ißjòZý iò§Œ - Odishaosepa.odisha.gov.in/upload/ebooks/CLASS-X/10th-01A-MIL_Odia_Class_… · 1 cß^øMßaòƒu cjß^Zß lißekß \ßi (_†\g gZß–œ) Kaò _eòPd : IWÿò@ß

$Page 1: ißjòZý iò§Œ - Odishaosepa.odisha.gov.in/upload/ebooks/CLASS-X/10th-01A-MIL_Odia_Class_… · 1 cß^øMßaòƒu cjß^Zß lißekß \ßi (_†\g gZß–œ) Kaò _eòPd : IWÿò@ß$
iûjòZý iò§ê(\gc ùgâYú)

_âKûgKcû¤còK gòlû _eòh\, IWÿògû

iûjòZý iò§ê(\gc ùgâYú)

IWÿògû cû¤còK gòlû _eòh\ \ßûeû @^êùcû\òZ I _âKûgòZ© cû¤còK gòlû _eòh\, IWÿògû

iõ_û\^ûc�kú :W. aûaûRú PeY _�^ûdK (icúlK)W. ai« Kêcûe _�û @eêYû eûdW. cú^ûlú \ûiW. MùYgße ißûAñ

iõù~ûR^û :W. i¬êfZû _ûZâ

_â[c iõÄeY :2013

@ûUð_êf :gâú ùReKè @û� @ þùiUaRâKaûUò ùeûWÿ, KUK-1

cê\âY :

cìfý : U.

bìcòKû

iaðbûeZúd gòlY ]ûeû _eòù_âlúùe @ûc eûRýe aò\ýûkd _ûVýKâc I

_ûVý_êÉK @û\òKê icZêf ÉeKê C^ÜúZ Keòaû Cù�gýùe iû]ûeYZü _ûVý_êÉK

_âÉêZ ùjûA[ûG û GZ\þaýZúZ RûZúd _ûVýKâc @û]ûe-2005 Gaõ aò\ýûkd

_ûVýKâc @û]ûe-2007 @ êieYùe cêLýZü \gc ùgâYúe gòlû[ðúcûû òcù«

C�òÁ Gjò _â[c bûhû IWÿò@û _ûVý_êÉKUò _âÉêZ ùjûAQò û bûhûmû^ @ûjeYùe

QûZâQûZâúcûûe \lZû aé¡ò, cûZébûhû _V^ùe @^êeûM iéÁò, _âZò^ò]ôiÚû^úd

Kaò, ùfLKcûûe KéZò cû¤cùe cûâúd cìfýùaû]MêWÿòKe @ûKk^ bkò

\òMMêWÿòKê _âcêL \éÁòù\A �iûjòZý iò§ê� _êÉKUò _âÉêZ ùjûAQò û Gjûe iõ_û\^û

c�kú, iõù~ûRòKû Gaõ iòfûaiþ KcòUòe i\iýcûûê _eòh\ Zeèê KéZmZû

RYûAaû ijòZ aòhd gòlK Z[û @bòbûaK, _ûVKcûû iêPò«òZ _eûcgð Gaõ

eP^ûcôK cZûcZKê _ea�ðú iõÄeY ^òcù« @ûjßû^ KeêQò û

ibû_Zò

cû¤còK gòlû _eòh\, IWÿògû

@û\ýbûh

RûZúd _ûVýKâc @û]ûe -2005 I aò\ýûkd _ûVýKâc @û]ûe -

2007ùe @^êùcû\òZ òdcû^ê~ûdú \gc ùgâYúe _â[c bûhû IWÿò@ûe aòg\

_ûVý ^òcù« �iûjZý iò§ê� _êÉKUò _âÉêZ ùjûA@Qòö ùgâYúKlùe _ûV\û^Kê

ijR I @ûKhðYúd Keòaû Gaõ cû¤còK Éeùe bûhûgòlûe _â]û^ ùKøgk

_V^ I fòL^ùe QûZâQûZâúcûû \lZû aé¡ò ^òcù« _ûVý_êÉKUòKê gòlY

Kû~ðý]ûeûbò�òK Keû~ûAQòö RûZúd gòlû^úZò ^òù�ðgòZ cû^\�Kê \éÁòùe eLô

iûcMâòK bûùa IWÿò@û iûjòZýKê _âZò^ò]ôZß Keê[ôaû Kaò ùfLKcûûe eP^û

Pd^ I iõ_û\^û Keû~ûAQòö G iaê _âiwMêWÿòKe _ûV\û^ cû¤cùe gòlK

gòldòZâúcûù^ QûZâQûZâúcûû c^ùe iûjòZýû^êeûM I cûZébûhû _âúZò Cù\âK

Keò_ûeòùaö QûZâQûZâúcûûe bûhûùe \lZû I iûjòZýùe eiùaû] @û^d^

gòlKcûûe icêPòZ gòlû\û^ \ßûeû jó i¸a ùjûA_ûeòa û ùicûù^ G \òMùe

~[û[ðeìù_ ~^ôaû^ ùjùf @ûce gâc iû[ðK ùjaö

iõ_û\^ûc�kú

iìPú

_âiw Kaò/ùfLK _éÂû

_\ý1. cû^ùMûaò¦u cjû^Zû iûekû \ûi 12. eûNau fuû ~ûZâû^êKìk Cù_¦â b¬ 63. PòfòKûùe iûd«^ eû]û^û[ eûd 114. cwùk @Afû Chû Mwû]e ùcùje 175. RûM a§^jeû @^« _�^ûdK 246. iaðõijû cûUò aò\êýZþ_âbû ù\aú 29

M\ý7. R^àbìcò Ké¾P¦â _ûYòMâûjú 348. ibýZû I aòmû^ aõgú]e iûc«eûd 439. cûZébûhû I ùfûKgòlû ùMûùfûKaòjûeú ]k 5210. ^ùe^þeê aòùaKû^¦ geZ Kêcûe cjû«ò 6111. IWÿò@û iûjòZý K[û _âÉêZò: iòfûaiþ KcòUò 73

MÌ12. Kkò~êMe icû¯ò Gaõ cògâaûaê bêaù^gße ùaùjeû 8713. Kûke Kù_ûk Zùk ^¦ò^ú gZ_[ú 9414. ùaf, @gßZþ[ I aUaél eaò _�^ûdK 100

GKûuòKû15. iêe iê¦eú iekû ù\aú 10916. ùKûYûKð b¬Kòùgûe _�^ûdK 125

vvv

bûeZe i ò]û^_âûKþ K[^ :

@ûùc bûeZaûiú bûeZKê GK iûaðùbøc, icûRaû\ú, ]cð ^òeù_l, MYZûªòK iû]ûeYZªeûÁâ eìù_ MV^ Keòaû _ûAñ \éXÿ iõKÌ ùÂ I Gjûe icÉ ^ûMeòKuêl iûcûRòK, @[ðù^÷ZòK I eûRù^÷ZòK ^ýûd;l Pò«û, @bòaýqò, _âZýd, ]cðúd aògßûi Gaõ C_ûi^ûe ÊZªZû;l iÚòZò I iêaò]û iêù~ûMe icû^Zûe iêelû _â\û^ KeòaûKê Z[ûl aýqò c~ðýû\û Gaõ eûÁâe HKý I iõjZò ^ò½òZ Keò ùicûû c¤ùe

bâûZébûa C�ûjòZ KeòaûKêGjò 1949 ciòjû ^ùbé 26 ZûeòL \ò^@ûce iõaò]û^ _âYd^ ibûùe GZ�ßûeûGjò i´ò]û^Kê MâjY I _âYd^ Keê@Qê Gaõ @ûc ^òRKê @_ðY Keê@Qê û

PZê[ð @¤ûd (K) 51 (K) ]ûeû : ùcøkòK K�ðaý

bûeZe _âùZýK ^ûMeòKe K�ðaý -(K) i´ò]û^Kê cû^ò Pkòaû Gaõ Gjûe @û\gð I @^êÂû^cûûê Gaõ RûZúd _ZûKû I RûZúd

iwúZKê i¹û^ _â\gð^ Keòaû;(L) ù~Cñiaê cj^úd @û\gð @ûc RûZúd Êû]ú^Zû iõMâûcKê @^ê_âûYòZ Keò[ôfû, ZûjûKê iàeY

I @^êieY Keòaû;(M) bûeZe iûaðùbøcZß, GKZû I iõjZò aRûd Gaõ iêelòZ eLòaû;(N) ù\ge _âZòelû Keòaû I @ûagýK iÚùk RûZúd ùiaû _â\û^ Keòaû;(O) ]cðMZ, bûhûMZ Gaõ @û�kòK Kò û ùMûÂúMZ aòbò ÜZûKê @ZòKâc Keò bûeZe Rîû]ûeYu

c¤ùe HKý I bâûZébûa _âZòÂû Keòaû Gaõ ûeúRûZòe c~ðýû\ûjû^òiìPK aýajûe _eòZýûMKeòaû;

(P) @ûce iõÄéZòe cìfýaû^þ HZòjýKê i¹û^ _â\gð^ I iõelY Keòaû;(Q) @eYý, jâ\, ^\ú, a^ý_âûYú iùcZ _âûKéZòK _eòùage iêelû I C^ÜZò Keòaû Gaõ

RúaRMZ _âZò @^êKµû _â\gð^ Keòaû;(R) ùa÷mû^òK cù^ûbûa, cûâaû\ Gaõ @^êi§ò�û I iõÄûe cù^ûbûa ù_ûhY Keòaû;(S) iaðiû]ûeY iµ�òe iêelû Keòaû I jòõiû _eòZýûM Keòaû;(T) aýqòMZ I icÁòMZ Kû~ðýûakúe _âùZýK ùlZâùe C}hð iû]^û Keòaû, ~ûjû \ßûeû @ûc

ù\g _âùPÁû I KéZòZße CyZe ùiû_û^Kê @aòeZ C^ÜZò Keò_ûeòa;(U) cûZû aû _òZû aû @bòbûaK, Zûue Q@ ahðeê PC\ ahð adi c¤ùe [ôaû i«û^ aû

_ûkòZuê gòlûfûbe iêù~ûM ù~ûMûA ù\aû û

1

cû^ùMûaò¦u cjû^Zûl iûekû \ûi

(_�\g gZû±ú)

Kaò _eòPd :IWÿò@û bûhûùe iûjòZý eP^û Keò[ôaû iâÁûcûû c¤ùe gì\âcê^ò iûekû \ûi @û\òKaò eìù_

_eòPòZö iõÄéZ bûhûùe aýûiù\a cjûbûeZ ùfLôaûbkò IWÿò@ûbûhûùe iûekû \ûi cjûbûeZùfLô[ôaûeê Zûuê ùKjò ùKjò C}k-aýûi eìù_ iù´û]^ Keò[û«òö @]ôK«ê Zûu ùfLûùe IWÿògûe cûUò,_ûYò, _a^, _âKéZò I cYòh Rúaê aûÉa Mû[û KkûcôKbûùa _eòùahòZ ùjûA[ôaûeê Zûuê �cûUòecjûKaò� c¤ Kêjû~ûGö ùi iì~ðýaõgú eûRû K_òùk¦âù\au icKûk @[ðûZþ _�\g gZû±úùe RMZþiòõj_êeRòfäûe SuWÿ Vûùe R^àMâjY Keò[ôùfö iûekû VûKêeûYúuê ùiaûKeò ùi Kûaý eP^û _ûAñ gqò_ûA[ôaûeê ^òRKê iûekû \ûi eìù_ _eòPd KeûA@Q«òö aûÉaùe Zûu ^ûc iòù¡gße _eòWÿû [ôaûKêjû~ûGö ùi cjûbûeZ, P�ú_êeûY, aòPòZâ eûcûdY bkò _êeûY eP^û Keò ~ûAQ«ò û

aòùeû]ú _û�au _û� gògê_êZâu ^ò]^ùe cjûcû^ú \êù~ðýû]û cê aýûKêkZû, _òZéiêfbjé\de _eòPd I aòkû_, aõgelû òcù« @ûKêkZû, ò¿û_ gògêcûû céZêý _ûAñ Mêeê_êZâ @gßZþ[ûcûuêZòeÄûe _âbéZò \êù~ðýû]û PûeòZâòK cjû^Zû _âZò_û\òZö Gjò _VýûõgUò �KûAñgòKû _að� eê MéjúZ û

\é\l ùaûAfû Êûcú gêYòcû \�]ûeú@gÉcû _û�aõK cê�ùQ\ò @ûYA bûe Keòö^d^ ù`Wÿò eûRû Pûjòõfû cû^ùMûaò¦_û�a« _âûùd aêSò cù^Y iû^¦öiû]ê iû]ê @gÉcû ùaûfò cû^ùMûaò¦ _âgõiòùZûùZ ùi^û_Zò ^ Keò @Mû\ iùcûù\â Mfò bûiòöjeûA Keò _ùQ gòLòfò cêõ aê¡ò_ûù\Y Uûkòfò cêõ ùdùWÿK iõ_â]ôö

_\ý

2

aûkêZ Kûkjêõ ~ûjûKê _ûAfAõ iûLòPòjÜò ^ê@ûeòfò cêõ ZûKê ùjûAfò ^òeòcûLòö@ù^K CZifý ù\LòY ]éZòeûÁòQûcêùe ùÂ _KûAfû _û�õKeò cê�ùMûUòöùaûfA @gÉcû gêY ùjû \âòù~û]^_òZûe gZî ùdUò ]ééÁ ù~ \êýc^öù\LòY iû^¦ ùjûAùf \âòù~û]^ eûùdùaûAùf ùaùM \�QZâ ]e Zê eûRûùdöù\LòY ùaûAfû PòjÜò ù~ Kêcûe \é\l_û�ùa ù^ûj«ò ùd ù\âû_Zú _û�a�öeR^ú _âbûZùe ù\Lòfû ]éZòeûÁò_û�ûkú KêceõKe gòe _û�ùMûUòöcézûMZ ùjûAfû ù\Lò cû^ùMûaò¦jû jû \Aa ùaûfò Kù_ûùk Ke]ô¦ö@ûùjû @gÉcû @û\òjêõ @Uê ^ÁùZûùjûe _âKéZò RûYò cêõ ^ aû§òfò cêKêUöice ùghKûùk ùcûùZ ù~ Kfêþ ùdjûaûkêZ a] ù\ûùh Kfê ùe _ûce ù\ûùejûö@bòc^êý cfû NUC}P ^ûgMfûflàYKêcûejòõ _Wÿòfû aõgjòõ ieòfûöùdjû« eLòfò cêõ aõgelûe òcù«MZ @ûMZ aêWÿòfû ùd ùZûùjûe KéùZýöùbû \Aa i«û^ Kk_Zeêõ ù~ ùaûf ùaûfò@gÉcû _âiù^Ü MZ @ûMZ \êAKêk aêWÿûAfòöùZûùjûe cêL _êY cêõ Pûjòõ ùe ù\ûùejûaõg ^ò@õg Kfêùe ùcûùjûe cêL Zê ^ Pûjûõ û_�êbìZ @ûcôû Kòùµ @Qò ùjû ^òfðRùd _�ê _ê@õK @aiÚû ù\Lò Kòùµ ^êjA \jòRö_û�õKeò cê� \ò@ ùcûùjûeò ùKûkûMâùZùKûk Keò ]eò cêõ ùjûAaò Kò^û cêKùZö\òâù~û]^ aûKý gêYò \é\l iZßeeûRû ùKûùk \òfû ùÂ _�az gòeö_û�õKeò cê� ùKûùk ù\LòY ]éZòeûÁò_âûY aòi{òðfû cé]ê^û Mfû `ûUòö

3

iìP^û :\é\l � Mû§ûeú gùj _ê@ R^à Kfû_ùe GK\û ~cê^û ^\ú Kìkùe \êaðûiûuê ùbUòùf û

Mû§ûe aõgKê KûeY ùjaû_ûAñ ùMûUòG _ê@ I Sò@ _âû[ð^û Kùf Ehòuê û `kZü�\é\l \égòfû� CZ_�ò ùjûAùfK ùa ò� û ùdc« ]éZeûÁe ùdK C�e gùZ_êZâ ö�(@û\ò_að - _é- 246, iõ_û\^û- @û�ðafäb cjû«ò) iûekû \ûiu cjûbûeZùe]éZeûÁâue GKgj GK _êZâ I ùMûUòG K^ýû û G icÉu ^ûñ �\ê� a�ð @ûe¸^òdcùe Keû~ûAQò û

cû^ùMûaò¦ - \êù~ðýû]^\�]ûeú - eûRû (\êù~ðýû]^)@gÉcû - Mêeêù\âûYu _êZâ (@gßZþ[ûcû)_û�a« - _û�acûûiû^¦ - @û^¦e ijòZbûeKeò - aj^Keòù`Wÿò - ùLûfò_âgõiò - _âgõiûKeòiùcûù\â - icê\âùe@Mû\ - @Mû]ùdùWÿK - GùZaWÿiõ_â]ô - icé¡ò, iµ�òPòjÜò ê@ûeòfò - PòjÜò ^ _ûeòfòòeòcûLò - @ijûd

CZifý - Cfäûi]éZòeûÁò - ]éZeûÁâu _êZâ (\êù~ðýû]^)Qûcêùe - i¹êLùe\âòù~û]^ - \êù~ðýû]^ùdUò - Gjò]éÁ ù~ \êýc^ - ]éÁ\êýcÜ (\î_\u _êZâ)

eûùd - eûRû\� QZâ - gûi^ bûeù\âû_Zú - ù\âø_\ú_û� a� - _û�_êZâ_û�ûkú - _û�ûk eûRK^ýû (ù\âø_\ú)Ke]ô¦ - Ke\ßd@û\òjêõ - _â[ceê_ûce - _û_úù\ûùejû - ù\âûjú@bòc^êý - @Rêðû _êZâNUC}P - NùUû}P (búcu _êZâ)flàYKêcûe - \êù~ðýû]û _êZâùdjû« - GcûûêKk_Zeê - KÌaél^ò@õg - CZeû]ôKûeú gì^ý_�bìZ - _é[ôaú, @ûKûg, aûdê,

Rk, @MÜò\jòR - ù_ûWÿò~òaûcé]ê û - cì¡ð û ( cê�)

4

_âgÜûakúò�òðÁ C�ecìkK :

1. GK_\ùe _âKûg Ke ûeûaYu _êZâ -_aê _êZâ -aò^Zûu _êZâ -\ge[u _êZâ -iêcòZâûu _êZâ -Kê«úu _êZâ -

2. ^òcÜfòLòZ g±MêWÿòKe \êAUò ùfLûGñ _âZòg± ùfLögòe, eR^ú, _âbûZ, gZî, ice

3. aýûiaûKý ij icûie ^ûc ùfLö^òfð{, \�]ûeú, iû^¦

4. _VòZ KaòZû @af´^ùe gì^ýiÚû^ _ìeY Keö(K) _ûù\Y Uûkòfò cêñ ùdùWÿK ________ö(L) _û�ùa ù^ûj«ò ùd ù\âû_Zú ________ö(M) @bòc^êý cfû ________ ^ûgMfûö(N) ________ aòiRòðfû cé]ê^û Mfû `ûUòö

lê\â C�ecìkK :5. cû^ùMûaò¦ KòG ?6. \é\l cû^ùMûaò¦uê Kò aû�ðû ù\A[ôùf ?7. \êù~ðýû]^ @Zý« Lêiò ùjùf KûjóKò ?8. cû^ùMûaò¦ @gÉcûuê _âgõiû Keò[ôaû _û\ \êAUò KaòZûeê aûQò ùfLö9. ]éÁ\êýcÜ KòG ? ùi Kûjûe gZî [ôùf ?10. @gÉcû bûe ù\Lò \é\l K�Y Kjòùf ?11. NùUû}Pu _òZûu ^ûc K�Y ?

5

12. _�bìZ KûjûKê Kj«ò ?13. cû^ùMûaò¦ KûjóKò @ù]÷~ðý ùjûA _Wÿòùf ?14. \êù~ðýû]^ Kò_eò _âûY aòi{ð^ Kùf ?15. _VòZ KaòZûUò iûekû cjûbûeZe ùKCñ _aðeê @ûiòQò?

i_âiw iekû[ð :16. jeûA Keò _ùQ gòLòfò cêõ aê¡ò

_ûù\Y Uûkòfò cêõ ùdùWÿK iõ_â]ôö17. ùdjû« eLòfò cêõ aõgelûe òcù«

MZ @ûMZ aêWÿòfû ùd ùZûùjûe KéùZýö18. _û�õKeò cê�ùKûùk ù\LòY ]éZòeûÁò

_âûY aòi{òðfû cé]ê^û Mfû `ûUòö

\úNð C�ecìkK :19. _VòZ KaòZû @^êieYùe cû^ùMûaò¦u cjû^Zû _âZò_û\^ Keö20. \êù~ðýû]^ Mêeê_êZâ @gÉcûuê b�ð^û Keòaûe KûeY @ûùfûP^û Keö

Zêc _ûAñ Kûc :21. iûekû \ûiu @^ýû^ý KéZò iµKðùe ùfLò gòlKuê ù\Lû@ö22. cjûbûeZe @VeUò _aðe ^ûc iõMâj Ke û23. \êù~ðýû]û _âZò Zêc c^ùe [ôaû ]ûeYû KaòZû _Xÿòaû _ùe Kò_eò _eòa�ð^ ùjûAQò Zûjû

ùfL öu

6

eûNau fuû ~ûZâû êKìkl Cù_¦â b¬

(i¯\g-@Áû\g gZû±ú)

Kaò _eòPd :IWÿò@û iûjòZýùe akòÂ KaòZß _ûAñ Cù_¦â b¬ KaòicâûU bûùa _eòPòZö ùi i¯\g gZû±úe

ùgh _~ðýûdùe b¬^Mee @^Zò\ìeùe @aiÚòZ Nêcêie eûRaõgùe R àMâjY Keò[ôùf û Cù_¦â b¬eûc ZûeK cª R_ Keò KaòZß gqò fûb Keò[ôùf û ùKûUòaâjàû� iê¦eú, fûaYýaZú, ùa÷ù\júgaòkûi, eiòK jûeûakú, ù_âc iê]û^ò]ô, iêb\âû _eòYd, Kkû KCZêK, Qû¦bìhY @û\ò Kûaý, ei_�Kbkò MúZûZàK @ûkõKûeòK KéZò I MúZûbò]û^ ûcK _\ýûcôK g±ùKûh Cù_¦âu @kuûec^Ä _û�òZýGaõ KaòLýûZòe KûkRdú KéZòö Zûu ePòZ PC_\ú I PCZògû IWÿò@û MúZò-KaòZû ]ûeûùe @_eì_ iéÁòeìù_ aòùaPòZ ùjCQòö

�eûNau fuû ~ûZâû^êKìk� KaòZûe _ûVý Kaòu �ùa÷ù\júg aòkûi� Kûaýe Pûkòg Qû¦eê@û^úZö eûc-Kûaý ùa÷ù\júg aòkûi aûC^Qû¦ aògòÁ eP^ûö G[ôùe _âùZýK _\ �a� @û\ý a�ð^òdcùe ePòZö fuûe eûaY \ßûeû @_jéZû iúZûuê C¡ûe Keòaû _ûAñ eûcP¦â icê\âùe ùiZê aû§òaûùake K[û Gjò KaòZûùe a�ðòZ û Cù_¦â b¬u @kuûe_âòdZû, g± iõù~ûR^ ùKøgk I icûR_âZò^úZò^òÂ aû�ðû-Gjò KaòZûe flýYúd ùa÷gòÁý û

(eûM�@ûgûaeú)akòfû eûNa @ûgû iúZû _âû_ZòùeaòPûeòùf iò§ê ù_ûZò ~òaû _aðZùe ù~ö 1 ûaêWÿòMfû _KûAùf K_ò ù~ùZ Mòeòaê\þaê\ ^ \òùg Rk `ò `ò KéZ Keò ù~ö 2 û

7

aòiàA ^òügßûi ùZRò aeêY _âiù^Üaò^ûg^ùe gd^ ùi \bðgdù^ ù~ö 3 ûaêù] gêY @^ý _âiwKê \ggòeaeMòfû ùi gêK iûeY Keò Pûe ù~ö 4 ûaòbúhùY Kj ùRýÂbâûZû _òZû ieòaêSò ^ aêSò ùKû_ò Zû aûYú _òZû Keò ù~ö 5 ûaòbìZòKò bê¬ê[ôfê aòbìZòbìhùYaWÿKêùk R^cò geY Kò KûeùY ù~ ? 6 ûùaûf @w\Kê _òZû gZî bqò _êYýaû\ ePûA _òZéaý aûjêWÿû@ ùi÷^ý ù~ö 7 ûaòjûdùi aòjeò iûMe RòYò ~ûAa�ðK Êeì_ ]éZ ùKñ ùKñ Uòùjû Kjò ù~ö 8 ûaòLýûZ Keê aòõgZòKe Kjòaûeùaû] Cbd bdùe _kûA iZße ù~ö 9 ûaûjêWÿò eûaùY Kjò gêY ù\a eò_êùaûAfû @^êR ~òaò iúZûuê ic_êð ù~ö 10 ûa�ôfñê @wù\ @w ù\aûeê Kò ]ùcðaRâûNûZ ic Zk _âjûeòfû ùaýûùc ù~ö 11 ûaûRò[ôùf Pì�ð aû _ûZûùk bRò[ôaaò§ý bû^ê ùZûhò ùjùf a�ûA \Aa ù~ö 12 ûak ùKùZ ùaûfêñ ùaûùf ù~ùZ gv ùijòaûeò eûgòùe R^òZ ùZùZ gv ^ûjó ù~ û 13 ûaòZeùY iûMe Kò _û� _Pûeòfûaòùj eûc Kêgg~ýû _âZêý�e ù\fû ù~ö 14 ûaòeiKê c¦ Keò c¦jûi Rù^àöùaûùf Kò Keòa GùWÿ jú^ _eûKâùc ù~ö 15 û

8

iìP^û :eûNa - eûcP¦âaê\þaê\ - _ûYòù`ûUKû`ò `ò KéZ - `ò`òKûe g±aeêY - Rkû]ô_ZòaòiàA - aòiàdùe, @û½~ðýû ßòZ ùjûAaò^ûg^ùe - a ò^û @g^ùe @[ ð ûZ þ

@^ûjûeùe\bð - Kêgaêù] - _�òZcûùâeMòfû - _VûAfûgêK, iûeY - eûaYe \êA cªúPûe - \ìZaòbìZòbìhY - bià bìhY, GVûùe eûcP¦âu

Cù�gýùe K[ôZ ûaû\ ePûA - Kkj iéÁò Keò@w\ - KòÄò§ýûe eûRû aûkúu _êZâ_òZéaý - aû_ûue iû^ bûAaòjûdùi - @ûKûgùe

aòjeò - bâcY Keòa�ðK - ùUù�A/UòUòb _lú, aZKùKñ ùKñ Uòùjû - ùUù�A @[aû aZKe ]ß^ò]éZ - ]ûeY KeòiZße - gúNâaòõgZòKe - 20 jûZ ~ûjûe (eûaY)Zk - KeZûk GVûùe Pû_êWÿûaò§ý - _aðZe ûcR^òZ - R^àòZgv - iõLýû aòùgh, flùKûUò

iõLýKgv - iûcê\âòK RúaaòZeùY - _ûeùjaû _ûAñ_û� - C_ûdaòùj - aò]û^ Kùec¦ - @Ìc¦jûi - @Ìjiaêù] � _�òZcûù^Kêg - GK _âKûe ZéYaòùgh

_âgÜûakú

ò�òðÁ C�ecìkK :1. _âùZýKe Zòù^ûUò ùfLûGñ _âZòg± ùfLö

iò§ê, _aðZ, @ûKûg2. ^òcÜfòLôZ g±cûûe M\ýeì_ ùfLö

_âû_Zò, R^cò, \Aa

9

3. ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKe aò_eúZû[ðùaû]K g± ùfLö

@ûgû, ^òügßûi, _âi^Ü, ùRýÂ, R^à, _êYý, aòei

4. ^òcÜfòLôZ g±cûûê ùÂ iû[ðK aûKý eP^û Keö

_òZéaý, ùaýûc, _âi^Ü, @^êR, iZße

5. i§òaòùz\ Keö

aRâûNûZ, _âZêý�e, ^òügßûi

6. aýûiaûKýij icûie ^ûc ùfL ö

aòbìZòbìhY, aòõgZòKe, ù\aeò_ê, jú^_eûKâc

7. ùKñ ùKñ bkò @ûC _û�ùMûUò ]ß^ýûcôK ~êMàg± ùfL û

lê\â C�ecìkK :8. iò§êKê ù_ûZòaû _ûAñ eûcP¦â KûjóKò iÚòe Kùf ?

9. KaòZûùe eûNa g±Uò Kûjû Cù�gýùe aýajûe Keû~ûAQò ?

10. aeêYuê _âi^Ü Keòaû _ûAñ eûcP¦â K�Y Kùf ?

11. eûaY gêK, iûeYu cû¤cùe aòbúhYu _ûLKê Kò aû�ðû _VûAùf ?

12. @w\ ^òKUKê eûaY Kò iù¦g ù_âeY Kùf ?

13. eûaYe aû�ðû ùÂ @w\ ^òKUKê KòG @ûiò[ôùf ?

14. eûaYe aû�ðû gêYò @w\ Kò _âZòKâòdû _âKûg Kùf?

15. cªú\ßd eûaY ^òKUùe Kò Cqò _âKûg Kùf ?

16. @w\u gq Pû_êWÿû _âjûeùe cªú\ßdue Kò @aiÚû ùjûA[û«ûö

17. gâúeûcu ùi÷^ý iõLýû ùKùZ ùaûfò cªú\ßd Kk^û Kùf ?

18. icê\â Zeòaû ^òcù« eûNa K�Y _û�ô[ôùf ?

10

i_âiw iekû[ð :

19. aòiàA ^òügßûi ùZRò aeêY _âiù^Ü

aò^ûg^ùe gd^ ùi \bðgdù^ ù~ö

20. aòbìZòKò bê¬ê[ôfê aòbìZòbìhùY

aWÿKêùk R^cò geY Kò KûeùY ù~?

21. aûRò[ôùf Pì�ð aû _ûZûùk bRò[ôa

aò§ý bû^ê ùZûhò ùjùf a�ûA \Aa ù~ö

\úNð C�ecìkK :

22. fuû ~ûZâû ^òcù« eûNau _âdûi a�ð^û Keö

23. _VòZ KaòZûeê eûaYe KìU^úZò iµKðùe @ûùfûP^û Ke û

24. _VòZ KaòZû bò�òùe icûR _âZò[ôaû aû�ðûMêWÿòK ùfLò iû^bûA ^òKUKê _Zâ ùfL û

Zêc _ûAñ Kûc :

25. ùiZêa§ i´§úd PòZâ iõMâj Keò Zêc ùgâYúMéj Kû^Úùe iõfMÜ Keö

26. ùa÷ù\júg aòkûi _êÉKeê ZêcKê bf fûMê[ôaû _\MêWÿòKê ùfLô eLò @ûaé�ò Keö

u

11

PòfòKûùe iûd«^l eû]û^û[ eûd

(1848-1908)

Kaò _eòPd :@û]ê òK IWÿò@û Kûaý]ûeûe bò�ò iõiÚû_K Kaòae eû]û^û[ eûd aûùfgße Ròfäûe ùiûe òKUa�ðú

ùK\ûe_êe Mû@ûñùe R àMâjY Keò[ôùfö Dâòõg gZû±úùe gòlKeê ùi aw-aòjûe-IWÿògûe aò\ýûkdicìje gòlû aòbûMùe A^òiþù_KÖe ùjûA _ûeò[ôùfö ^ì@ûeúZòùe IWÿò@û Kûaý eP^ûKeò PyòðZùjûA[ôaû eû]û^û[u KaòKú�òðe ùMøeaûaj KéZò c¤ùe ùK\ûeùMøeú, ¦òùKgßeú, P¦âbûMû, Chû,_ûaðZú, PòfòKû, cjû~ûZâû, Caðgú @û\ò Kûaý I �iùaðhûõ ù^û R^^ú bûeZ ]eYú KÌfùZdõ (bûeZiàeYúdû MúZòKû) eP^û eû]û^û[u iõÄéZ MúZò-_âZòbûe @_ìað Êûle aj^Kùe û @ ì\òZ KéZòe Êûle�ùcN\ìZ� I �Zêkiú ÉaK� eû]û^û[u ajê_ûVòZû, _û�òZý I KaòZße CyùKûUúe ^ò\gð^ö

_âKéZòKê ûdòKû Keò PòfòKû L�Kûaý eP^û Keòaûùe Zûu ùa÷÷gòÁý ÊúKéZö �PòfòKûùe iûd«^�@õgUò PòfòKû L�Kûaýeê @û^úZö G[ôùe i§ýûKûkú^ PòfòKûe cù^ûec \égý a�ð^û Keû~ûAQòöKaòiì~ðýu MúZûcéZ iàeY, RûZúd bûa^ûe C\þùak^ Rúa^_âZò gûgßZ aû�ðû I Kaòu ùiø¦~ðýPò�aé�ò @û\ò G[ôùe _âKûgòZ û

_âûPú-cìk Gùa cú^Rúaú ^ûùaQûdûKûùe PòZâ \òùg Vûùa Vûùa,c�ý ]eò ùijê icê\â cêjûùY^òR Méj K[û bûaò GK¤ûù^,bûùfeò gòLùe i§ýû-Zûeû ù\Lò@ûi«ò _UòKû cùjûfäûùi ùUKò,

12

Zûu K�-Kaòiì~ðý-MúZûcéZ\ìeêñ ajò @ûùY PòfòKû-cûeêZ,Cfäûie @ûcôû _âûùd MúZ-Zû^jâ\-^úk-aùl Kùe @]ôÂû^,ji«ò ùPø\òùM c]êe-jûiò ú,\òMw^û ùRýû�û-\êKìk-aûiò^ú,bûaû«e _êYò lùY Kùe RûZ�MfûYò Z Mfû K[ûùe iwûZ�,iwúZ @ûùaùg ^û^ûeìù_ c^@Zú¦âòdù\ùg Kùe aòPeY,Pûfò~ûG gìù^ý gìù^ý ùKCñ iÚûù^Kò ùfûWÿòaû @ûùg ùijò Zû ^ RûùYö]^ý ùijò ~ûe @ûmû gòùe ]eòG fúkû-eP«ò ù\aú aûMúgßeú;]^ý eù[! Zê¸ R^à gêblùYcéZêý¬d Zêù¸ C}kbêaù^,Zê¸ cûUò - ù\j MâûiòQò gàgû^,cûZâ ~ùgûù\ùj Zêù¸ @ûdêhàû^ ûcú^-@ûKhðY-@ûùg ù_ûZ_ûkZeYúùe Rûkò ù\fûYò cgûföbùa _û_cì�òð _eò @UA ùi,Æùgð cûeûcôK, eìù_ ecý \òùg;_û_-Mù�ð ù~ùjÜ _WÿA @mû^,Zeú-Mùbð cúù^ ùWAñ ù\ùa _âûY,

13

Zeùw ù\ûjfò ù\ûjfò ùaûAZ[ùe \òùg, [ùe jêG @«jòðZ,\êüLòcù^ @ûgû CZþ[û^ _Z^-_âûùd gòLû CùV _ùWÿ N^ N^,^ògûMùc Kâùc ùfûK-ùKûkûjk^òa�ðò @a^ú ùjCQò ^ò½k,Rk-iÚk-^bü ùRýû�û_eò_äëZiéÁò \òùg ù~ùjÜ _ûe\-]CZ,_âZòaò eûRò \ßú_-ùg÷k-ZùkÆÁûKûùe ùgûùb jâ\-@«Éùk;lúùeû\-ùiû\e-ùRýû�û�ðùa bûiò\òg«ò aòg\ Mòeò, a^, ^ûiò,iÜòMÛ Zeê_ùZâ, ciéY C_ùkRKRK ùjûA ùRýû�û _âZò`ùk,iù_ð PòZâ P¦âPìWÿ-Z^ê bkòQûdû-cògâ-Kùe ùgûùb aîÚkú,_âgû«, ^úeùa Mòeò a^ù\g,^ûjó G[ô ê Pjke ùfg,\ìe Se^û\, Sòuûeò -SuûeKùe ^ògú[ô^ú _âbûa-_âPûe,Kkò C_\âùa ZýRò ùfûKûkdgû«ò Kò G iÚùk bRòùf @ûgâd ?PòfòKû ! ùZûje Gjò ùgûbûaâù�ðû�acd \égý iûd«^ö

14

iìP^û :

_âûPú - _ìað\òMQûdûKûùe - QûA @ûKûeùe aû @ÆÁ eìù_

ù\Lû~òaûbûùfeò - _aðZe ûcicê\â cêjûY - ^B icê\âùe _Wÿò[ôaû iÚkö_UòKû - _ûfcùjûfäûùi - Lêaþ @û^¦ùeKaòiì~ðý MúZûcéZ- Kaòiì~ðý akù\a e[u

ePòZ @céZbkò c]êe MúZöakù\a e[u �KòùgûeP¦âû^¦Pµì� IWÿò@û iûjòZýùeGK KûkRdú iéÁòö

cûeêZ - aûdê, _a^\òMw^û - \òM_ûkòKûù\aúMúZ-Zû^ - MúZe ]ß ò@]ôÂû^ - @aiÚòZò\êKìk - _ûUfêMû@Zú¦âòd - A¦âòdcûûê @ZòKâc KeòMfûYò Z Mfû K[ûùe iwûZ - Kaòiì~ðý akù\a

e[u Kòùgûe P¦âû^¦Pµìeaý¬^ @û\ý �M� a� ð^òdcùe ePòZ PC_\úö

aûMúgßeú - ieÊZúcéZêý¬d - céZêýKê ù~ Rd KeòQòö

~ùgûù\ùj - ~gÊú geúe@ûdêhàû^ - \úNðRúaú@ûùag - aòjßkù_ûZ_ûk - ù^øKûaûjK aû PûkKZeYú - ù^øKûaòPeY - aêfòaûcgûf - ^ò@ûñjêkû_û_Mù�ð - _û_eì_K Lûfùe^òa�ðò - a�ô ^ _ûeòaûùRýû�û _eò_æëZ - P¦â KòeYùe RêWêaêWêlúùeû\ - lúe icê\âciéY - PòKÑYC_k - aûfòMeWÿû, _[e L�P¦âPìWÿ - cjûù\a^ògú[ô^ú - eûZòùfûKûkd - Mâûc@�ða - icê\â^ûiò - _aðZ aû iÚkbûM ~ûjû

^\ú aû icê\â c¤Kê_gò[ûGö

iÜòMÛ - ùKûckùgûbûa^ - iê¦eiûd«^ - i§ýûKûk

15

_âgÜûakú

ò�òðÁ C�ecìkK :1. bûùfeò gòLùe i§ýûZûeû ù\Lô

@ûi«ò _UòKû cùjûfäûùi ùUKòöGjò _\Uòùe Kaò ùKCñcûûê CfäiòZ ùjaûe ù\LôQ«ò?(K) _âKéZò ù_âcú (L) ù^øKûPûkK(M) cú^Rúaú (N) _~ðýUK

2. ^ògû @ûMc^ùe @a^ú ùKCñ eì_ ]ûeY KeòQò ?(K) M¸úe (L) ^ò½k(M) ùKûkûjk _ì�ð (N) ^òÉ²

3. @[ðMZ _û[ðKý \gðû@ö@ûùi - @ûùg, \êKìk-\òKìk, ZeYú - ZeYò, \ßò_-\ú_

4. ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKe \êAUò ùfLûGñ _âZòg± ùfLöicê\â, cûeêZ, @a^ú, ^ògú[ô^ú, aûMúgßeú

5. �aûMúgßeú� g±e i§òaòùz\ Kùf K�Y ùja ?(K) aûKúg + @eú (L) aûMò + Bgßeú(L) aûMúg + @eú (N) aûKþ + Bgßeú

6. cûZâ ~ùgûù\ùj Zêù¸ @ûdêhàû^ - GK[û KûjûKê flýKeò Kêjû~ûAQò ?(K) Kaòiì~ðý akù\a e[ (L) Kaòae eû]û^û[ eûd(M) bqKaò c]êiì\^ eûI (N) _âKéZòKaò Mwû]e ùcùje

lê\â C�ecìkK :7. Gjò KaòZûùe Kaò ùKCñ icde \égý a�ð^û KeòQ«ò ?8. \òMw^ûu Cù�gýùe Kaò ùKCñ g±_ê¬ aýajûe KeòQ«ò ?9. �MfûYò Z Mfû K[ûùe iwûZ�e @[ð K�Y ?10. ù_ûZ_ûk cgûf RûkòQò KûjóKò ?

16

11. KaòZûùe iìPòZ ùKCñ Cqòeê cú^Rúaúcûû c^ùe bûaû«e iéÁò ùjûAQò ùaûfò RYû_WÿêQò?12. gòLûe CVòaû _Wÿòaû ijòZ Kaò KûjûKê Zêk^û KeòQ«ò?13. ùKCñ \égýKê Kaò _ûe\-]CZ ùaûfò a�ð^û KeòQ«ò ?14. jâ\ c]ýbûMùe Kûjûe _âZòaò´ ùgûbû _ûCQò ?15. QûdûcògâòZ @ûùfûKùe aîÚkúe \égýKê Kûjûeì_ ijòZ Zêk^û Keû~ûAQò?16. ^ògú[ô^úe _âbûaKê KòG _âPûe KeêQò ?

i_âiw iekû[ð :17. Cfäûie @ûcôû _âûùd MúZ-Zû^

jâ\ ^úk-aùl Kùe @]ôÂû^ö18. _û_Mù�ð ù~ùjÜ _WÿA @mû^

Zeú-Mùbð cúù^ ùWAñ ù\ùa _âûYö19. _âZòaò eûRò \ßú_-ùg÷k-Zùk

ÆÁûKûùe ùgûùb jâ\-@«üiÚùkö20. Kkò C_\âùa ZýRò ùfûKûkd

gû«ò Kò G iÚùk bRòùf @ûgâd ?

\úNð C�ecìkK :21. _VòZ KaòZû @^êieYùe PòfòKûe iûdõKûkú^ \égý a�ð^û Keö22. gõiòZ KaòZû @û]ûeùe cú^Rúaúcûûe bûaûùaM a�ð^û Ke û23. _VòZ KaòZû @af´^ùe PòfòKûe ù~Cñ eì_eûRò Kaò cûîùe C\þbûiòZ ùjûAQò Zûjû a�ð^û

Keö24. KaòZû @^êieYùe PòfòKûe iûd«^ _eòùag a�ð^û Keò Zêce RùY a§êuê _ZâUòG ùfLö

Zêc _ûAñ Kûc :25. PòfòKû L�KûaýUò _Xÿö26. IWÿò@û iûjòZýùe PòfòKû aòhdùe [ôaû @^ý ùfLûcû^ iõMâj Keò _Xÿö27. PòZâ cû]ýcùe PòfòKûe iûdõKûkú^ \égý @u^ Keò iûjòZý gòlKuê ù\Lû@ö

u

17

cwùk @Afû Chûl Mwû]e ùcùje(1862-1924)

Kaò _eòPd :@û]ê^òK IWÿò@û Kûaý~êMe @^ýZc Kaò Mwû]e ùcùje ÊbûaKaò bûaùe _eòPòZö @û]ê^òK

aeMWÿ Ròfäûe ae_ûfòùe R^àòZ Kaò Mwû]e @iû]ûeY iéÁò _âZòbûe @]ôKûeú û _êeûZ^ùe ìZ^Zû@ûYòaûùe Mwû]eu Kaò-PûZêeú @^^ýö iõÄéZ iûjòZýe Kûaý, ûUK @af´^ùe IWÿò@û KûaýcûêP^û Keò ùi @ù^KZâ ^òRe ùcøkòKZû _âKûg Keò~ûAQ«òö _âKéZòKê Rúa« i�ûùe eì_ûdòZKeûAQ«ò Mwû]eö IWÿò@û bûhû I IWÿògûe ÊûZªýKê ùN ò Zûu Êûbòcû^ú Kaò cûîeê Seò_WòQò @ù^Klê\â MúZòKû û Mwû]eu Kûaý-_âZòbûe iàûeKú ùjCQò; Z_Êò^ú, _âYd afäeú, KúPK a], A¦êcZú,_\àò^ú, @ù~û¤û \égý, C}k flàú AZýû\òö Zûu lê\â MúZòMêWÿòK iõKkòZ ùjûAQòò KéhK iwúZ,KaòZûcûkû, KaòZû Kùfäûk, @Nðý[ûkú @û\ò _êÉKùeö

�cwùk @Afû Chû� Z_Êò ú Kûaýe PZê[ð iMðeê iõMéjúZ Kûaýûõgö aûfàúKò @ûgâcùe ejê[ôaû^òaðûiòZû iúZûuê _âKéZò ÊûMZ Keòaû, _âKéZòKê cûâ PeòZâ bkò C_iÚû_^ Keòaûùe Kaò Mwû]euiò¡jÉZû Gjò _õqòMêWÿòKùe _âZò`kòZ û

(eûM-ùPûLô)cwùk @Afû Chû aòKP-eûRúa \égû

Rû^Kú-\gð^-Zéhû jé\ùd ajò,Ke_fäùa újûe- cêqû]eò C_jûe

iZúu aûi-aûjûe-_âûwùY ejò,KkKY× KùY× Kjòfû

\eg^ \ò@ iZò, eûZò _ûjòfûö û 1 û

18

@eêY Khûd aûi, KêiêcKû«ò aòKûg,_âgû« eì_, aògßûi \ò@«ò cù^,

ùKCñ ù~ûùMgßeú @ûiò c]êe bûùh @ûgßûiòWûKêQ«ò \êüLeûgò-C_gcù^,

ù\aû_ûAñ â Rúa^ÊMêð Kò IjäûAQ«ò c�ðý bêa^ ! û 2 û

icúe iwúZ MûG, bâce aúYû aRûG,iêebò ^�ðù^ [ûG Chû ^òù\ðùg,

Kê¸ûUê@û ùjûA bûU @ûe¸òfû Éa _ûVKkòw @Afû _ûU cûM] ùaùg,

fkòZ c]êùe Kjòfû,�CV iZú eûRý-eûYú, eûZò _ûjòfûö� û 3 û

cê^ò-cêL ùa\-Ê^ _ì�ð Kfû gýûca^CVòfû ùb\ò MM^ Cy IñKûe

ùa÷KêùY× ù\A Zé_Zò @^« gîZòKò MZò,aòjòfû Kò ieÊZú aúYûSuûe;

ùakêñ ùak a^ C{ßßk,cª aùk ù~ùjÜ aXÿò @ûiòfû ak û û 4 û

G Kûùk aâjàPûeòYú @^êKµû Z_Êò^ú@ûiò R^K^¦ò^ú _ûùg M¸úùe

ùaûAùf, �CV ùa÷ù\jò, Chû iêKêcûe ù\jú@ûiòQò, \gð^ ù\A ùZûh aò]ôùe,

Zciû ejòQò @^ûAùKûk Keò [ùe iêL fbòaû _ûAñö�� û 5 û

_\àò ú-jé\-gògòe- aò¦êùe Le-egàòe_âZòaò´ _eò, aúe eûc-cìeZò

ùgûK R{ðeòZ Pò�- `kùK Keò PòZâòZùjùf @ûi^ê CZþ[ôZ Rû^Kú iZú,

^cò @^êKµû _dùea¦òùf Chûe _\ iaò^dùeö û 6 û

19

ùaûAùf ZûKê _âgõiò, �Zêùc Zòcòe aò]ßõiòeaò-@ûMc^-gõiú jê@ iõiûùe,

Zê¸ ùKûck PeY Kùe ùRýûZò @ûjeYZjó ~ûCQò geY \éXÿ @ûgûùe,

gêbâ iCeb eiòùKgêb-iµû\ò^ú jê@ eNêaõgòùKö�û 7 û

C�êK jé\ùd eûZâú- ùghùe @ûgâc]ûZâúZciû òcðk-MûZâú _aòZâ-]ûeû

_âûwùY Kêiêc aò�ô iêaûiòZ ^úe iò�ôcwk _â\ú_ ePò _âbûZú Zûeû,

cêjêcêðjêü cú^-^dù^Pûjêñ[ôfû iúZû-iZú gêbûMcù^ö û 8 û

CURê Zû_iK^ýû- MYu @û\e-a^ýû_æûaù^ RMZ-]^ýû-iZú eZ^

aûjûeò @aMûjù^ @^êKµûu MjùYZciû ]ûe ajù^ Kùf Mc^;

iZúuò Zciû @uùeùN^ò ùiÜùj @ûfòwòfû Zew-Kùeö û 9 û

@céZ c]êe Êùe bûhòfû _eòùZûhùe�cû@ûùMû, ùcû cûîùe ^ [ôfû @ûgû,

Keòa @ùu aòjûe eûRflàú jé\jûeiúZû Keò _eòjûe ùbûM-_ò_ûiû,

bûMýaZú ùcûùZ iõiûùeùaûfòùa ùZû� ù~ûMêñ GKû _egõiûùeö�� û 10 û

iìP^û :aòKP - _âÇêUòZ, aòKgòZeûRúa \égû - _\à i\ég \éÁò aû PûjûYò^újûe - gògòe_fäa - K@ñkò@û _Zâ

20

KkKY× - ùKûAfò@eêY Khûd aûi - fûf ewe _ûU aÈKkòw - KRk_ûZò PùXÿA_ûU cûM] - ùgâÂ bûUùa÷KêùY× - aò¾êu ]ûcùe@^« - aûiêKò, _êeûYùe a�òðZ @Qò _é[ôaúe òcÜbûMùe ûMeûR aûiêKò ejò _é[ôaúKê

]ûeY ]eòQ«òö@ûMc^gõiú - @ûMcê iìPKZû_i - cê òZciû - aûfàúKò @ûgâc ^òKUùe _âaûjòZ lê\â ^\úCUR - KêWÿò@û

_âgÜûakú

^ò�òðÁ C�ecìkK :1. �aòKP eûRúa-\égû� ^òùcÜûq ùKCñ @[ðKê aêSûCQò ?

(K) _âÇêUòZ _\à`êf i\ég @ûLô ~ûjûe(L) _âÇêUòZ _\à`êfe _ûLêWÿû i\ég @ûLô ~ûjûe(M) _âÇêUòZ _\à`êfe ùiø¦~ðý ~êq @ûLô ~ûjûe(N) _âÆêUòZ _\à`êf i\ég cêL ~ûjûe

2. �@eêY Khûd aûi�e @[ð Êeì_ ùKCñ CqòUò VòKþ ?(K) @eêYu ^òcù« Khûd aÈ(L) @eêYue Khûd aÈ(M) @eêY ewe Khûd aÈ(N) Khûd ewe @eêY aÈ

3. ChûKê _âgõiû Keò iZú iúZû ùKCñ aûKýUò KjòQ«ò ?(K) Chû Zòcòe-aò]ßõiú(L) Chû Rû^Kú-\gð^ Zéhû�ð(M) Chû cwk @ûMc^ú(N) Chû aòKP-eûRúa \égû

21

4. iúZûue @^ý^ûc ùa÷ù\jú ùjaûe KûeY K�Y ?

(K) aòùgh ù\j]ûeòYú K^ýû

(L) aòù\je K^ýû

(M) ù\jjú^û K^ýû

(N) aòù\gò^ú K^ýû

5. ^òcÜfòLôZ _\MêWÿòK c¤eê ùKCñUò eì_K Kcð]ûed ^êùjñ PòjÜûA\ò@ö

(K) Ke_fäa

(L) ^újûecêqû

(M) aúYûSuûe

(N) ZewKe

6. ^òùcÜûq _âùZýK g±e \êAUò bò^Ü bò^Ü @[ð ùfLö

aûi, @u, Ke, _\, a^, aò]ô, gîZò

7. ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKe Zòù^ûUò ùfLûGñ _âZòg± ùfLö

Kêiêc, eûRúa, ^úe, eûZâò, MM^

8. �K� É¸e _âùZýK _\ ijòZ �L� É¸e C_~êq _\ ù~ûM Keö

�K� �L�

ieÊZú Éa_ûV

cêqû @ûgâc]ûZâú

Chû _âbûZúZûeû

Kê¸ûUê@û D_jûe

cwk _â\ú_ aúYûSuûe

Zciû iêKêcûeù\jú

Zû_i K^ýû

22

9. a§^ú c¤eê C_~êq g± aûQò gì^ýiÚû^ _ìeY Keö(K) Zê¸ ùKûck PeY Kùe ______ @ûjeYö ( KòeY, ùRýûZò, egàò )(L) a¦òùf Chûe ______ iaò^dùeö ( _\, _û\, PeY )(M) Rû^Kú \gð^ ______ jé\ùd ajòö ( \égû, Zéhû, @ûgû )(N) _âûwùY Kêiêc aò�ô iêaûiòZ ______ iò�ôö (^úe, Rk, ifòk )

lê\â C�ecìkK :10. �\eg^ \ò@ iZò, eûZò _ûjòfû�� G K[û KòG KûjûKê KjòQ«ò ?11. aûfàúKò @ûgâcKê Chû KûjóKò @ûMc^ Keò[ôùf ùaûfò a�ðòZ ùjûAQò ?12. Chû cwk cêjì�ðùe @ûiò[ôaû K[û KaòZûe ùKCñ _\eê RYû_WêQò ?13. Chû C_jûe Êeì_ K�Y @ûYòQ«ò ?14. Chûu Ke ùaûfò Kaò KûjûKê KÌ^û KeòQ«ò ?15. Chû ùKCñ iÚû^ùe ejò iúZûuê WûKòùf ?16. KkKY× KY×ùe KòG Kjòfû ?17. Chû Kò _âKûe aÈ _ò§òQ«ò ?18. Kaò Chûuê ùKCñ eì_ùe a�ð^û KeòQ«ò ?19. c�ðýbêa^Kê Chû @ûiòaûe Cù�gý K�Y ?20. iúZûuê @bò^¦^ RYûAaû _ûAñ Chû Kò aýaiÚûcû^ KeûA[ôùf ?21. Chû iúZûuê iZú, eûRý eûYú ùaûfò iù´û]^ Kùf KûjóKò ?22. ieÊZúu aúYûSuûe ijòZ KûjûKê Zêk^û Keû~ûAQò ?23. Gjû\ßûeû a^bìcòùe Kò _eòa�ð^ @ûiòfû ?24. @^êKµû KòG ?25. @^êKµû iúZûuê K�Y Kjòùf ?26. iúZûu jé\dùe _âZòaò´òZ aúe eûc cì�òðKê Kaò Kûjû_eò ùaûfò KjòQ«ò ?27. iúZûu jé\d ùgûK-RRðeòZ ùjaûe KûeY K�Y ?28. iúZû Chûu _\ a¦^û Keò K�Y Kjòùf ?29. Chûuê �gêbâ iCeb eiòùK� ùaûfò iúZû Kjòùf KûjóKò ?

23

30. �gêb iµû\ò^ú jê@ eNêaõgòùK�� G K[û KòG KûjûKê KjòQ«ò ?31. ZciûKê @ûgâc]ûZâú ùaûfò KûjóKò Kêjû~ûAQò ?32. Zciû ^\ú Kò Kò @ûùdûR^ Keò iZú iúZûue @ûMc^Kê @ù_lû Keò[ôùf ?33. Zciû ^\ú iúZûuê Kò_eò ÊûMZ RYûA[ôfû ?34. iúZûuê fûb Keò Zciû ^òRKê bûMýaZú ùaûfò bûaòQ«ò KûjóKò ?

i_âiw iekû[ð :35. ù\aû _ûAñ â Rúa^

ÊMêð Kò IjäûAQ«ò c�ðý bêa^ ?36. ùa÷KêùY× ù\A Zé_Zò @^« gîZòKò MZò

aòjòfû Kò ieÊZú aúYûSuûe37. bûMýaZú ùcûùZ iõiûùe

ùaûfòùa ùZû� ù~ûMêñ GKû _egõiûùeö38. gêbâ iCeb eiòùK

gêb-iµû\ò^ú jê@ eNêaõgòùKö

\úNð C�ecìkK :39. _VòZ KaòZû @^êieYùe aûfàúKò @ûgâce _âbûZKûkú^ _âûKéZòK ùiø¦~ðý a�ð^û Keö40. @ûgâcùe iZú iúZûuê Chû Kò_eò ÊûMZ RYûAQ«ò � @ûùfûP^û Keö41. _VòZ KaòZûeê Kaòue _âKéZò PòZâYe aòùghZß ùfL û42. Kaò Mwû]e ùcùjeu ùfL^úùe _âKéZò cûâ bkò iù´\^gúk � _VòZ KaòZûKê bò�ò Keò

@ûùfûP^û Keö

Zêc _ûAñ Kûc :43. Kaò Mwû]eu ePòZ Z_Êò^ú KûaýUò @aie icdùe _Xÿö44. Zêùc _Xê[ôaû aòbò^Ü KûaýKaòZûeê _âKéZò a�ð^û [ôaû @õgKê Uò_û LûZûùe ùfLô eL I C¡éZò

eìù_ aýajûe Keö45. �_âbûZ� aòhdùe Äêfe _âûPúe _Zâ _ûAñ KaòZûUòG ùfLôaûKê ùPÁûKeö

u

24

RûM a§^jeûl @^« _�^ûdK(1912-1987)

Kaò _eòPd :

ùLû¡ðû Ròfäûe PYûjûU Mâûcùe Kaò @^« _�^ûdK R^àMâjY Keò[ôùf û iûcýaû\ú Pò«û]ûeûeKaòZû eP^û _ûAñ �â~êM iûjòZý iõi\� Reò@ûùe ù~Cñ @ûù¦ûk^ ùjûA[ôfû Zjóùe ùi @õg MâjYKeò[ôùf û â~êM iûjòZý iõi\e _â[c @]ôùag^ùe _âûe¸òK iõMúZ eìù_ Gjò KaòZûUò Mû^Keû~ûA[ôfû ö eqgòLû, QûAe QòUû, @ùfûWÿûùfûWÿû, @aû«e, Kò�òZ @û\ò KaòZû iõKk^ ZûuKûaýKéZòe iû[ðK _eòPd û �@aû«e� KaòZû _êÉK _ûAñ ùi ùK¦â iûjòZý GKûùWÿcú \ßûeû _êeÄéZ û

ùgûhYcêq I ùgâYújú^ iûcûRòK Z[û iûõÄéZòK aýaiÚû _âa�ð^ I cûâaû\e RdMû^ GjòKaòZûe @«üÊe û

âú^~êMe ZeêY RûMùeRûM a§^jeû,

al ùgûYòùZ fl Rúaù^ùLkû@ @ûùfûK]ûeû û 0û

Qò^Ü Keùe a§êûRòKâ¦^ ùjC ùgh,

fê¯ ùjCùe RûZò C_RûZòL�òZ gZ ù\g û

cjûcûâe gv gaù\ gcêùe \êüL RßûkûRûM a§^jeû û 1û

25

�ceY \ê@ûùe PeY @e_òMû@ùe @ce Mû^,

ù_ûQò\ò@ @ûRò cûâ gòeiêñiõPòZ @_cû^,

fõNò a^û^ú ùg÷k iûMePìeùe Zòcòe Kûeû û 2û

ceê _ù[ _ù[ ^òSðe iéRò~ûZâû Ke ùj Ke,

Æ¦^ ajò @«ùe ùKûUò_â\ú_ Cùy ]e û

guòZ ùjC Kõ_òZ _âûùYP¦â Z_^ Zûeû û 3û

i§û^ú Za i§û^ _ù[K�K ùUùK gòe,

i¹êùL Za Kêùjkò ePAùcûj ccZûe ^úe û

bò^Ü Keò ùi Z¦âû-_egjiû@ bêa^ iûeû û4û

Pòeò @ZúZe Rú�ð Rúa^RûM @ûùj baòhýZ,

Pì�ð Keêùe iý¦^ Za_úWÿê _eaZ û

bûRò _Wê @ûRò @Mðk eûRòùN^ aòRde cûkû,RûM a§^jeû û

26

iìP^û :a§^jeû - iKk _âKûee a§êê

cêq ùjûA[ôaûùgûYòZ - eqQò^Ü - Qòù�Aaûfê - ùfû_ _ûA[ôaûgcê - _âgcòZ ùjC, Kcò~ûC@ce Mû^ - Pòe«^ MúZò

gòeiêñ - cê�eêÆ¦^ - gòjeY, Kµ^guòZ - bdbúZZ¦âû - ò\âûRú�ð - \êaðkiý¦^ - e[@Mðk - a§^ (~ì_)

_âgÜûakú

ò�ðòÁ C�ecìkK :1. a§^ú c¤eê C_~êq g±aûQò gì^ýiÚû^ _ìeY Ke û

â~êMe ______ cûûê RûMò CVòaû _ûAñ Kêjû~ûAQò û(ùgûhòZ, KéhK, aé¡, ZeêY)

2. VòKþ C�eUò aûQò _û\ _ìeY Ke ûfl Rúaù^ ùLkû@ ______ û(icûRaû\ú]ûeû, @ûùfûK]ûeû, C�ûjaûYú, @§Kûe]ûeû)

3. �i�òZ� ùKCñ _\ ?(aòùghý, aòùghY, iað^ûc, @aýd)

4. ùKCñUò �Zòcòe�e _âZòg± ùja ùfL û(K) @§ûe (L) eûZâò (M) i§ýû (N) Kkû

5. Z¦âû_eg ùKCñ icûi ?(Kcð]ûed, hÂú ZZþ_êeêh, _�cú ZZþ_êeêh, ajêaâújò)

6. �bêa^� - Gjò_eò �@^� _e _âZýd fûMò[ôaû 3Uò g± ùfL û7. �^òSðe� g±e i§ò aòùz\ Kùf K�Y ùja ?

(K) ^òü+Se (L) ^òe+Se (M) ^ò+Se (N) ^ú+Se

27

lê\â C�ecìkK :8. a§^jeû ùKCñcûû Cù�gýùe Kêjû~ûAQò ?

9. ùKCñVûùe @ûùfûK]ûeû ùLkûAaûKê Kaò KjòQ«ò ?

10. Kaò K�Y fê¯ ùjaûKê KjòQ«ò ?

11. Kûjûe gv]ß^òùe \êüL Rßûkû _âgcòZ ùja ?

12. ùKCñVûùe @ce Mû^ MûAaû_ûAñ Kaò KjòQ«ò ?

13. ZòcòeKûeû bûwòù\aû K[û Kaò KûjóKò KjòQ«ò ?

14. ceê _[ùe Kaò K�Y iéÁò KeòaûKê KjòQ«ò ?

15. �i¹êùL Za� - �Za� GVûùe Kûjû Cù�gýùe Kêjû~ûAQò ?

16. bêaîûeû jiûAaû _ûAñ K�Y bò^Ü KeòaûKê Kêjû~ûAQò ?

17. baòhýZe ZeêYcûù^ K�Y Kùf RûMò CVòùa ùaûfò Kaò KjòQ«ò ?

18. aòRde cûkû ùN^òaû _ìaðeê K�Y ùjC ùaûfò Kaò KjòQ«ò ?

i_âiw iekû[ð :19. ceY \ê@ûùe PeY @e_ò

Mû@ùe @ce Mû^

ù_ûQò\ò@ @ûRò cûâ gòeiêñ

iõPòZ @_cû^ û

20. bò^Ü Keò ùi Z¦âû _eg

jiû@ bêa^ iûeû

21. bûRò _Wê @ûRò @Mðk eûRò

ùN^ aòRde cûkû û

28

\úNð C�ecìkK :22. GK iû[ðK C\þùaû]^ MúZòKû bûaùe �RûM a§^jeû� KaòZûe ccð @ûùfûP^û Ke û

23. â~êMe ZeêYcûûê ~êMe @ûjßû^ iõ_Kðùe Kaò K�Y KjòQ«ò aòPûe Ke û

24. �RûM a§^jeû� KaòZûùe a§êûRòKê Qò^Ü Keòaû _ûAñ Kaò ù\A[ôaû @ûjßû^Kê aòùgähY Ke û

Zêc _ûAñ Kûc:25. @^« _�^ûdKu @^ýû^ý KaòZû iõMâj Keò _Xÿ û

26. Zêce _âòdiûw ^òKUKê â~êMe @ûjßû^ iõ_Kðùe PòVò ùfL û

u

29

iaðõijû cûUò

l aò\êýZþ_âbû ù\aú(1926-1977)

Kaò _eòPd :Êû]ú^Zû _ea�ðú IWÿò@û iûjòZýùe aò\êýZþ_âbû ù\aú RùY aògòÁ Kaòö ùi @aòòbq KUK Ròfäûe

@ûkò [û^û @«MðZ ûUeû Mâûcùe R^àMâjY Keò[ôùfö Kaòu iéÁòùe Êù\g _âúZò, iûõÄéZòK ùPZ^û,Rúa^ùaû], @û¤ûcôòKZû, òüiMð \éÁòe cõRêk _eò_âKûg NUòQòö Zûu ePòZ KaòZû _êÉK iaòZû, C}kiûeÊZ _âZòbû, K^Kû¬kò, ceúPòKû, aòjûdiú, SeûgòCkò, Ê_Ü\ú_, KûKkò, ~ûjûKê ~òG, i�d^,cûUò _ûYò _a^ _âbéZò IWÿò@û iûjòZýKê icé¡ KeòQòö �i�d^� _êÉK_ûAñ ùi IWÿògû iûjòZý GKûùWÿcúZeèê _êeÄéZ û

_VòZ KaòZûUò �cûUò _ûYò _a^� KaòZû _êÉKeê iõMéjúZö G[ôùe iaðõijû cûUòKê cû� ijòZZêk^ûKeò Kaò cûUò cû�e cj^úd MêYûakú a�ð^û KeòQ«ò I c^êhýe iê¯ \òaý ùPZ^ûKê RûMâZKeûAaû _ûAñ @ûjßû^ RYûAQ«òö

iea ijYú cûUòiaêeò C_ùe ùiù^j ùZûje

icûù^ ù\AQê aû�òöùZûe còVû_ûYò ùZû� ]úe _a^

ù\ùj ùcû ù\AQò akgKZò ù\AQò Zé_Zò ù\AQò

ùZû� MQ fZûe `kö

30

iaêR Nûie K@ñk aòQYû\òG Kò @ûeûc cùZ

cû@û _eò ùcûe @kò @e\kòùKùZ ^ ijòQê iùZö

ù\j \êüL _ûAñ iûAZòQê ùKùZùPecìkò MQ fZû

c^ iêL fûMò ^B icê\âùebeò@Qê ji K[ûö

aêKê ùcû `êfûG @ûLò ùcû bêfûGùZû� aY _lúe WûK

ieM WûKòùf c^ aùk ^ûjóQûWÿòaûKê ùZûe KûLö

R^c Kûkê ù~ ù\ùj ùZû� @ûNûZùKùZ ^ ù\AQò cêjòñ

^òR Qê@û ùaûfò iaê ù\ûh iò^ûlcò@Qê GKû Zêjòö

ù~ùZ eûM ùeûh Kùe ùZûj _ûùLcû@û ùaûfò ~ûC bêfò

ùKùZ Z_ Keò GA R^cùe@ûiòQò ùZû� ù\ùg aêfòö

@cû_ ]eò~êñ ù\G UòùK cùZ^ò\û ùjC ùcûe QûZò

^òùR \êüL ijò G RMZ _ûAñfûMò_ùWÿ \ò^ eûZòö

\òj iò^û ùZûe _ûjûWÿ _[eK@ñk _Ze _âûY

\êüL \WÿcWÿò ijòaûKê cùZKeò ù\ ùZû� _eò UûYö

31

ùZûe cêKZòùe ùcûe cêKZò cû

ùZûe jùi ùcûe ji

ùZûjeò @«e @ûù\ùg Pùk cêñ

ùNûhò ùZûe cjû~gö

Pòe \êüLe ùZû� _ûjû«ò @§ûe

eûZò @ûiê@Qò _ûjò

ùi ^ì@û i_ù^ `êùf cêñ @û^ù¦

RdMû^ ùZûe MûAö

Zêjò ù\abìcò Zêjò aúebìcò

Zêjò ùcû bûeZ cû@û

ùZûe _û\]ìkò cêù� ùjûA ùaûkò

eLòaò ùZûje ^û@ûñö

ùPZ^-Mebû-cûUò

ùKCñVò jRòQò ùLûRò ù\G ùcûe

ùPZ^ûe PûaòKûVòö

iìP^û :

iaðõijû - iaê @kò@�ðkò ù~ iùj

iea ijYú - iaêKòQò ijòaûMêYùe ò_êYû

lcò@Qê - lcûKeòQê

ùeûh - eûM

\WÿcWÿò - R¬ûk

32

_âgÜûakú

ò�òðÁ C�ecìkK :1. a§^ú c¤eê C_~êq g±aûQò gì^ýiÚû^ _ìeY Keö

(K) \òj iò^û ùZûe _ûjûWÿ_[e ______ _Ze _âûY û( iaêR, K@ñk, ajk )

(L) ùZûjeò @«e @ûù\ùg Pùk cêñ ùNûhò ùZûe ______ û( RdMû^, cjûKú�òð, cjû~g )

(M) ùKCñVò jRòQò ùLûRò ù\G ùcûe ______ e PûaòKûVòö( ù_âeYû, bûa^û, ùPZ^û )

(N) @cû_ ]eò~êñ ù\G UòùK ùcûùZ ______ ùjC ùcûe QûZòö( UûY, \éXÿ, ^ò\û )

2. aò_eúZû[ðùaû]K g± ùfLöR^à, \êüL, ù\ûh, ^ò\û, ]úe, @cû_, K@ñk, ùiÜj

3. ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKe \êAUò ùfLûGñ _âZòg± ùfLöcû, ù\j, Rk, _a^, aêKê, _û\

4. ^òcÜfòLòZ g±cûûe M\ýeì_ ùfLöùiù^j, cêKZò, gKZò, Zé_Zò, ieM, i_^

5. ^òcÜfòLòZ g±cûûê iû[ðKaûKýùe aýajûe Keö@cû_, @kò, RdMû^, ùPZ^û, @ûNûZ

lê\â C�ecìkK :6. Kaò KûjûKê iaðijYú ùaûfò KjòQ«ò ?7. ùKCñVûeê @ûùc gqò I Zé¯ò _ûC ùaûfò Kaò KjòQ«ò ?8. @ûc cîêL fûMò jiK[û ùKCñVûùe beò ejòQò ?9. Kaò KûjûKê cû� ùaûfò KjòQ«ò ?10. cûUò ùPecìk MQfZû iûAZò eLòaû _Qùe Kò Cù�gý @Qò ?11. ÊMðVûeê cûUòe @ûKhðY Kaòu _ûAñ @]ôK û Gjû KaòZûe ùKCñ _\eê RYû~ûG ùfL û

33

12. ùKCñ KcðùjZê Kaò G ù\gKê aêfòaûKê @ûiòQ«ò ?13. cûUòe cjû~g ùNûhòaûKê Kaò KûjûVûeê @ûù\g _ûAQ«ò ?14. cûUòe cû� @ûc ù\ûhKê KûjóKò lcû KeòQò ?15. aY _lúe WûKgêYò ù\jùe Kò bûa iéÁò jêG ?

i_âiw ieûk[ð :16. R^c Kûkê ù~ ù\ùj ùZû� @ûNûZ

ùKùZ ^ ù\AQò cêjòñ^òR Qê@û ùaûfò iaê ù\ûh iò^û

lcò@Qê GKû Zêjòö17. @cû_ ]eò~êñ ù\G UòùK cùZ

^ò\û ùjC ùcûe QûZò^òùR \êôüL ijò G RMZ _ûAñ

fûMò_ùWÿ \ò^ eûZòö18. ùZûe cêKZòùe ùcûe cêKZò cû

ùZûe jùi ùcûe jiùZûjeò @«e @ûù\ùg Pùk cêñ

ùNûhò ùZûe cjû~gö

\úNð C�ecêkK :19. _VòZ KaòZû @af´^ùe cûUò _âZò Kaòu cù^ûbûae _eòPd _â\û^ Keö20. cûUò �iaðõijû� Gjûe ~[û[ðZû _âZò_û\^ Keö21. Kaò cûUòcû@ûe RdMû^ùe gZcêL GjûKê _VòZ KaòZû @^êieYùe a�ð^û Keö

Zêc _ûAñ Kûc:22. Kaò aò\êýZþ_âbû ù\aúue @^ý KaòZû MêWÿòKê iõMâjKeò _Xÿö23. Cq KaòZûUòKê @ûaé�ò @[aû Êeij Mû^ Keö24. cûUò cû Cù�gýùe fòLòZ @^ýKaòcûûe KaòZûMêWÿòKê iõMâj Keò gòlKuê ù\Lû@ö

u

34

R àbìcò

l Ké¾P¦â _ûYòMâûjú(1909-1987)

ùfLK _eòPd :_âiò¡ HZòjûiòK I _âûa§òK Ké¾P¦â _ûYòMâûjú cdìeb¬ Ròfäûe LòPòwþVûùe R^àMâjY Keò[ôùfö

@¤û_^û ijòZ _âZÜZ�ß MùahYûùe aýû_éZ ejò ùi ajê ^ìZ^ HZòjûiòK Z[ýe i§û^ Keò[ôùfö�bêaù^gßee _âZÜZû�ßòK @aùgh� aòhdùe AõeûRúùe fòLòZ Zûue MùahYûMâ^Ú @Zý« C_ûù\diéÁòö IWÿò@û bûhûùe ùcøkòK _âa§ ùfLò _âZòbûaû þ Ké¾P¦â _ûYòMâûjú IWÿò@û iûjòZýe AZòjûiùe ÊZªiÚûê @]ôKûeú ùjûAQ«ò û iZý ijòZ Z[ýe ic ßd, @KûUý ~êqò I c¦â-M¸úe bûhû Zûu _âa§MêWÿòKê@^ê_c c~ðýû\û _â\û^ Keò[ûGö _âa§ cûî, AZòjûi I Kò´\«ú, iûekû iûjòZýeHZòjûiòK PòZâ I@ûcôRúa^ú �ùcû icde IWÿògû� _âbéZò Zûue _â]û^ KéZòö

�_âa§ cûî�eê iõMéjúZ �R^àbìcò� _âa§Uòùe ùfLK R^àbìcòe _âKéZ @[ð i§û^ Keò @eYý_âKéZòùaÁòZ ^òR _fäú R^àcûUòe @^^ý cj�ß \gðûAQ«òö Mâûceê eûRý, ù\g I aògßaûiú ùjaû_ûAñGaõ cjû^êbaZûe _eò]ôKê _â[ùc _fäúeê @ûe¸ KeòaûKê @ûjßû^ ù\AQ«òö �aiêù]÷a KêUê´Kcþ�bûa^ûùe Gjò _âa§Uò _eò_êÁö

KûjûKê ùcûe R^àbìcò ùaûfò Kjòaò�Gjòaògûk _é[ôaú, aògûk Giò@û cjûù\g, aògûkbûeZahð, IWÿ ògû ù\g aû ùcûe R^àiÚû^_fäúMâûc ? Gcûû c¤eê ùKjò KûjûeòVûeê aòzò ÜùjûA ^ [ôaûeê aýû_K @[ðùe G icÉ ùcûeR àbìcò ùjùf ùjñ cûZéMbðeê _Wÿò ù~CñVûùe _â[ùc

bìcò Ægð Kfò�ù~CñVûùe eì_, ei, M§, Ægðe_â[c _eòPd _ûAfò�aòhc-aò_ûK ùaùk ù~@�k k, _ê¿, gûK, Z�êk Xûkò ù\A gògê_âûYKê_eò_êÁ Kfû, ùijò _fäú jó ùcûe R^àbìcò; ùijòùcûe cûZû, ]ûZâú I gòldòZâúö @ûdêiì~ðý ù~ùZùagú N^òÂ ùjaûe K[û Kò«ê G i´§ \ò^Kê \ò^

M\ý

35

lúY ùjûA ù~_eò Kò fú^ ùjaûKê aiòQòö icdùiâûZùe ^òüijûd gêÃ ZéY _eò cêñ bûiò PûfòQòöùcûe R àbìcòKê ùèò~òaû _ûAñ ùcûe ù ÷ZòK iûji^ûjóö Gjû bòZùe ùcûe _ê^Rð^à NUò~ûAQòö @ûRòcêñ Zûe eì_Kê RûZòiàe _eò Lûfò iàeY Kùeö eûgòeûgò gûkZeê c¤ùe ZUò^ú-ùaÁòZ b¬-Kú�òð-KòeúUò ú ùcûe R àbìcò ùcû @ûLò @ûMùe bûiò~ûG;Kò«ê Zûe ùKûkKê ùèò~òaû _ûAñ ùcûe iûji jêG^ûjóö

Gjû aýqòMZ iciýû êùjñ, Gjû icMâ gòlòZicûRe iciýûö ]cðû«e MâjY Kfû _ùe ajê]cðû«e \úlòZ aýqò ù~_eò ]cð _ûLùe icÉcûâòKZûKê C�Mð Keò ùicûû ^ûc, _\aú,bûhû, @ûjûe, aýajûe, ùagbìhû AZýû\ò a\kûA\ò@«ò I ùghùakKê RûZúdZû bêfò ù~_eò ^òRR^àbìcòKê iê¡û @ÊúKûe Ke«ò, VòKþ ùijò_eòiõLýûZúZ gòlòZ aýqò _âPkòZ gòlû _ûLùeùicûû icÉ cûâòKZûK ê C�Mð KeòùghùakKê òRe R àbìcòKê iê¡û _ûùiûeò _Kû«òögòlû icû_^ iùw iùw ùicûûe GK_âKûe_ê Rð à NUò~ûGö _fäúMâûcKê ùèò~ûA RúaòKûRðKeòaû \ìùe[ûC, ùiVûùe KòQòKûk @aiÚû^ Keòaûc¤ i¸a_e jêG ûjóö GYê [ùe [ùe bûùañ�MâûcKê ~ûA K@Y Keòaò ? ~\ò Mâûce C^ÜZòKeKû~ðý _ûAñ ~[ûiû¤ @[ð\û^ jó ùcûe GKcûZâ@aùgh K�ðaý, MâûcKê ^ ~ûA c¤ ZûjûKeû~ûA_ûùeö R àbìcò ijòZ ùcûe @ûC Kò _âKûei´§ @Qò ?

ajê aû\-aòi´û\ iù�ß _fäúM â ûceê^ûeúu c¤ùe RûZò-]cð òaòðùghùe ùMûUûGGK_eòaûeZße _eµeû MXÿò CVò[ûGö ùKjò bûA,

ùKjò bCYú, ùKjò KKû, ùKjò LêWÿú AZýû\ò bûaùeicÉ Mâûcaûiú _eÆe c¤ùe _eòPòZ ùjûA[û«òöùcû R àbìcò ijòZ G c]êe i´§ ùcûe @ûC ûjóöMâûcUò~ûKe bûAbCYú, KKûLêWÿú, cûcêcûBñ, cCiû-cûCiú AZýû\ò iaê _e ùjûAMùfYòö ùPÁû Kùfc¤ G c]êe i´§ @ûC ùèò _ûAaû i¸a êùjñöMâûccê�ùe iûe cûCiú Zû�e ùQûU _ò�ûUòùe ajêahð ]eò _âÉe cì�ðòUò _eò aiò @ûiòQò, @ûRò c¤aiò[ûGö @ûùM ù\Lòaû cûùZâ _eûeê[ôfû, �ùKùa@ûiòfê aû_û ?� @ûRòKûfò Kò«ê Kùj� �ùKùa@ûiòf aûaê ?� Mâûce cSòùe ùMûaò¦û bûAelê\â KêUòeö @ûRúa^ @Kcðû I @aòaûjòZ ejò ùiZûe lê\â KêUòeKê \êMð Keò icMâ aògß aòùeû]ùeaòù\âûj ùNûhYû Keò@ûiòQòö @ûùM ù\Lûùjùfajê cû^ ijòZ ùi ùcûùZ Zûe KêUòeùe aiûAc^ùaû] PCZògûe aýûLýû Keê[ôfûö @ûRò cêñgZùPÁû Kùf c¤ Zûe _ìað _âZýd @ûC ùèò_ûG^ûjóö MâûcUò~ûK âûMZ @Zò[ôùe _eò_ì�ðùjûAMfûYòö ù~Cñ @ûWÿKê Pûjòñùf gú�ð, ckò^,CfMÜ, Kéùgû\e, fù´û\e, @aû�òZ, @aùjkòZgògêcûû icûùag ù\Lû~ûGö Gcûû c¤eêùKjò iê¡û ùcûùZ RûY«ò ^ûjóö ùKùa ùKùaù\Lûùjùf @û`âòKûeê aûMZ ùRaâû aû Ròeû`þKêPûjó ejòfû _eò ùicûù^ ùcûùZ Lûfò Pûjó ej«òöMâûcaûiúcûû c¤eê ù~Cñ gòlòZ I @¡ð gòlòZâ~êaKcûù^ PûKòeò _ûA R àbìcò QûWÿò ûjû«ò,ùicûù^ eûR^úZòe @ûgâd ùÂ@Q«òö Gcûûc¤eê ùKjò KõùMâiú, ùKjò MYZªú, ùKjò Kcêý òÁI ùKjò ùiûiò@ûfòÁö ~\ò ùKjò Gjò eûRù^÷ZòKcZaû\ c¤eê ùKøYiòUòe @«bêðq êùjñ, Zûjûùjùfùi Gcûû c¤ùe iê¡û @«bêðq ^êùjñö @^ýK[û \ìùe [ûC, Gcûû ijòZ _fäú_âKéZòe ùgûbû

36

C_ùbûM Keòaû Kò´û iûjòZý Pyðû Keòaû c¤i¸a ^êùjñö eûRù^÷ZòK cZaû\ @^êiûùeGcûû cûîòK _eòa�ð c¤ NUò~ûAQòö Gcûù^_ê¿òZ _kûg a^ùe ù\L«ò aòù\âûje ajÜò,iÚk_\àùe ù\L«ò @ûjae eq I @û^Z Ké¾PìWÿûùeù\L«ò @^ûMZ ~êMe eqùKZ^ ! GYê Gcûûc^ ijòZ MZò Keò Pûfòaû i¸a jêG ^ûjóö

Gjò_eò ùgâYúe Mâûcaûiúu c^ùe ùcûe@ûC iÚû^ ^ûjóö Gcûû Kcð-ù~ûR^ûùe c¤iÚû^ _ûAaû i¸a êùjñö Êû[ðe aòùb\ iù�ß KcðI ùKæg c¤ùe Mâûcaûiúcûû bòZùe @^ýGK_âKûe GK_eòaûeZße bûa @ûù_ @ûù_ RûZùjûA[ûGö ò\ûNe òeûU Sû¬òùe fwk cê^ùe]eYúe al Pòeò Gcûù^ icùÉ ^ì@û ùcNKêPûjó ej«òö ùRýÂe ùghùakKê Éì_úKéZ ùcNN^-gýûc MòeòeûRòe cÉKeê ]úùe ]úùe @MYòZgûkZeê C_eKê @û^Z ùjûA@ûùi I MRð^ZRð ùe \òM« KµûA aûeò_ûZùe _fäúbìcòKê iòqKeò~ûGö iòqbìcòe iêM§ I a^ý~ì[ôe _eòckùeeR_aðe @ûe¸ j êG; C\ þùak c^ùeMâûcaûiúcûù^ ù\ûkò ùLkùe eZ ùjûA_Wÿ«òöcjûicûùeûjùe eR_að ùgh ùjaû _ùe òÂêeaûÉaZû @ûiò _ùWÿö Kæû«, iòq I ]ûeûjZg âcRúaúcûû icùaZ ~^ôùe ]eYúgiýgýûckû ùjûACùV I ùjc«ùe Ê�ð-gúhð]û^ýùe Mâûcbìcò _ì�ð ùjûA~ûGö Mâûce Gjò ù~gévkòZ Kcð-ù~ûR^û @Qò, ùi[ôc¤ùe ùcûe iÚû^^ûjóö Mâúhàe Sû¬òùe, ahðûe SWÿùe aû ùjc«egúZùe Gjò Kcð ù~ûR^ûe ùKøYiò iÚû^ùe @õgùâû _ûAñ ùcûe ùbøZòK gqòe @bûa ^ [ôùfc¤, ù^÷ZòK gqòe @bûa ejòQòö GYê cêñ ùcûe

R^àbìcòe Lûfò cêê ^êùjñ, Kcðeê c¤ aòPêýZùjûA_Wÿò@Qòö

c^êhýKê iaêùaùk ~êqòaû\ú Rúa ùaûfòKj òaû V òK þ ^ êùj ñ ; ùi aj ê _e òcûYùeMZû^êMZòKZûe \ûiö @ûbòRûZýe PòjÜ ùaûfòaòùaPòZ ^òe[ðK ù^KþUûAKê c¤ QûùWÿ ^ûjóöKûd-ùKæg ^ ijòaû ~\ò @ûbòRûZýe PòjÜ,Zûjûùjùf G_eò @[ð_ì�ð @ûbòRûZýe PòjÜKê KòGaû KûjóKò QûWÿòa ? icÉ gòlòZ Kûd-ùKæg ijòaûKê@lc ^êj«ò; Kò«ê icÉ gòlòZ @bòRûZ ùgâYúe@«bêðqö @ûbòRûZý QûWÿòaû i¸a ^êùjñ, GYêgûeúeòK gâc QûWÿòaû jòñ i¸a ùjûA[ûGö Zû QWÿûùKøYiò aýqòe ù\÷^òK @ûd _û� @Yû aû _Pûgfl Uuû ùjûA_ûùe; ùi[ô_ûAñ @ûAê aû]û^ûjó, Kò´û ]cð aû icûRe ^ò¦û ^ûjóö ae�cûâe icÉ úZòKê _\ùe \kò ù\A, D¡ßðgßûiùe]ûAñ, ùi ù~ùZ ùagú Gjò \úNð aýa]û^Kê KcþKeò_ûùe, ùi ùiùZùagú Rúa^-~ê¡e\òMþaòRdú aúe ùaûfò _eòPòZ jêG, ùiùZ ùagú@û\e I _âgõiûe _ûZâ jêGö @bòRûZ ùgâYúe@«bêðq ^ ùjûA Lûfò gûeúeòK gâcùe Gjò \úNðaýa]û^Kê Kò�ôZþ cûZâ Kcþ Keòaû c¤ i¸a êùjñö

Gjòiaê KûeYeê ajê_fäú-R^^ú @ûRòùicûûe gòlòZ i«ûûê jeûA aiòQ«òö@[ðakùe ùjC, bûMýakùe ùjC aû @¤aiûdakùe ùjC, ù~Cñcûù^ gòlòZ eìù_ C\údcû^jê@«ò, ùicûû i´§ùe _fäúMâûcùe ajê KÌ^ûRÌ^û Pûùfö aò\ýû[ðú Rúa^ùe ùicûù^ _òZû-cûZûu @ûgû beiûe iÚk ùjûA, Mâûc aé¡cûû_âgõiûe \éÁû« ùjûA, Mâûcbìcò c�^ Keò[û«òöKò«ê icd @ûùi, ù~ùZùaùk Kò Mâûcaûiúcûù^

37

ùicûûê ù\Lòaûe iê¡û iêaò]û _û@û«ò ûjóö Ké¾Zò ò \ò Kê K� Keò c[êeûKê Pòe\ò _ûAñ PûfòMfû_eò ùicûù^ iaê\ò _ûAñ Mâûcbìcò QûWÿò Pûfò@ûi«òöKò«ê ùKjò bûa«ò ^ûjó ù~, Gjò @ù^÷ZòKZû aûaògßûiNûZKZûeê Ké¾u _eò cjû_êeêh iê¡û _ûe_ûA [ôùfö ¦, ~ùgû\û I ùMû_ú-ùMû_ûku@iúc ùiÜjùe _eò_ûkòZ ùjûA ùghùakKê_âa�^û Keò Ké¾ ùMû__êe QûWÿò @ûiòùfö ^¦~ùgû\ûu Plê @§úbìZ ùjûAMfû, ù_âccdú eû]ûggòKkû _eò \ú^û I lúYû ùjûAMùf; Kò«ê Ké¾@ûC ùèòùf ûjóö cjûbûeZe cjûiceKê @wêkò^òù�ðgùe PkûA; c[êeûVûeê \ßûeKû _~ðý«\úNð_[ @ZòKâc Keò, ùi aò_êk eûRý, @_eòiúcaòba, @bâõKh _âûiû\, @Á_ûUaõgú I @MYòZ_êZâK^ýûe @]ôKûeú ùjûA \ßûeKûùe aiòMùf !Kò«ê _eòYûc K@Y bf ùjfû ? Ké¾ue @bâõKh_âûiû\ @Zk Rk]ô Zkùe òcMÜ ùjûAMfû, @ûCZûu âiõiûee c\ý_ aõgùMûÂú I iûwiû[úc¤ _âbûiZú[ðe GeKûe a^ùe _eÆeKê jûYò]ßõi ùjûAMùf ! eûRýjú^, Méjjú^, ]^jú^ I_êZâK^ýûjú^ ùjûA ùghùakKê cjûbûeZeK�ð]ûe ^òaòWÿ @eYýe fZòKû-ù\ûkûùe @ag@wKê Xûkòù\ùfö Kò«ê ùghùe iê¡û gû«òùeejò_ûeòùf ûjóö @ÌlY _ùe Zûue ù\ûkûdcû^_\-_fäaùe @bògû_ _eò ^òÂêe ùføj-geUòG@ûiò _Wÿòfû ! Gjû c¤ Zûue KéZKcðe _eòYûcöù~Cñ _û\ ùMû__êeùe ùMû-PûeY \ßûeû Pcð_û\êKû_eò KVò ùjûA[ôfû, Zûjû \ßûeKûe eûRùbûMùeâ_fäa _eò eqûb ùjûA _Wÿòfûö GYê ^òùaðû]aýû] c^ùe ù~ Zûjû jeòY K�ðe bâc @ûYòù\a,G[ôùe aòPòZâZû aû K@Y [ôfû ?

Gjò _êeûZ^ú Mû[ûùe iZý ejòQòö GYê ajêgZû±úe aòià éZò ùb\ Keò Zûjû @ûRò @û¸cûû_ûLùe _j�ô_ûeòQòö Ké¾u âeûRýe @bâõKh_âûiû\ @ûC ^ûjó; Kò«ê Zûu cûZébìcòe ùMû_,aé¦ûa^, ~cê^û, ùMû_ú, ùMû_ûk AZýû\ò iaê_ìað_eò ejòQ«òö _ìað _eò @ûRò c¤ ~cê^ûajòPûfòQò, aé¦ûaê _ê¿òZ K\´ùe @ûRò c¤cdìee C¡Z ^éZý ù\Lû~ûG I @ûRò c¤ \ìeaõgúÊ^ùe @^ìXÿû ùMû_K^ýûe c^ @ùjZêK I@^ûjìZ aý[ûùe bûeûKâû« ùjûACùVö Ké¾ueGjò @ce Mû[ûeê ajê K[û gòLòaûe @Qòö GjûiZý ù~, bûeZúd @[ðù ÷ZòK ùaÁ^úùe _û½ûZýgòlû_¡ZòKê ù[ûA \ò@ûùjûAQòö GYê _û½ûZý gòlûegòlòZcûù^ ù~ _û½ûZý Rúa^]ûeYe cû^@^êieY Keòùa, Gjû ^ò½òZ K[ûö Z[û_ò ajêijiâ g òl òZ c¤eê ù~Cñcûù^ ùicûûcjû^êbaZûe _eò]ôKê _fäúMâûceê _â[ùc @ûe¸Keò aògß _~ðý« aýû¯ Keò_ûeòQ«ò, ùijòcûù^ jó@û¸cûû ^ciýö Kò«ê Gjò ÊûbûaòK _^Úû QûWÿòù~Cñcûù^ Mâúiúd ù\aZû GUþfûiþ _eò icÉaògße bûe aj^ KeòQ«ò ùaûfò KêaþR ùjûA Pûf«ò,ùicûù^ Lûfò _âa�^û Keò[û«òö ù~ bf Mâûcaûiúêùjñ; ùi bf IWÿògûaûiú êùjñ; ù~ bf IWÿògûaûiú

^êùjñ, ùi bf bûeZaûiú ^êùjñ I ù~ bfbûeZaûiú êùjñ ùi bf aògßaûiú ùjûA _ûùeöù~Cñcûù^ _û½ûZý gòlûe icÉ ^òMWÿ Qò^Ü Keòùicûû cjû^êbaZûe _eò]ôKê _â[ùc _fäúeê@ûe¸ Keò icMâ IWÿògû I bûeZahðKê aýû¯Keò_ûe«ò, ùicûù^ @û¸cûû ^ciý jê@«òö

38

iìP^û :

aò_ûK - aò_\, aò_~ðýdZ�êk - PûCkRûZòiàe - ù~ _ìaðR^àe NUYûakúKê

iàeY Keò_ûe«òöb¬Kú�ðò - cd ìeb¬e b¬aõge

eûRûcûû Kú�òðKòeúUò^ú - KòeúU~êqû aû cêKêUc�òZûc^ùaû] PCZògû- Gj ò R^_â òd PCZògûU ò

ùa÷eûMý I bqòbûa i´kòZöGjûe ePdòZû ùjCQ«ò@Áû\g gZû±úe ùgh bûMeKaò bqPeY \ûiö

_âZýd - aògßûiKéùgû\e - @_êÁZû ùjZê ù~Cñcûû

ù_U _gò ~ûA[ûGöfù´û\e - GVûùe ùeûMû\ò KûeYeê

ù~Cñcûû ù_U aûjûeò_Wÿò[ûGö

@aû�òZ - ~ûjûKê @ûùc Pûjêñ^û@^ûMZ - ~ûjû @ûiò ^ûjó, baòhýZÉì_úKéZ - Ée aû [ûK [ûK ùjûA Rcû

ejò[ôaû~ì[ô - ~ìA`êf (~ì[ú, ~ì[ôKû,

~ì[úKû)

_eòck - iêaûi, ùiøeb

gâcRúaú - KûdòK gâcùe ù~Cñcûù^Pk«òö

Ê�ð-gúhð - ~ûjûe @MâbûM Ê�ð i\ég,GVûùe _ûPòfû ]û^ ö

@ûbòRûZý - iõbâû«_Yò@û

@bâõKh - @ûKûgQê@ûñ

@Á_ûUaõgú - gâúKé¾u @Á_^ôú (eêKàòYú,iZýbûcû, RûáZú,còZâaò¦û, _âbéZò û)

_âbûiZú[ð - \ßûeKû ^òKUa�ðú Zú[ðiÚû^

GeKûe a^ - ge aY

K�ð]ûe - cwê@ûk

_\_fäa - K@ñk _Zâ _eò ùKûck _û\

eqûb - eqe a�ð i\ég

Mû[û - KûjûYú, Kò´\«ú

GUþfûiþ - Mâúiúd ù\aZûö _âZògîZò elûKeòaû fûMò ùi _é[ôaúKê òRe\êA jûZùe ùUKò ]eò[ôùfö

KêaþR - KêRû

_âa�^û - VKûcò, Qk^û

òMWÿ - gòKêkò, a§^

39

_âgÜûakú

ò�òðÁ C�ecìkK :1. �@ûdêiì~ðý�- Gjûe VòKþ aýûiaûKýUò PòjÜû@ö

(K) @ûdê I iì~ðý (L) @ûdê eì_K iì~ðý

(M) @ûdêe iì~ðý (N) @ûdê @ùU iì~ðý

2. �]cðû«e�- Gjûe aòMâjaûKý K�Y ùja ?

(K) ]cð I @«e (L) ]cðeê @«e

(M) @^ý ]cð (N) ]cðe @«e

3. �_ê^Rð^à� g± _ûAñ ^òcÜfòLôZ i§òeê VòKþ i§òUò aûQò ùfLö

(K) _êê + R^à (L) _ê^ + R^à

(M) _ê^ + Rð^à (N) _ê^ü + R^à

4. �gêÃ� g±Uò Kò_eò MVòZ ùjûAQò ?

(K) gêhþ + Z (L) gêhþ + K

(M) ùgûhþ + K (N) ùgûhþ + Z

5. ^òùcÜûq g±MêWÿòK c¤eê gê¡ g±Uò aûQö

(K) gûeòeúK (L) gûeúeúK

(M) gûeúeòK (N) gûeòeòK

6. Mâûc c¤ùe GK_eòaûeZße _eµeû Êeì_ òcÜfòLôZ c¤eê ù~Cñ CqòUò MâjYúd ùfLö

(K) ùfûKuê WûKò @ûYò c^ùaû] PCZògû @û\òe aýûLýû gêYûAaûö

(L) eR _âbéZò aòbò^Ü _að còkòcògò _ûk^ Keòaûö

(M) Mâûcùe RûZò a�ð ^òaòðùghùe bûA, bCYú, KKû, LêWÿú @û\ò bûaùe iµKð eLôaûö

(N) _ò�ûùe aiò MâûcKê @ûiê[ôaû @Zò[ôcûûê Kêgk Ròmûiû Keòaûö

40

7. ^òcÜùe _â\� g±MêWÿòKe aò_eúZû[ðùaû]K g± ùfLö

aògûk, iàeY, @ÊúKûe, @aû�òZ, _âgõiû, c]êe

8. ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKê C_~êq aûKýùe _âùdûM Keö

@bòRûZ, _âZýd, iòq, _âa�^û, @Kcðû, gú�ð

9. _û\ùe \kòù\aû, _ûe _ûAaû, K� Keòaû : Gjò eìXÿòMêWÿòKê aûKýùe aýajûe Keö

10. gâcKê ù~ Rúa^ ]ûeYe _^Úû ùaûfò MâjY Ke«ò, Zûuê Kêjû~ûG gâcRúaúö ùijòbkò ùghùeRúaú [ôaû @ûC 5Uò g± ùfLö

11. aûc _ûLùe [ôaû g± ij WûjûY _ûLùe [ôaû C_~êq g±Kê ù~ûWÿò ÊZª aûKýùe _âùdûM Keö

giýgýûckû ]û^ý

Éì_úKéZ _âûiû\

Ê�ðgúhð Rúa

~êqòaû\ú ]eYú

@bâõKh aý[û

ù\ûkûdcû^ @ûja

@ùjZêK _\_fäa

ùcN

lê\â C�ecìkK :12. ùfLK R^àbìcò _fäúKê ^òRe cû� ùaûfò bûaòQ«ò KûjóKò ?

13. R^àbìcòKê ]ûZâú I gòldòZâú Kjòaûe KûeY K�Y ?

14. �G icÉ ùcû�e R^àbìcò� - Gjò aûKýûõgùe �G icÉ� KûjûKê aêSûCQò ?

15. adi aXÿòaû ij ùfLKue R^àbìcò ijòZ i´§ Kò_eò ùjCQò ùaûfò ùi KjòQ«ò ?

41

16. icd ùiâûZùe ùfLK Kò_eò bûiò PûfòQ«ò ?17. R^àbìcòe ùKCñ eì_ ùfLKue @ûLô @ûMùe bûiò ~ûG ?18. ]cðû«e _ùe ùfûKe Kò _eòa�ð^ ùjûA[ûGö19. _fäúùe GK_eòaûeZß MXÿò CVòaûe Kò _âcûY còùk ?20. �iûe cûCiú� ùfLKuê @ûùM K�Y Kjò _Pûeê[ôfû ?21. �iûe cûCiú�e _âgÜ _Pûeòaûùe _ùe Kò _eòa�ð^ @ûiòQò ?22. �ùMûaò¦ bûA� Kò _âKûe ùfûK ?23. ùMûaò¦ bûA ùfLKuê KêUòeùe aiûA Kò _âKûe aýajûe ù\LûC[ôùf ?24. �MâûcUò~ûK aûMZ @Zò[ôùe _eò_ì�ð ùjûAMfûYò�� GVûùe ùKCñ aûMZ @Zò[ôu K[û ùfLK

KjòQ«ò?25. Mâûce gògê icûùag C_ùe ùfLK Kò @bòcZ ù\AQ«ò?26. GA gògêcûù^ ùfLKuê Gùa ù\Lôùf Kò_eò aýajûe ù\LûA[û«ò ?27. Mâûce iû]ûeY ~êaKcûù^ Kò_eò icd aòZû«ò ?28. Mâûcý ~êaKcûû ijòZ _fäú_âKéZòe ùgûbû C_ùbûM Keòaû ùfLKu _lùe KûjóKò i¸a jêG

^ûjó?29. gòlòZ ùfûùK _fäúe Kcðù~ûR^ûùe @õgMâjY ^ Keò_ûeòaûe KûeY K�Y ?30. ùKCñ _aðùe ù\ûkò ùLke _âû]û^ý [ûG ?31. �eR_að ùgh ùjaû _ùe òÂêe aûÉaZû @ûiò _ùWÿ� � GK[û ùfLK Kjòaûe Cù�gý K�Y ?32. gòlòZcûù^ KûdùKäg I @ûbòRûZý c¤eê ùKCñUòKê @]ôK _i¦ Ke«ò I KûjóKò ?33. Kòbkò ùfûK Rúa^-~ê¡ùe \òMþaòRdú aúe ùaûfò _eòPòZ jêG ?34. Mâûce aò\ýû[ðúcûû iµKðùe Kò _âKûe ]ûeYû _â[ùc iéÁò ùjûA[ûG ?35. gòlòZcûû Mâûc QûWÿò _kûA~òaû ij ùKCñ ù_øeûYòK K[ûe Zêk^û Keû~ûAQò ?36. gâúKé¾uê cjûbûeZe K�ð]ûe Kêjû~ûAQò KûjóKò ?37. gâúKé¾u aõge ùgh @aiÚû K�Y ùjûA[ôfû ?

38. bf aògßaûiú Kjòùf K�Y aêSû~ûG ?

42

i_âiw iekû[ð :39. icd-ùiâûZùe ^òüijûd gêÃ ZéY _eò cêñ bûiò PûfòQò û

40. Gjû c¤ Zûue KéZKcðe _eòYûcö

41. Gcûù^ _ê¿òZ _kûga^ùe ù\L«ò aòù\âûje ajÜò, iÚk_\àùe ù\L«ò @ûjae eq I @û^ZKé¾PìWÿûùe ù\L«ò @^ûMZ ~êMe eqùKZ^ö

\úNð C�ecìkK :42. _fäú ùKûkKê ùèò~òaûùe Zûue ù^÷÷ZòK iûji ^ûjó ùaûfò ùfLK KûjóKò KjòQ«ò?

43. Mâûcùe ù\Lû~ûC[ôaû GK_eòaûeZß _eµeû iµKðùe _VòZ _âa§Kê bò�ò Keò a�ð^û Keö

44. c^êhýKê ajê _eòcûYùe _eµeûe \ûi ùaûfò Kjòaûe ~[û[ðZû K�Y ?

45. _fäúe gòlòZ iõ_â\ûd I gâúKé¾u c¤ùe Zêk^û ùKùZ \ìe ~êqò~êq aêSûA ùfLö

46. Gjò _âa§ùe ùfLK gòlòZ icûRKê Kò _eûcgð ù\AQ«ò ?

47. Mâûcùe eR, Kêcûe _ì�ðòcû bkò aòbò^Ü _að_aðûYòùe ù~Cñ iaê MúZ ùaûfû~ûG ùi iaê iõMâjKeò Zêc iûjòZý gòlKuê ù\Lû@ö

Zêc _ûAñ Kûc :48. WKÖe Ké¾P¦â _ûYòMâûjúu fòLôZ @^ýû^ý ajò _Xÿ û aòùghZü Zûu @ûcôRúa^ú� �ùcû icde

IWÿògû� _êÉK _Xÿö

49. _fäú KaòZûMêWòKê cùêLô ^òR ^òR c¤ùe _\ýû« _âZòù~ûMòZû Keö

50. Zêc R^àbìcò iµKðùe Zêùc GK KaòZû Kò´û _âa§ ùfLò Zêc iûjòZý gòlKuê ù\Lû@öu

43

ibýZû I aòmû^l aõgú]e iûc«eûd

1912-1996

ùfLK _eòPd :aõgú]e iûc«eûd [ôùf IWÿògûe RùY aògòÁ gòlûaòZþ I Cnò\ aòmû^ú û ùi @aòbq KUK

Ròfäûe _�ûcê�ûA (iõ_âZò ùK¦âû_Wÿû Ròfäû) ^òKUa�ðú aWÿ_Wÿû Mûñùe R^àMâjY Keò[ôùf û Cnò\aòmû^ùe aòfûZeê CyZe gòlû_âû¯ ùjûA ùi IWÿògûe gòlûaòbûMùe @¤û_K bûùa ù~ûMù\A[ôùf û_ea�ðú icdùe ùi ùeùb^þiû KùfRe @¤l _\ c�^ Keò[ôùf û aòmû^ i´§úd _âa§ I gògêiûjòZý eP^û Keòaûùe Zûue @ûMâj [ôfû û Zûue @ù^K aòmû^ i´§úd eP^û �C}kiûjòZý�_ZâòKûùe _âKûg _ûA[ôfû û �\eò@û _ûeòe iê^û� I �gògêe aúYû� _âbéZò Zûue ùKùZûUò eP^û û

�ibýZû I aòmû^� _âa§Uò 1942 iûf ùRýÂ iõLýû �C}k iûjòZý� _ZâòKûùe _âKûg _ûA[ôfû öG[ôùe ibýZûe aòKûgùe aòmûê @a\û^ aòhd @ûùfûPòZ û ibýZû @ù^ßhYùe _[ _â\gðKùjûA[ôaû aòmû^Kê @af´^ Keò @û]ê^òK ~êMùe cYòh C^ÜZ ùjaû i¸a ùaûfò Gjò _âa§ùe_âZò_û\òZ û

cûâ ù~Cñ ùa÷hdòK, gûeúeòK, cûîòKI ù^÷ZòK C^ÜZò Gaõ mûîû]^ Keò[ûG, ZûjûKê@ûù¸cûù^ ibýZû @ûLýû ù\A[ûC û aòbò Ü aòbûMeaòbò^Ü _eòcûYe C^ÜZò @^êiûùe ibýZû ìý^Zeaû CyZe ùaûfò òeì_òZ ùjûA[ûG û _âûPú^ @û\òccûâ Kò´û @]ê^ûZ^ ^òùMâû aû _ûaðZúd a^ý

RûZòcûû ijòZ @û¸cûûê Zêk^û Kùf@ûù¸cûù^ ù\Lò_ûeòaû ù~, ibýZûe @[ð K�YI Zû�e cìfý ùKùZ ? aòbò^Ü Kûkùe I aòbò^Ü~êMùe aòbò^Ü RûZòcûûe Gjò ibýZûe @û\gðbò^Ü bò^Ü [ôfû û @ûù¸cûù^ _âûPú^ ùeûcúd IMâúiúd ibýZûùe ù\LòaûKê _ûCñ ù~, ~ûaZúd

44

ùa÷hdòK C^ÜZò ùicûû ibýZûe @û\gðeìù__eòMYòZ ùjC[ôfû û ùbûM [ôfû Zûu ibýZûe@û\gð û _âûPú^ cògeúd ibýZû c¤ ùijò bûaùe@ ê_âûYòZ û cûZâ bûeZúd ibýZû [ôfû @^ý _âKûe ûbûeZúd ibýZûe @û\gð [ôfû ZýûM I @ûcôiõ~c ûiaðaò] ùa÷hdòK R¬ûkKê ùicûù^ aò_\e ùjZêùaûfò bûaê[ôùf û Z[û_ò ùa÷hdòK C^ÜZò ùijòZýûM ]cð ù\A i¸a ùjûA[ôfû û aòhdR¬ûk_eòùaÁòZ MéjiÚ ~ûaZúd _ûeò_ûgðßòK _\û[ðijòZ iõgæòÁ ^[ôfû û ZýûM cûMðùe \úlòZ ùjûAù~ùZùaùk ùi a òhde cûf òK j êG,ùiùZùaùk ùbûMcûMðMûcú RûZòVûeê Zû�e _[iµì�ð _é[Kþ ùjûA~ûG û _âûPú^ Mâúiþ I ùeûcþibýZûe ùa÷hdòK C^ÜZòe ^ò\gð^ ~ûjû @ûùc_ûCñ, Zûjû AzûKéZ, cûZâ bûeZe ùa÷hdòK C ÜZòeò\gð , ~ûjû ùeûcúd I Mâúiúd ò\gð cûûVûeê

ùKøYiò @õgùe ^ìý^Ze ^êùjñ - Zûjûe iéÁò IC^ÜZò AzûKéZ ^êùjñ, Zûjû ZýûMcûMðe GKZcÊZüi¸ìZ `k cûZâ û bûeZe ùa÷gòÁý Zû�e@û¤ûZàòKZû û

aòbò^Ü RûZòe ibýZûe @û\gð ~ûjû ùjC^û KûjóKò, a�ðcûê _é[ôaúùe ibýZûe @û\gðùjCQò, cûâe iaðûwú^ C ÜZò iû]^ û ùa÷hdòK,gûeúeòK, cûîòK, ù^÷ZòK C^ÜZò ijòZ aògßcû aòKZûe _âZòÂû I aòeûU iéÁòejiýe C\þNûU^

I ùicûû cìkùe ùKCñ cjûgqò ^òjòZ @Qò IZûjû K�Y, Gjûe ^òeì_Y jó a�ðcû^ ibýZûe@û\gð û aòbò^Ü Kûkùe aòbò^Ü RûZò Gjûe@õgaòùghKê ibýZûe @û\gð ]eò ù^C[ôùf û_êYò ùKøYiò ùKøYiò RûZò Gcûû c¤eê _âûdZü@]ôKûõgKê òR ibýZûe @û\gð @wbêq Keò[ôùfùjñ ùicûûe iû]^Kê ùicûù^ bò^Ü _[ ù\Aòeì_Y KeòaûKê ~ûA[ôùf û ùKjò Pò«ûùe òeì_òZ

KeòaûKê ùPÁòZ [ôùf I ùKjò Kû~ðýùe ùPÁòZ[ôùf Gaõ Gcûû c¤eê ùKùZK ùijòflýiÚkùe _j�ò _ûeò[ôaûe _âKûg Ke«ò û jò¦êcûù^Kj«ò, ùicûù^ flýiÚk _ûA@Q«ò û ùicûûeaòbò Ü \gð gûÈ òjòZ _âYûkú \ßûeû aògß aòeûU gqòK�Y Zûjû cûâ òeì_Y Keò _ûùe, ùijò _[ùeMùf _â[cùe Rúaê Cù�gý jé\dwc ^ùjùfùjñ, flýiÚkùe C_iÚòZ ùjfû _ùe icÉÆÁ _âZòbûZ ùja û Gjûe iû]^ _ûAñ gûeúeòK,cûîòK C^ÜZò iaðûù\ø KeYúd û Gjû ùKakgòlû, iõ~c I aâjàP~ðý _ûk^ùe i¸a jêG öGjûe cìkùe KùVûe iû]^û \eKûe û ùicûûcZùe ùicûù^ ibýZûe CyZc ùiû_û^@ûùeûjY Keò[ôùf ùjñ Zûjûe aòùfû_iû]^ KùfiùbýZe RûZò û ù~ùZ\ò _~ðý« bûeZúd ibýZûC_ùe aûjûeê ùKjò jÉùl_ Keò _ûeò^[ôùf,Zûjû ùi_~ðý« @lê� [ôfû û @^ý RûZòcûù^ c¤ùijò_eò òR òR ibýZûe C}hð _âcûY KeòaûKê

45

ùPÁòZ ùjA[û«ò û cûZâ @ûù¸cûù^ a�ðcû^ G_eòGK _eòiÚòZòùe C_iÚòZ ùjûA@Qêñ ù~, Kû~ðýùeùijò iaê iû]^ Keò Zûjûe ~[û[ðZû _âZò_û\^Keòaû @i¸a ùjûA_WòQò; ùZYê ùijò iaê ibýZû_â\gðòZ _[ aòhdùe @û¸cûûe cZ ~[û~[bûaùe \ò@û~ûA ^_ûùe û

a�ðcû^ @û]ê^òK ibýZû aòhd @ûùfûP^ûKeû~ûC û Gjûe flý @ûù¸cûù^ _ìùað Kjò[ûAñ,a�ðcû^ Gjûe _[ K�Y ù\Lû~ûC û @ûRò_~ðý«@ûù¸cûù^ @û¸cûûe @û\gðe CyZcùiû_û^ùe _j�ò_ûeò ûjêñ û ùi _[ùe ùKùZ aûUù~ @ûiòQêñ, Zûjû KòQò cûZâ ^òeì_òZ ùjûA_ûùe û@^ýû^ý ibýZûcûû _eò Gjûe flý iÚkùeC_iÚòZ ùjaûKê ajê icd \eKûe ùaûfò @ êcû^Keû~ûC@Qò û Gjûe ùgh `k K�Y ùja, ZûjûbaòhýZþ Mbðùe òjòZ, a�ðcû^ ùKak _eúlYjó PûfòQò û @û]ê òK ibýZûe flýiÚkùe _j�òaûKê@ûù¸cûù^ aòmû^Kê jó @af´^ Keò[ûAñ ö

ùZùa aòmû^ @û¸cûûe @af´^ [ôaûiÚùk Zûjû K�Y I ZZþiûjû~ýùe @ûù¸cûù^ Kò_eò@Mâie ùjC[ûAñ I Kò_eò flýiÚkùe _j�ò _ûeòaû,Zûjû RûYòaû_ûAñ @û¸cûûe ùPÁû @âeZ fûMòejòQò û aòmû^Kê aýû_K @[ðùe aýajûe Kùf@ûù¸cûù^ RûYêñ ù~ ùKøYiò aòhdùe icýKþmû^Kê aòmû^ Kjò[û«ò û cûZâ iû]ûeYZü RWÿ I

Rúa« aòhdùe iêiõa¡, gévkòZ icýKþ mû^Kêaòmûêìù_ aýajûe Keû~ûG û GYê iû]ûeYaýajéZ @[ð ~ûjû, aýû_K @ù[ð c¤ ZûjûjóaêSûA[ûG, KûjóKò û RWÿ I Rúa« aòhd Kjòùfaògßaâjàû�e iKk _\û[ðKê Z^à¤ùe GKZâKeûMfû û GYê Gcûûe aòbò^Üþ aòbûa aòhdùemû^ ùjaû ~ûjû aògß aâjàû�e _âùZýK _\û[ðaòhdùe mû^ fûb ùjaû Zûjû û iêZeûõ @û¸cûûeKkûaò\ýû, \gð^, c«É�ß AZòjûi _âbéZò ~ûjûKêiû]ûeY ùfûùK aòmû^ ùaûfò bûaò ^[û«ò, ùi_âùZýùK aòmûê @«MðZ û

@ûù¸cûù^ Gjò aòmûâkùe @û¸cûûeibýZûe CyZc ùiû_û^ @ûùeûjY Keòaû _ûAñC\þù~ûM fMûA[ûAñ û RWÿaòmû^ cìkùe@û¸cûûe MYòZ gûÈ ^òjòZ û Zûjûeò akùeRUòkZc iciýûcû^ @^ûdûiùe iû]ôZ ùjûA_ûeê@Qò û RWÿaòmû^ \êA bûMùe aòbq - _\û[ðaòmû^ I eiûd^ aòmû^ û Gjò \êA aòmû^ c¤^û^û aòbûM I C_aòbûMcûûùe aòbq û_\û[ðaòmû^ @ûùfûK, C�û_, aò\êýZþ, g± _âbéZòaòbò^Ü Z�ß @^êi§ûê aòbûMcûûùe aòbqùjûA@Qò û eiûd^ c¤ ùijò_eò aòbò^Ü aòbûMùeaòbq û Gjò RWÿaòmûâkùe RWÿ_\û[ðe NûZ,_âZòNûZ, Kòâdû _âZòKâòdû, aýajûe, @ûKhðY, MZòI còk^_âKòâdû _âbéZò aòbò^Ü aòhd @ûùfûP^û Keò

46

@û¸cûù^ RWÿ aòhdùe icýKþ mû^ fûb Keò[ûAñ ûùijò mûâkùe _âKéZòe iõNUòZ ~ûaZúdKâòdûMêWòK jé\dwc Keò_ûeê[ûAñ û @û¸cûûeùiøeRMZ _eò @ûC ù~ ùKùZ aòeûU RMZþ @QòI aòbò^Ü Mâj, Zûeû, C_Mâj Kò_eò ^òdªòZùjC@Q«ò I ùiMêWÿòKe gqòe aòKûg I Kû~ðý_âYûkúKò_eò Zûjû @ûù¸cûù^ RûYò_ûeê[ûAñ û Gjò RWÿaòmûâkùe @ûù¸cûù^ RûYê[ûAñ ù~, gqòakùe_âùZýK _\û[ð @^ý ijòZ i´§ iÚû_^ Keòaûùelc ùjûA@Qò û Zûjû QWÿû @ûù¸cûù^ ùa÷hdòKC^ÜZòùe GùZ @Mâie ùjûA[ûAñ ù~, _ìaða�ðúcûâ Zûjû Ê_Üùe iê¡û bûaò[ôùf Kò ûjó, iù¦j û@ûù¸cûù^ @ûRò Gjò RWÿaòmû^ akùe aòbò Ü ]ûZêI C_û\û^ aògê¡ bûaùe @ûjeY Keò_ûeòQêñ ûùek, cUe, CWÿûRûjûR, aêWÿûRûjûR, ùaZûe~ª, ùeWÿòI, ùUfòbòR^, ùUfòù`û þ _âbéZò aòaò]C_KeYùe ùa÷hdòK iêL icé¡ò iµû\^ùe ~ù[Álc ùjûA@Qêñ ö aòeûU iûMe @ûRò \êfðxýùjûA^ûjó, Kò Zêw jòcûkd \êeìj ùjûA ejò^ûjó ûG iaêe cìkùe Gjò RWÿaòmûê @^êgúk^ IPyðûe `k aò\ýcû^ û

RWÿaòmû^ I Rúaaòmûê iõù~ûMeê ^û^ûaòbûM iéÁò ùjûA @ùgh KfýûY iû]^ Keò _ûeòQò öRúaaòmû^ aòhd ù\Lû~ûC- Rúaaòmû^ \êAbûMùe aòbq, _âûYúaòmû^ (Zoology) Gaõ Cnò\aòmû^ (Botany)ö Gcûû Pyðûeê _âûYúe aòbò^ÜMV^, _âKâòdû I ùKCñ gqòakùe ùicûù^ Rúaê@]ôKûeú ùjûA@Q«ò, Zûjûe i§û^ còkò[ûG û aòbò Ü_âYûkú aòùgähY I iõùgähY akùe Rúa« aÉêeaòbò^Ü iciýû òeì_òZ ùjaûe C\þù~ûM PûfòQò ö

a�ðcû^ ùa÷mû^òKcûù^ Rúa« _\û[ðe iéÁòKeò_ûeò ûjû«ò û ù~ùZ\ìe MùahYû ùjûA_ûeòQò,ùi[ôeê @ù^K Pò«ûgúk c^úhú iÚòe Keò@Q«òù~, cûâ \òù^ Rúa« _\û[ð iéÁò Keòaûùe lcùjûA_ûeòa û cûZâ Zûjû ajê \ìe baòhýZùe Kò^òKUùe ùja, Zûjû Kjòaûe _âdûi ]éÁZûeìù__eòMYòZ ùja û Gjò Rúaaòmû^ akùe @ûù¸cûù^@ûYaòK Rúa« _\û[ðVûeê @ûe¸ Keò aògûkKûdjÉú, Zòcò I aUaél_~ðý« icÉ aòùgähY Keòaòbò Ü _âKòâdû I iciýû iû]^ùe @ù^K _eòcûYùei`kcù^ûe[ ùjûA _ûeò[ûAñ û RWÿ I Rúaaòmûêi¹ògâY I ijù~ûMòZûeê @ûù¸cûù^ geúeZ�ß,@ûdêùað\ (Wûqeú), c^É�ß, Kéhòaòmû^,_é[ôaúZ�ß, ùRýûZòh _âbéZò ^û^ûaò] gûÈakùe@û¸cûû mûê iúcû aòÉéZ Keò _ûeò[ûAñ û aòbò ÜaòbûMe iûjû~ý akùe A¬ò^òdeòwþ _âbéZòùe_eûKûÂû fûb Keò[ûAñ û Gcûû akùe@ûù¸cûù^ ùa÷hdòK, cûîòK I gûeúeòK C^ÜZòajê _eòcûYùe Keò _ûeò[ûAñ Gaõ aòbò^Ü ùeûMKakeê cêqò fbê[ûAñ û @ù^KZâ Gjò iaê aòbò^Üaòmû^ I gòlûe _âiûe ùjûA_ûeê ûjó aògßcûâòKZûeaòKûg @ûRò~ûG ùjûA_ûeò [ôaûeê û cûZâ Gjû\ßûeûù~ @û¸cûûe C^ÜZò @agý¸ûaú, ùi[ôùe@YêcûZâ iù¦j Keòaûe ûjó û

Rúaaòmû^ @ûùfûP^ûùe @ûù¸cûù^ù\Lê[ûAñ ù~, Rúa«e geúe ùKak aòbò^Ü RWÿC_û\û^ùe MVòZ û _ìaðe _�bìZ a�ðcû^ aòùgähY_ûA @ùgh C_û\ûê icÁòeìù_ ^òeì_òZùjûA@Qò ö Gjò aòbò^Ü RWÿ C_û\ûê icûùagij Rúa« gqòe aòKûg Rúa«Kê i¸a Keò@Qò ö@ûù¸cûù^ ù\Lê[ûAñ, ùMwêUò _[eùe _ûYò

47

Xûkòùf Zjóeê Pì^, @wûeKûcæ aû¿ Gaõ aòùghC�û_ aûjûùe û Gjò C�û_ gqòe GK @aiÚûcûZâ û @ûù¸cûù^ Pì^ I @wûeKûcæ aû¿ GKZâKeò ùMwêUò _[e _âÉêZ Kùf Zjóùe gqò iõù~ûM_âùdûR^ û aòbò^Ü _\û[ðùe gqòe iõù~ûM aûaòùdûMùe @ûù¸cûù^ ù\Lê[ûAñ ù~, _\û[ðMêWÿòKaòbò Ü @aiÚû_âû¯ ùjûA[ûG û ùijò_eò aòbò Ü RûZúdC_û\ûê i¹ògâY ijòZ Rúa« gqòe iõù~ûMùjùf Rúa« _\û[ð i¸a ùjûA[ûG û ùZùa ùijòRúa« gqò RWÿ c¤ùe iõù~ûM aòùdûM Keê[ôaûgqò Kò´û ZûjûVûeê iµì�ð _é[Kþ Zûjû G_~ðý«iÚòeúKéZ ùjûA^ûjó û i¸aZü ùijò Rúa« gqò_âajcû^ gqò (Kinetic Energy) Gaõ _âz Ü gqò(Potential Energy) bkò gqòe GKZc @aiÚû Kò û_âajcû^ gqòe @«MðZ @ûùfûK, C�û_ ù~_eò_âajcû^ gqòe GK GK @aiÚû, ùijò_eò Rúa^gqò _âajcû^ gqòe GKZc @aiÚû ùjûA_ûùe ûùZùa ùi ~ûjûùjC, Rúa^ GK gqòe @aiÚûaòùgh û

@û]ê^òK ibýZûe aò_laû\úcûù^ Kj«òù~, Gjò ibýZû cûâe Bgßeaògßûi KùcA ù\AZûjûKê aò_[Mûcú Keò _KûAQò û iaðZâ iõ~ce@bûa _eòflòZ ùjC@Qò û cûâ cûâ _âZò ùiÜjùiøjû\ðý ^ ù\LûA jòõiû ù\ßhe Pec ùiû_û^ù\LûAaûKê QûWê ûjû«ò û ùa÷mû òKcûù^ cûeûcôKMýûi I aòùÇûeKe Cnûa^ Keò cûâKê ]ßõi_[e _[ôK Keê@Q«ò û @agý aòmûê ùKùZK@û½~ðýR^K _\û[ðakùe ]ßõi iû]ôZ ùjC@Qò,cûZâ Zûjû aòmûê ù\ûh ^êùjñ û iû]ûeY cûâù~ùZùaùk ibýZûe @[ð aêSòa, ùiùZùaùk~ûA Gjûe @aiû^ ùja û a�ðcû^ @û¸cûû

aòmûê Pec C^ÜZò ùjaû _~ðý« @ûù¸cûùîbýZû aòhdùe ùgh C ÜZòùe _j�ò _ûeòaê ûjó öùijò ùgh iúcû _~ðý« ù~Cñ aýZòKâcMêWÿòK \éÁùja, Zûjû iaê Kûkùe, iaê ~êMùe ùjûA[ôfûGaõ ùjaû i¸a û ù~ùZùaùk @û]ê òK ibýZûe@û\gð _âùZýùK RûYòùa, ùiùZùaùk ùc÷Zâúe]ßRû CWÿòa û a�ðcû RûZòiõN (League of Nations)

Zûe iìZâ_ûZ KeòQò cûZâ a�ðcû^ Gjò iõNeKû~ðý_âYûkú icùÉ cû^ê ^ûjû«ò, Z[û_ò @ûgûKeû~ûG ù~ baòhýZùe ù~ùZùaùk icùÉ^òR ^òR _âZò K�ðaý aêSò _ûeòùa, ùiùZùaùkG iaê @^[ð \éÁòùMûPe ùja ^ûjó aòmûê GjòaòùÇûeK I cûeûcôK Mýûi akùe @ùgh lZòùjC[ôùf ùjñ ùicûû akùe @ù^K aògßjòZKeKû~ðý iû]ôZ ùjC@Qò û Wò ûcûGUþ ûcK aòùÇûeKiûjû~ýùe Zêw Mòeò ÙûA ^òRe B_þiòZ Kû~ðý@ùKägùe iû]^ Keû~ûA _ûeêQò û aòbò^Ü iûcdòK_\û[ð akùe cûâe aòbò^Ü ùeûM I ùeûMeRúaûYê _âbéZò ^Á Keû~ûA _ûeêQò û ùicûûe@_KûeòZû cûâe mûê @ÌZû ù~ûMêjó iõNUòZùjC@Qò, aòmû^ akùe ^êùjñ û

]cðbûa I Bgßeaògßûi aòmû^ KcûA ù\AQòùaûfò @ù^ùK @bòù~ûM Keò[û«ò û cûZâ aûÉaùeK�Y ùjûAQò ù\Lû~ûC û ù~Cñcûù^ CfäòLòZ cZù_ûhY Ke«ò, ùicûù^ _âûPú^ ibýZûKê ^òRe@û\gð ùaûfò ]eò ùÂ ^ò½ò« @Q«ò ù~, Bgßeaò\ýcû^ I ZûuVûùe aògßûi iÚû_^ K�ðaý û cûZâa�ðcûê ibýZû MZò_[ùe @aiÚòZ û Zûjû fûbKeòaûKê @ûù¸cûù^ @ZúZ @bòmZûe iûjû~ýù^C[ûAñ, cûZâ @ZúZ K[ûKê cû^ò ùÂ ^[ûAñ,@ûù¸cûù^ aòmû^ akùe ùijò aòeûU gqòe Kk^û

48

KeòaûKê ~ûC[ûAñ, ùZYê _â[ùc Zûjûe C_iÚòZòKûjóKò aògßûi Keòùâêñ ? Gjòù~ûMêñ ~ûjû ]cðbûaeùg÷[ôfý I Bgßeaògßûie @_Pd ùjûAQò û Kò«ê@_e \òMKê \éÁò ù\ùf @ûù¸cûù^ ù\Lòaû ù~,aòmûê @^êgúk^ùe @ûù¸cûù^ iaðZâ gqòe@aiÚòZò aòbò Ü @aiÚûùe ù\LòaûKê _ûCñ û Rúa«ùe[ôaû gqò Gjò gqòe GKZc @aiÚû û GYê Gjò gqòK�Y, Zûjûe RWÿ I Rúa« ijòZ Kò iµKð Zûjû@ûù¸cûù^ RûYòaû_ûAñ ùPÁòZ [ûAñ û G_eò iÚùk@û¸cûûe ]cðbûa Kcò~ûAQò ùaûfò Kjòaû iµì�ð@ù~øqòK û aeõ Gjû ùaûfû~ûA_ûùe ù~@ûù¸cûù^ Gjò ]cðe @^êi§û^ùe ^òùdûRòZ,~\ò iéÁòejiý ùb\ Keòaû ]cð _\aûPýùjûA[ûG ö @û¸cûûe Gjò _âûPú^ ]cðbûaeùg÷[ôfý ù\Lò ~\ò ùfûùK aòPkòZ ùjCQ«ò,Zûjûùjùf @ûù¸cûù^ ù~ _âûPú^ _â[û @ù^ùKQûWÿòù\A @Qêñ, Zûjû _ûAñ ùicûûe aòPkòZ ùjaûZ ù\Lû ûjó ? GYê @ûù¸cûù^ Kjêñ, ù~ùZùaùk@ûù¸cûù^ GK ^ìZ^ _[e @^êi§û^ùe ^ò~êqùiùZùaùk @û¸cûûê @¡ ð_[ùeù^÷eûgýRRðeòZ Keò, _âûPú^ _[ù\A @Mâieùjaû _ûAñ C_ù\g ù\A, @ûù¸cûù^ ìZ^_[ùe ùKùZ\ìe i`kKûc ùjûA _ûeê[ûAñ, Zûjûjó ù\Lòaû CPòZ I ùgh iúcûùe _j�òaû_ûAñùPÁòZ ùjaû @ûagýK û

@agý @û]ê òK ùa÷mû òK _âYûkúe @ êMûcúaòbò Ü eúZò úZò gòlû ibýZûùe ùKùZK _eòcûYùeù\ûh [ûA_ûùe, cûZâ Zûjûe iõùgû]^ KeYúd ö@ù^K aòhdùe @mZû @û¸cûûe KfýûYKeùaûfò @ù^ùK aòPûeò[û«ò û cûZâ ùicûûe cùêLòaû CPòZ, ù~Cñ NeUòùe Zûfû ù\A aûeYKeò \ò@û~ûG ù~ Zûjû ùLûfòa ^ûjó, ZûjûKêjó

ùLûfòaû_ûAñ ùKøZìjk R àò[ûG û G aòhdùe iêaò]ûaûU ùjCQò ZûfûUû ùLûfò Zûjûe @_eKûeòZûù\LûA ù\A ùi[ôeê elû _ûAaûe C_ûd òeì_YKeòaû CPòZ û a�ðcûê aòmû^ Zûjûjó KeòQò û~ûaZúd aòhdùe ^òRe mû^fûbùe ^òReibýZûe bò�ò iÚû_^ _ûAñ @û]ê òK cûâ ùPÁòZ öù~ùZùaùk @ûù¸cûù^ icÉ aòhd RûYò_ûeòaû,ù~ùZùaùk _aðZ gòLeùe _j�ò _ûeòaû ,ùiùZùaùk aòmûê @§Kûe \òMUò @_iûeòZùjûA~òa, ejòa @ûùfûKcd _âbûa û

ù\LòaûKê Mùf _âûPú^ ibýZû c¤ Gjòaòmû^Kê _[_â\gðK ùaûfò ]eò ùÂ [ôfû û Z}ûkú^ùfûùK ùKùZK aòhdùejó mû^fûb Keò[ôùf,@_e ùKùZK aòhd _ûeò [ôùf û _û[ðKýjó ùjCQòGjòVûùe û

GYê @ûù¸cûù^ KjòaûKê Pûjêñ ù~ @û]ê^òKibýZû Zûe flý_[ùe _j�òaû _ûAñ C\þù~ûMKeêQò cûZâ û Gjò _[ùe _j�òaû_ûAñ ùi aòmû^Kê_[_â\gðK eìù_ aeY Keò ùÂ@Qò û Zûjûeòakùe ù~ @ûù¸cûù^ @ù^K \ìe @MâieùjûA[ûAñ Zûjû icùÉ ù\Lò _ûeê[ôùa û ù~CñMêWÿòK_[ _â\gðKe ù\ûheìù_ a�òðZ ùjCQò, ùiMêWÿòKaûÉaùe _ûeò_ûgßòðK _\û[ðcûûeê RûZ, ùi[ôùeaòmûê ù\ûh ûjó û @ûù¸cûù^ @ZúZ _âZò \éÁò_ûZKeò a�ðcû^Kê ù\Lòùf ù\Lê[ûAñ ù~, aòmû^@ûgûZúZ bûaùe @û¸cûûê ibýZû @ù^ßhYùeaûU ù\LûA @ûiò@Qò û GYê @ûù¸cûù^ \òù^ ùijò_[ _â\gðK iûjû~ýùe ~ûaZúd aòhdùe iaðûwú^C^ÜZò I mû^fûb Keò GK @ùføKòK ibýZûe@]ôKûeú ùjûA_ûeòaê ùaûfò _ì�ð @ûgû ù_ûhY Keêñ û

49

iìP^û :ùa÷hdòK - aòhd i´§úd^ìý^Ze - Zêz, ùQûU@]ê^ûZ^ - @ûRòKûfòKû@ûcôiõ~c - ^òRKê ^òdªYùe eLòaû_eòùaÁòZ - @ûzû\òZ, Pûeò_Uê ùNeûMéjiÚ - iõiûeú, MéjúiõgäòÁ - @«bêðq, RWÿòZ^ò\gð^ - \éÁû«, C\ûjeY, PòjÜCZþKhð - ùgâÂZû\êfðxý - U_ò~òaû aû fx^ Keòaû

KÁKe\êeìj - KÁiû¤i`k cù^ûe[- ~ûjûe aû�ûiò¡ò ùjûA@QòòùMâû - \l òY @û` ò âK ûe @û\ òc

KkûRûZòe cYòh

_�bìZ - lòZò, @_þ, ùZRü, ceêZþ, ùaýûc

_âajcû^ - ~ûjû ajò ~ûC[ôaû @aiÚûùe@Qò û

ù\ßh - jòõiû~êq aòeûM

ZêwMòeò - Cy _ûjûWÿ

@ùKäg - @^ûdûi, aò^û KÁùe

@^êMûcú - _ùQ _ùQ Mc^

@_iûeòZ - ~ûjûKê \ìe KeûA \ò@û~ûAQò

C\þù~ûM - C\ýc, ù~ûMûWÿ, ùPÁû

@ùføKòK - @iûcû^ý, c�ðýùe ~ûjû\êfðb

@ûjeY - iõMâj


1. aò_eúZû[ðùaû]K g± ùfL öù^÷ZòK, C^ÜZò, _âûPú^, AzûKéZ, @lê�, _ìaða�ðú, aòKûg, iõù~ûM

2. ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKê aýajûe Keò aûKý MV^ Ke ûùa÷hdòK, cûâòKZû, @ûùeûjY, @âeZ, \êeìj, aòÉéZ, aòPkòZ

3. i§òaòùz\ Ke û@^ýû^ý, @«MðZ, iõù~ûM, @ûdêùað\, c^É�ß, CfäòLòZ

4. ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKe _âKéZò _âZýd ^ò�ðd Ke ûgûeúeòK, cûîòK, _ûaðZúd, bûeZúd, ZýûM, iaðûwú^, KeYúd, ùa÷mû^òK, K�ðaý

5. ^òcÜfòLòZ g±MêWòKe \êAUò ùfLûGñ _âZòg± ùfL ûjÉú, cûâ, ]ßRû, _aðZ

50

6. ^òcÜfòLòZ g±MêWÿòKê iõùgû]^ Keò ùfL ûgûeòeúK, iûjû~ðý, igäòõÁ, @ûgâúaðû\

7. ^òcÜfòLòZ g±MêWÿòKe @[ðMZ _û[ðKý \gðû@ öfl - flý, Kêk - Kìk, PeòZ - PeòZâ

lê\â C�ecìkK :8. @ûùc ibýZû @ûLýû KûjûKê ù\A[ûC ?9. ùeûcúd I bûeZúd ibýZûe @û\gð c¤ùe _û[ðKý K�Y ?10. bûeZúd ibýZûe @û\gð K�Y aêS?11. MéjiÚe _[ ùKùZùaùk iõ_ì�ð _é[Kþ ùjûA~ûG ?12. a�ðcûê _é[ôaúùe ibýZûe @û\gðUò K�Y?13. RWÿ aòmû^ ùKùZ bûMùe aòbq I K�Y K�Y ?14. @ûùc ùKCñ C_KeYeê ùa÷hdòK iêL icé¡ò fûb Keò[ûCñ ?15. Rúa aòmûê Pyðûeê Kò i§û^ còkò[ûG ?16. @û¸cûûe mûê iúcû Kò_eò aòÉéZ Keò[ûCñ?17. Rúaaòmûêê Rúa«e geúe iõ_Kðùe ]ûeYû còùk ?18. ùa÷mû^òKcûù^ cûâKê ]ßõi _[e _[ôK KeêQ«ò ùaûfò ùfLK KûjóKò KjòQ«ò?19. ùc÷Zâúe ]ßRû ùKùZùaùk CWÿòa ùaûfò _âa§ùe Kêjû~ûAQò?20. aòmûê @§Kûe iÚûÛò @_iûeòZ ùjùf K�Y ùja ùaûfò ùfLK KjòQ«ò ?

i_âiw iekû[ð :21. ZýûM cûMðùe \úlòZ ùjûA ù~ùZùùaùk ùi aòhdùe cûfòK jêG, ùZùZùaùk ùbûM

cûMðMûcú RûZòVûeê Zû�e _[ iõ_ì�ð _é[Kþ ùjûA~ûG û22. bûeZe ùa÷gòÁý Zû�e @û¤ûcôòKZû û23. Gjûe ùgh k K�Y ùja, Zûjû baòhýZ Mbðùe òjòZ, a�ðcû^ ùKak _eúlY jó PûfòQò û24. aòeûU iûMe @ûRò \êfðxý ùjûA^ûjó Kò Zêw jòcûkd \êeìj ùjûA ejò^ûjó û

51

\úNð C�ecìkK :25. ibýZûe aòKûgùe aòmûê [ôôaû @a\û^ _VòZ _âa§ @^êieYùe @ûùfûP^û Ke û26. bûeZúd ibýZû I aûjý ibýZû iõ_Kðùe ùfLKu \éÁòbwú _âZò_û\^ Ke û27. �ibýZû I aòmû^ _eÆe @ûgâdú� - Gjûe ~[û[ðZû ^òRe @^êbìZòeê ùfL û

Zêc _ûAñ Kûc :28. _âûa§òKue @^ýû^ý aòmû^ bò�òK _âa§ iõMâj Keò _XÿòaûKê ùPÁû Ke û29. aòbò^Ü ù\ge ibýZû iõ_Kðùe iõlò¯ iìP^û ùfLô gòlKuê ù\Lû@ û30. ùgâYúùe �ibýZû I aòmû^� gúhðK GK ZKðibûe @ûùdûR^ Ke û

u

52

cûZébûhû I ùfûKgòlûl ùMûùfûK aòjûeú ]k

(1921-1974)

ùfLK _eòPd :IWÿò@û M\ýbûhûKê òRÊ Kkû ùKøgkùe eêPòKe KeûA _ûeò[ôaû _âûa§òK ùMûùfûK aòjûeú ]k

ùXuû^ûke @^Zò\ìeùe @aiÚòZ Mù¬AWÿòj Mâûcùe R^àMâjY Keò[ôùf û iõÄéZ bûhû iûjòZýùeiÜûZùKû�e I bûhû aòmû^ùe aòùgh gòlû fûbKeò ùi IWÿògû ieKûeu Cygòlû aòbûMùe iõÄéZ IIWÿò@û aòbûMe @¤û_K I _ùe IWÿò@û aòbûMe _âùìe eìù_ ùeùb^þiû cjûaò\ýûkdùe \ûdòZßiõ_û\^ Keò[ôùf û bûhû aòmû^ú, _âûa§òK, @^êaû\K, bâcY-iûjòZý ePdòZû, gògêiûjòZý ùfLKbûùa ùi iê_eòPòZ û Zûu ePòZ bûhû aòmû^ i´§úd _êÉKMêWÿòK ùjCQò cYòhe bûhû, ]ß^ò aòmû^,AõeûRú CyûeY gòlû I bûhûgûÈ _eòPd û bâcY iûjòZý c¤ùe CùfäLù~ûMý KéZòMêWÿòK ùjCQò f�^PòVò, @ûùceòKû @^êbìZò, Mwûeê ùMû\ûaeú û Zûu \ßûeû IWÿò@û bûhûKê @^ì\òZ _êÉKMêWÿòK ùjCQò;ùMû\û^, Ma^, a¦ú ù^ùjeê, aòiáZòe PòZâ AZýû\ò û aòbò Ü icdùe ùi ùfLô[ôaû _âa§MêWÿòK cYòhebûhû, IWÿò@û ùKùa, aòPûe @ûùfûP^û _êÉKùe iõKkòZ û

�cûZébûhû I ùfûKgòlû� _âa§Uò �IWÿò@û ùKùa� ajòeê iõMéjúZ û Gjò _âa§ùe cûZébûhûeC_ûù\dZû I ùfûKgòlû _ûAñ Zûjû Kòbkò C_ù~ûMú ùi iµKðùe aòg\ @ûùfûP^û Keû~ûA@Qò û

@ûc ù\gùe bûhû iciýû KjòfûcûùZâùfûùK aêS«ò jò¦ú-AõùeRò aòaû\ K[û û @û�kòKbûhû K[ûUû ùagò c^Kê @ûùi^ûjó û Kò«ê _âKéZùeù\LòaûKê Mùf @û�kòK bûhû ùjCQò R^Zûe _â[c_âùdûR^ û @ ÜaÈ _eò Zûe \eKûe òRe bûhû ûùi[ô_ûAñ @[ð^úZò ùlZâùe Mû§òRú aòù\gú aRð^Keò Êù\gú aýajûe Keòaû_ûAñ ù~còZò WûK

ù\ùf, bûhû ùlZâùe ùicòZò AõùeRò QûWÿòcûZébûhûKê icé¡ Keòaû_ûAñ ùNûhYû Kùf û ZûueWûKùjfû ùK¦âbûhû ùja jò¦ú I bò^Ü bò^ÜeûRýMêWÿòKùe eûRýbûhû ùja @û�kòK bûhû @[ðûZþeûRý ùfûKcûûe cûZébûhû û Mû§òRú cûZébûhûKêcûZéÉ^ý _eò cìfýaû^ cù^Keê[ôùf û Zûu \éÁòùeù~Cñ ùfûKe cûZébûhû _âZò ccZû ^ûjó, ZûKê

53

ùKùa ù\gbq Kêjû~ûA_ûùe^û û IWÿò@û KaòVòKþ Kjò[ôùf - �cûZébìcò cûZébûhûùe ccZû ~û�jéù\ R^cò ^ûjó, ZûKê ù~ùa mû^òMYùe MYòaû@mû^ ejòùa Kûjó?� Kò«ê AõùeRò bûhû _âbûaùe@ûc ù\gùe bûhû _eòiÚòZò GcòZò ùjfû ù~,cûZébûhû ^ RûYò c¤ ùfûùK ùjùf mû^ú û Gjòmû^ú ùfûKcûûe cûZébûhû @aùjkû ùjfû RûZò_lùe ùNûe \êbðûMýe KûeY û ù~Cñcûù^ mû^ú,_\iÚ, ~ûjûu K[ûùe cìfý[ôfû, ùicûù^cûZébûhû _âZò C\ûiú^ ùjaû`kùe cûZébûhûe@MâMZò @i¸a ùjfû û Mû§òRú VòKþ aêSò_ûeòùfù~, AõùeRò gòlû gûiê cû¤c ùjûA ejò[ôaû~ûùK @û�kòK bûhûMêWÿòK _âZò Kûjûeò \éÁò ùèòa^ûjó, aWÿ aeMQ Zùk ùQûU aeùKûkò MQCù]A _ûeòa ûjó û aòRêkòaZò Rkê[ôaû~ûùK ùQûU\ú_Kê ùKjò Pûjóùa ^ûjó û ùQûUKê elû KeòaûKêùjùf aWÿKê aûeY KeòaûKê ùja, VòKþ aûYòRýaýaiûd ùlZâùe ù~còZò ùjCQò û ù\ge lê\âgòÌcûûê a�ûA eLòaûKê ùjùf aòù\gú @ûc\û òKêaûeY KeòaûKê ùja û Gjò \éÁòeê aòPûe KùfARþeûAfe @û]ê^òK jòaîbûhû GK _âKéÁC\ûjeY ö jòaî bûhû céZ_âûd @aiÚûeê CVò GùaARþeûAfe eûRýbûhûùe _eòYZ ùjûAQò û ùiVòjòaîKê CVûAaû _ûAñ @^ý bûhû aòùeû]ùe _âPûe_~ðý« KeûMfû û Äêfùe _òfûcûûê eúZòcZ gòlû\ò@ûMfû aòù\gú bûhû aýajûe Keòaû bêfþ û kùeù â�, Rcðû^ú, ù_ûfòi _âbéZò ù~Cñ bûhû iaê jòaîiwùe _âZòù~ûMòZû Keê[ôùf, KûkKâùc ùicûù^

_Qùe _WÿòMùf I Lêaþ @Ì icd bòZùe gZKWÿû@gúRY ùfûK jòaîùe Kûc PkûAaû _ûAñ C_~êqùjùf û bûhûKê ^òù�ðg ù\aû_ûAñ _é[ôaúe Lêaþibý ù\gcûûùe c]ý GKûùWÿcú @Qò ûARþeûAfùe jòaî_ûAñ ùMûUûG bûhû KûCîòf@Qò ö

\ßòZúd K[û, MYZªe cìkcª ùjfû gòlû û_âùZýK ùbûUe C_~êq gòlû ^_ûAaû _~ðý«MYZª i`k ùjûA_ûeòa ^ûjó û icìj R^ZûKê@Ì icd bòZùe gòlòZ KeòaûKê ùjùf cûZébûhûjó iùaðû}éÁ cû]ýc û aòù\gú bûhûùe icìj gòlûeC\ûjeY _é[ôaúùe ùKCñVò ùaû]jêG ^ûjó ûùiA[ô_ûAñ AõùeRò gòlû G ù\gùe ù\Xÿgj ahðùjfû Pûfò[ôùf c]ý gZKWÿû ù\XÿRY bûeZúdaò AõùeRò gòLò_ûeò ^ûjû«ò û AõùeRò aòùeû]ùe@ûccûûe Gjò ùjfû _â]û^ @bòù~ûM û Zû�QWÿûcûZébûhûùe ù~ùZgúNâ ù~ùZ Kûc Keòùja,aòù\gú bûhûùe ùiùZgúNâ Keòùja ûjó û @û_Y_eúlû Keò ù\L«ê- gùj _éÂûe IWÿò@û ajò _Xÿòaû_ûAñ @û_Yuê ùKùZ icd fûùM I ùiZòKò _éÂûeAõùeRò ajò _Xÿòaû _ûAñ ùKùZ icd fûùM IZû�_ûAñ ùKùZ @]ôK cûîòK _eògâc KeòaûKê_ùWÿ ö cûZébûhûùe c êhýe ù~Cñ Çì�òð jêG, @^ýùKøYiò \ßòZúd bûhûùe Zû jêG^ûjó û bûeZe RùYaògòÁ ùfLK gâú~êq @ Ü\ûgue eûd ùXuû^ûkùeR^à ùjûA @ûA.iò.Giþ. ùjaû _~ðý« IWÿògûùeRúa^ KûUò[ôùf û ùi IWÿò@û Kjê[ôùf I IWÿò@ûùeùfLê[ôùf û Lûfò ùfLê ^[ôùf, Lêaþ LýûZò c¤

54

@Rð Keò[ôùf û Kò«ê a�ðcû^ ùi IWÿò@ûùe ùfL«ò^ûjó, ùfL«ò awkûùe û ùi Gjò 1963 Rê ùeKUKe ùMûUòG ibûùe ÊúKûe Keò~ûAQ«ò -KûjóKò ùi IWÿò@û QûWÿò awkûùe ùfLôùf û ZûuecûZébûhû awkû ùjûA[ôaûeê ùijò bûhûùe Zûueù~Cñ ÊûbûaòK Çì�ðò ùja, IWÿò@û bûhûùe ZûjûùjûA_ûeòa ùaûfò ùi KÌ^û Keò_ûeòùf ^ûjó û`kùe ùi cûZébûhûKê ùèòMùf ö òRKê _âKûgKeòaû_ûAñ cûZébûhû iaêVûeê ijR I ÊûbûaòKcû¤c, G[ôùe Kjòaûe KòQò ^ûjó û

aòù\gú bûhûùe gòlû ù\aûùe ùMûUòG_â]û^ @iêaò]û ùjCQò gòlûUû ijRùe ùfûKubòZùe _âiûeòZ ùjûA_ûùe ^ûjó û aòù\gú gòlûicùÉ _ûA_ûe«ò ûjó û ù~Cñ ùKùZ RY _û@û«ò,ùicûù^ Äêf, KùfReê ùèò Nùe _j�òùfiû]ûeYZü aòù\gú bûhûKê @ûC aýajûe Ke«ò^ûjó û ]e«ê AõùeRò K[û û @ûc ù\gùe Lêaþ Kcþ_eòaûe @Q«ò ù~CñVò icùÉ AõùeRò RûY«ò ûicùÉ AõùeRò RûYò[ôùf c¤ cûZébûhû_eò ùKjòZûKê aýajûe Ke«ò ûjó û ùKøYiò aòù\gú bûhûKêcûZébûhû_eò aýajûe Keòaû ÊûbûaòK êùjñ Kò´ûijR aò êùjñ û Zû�QWÿû _eòaûee ùfûùK AõùeRò^ RûYò[ôaûeê _ûVê@û _ê@Sò@u AõùeRò ajòeêùKøYiò mû^ @ûjeY Keò_ûe«ò ûjó û ùZYê mûÛûijRùe _âiûeòZ ^ùjûA iuêPòZ ùjûA eùj û]e«ê, Nùe ùUaêf C_ùe L�òG ajò eLûùjûAQò öajòUû ~\ò cûZébûhûùe ùfLû ùjûA[ûG, ùZùaaòhdaÉê ~ûjû [ûC^û KûjóKò, Nee ù~ùKøYiòùfûK ùi[ô_âZò @ûMâj _âKûg Keòùa ò½d û KòQò

^ ùjùf aò ajòe ^ûñUû _Xÿò_ûeòùa û ]e«ê,]û^Pûh aòhdùe L�òG _êÉK IWÿò@û bûhûùeùfLû ùjûAQò û ZûKê ù\Lòùf ù~ùKøYiò KéhKeùKøZìjk ùja, G[ôùe iù¦j K�Y @Qò ?_âZò\ò^ ù~ Pûh KeêQ«ò, ahð ahð ]eò ^û^û@bòmZû bòZùe ù~ icd KûUêQ«ò, ùi ^ò½dRûYòaûKê Pûjòñùa- _é[ôaúe @^ý @bòm KéhKcûù^Kéhò aòhdùe K�Y KjòQ«ò û Lêaþ Mbúe Z[ýMêWû@aû aêSò ^_ûeòùa, iû]ûeY K[ûMêWû Z ^ò½dRûYò_ûeòùa ö Kò«ê _ûVMêWÿû AõùeRòùe ùfLûùjûA[ôaûeê ajòKê QêAñaû Zûu _lùe @i¸aùjCQò û Gjò \éÁòeê aòPûe Kùf Êù\gú bûhûcû¤cùe \ò@û~ûC[ôaû gòlû ùfûKu bòZùeijRùe aòÉéZ ùjûA_ûeê^ûjó ö aòfûZ _âbéZòù\gùe ù\Lòaû K[û Zûu ajò û aòùfA, KêKêe_ûkòaû Vûeê @ûe¸ Keò CWÿûRûjûR CùWÿAaû _~ðý«iaê_âKûe mû^Kê iek bûhûùe ùfûùK aêSòfû_eòùfLò \ò@û~ûCQò û ù~ùKøYiò ùfûK ajò L�òGKòYòùÂ _XÿêQò û Zûeò kùe mû^ ijRùe aòÉéZùjûA_ûeêQò û Kò«ê @ûc ù\gùe mû^b�ûeUûAõùeRòùe [ôaûeê ùKûUò ùKûUò R^Zû @ûLò [ûCñ[ûCñ @§ û ù~ AõùeRò _Xÿò_ûeêQò, ùijò _ûewcZû_ûAñ Zû c^ùe ù~Cñ @bòcû^ I ù~ _Xÿò_ûeêQò,ùijò @_ûeMZû _ûAñ Zûe ù~Cñ ìý^c^ýZû dûKêAùÂ ù\g \êAbûMùe aòbq ùjûAQò, _ûVê@û I@_ûVê@û, GKûNe bòZùe CVòQò @\égý _ûùPeò ûaòù\gú cû¤ce Gjò @_âûKéZòK _ûùPeòKê bûwòaû_ûAñ _â[ùc _âdûi Keò[ôùf ùijò @\égý\âÁûMû§òRú û

55

ùijò Kéhò K[ûe C\ûjeY ùÂ @^ý _leêaòPûe Kùf aòù\gú cû]ýc ù~ûMêñ @ûc bûhûK�Y jeûAQò, Zû� ÆÁ RûYòùja û AõùeRò bûhûùeiaê ùfLòaû _Xÿòaû `kùe cûZébûhûùe Kéhòaòhdùe ù~ùZ ùUKþ^òKûf AWÿòdc @Qò, ZûKêAõùeRò _Xÿê@û KéhK KûkKâùc bêfò~ûCQ«ò û ùijò_eòcûYùe @ûc cûZébûhûe lZò ùjCQò û AõùeRò_Xÿê@û ùfûK cûZébûhûùe ùfLòaû _Xÿòaû _ûAñûeûR û ùZYê cûZébûhûùe Kéhò aòhdùe ùUKþ òKûf

g± Zò@ûeò ùjaûe i¸ûa^û ^ûjó û _êYò dûKêA@ûkKeò Kêjû~ûCQò - @ûc bûhûùe Z _ûeòbûhòKg± ^ûjó, @ûùc ùfLû_Xÿû Keòaê ùKcòZò ? Gjòùjfû bûhû cû_PKâ û Keòaûe iêù~ûM ^ûjó I^Keò[ôaûeê @ûC iêù~ûM \ò@û~òa ^ûjó û `kùeAõùeRò QWÿû @ûce @ûC cêqò ^ûjó û IWÿògûùeù~ùZùaùk KéhòKùfR iÚû_^ KeûMfû, gòlûcû]ýcKê IWÿò@û Keòaû_ûAñ ùKjò ùKjò C_ù\gù\A[ôùf, Kò«ê @ûce @ûagýK gqò Kò´û iûji^[ôaûeê ùijò MZû^êMZòK aûUùe Kûc Pûfòfû ûcûZébûhûùe gòlû ùjûA_ûeò[ôùf, ù\ge AõùeRò@^bòm @[P bf bf @bòm KéhKcûù^ ùiVòiûcdòK gòlû ùÂ_ûeò[ûù« I @ûc KéhòQûZâcûù^ùicûû _ûAñ iek _êÉKcû^ ijRùeùfLò_ûeò[û@ûù« û KéhKu Vûeê \ìeùe ejò ù~CñKéhò, ùi[ôùe Fhòu gâû¡ aò ùjûA_ûeòa ûjó û Gù\g KéhKe ù~Cñ _eµeûMZ @bòmZû, Zû�ecìfý KòQò ^ûjó, Kò«ê Rû_û^ú I @ûùceòKû^þKéhKcûûe ù~Cñ @bòmZû, ùijò @ûce @cìfýiµ\ û

x x x x

@ûRòe Gjò ù~ûR^ûcd ù\gùe Pûeò@ûùWÿC^Üd^ Kû~ðý Pûfê ùjCQò û eûÉû, NûU, Kû^Ú,aûWÿ iaêVò _âPûe_Zâ ù\LòaûKê còkêQò û ù~CñZKcûZébûhûùe ùfLû ùjûAQò, ùiZK @le PòjÜò[ôaûù~ùKøYiò ùfûK _XÿòaûKê ùPÁû KeêQò, Kò«êAõùeRòùe ~ûjû ùfLûùjûAQò, @§ @ûMùe aZòRûkòfû_eò Zû�ùiAcòZò ejò~ûCQò û MQ_Zâ,Kû^ÚaûWÿ ~ê@ûùWÿ @ûRòKûfò ù\Lòa, ùfLûùjCQòN.M.E.P cûù^ RûZúd ùcùfeò@û ^òeûKeYù_âûMâûc, AõùeRòùe Kjòùf ýûi^ûf ùcùfeò@ûAeûWÿòùKi^ ù_âûMâûc û ùcùfeò@û aòùeû]ùeieKûe ùKcòZò ~ê¡ ùNûhYû KeêQ«ò, ùfûKcûûc¤ùe ZûKê A _âPûe Keòaû_ûAñ ~\ò Gjû ùfLûùjûA[ûG, Zû�ùjùf AõùeR ò @leùeùfLûùjûAQò KûjóKò? IWÿò@ûùe ùfLû ùjûA[ôùfùfûK I ieKûe Cbdue fûb ùjûA[û«û ûùfûùK RûYù«- ieKûe Zûu _ûAñ ùKùZ KûcKeêQ«ò !

]e«ê, iWÿKùe cSòùe cSòùe ù~Cñòù�ðg^ûcû ùfLûùjûAQò, ~[û- Caution, Sharp

bend ahead, Dangerous curve, Bazar area ahead,

Drive slow, GMêWÿû K�Y Lûfò ùcûUePXÿû iûùjau_ûAñ ùfLûùjûAQò ? Ke\ûZû iû]ûeY _[ôKeG[ôùe KòQò bûM ^ûjó ? AõùeRò iûwKê G[ôùe~\ò IWÿò@û ùfLû ùjûA[û«û, ùZùa ù~ùKøYiòIWÿò@û_Xÿû ùfûK ùi[ôeê mû^ @ûjeY Keò_ûeê[û«û ûGùa @agý @ù^K RûMûùe IW ÿ ò@ ûùeùfLûùjfûYò û AõùeR gûiKcûù^ Zûu _âZû_akùe R^ZûKê \ìeùe eLò[ôùf, Kò«ê ù\gú

56

ieKûe AõùeRò akùe ùfûKuê \ìeùe eLòQ«ò ûùiA[ô_ûAñ Mû§òRú GùZ aýûKêk ùjC[ôùf cìKR^ZûKê Zû�e cûZébûhûe @]ôKûe ù\aû_ûAñ ûeêh ieKûe _âùZýK ùiûbòGUþùe ùfûKcûûêùicûûe cûZébûhûùe gòlû I gûi^ PkûAaûe@]ôKûe ù\AQ«ò û aûÉaùe ùfûKu jûZKê lcZûù\A Zûu òR bûhûùe gûi^Kû~ðý PkûAaû _ûAñiêù~ûM ^ù\ùf ùi lcZûe KòQò @[ð ^ûjó û MûñMjkùe aò.Wÿ ò .I Gaõ _�ûdZ A¬ò^òdeAõùeRòùe K[ûaû�ðû ùjC[ôfûùaùk _ûLùe Vò@ûùjûA[ôaû AõùeRò @^bòm ie_�u ùPùjeû ~\ò@û_Y ùKùa ù\Lò[ôùa Zû�ùjùf RûYò[ôùa,ùi_eò ùlZâùe ùfûK_âZò^ò]ôcûûe @aiÚûUûK�Y? AõùeRò CVò~ûA KûMR_Zâ ù~Cñ\òÎWÿò@ûùe ùjûA~òa, ùi\ò^ iû]ûeY ùfûKue@ù^K @iêaò]û CVò~òa û

Mû§òRú I eaú¦â û[ cûZébûhû iµKðùe ~ûjûKjê[ôùf, ùicûù^ ù~ ùKak RûZúdZû ùiâûZùebûiò~ûA Kjê[ôùf Zû� êùjñ û ùicûûe \éÁòùKûY[ôfû Lêaþ _âûKÖòKûf û gòlû aòhd ùÂ ù~ùZKcòUò aiò[ôfû, ~[û- ZûeûPû¦ KcòUò, cê\ûfòdeKcòUò, eû]ûKé¾ KcòUò I RûKòe jêùi^ KcòUò -icùÉ icÊeùe Kjò[ôùf cûZébûhû gòlû iaêgòlûe cìkcª, Kò«ê flý Keòaûe K[û - AõùeRòbûhû G RûZò C_ùe Kò A¦âRûf iéÁò KeòQò,G_~ðý« GùZ SWÿS¬û bòZùe c¤ cûZébûhû _âZò@ûce i¹û^ @ûiò^ûjó û @ûc aòaûjaâZ ^òcªYùfLû~ûCQò AõùeRòùe, @ûc ùfûKibû ùjCQòAõùeRòùe, _ê@Sò@u ûñ aò \ò@û~ûCQò AõùeRòùe,

@[P @ûc bûhû_âZò ù~ ù~_eò aýajûe Kùfc¤ @ûùc ùagò aýMâ Kò´û Pò«òZ ù^ûjêñ û 1963ciòjûùe IWÿògûe iõÄéZòùK¦â _êeúVûùe ùMûUòG^ì@û ùekùÁi^ Zò@ûeò ùjfû û ùijò ùÁiêù_ûUòùKû QûZ C_ùe gûcêKû iûjû~ýùe ùÁiê^ûc ùfLû[ôfû jò¦ú I IWÿò@û bûhûùe û jò¦úùe�_êeú� a^û^ ùfLûùjfû VòKþ, @[P IWÿò@ûùeùfLûùjfû bêfþ û ùK¦â ieKûeue A¬ò^òdeKò´û K�âûKÖeuê ~\ò IWÿò@û RYû^ûjó, ùicûù^K�Y _êeúùe KûjûKê ùjùf RYKê _Pûeògê¡bûaùe ùfLò_ûeòùf ^ûjó ? G K�Yùicûûe @mZû ^û IWÿò@û bûhû I RûZò_âZò@aùjkûe ^ò\gð^ ! fl fl Uuûe iê¦eùKûVûUòG, @[P ùi[ôùe bêfùe ùfLûùjfû IWÿò@û^ûñUû û ùiVò ù~Cñ �_ìeò� g± ùfLûùjfû, �_êeú�eùi_eò a^û^ bûhûùKûhùe aò ûjó û Gùa @agýZûKê VòKþ Keò \ò@û~ûAQò û eûCeùKfûùe ùK¦âieKûeue ù~Cñ ZûeNe Zò@ûeò ùjûAQò, ùi[ôùeNee ^ûñUû Cbd jò¦ú I IWÿò@û @leùe ùfLûùjûA[ôfû û ùijò Méj Cù^àûP^ Keòaû _ûAñ ùK¦âieKûeú jûKòc @ûiò[ôùf, ùi Kê@ûùWÿ IWÿò@û @leKêfòbûA ù\aû_ûAñ ^òù�ðg ù\A[ôùf ùaûfòLaeKûMRùe aûjûeò[ôfû û GK[û ~\ò iZýùjûA[ûG, ùZùa bûhû_âZò @ûccûûe C\ûiú^ZûùKùZ, Zûjû ijRùe RYû~òa û f�^ùe ùMûUòGÁâúU @Qò, Zû ûñ ùjCQò Conduit Street û aò.aò.iò.i´û\ _âPûeùaùk ùijò ^ûñKê ù~bkò bûaùeCyûeY KeûMfû ÄUfû�e ùfûùK ZûKê _i¦Kùf ûjó û Zû�eò C_ùe cûi cûi ]eò @ûù¦ûk^Pûfòfû û ùghùe Aõf�, ÄUfû� Cbduê

57

iêjûAfû bkò GK CyûeY MéjúZ ùjfû û Zû�eKûeY ùjCQò, òR bûhû _ûAñ ùicûûe ~ù[ÁùPZ^û I i¹û^ @Qò û Kò«ê aòõg gZû±úe\ßòZúdû¡ðùe c]ý @ûùc òR bûhû aòhdùe iùPZùjaûKê @ûe¸ Keò^ûjêñ û

ùfûK Neê ùMûWÿ KûXÿòùf aeûae cù^cù^bûùa, aûjûe ùfûùK ZûKê PòjÜ«ò Kò ^ûjó û ~\òùi ù\g aûjûe ùfûùK ZûKê RûY«ò, Zûu Mûñ ûñKò´û Zû� eûRýe ùKøYiò Kkû, iõÄéZò Kò´û bûhû^ûñ RûY«ò, ùZùa ùi bûeò LêiòjêG û òRe _âZòÂû@Qò ùaûfò bûaò @bòcû^ @ êba Kùe û Gjò_âKûe@bòcû^ cYòhe \eKûe c]ý û Zû� ^ùjùfùfûùK ù\g, RûZò , bûhû, iõÄéZòe iê^ûc _ûAñùPÁû Keù« KûjóKò ? aýqòMZ @ êbìZòeê cêñ ù\LòQò- IWÿògû aûjûùe ùfûùK ù~ùZùaùk _Pûe«òIWÿògû K�Y aòjûe- IWÿògû ? IWÿò@û ùfûùK Kòbûhû Kj«ò ? awkû ^û ùZfêMê ? cù^ cùÛòùK aòeq fûùM iZ, Kò«ê bûaò ù\Lòùf \êaðkZû@ûc ^òRe û aòfûZ_eò GùZ UòKòG eûRýKê ~\òiaê ùfûùK RûYêQ«ò, @ûcKê RûYê^ûjû«ò KûjóKò ?@ûceò bûhû_eò ùMûUòG awkû bûhûKê ~\ò _é[ôaúùfûùK RûYêQ«ò, @ûcKê RûYê^ûjû«ò KûjóòKò ?bûeZúd bûhûe C\ûjeY ù\fûcûùZâ ùfûùK jò¦ú,awkû, MêReûUú, ceûVú, ùZfêMê, Zûcòfe ^ûñKjêQ«ò, @[P @ûc ^ûñ ùKjò ]eê^ûjû«ò, Zû�eKûeY ùaû]jêG @ûùc @ûc eûRýKê I Zû�e bûhûiûjòZýKê aòùgh _âMZògúk Keò_ûeò^ûjêñ û x x x

ùi[ô_ûAñ òeki, òeazò Ü iû]^û \eKûe û ù~Cñiêaò]û, iêù~ûM I iû]^û ùÂ ùKùZK bûeZúd

bûhû @ûùMA ~ûAQ«ò, IWÿògû bûMýùe Zû RêUò ûjó ûaòù\gú gûi^ Zùk bûeZúd bûhûcûûe ù~ZòKòMZòùeû] ùjûAQò, ZûVê ùagú ùjûAQò IWÿò@ûbûhûe ö IWÿò@û ùKak aòâUògcûû Zùk [ôfû,ajêKûk _~ðý« aw-aòjûe _âbéZò _âù\g iùwù~ûWÿûùjûA ejò[ôfû û IWÿògûe aûaêùgâYú Gùa aò_ìeû IWÿò@û ùjûA^ûjû«ò, ùiùZùaùk Z _âûdicùÉ [ôùf aòù\gú û ùiKûk MWÿRûZcûûùe,_êYò IWÿògûùe QaògUû MWÿRûZ, aûaê Kjòùf ùKakawúd b\âùfûKcûûê aêSûC[ôfû û ùZYê IWÿò@ûbûhû _ûAñ Pò«û Keê[ôfû KòG ? `Kúeùcûjû_eò ù~Cñcûù^ Pò«û Keê[ôùf, ùicûûêKêjû~ûC[ôfû �eòwþ fòWÿe� û jò¦úùfûùK @ûiò IWÿò@û_ûAñ Kûc Keòaû Kò´û IWÿò@ûùfûùK ~ûA ceûVúbûhûe C^ÜZò _ûAñ ùPÁû Keòaûe C\ûjeY LêaþKcþ û Giaê ùlZâùe _âùZýùK ^òR bûhû _ûAñKûc Keòaû K[û û @ûùc ~\ò bûaê[ûCñ, @ûc_ûAñ@ûC ùfûùK Keòùa- ùi bûa^û @ûce bêf û a[iò^û a[ûG, @ûaê Kûjûe a[ûG ^ûjó û

l @û�kòK bûhû_âZò \éÁò @ûKhðY KeòaûKê ùjùfAõùeRò @û]ô_ZýKê KcûAaûKê ùja û

l R^Zûe iûcìjòK gòlû_ûAñ cûZébûhû jó _âKéZcû]ýc û

l gûiòZuê gûiKuVûeê \ìeùe eLòQò AõùeRòbûhû û

l cûZébûhû _ûAñ @bòcû^ I cûZébûhûeC^ÜZòiû]^ Kûcý û

58

iìP^û :_\iÚ - _\û]ôKûeúKûCîòf - _âûgûi^òK _eòh\icìj - icÁòÇì�òð - P�kZû, ì�òð, C�ûj^òeazò^Ü - @aòeZ bûaùejòaî - AReûAfe @û]ê^òK bûhû

Ehòu gâû¡ - @ûùdûR^ aWÿ RYû_Wê[ôùfùjñ `kû`k ^ìý^(@Rû ~ êù¡, Eh òg â ûù¡_âbûùZ ùcNWéê, \ûµù�ýKkjù½÷a aj ß ûW´ùefNêKâòdû)

ù_ûfòi - ù_ûfû�aûiúu cûZébûhû

_âgÜûakú

ò�òðÁ C�ecìkK :1. \êü + bûMý = \êbðûMý û Gjò_eò �\êü� C_iMð fMûA @ûC PûùeûUò g± ùfL û2. �@^ÜaÈ� _eò @ûC PûùeûUò ù~ûWÿû g± _VòZ aòhdeê Pd^ Ke û3. ù~_eò �cîþ� g±ùe �AK� _âZýd fûMò cûîòK ùjûAQò, ùijò_eò @ûC PûùeûUò �AK�

_âZýd ~êq g± ùfL û4. i§òaòùz\ Ke û

iùaðû}éÁ, ^òeki, ^òeazò^Ü, ^ò½d, Cù^àûP^ û5. aò_eúZû[ðùaû]K g± ùfL û

mû^ú, @ûc\û^ò, iù¦j, @ûe¸, iêù~ûM, @û\gð6. �K� É¸ ijòZ �L� É¸ ù~ûM Ke û

�K� É¸ �L� É¸MYZª cûZébûhûjòaî Mû§òRúcûZébìcò _êeú@\égý\âÁû ARþeûAfiõÄéZòùK¦â ùUKþ òKûf AWÿòdcKéhò @û�kòK

gòlû

59

7. _â\� C�eMêWòKeê VòKþ C�eUò aûQò gì^ýiÚû^ _ìeY Ke û

(K) @^Ü\ûgueue cûZébûhû [ôfû û

(IWÿò@û, awkû, AõeûRò, jò¦ú)

(L) ARþeûAf ijòZ bûhû iõ_KòðZ û

(jò¦ú, AõeûRò, jòaî, @ûeaò)

(M) ÊbûaKaò @U«ò û

(c]êiì\^ eûI, cûdû]e cûîòõj, Mwû]e ùcùje, Cù_¦âbõR )

lê\â C�ecìkK :8. R^Zûe _â[c _âùdûR^ K�Y ?

9. ù\gbq ùaûfò KûjûKê Kêjû~ûA _ûeòa ^ûjó ?

10. MYZªe cìkcª Kjòùf K�Y aêS ?

11. icìj R^Zû @Ìicd c¤ùe Kò_eò gòlòZ ùjûA_ûeòùa ?

12. aòù\gú bûhû ùfûKcûû bòZùe ijRùe _âiûeòZ ^ùjaûe KûeY K�Y ?

13. ùKCñ @_âûKéZòK _ûùPeòKê bûwòaû _ûAñ Mû§òRú _â[ùc _âdûi Keò[ôùf ?

14. Kéhò aòhdK gòlû cûZébûhûùe ùjùf Kò iê`k jê@«û ?

15. cûZébûhû iõ_Kðùe Mû§òRú I eaú¦â^û[ue \éÁòùKûY Kò_eò [ôfû ?

16. eêh ieKûe _âùZýK ùiûbòGUþùe ùfûKcûûê ùKCñ @]ôKûe ù\AQ«ò ?

17. Mûñ Mjkùe AõùeRò _Xÿê@û aò.Wò.I Gaõ _�ûdZ AõRò òdeu C\ûjeY ù\A ùfLK Kò c«aýù\AQ«ò ?

18. ùKCñ NUYû _ûAñ ÄUfû�ùe cûi cûi ]eò @ûù¦ûk^ Pûfò[ôfû ?

19. ùKCñcûûê �eòwþ fòWÿe� Kêjû~ûC[ôfû?

20. gûiòZuê gûiKuVûeê KòG \ìùeA eLòQò ùaûfò ùfLK KjòQ«ò?

60

i_âiw iekû[ð :21. cûZébûhûùe c^êhýe ù~Cñ Çì�ðò jêG, @^ý ùKøYiò \ßòZúd bûhûùe Zû� jêG ^ûjó û

22. Kò«ê @ûc ù\gùe mû^ b�ûeUû AõùeRòùe [ôaûeê ùKûUò ùKûUò R^Zû @ûLô [ûCñ [ûCñ @§ û

23. aûÉaùe ùfûKu jûZKê lcZû ù\A Zûu ^òR bûhûùe gûi^ Kû~ðý PkûAaû _ûAñ iêù~ûM^ù\ùf ùi lcZûe KòQò @[ð ^ûjó ö

24. a[ iò^û a[ûG, @ûaê Kûjûe a[ûG ^ûjó û

\úNð C�ecìkK :25. cûZébûhû gòlû jó ù\g I RûZòe _âMZòe _eòPûdK - @ûùfûP^û Ke û

26. cûZébûhû_âZò IWÿò@ûcûûVûùe ù~Cñ C\ûiú^Zû _eòflòZ jêG, Zûjûe \ìeúKeY Kò_eòKeû~ûA_ûeòa ùfL û

27. cûZébûhûe _âiûe _ûAñ _âûa§òK ù~Cñ Pò«^ _âdûi KeòQ«ò, Zûjû _VòZ _âa§Kê bò�òKeò aòùgähYKe û

28. �R^Zûe iûcìjòK gòlû_ûAñ cûZébûhû jó _âKéZ cû¤c� - CqòUòe iZýZû _âZò_û\^ Ke û

Zêc _ûAñ Kûc :29. IWÿò@û bûhûKê icé¡ Keòaû _ûAñ ù~Cñcûûe ZýûM I iû]^û CùfäL^úd ùijò cjû þ iâÁûcûûe

Rúa^ú _ûV Ke û

30. �R^Rúa^ùe cûZébûhûe @ûagýKZû - Gjò _âiwùe GK ZKð ibûe @ûùdûR^ Ke û

u

61

^ùe þeê aòùaKû^¦l geZ Kêcûe cjû«ò

(1938-2006)

ùfLK _eòPd :geZ Kêcûe cjû«ò aòmû^, \gð^, icûR, iûjòZý, iõÄéZò, @û¤ûZàòKZû i´§ùe _âa§ eP^û

Keò IWÿò@û _âa§ iûjòZýKê E¡òc« KeòQ«ò û KUK Ròfäûe Uûwú òKUa�ðú Reò_Wÿû Mâûcùe Zûue R à û@¤û_^û [ôfû Zûue aé�ò û _âaé�òùe ùi [ôùf RùY c^^gúk _âûa§òK û Zûu fòLôZ aòmû^ aòhdK_âa§ iõKk^ eìù_ aòmû^ \éÁò, @ûKûge @ûjßû^, @ûUcþeê Kßû�cþ, aòmû^ \òM«, GKaòõg gZû±úe Á_eòùag _âbéZò _êÉK iàeYúd û iûjòZý, iõÄéZò, \gð^ I Rúa^ú @û]ûeòZ _êÉKMêWòK c¤ùe ZûuePòZ iùKâUòi I ù_äùUû, @ÉòZßaû\e ccðK[û, MâúKþ RûZòe Rúa^Mû[û, Rýûñ_fiû�ð, QZâ_Zò aòùaKû^¦,Mû§ú cYòh, Mû§ú _eòaûe, aê¡õ geYõ Mzûcò, iõÄéZò @_iõÄéZò, ùaû\ûue \û\ûMòeò I @^ýû^ý_âa§, GYê ùZYê KòQò, @û]ê^òKZûe eì_ùeL, aòa�ð^gúk cYòhe eì_ùeL _âbéZò CùfäLù~ûMý û

�^ùe^þeê aòùaKû^¦� _âa§Uò ùfLKu �QZâ_Zò aòùaKû^¦� _êÉKe @õgaòùgh û G[ôùebûeZ ahðe RùY _âLýûZ i^Üýûiú Z[û i^Ú aòùaKû^¦u Rúa^úe KòQò C_ûù\d \òM @Zý«jé\dÆgðú Z[û ijRùaû]ý bûhûùe iÚû^ _ûAQò û

gâúeûcKé¾ _é[ôaúeê aò\ûd ùâû ùakKê^ùe þ aûAg ahðe iõiûe @^bòm ~êaK û ahðK_ìaðeê Zûue _òZû aògß^û[ \� Aj]ûc ZýûMKeò[û@û«ò û \êA _òZûuê jeûA iõiûeùe Pkòaû IiõiûeKê PkûAaû, Cbd aòhdùe ùe þ GKêUò@ûùjûAMùf û GKêUò@û iZ, Kò«ê \êaðk ^êj«ò ûRMZùe iaê cjû^þ Kcð GKêUò@û cYòhu \ßûeûiµ^Ü ùjûAQò û \éXÿc^û aúe_êeêh ^ùe^þuêgâúeûcKé¾ Zûue Rúaê Kcð I flý bf bûùa

ù\LûA ù\A[ôùf û Kjòaû aûjêfý, ùe^þuê ùiùijò bûùa MXÿò[ôùf û ^ùe^þeê aòùaKû^¦uêR^à ù\aû _ûAñ \lòùYgße ùjûA[ôfû G«êWÿògûk IÊdõ eûcKé¾ ùjûA[ôùf ]ûZâú û R^à ùâû _ùeRMZ aòùaKû^¦uê Pòj Ü òQ ò, Kò«ê ùMûUûGaòùaKû^¦ue R^à _âKòâdû G_eò RUòk, iìlà Iejiýcd ù~ ZûKê aêSòaûe @ûgû eLòaû, ]éÁZûcûZâ û gâúeûcKé¾u ijòZ ùe þue _û�Q@ ahðe^òaòWÿ iµKð I ùijò Kûk c¤ùe \îZ bûùa NUò

62

~ûA[ôaû iìlà NUYû_âaûjeê ùe^þeê aòùaKû^¦_~ðý« _[UòKê Sû_þiû bûùa ù\LòjêG û GjûVûeê@]ôK KòQò @ûgû Keòaû aé[û û

eûcKé¾ ùe þuê ùKCñ ò�òðÁ aûUùe cêjñûAù\A[ôùf Zûe iìP^û ùKùZûUò aògòÁ NUYûeê]eû_ùWÿ û òaòðKÌ icû]ôe \òaý @ êbìZò _ûAaûKê^ùe^þue aýûKêkZû VûKêeuê RYû[ûG û ^ùe^þc¤ RûYò[û«ò, aò^û MêeêKé_ûùe Gjû fbý ^êùjñ ûgâúeûcKé¾ue Aj]ûc ZýûM Keòaûe \ò _ûùLA@ûiê[ûG û \òù^ i§ýûùaùk ^ùe^þue ajê@ûKûõlòZ _ec gêbcêjì�ðUò C_iÚòZ ùjfû û mû^gì ýùjûA ^ùe^þ icû]ôùe aêWÿòMùf û eûZò ^@UûùakKê icû]ô bw ùjfû û ùe þue @«e @_ìað\òaý @û^¦ùe _eò_ì�ð [ûG û VûKêe Zûu _ûLKê@ûiò Kjòùf, �Zûùjùf cû@û ZùZ iaê ù\LûAù\ùf û ùZùa a�ðcû^ Vûeê Giaêe Zûfû a¦ùjfû I Pûaò ùcû _ûLùe ejòfû û ù~ùZùaùkiaê Kû~ðý ùgh ùja, ùiùZùaùk Gjû _êYòùèò _ûAaê û�

gâúeûcKé¾ G_eò Kjòaûe _éÂbìcò ejòQò ûCfäòLôZ NUYûe KòQò \ò^ _ìaðeê ùi K@Y Pûjû«òùaûfò VûKêe ^ùe^þuê _Pûeò[ôùf û C�eùe^ùe¦â û[ Kjò[ôùf, �ùcûe Azû jêG gêKù\au_eò GKû\òKâùc _û�Q@ \ò icû]ôùe fú^ ùjûAejòaò, _ùe UòKòG ZkKê @ûiò ù\jelû _ûAñ KòQòLû\ý MâjY Keò _êYò icû]ôùe aêWÿò~òaò û�� ZûueG K[û gêYò jêGZ _â[c[e _ûAñ ùe þuê ]ôKþKûeKeò gâúeûcKé¾ Kjò[ôùf, �ùZûùZ G K[û KjòaûKêf{ûùaû] ùjC^ûjó ? bûaò[ôfò, Zê ùMûUûG _âKû�aUaél _eò ùjaê Gaõ ùZû� QûAùe jRûe jRûe

cYòh @ûgâd _ûAùa, Kò«ê Zû ^ùjûA Zê ùKak^òRe cêqò PûjêñQê ?��

VûKêeue Gjò KùVûe K[û ^ùe^þu@«eùe Pûfò[ôaû GK aWÿ \ß¦ße icû]û^Keò[ôa ö ùMûUûG _ùU ¤û^, ]ûeYû, ù~ûM,icû]ô, AjùfûK aòcêL i Üýûiúe @û\gð, @^ý_ùUùZRjú^, C\ýcjú^, _âûYjú^, CZþ[û^gqò ejòZbûeZe @bêýZþ[û^ _ûAñ iõMâûc û aògûk, aêbêlêRîcÁòe \ê�ðgû ùcûP^ûù[ð ùiaûaâZ @ûPeY ûg â úeûcK é¾u @ù« \ êA_Ue @ûKh ðYùeaòùaKû^¦ jêGZ iûcdòK bûùa aòPkòZ ùjûAQ«òKò«ê ùKCñ _Uùe ejò ùi Bgßùeû_faþ]ô KeòùaZûjû VûKêeue ùi\òê ]ôKþKûe `kùe iÚòeùjûA~ûA[ôfû û bûeZúd \gð ùe �c êhýe ùiaûjó Bgße ùiaû�- G_eò Pò«ûe @bûa ^ûjó Kò«êù~Cñ ^òÂûe ijòZ aòùaKû^¦ R^ZûKê R^û�ðêìù_ _ìRû KeòaûKê @ûùMA @ûiò[ôùf, Zûjû Gjò_âûPú^ bìL�ùe aòek û �R^Zû R^û�ð^�-eûRù ÷ZòK Qk^ûe gòKûe ùjaû kùe Gjò g±~êMku C_ùe ùKùZ cAkû Rcò ^ ~ûAQò !ùi[ô_ûAñ aòùaKû^¦u ^ûc ijòZ Gjò g±Kêù~ûWÿòaûKê KêY×û @ûiòaû ÊûbûaòK û Kò«ê g±u _ûLùelcû cûMò ùicûûê ~[û iÚû^ùe [û_òaû CPòZùja ^ûjó Kò ?

Aj]ûc ZýûM Keòaû_ìaðeê gâúeûcKé¾ ZûueZeêY gòhýcûûê ^ùe^þu jûZùe ic_ò ðù\A[ôùf ö RMZe KfýûY iû]^ KeòaûKê ùi^ùe þuê òù�ðg ù\A aò\ûd ù^ùf û Kò«ê òüÊ,@^bòm ~êaK ùKARYu _lùe K�Y Keòaû

63

i¸a ? Kjòaû aûjêfý, Gcûû c¤eê ùKjòi Üýûiú bûùa icûRùe _eòPòZ [ôùf û eûcKé¾ugòhý ùaûfò ùicûûê ùKjò PòjÜò ^[ôùf, �cêñVûKêeu gòhý� Kjò K�ðéZß Rûeò Keòaû Z \ìeeK[û, VûKêeu ^ûcùe bòK cêVûG _ûAaûe aûUc¤ Gcûûe ^[ôfû û

gâúeûcKé¾ue RùY MéjiÚ bq gâú iêùegP¦â còZâ aeûj^MeVûùe Zûue ùMûUòG _êeêYûùKûVû Gjò ~êaK gòhýcûûê QûWÿòù\ùf û VûKêeue_aòZâ ù\jûaùgh I Zûue aýajéZ Rò^òh_Zâ]eò ^ùe^þ i\kaùk aeûj^Me @ûiòùf û@Ì\ò bòZùe _eòZýq bìZùKûVòUò ùMûUòG _aòZâiÚû^ùe _eòYZ ùjfû û Kò«ê Gjò aú^ i ÜýûiúMYù~Cñ \êüLKÁ bòZùe MZò Keò[ôùf, Zûjûa�ð^ûZúZ ö Kjòaû aûjêfý, Gcûù^ _âûd icùÉCygòlòZ I Êzk _eòaûee _òfû û \ò� Ikò \ò� cêVûLû\ý còkòaû Gcûû _ûAñ Ê_Ü ùjfû û cûi cûi]eò KAñPòKûKêWÿò _Zâ iòSû I fêY fMûA Gcûù^bûZ LûAQ«ò û aûjûeKê ~òaû _ûAñ L�òG fêMû_ûA^ûjû«ò û G[ôùe iù¦j ^ûjó ù~ VûKêeue@û\gð I ù_âc ùicûûê GKûVò Keò eLò[ôfû û\êüLKÁùe _Wÿò ùicûûe cù^ûak bûwò^[ôfû ö Kò«ê ùicûù^ K�Y Keòùa Zû�e KòQòaûU _ûC ^[ôùf û Gjò_eò bûùa Kûk KûUê[ôaûùaùk ùMûUòG CùfäLù~ûMý NUYû NUò[ôfû ûaûaêeûc(Êûcú ù_âcû^¦)u cû@ûue òcªY elûKeò ùe¦â û[ MêeêbûAu ijòZ _ûL Mâûc @û�_êeKêMùf û Wòùié cûi û KòQò\ò @û^¦ùe KUòMfû ögúZ eûZòùe ]ê^ò fMûA Zû Pûeò_ùU aiò icùÉN�û N�û ]cð @ûùfûP^û Ke«ò û \òù^ eûZòùe

^ùe¦â^û[ bûaaòjßk ùjûA ~ògêu K[û KjòaûKêfûMòùf û ùe þu KY×ùe _ec KûeêYòK ~ògêue@_ìað ù_âc, ZýûMe KûjûYú icÉu jé\dùeMbúe ùeLû_ûZ Kfû û icùÉ LâúÁ bûaùeC\þaê¡ ùjûA @MÜòuê iûlú eLò i^Üýûi aâZ MâjYKeòaûKê iõKÌ Kùf û _ùe RYû_Wÿòfû ùijò eûZòUò[ôfû LâúÁcûi Abþe eûZò û

aeûj^MeKê ùèò 1887 LâúÁû±Rû^êdûeú cûiùe ùicûù^ _ûeµeòK gûÈúd aò]ô@^ê~ûdú i^Üýûi MâjY Kùf û gâúeûcKé¾ueùhûkRY i Üýûiú gòhý ùjCQ«ò Êûcú aòùaKû^¦(^ùe¦â^û[), Êûcú aâjàû^¦ (eûLûf P¦â), Êûcúù_ âcû^¦(aûa êeûc), Êûcú ù~ûMû^¦(ù~ûùM¦â û[), Êûcú òe¬^û^¦( òe¬^), ÊûcúeûcK é¾û^¦ (gg òb ìhY), Êûcú g òaû^¦(ZûeK^û[), Êûcú Zêeúdû^¦(jeò^û[), Êûcú@ùb\û^¦ (Kûkú_âiû\), Êûcú iûe\û^¦(geZP¦â) Êûcú @ù\ß÷Zû^¦ (ùMû_ûk), Êûcú @nêZû^¦(fûU ê) Êûcú Z ò âM êYû^¦ (iûe\û), Êûcúiêùaû]û^¦( iêùaû]), Êûcú @L�û^¦ (Mwû]e)I Êûcú aòmû^û^¦ (jeò_âi^Ü) û Gcûù^ icùÉGKû\ò^ i^Üýûi MâjY Keò ^[ôùf û ù~Cñcûù^@ ê_iÚòZ [ôùf ùicûù^ _ùe ~[ûaò]ô i ÜýûiaâZMâjY Keò[ôùf û iùZKò VûKêeu ijòZ I _eÆeijòZ jé\de a§^Kê Pòe\ò^ @ZêU eLòaûeùNûhYû_Zâ Êeì_ icÉue i Üýûi ùN òaû ReêeúùjûA _Wÿòfû û K[û ùjCQò, aeûj^Meùe aû§òùjûA ejòaûK ê ùKjò Pûj ê ñ^[ ôùf û @[Paeûj^Meeê [ùe `òUòMùf @ûC GKûVò ^ùjûA_ûe«ò- G @ûguû icÉu c^Kê @ûiê[ôfû ö

64

icùÉ ùMûUòG cVe aûaûRò, RùY Mêeêue gòhý-G K[ûUò ùNûhòZ ùjûA~òaû _ùe aêfû aûaûRò\òù^ cVKê ùèòaû ^ò½òZ û ùZYê Kûc Qò�ò~òaû_ùe iZKê iZ aú^ i ÜýûiúMY RY RY ùjûAZú[ð~ûZâûùe aûjûeòMùf û

@«eùe _eòa â ûRK Rúaê \êa ð ûe@ûKhðYKê Pû_òeLò cVe iwV^ Kûcùe ùe^þ\êAahð fûMò_Wÿòùf û iûwùe [û@û«ò ÊûcúeûcK é¾û^¦ û @agý Êûcú eûcK é¾û^¦ùKùaùjùf cV QûWÿò aûjûeKê ~ûA^ûjû«ò ûCWÿò~ûA[aû _lú\ku bòZeê KòG ùKùZùaùkùèòa ZûKê @ù_lû Keò ùi GKêUò@û cVKêRMò[û«ò û

1886ùe _ â[cKeò a òùaKû^¦_eòbâcYùe aûjûeòùf û jòcûkd Cù�gýùe ~ûZâû@ûe¸ Keò aûUùe a^ûeiþ, @ù~û¤û, aé¦ûa^,@ûMâû I fùlÜø _âbéZò Zú[ðiÚû^ bâcY Kùf û Zú[ðKeòaû @ù_lû aògûk bûeZahð I Zû�e \eò\âR^Zû ijòZ N^òÂ bûùa _eòPd ùjaûe iêù~ûMZûu _ûLùe aWÿ [ôfû û aûUùe @_âZýûgòZ bûùaùi Zûue _â[c gòhýuê MâjY Keò[ôùf û ùiùjCQ«ò jû[eûi ^ûcK ùMûUòG ùQûU ùÁiêùÁi^cûÁe gâú geZ P¦â Mê¯ û aòùaKû^¦ue_â[c gòhý ùjfû _eò ù~ûMý cYòhUòG û gâú Mê uei^Üýûiú ^ûc ùjCQò Êûcú i\û^¦ û aòùaKû^¦i\û^¦u ijòZ \ò \ò ùbûK C_ûiùùe KUûA\eò\â ùfûKue \êüLKê @ùw òbûA [ôùf û geúeC_ùe KâcûMZ @ZýûPûe `kùe Mêeêgòhý \êùjñùacûe _Wÿòùf I aeûj^MeKê ùèò@ûiòùf û

\êAahð _ùe aòùaKû^¦ \ß òZúdaûebâcYùe aûjûeòùf û G[e @ûfûjûaû\ I MûRú_êeù\A je\ßûe Mùf û MûRú_êeùe iò¡ù~ûMú_ûIjûeú aûaûu ijòZ Zûue iûlûZ ùjûA[ôfû û_ûIjûeú aûaûue iò¡ò I aýqòZß \ßûeû @ûKéÁ ùjûAùijò cVùe Z_iýûeZ ejòaûKê aòùaKû^¦ueaòùgh Azû RûZ ùjûA[ôfû û Kò«ê ùi ù~ùZ[e_ûIjûeú aûaûue gòhýZß MâjY KeòaûKê c^bòZùe iÚòe KeòQ«ò, ùiùZ[e eûZòùe ùKjò RùY@ûiò Zûuê aûeY KeòQò û G[e c¤ aòùaKû^¦ùKùZ cûi _ùe aeûj^Me cVKê ùèò @ûiòùf ö

Kò«ê ùagò\ò^ ùi cVùe [d ùjûAejò_ûeòùf ûjó û Zûu bòZùe _âP� gqò òMc_[^ _ûA iað\û aòùaKû^¦uê @iÚòe Kfû û \êA[ebâcY @bòmZûeê icûRùe ù~ZòKò @ûaRð^û KêXÿKêXÿ ùjûA Rcò[ôaûe ù\Lô[ôùf ùi iaêKê \ìeKeòaûe aýûKêkZû Zûuê gû«òùe eLûA ù\fû^ûjó öKòQò aûU ^ _ûAaûe ùKâû]ùe aòùaKû^¦ SWÿ_eò ZéZúd[e _ûAñ cV _eòZýûM Kùf û gì^ýjÉùe G_eòKò aòùaKû^¦ aû @^ý ùKøYiò ûc_~ðý« MâjY ^ Keò ùi Cù�gýjú^ bûùaaûjûeòMùf û _û\ùe Pûfò Pûfò ù\giûeû aêfòùf öZûue @«ùaðû] aûeò _ûeò[ôfû ù~ Kcð_^Úû iÚòeKeòaû _ûAñ Zûuê ù\gUûKê bfbûùa Z^Lò ùâûKê_Wÿòa û ùi^û_Zò ~ê¡ùlZâKê _eLò ù^fû _eòaòùaKû^¦ G aògûk ù\ge _âZòùKûYKê ùL\ò~ûA[ôùf û @agý ùi^û_Zò eì_ùe êùjñ, i Üýûiúeì_ùe û i Üýûiú eì_ bòZeê ùi^û_Zò Kò«ê ]eû_Wÿò~ûC[ôfû û GA @^ûcù]d i^Üýûiúue ùZRùeaòiàòZ ùjûA eûRû cjûeûRûcûù^ Zûuê \ò^K _ûAñ

65

@Zò[ô bûùa _ûA @û_YûKê KéZû[ð cYê[ôùf û ùZùaeûRû cjûeûRûu @ù_lû icûRe Zkò@û ùfûK,\ú^ \eò\âu @ûZò[ý MâjY Keò ùicûû iêL\êüLùe bûMú\ûe ùjaûKê aòùaKû^¦ bf_ûC[ôùf ö ]^ú, \eò\â, CyRûZò I úPRûZò ùb\bêfò icûRe iaê ùgâYúe ùfûKue N^òÂiõÆgðùe @ûiò cYòh _âZò Zûue gâ¡û I KeêYûMbúeZe ùjfû û ùbûKòfû ùfûKue \êüL ^òR@ûLòùe ù\Lò Zûue jé\d aòMkòZ ùjfû û [ùeÊûcúRú ùMûUòG @û\òaûiú aÉòùe iû«ûkue @Zò[ôùjûA[û@û«ò û flý Kùf, \ò^Kê cêVûG bûZ_ûC^[ôaû, MQe _Zâ ùPe LûA ùbûK cûeê[ôaûiû«ûkcûù^ gâ¡û I bqòùe Zûue LûAaû _òAaû_ âZ ò a òùgh ¤û^ ù\CQ«ò û Gjûù\L òaòùaKû^^¦ue jé\d jûjûKûe KeòCVòfû û\êüLùe, ùKâû]ùe iek ùfûKMêWÿòKu _ûAñ KòQòKeò ^ _ûeòaûe @lcZûùe bûwò_Wÿò aòùaKû^¦Rwf bòZeKê _gò Pûfòùf û Cù�gý, aûNe@ûjûe ùjaû û aûN ijòZ iZKê iZ ùbUùjûA[ôfû û aûN Zûuê ù\Lò iûeò Zû� aûUùe Mfû û

cYòh _âZò C\ûe I ij^gúk \éÁòùKûYMXÿòaûùe _eòaâûRK i Üýûiúue Gjò_eò @iû]ûeY@bòmZûcû^ iûjû~ý Keò[ôfû û Cy @û\gð I gê¡_ìZRúaêê Åk^Kê ^ùe^þ ijý Keò_ûeê^[ôùf,Kò«ê cYòhKê ù\Lòfû _ùe ùi iù´\^gúk IC\ûe ùjùf û eûR_êZ^ûùe aòùaKû^¦ ùlZeúcjûeûRûue @ûZò[ý MâjY Keò[û«ò û Zûuê i´¡ð ûRYûAaûKê ùMûUòG C�ae @ûùdûR^ ùjûA[ûG öùiA C�aùe RùY aûBRú MúZ MûAaûKê _âÉêZ

ùjCQ«ò ù\Lò aòùaKû^¦ eûMò~ûA CVò~òaûKêaiòùf û i^Üýûiúue cù^ûbûa aûBRúuê @Q_ûejòfû ^ûjñ û ùi cúeû bRêê iêe ]eòùf,

_âbê ùceû @aMêY PòZ ^ ]ùeû,ic\egú ùj÷ ûc Zêcþjûeû,Pûùj ùZû _ûe Kùeû ûc]êe, @ûùaM_ì�ð KY×ùe aûBRúe G iwúZ

aòùaKû^¦u C_ùe Mbúe ùeLû_ûZ Keò[ôfû ûGA NUYûUò Zûu bòZùe GK aWÿ _eòa�ðêiìZâ_ûZ Keò[ôfû Kjòùf @Zêýqò ùja ûjó û ÊûcúRúZûue gòhýcûûê GKû]ôKaûe Cq aûBRúu_âiw KjòQ«ò û NUYûUò NUòaûe @ù^K ahð _ùebMò ú òùa\òZû ù ÷ úZûfþùe ÊûcúRúu Vûeê _â[cKeò Gjû gêYòaûKê _ûA[ôùf û aòùaKû^¦ ùKùZKMêeêbâûZû I gòhýu ijòZ ù^÷^úZûfþ ~ûA[û@û«ò ûù ÷ ú iùeûae òKUùe \êARY ecYú òùa\òZûI Zûue ij~ûZâúuê ùbUò @ûkû_ Keê[ôùf ûRYû_Wÿòfû ù~ ecYú \êùjñ aûBRú û ÊûcúRúuêùaXÿò[ôaû ùfûùK bûaò[ôùf ù~ GK[û RûYòfû_ùe ÊûcúRú \êjóuê ZWÿòù\ùa û cûZâ ùi ùicûûêZWÿòaûKê @ÊúKûe Keòaûeê C_iÚòZ R^Zû c¤ùeùMûUûG @ûùfûWÿ^ ùLkòMfû û ùijò\ò^ ÊûcúRú^òùa\òZûuê ùlZeúe aûBRúu K[û Kjò[ôùf û

\lòùYgßeùe I _ùe aeûj^MeùeMêeêbûAcûù^ ùe^þuê bfbûùa PòjÜò[ôùf û Kò«êaòùaKû^¦u ijòZ ùicûûe _eòPd ^[ôfû ûaeûj^Me QûWÿòaû _ùe ùicû u ijòZ ùe þue@ûC iûlûZ ùjûA^[ôfû û ùe þ aòùaKû^¦ ùjûAPòKûùMû PûfòMùf û

66

aòbò^Ü _âKûe ùfûKu ijòZ cògòaû kùeaòùaKû^¦ ù~Cñ mû^ I @bòmZû @Rð Keò[ôùf,Zûjû Zûuê ùKøYiò gûÈ_êeûY ù\A _ûeò^[û«û û@¤dêê @RòðZ mû^ @bòmZû I Rúaê ^òaòWÿ@^êbìZòeê Rúa^ýûi _ûA Kâòdûgúk jêG û _êYò_eòaâûRK i^Üýûiú bûùa aòùaKû^¦ mû^ûRð^ùeKcþ iêù~ûM _ûA ^ûjû«ò û ù\gùe ù~CñVò mû^ú_�òZuê ù\LòQ«ò, ùiVò KòQò\ò^ ejò ùicûûVûeê mû^ @ûjeY KeòaûKê ùPÁû KeòQ«ò ûùicûû ijòZ ù\ge HZòjý I gûÈ_êeûY PyðûKeòQ«ò û

iûeû ù\gùe \ò� Ikò \ò� cêVû LûAaûKê_ûC ^[ôaû @MYòZ cYòhuê ù\Lò aòùaKû^¦ùMûUòG ìZ^ mû^ _ûAùf û Zûjû ùjCQò, �ùbûKòfûù_Uùe ]cð @^ûagýK� û CqòUò cûKþði aû Zûue@^êMûcúue ùaûfò @^êcû^ Keòùâû ÊûbûaòK ûKò«ê G _\Uò ^ùe^þ eûcKé¾u Vûeê gêYò[ôùf ûù\ge @¦òK¦ò aêfò Gjûe iZýZûKê cùcð cùcð@^êba Kùf û ùi VòKþ Kùf, \eò\â^ûeûdYuùiaû jó i Üýûiúe ~[û[ð aâZ û ù\giûeû \ûeò\âýe^òeuêg eûRZß ù\Lò aòùaKû^¦ @û_YûKê Ii^ÜýûiúKê ]ôKþKûe Keò bûaê[ôùf �aêbêlê R^Zû_ûAñ @ûùc i ÜýûiúMY K�Y KeòQê?�� Rd _eûRdD¡ßðKê CVò[ôaû @^ûiq i^Üýûiú aýZúZ @ûC KòG_âak _âZû_ú I @ùRd \ûeò\âý \ûâ aòùeû]ùeLWþM Cù�ûk^ Keò_ûùe ? ~êM ~êM ]eòiòõjûi^ùe @]ôÂòZ _âZû_ú icâûUu aòùeû]ùeiõMâûce `kû`kKê ^òRe ùgø~ðýaú~ðý \ßûeû ^

cû_ò iê¯ RûZòe gqò Kkò[ôaû \òaý\âÁû i^ÜýûiúaýZúZ @ûC KòG eY\ê¦êbò aRûA ~êê¡e WûKeûù\A_ûùe ? G \ûâ _ûAñ \]ôPòu _eò RùYcjhòðu @iÚòùe ^òcòðZ @ùcûN @È c¤ ~ù[Áêùjñ û cYòhue \úNðgßûi I @gîeê gZî iõjûe @ÈòcðûYe cª RûYò[ôaû ZeêY i Üýûiú _âZòUò @û�ð û\

I _âZòaê¦û @gîKê iõMâj Keò Zûu aògûk jé\dùei�ò eLòaû _ûAñ @ûKêcûeújòcûPk _\aâRùeaêfò[ôùf û

~ûZâû @ûe¸ ùjûA[ôfû aeûj^Meeê û ùKCñVò~ûA eûR_êZ^û, Rd_êe, @ûRþcúe û ùiVûeê _êYòRê^ûMWÿ, ù_ûeþa¦e, \ßûeKû, aù´, _ê^û ûùghùe aòùaKû^¦ \lòYùe _j�ò[ôùf û iûeûù\gùe Gjò @PòjÜû i Üýûiú @ù^K MêYcêMþ] a§ê,ijKcðú I @ êMZ gòhý iéÁò Keò[ôùf c¤ cûWâûiùeZûue _âbûa aòùgh bûùa @^êbìZ ùjûA[ôfû û~ê¡ ùNûhYû Keòaû _ìaðeê QZâ_Zò i Üýûiú ùagùeZûue ù~û¡ûcûûê Vûa KeòMùf û ]^ú eûRûcjûeûRû aWÿ aWÿ _�òZcûûVûeê @ûe¸ Keòiû]ûeY R^Zû c¤ùe [ôaû @^êeq ùi÷^òKcûù^Gjò Q\àùagú QZâ_ZòuVûeê Kò GK ejiýcdAiûeû _ûA @ûù\gKê @ù_lû Keò ejòùf û

]^ú, \eò\â, cìLð, _�òZ, òòaòðùghùe GùZùfûK RùY ^òüÊ i^Üýûiú _âZò @ûKéÁ ùjûA[ôùfKûjóKò ? KòQò jUPcK aò\ýû ù\Lò ^êùjñ Kò´û�ùcû gòhý ùjùf aû ùcûùZ _ìRû Kùf @ûCùMûUûG aWÿ eûRý còkòa, aWÿ PûKòeò còkòa�-G_eò _âZògîZò _ûA êùjñ û K�Y _ûAñ, Kò gqò ù\Lò

67

Zûu iõÆgðùe @ûiê[ôaû ùfûKue a�òaûe Xwa\kò ~ûC[ôfû ? KòQò _ûAaû _eòaù�ð ù\aû_ûAñ ùicûù^ @ûMbe ùjC[ôùf ? Êûcú gê¡û^¦a�ð^û Keò[ôaû ùMûUòG NUYû G_eò _âgÜe ~[û[ðC�e ù\A_ûeòa û \òù^ Êûcú gê¡û^¦ ù\Lòùf,ùKùZRY MêRêeûUú _�òZ ÊûcúRúu (ùi@ûùceòKûeê ùèòaû _ee NUYû) ijòZ iõÄéZbûhûùe @^Mðk ]cð aòhdK @ûùfûP^û KeêQ«ò öKòQò icd _ùe @ûùfûP^û Pûfò[ôaû Neê ùMûUûGùMûkcûk gêbòfû û NUYû @^êi§û^ Keò gâ¡û^¦aêSòùf, ÊûcúRú iõÄéZ bûhûùe K[û Kjê KjêùMûUûG aýûKeYMZ bêf Keò _KûAQ«ò û ùijòKûeYeê _�òZMY mû^- bqò-ùa÷eûMý aòhdKPyðû QûWÿòù\A aòRd Cfäûiùe �@ûùc ÊûcúRúuêjeûA ù\fê� Kjò jfäû KeêQ«ò û \égýUò ù\Lògâ¡û^¦ue VûKêe Kjê[ôaû ùMûUòG K[ûcù^_Wÿòfû ö �Pòf, gûMêYû Lêaþ Cyùe CWÿ«ò,Kò«ê ùicûûe \éÁò [ûG Zùk ùMûeê cXÿÿ C_ùe� û_�òZMY ùKøYiò Cy bûa aû Mj^ Z�ß K[ûPyðû KeòaûKê @ûiò ^[ôùf û @ûiòaûe Cù�gý[ôfû, ÊûcúRúuê gûÈ @ûùfûP^ûùe _eûÉ Keòaû û

ùi K[û RûYòfû _ùe ÊûcúRú @_âZòb ^ùjûA @_eû] _ûAñ lcû cûMòùf û

_�òZue Z Cù�gý _ìeY ùjûA~òaûeê@ûùfûP^û ieòfû û ùicûù^ ]ê@û]êA ùjaûKê MwûKìkKê Mùf û Gjò _�òZcûù^ ^ò½òZbûùaaòùaKû^¦u ù_âcùe _Wÿò[ôaû cYòh ^êj«ò ûùiA[ô_ûAñ ÊûcúRúu iµKðùe ùicûûe c«aýe

cìfý ÊZª û gâ¡û^¦ gêYòùf, MwûKìkKê ~òaûaûUùe ùicûù^ KêjûKêjò ùjCQ«ò, �ÊûcúRú Zû\ég_�òZ ^êj«ò, ùZùa Gjûu Plêùe GK ùcûjò^úgqò @Qò û ùijò gqò akùe ùi \òMþaòRdKeòQ«ò ö� _�òZcûù^ KòQò bêf Kjò ^ûjû«ò ûùicûù^ ÊûcúRúue gqòe C�Kê VòKþ aûeò[ôùf ûgZî còZâ ùKjò ùjùf ùijò �ùcûjò^ú gqò� VûeêLiò~òaû i¸a êùjñ û ÊûcúRúue _û�òZý aòhdùe_�òZcûûe c«aý iµKðùe KòQò c«aý KeòaûjêGZ CPòZ, Kò«ê G ù\gùe ùMûUòG aýûKeYMZZîUò aû bêf g± _âùdûMeê _û�òZý Kk^û Keòaûe_eµeû Z[û_ò a�ò[ôaûeê _ù\ KjòaûKê _WêQò ûaòùaKû^¦u mû^ I _û�òZýe _Uû«e ûjó û bûa_ûAaûe aýûKêkZû [ôaû, g± ZRðcûe KieZþùecûZò[ôaû gûÈùNûh _�òZMY ajê ~êM ]eò ùa\ùa\û« I cjû^þ ]cðgûÈ C_ùe ù~ùZ @ûaRð^ûKêXÿûA[ôùf, ùi iaêKê \ìe Keòòaûùe [ôfûaòùaKû^¦ue HZòjûiòK bìcòKû û

ùi ~ûjû ùjC, Pê K fêjûKê Zû @ûWÿKê UûYòù^fû _eò ùfûKuê ]cð I ZýûM cûMðùe cêjñûAù\aû [ôfû Zûue @if gqò û aòùaKû^¦ aûe´ûeKjòQ«ò, cYòhKê Ægð cûZâùK a\ùkA ù\aûegqò LâúÁ, aê¡ I gâúeûcKé¾u _eò @aZûeue[ôfû û cYòh C_ùe ^ò�òðÁ _âbûa _KûAaûe gqòjûif KeòaûKê _Y Keò aòùaKû^¦ aeûj^MeZýûM Keò[ôùf û ~òaûùaùk MêeêbûAcûûêKjò[ôùf, �ù~ùZ\ò^ Ægð cûZâùK @_ee Rúa^_eòa�òðZ Keòaû _eò gqò @Rð^ Keò ^_ûeòaò,

68

ùiùZ\ò ~ûG ùèòaò ûjó û� aeûj^Me QûWÿòfû_ùe Kûgúùe KòQò\ò^ RùY bqu Nùe @aiÚû^Keò[ôùf û ZûuVûeê aò\ûd ùâû icdùeKjò[ôùf, �cêñ ~ûCQò, ù~ùZ\ò Gjò MkòZ icûRC_ùe cêñ ùaûcû _eò `ûUò ^_WòQò Gaõ icûRùcûùZ KêKêe _eò @^êieY KeòQò, ùiùZ\ò^~ûG cêñ @ûC ùèòaò ûjó û GVò icûR ijòZ KêKêeKêù~ûWÿòaû \ßûeû ùKøYiò _âKûe Zû�fý _âKûg_ûC^ûjó û @^êieY Keòaûùe KêKêe ù~ @û\gð,ùijò K[ûUò ùKak aýq ùjCQò Gaõ ZZþKûkúîcûRe @aû¤ ZûciòKZû _âZò c¤ KòQò ùKâû]_âKûg _ûCQò û

_âZòmû iû[ðK aòùaKû^¦ iZùe @ûCaeûj^Me ùèò [ôùf û iûeû bûeZ _eòbâcYKeòiûeòfû _ùe c¤ û KûeY ùaûcû _eò `ûUò_Wÿòaûe gqò @Rð^ _ûAñ iûZ icê\â ùWAñ ~òaûaûKò [ôfû û

cYòhuê ^ a\ùkA _êeêYû icûRKê bûwòùja ^ûjó û icûRKê ^ì@ûKeò MXÿòaû i¸aùja^ûjó û ùi[ô_ûAñ aòùaKû^¦ ]^ú-\eò\â,òaòðùghùe icÉu jé\dùe ùiaûe cjòcû RûMâZ

Keòaû _ûAñ ~ZÜ Keò[ôùf û [ùe gê¡û^¦ ÊûcúRúuê_Pûeò[ôùf, i^Üýûiú ùjûA ùi eûRûeûRêWÿûuijòZ iµKð eL«ò KûjóKò ? ÊûcúRú C�eù\A[ôùf, �jRûe jRûe \eò\â ùfûKuê C_ù\gù\A I iZþKcð _âZò @ûKéÁ KeûA ù~ k ùja,RùY cûZâ eûRûuê ùijò \òMùe ùÂ_ûeòùf ùKùZ@]ôK k ùja [ùe Pò«ûKe û Meòa _âRûe Azû

ùjùf c¤ iZþKû~ðý Keòaûe lcZû Kûjó ? Kò«êeûRûu jûZùe jRûe jRûe _âRûue cwkaò]ûê lcZû ejòQò û ùKak ùi_eò KeòaûeAzû ^ûjó û ùijò Azû ~\ò ùKøYiò _âKûe Zûuc^ùe [ùe RMûA ù\A_ûùe, ùZùa ZûueZ[û Zûu _âRûue @aiÚû a\kò~òa I RMZe@ù^K KfýûY ùja û��

cjúgìe cjûeûRû iûeþ Idû\ò@ûeþ aûjû\ìeÊûcúRúue RùY @ êeq bq û [ùe @ûùceòKûeêZûu _ûLKê Lù� PòVòùe ÊûcúRú ùfLô[ôùf, �\ú^\êüLúue ùiaû Keòaûe Kûc^ûùe @û_Yu jé\d_âRßkòZ ùjC[ûC - Gjûjó Bgßeu ^òKUùeaòùaKû^¦ue _âû[ð^û û�

cjúgìee cjûeûRûu aýZúZ eûùRûdûeû,ùlZeú I ùKûfû_êee eûRû, \ûlòYûZýe @ûC@ù^K eûReûRêWÿû aòùaKû^¦uê aòùgh bqòKeê[ôùf û PòKûùMû ]cð cjûibûùe ù~ûM ù\aû_ûAñ ZûuVûeê @ûagýK @[ð MâjY KeòaûKê cjúgìecjûeûRû ÊûcúRúuê @^êùeû] Keò[ôùf û cûZâ ùiZûjû MâjY Kùf ^ûjó û C�ûjú gòhýcûû \ßûeûiaðiû]ûeYuVûeê iõMéjúZ Pû¦û Zûu aòù\g~ûZâûe i´k ùjûA[ôfû û

cûWÿâûiùe ÊûcúRúue ajê C�ûjú gòhýRêUò[ôùf û PòKûùMûùe @^êÂòZ ùjC[ôaû ]cðcjûibûùe ù~ûM ù\aû_ûAñ ùicûù^ Zûuê_âa�ðûAùf û Kò«ê ùi _~ðý« ÊûcúRú baòhýZKcð_ Úû iÚòe Keò_ûeê [û«ò û \lòYùe aòbò Ü Zú[ð

69

bâcY Keò ùi eûùcgßeùe _j�òùf û ùiVûeêMùf K^ýûKêcûeú û bûeZe \lòY iúcû«e _êYýbìcòK^ýûKêcûeú û @ûMKê \òM« aòÉûeú icê\â û iûeûbûeZahð Nìeòaêfò K^ýûKêcûeúùe _j�òfû ùakKêaòùaKû^¦ Käû« û Gjû_ùe @ûC ~òùa Kê@ûùWÿ ?icê\âKìke @Ì \ìeùe \lòY \òMùe bûeZe ùghbìL� eìù_ _ûjûWUòG cê� ùUKòQò û ûCeòKê _Aiûù\aûKê Zûu _ûLùe KûYò KCWÿòUòG c¤ ^[ôfû ûiûKð-iuêk icê\âKê bd ^ Keò _jñeò _jñeòaòùaKû^¦ _ûjûWÿ _ûLKê ~ûA[ôùf û @nêZ iÚû^ ûbûeZahðe ùgh _âÉe L� C_ùe C_ùag^Keò aòùaKû^¦ ù\Lò[ôùf, Zûue ùMûUòG _ùU\òM«aýû_ú aògûk bìL� _âòd R àbìcò I @^ý_ùU@^« Rkeûgò û iùZ Kò Rk I iÚkKê \ò� bûM KeòZûu @«ee \ß¦ß ùMûUòG ùQûU _ûjûWÿ @ûKûeùecê� ùUKòQò !

ùiAVò aiò ùi ¤ûîÚ ùjùf û G ù\geelûK�âðú, bûeZahðe @ûcôû_êêeêh aû Zûuê _é[ôaúKê_VûA[ôaû aògß^òd«û KûjûVûeê Kò ^òù�ðg Zûu_ûLKê @ûiò[ôfû ùi K[û ejiýcd û ùZùa ùijòiÚû^ùe aòùaKû^¦ iÚòe Keò[ôùf ù~ Zûuê\eò@û_ûeò ~òaûKê _Wÿòa û

ùijò iÚû^, ù~CñVê \òù^ iZú iúZûuê VûaKeòaû _ûAñ cjûaúe j^êcû^ GKû f¶ùK icê\â_ûe ùjûA ~ûA[ôùf û

ù~CñVò RM{^^ú K^ýû ùagùe ù\aù\a cjûù\au _âZúlûùe [û@û«ò, baòhýZ _ûAñ@ûgû @ûKûõlû I _âZògîZò aj^ Keê[ôaû ùijò _aòZâ_úVùe aòùaKû^¦ RM\´ûue PeY a¦^û Keòajê i¸ûa^ûcd aòù\g ~ûZâûùe aûjûeò ~òaûKêiuÌa¡ ùjûA[ôùf û

iìP^û :@^bòm - @bòmZûjú^

\éXÿc^û - iÚòe c^

G«êWÿògûk - Mûñ Mjkòùe _òfû R^àMâjY_âùKûÂ û

^òaòðKÌ - ~ûjûe aòKÌ aû @^ýeì_^ûjó û ^òZý/ iõgd ejòZ /@\ßòZúd

ùcûP^ûù[ð - cêq Keòaû _ûAñ

R^Zû R^û�ð^ - ùfûKcûù^ jó ù\aZû

_eòaâûRK - bâcYKûeú

^òMc_[ - ^òMðc^ _[ @[ðûZ aûjûeòaû_ûAñ aûU

@^êMûcú - _½û\þMûcú, ij~ûZâú

@_âZòb - @_âÉêZ

ZûciòKZû - ZùcûMêY iµ Ü

@ êeq - bf_ûAaû

70


1. _âûYe @bûa _âûYjú^, ùijò_eò K�Y ùja ùfL?

(K) ùZRe @bûa

(L) C\ýce @bûa

(M) @ûgûe @bûa

(N) Cù�gýe @bûa

2. ^òcÜg±MêWÿòKe aò_eúZû[ðùaû]K g± ùfL û

RUòk, iìlà, \îZ, Êû[ð, @û\gð

3. aýûiaûKý ij icûie ^ûc ùfL û

@^bòm, @^ûiq, ^òüÊ, ij~ûZâú

4. �MêYùe ~òG cêMþ]� �MêYcêM]� ùijò_eò �cêMþ]� ùghùe [ûA @^ý _û�Uò g± MXÿ û

5. iìZâ_ûZ, @ûùfûK_ûZ bkò �_ûZ� ù~ûM ùjA[ôaû Gjò _âiweê g±MêWÿòK aûQò ùfL û

6. aòùaK + @û^¦ = aòùaKû^¦ û ùijò_eò K�Y ùja ùfL û

jé\ + @û^¦

^òZý + @û^¦

aâjà + @û^¦

_ec + @û^¦

lê\â C�ecìkK :7. �^ùe^þ \êA_òZûuê jeûAfû� Kjòaûe KûeY K�Y ?8. cjû^ Kcð KòG iõ_û\^ Keò[û«ò ?9. ^ùe^þu c^ùe ùKCñ aýûKêkZû [ôfû ùaûfò ùfLK KjòQ«ò ?10. icû]ôùe aêWÿò ^ ~òaû_ûAñ gâúeûcKé¾ ^ùe^þuê KûjóKò Kjò[ôùf ?

71

11. i^Üýûiúe ùKCñ ]cðKê aòùaKû^¦ aûQò ùÂ[ôùf ?

12. R^Zû R^û�ð^ KûjóKò @aùjkòZ @aiÚûùe [ôùf?

13. Aj]ûc ZýûM _ìaðeê gâúeûcKé¾ue gòhý ^ùe^þ _âZò @ûù\g K�Y [ôfû ?

14. gòhýcûù^ ùKCñVò ^òRe ùlZâ _âÉêZ Kùf?

15. Êûcú eûcKé¾û^¦ cV QûWÿò aûjûeKê ~ûA^[ôùf KûjóKò ?

16. _â[c Keò aòùaKû^¦ ùKCñVûKê ~ûZâû Keò[ôùf?

17. aòùaKû^¦ ùbûKùe ejê[ôaûe KûeY K�Y ?

18. aòùaKû^¦ Cù�gýjú^ bûaùe _û\ùe PûfòPûfò bûeZiûeû aêfò[ôùf KûjóKò ?

19. ùKCñ NUYûùe aòùaKû^¦u jé\d aòMkòZ ùjûA[ôfû ?

20. �ùbûKòfû ù_Uùe ]cð @^ûagýK� - Gjû Kûjûe Cqò [ôfû ?

21. cYòhe _âKéZ gZî KòG ùaûfò aòùaKû^¦ bûaòùf?

22. aòùaKû^¦ue @if gqò K�Y ?

23. ùghùe aòùaKû^¦ K�Y KeòaûKê iÚòe Kùf?

i_âiw iekû[ð :

24. bûeZúd \gð^ùe, c^êhýe ùiaû jó Bgße ùiaû û

25. ùbûKòfû ùfûKue \êüLKê ^òR @ûLòùe ù\Lò Zûu jé\d aòMkòZ ùjfû û

26. \eò\â ^ûeûdYu ùiaû jó i^Üýûiúe ~[û[ð aâZ û

72

\úNð C�ecìkK :

27. aòùaKû^¦ue bûeZ _eòbâcYe Cù�gý I _eòYZò @ûùfûP^û Ke û

28. ùKCñ ùKCñ NUYûakú aòùaKû^¦uê MéjZýûMú i^Üýûiú _eòaù�ð icûR iõÄûeK ùjaûùe

ijûdK ùjûA[ôfû, @ûùfûP^û Ke û

29. @¤dêê @RòðZ mû^, @bòmZû I Rúaê ^òaòWÿ @^êbìZòeê Rúa^ýûi _ûA Kâòdûgúk jêG- _VòZ

_âa§ @^êieYùe G Cqòe ~[û[ðZû _âZò_û\^ Ke û

Zêc_ûAñ Kûc :

30. geZ Kêcûe cjû«òu fòLôZ �QZâ_Zò aòùaKû^¦� _êÉKUò _ûV Ke û

31. aòùaKû^¦u ùfLû I aûYúMêWÿòKê iõMâj Keò ùfL û

32. gâúeûcKé¾u Rúa^ú iõMâj Keò _Xÿ û

u

73

IWÿò@û iûjòZý K[û(@û]ê òK bûM - 1870-)

l _âÉêZò : IWÿò@û iòfûaiþ KcòUòiìP^û :

IWÿò@û bûhû iûjòZýe KâcaòKûg iõ_Kðùe QûZâQûZâúcûûe _âû[còK _eòPd òcò� IWÿò@û iûjòZýK[û (@û\ýbûM) ûcK GK ÊZª eP^û IWÿò@û iòfûaiþ KcòUò \ßûeû _âÉêZ Keû~ûA _ìaðeê ac ùgâYú_êÉKùe \ò@û~ûAQò û Zûjûe KâcòKZû elû \éÁòeê IWÿò@û iûjòZý K[û (@û]ê^òK bûM) Gjò _êÉKùe\ò@û~ûCQò ö Gjò eP^ûeê ùKùZûUò iû]ûeY _âgÜ QûZâQûZâúcûûê _Peû~òa û Kò«ê ùKøYiò iekû[ð Kò û\úNð C�ecìkK _âgÜ ùfLôaû _ûAñ \ò@û~òa ^ûjó û

LâúÁúd Dâòõg gZû±úe @ûe¸eêAõùeRcûù^ IWÿògûKê @]ôKûe Kfû _ùe IWÿògûiùcZ icMâ bûeZahð AõùeR gûi^û]ú^ùjûAMfûö IWÿ ògûùe ~\òI AõùeRcûûaòùeû]ùe aKþiò RMa§ê aò\ýû]e cjû_ûZâ,iêùe¦â iûG, Zû_w \kùaùjeû _âcêL aòbò^Üicdùe aòù\âûj Keò[ôùf, Zûjû @û]ê òK @ÈgÈùei{òZ AõùeR ùi^ûaûjò^ú \ßûeû @a\còZùjûA~ûA[ôfû û iêPZêe AõùeRcûù^ iì~ðýûÉ^òfûc @ûA^þ \ßûeû IWÿògûe KéhK I RcòcûfòKuRcòKê jÉû«eòZ Keò ìZ^ iéÁ @ êMZ Rcò\ûeu\ûdòZßùe ^ýÉ Keòù\ùf û `kùe IWÿò@û RûZò\ûeò\âý bòZùe ejò û^û KêiõÄûeùe aêWÿò ejòaûKê

aû¤ ùjfû û Gjò icdùe ù~Cñ eûRû, Rcò\ûecûùêjòùf ùicûù^ Rîû]ûeYu _âZò @ ê\ûe bûaù_ûhY Kùf û ^û^û @ZýûPûe, ùgûhY, _úWÿbòZùe IWÿò@û RûZò jûjêZûg bòZùe Rúa^ KUûAaûKêaû¤ ùjfû û LâúÁòdû còg ûeúcûù^ 1822 ciòjûeêIWÿògûùe còg^ Äêfcû^ _âZòÂû Keò gòlû\û^ _ûAñaýaiÚû Kùf c¤ IWÿò@ûcûù^ ùijòiaê Äêfùe_òfûcûûê _ûV _Xÿòaû _ûAñ _VûAùf ûjó û DâòõggZû±úe _â[cû¡ð bd, @ûZu, @gòlû, @§aògßûiAZýû\ò \ßûeû IWÿò@û RûZòKê iõ_ì�ð @ûcôaòfê Keòù\fû ûGjò gZû±úe \ßòZúdû¡ðe KòòQò Kûk _~ðý« c¤ RûZòeòùað\Zû fûMò ejòfû û ùijò òùað\Zû I @ûcôaòfê òe

Pec ò\gð ùjfû ^�@u \êbòðl (1866) ûùMûUûG AZòjûi _âiò¡ RûZò ù~còZò gàgû^òZ

74

ùjûAMfû û Gjò cjûgàgûêê iê¯ IWÿò@û RûZòeùjfû ò\âûbw û Zû�e ùjfû @ûcôRûMéZò û cûZébûhûI cûZébìcòKê @û]ûe Keò IWÿò@û RûZúdZûe gêbgv^ò^û\òZ ùjfû I ùijò gv]ß^ò Kcðù~ûMúùMøeúgue eûdu _âZòÂòZ I iõ_û\òZ�C}k\ú_òKû� (1866) _â[ùc aû\^Keò[ôfû ö Zûjûjó _âZò]ß òZ ùjfû icMâ IWÿògûùe öGjò _ZâòKûKê @û\gð Keò _ùe _ùe _âKûg _ûAfû�aûùfgße i´û\ aûjòKû� (1868), �C}kj òùZ ÷h òYú� (1869), �IW ÿ ò@ û Iâiõaû\�(1888)i´f_êe j òùZ ÷h òYú(1889), �C}k_êZâ� (1873) @û\ò i´û\_Zâ òKû, C}k \_ðY (1873)�C}k -c]ê_�(1878), �C}k _âbû� (1891),�C}k iûjòZý� (1897), �cêKêe� (1906),�iZýaû\ú� (1915) @û\ò iûjòZý _ZòâKû û Gjò_ZâòKûMêWÿòK ùjfû @û]ê òK IWÿò@û iûjòZýe aû�ðûajI @û]ê^òK ùfLKcûûe @ûcô_âKûge cû¤c û

Dâòõg gZû±úe _â[cû¡ð ùakKê KfòKZûGK cêLý ijeùe _eòYZ ùjûAMfû I ùiVûùeAõeûRò gòlûe _âiûe NUò agòlòZ ùMûÂúe @ûaòbðûaNUòfû û kùe awkûùe ùeùîûñ aû aRûMeYù\Lûù\fû û eûRû eûcùcûj^ eûd _âZòÂû Kùfaâûjà ]cð (1828) û Gjò ]cð _òZêkû_ìRûKê aòùeû]Keò GùKgße aâjàaû\ C_ùe MêeêZß ù\fû û GjòâRûMeòZ ùPZ^ûùe ù~Cñ iaê @ûbòcêLý _âKûg_ûAfû, Zûjû ùjfû cûâa¦^û, icûR-iõÄûe,cûZébìcò I cûZébûhû _âúZò, _âKéZò-_âúZò, ^ûeú-ÊûZªý, ^ûeú-gòlû, aýqò-ÊûZªý, GK Bgßebûa^û, AZòjûi I HZòjý _âZò gâ¡û, aòmû^-

c^ÄZû, aò]aû-aòaûj _âZò ic[ð , aûfýaòaûj-aòùeû], Êû]ú^Zûùaû] _âbéZò ö Gjò icdùeawkûùe ìZ^ ùfLK ùMûÂúe @ûaòbðûa NUòfû ûcûAùKf c]êiì\^ \�, auòc P¦â, âú^ùi^þ, ùjcP¦â, eaú¦â^û[ VûKêe _âcêLùfLKcûù^ awkû bûhûùe eP^û Kùf ^ìZ^Kûaý, KaòZû, MÌ, C_^ýûi, ^ûUK, _âa§ IicûùfûP^û AZýû\ò û IWÿògûùe 1870 ciòjûùakKê agòlòZ ùMûÂúe ùjfû @ûaòbðûa û aâûjà]cðc¤ IWÿògûùe _âiûeòZ ùjfû û _Zâ_ZâòKû _âKûg_ûAfû û ^�@u \êbòðle cjûgàgû^ bòZeê IWÿò@ûRûZòe ùjfû aR à û IWÿò@û bûhûKê IWÿògûeê CVûAù\aûe ieKûeú @ûù\g^ûcû aòùeû]ùe @ûe¸ùjfû bûhû-iêelû-@ûù¦ûk^ (1869/70) IIWÿò@û bûhû ceY iõKUeê elû _ûAfû û GjòcûZébûhû-_âúZòeê R à ù^fû @û]ê òK IWÿò@û iûjòZý ûAõùeR-gòlû-_âû¯ ZeêY gòlòZ ùMûÂúu c¤eêùKùZK icûR I cûZébìcò-iùPZ^ gòlòZ aýqò_âûPú^ IWÿò@û iûjòZý _âZò aúZÆéj ùjûA iéÁò Kùf_û½ûZý iûjòZý @û\gðùe ^ìZ^ IWÿò@û Kûaý,KaòZû, MÌ, C_^ýûi, ûUK, _âa§, ecýeP^û,Rúa^ú, @ûcôRúa^ú, bâcY KûjûYú, icûùfûP^ûAZýû\ò û ùZYê @û]ê òK IWÿò@û iûjòZý ùjfû _û½ûZýiûjòZýe @céZcd kgîZò û ù~Cñ a eêPò I aùPZ^û ù\Lû ù\fû Zûjûjó @û]ê òK IWÿò@û iûjòZýe@û\ò_aðe ùjfû _â]û^ C_Rúaý û ~\òI @û]ê^òKùPZ^ûe bò Ü bò Ü \òM iûjòZýùe eì_ ù^fû Z[û_òJ_^òùagòK gûi^ bòZùe ù~Cñ cûîòKZû R^àùÂ[ôfû Zûjû J_^òùagòK cûîòKZûeê iõ_ì�ðcêq ùjfû ûjó I ùijò iûjòZý c¤ ùi[ôeê cêq ùjûA, ùjûAMfû J_^òùagòK @û]ê^òK iûjòZý û

75

@û]ê^òK IWÿò@û iûjòZý 1870 ciòjû_eVûeê KâcaòKûg _[ùe MZò Keò@ûiò@Qò û aòbò Üicde eêPò @^êiûùe Zû�e c¤ ùjûAQòâKùkae û @û]ê^òK IWÿò@û iûjòZýKê @ûùc^òùcÜûq _âKûùe aòPûe Keò_ûeòaû û ~[û -

(1) eû]û^û[ ~êM aû @û]ê òK ~êM

(2) iZýaû\ú _að

(3) iaêR _að

(4) _âMZò _að

(5) @Zýû]ê òK _að

(6) C�e-@û]ê òK _að

@û]ê òK ~êMe @û\ò _að (1870-1920)Kê eû]û^û[ ~êM Kêjû~ûG, ~\òI Gjò ~êMe ùMû]ìkòfMÜùe iZýaû\ú _að (1909-1925) e@ûe¸ I aòKûg ùjûA[ôfû û Z[û_ò eû]û^û[ ~êMeùKùZK Kaò I ùfLK iZýaû\ú _að ù\A iaêR_aðKê c¤ @ùw òùbA[ôùf û Kaòae eû]û^û[eûd(1848-1908) CygòlòZ û RùY gòlKbûaùe Kû~ðý @ûe¸ Keò IWÿògûe Äêficìje_eò\gðK ùjûA[ôùf û ùi [ôùf AõeûRò, iõÄéZ,awkû @û\ò bûhûùe iê_�òZ û ùi _â[ùc awkûbûhûùe ùfLê[ôùf û _ùe ùi IWÿò@û bûhûùeùfLûùfLô Kùf û Zûu ePòZ �aòùaKú�(1873) IWÿò@û iûjòZýe _â[c _âa§ û Gjò_âa§eê eû]û^û[ue @û\gðaû\ú aýqòZße _eòPdcòkò[ûG û Gjû _ùe ùi eP^û Kùf �AZûfúd~êaû� (1874) _eò GK MÌ I ùKùZûUò KaòZû ö1885 ciòjûVûeê ùi MâúKþ I AõeûRò iûjòZýeê

K[ûaÉê Pd^ _ìaðK IWÿògûe aòbò Ü iÚû òK _�bìcòijòZ ZûjûKê ic ßd Keò ìZ^ Mû[û Kûaý eP^ûKùf û �ùK\ûeùMøeú�, �Chû�, �P¦âbûMû�,�^¦òùKgßeú� I �_ûaðZú� Zûue _â[c _ûù�ûUòMû[û Kûaý û Giaê Kûaýùe aòbò^Ü iÚûêùbøùMûkòK, _âûKéZòK, HZòjûiòK I Kò´\«úcìkK^û^û _âiw a�òðZ û Gjû _ùe ùi eP^û Kùf_âKéZò Kûaý �PòfòKû� û Gjû Zûu Kaò _âZòbûe GKiû[ðK ò\gð û @còZâûle Q¦ùe ePòZ �cjû~ûZâû�Zûue GK @iõ_ì�ð cjûKûaý û �\eaûe� ZûueGK aýw Kûaý û Gjû aýZúZ �~~ûZòùKgeú�,�\ge[ aòùdûM�, �iûaòZâú PeòZ�, �Caðgú� @û\òùKùZK Kûaý ijòZ �gòaûRúue C�ûjaûKý�,�\êù~ðýû]ûe eq^\ú i«eY� @û\ò lê\â KaòZûI ùKùZK M\ý eP^û Zûu _âZòbûe _eòPd\òG û ùi jòñ iað _â[ùc IWÿò@û iûjòZýùe AZòjûiI HZòjý _âúZò, C}kúd I bûeZúd RûZúdZûùaû],ajòü_âKéZò I @«ü_âKéZòe ic ßdùe _âKéZò a¦^ûAZýû\òKê eì_ ù\ùf û Zûu iûjòZýùe cûâ-_âKéZòe ^û^û \òM Cù^àûPòZ û ùiø¦~ðýùaû] Iù^÷ZòKZûùaû] ~êM_Zþ Zûu iûjòZýùe _âû]û^ýfûb Keò[ôaû flý Keû~ûG ö

eû]û^û[ ~êMe @^ýZc akòÂ Kaò IM\ýKûe bqKaò c]êiì\^ eûI (1853-1912) û Kaòae eû]û^û[ eûdue ùi _âòdgòhý ö c]êiì\^ Kò«ê aâûjà]cð MâjY Keò iûjòZýùe@û\gðaû\ I ù^÷ZòKZûùaû] C_ùe MêeêZßù\A[ôùf ö C\ûe ]cðbûa Zûu iûjòZýe@«üÊe ö C_^òh\úd @céZ \éÁò Zûu iûjòZýKê

76

ÊZª c~ðýû\û _â\û^ Keò@Qò û ùi c¤ gòlKeêÄêf aòbûMe _eò\gðK ùjûA[ôùf û

IWÿò@û iûjòZýùe PZê�ðg_û\ú aû iùÛþeP^ûùe ùi [ôùf \l û Zûue �ai« Mû[û�PZê�ðg_û\ú KaòZûe GK cù^ûm iõKk^ û GjûaýZúZ ùi eP^û Keò[ôùf �Kêiêcû¬kò�,�Qû¦cûkû�, �KaòZûakú�, �C}kMû[û� @û\ò KaòZû_êÉK û ùi c¤ RùY aògòÁ _âa§Kûe, gògê iûjòZòýKI aýw KaòòZûe ùfLK bûaùe _eòPòZ ö

eû]û^û[ ~êMe RûZúd I iûcûRòK@wúKûea¡ @^ýZc iûeÊZ gòÌú aýûiKaò`Kúeùcûj^ ùi^û_Zò (1843-1918) û_òfû\òêê ùi _òZûcûZûuê jeûA aWÿaû_û IaWÿcû@ûu \ßûeû ajêbûaùe ^ò~ðûZòZ I Cù_lòZùjûA[ôùf c¤ VûKêecû@ûu ùiÜj I gâ¡ûùefûkòZ_ûkòZ ùjûA cûZâ _�c ùgâYú _~ðý« _ûV_Xÿò @û]ê òK IWÿò@û iûjòZýùe RùY iû[ðK ùi^û_Zòbûaùe @ûaòbìðZ ùjùf û @Sûf iòfûA I ^òcKcûjûfùe ùcUþad bûaùe Kû~ðýKeò @û_Yûeiû]^û akùe ùi ùjùf Äêf gòlK I _ùeaòbò^Ü ùÁUe _âgûiK û aòbò^Ü MWÿRûZ eûRýùeù\Ißû^, cýûù^Re bûaùe Kû~ðý Keò IWÿògûeiûcûRòK _eòiÚòZò, _âûgûi òK cù^ûbûa I iû]ûeYùfûKu \ê�ðgûKê ùi C_faþ]ô Keò[ôùf û ÄêfgòlK [ôfûùaùk ùi _âKûg KeòQ«ò �aûùfgßei´û\ aûjòKû� _eò i´û\_Zâ I _â[c iûjòZý _ZâòKû�ùaû]\ûdò ú� (1868) û _ùe _ùe ùi IWÿò@ûbûhû iêelû @ûù¦ûk^ùe @^ýZc cjûe[ú bûaùe@aZú�ð ùjûAQ«ò û _ûVý_êÉK eP^û KeòQ«ò û

_â[c _ZÜúue aòùdûM _ùe ùi \ßòZúd [e aòaûjKeòQ«ò Ké¾ Kêcûeúuê û Ké¾ Kêcûeú jó ùjùf Zûu_âMZò _[ùe ijûdòKû û IWÿò@û iûeÊZ RMZKêZûue _âû[còK @a\û^ eûcûdY, cjûbûeZ,C_^òh\ @û\ò @^êaû\ û _ùe ùi eP^û KeòQ«òajê KaòZû, MÌ, C_^ýûi I _âa§ û �C}k bâcYõ�(1892) Zûue _â[c bò Ü Êû\e KaòZû _êÉK öùK¦êSe bìdûñ ùckòeê elû _ûA @ûiòfû _ùe ùiGjò KaòZû _êÉK eP^û Keò[ôùf û Gjû _ùe_ùe ùi eP^û Kùf �_ê¿cûkû�, �_ìRû`êf�,�@aie aûiùe�, �]ìkò� AZýû\ò KaòZû _êÉK I�ùaø¡ûaZûe Kûaý� û IWÿò@û iûjòZýKê Zûue ùgâÂ@a\û^ MÌ I C_^ýûi û �Q�cûY @ûVMêY×� ZûueGK Kâû«òKûeú C_^ýûi û ZZþKûkú^ IWÿògûe MâûcýRúaê Gjû GK cûcòðK @ûùfLý û �fQcû�,�cûcê�, �_âûd½ò�� Zûue @ûC Zòù^ûUò C_^ýûi öZûu ePòZ �ùeaZú� (1898), @û]ê^òK IWÿò@ûiûjòZýe _â[c MÌ û GZ\þaýZúZ ùi @ûjêeòùKûWÿòGUò MÌ eP^û Keò[ôùf û Zûue �@ûcôPeòZ�IWÿò@û iûjòZýe @cìfý ^ò]ô û Gjûjó [ôfû IWÿò@ûiûjòZýe _â[c _ì�ðûw @ûcôPeòZ û �^^ûu _û¬ò�Zûue GK ecýeP^û û Gjû aýZúZ Zûue ùKùZ_âa§ ejò@Qò û Zûuê aûc�ûe eûRibû �ieÊZú�i¹û^ùe bìhòZ Keò[ôùf û Kêkaé¡ c]êiì\^ \ûi1903 ciòjûùe �C}k i¹òk^ú� _âZòÂû KeòÊZª C}k _âù\g MV^ _ûAñ IWÿò@û RûZòKê GKZâKùf û ùi c¤ ùKùZK C\þùaû]^cìkK MúZòKûI @bòbûhY ùfLô[ôùf û

77

eû]û^û[ ~êMe @^ýZc aògòÁ Kaò ùjùfMwû]e ùcùje (1862-1924) ûi´f_êee (aeMWÿRòfäû) ae_ûfòùe Zûue R àI Kcð-iû]^û û RùY iû]ûeY RêWÿòiòGf ùcûjeòeùjûA c¤ ùi ù~Cñ Kûaý KaòZû eP^û KeòMùfùi[ô_ûAñ IWÿò@û RûZò Zûuê _âYûc RYûA[ûG û�A¦ êcZú�, �KúPKa]�, �C}kflà ú�,�_âYdafäeú�, �Z_Êò^ú�, �_\àò^ú� @û\ò ZûueKûaý û �@N ðý[ûkú�, �KaòZû-Kùfä ûk�,�KaòZûcûkû�, �bûeZú bûa^û�, �@jfýûÉa�,�cjòcû�, �KéhKiõMúZ� @û\ò IWÿò@û iûjòZýKê Zûueaòg òÁ \û^ ö _fäúKaò ^¦Kòùgûe ak(1875-1928) eû]û^û[ ~êMe bò^Ü eêPò Ibò^Ü bûa^ûe Kaò û iek iûafúk ùfûK cêLebûhûùe ùi eP^û Kùf _fäú- KaòZû û _fäú-_âKéZò, _fäú-Rúa^, _fäú-iõÄéZò iaê KòQò ZûuKaòZûcûûùe _âKûg _ûA IWÿò@û _ûVKcûûêMbúe @û^¦ ù\fû ö Zûu ePòZ �_fäúPòZâ�,�^òSðeòYú�, �R^àbìcò�, �ai« ùKûKòk�,�ZewòYú�, �PûeêPòZâ�, � òcðûfý�, �_âbûZ iõMúZ�,�iõ]ýûiõMúZ�, �^û^ûaûdû MúZ� @û\ò KaòZû _êÉKijòZ �Ké¾Kêcûeú�, �gcòðÂû� I �iúZû aâûi�_eò Kûaý _ûVKcûûe gâ¡û @Rð^ Keò@Qò û ùic¤ �K^KfZû� ^ûcùe GK C_^ýûi, �flàú�gúhðK GK MÌ I ùKùZK _âa§ Gaõ icûùfûP^ûùfLô[ôùf û

@û\ò_aðùe @^ýû^ý ùfLKcûû c¤ùeRMù àûj^ fûf, eûcgue eûd, Cùcg P¦âieKûe, aògß û[ Ke, ùMû_ûk P¦â _âjeûR,

P¦âùcûj^ cjûeYû, ùMû_ú^û[ ¦, ggòbìhYeûd, céZêý¬d e[, P¦âùgLe ¦, \dû ò]ôcògâ, \òaýiòõj _ûYòMâûjú, c\^ùcûj^_�^ûdK, ùMûaò¦ e[ _âcêL _ûVKcûûe \éÁò@ûKhðY Keò[û«ò û RMù àûj^ fûf IWÿò@û iûjòZýe_â[c ^ûUýKûe û �aûaûRú� (1877) Zûue_â[c ûUK û �iZú�, �_âúZò� I �aé¡aòaûj� Zûue^ûUý _âZòbûe _eòPd \ò@«ò û �Kû�ôKûùaeú�(1880) eûcgue eûdue _â[c ûUK I _ùe_ùe ùi @ûjêeò ùZeL� ûUK eP^û Keò[ôùf öùi c¤ �aòaûiò^ú� (1891) ^ûcK ùMûUòGC_^ýûi I ùKùZK _âa§ ùfLô[ôùf û CùcgP¦âieKûeue �_\àcûkú� (1888) IWÿò@û iûjòZýe_â[c _ì�ðûw C_^ýûi û @ûùfûPý icdùe aògß û[Ke RùY aògòÁ _âûa§òK bûaùe _âZòÂòZ û �aòaò]_âa§� Zûue _âa§ _êÉK û �C}k-iûjòZý�(1897) _ZòâKûe ùi iêù~ûMý iõ_û\K û @û]ê òKIWÿò@û iûjòZýe â^òcðûYùe Gjò _ZâòKûe bìcòKûGKû« MêeêZß_ì�ð û ùMû_ûkP¦â _âjeûR RùY aògòÁecýePK I _âûa§òK bûaùe iê_eòPòZ û �bûMaZUêwúùe iõ]ýû�, �aûAcûjû«ò _û¬ò�, @ûcNeejûfPûf�, �\ê^ò@ûe jûfPûf�, �^^ûu aÉû^ò�,�aûA^û^úu aêRêkò�, �cò@ûñ iûùjau ùeûR^ûcPû�@û\ò _êÉKe ùi _âùYZû û �_ì�ðP¦â IWÿò@ûbûhûùKûh� Zûue @ldKú�òð û Gjû iûZL�ùe_âKûgòZ û GjûKê Kêjû~ûG IWÿò@û bûhûe Kkû-ùKûYûKð û _�òZ ùMû_ú^û[ ^¦ue �gâú bûeZ\_ðY� iûekû cjûbûeZ C_ùe _â[c _âûcûYòK@ûùfûP^û Mâ Úö ùi c¤ ùKùZK iõÄéZ ûUKKêIWÿò@û bûhûùe @^êaû\ Keò[ôùf û Zûue aògòÁ

78

KéZò �IWÿò@û g±Z�ßùaû] @bò]û^� I �IWÿò@ûbûhûZ�ß� û _�òZ céZêý¬d e[ue �gûekû PeòZ�I @^ýû^ý eP^û Z[û icûùfûP^û CùfäLù~ûMý ûZûeòYú PeY e[ �C}k iûjòZýe AZòjûi� eP^ûKeòaû ijòZ ùKùZûUò MÌ I C_^ýûi eP^ûKeò[ôùf û

eû]û^û[ ~êMe @aiû^ ùjCYê iZýaû\ú_aðe Cù àh ( 1909) NùU I Gjò _að 1925ciòjû _~ðý« _âbûa aòÉûe Kùe û iZýaû\ú _aðecêLý @û\gð ùjfû C}kúd RûZúd ùPZ^ûeRûMeY, iaðbûeZúd RûZúdZûùaû]e _âZòÂû,cûâ ùiaû, AZòjûi I HZòjýe @ûaòÃûecû¤cùe RûZòe @ZúZ Hgß~ðýKê \gûðûAù\aû,iùaðû_eò RûZúd PeòZâ MV^ _ûAñ ù_âeYû _â\û^Keòaû û _�òZ ùMû_a§ê \ûi iZýaû\ú ~êMeK� ð]ûe û 1909 ci òj ûùe iZýaû\úaâò\ýûkd _âZòÂû Keò RûZúd Êûbòcûê cªCyûeY Kùf û Gjò a^ aò\ýûkdùe ù~ûM ù\ùfCygòl òZ _�òZ ^úkKY× \ûi, _�òZùMû\ûaeúg cògâ, _�òZ Ké_ûiò§ê cògâ, @ûPû~ðýjeòje, _�òZ aûiêù\a cjû_ûZâ _âcêL aò\ßû^ ûicùÉ ùMû_a§êu @û\gðùe ùjùf @^ê_âûYòZ ûGcûû _ìaðeê Kêkaéê¡ c]êiì\^ \ûi 1903ciòjûùe C}k-i¹òk^ú _âZòÂû Keò Zûjûeò cû¤cùeÊZª C}k _âù\g MV^ _ûAñ @ûù¦ûk^ @ûe¸Keò[ôùf û RûZòù_âc ajÜò _âRßkòZ Keò Êû[ðùc]~mùe aýqòMZ Êû[ðKê @ûjêZò ù\A RûZòe KfýûY_ûAñ icùÉ @ûùMA @ûiòaûKê ùi @ûjßû^ù\A[ôùf û C}k-R^^úue _ì�ðûw eì_ ù\LôaûKêùi C}Y× òZ ùjûA_W ÿ ò[ ôùf û ùKùZK

C\þùaû]^cìkK MúZòKû I @bòbûhY Zûu _âZòbûe^ò\gð^ û iZýaû\úe gòlK I R^^ûdK cûù^Zûu \ßûeû @^ê_âûYòZ ùjûA[ôùf û _�òZ ùMû_a§êù\gù_âcú, ZýûMú, iZý I @jòõiûe _ìRK û�iZýaû\ú� (1915) Zûue GK @ûùfûP^û]cðúiûjòZý _ZâòKû, �icûR� (1919) Zûue @ckòKú�òð û Zûue cZ [ôfû _êYý R^àcûUòKê C¡ûeKeòaû \ßûeû cûâRúa^ i`k jêG û �@aKûgPò«û�, �]cð_\�, �KûeûKaòZû�, �a¦úe @ûcôK[û�,�aâjàZ�ß aû ^PòùKZû C_ûLýû^�, �ùMûcûjûcôý�@û\ò KaòZû_êÉK ijòZ ajê _âa§e ùi ePdòZû û_�òZ ^úkKY× \ûi RùY mû^\ú¯ Êû]ú^ùPZûaýqò û gòlKZûeê RûZúd cêqòiõMâûc I eûR^úZòKêZûue MZò û cûZâ ùi RùY CyùKûUúe iûeÊZiû]K û �ùKûYûùKð�,�Lûeùak� Zûue \êAUòAZòjûi @û]ûeòZ RûZúd bûa]ûeûe _âûYa« Kûaý û�\ûi^ûGK�I �_âYdò^ú� Zûue @^ì\òZ Kûaý ûùi [ôùf iõÄûe]cðú û �ùcû òg,� �_âZòbû _ìRû I_âZòcû _ìRû�, �@Qêñ I ùjaê� @û\ò _âa§eê ZûueÊû]ú^ Pò«û I iõÄûe]cðòZûe _eòPd còùk û �IWÿò@ûiûjòZýe Kâc _eòYûc�, �IWÿò@û bûhû I iûjòZý��iõÄéZò I iõÄéZò�, �@û~ðýRúa^� @û\ò Zûu_âmûcûîe _eòPd ù\A[ûG û _�òZ ùMû\ûaeúgcògâ c¤ CygòlòZ I iZýaû\ú aâò\ýûkdegòlK ö _ea�ðú icdùe ùi IWÿògûe aòzò Üû�kùeaêfò iõMV^ Keò[ôùf û Êû]ú^Zû iõMâûcùe ù~ûMù\A[ôùf û RùY Kaò bûaùe Zûue LýûZò ejòQò ö�@ûùfLôKû� Zûue Mû[û KaòZûe cù^ûmiõKk^ ö GjûaýZúZ �MúZûd^� �Kògkd��Pd^òKû�, �KkòKû� @û\ò Zûue cù^ûm KaòZû

79

iõKk^ û �cêKê¦ù\a� � _êeêùhû�cù\a� ûcùeZûue \êAUò ^ûUK @Qò û ùi c¤ �NUû«e�,�@bûMò^ú�, @Vegj iZe�, �aòiRð^� @û\òC_^ýûi I 27Uò MÌe ùfLK û Zûue�@¡ðgZû±úe IWÿògû I Zjòñùe ùcû iÚû^� @ûcôPeòZ û_�òZ Ké_ûiò§ê cògâue �ùKûYûKð�, �aûeaûUú� I�C}k AZòjûi� Z[û �fúkû�, �Kû�, �@\éÁaû\�@û\ò ùKùZK _âa§ @Zý« Zû_ô~ðý_ì�ð û aûiêù\acjû_ûZâue �gû«ò]ûeû�, RMa§ê iòõjue �_âûPú^C}k�, �_âa§iûe�, �gâúKé¾�, _\àPeY_�^ûdKue �_\à_ûLêWû�, �@ûgû c¬eú�,�iì~ðýcêLú� @û\ò KaòZû _êÉK iZýaû\ú ~êMe@ûbòcêLýùe E¡òc« û Gjò icdùe @û�ðafäbcjû«ò RùY aògòÁ MùahK bûaùe IWÿò@ûiûjòZýùe @ûaòbìðZ ùjûA ù~Cñcûù^ Kaò icâûUCù_¦â b¬u Kûaý I c¤~êMúd KûaýKê ^ò¦ûKeê[ôùf ùicûûê icêPòZ C�e ù\aû _ûAñ1926 ciòjûùe _âûPú icòZò MV^ Keò Zûjûeò@û êKìfýùe _âûPú^ iûjòZýe ù_û[ô-@jfýûuê ìZ^Rúa^ ù\ùf I \gðûAù\ùf _âûPú^ I c¤~êMúdKûaýe cj�ß iõ_Kðùe û �fûaYýaZú�, �aò\MÛPò«ûcYò�, �eiKùfäûk� @û\ò û^û Mâ Úe iõ_û\^ûI cêLa§ Zûu _û�òZýe _eòPd \òG û iê]ûKe_�^ûdK, aòz¦PeY _�^ûdK, ùK\ûe^û[cjû_ûZâ _âcêL c¤ ù_û[ô iõ_û\^û Keò _âûPúÎWÿò@û iûjòZýe eZÜ b�ûeKê ùLûfòù\A[ôùf û

iZýaû\ú ~êMe @û\gð _âZò]ß^òZ ùjûAQò@^ýû^ý ùKùZRY ùfLKu KéZòùe û Kû«KaòflàúKû« cjû_ûZâue �RûZúd iõMúZ�, �RúaîõMúZ� _eò KaòZû _êÉK, aòaò] jûiýeiûcôK

KaòZû I fûkòKû, �KYûcûcê� _eò C_^ýûi I û^ûMÌ Zûu _âZòbûe _eòPd \òG û Kê«kûKêcûeúiûaZ iZýaû\ú @û\gðùe @ ê_âûYòZ ùjûA eP^ûKeò[ôùf �@¬kò�, �Czßûi�, �Æêfòw�, �@yð^û�,�@ûjßû^�, �ù_âcPò«ûcYò�, �MWÿRûZ KéhK�,�IWÿò@ûu Kû¦Yû� @û\ò KaòZû _êÉK, �_egcYò�,�bâû«ò, �^@Zê�ú�, �Kûkúùaûjì�, �eNê@elòZ� @û\òC_^ýûi ö iZýaû\ú @û\gðe @^ýZc aògòÁiûeÊZ gòÌú ùMû\ûaeúg cjû_ûZâ û Zûue�_ûjûP Zke Nûi� �ùj ùcûe Kfc�, jû�ògûkeaò_äa�, �auû I iò]û�, �K�û I êf�, @û\ò KaòZû_êÉK, �Gùa c¤ aõPòQò, �^úk cûÁâûYú�, �cêñ\òù^ cªú [ôfò� �cûUòe cûdû�, �Meòae bMaû^�I�gîZò i�d^� @û\ò MÌ _êÉK Gaõ eûRù\âûjú,�eq_ûZ�, �a¦úe cûdû� @û\ò C_^ýûi_ûVKcûû ^òKUùe GKû« @û\eYúd û�^ò@ûñLê�û� Zûue GK icûùfûP^û]cðú _ZâòKû û

iZýaû\ú-ùPZ^û IWÿ ò@û iûj òZýùeRûZúdZûaû\ú bûa]ûeû iéÁò Keòaûùe [ôfû _âcêLù_âeYû û cûâa¦^û [ôfû Gjûe @^ýZc @û\gð ö1921 ciòjûeê bûeZahðùe cjûcôûMû§úuù^ZéZßùe @ûe¸ ùjfû cêqò iõMâûc û IWÿògûùe c¤Zûjû _âbûa aòÉûe Kfû û C}kcYò ùMû_a§ê \ûiù^ùf Zûjûe ù^ZéZß û Gjò icdùe RûZúd KaòaúeKòùgûe \ûi I aû�û ò]ô cjû«ò eP^û KùfRûZúd C\þùaû]^cìkK MúZòKû û iZýaû\ú _aðe@aiû^ ^ NUêYê IWÿò@û iûjòZýùe @ûe¸ ùjfûiaêR ùPZ^ûe ìZ^ _að (1921-1935) ûGjò _aðe _û�RY ZeêY ùfLK ùjùf@^Ü\ûgue eûd, Kûkò¦úPeY _ûYòMâûjú,

80

ùa÷KêY×^û[ _�^ûdK, geZP¦â cêLûRðú Ijeòje cjû_ûZâ û Gcûû ùfLûùe _âKûg _ûAfûÊ_ Ü, KÌ^û, ù_ âc, ù~øa^, _ âK éZ ò Iùiø¦~ðýùaû]e ^û^û bûa I bûa^û û GcûùîcKûkú^ Êû]ú^Zû iõMâûc Z[û iZýaû\ú ùPZ^û_âZò @^ûiq ejòùf ö Kûkò¦úPeY MÌ, KaòZû,C_^ýûi, _âa§, icûùfûP^û @û\ò eP^û Kùf û1930 ciòjû _ea�ðú icdeê Zûue iâÁû cûîKâcgü _âMZòaû\ú bûa]ûeû _âZò @ûKéÁ ùjûAQò û�cûUòe cYòh�, �fêjûe cYòh�, �@ûRòe cYòh�,�cêqûMWÿe lê]û� Gaõ �@cePòZû� Zûue _âiò¡C_^ýûi û ùi c¤ ajê MÌe iâÁû û cûâaû\úbûa]ûeû I Mû§òaû\ Zûu MÌ I C_^ýûie_âûYi�û û Zûue KaòZû Kâcgü Ê_Ü I KÌ^ûeê_âMZòaû\ú bûa]ûeûKê MZò Keò~ûAQò û @ Ü\ûgueIWÿò@û bûhûùe KòQò KaòZû I _âa§ eP^û Kfû_ùe1926 ùakKê IWÿò@û bûhûKê QûWÿò ù\A awkûbûhûKê @û_ùYA ù^ùf û ùa÷KêY×^û[ @ûRúa^KaòZû ùfLê[ôùf û �Kûaý i�d^�, �C�eûdY�@û\ò Zûue KaòZû Mâ^Ú û geZ P¦â I jeòje c¤ùKùZK KaòZû eP^û Keò[ôùf û iZýaû\ú@û\gðùe @ ê_âûYòZ eZÜûKe _Zò [ôùf RùY aògòÁ_âûa§òK û Zûu aýZúZ ùcûjò ú ùcûj^ ùi^û_Zò,aò_ò^ aòjûeú eûd, aâR aòjûeú cjû«ò,K_òùkgße \ûg _âcêL _âa§ eP^û Keò IWÿò@ûiûjòZýKê icé¡ Keò[ôùf ö Dâòõg gZû±úe ùghbûMùe RM Üû[ _ûYò MúZûbò^d RMZùe ù~Cñ]ûeû iéÁò Kùf ùi[ôùe _eòa�ð^ @ûYò ùa÷¾a_ûYò, ùMû_ûk \ûg, aûkKé¾ cjû«ò, Ké¾_âiû\aiê, Ké¾ _âiû\ ùaùjeû ìZ^ PcK iéÁò Kùf û

bòKûeúPeY _�^ûdK, Kûc_ûk cògâ _âcêL^ûUK eP^û Keò[ôùf c¤ ^ûUýbûeZú @gßò úKêcûe ùNûh Êû]ú^Zû fûbe _ìað Zòeòg ahðKûk ^ûUK eP^û Keò IWÿò@û iûjòZýKê E¡òc«Keò[ôùf û Zûu ePòZ �ùKûYûKð�, �Kkû_ûjûW�,�ùMûaò¦ aò\ýû]e�, �ùKgeúMw�, �búhà�,�iûa òZ â ú�, �iûfùaM�, �a§ ê cjû« ò�,�gâúùfûK^û[�, �ZûRcjf�, �_ûAK _ê@�, �IWÿò@ûSò@�, �K_òùk¦â ù\a�, �eNê @elòZ�, �\ûiò@ûaûCeú�, �gâúc¦òe�, �PhûSò@� @û\ò ^ûUKûakúIWÿò@û ûUý iûjòZýe c¤_aðùe CùfäLù~ûMý iéÁò û

bûeZúd cêqò-iõMâûcKê @af´^ KeòRûZúdZûe bûa Zew icMâ bûeZe ùfLKcûûjé\dùe ZewûdòZ ùjûA CVò[ôfû û Mû§òaû\ [ôfûùiKûke _â]û^ @û\gð û 1930 ciòjû _ùecûKðþiaû\ bûeZahðùe Kâùc _âbûa aòÉûe Kfû öùijò @û\gðùe @^ê_âûYòZ ùjûA bMaZú PeY_ûYòMâûjú 1935 ciòjû Wòùié cûiùe a~êMiûjòZý iõi\ _âZòÂû Kùf I Gjò iõi\@û^êKìfýùe _âKûg Kùf �@û]ê^òK� (1936ùc) _ZâòKû û _âMZòaû\ú @ûbòcêLý ùÂ _ZâòKûeùjfû MZò û bMaZú PeY, @^« _�^ûdK,iê^¦ Ke _âcêL Gjò â~êM iõi\e ibýùjùf ö cûKðþiaû\ I _âMZòaû\ \ßûeû @^ê_âûYòZùjûA ajê ùfLK iûjòZý iéÁò Kùf û bMaZúPeYue �gòKûe�, �jûZêWò I \û�, �Rúaêicû]ô�, �Rwfú� @û\ò MÌ I aòaò] _âa§, Kûkò¦úPeYue �@ûMûcú�, �~û\êNe�, �ùcû KaòZû� @û\òKaòZû ijòZ @^« _�^ûdKue �eqgòLû�,�gû«ògòLû�, �Kò�òZ, �Z_ðY� Kùe @ûRò� iyò\û^¦

81

eûCZeûdue �@bò~û^�, �bû^êcZúe ù\g�,�aûRò eûCZ� @û\ò KaòZû _êÉK, eNê û[ \ûi,iê ¦ Ke I c^ùcûj^ cògâue KaòZû I MÌ_âMZòaû\ú _aðe icKûkùe cûdû]e cûîòõj,eû]ûùcûj^ MW^ûdK I _ùe _ùe aòù^û\P¦â ûdK, KêõRaòjûeú \ûg _âcêL KaòZû eP^ûKùf ö cûîòõju KaòZû ù_âc, _âYd,ùiø¦~ðýùaû], RûZúdZûùaû] I cûâ-a¦^ûecûcòðK @ûùfLý û eû]ûùcûj^ MWÿ^ûdK RùYaògòÁ Mû[û Kaò û Zûu KaòZûùe c¤ RûZúdZûùaû]I cûâ-a¦^û cêLý iÚû^ MâjY Keò@Qò û iyò\û^¦eûCZeûd I Ké¾P¦â Zâò_ûVú c¤ Êû]ú^Zûe ajê_ìaðeê KaòZû ùfLô @ûiê[ôùf û Êû]ú^Zû _ùe c¤ùicûù^ KaòZû ùfLô@Q«ò û iyò\û^¦ _âMZòaû\úKaòZû eP^ûeê MZò Kùf _âùdûMaû\ú KaòZû eP^ûùlZâKê û �_fäúgâú�, �@bò~û^�, �bû êcZúe ù\g�,�aûRòeûCZ�, �_û�êfò_ò� @û\ò Êû]ú^Zû _ìaða�ðúKaòZû _êÉK û Gjò icdùe c¤ ùi eP^û Keò[ôùf�PòZâMâúa� _eò C_^ýûi, �cgûYòe êf�, �cûUòeZûRþ� _eò MÌ _êÉK û Êû]ú^Zû _ùe �ÊMZ��KaòZû-1962�, �KaòZû-1969�, �KaòZû-1974�, �KaòZû-1985�, �KaòZû-1994�,�KaòZû-2004� @û\ò KaòZû _êÉK I ùKùZûUò@ûùfûP^û Mâ Ú _âKûg _ûA@Qò û Zûue @ûcô PeòZ�C�eKl� \êAUò bûMùe _âKûgòZ û

Êû]ú^Zû _ìaðeê KûjÜëPeY cjû«ò RùYaògòÁ J_^ýûiòK bûaùe @ûaòbìðZ ùjûA eP^ûKùf �aûfòeûRû�, �jû�@^Ü�, �_kûZK�, �gûÉò�@û\ò C_^ýûi û Êû]ú^Zû _ùe c¤ ùi _âKûgKùf �S¬û�, �aRâaûjê�, �Zciû Zúùe�, �QêUòùf

NU�, �ùcfûYò cûMêYò� @û\ò C_^ýûi û Êû]ú^Zû_ ìa ðe ê eûRKòùgûe eûd, eûRKòùgûe_�^ûdK, _âûYa§ê Ke c¤ MÌ eP^û Keòò[ôùf ûÊû]ú^Zû _ùe c¤ ùicûù^ MÌ eP^û KeòQ«ò ûeûRKòùgûe _�^ûdK RùY MûÌòK I J_^ýûiòKbûaùe _eòPòZ ö @^« _âiû\ _�û, eûc _âiû\iòõj, PKâ]e cjû_ûZâ, eûcP¦â @ûPû~ðý _âcêL@ûjêeò ùKùZ RY MÌ I C_^ýûi ùfLô IWÿò@ûiûjòZýKê icé¡ Keò[ôùf û Êû]ú^Zû fûb _ùeIWÿ ò@û iûjòZýùe _û½ûZý iõKâcY `kùe@Zýû]ê^òK ~êMe ùjfû Cù^àh û Gjò icdùeicûR @ù_lû aýqò- cYòhUò _âû]û^ý fûb Kfû ûÊû]ú^Zûe Ê_Ü bw, MYZªe aý[ðZû, @û\gð Icìfýùaû]e @ald, @ÉòZßaû\ú ùPZ^û AZýû\ò^û^û aòhd iûjòZýùe _âKûg _ûAfû û KaòZû,MÌ, C_^ýûi ûUK @û\ò iaê ùlZâùe ùjfû \îZ_eòa�ð^ û iyò\û^¦ eûCZeûd �_û�êfò_ò�ùe@û]ê òK ùPZ^ûe ù~Cñ eì_ @u^ Keò[ôùf ZûjûÊû]ú^Zû _ea�ðú Kûkùe ìZ^ eì_ùe Mêeê_âiû\cjû«ò, ùaYê]e eûCZ, Pò«ûcYò ùaùjeû,Ké¾PeY ùaùjeû, ecûKû« e[, iúZûKû«cjû_ûZâ, eûùR¦â Kòùgûe _�û, \ú_K cògâ,jeòje cògâ, KckûKû« ùfuû, _âZòbû gZ_[ú_âcêLu KaòZûùe _âKûg _ûAfû û @_e_lùe_âMZòaû\ú @ûbòcêLýKê ùÂ @^« _�^ûdK,eaò iòõj, aâR^û[ e[, eNê û[ \ûi _âcêLeP^û Kùf KaòZû ö

82

Êû]ú^Zû _ìaðeê ùMû_ú^û[ cjû«ò ecýeP^û, MÌ I C_^ýûi ùfLô @ûiê[ôùf û @û\òaûiúRúa^]ûeûKê ùÂ IWÿò@û iûjòZýùe _â[ùcùMû_ûkafäb \ûi eP^û Keò[ôùf �búcû bìdûñ�(1908) C_^ýûi û ùMû_ú^û[ cjû«ò ùijò]ûeûùe @û_Yûe \lZû _â\gð^ Kùf û Zûue�\û\òaêXÿû�, �_eRû�, �@céZe i«û^�, �gòabûA�,�@_j��, �@^ûc� @û\ò @û\òaûiú Rúa^]ûeûKêùÂ ePòZ C_^ýûi û Gjû aýZúZ �jeòR^��eûjêe Qûdû�, �\û^û_ûYò�, �cûUòcUûk�, �@ûKûgiêù¦eú�, aê¦ûG _ûYò, @û\ò Zûue C_^ýûi I�Nûi`êf�, �CWÿ«û LA�, �Mê¯Mwû� @û\ò ZûueMÌ _êÉK û iêùe¦â cjû«ò c¤ Êû]ú^Zû _ìaðeêMÌ I C_^ýûi eP^û Keò[ôùf I Êû]ú^Zû _ùecéZêý _~ðý« c¤ ùfLô Pûfò[ôùf û �a]ì I _òâdû��@§ \òM«�, ^úkùg÷k�, �^úkû\òâ aòRd�,�Ké¾ûùaYúùe iõ]ýû�, �jõiMúZò�, �Kûkû«e�,�iaêR _Zâ I ]ìie ùMûfû_�, �ceûke céZêý�,�cjû òaðûY�, �cjû^Meúùe eûZòâ�, �Iü KûfþKûUû�,�\êA iúcû«�, �Kaò I ^�ðKú�, �eûR]û^ú I@^ýû^ý MÌ�, �~\êaõg I @^ýû^ý MÌ� @û\òZûue MÌ _êÉK ö ùi c¤ RùY icûùfûPK,_âûa§òK, @ûcôKûjûYú I bâcYKûjûYú ùfLKbûaùe iê_eòPòZ û Êû]ú^Zû _ùe @^ýû^ýK[ûKûecûû c¤ùe aûcûPeY còZâ, KòùgûeúPeY \ûi, cù^ûR \ûi, Ké¾ _âiû\ cògâ,cjû_ûZâ úkcYò iûjê, gû« ê @ûPû~ðý, ai«Kêcûeú _�^ûdK, ai« Kêcûe gZ_[ú,ùMûaò¦ \ûi, P¦âùgLe e[, eaò _�^ûdK,aúYû_ûYò cjû«ò, eûcP¦â ùaùjeû, aòbìZò

_�^ûdK I _âZ òbû eûd _âc êLu ^ûcCùfäLù~ûMý û Êû]ú^Zû _ea�ðú Kûkùebêaù^gße ùaùjeû RùY CyùKûUúeecýePK, MûÌòK I bâcY KûjûYú ùfLK bûaùe@û_Yûe \lZû _â\gð Keò@Q«ò û Êû]ú^Zû _ìaðeêC_^ýûi I KaòZû eP^û Keò ~gÊú ùjûA[ôaûjùeKé¾ cjZûa Êû]ú^Zû _ùe ^òeazò^Übûaùe KaòZû, MÌ, C_^ýûi I ecýeP^ûùfLôQ«ò û �Mûñ cRfòiþ� Zûue Pò«ûcìkK ecýeP ûI _âa§ û �ÊMðùe AceùR^þiò� Zûue GK MÌ_êÉK û �^ìZ^ ]cð,� �_âZòbû�, �@aýû_ûe�,�UûCUe�, �ZéZúd _að�, �DùYAgò gj _�Éeú�Zûue C_^ýûi û �Suûe� (1949) _ZòâKûcû¤cùe Êû]ú^Zû _ea�ðú IWÿò@û iûjòZýe âòcðûY ùlZâùe Zûue bìcòKû MêeêZß_ì�ð ö �iû]^ûe

_ù[� I �@ûeaiûMeeê PòfòKû� Zûue @ûcôPeòZ û

Êû]ú^Zû _ìaðeê I _ùe IWÿò@û ûUK eP^ûùlZâùe KûkúPeY _�^ûdK, eûcP¦â cògâ,ùMû_ûk ùQûUeûd, bõR Kòùgûe _�^ûdK,Kck ùfûP^ cjû«ò, eNê û[ _�û, bêaù^gßecjû_ûZâ I Ké¾_âiû\ ùaùjeû _âcêLue @a\û^@^ÊúKû~ðý ö KûkúPeYue �bûZ�, �eqcûUò�,�@bò~û^�, eûcP¦â cògâue � bûAbûCR�,�Neiõiûe�, bõRKòùgûeue �cûYòKù~ûWÿò�,�Rdcûfý�, ùMû_ûk ùQûUeûdue �beiû�,�_eKfc� @û\ ò ^ûUK GK\û IW ÿ òg ûeewc�cûûùe Pjk _KûA[ôfû û cù^ûeõR^\ûiue �@ûMûcú� I �iûMe c^Ú^� ûUK _ùe_ùe IWÿò@û ^ûUKe ùjfû _eòa�ð^ û _ùecù^ûeõR^ eP^û Kùf �@eYý ìf�,

83

�a^jõiú�, �g±fò_ ò�, �KûVùNûW ÿ û �,�^¦òKûùKgeú�, _eò ^ìZ^ ùg÷kúe ^ûUK û Gjò^ìZ^ _âûùdûMòK ùg÷kúKê ùÂ aògßRòZþ \ûi,aòRd cògâ, eùcg _âiû\ _ûYòMâûjú _âcêL ûUKeP^û Kùf û

IWÿò@û ûUK ijòZ MÌ, C_^ýûi c¤ ìZ^ìZ^ _eúlû òeúlû ù\A MZò Kfû û IWÿò@û _âa§

I ecý eP^ûe c¤ aòKûg ùjfû û Ké¾P¦â_ûYòMâûjú, iZý^ûeûdY eûRMêeê, _ecû^¦@ûPû~ðý, Pò�e¬^ \ûi, i\ûgòa cògâ,P¦âùgLe e[, cjû_ûZâ úkcYò iûjê, geZKêcûe cjû«ò, aûcûPeY còZâ, _âcêL IWÿò@û _âa§I ecýeP^û ùlZâùe ^òR _âZòbûe _eòPdù\AQ«ò û Êû]ú^Zû _ea�ðú Kûkùe @ûcôPeòZeP^û Keû~òaûe ùMûUòG ^ìZ^ _âaYZû _âKûg_ûA@Qò û _âûd gZû]ôK @ûcôPeòZ ùfLû~ûA GjòaòbûMUò IWÿò@û iûjòZýùe GK i¹û^R^K iÚû^MâjY Keò@Qò û bâcY KûjûYú ajê iõLýûùe ePòZùjûA IWÿò@û iûjòZýùe MêeêZß_ì�ð iÚû^ MâjY KeòQò ûÊû]ú^Zû _ìaðKûkeê icûùfûP^û ùfLû~ûA[ôùfc¤ Êû]ú^Zû _ea�ðú Kûkùe icûùfûP^ûeùjûAQò bìùdûaòKûg û cûdû]e cûîòõj, iêùe¦âcjû«ò, Uae iûc«eûd, ùe¦â û[ cògâ,KêõRaòjûeú \ûg _âcêL IWÿò@û icûùfûP^û ùlZâùe^òR òRe \lZû _â\gð^ Keò@Q«ò û _ìaðeê _�òZaò ûdK cògâ icûùfûP^û ùfLôaû ijòZ IWÿò@ûiûjòZýe AZòjûi ùfLô[ôùf û _ùe _ùe _�òZiì~ðý^ûeûdY \ûg, iêùe¦â cjû«ò, cûdû]e

cûîòõj, Ûae iûc«eûd, Ké¾PeYùaùjeû, aõgú]e cjû«ò _âcêL IWÿò@û iûjòZýeAZòjûi eP^û Keò@Q«ò û (Gjò icdùe c¤ gògêiûjòZýe ùjûAQò aòKûg) û ajê iûjòZý _ZòâKû Ii´û\_Zâ _âKûg _ûA @û]ê òK IWÿò@û iûjòZýe _âKûgI _âiûeùe ù_âeYû_â\ bìcòKû ùÂ@Qò û

IWÿò@û iûjòZýe @Zýû]ê^òK _aðùe aýqò-ÊûZªý, @ûcô@ù^ßhû I aûcûaû\ aû ^ûeúaû\aòùgh MêeêZß ùÂ@Qò û @û]ê òKZû ûcùe iûjòZýeùK¦âeê cYòhKê ^òaðûi^ KeûMfû û AZòjûi I@û\gðe céZêý ùNûhYû KeûMfû û iûjòZý ùjûAMfûGKû« aýqòMZ Pò«û I ùPZ^ûe eì_ aò^ýûi ûKaòZû ùjfû \êùaûð¤ û MÌ c¤ jeûA aiòfû MÌZß ö^ûUK @ûC \gðKuê @ûKhðY Kfû ^ûjó û G_eò@aiÚûùe C�e @û]ê^òK _aðe ùjfû Cù^àh ûiûjòZýe ùK¦âùe _êYò [ùe cYòhKê iÚû_^KeûMfû ö _eõ_eû^êi§û^ I Zûe _ê^üiõiÚû^,ùfûKû^êhw I ùfûKûd� Pò«û]ûeû MêeêZß fûbKeò iûjòZýKê _â\û^ Kfû ^ìZ^ Rúa^ú gqò ûIWÿò@û iûjòZý C�e-@û]ê^òK _aðùe MZò Keò@û_Yûe cûUò ]eòaûKê ùPÁû KeêQò û @ZGa @û]ê òKIWÿò@û iûjòZý \úNð GKgZ QZòg ahð c¤ùe ùKùZ_eúlû ^òeúlû ù\A MZò Keò@ûiò@Qò û Zûjû @ûC_QKê ùèò Pûjó ^ûjó û @ûMKê @ûMKê Zûjû MZòKeòPûfòQò û RûZúd iõ_Kð _âZòÂû ijòZ @û«RðûZòKiõ_Kð _âZòÂû Keòaûùe ic[ð ùjûA_ûeòQò û iûjòZýeaòòbò^Ü aòbûMùe IWÿò@û iûjòZý ù~ ÆÁ cê\âûueLòQò Zûjû _ûVK ijRùe C_faþ]ô Keò[ûG û

* aûcûaû\ aû ^ûeúaû\- AõeûRòùe ù`cò^òRòcþ Kêjû~ûG û ^ûeú-cêqò, ^ûeú -ÊûZªý, ^ûeú-@]ôKûe iìPòZ û

84


1. 1822 ciòjûeê LâúÁòdû^ còg^ûeúcûù^ IWÿògûùe K�Y _âZòÂû Keò[ôùf ?K) Pyð L) ù_âiM) còg^ Äêf N) \ûZaý PòKò�ûkd

2. 1866 ùe �C}k \ú_òKû� _ZòâKûe iõ_û\^û KòG Keê[ôùf ?K)c]êiì\^ \ûiL) eûcgue eûdM) ùMøeúgue eûdN) eû]û^û[ eûd

3. ùKCñUò Kaòae eû]û^û[u KéZò ^êùjñ ?K) aòùaKú L) AZûfúd ~êaûM) ùK\ûeùMøeú N) @aieaûiùe

4. �K^KfZû� C_^ýûie ePdòZû KòG ?K) Mwû]e ùcùjeL) `Kúeùcûj^ ùi^û_ZòM) ^¦Kòùgûe akN) eû]û^û[ eûd

5. ùKCñ KéZòUò iyò\û^¦ eûCZeûdue ?K) Kûkû«e L) gòabûAM) cgûYòe êf N) aRâaûjê

6. �@bò~û^� ^ûUKe ePdòZû KòG ?K) ùMû_ûk ùQûUeûdL) KûkúPeY _�^ûdKM) b¬Kòùgûe _�^ûdKN) Kck ùfûP^ cjû«ò

85

lê\â C�ecìkK :

7. iì~ðýûÉ ^òfûc @ûA^þ \ßûeû IWÿò@û R^Zû Kò_eò lZòMâÉ ùjùf ?

8. bûeZahðùe aâûjàicûRe _eòKÌ^û KòG Keò[ôùf ?

9. IWÿò@û iûjòZýe _â[c _âa§e ^ûc ùfL û

10. Kaòae eû]û^û[ eûdue Kò Kò KéZò ejòQò?

11. IWÿò@û bûhû iêelû ^òcò� `Kúeùcûjûe @a\û^ iõ_Kðùe ùfL û

12. aûc�û eûRibûeê `Kúeùcûj^ ùKCñ C_û]ô _ûA[ôùf ?

13. �KéhK iwúZ� e ePdòZû KòG ?

14. @û]ê^òK IWÿò@û iûjòZýe _â[c ^ûUýKûe KòG?

15. IWÿò@û iûjòZýe _â[c _ì�ðûw C_^ýûie ^ûñ K�Y ?

16. ùMû_ûkP¦â _âjeûRue ùKCñUò GK @ld Kú�òð ?

17. iZýaû\ú _aðe cêLý @û\gð K�Y [ôfû ?

18. iZýaû\ú aâò\ýûkde Ê^ûc]^ý gòlKcûûe ^ûc ùfL û

19. �ùKûYûùKð� ùKCñ Kaòue KéZò ?

20. Kaò Kê«kûKêcûeúue ù~ùKøYiò Zòù^ûUò KéZòe ^ûc ùfL û

21. iaêR ùPZ^ûe _û�RY _âcêL ZeêY iûjòZòýK KòG ?

22. bûeZúd Êû]ú^Zû iõMâûcKê R^cûîùe _eòPòZ Keòaû_ûAñ RûZúd C\þùaû]^cìkK IWÿò@û

MúZòKû ùKCñcûù^ eP^û Keò[ôùf ?

23. â~êM iûjòZý iõi\e _âZòÂûZû KòG ?

86

24. Kaò cûdû]e cûîòõj I eû]ûùcûj^ MW^ÿûdKu KûaòýK aòùghZß iõ_Kðùe ~ûjû RûY ùfL û

25. Êû]ú^Zû _ìaðeê I Êû]ú^Zû _ùe MÌ I C_^ýûi ùlZâùe ùKCñcûù^ iàeYúd ?

26. �búcûbìdûñ� C_^ýûie ePdòZû KòG ?

27. iêùe¦â cjû«òue ù~ùKøYiò \êAUò KéZòe ^ûc ùfL û

28. �Mûñ cRfòiþ�e ùfLK KòG ?

29. IWÿò@û iûjòZýe AZòjûi- ùKCñ ùKCñ iûjòZý MùahK ùfLô@Q«ò ?

30. IWÿò@û bûhûùe MúZûbò^d eP^û Keò[ôaû \êARY ~gÊú iâÁûu ^ûc ùfL û

Zêc _ûAñ Kûc :31. IWÿò@û iûjòZýe AZòjûi iõ_Kðùe RûYòaû_ûAñ @aie icdùe aò\ýûkd _ûVûMûeeê ajò iõMâj

Keò _Xÿ û32. ZêcKê bf fûMê[ôaû Kaò aû ùfLKu Rúa^ú I KéZòMêWÿòKê iõMâj Keò _Xÿ I ZûfòKû Ke û

u

87

Kkò~êMe icû ò Gaõ cògâaûaêl bêaù^gße ùaùjeû

(1916-2001)

ùfLK _eòPd :bêaù^gße ùaùjeû Kkûjû�ò Ròfäûe LêiðûfòMêWÿû Mâûcùe R àMâjY Keò[ôùf û ùi aé�òùe A¬ò òde

[ôùf û IWÿò@û lê\âMÌ, ecýeP^û, @ûcôRúa^úcìkK C_^ýûi ùfLôaûùe Zûue KkûPûZêeú aûeòùjûA_ùWÿ û ùi eP^û Keò[ôaû IWÿò@û lê\âMÌ MêWÿòK iõKkòZ ùjûAQò K[û I f[û, è è CùWÿ,@û^þiûeú PûPû Gaõ @^ýû^ý MÌ, cªúae _êÉKùe û Zûu �gêY-_eúl� _êÉKUò ùgâÂ _âa§_êÉKbûùa IWÿògû iûjòZý GKûùWÿcú Zeèê 1977ùe _êeÄéZ û @ûcôRúa^ú @û]ûeòZ C_^ýûi �MûñeWûK� _ûAñ 1994 ciòjûùe ùi gûekû _êeÄûe _ûA[ôùf û

�Kkò~êMe icû¯ò I cògâaûaê� lê\âMÌ �Suûe� _ZòâKûe G_âòf, 1984 iõLýûùe _âKûg_ûA[ôfû û MÌUò �@û^þiûeú PûPû� Gaõ @^ýû^ý MÌ� ajòùe iõKkòZ û _âûYúRMZe cû^ùaZe_lúcûû _âZò cYòhe gâ¡û I ùicûû bûhû aêSòaû _eòù_âlúùe cûâ Rúa^Kê aêSòaû jûiýKeeúZòùe a�ðòZ û

cYòh cê�e L_êeò Zùk @Zýû]ê^òKKûeLû^ûUòG @ûC Zû� iûwKê ùMûUûG KµêýUeùK¦âiÚû_òZ ùjûA ejò[ôaû K[û icÉuê RYû ûù~ùKøYiò KûeLû^ûe aòbò Ü iÚû^cûûùe aòbò Ü~ª_ûZò L¬ûùjfû ùaùk ùQûU aWÿ @iõLý ù_�-Äé-Lòf-K�û ù~_eò aýajéZ ùjûA[ûG, GA L_êeòZk KûeLû^ûùe c¤ ùi_eò ù_�-Äé cû^ ù~aýajéZ ùjûA[ôa, ùi[ôùe iù¦j ûjó û ~ª_ûZòL¬òfû ùaùk KûeòMe ùcKû^òKe iûcû^ý@iûa]û^Zû ù~ûMñê ùjC @[aû KkKaþRûcûûeKâcûMZ aýajûe ù~ûMñê ùjC, \ò PûeòUû ù_� Äé

ùaùkùaùk Xòfû ùjûA_ùWÿ Gaõ ù~_eò XòfûÄé C_ùe @ûiÚû^ cûWÿò aiò[ôaû KûeLû^ûe cûfòK^òùR c¤ UòKòG ùZXÿû ùjûA _Wÿ«ò û G_eò ùZXÿûcYòhcûù^ iû]ûeYZü GKRò\ò@û, GK gòwû, GK]iòð@û û @ù§e Meúe @aêSû eRûu _eò ùicûù^~ûjû aêSò[ôùa aêSò[ôùa û

_ê ½ cê� ù~ZòKò aWÿ, ùi cê�e @]ôKûeúùiZòKò _âZòbûaû^ ùaûfò ùfûùK Kj«ò û ùi_eò_âZòbûaû^ aWÿ cê�ò@ûu L_êeò-Zk KûeLû^û@ù_lûKéZ aWÿ ùjûA[ôaûeê ùi[ôùe fûMò[ôaûù_�-Äé Gaõ ùi bòZeê Xÿòfû ùjûA[ôaû Äée iõLýû

MÌ

88

c¤ @ù_lûKéZ ùagú û GA ù^ù_ûfòd^jòUfecûù^ Zûu ùZzðû Re ùÂ ù~Cñ KûcùefûM«ò, fûMò[û«ò- ù\a-\ûâ _gòaûKê bdKeê[ôaû iÚû^Kê ]iûA _g«ò û Lûf Xò_ ^cû^òicÉuê ùVfò ù_fò @ûMKê cûWÿò Pûf«ò, GbùeÁgéw PXÿ«ò, icê\âe @KûZKûZ _ûYòùe Wêa cûe«ò,P¦â _éÂùe IjäûA _Wÿ«ò, cj¹\ ùZûMfKu _eò\òfäúeê ù\øfZûaû\ I ù\øfZûaû\eê \òfäúùjC[û«ò ö

cògâaûaê ù~ G_eò RùY @iû]ûeY_âZòbûaû^ aýqò, ùiK[û Rdù\a RûYò[ôùf ûZûu eúZò^úZò Pûfò PkY RYûA ù\C[ôfû ù~Zûu cê�e ùKùZ Äé Xÿòfû û Kò«ê ùi\òê ZûuXÿw ew ù\Lò Rdù\au @ûguû ùjfû ù~cògâaûaêu cê�e L_êeò-Zk KûeLû^ûe ù~CñùMûUòG @õgùe fûMò[ôaû MêWòG Uþ GKû iwùeXÿòfû ùjûA~òaû `kùe @[aû ùKùZK ùaûfþUGKû iwùe Qò�ò~òaû ù~ûMêñ KûeLû^ûe `ûùkGKû[ùe bêgêWò _WÿòQò û

Leû QêUò ieò @ûiòfû ùakKê Rdù\a aûaêuSò@ ieòZû Zû� _ê@Sò@uê ]eò NeKê ùèê[ûG ûùUâ^ Z ùÁi^ùe cûZâ \êA cò^òUþ Vò@û jêG û Sò@Gaõ ^ûZò ^ûZêYúuê ùek MûWÿòùe ^òùR aiûAù\A @ûiòùa ùaûfò Rdù\a iÈúK ùKiòwûùÁi^Kê ~ûA[û«ò û ùUâ _j�òfû _ùe Zûu Waû_ûLùe ^ûZò ^ûZêYúcûù^ ~[ûeúZò @ûBuò RûaêWÿò]eòùf Gaõ @ûB iùKAaûKê @ûe¸ Kùf ûùicûû iêñ iêñ bòZùe ùekMûWÿò c¤ iê� iê� Keòù\fûYò-RûYò Rdù\a ^ûZò-^ûZêYúcûûêùKøYiòcùZ MûWÿò C_eKê CVûA ù\AQ«ò Kò ûjó,

ùUâ^ PûfòaûKê @ûe¸ Kfû û Zû� _ùe KòQò \ìejûZ jfûjfò û eêcûf jfûAfû ùakKê ùUâ ùcûWÿù^fû ù~ @ûC KòQò \ògòfû^ò û

^ûZò ûZêYúu ùKùZ \ò e @û^¦ ùKûkûjk_ùe G aòùz\ û aòhû\beû c^ ùÂ Rdù\aZûu Èúu ij ùÁi^ QûWÿò Kûe þ @ûWÿòKò @ûiêQ«ò,@^êcû^ Kùf ù~ Zûu Kûeþùe ùfûK b�òð û GcìLðMêWÿûK _âûAùbUþ KûeKê bWÿû MûWÿò ùaûfò ]eòùÂ @ûMZêeû aiò MùfYò bûaò ùi eûMùe Èúuê_Qùe _KûA MûWò _ûLKê cûWò @ûiêQ«ò, ji @ûCKûge ùMûUûG @nêZ i¹ògâY gêYò ù~CñVò [ôùfùiAVò UòùK [còMùf û cù^ ùjfû ùi ji @ûCL�òKûg Zûue ùagþ _eòPòZ û MûWÿò _ûLKê @ûiòùi ù~còZò bòZeKê @^ûA ù\AQ«ò RùY Sò@ecêjñ ù\Lò Zûue cù^ ùjfû cêjñUò PòjÜû PòjÜû ûiûc^û iòUþùe RùY ùKjò bâ\ùfûK \ò�RY ùQûUQê@ûuê ùÂ aiòQ«ò û _Q_U iòUþùe G Sò@ GaõùMûUûG iù`Zþ \ûXÿò û Rdù\a K�Y Keòùa aêSò^_ûeò af af @^ûA[ôaû ù\Lò \ûXÿòaûfû aêXÿû_ûUòùe ù`ûUKû UûA �ùj-ùj-ùj�e ùMûUûGfje QûWÿò ù\ùf û iaðÊ�ß iõelòZ ùi jiòüiù¦jùe RYûA ù\fû ù~ \ûXÿòaûfû b\âùfûKUò

Êdõ cògâaûaê, Zûu _ûLùe aiò[ôaû Sò@ ù~ùMøeú, ùi[ôùe @ûC iù¦j ^[ôfû û Rdù\aLêiòùe Pò}ûe Kùf - @ûùe - cògâaûaê...@ûCùMøeú ...Zê ?

cògâaûaê MûWÿò bòZeê aûjûeò _Wò ^cÄûeKeêñ Keêñ Kjòùf - �bûA^û- cêñ @û_Yuê GcòZòPcKûA ù\aò ùaûfò iÚòe Keò @ûMeê @û_Yu KûeþbòZùe aiò ~ûAQò û ùcû ùRûAñue Z baû^ú_ûUYû

89

KùfRKê a\kò ùjûA~ûAQò - Leû QêUò _ùeKùfR ùLûfòaû _â[c \ò jó ì@û ù_ûÁùe ù~ûMù\aû K[û - Kò«ê ì@û ijeùe ùKCñVò KòQò VòKYû^ûjñ û ùMøeú GùY Rò\þ Kfû ù~ ùi cìkeê @ûiòbWÿû Ne VòKþ Keò ejòa @ûC _òfûuê ÄêfùeQûWÿòa ö cêñ aò ù\Lòfò iZùe UòùK ùWeò ùjûAMùfiû^ Qê@ûuê ùKøYiò Äêfùe iòUþ còùk^ò- @û_YGùa baû^ú_ûUYûùe ejêQ«ò RûYò \òù^ \ò \ò^_ûAñ @û_Yu _ûùL ejòMùf c¦ jê@«û ûjó bûaòùicûûê iûwùe ùÂ @ûiòfò ö äûU`cð aûjûùeLûfò MûWòUòG ù\Lò @ûMZêeû bf iòUþ iaê \LfKeò ùÂ[ôaû CPòZ bûaò _ûLKê @ûiò é ù_äUù\Lò, cù^ ùjfû MûWÿòUò ùagþ PòjÜû - jêG Z@û_Yue û _ûLùe RùY \ò�RYuê _Pûeò K[ûUòVòKþ ùaûfò aêSò ù^fû _ùe MûWòùe @ûùc icùÉaiòMfêñ û�

@ù^K \ò^ _ùe G ù\Lû iûlûZ û ùMøeúI Zû Êûcú ~[ûaò]ô Zûu cûCiúuê _âYûc Keò KòGGùa ùKCñVò @Qò Kûjûe ùKùZ _ê@ Sò@, Kûjû_ûAñ ùKCñVò _âÉûa _WòQò ùi iaê @ûe¸ Keòù\A[ôùf, gúNâ _j�ò ùeûùhA aûi ^Kùfiû^_òfûcûù^ ùbûKùe ùgûA _Wÿòùa- Rdù\auAwòZùe icùÉ @ûC ùWeò Keò MûWòùe aiòMùf@ûC Pûfò @ûiòùf baû^ú_ûUYû û

\ò� Zò^ò\ò^ _ùe bWû NeUòG _ûA ùMøeúZû NeKê CVòMfû û baû^ú_ûUYûùe Zûu ùQûUejYò Kûk bòZùe ùi KûjóKò G_ûL ùi_ûLùjC[ôùa- cògâaûaê ejòMùf Rdù\a aûaêuNùe ö

_ìað @ûhûXÿ û Kûñ bûñ ùKùZ @ieû ahðûùjûAMfûYò û @ûKûgùe Kkû aC\e @ie«ò_Uê@ûe ö eûZòùe Lûfò aûjûe bòZe ùjaû K[û öùLûfû @ûKûg Zùk ùgûAùf ahðûe bd û GùYaûe¦ûùe cgûu bòW Gaõ Zûu KâcûMZ ùaZûkò@ûiwúZ iûwKê cê^ò@û Qê�òe \ûC û cgûeò ù\AùgûAùf @Y^òügßûiú ùjûA ceòaû K[û-ùKûVeòbòZùe _vûZk jó [ôfû \êAa§êu _ûAñ GKcûZâ@ûgâdiÚkú û eûZò iûeû _vû Mec _a^ aò�òQòùaûfò \ò� a§ê _ûjû«ò@û ùjC ^ ùjCYê PCKò\ò�Uû aûjûùe _KûA gúZk _a^ iûwKê MecPû ùXÿûKêQ«ò - fêYò@û aòÄêU \ò PûeòUû _ûUòùe_KûCQ«ò @ûC M_ ]eòQ«ò Zûu júeûKê\ a§\ò e ! cògâ aûaê jVûZþ Zûu cê� auûA jûZ VûeòRdù\a aûaêuê Zê^ò ùjaûKê Aiûeû ù\ùf GaõKòQòlY _ùe _Pûeòùf �gêYêQ«ò ^û ùicûûK[û�?

Rdù\a Pûeò@ûWÿòKò @^ûAùf û Kûjó, ùKCñVòùKjò ûjû«ò û Ne bòZùe ùKak Rdù\aaûaêuÈú- KùXÿAùe KòQò N�ûN�òe @ûaûReê cù^ ùjCQòGùZ ùbûeeê aò KòQò RkLò@û _Zâ KeòaûKê @ûe¸Keòù\ùfYò û aûjûe iWÿKùe Kûñ bûñ ùMûUûG\ò�Uû eòKþiû- G_~ðý« ùfûKcûû ~ûZûdûZaòùgh @ûe¸ ùjûA^ò û Kû^ÚaûWÿe \ò_ùU ù~Cñ\òUû Ne ùi \ò�Uû _âûd òÉaþ] û ùMûUûG NùeKòG RùY jêGZ \û« Nhò Kêkò KeêQò @ûC ^ûKi`û KeêQò û Kû^Ú C_ùe aYò PûùeûUò aiò ùKñKUeþ ùjCQ«ò ö \ìe L_ùefò QûZ ùMûUûK C_eêKêKêWÿûUòG C_e Zk cê� jfûA Gùa aò Zû�eìZ^ \ò e @ûaûj^ú WûK QûWÿòQò- KKþùe K@Kþ- û

Rdù\a _Pûeòùf �Kûjû K[û Kò cògâaûaê?�

90

�gêYê ûjû«ò ùi KûjûYú�- aòÄêU ùPûaûAaûKcûA ù\A C�e ù\ùf cògâaûaê û

Rdù\a _êYò [ùe Kû^ ùWeò Pûeò@ûWÿòKò@ûLò aêfûA @ûYòùf û KûjûYú Kêjû @[aû M_i_eùiûeþ g± Z QûWÿ, Kûjó ùKCñVò òiþ òiþe @ûaûRaò ûjó û Kjòùf - XÿêùkA XÿêùkA KòQò Ê_Ü ù\LêZ cògâ aûaê ?�

auûcêjñùe iûcû^ý ji ùLkûA cògâaûaêRaûa ù\ùf - �gêYò _ûeòùf ò ùi cê^ûe _âgÜ?_Pûeòfû- �\ûXÿò@û aêXÿû G NeKê ^ì@û @ûiòQò ^ûaû_û?�� aû_-aYòe jó C�e ieê ieêYê cê^ÜòeGùY _âgÜ- �aêXÿû \ûXÿò KûjóKò eLòQò Kò aû_û?�aû_- aYò KòQò C�e ^ù\A aòeqò _âKûg Kfû-Kjòfû- �Zùc ùi Sò�òKû \ò�Uû @ûM Mòkò \ò@,Zû�_ùe G aêXÿûcûû K[û gêYòa û� cê^Üûcê^Üò Kò«ê@SU, ùWYû jfûA Rò\þ Kùf- �Zùc ùi K[û^ Kjòùf @ûùc LûAaê^ò û Zû_ùe aû_ aYò GùaKjòaûKê @ûe¸ KeòQò - ùjA gêY«ê...��

Zùc G aYòcûû ùKñ KUe gêYêQcògâaûaê?- @aògßûiý @ûLòùe cògâaûaêuê Pûjó RòmûiûKeò[ôùf Rdù\a û

�GAUû Lûfò ùKñ KUe ^êùjñ bûA^û-Gcûû M_i_ K[ûaû�ðû bòZùe ùaùkùaùk@Zò òMìXÿ Z�ßcû^ beò ejò[ûG û gêYêQ«ò û aû_aYòe C�e ? KjêQò- �aêXÿûcûù^ ùaùkùaùk\ûXÿò eL«ò - \ûXÿò Zûu cêjñKê ùagþ cûù^ ùaûfò öKò«ê ]ßRû ù~_eò RûZò-]cðe GK _âZúK a§êêcêqò Pûjêñ[ôaû ùKjò ùKjò G \ûXÿòKê Zûu iû]^ûe_âZúK eì_ùe eL«ò û�

Rdù\a _ûUò ùcfû Keò @^ûA[ôùfcògâaûaêuê û Zûu iù`Zþ \ûXÿòKê, P¦û ùjûA cSòùe

PKþ PKþ Keê[ôaû Zûu cê�e L_êeòKêû @û_Yû QûGñ_Pûeòù\ùf - �aYòcûù^ ùKcòZò KûjûYú Kjòùacògâaûaê ? eûZòùe ^ò\ ùjfû^ò ùaûfò...û�

�ùjA gêY«ê� - C�e ù\ùf cògâaûaê û�G[e cê Üòe cû� _PûeòfûYò �ù_ñ _ûI _òUe _Uþ-_ûwþ _êwþ Uòee Uee�- �PòjòÜ _ûeêQ«ò ^ûaYòcûûê�? G _ûL cê�ùe aiòQò cê^Üò cû- Zû�_ûLKê cê^Üò, cê^Üò _ûLKê cê^Üû @ûC cê^ÜûKê fûMòaû_-aYò û cû� aYò _Pûeòfû - cê^Üûe aû�-cYòhcûù^ Z cêqò _ûAñ û^û eKce iû]^û Ke«ò,@ûùc KûjóKò KòQò Keê ^û?�

cê Üû aû_e C�e- Uòeþ ùVUòwþ -_ò@ûIñ _ò@ûIñ-ùQPòw ùQPòw ùKñ KUe - gêYòùf Z Kò Pc}ûeG Z�ß û KjêQò - ~ûjûe a§^ @Qò ùi iò^û cêqòùLûRòa @ûce Z ùKøYiò a§^ ûjó @^« @ûKûgecêq aòjw @ûùc cûîùeûaee ceûk, _µûiùeûae PKâaûK PKâaûKú- ùa÷KêY×_êee MeêW ûRUûdê iµûZò _eò @ûKûge D¡ßðùe D¡ßðKê CWÿò CWÿòùWYû ù~ùZùaùk ùghùe Rkò~òa @[aû[Kò~òa, Zùk _Wÿòaê KPûWÿò ùjûA û @ûKûgKê @^ûAñ@ûc _âûY ~òa û @ûC ceòMfû _ùe ù~Cñ cjûgì ýeê@ûùc @ûiò[ôfêñ, ùiA cjûgì^ýùe còkûA ~òaê ûZû�_ùe @ûKûgKê @^ûA iûcû^ý jiò ùi ù~ûWÿòù\fû- �Uóeþ U@e- _ûwþ _êw� û Zùc ùicYòhcûû _ûLKê bêfùe aò ~òa^òUò û ùicûù^ZêcKê ]eò _ò¬eû bòZùe b�òð Keò ù\A �PKâ]e�ùaûfòaûKê gòLûAùa û Zùc a§^ùe _WÿòMfû _ùecêqò _ûAñ ù~ùZ QU_U ùjùf aò @ûC cêqò_ûAa^ò- aû¤ ùjûA �PKâ]e� Kê WûKòa û�

�G[e aêSò _ûeêQ«ò û Gcûû K[û ?��-aêSûC[ôùf cògâaûaê û VòKþ PûA^òRþcûû bûhû_eò bûhû û iUð ùj� _eò ùMûUûG ùMûUûG g±ùeùViò ùjûA[ûG @[ð_ì�ð cûùk aûKý û

91

�G[e gêY«ê cê^Üò-cû�e @ûC ùMûUòG _âgÜ û_PûeêQò- ùZùa cYòhcûù^ ùKCñ _ò¬eûùe a¦ùjûAQ«ò @ûC Zûuê a¦ú KeòQò KòG ? cê Üû aû_ûeC�e - ùi ù~Cñ ]kû ùKûVûcû^ ù\LêQ, ùiùMûUûG ùMûUûG _ò¬eû û ùibòZùe jó G cYòhcûù^^òùR ^òRKê a¦ú Keòù\A cêqò _ûAñ ]¦ò ùjûAaêfêQ«ò û Kûùk _ê@-Sò@-^ûZò-^ûZêYú CWÿò ~ûAZûu _ûLeê \ìùeA ~òùa, ùi bdùe ùicûù^~òG ^òR ùKûVûKê ù~ùZ aWÿ @ûC cRbêZ Keòù\A _ûeòùf û Kû^ÚùNeû ùi Ne, ùKakùKùZûUò Mâòf \ò@û SeKû @ûC ùKùZûUò KaûU ûKûùk ùi KaûU ù\A _ê@-Sò@-^ûZò-^ûZêYúaûjûeKê Liò~òùa @ûC aûjûeòMùf _êYò ùèòùa ò,ùiA bdùe ùicûù^ Nùe Lê¦ò ù\A[ôùa, û^ûeKce ùfûb^úd iûR ie¬ûc- Lû\ý iûcMâú,aûjûeòMùf ùiiaê _\û[ð ùfûbùe Nee a§^úbòZeKê _êYò [ùe ùèò @ûiòùa ùaûfò û GA_ê@Sò@uê aû§ò eLòaû_ûAñ ùicûù^ ù~Cñ ù[û_iéÁò Ke«ò, ùi ù[û_e @VûKûVòùe ùghùe òùRfûMò ~û@û«ò, Ne aûWÿò ]^ iµ�ò ùicûûê RûaêWÿò]ùe @ûC ùiA ]îµ�ò _ûAñ Zûu bòZùe~ûaZúd UYûIUeû, cûeþ_òUþ jYûKUû û _âZòù~ûMòZûPûfò[ûG ^òR Nùe KòG ùKùZ iûcMâú Lê¦òù\A_ûeòa- @^ýe Lû\ý Zû� _ûUòeê QWÿûA @ûYò,@^ý Nee i�òZ _\û[ð fêUòùÂ, \eKûe _Wÿòùf@^ýe ùZûUò KûUò û ùi[ô_ûAñ ùKùZ _âa�^ûVKûcò b�ûcò û ZûKê ùicûù^ Kj«ò iõiûe-a§^ û ùi a§^ ùicûù^ ^òùR iéÁò Ke«ò @ûCùi[ôeê cêêKêkòaû _ûAñ QûUò_òUò jê@«ò û @^ýKê Q¦òaûKê~ûA ^òùR Q¦ò ùjûA~òaû _âKòâdûKê ùicûù^ _êYòKj«ò �cûdû� û

: ù_ _êC Uòeþ Ueþeþ - cê^Üû cê^Üòu iwùe@ûce K�Y G_eò a§^ ^ûjó ?

: @ûce cê^Üû cê^Üò @Q«ò iZ, Kò«ê ùicûù^@ûRò @Q«ò, Kûfò CWÿò~òùa û Zû� _ùe @ûce jêGZ@ûC ù\Lû iûlûZþ aò ùja^ò û MQ C_ùe KûVòKêUûe ù~Cñ aiû- cê^Üû cê^Üòu C_ùe Zû�e aòùKøYiò a§^ ^ûjó û @ûcVûeê CWÿòMfû _ùe ùi\òùjñ ù~ _êYò _ûLû_ûLò ejòùa, ùicûû bòZùeùicòZò a§^ aò ^ûjñò û

: _ê@ Sò@ ûZò ûZêYú, mûZò KêUê a§êaû§a_ûAñ cYòhe ù~Cñ ùiÜje a§^ Zûjû K�Y @ûccêqò @ù_lû @ûjêeò bf êùjñ ?- cê Üò-cû�e _âgÜ û

: KòG bf KòG c¦ ùKcòZò Kjòùja ?ùiA ùiÜjZ a§ê e{ê- ùi[ôeê cêKêkòaû _ûAñcYòhe GùZ _âùPÁû û \ûXÿò eLû, Z[û_ò ù\Lòf ò öcêqò ùfûWò c¤ aêXÿû ùKcòZò Zû� Sò@ ùRûAñ ^ûZò^ûZêYúuê ]eò ]ûAñ @ûiòQò GùZ aûU aû_-aYòeC�e�� Kjò jiò CVòùf cògâaûaê û

ùZùY cê^Üû-cê^Üò aò ùWYû _òUò aû_-cû�uê@^ûA Uòeþ Uòeþ Keò jiê[ôùf û GKû iùw _Pûeòù\ùf- \ûXÿò@û aêXÿû ùZùa ùagþ ùiÜjú @ûC ]ûcòðKùfûK ^û aû_û ?

aû_-aYò Zûuê ZûMò\þ Keò Kjòfû- GcòZòiù`Zþ \ûXÿò ù\Lò bûaòa ò ù~ ò½d aWÿ ]ûcòðKùjûA[ôa, ùjûA _ûùe ^ ùjûA _ûùe c¤ û GcYòhcûû ùbK @ù^K _âKûee û G iù`Zþ\ûXÿò ùKCñ ùMûUûG \ke ùjûA[ôa û Zû� ùaûfòù~ ùi ]ûcòðK ùjûAMfû, ùicòZò bûaò Zû� _ûLKê~òa ^ò ùe aû_û Gcûù^ ^òR KêKcð ùNûùWÿAaû_ûAñ ^û^û ùag jê@«ò û ^û^û iû]K _Qùe

92

ùMûWÿû«ò û ùi bòZeê ùKùZ bf @ûC ùKùZ VKb� û SòcòUò ùLkeê cjûbûeZ @ûe¸ ùjfû _eòùQûU ùQûU K[ûeê Gcûù^ icùÉ Gùa cûeþ_òUþùjùa û Bgßeaû\ú, ^òeúgßeaû\ú, iûcýicûRaû\ú- aýqò ÊûZªý _ê¬òaû\ú û NcûùNûUfùXA ùja û K�ð aòùeû]ùe @Rêð^, búcaòùeû]ùe \êügûi^ û cjûbûeZ ~ê¡ùe PKâ G_ûLeêê ~ûA ùi _ûL Gaõ ùi _ûLeê @ûiò G _ûLùQ\ò ù^fû_eò G _ûLeê _Wÿòa ùaûcû ùi _ûLùe û@ûC ùi _ûLeê _Wÿòa ùaûcû G _ûLùe û @Yê~ê¡_ecûYê ~ê¡ û jûAùWâûùR^ ùaûcû- ^òCUâ^ùaûcû û _é[ôaú QûeLûe ùjûA~òa - iaê ]ßõiùjûA~òa û ùKjò Rdú ùjaûKê ^ [ôùa û�

: cûQcûù^ cRû Keòùa, ^ûAñ aû_û ?: ^ûAñ ùicûù^ aò ~òùa û icê\â bòZùe

Q_ò ejò cYòhcûù^ QûWÿòùa ùaûcû GK @ûùeKeRûjûR @ûWÿKê û iûZ icê\âe _ûYò aòh _ûfUò ~òa ö

: ùZùa Lûfò @ûce cRû û CWÿò CWÿò Zûciûù\Lòaê- ùWYû jfûAfû cê^Üû û

^ûAùe aû_û @ûùc aò ~òaê - C�e ù\fûaû_- aYò û Rk iÚk iaêVò ùja fùXÿA û MQ _Zâiaê Rkò~òa û ùaûcûe ùZRùe _a^ aò aòhùjûA~òa û @ûùc @ûC a�òaê ùKcòZò ?

@ûù¸ K�Y ù\ûh Kfêñ Kò aû_û ?- \êüLKeò _Pûeòfû cê^Üò û Zùc ùi\ò^ ^òùR Kjê[ôfù~ @]cðe aò^ûg Gaõ ]cðe iõiÚû_^û _ûAñbMaû^ cûQ, KAñQ, aeûj, eiòõj ùjûA _û�[ecYòh R^à ù^ùf c¤ PùXÿAcûù^ @]cð Ke«òò ùaûfò [ùe aò PùXÿA R^à ùÂ^ûjû«ò û @ûcKê

Gùa cûeòùa KûjóKò ?

: cêñ Z ZêcKê búhà _òZûcju K[û @ûMeêKjòQò û cjûmû^ú, _ec ]ûcòðK iZýaâZ iòG, iZýelû KeòaûKê ~ûA @]cðe _ûLùe ejòùf ùaûfòZûuê aò ceòaûKê _Wÿòfû û @ûce aò ùiA \gûùja û� aòh� Êeùe Kjê[ôfû cê Üòe aû_û û �@ûceù\ûh [ûC aû ^[ûC cYòh _eò Rúau Kêiwùe@ûiò @ûùc aò _ecûYê ùaûcûe iaðMâûiú aòh Rßûkûùe]ßõi _ûA~òaê û ]ìcùKZê _eò Keûk ù\Lû ~ûC[ôaûùaûcûe aòùÇûU^cû^ icÉuê ^òüùghKeòù\a ö ]eû]ûcùe @ûC ùKjò ejòùa ^ò ûKkò~êMe ùgh ùja û @ûiòa _âkd û��

: bMaûû iéÁòe aò^ûg ùja aû_û ?: jñ aû_, _êYò R^à ùâ bMaûû ^ìZ^

iééÁò û Kûkeì_ú cjûù\a @ù^K Kûk _ùe _êYò[ùe ùi iaê aòhKê _û^ KeòùÂ aòhRßûkû jeYKeòù^ùa, _ùdû]ô Rùk ù\Lû ù\ùa cúêì_úbMaû^ û iéÁòPKâe ùMûUòG Nì�ð _ùe _êYò [ùe@ûe¸ ùja iZý~êM û�

Rdù\a aûaêu Èú \ò�[ûkò Mec PKêkò]eò Ne bòZeê aûjûeò @ûiòùf û cògâaûaêu Pû�K_þùe [�û Pû� b�òð ùjûA[ôaû ù\Lò ù~còZò ùiRdù\a aûaêuê @^ûAQ«ò, Rdù\a aûaê aYòPùXÿAu @ûWÿòKò @ûwêVò ù\LûA Kjòùf- �ZcbûA aYò PùXÿAu M_ gêYêQ«ò û��

Rdù\a aûaêu Èú K�Y aêSòùf ùKRûYò[ûkò \ò�Uû ùQûU ùUaêf C_ùe ù[ûA ù\A iê�Keò jûZ jfûA ù\aû `kùe PûùeûUò~ûK aYòCWò Mùf ùaXÿûùe [ôaû ZûkMQ C_eKê û

cògâaûaê cª cêMþ] _eò [ùe \ûXÿò @ûCñgê[ôùfZ [ùe @^ûC[ôùf PKêkò [ûkòKò û

93

_âgÜûakú^ò�òðÁ C�ecìkK :1. cYòhKê ùaùkùaùk Äé Xÿòfû ùaûfò Kêjû~ûG KûjóKò ?

2. �KûeLû^ûe `ûùk GKû[ùe bêgêWò _WÿòQò�- G K[û ùfLK ùKCñ _âiwùe KjòQ«ò ?

3. Sò@ I ^ûZò ^ûZêYúuê ùUâ^ùe PXÿûAaû ùake _eòùag Kò_eò [ôfû ?

4. ùKiòwû ùÁi^ QûWÿò Rdù\a I Zûu Èú Kûeþ _ûLKê @ûiò K�Y ù\Lôùf ?

5. ùMøeú I cògâaûaê i_eòaûe baû^ú_ûUYû @ûiòaûe KûeY K�Y ?

6. Rdù\a I cògâaûaê _ûjû«ò@û _jeeê CVò K�Y Keê[ôùf ?

7. iKûk _eòùagKê MûÌòK Kòbkò a�ð^û KeòQ«ò ?

8. �XêùkA XêùkA KòQò Ê_Ü ù\Lê^ Z cògâaûaê? Rdù\a Gbkò _âgÜ Kùf KûjóKò?

9. @aògßûiú @ûLôùe cògâaûaêuê Pûjó Rdù\a K�Y RûYòaûKê Pûjó[ôùf ?

10. cê^Üû I cê^Üòu cû�u bòZùe Kò Kù[û_K[^ ùjûA[ôfû ?

11. aYò _lú I _lòYúue K[ûaû�ðûe bûhû iõ_Kðùe cògâaûaê Rdù\auê K�Y Kjò[ôùf?

12. cYòhcûù^ iõiûe a§^ Kjòùf K�Y aêS«ò?

13. cYòhcûûe ùbK I ùag ùicûûe ~[û[ð _eòPd ^êùjñ- aYò _lúe Qê@ûu C_ù\gaòùgähY Ke û

14. Kkò~êMe ùgh ùja Kò_eò ?

15. Rdù\aaûaêu Èú Mec PKêkò _eòhòaû ùaùk Rdù\au ùKCñ K[û gêYò K�Y Kùf?

Zêc _ûAñ Kûc :16. Gjò MÌUò _ûV Keòaû _ùe Zêc cê bûaKê ùÂ ùMûUòG lê\âMÌ ùfLôaûKê ùPÁû Ke û

17. bêaù^gße ùaùjeûu MÌ ajò iaê iõMâj Ke Gaõ @aie icdùe _Xÿ ûu

94

Kûke Kù_ûk Zùkl ^¦ò ú gZ_[ú( 1931-2006)

ùfLK _eòPd :IWÿògûe eûR^úZò I IWÿò@û iûjòZý RMZùe iê_eòPòZû ^¦ò^ú gZ_[ú GK iê_âZòÂòZ iûjòZòýK

_eòaûeùe R^àMâjY Keò[ôùf û Zûu _òZû Kûkò¦úPeY _ûYòMâûjú [ôùf iaêR iûjòZýe @^ýZc_âa�ðK û Zûu _òZéaý bMaZúPeY _ûYòMâûjú _âMZòaû\ú IWÿò@û iûjòZý-@ûù¦ûkê iìZâ]e [ôùf ûQûZâú @aiÚûeê IWÿò@û KaòZû I lê\âMÌ eP^ûùe ùi cù^û^òùag Keò[ôùf û Kò«ê eûR^úZòK RúaêaýÉZû c¤ùe Zûue iûeÊZ iû]^û ÊÌ ùjùf c¤ [ôfû gqògûkú û GK\û ùi [ôùf IWÿògûecêLýcªú û

Zûu ePòZ IWÿò@û lê\âMÌ MêWÿòK �ùKùZûUò K[û� I �i¯\gú� ûcK _êÉK \êAUòùe iõKkòZ ö@^êaû\ iûjòZýùe Zûu KéZòZß @aòi´û\òZ û @^ì\òZ KéZò �Mû§ò K[ûcéZ� ^òcò� ùi ùK¦â iûjòZýGKûùWÿcú \ßûeû _êeÄéZ û 1998ùe �iûjòZý bûeZú� i¹û^ \ßûeû ùi i¹û^òZ û Kò´\«ú I AZòjûi@û]ûeùe Kkòwe RûZúdZûùaû], ^ûeúe Êûbòcû^, aúeZß I ù\g_ûAñ @ûcôakò\û^, jòõiû _âc�~ê¡ùLûe cYòhe _eòa�ð^ ùagþ Pc}ûe bûaùe a�ð^û Keû~ûAQò Gjò MÌùeö

Zùk lúY ]ûeùe ajò~ûC[ôôaû \dû \úe_ûYò jVûZþ êfò êfò CVòfûö @ûC @w\ PC]êeúu@ûLò @ûMùe Pûjêñ Pûjêñ _ûYòe ew a\kò~ûAùjûAMfû fûfö _ûYò ^êùjñ, eqe ^\úö

]Ckò _ûjûWÿe _û\ù\gùe GA aWÿ _[ecê�ò@ûUû C_ùe ùKùZ� ùakêñ aiòejòQ«ò ùiö@w\ ùPø]êeú AZòjûie QûZâö @ûiòQ«ò ^ûk¦ûaògßaò\ýûkdeê MùahYû Kû~ðýùeö ajêahð ZùkcM]eê @ûiò icâûU @ùgûK Kkòw aòRd Keò[ôùföKò«ê KòG [ôùf Kkòue eûRû? KûjûKê _eûRòZKeò @ùgûK CWÿûA[ôùf ^òRe aòRd ùKZ^ ?

@ùgûKu gòkûùfL _XÿòQ«ò @w\ö ùi[ôùe@jòõiû, \dû, lcû AZýû\ò aòhdùe CùfäL @Qòö@ûjêeò c]ý ùfLû @Qò eûRûe e§^gûkû Gaõiû]ûeY _âRûe e§^gûkûùe ùKùZûUò cdìe cûõie§^ Keû~ûA _ûeòaö Kò«ê Kkòw eûRûu aòhdùeZ ùKCñVò KòQò ùfLû ùjûA^ûjóö

]Ckò _ûjûWÿe Pûeò_ùU aêfò aêfò ùghùeùi @ûiò aiò _WÿòQ«ò GA _[e C_ùeö iì~ðýeùgh KòeY ùKùZùakê \dû ^\úe QûZò C_eê@_ieò MfûYòö

95

eqe iê@Kê Pûjó PcKò CVòùfö Pûeò@ûWÿeùlZaûWÿò Kê@ûùWÿ còkûA MfûYòö N� Rwfùebeò MfûYò icMâ @�kö Zûjûeò bòZeê gêYû~ûCQò@iõLý ùNûWÿû Uû_êe g±ö ùi @ûjêeò UòKòG Kû^ùWeòùfö ùNûWÿû Uû_ê @ûC ùjâhûea ijòZ @ÈeSYZþKûeùe Kµò CVòfû ]Ckò _aðZö

\êA @û�ê bòZùe cêjñKê Mê¬ò aiò ejòùf@w\ö bdùe icMâ geúe Zûue Kµò KµòCVê[ôfûö

ùKùZùaùk ~ûGñ ùi ùijòbkò aiòejòQ«ò, Lò@ûf ^ûjóö jVûZþ Kû§ C_ùe KûjûeÆgðùe ùi PcKò_Wÿò cê� ùUKòùfö iûc^ûùeVò@û ùjûAQ«ò RùY \úN ðù\jú _ êe êhöùagù_ûhûKeê cù^ùjCQò eûRaõge ùfûKö@ûLò \êAUûùe @iûcû^ý \ú¯òö ùMûUòG @bdjûZ ùi aXÿûA ù\CQ«ò @w\u @ûWÿKêö

jVûZþ @w\ue ù~_eò iaê bd \ìeùjûAMfûö ùi ùiA _âiûeòZ jûZUòKê ]eò Vò@ûùjûA_Wÿò _Pûeòùf, �@û_Y K�Y KkòwecjûeûRû ?�

�^ûñ, ùcû ijòZ @ûiö ZêcKê cêñ ùÂ~òaòKkòwe cjûeûRûu _ûLKêö� ^òcªY ^êùjñ,@ûù\g bkò gêYûMfû ùiA M¸úe Êeö

Gaõ cªPûkòZaZþ @w\ @^êieY Kùfùijò \úNðù\júuêö Kò«ê Zûu MZò ijòZ Zûk _KûAPûfòaû ijR ^ [ôfûö @UKò ~ûC[ôùf @w\

cSòùe cSòùeö [ùe cûZâ _Qeê Kjò CVòùf,�@û_Yu ijòZ Pûfòaû Z bûeò KÁö \dûKeò MZòUòKòG gò[ôk Ke«êö�

cêjì�ðK _ûAñ c]ý _QKê Pûjó ùi Kjòùf,�cêñ Z \ê^ò@ûùe iaêVûeê gúNâ Pûùfö�

Kkòw eûR_âiû\e \eaûe Kl ^òKUùe_j�ûA ù\A ùKCñ@ûùWÿ PûfòMùf ùijò aýqòö

@w\ ù\Lòùf, cjûeûYú KêeêaKú ]úùe]úùe IjäûA @ûiêQ«ò _ûjûP _ùe _ûjûP @ZòKâcKeò \eaûe KlKêö \êA_ùU \ûi \ûiúMY cê�ê@ûñA i¹û^ RYûCQ«òö cjûeûYúu _âùag cûùZâ

\eaûe Kle icÉ Mê¬^ jVûZþ Éaþ] ùjûAMfûö

_ûZâ cªú _ûeòh\aMðu iùcZ icÉùi^û^ûdKcûù^ ii¸âc @bòaû\^ RYûAùfcjûeûYúuêö KêeêaKú ^òùR @ûi^ MâjY Keò@^ýcûûê aiòaûKê ^òù�ðg ù\ùfö

Méjùe @ûiú^ icÉu cêjñùe MbúeCZþKY×ûö ùKjò Kû^ ùWeòùf jêGZ gêYò_ûe«ûùKak \îZ jéZþÆ¦ê g±ö icÉ C\þùaMe@aiû^ NUûA cjûeûYú KêeêaKú ùNûhYû Kùf� �cjûeûRûu @aiÚûe ùKøYiò _eòa�ð^ùjûA^ûjñòö Kò«ê ùi @û_Ycûû aòPûe_ûAñ GKaû�ðû _VûAQ«òö�

ùKak cjûcªú òR @ûiêê CVò Kjòùf,�@ûmû Ke«ê cjûeûYú ! Kkòw cjûeûRûue icÉ@ûù\g gòùeû]û~ðý !�

96

KêeêaKú C_iÚòZ icÉu C_ùe [ùe @ûLòaêùfA @ûYòùfö Zû�_ùe ]úùe ]úùe Kjòùf,�@ûce GKcûZâ \ûdû\ eûRùRcû eûùRgßeúuêcjûeûR G eûRýe \ûdòZß @_ðY KeòaûKê Pûjû«òöZûue @^ê_iÚþòZòùe a�ðcû^Vûeê ùi icÉ Kû~ðý_eòPûk^û Ke«ê ùaûfò cjûeûRue Azûö@û_Ycûûe K�Y G[ôùe i¹Zò @Qò ?�

AG Kò @nêZ K[û ! eûRû òRe C�eû]ôKûeúcù^û^úZ Keòùa�AG Z MYZªe ^òdc! GVò_êYò _ûZâ cªú ibûi\þcûûe i¹Zòe _âgÜ CVêQòKê@ûWê ?

ibûi\þcûû c]ýùe ùKùZKu cêjñeùeLû jVûZþ KVò^ ùjûAMfûö Kò«ê cjûcªú I@^ýcûù^ Gjò _âÉûaKê @Zò @ûMâjùe MâjY KeòùÂ Kjòùf, G Z Lêaþ @û^¦e K[ûö _êZâ bkòK^ýûKê c]ý eûRiòõjûi^ _â\û^ Keòaûe _eµeûG eûRýùe ejòQòö _êYò aê¡ò aúeZßùe eûRùRcûZ ùKøYiò eûR_êZâVûeê DYû ^êj«òö

icÉu @^êùeû] Kâùc i-_Zò eûRùRcûeûùRgßeú \eaûe KlKê @ûiòùfö ibûi\þcûûê@bòaû\^ Keò aiòaû _ùe ùi Kjòùf, �_òZûueAzûKê @û_Ycûù^ ÊúKûe KeòQ«ò�ùi[ô_ûAñ cêñKéZmö Kò«ê @û_Ycûù^ Z RûY«ò, cêñ RùY iû]ûeY^ûeúö eûR _eòaûeùe R^à ùjûAQò iZ, Kò«êeûRKû~ðý _eòPûk^û Keòaû iõ_Kðùe ùcûeùKøYiò @bòmZû ^ûjóö G Kû~ðý cêñ VòKþ bûaùeZêfûA _ûeòaò ùaûfò K�Y @û_Ycûù^ aògßûiKeêQ«ò ?�

ù~Cñcûù^ ^úea ejò[ôùf ùicûûc]ýeê RùY Vò@û ùjûA Kjòùf, Kò«ê a�ðcû^ ZLûfò iû]ûeY bûaùe eûRý PkûAaûe @aiÚû^ûjóö cM]icâûU @ùgûK aò_êk ùi÷ ýaûjò ú ]eòKkòw @ûKââcY KeòQ«òö Kkòw C_KY×ùe ~ê¡@ûe¸ ùjûAMfûYòö @Pû^K @ûKâcYùe @ûceiúcû«aûjò^ú iµì�ð ]ßõi ùjûA~ûAQòö a�ðcû^@Zò \îZ ùaMùe ùicûù^ eûRý bòZeKê cûWÿò@ûiêQ«òö�

cjûcªú Pò«òZ Êeùe Kjòùf, �jñeûRùRcûö Kkòw GK @Zò iõKU cêjì�ðùe @ûiò_j�ôQòö�

�cêñ ùi K[û RûùY, cjûcªú ! Gjò cêjì�ðùe@ûùc eYùKøgk iÚòe Keò Kû~ðý @ûe¸ ^ KùfKkòwKê elû Keòaû i¸a ùja ûjóö @û_Ycûù^K�Y G[ô_ûAñ ùcû ijòZ ijù~ûM Keòùa ^ûjó?

eûùRgßeúu KY×e \éXÿZû GK @nêZ _âbûaiéÁò Kfûö icùÉ icÊeùe Kjòùf, �jñ, ò½dKeòaêö�

Gjû_ùe eûùRgßeú ~ûjû Kjòùf Zûjû @ZòaòPòZâö �cêñ @û_Ycûû c]ýeê G_eò aûeRYù~û¡ûuê Pûùjñ, ù~Cñcûù^ @ûRò ùcû ijòZ i¹êLiceKê ~òaûKê _âÉêZ @Q«òö

\eaûe Kl Éaþ]ö icùÉ _eÆee cêjñKêPûjêñQ«òö ùKjò RùY lúY KY×ùe Kjòùf��@ûRò ?�

97

�jñ a�ðcû^ö @ûC gêY«ê, Gjò aûeRYuê cêñcù^û^úZ Keòaò ûjóö ù~Cñcûù^ ùÊzûùe @ûùMA@ûiòùa ùiAcûûê jó iûwùe ùâòö

eûùRgßeúu K[ûe _âZòKâòdû ù\Lûù\fûG[eö RY RY ùjûA ù~û¡û ^òR @ûiêê CVòVò@û ùjùfö ùicûû bòZùe eûùRgßeúu _Zòaò [ôùfö Gjò iõLýû aûeKê @ZòKâc Keò~ûA[ôfûö

G[e iàòZ jiò eûùRgßeú @Zò câZûe ijòZKjòùf, �Gcûû aýZúZ @^ý icÉuê G[eibûMéj ZýûM KeòaûKê cêñ @^êùeû] KeêQòö GAù~û¡ûcûû ijòZ ùcûe KòQò ùMû_^ cªYûKeòaûKê @Qòö

@^ý icùÉ @bòaû\^ RYûA ibûMéj QûWÿòPûfòMfû _ùe eûùRgßeú ùi^û]ýlcûûê Kjòùf,�_â[c _~ðýûdùe cêñ ùKak aûeRYuê PûjóQòö@ûagýK ùjùf @^ýcûûê cêñ _ùe WûKòaòö�

Kò«ê ùKjò ibûMéj QûWÿò ~ûC [ôôaûe ù\Lòùi òùR ùiA _û�RYuê ~òaû_ûAñ òù�ðg ù\ùf,ù~Cñcûù^ _â[ceê Zûue ù^ZéZß MâjY KeòaûKêKêY×òZ ùjûA[ôùfö

Zû�_ùe @ûe¸ ùjfû eûùRgßeúu cªYûöM¸úe Êeùe ùi Kjòùf, �cM]e ùi^ûaûjò^úaò_êkö @Zò @û]ê^òK @ÈgÈùe i{òZö ùicûûêi¹êL iceùe cêKûaòfû Keòaû_ûAñ Kkòwe gqò^ûjóö ùi[ô_ûAñ ùicûûê _eûÉ KeòaûKê ùjùf\úNð\ò^ ]eò @ûcKê ~ê¡ PkûA ~òaûKê _Wÿòaö�@û_Ycûù^ K�Y G[ôùe i¹Z ?�

Gbkò eYùKøgk aêSòaûKê ù~û¡ûcûù^@lc ùjùf c]ý, icÊeùe Kjòùf, � ò½d� ?

eûùRgßeú Kjòùf, �Zûùjùf _â[c K[ûùjfû @ûce @ûRòe ò¿�ò iµKðùe GVûùe C_iÚòZ[ôaû aýqòu aýZúZ @ûC RùY aò ùKjò ù~_eò RûùY ùi[ô_âZò @û_Ycûù^ iRûM ejòùaö\ßòZúdZü, G ~ê¡ùe ùKjò RùY ùi^û_Zò êjñ«òö@û_Ycûù^ _âùZýK RùY RùY ùi^û_Zò ùaûfòcùêLòùaö� GZòKò Kjò aûeRY~ûKuê _é[Kþ_é[Kþ bûaùe ^òKUKê WûKò @Zò ^òcÜÊeùeeûùRgßeú KòQò ^òù�ðg ù\ùfö

@w\u i¹êLùe _êYò ùijò _êeêhö MêeêM¸úe Êeùe òù�ðg ù\ùf�G[e Pûf ù\Lòaùijò Kkòw ~ê¡, ù~CñVûeê cêñ ZcKê WûKò @ûYò[ôfòö

]Ckò @�k [eò CVêQò ùNûWÿû Uû_êe g±ùe,@Èe SYZþKûeùe, @ûjZ ùi÷^òKe @û�ðPò}ûeùeö \dû ùjûA~ûAQò eqe ^\úö ùKùaùKcòZò gêYû~ûCQò ùi^û_Zòue @ûù\gö Kûjûeùi^û_Zò ? ùKCñ ùi÷^ýcûù^ òjZ ùjCQ«ò ?cM]e ^ûñ Kkòwe ?

\ò^_ùe \ò^ aòZò~ûCQò�cûi _ùe cûiaòö ]ûWÿò ]ûWÿò ùjûA Kkòwe Mûñ M�ûeê ùfûK@ûiêQ«ò�jûZùe L�û, Zfaûe, Zúe, azðûöfùXÿAùe cògêQ«òö \dûùe eqe iê@ N^ ùjCQòö

gòaòe bòZùe aiòQ«ò Pò«û^ßòZ icâûU@ùgûKö @ûù\gKê @ù_lû Keò _ûLùe Vò@ûùjûAQ«ò cjûcªú !

98

�G K�Y ùjCQò cjûcªú, Pûeòcûi ùjfû~ê¡ PûfòQòö jRûe jRûe ùi÷ ý céZûjZ ùjùfYòö@ûc _ûLeê ei\ ùgh ùjfûYòö @[P @û_Y ZKjò[ôùf KkòwKê Rd KeòaûKê cûZâ \êA\ò fûMòaöeêMþY cjûeûR ~ê¡ KeòaûKê @lc�iùw iùw@ûcô ic_ðY Keòùaö Kò«ê cêñ Z ~ê¡ ùgh ùjaûeùKøYiò flY ù\Lê^ûjóö KòG G ~ê¡ PkûCQò ?�

icâûUu _âgÜe ùKøYiò C�e ^[ôfû cªúu_ûLùeö @Zý« aòPkòZ Êeùe ùi Kjòùf, �cêñc]ý @û½~ðý ùjCQò, cjûeûR ! KòG PkûCQò G~ê¡ ? ùKak ùi÷ ý êj«ò, jRûe jRûe iõLýûùeKkòwe iû]ûeY _âRû ~ê¡ KeòaûKê @ûùMA @ûiêQ«òö@nêZ !�

@ùgûK lêaþ] Êeùe Kjòùf, �cêñ Kkòw_âRûu _âgõiû gêYòaûKê @û_Yuê GVòKò WûKò ^ûjóöZêe« ii¹û^ùe G ~ê¡ ùgh Keòaûe aýaiÚûKe«êö�

�aýaiÚû KeòQò, cjûeûRö� cjûcªú icâûUu^òKUKê Nê�ô@ûiò òcÜÊeùe KòQò KjòaûKê fûMòùfö

_e\ò^ _âZêýhùe icMâ Kkòw eûRýùe^ûMeû aûRòfûö ùNûhYû KeûMfû, cM] icâûU@ùgûK ~ê¡e G aòbúhòKû ù\Lò @Zý« ccðûjZöGjò êjZýûKê ùi @ûRòVûeê a¦ KeòaûKê ^ò¿�òKùfö ùKak @ûRò êùjñ, baòhýZùe c]ý icâûU@ùgûK @ûC ~ê¡ Keòùa ûjóö ùi aê¡ue @jòõiûcªùe \úlòZ ùjùfö

_âûd _êeêh�gì^ý Kkòw eûRý alùeÉaþ]Zû Âñ@ûiòfûö

ù~û¡û ùagùe @iõLý céZ I @ûjZùi÷^òKu c]ýùe G C{ßk cì�òð KòG ? ]CkòeRwf bòZùe cM] ùi^û_Zòu ij _âP� ~ê¡Keò céZêý aeY KeòQò eûùRgßeúö

É¸úbìZ @w\u i¹êLùe _êYò ùijò\úNðù\jú ! @Zý« iûji i�d Keò @w\_Pûeòùf, �Kò«ê AZòjûiùe dû�ue ^ûñ ^ûjóKûjóKò ?

�Zêùc K�Y RûY ^ûjó, AZòjûi aûe´ûe_âcûY Keò ù\AQò ù~ eûR^úZòe aâjàûÈ ùjCQòhWÿ~ªö Zêùc Lêaþ aWÿ aúe ùjûA[ûA _ûeöKò«ê ~\ò iûcâûRý iÚû_^ Keò_ûeò ^ûjó, ùZùaAZòjûi Zêc ^ûc CyÊeùe _âPûe Keò_ûeòa^ûjóö iûcâûRý elû Keòaû_ûAñ @[aû aòÉûeKeòaû_ûAñ ZêcKê hWÿ~ªe aâjàûÈ aýajûe KeòaûKêùjaö Kkòwe cjûeûRû aû Zûu K^ýû Z ZûjûKeò_ûeò ^ûjû«òö

ùi \îZ _QKê ùèò PûfòaûKê fûMòùfö@w\ _ûUòKeò CVòùf�@û_Y @û_Y K�YAZòjûi�_êeêh ?�

@w\ @ûLò ùLûfòùfö eûZò ùgh ùjûA@ûiêQòö gû«òÉì_ C_ùe, @ûKûgùe ùKak ùMûUòGZûeû C{ßk ùjûA ù\Lû~ûCQòö

99

_âgÜûakú

iõlò C�ecìkK :1. \dû^\ú Kìkùe KûjóKò ~ê¡ ùjûA[ôfû ?2. eûùRgßeúu PeòZâùe Kò Kò aòùghZû _eòflòZ ?3. \úNðù\jú C{ßk_êeêh iµKðùe MÌUòùe K�Y Kêjû~ûAQò ?4. �C�eû]ôKûeú òaðûP^ùe eûRZªùe eûRûjó iaðcêLý� û MÌùe a�ðòZ C�eû]ôKûeúu iµKðùe

iõlò¯ ]ûeYû \ò@ û5. eûùRgßeú @ùgûKu aòeûU ùi^ûaûjò ú ijòZ ~ê¡ Keòaû_ûAñ ùKCñ ùKøgk @af´^ Keò[ôùf ?6. eûR^úZòùe aâjàûÈ ùjCQò hWÿ~ª � G K[û Kêjû~ûAQò KûjóKò ?7. @û_Y K�Y AZòjûi _êeêh ? �G K[û KòG Kûjû Cù�gýùe KjòQ«ò I KûjóKò ?8. @ùgûK KûjóKò ~ê¡ aòeZò ùNûhYû Kùf?9. cjûcªúu Cqòùe eûùRgßeú K�Y KjòQ«ò ?

10. cjûeûYú KêeêaKú ibûi\þMYuê cjûeûRûu iµKðùe K�Y KjòQ«ò ?

Zêc _ûAñ Kûc :11. ^¦ò^ú gZ_[úu @^ýû^ý MÌ iaê _XÿòaûKê ùPÁû Ke û

12. Gjò MÌKê ^ûUýeì_ ù\A ùgâYúKlùe @bò^d Ke û

u

100

ùaf, @gß� I aUaéll eaò _�^ûdK(1935-1991)

ùfLK _eòPd :IWÿò@û lê\âMÌ ePdòZû eaò _�^ûdK IWÿògûe cdìeb¬ Ròfäû @«MðZ eûAew_êeVûùe R àMâjY

Keò[ôùf û ùi bìZ�ßaòZþ bûùa PûKòeò Keê[ôùf û @[P ùi IWÿò@û bûhû-iûjòZý, Kkû-iõÄéZò _âZòMbúe @^êeûMú [ôùf û Rúa^ùe cìfýùaû] I iûcûRòK @û\gð_âZò MêeêZß Zûu ePòZ lê\âMÌ MêWÿòKecêLý bûa-aûYú û Zûu lê\âMÌ _êÉKMêWòK ùjCQò; @§Mkòe @§Kûe, ajêeì_ú, eûMùZûWÿò, jòeYýMbð,aòhêa ùeLû, a§ýû Mû§ûeú, @ceòfZû, aòPòZâ a�ðû AZýû\ò û �jòeYýMbðû� _êÉKUò IWÿògû iûjòZýGKûùWÿcú Zeèê 1984 ùe _êeÄéZ I �a§ýû Mû§ûeú� _ûAñ Zûuê ceùYû�e gûekû _êeÄûe1991 ùe _â\û^ Keû~ûA[ôfû û

�ùaf, @gß� I aUaél� MÌUò �âeaò� _ZâòKûùe _�c ahð / _�c iõLýû @[ðûZ ^ùbé1974ùe _âKûg _ûA[ôfû û cûZû, cûZébìcò _âZò @ûKhðY, _eòùag_âZò iùPZ^Zû I iûõ_âZòKRúa^bìcòe aûÉaZûKê MûÌòK Gjò MÌùe eì_ûd^ KeòQ«ò û aUaélKê R^^úe _âZúK Gaõ @gß� Z[ûaUaél bkò _aòZâ aélKê Zjóeê iéÁ i�ûbûùa \gðû~ûAQò û aû�fý I cûZéZße cjû^Zû _âiwKêjé\dÆgðú KeòQò û

]^ý Rúa^ G RMùZ û ù~ _âûY ]ùe _âûYú jòùZ ûû]^ý Rúa^ ]^ý Zûe û \êfðb Kcð G ùabûe ûûGjû cêñ aélue iÚûù^ û gòLòfò _aðZ Mjù^ ûû

(bûMaZ)aiþùÁ�ùe _j�òfû ùakKê ieKûeú aiþUò,

ùKùZùakê QûWÿò ù\fûYò û ùi[ôùe ~ûA[ôùf iò]ûikL @Uû ùakKê Mûñ _ûLùe _j�ò ~ûA[ûù« û

Kò«ê @ûC Z C_ûd ûjó û _Q aiþ ]eò êf^LeûùeIùjäA _êY ò@ûC [ùe KêRò NùeûA aiþùe aiò Mûñ_ûL aiþùÁ�ùe _j�òfû ùakKê ùak GMûeUûùjfûYò û GùK Z ùa÷gûL cûi Leû û iKûk@ûVUû ùakKê aò aûjûeKê ùMûWÿ KûXÿò jêG^û ûGùa GA GMûeUû ùakKê Pûeò@ûWÿ ^ò@ûñ RkêQòù~còZò û LeûKê Pûjó ùjC^ò û @ûLò aêRò ùjûA@ûiêQò Zû ùZRùe û _aÛû aò ^ò@ûñ _eò ZûZòQò û

101

GùZùaùk @ûC MûñKê ~òùa Kò ^ ~òùa GcòZòù\ûù\û_û� ùjûA aiþeê IùjäA Ûae aûaêaiþùÁ� _ûLùe [ôaû PûKê�û MQ Zkùe _û^RkLò@û ù\ûKû^ Keò[ôaû jeò MêWÿò@ûe Pûkò@û@ûWÿKê cêùjñAùf û

SûUòcûUò Kû Ú û C_ùe Zûk aeWÿûe Q_e ö\e @ûCRû ùjûA ejòQò Zûk aeWÿûe ZûUò û Pûkò@û@ûMùe Lê� \ò�Uû ù_ûZò Zû C_ùe L�òG \e P�û_Uû _òUû \ò�Uû ùa� û Leû ZûZòùe ùiAUû MecùjûA ejòQò û ùi[ôùe UòùK jûZ cûeò ù\Cñ ù\CñPûCñKò^û fûMòfû jûZKê û Uae aûaê \e @ûCRûZûUò `ûu ù\A @ùÂùf bòZeKê û L�òG \ebwû ^WÿaWÿ ùUaêf û Zû� Pûeò_ùU ùicòZòKû\ò�PûeòUû ùP@ûe û ùKûCUûe jûZ ^ûjó û ùiKYKê _WÿòQò L�òG KûV ùa� û G _ûLùe [ûKùjûA[ôaû KûVe L�òG @ûfcòeû û ùiA [ûK C_ùeiòfbe [ûkò@û @ûC aûCñg _ûQò@ûùe iKûkêùjûA[ôaû aûiò aeû, MêfêMêfû, _KêWÿò I aê¦ò@ûcòùVA iRû ùjûA ejòQò û ZkKê ùMûUûG ùLûfûcêjñ ùWKþPò C_ùe Pò^ò iòeû bòZùe bûiêQò PûeòQ@Uû eiùMûfû û iòfþbe PUê C_ùe Pò^ò iòeûfûMò gêLò ~ûA[ôaû RûMûUòùe \k \k cûQò bYbY ö L�òG Qò�û i_ C_ùe ^ûfò Keò@û Lù�_ò§ò jeò MêWÿò@û ùMûUòG KYùe MWÿ_Wÿ ùjCQò ûaûi^]ì@û ùUûKûUû ùa� C_ùe f´_´ ùjûA_WÿòQò û

Û aûaê ]úe Mkûùe WûKòùf �jeò, @QêKòùe? �_eòPòZ Mkûe Êe gêYò jeò MêWÿò@û cê�

ùUKò Pûjófû @ûC Zû _ùe ]Wÿ_Wÿ ùjûA CVò aiòcê� C_ùe jûZ \êAUû fùMA Kjòfû �@ûùe UbûA ù~, G C\êC\ò@û LeûùakUûùe ùKûCVê@ûAf c? GA \gêUû aiþùe ? jeò MêWÿò@ûe _ûUògêYò aûi^cRû ùUûKûUû ùKùZùakê QòWÿûùjûAMfûYò û

bòZeKê _gò @ûiò WÿaWÿ ùP@ûeUû C_ùeaiò _Wê _Wê Kjòùf, �jAùe G ùUûKû ! c¦ûG_ûYò ù\fê û ùgûhùe Z�ò @Vû @Vû ùjûAMfûYò ûjñ, _eû û @ûC Kj^û iKûkê aiþUû ù`fþ ùjfò ûaû¤ ùjûA _Q aiþUûùe @ûiòfò û�

�KûjóKò i¬ aiþùe @ûAf^ò ?�

�@ûC K�Y Ze @Qò ? Kûfò i¬ùakKêZûe _ûAfò û ùaûCe ù\j Leû_ û eûZòùe Z@ûiòaû _ûAñ KòQò ^ûjó û ùZYê aû¤ ùjûA iKûkê@ûAfò û�

�KY ùjûAQò ?�

�KòQò K�Y RYû @Qò ? Lûfò Zûe û gúNâ@ûi ö�

�GAù^ _êYò MûñKê ~òa ? GùZ LeûUûùe?�

� ^ ~ûA Pûeû ^ûjó û ùè ~\ò G bòZùeK�Y ^ûAñ K�Y ùjûA~ûG ùgh ùakKê @ûC-�

�Qò Qò Qò- G Kûk K[û @ûC Zê�ùe ]e^ûjó û�

�Zê Z RûYê jeò- cÛû Kûfò i¬Vêñ GcòZò_û_ QêCñQò û eûZò iûeû Kûfò ùgûA _ûeò^ò û jCG[e CùV û�

102

MûcêQûUûKê _ûYòùe bòùRA cê� C_ùe ù[ûAQZû ]eò aûjûeò _Wÿòùf Ûae aûaê û

iWÿK ZkKê f òQò @uûauû ùjûA _û\PfûeûÉû û ahðû \ò^ùe jòWÿ C_ùe eûÉû a\kùeG[e aòf cSòùe eûÉû ùjûAQò û Pûeò@ûWÿe @ûaWÿûLûaêWÿû, ]û^ MQe [ê�û, aê\û cSòùe ùiA UòKKùagþ PòKþKY, _eòÃûe û cYòh Pûfò Pûfò ]ìkòùjûAMfûYò VûG VûG û Leû ùZRùe Pûeò@ûWÿ\ûC \ûC RkêQò û \ìeKê Pûjó ùjC^ò û @ûLò _ZûaêRò @ûiêQò Leû ùZRùe û ^ò@ûñ ahðêQò ù~còZò û_aÛû Pêfò cê�e _a^ _eò ZûZòQò û ù\j jûZù_ûWÿò ~ûCQò Mecùe û

G iaêKê bïùl_ ^ Keò Ûae aûaê QZûcê�ûA cê�ùe I\û MûcêQû ù[ûA PûfòaûKê @ûe¸Kùf GK fdùe û _j�ê _j�ê ~\ò ùagú ùWeòùjûA~ûG ö

ùicòZò KòQò ùagú ^ ùjûA[ôùf ùaûCùKùa ùUfòMâûc Keò [û«û û ùiA ù~ _û� ahð\ò eê aû_û cfûVûeê ùi ùaûCe GcòZò ù\j Leû_ùKùa ù\Lò ^ûjû«ò û ù\Lò [ôùf c¤ aêSò _ûeò^ûjû«ò û @ûC ùjûA[ôùf aò ùaûC Zûu Vûeê fêùPAeLòQò û ùKùZ KÁùe cYòh KeòQò ùi û iaê \êüL-@bûa-ù\÷^ý iù�ß ùi Zûueò cêjñKê Pûjó iò]ûikL QòWÿû ùjûA Zûuê _ûV _ùXÿAQò- cYòh KeòQò ûaûjû KùeAQò û ^òRe iaê iêL iêaò]ûKê Rkû¬kòù\A ùKak Zûueò _ûAñ ùi ^òR Rúa^KêGKûùakùK C�Mð Keò ù\AQò û ùKùaùjùfZûuê KòQò cûMò ^ûjó û ùKak ù\A ~ûAQò û

iûcû^ý PûKòeò û ùi[ôùe Pûeò _û�êUû _òfû ö\ecû ~ûjû @ûY«ò ùiZòKòùe iõiûe Pkòaû KÁ öùi[ô_ûAñ Zûuê _ûLùe eLòaûKê ù~ùZ Kjòùf aòùi ùKùa bêaù^gßeùe ^ ejò MûñKê _ùkA@ûiòQò û bûM Pûh Rcòeê ]û^ @û\ûd Keò PûCkKeò, Zûu _ûLKê _ùVAQò û _òfûcûù^ iêLùeejòùa ùaûfò @ûRò cêM \ò�Uû, Kûfò aòeò, _@e\ò^ aWÿò, ^Wÿò@û, Pò^ûaû\ûc iaê ùMûUò ùMûUòKeò iùRA iûùRA ^òùR ~ûA ù\A @ûiòQò û

@ûC ùi? Zû _ûAñ K�Y KeòQ«ò ? KòQò^ûjó ö ùKak ^òR Èú _òfûSòfûu _ûAñ iaê KòQòKeòQ«ò û @û½~ðý û cYòh RûZòUû GcòZò @KéZm û_QKê ùèò Pûùjñ^û û Lûfò @ûMKê ù\ùL û LûfòcYòh KûjóKò iaê _gê_lú, MQ fZû û _âûYú RMZe^òdc GAUû û _âûKéZòK ^òdc û iéÁòe fúkû @lê�eLòaûKê MQ ~\ò Zûe _êeêYû _Zâ MêWÿûKê iaêùaùkòRe bûùa eLòaûKê Pûùjñ, ùZùa ùi Kò_eò iéÁò

Keòa ^ìZ^ _Zâ, ^ìZ^ `êf, ^ìZ^ `kKê ?@KéZm ùjaû ùaû]jêG ùiA[ô_ûAñ GùZÊûbûaòK ö

_òfûu _ûAñ ùi ^òùR aû KY ^ KeêQ«ò?òùR bf Keò Mù� LûA _ò§ò _òfûG ùKcòZò

bf LûAùa bf _ò§òùa bf _ûV _XÿòùaùiA[ô_ûAñ @âeZ LUò PûfòQ«ò û iKûk VûeêeûZò _~ðý« ùKak ùiA Pò«û û òùR ù~còZò KÁijò _ûV _Xÿò[ôùf, iaê @iêaò]û ijý Keò[ôùfiaêùaùk c^ùe bûa û ùjûAQò ùcû _òfûG ù~còZòùicòZò KÁ _û@û«ò û ùiZòKò @iêaò]û ùbûM

103

Ke«ò û Zûu c^ùe �Meòa� ùaûfò ù~còZò jú^c^ýZû ^ ejê, ùi[ô_ûAñ _ûeê _~ðý« ùPÁû Keò@ûiòQ«ò û

Kò«ê `k K�Y ùjCQò ?

ùaûCe Êû[ð ZýûM I @ûùZàû�Mð iûùw iûùw^òRe aò [ôfû _âMûXÿ ùPÁû û ùiùZùake gògêc^ ùÂ ùaûCKê iêLùe eLòaûe \éXÿ _âZòmû ûùiA[ô_ûAñ ùi ~ûjû ùjC, aWÿ ùjC _ùQ, iû]ûeYbûùa a�òaûe _ûù[d iõMâj Keò _ûeòQ«ò Z ?

Kò«ê Zûue GùZ @ûùcôû�Mð iù�þß Zûu_òfûcûû bòZùe ùi ùPÁû Kûjó ? cYòh ùjaûe@ûKûõlû Kûjó ?

K�Y_ûAó GcòZò ùjfû ? ùKûCVò bêfejêQò ?

aWÿ _ê@Uû aò.G. _Xÿê _Xÿê jò_ò ùjûAMfû öLûfò Uõ Uõ aûjûùe aêfû û _ûVgûV ^ûjó û NeKêLûAaû ùgûAaû QWÿû @^ý KòQò _ûAñ @ûùi^û ûùKùZ aêSûcYû, ùKùZ Mûkò c¦ iaê aé[û ùjfû öaû_û cû _ûAñ ^ ùjC, ^òRe ùQûU ùQûU bûAbCYú _âZò iûcû^ýZc K�ðaýùaû] aò ^ûjó ?KY @ûC Keû~ûG ? ~êM Z ùicòZò ùjûAQò ?icùÉ ùKcòZò GKNeòKò@û, aýqò òÂ Êû[ð_e ùjûA~ûCQ«ò û òR QWÿû ù~còZò _é[ôaúùe @ûC Kûjûeò_âZò KòQò Zûue Keòaûe ûjó û Kò«ê _é[ôaúe icùÉZûu Kûc Keòaû @ûM \eKûe û

ùiA[ô_ûAñ \ê^ò@û @gû«ò Nùe û Sò@ \ò�Uûaò ùicòZò ùjùfYò û KùfRùe _ûV _Xÿòaû cûù^

ù~còZò ùKak ùì^ ùjûA aêfòaûUû GKcûZâCù�gý û bf gûXÿò \eKûe, ^û^û _âKûe ùWâi\eKûe û ùiÜû, _ûCWÿe, ùiµê ^ùjùf ù~còZòKùfRùe _ûV_Xÿû jêG^û û Ne Kûcùe UòKòGc^ ^ûjó û ùaûCKê UòKòG iûjû~ý Keòaû, KòQòKûc\ûc Keòaû û ^û- KòQòùe c^ ^ûjó û iûÛû^ûñùe Z _ùeûl bûùa ùKùZ K[û gêYûMfûYò ûZû� ùaûC ZûKê ùi[ô_ûAñ ùKùZ Mûkòc¦ KfûYò û\òù^ Z SûWê ùÂ aûùWÿA _ùKAfû û K�Yùja? �ùcûùZ ù~ùZ cûVòaê cûV û�

iaê@ûWê @gû«ò û Rúa^ùe UòKòG gû«ò ûjó ö~ûjû _ûAñ iaê iêL iêaò]ûKê akò ù\AQ«ò ùicûù^~\ò ùghKê GcòZò @cYòh ùjûA ~û@û«ò, ùZùaùi @ûùcôû�Mðe cìfý K�Y ? Kò iêL @ûC ejòfûRúa^ùe ?

Sûkùe _¬ûaúUû _ìeû_ìeò I\û ùjûAMfûYò ö ùgûhùe Z�ò @Vû @Vû ùjûA~ûCQò û I\ûMûcêQûUò gêLò KûV ùjûAMfûYò û @ûLò ù_ûWêQò LeûùZRùe û ùRûZûMêWÿûK c¤ GùZ Mec ùjûAMfûYòù~ Zkò_ûVê @ûe¸ Keò ùMûUû _û\Uû iòSò ~ûCQò öKûXÿò ù`û_ûWÿò ù\aûKê Azû ùjCQò û iûeû ù\jUûMec ùjûAMfûYò û iùZ ù~còZò KòG ZZfû fêjûKùeAùe _ùKA ù\AQò û

jñ, iõiûeUû @ûC K�Y ? ZZfû fêjû KùeAZ û Rúaîûeû Lûfò GcòZò bûRò ùjaû K[û ö iêLKûjó ? gû«ò Kûjó ?

@ûMùe ù\Lû ~ûCQò jeòP¦^_êe Mûñ û aâûjàYgûi^ û Mûñ cê�, ù_ûLeú jêWÿûùe ùKûWÿòG _PògUû

104

Zûk MQ aûa^ûbìZ _eò jûñ Keò QòWû ùjûA ejòQ«ò ûjfþ ^ûjó Kò Pfþ ^ûjó û ù_ûLeú gêLò ~ûAQò ûKû\ê@MêWÿû gêLò~ûA Q� ùKûYò@û Q� ùKûYò@û ùjûA`ûUò ~ûA ùMûUûG Pû\ee ù_Uû^ð _eò cù^ùjCQò û `ûU \ûXÿùe ]kû ]kû gêLòfû ùM�ûùLûk_û û ù_ûLeúe ùMûUòG K�YKê ùafaY ûùafaY cSòùe @eûG i`û RûMûùe ajê Rú�ð_êeûZ^ gòa c¦òeUòG û c¦òeUû bûwò eêRò MfûYòö@]û Kû^Ú bòZùe gòafòw Leûahðû LûA _ìRû_û@û«ò ö ùaf K�ûùe Pûeò@ûW b�òð û ùafMQMêWÿûK UòKòG UòKòG K@ñkòQ«ò û aûKò aWÿ aWÿ Wûkiaê Kuûke jûWÿ _eò iõ_ì�ð ]kû ]kû ù\Lû~ûCQ«ò û

@ûC C_ûd ^ûjó û Ûaeaûaê ùiAùafaY bòZùe K�û @ûùWÿA _gòùf û UòKòGaògâûc \eKûe û

UòKòG bf Keò QûA ^ûjó û Z[û_ò MQ M�òZkKê @ûCRò aiòùf ùi û cê�ùe MûcêQû KûXÿòù\j cê� ù_ûQò ùjûA KòQò icd aiò ejòùf û û,@ûC aiò ejò fûb ^ûjó û ùgûhùe Z�ò @Vû @VûùjfûYò û gûi^ bòZùe _gò c¦ûG _ûYò _òAùf@ûC Rúa^ ejòa ^ûjó û ùi ]úùe ]úùe CVò MûñbòZùe _gòùf û

Mûñ cê�ùe a§ê hWÿwúe aûCñg aûWÿò û MQùeùMûUòG ùjùf _Zâ ^ûjó û Vêwû Vêwû f´ f´MQMêWÿûK aò^û _a^ùe ù\ûjfêQ«ò û K�û K�ûb�òð aûCñg KYòMêWÿûK eûÉû C_eKê @ù] cûWÿò @ûiòKuûke @ûwêkò _eò ù\Lû ~ûCQ«ò û iûcû^ý

_a^ùe gêLòfû aûCñg _ZâMêWÿûK iñ iûñ Keò CWÿò@ûiêQ«ò û aûCñg aûWÿò ùghKê c¦òe û Zû� @ûMùec]ê Zò@ûWÿúe Ne û c¦òee _ìRK û Zû _QKê _QNeKê Ne f´òQò û ùKCñ Kûke _êêeêYû c¦òe û]Ckû ùjûA ^ûjó ùaû]jêG ùKûWÿòG _Pògahðùjfû ö ùa÷gûLe Leûùe c¦òe C_ee gòCkòMêWÿû`ûUò `ûUò PKWÿû PKWÿû ùjûA @ù] Liò @ù]fûMò ejòQò KûQê aKkû _eò û

c¦òe PCZeû C_ùe _gû _ûfò _WÿòQò û \gaûeRY ùNeò aiòQ«ò Pûeò@ûùWÿ û cSòùe cSòùeùjû jû ùjûA Pò}ûe CVêQò ùMûUûG aXÿò@û \û^_ûAñ ö PCZeûe bòZe _ûL KYKê aCk MQQûAùe PKûcûWÿò aiò c]ê Zò@ûWÿú G bûMaZ _Xÿê_Xÿê G@ûùWÿ Kû^ ùWeò \û^ K[û aêSò ùÂ,ùMûUûG c«aý Keò _êYò @ûC[ùe _Xÿûùe c^ù\CQ«ò û

Ûae aûaê ùKùZùakê @ûiò PCZeû_ûLùe QòWÿû ùjùfYò û Kûjûeò Re ûjó û ùi c]êZò@ûWúu _ûLùe ~ûA cê�ò@û cûeòùf û �Zò@ûWÿú^^û, IkòKò û� c]êZò@ûWÿú ajòeê cêjñ CVûA ZûucêjñKê NWÿòG Pûjó Kjòùf �@ûùe Û Kòùe, GA]ìcþ LeûùakUûùe Kê@ûWÿòKò aûjûeòQê ? �@ûCKj^û, ^û, ùaûCe \òj Leû_ Zûe _ûA iûùwiûùw @ûiêQò û GA aiþ ùÁ�eê Z GAù^ IùjäAiò]û @ûiêQò û Lûfò c¦ûG _ûYò _ûAñ GVòKê _gò@ûiòfò û Iü, Kò ùgûh û�

c]ê Zò@ûWÿú _ûLùe fêwêeê _êwêeê ùjC[ôaûùMûUûG @]û fwkû ùUûKûUòKê WûKò Kjòùf,

105

�jAùe _eò, Mfê ùfûUûG _ûYò @ûYòfê û� c¦òea¦ @Qò û ùLûfû ùja ~ûA i§ýû ùakKê û VûKêeM¸úeûùe û _ûYò _òA iûeò Uae _ûjûP C_ùeVûKêeuê cê�ò@û cûeò Mêjûeò RùYA _êYò aûjûeò_Wÿòùf ö QûA Zkê LeûKê aûjûeò @ûiòfû _ùeLeûUû ù~còZò ùagú KÁ ù\CQò û RûfêRûfê@û\ògêQò Pûeò@ûWÿ û

VûKêeuê _âû[ð^û Keò @ûiòQ«ò û �ùaûCKêbf Keò\ò@ VûKêùe û ^ ùjùf @«Zü cêñ ~òaû_~ðý« ùi ù~còZò a�ò[ûC û� Kò«ê ùi _âû[ð^ûùeù~còZò aògßûi ûjó û ùi WûKòaûùe _âMûXÿ @ûKêkZûaò ûjó û ùKcòZò ùMûUòG ùfûKù\LûYò@û @býûi öMZû^êMZòK _eµeûe _êêûaé�ò û KûjóKò GcòZòùjCQò ? KûjóKò ùi _âûY beò, @ûKêkùe WûKò_ûeê^ûjû«ò ? Ûae ^òùR ùMûUûG @ißÉòùeQU_U Keò CVòùf û GA _âP� Leûùe aò ù\jUûZûue gúùZA CVòfû û

GA @Zý]ôK Mecùe iaê Kì@ ù_ûLeú^\ú gêLòMfû _eò Zûue @«ee ùiA aògê¡ bf_ûAaûe C� K�Y gêLò ~ûAQò, c]ê Zò@ûWÿú Kjòfû_eò G _û_ @^ýûd @^ûPûe bòZùe VûKêe @ûCK�Y c¦òe bòZùe aò ^ûjû«ò ? ùi[ô_ûAñ K�YZûue cù^ ùjfû gêLòfû, [ê�û aûCñg I ùafMQ _eò c¦òeUû aò ùicòZò bwûeêRû, ùaXÿwò@ûùjûA ~ûAQò GA Leûe C�û_ùe ! Kò«ê Zû�eùPe f´òQò, Kûjó ùKCñ _ûZûkKê û ùiCVê eiùgûhò ùgûhò ùi Lûfò a�ò ejòQò û _êYò ù~ùZùaùkahðû ùja, _ûYòùe gêLòfû cUûk cûUò Kû\ê@ _P_P

ùjûA~òa, ùiZòKòùaùk _êYò _Zâ K@ñkòa, `êf`êUòa û Zûe gêLòfû Wûk _êYò _ìeò CVòa iaêR_Zâe cûõik _eò_ì�ðZûùe, ji êUòa êfe _ûLêWÿû_ûLêWÿûùe û

Kò«ê ahðû ùKùa @ûiòa ? ùKùa _êYòùa ÷gûLe ùM÷e òK @ûKûg gýûck ùcNeaû�fýcdú KeêYûùe _ìeò CVòa ? KòG ùLûRòaûjûe Keòa ùiA _ûZûkcêLú SeYûe Pòe«^C�Kê ?

eûÉû ieò @ûiêQò û Wÿò@û aY bòZùe PKþcKþcûeêQò iêeRcf cûeê@ûWÿòe ]kû ùKûVûUû ûc\^_êe ö ùiAVê @ûC _ûG aûU Mùf Zûu Mûñ_Wÿòa û c\^_êe ùcøRû I Zûu ùcøRûe iúcûPòjÜU Keê[ôaû _âKû� ae MQUû aò ù\Lû ~ûCQò öùRûeùe ùRûeùe _û\ _ùKA Pûfòùf Uae ö

aòeûU @gßZ[þ MQUò û \ò�PûeòRY cYòheKê� _ûAa ûjó GùZ aWÿ M�ò û GùZ aWÿ MQUû@[P UòKòG ùaûfò QûA ^ûjó û ùMûUûG ùjùf aò_Zâ ^ûjó û UòKòG UòKòG K@ñkêQò û MQ Pûeò_ùUùQûU ùQûU @iõLý @gßZþ[ ùKûkò û ùKùZ aWÿMQ- @[P ùKùZ ùQûU Zû�e`k û Uae cù^cù^ jiòùf û ùMûUûG aWÿ ùPe C_ùe \ù�aiòMùf ùi û MQ M�ò C_ùe ùcûUû ûfò iò¦ìe\ûM û Zû ZkKê f òQò ûfò _òµêWÿòe ]ûe û iêeRcfcûeê@ûWòe aû_û iaê\ò iKûùk GAVò _òµêWÿòcûû_ûAñ MêWÿ Kò Pò^ò ù\A~ûG û Ûae c^Kê c^jiòùf û

106

GA @gßZþ[ MQ cìùk aiò aê¡ù\a Kê@ûùWÿaê¡Zß _âû¯ ùjûA[ôùf û GA MQ cìùk cjûaúeRú^ _ec mû^ _ûA[ôùf û aê¡ue ]cð Kê@ûùWÿMfû, ùR÷^ ]cð Kê@ûùWÿ Mfû, Lûfò MQUû jñò _ìRû_ûCQò û Kò @Qò GA MQùe ? ^û UòKòG QûA- ^ûZû�e KûV KòQò Kûcùe @ûiêQò ?

icde Leû GcòZò ùgûhò òG _âKûgòZ eieù_ûLeú, ^\úKê û Kò«ê ùgûhò_ûùe ^ûjó iûZZûkùb\ú bòZùe bòZùe _eòaýû¯ ùjûA ejò[ôaû eieicê\âKê û _êYò RùY KòG bMúe[ R^à ùjûA ZûKê_êYò aûU KùXÿA @ûYòa _é[ôaú C_eKê û @ûCRùY KòG @Rêð^ ZúlþY geùe _é[ôaúe KVò^@ûaeY ùb\ Keò _êêûd C_eKê CVûA @ûYòaÊZü òüiûeòZ SeYûe ùiâûZKê û

Kò«ê Zû� @ûMeê GA gêÃ Uûwe ]ìie bìcòC_ùe gúZk Rk _âKûg K�Y ùKûCVò ^ûjó ?

GcòZò bûaê bûaê Ûae ùKùZùaùkaeMQ _ûLùe _j�ò ~ûAQ«ò RûY«ò ûjó û jVûZþaeMQ Zke gúZk QûAùe Zûue ùPZû _gòfû öiûeû ù\jùe ù~còZò K�Y c]êe gúZk Ægðù\AMfû û @ûü Kò @ûeûc û ùi @ûC UòKòG N� QûAZùk ~ûA aiò _Wÿòùf û _âKû� aeMQ û Zûu _òfû\òêê ùi ZûKê GcòZò ù\Lò @ûiòQ«ò û GA ùKùZahð bòZùe @ûjêeò aùXÿA ù\AQò û _ûLKê ùKùZMêWÿûG ùMûeê aiò _ûKêkò KeêQ«ò û KòG ùKùZUûWûk KûUò _ùKA ù\AQò ùi Zû�eò Pûeò_ûLùe

ùQkòMêWûG _Zâ Qò�ûA Qò�ûA LûCQ«ò û \êA PûeòUû_òfû GA ]ìcþ LeûùakUûùe Ijkùe Sêfò SêfòWûk cûuêWò ùLkêQ«ò û Zûu _ûLKê UòKòG \ìeùeùKùZ RY Zûueò _eò aûùUûA PûeòKûZ ùcùfA^òùNûWÿ ^ò\ùe ùgûA ~ûAQ«ò û iûeû MQUû b�òð^û^û _âKûe PùXÿA û ùicûûe KòPòeò còPòeòg±ùe Kû^ @ZWÿû _Wÿò ~ûCQò û Kò«ê iaê iù�ß aòMQUû ù~còZò Zû�e ijiâ aûjê ùcùfA Zûe iaêi«û^Kê @û^¦ùe @ûfòw^ Keò eLòQò GK cjû^þùiÜjcdú R^^ú _eò !

cê� Zùk MûcêQûUû ù\A MWÿò _WÿòùfÛae ö ùRûZû MêWÿû KûXÿò _ùKA \ìeKê ù[ûAù\ùf û ò@ûñ _eò ZûZò[ôfû ùiMêWÿûK û KûYò @ûwêkòKYùe ùMûUûG ù`ûUKû aûjûeòfûYò û ùRûZû KûXÿòù\fû cûùZâ _û\ \êAUû [�û ùjûA @ûiòfû û ùMûWÿfùÁ C_eKê cêjñ Keò ùi @ûLò aêRòaû @ûMeêPûeò @ûWÿKê @ùÂ ù\ùf û ùMûUûG RûMûùeZûue @ûLò @UKò Mfû û ùKûeWÿ bòZùe CVòQò@gßZþ[ MQ @ûC ùaf MQ û

ùi _ec Zé¯òùe @ûLò aêRòùf û

ùiA cê\û @ûLò_Zû C_ùe bûiò CVòfûùMûUûG aòeûU aeMQe Qaò û @ûC ùiAaeMQUòKê @ûz Ü Keò @ûC ùMûUûG Qaò û ùi QaòZûu ùaûCe û Kâùc Kâùc ùi QaòUû fòbò~ûA@ûjêeò ùMûUûG Qaò ù\LûMfû û ùi QaòUû Zûu^òRe û

107

_âgÜûakú

iõlò C�ecìkK :

1. Ûae aûaê ù\ûù\û _û� ùjûA aiþeê IùjäAùf KûjóKò ?

2. jeò MêWÿò@ûe ù\ûKû^Ne Kò_eò [ôfû ?

3. Ûae aûaêu Mû@ûñKê ~ûA[ôaû eûÉûe @aiÚû Kò_eò [ôfû ?

4. Ûae aûaê Zûu ùaûCu iõ_Kðùe K�Y Pò«û Keê[ôùf ?

5. cYòh RûZòUû @KéZm ùaûfò Ûae G iõ_Kðùe K�Y bûaòQ«ò ?

6. _âûYú RMZe ^òdc K�Y ùaûfò MÌùe Kêjû~ûAQò?

7. Ûae KÁ Keò _ûV _Xÿò[ôùf c¤ Zûu _òfûu _ûAñ ùi K�Y bûaê[ôùf ?

8. Ûaeu _òfûcûû @ûPeY Kò_eò ùjûAQò?

9. @ûRòKûfò ùKCñcûù^ GKNeòKò@û, aýqò^òÂ I Êû[ð_e ùjûA~ûCQ«ò ?

10. Kò iêL @ûC ejòfû Rúa^ùe ? - GcòZò KòG bûaòQ«ò I KûjóKò ?

11. iõiûeUûKê ZZfû fêjû KùWÿA ùaûfò KòG ùKùZùaùk Zêk^û KeòQ«ò ?

12. Mû@ûñùe [ôaû gòa c¦òee _eòùag Kò_eò [ôfû ?

13. Ûae ùKùZùaùk I KûjóKò @ÊÉòùe QU_U ùjûA CVòùf ?

14. c\^_êe Mû@ûñe ae Gaõ @gßZþ[ MQ iõ_Kðùe MÌùe K�Y CùfäL Keû~ûAQò ?

15. ùKCñVûùe I KûjóKò ^ûfò _òµêWÿòe ]ûe f´ò [ôfû?

16. aeMQKê cjû^þ ùiÜjcdú R^^ú ijòZ MûÌòK KûjóKò Zêk^û KeòQ«ò ?

108

17. Ûae Kò_eò _ec Zé¯òùe @ûLô aêRòùf ?

18. ùaf, @gßZ[ I aUaél MÌe ^ûcKeYe ~[û[ðZû iõùl_ùe ùfL û

Zêc _ûAñ Kûc :

19. Gjò MÌUò _Xÿò Gjûe @^ý GK ^ûcKeY Zêc cêê bûaò Ke û

20. @gß� I aUaél iõ_Kðùe Zêc c^ùe [ôaû bûa^ûKê ùÂ GK MÌ ùfL û

21. eaò _�^ûdKu @^ýû^ý ajò iõMâj Keò _XÿòaûKê ùPÁû Ke û

u

109

GKûuòKû

_â[c \égýjòcû\âòe gòùeûù\gùe @bâùb\ú búhY-

\gð^ ]akûKéZò ]akMòeò D¡ß ðaûjê ùjûAZ_iýû^òeZö Zûjûe K^K KòeúU cKðZcdK^KKû«ò aògòÁö Zûjûe MûZâùe ^òKê¬ Kû^êZeêeûRò I cêKêkòZ Kêiêc ùgûbò^ú fZûaòZû^öiê^û\ò^ú aòjwò^úMY I iê^û\ú aòjwKêk,c]êùfûbú @kò, céùM¦â ùKgeú, Keúgße, gû�ðêk,bfäëK, a^ Kckò^ú, iêùfûP^û�KêewòYú,cYòKê«kû`Yò ú aòh]e Yú ùKjò ùijò MòeòeûRKêÆgð Keò_ûe«ò ûjóö ùiVûùe ùKjò _âùag Keòaû

iêe iê¦eúl iekû ù\aú(1904-1986)

ùfLK _eòPd :iekûù\aú RMZiòõj_êe Ròfäûe aûfòKê\û ^òKUa�ðú êòùfû Mûñùe R^àMâjY Keò[ôùfö ùi

RùY @ûM]ûWÿòe ibûù^Zâú eìù_ Êû]ú^Zû iõMâûcùe ù~ûM ù\A[ôùf Gaõ aûe´ûe KûeûaeYKeò[ôùfö ajê _âa§, Rúa^ú I iûjòZýûùfûP^û ùfLôaûùe ùi [ôùf iò¡jÉö Zûu ePòZ _êÉKc¤ùe ^ûeúe \ûaò, C}ke ^ûeú iciýû, ^ûeú RMZ, _�_â\ú_, bûeZúd cjòkû _âiw, iûekûcjûbûeZúd ^ûeú PòZâ, Kê«kû Kêcûeúu Kaò _âZòbû, eaú¦â _ìRû, Mûñ aûfûuK[û, eûd eûcû^¦AZýû\ò @^ýZcö

Gjò GKûuòKûe K[ûaÉê ù_øeûYòK @ûLýû^ C_ùe @û]ûeòZö G[ôùe ^ûeúe Êûbòcû^ò@ûcôc~ðýû\ûùaû] I \êÁcûû \c^ùe ^ûeúgqòe bìcòKû _âZò_û\òZö

iê\ìe _eûjZö @\ìùe N^ ZòcòeòZ Mbúe MjßeùeKkKk^û\ò^ú @kKû^¦ûe RkùiâûZ _ûZûk_âùag KeòQòö cûâ \ûâ ~l el ù\aZûicÉue GKû« @Mcý G _[ö \òaû ògò ùcNcûkûC�aòZ Gjò Mòeò ù~_eò bìZ^û[ gòau ijòZùK÷kûi gòLùeû_eò ^éZý aòù^û\ùe eZöù\aeûR A¦â ùa÷Rd« ]ûc ZýûMKeò ZûueK^Kûi^, eûRQZâ, ¦^ aê _ûeòRûZ iêebò,Caðgú, ùc^Kû, PòZâùfLû, cògâùKgú, M§að Kò Üe~l el aò\ýû]euê ZýûM Keò úeaùe @gîcê�^Keò MòeòK¦eùe @ûgâd ùÂQ«òö Zûue a\^_âbûckò ö \ê�ðû« ù\÷ZýKêk ù\÷a akùe akú ùjûA

110

iêecûûê _eûRd Mæû ò ù\AQ«òö ù\÷ZýeûR iê¦C_iê¦u @ZýûPûeùe ZâûiòZ ù\aMY bdaòjßkùjûA @ûcôùMû_^ KeòQ«òö fû�^ûbúZ ùjûA ijiâahð @aògâû« ~ê¡ùe ù\aMY gâû«Kæû«öiê¦ � ~ûjû ùjC. GùZ \òù^ \ûâcûûe

c^Kûc^û _ì�ð ùjfûö ijiâahð Kûk~ê¡ _ùe A¦âuê ÊMðPêýZ Keò aâjàûuKé_ûeê @ûce cêqò ùjfûö Iü,ù\aZûcûù^ Kò Lk_âKéZòe Rúaöc�ðý ùfûKeê @ûiê[ôaû ~m]ìceê jaòùPûeò Keò @ûcKê PòeKûk a�^û Keò@ûiòQ«òö

C_iê¦ � Zâò_êeûeò cjûù\a @ûce ijûdöGùZKûk @ûce cù^ûe[ _ì�ðKeòQ«ò cjûù\aö @dêZ @dêZ ahðeZ_iýûe `k @Qò Z _êYò ? aé[û~òa Kò_eò ?

\ûâ ùi^û_Zò� Rd cjûeûR iê¦ue Rd ûiê¦ � Zêùc Z ùcûe ùi^û_Zò, Zêc

RdMû^ ^ò¿âùdûR^ö@_þieûMY � Rd cjûeûR iê¦ue Rdöiê¦ � G KòG @_þieûMY ! Kò«ê ùi^û_Zò,

Kûjû«ò ùi _eûRòZ ù\aZûcûù^ ?gêbê^ûjóZ ùicûûe RdMû^ ?

ùi^û_Zò � icùÉ @û_Yu @ûù\g _ûk^ Keòù~ ~ûjû Kû~ðýùe ^ò~êq @Q«òcjûeûRö

iê¦ � C�c ! _a^, @MÜò, aeêY, Kêùae,\g\òM_ûk, gc^, icùÉ ùcûeûRâeùe C_iÚòZ @Q«ò Z ?

ùi^û_Zò � @ûmû, cjûeûRöC_iê¦ � PòZâe[ M§aðeûR Kûjó ?ùi^û_Zò � ùi @_þieûcûûê i{òZ KeûCQ«òöiê¦ � ißMð eûRýùe icÉue @û^êMZýKê

ù\LêQòö Kò«ê céMûlú aò´û]eú gPúKûjó ? ùijò Kéùgû\eúe Kaeúc¦ûe cûkùe ùgûbòZö cêñ ZûKêAKûc^û Kùeñ û a�ðcû^ Caðgú I e¸ûMúZ ^éZý Ke«êö

C_iê¦ � Caðgú ! Zêce _âòdiLú gPúù\aúKûjû«ò?

Caðgú � ùi A¦âu iwùe jòcû\âò gòLeùeaûi KeêQ«ò û(iê¦ C_i¦ue @�jûiý)

C_iê¦ � e¸û ! _ûeòa ùMûUòG Kû~ðý Keò ?~ù[Á _êeÄûe ù\aò ö

e¸û � @ûmû \ò@«ê, cjûeûRöC_iê¦ � ùijò gPú ù\aúuê Kû_êeêh géMûk

A¦âe A¦âRûf_ûgeê Qò^Ü Keò @ûYò_ûeòa ?

iê¦ � gPú ù\aúuê A¦âe cûdû _ûgeê Qò^ÜKeò @ûYò ^ _ûeòùf @û¸cûûeùMøea cæû^ ùjaû ^ò½òZö ÊMðùe@ûC iêL Kûjòñ ?

C_iê¦ � ibûi\þMY ! gêY òf Z iê¦uccðaûYú ? a�ðcû^ gúNâ ~ûA jòcû\âòMjßeeê A¦â_ûgeê gPúKê cêq KeòGVûKê ùN ò @ûi ! eûRûmû _ûk^ùeaòcêL ùjùf KVò^ gûÉò _ûAaö

111

iê¦ � Cùy÷ügâaû @gß, HeûaZ jÉú,_ûeòRûZ _ê¿, iê]ûbû� @]ôKûe Keòc¤ @ûce aûi^û @_ì�ð ejòfûö @ûcKêi`kKûc ùjaûKê A _Wÿòa�C_ûd~ûjûùjCö ù_âc I ~ê¡ùe Z ^úZò^òdc _ûk^ Keòaû aò]ô @^êùcû\òZ^êùjñ, � K�Y KjêQê C_iê¦ ?

C_iê¦ � jñ bûA, VòKþ KjòQö (C¡Z KY×ùe)~û@û« ê ù\ ÷ZýMY�~û@û« ê@_þieûMY, gúNâ ùÂ @ûi«ê ! ùi@ûC Gùa Zûue A¦âûYú êj«òö A¦â-iòõjûi^ ~ûjûe, gPú Zûjûe�iaðùbûMý bòZùe ùi GK ùbûMý,ùi ù\÷Zý eûRue eûYúö jòcûkdù\ge Mj^ aò_ò^ ÊMð eûYúueaûi ù~ûMý iÚû^ ^êùjñö

ùi^û_Zò � ~[û @ûmû, cjûeûR ! @_þieûcûù^~û@û«êö

iê¦ � ^ò½d, ~û@û«êö Kò«ê ùcN, aRâ,aò\êýZþ icùÉ @ûce Kòue bkòÊMðùe @Q«ò Z ?

ùi^û_Zò � @ûmû, ùicûûe ÊMðQûWÿò ~òaûeC_ûd ^ûjóö G ÊMð]ûcùe ù~A¦âiòõjûi^ùe aùi, Zûe Kòueeìù_ ùcNcûk, @g^ò, aò\êýZþ Zû�^òKUùe LUòaûKê aû¤ö Gjû aò]ôeaò]û^ö @û^ Keòaû Kûjûeò iû¤ ûjóö

\ßûeú � cjûeûR, cùYûjòKê aòùR Keòaûjê@«êö(iê¦ C_iê¦ue _âiÚû^, \eaûebûwòfû )

\ßòZúd \égý(ù\aZûcûù^ A¦âu ^òKUKê @ûMc^

Kùfö bûMý aòWÿ òZ \êüiÚ ckò ùagùe A¦âueeûR\� ÅkòZö ùi gPúu ^òKUùe aiòQ«òöKêcûe Kû�ðòùKd _âYûc Kùfö)A¦â � ÊMð eûRýeê Kò i´û\ @ûYòQ, Kêcûe ?Kû�òðùKd� (^òcÜ KY×ùe @ù]ûcêLùe) KjòaûKê

@ûiòQò, Kò«ê @K[ý, ù\aeûRöA¦â � Kj Kû�òðùKd ! KêY×û KûjóKò ùaû]

KeêQ ?Kû�òðùKd� iê¦ C_iê¦u @ûmû, cûZû gPúù\aú

ùicûû ^òKUKê ~òùaö Gjò\êüi´û\e aû�ðûaj eìù_ @ûiòQò cêñö

A¦â � (ùKâû]ùe, @û½~ðý ùjûA) KûjóKò?Kû�òðùKd� Gjûe C�e ù\aûKê cêñ @Zò @bûR^öA¦â � _ûh� eûlicûûe Æ¡ðû GùZ\êe

aXÿ òMfûYò ^û ? ùicûûê ÊMðbêaêê Cùz\ Keò _ûeê^ûjñ !

gPú � iê¦ C_iê¦ _é[ôaúe gZîö RMZeaò]ôaò]û^ @ZòKâc Keòaûeê ùicûûòcðc @ZýûPûeùe ÊMð, c�ðý, _ûZûk

Zò^ò_êe KµêQòö iiûMeû ]eYúiõZâûiòZ ùjCQòö ù\aeûR A¦â_ ôúuêÆ¡òðZ \ûâcûù^ ~[û[ðùe @_cû òZKeêQ«òö G f{û, _eûRd Mæû^òVûeêc¤ @]ôK _úWÿû \òGö

A¦â � ùjAUò ù\aò ! gc^ @ûiòMùfYòögPú � ^cÄûe, ]cðeûR ! ai«êö (@ûi^

_â\û^)

112

A¦â � Kj«ê Z ]cð ù\a ! @ûùc PòeKûk\ûâcûû aòùeû]ùe iõMâûcPkûA @ûiòùfö @ûRò ù\aak ^ÁùjûA[ôaûeê, \ûâ ak aXÿò ~ûAQòöKò«ê @ûùc _eûRòZ, fû�òZ ùjûAPòeKûk búZ gßû^bkò _aðZ K¦ebòZùe fêPòùf Z ùja ^ûjó ?ù\aZûcûù^ aòPûe Ke«ê, ÊMðeûRýKê Kò_eò @iêe Kakeê cêqKeòùaö

gc^ � (ùKâû]ôZ Êeùe \û« ùPûaûA)ù\aeûR ! ùj Z â ò\ òa_Z ò !aò]ôaò]û^ aêSòaû KÁKeö aêSò_ûe ê^ûj ó , @û¸cûûe _ ìRû,C_ûi^û, iZýZû I GùZ ^òÂûùe]cðKcð _ûk^û iù�ß _òZûcj aâjàû_âZò~êMùe @û¸cûûê \ûâgqò \ßûeûKûjóKò jeûA \ò@«ò? Zûjû GKû ùiRûYò[ôùaö cêñ _fKcûZâùK PeûPeCz^Ü Keòù\aòö Kò«ê aâjàû aé[ûùe@û¸cûû \ßûeû icê\â c^Ú^ Kùfaû KûjóKò ? ^úkKY× aòh_û^ KùfKûjóKò ? @ûce @ce ùjaû kùeùKak @_cû^ ùbûMòaû iò^û iûeöù\aeûR ! icÉ aòbìZò iù�ßù\÷aak jó ùgâÂak,�@ûc_âZòaòò]ôaûcö

_a^ � (jêõKûe Keò) ù\aeûR ! ~ûjû ~cKjòùf Zjóùe iù¦j ûjóö aò]ô @ûc

_âZò \ûeêY gZîZû KeòQòö _òZûcjaâjàûue \ûâcûû _âZò ~\ò GùWÿ_âúZò, ccZû ùi ùicûûê eûRûi^\ò@«êö @ûùc GùZ _ìRû ]cð ~mKeò, ajê KÁùe ÊMð, c�ðý, _ûZûkbêa^ cûûùe gûi^ Keò, ùfûK_ûkò ùghùe GùZ @_cû^ ijòaêKò_eò ? @iZýe Rd ù\LòùfùfûùK GYòKò Kò @û\gð MâjYKeòùa ! GA Z ùjfû úZò ? @û_Y@ûù\g Kùf GAlYò cêñ PeûPe aògßKêf�b� Keòù\aòö icÉ aògßKêicê\âùe aêWÿûA ù\aò�@Yêeûgòùe \òM_ìeò~òaö(_a ðZ P ìW ÿ û ]i òMfûö _a^ùZû`û^ùe iõiûe aòjßk ùjûA_Wÿòfûö icê\âùe ZeYú aêWÿòfûöcéMMY MòeòMêjû QûWÿò _kûAùföMbòðYúcûûe Mbðiâûa ùjûAMfûö)

Kû�òðùKd� (c]êe KY×ùe) ~ê¡ùe Rd _eûRdKûjûeò jûZe K[û ^êùjñö \ûâZâûiùe @ûùc _éÂbw ù\fêñ û @ûceijiâ ûeûP c¤ \ûâe Pcð ùb\ò_ûeòfû ^ûjóö @ûce G _eûRdKêaò]ôaò]û^ KjòaûKê ùjaö aò]ô_ âZ òK ìkZûe KûeY c¤ @ûce@ùMûPeö ù\a Kìkùe aùdûK òÂcêñ ; aò]ûZûe Azû C_ùe K�Y @aûKjòaò ?

113

gc^ � ùcû aòPûeùe Pûf icùÉ aâjàûuòKUKê ~ûA @ûce _eûRde _âZòKûe

ùfûWÿòaûöA¦â � ùj gc^ ! Zêce \� GùWÿ aòhc

ù~ icùÉ Zêc bdùe búZ; Kò«êaò]ô aûc ùjùf Zêce G \� `êf_eò _âûYú ù\jùe aûRò Pûfò~ûGöùj _ âb¬^ ! a òe� ô akùeZêù¸cûù^ akúö Zêce búhY^òügßûiùe ZeêKêk bMÜ jêG; ZêwMòeògéw Pì�ðúbìZ jêG; Kò«ê aò]ôaûc,ùZYê Zêùc c¤ gqòjú^ö cª akùe`YúZêfý cêñ ^òeê_ûdö

Kû�òðùKd� ùcû cZùe icÉue _òZûcju^òKUùe Mêjûeò Keòaû CPòZö

A¦â � G aò_êk _é[ôaú _ûk^ _ûAñ aò]ûZû@ûcKê iéÁò Keò@Qòö ]cðe Rdiê ò½òZ; Zû ùjûA[ôùf @ûce @ÉòZß^[û«ûö @iêecûù^ @]ûc ð òKö\û¸òK ö _û_ûPûeúö ùicûû@û_ûZüaòRd @ûjäû\ùe aê¡òcû^þaòPkòZ ùjùa ûjóö @ûùc ùicûûbkò @]cð I _û_aé�òKê ù~ùa@ êieY Keòaû, @ûC ù\aûiêe ùb\ùKCñV ò ej òa ? ùZY ê c ê ñù\aZûcûûê ^òùa\^ Kùeñ,icùÉ ]ûZûu òKUKê ~ûA _eûcgðùfûWÿö

ZéZúd \égý(aâjàùfûKùe ù\aZûMYu ijòZ A¦â,

aâjàûu ^òKUùe _âùag Kùfö gqò ù\aúuêùiVûùe ù\Lò ù\aMY ÉêZò Kùfö)

~û ù\aú iaðbìùZhê cûZéeìù_Y iõiÚòZû ö

^cÉùi÷ý cÉùi÷ý cÉùi÷ý^ùcû^cü û 1 û

~û ù\aú iaðbìùZhê gqòeìù_Y iõiÚòZûö

~û ù\aú iaðbìùZhê Kú�òðeìù_Y iõiÚòZûö

~û ù\aú iaðbìùZhê Kkûeìù_Y iõiÚòZûö

~û ù\aú iaðbìùZhê @^Üeìù_Y iõiÚòZûö

~û ù\aú iaðbìùZhê Rdeìù_Y iõiÚòZûö

^cÉùi÷ý ... ... ... ... ...... ... ... ...

ù\aú � K�Y _ûAñ @ûiòùf @û_Ycûù^, G@icdùe ?

A¦â � cû ! \ûâKêke @ZýûPûe @ûC ijòùjC ^ûjóö GùZ @_cû^ ùZûei«û^MY Kò_eò ijòùa cû ? ZêRM{^^ú, RMZþ_ûk ò^ú,RMZþZûeòYú, aò_\þ^ûgò^ú, iéÁòiÚòZò_âkd�KûeòYú, @û\ýûgqò, PeûPe

114

cûZû, _âKéZò eì_ûö @bd _\Zùk@ûgâd ù\�cû! ùZûe geYûMZi«û^cûûê ùN^ò aâjàûu @ûMùe@ûce \êüL RYû@ö

ù\aú � aýÉ jê@ ^ûjó; ù\aeûR ! @]cð,@iZý, @ZýûPûe, @ûC Zûe _âZòKûeG iaê bMaûûe iéÁòfúkûe @õgöPlêh à û^ ùjûA Z êù¸cûù^ G_eûRdKê Pòe«^ bûa ûjóö G iaêùcûe fúkûùLkûö (jûiý) @ûzû,Zêù¸cûù^ aò]ûZûu ^òKUKê ~û@öZê¸cûûe K[û cêñ KjòQòö gPúù\aú, eZòù\aú Gcûù^ ùcûùZ^û^ûaò] _ìRû C_ûi^û Keò _âúZKeòQ«òö Zê¸cûûe @cû^ògû_ûjòfûYòö Rd iê^ò½òZö(_âiÚû^)

ù\aMY � ~[û @ûmû ù\aú !(ù\aZûcûù^ gqòcdúu @ûgúaðû\fûbKeò _òZûcju PeY \gð^Kùfö)

aâjàû � a�MY ! Zêccûû \êüL \ê�ðgû K[ûùcûe @ûùMûPe ^ûjóö Kò«ê iê¦C_iê¦ue @dêZ ahðe Z_iýû, Kêzãiû]^û, _êYýe `k KòQò @Qò Z ?ùicûû _eûKâcKê Zêù¸cûù^ ùKjò_âZòjZ Keò_ûeòa ^ûjó, Gjû aò]ôeaò]û^ö icê\â Rê@ûe ^òR Azûùe

b�û _ùWÿ iò û, ùKjò ak_âùdûMùeb�û _KûA _ûeòa ^ûjóö ùicûûêakùe _ûeò Qkùe cûeòaûKê ~^ôKeö ~\ò Zêù¸cûù^ ùi \êA bûAubòZùe Kkje iìZâ_ûZ Keò_ûeòa,ùZùa ùicûûê ^ûg Keò _êYò ÊMðiòõjûi^ _ûA _ûeòaö

A¦â � _òZûcj ! @û_Yue @ûgúaðû\jó @ûceelûKaPö @û_Yu @ûù\ggòùeû]û~ðýö

aâjàû � ù~ ù\aú aâjà^òkdùe ejêQ«ò,Zûue @ûgúaðû\ ^ò@ö

A¦â � ù\aú _âi^Ü jê@, ù\agZîKê aò^ûgKeò, ù\aMYuê aò_\eê ZâûY Ke�R^^ú !

ù\aú � iZý, ]cð, ^ýûd ùN^ò Zêù¸cûùâòRdú ùjaö cêñ Zê¸cûû Éaùei«êÁö @ûgúaðû\ KeêQò, @búÁ iò¡òùjCö(ù\aMYue aâjàùfûKeê _âiÚû^)

PZê[ð \égý� ù\aibû �

A¦â � ù\aMY, aâjàû ù~ \ûâ bâûZéaòùeû]ùe iõùKZ ù\ùf, ZûjûKò_eò iû]ôZ ùja, ùi[ô_ûAñ@û_Ycûûe _eûcgð @ù_lû KeêQòö

115

~c � ùcûe \�eê Kkû jeY ùjûAQòcjûeûR ! cêñ ùKøYiò _eûcgð ù\aûKê@lcö

Kû�òðùKd� ùcûùZ ù\aeûR @^êcZò ù\ùf cêñ~ûA \êA bûAuê i¹êL iõMâûcKêWûKòaòö ùicûûê Kjòaò, ù~ gqòcû þùi ~ê¡ KeòaûKê @ûi«ê! G[ôùe iê¦aûjûeòùf ÊûbûaòK _âZò\ß¦ßú bûaùeC_iê¦ aò aûjûeòaö ùicûûebòZùe cjûKkj RûZ ùjaöbâûZéaòùeû] ùicûû ^ò]êKûeYö

~c � (BhZþ jiò) Zêù¸ @iûe _âÉûaKeêQö i_ðe aòh Rßûkû @Qòö icùÉRûY«òö i_ð \õg^ Kùf aòh ù\jeiaðûwùe PeòMfû bkò iê¦ iùw~ê¡ Kùf C_iê¦ aùk Zûjûe bûA_ûAñ fXÿòaö KìU ~ê¡ùe \ûâakúdû^þö Zêùc G \êaðê¡ò Kùfaò_\ùe _Wÿòaö aeõ KêùaeKê KjòZûu M«ûNeKê ùÂ i¹êLùeeLòù\ùf ùicûû Plê Sfiò~òaö]^ ùfûbùe C^à� ùjûA \êA bûAaòa\cû^ ùjûA _âZò\ß¦ßòZûùe ~ê¡Keò ceòùaö

A¦â � ~ûjû gc^ Kjòùf, ~[û[ðö @[ðùfûbeê _û_ I _û_eê céZêý iê ò½òZöKò«ê ]^ Kûjó ? Zêù¸cûù^ K�YbêfòMf ù~, @ûùc icùÉ \ú^júâûiPêýZ Kûwûk ùjûA aêfêQêñ ?

(ù\aZûcûù^ ùcø^ ejòùf ö Gjòicdùe ù\÷aaûYú ùjfûö �ùjù\aMY ! Zêù¸cûù^ aògßKcðûu^òKUKê ~û@ö Zûuê Kjò Zûu \ßûeûRMZùe ùMûUòG @Zêfýeì_û @w^û^òcðûY Keö ZûKê Kj G ^òLòkPeûPe iÚûae Rwc aògß _âKéZòeêùiø¦~ðý @ûjeY Keò Zjóùe @w^ûKêeì_^ýûi \ò@«êö _âKéZòe ùiø¦~ðýeêZòk Zòk Keò @ûjeY Keò ù~ _âc\ûMVòZ ùja, Zûjûeò ùiø¦~ðý \gð ùebâûZé aòùeû] RûZ ùjaö ùZùa ~ûA\êÁ eûli Kêke a] ùjaö�)

A¦â � gêYòf Z ù\÷aaûYú Kêcûe ! Zêùc_aûê gqòbòlû Keò gúNâ ~ûAgòÌúKêkeûR aògßKcðûuê WûKò @ûYòaö

Kû�ðòùKd� ~[û @ûmû ! ù\aeûRö(_âiÚû^)

_�c \égý(C�e ùceê _aðZ ù\gùe ù\agòÌúaògßKcðû fêjûùe cì�ðò MXê[ôùföKû�ðòùKd _âùag Keò Zûuê cÄûeKùfö)

aògßKcðû � Kò Kêcûe ? G \ìeù\gKê jVûZþ@ûMcê KûeY K�Y ?iêe_êùe KêgkZ iaê ?Kj ÊMðe aûeZû�

116

Kò KûeùY @ûiòf ùcû _êùe ?ùKCñ ÊMð aeûw^û fûMò @aûù\aò cêjó Kc @kõKûe,ù\L ùcû KeYúöGjò @_ìað ^ì_êe ^òKßYùeaúYû_ûYò aúYû ù\a Qò Ü Keò ùjùkGjò ù\L iêùcLkû, ù\L, bûacù^-Gjò MR cêqû jûe, ù\Lòf GjûKê�Gjò ù\L iúc«e UúKû,Gjò ù~ KuY ù\L LPòZ eZù^ö_âaûk Kê�k ù\LKò Qûe Gjûe Zêùf a^ù\aúK�ðe _kûg ?ecYúe cù^ûm bìhY,@ûC ùKùZ ùâ @kuûe @iúcùcû M«ûNeê ?

Kêcûe � (\úNð ^òügßûi cûeò) @ûC Kò @Qò ùjù\a ùi Kûke iêL ?aògß_âûù« ZòcòeòZ cùjû\]ô _ûùe�ai Zêù¸ ^û[ !RûY ^ûjó ÊMðe \ê�ðgû?jûd ! ù\÷ZýKêk _âak icùe�ùfûUA Zâò\gûkd�f�b� Kùe _ûce @iêe !ù_âeòQ«ò Za @ûùg ù\a @iêeûeògòÌúae !

jûd ! @ûC Kò @ûce _ìaðûaiÚû @Qò ?@iêe _ûcecûù^ ù\aKêkKê Cz^ÜKeò ù\aeûRuê eûRýPêýZ fû�òZKeòQ«òö @û_Y iéÁò iúcû«ùe ZòcòeòZù\gùe bìc�ke ùMûUòG ^òRð^_âû«ùe ejò[ôaû ùjZê ÊMðe i´û\_ûA ^ [ôùfö

aògßKcðû � aWÿ @nêZ K[û ! ù\aZûue_eûRd, _êYò \ûâMYue ÊMðeûRýùe eûRZß ! ù\aZûuê \êÁ@iêecûù^ @_cû^ KeòQ«ò Kò_eò?iaê NUYû Kû~ðý KûeY _eµeûùeKjö

Kêcûe � cjûbûM ! aòk´ @ijýö gúNâcù^ûe[ ~û^ùe MZò Ke«êöù\aeûR aWÿ @iÚ òe _âZúlûùeaiòQ«ò�@û_Yu _ûAñö

hÂ \égý� A¦â bêa^ �

( aògßKcðû Kêcûeu ij A¦âbêa^ùe _âùagKùf )

A¦â � aògßKcðûue Rd ùjC !ù\aMY � cjûcô^þ ! @û_Y @û¸cûûê elû

Ke«êö GZòKò _âû[ð ûö aò]ûZû aeùeiê¦ C_iê¦ icê\â c Ú ùaùk @céZLûA @ce ùjûA _ûeòQ«òö ù\aeûRýRd Keò ùicûù^ ÊMðe eûRû

117

ùjûAQ«òö @û_Y iê¦ C_iê¦ueKkj iéÁò Cù�gýùe G_eò ùMûUòG@ ò¦ýû ûeú MV^ Ke«ê, ~ûjû \ßûeûù\aZûue @búÁ iò¡ò ùjaö Zûjû^ ùjùf \ûâ ~ê¡ùe @ùRdö

aògßKcðû � @û_Ycûûe ^òù�ðg ^ò½d _ûk^Keòaòö ZòcòeòZ ùceê icê\â KìkùeZâò\òae ajê \ìeùe c�ðýe iéÁòiúcûùeLû òKUùe ù~ ùceê _aðZZêhûe KòeúU ùN ò Cbû ùjûA ejòQòöùijòVûùe ùcûe aûiMéjö iõiûeeR¬ûk ùcûùZ Ægð Kùe ^ûjóöù\aûiêe iõMâûcùe ù\aZûue_eûRd aû�ðû c¤ ùcû _lùe ìZî´û\ö

A¦â � gòÌúeûR ! a�ðcû^ @û_Yu \dûC_ùe icMâ ù\agqò òbðe KeêQòö( aògßKcðû ¤ûîÚ ùjûA aâjàûu _â\�iéÁòaúR cª CyûeY Kùf)

aògßKcðû � aâjàûu aeùe cêñ ~ûjûKê iàeY Keòaò,ùi ùcû ^òKUKê @ûiòaö cêñ ¤ûîÚjêGñö( aògßKcðû ¤ûîÚ ùjûA GK @^ò¦ýiê¦eú fk^û iéÁò Kùf û ùghùe@céZ iõPûe Keò ù\agòÌú Gjò@_eì_ @_ìað Kûcò^úKê Rúa^ýûiKùfö Rúa^ýûi _ûA Rúa« ^ûeúCbû ùjùfö Gjò icdùe ù\aMY@ûiò _âùag Kùfö )

aògßKcðû � ùj A¦âû\ò ù\aMY ! Gùa @û_Yu@búÁ iò¡ò ùjfû Z ?

A¦â � ùj ù\agòÌú ! Zêc @_ìað iéÁòe Zêk û^ûjóö ù~Yê iÚûae Rwc bìZûcôK_âKéZòe ùiø¦~ðý _ieûeê Zòk Zòkiêhcû @ûjéZ ùjûA G ^ûeúe iéÁòùjûAQòö ùZYê Gjûe ûc Zòùkû�cûeLû~ûCö

aògßKcðû � Z[ûÉêöA¦â � c^à[ Kûjû«ò ?c à[ � @ûmû !A¦â � Zêùc c]êKe EZêeûRuê iwùe ùN ò

Gjò ^ûeú ijòZùe @aòkù´ iê¦C_iê¦u ^òKUùe C_iÚòZ jê@ö

c\^ � (^cÄûe Keò) ù~ @ûmû !A¦â � Kû�ðòùKd ! Zêùc ù\a-ùi^û_Zòö

@ûce ùi÷^ýcûûê Lû�a a^Kê@ù], @ûC @ù] KûcýK a^Kê_VûA \ ò@ö ùicûù^ RûM âZejò[ôùaö iê¦ C_iê¦ _eÆeaòa\cû^ ùjùf, Zûe ùgh`kKê@ù_lû ^ Keò ù\÷Zý^ûg KeòaûKê@ûù\g ù\ùaö Gjû ùcûe Azû IZêcKê @ûù\gö

Kû�òðùKd� ù\aeûRu @ûù\g gòùeû]û~ðýöù\aMY � @ûi ùi^û_Zò, icùÉ ù\aùi^û

MjYùe a�ðcû^ @ûcôùMû_^ Keòejòaû_ûAñ a^ _âùag Keòaûö

118

i¯c \égý(i ê¦ C_i ê¦u eûR\eaûe,KûkùKZê, ]ìcùKZê, ùi^û_ZòMY,\ûâMY, @_þieûMY C_iÚ òZejòQ«òö

C_iê¦ � (jiò) bûA ! ù~Cñ A¦â aéZâûiêe a]Kfû, ù~Cñ ^_êõiK Kû�ò ðùKdZâò_êeûiêe iõjûe Kfû, ùicûû@ûÇûk^ @ûC gêùb ^ûjóö ùicûûaûjê @ûRò \êaðk, @ûùc @ce,ù~ùZ\ò^ iì~ðýP¦â ejò[ ôùa,ùiùZKûk @ûce eûRZß, @ûC @iúclcZûe aò^ûg ^ûjóö

KûkùKZê � cjûeûR ! @ce Z ùKjò ^êj«ò ?ù\aZûcûù^ @ceö cûZâ aò]ûZû@û_Ycûûê @ceae ù\A _âûKéZòKòdce aýZòKâc KeòQ«òö ùZYê Gjû

@Zò @i¸a ùaû]jêGö]ìcùKZê � ~[û[ð Kjòf KûkùKZê ! Gjû ùcûe

c¤ aògßûi jêG ^ûjóö aâjàû Z ù\a-_òZûcj !

iê¦ � Z_iýû @ûC _êYý akùe A¦â ÊMðùeeûRû ùjûA @ce ùjûAQòö @ûùc @ûRòZû _eò _âZû_ú eûRûKê @ûce KòueKeò_ûeòQêñö @[ðûZþ A¦âVûeê @ûceZù_ûak ùagòö bMaû^ ^éiòõj@aZûe ùjfûùaùk @ûce _òZûcjjòeYýKgò_ ê ù\ ÷ZýKê a ò\ûeY

Keò[ôùfö ùijò jòeYýKgò_êe _êZâ^ òK ê¸ûi êee _êZ â @ûù¸cûù^ö@û¸cûûe aò§ýMòeòùe @dêZ ahðZ_iýû `kùe aâjàû i«êÁ ùjûA@ûcKê @ce ae I ÊMð eûRý \û^KeòQ«òö ùZùa bâûZé aòùeû]ùe@ûce céZêý ùja ùaûfò ]ûZû KjòQ«òö@ûùc c¤ bâûZéaòùeû]ú ùjaê^ûjóùaûfò Zûuê ae cûMòQêñö

]ìcùKZê � (@û^¦ùe) Zû� ùjùf @ûC Pò«û^ûjóö @û_Ycûù^ úelúe Zêfý \êAù\jùe GK_âûY ùjûA còkòZ bûaùe@aiÚ û^ Ke«êö RYKe P ò«û@^ýuVûùe _âZòaò´òZ jêG�KûdûeQûdûbkòö @û_Ycûù^ RMZùe@Re, @ce, @ùRdö

KûkùKZê � @û_Yu bdùe ù\aùfûK ZâÉöùi[ô_ûAñ ùicûù^ icùÉ aâûiKeêQ«òö

ù\÷ZýKêk� (\úNð @�jûiýùeûk)iê¦ � Zêùccûù^ ajê KÁ _ûAQö a�ðcû^

KòQò @û^¦ Ke, @ûùcû\ _âùcû\ Ke;aògâûc iêL Ke� ~ê¡Kæû«ò \ìe Keòaû@ûagýKö

ù\÷ZýMY� Rd iê¦ C_iê¦ue Rdöiê¦ � Pûf bûA C_iê¦ ! @ûùc \êùjñ céMdû

aòù^û\ KeòaûKê aêê a^û«eKê~ òa ûö iiûMeû ]eYúe

119

KêiêcKê«kûùag a^û^úe MbúeZcù\gùe @Zò iê¦e�cù^ûmö ajêKûkù\aùi^ûu ijòZ ice @bò~û^Keò @ûC ^ò½ò« @û^¦ aòù^û\ê@aie ùjûA ^ûjóö

C_iê¦ � (@ûjäû\ùe) Pûf bûA ]ìcùKZê,KûkùKZê, eqaûjê, _ûZâcªòMY !Pûf @ûRò eûRMjYùe a^ Mj^KêcéMdû Keò ~òaûö @gß, MR, _\ûZòK,@È e[ icÉ iûR ie¬ûc @ûYòVêkKeò aòù^û\ ~ûZâûe @^êeì_aýaiÚû Keö

KûkùKZê � Plê _fK cûùZâ Zûjû iaê i{òZ ùjaicâûU, _âÉêZ ùjC«ê !

iê¦ � @_þieûMYuê @û¸cûûe _âùcû\ijPeú eìù_ iùw iùw ~òaûKêùja�(NâîÚkùe b âcYK æ û«Zòùkû�cûe _âùag)

Zòùkû�cû� Iü, aò]ûZû ùcû bûfùe Kò Gjò_eò\êüLKÁ ùfLô[ôfû ? ùKRûYò, Zûjûùi RûùYö N^ZòcòeòZ a§êe a^_[@ZòKâc Keò ùi \êüL cêñ aêSò_ûeêQòö(\ìeKê Pûjó) Iü, @^Zò \ìeùe Kòiê¦e ÇUòK_eò Êz Zek eRZùiâûZûRkeûgò ! ~ûGñ ùijò iùeûaeZúeùe KòQòlY aògâûc Kùeñö(Zòùkû�cû _[ @ZòKâc Keò iùeûae

ùiû_û^ùe Kæû« Z^êKê Xûkò ù\Aaògâûc Kfûö lYKûk aògâûc _ùeiùeûaeùe ^òRe _âZòaò´ ù\Lò@ùaû] bkò ÊMZ Cqò Kfûö) @ûjû,G_eò cù^ûje eì_Kû«ò _é[ôaúe PlêùKùa ù\LòQò Kò ! _òZûcj aâjàûu^òkdùe ù\LòQ ò i ê¦eúùg âÂûA¦âûYúuê, aò\ýû]eú Kò^ÜeúMYuê,ù\aaûkûcûûêö Kò«ê G fk^ûe_\eR ijòZ ùicûûe Zêk^û jêG^ûjóö cù^ jêG, G @aû a^ ù\aúùjûA[ôùa ! Gjò @Zêkû ^ûeúueKòueú _Yùe ejò _\ùiaû KeòaûKêPò� aùkö ùj bMaZú ! ZêùcRkù\aú jê@ @aû a^ù\aú jê@,_âZýlúbìZû ùjûA ùcûùZ \gð \ò@ö(Gjû Kjò Zòùkû�cû bqò bûaùe_âYûc Kfûö Rk _âZòaò´ c¤ùijò_eò _âYûc Kfû Zòùkû�cûKêö)

Zòùkû�cû� (aòiàdùe) KòG Zêùc, Êz úkRkc¤ùe KòG Zêùc ? ùj ù\aú, ùjiê¦eú ùgâÂû !(]ß^ò Kû^^ùe _âZò]ß^òZ ùjfûöZòùkû�cû bd aòjßk ùjûA @ûZuùeWûKòfû��_òZûcj aâjàû,� Zû_ùeùiVûùe cìzòðZû ùjûA _Wÿòfûö ai«ij c\^ jiò jiò ùijò VûaùeC_iÚòZ ùjùfö Zòùkû�cûKê Rkiò�ôiûÁc KeûAùfö)

120

c\^ � Zòùkû�cû ! KûjñòKò KûjûKê bd KeêPcéMûlò ? ùjAUò Pûjó ù\Lö ai«ijòZ Zc iwùe @\égý bûaùe cêñejòQòö @ûùc \êARY @flýùe Zêc_[ @^êieY Keò PûfòQêñö

Zòùkû�cû� c\^; Zêùc ai« ijòZ ùcûe@welú ùjûA @ûiòQ ùaûfò Z cêñRûùY ^ûjó ? ùMûUòG _ecûiê¦eú^ûeúKê Rk \_ðYùe ù\Lò ZûeùfûùKû�e ùiø¦~ðýùe cêñ aòjßkûùjûA _Wÿòfòö ù\aú ùaûfò cù^ Keò_âYûc Kfò, cûZâ ùijò ûeúe @ÉòZßùLûRò _ûA búZZâÉ ùjûA _Wÿòfòöùcûe aê¡òaòbâc NUòfû cêjì�ðK _ûAñö

ai« � Zòùkû�ùc ! ù~Cñ _âZòcû aò´Rk\_ðYùe ù\Lòf, Zûjû Zêceò òReì_ ! Zêceò c]êe ]ß òe _âZò]ß ò KeêQò^úk aêûRò ùKûkùe ejò[ôaû^éZýeZû cdìeúö Geì_ i¸ûe ù\Lò^ûeú ùjûA Zêùc ~\ò G_eò aòagûjê@, bûaò ù\Lòf, Zêce \gð fûkiú_êeêhKêku \gû Kò_eò ùja ?

c\^ � aé[û aûKý aýdùe aòk´ Keò fûb^ûjóö gúNâ ~û@ eì_iú...^òKUùeù\÷ZýeûRuê ùbUòaö(Zòùkû�cû ]úe _\ùl_ùe ceûkMc^ùe Kû^^ _[ùe @Mâieùjfûö fZû, cjúeêj, ùKûKòk, @kò,Kù_ûZúcûù^ ^ûeúK ê _[ùe

ùicûû ^òKUùe lùY aògâûcKeòaûKê @^êùeû] Kùfö Kêiêcû¬kòù\ùfö Qûdû iê¦eú Zeêaeùe _ê¿`k iRûA iLú bûaùe aeY KeòKjòùf� ùj iê¦eú, lYK _ûAñ GjòZeê Zùk C_ùag^ Keö cêñ ZêcKêiêgúZk Qûdû \û^ KeòaûKê _âZúlûKe êQ òö a^PeMY I _ûa ðZýK^ýûMY Kjòùf�ùj iê¦eúùgâÂû,Gjò \�K a^ùe ùa÷ù\jú ^òaûiKeò[ôùfö Zêùc aògâûc Keö)

c\^ � (ijûùiý ùKøZ êKùe) @ûjû,aò]ûZûue Kò @_ìaðfúkû ! G ûeúKêù\Lò ]eòZâú a^ÆZò c¤ _ûMkö(iê¦ C_iê¦ @ûùcû\ C�aùe c�öùbûR^, _û^, Mû^ö @_þieûùckùe @ûùcû\ c�ö aîÚkúùe\ûâ ùi^ûMY @ûùcû\ c�ö @gß,MR, _\ûZòKcûù^ @È S^ZþKûeùe^òRe ù_øeêh _â\gð^ KeêQ«òö iê¦C_iê¦ a^ a^û« bâcY Keê KeêZòùkû�cûKê _ê¿ûÉeYùe @ûiú^ù\Lòùfö

C_iê¦ � bûA i ê¦ ! K ò @û½~ ðý \ égýù\LòfYò ? ckd icúe iì\êea^û^ú aêKêeê @RYû _ê¿iêebòP¦îòq Keò aûjò @ûYêQòö G@Kûkùe ai« Kò_eò @ûiòfû ? PûfbûA; ù\Lòaû ùKCñ Kê¬ Kû^êê

121

G_eò iêebò ckd ajò @ûYêQòö @ûübâce MêWÿòK \ìeùe CWÿòaû ù\Lò cù^ùjCQò, ^òKUùe iùeûaeùeKckò ú céYûk C_ùe êUòQòö Zû�ecû\K M§ bâceKêkuê @ijýùjûAQòö

iê¦ � bûA; G iiûMeû ]eû, \êýùfûKbìùfûK Mâj C_Mâj, iì~ðý P¦â ZûeûicùÉ ù~_eò @ûceò Rd Mû[û MûA_êfKòZ ùjCQ«òö ù~ùZùaùk@ûce _âRûKêk iêLú, ùiùZùaùkG Mj^ aò_òê ù\aZû K�Y _ûAñZûue @û^¦ aû�ðûe _âZúK ckdKêiêebòZ Keò @ûc ^òKUKê _VûAùa^ûjó Kjòf ? a^ù\aú _ê¿ûÉeYùe@ûcKê @bòaû\^ KeòQ«ò ùaûfò cù^Kùeñö

C_iê¦ � eûRKû~ðýeê @aie aòù^û\^ _ûAñ@ûiòaû iû[ðK ùjûAQò, bûA ! Kò@û^¦cd iùZ G òKû�^ aîÚkò !@eYý ù\aZûe Kò @ûKhðYúgqò !ùcûe icÉ ùPZ^û ù~_eò @ûeYýKcû\K @ûKhðYùe aòcìXÿ ùjûA~ûCQò�Azû ùjCQò, GjòVûùe aûiKùeö(iê¦ C_iê¦ a^bâcY Keò e[eê@aZeY Kùf, L� òG ÇU òK@ûi^ùe \êA bûA aiòùf Kæû«ò \ìeKeòaûKêö)

Zòùkû�cû� (búZKY×ùe) Iü ! KòG Gcûù^ ?Gcûû \úNða_ê ù\Lò ùcûe jé\dKµòZ ùjCQò, @ûC geúe c¤ NcðûqùjCQòö G A¦âic eì_fûaYý iµ Ü~êaK\ßd KòG ùi ? @iûcû^ýGcûûe \úNð geúee _eûKâc !c\^ Kjê[ôùf ù~Cñ ù\÷ZýcûûK[û, Gcûù^ K�Y ùijò ù\÷Zý ?(GK \éÁòùe iì~ðýcêLú iì~ðýuêPûjófûbkò Pûjó ejòfû Zòùkû�cûù\÷Zý\ßduê)

iê¦ � Kò @û½~ðý ! G a^ òKê¬ùe C{ßk_â\ú_gòLû eì_òYú G ûeú KòG ? ûG ùMøeú, bMaZú cì�òð ? Pûf ~ûAZûu _\ùe _ê¿û¬kò ù\A _ìRûKeòaûö ù\aú ae\û ùjùaö(iê¦ C_iê¦ Zúaâ ùaMùe Zòùkû�cû^òKUKê Mc^ Kùf)

ai« � ùj c à[ ! Gjò _âKéÁ Kûkùe ZêceZúlþY _�iûdKeê ù\÷Zýcûûê aûYa ò¡ Keö ù\aeò_ êu a ò^ûgKeòaûùe aòk´ Ke ^ûjóö(@«eúleê Kêiêc ge aéÁò ùjûA@iêecûûê @ZòÂ Kfûö c\^ geùeRRðeòZ Kùkae ùjûA iê¦ C_iê¦\êùjñ @w^ûKê ]eò _KûAùf û

C_iê¦ � (ùKâû]ùe) aúeùgâÂ ! G ^ûeúC�cû Zòùkû�cû iµKðùe ZêcebâûZéa]ì ùjaö Zêùc K�Y_ûAñ G^ûeúKê Ægð KeêQ ?

122

iê¦ � aWÿ @û½~ðý K[û Kjòf bûA ! Zêci¹êLùe cêñ ù~ GjòlYò G K^ýûe ôKêaeY Kfò ? G ^ûeú ùcûe _^ôúöZêùc G ûeúe ù\ae ùjaö ZêcecûZéiÚû^údû, MêeêiÚû^údûö G ^ûeúejÉcêq Ke�GjûKê Ægð Ke ^ûjóö

C_iê¦ � (_âRßkòZ jêZûg^ ic cjûùKû_ùe)ùe @]cð ûPûeú! K êkûwûe !bâûZéa]ìKê ù\÷Zýcûù^ cûZéiccYò[û«òö ^òfð{ Zê @]úe ùjûA Zê_êYò Zû�e @w Ægð KeêQê ?

iê¦ - K�Y Kjòfê _ûce ? cêñ _û_ûPûeú,@]cðûPûeú, ]ôKþ ]ôKþ ùZûùZ - ]ôKþ\êÁcZò û _û_òÂ géMûk ùjûA iòõjúijòZ còk^ aû�û ? ùe aaðe !ùZûe C_~êq gûÉò aò]û^ Keòaò û(iê¦ @iò òÃûiòZ Keòaû ù\Lò jêõKûeKeò C_iê¦ ^òRe @È ]ûeY Kfû û\êjóu @È \êjóuê lZaòlZ Keòù\fû ö\êùjñ eqiÜûZ ùjûA bìZkgûdú ùjùfû ùKùZ lY _ùe iê¦ ùPZ^û _ûACVòfû û

iê¦ - Iùjû, Kò KêKcð Kfò ! _ìaðK[û,_òZûcju ae\û i�ð bêfòMfò û GùZZ_iýû Keò aò]ûZû ùZûhò ù~ aecòkòfû, Gjû Kò ùZûe ùgh `kùjfû ! aûfò alùe KéZòâc ùiø]òcðûYò[ôfò KûjóKò ? Kûcc\ùe ù~Cñ

\êcðZòcûù^ c� jê@«ò, ùicûûeGjò MZò Pòe«^ ùaûfò RMZùe aò\òZ@Qò û Kò«ê bûA, GZòKò ùcûe \êüLejòfû, eYùlZâùe gZî RòYò ùcûe_âûY^ûg ùjfû^ûjó û céMeûR aýû]

û¦ùe @KiàûZ Rúa^ ù\fûbkò @ûcCbdue ic\gû ùjfû û(aòhû\ùe ^òügßûicûeò iê¦ @iêeù\jZýûM Kfû )

C_iê¦ - (ùgûKûb òb ìZ ùjûA) ùjù\÷ZýKêk_Zò ö Zêce @ceaû�òZgeúe ]eYúùe ùfûUêQò û Pûf, CV,~ê¡ùlZâKê ~òaû û Zêùc @ûRò \ûâùi^û_Zò ùjùf \ûâ Kêke ûcùfû_ ùja û ùj @MâR ! cêñ ZêcePòe\ûi, Pòe @^êMZ Kòue cûZâ û@Ì ù\ûhùe ù\ûhú, lcûKe bûA !ùj aûiaaòRdú, G aûcûKê ZêùcMâjY Keò cêê _âûi ^ûg Ke û(\ìeeê ù\aZûcûûe aòRd jêõKûe,gv]ß^ò gêbòfû û ù\a ùi^ûMY @ÈùÂ \ûâKêk iõjûe Keò KeòC_iê¦ òKUùe C_iÚòZ ùjùf û)

A¦â - ùj C_iê¦ ! Zêùc c\c� ùjûA_é[ôaú _éÂùe @]cð ùiâûZ _âaûjòZKf û bìZMY I ù\aMYu _âZò@^ûPûe KeòQ û ]eYúe icMâ iµ\Rìe Keò, fêUò Keò Zêùc @ûC Zêc

123

bûA iê¦ @Zò @^ýûd lcZûùe c�ùjûA ùbûM KeòQ û _êYò Zêce @ êMZù\÷ZýKêkKê ùijò ùbûMùe RRðeòZKeòQ û Zêùc Kêùaee @kKû_êeúKêQûeLûe Keò Kêùae ]^ fêY×^ IùgûhY Keò Zêc _û_ Kcðe C_ûd I@^úZò _[e _ûù[d eìù_ _âùdûMKeòQ û aòk´ ùjùf ùjñ iZý I]cðe Rd iê ò½òZ û Gjû gûgßZ]ûeû ûùe _û_ûcôû \êeûPûeú @iêe ! Zê AÁiàeY Keò @È ]ûeY Ke û

C_iê¦ - ùe \êeûcôû ! ù\aKêk _ûce ! ZêfµU ù~_eò, ]ôU ùi_eò û Zê \ûâbdùe búZ ùjûA jòcû\òâ gòLeMjßeùe géMûkZêfý ^òRe _ZÜú@�kùe @ûcôùMû_^ Keò[ôfê û @ûRòùZûe GùWÿ Æ¡ðû ? ùcû ijòZ ~ê¡PûjêñQê ?(\êA RYue Zêcêk ~ê¡ û C_iê¦cÉK A¦âûÈùe Pì�ð ùjûAMfû ûù\aMY P¦^KûV, NéZ I Z�êk@ûYò céZù\j \ûj Kùf û iê¦C_iê¦e _ZÜúcûù^ ijcéZû ùjûAaâjàùfûKKê Mc^ Kùf û)

Zòùkû�cû- aûia ! @û_Yue @bòkûh G lê\âRúa^ùe iû[ðK ùjaûeê cêñ ]^ý ûùcûe _âYûc MâjY Keòùa û

A¦â - Zòùkû�ùc ! Zêùc @ûRò ù\aMYu@ûgòh fûb Kf û ù\aZûu aò_\Kûkùe Zêùc bMaZú cûZû eì_òYúùjûA @ûccûûê fû�^û I cjû@_cû^ I \êüLeê elû KeòQ û ùjiZò! Zêce G iêLýûZò RMZùePòeKûk ùNûhòZ ùja û Zêceò _âiû\eê\ûâ \k^ ùjfû ùaûfò Zêce ûc�\ûâ\kò^ú� û Zêùc A cû \êMðû û\êMðZò ûgò ú û ZêcKê cÄûe KeêQò ö

Zòùkû�cû� ù\aeûR ! cêñ ù\au \ê�ðgû ùcûP^Kfò iZý; Kò«ê a�ðcû^ ùKCñVòKò ~òaòcêñ ?

A¦â � Zêùc _êYýaZú, bûMýaZúö ù~CñVòùKga_^ôú cjûflàúu ^òaûi ù~CñA¦êa\^û A¦òeû @Zk Rk]ôZùkejòQ«ò, ùijò @ûùfûKòZ iûMeZùkejòa�~û@ ! Zûjû_ùe iì~ðý-ùfûKe cjûc�kùe Zêùc bûÊeùjûA aòeûRòZ ùjaö

(Zòùkû�cû iì~ðýùfûK Mc^ Kùföù\aZûcûûe ÊMðeûRýùe _ê^ü_âùag ùjfûö @ce _êeúe C�ûjòZ^ògú[ùe ÊMðùe A¦â ibûùe@_þieûcûù^ ^éZýMúZ @ûùdûR^Kùfö)

124

_âgÜûakú

iõlò C�ecìkK :1. _VòZ GKûuòKûeê iê¦ I C_iê¦ue _eòPd iõùl_ùe \ò@ û2. iê¦u ccðaûYú K�Y [ôfû ùfLö3. C_iê¦ ibûi\þMYuê K�Y Kjò[ôùf ?4. gPúuê _ûAaû iõ_Kðùe iê¦ Gaõ C_iê¦ K�Y K[ûaû�ðû ùjùf?5. gPú iê¦ Gaõ C_iê¦uê KûjóKò _é[ôaúe gZîùaûfò Kjò[ôùf ?6. A¦â ]ûZûu ^òKUKê ~ûA KûjóKò _eûcgð ùfûWÿò[ôùf ?7. gPúù\aú ù\aMYuê K�Y Kjò[ôùf ?8. Kû�ðòùKd aògßKcðûuê ^cÄûe Keò K�Y Kjòùf ?9. ù\agòÌú @_eì_ @_ìað Kûcò^úKê Kò_eò iéÁò Kùf ?10. iê¦ Gaõ C_iê¦uê aâjàû Kò ae _â\û^ Keò[ôùf ?11. iê¦ @iêe Kò_eò ù\jZýûM Kùf ?12. _eòùghùe A¦âù\a Zòùkû�cûuê K�Y Kjò[ôùf ?

Zêc_ûAñ Kûc :13. ùgâYú gòlKu ijûdZûùe ùgâYúMéjùe GKûuòKûUò @bò^d Keö14. ù\aMY ù~Cñ ÉêZò Kùf ZûjûKê cùêLô LûZûùe ùfLö

u

125

ùKûYûKðl b¬Kòùgûe _�^ûdK

(1922-1999)ùfLK _eòPd :

Êû]ú^Zû _ea�ðúKûke IWÿò@û ûUK I GKûuòKû iâÁûu c¤ùe b¬Kòùgûe _�^ûdK @^ýZcöùi KUK Ròfäûe iûùf_êe ^òKUa�ðú QYò_êe Mâûcùe R^àMâjY Keò[ôùfö KòeûYú aé�ò Keò[ôaûb¬Kòùgûe _âaé�òùe [ôùf ^ûUý ePdòZû KkûKûeö Zûu ePòZ ^ûUK MêWÿòK c¤ùe SWÿeûZò,ù_âc_ê¿, _eòYZò, ù\aú, cûYòKù~ûWÿò, Rdcûfý, @MÜò_eúlû, iû@û«Ne, G ~êMe Sò@, KûgàúeùaMcþ Mêf^ûe @û\ò CùfäLù~ûMýö ùi eP^û KeòQ«ò aûYjeY, @MÜò_Zw, ùKûYûKð, NeYú,cûAfLê�, aûRòeûCZ @û\ò GKûuòKûö IWÿògû iûjòZý GKûùWcú I IWÿògû iwúZ ûUK GKûùWcú \ßûeû^ûUK eP^û _ûAñ ùi _êeÄéZ ùjûAQ«òö

�ùKûYûKð� GKûuòKûùe ùKûYûKð c¦òee \]ô^CZò aiòaû _âiw ^ûUýûdòZ û RûZò _ûAñ aûkK]ecûe @ûùcôû�Mð, cû� Vûeê _ê@e aò\ûdR^òZ KûeêYý I gòÌúe KkûKêgkZû _âbéZò PòZòâZ û

_â[c \égý[ P¦âbûMû Zúe�iìù~ðýû\dö iì~ðýuê

^cÄûe Kùf êi ò õj ù\a�_ûLùeQòWÿûùjûA[û�«ò gòùaA iû«eû I elú _âbéZòö ]

êiòõj � ù\Lòf. . . . . Zêùc ù\LòfgòùaA ?

gòùaA � ù\Lòfò Qûcê, @_ìað�

êiòõj � aûÉaòKþ @_ìað ! @_ìað G \égý !iì~ðýù\a ù~_eò icê\â aleê f¶_â\û^ Keò @ûKûgùe C\òZùjûAQ«òö G \égý ùaû]jêG ùcû�Rúa^ùe @_ûùiûeû ejò~òaö

gòùaA � Qûcê ùiø¦~ðýe _ìRûeúö

126

êiòõj � gêY gòùaA, @ûRòe G gêb _âbûZùecû�ue ùgh Azû ùcûe cù^_WêQ òö j ñ g òùaA, Qûdûcjûù\aúue ùgh @ êùeû] [ôfû�GA P¦âbûMûùe cêñ ù~_eò GKiì~ðýc¦òe _âZòÂû Kùeö

gòùaA � ùd�Z @Zò cjZþ Azû Qûcê !êiòõj � Zû� QWÿû .. C}kùe ajê c¦òee

_âZòÂû ùjûAQò; Kò«ê iì~ðý ù\aZûueC_ûi^û _ûAñ ùMûUòG iê¡û c¦òeùjûA^ûjóö

gòùaA � iZý Qûcêöêiòõj � RûY gòùaA, iì~ðýuê _ìRûKeò gû´

\êeûùeûMý KêÂ aýû]ôe ê cêqùjûA[ôùfö iì~ðýù\a jó Êdõ^ûeûdYö ( @ûKûgKê Pûjó ) GA_êYý _âbûZùe _aòZâ iì~ðýaõge\ûdû\ cêñ, Zûuê jó iûlúeLò _âZòmûKeêQò, c¦òe GAVò ùZûkû ùja�@ûC ùi c¦òe ùja KûeêKû~ðýùeC}ke iaðùgâÂ Kú�òð!!

gòùaA - icâûU _ec ]ûcòðK, cjû^êbaöicâûUue Rd ùjCö

êiòõj � gòùaA, Zêùc ùcûe @Zò aògßûiúö@ûRò Zêceò jÉùe G aòeûU \ûdòZßcêñ @_ðY KeêQòö icê\âe QûZò C_ùeGA _\àùZûkû M� C_ùe jó c¦òeùZûkû ùjaö KûeòMeú ùKøgkùe,eì_e Meòcûùe GA c¦òe ùja iûeûaògßùe @\ßòZúd !!

gòùaA � Zûjû jó ùja icâûU ! Qûcêu @ûù\g@agý _ûkòZ ùjaö G MYý _âRûgòùaA iû«eû C_ùe @ZêU aògßûieLò, cYòcû Zû�e Rúa^Kê ]^ýKeòQ«òö

êiòõj � @ûi g òùaA, @^ý icdùe@ûùfûP^û Keû~òaö a�ðcû^ aòk´ùjCQòö (gòùaA cê� ù^ûAñùf)ö

[ icÉue _âiÚû^ ]

( _U _eòa�ð^ )

\ßòZúd \égý[ aògê cjûeYûu Neö Kû¦ò Kû¦ò

_âùag Kfû ]ecû ]

]ecû � cû�....... cû� !

]ecû cû� � (@ûiò, _ê@e aòei a\^ ù\Lò)ùZûe K�Y ùjfûùe _ê@ ?KûjóKò Kû¦êQê aû_ ?

]ecû � cû�, ùMûùU K[û _PûeòaòöcùZ iZ Kjòaê ?

]ecû cû� � bfû aûdûUûG�jC Kjòaò ......Kjö

]ecû � (cê� jfûA) ... Cjêñ ... ùiK[û ja^òö Zê ùcû \òj QêAñKj; iZ Kjòaê, còQ Kjòaê^òö

127

]ecû cû� � K�Y Kjòfêùe ]ecû ! cêñ ùZû\òj QêAñaò ! ùcû GùKûAe akûaògòùKi^, fùl \ò@ñ _ìRò ZùZ_ûAQòö cû� ùjA ùè cêñ ùZû\òj QêAñaò ! aû_ùe, cêñ _ùQceò~ûGñ, RòAña�ò Zê ~êM eûARKe, ùZû aû_e ^ñû eLö

]ecû � (M\þM\þ ùjûA) jêñ, �aû_e ^ñûeLö� KòG...KòG ùcû aû_û ?Kûjû«ò ùi ? ùcû� ùjZê _ûAfû\ò^êñ Zê Lûfò A@ûWê iò@ûWê Kjòbù�A ù\CQêö ùjùf @ûRòQûWÿòaò^òö Kj cû��

]ecû cû� � (_ê@e c^ KÁ RûYò) ùcû cê�LûAaê ]ecûö K�Y ùjAPòKjòfê ? ùZû cê�ùe G iaêK[û...

]ecû � cû� ! (@ûLòùe fêj]ûe)]ecû cû� � Qò aû_, Kjòùf iò û RûYòaò......]ecû � iZ Kj cû�.....ùcû aû_û

Kûjû«ò.....]ecû cû� � aû_û...aû_û @Q«òö gêYþ, @ûRò

ZùZ iaê K[û Kjòaòö ùjùfùZû UòKò cêê \êüL \ìe ùjaùKcòZò ? (\úNð^òügßûi QûWÿò)aûe ahð ùjûAMfûö Zê R^àùjûA ^ [ûCö cYòcûu WûKeû_ûA ùi Kê@ûùWÿ ~ûAQ«ò, K@YKeêQ«ò, cêñ RûùY ò aû_! ùjùf

(@û_Yû @ûLòeê fêj ù_ûQò)ùjùf.....ùcû c^ KjêQò,ù~ûCVò _QùK [û@û«ê�ùibfùe @Q«ò�RòAñKeò @Q«ò�VûKêùe \dûKùf ^òù½ NeKêùèò @ûiòùaö

]ecû � @ûzû, cû�...aû_û K�Y aWÿKûeòMe ?

]ecû cû� � aWÿ K�Yùe _ê@ ! ..... ajêZaWÿö ùZû aû_ûuVêñ akò aWÿKûeòMe G cêfKùe @ûC ùKjò^ûjóö

]ecû � (Lêiòùe) VûKêùe Ke«ê, ùcûaû_û bfùe NeKê ùè«êö(aûjûeê RùY @ûM«êKe _ûUògêbòfû)

@ûM«êK � Nùe KòG @Q, UòùK gêYòa ?]ecû cû� � KòG WûKêP ?]ecû � cêñ ù\Lò@ûùiö (_âiÚû^)]ecû cû� � ùd K�Y ! ùcû WûjûY @ûLò

AcòZò ^ûPò CVêPò KûjóKò ?]ecû � (@ûM«êKuê WûKò @ûYò) @ûi

cCiû ! AG ùcû cû�ö K�YaûùZ ò @ûYòP _eû�ZûKêA Kjö

]ecû cû� � KòG Zêùc aûaû ? KûjûKêùLûRêP ?

@ûM«êK � cû�, Zêùc aògê cjûeYûu MéjòYúZ ?

128

]ecû cû� � jñ aûaû, Kjö ùiAVò ai�@ûM«êK � I ùjû ! ([KþKû ùjûA) _Pûeò

_Pûeò ajêZ KÁùe Zêc NeKê@ûiòPò cû� !

]ecû cû� � Zêùc VòKþ RûMûùe _j�ôPaûaû ! Gùa K�Y Kjòaûe @QòKêjö

@ûM«êK � Kjòaò ù~�(UòùK Pûeò@ûWÿKêPûjó) ùjùf K[ûUû Kû^Kê\ò�Kû^ ùjûA _âNU ùjûA~ûG~\ò �ùd eRû Ne K[û cû�,ùcû cê� ejòa^òö

]ecû cû� � ùcûùZ ù~ùZùaùk cû� ùaûfòWûKòP, c^ùe bd eLò Kêjö

@ûM«êK � K[û K�Y Kò cû�, P¦âbûMûVòcjûRðû ù\Ck ùZûkCQ«òöaûeahð ùjûAMfû, aûeg�aùXÿA \ò^ ^ûAñ, eûZò ^ûAñKûcùe fûMòQ«ò�ùjùf...(_êYòiaê@ûWÿKê Pûjóaû)

]ecû cû� � ùjùf ? ...We^û, Kêj ! ZêcK[û gêYòfû ùakê ùcû QûZòbòZeUû ù~còZò K�Y ùjA~ûCPò...

@ûM«êK � KòQò ^ûjòñ cû�... ù\Ck ùZûkûieò~ûAQòö(]ecû cû� gû«òùe ^òügßûicûeòùf) ùjùf \]ô^CZòaiò^òö jñ cû�, @if cê�òceò_ûeê^òö

]ecû cû� � ceò _ûeê^ò ?

@ûM«êK � ^û, aògê cjûeYû bkò KûeòMe[Kò _WÿòfûYòö Zû�e ak, Kk,ùKøgk iaê jûecû^òPòö

]ecû � (@û½~ðýùe) K�Y Kjòf cCiû,aû_û jûeòMùf !

@ûM«êK � Zû QWÿû @ûC C_ûd K�Y ?iaêKûc ieòfû, ùjùf ù\Cke@if Pìkò ceû ùjA _ûeê^ò !K�Y ù~ ùjfû ùiAPKûùWûkûuê RYûö cYòhe aò\ýûaê¡ò iaê aò`k ùjAQòö

]ecû cû� � aWÿ @û½~ðý K[û KjêP aûaû!]ecû � cìk\ê@ûùe ùKûCVò K�Y ù\ûh

ejò~ûAPò ùaûfò bûe icûêjê^òö

@ûM«êK � (PcKò) @ûùe aûü, GùWÿaKùU _òfû; GùZ @^êcû^ !ùd aògê cjûeYûu _ê@ ^û ?

]ecû cû� � jñ aûaû, ùiA ùMûUòK Z VûKêùe@ûcKê ù\AP«òö

@ûM«êK � Lêaþ bf ùjAQòö Kêk ejòùfiaê K[û iò^û...

]ecû cû� � AcòZò K�Y KjêP aûaû !

@ûM«êK � G _ê@, ùZû ^ñû K@YUò ?

]ecû � ]cð_\ö cùZ icùÉ ]ecûWûK«òö

129

@ûM«êK � (Lêiòùjùf) jC, jC, aû_]ecê, (Zû� IVùe jûZcûeò)ùcû� ]^, ~û� gêYêPê, Kûjûeò@ûMùe GK[û òùUAaê ûjó !^ûAñZ, ùi aûeg� aùXÿAuiûwùe ùcû cê� aò KUò~òaö

]ecû cû� � K�Y ùjfû ? aûeg aùXÿAucê� KûU ùja ?

@ûM«êK � (]úe Êeùe) cjûRðû ù~ûC\ò^Kê K� ù\AQ«ò, ùiA\òîê¡û ù\Cke Pìkò ^cûeò_ûeòùf, iaê aùXÿAu cê�KûUùjaö iaê RûYêP cû� .......cjûRðûu @ûù\g ùKjò K�Y@cû^ý Keò_ûeòa ?

]ecû cû� � (bdùe _âûY [eò CVòfû) ùj_âbê, ùghùe ù_ûWÿû bûMýùeGAdû [ôfû ! aûeahð Kûk @ûccû� _ê@ \ò�Uûuê ò@ûgâú Keò ~òGNe cêjñ Pûjó^ûjû«ò�iò@ûùWÿiò@ûùWÿ Zûue cê�KûU ùja ?@ûC @ûce ù\Lû aò ja^ûjó ?

@ûM«êK � jC cû�...cêñ aûjêWÿò~ûCQòö ~òaû@ûMeê Lûfò GZòKò Kjò ~ûCQò,Zêc Kêkùe ~\ò @ûC ùKjò bfKûeòMe [ûG; ZûKê P¦âbûMûVòKê_VûAaö Kûùk PKûùWûkûu@^êMâj [ôa ! PKûùWûkû ùj,Zêceò Azû _ì�ð ùjC !(~ûCPò aû_, [û��(]úùe ]úùe_âiÚû^)

]ecû cû� � (]ecûKê ùKûkKê UûYò Kû¦ò Kû¦ò)aûaêùe, cùZ Z KòQò aûU ù\Lû~ûC^òö KûjûKê _Pûeòaò ?KûjûKê _ùVAaò ? cùZ ZPûeò@ûWÿ @§ûe \ògêQòö Zûu _eûcYòh ù~ûCVò jûeòMùf, KòG@ûC @Qò ù~ ù\Cke cê�òcûeòa ?

]ecû � KûAñKò, cêñ _eû @Qò ! Zê bûa^ûKe^ò cû�ö aû_e _ê@ cê ñ,ù\Ck cê�ò cêñ cûeòù\aòö

]ecû cû� � (@û½~ðý ùjûA) Zê !]ecû � jó cû�, cêñ aògê cjûeYûe _ê@ ö

ùKùaùjùf jûeòa^ò ! aWÿVûKêe Zû�e iûjû ùjùaö

]ecû cû� � ]-e-cû ! K�Y KjêPêùe Zê ?Qê@ûUûG�jûZùe LûA gòLò ê ù~M�ûG Lê@ûA ù\ùf ~ûALûCPê�

]ecû � gêYò^ê cû�, UòKòQê@û @bòc^êý Kòaúe_Yò@û ù\ùLAfû ! ]îa,_âjäû\ UòKò _òfû ùjA...

]ecû cû� � ^û-^û, ùcû @ûLò @ûMeê ZùZKê@ûùWÿ QûWÿòù\aòùe aû_ ! ùZûaû_û Mùf, Zê ~òaê; Kûjû cêjñPûjó @ûC GVò _Wÿò ejòaò ?

]ecû � cêñ ^Mùf aûeg� aùXÿAuRúa^ KòcòZò ejòa ? jûY cêjñeêaû_ûuê aù�Aaû K�Y ùcû Kûc^êùjñ cû� ?

130

]ecû cû� � ùcû c^ Rcûeê aêSê òùe aû_ !^ûAñ, ^ûAñ ~òaê ~\ò cùZ ùZûiûwùe ù^ö

]ecû � ^ûAñ cû�, ùicòZò Kj^ûö cêñ KûfòiKûkê aûjûeò ~òaòö Zê cùZ LûfòKfýûY Ke, ùcû aû_ûuê cêñùèûA @ûYòaòö

]ecû cû� � aû_ûùe, ZùZ @ûC cêñ K�YKjòaò ! ùcû QûZò ûUò ~ûCQò�

]ecû � \¸ ]e cû�, iaê VòKþ ùjûA~òaö(UòùK ejò) @ûzû cû�, aû_û ZùcûùZ ù\Lò ûjû«ò, PòjÜû ù\ùfùi ~\ò...

]ecû cû� � PòjÜòùa^ò ! ^òù½ PòjÜòùaö eqK�Y eqKê UûYòa^ò ! jC Zê~û��Kûfò iKûkê cwkû cû�uêiêceYû Keò @^êKìk Keò ~òaêöùZû jûZùe @ûc aûWÿòe ùKûkò@ûC GA cê\ò _VûAaòö ù\Lòùfùi VòKþ PòjÜòùaö

]ecû � jC, Zê Pûf, cùZ @ûM M�ûGLûAaûKê \aêö

( _U _eòa�ð^ )

ZéZúd \égý[ P¦âbûMû Zúeö ^òKUùe Pìkaòjú^

ùKûYûKð c¦òe ù\Lû~ûCPòö aògê cjûeYû GKûKú_\PûeYû Keê[ôfûö ]

aògê � G KûkeûZò K�Y _ûjòa?(\úNð^òügßûi) Ne\ßûe, Èú-_êZâicÉuê QûWÿò aûe ahðKûk fêjfjê Xûkò ù~ûC Kûcùe jûZù\A[ôf ò, Zû� _ì� ð ùjûA_ûeòfû^òö @ûRò GA Pìkaòjú^c¦òe ù~còZò bûÄe KêkecCWÿcYò aògê cjûeYûKê C_jûiKeò KjêPò� �aògê, Zê jûeò~ûAPêö icê\â bòZùe _[e L¬òù~Cñ aòeûU ù\Ck QòWÿû KeòPê,Zûe \] ô^CZ ò ^ûj óö�(\úNð^òügßûi�^òKUùe Kûjûe_û\g±...) KòG ?... KòGùiVò ? (aûkKKê ù\Lò) KòGùe _òfû ? Zê aò K�Y aògêcjûeYûKê [�û KeòaûKê @ûiòPê ?

]ecû � ^û, aûaû !aògê � aûaû, @ûü, Kò K@ñk, Kò c]êe

ùZûe WûK ! WûK aû_, @ûC[ùe ùcûùZ ùiA aûaû ùaûfòWûKö

]ecû � aûaû !aògê � (GKûù«) ùi VòKþ dûeò adie,

dûeò _eò ùjûA[ôaö @ûü, LûfòÊ_Ü-jêGZ \êüÊ_Ü ! (_âKûùgý)GVò ùZûe Kò Kûc ?

]ecû � ^û, aûaû ! GA ù\CkKêù\Lê[ôfòö iûeû\ò Lûfò ù\Ck@ûùWÿ PûjñòejòPòö

131

aògê � K�Y Kjòfê ! iûeû\ò^ ?

]ecû � jñ aûaû, Kò iê¦e KûeêKû~ðý !^òjûY cê^ùe IWÿò@û KûeòMeù~còZò _[e \òjùe Rúa^ù\AQò, c ê ñ @ûL ò ù`ùeA_ûeê ò !

aògê � ùjùf, ~ûjûe cê� ^ûjó, Zû�_ò�ùe Rúa^ Kê@ûWê @ûiòa ?

]ecû � Kêj Z aûaû, \]ô^CZò aiò_ûeê^ò KûjòñKò ?

aògê � ùi K[û ~\ò cêñ Kjò_ûe«ò,Zû�ùjùf bûa^û @ûC K�Y[ôfû?

]ecû � iZ ù~�ùjùf cêñ bûaêPò...

aògê � Gñ, Zê bûaêPê ? K�Y bûaêPê ?GùWÿ aKùU _òfûö Zê ùèþ�

]ecû � _òfû ùjùf aò cêñ IWÿò@û KûeòMe_òfûö

aògê � (]ecûK ê bfbûùa Pûj ó)iùZ ? @ûQû, Zê K�Y bûaêPêgêùYö

]ecû � cêñ bûaêPò, ù\Cke N^ ùK¦âij òZ \] ô^CZ ò ùMûU òGiekùeLûùe ej ò_ûe ê^ òöùKûCVò KòQò ùMûUûG ù\ûhejò~ûCPòö

aògê � @û½~ðý ! KG ùe Zê ? Zê _êYòaògê cjûeYûe aòPûeùe ZîUòaûjûe KeêPê ! ùZû�e GùWÿÆ¡ðû !

]ecû � lcûKe aûaû, KûeòMe _òfû Z;ùaùkùaùk ù_û[ô_Zâ ù\ùLö

aògê � @i¸a! @i¸a ! Zê ùMûUûGcûdûaúö cùZ @ûNûZ ù\aûKê@ûiòPêö

]ecû � cùZ @ûù\g \ò@ aûaû, [ùeùPÁû Keò ù\ùLñö

aògê � ^û, ^û, �aûaû� �aûaû� WûKò ZêcùZ QkòaûKê @ûiòQêö ZùZUòKòG ùiÜj Kfò ùaûfò Zê bêf]eòaê ùcûe ? aògê cjûeYûe_êYò bêfþ ?

]ecû � cYòhe bêf jêG aûaû ! Zêc _û\]eêPò, cùZ Lûfò [ùe iêù~ûM\ò@ö

aògê � ^û, ùKùa ^êùjñö

(gòÌúMYue _âùag)

1c gòÌú � @ûùe a òg êbûA ! Z ê @ûi òGAVò ? @ûC bûaòùf K@Yùja ! @ûc iûwùe @û, @ûRòeûZòUû icùÉ GKûVò iûw ùjûALûA_òA Lêiòùe KUûAaûö eûZò_ûjòùf Z cê�KûUö

132

2d gòÌú � jñ bûA, Kûfò Z ceòaû K[û,GZòKòùakê ceò fûb K�Y ?ùgh[e _ûAñ cCR KeòaûPûfö

aògê � bûAcûù^, G Qê@ûUòKê ù\LêP ?G aûPûk KjêPò ù\Cke Pìkòcûeòù\aö

gòÌúMY � K�Y KjêP aògêbûA ! GAùc�Wÿ ùUûKû L�K !

]ecû � @û_Ycûù^ @ûmû ù\ùf cêñ [ùeùPÁû Keòaòö

2d gòÌú � [ùe KûjòñKòùe aû_� G eûZòUûiûeû�ù~ùZ [e _ûe ê ,ùPÁûKeö

1c gòÌú � aògê bûA, K�Y KjêPê Kj ?aògê � cêñ Lûfò bûaêPò; G iûcû^ý aûkK

~\ò Pìkò cûeò\òG, Zû�ùjùf@ûùc @ûC KûjûK ê c êj ñù\LûAaû ? @ûc cû^-cjZK�Y @ûC ejòa ?

]ecû � ùd Kò K[û KjêP aûaû! IWÿò@ûKûeòMee cû^ eLòaûKê cêñ _YKeò @ûi òQ òö @û_YcûûRúaêlû ùjaû iùw iùwù\Ck aò cê�ò ceò~òaö cjûRðûLêiò ùjùaö

3d gòÌú � G _òfû Z VòKþ K[û KjêQòö AcòZòceòaû, iòcòZò aò ceòaû, ùgh

ùPÁûKeò ù\Lû~ûC, lZòK@Y ? ~û� ùe aûaêö @ûùcicùÉ eûR òö ~\ò _ûe òa êù\Cke Pìkò cûeò G RûZòe cû^Zê�A eLö

]ecû � ùiA KfýûY ùcûùZ KecCiûö (aògê I @^ýcûûê^cÄûe Keò) VûKêùe, Zêùcùcûe beiûö Rd RM^Üû[ö(_âiÚû^)

aògê � G Kò _eúlû ? ùcû \lòY aûjêN^ N^ Kµò CVêPò KûjóKò ?KòG Gjò aûkK ? _âbê, ZêùcZû�e iûjû jê@ö

3d gòÌú � Pûf bûAcûù^, ùi _òfû ~ûjûKeêPò Keê, @ûce LûA_òAùgûA_Wÿòaû Pûfö (_âiÚû^)

( _� _eòa�ð^ )

PZê[ð \égý[ P¦âbûMû Zúeö eûZò _ûjò@ûiêQòö @\ìùe ùKûYûKðc¦òee \]ô CZò aiòQòö cê�ò ceò~ûAQòö ]ecû Iaògê cjûeYû K[ûa�ðû ùjC[ôùf ]

]ecû � K�Y bûaêP aûaû ?...

aògê � ^û...

]ecû � Zêùc K�Y Lêi ò ^ êj ñ ùcûKûcùe ?

133

aògê � ùjùf...Zê KòG ? Zê K�Y ÊMðeêù\a\ ìZ GA cûU òK êIj ä ûA@ûi òP ê ? iZ Kj,aògêcjûeYûe iûeû Rúaêiû]^ûKê aò\ï_ Keò KòG Zê ùcû@ûMùe QòWÿû ùjûAPê ? (]ecûKê]eò SêuûA ù\aû)

]ecû � (aû_ûu ùMûWÿ ]eò) lcûKeaûaû, cêñ ]ecû� (@ûLòùe fêj)Zêceò _ê@ö

aògê � ùcû _ ê@ ! (Zk ê CVûA@û\eùe) @ûü, Kò gû«ò, Kò@û^¦...^û, ^û, còQ K[û�ùcû_ê@ ~ûA ùKùZ \ìeùe�ùi R àùjaû @ûMeê cêñ Neê @ûiò[ôfò�aûeahð _ìeòMfû�GVò ùi Kê@ûWê@ûiòa !

]ecû � ù\L aûaû, cû� ùcû jûZùe @ûcaûWÿòe ùKûkò @ûC GA cê\òù\APò ! (ù\LûAaû)

aògê � ]ecê ! Kò bûMý ùcûe ! @ûRòùcû @ûLò _aòZâ ùjfû ùe aû_û !

]ecê � (Lêiòùe) aûaû !!

aògê � jñ aû_, ùcûeò _ê@ ùaûfò Zêaû_e ZîUò iê]ûeò _ûeòPêö@iû¤Kê iû]^ KeòPêö @û�,@û�ùe ]^ ùcûe, ùcû ùKûkKê@û�ö ZùZ @ûfòw^ Keò cêñ

Z é¯òfûb Kùe ! (]ecûKê@ûfòw^ Kfû, _âùag KùfgòÌúMY)

1c gòÌú � iaê VòKþ ùjfû ù~ aògêbûA !@ûùc icùÉ ùZûùZ ùMûUûGK[û _PûeòaûKê @ûiòPê !

gòÌúMY � ceê�_âkd ùjûA~ûC�ùZûVêñ@ûùc C�e Pûjêñ !

2d gòÌú � G aûeg� aùXÿAùe \ûd ^û_ê@ùe \ûd ?

]ecû � aûeg� aùXÿAùe \ûd ! GKû]ecû ceòMùf KòQò lZò ^ûjóöiaê \ò^Kê G gòÌúKêk a�òejêö

aògê � (Pò}ûe Keò) ^û, ^û, ZùZ cêñRcû _ûLeê QûWÿòaò^òö ù\ùL,Kûjûe GùZ gqò aû_Vêñ _ê@KêQùWÿA ùâ ?

gòÌúMY � aògê, Zê K�Y _ûMk ?...]ecû � aûaû, ùcûùZ _û\]ìkò \ò@, ùcû

ù\g @ûC RûZò _ûAñ cêñ Rúa^ù\aòö ùcû cû�Kê Kjòa, aû_e^ñû eLò cêñ Pûfò~ûCPòö MaðKeòa�ùKùa Kû¦òa ^ûAñö cêñiò û Zû�e ùMûUòG _ê@, ùi @ûRò@ûc KûeòMeKêke cû�ö aò\ûdaûaû, aò\ûd R^àbìcò !

(icê\âùe Sûiù\aû)(~a^òKû)

134

_âgÜûakú

iõlò C�ecìkK :1. Qûdûù\aú êiòõj ù\auê Kò @^êùeû] Keò[ôùf ?

2. gû´ iì~ðý_ìRû Keò[ôùf KûjòñKò ?

3. gòùaA iû«eû KûjóKò Zûue Rúa^ ]^ý ùjûAPò ùaûfò cù^ Kùf ?

4. ]ecûe cû� Zû� aû_û iµKðùe K�Y Kjòùf ?

5. @ûM«êK ]ecû cû�Kê Kò Lae ù\ùf ?

6. ]ecûKê Zû� cû� ùKûYûKð ~òaûKê QûWê ^ [ôùf KûjóKò ?

7. ]ecû @ûM«êKu K[ûùe ùKûYûKð ~òaûKê aûjûeòaûe cêLý KûeY K�Y û

8. aògê ]ecûKê _â[ùc ^òRe _ê@ ùaûfò bûaò_ûeòùf^ò KûjóKò ?

9. gòÌúcûù^ ]ecûKê ùgh Keòù\aûKê Pûjóaûe KûeY K�Y ?

10. �aûeg aùXÿAùe \ûd�e @[ð K�Y ?

11. ]ecû PeòZâe aòùghZß ùfL û

12. aògê cjûeYûe PeòZâ iõùl_ùe a�ð^û Keö

13. �@ûRò eûZòUû GKûVò iûw ùjûA LûA _òA Lêiòùe KUûAaû�� Kjòaû `kùe gòÌú cê ùKCñbûa^û _âKûg _ûAQò?

Zêc_ûAñ Kûc :14. ùKûYûKð GKûuòKûKê ùgâYúMéjùe gòlKu ijûdZûùe @bò^d Keö

15. b¬Kòùgûe _�^ûdKu @^ýû^ý ùfLû iõMâj Keò _Xÿö

16. ùKûYûKð _eò\gð^ Keò Zêc @^êbìZò iõ_Kðùe ij_ûVúcûû ij @ûùfûP^û Ke û

u

Documents

ißjòZý iò§Œ - Odishaosepa.odisha.gov.in/upload/ebooks/CLASS-X/10th-01A-MIL_Odia_Class_… · 1 cß^øMßaòƒu cjß^Zß lißekß \ßi (_†\g gZß–œ) Kaò _eòPd : IWÿò@ß