İktisada Giriş unite17

8/4/2019 ktisada Giri unite17

1/24


2/24

BafllarkenMerkez bankasnn ekonomiye para arz etmesi para politikas olarak adlandrl-makta, parann ekonomide yarataca etkilerin incelenmesi ise para teorisi olarak

bilinmektedir. Para teorisinin ilgilendii temel konu ise lkedeki para miktarnnveya bundaki deiflikliklerin ekonomide fiyatlar genel dzeyini ve retimi nasl et-kileyeceidir. Biz bu nitede temel olarak bunlardan ikincisini, yani para miktarile retim arasndaki iliflkiyi inceleyecek, para miktarnn fiyatlar zerindeki etki-sini bir sonraki nitede ele alacaz.

Daha nceki nitelerde, iktisatta ekonominin nasl alfltna iliflkin farkl te-orilerin varlndan sz ettik. ktisatlar geleneksel olarak para arzndaki deiflik-liklerin iki kanaldan toplam talep zerinde etkili olacan ne srmektedirler.Bunlardan ilkine gre, para miktarndaki deifliklikler faiz oran zerinde yarat-t etki aracl ile ekonomiyi dolayl yoldan etkilemekte, ikincisine gre ise paraarz deifliklikleri ekonomiyi direkt olarak etkilemektedir. ktisat literatrnde birdnem bu iki kanaln nispi nemi konusunda ciddi tartflmalar yaflanmfl, mone-taristler olarak bilinen bir grup iktisat direkt kanaln daha nemli olduunu, di-

er grubu oluflturan Keynesyen iktisatlar ise dolayl kanaln daha nemli oldu-unu savunmufllardr. Gnmzde iktisatlar bu kanallarn her ikisinin de ge-erli olabilecei konusunda genifl lde uzlaflmfllardr. Bu iki teorik yaklaflmbirbirlerinden farkl olsalar da, birbirlerinden bamsz deildirler. Bunlarn herbiri para arz deifliklikleri ile toplam harcama deifliklikleri arasnda iliflki kura-bilmek iin farkl farkl kanallar kullanmaktadrlar. Ancak bu iki kanal ayn an-da geerli olabilmektedir.

Bu nitede, nce yukarda sz edilen iki farkl kanal ele alacaz. te yan-dan para miktarnn gnlk yaflantmz etkileyen temel makro ekonomik deifl-kenler zerinde nemli etkilerinin bulunmas, bu miktar kontrol etmekten sorum-lu olan merkez bankasn incelememizi de gerekli klmaktadr. Bir ekonomidemerkez bankasnn stlendii fonksiyonlar ve para miktarn kontrol edebilmekamacyla kullanabilecei aralarn zellikleri de bu nitenin konular ierisinde

yer almaktadr.

Anahtar Kavramlar Para talebi Deiflim denklemi Parann dolaflm hz Miktar teorisi Parann ntrl Genifllemeci para politikas Daraltc para politikas Zorunlu rezerv oran Reeskont oran

Ak piyasa ifllemleri

AmalarmzBu niteyi tamamladnzda

1. Keynesyen iktisatlara gre para miktar ile ekonomik faaliyetler arasndakiiliflkileri,

2. Klasik ve monetarist iktisatlara gre para miktar ile ekonomik faaliyetler ara-sndaki iliflkileri,

3. Para miktarn kontrol etmekten sorumlu merkez bankasnn bir ekonomide st-lendii temel fonksiyonlarn neler olduunu ve bunlarn ne anlama geldiini,

4. Merkez bankasnn lkedeki para miktarn kontrol edebilmek iin kullanabile-cei aralarn neler olduunu ve bunlar nasl kullanabileceini

aklayabilmek iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

382 Para Teoris i ve Pol i t ikas


3/24

PARA VE EKONOM: DOLAYLI KANAL

Keynesyen iktisatlara gre para miktar ile ekonomik faaliyet-

ler arasndaki iliflkileri aklayabilmek

Para arzndaki deiflikliklerin retim zerindeki etkilerini inceleyebilmek iin, pa-ra piyasasnda dengenin nasl salandn ve neden deifltiini kavramamz gerek-mektedir. Para politikasnn anlafllmasnda ilk adm para talebinin anlafllmasdr.Eer para talebini etkileyen faktrlerin neler olduunu bilirsek, denge gelir dze-yini etkileyebilmek iin para politikasnn nasl kullanlabileceini daha kolay an-layabiliriz. Bu nedenle nce para talebini ve para piyasasnda dengenin salanma-sn ele alacak, daha sonra para miktar deiflikliklerinin ekonomiyi nasl etkiledi-ini inceleyeceiz.

Para TalebiPara talebiekonomik birimlerin ellerinde neden para tutmak istedikleri sorusu-nun cevab erevesinde incelenebilir. Bu soruyu bireysel olarak kendinize de so-rabilirsiniz: Neden czdannzda nakit bulunduruyorsunuz? Czdannzda bulu-nan nakdin miktarn belirleyen faktrler nelerdir?Bu ve benzeri sorulara verece-iniz cevaplar para talebini, yani elinizde tutmak istediiniz para miktarn belirle-yen faktrleri ortaya koyacaktr.

Modern bir ekonomide takas sz konusu olmad iin, ekonomik birimler (ya-ni hanehalklar, iflletmeler, devlet ve yabanclar) gnlk ifllemlerini yrtebilmekiin paraya ihtiya duyarlar. Zira, bir deiflim arac olarak para, ifllemlerin gerek-lefltirilmesinde ekonomik birimlere nemli bir kolaylk salamaktadr. Ekonomikbirimlerin mal ve hizmetlere harcamak amacyla tutmak istedikleri para miktarna,

ifllem amal para talebiad verilmektedir.

Paray czdannzda veya vadesiz mevduat hesabnzda tutmanz para talebidir, parannharcanmas para talebi anlamna gelmez.

Satn alma ifllemlerinizi gereklefltirebilmek amacyla czdannzda para bulun-durmanzn nedeni, gelir elde etme dnemi ile harcama yapma dnemlerinin ge-nellikle eflleflmemesidir. Eer herhangi bir mal satn almak istediiniz zaman a-lfltnz iflyerinden gelir elde etmifl olsaydnz, harcamalarnz ve geliriniz dnem-sel olarak eflleflmifl olaca iin elinizde para tutmanz gerekmeyebilirdi. Ancak, butr bir eflleflme ok nadir ortaya kabilecei iin harcamalarnz gereklefltirebil-mek amacyla czdannzda veya vadesiz mevduat hesabnzda bir miktar para bu-lundurmanz gerekmektedir.

Gereklefltireceiniz harcamalarn deeri ne kadar yksek ise bu amala tut-mak istediiniz para miktar da o kadar yksek olacaktr. Ekonominin btn a-sndan dflnldnde, ekonomik faaliyetler ne kadar canl ise ifllem amal pa-ra talebi de o derece yksek olacaktr. Harcamalar belirleyen temel faktr de ge-lir olduuna gre, ifllem amal para talebi gelirle ayn ynde deiflecektir. Yani,gelir arttka ifllem amal para talebi artacak, gelir azaldka da azalacaktr.

te yandan ifllem amacyla elinizde tutacanz para miktarn belirleyen bir di-er faktr, fiyatlardr. Yani fiyatlarn artt bir ortamda ayn miktar mal ve hizmetisatn alabilmek iin daha fazla paraya ihtiyacnz olacaktr. Dolaysyla fiyatlar veifllem amal para talebi ayn ynde deiflecek, yani fiyatlar arttka ifllem amal

para talebi artacak, fiyatlar dfltke azalacaktr.

383Para ve Ekonomi: Dolayl Kanal

A M A

1

Para talebi: Ekonomikbirimlerin ellerinde tutmakistedikleri para miktardr.

fllem amal para talebi:Mal ve hizmetlere harcamakamacyla tutulmak istenenparann miktardr.

D K K A T


4/24

Reel gelirdeki ve fiyatlardaki deifliklik, nominal gelirde bir deiflme anlamna gelmekte-

dir. nk, tanm gerei retim miktar (yani reel gelir) ile ortalama fiyat dzeyini arpar-

sak nominal geliri elde ederiz. Bu nedenle afladaki blmlerde nominal gelirdeki dei-

flikliklerin para talebi zerindeki etkileri ele alnacak, reel gelir ve fiyatlar genel dzeyi-

nin etkileri ayr ayr deerlendirilmeyecektir.

Ekonomik birimler acil durumlarda kullanlmak zere de ellerinde bir miktarpara tutarlar. Beklenmeyen harcamalarn karfllanmas amacyla elde tutulmak iste-nen para miktarna ihtiyat amal para talebiad verilmektedir. Ekonomik birim-ler beklenmeyen harcamalarn ne zaman ortaya kacan, daha doru bir deyim-le gerekleflen harcamalarn planlanan harcamalar ne zaman aflacan bilemezler.Bu nedenle de ihtiyat amacyla ellerinde bir miktar para tutmak isterler. Bu ama-la elde tutulacak para miktarn belirleyen faktr ise gelirdir. Gelir arttka ihtiyat

amacyla elde tutulmak istenen para miktar da artar.Son olarak speklatif amal para talebinden de sz etmek mmkndr. Spe-

klatif amal para talebi, dier finansal varlklarn deeri konusundaki belirsiz-lik nedeniyle elde tutulmak istenen para miktardr. Bu tr bir talebin ortaya kmanedeni parann en likit deer muhafaza arac olmasdr. rnein, bir hisse senedisatn almak istiyorsanz ve almay dflndnz hisse senedinin fiyatnn birkagn iinde dflmesini bekliyorsanz, hisse senedini satn alncaya kadar paray cz-dannzda veya bankadaki vadesiz mevduat hesabnzda tutarsnz. Zira fiyatndadflme beklediiniz bir finansal varlk yerine elde para tutulmas daha az risk tafl-maktadr. Ekonomik birimler ellerindeki satn alma gcnn bir ksmn nakit ola-rak, bir ksmn da dier finansal varlklar fleklinde tutarlar. flte speklatif amalpara talebi buradan kaynaklanmaktadr. rnein, faiz oranlarnn nmzdekignlerde artaca fleklinde bir beklentiniz varsa, bugnk dflk faizden tahvil sa-tn almak rasyonel deildir. Bu nedenle faiz oranlarnda beklediiniz artfl gerek-leflinceye kadar elinizde para tutmak daha aklcdr. Aksine faiz oranlarnda bir d-flfl beklentiniz varsa, bugnk yksek faizden mmkn olduunca ok tahvil al-mak rasyonel davranfl olacaktr. Bu da elinizde tutmak istediiniz para miktarndabir azalma anlamna gelir. Grld gibi, speklatif amal para talebi faiz ora-nyla ters ynde deiflmektedir. Yani, faiz orannn yksek olduu bir dnemde el-de tutulmak istenen para miktar dflk olmakta, faiz orannn dflk olduu birdnemde ise elde tutulmak istenen para miktar yksek olmaktadr.

Para talebi ile faiz oran arasndaki ters ynl iliflkiyi aklayabilmek iin kullanlabilecek

alternatif yollar sz konusudur. Aflada bu alternatiflerden dier ikisi ayrca ele alnacaktr.

Para Talebi FonksiyonuEkonomik birimlerin ellerinde neden para tutmak istediklerini grdkten sonra,bu miktarn deiflmesine neden olan faktrleri incelemek olduka kolaydr. Biraznce ele aldmz gibi, ekonomik birimler amala ellerinde para tutmak ister-ler: fllem amacyla, ihtiyat amacyla ve speklatif amala. Yukardaki aklamalar-mza gre amala talep edilecek para miktarn belirleyen iki faktr sz konu-sudur: Nominal gelir ve faiz oran. Para miktar ile ekonomik faaliyetler arasndakiiliflkiyi dolayl kanal aracl ile inceleyen Keynesyen grfl, nominal gelirin sabitolduu bir ortamda, para talebini (Md) faiz orannn (i) bir fonksiyonu olarak

kabul eder.

384 Para ve Ekonomi: Dolayl Kanal

D K K A T

htiyat amacyla paratalebi: Beklenmeyenharcamalarn karfllanmasamacyla elde tutulmakistenen para miktardr.

Speklatif amal paratalebi: Para dflndaki dierfinansal varlklarn deerikonusundaki belirsizliknedeniyle elde tutulmakistenen para miktardr.

D K K A T


5/24

Faiz OranYukardaki aklamalarmzdan hatrlayacanz gibi, faiz oran ve para talebi ara-snda ters ynl bir iliflki sz konusudur. Bu iliflkiyi anlamann bir dier yolu, faizorann elde para tutmann frsat maliyeti olarak deerlendirmektir. rnein, 1 mil-yar liralk bir nakdi czdannzda taflr veya yastk altnda tutarsanz faiz geliri eldeedemezsiniz. Bir dier deyiflle, sz konusu 1 milyar liray elinizde nakit olarak tut-tuunuz zaman faizden vazgeiyorsunuz demektir ve bu da size bir maliyet yk-ler. Faiz orannn dflk olduu bir ortamda kaybedilen faiz anlamndaki maliyetde dflk olacaktr. Oysa faiz orannn yksek olduu bir ortamda kaybedilen faizde yksek olduu iin servetinizin bir ksmn para olarak elde tutmann maliyetiyksek olacaktr. Faiz oran ne kadar yksek olursa katlanlan frsat maliyeti de okadar yksek olaca iin mmkn olduunca az para tutulmak istenecektir. G-rld gibi elde para tutmann frsat maliyeti, yani faiz oran ykseldike elde tu-tulmak istenen para miktar azalmaktadr. Bu iliflki, fiekil 17.1de grlen negatif

eimli para talebi fonksiyonunu izmemize olanak tanr.

fiekil 17.1deki para talebi fonksiyonu izilirken, para talebini belirleyen dier faktrle-

rin, yani reel gelir ve fiyatlarn, ksaca nominal gelirin sabit olduu varsaylmaktadr. Do-

laysyla sabit kabul edilen nominal gelirde meydana gelecek bir deiflme para talebi fonk-

siyonunun bir btn olarak yer deifltirmesine neden olacaktr.

fiekildeki para talebi fonksiyonunun (Md) negatif eimi faiz oran ile elde tutul-mak istenen para miktarnn ters ynde deifltiini gstermektedir. fiekle gre, r-

nein, faiz oran yzde 12 olduu zaman ekonomideki toplam para talebi 400 tril-yon lira olmaktadr. Faiz oran yzde 9a dflt zaman elde tutulmak istenentoplam para miktar 600 trilyon liraya kmaktadr.

Nominal GelirYukardaki aklamalarmzdan hatrlayacanz gibi, para talebi gelire ve fiyatlara,ksaca nominal gelire bal olarak da deiflebilmektedir. Elde tutulmak istenen pa-ra miktar gelirle ayn ynde deiflmekteydi. Zira gelir arttka daha ok harcamayaplmakta, bu ifllemlerin gereklefltirilebilmesi iin de daha fazla miktarda parayagereksinim duyulmaktayd.


fiekil 17.1

Para Talebi Fonksiyonu: Para talebi (Md) faizorannn negatif bir fonksiyonudur. Faiz oranelde para tutmann frsat maliyetini temsileder. Faiz oran ne kadar yksekse talep edilen

para miktar o kadar dflk olur. rnein,faiz orannn yzde 9 olmas durumundatalep edilen para miktar 600 trilyon liradr.Faiz oran yzde 12ye kt zaman talepedilen miktar 400 trilyon liraya dflmektedir.F

aizOran(yzde)

Para Miktar (Trilyon TL)

Md

15

12

9

6

3

0200 400

600800 1.000

D K K A T


6/24

Nominal gelir ne kadar yksek olursa elde tutulmak istenen para miktar da okadar yksek olacaktr. Bu tespit nominal gelirdeki artfln fiyat artfllarndan kay-naklanmasnda da, reel gelir artflndan kaynaklanmasnda da geerlidir. nk fi-yat artfllar da, reel gelir artfllar da daha fazla miktarda harcama yaplmasn ge-rektirmektedir. Ekonomide retilen mal ve hizmetlerin fiyat artt zaman harca-malar iin daha fazla miktarda parann elde tutulmas gerekmektedir. Benzer flekil-de, reel gelirin artmas da daha fazla mal ve hizmet retildii ve satld anlamnageldii iin, bu ifllemlerin gereklefltirilebilmesi daha fazla parann elde tutulmasile mmkn olabilecektir.

Nominal gelirdeki bir deiflme, her bir faiz oran dzeyindeki para talebini de-ifltirecektir. Yukarda yer alan fiekil 17.2, nominal gelirdeki deiflmelerin para ta-lebi erisi zerindeki etkisini gstermektedir. rnein nominal gelir Y0 dzeyin-den Y1 dzeyine ykselirse, para talebi M

d0dan M

d1e artmakta ve para talebi

fonksiyonu saa kaymaktadr. Nominal gelirin Y0 dan Y2 ye dflmesi durumundaise para talebi de Md0dan M

d2 ye azalmakta para talebi erisi sola kaymaktadr.

Para talebi erisi Md0dan Md1e kayd zaman, yzde 9 faiz oran dzeyinde talep

edilen para miktar 600 trilyon liradan 800 triyon liraya ykselmektedir. Aksine, pa-ra talebi fonksiyonu sola doru kayarak Md0dan M

d2 konumuna geldii zaman ta-

lep edilen para miktar 600 trilyon liradan 400 trilyon liraya dflmektedir.

Para ArzBir ekonomide para miktarnn kontrol edilmesinden sorumlu kuruluflun lkeninmerkez bankas olduundan daha nce sz etmifltik. Burada analizi basitlefltirmekiin, lkedeki para miktarnn tamamyla merkez bankas tarafndan belirlendiinikabul edeceiz. Merkez bankasnn para arzn istedii dzeyde belirleyebileceivarsaym, para arznn faiz oranndan bamsz olduu anlamna gelmektedir. Bir di-er deyiflle, faiz oran artsa da azalsa da merkez bankas istemedii srece para arzdeiflmeyecektir. fiekil 17.3 bu varsayma gre izilen para arz fonksiyonunu gster-mektedir. fiekle gre her bir faiz oran dzeyinde para arz 600 trilyon liradr. Mer-

kez bankas para arzn arttrrsa, dikey para arz fonksiyonu paralel olarak saa ka-yacak, merkez bankas para arzn azaltt zaman ise paralel olarak sola kayacaktr.


fiekil 17.2

Gelir Deiflikliklerinin Para Talebizerindeki Etkisi: Reel GSMHda meydanagelen bir deiflme, faiz oran ne olursa olsun,

para talebi erisinin yer deifltirmesine nedenolur. Bafllangta reel GSMH, Y0dzeyindedirve bu gelir dzeyindeki para talebi erisiMdolarak gsterilmektedir. Buna gre, faizorannn yzde 9 olmas durumunda talepedilen para miktar 600 trilyon liradr. EerGelir Y1e ykselirse, para talebi saa dorukayarak Md1 konumuna gelir. Bu yenieriye gre ayn faiz orannda talep edilen

para miktar 800 trilyon liraya ykselmifltir.Eer gelir Y2 dzeyine dflerse, para talebisola kayarak Md2konumuna gelir ve yeni

para talebi fonksiyonuna gre, yzde 9 faizorannda talep edilen para miktar 400trilyon liraya dfler.

FaizOran(yzde)


Y dflerseMd dfler

15

12

9

6

3

0 200 400 600 800 1.000

Y artarsaMd artar

Md1 (Y1)

Md (Y0)Md2 (Y2)


7/24

Para Piyasas DengesiEkonomide denge faiz oran ve para miktarn belirleyebilmek iin para talebi vepara arz fonksiyonlarn ayn grafikte bir araya getirmemiz yeterlidir. fiekil 17.4 buamala izilmifltir ve para piyasas dengesinin nasl salanacan gstermektedir.Denge, para talebi ve para arz fonksiyonlarnn kesifltii e noktasnda salanmak-ta, para talebinin para arzna eflitlendii nokta denge noktas olarak belirlenmek-tedir. fiekle gre denge faiz oran yzde 9, denge para miktar 600 trilyon liradr.

Para piyasasn dengeye doru eken faktrlerin incelenmesi, dengenin nedene noktasnda salandn anlamamza yardmc olacaktr. Faiz orannn denge d-zeyinde olmamas durumunda neler olacan kavrayabilmek iin fiekil 17.4 birkez daha inceleyelim. Eer faiz oran denge dzeyinin altna inerse, bir talep faz-las ortaya kacaktr. Talep fazlasnn ortaya kmas, ekonomik birimlerin mer-kez bankasnn arz ettiinden daha fazla paray ellerinde tutmak istedikleri anla-mna gelmektedir. Ancak, para arz deiflmedii iin, para talebinin yksek olma-s faiz oranlarnn ykselmesi ynnde bir bask yaratacaktr. Para arznn deifl-medii bir ortamda, ekonomik birimler ihtiya duyduklar ilave paray, ellerinde-ki finansal varlklarn bir ksmn paraya dnfltrerek karfllamaya alflacaklardr.

Paraya dnfltrebilecekleri varlklardan bir tanesi de ellerinde bulunan tahviller-


fiekil 17.3

Para Arz Fonksiyonu: Para arz fonksiyonuyatay eksene dik bir dorudur. Bu zellik,

faiz oran ne olursa olsun merkezbankasnn para arzn istedii dzeydebelirleyebileceini gsterir. Nitekim her bir

faiz oran dzeyinde arz edilen paramiktar 600 trilyon liradr. Merkez bankas

para arzn arttrdnda eri saa doru,azalttnda ise sola doru kayacaktr.Ancak eri yatay eksene dikkonumunu muhafaza eder.

1512

9

6

3

0 200 400 600 800 1.000

Ms

FaizOran(yzde)


fiekil 17.4

Para Piyasasnda Denge: Denge,

para arz ve para talebi erilerininkesifltii e noktasndaoluflmaktadr. Denge noktasnda

faiz oran yzde 9, para arz 600trilyon liradr. Faiz oranarttnda para talebi azalacaiin, yzde 9un zerindeki bir faizoran para arz fazlas yaratr. te

yandan, faiz oran dfltndepara talebi artaca iin yzde9un altndaki bir faiz oran paratalebi fazlas yaratacaktr.

15

12

9

6

3

0200 400 600 800 1.000

Ms

FaizOran(yzde)


Md

i>9% fi Arz Fazlas

i


8/24

dir. Tahviller ve dier finansal varlklar satlarak paraya dnfltrldke faiz ora-n artmaya bafllar.

Tahvil alm-satm ile faiz oran arasndaki ba kavrayabilmek iin, bir tahvilden elde

edilecek faiz orannn tahvilin fiyat tarafndan belirlendiini anlamamz gerekmektedir.

Tahvil fiyat ile faiz oran arasndaki iliflki

eflitlii yardm ile kolayca grlebilir. Eflitliin paynda yer alan yllk faiz demesi tahvi-

lin vadesi sresince sabittir. Paydada yer alan tahvil fiyat ise arz ve taleple birlikte dalga-

lanmaktadr. Tahvil fiyat dflt zaman faiz oran artacak, tahvil fiyat artt zaman faiz

oran dflecektir.

rnein, ylda 100 milyon lira faiz demesi olan bir tahvilin 1 milyar liraya sa-tldn kabul edelim. Buna gre sz konusu tahvilin faiz oran (i)

olarak belirlenir. Ekonomik birimler ellerindeki tahvilleri satarak paraya dnfltrmekistedikleri iin tahvil arz artacak, bu da tahvil fiyatnn dflmesine neden olacaktr. Fi-yatn 1 milyar liradan 800 milyon liraya dfltn kabul edersek, faiz oran

dzeyine ykselecektir. Para piyasasnda ortaya kan talep fazlasnn faiz oranndeifltirme mekanizmas bu flekilde alflrken, faiz oran ykseldike talep fazlasda ortadan kalkacaktr.

Cari faiz orannn denge dzeyinden yksek olmas durumunda ise yukardakimekanizma tersine iflleyecektir. fiekil 17.4e gre cari faiz oran yzde 9un zerin-de herhangi bir dzeyde iken, para piyasasnda bir arz fazlas ortaya kmaktadr.Bu durum ekonomik birimlerin tutmak istediklerinden daha fazla miktarda parayasahip olduklar anlamna gelmektedir. Bir dier deyiflle, ekonomik birimlerin ser-vetlerinin tutmak istediklerinden daha byk bir blmn para olarak elde bu-

lundurduklar sylenebilir. Dolaysyla ekonomik birimler ellerinde bulunan para-nn fazlalk ksmn dier finansal varlklara dnfltrmek isteyecekler ve tahvil al-mna yneleceklerdir. Tahvile olan talepte bir artfl ortaya kaca iin, tahvil fiyat-larndaki artfl faiz orannn dflmesine neden olacaktr. Faiz oranndaki dflme pa-ra piyasas dengesinin yeniden salanmas ile sonulanr.

Para ve Denge Gelir DzeyiPara piyasas dengesinin nasl salandn grdkten sonra, para miktarndaki de-iflikliklerin ekonomideki denge GSMH dzeyini nasl etkilediini inceleyebiliriz.Aflada yer alan fiekil 17.5i para arz deiflikliklerinin reel GSMH dzeyini nasl et-kilediini aklamak amacyla kullanacaz. fieklin a blmnde, merkez bankas-


D K K A T

Faiz Oran = Yllk Faiz demesi

Tahvil Fiyat

i = 100.000.0001.000.000.000

= 0.10

i =100.000.000800.000.000 = 0.125


9/24

nn para arzn arttrmas sonucu para arz erisinin Ms1den Ms2ye kayd ve den-

ge faiz orannn i1 dzeyinden i2 dzeyine dflt grlmektedir.Hatrlarsanz, iflletmelerin sermaye mallarna yaptklar harcamalar, yani yatrm

harcamalar faiz oran ile ters ynde deiflmekteydi. Faiz oran borlanlan fonlarnmaliyetini oluflturduu iin, faiz oran ykseldii zaman yatrmn getirisi azalmak-ta, bu da yatrm harcamalarnn azalmas ile sonulanmakta idi. Tersine, faiz ora-nnn dflmesi yatrmn maliyetini azaltacandan, yatrmn getirisi ve dolaysylayatrm harcamas artmaktadr. fiekil 17.5in a blmne gre para arzndaki artflsonucunda denge faiz oran dflmektedir. fieklin b blmnde dflen faiz orannnyatrm harcamalar zerindeki etkisi ele alnmaktadr. fiekle gre, faiz orannni1den i2ye dflmesi yatrm harcamalarn I1den I2ye arttrmaktadr.

fiekil 17.5in c blmnde ise daha nceden bildiimiz denge GSMH dzeyininbelirlenmesi sreci grlmektedir. Faiz oranndaki dflfl sonucu artan yatrm har-camalar, fleklin c blmndeki AE1 toplam harcama fonksiyonunu otonom olarakyukarya kaydracak ve AE2 konumuna getirecektir. Toplam harcamalardaki artfl

sonucu denge gelir dzeyi Y1den Y2e ykselmektedir.Yukardaki aklamalarmza gre, para miktar ile ekonomi arasndaki dolayl

kanal, faiz oran aracl ile alflmaktadr. Para miktarndaki artfl denge faiz ora-nn dflrmekte, faiz oranndaki dflfl yatrm harcamalarn arttrmaktadr. Top-lam harcamalarn bir bilefleni olan yatrm harcamalarndaki artfl toplam harcamamiktarn, bu da denge gelir dzeyini arttrmaktadr. Bu etkileflim mekanizmasnkullandmz simgelerle afladaki gibi zetleyebiliriz:

Para arznn azalmas durumunda bu mekanizmann tersine alflacan gzdenuzak tutmamak gerekir.


fiekil 17.5

Para Politikas ve Denge Geliri: Afladaki grafikler para arzndaki bir deifliklik sonrasnda denge reel

GSMH dzeyinin nasl etkileneceini zincirleme olarak gstermektedir. fieklin a blmnde paraarzndaki artfl faiz orann dflrmekte ve b blmnde, dflen faiz oran denge yatrm miktarnnartmasna yol amaktadr. Yatrm miktarndaki artfln toplam harcamalar arttrmas ve sonuta dengereel GSMH dzeyinin artmas ise c blmnde grlmektedir.

(a) Para Arzndaki ArtflFaiz Orann Dflrr

(b) Yatrm HarcamalarArtar

(c) Toplam HarcamalarArtar

i1 i1

i2 i2

Ms1 Ms2

Md

I1 I2

I

45

45

Y1 Y2

FaizOran

Toplam

Harcamalar

FaizOran

Para Miktar Yatrmlar Reel GSMH

AE1

AE2

MsiI AE Y


10/24

Yanda yer alan haberde TC Merkez Ban-

kasnn toplam para miktarn azaltmaya

dnk nlemler ald ve bu nlemlerin

sonularnn piyasalarda hissedilmeye

bafllad ifade edilmektedir. Bu nitede

rendiimiz mekanizmay kullana-

rak,merkez bankasnn para arzn azalt-

maya dnk olarak ald nlemlerin pi-

yasalarda ve retim zerinde yarataca

etkileri aklayabilir misiniz?

PARA VE EKONOM: DREKT KANAL

Klasik ve monetarist iktisatlara gre para miktar ile ekonomik

faaliyetler arasndaki iliflkileri aklayabilmek

Keynes tarafndan ortaya atlan dolayl kanaln en byk zellii, elde para tutma-nn alternatifi olarak dier finansal varlklarn bulunmasdr. Bylece para miktarn-daki deifliklikler faiz oran aracl ile toplam harcamalar etkileyebilmektedir. Pa-rann ekonomi zerindeki etkisi ile ilgili bir dier yaklaflm, para miktarndaki dei-flikliklerin toplam harcamalar faiz oran aracl ile deil direkt olarak etkilediinisavunmaktadr. Direkt kanal yaklaflmna gre, para, deer muhafaza arac olarakkullanlabilecek ok sayda varlktan sadece birisidir. Paraya alternatif olarak kulla-nlabilecek finansal varlklarn dflnda gayrimenkul, otomobil, dayankl tketim

mallar gibi reel varlklar da sz konusudur. Para arznda meydana gelecek bir ar-tfl, bafllangtaki denge faiz oran dzeyinde bir arz fazlas yaratr. Dolaysyla eko-nomik birimler servetlerinin arzuladklarndan daha byk bir ksmn para olaraktutar duruma gelirler. Byle bir durumda ellerindeki para miktarn azaltmak isteyenekonomik birimler her trl varla olan talebin artmasna neden olmaktadr. Dola-ysyla direkt kanal yaklaflmnda para miktar artfllar sonucunda hem para dflnda-ki dier finansal varlklara, hem de reel varlklara olan talep artmaktadr. Reel var-lklarn talebindeki bu artfl da toplam harcamalarn ve gelirin artmasna neden olur.Ksaca zetlenen bu yaklaflm deiflim denklemi denilen bir zdefllie dayandrl-maktadr. Aflada deiflim denklemi temel zellikleri ile ele alnacaktr.

Deiflim DenklemiBir ekonomide gerekleflen ifllemlerin devaml olarak iki cephesi vardr: Satclarpara karfllnda mal ve hizmetleri teslim ederken, alclar mal karfllnda istenilenfiyata efldeer paray teslim ederler. Ekonomideki temel deiflkenler arasndaki builiflkiyi aklamann bir yolu deiflim denklemini kullanmaktr. lk kez klasik iktisat-lar tarafndan gelifltirilen deiflim denklemi, incelenecek deiflkene gre farkl bi-imlerde dzenlenebilmesine karfln, temel olarak afladaki gibi yazlabilir:

Yukardaki eflitlikte M para miktarn, Vparann dolaflm hzn, yani nihaimal ve hizmetlerin satn alnmasnda bir birim parann ortalama olarak ka kez

390 Para ve Ekonomi: Di rekt Kanal

SIRA S ZDE

1Para yok, dedikodu ok!...Merkez Bankas ylbaflndan bu yana paramusluklarn ksnca piyasalar iyice skflt...

Sabah, 9 Aralk 2000

SABAH

A M A 2

M x V = P x YParann dolaflm hz: Nihaimal ve hizmetlerin satnalnmasnda bir birimparann ortalama olarak kakez kullanldn gsteren

saydr.


11/24

kullanldn gsteren sayy, P fiyatlar genel dzeyini, Y ise retim dzeyini, ya-ni reel GSMHy ifade etmektedir. Eflitliin sa taraf, yani fiyatlarla reel gelirin ar-pm (P x Y) bize nominal GSMH deerini verecektir. Buna gre, deiflim denk-lemi, bir ekonomideki para miktar ile bir birim parann el deifltirme hznn ar-pmnn nominal GSMHya eflit olacan gstermektedir.

Konuyu daha iyi kavrayabilmek iin basit bir ekonomik yap dflnelim ve buekonomide bir yl iindeki satfllarn tanesi 100 liradan 1000 adet ekmek, tanesi300 liradan 1000 flifle sudan olufltuunu kabul edelim. Buna gre basit ekonomi-mizdeki toplam retim (Y) 2000 birimdir ve her birimin ortalama satfl fiyat (P) 200liradr [(100+300)/2]. Buna gre, sz konusu ekonomideki retimin parasal dee-ri (P x Y) ise 400 bin liradr (200 x 2000). Sz konusu 400 bin lira, daha nce-ki nitelerde grdmz gibi, ayn zamanda retim faktrleri sahiplerinin eldeettii gelirdir. Bu ekonomideki para arznn 50 bin lira olduu kabul edilirse, satnalnan nihai mal ve hizmetlerin bedelinin denebilmesi iin her bir lirann ka kez

kullanldn, bir dier deyiflle parann dolaflm hzn hesaplamak mmkndr:

lkedeki retimin deeri ve para miktar belirli iken, nihai mal ve hizmet alm-

larnn finanse edilebilmesi iin, bir birim parann ortalama olarak 8 kez el deifl-

tirmesi gerekmektedir. Aksi takdirde nominal GSMHya eflit miktarda harcamann

gerekleflmesi mmkn deildir.

Yukardaki ele alnfl biimiyle deiflim denklemi bir zdeflliktir, yani tanm gere-

i doru olan bir iliflkiyi ifade etmektedir. Klasik iktisatlar yukarda ele alnan z-

defllikten yararlanarak Miktar Teorisi ad verilen bir teorik yaklaflm gelifltirmifllerdir.

Miktar TeorisiParay sadece bir deiflim arac olarak kabul eden ve tanm gerei doru olan bir

iliflkiden yola kan klasik iktisatlar, bu eflitlikte yer alan baz deiflkenler hakkn-

da varsaymlar yaparak deiflim denklemini Miktar Teorisine dnfltrmektedirler.

ncelikle, daha nce grdmz gibi, klasik iktisatlara gre her arz kendi tale-

bini yarataca iin ekonomi srekli tam istihdamdadr. Ekonomi srekli tam istih-

damda bulunduu iin lkedeki retim miktar (Y) sabittir. te yandan klasik ikti-

satlara gre para sadece bir deiflim arac olduu iin parann dolaflm hz (V) da

sabittir. nk, sadece deiflim arac olan para alflverifllerde kullanlmakta ve do-

laysyla dolaflm hzn belirleyen faktrler halkn harcama yapma ve deme alfl-

kanlklar olmaktadr. Dolaflm hzn belirleyen sz konusu iki faktr de ksa d-

nemde byk deiflmeler beklenemez. Byle bir durumda, rnein, para arz yz-

de 10 artarsa, V ve Y sabit olduu iin Pnin de yzde 10 artmas gerekir. Grl-

d gibi, para arzndaki artfl direkt olarak toplam harcamalar arttrmfl, bu da ay-

n oranda nominal gelire yansmfltr. Dikkat edilirse nominal gelirdeki artfln tama-

m fiyat artfllarndan kaynaklanmaktadr.

391Para ve Ekonomi: Di rekt Kanal

Deiflim denklemi: Bir

ekonomideki para miktarile parann dolaflm hznnarpmnn nominal gelireeflit olacan gsterendenklemdir.

V = P x YM

= 400.00050.000

= 8


12/24

Para ve Ekonomi: Di rekt Kanal

MxV = PxY olarak ifade edilen deiflim denklemindeki deiflkenler deiflim oranlar flek-

linde ifade edilirse,

yazlabilir. Dolaflm hz (V) ve retim hacmi (Y) sabit olduu iin, bunlarn deiflim oran-

lar sfra eflit olur. Bu durumda

elde edilir. Yukardaki son eflitlie gre, para miktarndaki her deiflim ayn ynde ve ay-

n oranda fiyatlara yansr.

Klasik iktisatlara gre parann ekonomi zerindeki etkisi sadece fiyatlar etki-lemesi ile ortaya kmaktadr. Bu zellik, klasik iktisatlarn paray ekonomik fa-aliyetlerin zerini rten bir tlebenzetmelerine neden olmufltur. Daha iktisadi birifade ile, klasik iktisatlara gre para ntrdr,yani ekonomide retim miktarzerinde hibir etkisi sz konusu deildir, sadece fiyatlar etkilemektedir.

ncln Milton Friedmann yapt Monetaristler olarak bilinen bir grupiktisat, 1970li yllarn bafllangcnda klasik Miktar Teorisinin farkl bir versiyonu-nu ortaya atarak, para miktar deiflikliklerinin toplam harcamalar zerindeki etki-sinin, Keynesyen iktisatlarn ne srdnn aksine, klasik iktisatlarn ne sr-d gibi direkt olarak ortaya ktn savunmufllardr. Modern Miktar Teorisi adverilen bu yaklaflma gre, parann dolaflm hz sabit deildir, ancak istikrarldr.Burada istikrarllk kavramyla kastedilen dolaflm hznn nceden belirlenebilir birnitelik gstermesidir. Eer dolaflm hz nceden belirlenebiliyorsa klasik iktisat-larn ulaflt temel sonular uzun dnemde geerliliini koruyacaktr. Monetaristiktisatlarn yola kfl noktas klasiklerden olduka farkl olmasna karfln, ulafllansonularn klasiklerle benzeflmesi, gelifltirilen teorik yaklaflmn Modern Miktar Te-orisi olarak adlandrlmasna neden olmufltur.

Monetarist iktisatlara gre, para arznda meydana gelecek artfl ksa dnemdeekonominin iinde bulunduu duruma bal olarak fiyatlar ve retim zerinde et-kili olabilir. Eer ekonomi tam istihdam retim dzeyinin altnda ise, para arznda-ki artfllar ksa dnemde hem fiyatlar hem de retimi arttrabilir. Bir dier deyiflle,

para arzndaki artfl sonucu nominal gelirde meydana gelen artfln bir ksm fiyat-lardaki, bir ksm da retimdeki artfltan kaynaklanacaktr. Bunlardan hangisininbaskn olaca ise ekonominin tam istihdamdan ne kadar uzak olduuna baldr.Eer ekonomide yksek bir iflsizlik oran ve yksek bir kullanlmayan kapasitemevcut ise, para arzndaki artfl sonras nominal gelirde meydana gelecek artflnbyke bir ksm retim artflndan kaynaklanrken, fiyatlardaki artfl nispeten d-flk kalacaktr. Ekonomi tam istihdama yakn bir retim dzeyinde iken para arzn-daki artfl sonucu ortaya kan nominal gelir artflnn byk bir ksm fiyat artflla-rndan kaynaklanacak, retim artflnn pay nispeten dflk olacaktr. Hemen tek-rar edelim, monetaristlere gre, para arz deiflikliklerinin ekonomi zerindeki yu-karda aklanan direkt etkisi ancak ksa dnemde geerlidir.

392

D K K A T

M

M+ V

V= P

P+ Y

Y

M

M= P

P

Parann ntrl: Paramiktarndaki deiflikliklerinretim miktar zerinde biretkisinin olmamas, sadecefiyatlar arttrmasdr.


13/24


14/24

Nitekim 20nci yzyln bafllangcnda, bat dnyasnda hibir merkez bankas-nn faaliyet gstermediini grmekteyiz. rnein ABDde merkez bankas fonksi-yonunu stlenen sistem (Federal Reserve System) 1914 ylnda, Kanada MerkezBankas ve TC Merkez Bankas ise 1934 ylnda kurulmufllardr. Modern parasal sis-temin nemli bir ayan oluflturan merkez bankas, lke ekonomisinin salkl ola-rak iflleyebilmesi ve devletin mali ifllemlerinin yerine getirilebilmesi asndan sonderece nemli bir kurumdur. Merkez bankasnn stlendii fonksiyonlar, lkedenlkeye farkllklar gstermesine karfln, modern bir merkez bankasnn yerine ge-tirmesi beklenen temel fonksiyondan sz edilebilir: lkedeki para piyasalarn-da istikrarn salanmas, bankalarn bankas ve likitidenin son kayna olarak hiz-met grmesi, devletin bankacln yapmas. fiimdi bir merkez bankasnn yerinegetirmesi beklenen bu fonksiyonlar ksaca inceleyelim.

Para Piyasalarnda stikrarn Salanmas

Bir merkez bankasnn stlendii en nemli grev, ulusal ekonomik hedeflerin ba-flarlmasn kolaylafltrmak iin, lkedeki para sistemini kontrol ederek istikrarl birflekilde alflmasna olanak tanmaktr. Merkez bankas bu amaca ynelik olarakpara ve kredinin arzn, maliyetini ve elde edilebilirliini dzenler. Merkez banka-larnn para arzn kontrol etme fonksiyonu, bir ynyle banknot ihra etmedekitekelci glerinden, dier ynyle de kredi vererek ve menkul kymet satn alarakrezerv yaratma ve yok etme glerinden kaynaklanmaktadr. Banknot ihrac tarih-sel geliflimi ierisinde bir egemenlik simgesi olarak kabul edildii iin, merkezbankalar kr amac gden kurulufllar olarak deil, ulusal karlar n planda tutanve kamu hizmeti sunan kurulufllar olarak faaliyet gsterirler.

Para piyasalarnda istikrarn salanmas fonksiyonuna daha genifl bir perspektif-le bakldnda, merkez bankalarnn nemi daha iyi kavranabilir. Bir lkedeki fi-nansal sistem elinde fon fazlas olan tasarruf sahiplerinden yatrm yapmak iin fo-na gereksinim duyanlara fon aktarlmas grevini stlenir. Ancak bu sayede, yaniyatrm yaplmas ile reel anlamda bir retim artflndan bahsedilebilir. Finansal sis-temin stlendii bu fon transferi grevinin yerine getirilebilmesi iin halkn bu sis-tem ierisinde faaliyet gsteren kurumlara gven duymas ve tasarruflarn bu ku-rumlara teslim etmede istekli olmas gerekir. Faiz oranlarnda sk sk ortaya kanbyk dalgalanmalar nedeniyle finansal piyasalar istikrarsz alflyorsa veya finan-sal kurumlar sk sk deme gl iine dflyorlarsa, halkn bu piyasalarda faali-yet gsteren kurumlara gveni kaybolabilir. Sonuta sermaye birikimi iin gereklifon akmnda daralma, ekonomik bymede gerileme ve iflsizlik orannda artfl or-taya kabilir. Bu yzden merkez bankalar finansal piyasalarn geliflimini ve fonla-

rn bu piyasalar aracl ile istikrarl akfln salamada nemli bir rol oynarlar.

Bankalarn Bankas ve Likitidenin Son Kayna OlmaBankalarn bankas olma deyimi, bankaclk sisteminin mflterilerine sunduu hiz-

metlerin benzerlerinin, merkez bankas tarafndan bankalara salanmas anlamna

gelmektedir. Merkez bankasnn bankalara sunduu bu hizmetlerden bazlar, mer-

kez bankasnn temel fonksiyonu olan ve yukarda deinilen parasal kontrol fonk-

siyonunu destekler niteliktedir. rnein, bankaclk sisteminin rezervlerini tutma-

s, bankalara ksa vadeli kredi salamas, likitidenin son kayna olmas gibi. lke-

deki bankaclk sisteminin salkl hizmet sunabilmesi asndan, merkez bankas-

nn yrtt faaliyetler arasnda toplanan eklerin takasna araclk etmesi, bo-

394 Merkez Bankac l ve Merkez Bankasnn Fonksiyonlar


15/24

zukluk ve banknotlarn bankalara datm, ticari bankalarn faaliyetleri zerinde

bir lde dzenleme ve kontrol yetkisinin bulunmas saylabilir.Likitidenin son kayna olma merkez bankasnn dn verebilecek son kredi

kurumu olmasndan kaynaklanmaktadr. Merkez bankalarnn bu fonksiyonu parabasma zerindeki tekel gcnden kaynaklanmaktadr. Merkez bankas para bas-mndaki tekelci gcn kullanarak bankalara nemli miktarda rezerv aktarma ye-teneine sahiptir. Bu nedenle, finansal sistemde yaflanacak bir paniin ve banka-lara hcumun nlenmesinde, merkez bankas bu gcn kullanarak bankalara re-zerv yaratabilir. Dolaysyla, likitidenin son kayna olma fonksiyonu finansal sis-temde istikrarn salanmas asndan son derece nemlidir.

Devletin Bankacln YapmaMerkez bankas bir mali kurum olarak devletin fonlarn toplama, tutma, aktar-ma ve bu fonlardan demede bulunma ifllemlerini gereklefltirerek devletin ban-

kacln yapar. Bunun dflnda, merkez bankas kamu borcuna iliflkin teknikhizmetleri de sunabilir. te yandan, merkez bankas devletin finansal danflmanniteliindedir.

Yukarda ksaca zetlenen temel fonksiyonlarn yan sra, lkedeki finansal sistemin yap-

s, lkenin iinde bulunduu ekonomik durumun yaratt flartlar ve ihtiyalar merkez

bankalarnn ilave fonksiyonlar stlenmesine neden olabilir. Bu durum merkez bankalar-

nn stlendii fonksiyonlarn zaman ierisinde deiflmesine ve lkeden lkeye farkllklar

gstermesine neden olmaktadr.

Bir lkede finansal sistemin katlmclar yukarda zetlendii flekilde ise, finansal sistem

iin izilecek bir devresel akm flemasnda bunlarn yeri ne olur? Makro iktisatla ilgili

konulara girifl yaparken oluflturduumuz devresel akm flemasnn benzerini finansal sis-tem iin oluflturabilir misiniz?

PARA POLTKASININ YRTLMES VE PARAPOLTKASI ARALARI

Merkez bankasnn lkedeki para miktarn kontrol edebilmek

iin kullanabilecei aralarn neler olduunu ve bunlar nasl kul-

lanabileceini aklayabilmek

Para politikas, merkez bankasnn lkedeki para miktarn etkilemeye dnk ola-

rak ald kararlardr. Para politikas kararlar alnrken devletin hedefi enflasyonaneden olmakszn tam istihdam dzeyine ulaflmak ve bunu srdrmektir. Bir dierdeyiflle, ekonomi durgunlua girme eilimi gsterdiinde ve ekonomik faaliyetler-de bir yavafllama baflladnda merkez bankas para arzn arttrmaya ve faiz oran-larn dflrmeye karar verecektir. Yani lkedeki para otoriteleri (baflta merkezbankas olmak zere para politikasnn yrtlmesinden sorumlu olan kurulufllar)kredinin elde edilebilirliini kolaylafltracak bir para politikas izleyeceklerdir. Buyndeki bir para politikasna gevflek veya genifllemeci para politikasad veril-mektedir. Dier yandan ekonomi gereinden fazla canlanmfl ve enflasyonist teh-ditler kendini hissettirmeye bafllamflsa, para otoriteleri para arzndaki artfl yavafl-latmak ve faiz oranlarn ykseltmek isteyeceklerdir. Bu yndeki bir para politika-s ise sk veya daraltc para politikasolarak adlandrlmaktadr.

395Para Pol i t ikasnn Yrtlmesi ve Para Pol i t ikas Aralar

D K K A T

A M A

4

Genifllemeci (gevflek) parapolitikas: Para arznn dahahzl artmasn ve faizoranlarnn dflmesinisalamaya dnk parapolitikasdr.

Daraltc (sk) parapolitikas: Para arzndakiartfl yavafllatmaya ve faizoranlarnn ykselmesinisalamaya dnk para

politikasdr.

SIRA S ZDE

3


16/24

Para politikasnn nasl yrtldn anlayabilmek iin cevaplandrlmas gere-ken nemli bir soru karflmza kmaktadr: Merkez bankas yukarda belirtilen he-def dorultusunda para arzn nasl deifltirebilir?Bu soruya verilecek cevap ol-

duka ksadr: Bankalarn rezervlerini ynlendirerek. rnein, merkez bankasnnenflasyondaki hzlanma eilimini yavafllatmak istedii bir ortamda yapmas gerekenpara arzndaki artfl yavafllatmak, yani sk para politikas izlemektir. Bunun iin debanka rezervlerindeki artfln engellenmesi gerekmektedir. Bir nceki nitede gr-dmz gibi, bankaclk sisteminin rezervlerindeki azalma bankalarn kaydi parayaratma hacimlerini daraltaca iin para arzndaki artfl da yavafllatacaktr.

lkedeki bankaclk sisteminin rezervlerini ynlendirebilmek amacyla merkezbankasnn kullanabilecei baz aralar vardr. lkedeki finans sisteminin yaps veyasal dzenlemeler kullanlabilecek bu aralarn says ve tr zerinde belirleyicikonumdadr. Merkez bankalarnn bu amala kullanabilecekleri, genel para poli-tikas aralarolarak adlandrlan aratan sz etmek mmkndr: Zorunlu re-zerv oranlar, reeskont oran ve ak piyasa ifllemleri.

Zorunlu Rezerv OranlarBir nceki niteden hatrlayacanz gibi, bankalarn mevduat fleklindeki ykm-llkleri karfllnda belirli bir oranda rezerv tutmalar, temsili paraya geifl sre-cinde, bankalar iflastan koruyabilmek amacyla getirilen bir uygulamadr. Ancakzaman ierisinde zorunlu rezerv uygulamasnn amac bankalarn iflas etmelerineengel olmaktan kmfl ve merkez bankalarnn para miktarn kontrol edebilmekamacyla kullanabilecekleri bir ara haline gelmifltir. Birok lkede, bankalarnmevduat fleklindeki ykmllkleri karfllnda ayracaklar zorunlu rezervlerinorann belirlemeye yetkili kurulufl, merkez bankasdr. Merkez bankalar bu yetki-lerini ekonominin gereklerine gre kullanarak bankalar daha fazla veya daha azzorunlu rezerv tutmaya mecbur edebilirler. Merkez bankas bunun iin zorunlurezerv orannarttrabilir veya azaltabilir. Bankaclk sistemindeki vadesiz ve va-deli mevduatlar zorunlu rezerv kapsamna alnabilir ve genel bir eilim olarak, zo-runlu rezerv oranlar vadesiz mevduatlar iin daha yksek olarak belirlenir.

Zorunlu rezerv tutmann bankalar asndan bir frsat maliyeti vardr: Kaybedilen faiz. Sonyllarda bankaclk sisteminin maliyetlerinin dflrlebilmesi amacyla, birok lkede va-deli mevduatlar zorunlu rezerv uygulamasnn kapsam dflnda tutulmaya bafllanmfltr.

Merkez bankas zorunlu rezerv orann ykselttiinde, bankalar daha byk birmiktar ellerinde rezerv olarak tutmak zorunda kalacaklardr. Bu da bankalarn ya-ratabilecei kaydi para miktarn azaltan bir unsurdur. Dolaysyla, merkez banka-

s para arzndaki artfl engellemek istiyorsa zorunlu rezerv oranlarn ykseltecek-tir. Aksine, merkez bankasnn zorunlu rezerv orann dflrmesi durumunda, ban-kalar mevcut mevduat ykmllkleri karfllnda daha az rezerv tutmaya baflla-yacaklardr. Bu da bankalarn daha fazla kaydi para yaratmalar anlamna gelmek-tedir. Sonu olarak, zorunlu rezerv oranlarndaki dflfl, bankalarn yaratabileceikaydi para miktarn ve dolaysyla para arzn arttrc bir etki yaratmaktadr.

Zorunlu rezerv oran deifliklikleri, para arzn etkilemek asndan son derecekeskin sonular douran bir ara niteliindedir. Ancak zorunlu rezerv orann de-ifltirerek para arznda kk lekli deifliklikler yapmak mmkn deildir. teyandan zorunlu rezerv orannda yaplacak deifliklikler, bir yandan para arzndabyk deiflikliklere neden olabilirken, dier yandan da bankalar likitide skflk-l ierisine sokabilir. Bu nedenle, zorunlu rezerv oran deifliklikleri esnek bir pa-

ra politikas arac olmamakla elefltirilmektedir.

396 Para Pol i t ikasnn Yrtlmesi ve Para Pol i t ikas Aralar

Para politikasnn genelaralar: lkedekibankaclk sistemininrezervlerini ynlendirebilmekamacyla merkez bankastarafndan kullanlan vezorunlu rezerv oranlar,reeskont oran ve ak piyasaifllemlerinden oluflan aralarkmesidir.

Zorunlu rezerv oran:Merkez bankas tarafndanbelirlenen ve bankalarnmevduat fleklindeki

ykmllkleri karfllndahangi miktarda zorunlurezerv tutacaklarn gsterenorandr.

D K K A T


17/24

Reeskont OranMerkez bankasnn para arzn etkilemekte kullanaca bir dier teknik, reeskont

orann deifltirmektir. Merkez bankasnn temel fonksiyonlarn incelerken, merkezbankasnn bankalarn bankas olma fonksiyonundan sz etmifltik. Bu nedenlebankalar nakit ihtiyac ierisinde olduklar zaman merkez bankasndan borlanabi-lirler. fiphesiz merkez bankasnn da bor vermeyi kabul etmesi gerekir. Bankala-ra kredi verme merkez bankasnn temel fonksiyonlarndan birisidir. flte, merkezbankasnn bankalara verdii kredilere uygulad faiz oranna reeskont oranadverilmektedir. Merkez bankas, ekonominin ve bankaclk sisteminin iinde bulun-duu koflullara gre, istedii zaman bu oran arttrp azaltabilir. Reeskont orannda-ki artfllar bankalarn merkez bankasndan borlanmalarn caydrrken, reeskontoranndaki dflfller bankalarn merkez bankasndan borlanmalarn teflvik eder.

Reeskont oran nemli miktarda ve sk sk deifltirilebilir. Merkez bankas rees-kont orann ykselttiinde, bankalarn rezervlerini tamamlamalar pahal hale ge-leceinden, merkez bankas para arz artfln snrlandrmfl olur. Tersine, merkezbankas reeskont orann dflrrse, bankalarn merkez bankasndan borlanmala-rn ucuzlatmfl olur. Bu da para arz zerindeki kontroln gevfletilmesi anlamnagelmektedir.

Reeskont oran deifliklikleri konusunda dikkat edilmesi gereken nokta, rees-kont politikas srecinde merkez bankasnn pasif bir pozisyonda olufludur. Mer-kez bankas, rnein, reeskont orann dflrebilir, ancak bankalar borlanmayazorlayamaz. Merkez bankas sadece reeskont orann belirlemekte, daha sonrabankalarn tercihleri belirleyici olmaktadr. te yandan reeskont politikasnda dik-kat edilmesi gereken bir dier nokta, merkez bankasnn srekli ve uzun vadeliborlanmalara izin vermemesi gerekliliidir. Zira, reeskont kredileri ile bankalarasalanmfl olan kolayln amac bankalarn ksa sreli nakit ihtiyalarn giderme-lerine olanak salamaktr. Bu nedenle uzun vadeli reeskont kredisinin sz konusuolmamas gerekir.

Birok iktisat reeskont oran deiflikliklerinin bankalarn rezervleri zerindeok kk bir etkiye sahip olduu konusunda ayn grfl paylaflmaktadr. Bu ne-denle reeskont orannn etkin bir para politikas arac olarak kullanlamayacafleklinde yaygn bir grfl de mevcuttur. Reeskont oran konusunda gzden uzaktutulmamas gereken nokta, herhangi bir finansal panik srasnda merkez bankas-nn bankaclk sistemine likitide salayabilmesinin reeskont kredileri aracl ilegereklefltirilebileceidir. Merkez bankasnn stlendii fonksiyonlarndan bir tane-si olan likitidenin son kayna veya dn verebilen son mercii olma fonksiyonu-nun yerine getirilebilmesi iin reeskont kredilerinin varl zorunludur.

Ak Piyasa fllemleriYukardaki aklamalarmza gre, merkez bankasnn para politikasn yrtme-sinde temel kanal, banka rezervlerinin kullanlmasdr. Merkez bankasnn buamala kullanabilecei yukarda ele aldmz iki aratan zorunlu rezerv oran de-ifliklikleri esnek bir ara olmad, reeskont oran deifliklikleri ise inisiyatifinmerkez bankasnda bulunmad fleklinde elefltirilere uramaktadr. Banka rezerv-lerini direkt olarak etkileme olana vermesi nedeniyle ak piyasa ifllemleri gn-mz merkez bankalar tarafndan en youn olarak kullanlan, en esnek para poli-tikas arac niteliindedir. Ak piyasa ifllemleri, merkez bankasnn piyasadandevlete ait bono ve tahvilleri alp satmasdr.

Merkez bankalarnn ak piyasa ifllemlerini etkin bir biimde yrtebilmesi iinn flart, lkede tahvil ve bonolarn alnp satld bir piyasann bulunmas ve ifllemhacmi olarak yeterli bir dzeye ulaflmfl olmasdr. Merkez bankalar, kamu kesimine

ait bu menkul kymetlerin alnp satld piyasada nemli bir yere sahip olmaldr.

397Para Pol i t ikasnn Yrtlmesi ve Para Pol i t ikas Aralar

Reeskont oran: Merkezbankasnn bankalaraverdii kredilere uyguladfaiz orandr.

Ak piyasa ifllemleri:Merkez bankasnn bankarezervlerini ve dolaysylapara arzn etkileyebilmekiin piyasadan devlete aitbono ve tahvilleri alp

satmasdr.


18/24

Merkez bankas piyasadan devlete ait menkul kymetleri satn ald zaman,bankalara bunun karfllnda rezerv aktarmakta, bu da daha nce grdmzkaydi para yaratma srecinin bafllangcn oluflturmaktadr. Dolaysyla, merkezbankas para arzndaki artfl hzlandrmak istedii zaman ak piyasada alm yapa-rak bankaclk sisteminin rezervlerini direkt olarak arttracaktr. te yandan, mer-kez bankas piyasada devlete ait menkul kymetleri satmaya bafllarsa, bunun kar-fllnda bankaclk sisteminden rezerv ekmifl olacaktr. Bu da bankalarn yarata-bilecei kaydi para miktarnn azalmas anlamna gelmektedir. Dolaysyla, merkezbankas para arzndaki artfl yavafllatmak istedii zaman ak piyasada satfl yapa-rak bankaclk sisteminin rezervlerini direkt olarak azaltacaktr.

Ak piyasa ifllemleri merkez bankalarnn elinde bulunan en esnek para politi-kas aracdr. Zira, ak piyasa ifllemlerinin yrtlmesinde tm inisiyatif merkezbankasnn elindedir. te yandan, merkez bankas para arznda gereklefltirmek is-tedii kk apl deifliklikler iin ak piyasa ifllemlerini kullanabilmektedir.

Yaplan arafltrmalar sonucu nmzdeki yl temel makro ekonomik deiflkenlerde bekle-

nen seyir afladaki grafiklerde gsterilmektedir. Beklenen bu deifliklikler karflsnda,

ekonomide fiyat istikrarn srdrebilmek iin merkez bankas yetkililerine para politika-

s aralarn hangi ynde deifltirmelerini nerirdiniz?

398 Para Pol i t ikasnn Yrtlmesi ve Para Pol i t ikas Aralar

SIRA S ZDE

4

(a)Enflasyon

(b)Faiz Oran

(c)GSMH

(d)Banka Rezervleri

0,7

0,6

0,5

0,4

0,3

0,6

0,5

0,4

0,32004-I 2004-III 2005-I 2005-III 2004-I 2005-I2004-III 2005-III

2004-I 2004-III 2005-I 2005-III90

100

110

120

130

00,5

11,5

22,5

33,5

2004-I 2005-I2004-III 2005-III


19/24

zetKeynesyen iktisatlara gre para miktar ile ekono-

mik faaliyetler arasndaki iliflkileri aklayabilmek

Ekonomik birimler ifllem, ihtiyat ve speklasyon

amalar ile ellerinde bir miktar para tutmak ister-

ler. Ekonomik birimlerin bu amalarla ellerinde

tutmak istedikleri para miktarn belirleyen faktr-

ler nominal gelir ve faiz orandr. Nominal gelir

ve para talebi arasnda doru ynl bir iliflki sz

konusu iken, faiz oran para talebini ters ynde

etkilemektedir.

Gelir ve fiyatlarn sabit olduu varsaym altnda, i-

zilecek para talebi fonksiyonu negatif eimli bir e-

ri olur. Para talebinin para arzna eflitlendii nokta-

da para piyasas dengeye gelir ve denge faiz oranbelirlenir.

Para miktarnda meydana gelecek deifliklikler, fa-

iz oran zerindeki etkisi aracl ile yatrmlar, ya-

trmlarda meydana gelecek deifliklik ise nominal

geliri etkiler.

Klasik ve monetarist iktisatlarna gre para mik-

tar ile ekonomik faaliyetler arasndaki iliflkileri

aklayabilmek

Para miktarnn ekonomiyi direkt olarak etkiledii-

ni savunan iktisatlar, bu grfllerini deiflimdenklemine dayandrmaktadrlar. Deiflim denkle-

mi bir ekonomideki para miktar ile dolaflm hz-

nn arpmnn nominal gelire eflit olacan gste-

ren bir zdeflliktir.

Klasik iktisatlar, parann dolaflm hznn ve re-

tim hacminin sabit olduu varsaym altnda, para

miktar deiflikliklerinin ayn ynde ve ayn oran-

da fiyatlara yansyacan, dolaysyla parann

retim miktar zerinde bir etkisinin olmayacan

savunmufllardr.

Monetaristler olarak adlandrlan bir grup iktisat

ise, ekonominin tam istihdamdan uzak olduu bir

ortamda, parann ksa dnemde fiyatlar ve retim

zerinde etkili olabileceini, ancak uzun dnemde,

para miktar deiflikliklerinin sadece fiyatlar etkile-

yeceini ne srmektedir.

Para miktarn kontrol etmekten sorumlu merkez

bankasnn bir ekonomide stlendii temel fonksi-

yonlarn neler olduunu ve bunlarn ne anlama

geldiini aklayabilmek

Ekonomideki nemine karfln, merkez bankacl

20nci yzyln bafllangcnda ortaya kmfl nispeten

yeni bir geliflmedir. Merkez bankasnn stlendii fonksiyonlar lkeden

lkeye farkllk gstermesine karfln, modern bir

merkez bankasnn stlendii temel fonksiyon

sz konusudur: Para piyasalarnda istikrarn salan-

mas, bankalarn bankas ve likitidenin son kayna

olma, devletin bankacln yapma.

Merkez bankasnn lkedeki para miktarn kont-

rol edebilmek iin kullanabilecei aralarn ne-

ler olduunu ve bunlar nasl kullanabileceini

aklayabilmek Merkez bankalarnn lkedeki para miktarn kont-

rol edebilmek amacyla kullanabilecekleri adet

genel ara sz konusudur: Zorunlu rezerv oranlar,

reeskont oran ve ak piyasa ifllemleri.

Bu aralar ierisinde en esnek olan ve gnmz

merkez bankalarnn en etkin flekilde kullandklar

ara, ak piyasa ifllemleridir.

zet 399

A M A

1

A M A

2

A M A

3

A M A

4


20/24

Kendimizi Snayalm1. fllem amal para talebi iin bir grafik izilirse aflada-kilerden hangisi kullanlabilir?

a.

b.

c.

d.

e.

2. Bir deer muhafaza arac olarak paradan daha fazlagetiriye sahip ok sayda finansal varlk bulunmasna kar-

fln, ekonomik birimlerin ellerinde para tutmasnn nedeni

afladakilerden hangisidir?

a. Para tutmann riski yoktur.

b. Para, likitidesi en yksek varlktr.

c. Para ile dier finansal varlklar arasnda bir ikame

sz konusu deildir.

d. Parann getirisi bulunmamaktadr.

e. Para, gven duygusu verir.

3. Faiz oranlarnn dflmesinin beklendii bir ekonomikortamda, ekonomik birimlerin portfylerinde bulunan tah-

vil (B) ve para miktar (M) ne ynde deiflir?

a. B , Mb. B , M

c. B , M

d. B , M

e. B ve M deiflmez

4. Dier koflullar sabitken, fiyatlarda meydana gelecekbir dflfln para talebi ve denge faiz oran zerinde yara-

taca etki afladakilerden hangisidir?

a. Para talebi artar, faiz oran dfler.

b. Para talebi ve faiz oran artar.

c. Para talebi azalr, faiz oran artar.

d. Para talebi ve faiz oran azalr.

e. Para talebi ve faiz oran deiflmez.

5. Aflada yer alan grafikte para arz fonksiyonunun ya-tay eksene dik bir doru olarak izilmesi afladaki sonu-

lardan hangisini dourur?

a. Merkez bankas zorunlu rezervleri sfrlamfltr.

b. Bankaclk sistemi sonsuz miktarda kaydi para

yaratmaktadr.

c. Merkez bankas para arz zerinde tam bir kontro-

le sahiptir.

d. Para arz faiz oranlar ile ayn ynde

deiflmektedir.

e. Merkez bankas para arznn kontroln bankac-

lk sistemine brakmfltr.

Kendimizi Snayal m400

GelirPara Talebi

Para Miktar

Gelir Para Talebi

Para Miktar

Gelir

Para Talebi

Para Miktar

Gelir

Para Talebi

Para Miktar

GelirPara Talebi

Para Miktar

FaizOran Para

Arz

ParaMiktar


21/24


22/24

Yaflamn inden

Uygulanan Kavramlar:

Para arz, dolaflm hz, miktar teorisi

1920ler boyunca, bat lkelerinde enflasyon lml dzey-

de kalmfl, para arz ise yavafl, ama istikrarl bir flekilde ar-

tfl gstermifltir. 1929 ylnda yaflanan byk borsa kfl,

youn banka iflaslar, azalan retim ve artan iflsizlik son-

rasnda Amerikan Merkez Bankas (ksaca Fed) izledii

para politikasn deifltirme karar almfltr. Dolaysyla bir-

ok iktisat Fedin krize mdahalede ok ge kaldn ve

para politikas deiflikliinin bu yzden ok fazla anlaml

olmadn belirtmektedirler. Ekonomik durgunluun bafl-

lang dneminde, borsada yaflanan kfl sonrasnda bir-

ok yabanc banka ABD bankalarnda tuttuklar altn ek-

meye bafllamfltr. Bu geliflme sonrasnda Fed, para arzn-

da artfl olaca ve bunun da enflasyona dnflebilecei

kaygsyla, faiz oranlarn ykseltmifltir. Bu durum para ar-

znda bir azalmaya davetiye karmfl ve sonuta 1929-

1933 dneminde ABDde M1 para arz yzde 27 orannda

azalmfltr. Parann dolaflm hznn sabit kabul edilmesi

durumunda, para miktarndaki bu hzl dflfl fiyatlarda,retimde ve dolaysyla istihdam hacminde bir dflfl an-

lamna gelmekteydi. Nitekim, aflada yer alan grafiklerde,

sz edilen dnemde para arznn yan sra, fiyatlarn yak-

laflk yzde 25 ve retimin yaklaflk yzde 30 orannda

azald grlmektedir. Bu geliflmeler erevesinde ayn

dnemde iflsizlik oran da yaklaflk yzde 25 oranna ulafl-

mflt. Yani her 4 Amerikan vatandaflndan bir tanesi iflsiz

kalmflt.

Oysa, Fedin yapmas gereken olduka basitti: Geniflle-

meci bir para politikasna bir an nce dnmek. Para po-

litikasnda bu deiflim 1933 ylnda gerekleflmifl, ancak

bir ok iktisat tarafndan, ge kalmakla, elefltirilmifltir.

Oysa ekonomik durgunluun kendini iyice hissettirmeyebafllamfl olduu 1930 yl ortalarnda, ABD Merkez Ban-

kas ak piyasa ifllemlerini kullanp bankaclk sektrne

kapsaml bir rezerv aktarm salayarak genifllemeci para

politikasna ynelmifl olsayd, bunun hem durgunluun

fliddetini, hem de sresini nemli lde dflrecei ve

krizin tm dnyaya yaylmasn da byk lde engelle-

yecei savunulmaktadr.

Yaflamn inden402

1929

1931

1933

1935

1930

1932

1934

20

15

10

5

0

1929

1931

1933

1935

1930

1932

1934

25

30

(c)Reel GSMH

(d)flsizlik Oran

29

27

25

23

21

19

1929

1931

1933

1935

110

100

90

80

70

1929

1931

1933

1935

(a)MI

(b)Fiyat ndeksi


23/24

Baflvurabileceimiz KaynaklarKkl, A. (1973). Makro ktisat. Ankara: S Yayn,

s. 341-373

Parasz, . (1999). ktisada Girifl. Bursa: Ezgi, s. 309-323

lgener, S. (1991). Milli Gelir, stihdam ve Ekonomik

Byme (7. Bask). stanbul: Der, s. 351-403

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. a Ayrntl bilgi iin Para ve Ekonomi: Dolayl Kanal

konusuna baknz.

2. b Ayrntl bilgi iin Para ve Ekonomi: Dolayl Kanal

konusuna baknz.

3. a Ayrntl bilgi iin Para Talebi konusuna baknz.

4. d Ayrntl bilgi iin Para Talebi Fonksiyonu

konusuna baknz.5. c Ayrntl bilgi iin Para Arz konusuna baknz.

6. e Ayrntl bilgi iin Para ve Ekonomi: Direkt Kanal

konusuna baknz.

7. e Ayrntl bilgi iin Para Piyasas konusuna

baknz.

8. d Ayrntl bilgi iin Miktar Teorisi konusuna

baknz.

9. b Ayrntl bilgi iin Para Politikasnn Yrtlmesi

konusuna baknz.

10. c Ayrntl bilgi iin Para Politikasnn Yrtlmesi

konusuna baknz.

Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1Merkez bankasnn para arzn azaltmaya veya artfl ya-

vafllatmaya dnk olarak ald nlemler, yani sk para

politikasna geifl, piyasalarda zincirleme bir takm etkiler

yaratacaktr. ncelikle, para miktarndaki daralma, para

piyasalarnda elde nakit ve serbest rezerv tutmann mali-

yetini arttracak ve faiz oran ykselecektir. Durum, afla-

da yer alan fleklin a blmnde gsterilmektedir. Merkez

bankasnn para arzn azaltmaya dnk nlemleri sonu-cunda Ms1 para arz fonksiyonu sola doru kayarak Ms2

konumuna gelmektedir. Para arzndaki bu azalmann so-

nucunda, denge faiz oran i1 dzeyinden i2 dzeyine

ykselmektedir.

Faiz oranndaki artfl, yatrmlarla faiz oran arasndaki ters

ynl iliflki nedeniyle yatrmlarn azalmasna neden ola-

caktr. Nitekim, faiz orannn i1den i2ye ykselmesi, yu-

kardaki fleklin b blmne gre, yatrm harcamalarnn

I1den I2ye azalmas ile sonulanmaktadr. Yatrm harca-malarnn azalmas toplam harcamalarda bir azalma anla-

mna geldii iin, fleklin c blmndeki AE1 toplam har-

cama fonksiyonu otonom olarak aflaya doru kayarak

AE2 konumuna gelmektedir. Sonuta AE2 harcama fonk-

siyonu ile 45 dorusunun kesifltii noktada yeni denge

gelir dzeyi belirlenecektir. fiekle gre bu noktann ifade

ettii Y2 gelir dzeyi bafllangtaki Y1 gelir dzeyine gre

daha dflktr. Yani ekonomide para miktarndaki azal-

ma sonrasnda faizler ykselmifl, yatrm harcamalar ve

dolaysyla toplam harcamalar azalmfl, retimde bir daral-

ma ortaya kmfltr. Metin ierisinde kullandmz yn-

temle, bu iliflkiler zincirini afladaki gibi zetleyebiliriz:

Sra Sizde 2Yorumlanmas istenen flekilde parann dolaflm hz, sz

edilen dnemde srekli bir artma eilimi gstermektedir.

Benzer flekilde faiz oran da bir artma eilimi ierisinde-

dir. Eer bu iki deiflkendeki trendi ayr bir grafik olarak

gsterirsek, afladaki grafii izebiliriz. izdiimiz bu gra-

fik daha net biimde gstermektedir ki, dolaflm hz ve fa-

iz oran ayn ynde deiflmektedir.

Baflvurabi leceimiz Kaynaklar - Kendimizi Snayal m Yant Anahtar - S ra Sizde Yant Anahtar 403

Ms2 Ms1

i2

i1

i

Md

M

i2

i1

i

I

I2

I1

I

AE2

AE1

Y2

AE

YY1

45

(a) (b)

(c)

M i I AE Y

60

4020

80100120

0

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2002

V i


24/24

Bu iliflkinin nasl ortaya ktn grebilmek iin, Keynes

tarafndan gelifltirilen para talebi fonksiyonunu,

fleklinde yazabiliriz. Bu fonksiyondaki deiflkenleri yeni-

den tanmlarsak, Md nominal para talebini, Y reel geliri, i

faiz orann ve P fiyatlar genel dzeyini ifade etmektedir.

Bu fonksiyondan yararlanarak, reel para talebi de

olacaktr. Reel para talebi fonksiyonunu ters evirirsek,

elde edilir. Bu eflitliin her iki taraf reel geliri ifade edenY ile arplrsa sonu deiflmeyecektir:

Son olarak, fiilen elde tutulan para her zaman para arzna

eflit olaca iin, Md deiflkenini M ile deifltirebiliriz:

Elde edilen son eflitlik nominal gelirin para miktarna ora-

nn, bir dier deyiflle parann dolaflm hzn gstermekte-dir. Ksa dnemde Yde byk bir deifliklik olmad s-rece, faiz oranlarnn ykselmesi paydada yer alan paratalebini azaltaca iin parann dolaflm hz da artacaktr.

Aksine, faiz orannn dflmesi durumunda, paydada yer

alan para talebi artacak, bu da dolaflm hznn dflmesisonucunu douracaktr. Buna gre, para talebi faiz ora-nndan ters ynde etkilendii srece, parann dolaflm h-

z sabit olmayacak, faiz oranyla ayn ynde deiflme ei-limi gsterecektir.

Sra Sizde 3Finansal sistemin katlmclar gz nne alndnda afla-dakine benzer bir akm flemas izmek mmkndr. Buakm flemasna gre, sistemde tasarruf sahipleri ile yat-rmclar karfl karflya getiren finansal piyasalar aracl ilefon transferi gerekleflmektedir. Fonlar bu flekilde el de-ifltirdiinde buna dorudan finansman ad verilebilir.Ancak, ekonomik kalknmayla birlikte dorudan finansmanyerini dolayl finasmana brakr. Dolayl finansmann temelzellii, fon transferi srecinin finansal araclar vastasyla

gereklefltirilmesidir. Finasal arac kurumlar ierisinde enok bilineni bankalardr. Merkez bankas ise bu sistemin s-tnde, denetleyici ve dzenleyici olarak yer almaktadr.

Sra Sizde 4Verilen gstergeler ekonominin aflr sndn gster-mektedir. Faiz oranlarndaki dflme eilimi, tketim har-camalarnda beklenen artfl, fiyatlarda beklenen artmaeilimi ekonomide aflr bir canlanma olacann gster-geleri olarak deerlendirilebilir. Byle bir durumda fiyatistikrar amac gden bir merkez bankas daraltc (sk)para politikasna ynelmelidir.Bunun iin yaplmas gereken de bankaclk sisteminin

rezervlerini azaltma ynnde para politikas aralarndeifltirmektir. Merkez bankas bu amaca dnk olarak,ak piyasa ifllemleri erevesinde bankalara hazine bo-nosu satflna ynelebilir, reeskont oranlarn ve zorunlurezerv oranlarn ykseltebilir.

Sra Sizde Yant Anahtar404

Md = f (Y,i) P

Md

P= f (Y,i)

P

Md= 1

f (Y,i)

PY

Md= Y

f (Y,i)

PYM

= Yf (Y,i)

FNANSAL PYASALAR

M.KIYMET

FON

Fon A OlanlarYatrmclar

Fon Fazlas OlanlarTasarrufular

M.KIYMET

FON

FNANSAL ARACILAR

DREKT FNANSMAN

DOLAYLI FNANSMAN

MERKEZ BANKASI

Hanehalk flletmeler Devlet Yabanclar

flletmeler Devlet Hanehalk Yabanclar

Documents

İktisada Giriş unite17