İlkel, Köleci ve Feodal Toplum - Zubritski, Mitropolski, Kerov

8/8/2019 lkel, Kleci ve Feodal Toplum - Zubritski, Mitropolski, Kerov

1/240

lkel, Kleci ve Feodal Toplum Zubritski, Mitropolski, Kerov

Halk Kitapl sayfa: 01

J. Stalin

Leninizminlkeleri

SOLyaynlar

Zubritski, Mitropolski, Kerov

lkel, Kleci ve

Feodal Toplum

Halk Kitapl / ML Klasikler


2/240



LKEL TOPLULUKKLEC TOPLUMFEODAL TOPLUMKAPTALST-NCES BMLER

Zubritski, Mitropolski, Kerov

evirenSEVM BELL

SOL YAYINLARI

Mitropolski [lkel Topluluk] Y. Zubritski [Kleci Toplum: Birinci Blm, 13, 5; kinciBlm; nc Blm, 1; Drdnc Blm, 1. ve 2] ve V. Kerov [Kleci Toplum:Birinci Blm, 4, 6, 7; nc Blm, 2; Drdnc Blm 35. ve Feodal Toplum]tarafndan hazrlanan Aperu d'Histoire et d'conomie, I, La Communaut Primitive,La Socit Esclavagiste, La Socit Feodal (ditions du Progres, Moscov) adl kitab,

Franszcasndan Sevim Belli evirmi ve kitap, lkel Topluluk, Kleci Toplum,Feodal Toplum ad ile, Sol Yaynlar tarafndan Ocak 1980 (Birinci Bask: Ekim 1968;kinci Bask: Nisan 1971; nc Bask: Kasm 1974; Drdnc Bask: Mart 1976;Beinci Bask: Nisan 1977; Altnc Bask: Haziran 1978; Yedinci Bask: Nisan 1979)tarihinde yaynlanmtr.


3/240



N D E K L E R

BRNC KISIMLKEL TOPLULUK

BRNC BLM. nsan Toplumunun Oluu

1. nsann Kkeninsan ile Hayvanlar Arasnda Biyolojik Akrabalknsann Atalar: st nsans Maymunlar

2. nsann Oluumunda Emein Rol

nsann ilk Atalarnn alma Eylemleri3. Dncenin ve Dilin EvrimiDncenin lerlemesinde Emein RolDil

KNC BLM. Madd retim

1. Maddi Mallarn retimi ve Toplumsal ilerlemeToplumun lerlemesinde Coraf Ortamn RolNfus Hareketlerinin lerleyii ve Toplumsal GelimeToplumsal Yaamn Temeli Olarak Madd Mallarn retimi

2. Madd retimin ilerlemesiToplumun retici Gleriretim likileri

NC BLM. nsann Biimlenmesi ve lkel Topluluk Rejiminin Gelimesi

1. Toplumun Oluu Srasnda retici Gler


4/240



lkel nsanlar Aletlerinin Gelimesi

Atein Kullan

lmas

Buzul Devrinde Aletlerinin Gelimesi2. acl nsann Biimlenmesi

Kro-Manyon (Cro-Magnon) Adamnsan Soyunun Biimlenmesinsanln Coraf Yayl

3. lkel Topluluk Rejiminin Oluumu Dneminde retim ilikilerilk nsan Srs

Doal blmGentilice rgtlenmenin DouuKlan Topluluunda retim likileri"lkel Komnizm" ile Komnist Toplum Arasndaki

Temel AyrmAnaerkillik

DRDNC BLM. lkel Topluluun En Yksek Aamas

1. lkel Topluluun Alp Genilemesi anda retici GlerYeni Avadanlklarma BulunuuBitki YetitirilmesiHayvan Yetitirme

2. lkel Topluluun En Yksek Aamasnda retim likileriToplumda Ekonomik Balarn ve retim Balarnn

GlenmesiKlan ve Kabilenin Ynetim SistemiSanatn BalamasDinsel Betimlemelerin Douu

BENC BLM. lkel Topluluun Paralanp Dalmas

1. Tun ve Demir Devrinde retici Glerin lerleyiiMadensel Avadanlklarn BulunuuTopran lenmesinde Gelime


5/240



Hayvanclkta lerleme2. retim likilerinde Deiiklik

lk Toplumsal blmkinci Toplumsal blmDeiimin Ortaya kAtaerkillik

3. lkel Topluluk retim likilerinde BunalmArt-rnn Ortaya krnlerin letirilmesinde DeiikliklerYeni retici Glerle Eski retim likileri Arasndaki

elikilerAtaerkil Ailezel Mlkiyetin Ortaya kKleliin Ortaya kToplumsal Snflarn Ortaya k

KNC KISIM

KLEC TOPLUM

BRNC BLM. Asya ve Afrika'nn Kleci Toplumlar

1. Toplulua Ait Klelik ve Ataerkil Klelik2. Devletin Ortaya ks

Devletin Grevleri

Snflar ve DevletTopluluklar ve Kabileler BirlikleriAsya ve Afrika'nn ilk Kleci DevletleriKleci Despotizm

3. Kleci Toplumda retim likileriKleler ve Kle SahipleriKleci Devlette Topluluun Rol

4. Asya ve Afrika'nn Antika mparatorluklarnda reticiGlerin GelimesiMeta-Para likilerinin GelimesiKentlerin Douu


6/240



Ticarlikilerin Artmas5. Snf Savam ve Rol

6. Eski Kleci Toplumlarda deoloji ve KltrDinin RolMateryalizmin ve Diyalektiin elerinin GelimesiBilim ve SanatlarEkonomik ve Toplumsal Biimlenme

7. Asya ve Afrika'nn eitli Devletlerinde Kleliklikilerinde Gelimenin zellikleri

Eski Msr

Eski HindistanEski inUrartu, Harzem, Kuanlar KrallMinallar KrallDevletleraraslikilerin Kurulmas

KNC BLM.

Amerikann Kleci DevletleriMaya ToplumuAztekler Devletiiba DevletleriTiahuanako

NC BLM. Eski Yunanda Kleci Dzenin zellikleri

1. Ekonomi ve Toplumsal likiler, Siyasal BiimlerYunan Site-DevletiSitelerin Kuruluu, Eski Yunan'da lkel Topluluun

Dalnn SonucuBorlar Yznden Klelemenin KaldrlmasEski Yunan'da TiranlarSitelerin eitli Biimleri

Sitenin Oligarik Biimi (Isparta)Kleci Demokrasi (Atina)Sitenin Evriminde Bir Aama. Solon Reformlar


7/240



Kleci Site Kesin Biimini AlyorEski Yunan Kolonilerinin Kurulmas

Yunan Sitesinin Ekonomik TemeliEl Emei ile Zihinsel Emek Arasndaki KartlkYabanclarn Saldrsna Kar SavunmaSiteler Sisteminin BunalmMerkezileen Kleci Devletin BillurlamasYunan-Makedonya FetihleriSiteler Sistemi ile Dou Despotizmleri Rejiminin

Sentezi, Yunan-Makedonya-Helen Devletleri

2.deoloji ve KltrEge Uygarl Denilen Girit-Miken UygarlHomeros Toplumunun KltrYunan MitolojisiMitolojik Olimpos DiniM 8. Yzyln 6. Yzyla Dein Kltrn Alp GelimesiDoann Bilimsel Aratrlmasnn Balangc

Materyalist yon OkuluFelsefede dealist EilimlerFelsefede Materyalist ve dealist Grler Arasnda

SavamBilimin Kollara Ayrlmasnn Balangc, Kltrn

Alp GelimesiMateryalizm ile idealizm Arasndaki Savamn

Belirginlemesi, Demokritos'un izgisi

Materyalist Filozoflarn Tanrtanmazldealist Eilimlerin Gelimesi. Platon'un izgisiAristotelesHelenizmin deolojisi ve Kltr

DRDNC BLM. Eski Roma'da Kleci Dzenin Bellibal izgileri

1. Kleci Toplumun ve Kleci Devletin YapsRoma Toplumunun lk Aamas (imparatorluk a)Klan Aristokrasisine Kar Halkn Savam


8/240



Cumhuriyetin Balangc2. Kleci Toplumun En Yksek Aamas

Akdenizin Romal

lar Taraf

ndan FethiKle Emeinin Ar BasmasTicaret ve Tefecilikte HzlanRoma Toplumunda elikilerin YeinlemesiCumhuriyetin D ve mparatorluun Gelii

3. Kleci Roma Devletinin kByk letmelerin knn Balangc ve

Kolonluun Douu

Kleci Toplumun Bunalmnn YeinlemesiKleci retim Tarznn Kesin Olarak Dalp Paralanmas

4. deoloji ve KltrEski CumhuriyetCumhuriyeti DnemmparatorlukHristiyanlk

mparatorluun Evrimi5. Roma mparatorluunun D

NC KISIMFEODAL TOPLUM

G R

Kleci Dzenin Barnda Feodal elerin GelimesiRoma mparatorluunda Devrimci Altst OluFeodalitenin Dnemlere Bln

BRNC BLM. Feodal likilerin Kurulu Dnemi (Yukar-Ortaa)

1. Bat Avrupa'nn Feodallemesi

Eski Cermenler ve SlavlarFeodalleme SreciFrank Devletinde zel Toprak Mlkiyetinin Gelimesi


9/240



Kyller ve KlelerPreces Sistemi

Gedik (Bnfice)Feodal Sistemin (Franc-Alleu) Kuruluu. VasallkFeodal Toplumun retici GleriFeodalitede retim likileri ve MlkiyetSmrnn Doal NiteliiGerekli-rn ve Art-rnToprak Mlkiyetinin Uygulama Biimi Olarak Feodal RantFeodal Rantn Gelimesi

Ekonomi-D Bask (Cebir), Kiisel, Hukuksal veYnetsel bamllk

Yukar-Ortaada DevletYukar-Ortaada Franklarn DevletiFeodal Toplumun Temel Uzlamaz-KartlYukar-Ortaa Dneminde Kyllerin Anti-Feodal

Savam

Bat

Avrupa'da Feodal likilerin BiimlenmesininKarakteristik izgileri2. Dou Avrupa'da Feodal likilerin Biimlenmesi

Dou Slavlarnda Feodal Evrimin zellikleriKiev RusyasUluslararas Arenada Kiev Devletinin Rol

3. Asya ve Afrika lkelerinde Feodalitenin YapsKleci Toplumun Barnda Feodalitenin Douu. in

Japonya'da ve Hindi-in Yarmadasnda FeodaliteninGelimesi

Hint Feodal Toplumunda lkel Klelik KalntlarGebelerin lkel Topluluk Dzeninin Dalmas

Temeli zerinde Feodal likilerin GelimesiAfrika Ktasnda Feodal likilerin BiimlenmesiFeodal retim Tarznn Niteleyici izgileri

Burjuva Tarihilerine Gre Feodalitenin z

KNC BLM. Feodalitenin Alp Gelime a


10/240



1. Zanaatln ve Ticaretin lerlemesiZanaatlarda Uzmanlama

Zanaat

ile Pazar Aras

nda likilerin Kurulmas

Kent ile Kr Arasnda Toplumsal blmKasabalarn KuruluuKyllerin Kiisel Bamllktan Kurtulmalartalya'nn ve Gney Fransa'nn KentleriRus KentleriTicar retim. TacirlerLoncann Douu

Ticaretin Gelimesi ve Feodal Dzende Parann RolFeodal Senyrlere Kar Kentlerin SavamPatrisyenlerle Zanaatlar Arasnda SavamLoncalarKalfalar ve raklarTefeci SermayeSmrclere Kar Savam

2. Meta-Para likileri ve Kr. Rantla DeiikliklerKyller Arasnda Artan EitsizlikTopran Kk Kyller Tarafndan KiralanmasKentlerin iktisad Bymesi ve Yerel Pazarlarn GelimesiBurjuva Tarihiliinde Kent Sorunu

3. Egemen Feodal Snfn Siyaseti. Yeni Devlet BiimleriMerkezilemenin lerlemesi

Toplum Katlar

nda Feodal Monarinin Kuruluu4. Merkez Rus DevletiRus Topraklarnn BirletirilmesiPazar Balarnn GelimesiHiyerarik Feodal MonariRus Devletinin Uluslararas Etkisi

5. Asya ve Afrika lkelerinde Feodalitenin Gelimesileri Feodalite anda inHindistanArabistan'da Feodalitenin EvrimiAfrika Ktasndaki Devletler


11/240



Dou Akdeniz lkelerine Asker SmrgeletirmeSeferleri (Hallar)

Birinci Hal SeferiHal Seferlerinin Topraa likin ve ktisad Sonular

6. Feodal Toplumlarn deolojisi ve Uygarl. Dinin veKilisenin Rol

Katolik KilisesiManev Yaamda Kilisenin TekeliMslman DiniBudizm

Anti-Feodal deolojinin lerlemesiMezhep Sapknlklar

7. Halk Ynlarnn Anti-Feodal SavamAnti Feodal Savamn ktisad TemeliHalk Ayaklanmalarnn RolHalk Ynlar Savamnn Ruhban Zmresine Kar

Olma Nitelii

Mezhep Sapk

nl

Nitelii Ta

yan HalkHareketlerinin Rol

NC BLM. Feodalitenin Dalp Paralanma a (Kapitalist likilerin Douu)

1. Ekonomide Deiikliklerretici Glerin ve Toplumsal blmnn GelimesiSermayenin Ortaya knn Tarihsel Koulu. lkel Birikim

Basit Kapitalist Elbirlii ve ManfaktrKyllerin Zorla MlkszletirilmesiKamu Borlar ve HimayecilikByk Coraf Keifler ve lk Smrge Fetihleri"Fiyatlarda Devrim"Smrgeleri Smrme Sistemi

2. Toplumsal ve Siyasal likilerin Gelimesi

Uluslarn Ortaya kBurjuvazinin ve Proletaryann OlumasMutlakiyeti Feodal Monari


12/240



3. Yeni deolojik OlaylarRnesansn Kltr ve deolojisi

ReformAlmanya'da Reform. 1524-1525 Byk Kyl SavaProtestanln Yaylmas

4. Hollanda'da 16. Yzylda Burjuva DevrimiDevrimin Zorunluluu16. Yzyln Banda HollandaLoncalarn Gerilemesi ve Kapitalizmin GelimesiFeodal Soyluluk ve Ulusal Boyunduruk

Hollanda Cumhuriyetinin Kuruluu. Hollanda DevrimininAnlam


13/240



I KISIM

LKEL TOPLULUK

BRNC BLM

NSAN TOPLUMUNUN OLUU

1. NSANIN KKEN

NSAN LE HAYVANLAR ARASINDA BYOLOJK AKRABALIK

19. yzylda yaplan kazlar srasnda, bilginler, topran okderin katlarnda, dryopitek ya da "aalarda yaayanmaymunlar" adn verdikleri, ok gelimi maymunlarnkalntlarn buldular. Bu bulgulardan ve hayvanlar lemininuzun yzyllar sren evriminin tahlilinden sonra, byk ngilizdoa bilgini Charles Darwin ve onun yolunda yryen bilginler,hayvanlarla insanlar arasnda biyolojik bir akrabalk olduunuve insann, bugn soyu tkenmi olan ok gelimi birmaymun trnden geldiini tantladlar. Bu sonu, insann veacl insans (anthropodes) maymunlarn kemik ats,gelimi beyin ve kan grubu gibi anatomik, embriyolojik ve


14/240



paleontolojik alandaki pek ok verilere dayanyordu. Biliminsonraki gelimeleri, bu materyalist teoriyi parlak bir biimde

dorulad

.NSANIN ATALARI: ST NSANSI MAYMUNLAR

Otuz milyon yl kadar nce, parapitek denen ok gelimimaymunlar, tropikal blgelerdeki ormanlarda yayorlard. Bumaymunlar, bir yandan bugnk ebek maymunlarn (gibbons)ve orangutanlarn dedeleri, te yandan da bir maymun taltrnn, dryopiteklerin, atalar oldular.

Dryopitekler ise, insanlar ile goril ve empanze gibi adainsans maymunlarn ortak atalar oldular. Daha sonra, evrimdzeyleri bakmndan, dryopitek ile insan arasndaki bir geievresinde yer alan bir ksm insans maymunlara ait talkalntlar bulundu. Bu bulgular, yeryuvarlann hemen hemenher yannda saptanmtr: Avrupa'da, Asya'da (Hindistan'da,zellikle Grcistan'da), Gney Afrika'da.

Bu maymunlardan kalan kemiklerin incelenmesi ve yaadklardoal ortamn tahlili, acl insann atalarnn byk evrimaamalarn ortaya koyma olanan salamtr. Drt-ellibyk antropoidlerin, aalara trmanmalar, sk sk dikey birdurua gemeleri iin uygun bir durum yaratyordu; bylece,onlarn kollar ve elleri, tutunucu hareketlere gittike daha iyiuyarlanarak, yava yava deiiklie urad. Daha sonra,ormanlarn seyrek olduklar blgelerde, insans maymun

srleri, aalardan inmek ve yerde yaamaya almakzorunda kaldlar. Alt yeleri zerinde ayakta durabilmealkanlklar, onlara, dey bir yry durumunubenimsemek ve, st yelerini, avlarn yakalamak, yiyecektoplamak ve vurmak vb. iin gerekli hareketlere ayrmaolanan salad.

te, kalntlar Gney Afrika'da bulunan tallam

maymunlar, bu dnemde ya

yorlard

. Genel olarak, al

l

k veaal bozkrda bulunuyorlard. Onlarn kemik yaplar, zelliklealt yeleri zerine bastklarm, yani dikey, iki ayak zerindeyrdklerini gsteriyor. Onlarn st yelerinin (ellerin) byk


15/240



zellii, zamanmzdaki insans maymunlarn oununkindenhissedilir birekilde byk olan ve teki parmaklarla nemli bir

a

kl

k oluturan baparmakta kendini gsterir. Bu, onlar

n,ada maymunlarn yapamadklar tutunma hareketleriniyapabildiklerini tantlar. Dier nemli biyolojik zellik, bedenindik duruuna uyarlanm olan kafatasnn ok karakteristikyapsdr. Sonradan, bu olgu, kafatas boluunun ve beynindaha abuk gelimesini kolaylatrmtr.

Bugn, insann atalarnn, Afrika, Gney Avrupa, Gney Asyave Gney-Dou Asya'ya uzanan "verimli yarmay" iinde

yaam olduklar anlalan bu tallam maymunsulardangelen kuaklar olduu kabul edilir. Bu blgelerde yalnzinsanslarn kalntlar deil, ok eski insanlarn da(pithecanthropus, sinanthropus, vb.) kemik kalntlarbulunmaktadr. zellikle bugnk Transkafkasya blgesi de,bu alann iine giriyordu. Avustralya'nn "verimli yarmay"ndnda kalm olmas gerekir, nk Avustralya, yksekmemelilerin ortaya kndan nce, byk karalarn geri kalanksmndan ayrlm bulunuyordu. Kuzey Asya ve Avrupa'dainsanslarn ve insanlarn tallam kemik kalntlarnnbulunmay, bu blgenin de, insanln ilk yurduna dahilolmadn tantlamaktadr.

Demek ki, hayvanlar leminin ilerleyen evrimi sonucu, uzun veaamal bir gelime yolunda, yeryzndeki yaamn btntarihinin en nemli olay olan insann en yakn atalarnn ortaya

k, 1.500.000 yl ncesine, yani nc Zamann sonunakadar varr. Biyolojik bakmdan insan, hayvanlar leminidzenleyen ve yneten doal ve nesnel yasalara uygun olarakolutu.

2. NSANIN OLUUMUNDA EMEN ROL

NSANIN LK ATALARININ ALIMA EYLEMLER


16/240



nsann kkeni sorununu tam inceleyebilmek iin, yalnzcabiyolojik evrim snrlar iinde kalnmamaldr. Bu biyolojik

evrim, tek ba

na, hayvan-atadan, en eski biimiyle olsa bile,n-insansya geii belirleyen olgunun, nasl bir olgu olduunuaklamaya yeterli deildir. Hayvanlar leminin, insann ortayakna kadarki evrimini damgalayan nitelik deiikliklerininbulunuunu Friedrich Engels'e borluyuz; Engels, insanhayvanlar leminden ayran eyin, inann kendi eliyle yapti aletlerinin yardmyla gsterdii toplumsal alma faaliyetiolduunu saptamtr.

Evriminin btn iinde kesin bir rol oynam olan insann buzellii, birdenbire ortaya km deildir. Ayakst duruunsalad elverililik ve bunun belirledii st yelerdeki gelimesayesinde, n-insanslar, kendilerini byk yrtc hayvanlarakar savunmak, avlanmak, yenebilir bitkileri toplamak iin hereit nesneyi -ta, kemik vb.- kullanmay reniyorlard.Kazlarla elde edilen bulgular, insann en uzak atalarnn,kk hayvanlar avlamak iin her eit ar nesnelerikullandklarn, aanoz ve kaplumbaalarn baalarn talakrdklarn kefetmemize olanak salyor.

Doada bulunan aletlerin sistemli olarak kullanlmas, insannatalarn, bu nesneleri kendi gereksinmelerine gredeitirmeye, ve daha sonra, i avadanlklar yapmaya vealma faaliyetine gemeye gtrd. Bu eylem srasnda,doada bulunmu nesneleri, kendi zel gereksinmelerini

karlamak amacyla deitiriyorlard. aletlerinin, en kabataslak olanlarnn bile yapm, insan,hayvanlar leminden kurtarr, nk, hibir hayvan, birazck daolsa eylemini ynlendirme yeteneine sahip deildir, hibiri, enilkel eyleri bile yapamaz. Doada bulunan aletlerin (ta ya darasgele ele geirilen bir sopann) ilenmeden, olduklar gibikullanlndan, zel i avadanlklarnn yapmna gei,

doann evriminde ok byk bir atlm gstermi, insansmaymunlarn insan varl haline dnmnn balangcolmutur.


17/240



nsann atalarnn almaya yeterli hale gelmeleri, biyolojikevrimin etkisiyle olmutur. Ama emek de, kendi ynnden,

insanlar

n evriminin gidiim, szkonusu biyolojik ilikilererevesi iinde etkilemitir. Alt ve st yeler arasndaki kesingrev ayrm, ancak emek sayesinde olmutur. Eller, almailemlerinde uzmanlam, kvraklk, kesinlik ve bu ilemler iingerekli olan uyumlu hareket yetisini kazanmlardr. Emek,ayn zamanda, dikey yrme alkanln pekitirmi veinsann teki organlarnn ve i organlarnn gelimesine deyardmc olmutur.

3. DNCENN VE DLN EVRM

DNCENN LERLEMESNDE EMEN ROL

Tarih-ncesi insanlar, doann kendilerine sunduu aletlerikullanrlarken, yiyeceklerin eidini de hissedilir ldegelitirdiler. Bitkisel besinlerden ve ku yumurtalarn danbaka, artk kk memelileri, kertenkeleleri, aanozlar,giderek elverili durumda avlayabildikleri byk hayvanlarnetlerini de yiyorlard. Bu dzenli etle beslenme sayesinde, n-insanslar, organizmann ve en bata beynin gelimesinisalayan dier maddeleri ve albmini bol miktarda alyorlard.Bu olgu da, onlarn, kemik yaplarnn ilerlemesine katkdabulunuyordu. Onlarn igdsel alma faaliyetleri, gittikedaha dnlm ve bir amaca ynelmi nitelik kazanyordu.

Yzyllar boyunca, insan, kendini evreleyen nesnelerinzelliklerine dikkat ediyor, i alkanlklarn biriktiriyordu;yava yava olaylar genelletirmeyi ve olaylar arasndaki ibantlar bulup karmay rendi. Artk abalarnnsonularn nceden grebiliyordu, kendini kuatan doaytanmay reniyordu. alrken ve almann ierdii

doann etkin bir biimde deitirilii srasnda, tm organizmave dnme yetenei, dzenli olarak geliiyordu. Zamanla,alma eylemlerinin ilerlemesi, yalnz ellerin almasnn


18/240



yetkinlemesine ve incelmesine deil, dncenin ve aynzamanda atalarmz bilinli ve bir amaca ynelmi bir abaya

elverili k

lan btn yetilerin gelimesine katk

da bulundu.Emek, Rus fizyoloji bilginleri Setenov ve Pavlov'un beyindegeen fizyolojik grnglere dayandn tantladklar, insannruhsal yapsnn yetkinlemesine yardm etti. Beyin maddesive bu madde iinde oluan fizyolojik sreler olmakszn, enkabataslak, en ilkel ruhsal faaliyetlerin bile olmas olanakldeildi.

D L

Telffuz edilen dil {langage articul), gene alma srasndaolutu ve geliti. Dnce, insan bilinci, soyutlama yetisi ilebezenmitir; ya da baka bir deyile, insan dnce ve bilinci,evreleyen gereklii, szcklerle anlatlabilen kavramlardayanstmak ve sentez yapmak yeteneine sahiptir.

Bu soyutlama yetisi, insanlara, dncelerini ve duygularn,szcklerle anlatma olanan vermitir; te yandan, dil de,topluluun barnda, bilgilerin alveriini olanakl, klmtr.Ama bu olanak henz tek bana, dzenli konumanndomas iin yeterli deildir. Onun iin, dncelerinbakasna iletilmesinin ilkin buyurucu olmas gerekir. Ve emirkipi ortaya kyor ve ortaklaa alma iinde geliiyor.

alma, her zaman, toplumsal bir olgu olmutur. Tek banabir bireyin abalar, tm topluluk yaamnn ayrlmaz birparasn oluturmutur. Topluluk yelerinin alma iinbiraraya gelmesi, bireyin dncesinde ve bilincinde, kendisini,toplulukla ayn ve bir tutmaya, topluluun gereksinmelerineboyunemeye ve kendisini yalnzca topluluun bir yesisaymaya gtryordu. Ve bu ortaklaa alma yzndendirki, insanlar, birbirleriyle iletiimde bulunmak, konumak

gereksinmesini duydular.Balangta, yalnzca alrken, u ya da bu ileme uygunden tek tek nlemler kullanlyordu. Bu lklar, yava yava


19/240



insanlarn belleinde yer etti ve onlarn ne anlama geldikleribilinlerinde yerleti. alma faaliyetlerinin gelimesi, bu

l

klar

n birbirlerinden ay

rdedilmesine yolat

. te yandan,bu olgu, ses organlarnn deiiklie uramasn hzlandrd.alma srasnda, karlkl konumak ve anlamakzorunluluu karsnda, balangta az gelimi olan grtlak,telffuz edilen sesler karmaya yetenekli bir organadnmek zere, deiiklie urad. Bylelikledir ki, uzunyzyllar sren ortak almann sonunda, derece derece,telffuz edilen dil, insanlar arasnda fikir deiiminin ve iliki

kurmann en stn aleti olan dil ortaya kt. Toplumunilerlemesinde dilin ok byk bir etkisi oluyordu; nk dil,insanlarn alma abalarnn biraraya toplanmasna ve aynzamanda ortaklaa abann rgtlenmesinin gelitirilipyetkinlemesine yardm ediyordu. Sz sayesindedir ki,insanlar, birikmi i alkanlklarn koruyorlar, yayyorlar vedeneyimlerini yeni kuaklara iletiyorlard.

Tarihinin balangcnda, insanln ok kapal kktopluluklara blnm olmas yznden, her grubun dilitemelinde, bamsz bir gelime izliyor ve bir grubun dili, tekigrubun dilinden ayr oluyordu.


20/240



KNC BLM

MADD RETM

1. MADD MALLARIN RETM VE TOPLUMSAL LERLEME

alma faaliyetleri ve ilk aletlerin yapm ile insan toplumu daortaya kmaya balad. imdi, insanlarn yaam kkl olarakdeimi ve hayvanlarnkinden bambaka bir durum almt.Hayvanlarn, yaamlarn srdrmek iin, doannsunduundan baka hibir mallar yoktur. Emek, insan bubamllktan kurtarmtr. nsan, aletleri ile daha ncelerikendisi iin eriilmez olan eyleri doadan alabilir, ya da

doann kendisine sunduu mallar kendi gereksinmelerineuyarlayarak dntrebilir. Tatan ve odundan yaplma aletler,tarih-ncesi insanlara, madd mallarn tketimini nemli lde


21/240



geniletmek olanan salamtr. nsanlarn, artk, en bykve en gl hayvanlara stn gelmesiyle, daha besleyici olan

et bolla

yor ve yiyecekleri zenginleiyordu. Uygun biimdeilenmi byk hayvanlarn postlar, insana, bedenini souave hava deiikliklerine kar korumak olana salyordu.Avadanlklarn yardmyla, insan, kendisine barnaklaryapyordu. Madd mallarn retimi, toplumsal yaamn temelioldu.

retim artt ve insan, eylemiyle doa zerinde daha etkin bir

hale geldii lde, kendi yaratt mallarla, zorunlugereksinmelerini, gittike daha iyi bir biimde karlyordu.Ama madd retim, her zaman, temel iki eden, coraf ortamile insan saysndan olumu doal bir ereve iindegerekleir.

TOPLUMUN LERLEMESNDE CORAF ORTAMIN ROL

inde bulunduu coraf ortam, insan toplumununilerlemesinde byk bir yer tutar. Doa, insana, yaamas vealmas iin gerekli ilk maddeleri salar; ve doa, zerindetoplumsal yaamn gelitii alandr. Coraf ortam kavram,insan kuatan doay, yani topra, iklimi, denizleri, nehirleri,hayvanlar ve bitkiler lemini, yerin engebelerini, yararl madenfilizlerini vb. kapsar.

Coraf ortam, sna faaliyetlerin zorunlu kouludur. Bu snafaaliyetler, insann yaamn srdrme aralarn elde ettiidoa ile ilikileri dnda dnlemez. Coraf ortamn,toplumun ilerlemesi zerindeki etkisi deiebilir; eer elveriliise (ormanlarn ve akarsularn bolluu, iyi bir iklim vb.) ilerlemehzlanr, tersi durumda, ilerleme dizginlenir. Ama toplumsalgelimenin, yalnzca, tmyle coraf ortamn ya da onu

oluturan eitli elerin (iklim, akarsular

n bolluu ve bunungibi etkenlerin) ilevi olduunu dnmek, yanl olur. Corafortamn evrimi, ok ok yavatr. Btn tarih boyunca, corafortam deiiklikleri, pek kk olmutur; oysa toplum, ilkel


22/240



topluluktan balayarak SSCB'nde komnizmin ve tekisosyalist lkelerde sosyalizmin kuruluuna kadar, ok byk

ilerlemeleri gerekletirmitir.Birbirine benzer coraf koullar iinde bulunan komulkelerin, baka baka toplumsal gelime dzeylerindebulunmalar ender deildir. Toplum yeni belirmekteyken, insan,doa gleri karsnda hemen hemen gszken, corafortamn etkisi daha belirgindi. Ama retici glerin gelimesilsnde, insan, doay, kendi gereksinmelerineboyunemeye gittike daha ok zorluyor ve coraf ortamn

toplumsal evrim zerindeki etkisi azalyordu.

retim, coraf ortam kavramn, ona yeni eler katarak vebaka eleri dtalayarak deitirir. lkel toplulukta, rneinevrenin hayvan ve bitki lemi, insan iin, madd mallar eldeetmenin tek kayna idi ve bu bakmdan ok byk nemivard. Hayvan ve bitki yetitirmenin gelimesi ile, insan, kendikullanm iin, coraf kaynaklardan ok, kendi zen ve

almasna dayanan bir hayvanlar topluluu ve bir bitkilertopluluu yaratmay rendi. retimdeki ilerlemeler, iklimin,yerin engebelerinin, su kaynaklarnn bolluunun ve bakacoraf etkenlerin, toplumsal ilerlemenin gidii zerindekiroln hissedilir lde azaltt. Bugn iin, alma ve doannbiim deitirmesi, btn koullar altnda ve her iklimdeolanakldr. Teknik uygulamalar, doann karmza kardengellerin rahata stesinden gelmektedir.

Gereksinmelerini karlamak iin, insanlk, madenzenginliklerini ve enerji kaynaklarn ileterek, coraf ortamnkaynaklarndan fazlasyla yararlanmaktadr. Ama bu, ancakretimdeki ilerleme sayesinde olanakl olmutur.

NFUS HAREKETLERNN LERLEY VE TOPLUMSAL

GELMEToplumun varl ve madd mallarn retimi, insann saycadzenli remesinden ayr dnlemez. Bu adan, nfus,


23/240



nfusun oalmas, hzla art, younluu, toplumu maddyaamnn doal bir koulunu oluturur ve toplumu ilerlemesi

zerinde kesin bir etki yapar. rnein, nfus younluu azolan blgelerde, ekonomik ilikiler kurulmasndaki glklerbakmndan toplumsal ilerleme duraksar, ayn ekilde, ideneyiminin ve alkanlklarnn yaylmamas yznden bublgelerde retimin gelimesi yavalar. Ensonu, yalnzca zayfbir nfus younluu, doaya kar savam verecek insan azolduu iin, toplum ilerlemesini dizginleyebilir. ou kez, kolgcnn azl sonucudur ki, bir sulama sistemi kurulamam

ya da akarsularn gc, madd mallarn retiminde kullanla-mamtr. Ama bu son sylediklerimizden, hibir zaman, nfusyounluunun, toplumsal ilerlemenin belirleyici etkeni olduusonucu kmaz. Nfus younluu nispeten daha az olan bazlkeler, ekonomik ve toplumsal gelimelerde, nfus younluudaha fazla olan lkeleri gemilerdir. rnein, SSCB'nde,nfus younluu, baz Bat Avrupa lkelerinden ok dahaazdr. Nfus younluu ve nfus hareketlerindeki hzlan

eleri, toplumun evrim dnemlerinin deiikliklerine gredeien etkenlerdir. nsan toplumunun afanda, ilkeltoplulukta; insann doa gleri karsnda gsz olduu veretimin, genellikle abalarn basit elbirliine dayand, ideneyimi ve alkanlklarnn henz nemsiz olduu ve budeneyim ve alkanlklarn artp eksilmelerinin, retiminhzlanmasnda byk bir rol oynad zamanlarda, nfusyounluu, nispeten daha nemli bir etkendi. Ama sonraki

dnemlerde, toplumsal ilerleme bakmndan, deerini yavayava yitirdi. Nfus younluu, ancak u ya da bu maddretim temposu iin elverili koullar hazrlayabilir. Bunakarlk, toplumsal ilerlemedeki ve madd mallar retimindekihzlan, nfus durumunu nemli birekilde etkiler.

TOPLUMSAL YAAMIN TEMEL OLARAK MADD

MALLARIN RETM

Toplumun yaam dzeyi ve evrimi, madd mallarn retimiylebelirlenir. Bu retim, hibir zaman duraklayc deildir; durma-


24/240



dan geniler, geliir ve yetkinleir. nsanlarn, yaamlarnsrdrmek iin, durmakszn her zaman artan bir miktarda,

madd mallar retmeleri gerekir. retimin ilerlemesi,zorlaycdr, toplumsal yaamn bir yasasdr; bu ilerlemenesnel bir etmendir ve insanlarn isteine ya da iradesine baldeildir. Onun kkeninde yatan ey, her ey den nce,durmadan artan gereksinmeler ve insanln nfusunun srekliartdr. nsanlk bir kez hayvanlar leminden kurtulduktansonra, nitelik ve nicelik bakmndan kendi gelime seyrini izler,bu durum da, karlkl olarak, madd mallarn miktarnn daima

artmasn zorunlu klar.

2. MADD RETMN LERLEMES

TOPLUMUN RETC GLER

Madd mallar retmek iin, emek nesnelerine, yani insanndeitirdii maddelere, sonra emek aralarna ya da, bir bakadeyile, i aletlerine sahip olmak gerekir.

alet ve nesneleri, retim aralarn olutururlar. Ama i aletve nesneleri kendiliklerinden, insanla, madd mallarsalamazlar.

retimi etkin biimde oluturan eler, emek-gc, yaniinsann sahip olduu alma yetisi, insann alma bilgi vegrgleri, fizik ve manev gleridir ki, insan, bunlar sayesindemadd mallar retebilir. retim aralarm yaratan ve kullanpileten, emek-gcdr.

u halde, toplumun retici gleri, toplum tarafndan yaratlanretim aralar (en bata i aletleri) ile bu aletleri kullanan vebylece madd mallar reten insanlarn tmnden baka birey deildir. alan ynlar, kesin ve en nemli retici gtr.

Onlar olmasayd, retim aralar, l bir ey olmaktan ilerigidemezdi.


25/240



alma boyunca, alet ve avadanlklar, durmadan yetkin-leirler, ve bu yetkinleme, insann doaya olan bamlln

azalt

r ve doa zerindeki gcn ve egemenliini glendirir.Alet ve avadanlklarn durmadan gelimesi toplumsal evriminbata gelen etkenidir. aletlerinin dzeyi, insann doaglerine gem vuruunun, doa glerini denetim altnaalnn derecesini belirler.

Madd mallarn retiminin ilerleyii, retici glerdekideiiklikle, hereyden nce, avadanlklarn yetkinlemesi ilebalar. nsanln eitli ekonomik alarn tanmlamak iin,

u soruyu sormak gerekir: madd mallar, nasl ve hangiavadanlklarla retilmekteydi?

u halde, insan toplumunun iktisad tarihinin geliimini iyianlamak iin, hereyden nce, belirleyici kesin etkeni, maddmallarn retim dzeyini, i aletlerinin evrim durumunugznnde bulundurmak gerekir.

RETM LKLER

Madd retimin oluturduu byk eylemler birliinin tm, tektek bireyler tarafndan harekete geirilemez. nsan,benzerlerinin yardm ve katlmas olmadan, yaamak iin,kendisine gerekli olan eylerin hepsini, hibir zaman, tekbana retemezdi. Tek bana doa glerine kafatutamayacak, bu eit olmayan savamda, eriyip gitmesikanlmaz olacakt. nsanlar, ancak hep birlikte, ortaklkhalinde, bir toplum halinde birleerek, nceki kuaklardanmiras kalan deneyim ve teknik bilgilerden yararlanarak, maddmallar retebilirler. Demek ki, sonu olarak, alma, ancaktoplumsal olabilir.

Toplumun tarihsel ve iktisad evrimini iyi anlamak iin, reticiglerin gelimesini incelemek yeterli deildir. Madd mallarn

retimi srasnda ya da almalarnn rnlerini birbirleriyledeitirmeleri srasnda, insanlarn, kendi aralarnda kurduklarbalar ve ilikileri de iyi bilmek gerekir. retimde, toplumsal


26/240



ilikiler, madd retimin zorunlu bir esi olan ve retimilikileri denilen eyi olutururlar.

Emek rnlerinin toplumun yeleri arasnda letirilmesisistemini belirleyen, bu retim ilikileridir. Bu letirme, retimile tketim arasndaki banty oluturur ve son tahlilde, retimaralar mlkiyetinin ayrdedici zelliine baldr. retimilikileri, insanlarn iradesine bal deildir, nk insanlar,kendi retici glerini semekte zgr deildirler. Her kuaa,kendinden nceki kuaklardan belirli bir retici gler dzeyimiras kalr ve bu kuak, retici glerin evrimi bu son retim

tarzm da eskitip yokedinceye dein kendisine miras kalan vebelirli retici gler dzeyine uygun den bir retim biimininyasalarna boyuneer.

retici glerle buna uygun den retim ilikilerinin tm,tarihsel bakmdan belirli bir retim tarz olutururlar, ki bu da,toplumsal yaamn madd temelini oluturur. Madd mallarnretim tarz, toplumsal ilerlemenin belirleyici kesin etkenidir ve

evriminin her dneminde toplumu niteler. nsan yaamnnmadd temeli, retim tarz olduuna gre, toplum tarihi de,retim biimlerinin gelimesi ve dzenli olarak birbirleriniizleyii tarihi olarak ele alnmaldr. Byle ele alnnca, toplumyaamnn her dnemi, o retim tarzna uygun den retimtarz yasalar incelenmeksizin anlalamaz.


27/240



NC BLM

NSANIN BMLENMES VE LKEL TOPLULUKREJMNN GELMES

1. TOPLUMUN OLUU SIRASINDA RETC GLER

nsanln ileriye doru evrimi, retici glerin, en bata da ialetlerinin yetkinlemesinin sonucu oldu.

Tarih-ncesi ok eski insanlara ait tal kemikler ve iavadanlklar, in'de, Hint'te, Seylan'da, Birmanya'da,Cezayir'de, Kenya'da, Uganda'da, Tanganika'da, Gney

Afrika'nn baka blgelerinde ve Avrupa'da bulunmutur.SSCB topraklarnda, Ermenistan'da, Krm'da, Kafkaskylarnda, Dinyester havzasnda ve Orta Asya'da, ok eskiinsanslarn kalntlar ve onlarn eylemlerinin izleribulunmutur.

LKEL NSANLARlk insanlar, acl torunlarndan ok farkl idiler. Alnlar baskve geriye doru yatkt. Ka kemerleri, belirginlemiti ve


28/240



gzler zerinde siper grevi gryordu. ene kemikleri ise,ne doru ok fazla kntlyd. Srtlar kambur gibi kemerli

olarak ve dizlerini biraz bkerek yryorlard

. Ama insanl

nbu en eski temsilcileri, hayvanlar alemindeki atalarndan daolduka deiiktiler. Dikey bir durular vard ve yzyllarboyunca bymekte olan beyinlerinin hacmi, gittike, bugnkinsan beyninin hacmine yaklayordu. lkel insanlar, doagleri karsnda, hemen hemen tamamyla gszdler veonlarn yaay, hayvanlarnkinden pek az farklyd. Amaonlarn kullandklar gereler yetkinletike ve retici gler

gelitike, doal afetler zerinde, ilk kk baarlarn kazanrduruma geliyorlard.

ALETLERNN GELMES

sa'dan aayukar 700.000 yl nce, insan, ilk iavadanlklarn yapmak zere talar ilemeye balad. Dahasonra, ilkel insan, akl talarn blmeyi ve krmay rendi vebylece keskin kenarl kaba avadanlklar elde etti. Odundanaletler de yapyordu: ucu sivriltilmi sopalar, beller vb..Zamanla, insan, avadanlklarn, kendi gereksinmelerinegittike daha iyi uyarlyordu. Tarih-ncesi insanlar, sonunda,talarn her iki yann yontmay rendiler, bylece yontmak,bimek, kesmek, vurmak ve giderek topra kazmak iinkullandklar eitli iler gren byk avadanlklar elde ettiler.

Bu avadanl

klar, gelimeleri ile pitekantropusa yaklamaktaolan insanslar tarafndan yaplmakta idi ve daha o zaman,byk lde uygulanyordu.

Madd mallarn ve insanlarn tm yaam evriminin bundansonraki aamas, 500.000 il 300.000 yl nce, her yanyontulmu, oval biimde, keskin ve sivri, szgelimi vurmak,malzemeyi kesmek ya da topra kazmak iin vb. zel olarakuyarlanm avadanlklar ortaya kt zaman balad. nsan,

yaamn srdrmek iin, gerekletirmek zorunda olduueitli ilemlere uygun aletler yapyordu. Btn bu eitli ilerigrecek kazalar; sistreler, sivri ular gibi aletler dizisini elde


29/240



etmek iin, talar ok byk bir ustalkla yontmasn bilmekgerekiyordu. Bu da gsteriyor ki, retim srasnda, insann

dzgn hareketler yapabilme yetenei, nemli bir ekildegelimiti.

Yeni i aletlerinin ortaya k, insanln btn yaamndeitirdi. Bu aletler sayesinde avc ok daha byk bir baarelde etmek olanana sahipti ve koca yabanl hayvanlar, filleri,gergedanlar, hrgl yaban kzlerini, rengeyiklerini ve atlarvurabiliyordu. nsan, ayn toprak alanndan artk ok dahabyk bir rn elde edebiliyordu; bu ise, onun, ayn yerde

daha uzun zaman kalmasna olanak salyordu. Av iin enuygun olan yerlerin (hayvanlarn suya indikleri yerler, ormankenarlar, hayvanlarn otlad yerler) yaknnda, insanlar,geici olarak konaklar kuruyorlar, bu konak yerlerine yaknmaaralarda ya da saak halindeki kayalarn altndabarnyorlard.

ATEN KULLANILMASI

Bu ada insan, artk hem snmak, hem yrtc hayvanlardankorunmak, hem bitkisel ve hayvansal besinlerini piirmek, hemde yeni avadanlklarn yapmak iin atei kullanmasnbiliyordu. Ateten, zellikle talar ilemek ve alevde ucusertletirilen kazklar yapmak iin yararlanyordu.

Daha sert iklimlerde, insanln, ilerleyiini srdrebil inesi iin,yapay olarak ate elde etmenin yeni yntemlerini bulmak,gelitirmek gerekiyordu. nsan, pratik almalar srasnda,birbirine arplan talarn kvlcmlar satna ve birbirinesrtlen aalarn sndna dikkat etti.

nsan, ate elde etmek iin, bu fiziksel olaylardan yararlanarak,doann kr gleri zerinde ilk zaferini kazand; yaamsavamnda, daha nce kendisi iin afet olan doal glerden

yararlanmaya alt.Piirilmi ya da atete kzartlm besinler, daha besleyiciydi vedaha kolay sindiriliyordu; bu, ayn zamanda, ilkel insanln


30/240



besin kaynaklarn zenginletirmesine olanak salyordu.Emek ile birlikte bu olgu, insann biyolojik evrimini

h

zland

rmaya yard

m ediyordu.

BUZUL DEVRNDE ALETLERNN GELMES

Yzbin yl nce, insanlarn yaamnda, yeni bir dnem ald.Kuzey yarkresinde, iklim, birdenbire soudu. Buzullar, lmanblgelere doru kaymaya balad ve Avrupa'nn byk birblm tmyle buzullarla kapland. Bu dnemde, scak

lkelerde, bitmez tkenmez yamurlar balad. BugnkSahra'nn bulunduu topraklar, gller, rmaklar, yksek otlarlakaplyd ya da bunlarn yerini sk tropikal ormanlar alyordu.Scak iklimlerin bitkileri ve hayvanlar, ya lyor ya datropiklere doru g ediyordu. Baz trler kayboluyor, yenihayvan trleri, mamutlar, rengeyikleri, beyaz tilkiler vebenzerleri grnmeye balyordu. Ama, alma yetisisayesinde, insanlk, snp gitmedi, hatta gelimesini srdrd.Bu dnem insanlarnn (nanderthaliens) kalntlar, Avrupa'da(Almanya, spanya, Belika, Yugoslavya, Fransa, talya),Asya'da (Pakistan, Irak, Java vb.). Gney Afrika'dabulunmutur. Sovyet topraklarnda ise, Krm'da ve OrtaAsya'da kefedilmilerdir.

Toplumsal ilerleme, retici glerin srekli ykseliindengeliyordu. Avadanlklar, gittike daha iyi farkllayor ve

zelleiyordu. Aletler, genel olarak tatand, ama retim tekniibyk ilerleme gsteriyordu. Kesici kenarlar dahakeskinletirmek iin son bir zel ilemden geiriliyordu.Kamalarn, ta ok ularnn, derilerin ilenmesinde kullanlankazalarn vb. ortaya kt grlyor. Ve i aletlerininyetkinlemesi ile retim deneyim ve yntemi de ilerliyordu.

Avadanlklarn ilerlemesi, insanlarn balca faaliyeti haline

gelen avlanman

n yayg

nlamas

na yard

m etti. Srek avlar

dzenlenerek, hayvanlar bataklklara srlerek ve bunabenzer ekillerde, byk topluluklar halinde ortaklaaavlanmaya baland. nsanlar, sk sk, av bol olan yerlerde


31/240



uzun molalar veriyorlard. Bu molalarda, maaralar, inler gibidoann sunduu snaklarla yetinilmiyor, kt havalardan

korunmak iin duvarlar ve saaklar yap

lmaya balan

yordu.

2. ACIL NSANIN BMLENMES

KRO-MANYON (CRO-MAGNON) ADAMI

Toplumun retici glerinin ilerlemesi ve insan trnn evrimi,

M 14. yzyl ile 9. yzyl arasnda, genel olarak kro-manyonsoyu denen bir insan soyu ortaya kard. Kro-manyonadamlar, bugnk insandan hemen hemen farkszd.

Bu soy, kendisini ortaklaa almaya adayan pek ok insankuann uzun evrimi sonucunda olutu. Yava yavaortaklaa retime, dnceye ve telffuz edilen dile iyiceuyarlanm bir organizma billurlat. Artk insanln evrimi,

yalnzca insan toplumuna zg yasalar izlemeye balad.Kro-manyon adamlar, Bat Avrupa'nn ve Dou Avrupa'nn(zellikleri Rusya ovasnn), Gney Avrupa'nn, KuzeyAfrika'nn, n Asya'nn ve Orta Asya'nn, Kafkasya, Hindistan,Ekvatoral ve Gney Afrika'nn, Dou, Kuzey-Dou ve Gney-Dou Asya'nn, Sibirya'nn, Kuzey in'in sakinleri idiler.Neandertalien adamlarnnki ile karlatrlacak olursa, kro-manyon adamlarnn i aletleri, daha yetkinlemiti. Onlarnzanaat, eitli iler iin zel olarak yaplm kemikten vetatan geni bir avadanlklar dizisini kapsyordu: odunu,kemii, boynuzu, en gerekli avadanlklar biimine sokmakzere olduka kolaylkla yontmaya olanak salayan her eitmalalar ve lamlar. Bu dneme doru, aynekilde, kemik ulukarglar, zpknlar ve gene karglarn ve mzraklarn harekethzn artrmaya yarayan ilk frlatma aygtlar grnmeye

balad

.retici glerin dzeyi, insanlara, imdi daha uzun sre yerdeitirmemek olanan salyordu; onun iin, geni klan


32/240



evlerinden oluan sabit kyler (aglomeralar) kurmayabaladlar.

NSAN SOYUNUN BMLENMES

acl tipin olutuu ada, rklar, yani birbirlerinden derininrengi, burnun ve dudaklarn biimi, kllanma sistemi gibi dzelliklerle ayrlan geni insan gruplar da ortaya kt. Farklcoraf ortamlarn ve insan topluluklarnn birbirlerindenyaltlm olmalarnn etkisi altnda ortaya kan bu nitelikler,

ancak bugnn acl somatik tipi temel izgileriyle billurlatzaman aklanabilmilerdir. Bu nitelikler, hibir ekilde,bireylerin i yapsnda, hele onlarn zihinsel yetilerinde,toplumsal kurulularnda ve kltr dzeylerinde yansmyordu,

Irklarn kkeninde, btn insanlarn ayn ortak atadangelmedikleri olgusunun bulunduunu ve buradan hareketederek, onlarn, soyluluk, deer ve hak bakmndan eit

olmadn, yani aa rklar ve stn rklar bulunduunu nesren burjuva yazarlarn rk teorilerinin hibir bilimsel vetarihsel dayana yoktur. Bu teoriler, yalnzca smrgecifetihleri ve smry hakl gstermek, Asya, Afrika ve LatinAmerika halklarnn ulusal kurtulular uruna vesmrgecilerin nfuzuna kar savamna engel olmakamacyla uydurulmu ve yaylmtr.

NSANLIIN CORAF YAYILII

retici glerin gelimesi, insanln oalmasna yardmediyordu. Bunun sonucu olarak, avlanmaya, balkla,bitkilerin toplanmasna uygun olan lkelerde nfus, arderecede younlat. Ama, uzun zaman ayn yerde kalaninsanlar, artk kendilerini ve ailelerim beslemeyi

baaram

yorlard

. Bu yzden yeni topraklar aramak veoralarda yerlemek zorunda kalyorlard. Baka bir deyile,insan gruplarnn, baka yerde topluluklar kurmak zere kendieski topraklarn terkettikleri her zaman grlmekteydi. te


33/240



yandan bu olgu, yeni topraklarn deerlendirilmesine yardmediyordu. G etmi olanlarn ilgileri, artk ilk gruplarn ilgileri

ile ayn

olmad

iin, eitli yaam tarzlar

ve dillerbiimleniyordu: Gler, insan gruplamalar arasndakideneyim ve teknik alveriini hzlandryor, bu bakmdan,retici glerin ilerlemesi zerinde uygun bir etki yapyordu.

Kro-manyon adamlar, hemen hemen btn Avrupa, Asya veAfrika'ya yaylmlard. Daha sonra (12.000 ya da 15.000 ylnce), o zamanlarimdikinden ok daha dar, ve yln byk birksmnda buzullarla kapl olan Bering Boaz yolu ile Asya'dan

Amerika ktasna gemeye baladlar. Gene ayn tarihlerde,insanlar, Sonde Adalar ve Malezya Takmadalar yoluylaGney-Dou Asya'dan gelerek Avustralya'ya yerlemeyebaladlar.

Bylece, insan topluluklarnn en nemli kesimiyle ilikilerikesik olan Amerika Hintlileri ve Avustralyallar, ok zelkoullar iinde kaldlar; artk insanln geri kalan ksmnn

ortak deneyiminden yararlanamyorlard. Ama bu yaltlmdurum ve evrenin etin doa koullarna karn, Amerika veAvustralya sakinlerinin evrimi de aayukar, bakayerlerdekiler ile ayn yolu izledi.

3. LKEL TOPLULUK REJMNN OLUUMU DNEMNDERETM LKLER

LK NSAN SRS

Neandertal-ncesi dnemde, insanlar, gebe kalabal ya dasrler halinde, birarada bulunuyorlard. retici glerin okdk olan gelime dzeyi yznden, byle bir yaam tarznkabul etmek zorundaydlar. O zaman insan, geimini, pek ilkelolan silahlar ile, ancak kalabalk topluluklar oluturduusrece salayabilirdi. Bitkileri toplarken bile, insanlar, yabanl

hayvanlarn saldrlarna kar koyabilmek iin, toplu haldebulunmak zorundaydlar. nsanlar, etkin avlanmaya getiklerizaman, kadn-erkek btn yeler, abalarn birletirdikleri


34/240



takdirde, baar elde ediyor ve geim aralarn salyorlard.alma, ortak yaam tarznn gelimesi zerinde, durmadan

artan bir etki oluturuyordu. Btn retim faaliyetleri, insanlar

nnispeten kalabalk gruplar halinde toplanmasn gerektiriyordu.Ancak ortak yaam, retimin ilerlemesinin temeli olan birikmii deneyim ve alkanlklarnn korunmasn ve sonra gelecekkuaklara aktarlmasn olanakl klyordu.

DOAL BLM

retici glerin ve her eyden nce yeni silahlarn (mzrak,karg, vb.) gelimesi, zaten topluluun yeleri arasnda birgrev blmn dourmutu. Artk aralarndan bir blm,herkesin gereksinmesi olan u ya da bu zahireyi salayabilirdive tekiler, baka ilerle uraabilirlerdi. Cinsiyetler arasndakiiblm de byle oldu. Daha gl ve dayankl olan, analkve gelecek kuaklarn bakm gibi grevleri bulunmayanerkekler, kendilerini, tmyle ava vermeye, bylece et ve derigereksinmesini karlamaya baladlar; oysa kadnlar, yallarve ocuklar, dorudan doruya doadan salanan besinlerin(yenen kkler, meyveler, yaban zmleri, yumuakalar vb.)toplanmas, balk avlama, aile ocann bakm (ateinsndrlmemesi, evlerde dzenin salanmas) iine ayrldlar.Uzun yaam deneyimi olan yallar, i avadanlklarnn yapmile de urayorlard. Onlar, bir bakma, kuaklarn

deneyimlerinin, ortaklaa al

ma al

kanl

klar

n

n ta

y

c

lar

idiler. retimde en bilgili olduklar iin, bu ilkel insantopluluklarnn teki yeleri yannda, belli bir saygnlksalyordu, ve avlanmada ve ortak olarak yaplan teki ilerdede ef rol oynuyorlard. Topluluun btn ilerinde, yavayava karar verecek duruma geldiler. Cinsiyet ve ya ilkelerinegre, ilk doal iblm byle oldu.

Bylece, toplumun retici glerinin evriminde byk bir atlm

gereklemi oldu.Erkeklerin avda, kadnlarn besin toplama ve evin bakmndauzmanlamas, emek retkenliini artrd; nk bu


35/240



uzmanlama, deneyimin birikimine, retim aralarnnzellemesine yardm ediyordu. retimde abalarn basit

birlii, en ilkel biimde elbirlii, bireyin tek ba

naulaamayaca sonular salyordu. imdi artk, abalarnbasit elbirlii, yerini, yava yava topluluun yelerinin eitlifaaliyetlerde uzmanlamasna dayanan bir eit daha gelimibir ortaklamaya brakyordu. Baka bir deyile, almadaelbirlii domutu.

GENTLCE RGTLENMENN DOUUretici glerin evrimi, insanln toplumsal yapsndadeiikliklere neden oldu. ilkel gebe kalabal, retimdedaha salam bir birlik ve ortaklk biimine, yani yeleri, ortakalmayla, cinsiyete dayanan doal iblmyle ve ortaklnbarndaki ortak grevlerle birbirine kenetlenmi gense yerinibrakyordu.

Evlilik kurumunda deiiklikler bagsterdi, akrabalk ilikileri,gentesin billurlamasnda byk rol oynad. Say bakmndan,ilkel topluluk, tarih-ncesi gebe kalabalndan daha zayft,nk artk retici glerin ilerlemesi, retim iin pek okkiinin ayn zamanda ve deimez bir ekilde biraradabulunmalarm zorunlu klmyordu. Ama, baz iler (zelliklesrek av), zaman zaman gentesin geici olarak dahakalabalk topluluklar halinde ya da kabileler (tribu, airet)

halinde birlemesini gerektiriyordu.Bu ekilde beliren kabile topluluu da, karlkl olarak dilortakln ve bir lde, yaay biimi ortakln belirliyordu.ilkel gebe topluluunun ayrdedici zellii olan ve hayvanlarleminden miras kalan dzensiz cinsel ilikilerin yerini, d-evlenme (exogamie), yani ayn klan yeleri arasndaevlenmenin yasaklanmas ald. te yandan d-evlenme,

klanlar aras

balar

glendirdi, nk i-evlenme(endogamie), ancak kabilenin oluturduu topluluk iindeevlenmeyi olanakl klabiliyordu.


36/240



Tamamyla nesnel olarak ve insanlarn bilincinden bamszolarak akrabalar arasnda evlenmenin yasaklanmas, gerekli

bir hale geldi. Grup halinde evlenme hl devam ediyordu,ama derece derece, yalnz ana-baba ile ocuklar arasndadeil, kz ve erkek kardeler arasnda da evlenmeninkaldrld grld.

Bylece, ortak alma, retici glerin ve retim likilerininilerlemesi, insan toplumunu, giderek sr ya da gebekalabalk halindeki ilk dzenlerini brakarak, retimingereklerine daha uygun olan biime, aile dzenine gemeye

zorladlar.

KLAN TOPLULUUNDA RETM LKLER

Genste olduu gibi, ilkel gebe kalabalnda, retim ilikileri,esas olarak, mevcut retici gler dzeyine uygun dyordu.ok kabataslak olan aletler ve retici glerin pek az

geliebilmi olmas, topluluun btn yelerinin, maddmallarn retimine katlmalarn gerektiriyordu.

retim ilikileri, karlkl yararlanma iin hep birlikte alangensler arasnda mevcut olan retim ilikileriydi. Toplumunbtn yeleri, madd mallarn retimine katlyordu ve her ye,kendi yeteneine gre hizmet gryordu.

Her topluluk grubu, kendi belirli topranda oturuyordu. Toprak

ve topran zenginlikleri, balca emek aracn oluturuyorduve toprak, ortak olarak iletiliyordu, yani btn toplulua aitbulunuyordu.

Tarih-ncesi insanlarn tannan tek eylemleri (bitkileri toplamave avlanma), yalnzca bir tek toprak mlkiyeti biimine yerveriyordu: ortaklaa mlkiyet. te yandan, retim aralarnntoplumsal mlkiyeti, retici glerin ok dk dzeyde

oluunun, toplumun btn abalar

n

n srekli olarak, toplumunvarl iin vazgeilmez olan madd mallarn retimi zerindeyounlamasn gerektirmesinden ileri geliyordu.


37/240



Tarih-ncesi insanlar, glerini, ortak duygularndan ve topluhalde almalarndan alyorlard. retim aralarnn toplumsal

mlkiyeti - ite, ilkel topluluktaki retim ilikilerinin dayand

temel budur.

retici gler dzeyinin dkl, almann toplumsalnitelii, gene bunlar gibi retim aralarnn ortaklaa mlkiyeti,karlk olarak, madd mallarn leilmesinde eitliigerektiriyordu. Toplum yelerinin ortaklaa almalar ile eldeedilen btn rn, yeler arasnda eit olarak leiliyordu. Budzene kar herhangi aykr bir davran, toplumun birok

yelerinin lm demek olacakt; nk elde edilen rnler,ancak hayat gereksinmeleri karlamaya yetiyordu. Toplulu-un yelerinin hepsi, retime eit bir unvanla katlyordu vehepsi, gerek aletlerin, gerek emek rnlerinin ortaklaa sahibiidiler. Bu durum, ilkel toplulukta, yeler arasnda, koullar veservet bakmndan herhangi bir eitsizlik olmayn vetoplumun toplumsal gruplara blnmemi oluunu salyordu.

lkel topluluk, snfsz ve insann insan tarafndan smr-snn bulunmad bir toplumdu.

"LKEL KOMNZM" LE KOMNST TOPLUM ARASINDAKTEMEL AYRIM

Bazan, ilkel topluluk, karlkl olarak, "ilkel komnist toplum"ve bu toplumun barnda yrrlkte olan retim ilikileri ise,ilkel komnizm olarak adlandrlr. Ama bu adlandrma, ilkeltoplulua, ancak insann insan tarafndan smrlmesini,snflara blnmeyi, zel mlkiyeti ve bir eitsizlii tanmadlde uygun der. O zaman, insanlar kadar retici gleringelime dzeyinin de ok ilkel oluu ve insann emekretkenliinin ok dk oluu, bu ilkel komnizmi zorunluklyordu. nsanlar, doa gleri karsnda gszd ve

hemen hemen yazg

lar

, tmyle bu doa glerine bal

yd

.Elde edilen madd mallar, ancak (o da her zaman deil!)toplumun yaamn srdrebilmesini ve yelerinin soyunusrdrmesini salamaya yetiyordu.


38/240



Bu bakmdan komnist toplum, bu ilkel toplulua taban tabanakarttr. Komnizm, snflarn bulunmad, retim aralarnn

ortak mlkiyetine dayanan, s

n

fs

z ve "herkesten yeteneinegre, herkese gereksinmesi kadar" ilkesinin gerekleecei birtoplum dzenidir.

ANAERKLLK

retici glerin gelimesi, cinsiyete gre iblmndourmutu. Yeni retim aletlerinin yapl ile artk topluluun

yaamn srdrmek iin yapt btn ortak giriimlere:avlanmaya, bitkilerin toplanmasna, en gerekli eyalarnyapmna, btn yelerin katlmasn zorunlu klmyordu. imdiartk, klann bir blm, belirli rnleri herkese yetecek ldesalayabiliyor, toplumsal bakmdan yararl faaliyetlerigsterebilmeleri amacyla, teki bir blm, serbestbrakabiliyordu. Bylece, retici glerdeki ilerleme, bir lderetkenlii artrmt ki, toplum, daha imdiden, kendisinegerekli olan madd mallarn salanmas iin almalarnblebiliyordu. Kadnlar, giysiler, ev ilerinde kullanlanavadanlklar yaparken, yenilebilir bitkileri devirir veyetitirirken, ekip-bier, yiyecekleri hazrlar ve benzeri ilerigrrken, erkekler yalnz avla urayorlard.

Kadnlarn ev ileriyle ilgili faaliyetleri bir dereceye dekgvenlik ve dzenli bir geim kayna sunuyordu; oysa

erkekler tarafndan yrtlen avlanma ileri her zamanraslantya bal kalyor ve dzenli bir beslenmeyi gven altnaalamyordu. Bu, kadnn, ekonomik yaamda daha etkin bir roloynamasn ve "klan"n ynetimini zerine almasn dourdu.

Bu dzenin kurulmasnda nemli pay olan bir baka etken de,kadnn barnakta ya da bunun yaknlarnda alyorolmasyd. Bylece kadn, ortak barnan sahibesi grevini

srekli olarak yerine getiriyordu.Yrrlkte olan ve yalnz ocuun anasnn kesinliklebilinmesine olanak salayan grup evlenmesi, anakadnn


39/240



topluluk iindeki roln artryordu. Kadn, klann atassaylyordu; kadn, ortak barnan efendisi, hepsi birbirine

anadan akraba olan btn klan yelerinin, evresindedolandklar ekim merkezi idi. Herey, anakadnn toplumsalroln artrd ve onun saygnln ykseltti. Anakadn,toplulukta, artk ynetici rol oynuyordu. Bunun iindir ki, butoplumsal rgtlenme biimi, anaerkil gens ve bunun karlolan dzen de anaerkil dzen adn ald.


40/240



DRDNC BLM

LKEL TOPLULUUN EN YKSEK AAMASI

1. LKEL TOPLULUUN AILIP GENLEMES AINDARETC GLER

YEN AVADANLIKLARININ BULUNUU

M 14-13. binyllar, retici glerde bir ilerleme atlmnndamgalarn tar. Tatan avadanlklar yetkinleti. nsanlar,saldrmalar, baltalar, mzrak ular, nispeten hafif ve kullanloklar yapmak zere ta delmeyi ve cilalamay rendiler.Avadanlk ve aletlerin retiminde, eitli maddeleri, birbiriylebirlikte kullanmaya, zellikle aatan ve kemikten aletsaplarna, akmak tandan yaplma keskin ve dayankl bave azlar (lamlar) takmaya balyorlar. Bu ekilde, tatansava baltalar, baklar, kamalar, sivriltilmi keskin ta ulu vehafif aa sapl mzrak ve oklar gibi eitli silahlara sahip

oluyorlar. O a

n en byk buluu, ok ile yay oldu. Tarih-ncesi insanlarn elinde ok ve yay, gl ve uzun menzilli birsilah oluturuyordu. Artk insan, avn ya da dmannonlardan uzak bir mesafede durarak vurabiliyor, eer ilk at


41/240



hedefe ulamazsa, yalnzca ikinci bir ok atmak zahmetinekatlanyordu. Yayn bulunuu, insann, doa glerine kar

sava

m

n

nemli bir ekilde kolaylat

rd

. Toplumsalfaaliyetlerde avn nemi, birdenbire artt. Yayn ortaya k,insanlara, yaamak iin her eyi, yemek iin et, giysi iinhayvan postu, deri, silah ve aletler iin hammadde (boynuz vekemik) salyordu.

Kemikten olta ineleri, zpknlar ve ilk kabataslak alar gibiyeni bululardan yararlanlan balk avclnn nemi de aynlde artt.

Yeni aletlerin kullanlmas, emek retkenliini hissedilir ldeartrd. Artk insan her seferinde, ilk azda tketimi iinkendisine gerekli olandan biraz daha fazlasn retmeyebalyor. Avclk ya da balklk ii uygun gittii zaman,ganimetinin bir ksmn, kt gnleri dnerek bir kenarakoyabiliyor. Toprak mlein ve aa kpn bulunuu,besinlerin daha uzun zaman saklanmas ve piirilmesi

olanan salyordu. Besinlerin piirilmesi, onlar, organizmatarafndan daha kolay zmlenebilir hale getiriyor ve insanlnbesin kaynaklarn nemli birekilde geniletiyordu.

Btn bunlarn yardmyla, insanlar, ayn barnakta, daha uzunzaman kalabiliyorlard. Onun iin, aatan, geici olmayankonutlar, evler yapmaya baladlar. nsanlk, yava yava,yerleik yaama gemek zere, gebe yaamn terkediyordu.

BTK YETTRLMES

Emek retkenliinin artmas, insann, kendisini, daha uzunzaman ve daha srekli aba isteyen uralara, yani (anma vehayvan yetitirmeye vermesini salad. Bu, ancak, emekretkenliinin, insann evcilletirdii hayvanlarn ya da ektiibitkilerin bymesini beklerken, baka faaliyetlerinin rnleri

sayesinde ve birikmi yedekleriyle yaamn srdrebilmesinisalayacak lde gelimesi halinde olanakl olur.


42/240



Ama zamanla retimin gelimesi, coraf ortam deiikliklerineuyarak eitli yollar izler.

En eski zamanlardan beri, zellikle bitkilerin bymesineelverili blgelerde yaayan baz kabileler, daha ok bitkitoplamakla urayorlard. Sonra, yava yava, bitkitoplamaktan bitki ekimine getiler. En iyi bitkilerin tohumlarmseip ayrarak, ektikleri topra kabartp yumuatarak ve bazdurumlarda aprazlamaya bavurarak, bitki trlerinigelitirmeyi baaryorlard. Bitki toplamaktan, ilkel de olsa, bitkiyetitirilmesine gei, ancak, topran ilenmesi iin zel

olarak uyarlanm aletler (ucu inceltilmi ve atetesertletirilmi sopa ve apalar) ve ayn zamanda uzun yllarnbitki toplama deneyimi sayesinde olmutur.

Topran ilenmesi, kadnlar, teki bitki trlerinin saldrsnabaaryla karkoyan dary ekmeye baladklar zaman,kendini gsterdi. lk yetitirilen bitkiler arasnda arpa, avdar,has buday da yer alyordu. nsanlar, kabartlp yumuatlm

topraklar zerinde bitkilerin daha iyi gelitiklerine dikkatederek, topra zenle ilemeye baladlar; nce ucusivriltilmi basit sopalarla, sonra zel bir aletle, uzun bir sap ileucundaki keskin bir ta kopuntusundan oluturulan apaylaaltlar. rn bimek iin, aa sapl, akmak tandan, okkeskin azl oraklar kullanlyordu. Daha sonra, (zellikleMezopotamya'da, ran'da, Orta Asya'nn gneyinde, Sovyettopraklar zerinde Dinyester, Gney Bug ve Dinyeper

havzasnda) bitki yetitirilmesi, kabilelerin ounluununbalca geim arac haline geldi.

lkel topluluk dneminde, daha o zaman, insan, bugn bilinentarm bitkilerinin hemen hemen hepsinden yararlanyordu. Eneski zamanlardan beri bitki toplamakta olan Amerika Hintlileri,tarm ekonomisine getikten sonra, msr ve patates tarm gibiok byk nemi olan tarmlar yarattlar.

Bitki yetitirilmesine gei, insanlarn doaya olan bamllnazaltt; nk, emek retkenliinin daha yksek oluu, yiyecekyedekleri oluturulmasna olanak salyordu. Tarmm ortaya


43/240



k ile insann eylem alan olduka geniledi. nsan yenialkanlklar kazanyor, deneyimini zenginletiriyor, doa

yasalar

n

daha iyi tan

may

reniyor ve o zamana kadarbilinmeyen yeni aletler buluyor.

HAYVAN YETTRME

Hemen hemen tarmn ilkel biimleri ile birlikte hayvanyetitirme de gelimeye balad. Bu yeni faaliyet, kkenini,hayvanlar evresi kapal bir yere doru srmekten ibaret olan

bir srek av ynteminin gelimesinden alr.Bu ekilde yakalanan hayvanlar hemen ldrlmyor, ama etiin hazr yedek olarak saklanyordu. Balangta, hayvanlar,ancak ksa bir sre saklanyordu; ama daha sonra, alakapama sresi, hayvanlarn tutsaklk halinde de oalmayabalamalarna dein uzatld.

Hayvan yetitirme, insanln evriminde byk bir rol oynad;nk av iin pek elverili olmayan mevsimlerde de, et eldeetme olana salyordu. Asya, Afrika ve Avrupa'nn ilkobanlar, hayvanlarn yalnz et, st, post ve yn kaynandanibaret gryorlard. nsan tarafndan evcilletirilen ilk hayvan,kpek oldu. M 6. il 5. binyllarnda, inekler, koyunlar, keilerve domuzlar evcilletirilmiti. Bu ada, Msr'da, n-Asya'dave Orta-Asya'da, Hindistan'da, in'de ve Avrupa'da evcilhayvanlar yetitiriliyordu. Daha sonra, rengeyii ve Amerika'dalama evcilletirildi.

Derece derece tarma ve hayvan yetitiriciliine geenkabileler yannda, tek uralar avclk ve bitki devirme olanbaka kabileler de vard. Bunlar, yaamn zellikle ok etinolduu en ksr lkelerde, yani Kuzey Amerika'nn bykksmnda, Hindistan'n gney blgelerinde, Afrika'da, in-Hindi'nde vb. yayordu. Btn bu elverisiz doal koullara

karn, retici gler ilerlemekten geri kalmad. Yaylar, oklar,Avustralya'da at silah olarak kullanlan boomerang deneigelitiriliyordu; av iin her eit mekanik tuzaklar bulunuyor,


44/240



hayvan postlarnn, boynuz ve kemiklerin ilenmesindegelitirilmi yntemler ortaya konuyordu.

nsanlar, birok yararl bitkileri tanmay renmilerdi vebunlar, gerek besleyici nitelikleri, gerek tbb zellikleri iintopluyorlard. Baz bitkilerin liflerinden iplik ve ip ryorlar,bunlardan da alar, kaba kumalar, torbalar yapyorlard.

Avc kabileleri ve bitki toplayan kabileler, byk lde, daimadoa glerinin oyunlar karsnda gsz kalyorlard. Amaonlar da, kendi yeni aletlerinden, deneyimlerinden ve alma

alkanlklarndan yava yava yararlandklar gibi, komukabilelerin deneyim, teknik ve bulularndan da yararlanarak,daha ilerlemi ekonomi biimlerine geiyorlard.

2. LKEL TOPLULUUN EN YKSEK AAMASINDARETM LKLER

TOPLUMDA EKONOMK BALARIN VE RETMBALARININ GLENMES

retimdeki deiiklikler, insanlarn ortaklaa rgtlenmelerindednmler oluturdu. nsanlarn, derece derece yerleikyaama geileri, yalnzca kan akrabalna dayanangeleneksel balar sklatrmakla kalmad, daha yeni balar dayaratt. retim ve ekonomik ilikiler artt. Komu klanlar,kendilerini, yabanl hayvanlardan daha iyi saknmak ve besin

yedeklerini ve barnaklarn yabanclarn talanndan korumakiin, birbirleriyle birlemeye balad. Klanlar arasnda gittikeglenen bu balar, kabilelerin, yani birok klan birarayatoplayan topluluklarn olumas sonucunu dourdu.

Kabile balarnn salamlamas ile kabile mlkiyeli ortayakt. Bylece, kabilenin oturduu topraklar ve bu alannkapsad zenginlikler, av alanlar, balklk blgeleri, btn

kabilenin mal

say

l

yordu. Kabile topraklar

, akarsular,ormanlar, da ya da tepe zincirleri gibi, doal snrlarlabirbirinden ayrlyordu.


45/240



Klanlarn ve kabilelerin toplamalar, yeni tekniklerinyaylmasna byk lde katkda bulunuyordu. Kabile

birliinin ortaya

k

ile kabile dilleri ve kabile uygarl

klar

glenmeye balad.

Daha geni bir toplumsal rgtlenme biimi olmakla birlikte,kabile, kendi iindeki kan akrabalna dayanan gentes halindeblnmeleri hl koruyordu. Her klan, kendi i sorunlarndabyk bir bamszla sahipti: avlandklar alanlarn vb.mlkiyetini koruyordu. Bylece, daha geni bir birliin, yanikabilelerin douu, ortak mlkiyeti geniletmekten baka bir

ey yapmad.

Aletlerin ve retim aralarnn ortak mlkiyeti, retici glerinmevcut gelime dzeyine uygun dyordu. lkel tarm vehayvanclk, bir baka mlkiyet biimi iin salam temelleroluturulmas olanan henz salamyordu; nk, toprano an ilkel retim aralar (aa kesmek iin ta balta,aatan apa, ucu atete sertletirilmi kazma-sopa) ile

ilenmesi ve itle evrili yerlerde hayvanclk, btn toplumyelerinin abalarnn birletirilmesini gerektiriyordu. Bunakarlk, ortak alma da, balca retim aralar (ekilebilentopraklar, av alanlar, barnaklar, tekneler vb.) zerinde, ortakmlkiyetin devamn zorunlu klyordu. Ev ekonomisi, toplumsalzelliini, aynekilde koruyordu:

Baz evlerde yzlerce kii olmak zere, daima, ortak barnakta

oturuluyordu.Ama, insanlar arasndaki boy, g vb. gibi bireysel farkllklaryznden, baz i avadanlklar zorunlu olarak, baz kiilerinkiisel kullanmlar iin ayrld. Bununla birlikte, balca retimaralar, daima topluluun ortak mlkiyeti olarak kalyordu.

KLAN VE KABLENN YNETM SSTEM

Klann ya da kabilenin btn ileri, topluluun btn yeleritarafndan seilen efler ya da efler meclisleri tarafndandzenleniyordu. Bu eflerin saygnl, yalnzca deneyim, avda


46/240



beceriklilik, sava cesaret, bilgi gibi bireysel niteliklerindenileri geliyordu. G ve yetkileri babadan kalma deildi, yalnzca

yelerin oyuna dayan

yordu. Her an grevlerinden al

nabilir-lerdi. Servet bakmndan, kabilenin teki yeleri ile hi birfarklar yoktu.

u halde grlyor ki, ilkel topluluk dzeninde, devlet ileyiiniyakndan ya da uzaktan anmsatan kurumlar yoktu vetopluluun ynetimi, klan demokrasisi ilkesine gre, yanitopluluun (klan ya da kabilenin) btn yelerinin kamuilerinin yrtlmesine eit olarak katlmas ilkesine gre

gerekletirilmekteydi. Bu toplumsal rgtlenme biimi, esasolarak, mevcut retim ilikilerine uygun dyordu. ;

SANATIN BALAMASI

Dncenin ilerlemesi ile, beynin, insann gz nndebulunmasalar bile, nesnelerin ve grnglerin betimlemesini

yapabilme yetisi yetkinleiyordu. nsanlarn kendilerinievreleyen dnyadan edindikleri alglar, duyular, gerekimgeler biiminde anlatma yolundaki ilk denemelerini, beyninbu yetisiyle aklamak gerekir.

Daha neanderthal andan beri insanlar, izgiler ve oymalarla,iziklerle, ancak d izgileriyle, nesnelerin benzerlerini yapmaydenediler. Ama bu iin stesinden gelebilmek iin beyinleri henzpek az gelimiti, elleri de yeteri kadar becerikli deildi; bu,zellikle ellerinin altnda bulunan kabataslak aletlerle daha dagt. Plastik yntemlerle kendilerini kuatan dnyadaki nes-nelerin benzerlerini yaratabilmeleri iin, almann, insanlarnrgenlerini (zellikle yksek bir yetkinlik derecesine ulaan ellerin)inceltmesini ve avadanlklarn ok iyilemesini beklemek gerekir.

Baz kaya ve talarn girintili kntl kenar izgileri, tarih-ncesisanatlara, hayvanlarn siluetlerini anmsatyordu ve bunlar

yontarak ve boyayarak, bu benzerlii daha da glendirmeyealyorlard. Daha sonra, insan siluetleri, hatta maaraduvarlarna, kayalarn yzeylerine, yaamlarndaki btn bu


47/240



oluntuyu (pisode) anlatan komposizyonlar izmeye balyorlar;bazan da bu ematik desenleri maden renklerle canlandr-

yorlard

. Bu kompozisyonlar, yaban

l hayvanlar

, av sahnelerini,ksaca insann yaamnda karlat ve belleinde kalan hereyi, ok gereki bir biimde betimliyorlard. Yaptlarn konusugibi yapl biimleri de, toplumsal yaam tarafndan koullan-drlyordu, bir baka deyile, tablolar, doal evrenin, insantarafndan ne lde kavranldn yanstyordu.

Demek ki, sanat, bylece, balangcndan beri, evredekisahnelerin ve nesnelerin zel bir biimde benzerinin yaplma-

sndan baka birey olmad.

lkel topluluk dzeni tam alp gelime andayken, insan,nesnelerin ve doa olaylarnn vb. d zelliklerini azok dorubir biimde betimlemek yeteneine ulamt. Ama onunbilgilerinin hepsi yzeyseldi; henz nesnelerin ve grnglerinderin anlamn, birbirleriyle balantlarn, karlkl etkilerinianlayamyordu.

DNSEL BETMLRMELERN DOUU

nsan, alrken, doay gznnde tutmak zorunda olduunugryordu ve bu gzlemleri, onu, kendini evreleyen dnyaydaha derin bir biimde aklamak iin ilk denemelere girimeyegtryordu. Ama onun gc, onun deneyimi gibi, doahakkndaki bilgileri de yetersizdi. lkel insan, doa olaylarnnbirbirleriyle balantlarn, ardarda gelilerini, kendi yaamzerindeki etkilerini anlayamyordu. Kendi ilkel donatm ilekendini, doa afetleri karsnda gsz hissediyordu. Selbasmalar, yanarda pskrmeleri, orman yangnlar, kuraklklar,alklar ve benzeri afetlerin patlak vermesi annda, bu gszlk,doann yasalar konusundaki clz bilgisi, onu, kendi kavraynndnda, gereksiz, imgesel glerin doa olaylarn ynettiini

dnmeye yneltiyordu. Bu ekilde ortaya

kan dinsel fikirler,bu gszlk duygusundan ileri geliyordu ve beyinde, insanlnyaamn dzenleyen tamamen gerek olan grnglerin bozul-mu, yanl ve imgesel bir yanssn oluturuyordu.


48/240



Arkeolojik aratrmalarn kantlad gibi, dinsel betimlemelerancak 50 ya da 40 bin yldan beri vardr. nsan, ok kez, kzgn

y

rt

c

hayvanlar

n kaba kuvvetine kar

koyamad

ve kendiyaam, avdaki talihine bal olduu iin, yabanl hayvanlaradoast nitelikler, zellikler yaktrmaya koyuldu. Hayvanlarlakendisinin ortak atalardan geldiini, hayvann, kendisine etinifeda ederek, kendisini yaattn dnyordu. Yaam ve lmaklayamayan tarih-ncesi insan, hayvanlarn kemiklerisakland takdirde, baz bylerle onlara yeniden canllkverebileceini dnyordu.

Klann atalarn ve koruyucu ruhlarn baz hayvanlarda grmeolay, totemizm adn ald. Daha sonra insanlar, yalnzcahayvanlar deil, otlar, aalar da, totem, yani klanlarnn atalarve koruyucular olarak almaya baladlar. nsan, yaamn dahaiyi gven altna almak, kendini yabanl hayvanlardan korumak,avda talihli ve mutlu olabilmek iin, kendi yaratt toteminyardmn salamay, bsbtn zorunlu bir ey sayyordu. Duaederek, yakararak, sungularda bulunarak, totemi vglereboarak, gnln almaya alyordu. Yava yava, toteme busmlar, av bys ya da gzbacl denen ok kesin olarakbelirlenmi bir ayin usulne gre yaplmaya baland.

Dinin en yaygn biimlerinden biri animizmdi, yani madd olmayandoast bir erk ve yetiye sahip glere (iyi ve kt ruhlara,eytanlara, tanrlara vb.) inanmakt. Bu inan, kkenlerini,insann, madd olmayan bir varlk yaktrd, ama ayn zamanda

da, insanlara zg yetiler ve aklanamaz bir g ykleyerek, birbakma kendi kavray iine ektii doa olaylarnn gerekayrdedici zelliini kavrayamamasndan almaktadr. Bylece,gkgrlts, frtna, orman, rmak, doast varlklar biiminde(naiade - eme ve sular tanrlar; sylvain - orman ve tarlalartanrlar) temsil edilmekteydiler. lmn ve yaamn ruhsalilkesine inanmak da, animizmden gelmektedir.

Doast inan, her eit muskacl ve bycl ortayakard ve yayd. Balangta, savalarn danslar,savalarn savam igdlerini yapay olarak kkrtmak,harekete geirmekten baka bir ama gtmyordu; ama


49/240



zamanla, etkilerini artrmaya yneltilmi birok ayinleapraklatrlan bu danslara, byl bir deer yklenildi.

Balang

ta, sevilen varl

n ilgisini kendi zerine ekmektenbaka bir ey olmayan ak konusundaki byler, zamanlagizemli bir anlam kazandlar. Ensonu, tbb byclk de,etkinlikleri tartma gtrmeyen kan alma, tedavi edicimenkular (halanm bitki sular) kullanm vb. gibiuygulamalardan ileri gelmektedir.

Ama by, eer derinliinde, insann ruhlar yardmnaarma gcne iman idiyse; fetiizm, bsbtn farkl bir din

biimiydi. Fetiizm, madd nesnelere, doast bir gyaktrmaktan ibarettir. Demek oluyor ki, bu nesneler, insanzerinde bir etkiye sahip saylyorlard, u halde onlara tapmakgerekiyordu. nsanlarn nasl ve niin doup ldklerinianlayamayan Avustralyallar ve baka halklar, yaamngizeminin kk akl talar ya da tahta paralar iindegizlendiini ve bunlarn paralanmasnn, insann hemenlmesine neden olduunu kabul ediyorlard.

lm kendi kendilerine aklayamayan insanlar, lmkarsnda boinanlardan gelme bir dehet duyuyorlard; buduygu, yaarken topluluun sradan yelerinin kendilerindenkorkmu olduklar byk savalar, efler vb. gibi llerinkiilii zerine aktarld. Ynn hayalgc, bu kiilerinbedenlerine, giderek imgelerine bile doast bir gyklyorlard. Daha sonra llerin ruhlarnn oturduklar bir

teki dnya fikri ortaya kt. Doast glerin kayralarnkazanmak istei, tanrlara sunulan kurbanlar, maddarmaanlar deti ile ifade edildi.

Grlyor ki, ilk dinsel betimlemeler, insann doa karsndaduyduu gszlk duygusundan dodu. Dinler, bu gszlkkompleksini srdrmeye yardm ettiler; nk dinler, dnyannbilimsel olarak tannmasn engelliyorlar, insan, doa

grnglerinin gerek inceleniinden uzaklatryorlar, byleceinsann gelimesini engelliyorlard.


50/240



BENC BLM

LKEL TOPLULUUN PARALANIP DAILMASI

1. TUN VE DEMR DEVRNDE RETC GLERNLERLEY

MADENSEL AVADANLIKLARIN BULUNUU

Tatan yaplma avadanlklar srekli olarak yetkinlemeklebirlikte, emek retkenlii son derece dk olmakta devamediyor. Toplumun retici glerinin ileriye doru gidiinde kklbir deiiklik, ancak M 5. il 6. binyllarnda, madensel aletleryaplmaya baland zaman, kendini gsterdi. Madenselaletlerin kullanlmas, toplumun retici glerinde genel bir

ilerlemeye neden oldu, emek retkenliini hzla ykseltti ve,sonu olarak da, retim ilikilerinde ve insanln btn yaamtarznda deiiklikleri zorunlu kld.


51/240



nsanlar, avadanlklar iin hammaddeler ararken, ta baltavurular ile biim verebildikleri bakr buldular. Bakrdan

baltalar, sald

rmalar, ok ve m

zrak balar

yapt

lar.M 6. binyla doru, Asya, Afrika ve Avrupa'da, avadanlklarnyapm iin yeni maddeler ve madenler kullanlmaya baland.

M 4. binylda, Afrika, n Asya ve Hindistan'da, ilk madeneritme, dkme yntemleri uygulanmaya baland zaman,madenlerin kullanlmas daha da artt. nsan, alamlar (zelliklebakr ve kalay alamn) rendi. Balangta, madenler, ok az

ve dk nitelikteydi, ayrca daha uzun bir zaman, insanlar, taavadanlklardan tamamyla vazgeemediler.

Bakr, tun, daha sonra demirden aletlerin yardmyla insan,ta, tahtay, kemii ve boynuzu ileme sanatn yetkinletirdi;imdi artk madensel apalar, oraklar, baka aletler vekapkacak yapyordu. Ayn aa doru aatan byk evleryaplmaya da baland.

nsan, benzetmeye dayanan ilkel mekanizmalar, ellerininyerine koymay denedi. Bylelikle mleki tornas (kr) veilkel dokuma tezgh icat edilmi oldu. Bu ilk mekanizmalar,yalnz retilen maddelerin niteliklerini iyiletirmekle kalmad,insan emeinin retkenliini de byk lde artrd.

TOPRAIN LENMESNDE GELME

Madenden aletlerin kullanmnn yaygnlamas, topranilenmesinde ok byk bir rol oynad. Bu, Msr'da, Filistin'de,ran yaylasnda, Irak'n da eteklerinde, Orta Asya'nngneyinde, byk lde uygulanmaktayd; daha sonra, BatAsya'ya, Hindistan'a, in'e, Kk Asya'ya, BalkanYarmadasna, Avrupa'nn ormanlk blgelerine ve ormanstepleri blgelerine, Kafkasya'ya ve Afrika'ya da yayld.

Kurak ve scak iklimlerde, topran ilenmesi, ancakyamurlarn sk olduu blgelerde ve akarsularn seller gibi bolakt da eteklerinde olanaklyd. Buralarda, insanlar, suyu,


52/240



tarlalarna getirmek iin arklar kazmaya baladlar. Dahasonra, barajlar ve bentler kurarak sularn dzeyinin

ykseltilmesi ve ayr

ca bu sular

n zel su haznelerinde, bykkayalara yontulmu bir eit sarnlar iinde saklanmasrenildi. Topra sulama ynteminin ilerlemesi, bir yandantarmn yeni blgelere yaylmasna, ilenen toprak alannnartmasna yardm etti, te yandan da rn farkedilir birekilde iyiletirdi. Artk, tarm, doann kararszlna gitikedaha az bal oluyor ve tarmn insanlara salad zahiremiktar, durmadan artyordu.

Tarmda ilerleme, zellikle byk nehirlerin getii verimlivadilerde abuk oldu; nehirlerin yllk kabarmalar, tarlalara, bitkibesinleri bakmndan zengin balk ve ls brakyordu. Ayn tarla,arka arkaya birka mevsim ekilebiliyordu. iftilerin yapacaklarey, yalnzca, sulama kanallar amakt; nehirlerin kabarmassrasnda biriken su, kurak mevsimde, bu kanallarla, tarlalarageliyordu. Daha az verimli lkelerde, insan, sk sk tarla dei-tirmek zorunda kalyordu. Ormandan tarla ayor, aalardankalan otuklar, kkleri temizliyor ve sonunda topra ekimehazrlyordu. Bu blgelerde, tarlalar, ancak verimliliklerinikoruduklar birka yl boyunca kullanlabiliyordu. Topran veri-mden dmesi, iftileri, baka topraklara gemeye zorluyordu.Terkedilen tarlalar, yllar boyunca yeniden ormanla kaplanncayadein, malaz (srlmemi, ot brm Tarla) halinde kalyordu.Bu tarm sistemine, yaklarak yanm ormanda gezici tarm denir.

Dnyan

n pek ok blgesine yay

lm

bir sistemdi. Sulu tar

m yada yaklarak alm orman tarlasnda gezici tarm, madendenaletleri gerektiriyordu. Balca alet, nce tatan, sonra madendenyaplm apayd. Bu yzden, bu an tarmna, ok kez, apaltarm denir. Uygun blgelerde, tarm, gitgide ok gelimi birdzeye ulat ve insanlarn balca ura oldu.

HAYVANCILIKTA LERLEMEDoal koullarn tarma uygun olmad yerlerde, hayvanyetitiricilii gelime gsterdi.


53/240



M 5. il 4. binyllarna doru subtropikal blgenin birokkabileleri, kpekten baka koyun, kei, domuz, eek, inek ve

eitli antilop trlerini de evcilletirmilerdi. Sr hayvanlar

n

nyetitirilmesi, avclktan daha ok rn veren, daha retken birfaaliyeti ve bu durum, kendilerini avcla vermi olan stepblgelerindeki kabilelerin, gittike oban kabileler halinednmelerinin nedeni oldu. Baz yerlerde hayvanclk,tarmdan daha retkendi. Ve birok kabile, kendilerini, yalnzhayvancla vererek, tarm terekettiler. Kr kabileleri ya daoban kabileler, zellikle et, st, st rnleri, deri, yn vb.

eyler retiyorlard. Tarmclar ise, tersine, olduka nemlimiktarlarda her eit tahl, sebze ve meyve elde ediyorlard.

Balangta, hayvan yetitiricisi kabileler, gezgin deillerdi veotlak tmyle tkenene dein ayn yerde oturuyorlard.Buzullarn gerilemesi sonunda, gittike sklaan kuraklklar,zellikle Orta Asya'daki otlaklar yoksullatryordu. KuzeyAfrika ve Orta Asya bozkrlarn terkederek daha iyi alanlararamak zere yola kan oban kabilelerin glerininkkeninde, bu olay vard. Bazan oban kabileler, byknehirler havzasna yerleiyor, ya tarma geerek ya da tarmlahayvancl birletirerek yerli halk ile kanyorlard. Bakayerlerde bunun tersi bir srece raslanyordu: tarmclar, hayvanyetitiricisi haline geiyordu. Bu durum, oban klan vekabileleri ile tarm klan ve kabileleri arasnda ilikilerkurulmasnda byk bir rol oynad, ama hayvan yetitirici

kabilelerin, klan topluluu y

n

ndan ayr

lmas

genel olarakdurmad.

Tarmn ve hayvancln gelimesi, insanlk tarihinde byk birilerlemeydi. Zorlu bir aba srdrerek insanlar, yeni bitkitrlerini ayrp seme ve kendilerine yeni hayvanlarnhizmetlerini salama durumuna geldiler. imdi artk maddmallar ok miktarda elde ediyorlard. lkel topluluklarn emekretkenlii, ayn zamanda, toplumun ileriye doru genel

gidiini belirleyerek, hzl bir tempoya ulayordu.


54/240



2. RETM LKLERNDE DEKLK LK TOPLUMSALBLM

nsanln tarmda ve hayvanclkta uzmanlamas, ilktoplumsal iblmn balatt. Uzun bir pratik sonunda, obankabileler, uzmanlamann ilerlemesi iin zorunlu olanteknikleri, zamanla, olduka gelitirdiler. Ayn zamandaretkenlik artt ve hayvan yetitiricileri ok daha fazla rn eldeetmeye baladlar. Tarmclar da kendi bakmlarndan topranilenmesini gelitirmiler ve rn iyiletirmilerdi.Uzmanlama, retkenlii olduka ykselten aletlerin ve retim

aralarnn evrimine yardm ediyordu.

obanlar ile tarmclar arasndaki ilikiler, ayrca, reticiglerin ilerlemesinde byk rol oynad. oban kabilelerincoraf yaylm yle oldu ki, antika uygarlnn btnblgelerinde oban kabileleri, tarmclarn yaknlarndayayorlard, bu durum da, bulularn ve i deneyiminin dei-tokuuna katkda bulunuyordu. Bu ilikilerin, en bata, kei,

inek, eek gibi hayvanlarn, tarmda ekim hayvan olarakkullanlmas sonucunu verdi. Kas gc insannkinden stnolan ekim hayvanlarndan yararlanlmas, zellikle M 3.binyllarnda Mezopotamya'da, ve ran aylasnda ortaya kanaa karasaban gibi yeni aletlerin bulunuuna ve yaylmasnaolanak salad. eki hayvanlarnn ve yeni avadanlklarnkullanlmas, topran retkenliini daha da artrd.

Demek ki, bylece, toplumun retici glerinin yetkinlemesininortaya kard ilk toplumsal iblm, retimin ve emeinretkenliinin genel ilerleyiine yardmc oldu.

KNC TOPLUMSAL BLM

Daha sonra, retici glerdeki gelime, zellikle madendenaletlerin yapm iin eitli madenlerin, ok geni bir biimde

kullanlmas sonucunu dourdu. M 14. yzylda ortaya kandemir aletler, tarmda, kayda deer hzl bir ilerleme salad.Demirden balta ve krekler, baltalk ormanlarn almasn ve


55/240



topran otlaklar ve ekim tarlalar olarak hazrlanmasn okkolaylatrd, ve bylece ilenen alanlar ok geniledi. Eskiden

tar

mda bal

ca alet olan apa, giderek yerini demirli sabanabrakmaya balad.

Topran daha iyi ilenmesi olanan salayan avadanlklarve eki hayvanlarnn nemli bir lde yaylmas, iftiemeinin retkenliini hissedilir bir biimde artrd.

Demirden ve baka madenlerden yeni avadanlklar kullanl-mas, alet yapmnda yararlanlan aa, ta, kemik ve baka

madenlerin ilenmesinde ileriye doru bir atlm yaratt. teyandan, madenden avadanlklar, eski avadanlklarn gelime-sine yardm etti, bu da, alma alkanlklarnn ve teknikyntemlerin duraksamadan gelimesini salad.

Dkmclk ve maden ilenmesi, mlekilik ve baka yenisanayiler, zel donatmlar gerektiriyordu. Demirci ocana,mleki tornasna vb. gereksinme duyuluyordu.

Nispeten yksek retken, karmak aygtlarn bulunuu, bunungibi madenlerin, en bata demirin retimi, bu sanayilerirenmi olan kiileri zel bir duruma getirdi. retici glerinilerlemesi, insanlarn, retimin u ya da bu kolundauzmanlamasn gerektiriyordu.

Bylece, topluluun barnda, zanaatlar tabakas belirdi.Aslnda, zanaatlarn almas, bireysel tketim mallarnnretimine deil, btn topluluk iin gerekli i avadanlklarnnve baka eyalarn retimine ayrlmt. Meslek ilk zanaatsalfaaliyetler, madenlerin eritilmesi, madensel eyann yapm,mlekilik ve dokumaclk oldu.

Emein retkenliinin ykselmesi, bylece, ikinci toplumsaliblmne gtrd.

retici glerin gelimesi, dolaysz tketim mallarnn

retimine, dorudan doruya kat

lmasa da, gene de toplumbakmndan daha az gerekli olmayan bir ii grenler de dahilolmak zere, topluluun btn yelerinin gereksinmelerini


56/240



karlayabilmek olanan salad zaman, ancak o zaman,bu olay, yani ikinci toplumsal iblm gerekleebildi.

DEMN ORTAYA IKII

lk toplumsal iblm, kabilelerin iki geni grup halinde,hayvan yetitiricileri ve iftiler olarak blnmesi ilesonuland. te yandan da, topluluklar arasndaki balanglendirme gereksinmesi kendini duyurdu. oban kabileler,imdi, fazla miktarda hayvan, deri, yn, et ve benzeri

hayvansal rnleri ellerinde bulunduruyorlar, ama tahl, sebzeve benzeri tarmsal rnlere sahip bulunmuyorlard. Tarmctopluluklarda ise bunun tersi ortaya kyordu. rnlerinibirbirleriyle deimek kabileler iin zorunlu oldu.

lk iblmnden nce deimeler daha ok raslansald.rnlerin tm, topluluun i tketimine ayrlmt. Yalnzraslant sonucu fazla olan rnler, deiime sunuluyordu. Bu

rnler, ortaklaa elde edildiklerine ve onun iin topluluuntmne ait olduklarna gre, deiimler de zel kiiler arasndadeil, topluluklar arasnda gerekletiriliyordu. Deiimle eldeedilen rnler de btn toplumun mal oluyor, ayn ekilde,ortaklaa elde edilen rnler gibi btn topluluk yeleriarasnda eit paylarla letiriliyordu.

kinci toplumsal iblm, deiimleri hzlandrd, nkmeslekten zanaatlar, rnlerinin byk bir ksmn,topluluun i tketimine deil, deiime ayryorlard. retimgelitike, deiimler de ilerliyordu. Sr hayvanlar, dahasonra madenler, madensel avadanlklar, ssler, vb., ilkdeiim nesneleri oldular. Bu deiimlerle, nesneler, birtopluluktan tekine geiyor ve bylece geni alanlar zerindeyaylyordu. nceleri dorudan trampa vard, yani bir mal birbaka mal ile deiiliyordu. Ama, ilikiler ve deiimler daha

dzenli olduu lde, metalar

n deiimi, yani al

m-sat

mortaya kt. Bylece, genel edeer bir karlk kurulmaya,yani btn nesneler, seilen bir meta ile deiilmeye baland.Bu meta, blgelere gre deiiyordu: baz blgelerde koyun,


57/240



baz blgelerde tuz, baz blgelerde krk. Daha sonra, deiimiin genel edeer olarak tek bir meta kabul edildi: para ortaya

kt

. eitli madenler, az bulunur hayvan kabuklar

vb., paraiini grdler.

Deiim, retici glerin ilerlemesiyle birlikte, giderek dahadzenli hale geliyordu; retime sk skya balyd ve retimingl bir biimde ilerlemesini etkiliyordu.

ATAERKLLK

lk toplumsal iblm, yalnzca retici glerin ilerlemesininyeni bir dnemi olmad; ayn zamanda ilkel topluluuntoplumsal yaps zerinde de nemli etkileri oldu. obankabileler, bu anlamda, ilk rnekleri verdiler.

Avclk, hayvanclk, gene eskisi gibi, erkeklere zg birurat. oban kabilelerin ekonomisi

Documents

İlkel, Köleci ve Feodal Toplum - Zubritski, Mitropolski, Kerov