr?

eriat

emirlerinin en az

meakkatini

çekerek

ebedi

saadete, ebe-

di

mutlulua ermek nasldr?

Bilmelisin ki, dünya aclar ne

kadar iddetli

olsa

da,

âhiret

azabna,

göre bir

zerre bile

deildir. Ey

aziz kii

Sen bil ki, dünya

geçici bir

gölgedir.

Âhiret,

ise ebedidir, sonsuzdur,

süresizdir.

Bir

devir kesilip,

bir

devir

balamaz.

Ebediliin,

akl

erdii

kadar,

misali

öy-

ledir: Eer bütün

gökler

tâ

Ar'a kadar ve

oradan yerin en

alt katlarna kadar

iki

aray hardal

taneleri ile

doldursalar,

bir

karga

da o

hardal

gda yapp

tek bir hardal

tanesini

bin

ylda

yese,

zamanlar

ilerlese,

o

hardal taneleri

tükense,

ebediyetten

(sonsuzluktan)

bir hardal tanesi kadar

zaman

eksilmez.

Edeb,

o

kadar süresizdir, sonu

yoktur.

Ebedi azaptan çekinip âhirette

olan

yüce

tehlikeleri

dü-

ün. Kendi nefsine

fesât

erimeden, nasihate

muhtaç

du-

ruma dümeden

önce

sana u

öüdü

vermek

gerektir:

1

—

Asi

nefs

için, dünyay örenmek

için

nice

nice

zor-

luklar,

zahmet

ve

meakkatler

çeker,

nice

uzak yolculuklar

yaparsn.

2

—

Nice

günler

aç

ve susuz

kalrsn.

3

—

Bununla beraber,

sen

de

fânisin.

Yok

olacaksn.

Her

eline geçen

de

-çoluk,

çocuk, mal,

ziynet, ev,

apart-

man- hepsi

fânidir,

yok olacaktr. Hepsi

elden gidecektir,

ama

yaarken

Allahü Teâlâ,

senin

rzkna,

yiyeceine,

içe-

ceine

kefildi.

Ya

yarn âhiret yurdunda

ebedî

mihnetten

kurtulup

ilâhi

saadete

ermek

için

ne

elde

ettin?

Tedarik

et-

tiklerin

nelerdir? Senin

bu

âlemde

eriatin en küçük elemi-

ni ve zahmetini

çekmee

gücün, kuvvetin

yetimezse

ya



HÜCCETTL-SLAM MAM-I GAZAL

166

yarn

âhirette

cismânî âzaplar,

ruhanî

azaplar çekmek

için nasl takat

göstereceksin?

Her kii

için

gereken

ey:

Âhiret yurdu

olaylarnn

ve

azaplarnn

elem

ve aclarnn orada

unutulacan,

âhiret

nimetinin tadnn orada

tadlacam ve

yine

orada Allah'n

cemâlinin

müahede lezzetine varlacan

ve

bu

hallerin

ebedî

kalacan düünmektir. Birkaç günlük ömür için

dünyann fâni lezzetine marur olup âhiretten

yüz

çevir-

mek

acaba

sefihlik,

garip

bir

ahmaklk

deil

midir?

Öyley-

se,(akll

olan

kiiye

gereken

udur:

Nefsin aczini,

noksan-

ln

bilmeli.

Onun

ne

hizmet

için

halkedildiini örenme-

li.

Gece

gündüz

bu anlay

üzerine

bu

konuda

düünülme-

li.

Allahü Teâlâ'nn kudretinin

üstünlüünü ve

yüceliini

akl

erdii kadar

düünüp:

Allah, insan kendi

marifeti

ve sev-

gisi için yaratmtr diyerek âhiret

hazrlnda

bulunmal.

Kulluk

kapsndan,

yakar

ve

niyazlardan

bir

an

ayrlma-

mal.

1

âhiret

azn

kendine yetecek

kadar

almal,

ziyadesinden

çekinmeli. Âhiret

ülkesi sonsuz

saadetin karargâh

ve

Al-

lah'n cemâlinin

müahede

yeri olduunu bilmeli. Buna

gö-

re

gece,

gündüz

bunlar elde

etmee

çalmaktan

kaçma-

mal. Baht ve

saadet

denilen

Hüma

kuunu avlamak niye-

tinde bulunmal. Onu avlamak için her dikkati ve

çabay

göstermeli.

Onu

Allah'n yardm ile elde etmeli.



RYÂ

Riyann

hakikati udur: nsan,

onunla kendisini

haika,

mükemmel, âblt ve

zâhlt

gösterir.

Ona

sayg

gösterip

onu

ululasnlarîve

ona

iyi

nazarla

baksnlar ister.

Zâhitlii ve

dinde

ululuu

bildiren

ne

varsa

halka

göstermek

diler;

Din-

de ululua delâlet eden eyler

ise betir:

_

Birincisi: Beden ile yaplan

riyâdr. Nitekim gece

yat-

maz, uyumaz sansnlar diye

yüzünü

sarartr,

kendisini

bü-

yük riyâzette

bulunmu

sansnlar

diye

bedenini zayflatr.

Güyâ

din

kaygsndan

yüzü gülmez

olur. Gönül holuu

yoktur,

kendisinden

habersizdir,

desinler

diye

saçlarn

ta-

ramaz.

Dininin

vekârndan sansnlar

diye konuurken

se-

sini

yükseltmez,

ksar.

Oruçlu olduunu göstermek

için

du-

daklarn kupkuru klar. nsann nefsi,

herkes böyle sanyor

diye, bütün

bu

hallerden zevk duyar. Bundan

ötürüdür ki

sâ

aleyhisselâm

öyle

demitir:

—

Oruç

tutan

bir kii saçn

taramal, gözüne sürme

çekmeli,

dudan

da

yalamal.

Tâ ki

o

kiinin oruçlu oldu-

unu

kimse

bilmemeli.

[

kincisi:

Elbise ile

olan riyâdr.

Nitekim

riyâ

eden

kii, kaba

elbise

giyer. Ksa ve

kaln, kirli ve

eski

ku-

malardan yaplm giyeceklere

bürünür.

Kendisinin

zâhit

sanlmasn

diler.

Yahut

kendisini

sofi

sansnl-

ar diye

gök

mavisi, yamal

sofiler hrkasn giyer

ve



HÜCCETTL-SLAM

tMAM-I

GAZAL

,

1

68

onlarn

seccadesini

örtünür.

Ama

aslnda

onlarda

ta-

savvufun

mânâsndan

hiç

bir

ey yoktur.

Yahut riya-

kâr

kii,

tülbentlmi

sark

sarar.

Ayana

sahtiyan

ço-

rap

giyer.

Böylece

kendisinin

abdest alrken

ihtiyatl

olduunu

göstermek

ister.

Oysa, hiç

de öyle

kii

de-

ildir.

Onu,

âlim,

din

bilgini

sansnlar diye

de

taylasan-

l

sark

sarar.

Oysa

ne

din bilginidir,

ne

de

bilgiden

ha-

beri

vardr.:

Müraîler,

giyim

hususunda

iki

bölüktürler:

Bir

bölüü

udur

ki,

halkn

alt

tabakalar

katnda

mak-

bul olmak

isterler.

Daima

yrtk,

parçalanm,

didik di-

dik

olmu

giyim

giyerler.:

Onlara bir

kimse

eer:

—

—

Keten

bez elbise

giy,

yemen bezi,

ince,

hafif

ku-

ma kullan

I

deseler,

bu sözler

o kiiye

cann

alm-

lar

gibi

gelir.

Halk

onu

zâhitlikten

bkt,

usand

sanr

diye

korkar.

kinci bölük

murâiler

ise

hem

halkn

alt

katndakile-

rin,

hem

de sultanlar,

beyleri

ve

kadlarn

katnda

makbul

görünmek

isterler.

Böyle

bir

mürâî

kii,

eer

eski

elbiseler

giyse

sultanlarn

gözüne

hâkir

görünür.

nce kumalara

naklar

örülmü

gömlekler

ele

geçir-

mee

avar.

Bunlarn,

salih

kimselerin

elbisesi

ren-

ginde

olmasn

ister. Tâ

ki,

halkn

alt

tabakalarnda

bulunan

kimselerin

ona

bakmasn

bekler.

Bu

elbise-

lerin

deerinin

zenginlerin

elbiseleri

deerinde

görül-

mesini

ister.;

Yeter

ki,

sultanlarn

gözüne

hakir

görün-

mesin.

Evet,

eer

bu

türlü

kiilerden

birisine:



169

ÖLÜM

ve

KIYAMET

—

-

Ya

keten

bezi,

ya

Yemen

bezi

giy

desen ve eer bu

giysiler kendi

elbiselerinden

daha

aa

ise

bu söz ona ca-

nn

almaktan

mükül

gelir.

Sanki

bu

salk verilen

elbiseyi giyerse halk kedisini

zühdden pimanlk

getirmi ve

zühde takat getirememi

sanrlar

diye aklna

bin

türlü

düünceler gelir.

Helâl olan ve

sâlihlerin,

din

ehlinin

giymi

olduu

elbiseye

rza göster-

mez.

Ama

bilmez

ve

düünmez ki,

bu

durumda

Hakk'a

de-

il, halka

tapm olur.

Belki

de

bu

yapt

ilerin

halka

tap-

mak

olduunu

bilir

yine

de

yapar.

t

Üçüncüsü:

Sözle

yaplan bir

riyâdr. Nitekim

mürâî, du-

dan

depretir.

Bakalar

onu

zikr

ediyor

sanr.. Eer zikri

gönülden

yapmak

istese,

o zaman

dilini

oynatmaa

gücü

yetmez.

Nitekim

halk

içinde:

yi

iler yapn

der,

lâkin

yal-

nz kald

zaman

o

gibi

ileri

yapamaz,

yahut

sofilerin

te-

rim

(stlâh)

ve

sözlerini

hatrnda

tutmutur,

onlar

tekrar

eder,

dururJTâ

ki,

kendisinin

tasavvuf bilgisini

çok

iyi

bili-

yormu

sanlmasn

ister.

Ya

da

her

zaman, ban

aa

salp

oynatmaz.

O zaman

da kendisinin vecde

daldn

göstermek

ister.

Ya

da souk

bir

ah çeker. Kendisini sanki

halk din

yolunda

gafletinden

ötürü

kayg çekermi gibi

gösterir.

Yahudi

hadîsler

ve hikâyeler

ezberler,

onlar

söy-

ler.

Güyâ:

—

Bu

kiinin

din

bilgisi

çoktur ve

yüksek derecelere

eri-

en

biridir.

Dünyay

dolam,

yolculuklar

yapmtr

diye

anlmasn

ister.

Dördüncüsü:

badetle yaplan

riyâdr

'Nitekim bir kii-

nin

raktan

geldiini

görür.

Hemen

ibâdete

balar.

Namaz

güzel

bir

ekilde

klar.

Ban

önüne

salar.

Rükû

ve

secde-

lerde çok

çok

durur, bir

yöne bakmaz.

Halkn

yannda

sa-

(

daka

datr.

Bunlara

benzer ne gibi iler

varsa

onlar

ya-





1 71

==========

ÖLÜM

ve

KIYAMET

baht r.

Fakat

taat

ve

ibâdet

hususunda

riyâ

asla mubah

ol-

maz^

Resûl

(S.A.V.) bir

gün hâne-i

saadetinden

dar

çk-

mak

iste*.

Çünkü,

ashab-

kirâm

toplanmt. Resûl

(S.A.V.)

aynada

sarna

bakt.

Onu

onard,

saçn

düzelt-

ti-

Hzret-i

Aye

(Allah

o

kadndan

raz

olsun):

—

Ey

Allah'n

Resûlü

Sen

de mi

böyle eder,

süslenir-

O

da:

—

Evet

Hak

Teâlâ,

din

kardelerini

görmek

dileinde

bulunan

ve

kendisini

bezeyen,

kulunu

sever

diye

buyur-

du.

Her ne

türlü

olursa

olsun

bu gibi iler

Resûlullah

Efen-

dimiz'e

göre

dinin

aslî

ilerindendir.

Çünkü

peygamber

kendisine

Hak

Teâlâ'nn

emri

buyurulmu

kimseydi.

Ken-

disini

ashabnn

gözlerine

ve

gönüllerine güzel

göstermek

için

bezenecek,

süslenecekti.

Tâ

ki,

ona meyil

duyulup

uy-

malar

gerekti.

Lâkin

eer

bir

kimse,

bunu

yalnzca

süslen-

mek

için

yaparsa

dorudur.

Hattâ

sünnettir.

Bunun

faydalarndan

biri

de udur ki,

eer

kendisini ih-

mal

eder, güzel

giyim

yolunu

tutmazsa

ardndan

gybet

balar.

Halk

diliyle

satamada

bulunur,

o

kiiden

nefret

eder.

Böylece

o

kii

gybet ve

nefret

edilmee kendisi

se-

bep

olur. Ama

riyâ,

eer ibâdet

hususunda

olursa

harama

girilmi

olur.

L

Eer

riyâ,

ibadetle

yaplrsa iki

sebebten ha-

ram

olur.;

Bu

sebeblerdenlbirisi

udur

ki,

kendisini halka

bu

ibâdette

muhlis

göstermekle

hiyle

etmi

olur]

Çünkü gönlü

halka

dönükse,

o

ibâdet

halis

bir

ibâdet

olmamtr,

halk

o

kiinin

o ibâdeti

halka

gösteri

için

yaptn

o

kiiyi

düman

sayp kabul

etmezler,

ikinci

sebep de

u-



HÜCCETTL-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

=—

1

72

dur:

Namaz,

oruç

ve

ibadet

Hak

Teâlâ'ya

mahsustur.

Eer

ibâdet

Allahu

Teâlâ'dan

bakasna

edilirse

bundan

alay,

is-

tihza

erri

doar.

bâdet

HakTeâlâ

için

olur.'

Fakat onun

bir

kul

için

yaplmas

unun

gibi

olur

ki,

bir

kii

bir

padiahn

huzurunda

dururken

maksad

ya

bir

olana

veya

bir

cari-

yeye

bakmak

gibi

olur.

Padiaha:

—

Efendimizin

huzurunda

divan

durmuum

derse

bu

hal

padiahla

alay

etmek

demektir.

Çünkü o kulun,

padi-

ah

katnda ona

hizmet

etmesiden

daha

önemli

bir

ey

yoktur.

Ve

ite

bu

misâlde

olduu

gibi

riyâ

ile

namaz

klan,

gerçekte rükû

ve

secdeleri

baka kimse

için

yapm

olur.

Eer

secdelerini

bir

insan

ululamak için

yapsa

o

zaman

,

Allah'a

ortak

kotuu

meydana

çkar.

Lâkin,

bir

kiiyi

ulu-

lamak, onu

tâ'zim

etmek,

u

cihettendir ki,

o

kiinin

mak-

bulü

olmas

maksud

olmutur.

Yani

Hak

Teâlâ'ya

secdeler

etmesi, kendisinin

hak

yannda makbul

olmas

sonucunu

meydana

getirmitir.

Bu

türlü

olan

riyâ

gizli

irktir,

açk

irk

deildir.

RYÂNIN

DERECELER

[Riyânn

dereceleri

çeitlidir.

Kimisi

kimisinden

çok

bü-

yüktür-Bu

ayrlk

da

üç

asldan

doar.]

L

Birinci

Asl:

Riyâ

murad

edip sevap

murad

etmemektir,

j

Nitekim,

namaz

klar,

oruç

tutar, ama

yalnz

babna

olunca

bunlar

edâ

etmezse

ite

bu,

büyük bir

riyâdr.\Eer

seva-

ba nâil

olmay

kasd

eylerse

ve

yalnz

kalnca

ibâdette

bu-

lunmazsa

bu

da

ilk

dereceye

yakndr]

Bu zayf

maksat,

o

kiiyi

Allahü

Teâlâ'nn

hmndan

kurtaramaz.[

Eer

sevap

kasd

üstünse

ve

tenhada

kalnca

ibâdeti

yine

ederse,

bir

kimseyi

görünce

sevinci

artp

ibâdetini

çoaltyorsa,

ümid

edilir

ki, ibâdet

bununla

bâtl olmaz,

sevap

da

kaybolmaz *



173

»

ÖLÜM ve KIYAMET

Ama

riyâda

lezzet

bulduu

takdirde

ona

uhrevî

ceza

verir-

ler.

Eer

sevabla

riyâ

eit olursa ve birisi üstün

gelmezse

ite

bu

irk

olur.

Zahir

haberler

una göredir

ki,

bu

irkten

selâmetle

kurtulunamaz.

Belki

itâb edilmi, cezalandrl-

m

olur.

f

kinci

Asl:

Bu,

kendisinde riyâ bulunan

tâat

ve

ibâdetin

ayrlndandr.

Bu

da

üç

derecedir:

J

l1.

derece:

mânn

aslnda

riyâ

olmasdr. Bu

cins

riyâ,

münâfkn

imândr.

Onun

hâli kâfir hâlinden

daha zordur/

Çünkü

imân

münâfk,

bâtnnda

kâfirdir.

Lâkin

görünüün-

de

hile

yapar.

Bu

gibi

kimseler

önce

slâm'da

çoktu.

im-

diki

halde

azalmlardr.

Ama ibâhîler

ve

ilhâda

düen kim-

seler,

eriata

ve

âhirete

imân

getirmezler,

zâhirde

itikadla-

rna

muhalif

olanlar

da münâfklar

zümresinden

saylrlar

ve onlar

gibi

ebedî

Cehennemde

kalrlar.

[~2.

derece:

bâdetin

aslnda

olan

riyâdr.

Çünkü

bir

kii

halk

önünde taharetsiz

olarak

namaz klsa,

oruç

tutsa, ten-

hada

bulununca bunlar

yapmasa

bu, büyük

riyâdrjLâkin

asl imânda

olan

riyâdaki gibi

riyâ deildir.

SözürTksas

halkn

nazarnda

aziz olmay, hak

katnda aziz

olmaktan

ziyâde

seven kiinin

imân

zayf olur. Her ne

kadar kâfir

ol-

maz

ama

ölüm

dakikasnda

eer tevbe

etmezse

küfür

tehlikesine

düer.

Yâni:

—

Oruç

tutuyorum

demek

ister.

Oysa

oruç

tutmaz.

Bu zaman

da

iki

kötülüü

bir araya

getirmi olur.

Biri

nifaktr

ki,

oruç

tutmazken

tutarm

der.

kinci

kötülük

de

unu

gösterir

ki,

onun

mânâs

:

—

Ben

oruç

tuttuumu açkça

söylemem, ibâdetimi

giz-

li

yaparm,

demektir.



HÜCCETTL-ÎSLAMÎMAM-I GAZAL

174

Özrüm

var demekle

de

: Oruç

tutmaktaym-

demek

ister.Böyle bir

kii kendisini

halka kar

muhlis, temiz

kalp-

li

göstermek

arzusundadr.

Kimi

zaman da

olur

ki,

su

içmee

sabr kalmaz.Özür

bildirmee

balar.

—

Dün

hastaydm.

Bugün

oruç

tutmaya

gücüm yeti-

medi,

der.

Yada:

—

Filân

kii

beni

oruç

tutmaktan alkoydu

der.

Zaman olur ki,

riyâ

olduu

bilinmesin diye bu

sözü

he-

men söylemez. Bir

saat

sabreder. Bundan

sonra,

baka

bir

yerden

bir

söz

ortaya atp

der ki

—

Analarn

kalbi

acaba

çok

mu zayftr ki, eer olu

bir

gün

oruç tutsa onun öleceini, helâk

olacan

sanrlar

der.

Yani anasnn hatr

için

oruç tutmadn söylemek

is-

ter.

Veya:

—

Eer gündüz oruç tutarsam

gece

uyku

bastryor,

ge-

ce

namazlarn

klamyorum der.

Bunlar ve bu gibi özür-

leri

eytan

onun

diline

getirmee

balar.

Çünkü

riyânn

çir-

kefi onun

içinde karar

tutmutur.

O

zavall

zâhid,

bundan

gafil olur. Bilmez ki kendisi,

kendisinin

öz damarn

keser

ve ibâdetine zarar getirmi olur. Bilmez ki,

bu

kötülükler-

den perhiz

eylemek

kolaydr. Lâkin riyâdan

baz eyler

vardr ki, karnca ayann sesinden

daha sessizdir.

Akl

banda olanlar, zekiler,

din

bilginleri bile

onu

anlatmaktan

âciz

kalrlar.

Nerede

kald

ki,

eblehler

onlar

anlayabilsin



175

ÖLÜM

ve

KIYAMET

KARINCA

YÜRÜYÜÜNDEN

GZL

OLAN

RYÂ

Kimi riyâ

açktr.

O

unun gibidir ki,

bir

kimse,

halkn

arasnda

gece

namazn

klar,

tek

bana

olduu

zaman

klmaz.

Bu

açk

bir

riyâdr.

Bundan

daha gizli

olan

da her

gece,

gece

namazn

klmak

âdetidir.

Lâkin bir

kimse

ya-

nnda

hazr

olunca

onun

evki

ve

sevinci

artar ve

namaz

klmak

ona daha

kolay

gelir.

Bu

da açk

bir riyâdr.

Lâkin

karnca

yürümesi

gibi

olan

riyâ

,

bu

deildir.

Bu

gibisini

an-

lamak

kolaydr.

Ama,

bundan

daha gizli

de olur.

O

da

u-

dur:[Bu

riyâda

olan

kiinin

bir

insan

yannda

sevinci,

hafif-

lii

çok olmaz.

Her

gecesi

nasl

geçiyorsa

yine

o ekilde

gecesini

geçirir.

Riyânn

izleri hiç

görünmez.

O kiide

bu

halin

eseri,

halk

onun

bu

sfatta

olduunu

bildii

zaman

onun

sevincinden

belli

olur.

Kendisinde

bir yürek

genilii

görülür,

sevinç

doar.

te

bu

sevinç,

bu

rahatlk,

onun

içinde

gizli

kalm

riyâya

bir

delil, bir

iarettiÂtein

aaç-

ta

gizlendii

bir

riyâ

da

onun

içinde

gizlenmi

olur. Bu

se-

vinci

eer

kötü

görmez ve

bundan

üzülmezse

o

gizli

olan

riyâ

damarn

beslemi

olur.

(Bu

suretle

gizli riyâ

harekete

geçer.

Açktan

olmasa

bile

iaret

ve

ima

yoliyle

ibâdetini

halka

duyurma

sebeplerini

aratrmaya

balar.

Halk

onun

ibadetinden

haberdar

olsun

diye

bir

sebeb

ortaya

atar, ibâ-

detini

açkça

söylemese

de kapal

ekilde,

yani

kinâye ile

söylemezse

suret ve

hareketleriyle

ibâdet

ettiini

gösterir.

Kendisini

krk

ve

halsiz,

zebun

bildirir.

Ta ki,

ibadet

et-

mekten

gece

uykusuz

kaldn

anlatmak

ister.

Kimi

de

olur

ki, riyâs

daha

gizli

olur. Halkn

kendisinin

ibadette

bu-

lunduunu

anlamasnda

sevinç

duymaz

görünür.

Halkn

arasnda

ne

adl;

ne

hafiflii

artar.

Ama

bunlarla

birlikte

bâtn

riyâdan

uzak kalmaz.

Bunun

da alâmeti

udur:[Eer

bir kii

onunla

bulusa,

o kii

ilk selâm

veren

olmazsa yü-



HÜCCETZFL-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

=

1

76

reinde

bir

kuku

belirir,

bir

aknlk

doar.

Eer bir

kii

ona

bir yaknlk

göstermezse,

saygda

bulunmazsa,

onun

ihtiyaçlarna yardm

etmezse,

alm-satmda

ona

ikramda

bulunmaz

veya

bir

mecliste

ona

oturacak

yerin

en

alâsn

teklif

etmezse kalbinde

bir

krgnlk görülür, o adamdan

holanmaz:

ibadetlerimi

halkn gözünden

gizlemeseydim

imdi böyle

olmazd, diye

düünür. Âdeta

nefsi,

o

gizli

ibâ-

deti

yüzünden

herkesin kendisinin

hizmetine

komasn

is-

ter. Sözün

ksas:

O

ibâdetin

mevcut

olmas

veya mevcut

olmamas

onun nazarnda

eit olmazsa

onun

bâtn

riya-

dan

uzak

kalm

deildir.

Çünkü

bir

kimse,

birine

bir

altn

verip ondan

yüz

bin altn

kymetinde

bir

ey

alsa hiç bir

kimseye

minnet

eylemez,

hiç kimseden

hürmet

ummaz.

Ve

halktan

bu

yolda

ümide dümez. Ve

halkn kendisine

hürmet edip etmemesi de

o kiinin

yannda

birdir,

ayndr.

Eer

o

kii

Allahü Teâla'ya

ibâdet

eylemek ve

sonunda

âhiret

saadetine

erimek isterse

onun karlnda

bir

baka

kiiden

hürmet

ummak

neden

gereksin?.

te,

en

gizli olan riyâ

budur.

Hazret-i

Ali (Allah ondan raz

olsun) öyle buyurmutur:

—

Kyamet gününde

âhidlere derler

ki: Halk size

ma-

l

ucuz

satmadlar

m,

size

hürmet

ve

itibar

etmediler

mi,

sizin ihtiyacnz

gidermee çalmadlar m? Ve

size

ilk

önce

selâm

vermediler

mi? Yani

bunun

manas

u

de-

mektir:

Bütün bu

eyleri,

bu

iyilikleri amellerinize kar

el-

de

ettiniz.

Ama

ilediiniz amelleri

Allahü

Teâlâ'ya

kar

hâlisane

yapmadnz.

O

halde

bugün

Allah'tan

ne

mükâfat

bekliyorsunuz ...

Halkn arasndan

uzaklap

ibâdetle

uraan

kiilerden

birisi:

—

Biz fitneden

kaçtk^.

Ama fitne

bize yol

bulur diye

korkardk. Çünkü bir

kimseyi

gördüümüz

zaman

bizim



1

77

.

ÖLÜM

ve

KIYAMET

hakkmz

ve

hürmetimizi

korusun dileinde

bulunmazdk.

te

bu

sebepledir

ki,

muhlisler,

yani

riyâdan ve

garazdan

uzak olanlar,

cehd eder,

kötü hareket

ve

günahlarn

nasl

saklarlarsa

ibâdetlerini

de

öyle

gizlemee

çalrlard.

Çünkü

halis

ibâdetten

bakasnn

kyamette kabul edilme-

diini

bilirlerdi.

Bunlarn

benzeri

meselâ

öyledir ki,

Hacca

giden bir kii,

yanna

hâlis

altndan

baka

eyin

alnmaya-

can bilir,

bu maln ancak canna tehlike

getirmeyeceini

düünürse, saf altn

ele geçirmee

çalp

kark altm

terkeyler.

Ve

hâlis

altn

ihtiyaç

günü

için

saklar. Kyamet

günü

gibi

halk

âciz

kald,

derman

arad

ve

bunlara

muhtaç

olduu

bir

gün yoktur. O gün, halis ameli

getirme-

yen,

ziyana

uram,

çaresiz

kalm

kiidir.

Hiç kimse,

onun elini

tutmaz,

ona

yardmc

olmaz. Ta ki,[insan,

ibade-

tini

bir

hayvann

veya

bir

insann

görmesinf

bir

tutmadk-

{

ça riyâdan

kurtulamaz^

Resûl

(S.A.V.)

Hazretleri

öyle

buyurmutur:

Riyann

en

az

ve

en gizlisi yine

irktir.

Yani

Hak Teâlâ'ya

yaptn ibâdetine

ortak komaktr.

Çünkü riyâ

eden bir kii,

HakTeâlâ'nn

bildii ve kanaat

et-

meyen bir

kimse

demektir

ki, bakalarnn

ibâdetini

bilme-

sinden

fayda elde

edemez.

BÂDETNE

SEVNMENN

CÂZ OLDUU

HALLER

Bir kimse,

eer kendisini

ibâdetini

halkn bildiine

se-

vinç

duyarsa bu,

riyâdan

uzak kalmaz.

Ancak halkn bildi-

ine

bakp

sevinmemen,

Hakkn

bildiine

inanp

sevilmeli.

[

Hak

yolunda ibadetine

sevinmek

de

dört biçimde

câiz

olur: 1



HÜCCETTL-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

—

1

78

[Birincisi:

O

kii

undan ötürü sevinmeli

ki,

kendisi

ibâ-

detini gizlemei

murat

ve

niyet

edinmitir.

Fakat

kendisi

istemedii

halde Hak Teâlâ

onu

aça

çkanrj

Hak

Te-

âlâ'nn

kendisinde

bu

niyeti izhar ettiini

(aça

çkard-

n) ama

iledii

ve taksîrat izhar etmediini

bilir.

Yine bilir

ki,

Hak Teâlâ'nn

kendisine

gizli lûtfu

ve

fazla

vardr.

Ve

kendisinde

meydana

gelmi

olan

her

kötü

eyi

Hak Teâlâ

gizlemitir. Halkn

sözlerine

ve

övgüsüne sevinmefz.

Nite-

kim Hak Teâlâ

öyle

buyurmutur:

Ey

insanlar

te,

Rabbinizden

bir

öüt,

kalblerde

kukulara bir

ifa

ve

mü'minler

için

bir

rahmet

olan

Kur'an

geldi.

(Yûnus Sûresi:

57)

Hak

Teâlâ yine öyle

buyurdu:

De kî: Allahü Teâlâ'nn fadl, ihsan

ve

rahmetiyle,

ancak

bununla

sevinip

ferahlansnlar.

Bu

onlarn,

dünyada

topladklarndan daha hayrldr.

(Yûnus

Sû-

resi:

58)

{

kincisi:

Kii sevinip

öyle

demeli:

Benim

dünyadaki

günahlarm Allahü Teâlâ gizledi.

Bu, una delildir

ki, âhi-

ret'te

de gizleyecektir.

J

Resûl

(S.A.V.)

öyle

buyurmutur:

Hak Teâlâ

kulunun günahn

bu

dünyada

örtüp

öteki dünyada onu rezil etmekten

daha kerimdir.

Üçüncüsü:

Kii,

ancak undan ötürü

sevinmeli

ki,

ba-

kalarnn

da

kendisini görüp

kendisine

uyarak

âhiret

mut-

luluuna erieceklerini düünmeli. Tâ

ki, kendisinin

gizle-

mek

istedii

ibâdetin

sevab

kendisine

yazlr

ve

kendisi

dilemedii halde açk

bir sevaba

kavuur.



179

ÖLÜM ve KIYAMET

{

Dördüncüsü:

O

kii, iledii amelin baka

bir

kii tara-

fndan görüldüüne, onun kendisine

inandna,

onu öv-

düüne sevinir.

Bu

inan

ve

övü

ile

kendisi de

Hak

Te-

âlâ'ya

muti

olmu

olur.

O

kiinin

itaatna

sevinir,

ama

ken-

disini

o

kii nezdindeki

kymet ve mertebesine sevinmez.

Bunun da nian:

Bakalarna övgülerde bulunur,

o

kiinin,

kendisinin Hakk'a

itaatkâr

olduunu

anlamasna

sevinir.

;

Riyann

tehlikesi, ya ibâdetin öncesinde

ya

ibâdeti bitir-

dikten sonra,

ya da ibâdetin arasnda olur7\lbâdetin ba-

langcnda

olan

riyâ,

ibâdeti

bâtl

klar. Çünkü

ibâdete

ni-

yette

ihlâs

arttr. Riyâ

ile

ihlâs ortadan kalkar. Ama

riyâ

ibâdetin

aslnda

ise,

meselâ

halkn yannda

namaza

vakit

gelmeden

önce

balasa, yalnz olduu zaman namaz kl-

makta

kusur

göstermese,

vakit

gelmeden

klnan

namazn

sevab

bâtl

olur.

Fakat doru olan

asl namazdr. Çünkü,

onun

niyeti

diyânet

sebebiyle îdi.

Allahü Teâlâ

içindi.

u,

onun

gibidir

ki, bir

kimse

zulm ile alnm

bir

evde namaz

klsa, her ne kadar

günahkâr olursa

da

farz

edâ

etmi

olur. Lâkin

namazn

kendisini

terk

etmekle âsî

olmu

ol-

maz. Bunda

da

mürâî

olan kiinin

riyâs

namazda

deildir,

belki

tamam

etmi

ise

bundan sonra aklna riyâ gelir ve ri-

yâsn

aça vurursa

geçen namaz

bâtl

olmaz. Bu kas-

dndan dolay

yarn âhirette

ceza

görür.

öyle

bir rivâyet

edilmitir:

Bir

kii

bir

gün

bn-i Mes'ud'a

(Allah ondan

raz

olsun):

—

Dün

gece

Bakara sûresini okuyordum dedi.

bn-i

Mes'ud

da:

—

Senin

ibâdetten

nasibin yalnz

buydu dedi.

RYÂ,

AMEL BÂTIL KILAR



HÜCCETTL-SLAM

MAM-I GAZAL

=

1

80

Yine

bir

kii

Resûlullah

Efendimiz'e:

—

Orucu ulatrarak (birbiri

arkasna)

tutarm dedi.

Resûlullah

Efendimiz

de;

—

Sen

ne

oruçlusun,

ne

oruçsuzsun

diye buyurdu.

Bunun mânâs

uydu

ki:

Sen yaptn ibâdeti

söyledin.

bâdetini bundan ötürü zayi eyledin Ama zahir

olan.

u-

dur:

Resûl

(SAV.) ve

bn-i

Mes'ud, bu sözü undan

ötürü

söylemilerdir

ki,

o

kimseler

ibâdette

bulunduklar

zaman-

da riyâdan uzak

olmadklarn

biliyorlard.

Ama, ibâdetleri

riyâdan uzak

ve

doru dürüst olunca,

bu

ibâdetleri

tamam-

ladktan

sonra

onlarn

bâtl olmas gerekmez.

Bu

uzak

bir

ihtimaldir.

Ayrca zikrolunan

bu

hadis-i

erifin

mânâs

açklanrken

öyle

denilmitir:

—

Resûl

(S.A.V.)

birbirine

ulatrlan,

kesintisiz

oruçla-

rn tutulmasn

yasaklamt.

f

Namaz içinde olan

riyâya gelince:

Bu

riyâ,

ibâdetin

as-

ln yok

etmezse

namaz

bâtl

olmaz. Nitekim bir

eye

bak-

mak istese, ya da ald bir

ey

hatrna

gelse, eer yann-

da kimse yokken, namaz

yarm

braksa,

ama

halktan

utandndan

namaz

tamamlasa bu namaz

bâtl

olur ki,

ibâdet

niyeti bozulmu bulunur.

Kld

namaz

halk

için

(gösteri, riyâ için) kl

olur.iVe

eer

asl niyeti yerinde

ol-

sa

ve lâkin halkn

kendisinin

namaz kln

görmesinen

sevinse,

evke

gelerek

namaz güzel klmaa

balasa

na-

maz bâtl olmaz. Bizim katmzda

doru olan udur ki,

o,

bu

riyâ

ile

âsî

olursa

da

namaz

bâtl

olmaz

Fakat

ayet

bir

kii

onun

ibâdetini

gördüünden

dolay

sevinirse

o

na-

maz

bâtl

olur.

)



ÖLÜM

ve

KIYAMET

Haris-i

Muhasibi

der ki:

—

Bunda

Namaz

bâtfolur

mu?

yahut

olmaz

m?

di-

ye

ihtilâf vardr.

Ben

bu

meselede

duraklamtm.

imdi

galib

olan zannma

göre

o

kiinin

namaz

bâtl

olur.

Bundan

sonra

Haris-i Muhasibi

öyle

demitir:

—

Eer bir kimse sual etse ve dese

ki:

Bir

kimse

Resûl

(SAV.) den sordu

ki:

Ben

ilediim

ameli gizlerim, lâkin

bakalar

bunu

bildii vakit

sevinç

duyarm

Resûl

ona

de-

di ki:

ki

sevab

kazanm olursun:

Birisi

sr sevab,

biri

de

aikâre

sevab.

Bu

hadis-i erif

mürseldir.

Yani

rivâyet

edenlerin

rivâye-

ti muttasl

deildir. Böylece

Resûl (S.A.V.) bu

hadisle

unu

dilemi olmal

ki,

o

kimse

ibâdetini

izhar

etmekle

Hak

Te-

âlâ'nn

fazlna sevinmi ola.

Nitekim

bundan

önce

açklanmt.

Delili

de

udur ki,

hiç bir kimse:

—

Bu kiinin

ibâdetini

halkn bilmesiyle

sevinmesi,

her

ne

kadar günahna

sebeb

olmazsa da

sevabnn

artmas-

na sebep

olur

da

diyemez.

te

Hâris-i Muhasibimin de

sözü

budur.

Bizim katmzda zâhir

budur ki, bu derece

sevinmekle

namaz bâtl olmaz. Çünkü amelde

bir ey

artmamtr, asl

niyet

yerinde kalmtr.

Ve namaz, o kii,

bataki niyetle

klmtr.



HÜCCETÜ'L-SLAMMAM-I

GAZAL

182

RYÂ

VESVESESNN

YOK EDLME

YOLU

\

Riyâ'mn

istediine

aykr

hareket

eder, onu

gönülden

kerîh

görürsen onun

vesvesesi

gönülde kalsa bile

bundan

mes'ul olmazsnjÇünkü

o,

insann

tabiatnda vardr.

Sana:

Tabiatn

bâtl kl diye kimse emretmemitir.

Belki

sana

emredilen udur:

—

Vesveseyi

malûb

et,

onu

yen

Onu

kahret

Onu

pençen altna

al

Tâ ki,

seni

cehenneme

salmasn

Bu

buyruk,

vesvesenin emrine

ba ememen,

ona

uy-

maman

içindir.

Ona uymaman

una delildir ki, vesveseyi

pençe altna alm ve

malûp

klm

olursun.

Ve Ondan

dolay mes'ul

tutulmaktan

kurtulmaa

bu derecesi

yeterli-

dir.

u

delil

ile

ki,

Resûl

(S.A.V.)'e

dediler:

—

Ya Resûlâllah Bizim

aklmza

öyle

düünceler

gelir

ki, eer

bizi gökten

braksalard

bu

bize

daha kolay

olurdu

Biz ise

bu

düünceleri

çok

kötü ve kerîh (çirkin)

görüyoruz.

Resûl (SAV.) onlara

öyle

buyurdu:

Eer

bu

hale

eritinizse,

bu, apaçk

imân

iaretidir.

Bu fikirler, yalnz

Hak

Teâlâ

hususundayd.

Ama

imân

sebebi, o

vesvesenin

kerîhlii,

irençliidir,

vesvese

deil-

dir.

Kerîhliin Hak Teâlâ ile ilgili

olan vesveseye

keffâret

ol-

duunu görmekle insanlarla

ilgili olan

vesvesenin

yok ola-

ca da daha

sarihtir.

Ama

kimi

zaman olur ki, bir kii,

bu

kadar

vesvesede

nefsine

ve

eytana

muhalefet

klnca

eytan ona

hased

eder. öyle bir yol

gösterir ki, kiinin salâh

sanki

o

yolda-

dr. Yani

[eytan,

kendisi

ile

mücadeleye girimesini,

bu



183

ÖLÜM

ve

KIYAMET

mücadele

ile

onun gönlünü

uratrp

münâcat

lezzetini

onun

gönlünden

kesmeyi ister.

Bunun

gönülden

atlmas

dört

yolda

olur:

j

i

Birinci

Yol: eytanla mücadeleye

urar.

Fakat, bu

çok

zaman kaybettirir,

j

|

kinci Yol: eytan

yalanlayp

komak

ve kalbden mü-

nâcaatla megul olmaktr.

[

Üçüncü

Yol:

eytan

yalanlayp

komaa

bakmamaktr.

Çünkü eytanla

ne

kadar megul

olunsa

da

zaman kayb

vardr. Belki ona hiç

iltifat etmeyip

münâcaatla

megul olu-

nur.

^

\

Dördüncü

Yol:

eytan,

onun ibâdetinden

hma

geldik-

çe

kii

ihlâs

arttrr, azim ve cehdini

ziyâdeletirir,

eytana

ve

onun

vesvesesine hiç

iltifat

etmez. te,

en

iyi

yol budur.

Çünkü

eytan,

bu

halin

ondan

geldiini

bilince

o

kiiden

ümidini

keser.

]

Bunun benzeri ilim örenmeye

giden dört

kimseye

ben-

zer. Onlar

çekemeyen

bir

kskanç

kii

yollarna oturup on-

lar

yollarndan

çevirmeye

kalkar.Onlardan birisini

yasakla-

mak

diler.

O

ilim

talibi

de

bu

yasaklamay

dinlemez. Onun-

,

la

cenge

balar.

Böylece

zaman

kaybolur.

Sonra

ikinciyi

men

eyler.

Bu

da onun

mâni

olmasiyle

men'edilmi

olmaz

ve

o

yol çevireni

kovar.

Üçüncüsü,

o

yol keseni komaa kalkmaz.

Hali üzere

geçer,

gider. Onunla

uramakla

zaman zâyi olacan dü-

ünür.

Dördüncüsü,

örenci

yol

kesiciye

hiç

iltifat

etmez,

ona

aldrmaz.

Acele

etmee balar.

Yolunda yürür, gider.

Böy-

lece

hasûd

olan

kii,

o

dört

kiinin ikisinden

bütün

murad-



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

=

1

84

na

kavumutur.

Üçüncüden

baz

eyler elde

etmitir.

Dör-

düncüden

ise

bir

ey

elde

etmek öyle

dursun,

onun çok

eyler

kazanmasna

sebep

olmutur.

Hepsinin

yolunu

kes-

mesinden

pimanlk

göstermezse

de

elbette

bu

sondakini

yasaklamaktan

piman olur.

—

Keke

onu

menetmeyeydim

Çünkü

benim

yasakla-

mamla

onun hrs

artt der.

:

Böylece

elden

geldikçe

vesveseye

ve

tartmalara

ka-

rmayp

kiinin

yoluna

gitmesi

yaplacak

en iyi itir.

7

BADET

AKÂR

YAPMAA

RUHSAT

VARDIR

badeti gizli

yapmaktaki fayda

riyâdan

kurtulmaktr.

Fa-

kat

ibadeti

bakasna

göstermekte

de

büyük

faydalar

var-

dr.

Birinci

fayda,

halkn ibadet

eden

kiiye

uymasdr. Hal-

k,

iyi

iler

yapmas

için

harekete

geçirmektirjBundan

ötü-

rüdür ki, Hak

Teâlâ

ikisini

de

överek

Kur'an-

Kerîm'de

öyle

buyurmutur:

Eer

sadakay

herkesin

gözü önünde

verirseniz

güzeldir.

Eer

gizli verirseniz

bu

daha güzeldir.

(Ba-

kara

Sûresi:

271).

Resûlullah

Efendimiz

bir

kez,

mal

diledi.

Ensardan

biri-

si bir

kese

akçe

getirdi.

Halk

bu

hâli

gördü.

Onlarda

her

bi-

ri mal

getirmee

balad.

Rsûlullah

onlara

öyle

buyurdu:

*

Bir kii

güzel

bir

yol

ortaya

koyarsa

ve

bakalar

da

ona

uyarlarsa

o

kiiye,

hem

kendisinin

ecri,

hem

de

ona

uyanlarn

ecri verilir.

Bunun

gibi,

bir

kii

hacca veya

gazaya

gitse,

hazrln

görüp

ehrin

dna

çksa

ve

halk

o kiiyi görmü

olsa

on-

lar

da hacca

veya

gazaya

heves

duyarlar.

fEer riyâdan



185

=======

ÖLÜM

ve KIYAMET

uzak

olduuna

emin

se halkn

rabetini

ve

kendisine

uy-

masn

maksad

edinip

ibadetini

aça

vurmas

yüce

bir fa-

zilettir.)

Eer

riyâ

arzusunu

harekete

geçirecekse,

dierlerinin

o

iyi

ie

rabet

etmesinin

ona

bir faydas

olmaz.

Bu takdirde

ibadeti

gizli

yapmak

daha

üstündür.

O

halde

ibadeti

aikâr

yapmak

isteyen

kise,

kendisine

uyacak

kimselerin

bulun-

mas

mümkün

olan

yerde

bunu

yapmaldr.

Çünkü

kimi

olur

ki,

kendisine

ev

halk

uyarlar.

Çar halk

ona uymaz-

lar.

Yine

öyle

olur

ki,

ona

pazar

halk

uyar,

bakalar

uy-

maz.

Bir

de

o kii kalbini

gözetlemelidir.

Çünkü

çok zaman

riyâ

istei insann

içinde

gizlenmitir.

Bakalarnn

kendisi-

ne

uymas

için

ibadetini

aça

vuruyormu

gibi

gösterir, in-

san

helâk

olup

gider.

Bu

gibi zayf

imanlnn

benzeri

u

kimse

gibidir

ki,

suda

yüzmeyi

bilmez

ve

boulup giderken

de

bakasn

kurtarmak

düüncesiyle onun

eline

yapr.

kiside

su

içinde

can

verîrler.

Güçlü

olan

kiinin

benzeri

u-

dur

ki,

suda

yüzmekte

ustadr.

Hem

kendisi

sudan

geçer,

hem

de

bakalarn

kurtarr.

Ancak bir

kiinin

buna

gurur

duyup

gizleyebildii

taat

ve ibâdetini

izhar

etmesi

doru

deildir.

Bu

husustafkii

ibadetini

aça

vurmasnda

riyâ

bulunup

bulunmadn

öyle

anlayabilir.

O kii,

kendi ke-

ndine:

Sen

ibâdetini

gizli

yap. Tâ ki,

halk

baka

ibâdet

eden kiiye

uysunlar.

Senin

de

sevabn

aça

vurduun

sevap

kadar

olsun.

der.

Eer

gönlü,

kendisini

terkedilip

bakasnn

örnek

aln-

masna

raz

olursa

riyâs

yoktur

ve tam ihlâs

sahibidir

de-

mektir]

Aksi

halde

maka^

ve

menzilet

dilemi

olur ki,

âhi-

ret

sevabn

dileyemez.

'bâdeti

aça

vuruun bir

yolu

da

udur

ki,

ibâdet

ettikten

sonra

halka

bu

ibâdeti

bildirir.

Bun-

da da nefse

lezzet

ve

lezzetten

sevgi doar.

Kimi

zaman

olur

ki,

mübalâada

bulunur,

iledii

ibâdetlerin

fazlasn



HÜCCETTL-SLAM

MAM-I GAZAL

186

söyler.

Böyle olunca

vâcip olan udur

ki, dil tutulmal, ibâ-

det aça

vurulmamal.

Halkn onu

övmesi ve zem

etmesi

kendi nazarnda

eit oluncaya

kadar bu hal

sürüp gitmeli-

dir.

Eer

bundan sonra

halkn hayra

meylinin

harekete ge-

leceini

bilirse

onlara

söylemelidir,

j

Nimet

ehli

olan ulular,

bu

yolda

çok haberler vermiler-

dir.

•

Sa'd

bin Muâz

(Allah ondan raz olsun)

öyle demitir:

—

Tâ

müslüman

olduum

günden

beri

kldm

hiç

bir

namazda nefsimin

megul

olduunu

bilmiyorum.

Resûlul-

lah

Efendimiz'den

hiç bir

söz

iitmedim ki,

ondan üphe

et-

mi

olaym.

Hazret-i

Ömer (Allah ondan

raz

olsun) öyle

demitir:

—

Sabahlar

kalktmda zengin

mi olurum,

yoksul mu

olurum

diye

hiç

bir

zaman

korku

çekmedim.

Çünkü

hangi-

sinin

hakknda

daha

hayrl

olacan

bilemem.

Ömer

bin Abdülâziz

öyle

demitir:

—

Ben,

Hak

Teâlâ

bir

eyi

kaza

kld

da

keke böye

Kl-

mayayd demi

deilim.

Hak

Teâlâ'nn

takdirine

sevin-

mekten baka

bana

hiç

bir

sevinç

gelmemitir.

te

bütün

bu

sözler,

kuvvetli kiilerin, ulularn

sözleridir.

Zayflarn

buna marur

olmas,

onlar

taklit etmesi

câiz de-

ildir.

Sen bil ki,

Hak

Teâlâ'nn

kimi ilerde

gizli nimetleri

vardr ki, kimse

bunlar

anlam,

bunlara

vâkf olmu deil-

dir.

Her

bir eyin

altnda

bir sr

vardr ki,

bizler

ona

yol

bu-

lamayz. Her

ne

kadar müraî

helak

olursa

da

riyâda

halka

çok

hayr

vardr.

Çünkü

çok

kimse

olur

ki,

riyâ

ile

kimi

ile-

ri

yaparlar.

Bakalar onu

görüp ihlâs yolunda

sanr,

ona

uyarlar.

öyle rivayet

klnmtr

ki,

Basra da sabah vakit-



187

==========^^

ÖLÜM

ve KIYAMET

leri

her

ne

köeye

varlsa

Kur'an,

ezan ve

zikir

sesleri

ii-

tlrildi.

Bu

gibi

eylere

rabet

artmt. Bir

kii

riyânn ince-

liklerini

bildirmek

için

bir

kitap

yazd.

Bütün halk

onu

gör-

dü.

Kur'an'dan

ve

zikirden

el

çekti,

rabetleri azald.

Bu-

nun

üzerine

ulu

kiiler:

—

Keke

bu kitap

yazlmasayd

dediler.

Riyâkâr olah

kimseler

bakalarna

canlarn

feda

eder,

helâk

olurlar.

Çünkü kendisi

helâk

olurken

bakalarn

da ihlâsa

çarr-

lar.

>

GÜNAHI

GZLEMEKTE

RUHSAT

OLDUUNUN

BEYANI

bâdeti

aça vurmak,

kimi

zaman

olur ki,

riyâ

olurJAma

günah

gizlemek

yedi

özür

sebebiyle

bütün

vakitlerde

vâ-

ciptir.

\

Birinci

Özür:

HakTeâlâ:

Fk

ve

günah

gizleyin

diye

emir

buyurmutur.

Resûlullah

Efendimiz

de:

Bir kimse

bir

günah

ilerse

onu

Hak

Teâlâ'nn

örtüsü-

ne

gizlemeli,

saklamal

ve hiç

açmamal

diye

buyurmu-

tur

:

1

kinci

Özür:

Bu

dünyada

bir

kiinin

günah

örtülü

kalrsa

ona

bearet olsun

ki,

öteki

dünyada

onun

gizli

kalaca

umud

edilir.

Üçüncü

Özür:

Bir

insan

günahn

gizlerse

halkn

aypla-

knamasndan

saknm

olur.

Çünkü halkn

bu

megul

eder,

ibâdetini

kartrr.

J

\

Dördüncü

Özür:

Gönül,

zillete

dümekten,

melâmetten

(knanmaktan)

rahatsz

olur.

Bunlardan

holanmamak,

in-



HÛÇCETtTL-tSLAM

MAM-I

GAZAL

=====

188

sann

tabiatdr. Bunlardan

kaçnmak haram deildir.jZem-

medilmeyi ve övülmeyi

eit

tutmak

tevhidin

son mertebe-

sidir.

Herkesin

o

dereceye

erimeye

gücü

yetmez.

Ama:

—

Zemmediliyorum,

knanyorum diye namaz

klmak,

ibâdette

bulunmak

doru

deildir.

bâdetin ihlâs ile,

kalp

temizlii ile

olmas gerekir. Halkn övgüde

bulunmasna

sabr

gösterilir,

ama knanmaya,

zem edilmeye

sabr

gös-

termek çok

güçtür.

I

Beinci

Özür:

Kii,

günahn

söyleyince

kendisini

incitir-

ler veya

bir

kastta bulunurlar diye

korkar.

eriat, öyle

bir

kiiye

krbaç cezasn vermeyi câiz bile

görse günahn

gizleyip tövbe

eylemeye izin vermitir.

1

Bu

sebeple

baka-

snn incitmesinden

ve zarar vermesinden

kaçnmak için

günahn gizlemek

câizdir.

\

Altnc

Özür:

nsanlardan

hayâ

edilip utanlr.

Bu, mak-

bul

bir

eydir

ve

imandandr. Lâkin

hayâ

ile

imann

fark

vardr.

Utanma

baka

bir eydir, iman baka bir

eydir.

J

Yedinci Özür:

Kii, günahn

açklarsa fâsklarn

da

ken-

disi

gibi

yapp

günah ilemeye

kalkacaklarndan korkar.

;

Bu

niyetle günahn

saklamak câizdir. Fakat

niyeti,

baka-

larna kendini takvâ

sahibi göstermekse

bu,

riyâ ve

haram

olur.

Ancak

bir

kimsenin

zâhiri

ile

batnnn

eit

olmas

sd-

dklarn derecesidir.

Bu

eitlik

öyle olur ki,

o

kiinin

bât-

nnda hiç

bir

günah

olmamaldr.

Eer

bâtnnda günah veya günah

arzusu olup

da:

—

Hak

Teâlâ her

eyi

bilmektedir.

O halde

Hakk'n bil-

diini halktan ne

diye

saklayaym derse bu

sadece

ceha-

lettir, bilgisizliktir.

Böyle

düünülmesi

revâ

deildir.

Belki

Hak Teâlâ'nn eriat

perdesine

smp

srrn açmamak,

gizli

tutmak

vacibtir.



1

89

,

ÖLÜM ve

KIYAMET

RYÂ

KORKUSUNDAN

BÂDET

BIRAKMA

NEREDE

OLUR?

i

bâdet,

üç

derecedir:

i

Birinci

derece:

Bu

ibâdet yalnz

kiinin kendisi

ile

ilgili

olur.

Baka

kiiler

ile ilgisi

bulunmaz.

Namaz klmak, oruç

tutmak

gibi.

j

i

Üçüncü

derece: Kiinin

hem

kendisiyle ve

hem

de

ba-

kasyla ilgili

olan

ibadetlerdir. Vaaz

etmek

ve

fetva vermek

gibi. i

i kinci

derece:

Halkla ilgilidir.

Halifelik, kadlk

(yargçlk)

ve

valilik

gibi.

J

Bu

üç

ksm

ayr ayr

inceleyelim:

r

j

Birinci

Ksm:

Namaz,

oruç, hac

gibi

yalnz

kiinin ken-

disi iie

ilgili

olanlardr.

Riyâ

korkusundan ötürü

bunlardan

el

çekmek revâ

deildir.;

Ne

farzlarndan,

ne

sünnetleriden

vazgeçilebilir.;

Lâkin

ibadetin

balangcnda

riyâ hâtras

akla

gelmi

olsa,

ibâdetin

ortasna

cehd edilip o hâtray

komaa

çalmaldr.

Ve

ibâdet niyeti

tazelenmelidir. Hal-

ka

göstermek

için

ibâdet

ne

arttrlmal,

ne

de

eksiltiîmeli-

dir.

Bu

gibi

cehdin

faydas

vardr. Ancak

ibâdet

niyeti

olma-

yp

bütün

bütün riyâ

varsa

bu

cehdin

faydas yoktur. Bu,

bir ibâdet

olmaz.

Ama

asl niyet yerinde

kalrsa ibâdetten

el çekmek

revâ

deildir.

Fudayl

der

ki:

—

Riyâ,

Halk

görü£

diyerek

korkmak

ve

ibâdetten

el

çekmektir.

Ama

halk içni

yaplan bir

ibâdet,

hiç

bir zaman

ibâdet olmaz.

O ancak

irk (Allah'a

ortak

komak)

olur.



HÜCCETtTL-ÎSLAM

MAM-I GAZAL

190

Hatta

eytan,

senin ibâdet etmemeni diler.

Eer

bunu

sa-

na

yaptrmaktan acze

düerse,

yâni senden

ibâdeti

yasak-

layamazsa,

bu

kez

sana

öyle

der:

—

Bak, halk

sana bakyor

Senin bu

yaptn

ibâdet

de-

ildir. Bu riyadr

te

böylece eytan seni, hiyle

ile

ibâdetten

alakoyma-

a

çalr.

Eer

eytann

bu

sözlerine iltifât

edersen

kaçp

yerin

dibine

de

girsen

eytan

yine

öyle

der:

—

Halk

senin gizlenip,

zâhit olduunu sanr.

Bu

zâhid-

lik

deildir. Aksine

riyâdr.

O zaman

eytana verilecek cevap

udur:

—

Gönlünü halka

balayp

onlardan

ötürü ibâdeti

terk

etmek

madem

ki

riyâdr,

o

halde

halkn

gördüü

ve görme-

dii benim

nazarmda

eittir.

Ben

yine

önceki

zamana

âdet

kldm

eyi

ilerim.

Ve

halkn beni

görmediklerini

düü-

nürüm.

Böylece köleye i yapmak emredildii gibi kula

da

ihlâs-

la

Allahü

Teâlâ'ya

ibadet etmek emrolunmutur.

O,

ma-

demki

amelden

el

çekmitir, ihlâstan da el çekmi olur.

h-

lâs ancak amelle

olur.

Hasan- Basri

(Allah

ondan

raz

olsun) Hazretleri

der

ki:

—

Kimi kiiler vardr ki, alamas

gelse halk

bunu

bil-

mesin,

görmesin

diye

alamay

gizler

Bu, yalnz

nefis için

câizdir. Çünkü zahirdeki alamann bâtndaki

alamaktan

daha ziyade fazileti yoktur. Alamak bir ibâdet

deildir ki,

o

kii

ibâdetten el

çekmi

olsun?

Hasan-

Basri

Hazretleri yine öyle

demitir:



ÖLÜM

ve KIYAMET

—

Bir

kimse

vard;

yoldan

her hangi bir

zararl

eyi

kal-

drmak

dilerdi.

Ama,

kendisini

zâhit ve iyi halli bir

insan ta-

nmalarndan

korkar,

kaldrmazd

Bu

ise

zayflarn

halini

anlatr.

Onlar,

halkn

kendilerinin

zâhitliini

bilmesinden ve

ibâdetlerine riyâ

karmasndan

korkarlar

Ama mehur

ol-

mak, dile

dümek korkusundan

ötürü bunlardan

saknmak

revâ

deildir.

Aksine

bunlar

ilemek, dier

taraftan riyay

da komak

gerektir.

Ancak bir kimse zayf

halli olursa ve

kendisinin

salâhn,

ünlü olmay

terk etmekte

görürse

böy-

le

iyiliklerini

göstermeyi terkedebilir.

Ancak

bilinmelidir

ki,

bu, noksan

bir

mertebedir.

j

kinci

Ksm:

Halkla

ilgili

olan ibâdetlerdir. Halifelik, vali-

lik

ve kadlk

(yargçlk)

gibi.

Bunlar

eer

adaletle

süslen-

mi

olursa

yüce ibâdetlerdendir.

Adaletsiz

olursa

yü-ce

gü-

nahlardan

olurv

Eer

bir

kimse kendisine

güvenemiyorsa

adalet

yolunda

hüküm

vermeyi kabul

etmek

haramdr.

Çünkü

bundan

çok

büyük

kötülükler

gelir. Bunlar,

birinci

k-

sm

ibadetlerden

olan

namaz,

oruç

ve

sadaka gibi

deil-

dir.

Onlarn

kendilerinde

nefsin bir

lezzeti

yoktur.

Bunlar,

lezzette

ayn eyler

deildir.

Aksine

bunlardaki

lezzet, hal-

kn

görmesiyle

meydana

gelir. Ve

hükümet etmekte,

halk^

yarglamakta,

halifelik

yapmakta

büyük

bir

lezzet

vardr.

Ve

nefis o

lezzetle

beslenir.

Ancak kendi

nefsine güvene-

nin

hükümet

etmeyi

kabul

etmesi caizdir.

Fakat

kendisini

hükümete

gelmeden

önce

snam, nice ilerde

emaneti

doru

dürüst

yapmsa,

kendisine

hükümet

ödevi

eritii

zaman:

—

Belki

ahlâkm

deiir,

belki

de

beni

yerimden

atarlar

Bakasna

boyun

eerim

diye

bir

korku

doarsa bu yolda

farkl

düünceler

vardr.



HÜCCETTL-ÎSLAMMAM-I

GAZAL

192

Kimi

kiiler:

—

Bu gibiler

hükümeti kabul etsin

Çünkü

bu

üphe

ve

kuku

yerinde

deildir.

Bu

kii

kendisini

snam,

tecrübe

etmitir.

Kendisini deneyen

kimseye de

itimat, güven gere-

kir

derler.

Bizim

kanaatimize

göre

doru olan udur

ki,

bu

türlü

kukular olan

kimsenin

bu

görevleri

kabul etmesi doru

deildir.

Çünkü nefsi adalet

yolunda

azimli olmazsa, kimi

zaman

gelir ki,

nefsin adalet

üzere olaca

zann bir hiyle

olur. Velayete

ve

hükmetmee

eriince deiir.

Çünkü

balangçta tereddüd

gösterirse,üstün

bir zanna göre o ki-

i sonra

deien

bir kimse olur.

Böyle

olunca

hükümet et-

mekten ve

saydmz

ödevlerden

kaçnmak daha evlâdr.

Çünkü hükümet

etmek,

kuvvet

ehli

olan

kimseden

baka-

snn

ii

deildir.

Ebû

Bekir

Sddk

(Allah

ondan

raz

olsun),

Râfi'ye

öy-

le

demiti:

—

ki kii

üzerine

de

olsa

hükmetmeyi

kabul etme

Sddk

Hazretleri

halifelii

kabul

eyledii zaman Râfi

ona:

—

Ey Ebû

Bekir Beni

hükümetten

men ederdin.

imdi

ise

sen

kabul

ediyorsun

dedi.

O da:

—

Evet,

imdi

de

seni

men

eylerim.

HakTeâlâ'nn

lâne-

ti, her

ii adaletle

ilemeyenin

üzerine

olsun

diye cevap

verdi.

Bunun

benzeri, bir

kimsenin

kendisini

deniz içinde

bu-

lunup

çocuunu

su

kysna

varmaktan

yasaklamas gibi-

dir.

Çünkü

o

yüzme

bilmektedir.

Eer çocuu

da onun gibi

suya

girse

suda

boulur

gider.



193

.

ÖLÜM

ve KIYAMET

Eer

sultan

zâlim

olursa

kadlktan

her zaman

adaletle

i

görmek

kabil

deildir.

Yaranma,

emre

ba

eme

gerekir-

se

yargçl

kabul

etmek

câiz

deildir.

Eer

hükümeti

kabul

ederlerse

azl

edilme

korkusu

ile

güler yüz

göstermek

özür

tekil

etmez.

Ancak

bu

vazife-

den

atlncaya

kadar

adaletle i

görmek-

gerekir.

Eer

hü-

kümet

eylemeyi,

hükmeylemeyi,

yargda bulunmay

kabul

etmise

böyle

bir

vazifeden

atlnca

o

kiinin

sevinmesi

lâ-

zm

gelir.

Üçüncü

Ksm:

Kiinin

hem

kendisiyle

ve

hem

de

ba-

ka

insanlarla

ilgili

olan

ibadetlerdir.

Bu da

vaaz,

fetva

ve

öretme

(ders

verme)

ve

hadîs

rivayet

etmedir.

Bunlarda

nefs

için

pek büyük

bir

lezzet vardr.

Bu

sebeple bunlarda

riyâ,

namazdan

ve

oruçtan

daha

çok

olur.

Bunlar

(yani

va-

az,

fetva ve

tedris)

hükmetmeye,

yargda

bulunmaya

ya-

kn

eylerdir.

Fark

u kadar

ki,

vaazn,

dersin

ve

hadis

nakleylemenin,

bu

ii

ileyene

faydas

olduu

gibi

dinleye-

ne

de

faydas

vardr.

Çünkü

bunlar,

kiileri

dine

davet

eder

ve

riyâdan

yasaklarlar.

Ama

hükümet

etmek

(hüküm

ver-

mek),

valilik

ve

yargçlk

etmek

bunlara

benzemez.

ÎEer

bir

kimsenin

gönlüne

riyâ

gelirse

bunlar

elde

tutmann

doru

olmadna

dair

görüler

vardr.

Birçok

taife

bunlar-

dan

kaçp

saknmlardr.

Sahabenin

ekserisinden

fetva

sorarlard.

Onlar

bunu

birbirine

yüklerlerdi.

I

KNN

BÂDET

EVK

DAMA

RYÂ

OLMAZ

[

Halk

görmek

sebebiyle

kiinin

ibâdete

evki

artar.

Ama

bu artan

evk

her

zaman

riyâ

olmaz.

Çünkü

mü'min

daima

ibâdete

isteklidir.

Lâkin

bir

ey

engel

olur,

o kiiyi

ibâdetten

.

men

eyler.

Halkn

sebebi

ve

yardm

ile

o mâni

olan

ey

or-

tadan

kalknca

o evk

harekete

gelir.l

Nitekim

bir

kimse

evi-



HÜCCETtTL-lSLAMMAM-I GAZAL

=—

1

94

ne varsa,

ona gece

namaz klmak zor

gelir. Çünkü

o

kii

ehli ile söyleir, konuur,

yata

hazrlanm

olduundan

uykuya

yatar. Ama

baka

birinin

evine gitse

bu

engeller

or-

tadan

kalkar,

ibâdete

evki

belirir

ve:

—

Ben

de

bunlara uyaym

ki,

bana

da

sevap verilsin

der.

Veya

bir yerde

bir

kalabaln

oruç

tuttuu görülünce,

yahut yemek bulunmad için oruç

tutmak

evki meydana

gelebilir. Ya

da

birtakm

insan

görülür

ki,

bir mescidde

te-

ravih

namaz

klmaktadrlar.

Onlar

gören

kii,

evde

tenbel

tenbel

oturan, aylak

bir

kimse ise onlar namazda görürse

geveklii ortadan

kalkar,

onlara uymaa çalr. Yahut

cu-

ma

günü halk

Allahü Teâtâ'ya niyaz ve duada görse ken-

disi

de

namaz

klmaa

ve tesbihde bulunmaya,

her gün

kld

namazdan daha

çounu klmaa balar.

Bu

açkladmz

eylerde

riyâ

olmamasnn

imkân

vardr. Fakat eytan

ona:

•

—

Bu

ileri

ileme seni Bunlar

riyadr.

Halk sebebiyle

bunlar

sende

meydana geldi der.

Kimi

zaman

da

olur

ki, halktan ötürü kiide

hayra ra-

bet

artar.

Engeller

ortadan kalkar.

O zaman

eytan

yine

gelir

ve

ona:

—

Bu

hayrl

ii

yapmal der.

O

zaman

o

kiiye melekler:

—

Bu

hayr

yap Çünkü

senin hayr

ilerine

rabetin

es-

kiden

de

vard. Fakat

ortada baz

engeller

olduu

için

on-

lar seni men'ediyorlard. imdi ise

o manialar

ortadan

kalkt

Hayrn

sürdür sen hitabnda bulunurlar.

Öyleyse

bu gibi halleri birbirinden

fark

eylemen

gerektir. Bunun

alâ-

meti

udur:

jEer

insanlar onu görmezlerse

ve kendisi on-



195

,

ÖLÜM ve

KIYAMET

lan

görür

ve

takdir eylerse

yine

o

sevinç

bâki

ise

ibâdetin-

den

evk

duymasna

sebep

olan

ey

iledii

hayrdr.

Eer

o sevinç,

içinde

bâki

kalmazsa

iledii

i

riyâdn Ondan

da

el

çekmek

gerektir.

Eer

her

ikisi

de

olursa,

yâni

hem

hay-

ra

rabet

klar

ve hem

de

halkn övgüsüne

meyletmek

ar-

zusu kendisinde mevcut kalrsa iyice dikkat etmeli, bunla-

rn hangisi daha galip ise

ona

itimat

eylemeli.

Eer bir

kii

bir

âyet-i kerime

okunurken baz kimsele-

rin aladn görüp

kendisi

de

alar,

ama

kimse

yokken

alamaz

ve

göz

ya

dökmezse

bu

da

riyâ

deildir.

Çünkü

insanlar

alamakl

görünce

herkesin gönlü

yumuar, his-

lenir, incelir.

Çünkü

halk

kederli, kaygl görmek insann

kendisine

iledii

günahlar

hatrlatr

ve

kii

ah..

çekip

alamaya

balar.

Bu alay

yerinde

bir alaytr ve

revâ-

dr. Kimi zaman

da

olur

ki, alamak

kalbin

rikkatinden ileri

gelir.

Yürein

içinden

taar.

Kimi kimselerde ah

çekmek,

inlemek

ise

riyâ

ile

olur

ki,

insanlar

kendisinin

aladn

iitsin

diye.

Kimi zaman

da

olur

ki,

üzüntüsünden

düer,

baylr.

Ama hemen

ayaa

kalkmaa

kuvvet bulur. Lâkin

halkn:

—

Bu

vecdin,

bu kendinden

geçmenin asl yokmu,

derler diye korkar ve

kedisinde

güç

bulduu, akl bana

geldii

halde öylece

kalp

kalkmazsa

riyâkâr

olmu

olur.

Ama asl vecd kendisini sararsa müraî

olmaz.

Kimi zaman da

olur

ki,

dönmee,

raks etmee

balar.

Gücü,

kuvvetini yerinde

olduu

halde

bir

kimseye

dayana-

rak

ar

ar gider.

Ta

ki

halkn:

—

Vecdi

çabuk

geçti demesinden çekinir.

Bu riyadr. Yahut:



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I GAZAL

=====

1

96

—Estafurullah,

ya

da

Euzübillâh diyerek iledii

gü-

nahlar

için

bunlar söyler.

Eer

insanlar

Bu adam

günahlarna tevbe ediyor ve Al-

lah'a

snyor desinler

diye

bunlar söylerse bu da riyâdr.

Ama

bir kimse

halk ibâdet

ederken görür ve kendisindeki

kusurlardan

ötürü bu

kelimeleri

söylerse

o

zaman

bu

riya

olmaz.

Kimi zaman bu

haller

riyakârlktan,

murâîlikten

de

ileri

gelebilir.

Dikkat

edip bu

farklar

görebilmelidir.

Resûlullah

Efendimiz

öyle

buyurmutur:

—

Riyâ'nn

yetmi

kaps

vardr?

Eer bir kimse

hatrnda bir

riyâ bulunduunu

anlarsa,

o

zaman

HakTeâlâ'nn

kendisinin

yüreinde

olan kötülüü

bildiini

anlamal

ve

yüce

Allah'n

kzgnlnn,

bu

riyâsn

üstünden uzaklat

rncaya

kadar devam

ettiini

bilmelidir.

Resûlullah

Efendimizin

u

yüce

hadîsini

anlamal

ki,

öy-

le

buyurmutur:

Münafkça

tevâzu etmekten

Allah'a snn

Münafikane

tevazu da,

vücut

tevazu

eylerken gönlün

perian bir

halde

parça parça olmas, baka eylerle me-

gul

bulunmasdr,

j

BADET

OLAN HER

EYDE

HLÂS

VÂCPTR

Namaz ve

oruç

gibi ibadet

olan her

eyde

ihlâs farzdr.

Bu

ibâdetler

Allah için

yaplmaldr.

Bunlarda

riyâ

haram-

dr.

Mübah olan

bir eyden

de sevap

kazanmak

dilenilirse

ihlâs vâcip

olur.

1

Meselâ

bir

müslamann

iini

görmee,

ih-

tiyacn karlamaa

çallsa

ve bu sevaptan ötürü

ise,

di-

leini dürüst

ve

niyetini hâlis

klmal.

Müslümanlardan

ü-



197

ÖLÜM

ve

KIYAMET

kür ve

karlk

beklememelidir.

Örettii

eylerde

de

bu

böyledir.

Meselâ

bîr

öretici,

bir

örencisinin

kendisinin

ar-

dndan

yürümesini ve

kendisine

hizmet

etmesini

beklese

bir

karlk

beklemi

olur.

Bunda

sevap kazanlmaz.

Ama

eer

hiç bir

hizmet

ummazsa,

talebe

kendisi hizmet

eyle-

se

öncelikle bu

hizmet

kabul

edilmemelidir.

Çünkü

yaplan

ide

hizmet

murat

edilmemi

olmaldr.

Ama

yaplan sevap

bâtl

olmaz. Örenci hizmetten

kaçnd

zaman da

kendi-

sine

hizmet

edilmediinden

huzursuz

olmamaldr.

Akl

sa-

hibi

olan

kiiler

bundan

çekinmilerdir.Akl

ehli

olanlardan

birisi kuyuya

dümütü.

Onu

kuyudan

çkarmak

için

ip

sar-

kttlar. Onu

kuyudan

çkarmak

istediler. O

kii:

—

Benden bir

ey

örenmi veya

Kur'an

okumu

ya da

benden

bir

hadîs

örenmi

olan

bu

ipe

el

vurmasn

diye

and

verdi.

Onun

böyle

söylemesinin

sebebi,

örettiklerinin

karl

olarak

kazand

sevabn

zâyi

olmamas

içindi.

Bir kii

Süfyan-

Sevrîye

(Allah ona

rahmet

eylesin)

bir

hediye

göndermiti.

Süfyan

o

hediyeyi

kabul

etmedi.

Bu

ki-

i Süfyan'a:

—

Ben senden

hiç

bir zaman

hadis

dinlemi

deilim

dedi.

Süfyan

da:

—

Senin

kardein

benden

hadîs

dinlemek

üzeredir.

Korkarm

ki, benim

kalbim ona

bakalarndan

daha

mer-

hametli olur

diye cevap

verdi.

Yine

biri

Süfyan-

Sevrî'ye

bir (kese)

altn

verdi ve:

—

Ey.

Süfyan

Bilirsin

ki, benim

babam

senin dostundu.

Helâlden

yerdi.

Bugün

sana

bir kese

altn

onun

mirasn-

dan

getirdim. Onu

benden kabul

eyle

dedi.



-

HÜCCETTL-SLAM

MAM-I

GAZAL

198

Süfyan

da o altn kabul

etti.

O

kimse

evden

çkp

gittik-

ten sonra Süfyan,

o bir

kese altn vererek

olunu

o

kiinin

ardndan yollad.

Meer Süfyan-

Sevrî'nin

hatrna,

o

ço-

cuun

babasiyle

olan

dostluunun

Alahü

Teâlâ

için

olduu

gelmiti.

Süfyan'n

olu

bu

olayn sonunu

öyle

anlatm-

tr:

—

Vakta ki,

o bir kese altn

o adama verip

eve

dön-

düm.

Sabrm tükendi.

Babama:

—

Bu

senin gönlün

ta mdr?

Görüyorsun

ki,

çoluk

ço-

cuunun

hiç

bir

mal

yoktur.

Bize

sen

acmaz

msn?

der

dim.

Bu soruya

Süfyan

u karl

verdi:

—

Ey olum

Sana

gereken, o altnla

ho yiyip

içmen-

dir.

Bana ise kyamet

gününde ondan

soru

sorarlar.

O

so-

runun

karln

vermee gücüm

yetimez

dedi.

Bunflan

da

anlalr

ki,

okuyup

öreten kii,

Hak Te-

âlâ'nn rzasndan

baka

bir

ey dilememeli.

Örenciden

hiç bir

ey beklememelidir.

Kimi olur

ki,

örenci

ibâdetini

öretmenine

göstermei

câiz görür.

Tâ

ki,

dersi

öretirken

kendisine fazla

ihtimam

ve dikkat

gösterilmemesini

bekler.

Bu

yanl

ve

düpedüz riyâdr.

Aksine,

kendi

mertebesini

Hak

Teâ â

katndan

dilemelidir.

Öretmene

hizmet

etmek-

le ondan

iltimas

beklememelidir.

Her

ey bunun

gibidir.

fAna

ve

babann hizmeti

de ancak Allah

rzas

için

yaplma-

ldr. Yoksa

onlarn

katnda âbidlie

kalkarak

rzalar

isten-

memen,

yalnz Allah

için

onlarn

rzas

kazanlmaldr,

—

Anam

babam benden honud

kalsnlar

diye

hizmet-

te

bulunmak

günahtr.

|

Sözün

ksas

sevap

dilemek için

yaplrsa

o iin

hâlis

olarak

Hak Teâlâ için

yaplmas

gerektir.^



KBRN ve

UCBUN

LÂCI

Ey

salih kii, sen

bil

ki,

mütekebbirlik

ve

bencillik

kötü

huylardr. Gerçekteyse

Hak

Teâlâ'ya

düman

olmaktr.

Çünkü, kibir ve azamet

ancak Allah'a

mahsustur.

Bundan

ötürüdür

ki, yüce

Kur'an'da

cebbâr

(zâlim) ve

mütekebbir

(gururlu)

olanlar

zem

edilmitir.

Nitekim

Hak

Teâlâ

öyle

buyurmutur:

Hak Teâlâ,

bütün

kibirli ve

cebbâr

olan

kalpleri

mü-

hürler.

(Mü'min Sûresi: 35).

Ve

yine

Hak

Teâlâ

öyle bu-

yurmutur:

Âhirete imân

getirmeyen

her

mütekebbirin

errinden

Rabbime

snrm.

(Gafir

Sûresi.

27).

Yine

Cenab-

Hak

öyle

buyurmaktadr:

Mütekebbir

ve

natç

olanlar

hüsrana

urarlar.

(brahim

Sûresi:

15).

Yine

Ce-

nab-

Hak öyle

buyurmutur:

Bana

kulluk

etmeyi

ken-

dilerine

yediremeyenler, küçülmü

kiiler

olarak

Ce-

hennemi

gireceklerdir.

(Mü'min

Sûresi:

60).

Hak

Teâlâ

kibir hakknda

yine

öyle

buyurmutur:

'And

olsun

ki,

on-

lar

kendikendilerine

büyüklük,

kibir

taslamlar

ve

az-

gnlkta

snr

amlard.

(Furkan

Sûresi:

21).

.

Resûl

(SAV.)

öyle

buyurmutur:

Kalbinde,

bir habbe

veya

bir

hardal

tanesi

kadar

kibir-

lilik

bulunan kimse

Cennete

girmez

ve

kalbinde

bir

habbe-

cik

veya

bir

hardal

tanesi

kadar

imân

olan

kii

Cehenneme

girmez.

Yine

Resûl

(SAV.)

öyle

buyurdu:





201

=

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Resûl

(SAV.)

yine

öyle

buyurmutur:

Bir

kere,

bir kimse

gururla

salna salna yürüyüp

kendi-

sine

bakyor

ve

marur

oluyordu.

Hak

Teâlâ,

onu

yerin

di-

bine

soktu.

Kyâmete

kadar

da öyle

gidecektir.

Bir kimse

ululanr,

salna

salna

yürürse

Kyâmet günü

HakTeâlâ'y

kendisine

kzm

halde

görür.

Muhammed

bin

Vâsi

der

ki:

—

Bir

gün

olumu

salna

salna

yürürken

gördüm.

Onu

çardm

ve:

—

Hiç

bilmiyor

musun

ki, sen

kimsin?

dedim.

Anneni iki

yüz

akçeye almtm.

Babansa, öyle

bir

babadr

ki, eer

müslümanlar

arasnda

her

ne

kadar

baksan

ondan

hor

kimse

göremezsin.

Muzaffer

(Allah

ona

rahmet

eylesin), Muhleb'i

muhte-

em

bir

kaftanla

salna

salna

gezerken

gördü.

Ona:

—

Ey

kull

Hak

Teâlâ

böyle

yürümeyi

sevmez

dedi.

Muhleb

de:

—

Sen beni

bilmez

misin?

diye

sordu.

«

Muzaffer:

.

—

Bilirim

dedi. Önceleri

bir

pis

su

(meni)

idin, sonunda

bir

mrdar

(le)

olacaksn

ve bu iki

halin

arasnda

bir

neca-

seet (pislik)

hammalsm.

Resûl

(S.A.V.)

yine

öyle buyurdu:



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I GAZAL

202

TEVAZUUN FAZLET

Resûl

(S.A.V.)

öyle

buyurdu:

Hak

Teâlâ'nn, tevâzû

edip de

izzetini

arttrmad

hiç bir kul yoktur.

Yine

Resûl (S.A.V.)

buyurdu

ki:

Banda

bir

gem

bulunmayan hiç bir kii yoktur.

O

gemi

iki melek

tutar.

O

kii alçak

gönüllülük

(tevâzû)

göstermek

istedii zaman

o

melekler

o gemi yukar

doru

çekerler ve:

—

Ey

Rabbimiz derler.

Bu kulunun ban yükselt

Eer

o kii, kibir ve

gurura

düerse o

melekler

o

kiinin

bandaki

gem'i

aa

doru çekerler ve:

—

Ey

Rabbimiz

Bunu aalk kimselerden

kl

ve

zelîl

eyle derler.

Resûl

(s.a.v.) öyle buyurdu:

Bahtl

olan kii,

o

kimsedir

ki,

mütevâzi

(alçak

gönül-

lü)

bir

kiidir.

Ama

bu

tevâzuu,

çaresizliinden

ileri gel-

mez.

Nafaka

verirse,

verdii

de

günahla

toplanm

maldan

deildir.

Bîçârelere

merhamet

eder. Hakîmlerle

ve

âlimler-

le

düüp kalkar.

*

Bir gün

Resûlullah'n huzuruna

bir

dilenci

gelmiti. Pey-

gamberimiz

yemek

yemekteydi.

Onu

yanna

çard. Her-

kes

bu

dilenciden

kaçmt.

Resûlullah

ise

ona kendi

ya-

nnda yer

gösterdi.Onu yemek yemee

dâvet buyurdu.

Kurey'den birisi

bu

dilenciye istikrah

duygusuyla

bakt.

Fakat

o

kii,

ayn

hale dütü ve ikrâh veren

bir

hastala

tutulup öylece öldü.



203

====*===^^

ÖLÜM

ve KIYAMET

Resûlullah

buyurdu ki:

Hak

Teâlâ

beni,

kul ve resûl

olmakla

melik

ve nebî

ol-

mak

arasnda

serbest

brakt.

Durdum,

kaldm.

Ve

dostum

Cebrail'e

baktm.

Bana

dedi

ki:

—

Hak

Teâlâ'ya

tevâzû kl

Ben

de

—

Ya

Rabbi,

kulun

ve

Resûlün olmay dilerim

dedim.

Hak Teâlâ

Mûsâ

aleyhisselâm'a

öyle

vahyetti:

—

Ben

u

kimsenin

ibâdetini kabul

ederim ki,

o

kii

be-

nim

ululuuma

tevâzû

göster ve benim

halkma ululanp

kibirlenmeye

Gönlünü

korku

üzere

tuta Bütün

gününü

beni

yâd etmekle

geçire.

Ve benden

ötürü

kendisini

eh-

vetlerden men

ede

Resûlullah

Efendimiz

de öyle

buyurdu:

Kerem,

takvâdadr,

eref

tevâzûdadr, zenginlik

ise ya-

kîndedir.

sâ aleyhisselâm

öyle

demitiir:

2

—

Bahtl kiiler

dünyann

o alçak gönüllüleridir

ki, kyâ-

mette

minber

sahibi

onlardr.

Onlarn

gönlü dünya ilgilerin-

den

pâktr

ve

bunun

karl

Allahu

Teâlâ'y

görmek

olur.

Resûlullah

Efendimiz

öyle

buyurdu:

I

Allah

bir kimseyi

slâm'a

yöneltti,

ona

güzel bir yüz

bahetti,

onun

halini

kendisini

utandrmayacak

ekilde

ya-

ratt

ve

bunlarla

birlikte

kendisine

tevâzû

(alçakgönüllülük)

nasib

etti

ise

o

kii

HakTeâlâ'nn

katnda

seçkin

kullardan-

dr.

Bir kiinin

yüzünde çiçek

hastal belirmiti,

bir

odaya

girdi.

Birtakm

insanlar

odada

yemek yiyorlard.

O

kii,

her



HÜCCETTL-SLAM

MAM-I

GAZAL

204

kimin

yanna

oturdu ise

hemen

ayaa

kalkard.

Resûlullah

Efendimiz

o

kiiye

kendi

yannda

yer

gösterdi

ve

ona:

Ye

buyurdu.

Kibrinden

ötürü

o

hastalkl

adam

hor

görenler-

den

biri

daha

sonra ayn

hastala

yakalanarak

öldü.

Resûlullah

Efendimiz

buyurdu

ki:

Kendi

evinin

ihtiyaçlarn

evine

alp

ev

halkna

getiren

kimseyi ben

çok

severim

Bunu

yapmakla o

kiinin

gönlün-

den

kibir ve

büyüklük

gider.

Resûlullah

Efendimiz,

yüce

arkadalarna:

—

Neden

acaba

ben

sizde

ibâdetin

halâvetini

(tatll-

n)

göremiyorum? diye

sordu. .

Onlarda:

—

Ya

Resûlullah

bâdetin

halâveti

nedir?

dediler.

Resûlullah:

Mütevâzi

bir

kimse

gördüünüz

zaman

siz

de

tevâzu

gösteriniz.

Mütekebbir

bir kimse

gördüünüz

zaman

siz

de

ona

kibir

gösterin.

Tâ

ki,

ona

hakaret ve zillet

olsun.

Hz. Aye

(Allah

o

kadndan

raz

olsun)

nakleder

ki, Re-

sûlullah

Efendimiz

öyle

buyurmutur:

—

bâdetin

eh

faziletlisinden

siz

gafilsiniz.

Bu

da

tevâ-

zûdur.

—

Tevâzû

odur ki,

bir

kimse

dünyaln

senden

az

top-

lam

ise

onu

kendinden

daha

yüce

görmendir. Kendine

böylece

dünyalk

sebebiyle

kadir

ve

kymet

göstermemi

olursun.

Eer bir

kimse

dünya

maln

senden

fazla topla-

msa

onu

aalk

görmelisin.

Böylece

dünya

sebebiyle

senin

nazarnda

onun hiç

kadri

kymeti

olmadn göster-

mi

bulunursun



205

ÖLÜM ve KIYAMET

Hak Teâlâ,

sâ aleyhisselâm'a

vahiy gönderip öyle

bu-

yurdu:

—

Her

vakit

sana

bir

nîmet

veririm.

Eer

tevâzuun

faz-

la

olursa

o nîmeti sana

bütün

bütün

veririm

Ululardan

bir kii,

Hazret-i Ali'yi

(Allah ondan raz

ol-

sun)

rüyasnda

görmütü:

—

Yâ

Ali

Bana

öüt ver

dedi.

Hazret-i

Ali

de:

—

Zenginlerin,

fakirler

önündeki

tevâzûu, âhiret

seva-

bndan

ötürü ne

güzel bir haldir.

Ondan

da yüksei fakirle-

rin,

zenginler

önünde

HakTeâlâ'nn

fazlna

(üstün bala-

rna)

güvenip

mütekebbirliidir.

Yahya bin

Halid

der

ki:

Kerem

sahibi olan kii âbid olur-

sa

mütevâzi

olur. Eli

sk

olan

kii

âbid

olsa

da mütekebbir

olur.

Bayezid-i

Bistamî

der ki: Kul,

kendisinden

daha hâkir

kimse

olmadn

bilmezse,

mütekebbir

demektir.

Cüneyd-

i Badadî

bir gün

cuma

namaz

klnan

camide

halka

öy-

le

demiti:

Eer

Peygamber Efendimiz

bir

hadisinde

Ahir

zamanda

bir kavmin

bana

geçen kii onlarn

en rezili

ola-

caktr.

dememi

olsayd,

burada size

hitap etmeye

asla

yanamazd.

Cüneyd

Hazretleri

yine

öyle

buyurdu:

Tev-

hid ehlinin

yannda

tevâzû,

bir

tekebbürdür.

Böylece, kii

kendi

benliini, bir varlk

mertebesinde tutar,

sonra

aa-

la meyi

etmi

olur.

Atâ-i

Sülemî,

ne

zaman

bir

imek

çaksa,

bir yel

kabarsa

kadnlar gibi elini

karnnn

üstüne

tutar ve: A, bunlar

bütün

benim

uursuzluumdandr

ki,

halka eriir derdi.

Bir

ksm

kiiler

Selmân-

Fârisi'nin önüne gelip

onu

ö-

düler.

O

da:



HÜCCETTL-tSLAM

MAM-I GAZAL 206

—

Benim

balangcm

bir

meni

damlas

idi. Sonum bir

murdardr. Teraziye

vurulsam, bundan da beter ve aa-

ym. Benim

deerli olan tarafm, yaptm iyi

ilerdir,

ame-

limi tarttklar

zaman

iyi ilerim

ar

gelirse

büyüklüüm

ondadr. Eer kötü ilerim daha

ar

gelirse benden zaval-

ls

yoktur .,

dedi.

KBRN

HAKKAT

ve

ÂFETLER

Kibir

kötü

bir

ahlâktr.

Her

ne

kadar

bâtnda

ise

de

onun

eseri

zâhirde

belirir.

Hem

de

kibir,

insann kendisini baka-

larndan

ileri tutmasdr.

Bundan

ötürü

kiinin

özünde

se-

vinç yeli eser. te kendi

benliinde

beliren

bu yele,

kibir

denilv Resûlullah

Efendimiz öyle buyurmutur:

Ya

Rabbi, kibir yelinden sana

snrm.

Böyle

kibir

yeli,

insanda

ne

zaman

esmee

balarsa,

o

kii,

baka

insanlar kendisinden

aa

görmee

balar.

Ve o

kimselere hizmetkâr

gözüyle bakar. Kimi zaman

olur

kî,

hiç bir kiiyi kendi hizmetine lâyk görmez ve o

kimse-

ye:

—

Sen

kim oluyorsun

ki, benim

hizmetime

kendini lâyk

görmektesin?

der.

Nitekim

halifeler

her kiiyi

kendilerinin eiini öpmee

lâyk

görmezler.

Kendilerine her

fakiri

de

kul yapma

revâ

görmezler.

Yalnzca

Beyleri

câiz

görürler.

Buysa büyük bir

tekebbürdür.

Hak Teâlâ'nn

ululuunun

da snrn

amak-

disine secde

klmalarn

kabul eder.

Böylece o

mütekebbir ahmak kii, bu dereceye

girme-

ye

görsün,

gelmede, gitmede, oturmada

hep

en

önde ol-

beenirve hepsinin ken-



207

ÖLÜM ve

KIYAMET

mak ister.

Her

hususta hürmet umar. Öyle olur

ki,

ona na-

sihat

klsalar, nasihati

kabul etmez.

Eer

kendisi

öüt

ver-

mee kalksa neler

söyler.

Eer ona bir

ey

öretseler

k-

zar.

Halka

bakt

zaman

hayvanlara

bakar gibi

bakar.

Resûlullah

Efendimiz'e:

—

Kibir

nedir?

diye sordular.

O da

u

cevab

verdi:

Hakka boyun

ememek,

halka hakaret gözü ile

bak-

maktr.

Bu iki

huy,

Hak

Teâlâ ile

kul arasnda

büyük

bir perde-

dir. Bütün kötü

ahlâklar

bundan

doar. Bütün

güzel

ahlâk-

lardan

insan geri

brakr.

Çünkü bir kimse azizlii ve ulu-

lanmay

kendi

benliinde

üstün klarsa

kendisine

reva

gör-

medii her eyi bakalarna reyâ

görür.

Bu

müsiümanlk

art

deildir.

Kimseye teyâzû göstermez.

Bu,

müttekiler

(dindarlar)

sfat

deildir.

Böyleleri

kin,

dümanlk

ve

ha-

edden el çekemezler.

Kzsalar,

sabredemezler.

Dillerini

gybetten

saklamaa

güç

gösteremezler. Gönüllerini gll

gtan (dedi

-

kodudan,

kötülüklerden) temizieyemezler.

Çünkü,

kendisine bir

kimse sayg göstermeyecek olursa

kalbinde

o

kiiye

kin

tutar. En

aas da

u

mertebedir ki,

bütün, gün kendi

nefsiyle urar. Kendi nefsine tapar,

ken-

di

iini yürütmee

çalr.

Hiyleden,

yalandan

ve

nifâktan

uzak

olmaz.

Tâ

ki, kendisini bütün halkn

gözünde

iyi ve

güzel

göstermei ister.'Gerçek

hâl

udur

ki, hiç

bir kimse,

kendi özünü

unutmaynca müslümanln

kokusunu

bile

almaz} Belki

dünya

rahatn

da

bulamaz.

Ulu kiilerden birisi öyle

demitir:

—

Cennet kokusunu

almak

diler misin?

O

zaman,

bü-

tün

hakîr

durumlarda

kendi benliini daha

hakîr tut.

te

o

zaman

Cennet

kokularn

alabilirsin .



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

=====

208

Eer

bir

kiiye,

kendi

içindekileri görmek

için

bir

kudret

verseler, gözler hiç

bir mezbelede o

kötü kokular ve pis-

likleri

göremez.

Onlarn içerisi

yrtc

hayvanlar gibidir.

Ama

d

görünülerini

kadnlar

gibi

bezeyip

süslerler. Mü-

tevâzi kimselerin

meclisinde

bulunan

üns

ve

ülfet,

gönül

yaknl, dostluklar,

hiç bir

mütekebbire

ve marura

nasib

olmaz. Belki

kibirli

bir kii

ancak

u

vakitlerde rahat

bulur

ki:

1

—

Senin

bütün malnn

onun

varlna

katmasn,

2

—

Bütün

saygnn ondan

esirgenmemesini diler.

Tâ

ki,

orta

yerden

ikilik

kalkp tek kalmak ister.

Sen

mahvolasn, o

senin

malna

kavua. Meerki ikiniz de

Hak

Teâlâ'ya

kavuup

birbirinize hiç iltifat

etmeyesiniz.

Tekliin

en

üstün

derecesi,

kemâli budur.

Teklikten rahatlk

doar.

Sözün ksas:

kilik olunca

rahatlk

mümkün olamaz.

Çün-

kü rahat

teklikte

ve

bir

kii

kalmakta

olur.

Kibrin

hakikatle-

ri

ve âfetleri

bunlardr

ki,

anlatm olduk.

KBRN

DERECELER

; Kibrin

derecelerinin

kimisi,

kimisinden

daha büyüktür.

Bunun

aykrl

u

nesnenin

aykrlndan

peyda

olur

ki,

kibir

kimi zaman

Hak Teâlâ

üzerine

olur.

Kimi

zaman

Al-

lah'n

Resûiü

üzerine

olur.

Kimi zaman da

kullar üzerine

olur.]

[Birinci

derece

kibir:

Allahü Teâlâ

üzerine

olan

kibir,

Nemrud'un,

Msrl Firavun'un

ve

blis'in

kibirleri

gibidir.

Hem

de

bunlar,

Allahlk

dâvâs

etmi

kimselerdir.

Hak

Te-

âlâ'nn kulluundan

âr

duymulardrJAllahu Teâlâ

öyle

buyurur:



209

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Ne

sâ Hak

Teâlâ'nn

kulluundan

âr

duyar, ne

de

Allah'a

en

yakn

melekler.

(Nisâ

Sûresi:

172)

Kim

Allah'a

kulluktan

el

çekerse Allah,

hepsini kyamet-

te kendi

katnda

bir

araya

getirecektir.

/

kinci

derece:

Resûlullah

üzerine

olan tekebbürdür.

Ni-

tekim

bu

tekebbürü

Kurey

taifeleri

yapm

ve

öyle de-

milerdi:

—

Biz

kendimiz

gibi bir

âdemoiuna

ba emeyiz. Hak

Teâlâ

bize

neden

bir melek

yahut

muhteem,

ünlü bir kim-

se

göndermedi

de bir anababa

öksüzünü (bir

yetimi)

Re-

sûl

olarak

gönderdi?

Nitekim

Hak

Teâlâ

onlarn

itirazn

Kur'an'da öyle

bu-

yurur:

Kur

an

niçin

(bir

Mekke, bir

Taif

olan)

bu

iki

ehir-

den

ulu

bir kiiye

indirilmedi?

(Zuhruf Sûresi:

31)

i

Kurey halk

da iki

bölük

kimseydi.

Bir

bölüüne kibir

perde

olmutu.

Bunlar,

Resûl Hazretlerinin

peygamberlii-

ni

anlamay

düünmezlerdLNitekim

Hak

Teâlâ

öyle

bu-

yurmutur:

Biz,

yer

yüzünde

haksz

yere

kibirlenenieri

âyetle-

rimizi

görmekten

uzaklatrrz.

(Arâf

Sûresi:

146)

[

Kurey'in

ikinci

bölüü

Resûlullah'n

peygamberliini

bildiler.

Fakat

tekebbürlerinden,

gururlarndan

inkârda

bu-

lundular.

jNitekim

Hak

Teâlâ

öyle buyurdu:

Resûl'ün

nübüvvetini

ve

Kur'an'n

hakikatini

bildi-

ler,

amma

zulüm

ve

kibirleri

sebebiyle inad

edip inkâr

ettiler.

(Nemi

Sûresi:

14)

[üçüncü

derece:

Öteki

kullara

kar

kibirlendiler,

onlara

tepeden

ve

hakaret

gözüyle

baktlarOnlardan

hak

(do-





211

======

ÖLÜM ve

KIYAMET

Siz

Kur'an'

dinlemeyiniz.

Onu bo sözler

saynz.

Belki

galip

gelirsiniz

derler.

(Fussilet

Sûresi:

26)

Yine

Hak

Teâlâ

öyle

buyurdu:

Ona Allahü

Teâlâ'dan

kork

dediklerinde

ululan-

mak,

onu

o

hale

iletir

ki,

günahta

kendisini

sâbit

ve

ka-

rart

klar,

onu

cehenneme

götürür.

(Bakara

Sûresi:

206)

Ey

salih

kii

blis'in

sana

anlatlan

hikayesini

masal,

ef-

sâne

sanma.

Bunu

sana

anlatmalarnn

sebebi, kibrin

za-

rar

ve

âfetinin

ne

olduunu

bildirmek

içindir

ki,

blis

de

ki-

birlenmi

ve

öyle

demitir:

Ben

Âdem'den

daha

hayrlym.

Beni

ateten

ya-

rattn,

onu

ise

balçktan

yarattn

(Sad Sûresi:

76)

Böylece kibir,

eytan

öyle

bir

yere

çekti ki,

Hak

Te-

âlâ'nn

fermanna

ba

emeyerek

secde

etmedi

ve

ebedi

bir

mel'un

oldu.

KBR

LLETNN

LÂCI

Bu,

ilimle

amel'in

karmndan

meydana

gelen

ve

so-

nuçlan

ksa

sürede

alnan

iki

çeit ilâçtr.

lmi

lâç:

Oda

udur:

3

[

1

—

Hak

Teâlâ'y

tanmak,

anlamak..

Öyle

ki,

Kibriya

ve

yüceliin

O'ndan

bakasna

lâyk

olmadn

bilmektir.]

[_2

—

nsann

kendisini

bilmesi

ve

anlamasdr.

Öyle ki,

o

kiinin,

kendisinden

baka hakîr

ve

hor kimse

bulunmad-

n

bilmesidir.'J

Bunlar

bilmek,

kibrin

öyle bir

müshilidir

ki,

kökünden

hastalk

maddesinin

damarn

keser,

atar. Eer

bir

kimse,



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I GAZAL 212

bu

açklanan,

yâni

Allahü

Teâlâ'nn

sfatn ve

kendisinin

gücünü hele

bir düünürse

Kur'an'dan bir âyet-i

kerîme

ona

yeterli olur.

Öyle

ki, Hak

Teâlâ'nn

u

buyruunu zik-

retmelidir:

Can

çksn

o kötü

insann

ki,

ne kadar

nankör

ey-

dir: Allah insan neden

yaratt?

Bir

damlack

sudan ya-

ratt, türlü

duraklardan

geçirdi, ona

insan

eklini verdi.

Sonra

yolunu kolaylatrd.

Daha

sonra onu öldürür,

kabre

koyar.

Sonra

da diledii bir zaman onu

yeniden

diriltir.

(Abese

Sûresi:

17-20)

Böylece Hak Teâlâ, insann kendi

hallerinin

öncesini,

sonrasn ve ortasn

bildirdi.

Kendisinin insanda olan kud-

retini bildirdi. Ama

ilk önce:

Allah, insan neden yaratt?

diye

buyurdu.

r.

nsann düünmesi

gerekir ki:

1

—

Yaratld

eyden daha hakîr ve

deesiz

bir

ey

yoktur.

2

—

Kendisi

balangçta

hiç

yoktu.

3

—

Ezeller ezelinden yaradl

zamanna gelinceye

kadar

yokluk

perdesinde

gizli

kalmt. Ne ad,

ne san, ne

nian

vard.

Nitekim

Hak

Teâlâ

öyle

buyurdu:

nsanolu, gerçekten var

edilip

konuulmaa deer

bir

ey olana kadar,

hiç

kukusuz, uzun bir zaman geçmemi

midir? Biz insan iki

kark nutfeden yaratmzdr. (Dehr

Sûresi: 1-2)

Hak Teâlâ topra yaratt.

Topraktan

daha

aa

bir

ey

yoktur.

Sonra

nutfeyi

ve

ondan

alâk

(kan

phtsn)

yarat-

t.

Bunlar

bir parça su,

bir

parça

kandr.

Bundan

daha

pis

bir

ey yoktur. Hak

Teâlâ

insan

yoktan yaratt. Asln, bir



213

ÖLÜM

ve

KIYAMET

parça zelil topraktan,

bir

parça

murdar sudan yapt.

Bun-

dan sonra bir parça et oldu

ki, ne iitmesi,

ne görmesi,

ne

söz

söylemesi, ne

de

hareketi

vard. Yalnzca

cansz

bir

eydi. Bir

baka

hale

gelinceye

kadar

kendi

özünden

ha-

bersizdi.

Sonra

Allahü

Teâlâ onda

kulak, göz

yaratt.

Tat-

ma

duygusu

yaratt.

Söylemek, kudret

ve

gücünü

verdi.

El,

ayak ve

öteki âzâsn yaratt. Nitekim

ei, ne

yaprakta,

ne

bel suyunda,

ne

de

kanda

vard. nsanda bu

türlü

acaip ve

garip eyler

yaratld.

Ama

bunlar,

kibreylemek

için deil,

Allahü

Teâlâ'nn

yücelik

ve

büyüklüünü

insanlar

anlasn,

idrak etsin diye yaratld.

Nitekim Allahü Teâlâ

öyle buyu-

rur:

Sîzin aslnz olan

Âdem'i topraktan

yaratm

olma-

s

O'nun kudretine iaret eden

alâmetlerdendi.

Sonra

siz

bîr

insan

olunca, çoalp

yaylyorsunuz.

(Rûm

Sûresi:

20)

Allahü Teâlâ'nn

sizi

topraktan

yaratp

yer

üzerinde

gez-

dirmesi

O'nun

kudretlerindendir.

Bak,

gör ki, bu kibir

yeri midir? Yoksa

âr edilecek, uta-

nlacak yer midir?.

s

ia

v-*^— w... -.

nsann

domakla

ölmek arasndaki

hâli

de

öyledir ki:

Hak

Teâlâ

onu

bu

dün-yaya

getirdi.

Ve

onu

bir

müddet

ya-

att,

bâki kld. Ona bu

kuvvet ve

endamlar, bu

organlar

verdi:

Eer insann bütün

ilerini

kendilerine verseydi ve

onu

hiç

bir

eye

muhtaç

etmeseydi

insan

yanlla sapar,

kendi benliini

bir

ey

sanrd.

Yüce

Allah,

bunu

da

yapma-

d. Aksine açl, susuzluu,

hastal, souu,

sca,

der-

di,

belây

ve yüz

bin

türlü

zahmeti insann

ba

ucuna as-

t.

Tâ

ki

insan,

hiç

bir

saat

rahatta

kalmasn,

kendinde

gü-

ven duymasn,

ölmek yahut kör olmak

veya

deli

-

divâne

olmak, hastalanmak,

ya

da

açlktan, susuzluktan

yok ol-



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

214

mak

ihtimaliyle

onun

faydalanmasn

ac

ilâçlarda

bulup

gösterdi. Öyle

ilâçlar ki,

faydal

olunca

zahmetleri

hemen

savar. Yine

Hak Teâlâ

insann

zarar

ve

ziyânn

lezzetli

eylerde

ortaya

koydu.

Tâ

ki,

bir

eyde

lezzet

bulunca in-

san onun

acsn

ve

zararn

bunda görsün.

Hiç

bir

kiinin

iini

onun kendi

eline

brakp teslim

etmedi. Hattâ bilmek

istedii eyi

bilemez,

gücü yetimez. Bir eyi

unutmak

is-

tese, unutamaz.

Hatta

gönlünü

rahat

ettirmek için

o rahat-

lktan kaçar,

yine

de

o

eyi düünür,

durur.

Hak Teâlâ

onu

bu

gibi acâip

bir

biçimde

ve en

üstün

bir

ekilde

ve

en

gü-

zel bir yüzle

yaratt

halde

insandan

daha

aa,

ondan

daha

nekes,

ondan

daha

zavall,

daha

çaresiz,

daha âciz,

daha beceriksiz hiç

bir

ey yoktur.

'insann

uhrevi

haline

gelince:

Bu

da

onun

ölmesidir ki,

ne

iitmesi kalr,

ne de

görmesil

Ne

gücü,

güzellii,

üstün-

lüü,

vücudu, ne

de uzuvlar (organlar)

kalr.

Hatta

kötü

bir

koku onu

sarar. Ölünce

artk

yeryüzündeki

kurtlar,bö-

cekler

karnnda

murdar

bir

hale gelir.

Daha

sonra

da

bir

avuç toprak

olarak

hor ve hakir bir

hale

düer. Eer

bu hal-

de kalsa, bunlardan

kurtulsayd

bir

fayda

olur, hayvanlarla

eit

olurdu.

Böyle bir

mutluluu

da bulamaz. Aksine

o

kii-

yi

kyamet

gününde

Heybet Makam'na

götürürler.

Orada

yarlm

olan

gökleri

görür.

Yukardan

dökülmü

yldzlar

ve

tutulmu

Ay ile

Güne'i

görür. Hallacn

yünü

gibi atlan

dalar görür.

Öyle ki,

her

yer

deimi

bir haldedir.

Zeba-

nileri

kement

ta

görür. Ayrca bütün ömrü

boyunca iledi-

i

günahlar, ettii

suçlar,

kabahatleri, alçaklklar

da

gö-

rür.

Onlar

bir

bir

okur.

Ona:

—

Beri

gel

derler.

Bu

sözü

niçin

söyledin

Bu

ileri

ni-

çin

yaptn?

Bu

yemekleri niçin

yedin?

Niçin

oturdun,

niçin

durdun? Niçin

baktn? Niçin

böyle düündün?

diye

sorar-



215

ÖLÜM

ve

KIYAMET

lar.

Allah

korusun,

eer

bu sorulara

karlk

vermezse o ki-

iyi

cehenneme

atarlar. O

zaman

o kimse:

—

Keke

bir

köpek

olsaydm

veya

bir avuç

toprak

ol-

saydm

da, onlar

gibi

bu azaplardan

kurtulabilseydim

der.

Böyle bir

kimsenin

halinin,

köpekten,

hnzrdan

(do-

muzdan)

daha

beter

olmas ihtimali

vardr. Böyle

bir

kii

nasl

kibir

duyar,

öünür?

Eer bütün

göklerde ve

yerlerde

bulunanlar

onun

bana

gelen

musibet için

feryat etseler,

onun

melâmet

(knama)

defterini

okusalar, yine

kusurlu

kalm

olurlard.

Sen

hiç

gördün

mü

ki, bir

padiah

bir

kii-

yi

hiyanetinden

ötürü

tutup zindana

atsa,

onu

asmak ve

cezalandrmak

dilese,

o

kii

de zindana girince öünüp

dursa,

bu mümkün

müdür?

Bilinmeli

ki,

bütün dünya halk

bu

cihann

padiahnn

zindanndadrlar.

Onlar

çok

cinayet

ilemilerdir.

Sonlarnn

ne

olacan

bilmezler.

Bunca hal-

lerle

onlar

nasl

kibirlenmi,

nasl

öünmüler

Eer

bir

ki-

i

ite kendisini

bu

düüncelerle

bu

halede

bilirse

bu

bilgi

ona

ishal

verici

bir

ilâç olur.

çindeki

kibir damarn

bütün

bütün

krar.

O kii

öyle

bir hale

gelir ki,

kendisinden

hakîr,

kendisinden

aa

hiç

kimseyi görmez

olur.

Hattâ,

bir

avuç

toprak

olmay

temenni

eder ve:

—

Keke

bir

ku

olsaydm,

keke

cansz bir

ey

haline

gelseydim,

tâ

ki

böyle

tehlikelere

dümeseydim

der.

)

Ameli

lâç:

Tevâzu

ehlinin,

alçak

gönüllü kimselerin

yo-

lunu

tutmaktrj

Nitekim

Resûl

(S.A.V.)

yemeklerini

yerde

oturarak

yerdi.

Bir

yere

dayanmazd.

Ve:

—

Ben bir

kulum,

kullar

(köleler)

yemei

nasl

yerse

öy-

le

yerim

derdi.

Selmân-

Fârisi'ye (Allah

ondan

raz

olsun):

—

Niçin

yeni bir

elbise

giymiyorsun?

diye

sordular.



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

216

Selmân

da:

—

Ben bir

köleyim

Eer

özgürlüüme kavuursam âhi-

rette

yeni

elbise

giyerim.

Ona

kavumaktan

geri kalmam

dedi.

(Yani

ben

Allah'n

kuluyum.

Ahiretteki

azaptan

azâtla

kavumay

her

eyden

önce

dilerim, ondan sonra istedii-

mi

giyerim,

demek istemiti.)

Namaz

srlarndan

birisi

de u

tevâzû,

alçak

gönüllülük-

tür.

Bu da rükû

ve secdelerle

meydana

gelir.Çünkü

secde

halinde en

azîz saylan mübarek yüz,

zelîl olan

topraa

konulur.

Eski araplarn

kibri o zamanlar o halde

idi

ki,

hiç

bir zaman bellerini

emek

bilmezlerdi. Secde klmak onla-

ra büyük bir kusur gibi

gelirdi.

Secde

etmeyi

kibirlerine

ye-

diremezlerdi.

te

bundan

ötürü kibir ne

emir buyurursa

onun

aksini

yapmak

gerektir.

Ve

kibir

yüzde,

dilde,

gözde,

oturmada,

giyside, harekette ve

hareketsizliklerde

belli

olur.

Kibir

bu

yükleri

kibirli olanlara

yükler.

Bütün bunlar in-

san,

kendi

üzerinden

atmaldr.

Bunun

için

de

tevâzû yolu-

nu âdet

edinmelidir.

Kibrin alâmetleri

çoktur:

1

—

Birisi

udur

ki:

Mütekebbir

kii

bir

yere

yalnz

ba-

na gitmek istemez. Mutlaka yannda bir

kiinin

bulunmas-

n

ister.

Bundan çekinilmesi

gerektir.

Hasan- Basrî (Allah ona rahmet eylesin) bir kimse ken-

disiyle

birlikte

gitmek istese

yannda

gelmesine

raz

olmaz

ve:

—

Gönül,

yalnz

bana

gitmekle yerinde karar eder

derdi.



217

ÖLÜM ve

KIYAMET

Ebû Zerr

(Allah

ondan

raz olsun) öyle

buyurçnutur:

—

Seninle birlikte gidenler

ne

kadar

çok olursa, sen o

kadar

Allahü

Teâlâ'dan

uzak

olursun .

Resûl

(SAV.)

kav-

minin

arasnda

giderdi.

Kimi zaman

olurdu

ki,

onlar

ileriye

geçirirdi.

2

—

Kibrin

bir

alâmeti

de

udur ki: Mütekebbir

kii, ken-

disinin

önünde halkn toplanmasn

ve ayakta

el

-

pençe

divan

durmasn

ister. Resûl

(SAV.) bu

hareketi

kötü

gö-

rürdü.

Hiç

bir

kiinin

kendi

önünde

ayakta

durmasn

iste-

mezdi.

Hazret-i Ali (Allah ondan

raz olsun) öyle

buyurdu:

—

Bir kimse bir

cehennem

ehlini

görmek isterse u

ki-

iye

baksn ki, önünde

bir kimseyi

ayakta tutmakta

ve

ken-

disi

oturmu bulunmaktadr.

3

—

Kibrin

bir

alâmeti

de

udur

ki:

Mütekebbir

olan

ki-

i,

hiç bir

kimseyi

ziyaret etmee

gitmez.

Süfyân-

Sevri (Allah ona

rahmet

eylesin)

Mekke'ye

gelmiti.

brahim

Edhem

onu

evine çard:

—

Gelsin,

bana bîr hadis rivâyet

kilsini dedi.

Süfyân- Sevrî

de

bu

daveti kabul

edip onun

evine gitti.

brâhim Edhem:

—

Senin

tevâzûunu

denemek istedii dedi.

4

—

Kibrin

bir

alâmeti

de

udur:

Mütekebbir

kii,

bir

fa-

kirin kendisine yakn oturmasn istemez. Resûl

(SAV.)

ise,

elini

fakirin

eline uzatr,

o

kii

elini çekmedikçe

oda

eli-

ni

çekmezdi. Kendisinden

ei

çekilen,

kaçnlan

her yaral

veya hastann yanna oturan Resûl (S.A.V.)

onunla

birlikte

yemek

bile

yerdi.





21

9

1

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Hazret-i Ali'nin

(Allah

onun yüzünü kerim

klsn) her gün

giydii

bir

elbisesi

vard.

Onu

ayplayarak:

.

—

Niçin

bunun

gibi

günlük

elbiseyi

giyiyorsun?

diye

sordular.

Oda:

—

Gönül,

bununla

huû

içindedir

(Yani

gönülde

bunun-

la

kibir ve

büyüklük

gösteriinden kendimi

kurtaryorum)

ve

bakalar

da görerek

elbise

giymekte bana

uyarlar.

Fa-

kirlerin

de

gönlü

ho

olur

dedi.

Tâvus

da öyle

demitir:

—

Elbisemi

ne

zaman

ykasam, yeniden kirleninceye

kadar,

nice

gün

gönlümü

yerinde

bulamam

(Yani gönlüm-

de bir kibir ve

kendimi

üstün

görmek halkii

müahade ede-

rim.)

1

Ömer

bin

Abdülaziz,

halifeliinden

önce

elbiseler ve

kaftanlar

alrd

ki,

her

biri

bin altnayd.

—

yi kaftandr

bu

kaftan

derdi.

Ama daha yumuan

ve

daha

güzelini

isterim

Ama

halife

olunca

bir

kaftan

be akçeye alrd.

Yine:

—

-

Bu

kaftan

iyi

bir

kaftan

Fakat

bunun

daha

âdisini

is-

tiyorum

derdi.

O zaman

halife

Ömer

bin Abdülaziz'e

sordular:

-—Yâ

Ömer, bunun

sebebi

nedir ki,

hilâfetten

önce

öy-

le

idin,

imdi

ise

böylesin?

O

da

soruyu

öyle

cevaplandrd:

—

Hak

Teâlâ

bir

nefs vermitir

ki, her

eyi tadar ve her

eye

meyledicidir.

Bir eyi

tadnca

ötekisini ister.

te bun-



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

220

dan hilâfete

erdim.

Hilâfetin

ardnda baka bir

mertebe,

baka bir

derece yoktur.

imdi

ise

ebedî

padiahl

(âhi-

ret

padiahln)

istiyorum.

Sen

hiç

sanma

ki

güzel

elbise

bütün bütün kibirlenmekten ötürüdür. Kimi kiiler vardrki,

kendisini

eski

elbiseyle

de

zâhid göstererek kibirli

göster-

mek ister.

Isâ

aieyhisselâm

öyle demitir:

—

Zâhidlerin elbisesini

giymisiniz,

bu

ne haldir?

D-

nz

zâhidlere, fakat

içinizi

kurt

ekline

benzetmisiniz

Siz

isterseniz

beylerin

giydii elbiseyi

giyin,

fakat,

tek

gönlünü-

zü Hak Teâlâ'nn

rzasnda

yumuak kln.

Halife

Ömer

(Allah onda raz olsun)

am ehrine

geldi.

Üstünde

eski

bir

elbise vard.

Ona:

—

Burada nice dümanlarn

vardr.

Eer

yeni

bir

elbise

giyseydiniz

ne

iyi olurdu dediler.

Hazret-i

Ömer:

—

Hak

Teâlâ beni

slâmlkta

azîz kld.

Ben

baka

hiç

bir eyle

izzet bulmak

istemem,

dedi.

Tsözün

ksas,

bir

kimse tevâzû

örenmek dilese, Resûl

(S.A.V.)

in

siyretini

bilmesi

ve

ona

uymas

gerektir.

UCBUN (KENDN

BEENMENN)

ZARARLARI

Kendini

beenmek

(ucub) kötü

bir

ahlâktr.

Resûl

(S.A.V.)

öyle buyurmutur:

—

Üç

ey

insan

helâk

eder.

Biri

cimrilik,

biri

nefsin

ha-

vasna uymak,

biri

de kendini beenmektir.



221

ÖLÜM ve

KIYAMET

Sallalahü aleyhi

ve

sellem yine öyle

buyurdu:

Eer

günah

ilemeseniz bile

korkarm

ki,

günahtan

be-

ter

bir i

ilersiniz.

O

da

insann

kendi kendisini

beenme-

sidir.

Bir

bin

Mansur,

bir

gün çok

namaz klmt.

Bir

kii

akn

akn kendisine bakt.

Namazn

bitirip

selâm

ve-

rince o

kiiye:

—

Ey

civanmert

ap

kalma.

eytan

da

çok

zaman

ibâdette bulundu,

sonunda ne

olduunu

gördü

dedi. Ey

salih kii,

sen

bil ki,

[insann

kedini

beenmesinden

çok

âfetler (zararlar) doar.

Bu

zararlardan

biri

k.i

birdir ki,

öyle-

ki bir

kii kendisini bakalarndan

üstün

görür.

Biri

de

gü-

nahlarn hatra getirmemektir. Getirse de tedariki

ile

u-

ramaz olur.

Çünkü

kendisinin

balanm

olduu zann-

na düer.

bâdete

rabet duymaz.

Örenmee

de

hrs

yoktur. öyle

sanr ki,

kendisi

ibâdete

muhtaç deildir.

bâ-

detin âfetlerini bilmeyi, örenmeyi de istemez. Öyle

sanr

ki, kendisi

kusursuzdur.

Gönlünden korkusu

gider.

HakTe-

âlâ'nn

mekrinden

uzak

olduuna

inanr.

Kendisinin Hak

Teâlâ katnda itibar

ve

hakk

bulunduunu

sanr.

/

—

- Hak Teâlâ'nn nîmeti

olan

ibâdet

sebebiyle ona

eri-

tim der.

Kendisini

öüp

temize

çkarr.

Çünkü bilgisi

ile onda

kendini

beenme

hastal

domutur.

Mükülde kald

iler

kimseye

sormaz.

Eer,

bildiklerinin

aksine

bir ey

söyleseler,

iitmez,

kulak asmaz.

Böylece

bilgisi

eksilir.

Hiç

kimsenin nasihatini

de

dinlemez

olur...



222

KENDN

BEENMENN

ve

NAZ

ETMENN

HAKKAT

Hak

Teâlâ bir

kimseye ilim,

tevfik,

ibâdet

ve

baka nî-

metler verdiyse

o kimse

bunlarn

ortadan

kalkmasndan

korku

duymaldr. Böyle

bir

kimse kendini

beenmez, ama

içinde

bir

korku duyarsa belki

bu

ilâhî mükâfatlarla

gönül

âd

olur,

sevinir. Böyle

olunca bu nîmetlerin

HakTeâlâ'nn

kendisine

hediyesi

olduu

yönünden

kendini beenmi

ol-

maz:

—

-

Bunlar

benim

özümün sfat deil ki

der.

Bunlar

ba-

na

Rabbimin

armaandr.

[Eer

bu

nimetlerin

Allahü

Teâiâ'nn

hediyesi

olduunu

unutur, gaflete

dalarsa

ve

onlar kendinden bilip

sevinirse,

bu,

kendini

beenmilik

olur. Eer

kendisini Hak

Teâlâ

üzerinde hakk

vard diye

bir

zanda

bulunursa ve

ibâdetini

Hak Teâlâ

katnda

beenilmi

bir

hizmet sayarsa

buna id-

iâl (nazlanma)

denir.

O

kii

kendisini

nazili

sann]

Bir

kii,

eer

bir

kimseye

bir

ey

vermi

olsa

ve

verdii

ey

de gön-

lünce kendisine

büyük

görünse

buna

kendini

beenmilik

derler.

Büyüklükle kalmayp

o

kiiden

bir

hizmet, bir

kar-

lk

beklemee

kalksa

buna

da

naz

etme denir.

Resûl


Amelîyle naz

edenin namaz,

banm

üstünü aamaz

(yani Allahü

Teâlâ'ya eriemez).

Ganahlm

itiraf

ettiin

za-

manda

gülmen, amelinle

nazlandn

halinde

alamandan

daha

hayrldr.



223 =

ÖLÜM

ve KIYAMET

KENDN

BEENMENN

LÂCI

Büyük

görünmek

ve

büyüklük

taslamak bir hastalktr

ki,

onun

sebebi

yalnz

cahillik,

bilgisizliktir.fllâc

da

yalnz-

ca ilim

ve

marifettir/j

Bir kii

sâde

ilim

ve

ibâdetle

megul

oluyor

ve

bundan

dolay

gururlanp

kendini beeniyorsa

ona öyle

deriz:

—

Senin

kendini

beenmen,

bu

amelin

urak

yeri oldu-

un

için

midir?

Yoksa

bu amel senin

kudretin ve

kuvvetin-

le midir?

Eer,

senin

kudretinle olmayp

sen ona

urak

ye-

ri ve

onun

yolu

olduun

içinse

yolcuya

kendini

beenmek

uygun olmaz.

Çünkü

yolcu

teshir edilmitir, yani

emir alt-

na

alnmtr.

i

ileyen,

ibâdet

amellerini

yapan kendisi

deildir. O halde

yolcu

orta

yerde

ne

olmu olur?

Eer:

—

Bu

amel

benim

kudret ve kuvvetimle

meydana geldi

dersen

sen

hiç

bilir misin

ki,

bu

ameli ileyen

o

kuvvet,

o

kudret

ve

iradeyi,

onlar ilediin

âzâlar

sen

nasl

ve

ner-

den ele

geçirdin?

Eer:

—

Bu

amel benim

isteim ve irade

gücümle

meydana

geldi

dersen

sana

öyle

sorur

ve

deriz ki:

—

Bu istei

ve

arzuyu

sende yaratan kimdir?

Ve

kahr

(zorlama) zincirini

boynuna

dolayarak

onu

senin

üstüne

kim musallat

etmitir?

Ve

seni

bu emelle

kim

megul et-

mitir?

Bir

kimsenin

üzerine

böyle

bir

arzunun

musallat

k-

lnmasnn

sebebi,

güya

ki,

ona bir vekil

(bir melek) gönde-

rilmitir

ki, ona

kar

durmaa

gücü yetmez.

O

arzu,

kendi



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL 224

özünden, kendi benliinden

meydana

gelmemitir.

Çünkü

arzu ve

dilek onun

kendisini

zorla,

kahrla ie sürmütür.

Madem

ki, hepsi

Cenab-

Hakkn

nîmetidir., senin kendi

kudretini

beenmen,

büyüklük

taslaman,

bilgisizliinden,

cehâletindendir.

Çünkü senin

kendi

elinden

hiç bir

ey

gel-

memitir.

Senin,

kendini

beenme

hasletin

Hak Teâlâ'nn

fazl,

ihsan ile bu

hakikati

bilmek

olmaldr

ki,

Cenab- Hak

çok

kimseyi

bundan gafil klmtr.

Onlarn

dilek

ve

istekle-

rini

baka

ilere sarfettirmtir.

Kendi inâyetinden seni,

iyi-

yi

-

kötüyü

ayrc

kld.

Sana

iyi

yolda

istek

ve

dilei

mu-

sallat

etti.

Kahr zinciriyle

seni

kendi katma çekti.

Eer bir

padiah

kendi kullarna bakp

onlarn

içinden

birine

kaftan

verse

ve

bu

kiinin eskiden ona

hiç

bir

hizmeti

ve

bu

hedi-

yeye

lâyk bir sebebi

olmasa

o

kiinin

aknl

padiahn

faziletine yorulmaldr.

Çünkü padiah

ona

kazand bir

hak olarak kaftan vermi

deildir.

O,

bu

tercihi kendisinden

bilmemelidir.

Eer

o

kii:

—

Padiah

hikmetten

haberlidir.

Eer bende o

kaftan

hak

etme sfat

görmemi

olsayd,

o

ho

hil'ati bana

gön-

dermezdi derse biz

de

ona u

cevab

veririz:

—

Sen o

hak etme sfatn

nerden buldun?

Bu

kaftan,

padiahn

bir armaandr.

Sana

kendini beenme hakkn

veren

bir

ey

deildir.

Bundan

baka

olan her

ey

de bu-

nun

gibidir. Eer padiah sana at

verseydi,

armaz,

ken-

dini

beenip büyüklük

taslamazdn.

Eer

bir

köle

de verse

arr,

öyle

dersin:

—

Bana padiah

köleyi,

atm

olduundan ötürü

verdi.

Bakalarnn

at

yoktur.

Bundan

dolay

da

onlara

köle

ihsa-

nnda

bulunmad.



ÖLÜM

ve

KIYAMET

At

da

ve köleyi

de

padiah verdii

için bunlardan dola-

y

ucub

etmemen

gerekirdi.

Her

ikisini

de padiah ayn an-

da vermi

gibi

kabul

etmeliydin.

Eersen:

—

HakTeâlâ

bana

yardmn Hakk' anlam

olduum-

dan

Celâl ve

Azametini

bildiimden ötürü

verdi, dersen

biz

de öyle

deriz:

—

O bilgi ve

marifeti sana

kim

verdi? Mademki bûnlar

Hakk'n

ihsan

oldu.

O

halde senin

teaccübün,

O'nun

cö-

mertliine,

faziletine

olmal ki, Allah,

bu

sfatlar

sende

ya-

ratmtr.

Sendeki

kudret ve irâdeyi yaratan

O'dur. Sen or-

ta

yerde

hiç bir

ey

deilsin,

sende

hiç

bir

ey

yoktur. Sen

ancak Allahü

Teâlâ'nn

kudretinin yolu ve mazhar,

o

kud-

retin

görünüe

geldii bir yersin.

TEVHD EHLNDE

UCUB

OLMAZ

St'hfh

c

b

» h iHJh

'i

o y

r-c;-C

:

\/'<'

; &

f

Eer bir

kii:

—

Mademki

biz

kendimiz

ii

ileyen

deiliz,

o

halde

o

amelden,

o iten

doan sevab biz nasl

umud ederiz?

Hiç

kuku yoktur

ki,

bize

verilen

sevap,

u

ilediimiz ilerden

ötürüdür.

Bu

da

kendi

irade

ve

isteimizle,

kedi

seçmemiz-

le

olmutur

dese ona

u

karl

veririz:

—

Gerçekten

sen Hak Teâlâ'nn

kudretinin

yolusun.

Sen

hflç

bir

ey deilsin.

Nitekim Allahü Teâlâ öyle

buyu-

rur:

M

Sen

o

ii

ilemedin, belki Allahü

Teâlâ iledi. (Enfai

Sûresi:

17)

Lâkin,

Cenab-

Hak hareketi, ilimden,

kudretten ve ira-

deden

sonra

yaratt, ama

sen

öyle

sanrsn ki,

senden do-



HÜCCETTL-SLAM MAM-I GAZAL

226

an

hareketi

sen

yarattn

Bunun srr

çok

incedir.

Sen

bu-

nu

idrâk

edemezsin,

anlayamazsn.

htimaldir ki, ancak

te-

vekkül

kitabmzda ona

iaret

olunacaktr

(naallah).

Ama

imdiki

halde

sen

kendini

anlayn

yolunda

müsamaha

edilmi

tut.

öyle

farzet

ki,

amel senin

kudretin

ve ilminle

mümkün deildir.

Amelin

anahtar

bu üçüdür.

Üçü

de

Hak

Teâlâ'nn armaan,

hediyesidir.

Diyelim

ki, sapasalam

bir

hazine

olsa, onun

içinde

birçok nîmet

bulunsa, sen o

zenginlii

elde etmekten âciz

olsan, o hazineyi açmaya

anahtarn olmasa,

ama

hazinedar sana onun

anahtarn

verse, oradan elini

uzatp ne

dilersen

alsan,

bu

ihsana

mâ-

lik olmay haznedara

m

yorarsn, yoksa elini uzatp ald-

na

m? unu bilirsin ki, anahtar

vermenin yannda

el

uzat-

mann o kadar kadri ve kymeti

yoktur.

Belki

kudret, sana

anahtar verendedir.

Çünkü nîmet senin

eline

o

anahtarla

geçmitir.

Demek ki, senin

kudretine

sebep

olan eyler

de

—ki

bunlar

amellerin vekilidir—

Hak

Teâlâ'nn

vergisi,

he-

diyesidir.

alacak ey, Hak Teâlâ'nn fazlndadr. Çünkü

sana

tâat,

ibâdet

hazinesinin anahtarn vermitir.

O kilidi

açma

yolunu

bütün

fâsklara

yasaklad.

Ve

günahkârlk

anahtarn onlara

verdi.

bâdet

hazinesinin

kapsn onlarn

üzerine balad. Onlardan

bir cinayet

ortaya

konulmakla

deil, kendi

adaleti

bunu böyle

kld.

Senden bir

hizmet

or-

Jaya

çkmasndan

deil,

belki

kendi

fazlndan

böyle yapt.

l

Eer bir kii

Tevhîd'in

hakikatini bilirse

onda hiç

bir zaman

ucub

(kendini

beenme) belirmez ?alacak

ey

budur

ki,

i

akll olan kii, bir fakire

cehâletine

ramen

mal

nasip oldu-

unu

görse: Ben akll

bir

kiiyim

Bununla

beraber

Hak

Teâlâ

beni maldan mahrum kld

dememelidir. Bu

gibi

kim-

seler bilmez

ki, akl, bütün nimetlerin en büyüü ve birinci-

sidir

-Onu

da

ihsan

eden

Allahü

Teâlâ'dr.

Eer

hem

mal,

hem akl

o

kiiye verselerdi ve

cahil kimseler

ikisinden

de

yoksun kalsayd

bu adalete uygun bir i

olmazd.

Ama

ge-



227

ÖLÜM

ve

KIYAMET

rek

akll, gerekse fakir olan kii, böyle bir

ikâyette

bulu-

nunca

ona:{Sen

akln onun malyla veya sen

maln onun

t

akl

ile deitirir misin?

deseler,

bu

deimeye

raz olmaz-

larJBir

güzel

kadn

olsun. Ama

fakir

bulunsun. Bir

çirkin

ka-

dn

pek çok zîynet içinde süslü

-

püslü

görse:

Bu

ne

hik-

met

diye

düünür.

Bu kadar nîmet

bir çirkine verilir

de

ben

buna nasl

eriemem

O

güzel

kadn

bilmez

ki, Ailahü

Te-

âlâ'nn

ona

verdii

nîmet (yani güzellik) o çirkin kadna

ve-

rilen mal nimetinden daha faziletlidir.

Eer

hem para,

mal,

hem

güzellik,

bu

ikisi

ona

verilseydi,

bu,

adalete

yakn

bir

i olmazd. Bunun

benzeri

udur ki, bir padiah bir kimse-

ye bir at, baka bir kimseye de bir köle verse, at

alan:

Be-

nim

atm

var Padiah

niçin

köleyi bana

vermedi de

baka-

sna

verdi? der. Bu, cehaletten ötürü

söylenen bir

sözdür.

Bundan

ötürüdürki,

r

Dâvud aelyhisselâm bir kez

öyle

de-

miti:

Ey büyük Rabbim Hiç bir gece

yoktur

ki,

Davud'un

ailesinden

birisi

sabaha

kadar

namaz

klmam

olsun

Ve

hiç bir gün

yoktur ki, Davud'un ev halkndan

bir kii

oruç

tutmam olsun

O zaman Cenab-

Hak'tan

öyle

bir nidâ

geldi:

Ey

Dâvud Sana

bu

mertebe

yardmm

olmasayd

onlar

bu mertebeye

nasl ererdi?'imdi

bir lâhza seni ken-

di

haline

brakyorum Vaktâ ki,

Dâvud

aleyhisselâm kendi

haline ve

Allah'tan yardmsz brakld.

O,

öyle

bir

hata

i-

ledi

ki,

bütün

ömrü

boyunca

onun

hasret

ve

nedâmeti

için-

de kald.

Êyüb aleyhisselâm

da Yüce

Allah'a

öyle yalvard: Ya

Rab Bütün

bu

belây

benim

üstüme

musallat

ettin Ben,

hiç bir zaman,

kendi

dileklerimi

senin muradnn üstünde

görmedim

Eyüb aleyhisselâm böyle

deyince

anszn

gök-

te

bir

bulut

belirdi.

Ondan

on

bin

biçimde

sesler

iitildi.

O

sesler öyle

diyordu:

Sen sabr

nereden

buldun?.

Eyyüb

aleyhisselâm bir

hatada bulunduunu anlad,

1

yerden

bir



parça

kül ald.

Bana

serptikten

sonra:

Ya

Rabbi

dedi.

Lütuf

ve

ihsan

Senindir.

Bundan

sonra tevbe

olsun

ki,

bu

sözü

söylemeyeceim.

Hak Teâlâ

da

öyle

buyurdu:

Eer

bizim

fazlmz

olmasayd

sizden

hiç

kimse

kendisini

temizleleyemezdi

bile. Nerde

kald

ki,

baka

iler

yapsn

(Nûr

Sûresi:

21)

Bundan

ötürüdür

ki

Resûlullah

Efendimiz:

Hiç

bir

kii kendi

ilmiyle

kurtulua

eremez

diye

buyurmu-

tur.

O zaman

ashab-

kiram:

Siz

de

mi,

yâ

Resûlullah

diye

sordular.

O da: Evet

buyurdu.

Ben

de kurtulu

bulamam

Ancak

kurtuluum Hak

Teâlâ'nn

rahmetiyle

olur

Bundan

ötürüdür

ki,

ashab-

kiram'n

seçkinleri:

Keke

toprak

ol-

saydk Yahut

hiç olmasaydk

dediler.

Sözün

ksas;

bun-

lar bilen,

her

birinin

korkusundan

ucup

dairesine

ura-

maz.

*

KUDRET,

GÜZELLK,

SOY SOP

BAKIMINDAN

KENDN

BEENMEK

TAM

APTALLIKTIR

j

Baz kiilerin

cehaleti

öyle

bir yere

varmtr

ki,

her

ey-

le kendilerini

beenirler.

Halbuki onlar

bunu

kendi

emekle-

riyle elde

etmemilerdir.

Onlarn

güçleri

ile

ilgisi

yoktur.

Bunlar

da kuvvet,

güzellik ve

soy

sop

gibi

eylerdir.

Bun-

larla

övünmek

ve

bunlardan

dolay

kendini

üstün,

bakala-

rn

hor ve hakîr

görmek

tam cahillik

ve

aptallktr.

Çünkü

âlim

ve

âbid

görünen bir

kii:

—

lmi

ben

kazandm,

ibâdeti

ben

yaptm, dese

o

kii-

nin

bir

hali

vardr ki,

bu da yalnz

cehalettir,

bilgisizliktir.

Ki-

mi kimseler

vardr

ki, zalimlerin

ve sultanlarn

nesillerini

beenirler.

Kendilerini

onlara

nisbet

ederek

bundan

ucub

duyarlar.

Eer

onlar,

cehennemde

ne

sfatta

olduklarn

k-

yamette

kendileriyle

dümanlarnn

nasl

alay

edeceklerini

bilselerdi,

onlardan

âr

edip nesepleriyle

övünmez

kendile-



229

ÖLÜM

ve

KIYAMET

rini

beenmezlerdi.

Bilinmeli

ki, Resû

(SAV.)

in nesebin-

den

daha

erefli

nesep

yoktur.

Bununla

beraber:

—

Ben Peygamber

soyundanmi

diyerek

ucup

göster-

memitir.

Resûl soyundan

olan

baz

kimselerin ucubu,

öyle

bir

hal

alr

ki, kendilerine günahn

ziyan

olmadn

sanrlar,

ne

dilerse onu

yapmasnn

câiz

olduuna

inanrlar.

Ve

u-

nu

biraz olsun bilmezler

ki, atalarna,

dedelerine

muhale-

fet ettikleri zaman

onlarla

nisbetleri, ilgileri,

yaknlklar

ke-

silmi

olur. Resûlullah Efendimiz,

neseple,

soyla

övünüp

böbürlenmeyi yasaklam

ve

öyle

buyurmutur:

Hepiniz

Âdem soyundansnz.

Âdem

de

topraktan ya-

ratlmtr.

Bilâl-

Habei (Allah

ondan

raz

olsun) ezan

okuyordu.

Kurey

kabilelerinin ulu

kiileri:

—

Bu

kara

kölenin ne

kadar

deeri vardr

ki,

bu

dere-

ceye

ersin?

dediler.

O

zaman Allahü

Teâlâ'dan

u

âyet-i

kerîme

indi:

Sizin

Allahü

Teâlâ

katnda

en kerîm

olannz,

takvâ

yolunda

en ileride

olanmzdr.

(Hucurat

Sûresi:

13)

Bu âyet-i kerîme

nâzil olduktan

sonra Resûlullah

Efen-

dimiz'e u âyet

indi:

/

Önce en

yaknlarn

korkut.

(uarâ Sûresi:

214)

Resûl

(S.A.V.),

kz

Hazret-i Fatmâ'ya,

amcas

Abdül

Muttalib kz Safiye

Hatun'a,

ayr

ayr

isimleriyle

çararak

öyle

buyurdu:

Ey

Muhammed'in

kz

Fâtma Ey

Abdül

Muttalib'in k-

z

ve Resûlullah'n

halas*

Safiye

Kendiniz için

amelde bu-



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

230

lununuz.

Ben Allah'n

huzurunda hiç

bir

eyde sizin için

faydal

olamam

r

Eer

Resûlulah

Efendimizin

yaknlarna

akrabal

ye-

terli

olsayd

Fâtma'y takvâ

ve ibâdet

zahmetinden

kurta-

rr,

o da güzel

yer,

içer,

iki

dünya da

onun

olurdu.

Gerçi

bü-

tün akrabalarn

efaat ümid

etmesi

yerindedir.

Lâkin

kimi

zaman olur

ki, günâh,

efaat

kabul

etmez

olurj

Nitekim

Ce-

nab-

Hak

öyle

buyurmutur:

-

Allah'n

raz

olduklarndan

bakasna

hiç

kimse

efaatta

bulunamaz.

(Enbiyâ

Sûresi:

28)

efaat

ümidi ile

insann

kaygusuz

gezmesi,

hasta

olan

bir

kiinin

babasnn

hekim

olmasna

güvenerek

perhiz

et-

meyip

bulduu her

eyi

yemesine

benzer. Böyle

bir

kimse-

de

hastalk

öyle

hâle gelir

ki, ilâç

kabul etmez

olur.

Hasta-

lk

bu dereceyi

bulunca

da

hekimin

ustal

fayda

vermez

olur.

Çünkü

hastann

mizac

deiir.

Doktor

ona

ilâç

ver-

mez,

verse

de

ilâç

bir

fayda

vermez

hale

gelir.

Bir

sultann

yannda

bulunmak,

onlarn

mahremiyetini

kazanmak Her

eyde

efaat

edebilirler.

demek

deildir.

Öyle

olur ki,

sul-

tann

düman

sayd kiiye

hiç bir

kiinin

efaati makbul

olmaz. Hiç

bir günah

da yoktur

ki,

Hak

Teâlâ'nn

gazabna

sebep

olmasn.

Allahü

Teâlâ

kendi

kzgnlklarn

günahlar-

da

gizlemitir.

Kimi

zaman

olur

ki,

senin

cezas

az

sand-

n

günah

Yüce Allah'n

gazabna

sebep olur.

Nitekim

Ce-

nâb-

Hak

Kur'an-

Kerîm'inde

öyle

buyurmutur:

Sîz,

bir eyin

kolay

olduunu

görürsünüz,

ama

o

ey

Hak

Teâlâ'nn

katnda

çok büyük,

çok

yücedir.

(Nûr

Sûresi:

15)

Bütün

müslümanlar

da

efaat

umud

ederler.

efaat

umudu ile

akll kiilerin

kalbinden

korku

giderilip

uzakla-

tnlmaz./Korku

ile

kendini

beenmilik, ikisi

bir

yerde

top-

lanmaz.

1



231

ÖLÜM ve

KIYAMET

I

GAFLET,

DALÂLET,

GURUR

ve

SAPIKLIK

Ey salih

kii

Sen

bil ki, bir kii,

âhiret

saadetinden

mah-

rum olursa undan ötürü

mahrum olur: O

kii

din

yolunda

gitmesini

bilmez. Din yolunda

gitmesini

bilmeyen

undan

ötürü yolda

gidemez

ki,_yolju

bilmez.

Yahut bilir de

yol al-

maya

gücü yoktur.

Bu yolda

yürüyememenin

sebibi

de

o

kimsenin

jêhyete

esir olmas

ve ehvet

ile baa

çkama-

masdr. Bir

kii yolu bilmezse,

yine

sebebi,

gaflete

dür

mek, bir eyden

habersiz olmaktr.

Ya yolu

kaybetmitir

yahut yolda

olup

bir cins

âcze

dümütür]

Bu

yolda

gide-

memekten doan

âkilii

anlatmtk.

Bunun

benzeri

u

kimse gibidir ki, o kii

bu

yola

gtimek

diler,

yolda

dik

yoku-

lar,

almas

güç

tepeler

vardr.

Kendisi zayf

olduundan

ötürü

dar

geçitleri

amaa

güç

bulamaz

ve

ölür,

gider.

Bu

yolun

tehlikeli

geçitleri, makam

sevgisi, üst

dereceye

var-

mak istei,

mal

dilei,

karn (yeme,

içme)

ve çiftleme

eh-

vetidir.

Bu istek ve dilekler, bu

ehvetler

her

kimde varsa,

tehlikeli geçitlerin

birinci

bölümünü geçer,

ama

ikincisinde

eli,

aya

kesilir,

âcê

düer.

Ama

kimi kiiler olur

ki ikinci

zor

geçidi

de

am, fakat

üçüncüsünde

âciz kalm

olabi-

lir.

Bu

üç

türlü tehlikeli

geçidi

arkasnda

brakmayan,

onla-

r

geçemeyen

kii maksadna da

eriemez.'

]

LAma

bilgisizlik

sebebiyle

olan

âkilik

(isyan)

üç

cinstir:

|

Birinci

cins

akilik:

Bu,

gaflet ve

bilgisizlik,

dinden

ha-

bersizliktir. Ona

nadanlk

(cahillik)

derlerNâdan

olan,

öy-

le bir kimseye

benzer ki, o kimse

yolurfbanda

uyumu,

kalmtr.

Kafile

de

ileriye

gitmitir.

Eer, birisi

onu

yandr-

mazsa, orada

helâk olup gider.



HÜCCETTL-SLAM

MAM-I

GAZAL

—

232

Jkinci cins

akilik:

Dalâlettir

ki,

ona

'yolunu

arm,

sa-

ptm

denir.]

Onun

benzeri

udur:

Bir

kii

Dou'ya

gitmek

ister.

Batya yüz

tutmu,

gitmitir.

Ne

kadar

uzaa

giderse

maksadndan

o

kadar

uzaklar.

Buna

uzaklk

yoluna

ulam

denir.

Ama

u kimse

ki,

saa

sola

yalpa

vurarak

giderse

o

da yolunu

armlardandr,

o da

dalâlettedir.

Ama

onunki

uzaklk

yoluna

sapma

saylmaz,

belki

yolu-

nu

arma

saylr.

L

Üçüncü

cins

akilik:

Gururdur.

Ama

ona

kuku,

kötü

düünce,

bâtl

düünü

denir.

'Bunun

benzeri

udur:

Bir

kii

Hacc'a

gitmek

ister.

Kendisinin

çölde

hâlis

altna

ihti-

yac

olacan

zanneder.

Nesi var,

nesi

yoksa

satp,

altn

alr.Ama

bunlar

kalp

altndr.

O ise

bunlarn

kalp

olduunu

bilmez.

Kendisinin

kâr

ettiini

sanr.

—

Artk

murada

ereceim

diye

ümitlenir.

Bir

çöle

varr

ki,

her

kimse

o

altn

gösterse

kimse

ken-

disine

bakmaz

bile.

Ne

felâkete

uradn

anlar.

Böyle

kimseler

hakknda

u

âyet-i

kerîme

nazil

olmutur:

Kyamet

günü

çok ziyan

edenler,

dünya

hayatnda

çok

zahmet

çekip

iyi

bir

i

ilediklerini

sanm

olanlar-

dr.

(Kehf

Sûresi:

103-

104).

Ama

sonunda

yanl

i

yaptklarn

anlarlar.

Bu

gibi

ki-

ilerin

kusuru,

sarraflk

örenmeden

öce

altn

ele

geçir-

mektir.

Tâ

ki

kalp

altn

ile

halis

altn

ayrt

etmeliydi.

Eer

sarrafla

akl

ermiyorsa

bâri altn

bir

sarrafa

göstermeliy-

di.

Eer

onu

da

yapamyorsa,

bari

altn

mihenge

vurayd.

Sarraf

dediimiz

kii

pirdir

ki,

o, iinde

ergin

bir

ustadr.

O

da

bu

pîrler

derecesine

ermeli,

yahut

da

bir

pîrin

hizmetin-

de

bulunup

ona

kendi

halini

bildirmeli.

Eer

bu da

elinden

gelmiyorsa

kendini

ve

kazand

bilgileri

mihenk

tana

vurmaldr.

Bu

mihenk

ta

onun

kedisini

arzu

ve

dilekleri-



233

=

OLUM

ve KIYAMET

dir.

Yâni

kendi

tabiatnn

ve

havasnn dilei

yönünde olan

her

eyi

terk

eylemesi

gerektir.

Çünkü

o ey bâtldr.

Bazen

bunda da

yanllk

yapld

olur,

ama

çoklukla

doru

olur.

Böylece

ekavette

ilk

as

nâdânlk, bir

eyi tam

bilmemek;

cahilliktir.

Ve

bu

üç

bölümdür.

Bu

üç

bölümü

et-

raflca

bilmek

ve

marifetle

onun

ilâcn

bulmak Farz'dr.

Bu

ilâcn

asl

onun

yolunu

bilmektir.

Ondan

sonra

bu

yol-

da

gitmektir.

Eer,

bu ikisi

meydana

gelirse

geriye

hiç

bir

ey kalmaz.

Bundan

ötürüdür

ki,

Hazret-i

Ebû

Bekir

Sddk

(Allah

ondan

raz

olsun)

öyle

derdi:

Allah'm

Bize

hakk

hakikati üzere

göster.

Ve

ona

uy-

mak

için

bize

kudret

ve

kuvvet

ver

f

Bundan

önceki

asllarda,

yapamamann,

kudret

bula-

mamann

ilâcn

anlattk,

tedavisini

bildirdik.

imdi

de

bil-

memenin

ilâcn,

cehaletin

tedavisini bildirelim.

GAFLET

ve

CEHÂLETN

LÂCI

Birçok

kii

hicapdadr.

Bunlar

gafletten

ötürü hicaba

bü-

rünmülerdir.

Ve

insanlarn

yüzde

doksan

dokuzu

bu gaf-

let

hicabndadrlarfGafletin

sebebi

udur ki, onlar ahiret

i-

~

lerinin

tehlikesinden

habersizdirlerl.

Eer

haberleri

olsay-

d, tevazu

göstermezler

miydi? Ademolu

öyle

yaratlm-

tr ki, her

nerde

tehlike

görse

ondan

saknrJÂhiret ileri-

nin

tehlikesi

ise

ya:

,

1

—

Nübüvvet nuru

ile

görülür.

2

—

Ya

nübüvvet

nidas ile bilinir.

Bu

nübüvvet

nidas,

ya

nebinin

bakalarna hitabdr,

ya

da âlimlerce

bilinir

ki,

âlimler

nebilerin

varisleridir.

Bir

kim-

se

yol

üstünde

uyuya

kalm ise,

ona

efkatli,

uyank

bir

ki-



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

234

i gelmeli ki, uyandrabilsin. O uyank kimse dediimiz

de

peygameber

veya onun naibleri, vekilleridir

kl

v

bunlar, da

din

alimleridir]Bütün

nebiler halk

uyarmak

içni gönderil-

milerdir. Nitekim Hak Teâlâ

öyle

buyurmutur:

Ey

Muhammed,

ben seni halk gaflet

uykusundan

uyarasn diye gönderdim.

(Yasin Sûresi:

6).

Yine

u âyette Cenab-

Hak

öyle buyurdu:

Ey

Muhammed

Biz sana Kur an

indirdik

ki,

kendi-

lerine

senden önce

bir

korkutucu

Peygamber

gelme-

mi

olan bir kavmi korkutasn. Belki

de

onlar hidayete

ererler diye (Secde Sûresi:

3).

Allahü

Ceile

Celâluhu

yine öyle

buyurdu:

kindi zamanna and olsun

ki,

bütün insanlar zi-

yandadr. Ama imana

gelenler, salih

amel ileyenler ve

sabr

tavsiye

edenler

bu

ziyânn

dndadr.

(Asr

Sûre-

si: 1

-

2

-

3).

Ziyana urayanlarn hepsi cehennemin

kenarnda

yara-

tlmlardr. Ve

Allahü Teâlâ

yine

öyle buyurmutur:

Artk kim azgnlk

edip kâfir

olursa,

dünya yaay-

n

üstün görürse,

hiç

üphe yok

ki,

Cehennem onl-

man

gidecei

bir

yerdir.

Fakat

kim

ehvetlerine

kar

koyarsa o kii

cennete kavuur.

(Nâziât Sûresi:

37

-

40).

nsanda

ehvetin aldatc ve

ba

döndürücü

havasnn

benzeir,

cehennem

kuyusunun

üstüne

örtülmü

hasr

gibi-

dir. Bir

kimse o hasr

üzerinde

yürürse

kuyuya düer.

,

i

ehvet

cennet

yolundaki

dar

geçitler gibidir

ki,

oraan

geçince kukusuz cennete

eriilir.

Bundan ötürü Resûl

(S.A.V.)

öyle

buyurmutur:



235

========^^

ÖLÜM

ve KIYAMET

—

Bir

kimse

kendi

nefsine ho

gleen

eylere

kar du-

rursa

o kii

Cennete

girer.

Bir kimse

nefsin

itiha

duyduu

eylere

özenirse

o kii

de

cehenneme

düer.

Bundan

ötürü

dada

yaayan

kavimleri

arasnda din

bilgini

yoktjL

Onlar

gaflet

uykusunda

kalmlardr.

Hiç

kimse

onlaryuarmamtr.

Bu

sebeple

din

yoluna

gitmez-

ler.

Köylerde

yaayan kiiler

de böyledir.

Onlarn

da

aras-

nda

din

bilini

az

bulunur.

Köyleri

mezarlklara

benzetmi-

lerdir.

Nitekim

Resûl

(S.A.V.)

öyle

buyurmutur:

—

Ekin

ekenler

kabir

sahipleri

gibidir .

Bulunduklar

ehirde

minber

bulunup

dû

ona

çk&ctâ

ve

nasihatlar

verecek

âlim

olmazsa,

ya

da o ehrin

âlimi

din ileri

ile

uraacana

dünya

ileriyle

urarsa

o ehir

halk

gaflette

kalm

olurlar.

Byole

bir

âlimin

kedi gözü

uy-

kudadr.

Bakalarnn

gözleri

nasl

uyanatfbilir? Eer

eh-

rin

âlimi

minber

üzerine

çkp

meclis

kurar,

u

kafas

bo

vâizlerin

âd#

gibi kafiyeli

sözler,

garip

lâfjr

söylerse, Al-

lah'n

rahmet

vaadlerini

anlatr,

halrrk

umtuiarndan

ma-

rur

veya

korkularndan

umutsuz

klarsa,

öyle

ki,

onun

sö-

zü

ile

halk, he

ne

sfatta

olursa

olsunlar

ilâhî

rahmetin

on-

lara

erimesinen

kuku

duysalar,

bu gibi halkn

hâli

gafille-

rin

hâlinden

daha

betej;

olur.

Bunun

benzeri

udur:

Yol

ba-

nda

uyumu

bir

kimes

vardr.

Onu

bir

kii

uyandrp

ona

birkaç

kadeh

arap verir.

O

da sarho

olup

yklsa,

bana

elli

tekme

vursalar

haberi

ofmaz.

Oyas

bu

bedbaht,

bunda

önce

he^ne

türli}

söz

iitse

kolaylkla

uyanrd.

Her

âsî

kii

bir

mecliste

otumca

u

sfatta

olan

kiilere

benzerler

ki,

ar-

tk

âhiret

tehlikeleri

hatrna

gelmez

olur.

Ona her

ne türlü

söylersen:

—

Allah

Kerîmdir

Allah

Rahimdir

Benim

günahmdan

ona

ne

ziyân

gelir

Cennet

gepgenitir.

Orada

bana yer

bu-

lunmaz

m?

der.



HÜCCETTL-SLAMMAM-I GAZAL

236

Bu sözler

gib

inice

bo

sözler onun dimana

gelmee

balar.

Bir

vâlz,

bu

sfatta

olursa,

o

kii

Deccal

olur

ki,

halkn

kanna

ve

dinine kasteyler.

Bund

benzer

u

hekimdir ki,

hararetinden

ölüm haline gelen

hastaya

ilâç olarak bal

ye-

dirir. Gerçi bal devadr.

Fakat,

hastalk souktan olursa i-

fâdr.

Hak Teâlâ'nn

rahmetini

ümid edinmek yolunda

inen

âyet

ve

hadîs-i

erifler

de,

iki

hastaya

ifâdr.

Bu hastalar-

dan

birisi,

o

kadar

günah

ilemitir

ki,

artk affedilmekte

ümidi kesilmitir.

Bu

ümitsizlikten

dolay tevbe etmeyi

bil-

mez.

r

—

Benim tevbem hiç bi rzaman kabul edilmez der.

te bu

âyet

ve hadîsler onun

gibisine ifâ olur. Nitekim,

Cenâb-

Hak

öyle

buyurur:

Kullanma söyle

ki,

Hak Teâlâ'nn

rahmetinden

ümit kesmesinler.

Eer

rücû

edip

tevbe ederlerse

Hak

Teâlâ

onlarn

bütün

günahlarn yarlar. (Zümer

Sûre-

si:

53)

Bu âyet ancak ondan

sonra gelen

âyetle

birlikte

okun-

maldr.

O

da

udur:

Size azap

erimeden

önce, Rabbinize

dönünüz.

Kendinizi O

na

teslim ediniz. Sonra size yardm eden

bulunmaz.

(Zümer Sûresi:

54).

Bu ümitsizlik hastasna söylemek gerekir ki:

Eer

kim-

ki, günahlardan

yüz çevirir,

ciddi ve

kesin kararla

Kur'an'n

emrine

uyarak

Allah'a yönelirse, Allah

günahlarn

ba-

lar.

Bir

hastalk

da u

kimsenin

hastaldr

ki,

o

kiiye bir

korku satar.

Öyle

ki,

mücahededen, yani

ibâdet

ii

ile

u-





HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I GAZAL

===

238

rine

kadar gitmek,

onlar arayp doru yola çekmek vâcip-

tir. Bundan, halkn

yüzde doksan dokuzunun gaflet uyku-

suna daldklar,

onun perdesinde

örtüldükleri,

âhiret ileri-

nin

tehlikesinden

habersiz

bulunduklar

anlald.;

Gaflet,

öyle

bir

illettir

ki,

ilâc hastann

elinde deildir.

Çünkü,

gâ-

filin kendi gafletinden haberi olmaz ki,

bunlarn ilâcn ara-

sn.

O

kiinin ilâc

âlim

kiinin

elindedir?

Küçük

çocuklar

anne, babalarnn

ve

hocalarnn

sözü

ile

gafletlerinden

uyanrlar.

Halk

da

vâizlerin,

nasihatçlarn

sözleriyle

uyan-

a

varr. Ama

bunlar gibi

vâiz

az bulunduu için

gaflet has-

tal

müzminlemi,

insanlar onun

perdesine bürünmü-

tür. Eer âhiret

haberlerini

konusalar, dillerinin

ucu ile ko-

nuurlar. Onlarn ileri, yürekleri,

âhiret sebebinden,

onun

dertlerinden ve korkusundan

habersizdir.

Ama kalbde kor-

ku

olmadktan

sonra

öüt

verilip

verilmemekte

hiç

bir fay-

da

yoktur.

[Bir

ksm

halk

vardr ki,

bunlar

da

âhiretten

gafildirler.

Fakat bunlar, doru olann aksine inanlarda

bulunur,

ters

düünürler.

Hak yolundan

azarlar

Bu azgnla

be

örnek

verelim.

Böylece

onlar anlatm

oluruz:

Birinci

Örnek:

Bir ksm

halk,

âhireti

inkâr

etmilerdir.

öyle bir inanca varmlardr

ki,

Âdemou

öldüü

vakit

yok olur, gider.

Bu tpk otun, nebatn

kuruyup

mahvolma-

s

veya

mumun sönüp

gitmesi, gibidir,

derler.

Bundan

ötü-

rü

takvâ halkasn

boyunlarndan

çkardlar.

Dünyada

ho

geçinip,

ho elenmeye daldlar. Öyle

sanrlar

ki, Peygam-

berler

dünyada

söyledikleri

sözleri

makam

sevgisi

ve

ken-

disine uyan

kiileri

toplamak,

ele

geçirmek için

söylemi-

lerdir. Kimi zaman olur ki, açkça:

DALÂLET

ve

DALÂLETN

LÂCI



239

ÖLÜM

ve

KIYAMET

—

Cehennem

haberi,

tpk bir

okul

çocuuna:

Eer

okula

gitmezsen,

seni

sçanlar

ülkesinde

hapsederim,-

de-

meye

benzeri

derler.

Bu

talihsiz kiiler

eer

düünmü

ol-

salar,

o çocuk

okula

gitmedii

zaman

düece

bedbahtlk,

sçanlarn

inine

dümesinden

daha

beterdir.

Nitekim

uzak

görülüler,

basiret

ehli

olanlar:

—

HakTeâlâ'dan

yüz

çevirmek

bahtszl,

cehennemin

ateinden

beterdir

demilerdir.

[Hak Teâlâ'nn

yolundan

,

ayrlmann

sebebi, insann

hava ve

hevesine

uymasndan

ileri

gelir.

Hakk

inkâr,

nefsin

hevesine

uygundur7?Çünkü

in-

san

tabiat

kendisinden

baka

bir

eyin var

olmasn

iste-

mez.

Bunun

için

halkn

çouna

inkâr

üstün gelmitir.

Her

ne kadar

dille

söylemezler,

hatta

bunu

kendilerinden

bile

gizlerlerse

de

onlarn

davranlar,

yaptklar

iler,

hal

ve

hareketleri,

bu

düüncelerini

gösterir.

Çünkü

onlarn

hali

dünya

için

ne

kadar

çok zahmet

çekilecei

korkusundan-

dr.

Eer

âhiret

tehlikelerine

inanm

olsalard,

âhiret

zah-

m

e

tin

|öyle

kolay

bir

ey

sanmazlardjBunun

da

ilâc

âhi-

masdr.

/

Âhireti

tanmann

da

üç

yolu

vardr:

;

fBirinci

yol:

Cenneti

ve

cehennemi

bilmek

ve

Allah'a

itâ-

at

edenle

Allah'a

âsî olann,

din

dümannn

derecelerini

gözü

ile

görmektir.

Bu

mertebede

görü,

nebilere

ve

velîlere

has

bir

görü-

tür.

Onlar,

her

ne

kadar

bu

maddî

dünyann

içindedirler,

ama

öyle bir

hale

ererler

ki,

bu

hallerine

fena

(yokluk)

de-

nir.

O

mânevî

cihann

hallerini

müahade

ederler]

Çünkü

bu

görüten,

bu

müahededen

insan

alkoyan

perde,

gör-

menin,

iitmenin

ve öteki

duygularn

baka ilerle

ura-

mas

ve

ehvetlerin

ayaklanmasdr.

Kitabmzn

Ünvanlar



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I GAZAL

240

ksmnda buna

iaret olunmutur. Fena halleri

çok

aziz

hallerdir.

Fakat

âhirete imân olmayan kii buna

nasl

imân

getirebilir?

Bunu nasl

diler?

Dilese bile nasl

ona

eriebi-

lir?

kinci yol: Akln yol

göstericiliime

insann hakikatinin

ne olduunu,

Ruh'un

niteliini bilmektir

ki:

1

—

Ruh,

öz benlikte

ayakta duran bir

cevherdir.

2

—

Ruh,

vücut

denen kalptan

müstani,

vücut kalb

ise

ruhun

binei ve

âletidir.

3

—

Ruh'un terkibinde kalp

(beden)

bulunmaz.

4

—

Kalbn yok olmasiyie

ruh

yok

olmaz.

Bunlar

bilmenin yollar vardr ama garip ve

güçtür.

Bu

ilim

de

âlimlerin

yoludur^Bunu

da

kitabmzn Ünvanlar bö-

lümünde

anlatmtk.

Üçüncü

yol: Bu, bütün halkn

yoludur.

Bu

yoldakilerin

marifet nûru,

Peygamberlerden,

evliyalardan,

âlimlerden.,

din

bilgisi

geni kimselerden insana

geçer. Hatta görüp ko-

nutuu

bilgili

kiilerden

de

bu Nûr'u alr.

te bu

Nûr'a

imân denifOBir kimse ilimde

pimi

bir üstadn, bir

pîr'in

ve

takvâya

dükün bir

bilginin

sohbetinden uzak kalrsa

o ki-

i

ekavette

kalr.

Üstad,

ne

kadar

bilgi

sahibi

olursa

on-

dan geçen

nûr

da

o

kadar yüce olur.

Bundan ötürüdür

ki,

halkn güzel talihli olanlar Ashâb-

Kiram'dr.

Çünkü Resû-

lullah Efendimizi

görmüler,

O'nun

konumalarn

dinle-

mi, O'nunla

eref duymu,

saadete

ermilerdir.

Yine bun-

dan

ötürü

Resûl (S.A.V.) öyle buyurmutur:

•

I

V-

—

nsanlarn

en

iyisi,

benim

zamanmda

olan

kiilerdir.

Onlardan

sonrakiler

de

benim

zamanma yakn olan

kim-

selerdir.



ÖLÜM

ve

KIYAMET

Bunlarn örnei

öyledir:

Bir

çocuk,

babasn ylandan

kaçarken

görse,

bu

hallere nice

kez

ahid

olsa, hatta ba-

basnn kendi evini

bile

brakp kaçtn görmü bulunsa,

o

zaman

zarurî

olarak

anlar

ki,

ylan

zararldr

ve

ondan

kaçmak

gerektir.

Zavall

çocuk

da

o

hale

gelir ki, nerede

bir

ylan

görse ylann

zararn hakikatiyle bilmese

de

ondan

kaçmaa,

uzaklamaa

balar.

Çocuk kimi

zaman

olur ki:

Ylanda zehir

vardr

diye

sözler

iitir.

Ama zehirin

hakikatini

bilmez.

Lâkin

ylandan

büsbütün

korku

duyar.

Peygamberlerin

görülerinin

benzeri

de

unun

gibidir

ki,

ylan

birkaç

kiiyi

srr, onlar öldürdüü görülür.

Onun

zarar

defalarca

görülmü olduundan ylann zararl oldu-

u

bilinmi

olur.

nce

eleyip sk dokuyan din âlimlerinin

de

meseli

unun

gibidir

ki,

ylann srdn görmemitir, lâkin

bir

cins

kyaslama

ile

insann

bedenini mizacn

ve

ylann

mizacn

anlar. Bu

iki

mizacn

arasnda

bir zddiyet olduu-

nu

bilir.

Böylece

de bu

yolla bir yakîn

meydana

gelir.

Lâkin

bu müahede,

gözle görmek gibi olmaz.

,

Büyük

din âlimlerinin

dnda bütün halk

imân

büyük

kiilerin

ve

o

din

bilginlerinin

sohbetinden meydana gelir,

insanlara

geçer. En kolay ilâç

da

budur.

l

kinci Örnek:

Bir

ksm

inkarclar vardr,

âhireti inkâr

et-

mez er,âhiretin

olduuna

da

kesin

olarak itikat

etmez,

inanmazlar?,

Lâkin arp kalarak:

—

Bu

srr

hakikatiyle

bilmek

olmaz

derler.

eytan

da

onlara

bunu delil gösterip. Onlar

da

öyle

derler:

>

—

Dünya

göz önündedir. Âhiret

ise

üphelidir.

Gözle

görüleni

üpheli olana vermek

doru olmaz.



HÛ

CCETFL-SLAM

MAM-I

GAZAL

242

Fakat

bu

delil

geçersizdir,

bâtldr.

Çünkü

âhiret

ehlince

âhiret

yakînen

bilinmektedir.(Bu

gibi

akn

kimselerin

ilâ-

c

udur ve

onlara

öyle

denilmelidir:

—

lâcn acl

kesindir. Ama

ifâ

vermesi

üphelidir.

Buna

ramen ilâc

içersin.

J

Nitekim deniz

yolculuunun

tehlikesi

kesindir,

bu tehli-

ke

her

an doabilir. Ama

ticaretten

kâr edilmesi

üphelidir.

Buna

ramen ticaret

yaplr.

Eer

bir

kii

susuzluk

halinde

sana:

—

Bu

suyu içme Ylan

o

kaba

ban sokmutur

dese,

bu

an

su içmenin

lezzeti

kesin,

zehir

ise

üpheli

olduu

halde

sen niçin

o suyu

içmekten

çekinir,

kaçnrsn?

•

Eer

bu

kii:

—

Bu

nesneler

ilenirse

bunlarn

ziyan

büyüktür.

ayet

zehir

haberi

doru

olursa

ölüme

yol

açar,

ona

ise

sabrey-

lemek

olmazi

derse

biz

de ona

öyle

cevap

veririz:

—

Artk

bunun

gibi

dünyann

tad,

lezzeti

de yüz yldan

fazla

deildir.

O yüz

yl

da geçerse

sanki

rüya

gibi

olur.

Âhiret

ise ebedidir.

Eer âhiret

yalan

olsa sen

öyle

birkaç

gün

û

dünyada

yokmusun

san

Nitekim

ezelde

yoktun

ebedde

de

olmayasn

Âhiret

gerçek

olursa,

ebedî

azap-

tan kurtulmu

olursun.

,

Bu yardm

Hazret-i Ali

(Allah

onun

yüzünü

kerîm

klsn/

Efendimizdendir

ki, âhireti

inkâr

eden bir mülhide,

öyle

dedi:

—

Eer

senin dediin

gibi ise,

hepimiz

kurtuluruz.

Yok,

eer i

dediin gibi

olmazsa

biz

kurtuluruz.

Sen

ise kurtu-

lamazsn



243

====^^

ÖLÜM ve KIYAMET

Üçüncü

Örnek:

Bir

ksm insanlar vardr ki, âhiret'e

imân

getirmilerdir, lâkin

öyle

derler:

—

Âhiret

kazanc,

veresiye

al

-

veri'tir. Dünya

ise

k-

zl apar

gibidir. Salam akçe, veresiy

al

-

veriten

daha

iyidir

J

Bunlar,

u

kadarck

bilmezler

ki, salam

para

veresiye

al

-

veriten

u zamanda

daha iyidir ki, salam para ile

veresiye

al-veri eit olmaldr.{Âma

veresiye

1.000 olur

da

nakit

para

1

(bir)

olursa

veresiye o nakit paradan daha

iyidir]

Nitekim

halkn

çounun

muamelesi

bu

veresiye

al-

veri

e

olur.

Bu da delâletten,

eri yola

sapmadandr.

Kimi

kiiler

vardr ki

bu

kadarn

idrâk edemezler.

Dördüncü Örnek:

Bunlar

o kimseledir ki,

âhiret'e imân

getirirler.

Lâkin

bu

dünyada

bütün

ilerinin

murad ettikleri

ekilde olduunu

görürler. Özleri için

dünya

nimetlerini

ha-

zr

bulunca:

—

Bu

dünyada

nimetler

içindeyiz. Öteki dünyada

da

ni-

metlere

bouluruz. Hak Teâlâ

bu

nimeti bugün

bize verdi,

yarn

da

bizi

böyle

sevindirir,

derler.

J

Nitekim

Kehf sûresinde zikredilen iki kardein hikâyesi

buna

benzer

ki,

kardein

biri

mal sahibiydi, zengindi. Dier

kardeine

öyle dedi:

—

Eer

ben Rabbime eriecek olursam,

âhiretimi

dün-

yamdan daha hayrl

bulurum. (Kehf

Sûresi:

36).

Öteki karde

de öyle dedi:

—

Eer

Rabbine

döndürülecek

olsan,

Rabbinin

katnda

benim

için iyi bir

hal (Cennet)

vardr (Fussilet Sûresi:

50).

[Bu

dalâletin ilâc

udur

ki,

o

gibi

kii

unu

düünmelidir:

Bir kiinin

sevgili

bir olu ile zelil bir kölesi olsa, olunu

her zaman

okulda ve öretmenin

tokatlar

altnda ister. Kö-



HÜCCETÜ'L-SLAMMAM-I GAZAL

—

244

leyi

ise salverir. Öyle ki, o, ne

dilerse

onu

yapar,

ne

yerde

olursa

olsun gezip

hiç

bir i

ilemez.

Çünkü

o adam, köle-

nin

bedbaht

olmasndan

üzülmez

ki

Eer

köle

bu

serbest-

lii

düünür:

—

Efendim

beni

sevdiinden ötürü

serbest

brakyor

Beni, kendi olundan daha çok seviyorl

derse bu, kölenin

ahmaklna

iaret olur.

j

Hak

Teâlâ'nn

yolu

budur ki, kendi sevdiklerini

dünya-

dan

saknr,

dünyay

dümanlarna balar.

Dünyann

ra-

hatlnn

benzeri

u

kiinin

rahat gibidir ki, tembellik

edip

ekin

ekmeyen

kiiye

benzer.

Ekin

ekmeyen

de,

üphesiz,

ekin biçemez.

r

,

L

Beinci

Örnek: Onlar

da

u

kimselerdir ki:

—

Allahü

Teâlâ

Kerîm'dir, Rahîmdir,

Cenneti hiç bir

ku-

lundan esirgemez

derler.

j

Bu cahillerin

cahili,

bu

bilgisizlerin

bilgisizi

kiiler

unu

|

bilmezlerki, bundan ziyâde

kerem

nasl

ve

nice

olur

Uj

cennetin sebeplerini

Hak

Teâlâ onlara dünyada

verdi,

top-

raa bir tane tohum ekseler, yedi yüzünü

devirirler.

Birkaç

zaman

ibâdet

etseler,

ebedî

olarak padiahla

(mutlulu-

a)

eriirler.

Eer

kerem

ve

rahmin

mânâs

bu

ise,

yani

to-

humu

ekmeden

biçmekse, sen

ekmeden

ekini,

çalma-

dan ticareti ve

rzk

istemeyi niçin yapmak

istemedin?

Sabret

ile Hüdâ

kerîmdir.

Her

eyi

yapmaa

kudreti

vardr.

Tohumsuz, ekmeden,

devirmeden

bitki yetitiren

Ordur. Nasl O'na imân getirmezsin

ki, Allahu

Teâlâ

öyle

buyurur:

Yer

yüzünde hiç

bir

canl yoktur

ki,

rzkn

Allahu

Teâlâ vermi olsun. (Hud

Sûresi:

6).



245

ÖLÜM ve

KIYAMET

HakTeâlâ'nn

Kerîm ve Rahîm

olduuna

âhirette inanç

getirirsin Cenab-

Allah, bununla

birlikte

öyle buyurur:

nsana,

sâ'yinden

(kendi

emeinden

ve

çalma-

sndan) baka hiç bir

kazanç

yoktur.

(Necm

Sûresi:

39).

Nitekim Resûlüllah

Efendimiz

öyle

buyurmutur:

Ahmak

o

kiidir

ki,

hem

nefsinin

havasna

uyar

ve hem

de

Allah'tan ihsan bekler.

Bu,

bir

kadna

sahip

olmadan

ve

çiftlemeden

(tohum

ekmeden)

evlât

istemeye benzer.

Bunun gibi

kimseler:

—

Evlâdm

olsal

diye umuda düse

bu

aptallktr.

Bununla

beraber, Allahü Teâlâ

Kerîmdir.

Tohumsuz

ev-

lât

yaratmaa

kadirdir. Ama

u

kimse

ki, tohumunu

ektik-

ten sonra çocuu

için ümitte bulunsa:

—

Allahu

Teâlâ

türlü âfetlerden saklasn

Bir

çocuun

olsun

diye

duâ etse, o

kii akll

bir kiidir. Bir kimse

eer

bu kii gibi imân

getirmemi yahut imân

getirmi

de

salîh

ameller ilememi olsa ve âhirette

kurtulu ümid etse, o

ki-

i

aptaln

biridir. Bu

iki

eyi

ileyen

kii,

HakTeâlâ'nn

faz-

lndan ölüm ânnda imânn

âfet

yldrmlarndan

saklama-

sn

dilese,

o

akll

bir

kiidir.

Öteki

ise

marur

kiidir.

u

insanlar

ki:

—

Allah

bizi

bu

dünyada

iyi

tuttu,

öteki dünyada

da

iyi

tutar

O, kerîm

ve

rahîmdir,

dese

Hak Teâlâ

ile

içlerine

gu-

rur dümü kimselerden

olurlar.

Ama

u

kimseler

ki:

—

Dünya

bir kâse

gibidir. Gözle

görülebilir. Ama

âhiret

üphelidir

derler,

bunlar

da

dünya

gururtd^ymulardr.



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

=====

246

Hak Teâlâ

bu

ikisinin

hakknda

öyle

buyurmutur:

Ey

insanlar

Benim

vâad

ettiim

ey

haktr.

Sakn

dünya

hayat

sizi

aldatmasn

ve

sakn

eytan

size

Al-

lah

balar

diye

güven

vermesin

Bir

kii

iyilik

ya-

parsa,

kendisi

de iyilik

görür. Bir

kimse

kötülük

yapar-

sa, kötülük

görür.

(Lokman

Sûresi:

33).

HakTeâlâ'nn

bu vaadi

haktr,

dorudur.

Buna kulak

tu-

tun. Ne

dünya ile

marur

ol,

ne

de Hak

Teâlâ

ile

öün.

GURUR

ve

GURURUN

LÂCI

Gurur

içinde

olan

kiiler

aklanmlardr.

Bunlar

öyle

ki-

ilerdir

ki,

özlerine

ve

özlerinin

amellerine

iyi

zanlarda

bu-

lunurlar.

Sanrlar

ki,

yaptklar

her i

güzeldir,

iyidir.

Kendi-

lerine

bir

âfetin

erimesinden

gâfillerdirv

Kalp

olan

bir

eyi

halisinden

ayrmay

bilmezler.

undan

ötürü

ki,

sarrafl

örenememilerdir...

Ve

renge,

sûrete

gurur

duymaktadr-

lar.

Ama ilim

ve

amelle

uraan

kimselerin

de

yüzde

dok-

san

dokuzu

gururludurlar.

Bundan

ötürüdür

ki,

Resul

(S.A.V.)

öyle

buyurdu:

—

Kyâmet

gününde

Hazret-i

Âdem'e

Zü

niyetinden

nasibi

cehennem

olanlar

dar

çkar

denir

Âdem

de:

Ne

kadarndan

ne

kadarn

çkaraym?

diye

sorar.

O'na:

Binde

birini

kcft

Kalan

dokuz

yüz

doksan

do-

kuzunu

çkar.

te onlar

cehennem

ehlidir

derler.

^

Cehennem

ehli, ebedî

olarak

orada

kalacak

olanlar

de-

ildir.

Aksine

cehenneme

girmesi,

cehennemden

geçmesi

gerekli

olan

kiilerde

cehennem

ehlidir.

Cehennem

ehlinin

bir

taifesi

Gurur

ehlidir.

Bir

ksm

kendi

noksanlarn

bilse-



247

=

ÖLÜM

ve KIYAMET

ler

de,

kendilerini kemâle erdirmek

için

gayretleri

az ve

âciz

kimselerdir ki,

kendi dilek ve

ehvetlerini

tutsa

ol-

mulardr.[Marur

olanlarn

says

pek

çoktur. Onlarn

s-

nflar

hesaba

kitaba

gelmez.

Lâkin

onlar

da

dört

tabaka-

dr.

Ve

unlardr:

1

—

Âlimler (Bilginler),

2

—

Âbidler

(bâdet ediciler__,

3

—

Sofîler,

4

—

Mal

sahipleri (varlkllar).

J

Birinci

Tabaka:

Bunlar

âlim

geçinenlerdir.

Bu

kiiler

bütün

ömürlerini

ilme

harcamlardr. Tâ ki, bütün

d

ilim-

leri

yutmulardr.

Ama mânâda kusur

göstermilerdir. Elle-

rini,

dillerini ve gözlerini

günahtan saknmamlardr. Ken-

dileri

sanr ki, onlar öyle bir dereceye

erimilerdir ki, bilgi-

lerden dolay kendilerine ilâhî azâb

yokturÂmellerinden

muaheze

edilmezler.

Aksine

kendilerinin

efaatiyle

bütün

halk

kurtulur.

Onlar

u

hasta kimselere

benzerler

ki,

o

kii

üstündeki

illetin

ne

olduunu

bilir. Bütün

gece o

hastal

söyler, durur. Hattâ

bu

yolda bir

de

güzel kitap yazar. lâ-

cn

ve

illetin artn çok güzel bilir. Fakat hiç bir

zaman

o

ilâc

içmez ve onun

aclna

sabr

göstermez.

O

ilâcn

va-

sflarn

tekrar eylemesi ona

ne fayda

verebilir?

Hak Teâlâ

öyle buyurur:

Günahtan

temizlenenler kurtuldu. (Alâ

Sûresi:

14)

Ve

yine

öyle buyurdu:

Nefsini

kendi

hevâsndan

(ehevî

arzularndan)

ya-

saklayanlar

kurtuldu

(Naziât

Sûresi:

9)

Ve

yine

Hak Teâlâ

öyle buyurur:

Temizlenen kurtulu

bulur.

(ems

Sûresi:

9)



HÜCCETtTL-ÎSLAM

MAM-I GAZAL

248

Fakat,

Temizliin

ilâcn

bilen

kurtulur

demedi.

Ayrca:

Cennete

u

kii

girer

ki, kendi

hevâsna

o

kii

muhalefet

eder

diye

buyurdu

ve:

—

Kendi

hevâsna

muhalefet

etmenin

ilmini

bilenler

di-

ye

buyurmad.

Eer

bu kii,

bu gurura, ilmin

fazileti

hakknda

bildirilen

haberlerden

ötürü

dütü

ise niçin

kötü

din

bilginleri

hakkn-

da

gelen

haberleri

düünmüyor?

Kur'ân-

Kerîm'de

kötü

din

bilgini

u

eee

benzetilmitir

ki,

ahasnda

sadece

ki-

tap

tar. Yani o

tad

kitaplarn

bilgisinden

yararlanmaz,

o

bilgileri

kendi

nefsine

tatbik etmez,

sadece

onun

yükünü

tar.

Nitekim

Hak

Teâlâ öyle

buyurmutur:

Kendilerine

Tevrat

örettikleri

halde

onun

gereini

yapmayanlarn

hali,

srtna

kitap

yüklenmi

eein

ha-

li

gibidir.

Yine

bir

yerde

bu gibi

âlimler

köpee

benzetilmitir

ki,

Hak Teâlâ

öyle

buyurmutur:

Onun

meseli,

köpek

gibidir

Resûl

(SAV.)

öyle

buyurmutur:

—

Kötü

din

bilginini

cehenneme

öyle

atarlar

ki, onun

ar-

kas

ve

boynu

ufalanr.

Ate

onu,

eein

deirmeni

dön-

dürdüü

gibi

döndürür.

Bütün

cehennem

halk

onun

üstü-

ne toplanr

ve:

—

Sen

kimsin?

Bu

azap ne azaptr?

derler.

O

kii

de

u

cevab

verir:

—

Ben

o

kimseyim

ki,

halka

emrederdim.

Ama

kendim

söylediimi

ilemez,

yerine

getirmezdim.





HÛCCETLFL-SLAMÎMAM-I GAZAL

.

250

Ve

yine

Peygamber Efendimiz öyle buyurdu:

—

Allahu

Teâlâ sizin

suretinize,

eklinize,

görüünüze

deil,

lâkin

gönlünüze

bakar.

Böylece

anlalr

ki,

bu

gibi kiilerin

benzeri öyledir:

Bir

çiftçi düünün. Tarlasna

ekin

ekmitir.

O

ekinde dikenler

yetise,

onun

için

imdi

en

önemli

olan

ey, o

dikenleri,

faydasz otlar

kökü

ile

çkarmaktr.

Tâ ki,

ekin kuvvetli ol-

sun.

Eer otlar kesip

balarn

yerin

altnda braksa, her

ne

kadar dipten kesse de o

dikenler yeniden ürer. Bunun

gibi kötü

amellerin kökü de

kötü

ahlâktr. Asl

i, o

kötü

ah-

lâk

kökten söküp atmaktr.

Bu,

içerisi

kötü koku

ve neca-

setle

dolu, amad

kireçle svanm

helaya benzer.

Yahut

dau

karanlk ev gibidir ki,

damndak yanar

da

içine kü-

çük bir

k

ve

aydnlk girmez.

sâ

aleyhisselâm

kötü

âlim

için bir

benzetme

yaparak

öyle

demitir:

—

Kötü

bilgin

elek

gibidir. Elekten un

geçer gider,

ma

kepei onun

elinde kalr.

Bu,

u

demektir ki: Hikmetli

sözleri

söylersiniz ama kö-

tü

sfatlar

sizde kalr.

Bir

ksm

insanlar

da

bilirler

ki,

bu

ahlâk

kötüdür,

bunlar-

dan

kaçnp gönlü

her

birinden temiz tutmak gerektir.

Tâ

öyle sanrlar

ki, kendilerinin

gönlü

onlardan

daha

temiz-

dir.

Ve

yine sanrlar ki,

kendileri

bu mânâlara müptela de-

ildir.

Kendileri bunlarn yaplmasn

herkesten iyi bilirler,

ama

onlarda

kibir zâhir olunca kendi kendilerine öyle

der-

ler:

—

Bu

senin gösterdiin

kibir deildir. Belki

bu

dinin yü-

celiini

bilmektir. Ve

eer sen, aziz olmazsan

slâm

da

aziz

olmaz.

Eer

güzel

bir

ey

giyse,

güzel

ata

binse, güzel

I



251

ÖLÜM

ve

KIYAMET

araç

edinse,

güzellese,

süslense

nefs eytanlar

yine

ona:

—

Bu

nefsin

hevas,

(kendini

beenmesi)

deildir. Belr

ki,

din

dümanlarna

körlüktür.

Çünkü

bid'at

sahipleri

din

âlimlerini,

güzel,

süslü bir

çehreyle

görürse

onunla körle-

ir der.

Fakat

bata

Resûlullah Efendimiz'in,

Ebû

Bekir'in,

Osman

ve Ali'nin

(Allah

hepsinden

raz

olsun) siyretleri ve

eski

elbiseler

giydikleri

unutulmamaldr.

Bid'at

sahibi

kii-

ler,

Resûlullah

Efendimizle

ashabnn

kullandklar

bu ey-

lerle

slâml

hor

tutmak

m

istediklerini

sanmaktadrlar

Ve

imdiki

halde

slâmlar

süslenmekle

mi

aziz

olacaklar-

dr?..

Bu gibi

kiilerin

gönüllerinde

Hased

atei

yansa:

—

Bu

dinin

salamldr,

haset

deildir derler.

Eer

gönüllerinde

riyâ

belirirse:

—

Bu

da

halkn maslahat

içindir

Tâ ki

halk

bizi

ve iba-

detimizi

bilip

bize uysunlar

derler.

Eer

bir

sultann,

büyük

bir

kiinin

huzuruna

bir

ey

umarak

girseler:

—

Bu

halimiz,

zalime

bir

tevâzû

göstermek deildir.

Belki,

Müslümanlara

efaat

gösterilmesi

içindir,

derler.

Eer

onlara

haram

mal verseler,

alr ve öyle

derler:

—

Bu

hal

haram

deildir.

Çünkü

bu öyle bir maldr

ki,

sahibi

yoktur.

Bunu iyi ilere

sarf

etmek gerektir.

Çünkü

müslümanlarn

ilerinin

iyi

görülmesinin

bununla ilgisi

var-

dr

Lâkin,

eer

insaf eyleyip

hesap etse bilir ve

anlar ki,

di-

nin,

halkn

yüzünü

dünyadan

çevirmekten

daha

önde

bir

ii

yoktur.

Zira

slâm'n

gayesi,

insanlarn

geçici

dünya

oyuncaklar

ile

oyalanmas

deil,

ebedî

saadet yolcusu ol-



HÜCCETtTL-SLAM

MAM-I GAZAL

—

252

madr.

Halbuki

onun yüzünden

dünyaya dükün

olanlar,

dünyadan yüz

çevirenlerden

daha çok

olur. Böylece

s-

lâm'n maslahat

ve

erefi,

ona

benzer

kimselerin

dünyada

olmamasdr.

Bu

gibi

düünceler, bâtl

gururlar

sonsuzdur.

Bunlarn ilâcn

ve

hakikatini,

bu

kitabn

geçen fasllarnda

anlatm

bulunuyoruz.

Yeniden

anlatlmas

sözü uzatmak

olur.

Bir

ksm kiiler

de

ilmin,

bilginin

kendisine

yönelmiler-

dir.

limden

en

önemli olanlar: Tefsir,

haber (hadîs),

mua-

mele

(al

-

veri),

kalb,

ahlâk

ilmî,

riyâzet

yollar,

bu

kitap-

ta

zikrolunan

bilgiler

ve

Âhiret yolcusunun

ileri,

din yolu-

nu

muamelelerinde

onun âfetleri (zararlar) bildiren,

kendi-

ni

murakaba etmek

yolunu gösteren ilimler ki,

bunlarn

hepsi Farz-

Âyn'dr. Bunlarn

hiç

birini

elde edip kazana-

mamlardr.

Belki

bunlarn

zarurî

limler Topluluundan

ol-

duunu da bilmezler.

Bütün zamanlarn:

Cedel ilmine,

Münazara

ilmine,

Kelâm

ilmine,

yahut halkn

dümanln

douracak

fetvalara harcarlar.

Öyle ilimlere

zamanlarn

1 Dünyadan âhirete

dâvetçi deildir.

2

—

Hrstan

kanaate gönül edirmez.

3

—

Kalbi,

riyâdan

ihlâsa

çekmez.

4

—

Gafletten, kendine güvençten

korku

ve

takvâya

dâ-

vet

eylemezler.

Ve

bunlarn birer ilim olduunu

sanrlar.

Bir kii

bunlar-

dan

baka

bir

ilme,

bir baka türlü bilgiye

yüziutsa, onun-

la ilgilense,

o

kimsenin ilimden

uzaklam olduunu

sa-

nrlar.

Bu

gibi

zanlarn

açklanmas

uzundur.

hya

kitab-

mzda

bu

zanlar,

Gurur

bahsinde,

uzun uzun

anlatlmtr.

Bu kitap

onu daha fazla anlatmaya

güç

yetiremez.

nsan-



1

253

======

ÖLÜM

ve KIYAMET

lardan

bir

ksm

da

vaaz ve

öüt

ilmi

ile uramlardr.

Bu

gibi

kimselerin

sözler bütün

kafiye (seci),

iir

ve

nükte ya-

hut

birtakm

i'cazlarla

stlahlar, bilinmeyen

ibarelerdir ki,

onlar

maksatlar,

bulunduklar mecliste

hak bunlara

ap

kalsnlar:

Ya

ah edip

alasnlar,

yahut Yaa

diye

nâ'ralar

atsnlar ve

onu göklere

çkarsn,

ösünler.

Onlar

bilmezler

ki,âsl

vaaz:

—

Gönülde

olan

musibet ateini

alevlendirmek,

âhiret

tehlikesinden

ve

bu

musibetten

ötürü

inlemekle

megul

ol-

maktr.

Tezkîr,

vaaz

ve

öüt,

nasihat

denilen

ey,

musibe-

te

alamaktr.]

Ama, âhiret matemiyle

olmayan

alama,

szlama

gönüfe te'sirli

olmaz. Gelip

geçen bir

söz

olur. Bu

gibi

kiilerde

marur

çoktur.

Bunlarn

da açklanmas

çok

uzundur.

Yine

birksm

kiiler

vardr

ki, Fkh bilgilerinin

zâ-

hiriyle

megul

olarak

zamanlarn

kaybetmilerdir.

Bunu

bilmemilerdir

ki:

Fkhn

zâhirinden

maksat,

hükümetin,

memleket

idaresi için

konulmu

kanunlara

riayeti

sala-

maktan baka bir

ey

deildir.

Âhiret

için

gerekli

olan

bun-

dan baka

bir

ilimdir.

Zâhir Fkh ile

i gören kii

öyle sanr

ki,

her

ey zâhir

ilim

gereince

olur ve

âhirette

faydasn

gösterir. Bunun

örnei

öyledir: Bir

kimse zekat

maln y-

ln

sonunda

karsna balasa

ve kars

da o mal yine

ona

balasa,

zâhir fetvaya

göre

o

kiiden

zekât düer.

Yani

sultann

memuru ondan

zekat

isteyemez.

Vergi me-

murunun

gözleri

zâhirî mülke

bakar.

Mülkteki zekât

ise

yl

tamslanmadan

önce mal

karsna vermekte

ortadan

kal-

kar.

Kimi

olur

ki,

buna

fetvâ

alrlar.

Bunu

yapan

bilmez

ki,

bir

kimse

bu

ii zekât

vermemek

için

yapyorsa

Hak

Te-

âlâ'nn

hmna

urar.

Tpk

zekât

vermeyen

kimse

gibi

olur. Çünkü

bahillik

(cimrilik)

tehlikelidir.

nsan

öldürür,

he-

lâk

eder.

Oysa zekât

bahilliin çirkefinden

temizlenmektir.



HÜCCETÜ'L-ÎSLAMÎMAM-I

GAZAL

254

Pisliin

taharetidir.

Tehlikeli olan bahillie

ba

emek,

ze-

bun

olmaktr. Ona inkiyat

etmektir.

Karsna

mal

bala-

mak hiylesi bahillie

ba emenin

bir

amelidir.

Böyle

bir

hiyle

ile

bahillie

ba

eersen sen

de

gerei gibi

heiâka

urarsn.

Sen,

bu

hiylenle

nasl kurtulu bulursun?..

Artk

böyle

bir erkek,

bunun gibi karsna nikâh

akçesini

verme-

mek için azapta

bulunsa,

hakem

meclisi

ile

ilgili

zâhirî

fet-

va

veya bir

ibra

da alsa, berât etme, yani temize

çkma

sa-

hihtir. Çünkü

dünya

yargc

(kads) söyleneni dinler,

dilden

anlar.

Gönül

yolunu

bilmez.

Fakat

öteki

dünyada,

âhiret

ci-

hannda bundan sorumlu olur.

Çünkü kadnn mihrinin

ib-

ras zorla

olmutur.

Hatta bunun gibi,

eer

halkn

ortasn-

da

bir kiiden

bir ey istese, o da

utandndan verse zâ-

hir

fetvâda bu

isteyi ve al mubahtr.

Gerçekte bu zorla

olmutur. Gönlü,

utandrma

kamçsiyle

gücendirip mal

al-

makla, açkça

bir

sopa

ile

bir

kiiyi

döüp, zulümle alma-

nn

hiç

fark

yoktur.

Bu

ve

bu

hal gibi

çok

olaylar

olur.

Bir

kimse zâhir fkhtan baka

ey bilmezse,

daima bunun

gi-

bi zanlarda bulunur. Din srlarnn

bu

inceliklerini

anlaya-

bunlarn

arasnda

da

marurlar

çoktur.;

çlerinden bir

ksm

nafile

ibâdetlerden

ötürü farzlardan

geri

kalmulardjrJOn-

lar taharet

vesvesesinden ötürü

çok

temizlensinler

diye

namaz vaktini

geçiren

bir kimseye

benzerler.

Anasna,

ba-

basna,

yoldana deli

saçmas

gibi

sözler

söylerler.

Ab-

dest suyunun temizlik ve

pisliinde

uzak

üpheler,

kuku-

lar

ortaya

atarlar. Ama

kendisine

yiyecek

sunsalar, lokma

verseler

her eyin helâl

olduunu

sanr.

Kimi olur

ki, kesin

haram

olan

eyden

saknmaz. Çplak

ayakla yere

basmaz

ama,

haram

olan

eyi

yer.

Ashab- Kirâm'n sîyretini unu-

tur.



255

===========^^

ÖLÜM ve KIYAMET

Hz.

Ömer

(Allah

ondan

raz

olsun),

öyle

buyurmutur:

T*

Tek

bir harama

dümeyeyim

diye

yetmi yolda ha-

ramdan

el çektim.

Bununla

birlikte

Hz.

Ömer, bir

Hristiyan

kadnn testi-

sinden

abdest

ald.

Bu

bölümdeki

kiiler,

yiyecee duyulan

ihtiyat,

taharet

-

temizlik

ihtiyatna

deimilerdir.

htimal ki, bir kimse

ça-

marclarn

ykad

bir

bezi

giyse onlarn

nazarnda bü-

yük

günah

ilemi

olur.

Resûl

(S.A.V.)

kâfirlerin

hediye

ola-

rak

yollad

hrkalar

giyerlerdi.

Ashab-

kirâm, kâfirlerin

ganimetinden

ele

geçirdikleri

elbiseyi

giymilerdi.

Suya ko-

yup ykadklarn

hiç

kimse

rivayet

etmemiti. Aksine,

kâfir-

lerin

silâhlarn

bellerine

balar

ve

o

silâhla

namaz

klarlar-

d. Silâhn

demirine

nasl

su

vermi,

onun için harcanan

yaptrtc neden

Vyaplm

üstündeki deri

ne derisi

diye

düünmez:

—

Bunlar

namaz

artlarna

göre ilenmi

deildir

bile

demezlerdi.

O halde bir

kimse,

midesinde, dilinde ve

ba-

ka

uzuvlarnda

ihtiyat

göstermeyip

baka

eylerde

takn-

lk,

mübalaa

gösterirse

o

kii

eytana uak

ve halka

mas-

kara

olur.

Belki

bütün

bu

artlar

yerine

getirse

de:

1—

Suyu fazla

fazla

israfla

getirse

de:

2—

Namazn

ilk

vaktini

geçirse

de:

O kii yine

de marur

olmu (aldanm)

olur.

Bu

ihtiya-

tn

artlar,

taharet kitabnda

uzun uzun anlatld.

Bir

ksm

kiiler

de vardr

ki,

namaz

niyetinde

vesveseli

olurlar. Ni-

yette

seslerini

yükseltirler,

ellerini

siiker, sallarlar.

Kimi

za-

man

da

bu vesvese

yüzünden

niyetlerini

bozup yeniden

niyet

edinceye

kadar

imamla

klnan

birinci

rekât kaybol-



HÜCCETtTL-ÎSLAMÎMAM-I GAZAL

256

mu olur. Bu gibi kimseler bilmezler ki, namazn

niyeti,

borç ödemenin

ve zekât

vermenin

niyeti gibidir.

Hiç kimse,

borcunu

ödedikten sonra ödeme niyetinde

vesvese

ede-

rek

borcunu bir daha ödemedii gibi verdii

zekât

niyetinin

shhatinden

üphe

ederek tekrar zekât vermez.

Bir

takm

kiilerin

vesvesesi Fatiha sûresinin okunuunda olur. Harf-

leri dilinin

ucundan tam

tamna okumaya kalkmakla me-

gul ederler.

Oysa

senin gönlün

o

kelimeleri

doru-dürüst

söylemekle deil, onun

mânâsyte

megul

olmaldr.

Ve:

f—

Elhamdülillâhi

(övgü Allah'a mahsustur)derken

dü-

ündüün,

Allah ükür

olmaldr.

—

yyake

Na'büdü (yalnz

sana kulluk

ederiz)

derken

bütün

düüncen

Allahu

teâlâ'nn birlii

olmaldr.

—

yyake Nestain

(yalnz

senden yardm

dileriz) derken

bütün

fikrin,

acizliini

düünmektir.

—

hdines

-

sratel

-

Müstakîm'i (bizi

doru yola

yönelt)

okurken

de

yalvarma, yakarma bata

gelmelidir.

/

Halbuki

o

kii:

—

yyake, derken

gönlü,

onu tam

çkaca

yerden

çka-

rarak okudum

mu okumadm

m

diye

düünür.

Bunlarn

mânasn

hatrna bile

getirmez.

Dorusu,

böyle düünül-

memelidir.

Nitekim, bir kimse bir padiahtan bir dilek dile-

se

ve:

—

Ey emir

diye

bir

M

harfini

doru

söylemek için

bu sö-

zü tekrar

tekrar

söylese,

üphe yok

ki, Emir

kzar ve

o

kii

de

dayalcmeebe

müstahak olur.

Yine bir ksm

halk

vardr ki^zühdün

yolunu

tutarlar.

Zâ-

hitlere

mahsus elbiseler

giyerler.

Âz yemek

yerler.

Her

ne



257

ÖLÜM ve

KIYAMET

kadar malda

zâhit olurlarsa

da

makam

ve

mevkide

zâhit

olmazlar.

Kendi

hallerini halkn

gözünde

süslü

gösterirler.

Onlar

u kadarn bilmezler

ki,

makam

maldan

daha beter

ziyanadr.

Makam

terk

etmek

daha

zordur,

ancak

makam

ve

mevki

umudu

iledir

ki, bütün

ac

ve

skntlar

çekilir.

Zâhit

denilen

kii

mevki

hrsn brakmaldr.

Kimi za-

man

ona

bir ey verilse

almamal

ve:

—

Belki

bana

zâhit

kii

dmez^ler

diye

düünmemelidir.

Ama

bunlara:

—

Sen

bu

verdimizi

görünüte al Ama gizlice

bir

müs-

tahaka

ver , deseler

bu

söz ona ölümden beter

gelir.

Çünkü

ona verilen

mal

helâl maldan

da

olsa

o,

halkn

kendisini

zâhit

sanmayacandan

korkar. Bununla bera-

ber, varlkl

kiilere, fakirden

çok sayg

gösterirler. Öyle ki,

zenginlere

hürmetleri

normal

snr

aar.

te

bunlarn hepsi

gurur

(sapklk

ve

aldanmlk) dr.

Bir

ksm halk da vardr ki,jamellerini

son

derece

ileri bir

mertebeye

iletirle^

Mesela günde

bir

rekât namaz klarlar.

Nice

bin

tebih dile getirirler. Ve

bütün

gece

uyank duru-

lar.

Bütün gün

oruç

tutarlar.

Lâkin,

gönüllerini

kötü

huy

ve

ahlâktan

artmaya

güç

sarfetmezler.

Onlarn

kalpleri,

riyâ,

hased

ve kibir

ile

doludur. Böyle kiiler kötü huylu olurlar.

Allah'n kullarna

hmla

söz

söylerler.

Sanki

herkesle

dümanlklar

ve

hesaplar

vardr.

Bu gibi kimseler,

u ka-

darn

bilmezler

ki, kötü

huy

bütün

ibadetleri

bâtl klar,

or-

tadan kaldrr. Bütün

ibadetlerin temeli ve sermayesi

kar-

lksz

güzel

ahlaktr. Bu

bahtsz

kii,

sanki kendi ibadetin-

den

dolay

halkn

minnetini

bekler.

Bütün

kiilere

hakâret

gözüyle bakar.

Kendisini görmesinler diye halktan

uzakla-

r.

unu

bile

bilmez

ki,

zâhitlerin ve ibadet edenlerin

ba



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL 258

olan

Muhammed

Mustafa

(S.A.V.)

bütün cihan

halkndan

güleç

yüzlü ve

güzel

ahlâklyd.

Elbisesi

çok

kirli,

kendisin-

den

herkesin uzaklat

her fakir

ve

yoksulu

kendine

ya-

kn

oturturdu.

Elini

eline

verirdi.

Kendi

ustasnn dükkân

üstünde

dükkân tutulan

ahmaktan daha

aptal kim

vardr

O

dertsiz

gönüller

ki

Mustafa'nn

(S.A.V.)

eriatna ve siy-

retine

uymazlar,

bunda

daha büyük

aptallk nasl

olur?

[üçüncü

Tabaka:

Bunlar

gururlu

sofhilerdirj

ki, ,hiç

bir

topluluk

arasnda

sofîler

içinde olduu

kadar

gurur (aldan-

ma)

yoktur.

Çünkü,

yol

ne

kadar

ince,

murad

ne

kadar

aziz

olursa

üphe ve

gurur

o

kadar

çok

olur.

]

r-

-

ii

Tasavvuf

üç

dereceye

kavumak

demektir:

\

Birinci

derece: Nefsi

kahrederek

üzerinde

asla

tasarruf

klmamaktr.

Kendisinde ne

ehvet, ne

kzgnlk

hali

kalr.

Ama

bu,

u

sfatlarn

kökünden

kesilmesi demek

deildir.

Aksine

bunlar

eriatn

emri

altnda olmaldr.

Bu,

fethedilen

bir kale

halknn

öldürülmeyip

itaat

altna

alnmasna

ben-

zer.Ônun

sinesinin

kalesi

de

bu

kale

gibi

eriat

sultannn

elinde fetolur.

p

;

kinci

derece: Bu dünya

ile öteki

dünyann

hatrdan

sili-

nip

gitmesidir. Bunun

mânâs/his

ve hayâl

âleminden

geç-

mi

olmaktr?

Çünkü,

bir

ey

his

ve

hayâl âlemine

gelirse

dört ayakl

canllar da onda

ortaktr.

His ve

hayâl

âleminde

olan

eylerde

bütün

ehvetin,

kzgnln,

kan

ve fercin na-

sibi

vardr.

Cennet

bile

hayâl

âleminden

uzak

deildir.

Bir

eyin

yönü varsa

hayâlin

de

ona yolu

vardr.

Anlattmz

âleme

erien kiinin

yannda

helva ve

kzartma

et,

yaban

otu

gibidir,

çünkü o kimse

unu

bilir ki,

hayhal ile

gelen ey

hasistir,

aptallarn,

aklszlarn,

eblehlerin

nasibidir.

Ve:

—Cehennem

ehlinin çou

ebleh

olan

kiilerdir, dedikle-

ri

budur.



259

ÖLÜM

ve KIYAMET

Üçüncü

derce:

Kendisini

HakTeâlâ'nn

zâtî

tecellisi,

ce-

lâl

ve

cemali

kaplamtr.

Bu

âlemle,

cisim,

mekân

ve

his

âlemleriyle

hiç

ilgisi

yoktur.

Belki,

hayâl,

his

ve

bunlarla

il-

gili

olan

bilginin

bu

âlemle

alâkas

gözün

ses

ve

kulan

kenklerle

olan

alâkas

gibidir

.ki,

bu'gitsi

zarurî

olarak,

o

âlemden

nasipsiz

kalr.

Yani

ne

hayâl iler,

ne

his

duygu-

lanr.

Sofî

bu daireye

eritii

vakit,

tasavvuf

makamnn

balangcna

erimi

olurj Bundan

öteye

de

nice

makam-

lar

vardr.

Hak

Teâlâ ile

onun öyle

halleri

olur

ki,

onlardan

söz

etmek,

yorum

yapmak,

tâbirde

bulunmak

zor olur.

Bir

ksm

kiiler

de

hulûl

(geçme,

girme)

dediler.

Din

bilgisi

her

ne

kadar

derin

olursa olsun,

o hal

bir

ki-

iye

vâki

olursa,

yine

de o halin

tamamn

anlatmaya

gücü

yetmez.

Her

ne

söylerse açk

küfür

görünür.

O,

aslnda

hakldr.

Lâkin

o hale

eren

kiide

bu

halden

bahsetmek

gü-

cü

yoktur,

j

Tasavvufun

örnei

budur.

Onun

dier

aldatc

ve

yanl

yanlarn

örenmei

bil.

Bunlardan

bir ksm,

hrkadan,

seccadeden

baka bir

ey görmemilerdir.

Söyledikleri

de

garip

garip

lâfzlardr.

Tasavvufu,

tarîkat

ehlinin

hatrna

gelen

bir

vesvese,

bir

hayâl

ve

balarn

sallamaktan

iba-

ret

sanmlardr.

Öyle

düünürler

ki,

onlarn

hali

de böyley-

di.

Zâhirde

bu görünen

gibiydi. Bunlarn

benzeri

acuza

bir

kadn

gibidir

ki,

bana

külah

giyer

ve

feracesinde

silâh

ta-

r.

Kahramanlar

safnda

bulunur.

Örendii

nice

cenk

ve

bahadrlk

iirleri

okur.

Sonra

padiahn

önüne

gelir,

adn

yiitler

defterine

yazdrmak

ister.

Sufttan

da

yüzüne

ve

gi-

yimine

barak

ondan

yalnz

bir

niâne

görmek

ister.

O

ka-

dn

soyunca

veya

bir

baka kii

ile

döütürünce

onun

bir

acuze

olduunu

görülür.

Padiah

a:

—

Bu

kii

fillerin

aya

altnda

ezilsin

diye

buyruk

verir.

Bu

suretle

hiç

bir

kimsenin,

padiahn

önüne

gelip o ka-





vesten

dönüp eriata boyun

emesidir.

Hiç

bir

sfatla ken-

di

özünde

tasarrufu kalmamaldr.

eyh Ebul

-

Kasm

Günganî (Allah

rahmet

eylesin)

öy-

le demitir:

—

Suda yürümek, hava boluunda uçmak, gaybtan

haber

vermek,

gibi eylerin

hiç

biri

keramet deildir. Kera-

met,

kiinin batan

baa

emirlere uymasdr. Yani onun,

benliinin

batan

baa

Rabbinin fermanna itaatkâr

olma-

sdr.

te

güvenilecek

ey

budur. 'Ama öteki

harikulade olan

haller

mümkündür

ki,

eytan

iidir. eytann

gayb

âlemin-

den haberi

vardr.

Kâhin

denilen kiiler

de gayb

âleminden

haber verirler.

Onlarda acaip haller görülür. Bu zaman

gü-

venilecek hal,

kendi

benliinin

gidip

onun

yerine eriatn

oturmasdr.

Eer

bunu

baardfrsa

sana ne denirse gam

çekme

ki,

sinende

olan

kzgnlk

köpeini

ayaklar

altna

alp

kahre urattn

Gerçekte büyük,

kocaman

bir

aslana

bindin]

Gaybdan

haber verejniyorsan

kayg

çekme Çünkü

kendi aybn ve

gururunu

bilin. Kendi nefs eytannn oyun

ve

hiylelerinden, âfetlerinden haberler aldn. Kendi aybn-

dan haberli

olursan

ite

o,

senin

gaybndr. Eer

su üstün-

de yürüyemedinse,

havada

uçmaa

güç

yetiremedinsen

yine

üzüleyim

deme

ki,

his

ve

hayâlin

ötesinde

makamla-

ra kavumusan ve

o

âlemde

seyreylersen (yürüp gider-

sen)

su

üstünde yürüyüp

havada

uçmu

olursun. Ve

hele

bulunduun mekândan çkamadnsa, sahray bir

gecede

geçemedinse,

sakn gam çekme

Çünkü dünya tehlikele-

rinden

kurtulua erdin,

bu

dünya ilerini ve onun

zorlukla-

rn

geride

bkatn, sahradan

daha tehlikeli ve zor olan

sahray

geçmi

bulundun, demiktir.

Uçup

yüksek bir

dan

tepesine

ayak

basamadm diye

üzülme. Eer üpheli bir

akçe

üstüne

ayak basmadnsa

tehlikeli

geçidi atlam

ol-



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

=====

262

dun

demektir

ki

Hak Teâlâ

Kur'ân'da

o

en

tehlikeli

geçit

için

öyle

buyurmutur:

Fakat

üstünden

geçidi

amaya

girimedi.

O

zor

geçidin

ne

demek

oldugnu

sen

bilir misin?

(Beled

Sû-

resi: 12-13).

Yani

bunun

anlam

udur:

—

nsan,

verdiimiz

nimetlere

ükretmedi.

Ve

mala

er-

menin

tehlikeli

geçidine

girmedi.

Bir

kavmin

gururlularnn

kimi

cinsleri

bunlar

gibidir

ki,

anlattk.

Tamam

anlatlrsa

söz

uzar,

gider.

[

Dördüncü

Tabaka:

Zenginler,

mal

olan

kiselerdir

ki,

bunlarda

da marurlar

(aldananlar)

çoktur.

Bunlarn

bir

ksm

mescit,

han,

köprü

yaptrrlar.

Bunlara

para

harcar-

lar. Kimi

zaman olur

ki,

mallarn

imârete

harcarlar.

Zaman

olur

ki,

o

mallarn

haramdan

elde

etmi

olurlar.

O

zaman

onlara

vacip

olan

vazife,

oth

mal

sehiplerine

geri

vermetirj

Ama

onlar

o

mal

yeni

yeni

yaplara

sarfederler.

Bu

zaman

da günahlar

ziyâde

olur.

Kendileri

iyi bir

i

iledikleri

zan-

nna

düerler.

Yine

bir

tam kiiler

vardr

ki,

her

ne kadar

helâlden

harç

ve

sarfeder^lese

de

maksatlar,

riyâdr.

Öyle

ki,

eer

bir

al-

tn

para

harcasalar,

kendi

adlarnn

mermer

veya

tula

üs-

tüne

kazlmasn

isterler.

Eer

ona:

—

Adn

yazma .

Veya:

—

Baka

birinin

adn

yaz

Çünkü

zaten

bu

hayrlar

ki-

min

yaptn

Allah

bilir,

deseler,

buna

hiç

raz

olmaz.

Bunun riyâ

olduunun

nian

udur

ki,

o kiinin

fakir

adamlar,

içi

ve

korucular

olur.

Onlar

bir ekmee

muhtaç



263

=

ÖLÜM ve

KIYAMET

bulunduu

halde

kendisi

maln

yap

yapmaya harceyler.

Oysa

o fakirlere

datmak en faziletli

i iken

onlara

bir

ey

koklatmaz.

Bu neden

oluyor

Çünkü onlarn alnlarna:

—

Bunu filân

olu

falân

yapt

Allah

ömrünü uzun

etsin

diye

yaz

yazmann

imkân

yotur.

Bir

ksm

insanlar

vardr ki,

sade

maln

helalini harcar-

lar. Daima

hayr

ilemeyi dilerler.

Ve bu ileri

ihlâsla, temiz

gönülle

yaparlar. Lâkin

mescidin

süsüne,

nakna

ve

ziy-

netine

varlklarn

harcarlar, bundan iki

kötü

i

meydana

gelir:

1—

Biri, namaz

klarken

halkn gönlü

o nak, tehzîp ve

süslerle megul

olur.

2

—

Öteki

de, o gibi kiiler

evlerinin

de

mescit

gibi

süs-

lenmesini

isterler.

Becerikli

olmay dilerler.

Dünya gözleri-

ne

süslü

görünür.

Mescide ziyneti,

süsü

sokan kimse

iyi bir

i

yaptn

sanr,

ama

Resûl

(S.A.V.)

bu

türlü

naklar

hak-

knda öyle

buyurmutur:

Mescidi

ne zaman

süsler, Mushaf'

nakla yaldzlarsa-

nz

o

zaman

helâk

olursunuz.

Oysa

mescidin

onarm

ancak gönül alçakl içinde

bu-

lunan

kiilerce

olur

ki,

bu

gibi

kiiler

dünyadan nefret

duy-

mulardr.

Bir

ey

gönül

alçakln

ortadan kaldrrsa,

bu

dünyay

halkn

gözüne ziynetli

gösterirse

mescidi viran ha-

le

getirir.

Bu

bahtsz kii

de mescidi

süslemekle

hakikatte

orans virân

eylemitir.

Bir ksm

insanlar

da evlerinin

önünde

fakirleri, yoksul-

lar

toplarlar.

Maksatlar:

—

Filân

kii

sadaka

datyor

denilmesidir.

Yahut

sadakasn az Ifrîaf

yapan bir

dil

ehline

yahut bir

meddaha veya

bilinen

bir kiiye

verir.

Ya

da hacca

giden



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I GAZAL

264

bir

cemaata, bir Hac kafilesine

harcar.

O

gibi

kimselerin

kendisinden söz etmelerini

ister:

Eer,

ona:

—

Bu

mal,

bir ana

-

baba

yetimine,

bir

öksüze harca-

san Hac yolunda sarfetmekten

daha iyi edersin

desen

ra-

z olmaz.

Çünkü onun tamah, topluluun kendisini

ömesinden-

dir.

Öyle sanr

ki,

kendisi

iyi

bir

i ilemektedir.

Halbuki

o

iin

kazanc,

zararndan

çok

azdr.

Yine

bir

ksm

insanlar,

öyle eli

sk

olurlar ki,

farz olan

zekâttan

fazlasn

elden

çkarmazlar. Mecbur olduklarndan

fazla

hiç bir ey ver-

mezler.

Sonra zekât

ve

öürü ancak

kendi hizmetlerinde

bulunan kimselere, öretmen

veya

örencilere

verirler.

Eer

kendi' dersinden

el

çekseler

o

zekât

ona vermezler.

Zekât olarak

verdiklerinin

örencini

yapt bir ile karlk

tutarlar.

Hem:

—

Ben

zekâtm verdim

diye bir

zanna düer,

hem

de:

—

Çocua yapt iin

karl verdim

der.

Kimi zaman olur ki,

zekât ulu kiilere

hizmet

edenlere

verilir. Ve

bunula onlarn efaati istenir. Tâ

ki,

o

ulu kiinin

yannda

o

da

hatrl olsun ister.

Bu

zekâtla

nasl

muradna

eriebilir ki,

kendisinin öülmesini

düünür?

Ve bunu

tamah gösterir? Hem

de kendisini nasl

zekât vermi

sayar?

Yine bir ksm

insanlar

öyle

cimridirler

ki, zekât için

kl

kadar

bir

ey vermezler. Mallarn

saklarlar.

Abidlik,

zâhit-

lik

gösteriinde bulunurlar.

Gündüzleri

oruç

tutar,

geceleri

gece

namazlar

klarlar.

Bu

gibi

kimselerin

benzeri

öyle

olur ki,

ba

arynca ba

ilâcn

ayaklarna

sürerler.

Bu

zavalllar bilmez

ki,

hastaln

sebebi

çok

yemek deil,



265

ÖLÜM

ve

KIYAMET

cimriliktir.

Bunun

da ilâc

aç

kalmak

deil,

çok ma

harca-

maktr.

Bu

ve

bunun

benzeri

olan

haller,

böyle

zenginlerin

gururudur.

Halkn

hiç

bir snf

bu

gururdan

(aldanmadan)

kurtulmu

deildir.

Meer

ki

bir kimse

bilgisini

artrm,

bu,

kitapta

açklanm

bilgilerle

kendini

teçhiz etmi

olsun.

Bu

bilgilerle

mücehhez

olan kimseler,

ibadetlerin,

nefsin ve

eytann

insan

aldatmasnn

zararlarn

bilirler.

Sonra

Hak'

Teâlâ'nn

dostluu

ona

galip

gelir.

Ve

dünya

sevgisi,

onun

gönlünden

uçup

gider.

Dünya

gözünün

önünde

ancak

zaruret

miktar

kalr.

Sonra

ölüm,

göz

önünde

hazr

görülür.

Artk

ölüm

hazrlklarndan

baka

ilerle

uramazlar.

Bu

da

Allah'n

kendilerine

kolaylatrd

kimseler

için

kolay

olur.

Allahu Teâlâ

sevdii

ve

honut

olduu

elerde

bize

kolaylk

verir.

(nallahu

Teâlâ).



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM I

GAZAL

266

HASET

ve

ÂFETLER

r

j

Öfke

kine

sebep

olur,

kin

de

hasedi

dourur.]

Haset, in-

san

öldürücü,

helâk

edicidir.

**

Resûl

aleyhisselâm

öyle

buyurdu:

Haset,

güzel

huyu

yer.

Tpk

atein odunu yedii

gibi.

Yine

öyle buyurdu:

Üç ey

vardr ki,

kimse

onlardan

uzak deildir:

1.

Kötü

zan,

2.

Uursuzluk

sayma,

3.

Haset.

Bunlarn

ne

olduunu,

ilâcn

size

öreteyim

mi?

Sana

bir

kötü

zan gelirse

onu

inceleyerek

üstünde

durma.

Uur-

suzluk

hissi

gelirse

ona

güvenme,

inanma. Gönlünüzde

haset

doarsa

dilinizi

ve elinizi

haset

yolunda

ilemekten

saknn.

Yine

Resûlullah

Efendimiz söyle

buyurdu:

Sizin

aranzda

bir

ey

belirmee

balad ki, benim üm-

metimin

çounu helâk etse

gerektir.

O

da haset

ve

dü-

manlktr.

Muhammed'in

can kendi

hükmünde olan

Allahü

Teâlâ'ya

yemin

ederim ki,

bana iman

etmezseniz

cennete

giremezsiniz.

Birbirinizi

de

sevmezseniz

imannz

olmaz.

Hem siz

birbirinizle

nasl dost

olursunuz, onu

size

haber

vereyim

mi?

Selâm

vermenizi

açktan gösterin.



267

======^^

ÖLÜM ve

KIYAMET

Musâ

peygamber bir kiiyi

Ar'n

gölgesinde oturur gör-

dü.

Musa

onun

yerini

arzulad

ve:

—

HakTeâlâ'nn

katnda

oturmak

aziz

bir kiiliktir, dedi.

Onu Allahü

Teâlâ'dan

sorarak:

—

Yâ

Rab, o kimdir?

Ad nedir?, dedi.

HakTeâlâ:

—

Onun

adn söylemem

Yalnz,

onun ilminden haber

vereyim

ki,

o

kii,

kimseye

haset kimamtr. Anasn ve

babasn

incitmemitir.

Kouculuk,

münafklk

yapmam,

söz

götürüp

getirmemitir

diye

buyurdu.

Zekeriyya

aleyhisselâm

da

öyle demitir:

—

Hak

Teâlâ öyle

buyurmutur: Haset eden

kimseler

benim

nimetimin

dümandrlar. Benim kullarm arasnda

paylatrdm

ksmeti beenmezler.


de

öyle

dedi:

—

Alt

tâife

vardr ki,

alt

günah ile

hesapsz

olarak

ce-

henneme

giderler. Beyler zulüm yaptklarndan,

Araplar

ta-

assuplarndan,

zenginler

gururlarndan,

tüccarlar

hiyanet-

ten,

köylüler

cehaletten, bilginler

hasetten

oraya gitmi

o-

lurlar.

Enes (Allah

ondan raz

olsun) öyle demitir:

—

Bir

gün

Resûlullah'n

önünde

oturmutum.

Resûlul-

lah:

—

Bu anda

cennet ehlinden

bir kii

buraya

gelmektedir

diye

buyurdu.

Bu

srada

ensardan

bir

kii

içeri

girdi.

Ayann

nalnn

elinde

tutmutu.

Saçndan, sakalndan

su

damlyordu. Ye-

ni

abdest

almt.



HÜCCETÜ'L-SLAM ÎMAM-I GAZAL

268

Bir gün

yine böyle olmutu.

Resûl-i

Ekrem

Efendimiz

yi-

ne

o

sözleri

söyledi. Yine

o

kii içeri

girdi.

Bu hal

üç

gün

böylece

sürdü. Abdullah bin Amr

bin

Âs

(Allah

ona

rahmet

eylesin)

onun

kim

olduunu

bilmek

diledi.

Yanna

gitti.

Ona:

—

Babamla

çekiip

tarttm. Ona küskünüm.

Misafir

olarak

bu

akam yanna gelebilir miyim?

dedi.

O kii

de:

—

Ho

ola,

buyurun

dedi.

Abdullah

ard

arda

üç

gece

ona dikkatle

bakt.

Ne

za-

man

uykudan

uyansa

her zaman Allahü

Teâlâ'y

andn

gördü.

Abdullah

da

ona:

—

Ben

babamla çekimedim.

Ona

küskün

de deilim.

Sadece

Resûlullah

senin

hakknda:

M

Ehl-i cennettir

dedi.

Ben

de

senin

cennet

ehli

olmana sebep

olan

dini

âmelle-

rini bilmek

istedim

dedi.

O

kii

de:

—

Amelim gördüklerindir

diye

cevap

verdi.

Abdullah evine

dönüyordu

ki,

onu yeniden

geriye

çar-

d:

—

Ben,

imdiye

kadar

kendisine

hayr

erimi

hi$ bir

ki-

iyi kskanmadm. Hiç bir

kimseye

haset

etmedim

dedi.

Abdullah:

—

te bu sebepledir ki,

sen,

cennet ehli

derecesine

er-

misin

dedi.

Bekir

bin

Abdullah

der

ki: Bir

padiahn

yannda

bir

adam vard. Her

gün

kalkar,

padiaha: Ey padiah

Güzel

huyla iyilikler

yap.

Kötü kiilere

kendi kötülükleri

kifayet



269

ÖLÜM

ve

KIYAMET

eder.

Öyle

kiiyi

ker}di kötülüü ile

ba baa brak derdi.

Padiah

da onu

azz

tutard. Bir

gün bir kimse

onu

kskan-

d. Ona

haset

etti.

Padiaha

gitti.

Bu

senin

aziz

tuttuun ki-

i

senin

hakknda

Padiahn

az

kokuyor diyor,

dedi.

Padiah

o kiiye: Bu

ite delilin,

ispatn nedir?

diye sordu.

O

kii

de: Onu

yanna

çarrsn. Elini burnuna

götürdüü-

nü Efendimiz

görür

dedi. Sonra

o

kiinin

yanna

gitti:

Bu

akam bizim evi

ereflendirir

misiniz?

Birlikte

yemek yiye-

lim

dedi.

O da

gitti.

Birlikte

yemek yediler. Fakat

yemein

içinde

çok

sarmsak

vard.

Padiah onu

yanna çard.

O

kii, Padiah

sarmsak

koku-sundan

rahatsz

olmasn diye

elini

azna

götürüyordu.

Padiah

da o iftiracnn

doru

söylediine

inand.

Padiah

kime

bir

kaftan

verse

iradesi-

ni kendi

yazs

ile

yazard.

Hemen

el

yazs

ile

kullarndan

birisine

bir ölüm

ferman

yollad.

Burada ise:

Sana

bu

ya-

zy

getiren kimsenin

ban

vur, derisine

saman

doldur.

Bana

gönder

buyruu

yazlmt.

Mühür

vurdu.

Ve

ferma-

n

o masum kiiye

verdi.

O kimse

de

huzurdan

ayrld.

O

kskanç

adam

onu

gördü:

Bu

nedir? diye

sordu.

O kimse

de:

Padiahn

ferman

ki,

bana bir kaftan

balamtr

dedi.

O kii

de: O kaftan

ne olur

bana bala

dedi.

O da

balad.

Ferman

verdi.

O

iftirac

kii,

fermann

kendisine

yazld

öteki kulun

yama

vard, iradeyi

uzatt.

O

kul

da:

Ferman

olunuyor

ki,

seni

hemen

öldüreyim.

Derine

de

sa-

an

dolduraym

dedi. Adam

ard: Allah

Allah

diye

mrl-

dand.

Bu

baka

bir kii

için

yazlmt.

Git, padiaha

bir

kez daha

dan.

Fakat

ferman alan

kul:

Hayr

Padiaha

danmaa

emir yoktur

diyerk

iftiracy

tepeledi.

Ertesi

gün

olunca

kendisine

iftira

edilen kii yine

padiahn

yüce

katna çkt. Her

gün

söyledii

sözü

söyledi,

dua etti. Padi-

ah

ard:

O

ferman

ne

yaptn?

diye

sordu.

O

da: Filân

kii

benden

lütfettiiniz

kaftan

istedi.

Ona

verdim

dedi.

Padiah:

O

kiinin

bana

anlatna

göre benim

için

Az



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

270

kokuyor

demisin.

Doru

mu?,

diye

sordu.

Bu

kii

de:

Deme

padiahm

diye

cevap

verdi.

Ya

o

gün

neden

elinle

azn

tutar,

kapatrdn?

O kii

bana

sarmsak

yedirmiti.

O

halde her

gün

bana

söylediin

sözü

söyle ki,

o

Her

kö-

tü kiiye

kendi

kötülüü

kifayet

eder. idi.

Demek

ki,

o

kii-

ye kendi

sözü

yetti.

Kskançlk

gösteren

ve

beni

suçsuz

bir

kimsenin

ölümüne

sebep

olacak

kadar

kötü

zanlara

salan

bir

kimsenin

ölmesi

yerinde

bir i oldu

bnî

irin

dedi

ki:

—

Ben

dünyadan

ötürü

hiç

kimseye

haset

etmedim.

Zi-

ra ben

eer

cennet

ehlinden

isem

bakasnda

haset

etti-

im

hangi

nimetin

ne

deeri

olur.

Yok,

Allah

korusun,

eer

ben cehennem

ehlinden

isem

dünyann

bütün

nimetleri

benim

olsa

bunun

ne

faydas

var ..

Hasan-

Basri'ye

sordular:

—

Hiç Mü'min

haset

eder mi?.

O

da u cevab

verdi:

—

Yakub'un

oullarn

unuttun

mu? Lâkin

gönlünde bir

huzursuzluk

olur

da

darya

izhar

edilmezse

ziyan

etmez.

Ebû

Derdâ

der ki:

—

Bir kiinin

hatrna

ölüm

korkusu

çok gelirse

onun

gönlüne

ne

adlk

gelir,

ne

de

haset ..

HASEDN

HAKKAT

Bir kimse bir

nimete

erise

sen

onu

kerih

görür,

been-

mez,

onun

zevalini,

yok

olmasn

istersin

;

Bu

ise

gelen

ha-

berlerin

delâleti

ile

haramdr.

Ç^ükü

o

kiideki

bu

nimet

bir

ikram,

bir

lâhî

batr.

Hak

Teâlâ

onu

ona

mukadder

kl-



ÖLÜM ve KIYAMET

mtr.

Onu beenmemek bir

habasettir. Öyle

bir

nimet

sa-

na müyesser

ve

nasip olmasa

gerektir.

O

nimetin

bakala-

rndan

zevalini

istemek

habasetten

baka bir nesne ile

olamaz.fAma

öyle

bir

nimetin

sende

de

olmasn

istersen

ve

o nimete mazhar

olandan

eksilmemesini

dilersen,

onu

kötü

görmezsen buna

Gpta derler'Ona Münafese (Gizli

haset)

de

denilir.

Bu

eer din yolunda olursa

gayet

mak-

buldür. Ve

belki

de

vacip olur.

Zira Hak Teâlâ öyle

buyu-

rur:

Gpta

edenler,

artk

iyi

eylere

gpta

etsinler.

(Mut-

taffifin

Sûresi:

26).

Yine

Hak Teâlâ öyle

buyurdu:

Mafirete

erimek için

birbiriniz ile

yarn.

(Ha-

dîd Sûresi:

21).

Resûlullah

Efendimiz

de öyle

buyurdu:

ki

eyden

bakasna haset

yoktur.

Biri,

Hak

Teâlâ'nn

bir

kimseye

ilim ve

mal

vermi olmas,

o

kiinin

de

ilmiyle

ve malyla

amel

etmesi.

kincisi

de,

Hak

Teâlâ

o

kiiye ilim

verir de mal vermez,

o kii

ise:

—

Allah

bana

da

mal vereydi,

ben

de onun

gibi amel

ederdim

der.

Bu

ikisi

de sevapta eittirler. Biri

maln

günah

için har-

casa, öteki

de:

—

Ben

de

öyle

yapardm

dese

bu günah ilemede yi-

ne

beraberlerdir.'*

Bu münâfeseye (rabet

etmeye)

de

haset denir. Lâkin

münâfesede

bakalarnda

olan

nimeti

kötü

görmek

yoktur.

Hiç

bir

yerde nîmeti

istememek yokturAncak

bir zâlime,

bir

fâska nîmet verilmi

ise onlarn

zulmünü

ve

fkn

art-



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

272

tracak

nimetleri istememek

günah

deildir. Yalnz

o zalim,

o fâsk,

o

nîmeti

zulüme

ve

fska

âlet

etmi

olmaldr.

Evet,

o zaman böyle bir

nîmetin

yok olmasn

istemek

günah sa-

ylmaz. Bu ise hakikatte

zulmün,

fkn,

kötülüün

ortadan

kalkmasn

istemektir.

Böyle

kimselerde nimetin

zevalini

deil,

aslnda

zulmün

ve

fkn zevalini

istemenin

nian

udur:

O fâsk kii

tev-

be

ederse

sende

o kiiyi

kerîh

görme

ve

o nimetin zevali-

ni isteme kalmaz.

Burada

bir

incelik

vardr. Bir

kimseye

bir

dünyevî

nimet

verilir.

Bir

baka

kii

de

ona

özenir:

—

Onun gibi

bende

de

o nimet olsayd

diye

kalbinde

dilek doar.

O

nimetin

o

kiiden

yok olmas ile

aradaki

farkn

kalk-

mas

da nimetin

bâki

kalmasndan

çok,

o kiinin

houna

gider.

Bakasnda

gördüü bir

nimetin

kendisinde

de

bu-

lunmasn

istemek

insann

yaradlnn

icabdr

ve

günah

ey,

bakasnn

elindeki

nimetin

yok

HASEDN LACI

r

1

Haset

gönlün

büyük

bir

hastaldr.

Onun

ilâc

da

ilm

ve amel

macunudur.

1

r-

~*

lmi

lâc udur: Bil ki,

haset

dünya

ve âhirette

kiinin

öz

benliinin

zarar,

ziyândr.Ve

haset ettii

kiinin

ise

dünya-

da ve âhirette faydasdr.

j

Dünyada

olan

zarar

öyledir:

Hased

eden

kii

her za-

man

gamdadr,

kaygdadrjAzap

içinde,

endiededir.

Çün-

kü

dümanlarndan

bir kiiye

bile

olsun,

nimet

ermedii

gün

yoktur. Çünkü

o,

dümannn

azap ve

belâda

olmas-



273

ÖLÜM ve KIYAMET

n

dilerdi.

Ama

dümann

yerine

kendisi

azap

ve

bela

çu-

kuru içine

düer.

Öyle

ki,

zaten

düman

da

onu

böyle

gör-

mek isterdi.

Çünkü

dünyada

hasedin

verdii

gamdan bü-

yük

dert

yoktur.

Böylece

bundan

büyük

ahmaklk

ne

olur

ki,

kendi

nefsi,

dümanndan

ötürü

krlr,

rencide olur.

Hasmna ise

kendisinin

hasedinden

hiç

ziyan gelmez.

Çünkü

onun

o

dümanna

verilen

nimetin

takdir-i Hakta bir

snr vardr

ki,

ne ziyâde,

ne

noksan,

ne

önce,

ne

de

son-

ra

olur.

Ona ezelî takdir

derler. Kimi

kimseler

de

mutlu

ta-

lih,

demilerdir.

Her

ne

sfatla olursa olsun

bütün insanlar

unda

fikir

birlii

etmilerdir

ki, Hakkn

takdirini

tayirin

(deitirmenin)

yolu

yoktur

. Enbiyadan birisi,

bu sebeple

bir

kadnn elinde

zavall bir

hale

gelmi,

çaresiz

kalmt.

O

kadn

saltanatla hüküm

sürmekteydi.

O Peygamber,

Hak Teâlâ'ya

çok ikâyetlerde

bulundu.

O zaman

o

Nebî-

ye

u

vahiy

indi:

—

Ey

Nebîm

O

kadnn

önünde

kaç

Tâ

ki,

onun

müd-

deti

dolsun. Ki

o müddet

ezelde

takdir olunmutur.

Hiç

bir

zaman

deitirilemez.

Yine

enbiyadan

birine

bir

belâ erimiti. Çok

duada

bu-

lundu.

Alad,

inledi,

szlad.

Ona

da

Yüce

Allah'tan

u

va-

hiy

geldi:

Yeri,

göü

yarattm

gün

senin ksmetine

bu

dütü, ne

dersin, senin

içni

ksmet ayrmay

yeniden mi

yapaym?

Eer bir kii,

kendisinin

hasedinden

ötürü, bir

bakas-

nn

nîmetinin

yok

olmasn

isterse yine

zarar kendisine

dö-

ner, gelir.

Çünkü

o da

bakalarnn hasedine

urar. Hem

de[kendisinin

nimeti

bâtl

olur.

Hatta

kâfirlerin

hasedi

ile

özünde olan iman

nimeti

bâtl olur.

7



HÜCCETÜ'L-SLAM ÎMAM-I

GAZAL

274

Nitekim Hak

Teâlâ

öyle buyurmutur:

Kitap ehlinden

kimileri

seni

doru yoldan

saptr-

mak

isterler.

Oysa

onlar

ancak

kedilerini

saptrrlar.

Ama

bunu

anlayamazlar.

(Âl-i

mrân Sûresi:

69)

Böylece

haset, hasette bulunanlarn

dünyada

azabdr.

Ama

âhiretteki

zarar daha ziyâdedir.

Çünkü

haset

edenin

kzgnl,

Allahü

Teâlâ'nn takdirine

kar gelmek

demek-

tir/

nkâr

ise Hak Teâlâ'nn

nimet

takdirine kar

çkmak

demektir ki, Yüce Allah onu

hikmetinin kemâli

ile var etmi-

tir. Ve

takdiri

bozmaya kimseye

yol

vermemitir.

Allah'n

birliine kar

bundan fazla nasl

hiyânet olabilir?

Bundan

sonra

bir müslümann

efkatinden

el çekilmi olur.

Bu yol-

da eytanla

ortak olunmu

olunur. Bundan

ziyâde daha

ince

uursuzluk

ve

kötülük olur.

Ama bir

kimsenin

haset

et-

tii kiiye

dünyada

ziyân

olmadnn

açklanmas

udur

ki,

haset

duyulan

kimse

haset

edenin

azaba

dümesinden

baka

ne

diler?

Hem

hasetten daha

büyük ne

azap olabi-

lir?

Çünkü hiç

bir

zalim

yoktur ki, mazluma

benzetmi

ol-

sun. Senin haset

ettiin kimse eer

senin öldüünü

iitse

yahut

kskançlk hastalndan

kurtulduunu

duysa rahat-

sz

olur.

Diler

ki,

hasette

bulunan kii haset

ettii, kskan-

d

eyin

derdini

çeksin

dursun. Kendisi

ise

daima

nimet

ve

sevinç

içinde

kalsn.

Ama

o

haset

ettiin

kimseye

dinde

faydal olduunun

eseri

udur

ki,

senin

hasedinden

ötürü

o

kii

mazlum mevkiindedir.

[Zaman

olur

ki,

dilinle

veya ha-

reketlerinle

ona bir

satamada

bulunursun.

Bu

sebepten

de

senin

hasenatn,

sevaplarn

onun

hasenat

defterine

yazar,

onun

günahlarn

da

senin

boynuna

asarlar.

Oysa

senin dilein

onun

nimetinin

yok olmas

iken

yok

olmaz,

onun

âhiret

nimeti

daha

da

artm

olur.

Sana

kalan

kazanç

ise

dünya

azabdr. Âhiret

azabna

da temel

atm

olursun.

Oysa sen kendini,

özünün

dostu

ve

eytann

düman sa-



275

ÖLÜM

ve KIYAMET

nrdn.

te bu

dem i

aksi oldu.

Yani

kendinin

düman,

eytann

ise

dostu olmu oldun.

eytan ki, senin düma-

nnd,

onu sevindirdin.

Çünkü iblis, hased

ettiin

kimsede

olan

ilim,

takvâ,

makam

ve

mal

nimetlerinin

sende

bulun-

madn

görünce,

onlara rza gösterip âhiret

sevabn

bu-

lacandan korkar

ve

seni

hasede tevik ederek:

—

Ondan

bu

âhiret

mükâfatn kaldraym

der.

Çünkü

bir

kimse

ilim ehlini,

din

ehlini

severse, onlarn

makam ve

hametine

raz olursa

yarn

onlarla

beraber

olur.

Nitekim Allah'n

Resulü öyle demitir:

Bir kimse

eer bir kimseyi dost tutarsa yarn o kii ile

birlikte harolur

Denmitir

ki:

—

nsan,

ya

öretici,

ya

örenic

ya da onlarn dostu

ol-

maldr.

Kskanç

adam

(hasût

kii),

bunlarn

üçünden

de

mah-

rum

kalan

kiidir. Haset edenin

benzeri,

dümanna bir

ta

atan

kii

gibidir ki, dümann vurmak ister,

ama

ta

o

dü-

mana demez. Geri

döner,

sa

gözüne

çarpar ve onu

kör

eder.

Hasetçi

buna

kzar. kinci

ta

yine alr. Daha

kuvvet-

lice

atar,

fakat

ta

yine

geri

döner.

Bu

sefer

sol

gözüne

çar-

par.

O gözü de kör eder

Yine

bir

ta

daha atar. Ta

yine

geri

döner, bu sefer hasetçinin ban

yaralar.

O, talar

arttrr, ama

dümanna

ta

erimez.

Düman selâmette

kalr. Ta

atan temâa

ederek

güleri

Kskanç

kiinin hâli

ite budur.

Bunlar da kskanç olann tüm âfetleridir. Eer

kskançlk

onu

el

kaldrmaya, dilini açtrp

gybet

ettirmeye

sevkederse, yalan

sölerse

Yüce

Allah'

inkâr ederse

bunun

günâh,

can

yakmas

da

ziyâde

olur.



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I GAZAL

276

Her

kii

hasedin

öldürücü bir

zehir olduunu

bilmelidir.

Eer

o

kiinin akl

varsa hasedi kendisinden

giderir.

r

[

Ameli

lâç

udur:

Mücahede

ederek

kskançlk

ve

haset

sebeplerini

insann içinden

kazmas,

yok etmesi, silip

sü-

pürmesidir.

Hasedin

sebepleri unlardr:

1

—

Kibir,

büyüklük

taslama,

2

—

Kendini

beenmilik,

3

—

Dümanlk,

4

—

Makam,

mansp sevmektir.

Bunlardan

bakalar

hm

konusunda

önce

zikredilmi-

tir.

Bunlarn

mücahede

ile gönülden

atlmas gerekir.

Kökü

mücahedeler ile

kaznmaldr.

[Bunu

kolaylatran

yol

da

asla

bir kimseye haset

edilmemesi,

kskançlk

gösterilme-

mesidir.Eer

hasedin

yok

olmasna

imkân

yoksa kskanç-

ln

dourduu

her

eye

aksi harekette

bulunmal,

onu

susturmaldr. Meselâ

haset

ona:

—

Söv,

say, aypla

derse o kii haset

edecei kimseye

dua

etmelidir.

Büyüklük,

kibirlilik

göster derse

sen

alçak

gönüllülük

göster

Eer:

Dümann

nimetinin

yok olmasna

çal

derse o

kii

ile

arkadalk,

yoldalk

et.

Gybette

bu-

lunmamal, aksine

o

kiiye

dua

edilmeli,

alk

tutulmal.

Tâ

ki,

o

kii

bunlar iitir, gönlü

ho olur,

kskançl ve

dü-

manl

ortadan kalkar,

kesilir. Nitekim

HakTeâlâ

öyle

bu-

yurmutur:

Sen kötülüü

en güzel

hareketle

(iyilikle)

kov

ki,

dümann

olan kimse

sana en yakn

dost

ol-

sun.

(Fussilet

Sûresi:

34)

O

zaman

eytan

sana

yaklar:

Eer alçak

gönüllülük/tevazu

gösterirsen ve

o kiiye

dua

edersen

âcizlik

ve

alçaklk

sfatiyle vasf

lanrrsn

der.



277 ÖLÜM ve

KIYAMET

Ama

senin

gücün,

dilein,

kararn

kendi elindedir, diler-

sen

Hak Teâlâ'nn

buyruunu

tutarsn, dilersen eytann

sözlerini...^

Bil ki,

hasedin hilafn

ilemek

daha ulu,

daha

faydal,

daha

iyidir.

Fakat böyle ilâç acdr.

Sabredilmesi

güçtür. Ancak ilim kuvveti ile

sabr

gösterilir. Haset eden

bilmeli

ki, kendisinin

dinde,

dünyada

kurtuluu ancak bun-

dadr. O da

o

acla sabretmektir. Dinde, dünyada

helâki

kskançlktadr. Aclna

sabr

gerekmeyen

baka

hiç bir

devâ

yoktur.

Acs

olmayan devâ yoktur.

Ac

da

olsa

böyle

bir

ilâc

kullmanmaktan

umut

kesilmemelidir.

Çünkü

hasta-

lk

gelince

vücudu ifaya kavuturma umudiyle

zahmete

katlanmak

gerekir.

Yoksa

hastalk

o

kiiyi öldürür.

lâç

zah-

meti

ölüm

zahmetinden daha

çok

deildir.

HASET

ve

ONDAN MES'ULYET

v

Eer

çok mücahede edersen galibiyet öyle olur:

Sen,

seni rahatsz, huzursuz

eden

kimse

ile

seni

dost

edinen

kimse arasnda gönlünde bîr

fark

bulursun. Her birinin

mihneti

vücudunda

eit olmaz. Dümannn mihnetini

tabi-

atinde

daha kötü görürsün.

Ama

sen

kendi

tabiatn

(yara-

tln) deitirmekten

mes'ul

deilsin,

çünkü sende buna

kudret

yoktur.

Ama

iki nesneden sorumlusun:*

\

Biri

fiille

(hareketle)

ve sözle bunu

da vurmamalsnV

Biri

de, bu

haset

sfatn

kendi

özünde

görünce

akl ve ilim

gücünle onu kalbinde

söküp

atmaya çalmalsn.

J

Onu kalbinden silkip

atmay

çok önemli görüp

bunu

da-

ima

murad

etmelisin.

Bunu

yapabilirsen

haset

günahndan

kurtulursun.



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

278

Kimileri

bu

sfat

için

öyle

demitir:

—

Kalbinde

olan

hasedi

söz ve

hareketlerinle

dar

vurmazsan

ve onun

kötü

bir

sfat

olduu

inancn

da

kal-

binde bulundurursan

bu

kötü sfatn

kalbinde

bulunmasn-

dan

mes'ul olmazsn ..

Ama

dorusu budur

ki, mes'ul

olursun. Zira

hased

ha-

ramdr.

Hased ise yalnz

gönlün

amelidir.

Bedenin

ii

de-

ildir.

Bir

müslümann

ac ve

zahmet

çekmesini

istemen,

onun

saadetine üzülen

kimse,

elbette

bu

kötü sfatndan

mes'ul

olur.

Ancak

bu

sfatn

kötü

görür,

onu

beenmezse

mes'uliyetten kurtulabilir.

[Yine

bu sfatn

âfetlerini

kendin-

de

tamaktan

kurtulamaz.

Hasetten

tam olarak

kurtulan

kimse,

kendisine

tevhidin

galip

olduu kimsedir.

•

Hasedin

günahndan

kurtulan kiinin

ruhuna

Tevhîd (Al-

lah'n

birliini tecellisi)

üstün gelir.

Onun

dostu, düman

kalmaz.

Belki:

—

Bütün

halklar

Hak Teâlâ'nn

kullardr

diye

bakar.

Ve

bütün

ilerin

yalnz bir yerden

hâsl

olduunu bilir.

Bu bir

hâlettir

ki, her

zaman

vâki

olmaz.

Az

vâki

olur.

Yldrm gi-

bi

gelir, geçer.

Bu halin sebat

olmaz.



DÜNYAYI

SEVMEK BUTUN

GÜNAHLARIN

BAIDIR

[Dünya,

bütün

kötülüklerin badr.

Dünyay sevmekse

bütün günahlarn

temelidir.

Bundan daha

kötü ne

olabilir

ki, dünya, Allah'n

ve O'nun

dostlarnn

düman,

Allah'n

dümanlarnn

da sevgilisidir; Hak Teâlâ'ya

dümanl,

O'nun

kullarnn ona

eriememeleri için

Hak

Teâlâ'ya

gi-

den yolu

kapamasiyle olur, Hak

Teâlâ'nn

dostlarna

dü-

manl

da

öyle olur:

O

düman kendini

süsler,

bezer.

Al-

lah dostlarnn

karsnda cilve gösterir. Tâ

ki,

sabretmek-

te

nice

ac

erbet içsinler

ve

onun

acsn

çeksinler

diye...

r

[Hak Teâlâ'nn

dümanlarna

sevgili olmas

da

öyledir:

Onlar

kandrarak kendisinin

muhabbetine çeker. Çünkü

onlarn kendisine

âk olmasn

ister. Sonra onlardan

ka-

çp

uzaklar,

onlarn

dümanlarnn eline dümesine

yar-

dm eder.

j

Dünya,

u

yerden

ere

varan

arsz

kadn

gibi

kimine

zahmetini,

kimine

hasretini

çektirir.

Dünya

ehli

böylece

âhirette

de

Hak Teâlâ'nn hmn

ve azabn

görürler.

Dünyann

bu

tuzandan kurtulabilenler

ancak gerçek

üzere onun âfetlerini

bilenler

ve

bir

cad

kadndan

kaçar gi-

bi ondan

kaçanlardr.

Resûlullah

Efendimiz

öyle

buyur-

mutur:

Dünyadan

uzak kalnz.

Ondan kaçnz. Çünkü

dün-

ya,

îlartjt'tan

da,

maruftan

da daha

büyücü,

daha

caddr.




GAZAL

280

Biz

dünyann

hakikatini,

âfetlerini,

hile

ve oyunlarn,

sahteciliini

Üçüncü Ünvan'da, kitabn banda anlatm-

tk. Burada ise biz onun ayplanmas ve kötülükleri

hakkn-

da

gelen haberleri

söyleyeceiz. Onun

hakknda inmi

Kur'an

âyetleri

pek çoktur. Kur'an'dan ve baka peygam-

berlerin kitaplarndan gelen haberlerden

maksat,

dünya-

nn âfetlerini,

belâ

ve mihnetlerini halka

bildirmek,

halk

o

belâlardan saknd rmaktr.

DÜNYANIN

KÖTÜLÜKLER

Gelen haberlerde Resûl aleyhisselâm bir gün ölmü

bir

koyunun yanndan

geçmiti.

Dedi

ki:

Görüyor

musunuz

ki,

bu murdar koyun, ne kadar

baya-

,

hor

bir

eydir.

Öyle

ki, kimse ona bakamyor.

O Hûda

hakk

için

ki,

Muhammed'in

can

O'nun

hükmündedir,

Hak

Teâlâ

katnda

dünya bu

murdardan

daha aadr. Eer

Hak Teâlâ

katnda dünya

bir

sivrisinek

kanad

deerinde

olsayd,

hiç

bir kâfire bir içim

su

vermezdi.


yine öyle

buyurmutur:

Dünya

lânetlenmitir,

mePûndur. Dünyada var olan her

ey

lânetlidir.

Ancak

Hak

Teâlâ

için

olan

mePûn

deildir.

Resûl aleyhisselâm

yine

buyurmutur ki:

Dünyay sevmek bütün günahlarn badr.


yine

öyle

buyurdu:

Dünya,

müminin

zindân, kâfirin

ise

cennetidir.

Resûlullah Efendimiz buyurdu ki:

Bir kii

dünyay

severse âhiretine ziyan verir.

Bir

kimse

âhiretini severse, dünyaya ziyan verir.

Öyleyse

hangi

ey

baki ise

onu seçmek

yerindedir.



28

1

====^^

ÖLÜM ve

KIYAMET

Zeyd

bni

Erkam

der

ki:

—

Ebûbekir'le

(Allah ondan raz

olsun)

birlikteydik.

Ona

bir

miktar bal

erbeti

getirdiler.

Ebûbekir

o

erbeti

azna

götürdü,

ama içmedi,

yere

brakt.

Sonra

çok

çok

alad.

Öyle ki,

hepimiz

birlikte alatk. O,

sonra sustu.

Sonra

yi-

ne

alad.

Öyle ki,

hiç

kimse:

—

Niçin

alyorsun,

yâ

Ebâbekir? demee

cesaret

ede-

medi.

Vakta ki,

gözünün

yan

sildi,

ona:

—

Yâ

Allah Resûlünün

Halifesi

dediler. Ne

oldu? Ne-

den aladn?

O da

öyle dedi:

—

Bir

gün

Resûlullah

ile oturmutuk.

Eliyle

üzerinden

bir

eyi

uzaklatrrd.

Ama

gözle

hiç

bir

ey

görünmezdi.

Ben:

—

Yâ

Resûlallah ' dedim,

o

koduun,

kendinden

uzak-

latrdn

nedir?

Resûlullah

Efendimiz bana

u

cevab

buyurdu:

Dünya

idi.

Kendisini

bana

sundu,

ben

de

onu

kendim-

den uzaklatrdm. O

geri

geldi, bana:

—

Sen

benden kaçarsn, ama

senden

sonra

gelen

kii-

ler

benden

kaçmasa

gerektir

dedi.

Ebu

Bekir bundan

sonra ilâve etti:

—

te ben,

imdi,

dünyann

bu demde

olduundan

korktum.

O

vaktin bize

erimi olduunu

düündüm.

Bu-

nun

için

o

erbeti

içmedim

ve

üzüntümden aladm.



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

282

Resûl

aleyhisselâm

öyle

buyurmutur:

Hak Teâlâ

yeryüzünde

kendine

dünyadan

daha

dü-

man

hiç

bir

varlk

yaratmad.

Ona

bir

kez

bile

nazar

klp

bakmad.

Yine

Resûl

aleyhisselâm

öyle

buyurdu:

Dünya

evsizlerin

evidir.

Malszlarn

maldr.

Dünya

ma-

ln

toplayanlar

aklszlardr.

Onun

için

birbirine

düman

olanlar,

onun hakknda

bilgi

sahibi

olmayanlardr.

Ona

ha-

set

edenler

anlay

mârifeti

olmayanlardr.

Onun

dostu,

yakini

(Salam ve gerçek

bilgisi)

olmayanlardr.

Resûlullah

Efendimiz

yine

öyle

bildirmitir:

Bir kimse

sabahleyin

kalkt

zaman

himmeti

dünyaya

olursa

cehennem

onundur.

Allah

onun

kalbine

dört

huyu

musallat

eder:

1

—

Bitip

tükenmeyen

kayg

ve

gussa,

2

—-Asla

vazgeçemeyecei

urama

ve didinme,

3

—

Zenginlie

eriemeyen

bir

fakirlik

ve

yoksulluk,

4

—

Sonsuz,

tükenmez

bir

umut

ve

emel.

Ebû

Hüreyre

(Allah

ondan raz

olsun)

öyle

anlatyor:

Resûlullah

Efendimiz

bana:

—

Yâ

Ebâ

Hüreyre

Dünyay

sana

biraz

göstermemi

di-

ler

misin?

diye

sordu.

Ben

de:

—

Dilerim

yâ

Resûlâllah

dedim.

Elime

yapt,

bir

sürpüntülüe

beni

iletti.

Oras

insan

kafalar,

koyun

balar, eski

püskü

yrtk

paçavralar,

insan

pislikleri

ile

doluydu.

öyle buyurdu:



283

ÖLÜM

ve

KIYAMET

—

Yâ Ebâ

Hüreyre Bu

insan

balar bir

zamanlar tpk

sizin banz gibi

hrs ve tamahla dolu idi.

Bugün bir

kuru

kemik kalm,

yaknda

da

toprak olur.

Bu pislikler,

türlü tür-

.

lü nimetlerdi.

Çok

çallp

uralarak

ele

geçmiti.

imdi

öyle

atlp braklmlar. Herkes

onlardan kaçp

duruyor.

Bu eski püskü, bu yrtk

prtk

paçavralar,

onlarn

elbisele-

riydi.

imdiki halde

onlar

yeller

datyor.

Bu

kemikler ise

onlarn binek hayvanlaryd

ki, onlarn srtlarna

biner,

dün-

yay

dolarlard.

te

dünyann ksaca

hali budur.

Bir kii

dünya

için

alarsa

ondan uzaklarz.

Dünya

uzaklala-

cak

yerdir.

Bu sözler

üzerine orada hazr

bulunanlarn

hepsi

ala-

tlar.

Resûlullah

Efendimiz

o

zaman

öyle

buyurdu:

Allahü

Teâlâ dünyay yaratt

zaman onu

yerle

gök

arasna

ast.

Hak

Teâlâ

ona

bir

daha nazar

atmad.

O

da

kyamette

öyle diyecektir:

—

Ya

Rab,

beni kullarnn

en

aalna

ver

O

zaman

Hak

Teâlâ

öyle

buyuracak:

—

Ey yalanm,

yüzüne

baklmam,

sus.

Dilini

tut.

Seni

hiç

bir

zaman

dünyada

bir

kimseye

vermei

lâyk

gör-

medim,

hiç imdi vermeyi

lâyk görür müyüm?..

Resûlullah aleyhisselâm

öyle

buyurmutur:

Kyamet

gününde

bir insan

tâifesi

gelir ki,

amelleri Ti-

hame Da gibi

olmutur. Hepsini

cehenneme

salarlar.

Ashab-

kiram

sordu:

—

Yâ

Resûlâllah Onlar

Namaz ehli

kiiler

midir?



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

=====

284

O

da

öyle

buyurdu:

—

Evet

Namaz klarlar,

oruç

tutarlar.

Fakat

dünyadan

bir

ey

bulunca

onu

edinmee

urarlar.

Bir

gün

Resûlullah

Efendimiz

darya

çkt.

Ashab-

ki-

rama:

—

Sizden

kör olmak

isteyen

hanginizdir?

Biliniz

ki, her

kim dünyaya

meyleylese

ve

dünyaya

uzun emeller

bala-

sa

Hak Teâlâ

onun gönlünü

o istek kadar

kör eder.

Her

kim

dünyadan

yüz

çevirse

ve

ksa

emelleri

olsa

Allah

ona

gü-

zel

ameller verir ve

öretilmeden

ilim

sahibi

olur.

Klavuzu

olmadan

ona yol

gösterilir.

Bir

gün

Resûl Hazretleri,

hâne-i

saadetten

dar

çk-

mt.

Ebû

ubeyde bin

Cerrah

(Allah

ona

rahmet

eylesin)

Bahreyn'den

bir

miktar

mal yollamt.

Ensar

(MedineliJer),

o

maln

geldiini

iitmilerdi.

Mescitte

toplandlar.

Sabah

namazn

kldlar.

Hazret-i

Peygamber

namaz

bitirince

onun önünde

toplandlar.

Resûlullah

Efendimiz

gülümseyerek:

—

Yoksa mal

geldiini

mi iittiniz?

diye

buyurdu.

Onlar:

—

Evet,

yâ

Resûlâllah

dediler.

Oda:

Size

müjdeler

olsun

ki, kalbinizin

sevinecei

iler

ol-

maktadr.

Ben sizin fakir

olmanzdan

korkmam.

Korkum,

dünyann sizin

üzerinize

akp

gelmesidir.

Nitekim

sizden

önce

gelenlerin

üzerine

dünya

böyle

akmtr.

Böylece

ha-

sede düersiniz, nitekim

onlar

da

dümülerdir.

Ondan

sonra

helak olursunuz.

Nitekim

onlar

da

helak

olmular-

dr

diye

buyurdu.



285

ÖLÜM

ve KIYAMET

Resûl

(S.A.V.)

yine

buyurdu:

Gönlünüzü

hiç

dünya iiyle uratrmayn.

Sonra

sözlerini

öyle

tamamlad:

Çünkü dünyann anlmas

yasaklanmtr. Nerde

kald

ki,

dünya sevilip

istensin.

Enes (Allah ondan

raz

olsun) öyle

der:

Resûlullah'n

bir devesi vard,

Gadba adndayd. Bütün

develerden

da-

ha

güzeldi

ve

hiç bir deve onu

geçemezdi.

Bir gün bir Arap

bir deve getirdi.

O

Arabn devesiyle

Gadbay

yartrdlar.

Arabn devesi onu

geçti.

Müslümanlar, Resûlün

devesinin

geçildiine üzüldüler. Resûl

aleyhisselâm

öyle

buyurdu:

Allahü Teâlâ'nn

katnda

muhakkaktr

ki,

hiç bir eye eref,

üstünlük

verilmez.

llâ onu

hor

klar.

Yine

öyle buyurdu:

Dünya imden

sonra size

yüz

tutar. Sizin dininizi,

atein

odunu

yedii

gibi

yer

sâ

aleyhisselâm

öyle

demitir:

Dünyay mabut edinmeyin.

Tâ

ki,

dünya

sizi

kul

edinme-

sin.

Mal

öyle bir kiinin yanna

koyun ki, kaybolup ziyan

olmasn.

Zira dünya mal

âfetten

emniyette,

güven içinde

olmaz.

O mal

Hak

Teâlâ katna koyarsanz,

emniyette

olursunuz.

sâ

aleyhisselâm havarilerine

öyle demitir:

Dünya ve

âhiret

birbirinin

zdddr.

Eer birinin

gönlüniret-

sen

öbürünün

gönlü krlr.

sâ

aleyhisselâm

yine

dedi

ki:

Ey havariler

Ben dünyay

sizin önünüzde

yere çaldm.

Onu mübarek

saymayn

ki, murdarlklarndan

biri udur:

Hak

Teâlâ'nn

günah sayd

iler

dünyadan baka yerde

ilenmez. Onun

alçaklndan,

pisliinden

biri

de

udur

ki,

dünyadan

ayrlmaynca hiç kimse

âhirete

gidemez.

sâ

aleyhisselâm

yine dedi

ki:

Dünyaya

önem

vermekten

ge-

çin. Dünyay

onarmakla

uramayn. Bilin

ki,

bütün

suçla-

rn

ba dünyay

sevmektir, istek çokluudur.

Ve

onlarn



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM

I

GAZAL

286

semeresi uzun

kayg

ve

günahlardr.

sâ aleyhisselâm

yi-

ne

demitir ki:

Su

ile

ate

bir

arada

durmad

gibi

dünya

ve âhiret

dostluu

da bir

gönülde

toplanmaz.

sâ aleyhis-

selâm'a

sordular:

Niçin

kendine

mahsus

bir

giyecein

yok?

O

da

onlara

u cevab

verdi:

Bakalarnn

eskisi bize

yeter. Bir

gün

sâ

aleyhisselâm

yolda

yamura

tutulmutu.

Hazret-i

sâ

snacak

bir yer

arad.

leride bir

çadr

gördü.

Oraya

gitti, çadrn

içinde

bir

kadn gördü,

oradan

kaçt. Bir

maara gördü.

Oraya vard.

Maarada

bir

aslan

bulunu-

yordu.

Cenâb-

Hakk'a

el

açt:

Ya

Rabbi

Her

kimi

yarattn-

sa

ona

bir

snacak

yer

verdin.

Ama

bana

vermedin

de-

di.

O zaman

yüce Yaradan'dan

kendisine

bir

vahiy

geldi,

öyle

buyurdu:

Senin

snacak

yerin

benim

rahmetimin

karargâhdr.

O

karargâh

da

cennetimdir.

Orada

sana

dört

yüz

hûriyi

e etsem

gerektir.

Her

birini kendi

lûtfum

eliyle

yaratmmdr.

Senin

düünün

dörtbin

yl

sürse

gerektir. O

günlerin

her

biri

de

bir

dünya

ömrü

kadardr.

O

zaman

bir

Münadiye:

Seslen Her

ne

yerde

bi r zâhit

varsa,

sâ'nn

düününe

gelsin

derim.

Bir

gün

Hazret-i

sâ bir

ehrin

içinden

geçiyordu.

ehir halknn

hepsini

gördü

ki, yolun

ortasnda

ölmü

yatyorlard.

Havarilerine:

Yâ kavm

Bun-

lar,

batan

baa Hak

Teâlâ'nn

hmndan

ölmülerdir

Eer

bu hmdan

helâk

olmasaydlar,

yer

altnda

helâk

olurlard

dedi.

Yanndakiler:

Dileriz

ki,

bunlar ne

için

helâk

olmulardr,

bilelim

dediler.

sâ

aleyhisselâm

da

bir

yük-

sek

yere

çkt:

Ey

ehir

halk

diye

çard. Bir kii:

Leb-

beyk,

yâ

Ruhallah

diye

cevap

verdi.

sâ aleyhisselâm

da:

Sizin

banza gelenler

nedir?

diye

sordu.

O

kii

de:

Dün

akam

sa kiilerdik.

Sabahleyin

Allann

kzgnlna

ura-

dk

dedi.

Ya

neden

bu

kzgnla

uradnz?

Sebebi,

dün-

yay

kendimize

dost

tutmamzdr.

Günah

ileyenlere

uy-

duk.

Onlara

boyun edik.

Ya

dünyay

hangi

yolda

dost

tut-



287

ÖLÜM ve

KIYAMET

tunuz?

Dünyay

tpk

küçük bir

çocuun anasn

sevmesi,

onu en

yakn bilmesi

gibi

dost

edinmitik.

Dünya ne

zaman

gelse

sevinir,

ne zaman

gitse

üzülürdük. Ya

niçin

senden

bakalar

cevap

vermiyorlar?.

Onlarn

her

birinin

aznda

ateten

bir gem

var.

Ben

o

kavmden

deildim.

Aralarnda

bulunuyordum.

imdiki halde

cehennemin

kenarndaym.

Bilmem

ki, kurtulabilecek

miyim?.

Yahut

kurtulamayacak

mym?.

O

zaman

sâ

aleyhisselâm

havarilerine

dedi

ki:

Arpa

ekmei,

bir

parça tuz,

yrtt

prtk elbise

ile bir

çöplük-

te

yatmak

din

ve

dünya

selâmeti

için

daha

iyidir.

sâ

aley-

hisselâm

yine öyle

buyurdu:

Dünyadan az

eyi dinin se-

lâmeti için

kabul edin. Oysa

baka

kavimler,

az dinle

dün-

ya

selâmetini

kabul

ettiler.

sâ

aleyhisselâm

yine

öyle de-

di:

Ey

dünyay

isteyen

kiiler Dünyadan

el

çekiniz ki, dün-

yaya

hayr

ileyesiniz.

O

zaman

hem de

fazlas ile

sevaba

erersiniz.

Haberde

gelmitir ki, Âdem

Peygamber

cennet-

te

budaydan

yeyince

büyük

abdesti

geldi.

Tenha

bir

yer

arad.

Hak

Teâlâ bir

melek yollad.

Melek: Yâ

Âdem dedi.

Dilediin

nedir?

Hazret-i Âdem:

Kammda

olan

eyleri bo-

altmak

isterim.

Bir

yer

aryorum Cennet

taamlarnn

hiç

birinde

bu

hal

yoktu.

Ama

yalnz

bu

budayda

var

dedi.

Hak Teâlâ

melee:

Söyle

Âdem'e diye

buyurdu.

Yere mi

kor, kürsüye

mi?

Yoksa

ara veya

cennet rmaklarna

m

koyar?

Yürüsün, dünyaya

varsn.

Bunun

gibi

aalk

ey-

lerin yeri

dünyadr.

Ali

(Allah ondan

raz

olsun)

der ki:

—

Bir

kimsenin

u

alt

eyi yerine getirmesi

Cennet'i

di-

lemektir

ve Cehennem'den

kaçmaktr.

Ve

bunlar yerine

getiren, hiç

bir

nesneyi geriye

brakmam

olur:

1

—

Her

kii Allahü

Teâlâ'y

bilmeli,

ona

itaat

etmeli.

2

—

eytan

bilmeli ve

ona

uymamal.



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

288

3

—

Hakk

ve Hak nesne

hangisidir

bilmeli,

ona

el

uzat-

4

—

Bâtl

ey

hangisidir,

onu

da

bilip

ondan

el

çekme-

li.

I

5

—

Dünyay

bilmeli,

ondan el

çekmeli.

6

—

Ahireti

de bilip

onu

dilemeli

ve

elde

etmee

çal-

Bir

kii

Ebû

Hâzm'a

dedi

ki:

Ben

neyleyim

ki,

dünyay

severim.

Bu

sevginin,

benim

gönlümden

gitmesi için

ne

yapaym?.

Ebû

Hazm

da: Her neyi

eline

geçirirsen

helâl-

den

geçir.

Her

neyi

harcarsan

helâl

yere

harca

O zaman

onu

sevmek

sana

ziyan vermez.

Ebû

Hâzm

bu sözü

un-

dan

ötürü

söylemitir

ki,

böyle

yapnca

dünyadan

souya-

can,

dünyann

gönlüne

ho

gelmeyeceini

bilmesinden-

dir.

Ebû

Hâzm

yine

öyle

demitir:

Dünyadan

çekinin,

sa-

knn

ittim

ki,

bir kimse

dünyay

erefli

tutarsa

kyâmet

günü onu

götürürler,

ba

üstünde

birisi

öyle

nidâ

eder.

Bu kii,

Hak

Teâlâ'nn

hâkir

gördüü

eyi

mubah

tutan

ki-

idir

Yahya

bin

Muâz

da

der

ki:

—

Dünya

eytann

dükkândr.

Onun

dükkânndan

hiç

geçme ve

hiçbir

ey alma.

üphesiz

o,

dükkânndan

al

-

veri

yapman için

senin

kapn

andrr:

Fudayl

bin

yad

dedi

ki:

—

-

Dünya

altndan

olsa

fânidir,

bir

gün

yok

olur.

Âhiret

toprak

parçasndan

bile

olsa

bakidir.

Bâki

kalan

toprak

parçasn

fâni

olan

altna

tercih

etmek

vaciptir.

Sen

ise

fâ-

ni

toprak

parças

olan

dünyay,

bâki altn

olan

âhiretin

üze-

rine

nasl

seçersin?.



289

-

ÖLÜM

ve

KIYAMET

bn-i

Mes'ud (Allah

ondan

raz

olsun)

öyle

demitir:

—

Dünyada

herkes

bir konuktur.

Elinde

bulundurduu

her

ey âriyettir.

Konuk

olan

elbet

göçüp

gidecek,

ariyet

olan da

üphesiz

geri

alnacaktr.

Lokman,

oluna

dedi

ki:

1

I *

—

Ey

oulcuum,

dünyay

âhirete

sat.

Tâ

ki, ikisinden

de faydalan.

Fakat

âhireti

dünyaya satma. O zaman

ikisin-

den

de zararl

çkarsn.

-

Ebû

Ümâme-i

Bâhili

(Allah

ondan

raz

olsun)

der

ki:

Re-

sûlullah

peygamberlike

gönderildii

zaman

eytann

aske-

ri,

kendisine:

nsanlara

böyle bir

Peygamber

gönderildi,

biz

ne yapalm?

dediler.

eytan

da:

O insanlar dünyay

se-

verler

mi? diye

sordu.

Onlar

Severler

dediler.

O

halde

korkmayn.

Eer

puta

tapmazlarsa

ben onlarn

dünya

sev-

gisi

ile öyle bir

hale getiririm

ki:

Aldklar

eyi hak

ile

almaz-

lar,

verdiklerini

de

hakla

vermezler,

sakladklarn

da

hakla

saklamazlar.

Bütün

kötülük

ve fenalklarn,

ba ite

bu

üçüdür.

Fudayl der

ki:

—

Eer

bütün

dünyay

bana helal

ve

hesapsz olarak

verselerdi,

siz murdar

bir eyi

almaktan

nasl âr

duyarsa-

nz,

ben de

onu

almaktan

âr

ederdim.

Ebû

Ubeyde

bin

Cerrah

(Allah

ondan

raz

olsun)

am'n

Beyi

idi.

Hazret-i

Ömer (Allah

ondan

raz

olsun)

am'a

geldi.

Bey

olan Ebû

Ubeyde'nin

Beylik

konanda

hiç

bir

ey görmedi.

Bir

klç,

bir

kalkan ve bir

eerden

ba-

ka bir

ey

yoktu.

Hazret-i

Ömer: Niçin

burada ev

eyas

yok?

diye sordu.

Ebû

Ubeyde:

O

yere

ki,

varacaz,

oras

için

bize

bu kadar

yetiir diye

cevap

verdi ve

bu

sözüyle

kabri kasdetti.



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I GAZAL

290

Hasan-

Basri (Allah

ona

rahmet

eylesin)

Ömer bin Ab-

dülaziz'e bir

mektup

yazd ve

dedi

ki:

O günü gelmi

bil

ki, halk içinde

en

sonra ölmesi

mu-

kadder

klnan

kimse ölür.

Ve bundan fazla bir

söz

yazmad.

Ömer bin Abdülaziz

de

ona

u

cevab

bildirdi:

O günü gelmi

tut

ki, dünya hiç yaratlmam gibi

ola.

Âhiret daima

bâki

ola.

Hadis-i

erifte

öyle

buyurulmutur:

—

alr

o

kimseye

ki,

Cehennemin

hak olduunu

bilir

de

güler.

alr o

kimseye

ki, dünyann

sebat

olmadn

bilir

de

ona gönül verir?. alr

yine

o

kimseye

ki, kabrin

hak

olduunu bilir

de

gönlünden onu çkarabilir?. Yine a-

lr

o

kimseye

ki, kaderi hak bilir

de

rzk

için üzüntü

çeker.

Davud-i

Tâi

(Allah

ondan

raz

olsun)

dedi

ki:

—

nsan

oullar tevbeyi

ve

ibadeti terkeyler. Bundan

korkmazlar

ki,

ölüm anszn gelir. Taât ihmal ederler. San-

ki

ibadetin

menfaati

bakalar

içindir.

Ebû Hâzm (Allah ona

rahmet

eylesin)

dedi ki:

—

Dünyada

âd

olacak

hiç

bir

ey

yoktur

ki, onunla

'âdlk

bulasn.

Yine

hiç

bir

ey

yoktur

ki,

sonunda

üzülme-

yesin.

ve safi âdlk dünyada

yaratlm

deildir.

Hasan-

Basri (Allah

ona

rahmet

eylesin) öyle

demi-

tir:

—

Dünyadan ayrlp giden hiç bir kii yoktur ki,

Sekerâ-

ti

Mevtte

(can

çekime srasnda)

üç

haslet boazn

ya-

kalam

olmasn.

Biri:

Biriktirdii

mal

doyasya

yiyemedi.

kincisi: Umduu eylere

kavuamad.

Üçüncüsü: Ahiret

azn

lâzm geldii gibi hazrlayamad.



291

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Muhammed

bin Münkedir (Allah

ona

rahmet eylesin)

öyle

demitir:

—

ayet,

bir

kii,

ömrü

boyunca

gündüzleri

oruç

tutsa,

geceleri

de

namaz klm

olsa,

hac

farzn yerine

getirse

ve

cihada

gitse,

haramdan el çekse, ama

dünyay

önde

tutsa

kyâmet

gününde

onun

için

te bu

kii,

Yüce

Al-

lah'n hâkir gördüü

dünyay

yüce

tutmutur

derler. Aca-

ba

o

kiinin

hali

ne

olur? Ve

acaba

içimizden öyle

olmayan

kim

vardr? Oysa bizim,

günahmz

çok, edâ

ettiimiz farz-

lar

da

kusurlu,

taksi

ratldr.

Denilmitir ki: Dünya eski, harap olmu bir saraydr.

Ondan

daha

virân

olan ise onu

elde

etmeye

çalan insa-

nn gönlüdür.

Cennet

ise

haraplktan uzak, mâmur bir

sa-

raydr.

Cenneti dileyen bir gönül ise ötekinden daha

yeni

ve

daha zenginlik

doludur.

Yahya

bin

Muaz

(Allah

ona

rahmet

eylesin)

öyle

de-

mitir:

—

Akl

olan kii

üç

eyden

önce

iini

bitirir:

1

—

Dünya

kendisinden

el çekmeden önce o

dünyadan

el

çeker.

2

—

Mezara

gitmeden

önce

kendisinin

mezarn

onarr.

3

—

Cenab- Hakk'm katna

varmadan önce

de

O'ndan

rza

dileinde

bulunur.

Sonra,

yine

öyle dedi:

—

Dünya öyle uursuzdur

ki,

onu dilemek,

Hak

Teâlâ'y»

dilemekten gönlü

uzak

tutar.

Hazret-i

Ali

(Allah onun

yüzünü

kerîm klsn)

öyle

bu-

yurmutur:



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

292

—

Dünya

alt eyden ibarettir:

1

—

Yemek,

2

—

çmek,

3— Giymek,

4

—

Koklamak,

5

—

Binek

bulmak,

6

—

Evlenmek.

Yemeklerin

en

tatls

baldr.

Bal

ise

arnn

aznn

suyu-

dur. çilenlerin

en iyisi sudur.

Su

içmede

bütün

yaratklar

müsavidir.

En

deerli

giysi ipektir.

O

da

bir böcein ann

suyudur.

Kokularn

en

güzeli

misk

kokusudur.

O da

bir

ahunun

karn

suyudur.

Binilecek yer

at srtdr.

Mücahidler

at

srtnda can verirler.

En

büyük ehvet kadnla birleme-

dedir.

Kadn

kendisini

en güzel

eylerle

süsler. Erkek

ise

ondan

en

çirkin

yerini

(sidiin

çkt

yeri)

ister. Neticede

erkek ve

kadn

iki idrar

arac

birletirir.

Ömer bin

Abdül

-

aziz

(Allah

ona

rahmet

eylesin) öyle

der:

—

Ey

insanlar

Sizi

bir

i için yarattlar.

Eer

ona

inan-

mazsanz

kâfir

olursunuz. Eer inanp

da o

imân

geri

b-

rakrsanz, aptaln biri

olursunuz.

Sizi ebedî olmak için

ya-

rattlar. Sizin

bu

yerden

sonra göçeceiniz yer ebediyettir.

nancnz ve ileriniz

o ebediyet yurduna

göre

olmaldr.

KÖTÜ OLAN

DÜNYANIN HAKKAT

r

•-

\

Resûlullah

Efendimiz

buyurdu

ki:

-

—

Dünya

ve

dünyadaki

her

ey

lânetlidir.

Ancak

Allah

için

olanlar

mel'unluun

dndadr.



293

ÖLÜM ve

KIYAMET

0

halde, Allah

için olanlarn neler olduunu bilelim. On-

lar

ki

Allah

içindir memzûm deildir. Ondan bakas

mez-

mumdur.;Ve

dünyay

sevmek bütün günahlarn badr.

j

Dünyada

olan

her

ey

üç

ksmdr:

J

r

[

Birinci

Ksm:

Zâhiri ve bâtn

dünyadan

olup

Allah

için

.

olmas

kabil olmayan

nesnelerdir. Bunlar günahlardr ki,

niyetle ve kastla Allah için

olmazlar.

Mubah olan nesneler-

le ar

derecede nimetlenmek de

bu

cümledendir] Zira

bu

da

dünya

içindir. Mubahlarda

arlk

gafletin,

serkeliin

tohumudur.

Bütün

günahlarn

mayasdr.

I i

l

kinci Ksm:

Özellikle Allahü Teâlâ için olup

niyetle

dün-

ya

için olmas da

mümkün

olan

eylerdir. Bu

da

üçtür:

1

—

Fikir,

2

—

Zikir,

3

—

ehvetlere (isteklere) muhalif

hareket

etmek,

ona

uymamakt

r/J

Bu

üç

ey

eer âhiret sebebiyle

ve

Hak Teâlâ'nn

dost-

luu

için

olursa

Hak

Teâlâ'ya

mahsus

olur. Her ne kadar

dünyadan olsalar

bile.

Fikirden

maksatjlim

dilemektir.

Onunla

makam,

man-

sp

elde etmek delidir.

Zikirden

de

maksat, insanlarn gözüne

âbid (ibâdet

edi-

ci), zâhid, takvâ

ile

megul görünmek

deildir,

Allah'a

ya-

knlk

istemektir.

Dünyay terketmek ve nefse

muhalefet

etmek de

böyle-

dir.

Eer

bunlardan

maksat

insanlar

nazarnda

makam

ve

itibar

kazanmak

olursa bunlar

da

dünyadan ve

mezmum

olurlar. Görünüte

Allah için olmalar

hiç bir

ie

yaramaz.



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

=====

294

r

B<

Üçüncü

Ksm:

Görünüte

yalnzca

nefsin

hazz

için

olup,

lâkin

kast ve

niyetle

Allah

için

olan

eylerdir

ki, dün-

yadan

saylmazlar.

Yemek

yeme

gibi

ki, ondan

maksat

iba-

det için

güçlenme

ola.

Nikâh

gibi

ki,

ondan

da maksat

ev-

lât

edinmek

ve Allahü

Teâlâ'nn

buyruunu

yerine getir-

mektir.

Yeteri kadar

mal

kazanmak

ki,

ondan

da

murat

iba-

dete

kolaylk

bulmak

ve

halka

muhtaç

olmamak

ola//

Resûl

aleyhisselâm

buyurdu

ki:

—

Bir kimse

dünyay

övünme

ve

gururlanma için

diler-

se

ona

Allahü

Teâlâ kzar.

Eer

dünyay

halka

muhtaç

ol-

mamak

için

dilerse,

kyâmet

günü

maher

yerine

gelince

yüzü

ayn

on

dördü gibi

parlar.

p

t

Dünya

udur ki,

onda srf

nefsin hazz

olur,

âhirete

ge-

rekli olmaz.

Bir

nesne

ki,

âhiretin

ona

ihtiyac

vardr,

o

âhi-

retin

maldr.

Dünya

ksmndan

olamaz?

Nitekim

Hac

yo-

lunda

devenin

yemi

de

Hac

yolunun

azndandr.

Nitekim

Kur'anda

öyle

buyurmutur:

Bir

kimse

nefsinin

hevâsn

terk

eylemise,

o

kii-

nin

süresiz

kalaca

yer

Cennettir.

(Nâziât

Sûresi: 40

-

41)

Hak Teâlâ

bir

yerde

de

dünyay

be

vasf içinde

zikret-

mitir:

*

Bilirsiniz

ki,

dünya

hayat

oyun,

elence,

süslen-

me,

aranzda

övünme,

mal

ve

evlâd

artmasn

istemek-

tir.

(Hadîd

Sûresi:

20)

Yani,

dünya

be

eyden

ibarettir:

1

—

Oyun,

2

—

Elence,

3

—

ehvetlerle

bezenmek,



295

ÖLÜM

ve

KIYAMET

4

—

Birbirine

fahreylemek,

övünmek,

5

—

Evlâd

ve

mal

çok

dilemektir.

Hak

Teâlâ

bu

be

nesneyi

baka

bir

âyette

bir

araya

ge-

tirmi ve

öyle

buyurmutur:

Hak

Teâlâ

halkn

gönlünde u

nesneleri

bezemitir

ki

bunlar:

Kadnlar,

oullar,

biriktirilmi

altn ve

gümü

(sr, at,

koyun,

deve

gibi) hayvanlar

ve

ekincilie

dükünlüktür.

Dünya

nimetleri

bunlardr,

en

güzel me-

kân

Allah'n

katndadr.

(Âl

i

mrân

Sûresi: 14)

Sen

bil ki, bu

cümleden

olan her

ey

bunlarn

içindedir,

eer

âhirette

ie

yarasn

diye

feragat

üzere

de

girerse

bunlar

da

yine

âhirettendir.

Ama

srf

zevk

için ve

yeteri ka-

darndan

çok

alnrsa

âhiret

için olmaz.

f

Mal

da

üç

derecedir:

J

f

1

—

Zaruret

miktardr

ki,

yiyecekte,

içecekte,

giyimde

ve

meskendedir

-

|

2

—

Zaruret

miktarndan

artk olursa

bu

ziynettir, süs-

tür.

1

\

3

—

htiyaç

miktarndan ziyade

olursa

bu

da

Tecemmül

(ar

süslenme)

demektir.

Süslenmenin

ucu

buca

yok-

tur.;

Zarureti

kadar

süs

yapan

kii kurtulur.

Bir

kimse

süs-

lenmekte

ihtiyaç

derecesini

aarsa,

tecemmül

halini alrsa

bir

azaba düer

ki,

hiç bir

zaman sonu

yoktur.

Bir kimse

onu

ihtiyaç

mertebesine

yükseltirse

o

tehlikeden

kurtula-

maz.

|

htiyacn

da

iki

yönü

vardr.

j

Birisi

zaruret

mertebesine

yakndr.

Öteki

ise

zevk

ve

süslenme

derecesine

yakndrJ

Bu

ikisinin arasnda

bir derece

daha

vardr

ki,

o

ictihad

ve



HÜCCETTL-SLAM

MAM I GAZAL 296

sezile

bilinebilir.

Kesin

olarak

bilinmez.

Zaman

olur

ki,

o

ictihad ve

sezile

bilinebilir. Kesin

olarak bilinmez. Zaman

olur ki, fazla

ihtiyaç olmayan eyler

ihtiyaç vardr

diye

he-

sap

edilir.

Ama

âhirette böyle

bir

hesap

tehlikeli

olur.

Bun-

dan

ötürü

ulu din kiileri, akl

ehli olanlar, zaruret

kadar

yetinmilerdir.

[Boy

yol tutan

kiilerin

önder ve

klavuzu

Üveys-i Ka-

râni'dirjlAllah

ona

rahmet

eylesin). Kendisi

dünyada

ihti-

yaç

ve

zaruret miktarn o kadar

azaltmtr

ki,

onu

gören

divâne

sanrd. Hatta

bir

yl,

iki

yl

onun yüzünü

gören

ol-

mazd.

Sabah namaz

vaktinde

gider,

yats

namaz vaktin-

de

geri

gelirdi. Yiyecei

de hurma

çekirdeinden ibaretti.

Onlar da

yolda

toplar,

devirirdi.

Eer yemek öünü

ola-

cak

kadar hurma

bulacak olursa,

çekirdeini

sadaka

verir-

di.

Eer

lüzumu kadar

bulamazsa, hurma

çekirdeini verir

birkaç

tane

hurma

alrd.

Onunla

orucunu

açard.

Üveys-i Karânî'nin

elbisesi öyle

yrtk

prtkt

ki onlar

süprüntülüklerden toplar,

ykar, giyinirdi.

Küçük çocuklar

onun

üzerine talar

atarlard.

Ona deli, divâne

derlerdi.

Üveys-i

Karânî ise:

—

Ufak ufak

tacazlar

atn Ayam yaralanmasn,

çocuklar

Tâ

ki,

abdestim

bozulmasn

derdi.

Hazret-i Muhammed

(S.A.

V.)

Onu

hiç

bir

zaman

görme-

miti.

Ama

Ona çok duada

bulunurdu.

Hazret-i

Ömer'e

onun

hakknda

vasiyette

bulunmutu.

Ömer,

Arafat'a

geq-

len halk toplanm

gördü.

Minberden:

—

Ey

halk

Kim

içinizde

Irakl ise

ayaa

kalksn

dedi.

Irakl

olanlar

ayaa

kalktlar. Onlara:

—

Kûfeli olmayanlar

otursun

dedi.



297

======^^

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Bundan sonra da:

•

—

Karan'dan olmayanlar

da

otursun

buyurdu.

Hepsi

oturdu,

yalnz

bir

kii

oturmamt.

Hazret-i

Ömer

o

kiiye:

—

Sen Karan'dan

msn? diye

sordu.

O

kii:

—

Karan'danm

diye cevap

verdi.

Hazret-i

Ömer

o

kiiye:

—

Sen Üveys-i

Karânî'yi gördün

mü? diye

sordu.

O

kii:

—

ilirim

dedi. Ama

o

kii

senin dediin

mertebede ki-

i delidir

Ondan ahmak,

ondan

divâne

ve

ondan

yoksul

kimse yoktur Ondan

he

r

kes,

cimri

kimse

de

bulunmaz

Hazret-i

Ömer

bu sözü

iitince

alayarak

dedi ki:

—

Onu

unun için

istiyorum:

Resûl aleyhisselâm'dan

iittim

ki,

Rabia ve

Mudar halk

saysnca

kimse,

onun

e-

faatiyle

cennete

girecektir.

Rabia

ve

Mudar

kabileleri iki

büyük

kabile

idi ki, onlarn

says

bilinmezdi.

O

kadar

çoktular.

Herm

bni Hayyân

öyle demitir:

—

Ben

bu haberi

iitince

Kûfe'ye vardm.

Üveysi sor-

dum. Onu ancak

Frat

kysnda buldum.

Abdest

almaktay-

d. Giyeceini ykyordu.

Selâm verdim.

Selâmm

ald.

Yü-

züme

bakt.

Eline

yapmay düündüm.

Elini vermedi.

Ben:

—

Allah uzun

ömürler versin,

merhamet ve

mafiret

et-

sin dedim. Nedir hâlin?

diye

sordum.




GAZAL

298

Beni

bir alamak

sard.

Onu çok

sevmitim, çok

zayf-

lamt. O

da

bana bakt.:

—

Allah sana

da

ömür versin, Ya

Herm

bin Hayyân Ha-

lin

nedir? Ey karde,

seni buraya

kim

gönderdi? dedi.

Ben

de:

—

Benim

adm,

babamn

adn

nasl bildin? Beni hem

görmemitin.

Sen

nasl beni anladn?

dedim.

Üveys-i Karânî:

—

O

Yüce kii

ki,

hiç bir

ey

O'nun bilgisi

dnda

deil-

dir

Seni bana O haber verdi. Benim ruhum

da

seni

bildi.

Müminlerin

ruhlar

birbirlerine âinâdr.

O bunu,

bu

onu ta-

nr,

dedi.

Ben:

—

Yâ Üveys

Bana

Resûl

aleyhisselâm'dan bir haber ri-

vâyet kl. Tâ ki,

bana

senden

yadigâr kalsn, dedim.

O

da

öyle dedi:

—

Benim tenim

ve canm

Resûl

urunda

fedâ

olsun.

Ben,

Resûlullah'

görmedim.

Ama O'nun

haberini

iitmi-

tim. Rivayette bulunmak yolunu

kendi üzerime açmay di-

lemem.

Hadisci,

zikirci

ve

fetvac

olmak

istemem.

Benim

kendime

göre bir iim vardr

ki,

baka bir ile uramam

Ben

de:

O

halde

bana

bir

âyet

oku Tâ

ki,

senden

iite-

yim. Bana bir davet ve

vasiyet

eyle

ki, onunla amel

ede-

yim. Ben

seni

Allah

için

pek severim,

dedim.

Üveys-i

Karâ-

nî, Frat

kysnda

hemen elime

yapt:

Eûzü

billâhi

mi-

neeytanirracim

dedi. Bunu

okuyup alad. Ondan

son-

ra:

Benim Rabbim böyle

buyuruyor

ve bütün sözlerin

en

dorusu O'nun

sözleridir.

te

Rabbim

buyuruyor

ki: Biz

gökleri,

yeri

ve

ikisinin

arasnda

bulunanlar

oyuncak



299

ÖLÜM

ve

KIYAMET

olsun diye

yaratmadk.

Biz onlar Hak için

yarattk.

Lâ-

kin insanlarn

çou bunu

bilmez.

(Duhân

Sûresi: 38

-

39)

Sonra

da

u iki âyeti

okumaya

devam etti.

Hiç

üp-

he

yok

ki,

kyâmet

günü

onlarn

topunun

bir

arada

bu-

lunaca

gündür.

O

gün

dostun

dosta hiç bir

yarar

ol-

maz. Kendilerine yardm

edilmez.

Ancak

Allah'n

acd-

kiiler

bunun

dndadr.

Allah'n

her eyi

yapmaa

gücü

yeter,

o

esirgeyicidir.

(Duhân Sûresi: 40

-

42)

Bu

üç

âyeti

de

okuduktan

sonra

Üveys-i

Karânî

öyle

bir

feryad

savurdu

ki,

akl

bandan

gitti,

sandm.

Bana

dedi ki:

Ey Hayyân'n

oul Baban

Hayyân öldü.

Sen de elbet

öleceksin,

ya cennete

yahut

cehenneme

gi-

dersin. Anan ve

baban

ki,

Âdem ve Havvâ

idiler, onlar

da

öldü.

Nuh

öldü.

brâhim

Halîl

de

öldü.

Allah'la

konuan

Mû-

sa öldü. Hakkn

Halifesi

Dâvud öldü.

Hakkn

güzidesi

Re-

sûl

Muhammed

Mustafa

(S.A.V.) öldü.

Resûlullah'n

Hali-

fesi

Ebûbekir öldü.

Sonra Ömer

kardeim

öldü. Ah

Ömer,

vah Ömer

Ben,

onun

bu sözü

üzerine:

Yâ

Üveys-i

Karânî,

Ömer

henüz

ölmedi

dedim. Hak Teâlâ,

Ömer'in öldüünü

bana

haber

verdi

dedi.

Sonra ilâve

etti: Ben

ve sen

ölmü-

lerdeniz

dedi. Sonra

salâvat getirip

ksa bir

dua

okudu

ve:

Sana

vasiyetim

udur

ki,

Hak

Teâlâ'nn

Kitabn

ve salâh

ehlinin

kitabn

vesîle,

klavuz ve

yol edin.

Ölümü

bir

an

bi-

le

anmaktan gafil

olma. Bir

kavmin

yanna vardn

zaman

onlara

öütlerde bulun. Hak Teâlâ'nn

kullarndan

öüt

ve

nasihatlerini

esirgeme.

Eer

esirgesen

dinsiz

olursun.

Ga-

filcesine

cehenneme

girersin.

Bana öütleri

bitince

bir ni-

ce duâ etti. Sonra:

Ey

Hayyân

olu

He);m

Artk gidelim.

Bundan

sonra ne sen

beni görürsün,

ne

de

ben seni. Ama

beni

duadan

unutma

ki

ben

de

seni

duâ

ile

anaym.

Sen

bu

yönden git,

ben

bu

yönden gideyim dedi. Ben

be

on

dakika

onunla birlikte

gitmek

istedim.

O

brakmad.

Hün-



HÜCCETÜ'L-ÎSLAMÎMAM-I

GAZAL

:.

300

gür hüngür alad. Beni

de

uzun uzun

alatt, onun arka-

sndan bakakaldm. Tâ köye kadar

gitti.

Ondan sonra

on-

dan

ne

haber aldm, ne

de

onu bir

daha

buldum.

te

o kimseler ki,

dünyann

âfetini bilmilerdir,

onlarn

sîyreti, evliyânn yollar budur. Onlar

akl

ve

tedbir sahibi

idiler.

Eer

sen bu

dereceye erimezsen,

hiç

olmazsa ihti-

yacn

kadariyle

kanaat eyle.

Hiç bir

yönde zevk yolunu

tut-

ma.

Tâ ki, büyük tehlikelere dümeyesin.



-

TAMAHKÂRLIIN

ve

MAL

TOPLAMANIN LÂÇLARI

-

>

Dünyann dal,

buda çoktur.

Onun

dallarndan

biri

mal

ve nimettir. Bir bakas

da

mevki, makam ile

büyüklük

tas-

lamaktr. Kibir

ve

bunun gibi daha

nice

dallar vardr.

Ama

büyük

fitne

maldr.

Hak Teâlâ buna akabe

(tehlikeli,

dar

geçit) diye

ad

verdi. Ve

öyle

buyurdu:

nsan zor

akabeyi

(geçidi) amaya

göüs

germedi.

O

tehlikeli geçidin ne olduunu

sen

bilir misin?

O

kö-

le azad etmek, kendini

küfür

köleliinden

azad

edip Al-

lah'n nimetlerine ükür

etmektir.

Ya

da

zorlu bir açlk

gününde

yemek

yedirmektir.

(Beled

Sûresi:

11

-

14)

O zor

geçitleri

Hak Teâlâ Hazretleri öyle beyan

buyur-

maktadr:

Akrabal

olan bir öksüzü veya

açlktan

yere

y-

lan

bir yoksulu

doyurmaktr.

Sonra

imân edip

de

birbi-

rine

sabr

ve

merhamet eden kimselerden olmaktr.

(Beled Sûresi:

15-17)

Bunlardan daha

tehlikeli

geçitler yoktur. Çünkü

onlar-

dan tamamen kurtulmaya

çare

yoktur. Bununla

birlikte

hem kazas

ehvete

sebeptir.

Ve

hem âhiret

yolunun

az-

dr ki, âhiret yolunda

yiyecekten,

giyecekten

ve

mesken-

den

el

çekmee

çare

yoktur. Bunlar

ise maln kendisidir.

Ve

malla

ele

geçirilir.

O

halde

insan

mal

ele

geçirmemesi-

ne sabredemez ve sabretmesinde selâmet

de yoktur.

Eer





303

ÖLÜM ve KIYAMET

Resûlullah

Efendimiz

de öyle demitir:

—

Mal

ve

makam sevmek

gönülde nifâk,

suyun

tere

otunu

büyüttüü

gibi

büyütür.

Resûlullah

ayrca

öyle

buyurmutur:

ki

aç

kurt

bir

koyun

alna

saldrsa, onlarn

verecek-

leri ziyan,

eref,

mal ve

makam

sevgisinin

müslümanlarm

dinine

verecei

zarardan

daha

azdr.

Ashâb-

Kirâm:

-—Yâ

Resûlallah

dediler.

Senin

ümmetinin

en

kötüsü

kimlerdir?..

Resûl

aleyhisselâm:

—

Zenginlerdir

diye

buyurdu.

Sonra

öyle

dedi:

—

Benden

sonra

bir kavm

gelecek

ki, türlü türlü

yemek-

ler

yiyecekler, türlü

türlü güzel

giyimler

giyeceklerdir.

Ar

pahal atlar

saklayacaklardr.

Güzel yüzlü kadnlar

isteye-

ceklerdir.

Onlar az

eyle doymazlar. Çok

eyle de kanaat

etmezler.

Onlarn bütün

himmeti

dünya içindir ve

dünyay

mâbut edinmilerdir.

Her ne

yaparlarsa dünya

için

yapar-

lar.

Vasiyetim

olsun

ki,

oullarnzn

oullarndan

her

kim

onlar

görürse

onlara selâm

vermesin.

Hastalarnn hatr-

n

sormasn.

Cenazelerinde

hazr

bulunmasn.

Onlarn

ulu

kiilerine

sayg

göstermesin.

Her

kim bunlarn

aksini

ya-

parsa müslümanln

harap olmasna

yardm etmi

olur.

Yine


buyurdu

ki:

Dünyay,

onu

isteyen

dünya

ehline

brakn.

Her

kim

dünyadan

yeteri kadarndan

çounu

elde

ederse

kendisini

helâk etmi olur.

Ama

o helâk

olduunu

bilmez



-

HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I GAZAL

=====

304


yine

buyurdular

ki:

nsan olu ölünce arkasnda

kalanlar:

—

Neler brakt

da gitti? derler.

Melekler

ise:

—

leriye ne gönderdi?

derler.

Resul

aleyhisselâm

öyle buyurdu?

Dünyada

çok mülk edinmeyin

ki,

o

zaman

dünyay

dost tutmu olursunuz.

Havârileri,

sa

aleyhîsselâm'a

sordular?

—

Acaba senin su üstünde

yürüyebilmenin

sebebi ne-

dir? Bizim neye

gücümüz yok?

sâ

aleyhisselâm

da

onlara?

—

Ben

dünya malnn

arln

gönlümden

attm

için

su üstünde yürüyebiliyorum. Siz

de böyle

yaparsanz

be-

nim

gibi

su

üstünde

yürüyebilirsiniz,

dedi.

Sonra

sâ aleyhisselâm

onlara?

—

Altnn

ve

gümüün

deeri sizin

yannzda

nicedir?

diye sordu.

—

Çok kymetlidir dediler.

Oda?

—

Benim

indimde

toprakla birdir

dedi.

Resûlullah

Efendimiz

buyurmutur ki?

Ademolu

daima

(malm,

malm )

der.

Yeyip

tükettiin,

giyip

eskittiin ve

sadaka

ederek

bâki kldndan

baka

senin hangi

maln

vardr?



305

ÖLÜM

ve KIYAMET

Bir

kimse Hazret-i

Muhammed

(s.a.v.) in

huzuruna ç-

karak

dedi

ki?

—

Yâ

Allah'n

Resûlü

Acaba

sebep

nedir

ki,

ben

ölü-

mümü

hiç

istemiyorum?


ona sordu?

—

Senin

elinde

maln

var mdr?

O

kii?

—

Vardr

diye

cevap

verdi.

—

O halde maln

kendinden

ileri

sür. (Yâni

sadaka

ver).

Çünkü halkn

gönlü mala

dosttur. nsan

mal

dünya-

da toplar, bir yere

korsa

kendisi

de

dünyada

kalmak

ister.

Mal

kendinden

uzaklat

rrsa

kendiside

dünyadan

uzak-

lamak diler.

Yine

Resûl

aleyhisselâm

buyurmutur

ki?

.nsann

dostlar üçtür: Birincisi

kendisine

ölünceye

ka-

dar

vefa

gösterir.

kincisi

mezara

kadar

vefa

gösterir.

Üçüncüsü

mahere kadar vefa

gösterir.

Ölünceye

kadar

vefa

gösteren

maldr. nsana

mezarna

kadar vefa

göste-

ren

de kavmi

ve hsmlardr.

Mahere

kadar

vefa

gösteren

ise

insan

olunun

amelleridir.

Bir

kii

Ebû

Derdâ (Allah

ondan

raz

olsun)

Hazretinin

gönlünü

krmt.

Ebû Derdâ:

—

Ey Allah'm

Ona salk,

âfiyet

ver.

Çok

mal

bala,

uzun ömür ver

dedi.

Oysa

Ebû

Derdâ'nn

bu

sözleri bir beddua

gibiydi.

Çün-

kü

hangi kiiye

bu

sözler

söylenirse

o

kii

gaflet

içine

da-

lar,

âhireti unutur ve

helâk

olur.





307

=========^^

ÖLÜM ve KIYAMET

Yahya bin

Muaz

derki:

—

ki musibet

vardr ki,

ölüm

zamannda

zenginlere

mahsustur

ve

baka

hiç

bir

kimseye

o

musibet nasip

ol-

maz.

Biri udur: O

kiinin

bütün maln elinden

alrlar.

Di-

eri

de:

O

kiiye bütün malnn

hesabn

sorarlar. Allah

bi-

zi

böyle

bir

musibetten

korusun.

TAMAH ve

HIRSIN

ÂFETLER

KANAATN

FAYDASI

Sen

bil

ki,

tamah

mezmum, kötü ahlâktandr. O

kötülük-

ten

baka

kiinin eline

tamah

ettii

ey

geçmeyince

mey-

dana

gelen utançlktan

baka

ondan

nice kötü huylar

da

doar.

Çünkü[bir kimse

bir kimseye

tamah eylese o

kiinin

yüzüne güler.

Aralarna

nifak

girer.

badette

riyakâr

olur.

Kendisini alaya alp

hor görmelerine

sabreyler.

Tamah

et-

tii

kimsenin

kötü

olan

ilerine

müsamaha

gösterir. nsan

haris

yaratlmtr.

Aç

gözlüdür.

Elde

bulundurduu

eyle

kanaat etmez.

Kanaattan

baka eyle de

hrstan

ve

ta-

mahtan

kurtulamaz.


öyle

buyurur:

Eer

Adem oluna

iki dere

dolusu

altn

verseler

yine:

Keke

üç

dere

dolusu

altn

olayd der.

Topraktan

baka

hiç

bir

ey

insann

gözünü

doyurmaz.

Bir kimse

tevbe

eylese

Hak

Teâlâ

onun

tevbesini kabul

eder. Resûl

aleyhisselâm

öyle

buyurmutur:

nsanda

iki

ey

dnda

her

ey

ihtiyarlar.

Bunlardan

bi-

ri

ömrünün uzunluu,

dieri

de

malnn çoalaca

umudu-

dur.



HÜCCETÜL-SLAMMAM-I GAZAL

=====

308

Yine

Reûl

aleyhisselâm

buyurdu

ki:

Ne

mutlu

o

kimseye ki,

slâm

yoluna

hidayet

edilmitir,

yeteri

kadar

geçim

sahibidir

ve

ona

kanaat

etmektedir.

Yine

Resûlullah

Efendimiz dedi ki:

Cebrâil, benim

kalbime

unu fsldad

ki,

hiç bir

kul,

rz-

k

tamamlaynca

ölmez.

HakTeâlâ'dan korkun.

Dünya-

y

düünerek, acele

etmeden isteyin. Yani

yeteri kadarn-

dan çounu dilemeyin. Tâ ki, halkn çok

ükredenleri siz

olun.

Üzerinize

revâ

gördüünüz

eyleri

siz

de

halka

revâ

görün. O zaman

tam

bir mü'min

olursunuz.

»

Mûsâ

aleyhisselâm dedi ki:

—

Ya

Rab Senin

kullarndan

en

zengin kim

vardr?

Hak Teâlâ Hazretleri de:

—

Benim

kullarmdan

en

zengin

olan

o

kiidir

ki,

kendi-

sine

kanaat

vermiimdir

dedi.

Mûsâ

yine sordu:

Hak

Teâlâ öyle

buyurdu:

—

En

âdH

kii,

kendi nefsine

insafl

olandr.

bni

Mes'ud

(Allah

ondan

raz

olsun)

buyurdu

ki:

—

Her

gün bir

melek

nidâ

edip öyle der:

Ey

Âdemo-

lu

Sana

yetecek

kadar olup

seni

uyank

tutacak az bir

ey,

çok

olup

da

seni

gaflete

ve

geveklie

sevk eden eyden

daha hayrldr

Haberde

öyle gelmitir:

—

Hak

Teâlâ:

Ey

Âdemolu

diye

buyurur.

Eer

sana

bütün dünyay versem senin ondan

nasibin

yiyebilecein

kadardr, fazla deildir. Eer

sana

yiyeceinden

fazlasn



309

ÖLÜM ve KIYAMET

vermesem, nasibinde fazlasnn megalesini ve

hesabn

bakalarnn

üstüne

yüklesem, sana

bundan

baka

nasl

iyilik

etmi

olurum?

a'bî

der ki: Avc bir

serçe

tutmutu.

Kucaz: Ey

kii

Benden

ne

istiyorsun?

diye

sordu.

Avc:

Seni

öldürüp etini

yiyeceim dedi.

Kwcaz:

Benim etimi yemekle

sana

bir

faydam dokunmaz.

Ama

sana

üç

öüdüm

var.

Bunlar

sa-

na

öreteyim

ki, beni

yemekten sana

daha hayrl olsun.

Ama

o

üç

öüdün birincisini

elinde iken veririm. kincisini

beni elinden

salverdiinde

ben

aaç

dalna

konduum

zaman

vereyim.

Üçüncüsünü

de

uçup da bana kondu-

umda

vereyim dedi.

O

kii:

Peki,

o

üç

öüdü bana

bildir

dedi. Eer elinden bir

ey çkar, kaybolursa ona

hasret

çekme.

O

kii

kuu

avucundan

brakp salverdi. Ku uçtu.

Bir

aaç

üzerine

kondu. Adam:

Ey

ku kinci

öüdünü

söyle,

dedi.

Ku

da:

Güç

söze

inanma

dedi.

Sonra

daldan

uçup

gitti,

da

bana kondu.

Adama:

Ey bahtsz

kii

de-

di. Eer

beni öldürseydin öyle

zengin

olurdun ki, hiç bir

za-

man fakirlik

görmezdin. Zira benim

karnmda

iki inci

vard

ki, her

biri

yirmi miskal kadardr.

Adam bu

söze

üzüldü,

parmak

srd ve: Ne

yazk, acndm dedi.

Öyleyse üçün-

cü

öüdü söyle.

Ku da dedi ki: Sana öüdümün

ikisini

söyledim.

Onlar

unuttun.

Üçüncüsünü

ne

yapacaksn?

Sana, geçen

eye

gam

yeme, dedimdi. Yine

güç

eye

inanma

demitim.

Ben

senin

elinde iken

etim,

kanadm

ve

kuyruumla

iki miskal yoktum.

imdi

benim

karnmda

yir-

mier

miskal

o inciler

neyler?

Haydi

diyelim

ki,

o

inciler

var,

mademki senin elinden

çktm, artk

gam

yemenin

ne

fay-

das

var?

Ku

bunlar

söyleyip

uçtu,

gitti.

Bu

rçesele

un-

dan ötürü anlatld ki,

tamâh meydana

geldii

zaman

in-

san, yaplmas

güç

olan eylere

de

inanr.



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I GAZAL

=====

3

1

MAL DAITMANIN

SEVAPLARI

LMal

datm

(sadaka),

cömertlikten

de

üstündür.

Çünkü

cömert, kendisinin

muhtaç

olmad

eyi kal-

kar,

verir.

Datmada

ise kiinin

kendisi

o mala

muh-

taç

iken

verir.

J

Nitekim

üstün

cömertlik,,

kendi

ihtiyac

varkan

ver-

mektir.

Pintiliin

son

derecesi

ise öyle

bir hadde

eriir

ki,

kendisinin

ihtiyac

varken

o eyi

kendi

nefsinden

bile

esirger.

Kendi

özüne

de harcamaz.

Hasta bile

ol-

sa

öz nefsine

ilâç

almaz.

Gönlünde

nice

arzular

do-

ar. Onlar

bile

bekler

ki,

bakasndan

dileye.

Öz

ma-

lndan

yemek

elinden

gelmez.

Mal

datmnn

fazileti

büyüktür.

Nitekim

Hak Te-

âlâ,

Medinelîleri,

mallarn

ashaba

datmalarndan

ötürü senâ

kld,

u

âyet-i

kerime

ile övdü:

Kendilerinin

ihtiyac

olsa

da nefisleri

üzerine

bakalarn

tercih

ederler.

(Har

Sûresi:

9)

Resûl

aleyhisselâm

öyle

buyurmutur:

—

Bir

kimse,

arzu

ettii bir

eyi

bulsa ve

kendi

is-

teini

bir

kenara

koyup

o eyi

sadaka olarak

verse,

Hak Teâlâ

o

kiiyi

yarlar.

Hz.

Aye

Hatun

(Allah

ondan

raz

olsun)

der

ki:

—

Resûlullah'n

evinde

üç

gün

doyuncaya

kadar

yemek yemedik,

diyebilirim.

Ama

tasadduk

ederdik.



ÖLÜM ve

KIYAMET

Bir gün Resûjullah'a

bir konuk gelmiti. Evde

hiç

bir

ey

bulunmad.

Ensar'dan bir kii

geldi,

o

konuu

evine

götürdü.

Onun

da

yiyecei azd.

Mumu

söndürdüler.

Ye-

mek sahanann

önüne getirdiler. Kendilerini

ellerini,

az-

larn

oynatr, ama yemek

yemezlerdi.Yemein

hepsini ko-

nua

yedirdiler.

Ertesi sabah

Resûlullah

öyle

buyurdu:

—

Allahü

Teâlâ sizin

ahlâknz ve

konuklara kar

olan

hallerinizi

çok

beendi

Ve

u

âyeti

indirdi

dedi

ve

Har

sûresinin

dokuzuncu

âyetini

okudu:

Her

kim

nefsinin

tamahkârlndan

korunursa,

ite

on-

lar kurtulanlardr.

Musâ aleyhisselâm

duasnda:

Ya Rab,

Muhammed

Mustafa'nn

menzilini bana göster dedi. Allahü

Teâlâ

da:

Yâ

Mûsâ

diye

buyurdu.

Ona

takat

getiremezsin.

Ama,

onun

derecelerinden

birini sana

göstereyim. Hak

Teâlâ bu

dereceyi

Mûsâ

aleyhisselâm'a gsoterince Mûsâ

korktu.

O

derecenin

nurundan

ve

yüceliinden akl

bandan gide-

cekti.

Mûsâ aleyhisselâm:

Yâ Rab,

Muhammed bu derece-

ye

nasl

erdi?

diye

sordu. Hak Teâlâ da:

Datp saçmak-

la.

Muhtaç

olduu eyi

sadaka

vermekle

diye

cevap bu-

yurdu.

Sonra

Mûsâ

aleyhisselâm'a

dedi ki: Yâ Mûsâ

Bir

kul

ömründe

bir

defa

da olsa,

isâr ederse

(kendi

ihtiyac

varken

maln datrsa)

ben ona hesap sormaya

utanrm.

Nerde bulunursa bulunsun

onun yeri cennettir.

Abdullah

bin Câfer'in

(Allah

ondan raz olsun)

bir

yolcu-

lukta

yolu

bir

hurmala

urad.

Orada

bir

kara

köle

gördü.

O

hurmal

bekliyordu. Köle

için

üç

ekmek getirdiler. Biraz

sonra o

kölenin

yanna

bir köpek geldi. O

kara

köle

o

ek-



HÜCCETtTL-tSLAM

MAM-I

GAZAL

,

31

mein

birini

o köpee

att. Köpek

o

ekmei

yedi.

Birini

da-

ha

att. Köpek

onu

da

yedi.

Üçüncü ekmei

att.

Köpek

onu

da

yedi. O zaman

Abdullah

o

köleye

sordu:

Senin

her

gün

nafakan

ne kadardr?

Köle:

Gördüün

kadardr

dedi.

Abdullah:

Ya

niçin

onun

hepsini

o köpee

verdin?

diye

sor-

du. Köle

de

u cevab

verdi:

Bu

yörelerde

köpek

yoktur.

Uzak yerden

geldiini

anladm.

Açlkla

dönüp

gitmesini

di-

lemedim.

Abdullah: Ya

sen

bugününe

yiyeceksin?

diye

sor-

du. Kara

köle

de:

Sabreylerim

diye

cevap

verdi.

O

zaman

Abdullah:

Sübhanallah

dedi.

Herkes

benim

cömertliim-

den

bahseder,

adm

dillerde

dolar,

bu kul

benden

de

cö-

mertmil

O

hurmal

o

köle

ile

birlikte

satn

ald.

Köleyi

azad

etti.

Hurmal

da ona

balad. Kâfirler

Resûlullah'

öldürmeye

kasd

ettiler.

Bunun

üzerine

Hazret-i

Ali

(Allah

ondan raz

olsun),

Resûlullah'n

yatana

yatt.

Böylece

kâfirler

Resûle

kasd

ederlerse

kendisini

feda

etmi

olacak-

t. Hak

Teâlâ,

Cebrail

ve

Mikâil'e:

—

Sizin aranzda

kardelik

derecesi

kurdum.

Birinizin

ömrünü

uzun

eyledim.

Sizin

hanginiz

uzun

ömrü

dilemeyip

kardeine

verir?

diye

buyurdu.

ki melek

de

ayr

ayr

uzun

ömür

dilediler.

Hak

Teâlâ

da

onlara

sordu:

—

Sizin

niçin

Ali'nin

yaptn

yapmazsnz?

Ona

Mu-

hammed'le

kardelik

verdimdi.

O öz

cann

fedâ

etti,

onu

döeine

yatt. Siz de ikiniz

gökyüzünden

yeryüzüne

ini-

niz.

Ali'yi

dümatardan

koruyunuz

diye

buyurdu.

ki

Melek

yer yüzüne

indiler.

Cebrail,

Ali'nin

ba

ucunda,

Mikâil

de

aya

ucunda

durdular:

—

Yâ

Ebâ

Tâlib

olu

dediler.

Hak

Teâlâ

meleklerine

kar

seninle

övünmektedir



313

==========^^

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Sonra

da

u

âyet-i

kerime

indi:

nsanlardan

bir

ksm

da vardr

ki,

Allah'n

rzasn

isteyerek

nefsini

Allah

rzas

yoluna

harcar.

(Bakara

Sûresi:

207)

Halktan

kimi kiiler

vardr

ki, Hak

Teâlâ'nn

rzasn

ka-

zanma

yolunda

nefislerini fedâ

ederler.

Hüseyin Antâkî

ki,

yüce eyhlerden

birisiydi,

otuzdan

fazla

kii onun

katnda

toplanmt.

Onlara

yetecek

ekmei

yoktu.

Bir

kemik

par-

çasn ufalayp

önlerine

dökerdi. Sonra

kandili

ortadan

kal-

drrlar,

yemee

otururlard.

Vakta

ki, kandili

geri getirirler-

di,

ekmei yine

yerli

yerinde

bulurlard.

Çünkü her

biri

öte-

ki

arkada

yesin

diye

yemezdi.

Derler

ki:

Dünyada nasl

geldiyse

öyle

giden,

Bir-i

Hâf'den

baka

kimse

yoktur,

Bir-i

Hâfî

son

nefesini

vermek

üzereydi.

Bir

dilenci geldi.

Bir

eyler

diledi.

Hâfî'nin

hiç

bir eyi

yoktu.

Gömleini

ç-

kard,

o

dilenciye

verdi.

Ariyet

bir

don

istedi.

Ona

büründü

ve Allah'n

emrine

vard.

MALIN

KULLANILMASI

f

[

Maln

benzeri

ylan

gibidir.

Onda

hem

zehir

vardr,

hem

de tiryak

(panzehir)

bulunur.

Bir

kii,

ylann

nasl idare

edi-

leceini

bilmezse

ve elini

ylana

uzatrsa

helak

olur, ölür.

Bundan

ötürüdür

ki,

bir

kii:

—

Ashab-

Kirâm

arasnda

çok

kimseler

vard

ki, Abdur-

rahman

bin

Avf gibi

zengin

idiler

diyemez.

Çünkü

zengin-

lik

kusurlu

bir

ey

deildir.

Zenginlikte

ayp yoktur

Bu, tpk

bir

çocuun,

erbetli

bir

kiinin

ylana

el

uzatp

onu

avucunda

tutmasn

görmesine

benzer

ki,

zavall

ço~

cuk

ylan

bir

yumuak

eydir

ve ele

ho gelir

sanr, kendi-



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

314

r

si

de ylan eline

alr

ve

o ylan

onu

anszn

sokar.

Çocuk

ölüp

gider.

Maln

kullanlmasnda

dikkat

edilecek

be

art

vardnj

1

—

O

maln

niçin

yaratld

bilinmelidir.

Nitekim

bun-

dan önce anlattk ki,

mal,

yiyecek,

içecek,

giyecek

ve

mes-

ken içindir.

Bunlar

insann

vücudunun

zarurî

ihtiyaçlarn-

dandr.

Beden

be duygu

için,

be

duygu

akl için,

akl da

gönül

içindir.

Böylece gönül,

Hak

Teâlâ'nn

bilgisi ile

süs-

lenmi

olmaldrj

nsan

bu

hususlar

bilince

gönlünü zaru-

ret

ve

ihtiyaç

olduu

kadar

mala

balar,

onun

zararlarn-

dan

korunup

ihtiyac

kadar

faydalarndan

yararlanr.

2

—

Mal

kazanma

sebeplerini

gözetip haram

kazan-

maktan

saknmaktr.]

Kazanlan

mal,

haram

ve

üpheliden

olmamaldr.

Öyle

kî,

mürüvvete

ondan zarar

gelmemeli.

Yâni

rüvet,

dilenmek,

hacamat

edip

para

alma

gibi ve

bunlara

benzer

ne

varsa

o

yollardan

gelmi

bulunmamal-

dr.

f

—

Maln zazuret

miktarndan

fazlasndan

saknmal-

dr.;Böylece

ihtiyaç fazlas

biriktirilmemelidir.

Yâni

dinin

ge-

rei,

âhiretin

az

kadar

olmaldr.

Fazlasndan

el

çekme-

lidir.

Kendisine

ihtiyaç

olandan

fazlas için

bir

ihtiyaç

ehlini

gözetmelidir.

htiyacndan

artk olan

eyi,

o mala

ihtiyac

olan

kiiden

saknmamal,

ona

vermeli,

o da

hâcetini gör-

melidir. Eer

ihtiyac

olduu

halde

mal datmasnn

imkâ-

n yoksa

hiç

olmazsa

fakire

ihtiyac

kadarn

esirgemeyip

vermelidir.

[4

—

Mal

harcamay

dikkatli

yapmal.

Lüzumu

olmayan

yerde

mal

harcanmamaldrjAz

eyle

kanaat etmelidir.

Nâ-

hak

yere

harcamak

nâhak

yerden

almak

gibidir.

(Yani bir

mal

helâl yere

sarfetmemek

onu

helâl

yerden

kazanma-

mak

gibidir.)



315

=======================

ÖLÜM

ve KIYAMET

j

5

—

Gelirinde,

harcamasnda ve

saklamasnda

iyi

ni-

yetle

olmal.

yi niyetten

^maksat

udur: Öyle

bir nesneyi

ele

geçirmedi

ki,

rahat rahat

ibadette

bulunmaldr.

Eer

bhjeyden

el

çekerse,

zühd

için,

dünyay

hakîr

görmek için

el

çekmelidirîHem,

undan ötürü

el

çekmeli

ki,

gönlünü,

dünya

fikrinden saklayp

Allahü

Teâlâ'nn zikri

ile

uratr-

maldr.

Eer

bir

eyi

yannda

saklarsa,

onu

din

yolundaki

bir ihtiyac

için

saklamaldr.

Öyle

ki, din

yolunun ihtiyacn-

da

harcamak veya

saklamak

önemli

olmal

ve ihtiyaç

gü-

nünü

beklemeli.

O

mal

din

yolunda

harcetmek

için

böyle

yapan

kimseye o

mal ziyan

vermez.

O

kiinin

malndan

nasibi

ilâç

olur,

zehir olmaz.

Bundan ötürü

Hazret-i Ali

(Allah

ondan

raz olsun) öle

demitir:

—

Eer bir kimse

yer yüzünde

ele

geçirdii

mal,

Hak

Teâlâ

için

ele

geçirmi

ise,

o

kii

halkn en

zengini

de

olsa

zâhid

bir

kiidir. Bir eyi

kazanmaktan

el

çekip

terkeden

bir

kii de

onu Allah

için terk etmi

deilse, o

kii zâhid

bir

kimse

deildir. Hepsini verse,

fakat

Allah

için vermezse yi-

ne zâhid

deildir.

Böylece

gönlün kblesi

ibâdet

(Allah'a

kulluk etmek)

olup

âhiret

azn

hazrlamak

gerektir.

Niyet böyle

olunca

ne

i

ilenirse

ilensin, ister

edebhaneye

gidilmek

olsun,

ister yemek

yemek ii

olsun, hepsi de

ibâdet olur.

Hepsi-

nin

yaplmasndan

ötürü

sevaba

nail

olunur.

Çünkü din yo-

lunda

bunlarn

hepsine ihtiyaç

vardr.

Lâkin

i niyete

göre

olur.

Birkço

K

kimseler,

niyetten

âcizdirler

ve bu ilâçlar

bil-

mezler.

Bilmedikleri için

onlar

ilemezler,

onlarla

amel et-

mezler.

Mal

en

iyi

ekilde kullanmay

bilmeyenler

için

ya-

placak i

udur:

Çok

mal

toplamaktan

rak

bulunmal.

Eer maln

çokluu insan

bîzarla

ve

gaflete

salmazsa



HÜCCETTL-tSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

=====

31

bile

en

sonunda

âhiretin

derecelerini

ksaltr.

Bu

ise

tam

bir

hüsrandr.

Abdurrahman

bin

Avf

vefat

edince

geride

ondan

çok

mal

kald.

Ashab-

kirâmdan

kimileri:

—

Biz

Abdurrahman

bin

Avf'n

kendi

göçüp

gittikten

sonra

bu kadar

mal

brakmasndan

korkarz

dediler.

O

zaman

Kâ'bül

-

Ahbar

dedi

ki:

—

Neden

korkarsnz?

Helâl

maldan

ele

geçirdi

ve

Hak

yolunda

harcad.

Geride

braktn

ise

yine

helâldan

b-

rakt.

Bundan

ötürü

korku

duyulacak

ne

var

Bu

haber

Ebû

Zer-i

Gffarî'ye

eriti.

Kzd.

Evinden

d-

ar

çkt.

Elinde

bir

deve

kemii

vard.

Kâ'bül

-

Ahbar'

dömek

istiyordu.

O da

kaçt.

Hazreti

Osman'n

(Allah

on-

dan

raz

olsun)'evine

girdi

ve

onun

etekleri

ardnda

gizlen-

di.

Ebû

Zerr

odaya

girdi:

—

Kendini

sakn

ey,

yahudi

olu

yahudi

dedi.

Sen, Ab-

durrahmandan

geri

kalan

mallarda

ne

korku

vardr

diyor-

musun,

öyle

mi?

Bil

ki,

Resûlullah

Uhûd

gazasna

gidi-

yordu.

Ben de

onunla

birlikteydim.

Beni

yanma

çarp:

—

Yâ

Ebâ

Zer

dedi.

Ben

de:

—

Lebbeyk,

yâ

Resûlallah

dedim.

O

da

öyle

buyurdu:

—

Mal

olanlar

hakirdirler.

Kyâmet

gününde

geriye

ka-

lan

kimselerdir

onlar

Önden

gidenler

ancak

mal

önün-

den,

sandan,

solundan

datanlar

ve

hare

edenlerdir.

Ey

Ebû

Zer

Ben,

karki

Uhûd

da

kadar

altnmn

olmasn

istemem.

Bu kadar

büyük

altn

külçesi

elime

geçse

bile

onu

tamamen

hak

yoluna

harç

eylemei

dilerim.

Öldüüm

gün

benden

iki

krat

geri

kalmasn

istemem,

dedi.



317

=======

ÖLÜM ve KIYAMET

Madem

ki Resûlullah

böyle

buyurmutur,

ey yahudi

o-

lu

Sen

de

böyle

dersin?

Ebû

Zer

bu

sözleri

söyledi.

Kimse

sesini

çkarmad.

Tek

cevap

veren

olmad.

Yine

bir

gün

Abdurrahman

bin Avf'n

ticaret

katarlar

Ye-

men'den

geri

dönmütü.

Medine'de bir

gürültü oldu.

Yollar

kalabalklat.

Hz.

Aye Hatun

(Allah

ondan raz

olsun):

—

Bu

gürültü,

bu kalabalk

ne? diye

sordu.

—

Abdurrahman

bin

Avf'n

kervan

geldi dediler.

Hz.

Aye Hatun:

—

Resûlullah

doru

söylemiti dedi.

Bu

tek

söz

Abdurrahman'n

kulana

gitti.

Bu sözle

gön-

lü

karmakark

oldu. Hemen

Hz.

Aye

Hatun'un

katna

kotu:

—

Ya Aye

dedi.

Resûlullah

ne buyurmutu?

diye

sor-

du.

Oda:

-

—

Resûlullah

bana

buyurdu ki:

Ey Aye

Bana

Cenne-

ti

gösterdiler.

Sahabenin

fakirlerini

bütün

sür'atiyle cenne-

te girer

gördüm.Abdurrahman'dan

baka

hiç

bir

zengin

ki-

inin

onlarla

birlikte

girdiini

görmedim.

O da

elleri

ve

ayaklar üzerinde

sürünerek

yürüyor

ve

Cennete

girmek

için

acele

ediyordu. Nihayet

o

da girdi.

diye

cevap

verdi.

Abdurrahman

bin Avf,

Hazret-i

Aye'ye (Allah

ondan

ra-

z

olsun)

dedi ki:

—

Bu

develerin

üstlerinde

ne

yük varsa

ben

hepsini

Hak

yoluna

sebil

ettim. Bu

köleleri

de

hep

âzâd

ettim. Tâ

ki,

ben

de

onlarla

birlikte

Cennete gireyim.



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

=

3

1

Resûlullah Efendimiz,

Abdurrahman

bin Avf'a

öyle

de-

miti:

—

Benim

ümmetimin

zenginlerinden

cennete

ilk

önce

giren

sen olsan

gerektir.

Ancak oraya

gayret

sarfederek ve

sürünerek

girebilirsin.

Resûl (S.A.V.) öyle

buyurmutur:

Kyâmet gününde

haram

mal

toplayan bir

kiiyi cehen-

neme

götürürler. Maln

harama

harcayan

kimseyi

de

ce-

henneme

iletirler.

Yine

bir

kiiyi

getirirler

ki,

haram

mal

top-

lam,

fakat

helâl

yolda

harcamtr.

Onu

da cehenneme

iletirler.

Yine bir

kiiyi

getirirler ki, helâlden

kazanm,

yine

helâle harcamtr.

O zaman ona

öyle denir:

—

Bu

kiiyi

tutun. Belki

bu

maln

kazancnda

kusur ve

günah ilemi

olabilir.

Ya

abdest alrken,

ya

namaz

klar-

ken

veya

rükûa

eilirken

yahut

secde

klarken

taksirat

i-

lemi

ya

da vaktinde ve

artlarna göre

onlar

edâ

etmemi

olabilir.

O

kii

de:

—

Ya Rabbi

Helâlden

kazandm

bu hakl

yerlerde

o ka-

zanc

harcadm.

Hiç

bir farzda

kusur

ilemedim.

Mal

ka-

zandm diye

öünmedim der.

Yine ona:

—

Ak ipek

elbise giyip

ata binip

kibirle

salndn

belki

derler.

Oda:

—

Bunlarn

hiç

birisini yapmadm

diye

cevap verir.

Ona

yine:

—

Sen pek

güzel bilirsin ki,

bir

öksüzün

ya

da

bir faki

-



319

=======^^

ÖLÜM ve

KIYAMET

rin

kimsesizin

yahut bir komunun hakknda kusur ile-

misindir, derler.

Yine

o kimse:

—

Ey

Allahm,

ben helâlden

kazandm,

yine helâle har-

cadm.

Farzlarda

hiç

kusur

göstermedim der.

Böylece fakirler

onun yakasna yapp:

•

—

Ey Rabbimiz

Onun

malnda ve kazancnda bizim

hakkmz vard.

Ona

bizim hakkmzdan

sor

derler.

O

fakirlerin

hakkndan bir bir sorulur.

Aile, akraba ve

komularnn haklarn ödeyip

ödemediinden

de

bir

bir

sorguya çekilir. Farzlardan ve

vaciplerden bir

eksiklik

bra-

kp brakmad da

sorulur.

O

kii

hiç kusur ve

suç

ileme-

mi

olsa

bile:

—

imdi

ayaa kalk

Bu nimetin

ükrünü

yerine getirdin

mi?

Her

nimetin,

her

lokma

ile

bulduun

lezzetin

ükrünü

edâ

ettin

mi?

derler.

te bu

sorulardan

ötürüdür

ki

ululardan hiç bir kii

zen-

ginlie

rabet klmamtr.

Çünkü azab olmasa

bile

hiç

üphe

yok ki,

bu

türlü

hesap

sorulmas

vardr.

Hatta Resûl

(SAV.)

ki ümmetinin

öncüsü ve örnei idi, bu hesaptan

ötürü

fakirlii

benimsedi.

Böylece

ümmetinin,

bu

fakirliin

hayrl

olduunu bimelerini

istedi.

Resûl

(SAV.)

kzna

u

öütte

bulundu:

—

Ey kzm

Fatma Kanaat

kl

Benim amcamn olu ki,

senin helâlindir,

ben seni

öyle

bir kiinin ei

kldm

ki,

ken-

disi

dünyada

da âhirette

de

seyyiddir.

Rivâyet

edilmitir ki,

sâ

aleyhisselâm'a

bir

kimse:

Yâ

sâ

dedi. Dilerim

bir gün seninle arkadalk edeyim. Haz-

ret-i

sâ

da

bu teklifi

kabul etti.

Birlikte

yol

alp

gittiler.

Bir

r-



HÜCCETÜ'L-ÎSLAMMAM

I GAZAL

320

mak kysna vardlar.

Yanlarnda

yemek için

üç

ekmek

ge-

tirmilerdi.

sâ

aleyhisselâm

rman kenarnda

biraz

ge-

zindi.

Geriye

döndüü

zaman ekmekleri

yerli

yerinde

gör-

medi.

Yol

arkadana:

Ekmekleri kim

ald

Yerlerinde

yeller

esiyor

dedi.

Adam: Bilmiyorum

diye

cevap

verdi.

Oradan

birlikte

ayrldlar.

Yanlarna

bir

geyik

yaklat.

Yannda iki

de

yavrusu vard.

sâ, o yavru geyiklerden

birisini

çard.

Yavrucaz yaklat.

sâ

onu

tuttu, [boazlad.

Hemen k-

zartt. kisi

de doyuncaya kadar

yedler.

sâ daha sonra: Ey

geyik yavrusu

diril

dedi. Geyik

yavrusu

da Hak Teâlâ'nn

izni ile dirildi. Sonra

oradan yine

yola

dütüler.

sâ pey-

gamber yol arkadana:

O Hüdâ hakk

için

ki,

sana bu mû-

cizeyi

gösterdi,

söyle bana

O ekmekler ne oldu?

diye

sor-

du.

O

kii

de: Bilmiyorum

diye

cevap

verdi. Oradan

da

ilerlediler. Bir

büyük suyun

kysna eritiler.

sâ

o

kiinin

eline

yapt.

O büyük

suyun

üstünden

yürüyüp

geçtiler.

sâ

yine:

Bu

mûcizeyi

sana

gösteren

Hüdâ

hakk

için

söy-

.

le bana, o ekmekler nereye

gtiti? diye

sordu. Yolda yine:

Bilmiyorum

dedi.

Oradan

da

ilerlediler.

Bir

bölgeye

geldi-

ler ki,

oras bir kum

deryas idi. Hazret-i

sâ

o

kumu bir

ara-

ya

toplad, yn

yapt: Hak Teâlâ'nn

ferman

ile altn

ol

dedi.

O

kum

ynnn

hepsi altn oldu.

Bundan

sonra,

Haz-

ret-i

sâ

o altn üçe

böldü:

Bir

bölüü sana,

bir

bölüü

ba-

na,

bir

bölüü

de

ekmei

alana

dedi.

O

yol

arkada

iki

bölük

altn

alma

hrsna

kapld

ve ekmein

kimde

olduu-

nu ikrar edip: Ekmek

bende dedi.

Hazret-i

sâ:

Altnn

üç

bölümü

de senin olsun dedi.

O kiiyi orada

yalnz

brakt

ve ondan ayrlp uzaklat.

O

kimseye

iki kii

yaklat.

Ken-

disini öldürüp

altnlar alma

dilediler.

Altn

olan

kii:

Be-

ni öldürmeyin

Üç

bölümünden

her

birini

birimiz alalm

de-

di. Ötekiler:

imdi

birimiz

gitsin,

yemek

getirsin

dedi.

ki

arkadatan biri yemek

getirmee

gitti. Yiyecekleri

aldktan

sonra kendi kendisine: Onlarn

bu altn almas

doru

de-



321

ÖLÜM

ve KIYAMET

ü

dedi. Bu

düünce

ile

yiyeceklerin

içine

zehir kartrd.

Öte

yandan

ekmek

sahibi

ile

yeni gelen

kii

birbirine:

Yiye-

cek almaa

giden

arkadamz

gelince

onu

öldürelim.

Alt-

n

ikimiz

bölüelim

dediler.

Az

sonra

arkadalar

gelince

onu hemen

boazlayp

öldürdüler.

Getirdii

zehirli

yemek-

ten

kendi

karnlarn

doyurdular.

Ama

orackta

can

verdiler.

Ölüleri

o yerde

kald.

sâ aleyhisselâm'n

sonralar

yolu

bu

bölgeye

urad.

Altn

olduu

gibi

duruyordu.

O

üç

kii de

ölü

olarak

bir

yanda

yatp kalmt.

O zaman

yanndaki

as-

habna:

Ey

Ashab

dedi.

te dünyann

hâli

böyle

olur. On-

dan

kaçnn

Uzaklan

Böylece

bu

hikâyeden

anlalm

oldu

ki, bir

kimse,

her ne

kadar

üstat olsa

bile

bir

maln

çevresinde

dolamamaldr.

Kendisine lüzumu

kadar

olan

dilemeli.

Unutmamal

ki: Ylan

tutmakla

uraan kii,

en

sonunda

yine

ylan

elinde

can

verir.



KORKU ve ÜMD

(HAVFveRECA)

Korku ve

ümid (havf ve recâ)

Alah

yoluna

girenler

için

iki

kanat gibidir. Makam- Mahmud'a

bunlarn

kuvvetiyle

eriilir.

Çünkü

o

zor geçitler,

Allahü

Teâlâ'nn

katna

bir

per-

dedir ve çok yücedir. Allah'ü

Teâlâ'nn

yüzünü

müahede-

ye

sâdk bir

umut olmaynca

o zor

geçitleri

amak

müm-

kün olmaz. Zira

Cehennem

yolunda

olan ehvetler,

üstün

durumdadr.

Hilecidir,

öldürücüdür.

Tuza,

insanolunu

bende

sahadr.

O

bentten

kurtulu

zordur.

Bu zorluklarn korkusu

gönle

üstün gelmeyince

ondan

saknlamaz. Bundan ötürüdür

ki,

korku ve

ummann fazi-

leti

çok büyüktür.

Çünkü umma

köleyi

çeken yular

gibidir.

Korku

ise

köleyi süren kamç gibidir.

Öyleyse biz önce

ümit

etmenin

(Allah'tan

ummann) hükmünü

açklayalm.

On-

dan sonra

da

Yüce

Allah'tan

korkmay

anlatalm.

UMUT ETMENN FAZLET

.[ Hak

Teâlâ'ya

fazilet ve kerem

umudu ile

ibadet

etmek,

ukubet (ceza)

korkusundan

ötürü

ibadet

etmekten

daha

üstündür. Çünkü ümitten sevgi,

muhabbet

doar. Muhab-

bet

makamndan

da

yüce

baka

makam

yoktur ]

Korkudan

ve

tehlikeden

ise nefret belirir.

Bundan

ötürüdür ki, Resû




323

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Herkes ölürken

Allahü

Teâlâ'ya

güzel zanlarda

bulun-

maldr.

Yine

Resûl

(S.A.V.)

öyle

buyurdu:

Hak Teâlâ

bu-

yurdu

ki:

Ben

kulumun

zannettii

gibiyim.

Ona

söyle ki,

beni diledii

gibi

sansn,

zannetsin.

Resûl

(SAV.)

bir

ki-

iyi

can çekiirken

gördü.

Ona: Kendini

nasl

buluyorsun?

Nice

haldesin?

diye

sordu.

O kii:

Kendimi

günahlardan

korkar,

Hakk'n

rahmetine

ümitvar buluyorum

diye

cevap

verdi.

Resûl (S.A.V.)

o

kiiye

öyle

buyurdu:

Mümin kulun

kalbinde

korku

ile

ümid topland

zaman

Allahü

Teâlâ

o

kuluna

umduunu

verir,

onu

korktuu

eyden

güven

içine

kor.

Hak Teâlâ

Yâkub

aleyhisselâm'a

u

vahiyde

bulundu:

Ey

Yâkub

Bilir

misin ki,

Yûsuf'u

senden niçin

uzaklatr-

dm?

O,

undan

ötürüydü

ki

sen:

Korkarm

ki

onu

kurt yi-

ye.

(Yûsuf

sûresi:

13)

dedin.

Niçin

kurttan

korktun,

bana

ümid

balamadn?

Onun

kardelerinin

gafletinden

endie-

lendin

de

benim

onu

korumandan

ümit

duymadn)

Resûl

(SAV.)

de

öyle

buyurdu:

—Allahü

Teâlâ

kyâmet

günü bir

kuluna öyle

dedi: Ni-

çin

kötü bir ii

gördün

de

onu

önlemedin? Eer

Allahü

Te-

âlâ

o

kulun

diline

hüccet

verip

o

kul:

-Halktan korktum

ve

senin

rahmetine

ümit

baladm

derse,

Hak

Teâlâ

o kiiye

rahmet

klar.

Resûl

(SAV.)

bir

gün

ashabna

öyle

buyurdu:

—

Eer,

siz

benim bildiimi

bilseydiniz,

çok

alar,

az

gülerdiniz.

Sahraya

düer, elinizi

gösünüze

vurup

feryad

ederdiniz.

O

srada

Cebrâil

aleyhisselâm

geldi,

öyle

dedi:

—

Hazret-i Hak

buyuruyor

ki:

Niçin benim

kullarm

rahmetimden

ümitsiz

klyorsun?



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

324

O zaman

Resûl

(SAV.)

dar

çkp

HakTeâlâ'nn

faz-

lndan

çok ümitler

verdi.

Yüce

Allah,

Davûd

aleyhisselâm'a

vahiy

gönderdi:

—

Yâ

Davûd

dedi. Beni

dost

tut ve

beni

halkn

gözüm-

de

sevdir

Hz.

Davûd

dedi

ki:

—

Ey

Allah'm

Seni

halkn

gönlüne

nasl,

ne

ile

sevdi-

reyim?

Hak

Teâlâ

da

öyle

buyurdu:

—

Benim

nimetimi,

fazlm

onlarn

yanna

getir

ki,

onlar

benden

yalnz

iyilik

görmülerdir.

Daha

da

nice

iyilikleri

görseler

gerektir.

Resûlullah

Efendimiz'den

u

hadîs-i erif

de

gelmitir:

Bir

kii

bin

yl

Cehennemde

yatar.

Sonra:

—

Yâ

Hannân,

yâ

Mennân

(Ey

çok

acyan,

ey çok ih-

san

eden)

der.

Hak

Teâlâ,

Cebrâil'e:

—

Git,

o

kulumu

bana

getir

diye

emir

buyurur.

O kulu

huzura

getirir.

Yüce

Yaradan

ona:

—

Cehennemdeki

yerini

nasl buldun?

diye

sorar.

O

kii

de:

—

Yâ

Rabbi,

'bütün

yerlerden

kötü

buldum

diye

cevap

verir.

Hak

Teâlâ

da:

—

Bunu

yeniden

Cehenneme

götürün diye buyurur.

O kii

Cehenneme

götürülürken

geriye

ban

döndü-

rür,

bakar.

Allahü

Teâlâ:

>



325 ÖLÜM ve KIYAMET

—

Neye

ban çevirip

bakyorsun?

diye sorar.

O

kii

de

öyle

der:

—

Ben,

öyle

ümid

ediyordum

ki,

beni

oradan

dar

ç-

kardktan

sonra geri göndermeyeceksin

HakTeâlâ o

zaman:

*~

Onu

Cennete

iletin

diye

buyurur.

O

kii

de o

ümidi

sayesinde kurtulua

erer.

ÜMDN

HAKKAT

Gelecek bir

eyi

ümit edenin haline Umma

(recâ)

der-

ler. Kimi

de, temenni denilir.

Kimi

de

gar

(aldatclk)

ve ah-

maklk denir. Ebleh, aptal kiiler bunlar birbirinden ayrt

edemez. Bunlarn

hepsini

seçkin,

beenilmi ümit

sanrlar.

Ama

hâl hiç

de

böyle

deildir. Bir

kimse

güze tohum

elde

edip bir

yere ekse,

o

yerin

dikenini, otunu temizlese, onu

vaktinde sulasa harman

zaman—eer

Aliahü

Teâlâ

âfet-

ten

saklarsa—-

biçimgötürmesini beklese bu bekleyie

ümid

derler.]

Eer

kötü

tohum ekse

veya

sürülmemi topraa

ekmi

olsa, yahut

ottan

ve

dikenden temizlemese veya

sulama-

sa,

diktiinin

büyümesini

beklese buna garur (aldatc) ha-

makat

ve

aptallk derler.

Ümid

demezler.

[Ve

eer güzel tohumu temiz

yere

ekse, topra

diken

ve

yabanc

otlardan

temizlese, ama sulamasa:

—

Yamur

yaar,

yer

sulanr

deyip

yamuru

beklese,

yamur

da

yaabileceinden, bunda

da

güçlük olmadn-

dan

buna arzu ve

temenni

denir.

]



HUCCETITL-SLAM

MAM-I

GAZAL

326

Bu

tohumda

olduu

gibi

kii

eer

imân

tohumunu

gö-

üs

yaylasna

ekerse

ve

gösünün

yaylasn

kötü

ahlâktan

temiz

klarsa,

tâate

kendisini

verip imân

acn

sularsa,

hastalk

ve

âfetlerden

saklayp

imânn

tâ ölü

vaktine

ka-

dar

selâmete

kavuturup

Hak

Teâlâ'nn

fazln

beklerse

buna

da

ümid

denilir.

Bunun

alâmeti,

elverili,

güzel za-

manlarda

mümkün

olan eyleri

esirgememektir.

Zira

ekile-

ni

timar

etmemek,

ona

bakmamak

ümitsizlikten

ileri

gelir.

Ümit

etmekten

gelmez.Ama

imân

tohumu

çürümü

olsa,

yakini

(kesin

bilgisi)

doru

deilse

veya

doru

bile

olsa,

kötü huy

ve

ahlâktan

temizlemese,

ibadet ile

suyunu

ver-

mese, ondan

rahmet

beklemek

ahmaklk

olur.

Nitekim

Re-

sûl

(SAV.) öyle

buyurmutur:

Ahmak,

o kiidir ki,

nefsi-

nin

diledii

ii

yapar ve

rahmet

temennisinde

bulunur.

Hak

Teâlâ

da öyle

buyurmutur:

Enbiyadan

sonra

kendilerine

ilim

erien

kimseler

dünya

iiyle

uratrlar,

Hak

Teâlâ'nn

rahmetini

bekliyoruz

dediler

ve

bunlar

zemmedildi.

(Âraf

Sûresi:

169).

Eer,

bir eyin

sebepleri

kulun

seçmesi

ve

is-

teyip

dilemesiyle

ilgiliyse

ve

de

bunlar

tamam

olursa

bu

bekleyie

recâ

yâni

umma

denir.

Eer

dileme

sebepleri

ya-

rm

yamalak ve

viransa,

bir de

tamamlanmazsa

bekleyi

garûr

yâni

aldatc

hâl

ve

ahmaklk

olur.

Eer

o

sebepler

yarm

yamalak

deilse

ve

de

olgunlam,

mâmur

bir hâ

almamsa

ona

da

intizar

(bekleyi)

denir.

Resûl

(S.A.V.)

öyle

buyurmutur:

Din ileri

temenni

ile

olmaz

Bir

kim-

se, tevbe

klsa,

o

tevbenin

kabul

edilmesine

ümid

bala-

mak

gerektir.

Bir

kii

tevbe

etse,

ama

iledii

günahtan

ötürü

tasal

ve

acl

olsa: Hak

Teâlâ

benim

tevbemi

kabul

etse

diye

yakarp

beklese,

ite

buna

recâ

(ümid)

denilir.

Çünkü

onun

üzülmesi

tevbesinin

sebebi

olur.

Eer

üzüntü

duymayp

tevbeyi

beklerse

o

da

Garur

olur.

Ve

eer

tevbe-

siz olarak

Allahü

Teâlâ'nn

gufrann,

marifetini

beklerse

o

da

Garur

olur ki,

ahmaklar,

aptallar,

ebleh

kiiler

ona

ümid



327

ÖLÜM

ve

KIYAMET

diye

ad takmlarsa

da

deildir.

Nitekim Allahü Teâlâ

öy-

le

buyurmutur: mân getirip

kendi dilek ve

arzularn,

e-

hirlerini

ve

hânumanlarn brakp

gurbeti

seçenler ve kâfir-

lerle Allah

yolunda cihat

(gazâ)

edenler,

bizim rahmetimizi

uman kiilerdir. Onlar benim

rahmetimi

umsalar

yeridir.

(Bakara Sûresi:

18).

Vaktiyle

Hayl Olu Zeyd adnda

biri vard.

Resûl

(S.A.V.)'e

geldi: Yâ Resûlâllah dedi. Sana

bir

soru

sorma-

a geldim.

HakTeâiâ'nn

hayr

diledii

kiinin

nianesi

ne-

dir?

Ve

HakTeâiâ'nn

kendisine

hayr

dilemedii

kiinin

de

nian nedir? Resûl (S.A.V.), Zeyd'e

öyle

sordu:

Her

gün

yerinden kalkarken

ne sfatla

kalkarsn? Hayl olu Zeyd u

cevab verdi:

Kendime

Hayr'

ve

hayr

ehlini

dost

tutarm.

Eer

bir

hayr

frsat

meydana çkarsa

gecikmem,

yerine

getiririm.

Onun sevabna

inanrm.

Eer

o

hayr

yapamaz-

sam tasalanr, üzülürüm. O hayr

yapmak azu

ve dileinde

bulunurum.

Resûl

(S.A.V.)

o

zaman

Hayl

olu

Zeyd'e:

HakTeâiâ'nn

sana hayr

dilediinin

alâmeti

ite

budur

di-

ye

buyurdu.

UMMANIN (RECÂNIN)

LÂCI

.

\Bu

ilâca

hiç

kimsenin

ihtiyac

yoktur.

Hiç bir kii ona muhtaç

deildir.

Yalnz

iki

türlü hastann

bu

ilâca

ihtiyac

vardr:

j

1

—

Günahlarnn çokluundan ümid

kesmi

olanlardr

ki,

hem

tevbe etmez,

hem

de

tevbem kabul olunmaz

di-

ye

bir kuku

içnidedir.

j

2

—

kinci

hasta

ise,

ibâdetteki

mücahedesinin, ibâdeti-

nin

çokluundan

kendisini

yorup

ypratmakta,

adetâ helâk



f

HÜCCETÜ'L-SLAM

MAMI GAZAL .

.

328

derecesine

vardrmakta,

kendisini

dayanamayaca

zah-

metlere sokmaktadr.

1

te

bu

türlü

hasta

ümid

(recâ)

ilâcna muhtaçtr.

Ama

gaflet ehli

olanlara

bu ilâç

olmaz, aksine

bir

zehn Katil

(öl-

dürücü zehir)

olur.

f

nsanda

ümid

duygusu iki

sebepten ötürü

kaybolur:

[

Birinci

sebep: Acâipliklere

itibar

etmektir ki,

dünyada

olan

yaratklarn

acaiplikleri

düünülür.

Bitkiler,

hayvanlar

ve

türlü türlü

nîmetler

akldan geçirilir.

Nitekim

ükür

as-

l'nda

açklamtk. Böyle bir

kii, öyle bir Allah

rahmetini,

öyle

bir

Allah

inâyet ve

lûtfunu

düünür ki,

bu düüncele-

rin ardnda

ne

lütuf

ve

ne

de

rahmet vardr.

Bu gibi kii ön-

ce

kendisine bakmal ve

kenine greekli

olan

her

eyin

na-

sl yaratldn görmeli.

Meselâ:

Ba

ve

yürei

gibi kendi-

sine

lâzm

olan

eyler

nasl

yaratlmtr?

Düünmeli

ve

u

sorularla da

kafasn

yormaldr:

1

—

Zarurî olmayp

ama

ihtiyaç

duyulan

el gibi,

ayak gi-

bi

uzuvlar,

bir

insann

süsü olan

dudak

krmzl,

ka

e-

rilii,

göz

karal, kirpik

uzunluu

gibi eyler.

2

—

Bu

rahmetler,

bu lûtuflar

bütün hayvanlara nasl

umumî

klnmtr?

3

—

Arlara türlü türlü

sanat

ve güzellik

niçin verilmitir?

Vücudunun güzellii,

kovanda evini

(peteini)

örüp

yap-

mas,

orada

baln

toplamas, arbeine

nasl

itaatkâr

oldu-

u,

kraliçe ar'nn

onlar

nasl yönettii,

düünülmeli

ve in-

celenmeli. Bir kimse

bunlar gibi

acâipliklere,

kendinin için-

de

ve

dnda

bulunan bütün

yaratklardaki

eylere

baksa

bilir ve anlar ki, HakTeâlâ'nn

rahmeti,

ümitsizlik

ihtimâlin-

den

ya

da

korkuya

kaplmaktan

yücedir.

Yine

bilir ve

anlar



329

==========

ÖLÜM

ve

KIYAMET

ki, korku

ve

Ümit'in beraber olmas

gerektir.

Eer

ümit, kor-

kudan üstün gelirse yine yerinde

bir hareket

olur. Çünkü

HakTeâlâ'nn

yarattklar

hakknda

rahmet

ve

lûtfunun

ka-

ps

genitir.

r

UJu

kiilerden birisi

öyle demitir:

—

Kur'ân-

Kerîm'de

Müdâyene

âyetinden daha

ümit

verici bir âyet yoktur.

Bu

âyet

Kur'ân'da

olan

âyetlerin en

uzunudur.

Hak

Teâlâ onu bizim

malmz ziyan olmasn di-

ye

indirmitir.

Nasl

borç

verilmesi

gerektiini

bildirmitir.

Allah

balanmamza

sebep

olan

bu

yollar

bize bildirip

göstermeseydi

hepimiz cehenneme girerdik.

Ümidi ele geçirmek için ilâç

ite

budur ki, bu ilâç çok bü-

yük

bir

ilâçtr.]

Böyle

ilâçlarn

sonu

yoktur. Her

kii

de bu

dereceye eriemez.

[ikinci

sebep:

Recâ

(umud)

hakknda

gelmi

olan

âyet-

lerle

hadisleri

düünmektir. Bunun da says

haddi akn-

dr. Nitekim Kur'an-

Kerim'de

öyle buyurulmutur:

Ey

kendileri aleyhinde

(günâha

girip)

haddi

aan-

lar Hiç

bir kii

benim

rahmetimden

ümitsizlie

dü-

mesin. Allah bütün günahlar

yarlr.

o,

çok Gafur ve

Rahimdir.

(Zümer

Sûresi:

53).

Yine Hak Teâlâ'nn

bu

yoldaki buyruu

udur:

Benim

meleklerim

Rablerine

hamd

ve

tebih

eder-

ler,

sizin balanmanz dilerler.

(uarâ

Sûresi

:5).

Neden

mafiret dilerler?

Cenâb- Hak onu

u

âyetle

açklyor:

Allah, kullarn cehennemle

korkutur.

(Zümer

Sû-

resi:

16).





331

ÖLÜM ve

KIYAMET

sam

size

eriat

öretirim.

Eer ölürsem, sizin

amellerinizi

bana

bildirirler.

Eer

amelleriniz

güzel olursa,

ona hamd

ve

ükürler

ederim.

Eer

amelleriniz kötü

olursa Hak Te-

âlâ'dan

balamasn

dilerim.

Bir

gündü,

Resul (S.A.V.):

Ey

balamas

kerîm

olan

(Allah) dedi.

Cebrail

aieyhisselâm:

Yâ

Resûlallahi

Bilir

mi-

sin

ki,

bunun mânâs nedir?

O

mânâ

udur:

Kötülükleri af-

feder,

onlarn

yerine

iyilikleri

verir.

Yine

Resûl-i

Ekrem

öy-

le

buyurdu:

Eer

bir

mü'min

kul günah ilese,

sonra isti-

far

ve

tevbe

etse,

Hak

Teâlâ

öyle

buyurur:

Ey

melekle-

rim, kulum bir

günah iledi.

Günahnn

cezasn

verecek

mafiret

edecek bir

Rabbi

olduunu bildi,

tevbe etti. Siz

ta-

nk olun ki,

Ben

onu mafiret

kldm. Yine

Resûl (SAV.)

öyle

buyurdu:

Hak Teâlâ

öyle buyurur: Eer

kul,

gökle-

re

eriecek günah

ilese,

ben

de

yere

iner,

ona

mafiret

ederim. Ayn

hadîs-i

kudsî öyle

de

gelmitir:

Benim ku-

lum bana yer

dolusu günah ile

gelse, benimle

bulutuu

zaman onu

her

dolusu mafiret

ile karlarm. Bir

hadîs-i

erîf'te

öyle buyurulmutur: Kulun

günahn yazan

me-

lek,

o

kulun

günahn

aradan

alt

saat geçmeyince

yaz-

maz. Hele tevbe ve

istifar ederse

asla

yazmaz.

Tevbe

et-

mezse

bir günah

olarak

yazar. Ya

kul tevbe

eylemeyip bir

ibâdette

bulunursa

ne

olur?

Bu

hususta

Resûl

(S.A.V.)

öyle

buyurmutur:

Soldaki

melek

günah

yazdktan son-

ra

o

kii

iyilik yaparsa

sa

kol melei

sol kol meleine:

Sen,

o günah onun defterinden gider der. Tâ

ki,

onun

kar-

lnda ben

de

bir

sevap yazmayaym.

Böylece

on güna-

ha bir sevap düer.

Dokuzu

kendisine

kalr.

Resûl (S.A.V.):

•—

Eer kul

günah ilerse

o

günah deftere

yazlr

diye

buyurdu.



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZALÎ

332

Bir

arabî:

—

Ya

eer

tevbe

ederse?

dedi.

Resîulullah:

—

Günah silerler

diye

cevap

verdi.

—

Bu silinme

niceye

dek

sürer?

—

stifar

ettikçe

Resûl (S.A.V.)

bu cevab

verdikten

sonra

sözünü

öyle

tamamlad:

—

Hak

Teâlâ

onu

yarglamaktan

bkmaz,

usanmaz.

Eer

bir

müslüman

kul,

bir iyilik

yapmak

diiese,

o

iyilii

yapmazdan

önce

sa koldaki

melek

bir

sevap

yazar.

O iyi-

lii

ilerse

on

sevap

yazlr.

Ondan

sonra

artrrlar.

On

se-

vab

yedi yüze

kadar

eritirirler.

Eer

bir

günah

ileyecek

olsa,

sol

koldaki

melek

bir

günah

yazar.

O

bir

günah

için

de

Hak

Teâlâ

Hazretlerinin

aff

vardr.

r

[Yine bir

kii

gelip

Resûlullah

Efendimiz'e

öyle

sordu:

Ey Allah'n

Resûlü

Ben

yalnz

ramazan

aynda

oruç

tuta-

rm.

Fazlasn

tutmam.

Be

vakitte

de

namazm

klarm.

Ziyâde

klmam.

HakTeâlâ'nn

üzerimde

zekattan,

hac'dan

bir

alaca

yoktur.

Çünkü

malm

da,

yol

param

da

yok.

Ya-

rn

âhiret

gününde hâlim

neye

varacaktr?..

Resûl

(S.A.V.)

de

o

kiiye:

Yarn

senin

yerin

Cennet

olur

dedi.

O

kii

yi-

ne

öyle

sordu:

Seninle

birlikte

mi

olurum,

yâ

Resûlallah?

Resûi

(S.A.V.)

bu

soruya

güldü:

Benimle

olursun

dedi.

Ama

gönlünü

iki

eyden

uzak

tutarsan

Nedir

onlar,

yâ

Re-

sûlallah?

Birisi

gizli kin

ve

intikam,

öteki

de

müsiamana

ha-

set

ve_kskançlktr.

Dilini

de

iki

eyden

korursun

ki,

bunlar-

dan

birisi,

baka

bir

müslümann

ardndan

konumak,

öte-

ki

de

yalan

söylemektir.

Gözünü

de

iki eyden

saklarsn

ki,



333

=

OLUM

ve KIYAMET

birisi nâmahreme

bakman,

dieri

yoksullar

hâkir germen-

dir. Eer

bunlar

yapacak olursan Cennette benimle

birlilk-

te

olursun. Öyle ki,

seni

el

üstünde

tutar, aziz ve

mükerrem

sayarm'.Yine

bir

Arabî

(Arap

köylüsü)

Resûlullah

Efendi-

mize geleli ve

O'na:

Yâ Resûlallah Halkn hesabn

kim

görür?

diye

sordu.

Resûl (S.A.V.): Allahü

Teâlâ'nn

kendisi

hesab görürl

diye buyurdu.

Arabî: Kendi bana

m

gö-

rür? diye

sordu.

Resûl (S.A.V.)

de:

Evet diye cevap verin-

ce arap

bu

cevaba güldü.

Peygamber

Efendimiz

ona: Ne-

ye

güldün?

dedi.

O da: undan ötürü

güldüm

ki, kerîm ki-

i

galip

gelince

affeder

eer

hesap sorarsa

kolaylk

göste-

rir, gözyumar

dedi.

Resûl (S.A.V.)

de: Doru

söylüyorsun

dedi. Hak

Teâlâ'dan

daha Kerîm

bir

kimse

yoktur.

Bu

ârâ-

bî fakih

(akll)

bir kii

buyurdu. Sonra buyurdu

ki:

Allahü

Teâlâ, Kâbe'yi

erefli ve

yüce kld. Eer bir kii

onu yksa,

viran

eylese, tan

tandan

ayrsa,

hattâ

Kâbe'yi

yaksa,

onun

günah,

Allahü

Teâlâ'nn

velilerinden

birisene

hakaret

savurann

günah

kadar

saylmaz dedi. Arabî: Allah'n

o

velîleri

kimlerdir?

diye

sordu.

Resûl (S.A.V.)

de:

Bütün mü-

minler

Allah'ü Teâlâ'nn velileridir

dedi

ve:

u

âyeti

oku-

madn

m? diye

sordu.

Ve

u âyet-i

kerîme'yi

okudu:

Al-

lah'n

müminleri

olan

kiilerin hepsi O'nun velîleri

(sevgili

kullar)dr. Alla, îmân edenlerin

yardmcsdr. Onlar

küfrün

karanlndan

kurtaran,

nûra

kavuturan

O'dur.

Kâfirlerin

koruyucusu

ise

Tagut'tur. onlar ise

insanlar

nûrdan karan-

la götürür. te onlar Cehennemliktir.

Orada

süresiz kala-

caklardr.

(Bakara

Sûresi:

257).

Resûl (S.A.V.)

bu âyeti

okuduktan

sonra öyle

buyurdu:

Allahü

Teâlâ'nn

yaratt-

hiç

bir

ey yoktur

ki,

ona

üstün olan yaratm

olmasn.

Gazâbna

kar,

rahmetini

üstün

klmtr.

Resûl (S.A.V.)

yine

öyle

buyurdu:

Allahü

Teâlâ

bize

diyor

ki:

Ben

kulla-

r,

BendeaJayda

salamalar

için yarattm. Yoksa

Ben

on-

lardan

faydalanaym diye deilP'Yine

Resûl (S.A.V.)

dedi



HÜCCETFL-ÎSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

334

ki:

Müslüman

bir

kiinin

son kelâm

Lâ

ilâhe

illallah

olursa

Cehennem

atei ona

dokunmaz.Tne

öyle

buyurdu:

Bir

kii,

eer

herhagi

bir eyi

Allah'a

ortak

tanmadan

Allah'a

kavusa

Cehennem

atei

ona haram

olur.

Resûl

(S.A.V.)

yine

buyurdu

ki:

Eer,

siz

günah

ilemeseydiniz,

Hak

Teâlâ

bir

yaratk

halkederdi

ki, onlar

günah

ilerlerdi,

Allahü

Teâlâ

da onla-

ra

mafiret

ederdi.

Çünkü

Allahü

Teâlâ

Gâfur

ve

Ra-

hîm'dir.

Resûl

(SAV.)

yine

öyle

dedi:

—

Hak

Teâlâ

kyâmet

günü

yaratt

insanlara

öyle

rah-

met

gösterir

ki, hiç bir

kiini

böyle bir

rahmet

hatrndan

bi-

le

geçmez.

Bu

rahmet

öyle

bir

hadde

gelirki,

eytan

bile

rahmet

ümidine

düer,

ban

yukar

kaldrr.

Resûl

(SAV.)

buyurdu

ki:

—

Allahü

teâlâ'nm

yüz

rahmeti

vardr.

Doksan

dokuzu-

nu

kyâmet

günü için

koymutur.

Bu

dünyaya

bir

rahmet-

ten

fazlasn

indirmemitir.

Bütün

gönüller

o tek

bir

rahmet-

le rahimdirler.

Hattâ

annenin

oluna,

hayvanlarn

yavrula-

rna

rahmeti

o

tek

rahmettendir.

Kyâmet

günü

bu

bir

olan

rahmeti,

doksan

dokuVahmet^le

bir

araya

getirir,

kart-

rrlar.

Ve

her

bir

rahmet

nice

gbk

ve

nice

yer

tabakalarn-

cadr.

O

gün

ezelde

helâk

olamayanlardan

baka

kimse

helâk

olmaz.

Yine

öyle

buyurdu:

Benim

efaatim

ümmetimde

büyük

günahlar

ileyenler

için

ayrlmtr.

Benim

efaatimin

dinî

emirlere

itaat

eden-

ler

veya

takvâ

yolunda

ibâdeti

eksik

etmeyenleremahsus

olduunu

sanmayn.

Aksine

ancak

kirlilere

ve

muhalifler-

dir.



335

ÖLÜM ve KIYAMET

Bilâl

Olu

Said

öyle

demitir:

—

ki

kimseyi Cehennemden dar çkarr. Hak Teâlâ

onlara:

Siz

ne

çektinizse

kendi

yaptklarnzdan

çektiniz.

Çünkü ben kullanma

zulmetmem

diye

hitapta bulunur.

Sonra

da:

—

Aln bunlar

yineTamu'ya atn

diye

buyurur.

Birisi

zincirlere,

ayak bileklerine

vurulan

bukalara

ba-

karak acele acele yol

tutar,

ötekisi

de

ardna

baka

baka

yava

yava

yürür.

Bu

ikisini

yeniden

geri

çevirirler:

—

Niçin

böyle hareket

ettiniz?

diye sorarlar.

Acele eden kii:

—

Günah ilemekten

korktum.

Allahü Teâlâ'nn

buyruk-

larna

uymamann

azabn çekmi

bulunuyorum,

diye

ce-

vap

verir.

Öteki kii

de:

-

—

Ben

öyle sandm ki, biz dar çknca artk

Cehen-

neme gönderilmeyeceiz

der

ve

her ikisi

de Cennete

gön-

derilir.

Resûl

(S.A.V.) öyle buyurdu: Kyâmet Günü öyle bir

nidâ

duyulacaktr:

Ey

Muhammed

ümmeti

Ben

kendi

hakkm

size

baladm.

Ve

sizin

hakknz biribirinizde

kald.

Hakknz

biribirin'^ze balayn ve

hepiniz

Cennete

girin

Resûl (S.A.V.) yine öyle bir açklama yapt: Benim

ümmetimden bir kiiyi

halkn

ortasnda

hazr klarlar.

Dok-

san dokuz

defter getirirler. Her bir defter büyük mü

büyük-

tür.

O

defterlerin

hepside

o

kiinin

günahlar yazlmtr.

Ona:

Bu

günahlardan

hiç

birisini

inkâr

edebilir

misin?

Me-

lekler, bu günahlar

yazmakta sana zulüm etmiler midir?

diye sorarlar.

O

kii:

Hayr, etmemilerdir,

yâ

Rabbil der.



HÜCCETTL-SLAM

MAM-I

GAZAL 336

Yine

ona

sorarlar:

Günaha

girmekte

özrün var

myd?

O ki-

i:

Özrüm yoktu,

yâ

Rabbi

der. Ve

Cehenneme

gidecei-

ni

beklerken

HakTeâlâ:

Senin benim katmda,

ilediin

bir

iyilik

var. Sana

zulmetmeyeceiz

diye

buyurur.

O

sevabn

görülmesi

için

üstünde:

Ehedü

en

lâ ilâle

ilallahu ve

e-

hedü

enne

Muhammeden

resûlullahi

=

Gördüm

(inandm)

ki,

Allah'tan

baka

ilâh

yoktur ve

yine

gördüm

(inandm)

ki,

Muhammed

Allah'n

elçisidir

diye

yazl

bir

kât

getirirler.

O

kul:

Yâ Rabbi,

bu

kelimecik,

bu

kadar

defterde yazl bu

kadar

günaha

nasl

kifâyet

edebilir?

der.

Hak

Teâlâ

da:

Sa-

na

zulüm

yaplmaz,

buyurur.

Bütün günah

defterlerini

tera-

zinin

bir

kefesine, bu

kâttaki

kelimeyi

öteki kefeye

koyar-

lar.

Bu

tevhit

kelimesi

o

defterlerden

ar

gelir,

hepsini yu-

kar

kaldrr.

Çünkü

Allah'n

birliini bildiren

kelimenin kar-

sna

hiç bir

ey

çkamaz.

Bu

yolda

Resûl

(S.A.V.)

yine

öyle

buyurdu:

Hak Teâlâ

meleklere:

Kalbinde

bir

miskal hayr

olan

kiiye

cehen-

nemden

çkarn

diye

buyurur

O

zaman

birçok kiiyi Ce-

hennem'den

dar

çkarrlar.

Ve:

Ey

Rabbimiz,

bu

kavim-

den

geride

hiç

kimse

kalmad,

denir.

O

zaman

Hak Teâlâ

yine:

Kalbinde

yarm

miskalm

hayr

bulunanlar

da

Cehen-

nemden

çkarn

diye

buyurur.

Yine birçok

halk

dar

ç-

karrlar:

Artk

bunlardan

da

hiç

kalmad,

yâ

Rabbi

denir.

Cenâb-

Hak,

yeniden:

Her kimin

gönlünde bir

zerrecik

ha-

yr varsa

onu

da

cehennemden

çkarn

diye

emir buyurur.

Birçok kimse

daha

çkarldktan

sonra:

Bir

zerre hayr

iste-

mi

olan hiç

bir

kii

de

kalmad,

yâ

Rabbi

derler.

Hak Te-

âlâ

o

zaman:

Meleklerin,

peygamberlerin

mü'minlerin e-

faati

yerine

getirildi

mi?

diye

sorar.

O

zaman Yüce

Katna:

Siz

Erhamer-Rahîmin'in

rahmetinden

baka

bir

ey

kalma-

d

diye

cevap

verilir.

Cenâb- Hak

Cehnenrn

küllerinden

bir

avuç kül

alr, dar

çkarr.

Bunlar bir zerre bile hayr

i-



337 ÖLÜM

ve

KIYAMET

lemeyenlerin

kara külleridir. Kömür

haline

gelmilerdir.

O

küller,

Hayat Irma deniler bir rmaa daldrlr.

O

rmak-

tan tertemiz ve

apaydnlk

çkarlar. Boyunlarnda mühür iz-

leri

vardr.

Cennettekiler onlar

tanr ve:

Bunlar Cenâb-

Hakk'n

âzâb

ettii ve dünyada

hiç

hayr

ilememi kiiler-

dir

derler. Hak Teâlâ

onlara:

Cennete girin Orada her

ne

görürseniz sizin

olsun

der. Onlar

da:

Ey

Rabbimiz

derler.

Bize dünyada

hiç

bir kiiye ihsan buyurmadn eyler

ver-

din

Hak

Teâlâ

da

öyle

buyurur: Bilin

ki,

benim

katmda

bundan daha

büyüü

de

vardr

O

saadete

erenler de:

Bundan

daha yüce

ne olabilir,

yâ

Rabbi? derler. Hak Teâlâ

da:

Benim

rzâm vardr Sizden honud oldum. Bir daha

honutsuz olmam

diye

buyurur.

Bu, sahih

haber,

Buhâ-

rî'de ve

Müslim'de

de

bulunmaktadr.

Rivayet edilmitir ki,

bir

çocuu müslümanlar gazâda esir almlard.

Çocuk

açk

arttrmaya konularak

sata

çkarlmt.

Çok

scak bir

gündü.

Bir

kadnn

gözü

o

çoca

iliti,

kotu,

o

çadrn

hal-

k

da

kadnn

ardndan

koutular. Kadn

çocuu tutup

barna

bast.

Güne scakl vumasn

diye

kendisini

ona

siper

yapt.

Bir

yandan da:

—

-

Olum

Olum Bu benim olum diyordu.

Halk

bu hali görünce alat Bütün

filerden

el çektiler.

Kadnn

efkatine

ap

kaldlar,

az sonra

Resûl

(S.A.V.)

de oraya

geldi.

Olay

kendisine

anlattlar. Kadnn o çocu-

a

acyarak

alamasna

sevindi ve:

-

—

Sizi

bu

kadnn efkati mi artt?

diye sordu.

Müslümanlar

da:

.

—

Evet,

yâ

Resûlâllah

Buna ardk, kaldk dediler.

O

zaman

Resûl

(S.A.V.)

—

HakTeâlâ'nn

efkati,

bu

kadnn çocuuna olan

ef-

katinden daha

da

fazladr?

diye buyurdu.



HÜCCETTL-ÎSLAMMAM-I GAZAL

'

338

Müslümanlar da oradan

büyük

bir

sevinçle

ayrldlar.

Böyle

bir

sevinç

o

zamana

kadar görülmemiti.

Ey

sâlih

kii

Sen

bil

ki,

buna

benzer

hadîsler,

haberler

çoktur.

Korkusu

çok

olan

kiilere bu haberler ifâdr. Bu

haberden anlatmak istenilen

udur

ki, mü'minlerden kimi

kiiler. Cehenneme

gireceklerdir.

En

sonra da

oradan

ç-

kanlar

ilk girenler olacaktr.

Onlar orada

yedi

bin yl kala-

caktr.

Eer tek kii cehenneme

girecek

olsa, ve

oraya gir-

memek herkes için mümkün olsa:

—

Belki

o

tek

kii

ben

olurum

diyerek

herkes ihtiyatl

ve

dikkatli

olmal, ibâdetin

tam

klmaldr.

Eer

kudreti

varsa cehdeylemeli,

o

tek kiinin

kendisi

olmamasna çalmaldr.

Hattâ bir

gece

bile

cehennemde

kalmamak için dünya

lezzetlerinin

hepsinden

el

çekmeli

yeride

bir

hhareket olur.

Ya 7.000

yl

nerede

kald?

Sözün

ksas

korku

da,

ümit de

orta karar olmaldr.

Ni-

tekim

Ömer (Allah ondan

raz olsun) öyle

buyurmuur:

—

Eer

nidâ

eden

bir kimse

yarn

âhirette

cennete

yal-

nz

bir

kii

girer

dese,

ümit

ederim

ki, o

kii

ben olaym.

Cehenneme bir

kiiden baka

kimse

girmez deseler,

yine

o

kiinin

ben olacandan

korkarm.

;

KORKUNUN

FAZLET VE KISIMLARI

;Korku

yüce

makamlardandr. Ama korkunun fazileti,

onun

sebeplerine

baldr. Korkunun

sebebi

ise

ilim

.

ve

mârifettir.'

Bundan ötürüdür ki,

HakTeâlâ

öyle

buyurmu-

tur:

Hak

Teâlâ'dan

korkan

yalnzca âlim kullardr. (Fâ-

tr

Sûresi:

28).



339

=======

s

^^

ÖLÜM

ve KIYAMET

Resul

(SAV.)

de öyle buyurmutur:

Hikmetin

ba,

Allah

korkusudur

i

Ama

korkunun

semereleri

(neticeleri)

unlardr:

1

—

ffet (Afiflik,

namus,

temizlik),

2

—

-

Verâ

(Haram

eylerden kaçnma),

3

—

Takvâ

(Allah'tan

korkma ve

bu korku ile

dinin

ya-

saklad

eylerden

kaçnma),

j

Bunlarn

hepsi

de

saadet

tohumudur.

Çünkü

ehvetleri,

brakmadan

ve

sabretmeksizin

ahiret

yoluna gitmek müm-

kün

olmaz.l

korkunun

ehvetleri

ortadan kaldrd

gibi hiç

birey

ortadan

kaldramaz.

Bundan

ötürüdür

ki, Hak

Teâlâ,

hidâyeti,

rahmeti,

ilmi ve rzây

Kur'ân'da

üç

âyette

topla-

d:

Allah'tan

korkan,

kullar

içinde

sadece

ilim

ehli

olanlardr.

(Fâtr

Sûresi:

28).

Allah

onlardan

razdr, onlar

da

Allah'dan

razdr-

lar. Bu

mükâfat, Allah'tan

korkanlar

içindir.

(Beyyine

Sûresi:

8).

Hidâyet

ve

rahmet,

Allahü

Teâlâ'dan

korkan

kiile-

re

hâstr.

(Âraf

Sûresi:

154).

Hak Teâlâ,

kendinden

korkman

semeresi

olan takvâ'y

kendi

üzerine

izâfe

kld

ve öyle

buyurdu:

Kestiiniz

kurbanlarn

ne etleri,

ne

de

kanlar

Al-

lah'a

ular.

Ancak

sîzin takvânz

Hak

Teâlâ'ya

eriir.

(Hâc

Sûresi:

37).

Resûlullah

Efendimiz

de

öyle

buyurdu:



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

340

Halk kyâmet

günü topladklar

zaman

onlara hitap

eden bir ses duyulur.

O

sesi uzakta

ve yaknda

olan

her-

kes iitir.

O ses

öyle

der:

—

Ey halk Ben sizin

sözlerinizi, siz

yaratldnzdan

beri

dinlerim.

Siz de benim

sözelerimi iitin.

Sizin önünüz-

de

okumak isterim.

Ey insanlar Siz

bir

neseb

koydunuz.

Ben de

bir

neseb koydum.

Siz kendi

nesebinizi

yüce

kld-

nz.b

Benim nesebimi

aa

saldnz.

Ben:

Sizin en

büyü-

ünüz, en mütteki

olannzdr.

(Hucurat

Sûresi:

13)

de-

dim.

Siz

ise

Hayr,

en

büyük

filân

olu

filândr

dediniz.

Bugün

ben

nesebimi

yüce

klyorum,

sizin

nesebinizi

aa-

salyorum. Takva ehli

(Allah'tan

korkanlar,

dinin

yasak-

larna uyanlar) nerededirler?.

Bunun

üzerine

bir

sancak

yukar

kaldrlr.

En ileriye

ge-

tirilir.

Müttekiler o sancan ardnca

giderler.

Hepsi

de he-

sapsz

(sorgusuz,

sualsiz)

Cennete

girerler.

Bundan ötürüdür ki, korku

ehli olanlarn

sevab bir

kat

daha arttrlm,

iki

kat olmutur.

Hak Teâlâ

bunu

u âyet-i

kerîme ile

müjdelemitir:

Rabbinin

makam

önünde

durmaktan

korkanlar için iki

Cennet vardr.

(Rahman

Sûresi:

46).

Resûl

(S.A.V.)

de

öyle

buyurdu:

Hak

Teâlâ

öyle

buyurdu: zzetim

hakk

için iki

korkuyu

ve iki güvenci bir kulda toplamam.

Eer

dünyada

benden

korku

duyarsa,

ahirette

onu emin

(korkusuz)

klarm.

Eer

ahi

ret için

kendisinde bir güven

duyuyor,

korkmuyorsa,

ahirette

onu

korkuturum.

Resûl

(SAV.)

yine

öyle

buyurdu:

Sizin

en

akll olannz,

Hak

Teâlâ'dan

korkusu

en çok

olannzdr



341

======^^

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Resûl

(S.A.V.) ayrca

öyle

buyurdu:

Bir

kimse,

Hak

Teâlâ'dan

korkarsa

her ey

ondan

kor-

kar.

Bir

kimse

Hak

Teâlâ'dan

baka

bir

eyden

korkarsa

Allah onu

her

eyden

korkutur.

Resûl

(S.A.V)

yine

öyle

buyurdu:

Bir

mümin

kulun

Allah

korkusundan

dolay

gözünden

sinek

ba

kadar

ya

aksa

ve

yüzüne

o

göz

yann

scak-

l

dese,

ona

cehennem

atei

haram

olur.

Resûl

(S.A.V.)

yine

öyle

buyurdu:

HakTeâlâ'nn

korkusundan

mümin

kulun

kalbi

ürperdi-

i demde

nasl

kllar

dimdik

olursa,

günahlar da

öyle

olur

ve

aacn

yapra

gibi

dökülür.

Resûl

(SAV.)

yine

öyle

buyurdu:

Allah

korkusundan

ötürü

gözya

aktan

kimse,

süt,

çkm

olduu

memeye

girmedikçe

cehennem

ateine

gir-

mez.

Hazret-i

Aye

(Allah

ondan

raz

olsun)

öyle

demiir:

—

Resûluilah'a:

M

Ey

Allah'n

Resûlü

Senin

ümmetin-

den

Cennete

hesab

görülmeden

girecek

kimse

olur

mu?

diye

sordum.

Resûl

Hazretleri

u

cevab

verdi:

—

Olur. Onlar da

günahlarn

anarak

alayan

mü'min-

lerdir

Resûl

(SAV.)

yine

öyle

buyurdu:

—

Hak

Teâlâ'nn

katncja,

Allah

korkusundan

akan

göz-

ya

damlasndan

daha

aziz

bir

katre

yoktur.

Nitekim,

Hak

Teâlâ'nn

yolunda

dökülen

kan

damlasndan

da

aziz

dam-

la

yoktur.



HÜCCETTL-SLAM

MAM-I GAZAL

=

342

Resul (S.A.V.)

dedi

ki:

—

Yedi kimse

Hak

Teâlâ'nn arnn

gölgesinde bulu-

nur.

Bunlardan

birisi

Hak

Teâlâ'nn

korkusundan

alayan-

dr.

Hanzale, (Allah

ondan

raz

olsun)

bu olay için

der

ki:

—

Resûlullah'n

yanndaydm.

Bize

öüt vermekteydi.

Öyle

ki,

gönüllerimiz

incelir,

yumuuyordu. Gözlerimizden

yalar

akt.

Ben eve

geldim.

Ev

halkm, karm, çocuklarm

konumaa

baladk.

Dünya

ilerine

daldk.

Az

sonra Re-

sûlullah'n

öütlerini

ve

aladm hatrladm.

Sokaa

fr-

ladm:

—

Hanzale

münâfk oldu dedim.

Böyle diyerek sokakta

giderken Ebû Bekir (Allah ondan

raz olsun)

Hazretine

rast

geldim. Bana:

—

Öyle

deme

Sen

münâfk

olmadn

dedi.

Ben doruca

Resûlullah'n katna vardm. Kendilerine:

—

Hanzale

münâfk

oldu

dedim.

Resûlullah:

—

Hanzale hiç

bir zaman münâfk olmad

diye

buyur-

du:

Az

sonra

olan hali

kendisine anlattm.

öyle

buyurdu:

Yâ

Hanzale Eer bizim

huzurumuzda

bulunduum hâl

üzerinde

kalsaydnfrelekler gökten

iner,

yollarda,

evleri-

nizde sizinle

el

skrlard.

Lâkin, ey

Hazale,

saat saate

uymaz. Bir

saat

bir türlü,

bir

saat

bir

türlü olur.

iblî

(Allah

ona

rahmet

eylesin)

Hazretleri

öyle

de:

—

Gönlüme

hemen her

gün korkular

üstün

gelir.

O gün

bana

hikmetten

ve

ibretten

bir

kap açlr.



343

======^^

ÖLÜM ve KIYAMET

Yahyâ

bin

Muaz

(Allah

ona

rahmet

eylesin) dedi

ki:

—

Mü'min kiinin günah, ceza korkusu ile rahmet

ümî-

di

arasnda,

tpk

iki

arslan

arasnda

kalm

tilki

gibidir.

Hazret-i

Muâz yine öyle

buyurdu:

—

Miskin

Âdemolu,

eer

fakirlikten korktuu kadar

Cehennemden

korksayd, Cennete girerdi.

Kendisine:

—

Yarn

âhiret'ten

kim

emîndir?

diye

sordular.

Oda:

—

Bugün

çok korkan

diye cevap verdi.

Hazret-i Hasan- Basrî'ye (Allah ondan raz olsun)

de-

diler

ki:

—

u

kiilerin

meclisleri

hakknda

ne

dersin?

Bizi

o

ka-

dar korkuturlar ki,

yüreklerimiz

parça parça olur...

Hz.

Hasan

u

cevab

verdi:

-

—

Bugün

korkup

yarn emîn

olacanz bir

sohbet, bu-

gün emin

olm£jJf

yarn korkacanz bir sohbet

yapmaktan

hayrldr. Böyle kimselerle sohbet edin.

KORKUNUN ÇETLER

[

Korku

her

iin

tehlikesini

bilmekten

doar. Her

kiinin

önünde bir tehlike vardr. Kimi

kii

olur ki

Cehennem

ziyan-

larn düünür.

Onun korkusu

bu

yandandr. Kimi

kii

olur

ki,

âhiret

yolunu

düünür,

ondan

korkar.

Yahut:

—

Artk

günaha

düerim diye korkar.



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

,

344

Yâhut

kalbinde

bir

gaflet doar, diye

endielenir,

korkar.

Ya

da

alkanlklar

kendisini

günaha götürür diye korkular

içinde kalr.

Yâhut

nimetten

ötürü gafleti artar:

—

Kyâmet

günü halkn zulmüne urar,

yakalanrm

di-

ye

korku duyar.

Ya

da

kyâmette ayp

ve kusurlar açklanp rezil

ve rüs-

vây

olacak diye

korkar.

Veyâ aklna

çirkin

eyler gelir.

—

Hak Teâlâ

bunlar bilmektedir der,

korkar

Bu

korktuklarnn

her

birinin

u

faydas

olur

ki,

korktuu

eylerden

kaçnmaa

balar.

Onlardan çekinmekle ura-

r.

Meselâ

âdeti

kendisini günaha

salacaksa ve bundan

korkuyorsa,

o

âdetten

elini çeker.

Eer

HakTeâlâ'nn

gön-

lündekileri

bilmesinden

korkuyorsa

gönlünü

temiz tutar.

Ötekiler

de

bunun gibidir. Korkan

kiilere

çok

kez

âkbet

ve

dünyaya vedâ

korkusu galip

gelir:

—

Ya

imanm

selâmetle

baa

çkaramazsam?

der.

Bu da,

gelecein

korkusundan çok geçmiin

korku-

su'dur

ki:

—

Ezelde

acaba

saadetime

veya

âsiliime

(ekaveti-

me)

mi

hükmolunmutur?

diye

korkular

içinde kalr.

Çünkü,

her

son,

öncekinin bir takipçisi, bir daldr. Asl

dal,

önce

olandr.

Resûl

(SAV.)

minbere çkp:

—

Hak

Teâlâ'nn

yazlm bir kitab vardr.

Cennet

ehli

olanlarn

orada ad,

nian ve nesebi yazldr diye buyur-

du.

Sonra

sa

elini

aaya

sald,

öyle

buyurdu:

—

Hak

Teâlâ'nn

bir kitabr

daha vardr ki,

Cehennem

ehlinin

ad,

nian

ve nesebi

orada

vardr.



345

======^^

ÖLÜM ve KIYAMET

Sonra sol

elini

aaya sald. Yine

öyle buyurdu:

—

Bunlardan

ne

artar, ne eksilir.

Dünyda kimi

saâdet

ehli

olur ki,

ekâvet

ehlinin

iini

ilerler.

Herkes

de

ona:

e-

kâvet

ehlidir,

der.

Ölüme

eer

bir

saati bile

kalm

olsa

Hak

Teâlâ

onu

ekâvet

yolundan

geri döndürür,

saâdet

yoluna

götürür.

(Resûl

(SAV.)

yine

öyle

buyurdu:

—

Saâdete ermi kii

odur ki,

ite o ezelî kazada

sa-

âdete

kavumutur.

aki

olan

da

odur

ki,

ezelî

kazasnda

akî

olmutur.

te

bütün

i,

o

eski

kader

yazlndadr.

Böylece kade-

rin

itibar

geçmie

olduu

için

basîret ehlinin

korkusu

o,

geçmi

takdirden,

eskiden yazlm

alnyazsndandr.

O

alnyazsmdan

doan

korku

bütün korkularn

en yücesidir.

Nitekim

Hak

Teâlâ'dan

korkmak,

celâl sfat

sebebiyle,

ki-

inin

kendi

günahndan

ötürü

doan

korkusunda

daha

yü-

ce ve

kâmildir.

Çünkü celâl

sebebiyle olan korku

hiç bir

za-

man

kaybolmaz.;

Korku,

günahtan

ötürü olunca

ihtimaldir

ki,

gurura

gelir:

~

Günahtan

el çektim

ya Neden

artk

korkaym? der.

Sözün

ksas bir

kii

unu

bilmeli

ki,

Resûiullah

Efendi-

miz

bu

korkuda

en

yüksek

dereceye

varmt.

Ebû

Cehil

ise

en

aa

kattayd.

kisinin

de

yaratlmasnda

baka

vesilesi

yoktu ve

yara-

tldklar zaman

Resûl

(S.A.V.)

kendisinin

dahli

yokken

tâ-

at ve mârifet

yolu kendisine

müyesser ve

nasip

oldu.

Bu-

da

u

ilzam

sebebiyle idi ki,

gönlünde olan

ve

onu tevik

edici hâl,

kendisinin

haberi

olmadan

ona

çekerdi

ve

o,

ken-

disine

gösterip

açtklar

eyleri

esrar ilâhiyeyi

gizlemee

gücü yetimezdi.

Öyle ki,

öldürücü

zehir

olan

eyden

bile

çekinemezdi.



HÜCCETTL-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

346

Ebû

Cehîlin

ise,

basiret

gözü

balannca

artk

hiç

bir

eyi görmez

olmutu.

Vaktâ

ki

görebildi,

yükek

arzulardan

kendisini

kurtaramad.

Bunlarn

verecei

zararlar

bilmi-

yordu.

Resûl

âleyhisselâm

ile

Ebü

Cehîl,

ikisi

de,

yollarn-

da yürümek

zorunda

kaldlar.

HakTeâlâ

diledii

üzere,

se-

bep olmadan

birisinin

ekâvetine

hükmeyledi

ve

onu

esfel-

i sâfiline

(yâni

Cehenneme)

sürdü.

Ötekinin

(Resûlullah'n)

saadetine hükmeyledi.

Ve

onu

A'lâ-y

illiyyin'e

(Cennet'in

ve

gök yüzünün

en

kudsî

yüceliine)

kahredici

kuvvetin

zincirleri ile

çekti,

çkard.

Bir

kii

diledii

gibi i

yaparsa

hiç

kimseden

korku

çek-

memeli.

Ancak

ondan

korku

duyulmal.

Bundan

ötürüdür

ki,

Hak

Teâlâ

Dâvûd

aleyhisselâm'a

öyle

buyurdu:

—

Benden,

kzgn

arslandan

kortuun

gibi

kork

Seni

öldürmesi

senin

caniliinden

ötürü

deildir,

belki onun

ars-

lanlk

saltanatnn

böyle

hükmetmesindendir.

Eer

öldür-

mekten el

çekse

efkatinden

ve

cana

yaknlndan

deil,

belki,

kendisinin

katnda

senin

deerin

olmadndan

ötü-

rüdür.

Allahü

Teâlâ'y

bu

sfatlarla

bilen

kiinin

korkudan

uzak

kalmasnn

imkân

yoktur.';

ÖMRÜN

KÖTÜ

SONUÇLANMASI

KORKUSU

r

[Korkanlarn

çou, sonlarnn

ne

olacandan

korkmu-

lardr.

undan

ötürüdür

ki,

âdemolu'nun

gönlü

daimâ

de-

iir. Bir

ekilden

bir

ekle

kalbolur.

Ölüm

vakti

yüce

bir va-

kittir.

Gönlün,

ölüm

vaktinde

ne

karar

tutaca

bilinemeze

Ârif

kiilerden

birisi

öyle

demitir:





HÜCCETlTL-tSLAM

MAM-I

GAZAL

=====

348

be kldm,

kanaât

ettim

diyerek

utancndan

bana

toprak

saçt.;

Sonun

hayrl

olmamasnn

alâmetlerinden

birisi

de

Nifâk'trJ

Bundan ötürüdür

ki,

ashâb-

kirâm

nifâk'tan

çok

çekinir,

kaçnrlard.

Hasan- Basri

Hazretleri

der ki:

—

Eer

kendimde

nifâk

olmadn

bilseydim,

bu

hali

yeryüzünde

olan

eylerin

hepsinden daha

sevgili

olarak

görürdüm.

Hasan-

Basrî hazretleri

yine öyle

dedi:

—

Zâhir'in bâtna (yâni

dn içe),

kalbin

dile

muhâlif

ol-

mas,

ona uygun

dümemesi

Nifâk'tandr.

j

SONUN

KÖTÜ

OLMASININ

SEBEPLER

Hayatmzn

sonunun

hayrl

olmamasnn

manâs

—ki

bütün

insanlar bundan

çekinip

kaçnr—

imânn

geri

aln-

masdr.iDlüm ânnda imânn

kayboluunun

da

sebepleri

vardr.

Bunun ilmi

gizlidir.

Lâkin

bu

kitapta

açklanabilen

udur

ki,

imânn zâil olmas

iki

sebeptendir:']

l.1

—

Biri,

bir kii bâtl bir

bid'âte

inanr.

Ömrünü

o

inanç

yolunda

geçirir. Onun

hata

olduunu

sanmaz.

Fakat ölüm

dakikasnda

bütün iler

ona

açlr.

Hattâ,

kendisinin

bu

inançtaki

hatas da ona gösterilir.

Bundan

ötürü

baka hu-

suslarda

olan

inanç ve

itikatlarnda

da

üpheye

düer. Bu

tehlike bid'ât

ehline

vâki

olur. Onlar

o kimselerdir

ki,

imân

yolunu kelâma ve

delîle

smarlamalardr?

O

kii

verâ

ehli,

takvâ

ehli

olsa

da bu

böyledir.

Ama

saf,

içi

temiz olan

kii-

ler,

yâni Müslümanl Kur'ân'n

ve

hadîsin

zâhiriyle

tut-

mu

olanlar,

bu tehlikeden emin

görünürler.

te bundan

ötürüdür ki, Resûi (S.A.V.)

öyle

buyurmutur:



349

=======^^

ÖLÜM ve

KIYAMET

—

htiyar

kadnlarn itikad

gibi

itikadnz

olsun. Cennet

ehlinin

çou

gönlü

saf olanlardr.

Bu

sebeten

dolaydr

ki,

din

büyükleri

kelâm

ilminden

ve

eyann hakikatlerinden

bahsedilmesini

yasaklamlardr.

Çünkü onlar,

bu bahisler üzerinde konuan bir kimsenin

ona

tâkât

getirmeyip

bid'ate düeceini

bilirlerdi.

;

2

—

mân'n

alnmasnda bir

sebep de

udur

ki,

kiinin

imân

aslnda

zayf

olur. Kalbine dünya sevgisi

üstün gele-

rek

HakTeâlâ'nn dostluunu

zayflatr.

Ölüm

dakikasnda

bütün

yüksek

arzularn

ondan geri alrlar.

Dünyadan ka-

hrla

çkarlacan ve

dilemedii

yere

götürüleceini görür.

Belki

de

bu

muâmeleden

ötürü

kendisinde

bu

hal

doan

kiide Allah

sevgisi

zayflar

ve Allah

dostluu

da ortadan

kalkar.

1

—

j

O

zaman

o,

olunu

sevip

de

muhabbeti

kaybolan

kii-

ye

benzer. Oul

babasnn makbul

sayd bir

eyini alsa

o

ey

için

olunu kendisine

düman

sayar.

Ve mevcut

olan

sevgisi

de

kalmaz. jBundan

ötürüdür ki, ehadet derecesi

büyük

bir

derecedir^

denilmitir.

Çünkü ehâdet deminde

gönülden

dünya

sevgisi

kalkm,Hak

Teâlâ'nn

sevgisi ve

dostluu onu kapanm

ve

gönlünü ölmee

kararlm

kl-

mtr.

Buna

benzer

halde iken

ölüme

erimek

büyük bîr

ganimettir

ki, bu gibi

haller tez

geçer. Gönül

o

sfatta

de-

vaml

kalmaz.

Böylece\kiide

Hak

Teâlâ'nn sevgisi

galip

olursa,

dünyaya

olan

sevgisi kalmaz,

bâtl

olur,

ortadan

kalkar.

Bu

son

niân

de

sonun güzel olmasnn

niândr. Böy-

lece bir

kimse

bu

tehlikeden uzak

olmak

dilerse

bid'âtten

uzak

olmak

gerekir. Kur'ân'da

ve haberlerde olan her

e-

ye

imân

getirmek

gerektir.

Kur'ân ve hadîsten

olan

bir

e-



HÜCCETFL-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

350

yi bilirse

kabui eder,

bilmezse

do-rudur

der.

Cümlesine

inanr.

O

kiiye

gereken

mücâhede Hak

Teâlâ'nn

sevgsini

kendisine galip

klmaktr.

çindeki

dünya

sevgisini

zayflat-

mak, zebunlatrmaktr. Dünya

muhabbeti

de ancak eriât

snrlarna

riâyet

etmekle

olur.

O

zaman

da dünya

o

kiiye

aalk

halde

görünür. Ve dünyada nefret

duyar. Hak

Teâlâ'nn

sevgisi

iseonun zikrini daima dilden

düürme-

mek

artiyie

kuvvetlenir.

Hak

Teâlâ'nn

dostlariyle

sohbet

eder.

Dünyay

sevenlerle

sohbet etmez. Eer

onda dünya

dostluu

üstün

gelirse

i

tehlikeye

girer. Nitekim

Kur'ân'da

Allahü Teâlâ öyle

buyurur:

Eer

babalarnz, oullarnz,

kardeleriniz,

karlarnz,

oymanz ve mallarnz,

durgunlua

uramasndan kork-

tutunuz

bir

ticaret, hounuza

giden oturma yerleri,

size

Al-

lah ve Resulünden

ve

O'nun

yolunda

cihattan daha

sevgi-

liyse

artk

Allah'n

buyruu

size

eriinceye kadar

bekleme-

ye hazr

olun. Allahü

Teâlâ

fâsklar topluluunu

doru

yola

(hidâyete) erdirmez.

(Tevbe

Sûresi:

24).



TEVBE

Tevbe,

Hak

Teâlâ'ya

dönmektir.

Tevbe,

müridlerin

ilk

adm

atdr.

Sâliklerin

(Allah

yolunda

gidenlerin)

balan-

gç

yoludur.

Hiç

bir kii

tevbeden

uzak

kalamaz.

Tevbeden

hiç

bir

kimse

müstani

deildir.

Çünkü

ilk

yaradltan

son

âna

kadar

tertemiz

olmak

yalnz

meleklerin

halidir.

Bütün

ömrü

günaha

batm olmak

eytann

iidir.

Ve günah

yo-

lundan,

teybe

ve

nedamet

hükmü ile

tâat

ve

ibadet

yoluna

dönmek,

Âdem

aleyhisselâm

ve

oullarnn

hâlidir.

Bir

kimse

geçmi

günahlarna,

hata

ve

kusurlarna

tev-

be

eylerse,

yâni

onlarn

kötülüünü

idrak

edip

pimanlk

duyarak

onlardan

yüz

çevirirse

kendisinin

Âdem

aleyhis-

.

selâm'a

jnisbetini

tamamlam

olur.

Bir

kimse

de

âhir

öm-

rünü

günfarla

geçirirse

eytana

nisbetini

karalatrm

olur.

Ama

bütün

bir ömür

boyu

ibâdette olmann imkân

yok-

tur.

Çünkü

insanlar

yaratlrken

eksik yaratlmtr.

lk

önce

Âdem'e

ehvet

musallat

edilmitir.

ehvet

ie

eytann

âletidir.

Akl ki,

ehvetin

dümandr,

meleklerin

cevherin-

dendir

ve

ehvetten

de

sonra

yaratlmtr.

Bundan

ötürü-

dür

ki,

ilkönce

ehvet

üstün

gelmi,

Âdem'in

sinesinin

ka-

lesini

kafirla

istilâ

etmitir.

Nefis

de zorda

kalarak

onunla

dostluk,

ülfet

ve

balant

kurmutur.

Akl

zuhur

edip

meydana

çknca ve

özünün

günahla

zâyi

olduunu

bilince

tevbeye

ve

mücadeleye

muhtaç

olur

ki,

böylece

kaleyi

yeniden

ele

geçirip

onu

fethederek

ey-

tann

elinden

almak ister.



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL 352

Böylece Tevbe,

Âdem

oullarna

zarûrî

gereken eyler-

den

oldu. Sâliklerin

ilk

adm

halini

ald.

Akln

ve eriatn

nuru

ile

uyand,

doru

yolu, eri

yoldan

hidayeti,

dalâletten

farketti.

TEVBENN

FAZLET ve

SEVABI

Hak

Teâlâ

bütün

halka tevbe

etmelerini

buyurdu.

Kur'ân-

kerimde

öyle emretti:

Bir

kimse

felah

bulmak ümit ederse

tevbede

bu-

lunsun.

(Nûr

Sûresi:

31).

Resûlullah

Efendimiz de

öyle buyurdu:

Aziz

ve celil

olan

Allah, gece

vakti günah

ileyen

kiiye

sabaha dein,

gündüz

günah

ileyene de aka-

ma

kadar tevbe

etmesi

için

kerem

elini

uzatr.

Güne

Marib'den

(Batdan)

douncaya

kadar bu

böyle

sürer/l

Resûl

(S.A.V.)

yine öyle

buyurdu:

—

Piman olmak,

tevbe'dir.

Ve ayn anlamda

yine

öyle

buyurmutur:

Günahn

keffareti

pimanlktr.

Resûl

(S.A.V.)

yine

buyurdu ki:

—

Güne

Marib'ten

(Batdan)

domadan önce

bir

kii

tevbe

eylerse

tevbesi kabul

edilir.

Resûl

(S.A.V.)

yine

öyle

buyurdu:

—

Halkn

ura

olan

yollar

üzerinde

dürmayn,

çünkü

kimi

kiiler

olur ki, orada

durup

her

kim

geçer-

se

onu

alaya

alabilir

ve

her kadn o

kiiye közü

sözler





HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM

I

GAZAL

354

Allahü

Teâlâ'nn

buyurduu bir

âyet-i kerime

bidat

e,hli

hakkndadr.

Hazret-i

Allah

öyle

buyurmaktadr:

Dinlerinin

bir

bölümüne

inanp

bir

bölümüne

inan-

mayan,

onu

parça

parça

edenler, bölük

bölük

olanlar-

la

senin hiç

bir

iliiin

yoktur.

Onlarn

ii

ancak

Allah'a

kalmtr.

Allah

dünyada

yaptklarn

onlara

âhirette

soracaktr.

(Enam

Sûresi:

159).

Bu

âyeti-i

kerimenin

anlamn

açklarken

Resûlullah

Efendimiz

öyle

buyurdu:

)

—

Bir

kimsenin

günah

olursa,

ona

tevbe

etmek

dü-

er. Fakat bid'at

sahihleri

için

tevbe

yoktur.

Ben

onlar-

dan

bizârm.

Onlar

benden bizardr.

1

Resûlullah

Efendimiz,

yine

öyle

buyurdu:

—

Vaktâ

ki

brahim'i

göe

çkardlar,

bir

kii bir

ka-

dnla

zinâ

ederken

gördü.

Onlara

beddua

etti.

kisi

de

helak

oldu.

Birisini

de günah

ilerken

gördü.

Ona

da

beddua

etti.

Ozan

bir

vahiy indi,

öyle

buyurdu:

—

Ey

brahim

Benim kullarm

sen

özgür

brak

Bel-

ki

üç

halde

olurlar:

1-

Ya

tevbe

ederler

Kabul

ederim.

2-

Ya

istifar

ederler,

balarm.

3-

Yada

onlardan

bir

kimi

evlât

doar

ki,

onlar bana

ibadet

ederler.

Bilmez

misin

ki,

benim bir

adm

da

SA-

BÛR

(çok sabredici)dir.

Hazret-i

Aye

(Allah ondan

raz

olsun)

öyle

derdi:

—

Resûlullah

bize

dedi

ki:

Hak

Teâlâ'nn

hiç

bir

ku-

lu

yoktur

ki, ona

bir

günahndan

ötürü

pimanlk

ver-

sin

de o

kul

daha

balanmak

ismeden

önce

onu

ba-

lam

olmasn.



355

1

ÖLÜM

ve KIYAMET

Resûl

(S.A.V.)

yine

öyle buyurdu:

—

Marib

tarafnda

bir kap vardr

ki,

genilii

yet-

mi

yllk

yoldur.

O

kap

tevbe

için

açk

durur.

Yerle

gök

yaratld

zamandan

beri

o

kap

kapanrn

deil-

dir. Güne

maripten

(batndan)

douncaya

dara

da

açk kalacak,

kapanmayacaktr.

Resûl

(S.A.V.)

yine

öyle

buyurdu:

—

Pazartesi

ve perembe

günlerinde

yaplan

amel-

leri

Hak

Teâlâ'ya

arzederler.

Bir

kimse

tevbe

ktlmsa

kabul

eder. Bir

kimse

yarlanmak

dilese,

yarlar.

Gö-

nülleri

kinle

dolu olanlarsa hâli

üzere braklr.

Resûl

(SAV.)

yine öyle

buyurdu:

—

Hak

Teâlâ,

kulun

tevbesiyle

sevinir.

Ve

u

hikâyeyi

anlatmtr:

—

Bu

sevinç

u

bedevinin

sevincinden

de

fazladr.

O

bedevi

ki,

korkunç

bir çöle

dümütür.

Uyumak

için

ban

topraa

koyar.

Biraz

dinleneyim

der.

Bir devesi-

ni

yannda

göremez.

Bulmaya

çok çalr.

Açlktan,

su-

suzluktan

öleceini

düünür.

Canndan

umunudu ke-

ser:

—

Hele

bir

vatanma

döneyim. Tâ

ölünceye kadar

yataym

deyip

ölme

niyetiyle

bir

yere

gelir,

uzanr.

Bir

lahza

uykuya dalar.

Fakat

uykudan

gözünü

açn-

ca

devesinin

hiç bir

eyi

eksik

olmakszn

bann

ucunda

durmakta

olduunu görür.

ükretmek için:

—

Sen

benim

Rabbimsin,

ben

senin kulunum

diye-

yecei

yerde

dili

dolar:

—

Ben

senin

Rabbinim,

sen

benim

kulumsun

der.

Hak Teâlâ

da,

kulunun

tevbesine

arapçm

bu se-

vincinden

çok sevinir.



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM MAM-I GAZAL 356

TEVBENIN

HAKKAT

Tevbe'nin balangc u

imân marifetinin

nurûdur

ki,

gö-

nülde

meydana

gelir.

O

nûr

ile,

günahn

öldürücü

zehir ol-

duunu

bilinir.

Kendine

bakan kii o

zehirden

çok

aldn

anlaynca

ölüme

yaklatn

anlar. Zaruri

bir

ekilde

ken-

sinde

korku

duyar. Tehlike

sezeri Nitekim

bir kii

zehir

ye-

diini bilse

pimanlktan

parman boazna atar, kusmak

ister.

Korkusundan

ötürü tiryak

(zehinlenmeye

kar

kulla-

nlan

ilâçlar) yutar.

Böylece

o

zehirin eserini, belirtisini ken-

disinden

gidermek

diler.

Bundan

dolaydrki, eer

bir

kii,

harekete

getirdii

ehvetlerin

(isteklerin) zehirle karm

bal

olduunu

bilse, balangçta

irin olup

âhirette

(iin

so-

nunda)

zarar

verdiini anlasa,

geçen haline piman

olup

lezzetten

iz

kalmaz ve

canna korku atei

düer. Çünkü

o

kii

kendisini

ölüm tehlikesinde

görür[Bu

korku ve neda-

met

ateinde

ehvet

hrs

ve günah

lezzeti bitip ortadan

kalkar, hasret

ve

nedamete

döner.

Geçmi günlerde

kesik

yaptklarn

tamamlar,

gelecek

günlerde o

eski

günâh

ve

ehvetlerin

çevresinde

dolamamaya

azmeder Cefa

giy-

sisini

gönden atar

ve

vefa

giysisini

giyer.

Bütünhali üzün-

tü

ve yaptklarndan

nedamet

olur.

Bundan

önce

sohbeti

gaf et

içindeki

kiilerleydi.

imdi

ise

marifet

ehli ile

el

ele-

dir.fböylece anlalr

ki,

tevbenin

hakikati, piman

olmaktr.

Onun asl,

marifet v

imân

nûrudur. Dallar da

hareket

ve

hallerini

deitirmektirTjVe

bütün

uzuvlar günah ve

muha-

lif

hareketler tâat

ve güzel

ilere çevirmek,

yani ibadet ve

din

yoluna

yüz

tutmaktr.



357

=

ÖLÜM

ve

KIYAMET

TEVBE

HERKESE,

HER

VAKT

GEREKLDR

]

Tevbe,

bütün

kiilere

vaciptir

(farzdr). Onu

da

ununla

&

bilirsin

ki, âkil

-

bali

ve kâfir

olan

kiiye

küfürden

tevbe

kl-

mak vacip.

olur.

Eer

O,

müslüman

ise

ve

müslümanl

anasna,

babasna

uyarak

yaparsa,

ama

dili

ile

söyleyip

gönülden

gafil olursa, o

gafletten

tevbe

eylemesi

vacip

olur.

Tâ

ki,

o

kiinin

gönlü

imânn

hakikatinden

haberli ol-

sun.

mânnn

hakikatini

bilmekten

murâd,

kelâm

ilminde

anlatld

yolda

bilmek

deildir.

Kelâm

ilminde

zikrolundu-

u

gibi,

imân,

herkese vâcip

deildir.

Aksine

imân

sultan-

nn

gönülde

hâkim ve galip

olmasdr.

öyle

ki,

hüküm

onun

olmaldr.

Ancak bu

vakitte

hü-

küm

onun

elinde

olur

ki,

beden

ülkesinde

her

ne

olursa

hepsi

imânn

fermaniyle

olmu

olur,

eytann

fermaniyle

olmaz.

Günah

ileyen

bir

kimsenin

imân

günah

iledii müd-

detçe

tam

olmaz.

Nitekim

Resûl

(S.A.V.)

öyle buyurmu-

tur:

—

Bîr kimse

mümin

olarak

zinâda

bulunmaz ve

mü-

min

olarak

hrszlk

etmez.

Bunlar

ileyen

mümin

de-

ildir.

Resûl

(S.A.V.), bu

günahlar

ileyenin

hemen

kâfir ola-

can

söylemek

istemiyor.

Çünkü

imânn

dallar

çoktur.

Onun

dallarndan

biri

de,

zinânn

öldürücü

zehir

olduunu

bilmektir.

Bir kii

kendisinin zehir

yediini

bilse

oldan

el

çe-

ker. O

halde

ehvet sultan

zinânn helâk

edici

olmas

bil-

gisini,

yani

imânn

hakikatini

ezmi,

malûbiyete

uratm

olur

.Böylece

kendisinin

gafletiyle

imân

görünme^

hale

gelmitir.

Ya

da

imânn

nûru

ehvetin

karlnda

gizlenmi,



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I

GAZALÎ

358

örtülmü

olur. Böylece

bilinmi

oldu

ki,

önce

küfürden

tev-

be vâcip

olur.

Eer

kâfir

olmazsa

âdî

ve

taklidî

imânda tev-

be etmelidir.

Eer

bu tevbeyi

eylerse

galip

ihtimal

udur ki,

o

kii

günahtan

kurtulamaz.

Böylece

günahtan

da

tevbe

vâcip olur. Ve

hatta, onun

zâhiri,

bütün

günahlardan

uzak

olsa

da, bâtn günah

tohumundan

uzak

kalmaz. Yeyip

-

iç-

mee

hrs duymak,

öz

söylemee

haris

olmak,

mal

ve

mevki sevmek

gibi,

hased, riyâ

ve kibre

benzer

eyler

bu

ne varsa

bunlarn

hepsi

canilerdir,

iledikleri

cinâyettir

ve

hepsi

günah

ilemenin

asllardr.

Bunlarn

hepsinden

tev-

be

lâzmdr. En

sonunda bunlar

itidal

snrna

götui&meli

ve

bu ehvetleri

(yâni yüksek

istekleri)

eriate,

akla itâat-

kâr

klmaldr.

Bu mertebeye

de

çok

mücahede ile

varlr.

Eer

bu

zikrolunanlardan

hiç biri

o

kiide

bulunmasa

da

gönlü vesveseden,

reva

görülmeyen

endielerden

kurtula-

maz.

Bunlardan

da

tevbe vâcip

olur.

Eer

nefsin

vesvese-

lerinden

uzak kalsa

da kimi

hallerde

HakTeâlâ'nn

zikrinin

unutmaktan uzak

kalamaz.

Bütün

noksanlklarn

temeli,

Hak

Teâlâ'y unutmaktr.

Eer

bir

lâhza

da olsa

bunda da

tevbe vâcip

olur.

Bütün

hallerde

Allah'

zikir

ve

fikirden

uzak kalmasa

bile zikrin

ve fikrin

de dereceleri

ayr ayr-

dr.

Çünkü

alt

derecede

olanlar

üsttekilere

göre

noksandr.

Noksan

derece

ile

kanaat

eylemek,

üst

mertebeye

çkmak

imkân

varken çkmamak,

zarardr,

hüsrandr.

Ondan

da

tevbe etmek vâciptir.

—

Ben,

bir günde

yetmi

kez

tevbe

ve istifar

ede-

rim.

Bundan

maksad,

devaml

olarak

terakki

etmek,

yüksel-

mek,

ilerlemekti.

Hangi

kademeye

ve

duraa eriirse

o

mertebeden

daha

yukarda bir

kemal görürdü.

Önceki

du-

(imân

öldürücülerinden)

her

r

i

Resûl (S.A.V.)

öyle

buyurmutur:



359

ÖLÜM

ve

KIYAMET

rak,

onun katnda

eksik saylrd. ' Geçtii duraktan

istifar

ve tevbe

ederdi.

Çünkü

bir

kimse bir i ilerse,

ondan eli-

ne

bir

akçe geçirirse sevinir.

Öyle

sanr

ki,

ondan

öte

hiç

bir

derece

yoktur.

Sonra

anlasa ki, onunla

bir

inci

ele

ge-

çirmek mümkündür. Ve o inci bin altn

deerindedir. Daha

fazla çalp onu kazanamadndan

utanr, kendi taksira-

tndan ötürü

pimanlk

duyup

tevbe eder

Bundan ötürü:

—

Âbîdlerin kemâli,

ulularn

noksandr denilmitir.

Çünkü bunda tevbe, istifar

ederler.

Eer bir

kimse:

f

—

Küfür ve günahlardan tevbe

kldktan

sonra

gaflet

sebebiyle

daha yüksek

derecelere

eritikten sonra taksir-

den tevbe klmak faziletten olur,

farzlardan olmaz.

Sen

ni-

çin

bu

tevbeye

vaciptendir,

diyorsun?

derse

bu

soruya

biz

de u

cevab

veririz:

'

L—

Vâcip iki

ksmdr.

Biri, zâhir fetvada

vâciptir.

Halk

tabakasndaki

kiilerin

haddi

üzeredir

ki, onlar

bu

miktar

ile

amel etmelidirler. Tâki, âlem viran

omasn. Dünya

geçimi-

ne

muktedir olsunlar.

Ve

bu

vâcip onlar cehennem

azâ-

bndan

kurtaran

vâciptir.

Öteki vâcip

udur

ki, bütün

bir

halk kütlesi

onun

üstü-

ne tahammül getiremez.

Her

ne

kadar

bu

vâcibi

eda

et-

mekle

cehennem

azabn

görmezlerse

de

kaybettikleri

de-

recelerin üzüntüsünün

verdii

azaptan

kurtulamazlar.

Çünkü âhirette bir takm

kiileri

kendilerinden

daha

yük-

sekte

göreceklerdir.

Bu

gördükleri

âdeta

göklerde olan yl-

dzlar

gibi üsttedir.

Bu

hasret

ve

gönül

krgnl

onlar

için

bir

çeit

azab

olur. Ve

vâcip

olan

tevbe, ite

bu

azabdan

kurtulmak içindir. Nitekim bir kimse, bu

dünyada

akrann-



360

dan birine

fazlaca

makam

verilmi,

onu

daha

üst derece-

lerde

görmü

olsa, hüsran

ve

gamndan

deli divane

olur.

Sanki

sopa yemitir,

sanki

mal

elinden

alnmtr.

Sanki

eli

kesilmitir.

Gerçi

bunlar

olmamtr,

ama

içi

o

kadar

yank-

tr.

Bundan

ötürüdür

ki,

kyamet

günü'ne

Tegabün

(aldan-

ma

ziyan

günü)

denilmitir.

Gabin,

ziyan

demektir.

Kya-

met

günü hiç kimse

ziyandan

uzak

kalmaz.

badette,

tâat-

te bulunmayan:

—

Niçin tâatte

bulunmadm?

diye

hasret

çeker.

u

tâatte

bulunan

kii

de:

—

Niçin

daha

ziyade

ibâdet

etmedim?,

diye

üzülür.

r

Bundan

ötürüdür ki evliyânn

ve

enbiyânn

yolu,

güçle-

riyettii

kadar,

hiç bir

ibâdetten

geri

kalmamaktr.

—

Yarn

âhirette

kusurlarn

cezasn

çekeriz

diye

korku

duyarlar.

Resûlullah

Efendimiz'in

kendisini

aç

tutmasna

ne der-

siniz?

Yemek

yemenin haram

olmadn

bilmez

miydi?

Hatta

Aye

Hatun (Allah

ondan raz

olsun)

derdi ki:

—

Elimi,

Resûlullah'un

mübarek

karnnn

üstüne

koyardm.

Çok zayf

olduundan

acma

duygularm

çoard.

Merhamete

gelirdim,

alar,

szlar,

gözyalar

döker:

—

Yâ

Resûlullah

derdim.

Benim

canm

sana

feda

olsun.

Ne olurdu,

bu düpyadan

doyuncaya

kadar

yi-

yeydin

Resûl

hazretleri

öyle

buyurdu:

—

Yâ

Aye

Benim kardelerim

ki, himmet

sahiple-

riydi,

benden ileri

gittiler.

Kerâmetler

ve hilâtler

buldu-

lar.

Ben

korkarm

ki,

eer

dünyadan

nasip

bulursam



361

ÖLÜM ve

KIYAMET

benim derecem

onlarn

mertebesinden

aa olur

Kardelermden

geri

kalmaktansa birkaç gün

sabrda

bulunmam

hayrldr.

u

anlattklarmza

göre, kul

hiçbir vakit

tevbeden

uzak

kalmaz.

Ondan müstani deildir. Ebû

Süleyman- Dârâ-

ni

(Allah rahmet

eylesin) der

ki:

—

Eer

kuldan

hiç bir ey

sormasalar,

yalnz kaybettii

zamandan

hesap

sorsalar

bu

kayg

ona

ölüm

vaktine ka-

dar yetiir

2

Gelecek günlerini de

geçmi

günleri

ibi

kaybedenlere

ne dersin?

Sen bil

ki, bir kiinin bir

incisi

olsa, o

inciyi kay-

betse

alasa

yeridir.

Eer

inciyi

kaybetmesi

ile berlikte ce-

za ve belâs da

varsa alamas daha

çok

olur.

Ve ömürden

her nefes

kymetli bir

incidir ki, onunla

sonsuz sâadet

elde

etmek

ümmkündür.

Eer, bir kimse

onu

günahlara

harca-

sa

o

kii

kendi helâkine

sebep

olur

Ya

buna

ne

dersin?

Bu

musibetten haberli

olunce

onun hâli

nice

olsa

gerektir? Bu

bir musibettir

ki, ondan

haberli

olduun vakit

üzülmenin

faydas

olmaz.

Bu yolda Cenâb-

Hak

öyle

buyurur:

Sizden birinize ölüm gelip de:

Ey Rabbim,

ne olur

beni ksa

bir zaman daha braksaydn

da sadaka

veren

iyi

kiilerden

olsaydm,

demeden

önce

size

verdiim

rzktan

Allah

için harcayn.

(Münafikun

Sûresi:

10).

r

Bu

âyetin tefsirinde

delerki:

o

kul

ölüm meleini görün-

ce

gitme

zaman

geldiini

anlar,

gönlünde

bir

hasret

pey-

dâ

olur,

bir

hicran

belirir

ki, bu

sonsuz

bir hasrettir

ve

kul:

Ey

ölüm

melei

der.

Bana

bir

gün

mühlet

ver

ki,

tevbe

edeyim.

Melekül

-

mevt

(Azrail)

u

cevab

verir ona:

Bun-

dan önce

çok

günler geçti. imdiki halde

ömrün

sona

eri-

ti,

geriye

bir

ey

kalmad. O

kul: Bâri bir saatlik vakit ba-

la der.

Ölüm melei

de:

Bütün saatler tamam oldu.

Geri-





ÖLÜM ve

KIYAMET

3—

Ve Hazret-i ulûhiyetle

münasebeti ne

olduundan

ve

Hazreti-i

ulûhiyetle

perdesinin

neden ibaret

bulundu-

undan haberdar

olsa,

günahn bu

perdeye sebep

oldu-

'

undan

ve

tevbeyle

o

perdenin

kalkacandan

kukusu

kalmaz.

[Tevbenin

kabülü

perdenin

kaldrlmasndan

ibarettir.

Çünkü

Âdemolunun

gönlü aslnda

tertemiz bir

cevherdir,

}

meleklerin

cevheri cinsindendir. O

u ayna gibidir ki, o

yanda bu

dünyadan dar

çkld

zaman

Hazret-i

ulûhi-

yet

(Allahü

Teâlâ)

görünür.

Sen

onu

prsan

bu

mazhariye-

te eremezsin.

Eer onu

Âdemolu

iledii

günahla

ayna-

sna bir

nur, bir parlt verir

ve

o

karanlk

lekeleri

siler.

Ka-

rart fazal

olur

ve

tevbe

edilirse,

iyi amel

nurlar

o

günah

karanlklarn

bastrr.

Güzel amel

ilemenin

nûrlar

o

ka-

ranl ortadan

kaldrr.

Gönül

de

aslndaki

temizlie

döner.

Fakat günah

ilemekte

srar

edilir, tevbe ve

iyi ameller

de

az

olursa,

o

paslar

kalbin

cevherine

eriip

yerlemi

olabi-

lir.

Artk

ilâç kabul

etmez olur. O

zaman onun

pas

aynann

içinde

yer

olan

pasa

benzer

ki

böyle

bir gönül

tevbede

ka-

bul etmez.

Belki

sadece

dil ile:

—

Tevbe ettim

denilirse

de

bu

tevbe

kalbgfn

derinlikle-

rine

ilemez.

K

>

0

Artk

kirli

bir

giysi

nasl

sabunla

yrp^knd

zaman

te-

mizlenirse

gönül

de günah

karanlndan

iyilik

nûrlariyle

temizlenir. Bundan

ötürüdür

ki, Resûl

(S.A.V.)

öyle buyur-

.

du:

—

Her kötülüün

ardnca bir yilik yap

ki,

o

kötülü

bu

güzei i

mahvetsin.

Resûl

(S.A.V.)

yine

öyle

buyurdu:

Eer

günah,

gök-

lere

kadar eriecek

biçimde

ilemi

olsanz

bile tevbe

kldnz vakit

tevbeniz yine kabul

edilir. Resûl

(S.A.V.)



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

—

364

yine öyle

buyurdu:

Kul

vardr

ki,

günahkâr olur.

Ve

bu

günahndan

ötürü

Cennete

girer. Ashâb-

kiram:

Bu

na-

sl olur, Yâ

Resûlâllah?

diye

sordular.

O

da: Kul,

bir gü-

nah

iler

ve

o

günaha

pimanlk

getirir.

O

pimanlk

da

o kulun

gönlünden

bir

türlü

gitmez

olur. Tâ

Çennete

girinceye

kadar onu

unutamaz,

hatrlar.

Ve yine

denil-

mitir

ki:

O

pimanlk

arasnda kimi

zaman iblis,

o lânetlen-

mi olan

eytan

gelip:

Keke

ben onu

bu

günaha

sokma-

m

olsaydm

der. Resûluliah

Efendimiz

yine öyle

buyur-

mutur: yilikler,

kötülükleri,

suyun

elbisenin

kirini

yok

ettii

gibi

yok

eder.

Resûl

(S.A.V.)

öyle

buyurdu:

iblis

lânetlenince

Allahü

Teâlâ'ya

öyle

dedi:

Senin

izzetin

hakk

için,

Âdemoullarmn

yüzüne,

tâ

canlar

beden-

lerinde

oldukça

kapatmayaym

Bir

Habeli,

Resûlullah'n

katna

geldi:

Çok

günahlar

i-

lemi

bir kiiyim

ben dedi.

Acaba

benim

tevbem

kabul edi-

lir

mi?

Resûl

(S.A.V.)

Edilir

diye

buyurdu.

O

Habeli

gitti.

Yine

geri

geldi:

Ben

günah ilerken

Hak

Teâlâ

beni

görü-

yûr

mu?

diye

sordu.

Resûluliah

da: Görür

dedi.

Habeli

bir feryat savurup

hemen

orackta

can

verdi.

Fudayl

bin

yâd, (Allah

ondan

raz

olsun)

öyle

demi-

tir:

—

Hak

Teâlâ

peygamberlerden

birisine

öyle

bildir-

di:

Günahkârlara

müjde

ver ki,

eer

tevbe

eylerlerse

tevbelerini

kabul

ederim.

Ve

Sddklar

korkut

ki,

eer

adaletle

i

görürsem,

onlarn

hepsine

ukubet

yad-

rrn.

Nedametle

günalrm

balanmas^

hakknda

srail

oullarnda

günahkâr

bir

kiinin

hikâyesini

Resûluliah

Efendimiz

öyle

anlanmtr:

Sizden

öncekiler

arasnda bir

kii

vard

ki,

99

kiiyi

öldürmütü.

Sonra

tevbe

klmak dile-

di.

Acaba tevbem

kabul

edilir

mi,

edilmez

mi,

diye

kuku-



365

ÖLÜM

ve

KIYAMET

ya

dütü.

Ona

bir kii salk

verdiler ki, o

çada o

kiiden

ulu

âbit

kimse yoktu.

Ona

sorusunu

tekrarlayarak:

imdi-

ye

dek 99

kii

öldürmüüm. Tevbem

kabul olunur

mu? de-

di.

Âbit

kii

de:

Olmaz dedi.

Yüzüncü

olarak

o

adam

ihti-

yar

âbidi

öldürdü.

Böylece

100

kiinin ölümü

tamamlanm

oldu.

Sonra

yine

ona

o

ça

en

bilgin

din

kiisinin adn

bil-

dirdiler.

O da

o

halim

A

kiiye

gitti:

Benim

tevbem

kabul olu-

nur mu? diye

sordu.

Âlim

de:

Kabul

olunur

Lâkin kendi va-

tanndan ayrlp

gitmelisin. Buras

fesat

yeridir. Filân

yere

var

ki, oras iyi insanlar

ülkesidir dedi. O da o

memlekete

giderken yolda

can

verdi. Azap

melekleriyle rahmet

melek-

leri

arasnda

bir kavga balad.

Azap

ve

rahmet

melekle-

rinden her biri:

Bu

kii benim

memleketimdendir

dediler. O

zaman

Hak Teâlâ

onlara öyle buyurdu:

Öldüü

yeri

öl-

çün O

yer

ölçüldü. yilik

ehillerinin

toprana

bir kar da-

ha yakn

buldular. O zaman rahmet

melekleri

onun

cann

alp

oradan

ayrldlar.

Bununla

u

bilindi

ki,jünah kefesi-

nin

bo

bulunmasna

gerek

yoktur. Belki sevap

kefesinin

ar

gelmesi lâzmdr. O

kefe az

da

olsa

ar

gelirse kurtu-

lu doabilirf}

KÜÇÜK

ve BÜYÜK

GÜNAHLAR

Tevbe

günahtan

ötürü

olur.

Günah

ne

kadar

küçük

olur-

sa

ve

sürekli

olmazsa

onun ii o

kadar kolaydr.

Hadîs-i

e-

rifte

öyle

bildirilmitir:

—

Farz olan

namazlar, bütün

günahlara

keffâret

olur.

Yalnz büyük

günahlara keffâret

olmazlar.

Allahü Teâlâ

öyle buyurmutur:

Büyük

günahlardan

el

çekerseniz,

öteki küçük

gü-

nahlarnz

balarm.

(Nisâ

Sûresi:

31)



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

36€

O halde

BÜYÜK

GÜNAHLAR'n

ne

olduunu

bilmek

FARZ'dr.

Bunda

Sahâbe-i

kiram

arasnda

ayr

düünceler

vardr.

Kimileri:

Yedidir

dedi.

Kimileri:

Daha

çoktur

de-

di.

Kimileri

de:

Daha

azdr

dediler.

bn-i

Abbas:

Hazret-i

Ömer'in

Büyük

günahlar

yedidir

dediini

iittim,

dedi.

Kendisi

de:

—

Yedi

olmasndan

ötürü

Yetmi'e

yakndr

dedi.

/kbû

Talib'i

Mekkî

(Allah

ona

rahmet

eylesin),

Kûtul

-

Kulûb

adndaki

kitabnda

dedi

ki:

—

Bütün

haberleri

(hâdisleri)

ve

kavilleri

(sözleri)

topla-

dm. Büyük

günahlar

17

buldum.

Dördü

gönüledir

ki,

bi-

rincisi,

küfürdür.

kincisi,

günah

üzerinde

srarl

olmaktr.

Her ne

kadar

küçük

de

olsa

kötü

ii

ilemi

ola,

ondan

tev-

be

eylemek

hiç

bir

zaman

gönüloVgeimeye.

Üçüncüsü,

Hak

Teâlâ'nn

rahmetinden

ümit

kesmektir

ki,

ona

Kunut

(ümitsizlik,

kayguya

kaplmak)

denir.

Dördüncüsü

de Hak

Teâlâ'nn

mekrinden

(aldatmasndan)

emin

bulunmasdr.

Dier

dört

günah

da

dilin

içindedir.

Dilie

ilenen

büyük

günahlarn:

Birincisi:

Yalan

ahitlikte

bulunmaktr

ki,

onunla

bir

hak

ortadan

kal#ar)(.

kincisi:

Temiz

bir

müslümana

zinâ

isnat

etmektir

ki,

o

gibi

kimseye

bu

türlü

sözlerinden

ötürü

had

(kamç)

ceza-

s

lâzm

gelir.

Üçüncüsü:

Yalan

yere

yemin

içmektir.

Çünkü

bu

ya-

lanla

bir

haram

mal

veya

bir

kimsenin

hakkn

ele

geçirir.

Dördüncüsü:

Sihir

ve

büyü

yapmaktr

ki,

bu

da

dille

söylenen

sözlerle

yaplr.



367

ÖLÜM ve KIYAMET

Dier

üç

günah

da

mide

ile

ilgilidir:

1

—

Biri,

arap ve sarholuk

veren eyleri içmektir.

2—

Biri

de,

yetim,

öksüz

mal

yemektir.

3

—

Biri

de ribâ, yani tefecilik faizi

yemektir.

Geri kalan iki

günahda

ferçle

ilgilidir.

Onlar

da:

1

—

Zinâ

(bir kadnla nikâhsz birlemek).

erkeklerde^

olanclktr.

Öteki iki günah

da

elle ilgilidir.

1—

Adam

öldürmek,

2—

Hrszlkta

blunmaktr. Öyle

hrszlk

ki, yapana had

(kamç)

vurmak

vâcip olur.

Bir

günah

da

ayakla ilgilidir, ki kâfirlere kar çklan

cenkten kaçmaktr. Meselâ: Bir

müslümann

iki kâfirden,

on

müslümann yirmi

kâfirden

kaçmas gibi. Ama düman-

lar daha fazla olursa

kaçmak

uygun olur.

Bir günah

da

bütün bedenle ilgilidir

ki, bu da anay, ba-

bay

incitmektir.

I

Ey

salih

kii

Büyük

günahlar

undan

bilmilerdir

ki,

on-

lara

ya

had (kamç)

cezas

gerekir,

ya

da Kur'ân-

Ke-

rim'de büyük günah

için büyük tehdit, korkutma âyeti

var-

dr.}

Büyük günahlarn

uzunca anlatlm

hyâ kitabnda

açklanmtr. Bu Kimyâ-y

Saadet kitamzn onu

açkla-

maya

tahammülü

yoktur.

Bu

açklamay

bilmekten

maksat,

büyük günahlarda çok

ihtiyatl davranmaktr.

unu

bilmek

gerektir

ki, her

ne kadar

farzlar

eda

küçük

günahlara

tefa-





369

,

=========^

ÖLÜM

ve

KIYAMET

[1—

Birinci

tehlike: Küçük günahta srar

edilmesidir.]

Buna

örnek

unlardr:

u

kii gibi ki,

durmaz

gybette bu-

lunur.

Bir kimsenin

ardndan

kötü

sözler

savurur. Ya

ipek

'

giysilerle

dolar.

Ya

da

daima

çalg

seslerini

dinlemeyi

se-

ver.

Bu

türlü

günahlar sürüp

gittikçe

gönlü kararr, bu ka-

ranlk

büyür,

geniler.

Nitekim bundan ötürü

Peygamberi-

miz

Hazreti

Muhammed

(SAV.)

öyle

buyurmutur:

—

lerin

en

iyisi,

ne kadar

az

da olsa

ittisal

üzere

(yâni

birbirine ulama

eklinde)

devaml

olandr.

Ayrca

yine

buyurmulardr

ki:

—

Mümin, iledii günah, u

yüce

dalar

gibi

gö-

rür.

Bolukta

duruyormu da

üstüne

düecek

sanr ve

korku

duyar. Günah ileyense

onu, sinek

burnuna

konmu

ve

oradan kalkacak,

uçacak

sanr.

Denmitir

ki: Mafiret

edilmeyen

günah u

günahtr

ki,

onu

ileyen kii:

—

Bu

küçük

bir

günahtr,

keke

bütün

günahlarm

böy-

le olsayd

der.

Bu günah balanmaz.

Gufrana

uramaz.

Enbiyâdan birine bir vahiy

geldi, öyle

dedi:

—

Günahn

küçüklüüne

sakn

bakma.

Ona

bak

ki,

benim

buyruuma aykr

hareket

etmeye

si n ..

[Kul,

Hak yolunun

hametini

ne kadar çok

bilirse küçük

olan

günah onun

katnda

daha da

büyük

görünürTAshâb-

Kirâm'dan birisi öyle buyurdu:

—

Siz, öyle

iler iliyorsunuz

ki,

itibarda

onlar

kl kadar

görürsünüz. Fakat

bizim katrmzdajonlarn

her

birini

itisar

da

gibidir.

Hak

Teâlâ'nn

kzgnlnn

örnei

u su

dam-

lasdr ki,

bir

tan

üstüne

damlar.

üphesiz, bir gün gelir

ki



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

=====

370

o ta oyar..

Fakat

o

suyu

toptan

ve bir

kezden

o tan

üs-

tüne

dökseler

taa

tesir etmez.

Öyleyse

bir

kii

küjçük

günah

ilemeye

dükün

istifar

ile onu

gidermeli.

Pimanlk

göstermeli.

Bir

daha

da

o

gü-

nah

ilememee

azmetmeli,

çalmaldr.

Çünkü

( Küçük

günah,

ona

devam

edilirse,

büyük

günah

olur.

Büyük

günahlar

da

istifar

ile

küçük

olurrjdenmitir.

[2—

kinci

tehlike:

Günah

bir ey

deilmi

gibi

gör-

mek,

günaha

hakaret

gözü

ile

bakmaktir^Bu

halde

o kü-

çük

günah,

büyük

günah olur.

Günah

küçük^örmeyip

bü-

yük

görse, ulu

günah

da

küçük

günah

olur.jGünah

büyük

saymak

imândan

ve

korkudan

meydana

gelir.

Korku

ile

imân

gönlü

karanlklardan

korur]

Bundan

ötürü

korku

ve

imân

olan

bir gönül günah

çok

tesir

etmez.(Günah

az

gör-

mek

gafletten

ve günahla

ülfet

bulmaktan

ileri

gelir^Ve

bu

günahn

gönülle ilikisi

olduuna

delil

tekil

eder.

Öysa

her

eyde

itibar

ve

nazar

$örtfrnfcdir.

Bir

ey

gönüle fazla

tesir-

li

olursa

o

büyük bir

eydir.

Allah'n

gazab,

belki

de

seni küçük

gördüün

bir gü-

nahta

gizlidir.

Nitekim

Hak

Teâlâ

öyle

buyurmutur:

Siz

onu

kolay

(günah

saylmayan)

bir

ey

olarak

gö-

rürsünüz.

Oysa

O, Hak Teâlâ

katnda

büyüktür.

(Nûr

Sûresi:

15)

[3—

Üçüncü

tehlike:

Kii, kendi

günahna

sevinir,

o

günah

bir

zafer,

bir

ganimet

bilir,

onunla

öünür^Kimi

de olur

ki,

göüs

kabartarak:

—

Ben

filân

kiiyi

aldattm.

Elinden

maln

aldm,

filân

kiiyi

sktrdm,

ona

södüm,

saydm.

Bahse

girdim,

utandrdm.

Rezil ve

rüsvay

eyledim

der.



371

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Bunun

gibi

eyler

söyleyen

bir

kimse,

kendisinin

helâki-

ne

sevinmi

olur.

Bunlarla

öünmesi,

gönlünün

kararm

olduunu

gösterir.

Helak olu

da

gönlün

kararmasnda ile-

ri

gelir.

[4—

Dördüncü

tehlike:

Günahn üstüne

perde

çekip

günahn

gizleseler,

öyle

sanr ki,

bu, kendi hakknda

bir

inayettir)

Ama, bunun

kendisini

hakknda bir imtihan

ve

kolaylk

eklinde

görünen

bir zorluk

ve tehlike

olduu-

nu

bilmez. Helake

doru

gittiinden

korku

duymaz.

£5—

Beinci

tehlike:

Kii iledii

günah

aça

vurur]

Ve

HakTeâlâ'nn

gizlediini kendisinden

kaldrmak

diler

ki,

bakalar

da onun

sebebiyle

günaha rabet

etsin, heves

duysunlar

ister. Böylece,

onlarn

günahlarnn

ve

rabetle-

rinin

vebalini

de yüklenmi

olur.

Bakalar

o

günaha

rabet

duymu

olursa

onu öretmek

için gereken

sebepleri onlar

için

hazrlyorsa

bunun sorumluluu

iki

misli

olur.

Eskiden

büyükler

öyle

demilerdir:

—

Bir

müslümann,

baka bir

müslümann

gözüne

gü-

nahn

kolay ve

küçük

göstermesinden

daha büyük

bir

gü-

nah

olamaz.

Altnc

tehlike:

Günah ileyen

kiinin âlim

ve

halkn

öncüsü

olmasdr.jOnun

halini

görüp

bakalar

da

günah

ilemeye

cesaret

gösterirler. Ve

öyle derler:

—

Bu günah

ilemek câiz

olmasayd,

o âlim

kii

onu

i-

lemezdi

Meselâ

bir

âlimin ipekli

elbiseler

giymesi, sultanlarn

ya-

nna

vararak

onlardan

mal

istemesi böyle

günahlardandr.

Tartmalarda

dillerini

uzatmak,

akranna

söüp

saymak,

malnn

çokluu

ile

öünmek

de

böyledir.

Bütün örenciler

onu

görür

ve

ona

uyarlar. Çünkü

kendilerinin hocalar

gibi



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I

GAZAL

=====

372

olmalarn

isterler.

Örencileri

de

üstadlarna

uyarlar.

Bü-

tün

örencileri,

o

bilgini

görerek

ona

uyarlar.

Bunlarn

her

birinden

bir

kucak

halknn

mahvolduu

görülür.

Bir ehrin

onlardan

birine uyarsa,

üphesiz

hepsi-

nin vebâli

önder

olan

o

kiinin

üzerine

olur.

Bundan

ötürü-

dür

ki:

—

Bahtl

u kiidir ki, öldüü

zaman

günahlar

da

ken-

disini

ile

birlikte ölür.

Ama bir kimse

anlattmz

din

bilgini

gibi

olursa onun

günahlar bin yl

geçse

de

kendinden

son-

ra sürer,

gider

denilmitir.

srail oullar

âlimlerinden

birisi

tevbe

etti.

O

zamann

resûlüne

öyle

bir

vahiy geldi:

—

Ona

dedi ki: Eer,

günahlarn

seninle

benim

aramda

olsayd

seni balardm.

Tutalm ki,

sen

tevbe

ettin

Oysa

o

kavmi

eri

yola

saptrdn.

Onlarn

hali

ne

olacak?

Onlar

nice

edeceksin?

Bundan

ötürü

âlimler

bu tehlike

içindedir.

Onlarn

bir

günah bin

yazlr

Tâat ve

ibâdetleride bir

iken

bin

yazlr.

Çünkü

onlara

uyanlarn

sevaplar

kadar

sevap

da onlarn

kendilerine

verilir.

Bu

yönden

âlime vacip

olan,

günahtan

uzak

kalmaktr.

Eer

günah

ilerse gizli

kalmaldr.

Eer

âlim

mubah

bir

i

ilese

de Onu

âlim iledi

diye

halka

evk

gelip gaflet

içine

düseler,

o âlim

bundan

saknmal-

dr.

Zührî

(Allah

ona

rahmet

eylesin)

der ki:

—

Bundan

önce gider,

oynardK.imdi

halka

madem

ki

iman

(önder) olduk,

bize

gülümseme

bile

yaramaz

R/e

bir

âlimin iledii

günah

anlatmak;

kii içni

büyük

bir

günahtr^

Bundan

ötürü

çok

kii

eri

yola

sapar,

delâlete



373

=

ÖLÜM

ve

KIYAMET

düer.

Ve

zaman olur

ki, onu ilemee

cesaretlenir. Cüret-

li

kesilir.

u hale

göre

bütün

halkn

hatasn,

yanlln

örtmek

vâcip'dir.

DORU TEVBENN

ARTLARI

ve

ALÂMETLER

êvbenin

asl,

pimanlktr.

Neticesi

de

iradeye sahip

ol-

*

matr. Ama

pimanln

alâmeti,

kiinin

her zaman

gam

ve

hasrette bulunmas,

ii

gücü alamak

olmas,

gözyalar

dökmesidirJÇünkü

bir kimse kenefinin

helâk

olduunu gö-

rür

de nasl gam ve

hasretten

uzak kalr?

Eer onun

has-

ta

bir

olu

olsa ve bir gâvur

hekim o

babaya:

—

Bu#

hastalk

tehlikelidir,

bu

hastalkta ölüm

tehlikesi

vardr

dese

o

babann

yüreine

hiç

üphe yok ki,

gam

atei,

canna korku

düer.

Bu

da bilinen

eydir ki,

kendisinin

nefsi üzerinde

sevgi-

si/olundan

daha azizdir.

Ama

Hak Teâlâ'nn

ve Resûlul-

lah'n,

o

kâfir

hekimden

daha doru

söyleyen

olduunu bi-

lir.

Ahirette

helâk

olma

korkusu

ölüm

korkusundan

da

bü-

yüktür.

Günahn, Hak

Teâlâ'nn

gazabn

göstermesi,

has-

talgnn

ölüme

delâlet

etmesinden

daha açktr.

Böylece,

eer

bundan bir

korku ve

üzgünlük

belirmez-

se

günahn

tehlikesine

henüz imân

getirilmemi

demektir.

Bu korku

ve üzgünlük

atei

ne

kadar

ziyade olursa

günah-

larn

kefaretinde

de

onun tesiri,

o kadar

fazla olur.

Zira gü-

nahtan

ötürü

kalbede

yerleen pas

ve

karanlk,

hasret

ve

nedâmet

atelerinden

baka eylerle

yanp

ortadan

kalk-

maz. Ve

ancak

bu

atele

yanp

ykanmala

gönül

saflama-



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I GAZAL

374

a,

çok merhametli,

çok ince, çok

duygulu

olmaya balar.

—

Tevbe

edenlerle

sohbet edin

ki,

onlarn gönlü in-

celmitir,

duyguludur,

denilmitir.

[bönül ne kadar

saf

ve

tertemiz olursa

o kadar

da

gü-

nahtan

nefret

duyan}

Günahn lezzeti

apaçk bir hal alr.

Peygamberlerden

birisi,

Beni srailden

birinin tevbesi ka-

bul edilince efaat

etti. Cenâb- Hak'tan ona u vahiy

indi:

—Eer

bütün

gök

ehli

onun

hakknda efaat etseler,

madem

ki,

o

günâh^

tatll

onun

kalbine

girmitir,

hiç

de

kabul etmem.

Ey

sâlih kii

Yine

sen bil ki,

günahkârlk

tabiata

uygun

gelirse

de,

tevbe eden kimse

için

zehirle karm

bal

gibi-

dir.

Bir

kii

o

baldan

bir

kez

içti

mi ve acsn

da

ç^k

çekti

mi, bir kez daha hatrna getirse,

ya

da

onu

görse ondan

duyduu

nefretten ötürü

barndaki

kllar diken diken olur.

O

baln

istek

ve

arzusu,

bu ziyan korkusundan ötürü gizle-

nir,

gider.

Böylece

bu

acl

bütün günahlarda görmek gereklidir.

Çünkü

o

kii

iledii günahta Hak

Teâlâ'nn gazabnn

ol-

duunu bilmesinden içini zehir doldurmuturÊvet, bütün

günahlarda, Hak Teâlâ'nn gazabnn oldunuu bilmesin-

den

içni zehir

doldurmutur.

Evet,

bütün

günahlarda,

Hak

Teâlâ'nn

kzgnl,

gazab vardr.

/Ama

u

irade

ki,

pimanlktan meydana gelmise,

üç

eyle

ilgi

kurmutur:

1—

Hal ile

(imdiki

zamanla),

2—

Maz

ile

(geçmi

zamanla),

3—

stikbâlle

(Gelecek zamanla).

1



375

=

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Haldeki

irade

udur:

1—

Bütün

günahlar

brakmak (Yani

geçmite iledii

günahlar

braktn

bildirmek).

2—

Farz olan

eylerle

megul

olmakTj

1

—

Azim

gösterip

ömrünün

sonuna

kadar sabreyle-

2—

Zahirde

ve

bâtnda

hiç

bir

zaman

günaha

grimeme-

e,

mâsiyet

ilememee

çalmak,

3—

Farzlarda

kusur

ilememee,

Hak Teâlâ ile salam

olarak

antlamak.

3

Bu tpk bir

hastann kendisine

ziyan getireceini bildii

bir yemiten

artk yemeye

azmetmesine

benzer.

Yeter ki,

azmi

halindeki

niyetinde

geveklik

ve

tereddüd

olmasn.

Eer

büyük bir arzu

üstün gelecek

olsa

bile

bu böyle

ya-

plmaldr.CTevbeyi

baarya

ulatrmak

ancak

uzletle,

sü-

kût etmekle, helâl

lokma ele

geçirmekle, yani

helâlden ka-

zanabilmekle

mümkün

olabilir.

Eer üpheli

eylerden

el

çekmezse

Tevbe'ye

eriilmez, tevbe

meydana gelmez,

ta-

mamlanm olmaz.

ehvet

(yüksek

istek)

krlmaynca

da

üpheli

eylerden

el

çekilmez/)

öyle

denilmitir ki, bir

kimsenin üzerine

bir

ehvet

üs-

tün

gelse, yedik

ez vehdedip

ondan el çekmee çalsn

ki,

o

kiiye

ondan uzaklamak

kolay gelebilsin.

[Geçmiteki irâde

de udur:

Geçmie

bakp insann

kendi

üzerine

kalan

kayp

haklarla

ilgili

olmasdr. Ama

bunlar

Hak

Teâlâ'nn

haklarndan

veya kullarn

hakknda

olabilir. Bunlar

bilmek

ve gereini

yerine

getirmek

gerekir.

stikbâldeki

irâde

de

udur:

mek.

A



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I GAZAL

376

/

Allah'n

haklar

iki

ksmdr:

1—

Farzlar

yerine getirmek,

2—

Günahlar

terketmek,

onlardan

saknmaktr.

Farzlar

yerine

getirmek

öyle

olur:

Kii

bülû

çana

geldii

günlerden

beri

namazn kaçrm

mdr,

diye

dü-

ünmelidir.

Yahut elbisesini

temiz

tutmad bir

gün

var

m-

dr?.. Ya

da niyeti doru

-

dürüst

olmu

mudur?

Eer

bunlardan

birini

biliyorsa,

veya

asl

inancnda,

iti-

kadnda

üphe

ve

bozukluk

olmusa

hepsini

kaza

etmeli-

dir.

Eer

vermi

ise

acaba

müstahak olan

kiiye

mi vermi-

tir?

Bunu aratrmaldr...

Ve altn

gümü

kaplar

varsa

ze-

kâtlarn

vermemise

hepsinin

hesabn

yapmal

ve o ze-

kât,

verilmesi

gereken

kiilere

vermeli.

Eer

Ramazan

orucunu

tutmamsa,

yahut

oruç

niyetini

unutmusa,

ya da

baka

artlarna

riâyet etmemi

olursave

bu zikrettiklerimi-

zi

yakndan

biliyorsa

orucunu

kaza

eylemelidir.

Eer

bir

eyde

kukusu

olursa, ictihad

edip ve

kesin

olarak tesap

etmek caizdir.

üphesi olanlar

edâ

edilmeli-

dir.

Bülû

çana

ermeden

önce

iledii

günahlar

da

dü-

ünmesi

gerektir.

Gerek

gözden,

gerek kulaktan,

gerek

el-

den,

gerek

mideden, bütün

azâsndan

iledii

günahlar

bilmelidir.

Eer, zinâ,

livâta,

hrszlk,

içki

içmek ve

bunlar

gibi ve

Hak Teâlâ'nn

had

cezas

vacip

buyurduu

büyük

günahlar

ilemise tevbe

etmelidir.

Böyle bir

kiiye sultann (yargcn)

önüne

çkp

günah-

larn

ikrar etmesi

gerekli

deildir.

—

Bana

bu

günahlarmdan

ötürü

eriatn

gerektirdii

kamçy

vurun

demesi yerine

o iledii

günah

gizlemeli,



377

===^^

ÖLÜM

ve

KIYAMET

ona tevbe tedarikinde

bulunmal, çok çok ibadeti elden

b-

rakmamaldr.

»

Küçük

günahlardan

ilemise hal

yine böyledir. Eer:

Bir nâmahreme, bilmedii bir

kza

veya

kadna bakm-

sa,

taharetsiz

(abdest

almadan)

Kur'ân- Kerîme

el attysa,

ya da

çünüp olarak

(gusü

abdesti almadan)

mescide

girdi

ise,

bunlarn her

biri

için zdd

ile

keffarete bulunmaldr.

Böylece

o

keffaretle günahlar yok olur.

Nitekim

Cenâb-

Hak

Kur'ân'da

öyle

buyurur:

{ Günahtan

sonra sevap ilemek

günah

mahveder.

(Hûd Sûresi:

114).

Her ne kadar

her

sevap günah ortadan

kaldrrsa

da

o

günahn

zddn

yapmak, aksini ilemekte

tesiri

daha

çok

olu\]Meselâ:

1

—

Saz

dinlemenin

keffareti

Kur'ân

dinlemektir.

Dinî

meclislerde,

limi

sohbetlerinde

bulunmaktr.

2

—

Mescitte

cünüp

oturmann

kefareti itikâfa girmek

ve

ibadette bulunmakla olur.

3

— Mushaf- erîfe temiz

olmayan

(abdestsiz) elle do-

kunmann

keffâreti,

mushafa ikram

etmekle,

Kur'ân' çok

okumakla

olur.

4

—

arap içmenin

keffâreti

de gönlünün

çok

çektii he-

lâl olan

uruplar

içmeyip

fukaraya sadaka vermekle

olur.

Böylece,

o

günahtan meydana gelen her

karanlk

bu

sevaplardan doöan nûrla mahvolmu bulunur.

Hatta dün-

ya

ileriyle olaryier

sevincin keffâreti,

dünyada

çekiler

üzüntü

ve

gussadr.

Çünü

dünyada

olan

sevinç, gülü,

ra-

hatlk gönlü

dünyaya

balar.

Oysa dünya için

çekilen zah

metle gönül

dünyadan ilgisini keser, dünyadan

nefret

du



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM

I

GAZAL

==

378

yar.

Bundan

ötürüdür ki,

hadîs-i erifte

öyle

buyurulmu-

tur:

—

Bir

üzüntü,

bir

ac

ki,

mümine

eriirse,

o

ac

eer

ayana

diken

batmaktan

bile

meydana

gelse

günah-

na

keffâret

olur.

Resûlullah

Efendimiz yine

öyle

buyurmutur:

—

Günahlardan

kimisi vardr ki,

üzüntüden

baka

ey ona kefâret

olmaz.

Baka

bir

rivâyette

de

Resûl

(SAV.)

öyle

buyurmu-

tur:

—

-

Günahlardan

kimileri vardr

ki,

onlara

ancak

ge-

çim

skntlar

keffâret

olabilir.

Bu

geçim

skntlarnda

çoluk-çocuk

maieti de

vardr.

Bu

türlü

günahlar

ileyenler,

çoluk-çocuunun

geçimini

temin

etmekte

skntlara

düer.

Hazret-i

Aye (Allah

o

kadndan

raz olsun)

der

ki:

—

Bir kulun

günah çok olsa

ve ona

kefâret

olacak

kadar

ibâdeti bulunmasa

Hak Teâlâ

onun gönlüne

bir

gam salar

ki,

o gam onun günahna

keffâret

olur.

öyle

sanma

ki,

bu

gam, onun

dilemesiyledir.

Hayr,

öy-

le deildir. Ve hem

ihtimaldir

ki,

dünya ilerinden

ötürü

de

üzülmü

olabilir.

—

Dünya için

üzüntü

duymak

zaten

hatadr,

ne

yolda

keffâret olur?

dersen bil ki, iin

hakikati

senin

kukuland-

n

gibi deildir.

Aksine,

senin

gönlünü

dünyadan

bktran

bir

ey,

senin

ihtiyarn,

isteinle

deilse

bile

senin için

ha-

yr'dr.

Belki

o üzüntüye karlk

gönlüne

bir

sevinç

gelirse,

muradn

meydana

gelir,

dünya senin

cennetin olur.

Yusuf

aleyhisselâm

Cebrail'den

babas

Yâkub için:



379

—

O

kaygl,

üzüntülü

ihtiyar

nasl buldun?

diye

sordu.

Cebrâil

de:

—

Onu, oullar

ölen yüz

annenin

kaygs

içinde

bul-

dum.

Yûsuf:

—

Ona

bu üzüntüden

ötürü

karlk

ne

ola?

diye

sordu.

Cebrâil:

—

Yüz

ehidin

sevab

olur

cevabn

verdi.

Fakat kul

hakk

olan

günahlarda, bütün insanlarla

olan

muamelelerini

hesap etmelidir.

Hatta

halkla

sohbet eyleyip

onlarla

söyletii

sözleri,

konutuklarn bütün hesap

et-

melidir. Tâ ki, bir

kimsenin kendi

üstünde

hakk

varsa

ve-

ya

bir

kiiyi

incitti,

ya da gybet

etti

ise, onun borcundan

kurtulmal,

helâlliini

dilemeli.

Geri

verilecek

eyleri

geri

vermeli.

Eer

bir

kimseyi öldürmü

ise

kendisini

o

kiinin

mirasçlarna

teslim

etmeli,

onlarda

ya

ksas

eyler, ölüme

ölüm

derler,

ya da onu

banarlar.

Kendisinde kul hakk kalan

kimse,

bakalarndan

ne

hak

kalmsa,

gerek

bir

akçe, gerek bir habbe olsun

o

pa-

rann sahibini

âlem

içinde aramal,

dilemeli,

onun hakan

nr

geri

vermelidir.jEer

onu

bulamazsa,

o

kiinin

vârisine

ver-

melidir.

Bu

ie

ise

memurlar, bezirgânlar

(yani

tüccarlar,

al-veri

yapanlar için)

gayet

zordur.

Onlarn

halkla mu-

amelesi çok olur. Kaybolup

gittikleri zaman

da

onlar bul-

mak, herkese

güçtür. Bu

mümkün

olmaz.

Kul hakkn ver-

mek

isteyenler,

bu

özründen

ötürü, ibadetini,

tâatn arttr-

maldr.

O

kadar

tâat,

iyi

amel

toplamal

ki,

bu

haklar

k-

yâmet günü kendi

üstünden

aldklar

vakitte, kendisi

için

kifâyet edecek kadar sevap kalmaldr.3



HÜCCETTL-SLAM

tMAM-I

GAZAL

=====

380

LENEN

GÜNAHA

KEFFÂRET

OLAN

EYLER

Bir

kimse,

eer

tevbe

arasnda

bir

günah

ilerse

onun,

keffaretinde

acele

etmesi

ve

o

kefaretin

tedârikiyle

ura-

mas

gereklidir.

Rivayet

edilen

haberler

u eye

delâlet

et-

mektir

ki,^sekiz

ey günahtan

sonra

ilenirse,

o günaha

ke-

fâretolur:

J

[bu

sekiz

eyin

dördü

gönüldedir:

2

L

Birincisi:

Tevbedir^

[kincisi:

Tevbeye

azmeyleyip

atk

günah

ilememeye

sâdk

kalmaktr.

}

[Üçüncüsü:

Bu

günahndan

dolay

azâb

göreceinden

korkmakt

r.J

[Dördüncüsü:

Balanmay

ümid

etmektir.

~)

[Sekiz

eyin

dördü

de

bedende,

vücuttadr:

^Beincisi:

Günahtan

sonra iki

rekât

namaz

klmaktr.]

[Altncs:

Bundan

sonra

yetmi

kere

salâvat

vermek,

istifar

etmektir.

J

[Yedincisi:

Yüz

kere

(Sübhanallahil

-

azim

ve

bîham-

dîhi)

demektir.

J

[Sekizincisi:

Kudreti

yetitii

kadar

sadaka

datmaktr.

Ve bir

gün

oruç

tutmaktr.J

Baz

haberlere

göre

de

günah

ileyen

kii,

güzel

bir

e-

kilde

temizlenip

abdest

alp mescide

varmal,

iki

rekât

na-



381

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Bir

hadis-i

erîf'te

de

öyle

buyurulmutur:

Günah

ilediin

vakit

onun

ardndan

bir iyilik

yap

,

ki,

onun

keffâreti

olsun.

Gizli

günah

ilersen

gizili

iyi-

lik

yap. Aikâr

ilediin

günaha

da aikâre iyilik yap.

Ey sâlih kii

Bil ki, dil ile

istifarda

gönül hazr

bulun-

mazsa

çoklukça

hiç

faydas

yoktur. Gönlün

istifarda dil ile

ortakl,

onda

korku,

yalvarma olmas

ve

bu

mafireti

di-

lerken

nedametten,

utançtan

uzak

bulunmamas

demektir.

Eer

gönlü

bu hal

üzerinde

olJsa

tevbeye

azmedii

ne ka-

dar

halis

olmasa

da

necabetinde

ümit

eksik

olmaz{Sözün

ksas, dil ile

istifar eylemek,

gönül

gaflette bile

olsa fay-

dadan

uzak

kalmaz.

Çünkü, dil

bo eyler

söylemekten

korunmu

olur.

Bu

ise

susmaktan

daha hayrldrTjÇünkü

gönül,

baka sözler

söylemeyi

âdet

edineceine istifar

kelimesine

meyli

daha ziyâde olur,

bo sözler

söylemek-

tense

onu

söylemei

ister.

Bir

mürid,

Ebû Osman-

Maribî'ye:

—

Dilim, kimi zaman

gönlüm

gaipteyken

zikirde

bulunu-

yor

Bunun

hakknda

ne

buyurursun?

dedi.

Ebû

Osman-

Maribî

de

ona

u

cevab

verdi:

—

ükret ki

uzvundan

birini hizmetle

ödeylendirmiler-

dir

Bu

hal

ânnda

eytann

bir

hilesi

vard

r./eytan

der

ki:

—

Bak,

gönlün hazr

deil.

Dilini

tut.

Böyle bir

hal için-

de

zikirde

bulunmak

edepsizlik,

saygszlk olur.

Halk,

eytann

bu ifaline

cevap

verirken

üç

ksma

ayi-

ni rlar:

1—

Bir

ksm

sabklardr

ki:

—

-

eytan,

doru

söylüyorsun

O halde sana imad

ol-

sun

diye ve seni

kahretmek

için

kalbimi

de

hazr

edeyim

derler.



Bunlarn

bu

sözü,

eytann yarasna

tuz

-

biber

ekmek

gibi

olur.

2—

Bir

ksm

da

zâlimlerdendir.

Bunlar, eytana:

—

Doru söylüyorsun,

dilin

yalnzca

kmldamasnda,

hareket

etmesinde

fayda

yoktur der

ve

susarlar.

'

Öyle

sanrlar

ki,

aklllk,

zeyreklik

etmilerdir.

Fakat

gerçekte

eytann dostluuna

ve

onu

uymaa

ayak

tut-

mulardr.

,

3—

Bir

ksm

orta

halli

kiilerdir

ki,

öyle

derler:

—

Her

ne kadar

gönlümüzü

hazr tutmaa

gücümüz

yoktur.

Her ne

kadar kalbî

çok

hayrl ise

de,

dilimizle

zikir-

de

bulunmak

susmaktan

daha

hayrldr.^

Nitekim

padiahlk

sarraflktan her ne

kadr

hayrl ise

de,

sarraflk da

çöpçülükten hayrldr.

Bir

kii

padiahlk

etmekten

âciz

olürsa,

sarraflktan

el

çekip

çöpçü

olmak

is-

temesi

akl

kân

deildir.

TEVBE ETMENN

LÂCI

flevbe klmadan

kimselerin

ilâc udur:

Neden ötürü

gü-

nah

ilemekte

srarl

olduklarn

ve

tevbe

klmadklarn

bil-

melidirler.

Günah ilemekte

srarl

olmann

da

sebebi

betir.

Her

birinin

de

bir türlü ilâc

vardr/]

(jj—

Birinci sebep: O

kiinin âhirete

imân

olmamas-

dr. Yahut

âhirette,

üphesi

olmasdr\)Bunun

ilâcn

Mühli-

kât

Rüknünün Gurur

konusunda

anlattk.

[2

—

kinci sebep:

O

kiinin

üstüne

ehvet o

kadar ga-

lip

gelir

ki,

onu

terketmeye

kendisinde

güç

bulama£]Bu

ar-



zularn zevki

ona

o

kadar galip

olur

ki,

kendisini âhiret teh-

likelerinden

gaflete

boar.

Halkn çounun

takvâ

ile

nefsi

istekler arasndaki

peciesi

ehvettir.

Bundan

ötürüdür ki, Resûl

(S.A.V.) öyle

buyurmutur:

—

Allahü Teâlâ

Cehennemi

yaratt

zaman

Cebra-

il'e:

—

Cehenneme nazar kl, bak

buyurdu.

Cebrâil de:

—

Nazar

kldm

ve

onu

gördüm, ya Rab

Senin

izze-

tin hakk

için, bir kimse

bunun vasfn

iitse içine

gir-

mez dedi.

Allahü

Teâlâ, Cehennemin

çevresinde

ehvetleri

(azgn arzular)

yaratt. Cebrail'e:

—

Oraya

bak,

orasn gör diye

buyurdu.

Cebrâil:

Cebrâil:

—

Oraya baktm

ve gördüm

ya

Rab

Ama

senin iz-

zetin

hakk

için

ondar korkarm

ki,

Cehenneme

girme-

yen hiç

bir

kimse kalmaz dedi.

Hak

Teâlâ

Cenneti

yaratt,

sonra

Cebrail'e:

—

Ey

Cebrâil diye

buyurdu.

Cennet'e bak

Onu

da

Cebrâil:

—

Ona

baktm

,

yâ

Rab

Hiç

kimse

yoktur ki,

oun

vasfn iitince

onun içine girmee

acele etmesin

de-

gör





385

--n-_._-.___a.

ÖLÜM

ve KIYAMET

—

Gelecek

bir

eyi

gelmi gibi

san

Onu gelmi

gibi

say

Nice

zamandan

beri

gözünün

kapandgna

itibar

eyle,

inan.

Ölümü

akçe

olarak

bil.

Belki ugün

ölürsün,

belki

dde

bu

saat

ölürsün

O veresiye

al

-

veritir

diye

güvendiin

ey pein

al

-

verie

döner.

Ve

o pein,

sandn

ey

or-

tadan kalkar,

rüya

gibi

olurj

/Ama

yüksek arzular

(ehvetleri)

brakmayan

kii öyle

bilmeli

ki,

ehvetlere

bir

saat

hasretmee

tâkat

getiremez-

se,

Cehennem

ataine

nasl

takat

getirebilir?

Ya

Cennetin

tadna

nasl

sabr

gösterebilirler

hasta

olsa

can

souk

sudan

baka

bir

ey istemese

ve bir

çft

(Yahudi)

hekim

ona:

—

u

sana

zarar

verir

dese ifa

umar

da

o

isteine

kar

durur,

su içmez.

u

halde

Allahü Teâlâ'nn

ve

Peygamberimizin

kavliyle

ebedi

bir

zaman

için

Padiah

olmak

ümidi,

bütün

istek

ve

ehvetleri

terketmek

için

en

evlâ

yol

olur.

[Ama

Tevbeyi

yarna

edeyim

diyen kimseye

de

öyle

denilmelidir:

—

Sen

tevbeni

yarna

aktaryorsun.

Lâkin

yarnn gel-

mesi

senin

elinde

deildir.

Belki

de yarn

olmadan

ölür, he-

lâk

olursun.J

Bundan

ötürüdür

ki,

hadîs-i

erîfte

öyle

buyurulmu-

tur:

—

Cehennem

ehlinin

çok kez

feryad

tevbelerini

ge-

riye

brakmalarnn

nedâmetinden

ileri

gelir.

Tevbeyi

geciktiren

kiseye

öyle

denilmelidir:

—

Tevbeyi

niçin

yarna

brakyorsun?

Eer

bugün

eh-

vetleri

brakman

sana

zor

olduundan

tevbeni

geciktiriyor-



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

386

san

bu

yarn

daha

zor

olacaktr.

Çünkü,

HakTeâlâ,

ehvet-

leri

kolay

braklaca

bir gün

yaratm

deildir.

Bunun

benzeri

u

kimse

gibidir

ki,

bir

kiiye:

—

u

aac

kopar

deseler.

O

kii de:

—

Aaç

salam,

koparlmaz

görünür. Ben

ise

zayfm.

Sabreyleyin,

gelecek

yl

sökeyim

dese

ona

öyle

derler:

—

Ey

aptal

kii

Bu

aaç

gelek

yl

daha

kâvi,

daha

güç-

lü olur.

Sen ise

daha

zayflarsn

steklerinin

aac da

git-

tikçe

daha

kuvvetlenir,

salamlar.

Eer

onlarla amel

edersen,

onlara

kar

duramazsn.

Bundan

âciz

kalrsn.

Öyleyse sen

her ne

türlü o

arzulara

imdi kar

kor

ve

tev-

be

eylersen

bu,

daha

kolay

olur.

C

Ama

bir

kii

tevbe etmez,

mü'minliine

güvenir

ve:

—

HakTeâlâ

mü'minleri

balar

derse o

kiiye

unla-

r

söylemelidir:

—

u

korku da

vardr ki,

ibadet

edilmedikçe

imân aa-

c

zayflar.

Ölüm

gelince

ölüm

titreyilerinin

iddetli

rüzgâr-

larndan

da

yklabilir.

Çünkü

imân öyle

bir aaçtr ki, suyu-

nu,

tâattan

içer.

Vakta

ki,

imân

tâatten

kuvvet

bulmam

olursa

tehlikelere

uram

olur]Hem de

tâatsz,

ibadetsiz

bir

imân,

günah

hastal

olan

bir

kiinin rahatszlna

benzer.

Her

saat

banda

ölüm

korkusu ile

karlar.

On-

dan

sonraljer

imânn

selametle

kurtarm

olursa

ona

uku-

bet

klmalar

mümkündür. Bu

ukubette

ya

cezalanr,

ya

da

affolunur.

Galip

olan

budur

ki, bu

gibi

kimselere

peygam-

berler

gönderilmitir.

Çünkü

onlara,

günahkârln

ukubete

sebep

olaca

bildirilmitir.



387

======================

ÖLÜM

ve

KIYAMET

u

halde,

günah

balanaca

ümidi

ile tevbe

etmeyip

tevbeden

el

çekmek

ahmaklk,

aptallktr.

Onun

berzeri

u

kimse

gibidir

ki,

sahip

oduu

bütün

mallar

kaybeder,

çoluk

çouunu:

—

Belki

ehrin

bir

bucanda

define

bulurum

diye

aç

brakr.

-

Yahut

böyle

bir

kimse ehir

yama

edilirken

maln

giz-

lemeyip

evinin

de

kapsn

açk

brakr:

—

Belki,

zâlim

kii

yama

için

girdii

bu

evde

helâk

olur

Yâhut

gaflete

düer.

Ya

da kör

olur,

evin

kapsn

gö-

remez

hale

gelir

der.

Bütün

bu

umutland

eylerin

o

kiinin

nefsinde

toplan-

mas mümkündür.

HakTeâlâ'nn

onu

balamas

da,

bun-

lar

gibi

mümkündür.

Lâkin

bu umutlara

dayanp

ihtiyattan

el

çekmek,

aptallktr.

KM

GÜNAHLARA

TEVBE

ETMEK,

DORU

MU,

DEL

M?

Bu

meselede

fikir

ayrklna

düülmü

ve öyle

de-

milerdir:

—

Eer bir

kimse

baz

günahndan

tevbe

klar,

bazsn-

dan

da

tevbe

klmazsa

bu

doru

mudur,

deil

midir?

Bunun

üzerine bir

ksm

kiiler:

—

Eer

bir

kii,

zinâdan

tevbe

klmsa,

içki

içmee

tev-

be

etmemise

doru

olmaz.

Zirâ

zinâdan

tevbeyi

günah

olduundan

ötürü

etmise

içki

de

günahdr.

Nitekim

bir kü-

pün

arabndan

tevbe

edip

baka

birinde

olan

araptan



HÜCCETÜ'L-SLAM

MAM-I GAZAL

388

tevbe

klmamak

câiz

deildir.

Çünkü ikisi

de eittir.

Günah-

lar

da

böyledir,

demilerdir.

Doru

olan

udur

ki:

öyle

deildir.

Çünkü zinânn gü-

nahnn,

içki

içmekten

daha

ar

olduunu

bilir

ve

ona

tev-

be

klm

olabilir.

Yahut

da

arabn

zinâdan

daha kötü

ol-

dunu sanr

da

ona

tevbe

eder

.Çünkü içki

hem

zinâya

se-

bep olur,

hem

de

baka günahlarn

kaynadr.

Yahut

gybet etmekten (bir

kiinin

arkasndan söz

söy-

lemekten)

tevbe

klar

da

içki

içmekten

tevbe

klmaz.

—

Gybet

kul

hakkdr Ve

kul hakknn

tehlikesi

büyük-

tür der. Yahut:

—

çkiyi çok içmekten

tevbe

klaym,

az

içmekten

tevbe

klmayaym

Çünkü arab

çok

içersem ukubeti

de çok

olur Ben

arab

az

içmek

için

nefsime

muhalefet

ede-

mem. Çok

içmek için

nefsime muhalefet

etilim

der.

Ve

hem

eytan

beni

bu ite

âciz

klsa, baka

bir

ite

acz

içinde

kalmam

ve eytan'a

uymam

akl kâr

deildir, diye

düünür.

Bunlarn

hepsini

yapmak

mümkündür.

Ama

bu

hususta

Resûl

(S.A.V.)

öyle

buyurmutur:

Tevbe

eden

Allah'n

sevgilisidir

ve

günahtan

tevbe

eden, hiç günah ilememi

gibi

olur.

Cenâb- Hak

da öyle

buyurmutur:

Gerçektir

ki,

Allahü

Teâlâ

hem

tevbe

edeni sever,

hem

de

çok

tevmizlenen

kiilere

muhabbet

duyar.

(Bakara

Sûresi:

222).



389

ÖLÜM

ve

KIYAMET

Bundan

da anlalan

udur

ki,

bu

sevgiler,

büyük

veya

küçük

bütün

günahlardan

tevbe

edenlerin

derecesidir.

£~

Günahlarn

sadece bir

ksmna tevbe

etmek,

doru

deildir ]

Dier

kiiler,

meer

bu sevgi

derecesinin

do-

masn

dilemi

olsa

gerek

Bir

kii

küçük günahlardan birini iler,

fakat hemen

ar-

kasndan bir

farz

ameli yerine

getirirse

o

farzn

ilenmesi,

o

küçük

günahn

keffâreti

olur.

Ve

o

küçük

günah

yok

olur,

gider.

[.Bir defadan

bütün günahlardan

tevbe

etmek

güçtür.

Tevbe,

yava

yava

olur,

kabul edildii mikdarnca

sevâba

eriilir.

3



ÇNDEKLER

Ölümü

hatrlamak

7

Ölümü anmak

üç

türlüdür

9

Ölümü

anmann

kalbe

tesiri

11

Emel

azlnn

fazileti

13

Uzun

ömür

istemenin

sebepleri

14

Uzun

emelden

kurtulmann

çaresi

16

Uzun

emelin

dereceleri

17

Can

çekimenin

iddeti

19

Can

çekimenin

korkular

22

Kabrin ölü

ile

konumas

27

Münker

ve Nekir'in

sorular

28

Kabir

ehlinin

hikâyeleri

32

Rüya

yolu

ile

ölülerin

hallerinin

bilinmesi

34

Mal

ve

vücuda

bir zarar geldii

zaman

ölümü

istemekten

sakndrmak

39

Allah'a

itaatla

geçen

uzun ömrün

üstünlükleri

42

Dinî

bir

fitne

korkusundan

dolay

ölümü

istemek

ve

gelmesine

duâ

etmenin

cevâz

45

Ölümün

üstünlükleri

\

54



HÜCCETÜ'L-SLAM

ÎMAM-I

GAZAL

—

392

•

Kendini tanmak

66

nsann

yaratld

iki

ey

69

Gönlün

hakikatini bilmek

70

Hayvâni

ruh

71

Ten, cann

ülkesidir

72

Can

ülkesinde

ehvet ve

gazabn

yapt

iler

74

Beden

ülkesi cana

teslim edilmitir

75

nsandaki

cann

beden

askerleriyle

ball

77

Kendi hâl

ve

hareketlerini

gözet,

sözlerini

bil

79

nsann

kendi

makam

ve

mertebelerini

bilmesi ve

bilmemesi

halleri

81

Ruhun

melekût ve

cismâni

âlemlere açlan

iki penceresi

84

nsann

ruhu

ne

zaman

melekût âleminde

melâike

ve

enbiya ruhu

ile buluur

86

Allah bilgisi

ve Allah

sevgisi

kalple

ilgilidir

89

Allah

tanma ve

Allah

sevgisi

91

nsana

verilen en

güzel

mücevher: Can

94

Allah'

tanmak

97

Allah

tanmann

anahtar

kendini

tanmaktr

97

Ruhun

srlarn

açklamaya

izin yoktur

101

Allah

tanmaktan

yoksun olan

yldz bakanlar

103

Sema,

Ar

ve

Kürsî'nin

meleklere

balants 103

^

Bir

fil

hikâyesi

örnei

107

Marifetullahn

topland

dört

kelime

110

Allaha kulluk,

insann

saadetinin

delilidir

111



393

============

ÖLÜM ve

KIYAMET

•

Dünyay

tanmak

113

Dünya

ahiret

duraklarndan

biridir

113

Kalbin

gdas

marifetullah

ve

muhabbetullahtr

114

Dünyay

terakki

ettiren

üç

ey:

Hayvan,

nebat,

maden

116

Dünya

bir

cad

kadndr

daima

insann

yanndadr

119

Dünya

ilerinin

hangisi

iyi,

hangileri

kötüdür

125

Âhireti

tanmak

127

Ölüm

bilinmeyince

âhiret

bilinmez

127

nsan

ruhunun

ikilii

129

nsann

sfat iki

ksmdr

132

nsan

ruhu

yüce,

ulvî

âlemdendir

134

Ölümün

anlam

nedir

136

Ruh

cevheri

bedenin

yok

olmas

ile

fani

olamaz

139

Kabir

azab

.143

Kibir

azab

her

kiinin

dünyaya

olan

meyil

ve

rr&habbetine

göredir

144

Resulullah'n

kabirde

örettikleri

146

Kabir

azab

her

kii için

eit

midir

148

Dünya ile

ilgi,

kalpten

nasl

kaldrlabilir

150

Ruhani

azap,

Allahü

Teala'nn

yürei

tututuran

atei

1 52

Ruhanî azap

cismâni

azaptan

daha

iddetlidir

157

Meleklerin

dura

A'lâ-y

lliyyîn'dir

159

Yolunu

aranlara

birkaç

öüt

;

162



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

MAM-I

GAZAL

==

394

Riyâ

167

Riyann

dereceleri

172

Karnca

yürüyüünden

gizli olan

riyâ

175

badetine sevinmenin

caiz

olduu

haller

177

Riyâ, ameli

bâtl klar

179

Riyâ

vesvesesinin

yok

edilme

yolu

182

badeti âikâr

yapmaa ruhsat

vardr

184

Günah

gizlemekte

ruhsat

olduunun

beyan

187

Riyâ

korkusundan

ibadeti

brakma

nerede

olur

189

Kiinin

ibadet evki

daima riyâ

olmaz

193

badet

olan

hereyde

ihlâs vaciptir

196

Kibrin

ve

ucbun ilâc

1

99

Tevazuun

fazileti

202

Kibrin

hakikati

ve

âfetleri

206

Kibrin dereceleri

208

Kibir illetinin ilâc

211

Ucbun (kendini

beenmenin)

zararlar

220

Kendini

beenmenin

ve naz

etmenin

hakikati

222

Kendini

beenmenin

ilâc

.223

Tevhid

ehlinde

ucub olmaz

225

Kudret,

güzellik,

soy

sop bakmndan

kendini

*

beenmek tam aptallktr

228

Gaflet, dalâlet,

gurur ve

sapklk

231

Gaflet

ve

cehaletin

ilac

.233

Dalâlet

ve

dalâletin

ilâc

238

Gurur ve

gururun

ilâc

248



395

====^^

ÖLÜM ve

KIYAMET

Haset

ve âfetleri

266

Hasedin

hakikati

270

Hasedin ilâc

272

Haset

ve

ondan

mesuliyet

277

Dünyay

sevmek

bütün

günahlarn

badr 279

Dünyann

kötülükleri

280

Kötü

olan

dünyann

hakikati

292

Tamahkârln

ve mal toplamann

ilâçlar

301

Mal sevmenin çirkinlii

301

Tamah

ve

hrsn âfetleri,

kanaatin faydas

307

Mal

datmann

sevaplar 310

Maln

kullanlmas

313

Korku ve

ümid (havf ve recâ)

322

Umut etmenin fazileti

322

Ümidin hakikati

325

Ummann

ilâc

327

Korkunun fazileti ve ksmlar

338

Korkunun çeitleri

343

Ömrün

kötü

sonuçlanmas

korkusu 346

Sonun kötü

olmasnn sebepleri

348

Tevbe

351

Tevbenin fazileti ve sevab

352

Tevbenin hakikati

356



HÜCCETÜ'L-ÎSLAM

ÎMAM-I

GAZAL

=

396

Tevbe

herkese,

her

vakit gereklidir

357

Tevbenin

kabul olmas

.362

Küçük

ve

büyük

günahlar

365

Küçük

günah hangi

eylerle

büyük olur

368

Doru

tevbenin

artlar

ve

alâmetleri

373

lenen

günaha

keffâret

olan eyler

380

Tevbe

etmenin ilâc

382

Kimi

günahlara

tevbe

etmek,

doru

mu, deil

mi

387

Documents

Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf