سیستم هاي بانکداري نوین

فصل اول: سیستم هاي بانکداري

مجموعه اي از اعضا که با هدف مشخصی در حال کار هستند. تعریف سیستم:

هر سیستمی که تولید و محصول نهایی آن اطالعات باشد . تعریف سیستم هاي اطالعاتی:

بانکداري الکترونیکی

:کرد اشاره زیر تعاریف به میتوان که شده ارائه گوناگونی تعاریف الکترونیکی بانکداري براي

بانک درشعب مشتریان فیزیکی حضور به نیاز بدون و الکترونیکی صورت به بانکی خدمات کلیه ارائه

بانکی خدمات ارائه در ارتباطات و اطالعات فناوریهاي از استفاده

براي بیسیم یا و مخابراتی ماهوارهاي، هاي شبکه بر مبتنی افزارهاي سخت و افزارها نرم بکارگیري

.مالی اطالعات و منابع تبادل

:درایران الکترونیکی بانکداري تاریخچه

با تهران بانک موقع آن در .برمیگردد 1351 سال به ایران در الکترونیک بانکداري فعالیتهاي سابقه

را پول اتوماتیک پرداخت تجربه نخستین خود درشعب خودپرداز دستگاه 11 تا 7 حدود دراختیارگرفتن

.کرد تجربه شده نصب شعبه درهمان تنها

اتوماسیون به نیاز احساس و شخصی کامپیوتر کاربرد به توجه با کشور بانکهاي 1361 ازاواخردهه

و مطالعه از پس بانکی اتوماسیون جامع طرح .پرداختند بانکی عملیات کردن رایانهاي به بانکی عملیات

بانکها انفورماتیکی فعالیتهاي ریزي برنامه در جامع تحولی براي پیشنهادي درقالب گوناگون هاي بررسی

اتوماسیون جامع طرح 72 درسال بانکها عمومی مجمع مصوبه با که شد ارایه بانکی شبکه مسئوالن به

.خودگرفت به رسمی شکلی بانکی سامانه

سیستم هاي بانکداري نوین

جامع طرح اجرایی سازمان بهعنوان را انفورماتیک خدمات شرکت مرکزي، بانک سال درهمان

.کرد تاسیس بانکی سامانه انفورماتیک

راستا درهمان و شد زده الکترونیکی بانکداري جهت ملی سوییچ ایجاد هاي جرقه 73 و 72 سالهاي یط

.شد ایجاد شهروند فروشگاههاي و ایران ملی بانک بین ارتباطی شبکه

به شتاب به موسوم بانکی بین اطالعات تبادل شبکه مرکز بر حاکم مقررات مجموعه 1331 درخرداد

.رسید تصویب

میبرند پیش را خود الکترونیکی بانکداري هاي طرح مستقیم بطور ایران بانکهاي بیشتر حاضر درحال.

طرح با رفاه بانک سپهر، طرح با صادرات بانک ، SGBطرح با تجارت بانک سیبا، طرح با ملی بانک

بانکداري طرح با خصوصی بانکهاي و جام طرح با ملت بانک مهر، طرح با کشاورزي همراه،بانک جاري

کرده تجربه خود پوشش تحت درحوزه را الکترونیکی بانکداري منفرد، و مجزا صورت به و ساعته 24

.کنند ومی

:دربانک موجود هاي سیستم

Offlineویا Onlineبصورت درشعبه، ونگهداري ثبت بر عالوه شعب اطالعات بانکی سیستمهاي درکلیه

.شوند می ارسال نیز مرکزي رایانه به

Offlineسیستم

ارتباطی خطوط طریق از روز پایان در عبهش داخلی بکهش در ثبت از پس عبهش روز اطالعات Offline درسیستم

.گردد می ارسال مرکزي رایانه به CDویا دیسکت ازقبیل همراه هاي حافظه ویا

Onlineسیستم

مخابراتی، سرعت پر خطوط ماهوارهاي، ارتباط طریق از اي لحظه بطور شعبه روز اطالعات Onlineدرسیستم

.گردد می ارسال مرکزي رایانه به ... و بیسیم

سیستم هاي بانکداري نوین

عملیات انجام به نیاز اند، نموده افتتاح خود درحسابهاییکه عملیات ثبت بر عالوه بانکها شعب

.باشند نیزمی غیرمتمرکز یا متمرکز بصورت شعب سایر درحسابهاي

:سیستم غیرمتمرکز

(واسطه سرفصلهاي طریق از نیاز درصورت و نداشته دسترسی یکدیگر اطالعات به شعب غیرمتمرکز درسیستم

.دهند تاثیرقرارمی تحت را یکدیگر حسابهاي زمانی تاخیر با و) ومرکز پایاپاي

:سیستم متمرکز

طور به توانند می نیاز ورتص در و تهداش دسترسی یکدیگر اطالعات به عبش متمرکز تمسیسدر

.قراردهند تاثیر راتحت یکدیگر حسابهاي اي لحظه

:متمرکز هاي سیستم اهداف

مشتریان به سریعتر بهترو دهی سرویس امکان

درشعب مشتري ازدحام کاهش

بانک شعب تمامی از نیاز مورد خدمات کلیه دریافت امکان و شعبه یک به مشتري وابستگی عدم

اي لحظه بصورت حسابها بین انتقال و نقل و حواله انجام

الکترونیکی صورت به فیزیکی حالت از وجه انتقال عملیات تغییر

روز شبانه ساعات درکلیه حساب وضعیت از اطالع و نقد وجه دریافت امکان

توسط الزم تصمیمات اتخاذ جهت واحدها عملکرد اي لحظه بررسی و شعب اطالعات سریع تجمیع

مسئولین و مدیران

سیستم هاي بانکداري نوین

تفاوت سیستم هاي اطالعاتی با سیستم هاي کامپیوتري در چیست؟

در صورتیکه راهبردها، خط مشی و اهداف سیستم ها را سیستم هاي اطالعاتی تشکیل دهند ؛ موضوع ذخیره

توسط سیستم هاي کامپیوتري انجام می اطالعات، پردازش و انتقال آن که مبحث عملیاتی موضوع می باشد

شود.

طبقه بندي سیستم هاي اطالعاتی از نظر استقرار آن:

مدل متمرکز

مدل نیمه متمرکز

مدل غیر متمرکز

مدل تلفیقی

مدل متمرکز:

انعطاف پذیر نبوده و پاسخگوي سازمان هاي غیر متمرکز نیستند.

میالدي 60و 50تولید و گسترش کامپیوتر هاي بزرگ دهه

دریافت، ذخیره سازي، پردازش، کنترل و بازیابی اطالعات در بستر اطالعاتی مشترك و واحد( کامپیوتر مرکزي)

انجام می شود.

مدل نیمه متمرکز یا توزیع شده:

می باشد.هماهنگی و یکپارچگی سیستم هاي اطالعاتی غیر متمرکز بسیار مشکل

میالدي 70ساخت کامپیوتر هاي مینی در دهه

سیستم هاي بانکداري نوین

توزیع سیستم هاي جانبی و کارها و وظایف سیستم اطالعات مرکزي به سایر بخش ها که در این مدل سیستم

کامپیوتر مرکزي همچنان وجود دارد و بر سایر زیر سیستم ها نظارت نموده و آن ها را کنترل می نماید.

غیر متمرکز:سیستم هاي اطالعاتی

میالدي 80کامپیوتر هاي شخصی دهه

ترجیح مدیران مبنی بر وجود اطالعات در همه جا و پردازش اطالعات به طور شخصی.

با توسعه این مدل در بسیاري از سازمان ها یکپارچگی از بین رفته و کارهاي موازي و متضاد افزایش پیدا نمود.

سیستم هاي اطالعاتی تلفیقی:

تمرکز و غیر متمرکز تلفیق م

به گونه اي که هر کامپیوتر اطالعات را از سرور دریافت نموده و به صورت Client/Serverاستفاده از معماري

مستقل اطالعات را پردازش می نماید. انعطاف پذیري و یکپارچگی را همزمان بوجود می آورد.

سیستم هاي بانکداري نوین

مرکزي):سامانه هاي بانکداري الکترونیک در ایران(بانک

پرداخت و انتقال وجه بین بانکی و ارتباط سامانه هاي کارت - شبکه تبادل اطالعات بانکی شتاب

بانکها

پردازش و تسویه آنی تراکنش هاي کالن بین بانکی - سامانه تسویه ناخالص آنی ساتنا

حساب دیگر انتقال وجه بین بانکی به صورت انبوه از حسابی به- سامانه پایاپاي الکترونیک پایا

مدیریت و انتقال تراکنش هاي شبکه پرداخت کارت - شبکه الکترونیک پرداخت کارتی َ شاپرك

جابه جایی کارتی وجوه بین بانک ها - سامانه حواله الکترونیک بین بانکی سحاب

ور نرم افزار واسط براي اتصال بانک ها به ساتنا با امکان مدیریت دست -نرم افزار سامانه ساتناقاصدك

پرداخت ها

استاندارد کردن یکپارچگی و حذف گردش فیزیکی - مانه تصویر برداري الکترونیکی چکساچکاوك

چک

انتشار اوراق بهادار و امکان تسویه در ساتنا. -تسویه اوراق بهادار الکترونیکی تابا

سامانه هاي پرداخت خرد :

پایا

چکاوك

شتاب

سامانه هاي پرداخت کالن:

ساتنا

تابا

سیستم هاي بانکداري نوین

):RTGSساتنا( -1

Real Time Gross Settlement

سامانه الکترونیکی است که پردازش و تسویه تراکنش هاي بین بانکی و دستور پرداخت هاي فوري را به صورت

انفرادي و آنی انجام می دهد.

): زمانی که دستور پرداخت صادر شود، بالفاصله در این سامانه پردازش می شود.Real Timeبالدرنگ(

ص به سامانه انتقال داده می شود.): مبادالت به صورت تک تک و با مبالغ ناخاGrossناخالص(

): مبادالت بدون تاخیر و با همان مبالغ ناخالص تسویه می شوند.Settlementتسویه(

شرایط:

.مبالغ بیش از یکصد و پنجاه میلیون ریال در ساتنا عملیاتی می گردد

.شماره شبا حتما قید شود

رایط عضویت و نحوه عملیات ساتنا:ش

هر بانک می بایست داراي یک حساب جاري نزد اداره معامالت ریالی بانک مرکزي ج.ا.ا بوده و یک حساب تسویه

در ساتنا ایجا نماید.

دستور پرداخت ها در ساتنا پس از تسویه شدن نهایی و برگشت ناپذیر می باشند و ابطال آن امکان

پذیر نیست.

سویه بانک نمی تواند داراي مانده بدهکار باشد.حساب ت

بانک عضو می تواند از طریق نرم افزار قاصدك نسبت به مدیریت دستور پرداخت هاي صادره، تغییر

اولویت و یا ابطال دستور پرداخت هاي در صف انتظار اقدام نماید.

سیستم هاي بانکداري نوین

خصوصیت تسویه مبادالت بین بانکی در ساتنا:

آنی

قطعی

نهایی

ناپذیربرگشت

مبنی بر اینکه حساب تسویه بانک داراي مانده کافی براي انجام تسویه باشد، در غیر اینصورت مبادالت تا تامین

نقدینگی و تا پایان روز در صف انتظار قرار گرفته و در صورت عدم تامین نقدینگی، ابطال و برگشت داده می

شود.

عملیات ساتنا در شعبه:

تکمیل فرم دو نسخه اي ( بانک و مشتري) توسط مشتري

بررسی صحت مندرجات و احراز هویت مشتري

برداشت از حساب مشتري و تحویل رسید ممهور شده به مشتري به معنی پذیرش دستور پرداخت

مراحل کار در ساتنا:

کنترل صحت قالب پیام دریافتی )1

نندهکنترل کفایت موجودي حساب تسویه عضو صادر ک )2

بدهکار کردن حساب تسویه عضو صادر کننده )3

بستانکار کردن حساب تسویه عضو ذینفع )4

صدور اعالمیه براي هر دو طرف تراکنش )5

سیستم هاي بانکداري نوین

عمل می نماید. مگر اینکه ترتیب دیگري توسط صادر کننده FIFOساتنا در خصوص روند رسیدگی به صورت

دستور پرداخت مشخص شده باشد.

تنا:انواع دستور پرداخت در سا

دستور پرداخت بانک به بانک - 1

دستور پرداخت بانک به مشتري - 2

دستور پرداخت مشتري به بانک - 3

دستور پرداخت مشتري به مشتري - 4

دستور پرداخت هاي اضطراري - 5

دستور پرداخت اضطراري:

دستور پرداخت هایی که به دلیل قطع ارتباط عملیاتی یک عضو به شیوه هاي دیگري به بانک مرکزي ج.ا.ا

فرستاده می شود. با نک مرکزي به نیابت از عضو، صدور آن را به عهده می گیرد.

مورد بهره برداري قرار گرفته است. "آریا "با نام 1392سامانه ساتناي کامال ایرانی از سال

شتاب:

شبکه تبادل اطالعات بین بانکی

Interbank Card Switch (IBCS)

پیوستن سامانه هاي کارت تمامی بانک هاهدف: یکپارچه کردن و به هم

سیستم هاي بانکداري نوین

انواع تراکنش ها در شبکه شتاب:

مالی به همراه شناسه آن تراکنش هاي -

تراکنش هاي تهاتر و تسویه حساب ها -

تراکنش هاي مدیریت شبکه -

انتقال وجه کارتی سحاب: سامانه حواله الکترونیکی بین بانکی - 2

استفاده از سامانه سحاب: هم در شعب/ هم خودپرداز ها/ هم اینترنت بانک

نکته: استفاده از خدمات سحاب صرفاً با کارت امکان پذیر است.

میلیون ریال 30 سقف انتقال کارتی در خود پرداز ها:

میلیون ریال (پین پد شعبه) 150 سقف انتقال کارت در شعب:

میلیون ریال 500کارت به کارت درون بانکی ترنت بانکسقف انتقال کارتی در این

میلیون ریال 150کارت به کارت شتابی

پایا: - 3

سامانه پایاپاي الکترونیکی

Automated Clearing House (ACH)

شرایط و خصوصیت ها:

زیر ساخت اصلی مبادالت پولی بین بانکی حسابی انبوه است. -

سیستم هاي بانکداري نوین

ساعته اقدام به انتقال وجوه 2کاري در هفت مرحله (سیکل) معموالً با فواصل سامانه پایا طی روزهاي -

میکند.

دستور پرداخت هاي پایا: -

بانک به بانک

بانک به مشتري

مشتري به مشتري

در سامانه پایا دو زیر سامانه واریز مستقیم و برداشت مستقیم وجود دارد.

حساب در یک بانک و بستانکار کردن یک یا چند واریز مستقیم: عبارت است از بدهکار کردن یک

حساب در یک یا چند بانک دیگر.

برداشت مستقیم: شیوه اي از پرداخت است که مشتري به بانک اجازه می دهد وجه صورت حساب هاي

صادر شده را بر اساس اعالم سازمان مربوطه از حساب برداشت نماید.

درگیر است ولی در شتاب کارت درگیر است. نکته: در سامانه هاي پایا و ساتنا حساب

موارد کاربرد سامانه پایا:

واریز مستقیم: دستمزد و حقوق، مستمري، سود سهام

برداشت مستقیم: قبوض، مالیات و عوارض

مزایاي سامانه پایا:

ند روز با انجام چند دوره تسویه در یک روز کاري، مدت زمان وجوه در راه براي پرداخت هاي خرد از چ

به چند ساعت کاهش می یابد.

سیستم هاي بانکداري نوین

با انجام واریز مستقیم، تعداد حساب هاي غیر ضروري مشتریان در نزد بانک هاي مختلف کاهش

می یابد.

استفاده از چک کاهش می یابد.

دستور هاي پرداخت قابل کنترل هستند.

حجم تراکنش هاي آنالین کاهش می یابد.

انجام می شود.العات در محیط امن تبادل اط

شاپرك: شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی -4

شبکه اي است که تمامی ارائه دهندگان خدمات پرداخت و پایانه هاي فروش آنها را در نظامی یکپارچه گرد هم

آورده و با مدیریت و نظارت متمرکز، کارائی و اثر بخشی و امنیت شبکه پرداخت کارت را ارتقاء می بخشد.

P.S.P (Payment Service Provider) + P.O.S

شاپرك با الگو برداري از بهترین عملکرد هاي شبکه پرداخت در سطح بین المللی طراحی و پس از تائید کلیات

وارد فاز اجرایی شد. سپس بر اساس یک برنامه زمان 1390دي ماه 5طرح توسط شوراي پول و اعتبار در تاریخ

هزار پذیرنده 700شرکت ارائه دهنده خدمات پرداخت با قریب 17بعمل آمده با بندي فشرده و هماهنگی هاي

به مرحله عملیاتی رسید. 1391کارت در اردیبهشت

فرآیند عملیات شاپرك:

مرحله کسر مبلغ از حساب مشتري -الف

یانه ارسال اطالعات مربوط به کارت مشتري به شرکت ارائه دهنده خدمات پرداخت متصل به دستگاه پا - 1

فروش مربوطه( پذیرنده کارت) و سپس ارسال این اطالعات، از طریق سوئیچ شاپرك به شبکه ملی

تبادل اطالعات بین بانکی( شتاب).

سیستم هاي بانکداري نوین

بررسی اطالعات حساب مشتري توسط شتاب از طریق سوئیچ بانک صادر کننده کارت و در صورت - 2

تراکنش به شاپرك. صحت اطالعات (تائید رمز و موجودي حساب)، ارسال پیام تائید

ارسال پیام تائید تراکنش از طریق شرکت ارائه دهنده خدمات به دستگاه پذیرنده، توسط شاپرك و - 3

صدور رسید براي مشتري.

مرحله واریز به حساب پذیرنده کارت -ب

هزار تراکنش) اطالعات را در قالب یک بسته و از 100شاپرك، پس از ثبت تعداد زیادي تراکنش ( - 1

سامانه پاشا(واسط بین سامانه اتاق پایاپاي الکترونیکی و شاپرك) به پایا ارسال می کند.طریق

پایا در هر سیکل کاري( هفت بار در طی یک روز کاري) عملیات واریز به حساب پذیرندگان را انجام می - 2

م بانکداري دهد. این کار از طریق سامانه برنا ( واسط بین سامانه اتاق پایاپاي الکترونیکی و سیست

متمرکز) ، انجام شده و پس از ارتباط با سوئیچ بانک ها ، پیامی را براي شاپرك ارسال می کند.

شاپرك در پایان هر روز کاري، خالص مبادالت بین بانک هاي مختلف را محاسبه کرده و دستور - 3

بانکی ساتنا، عملیات شاپرك پرداختی را براي تسویه بین بانکی به ساتنا ارسال و در انتها با تسویه بین

به پایان می رسد.

اهداف شاپرك:

ساماندهی پایانه هاي فروش الکترونیکی در نظام بانکی کشور

P.S.Pایجاد ساز و کار یکسان و وحدت رویه براي فعالیت شرکت هاي

ها P.O.Sنظارت دقیقی و همه جانبه بر عملیات بانکی انجام شده از طریق

ت غیر بانکی ارائه شده بر روي پرخی پایانه هاي فروشحذف عملیات و خدما

استاندارد سازي خدمات و حصول اطمینان از رعایت استانداردها

سیستم هاي بانکداري نوین

تطبیق عملیات پرداخت الکترونیکی با ضوابط مبارزه با پولشویی

افزایش سطح پوشش پایانه هاي فروش به منظور تعمیق پرداخت هاي الکترونیکی

رقابتی در این حوزهخروج بانکها از عرصه

امنیت اطالعات و جمع آوري و بروز رسانی آمار عملکردي در این حوزه و به حداقل رسانی خطا.

:معرفی ارائه دهندگان خدمات پرداخت

شرکت ارائه دهنده خدمات پرداخت، موسسه اي حقوقی است که در ایران در قالب شرکت سهامی به ثبت

انک مرکزي ج.ا.ا دریافت می نماید و بر طبق مقررات ناظر بر ارائه دهندگان رسیده و بر اساس مجوزي که از ب

خدمات پرداخت و دستور العمل ها و الزامات ابالغی شاپرك فعالیت می کند.

شرکت (غالباً وابسته به بانک ها و موسسات اعتباري) عملیات مربوط به پایانه هاي 17پیش از ایجاد شاپرك،

شرکت با تائید صالحیت هاي فنی، امنیتی و عملیاتی، موفق به کسب مجوز 12دند که فروش را عهده دار بو

شده اند.

آسان پرداخت پرشین -1

تجارت الکترونیک پارسیان - 2

الکترونیک کارت دماوند - 3

به پرداخت ملت -4

پرداخت الکترونیک بانک پاسارگاد - 5

پرداخت الکترونیک سامان -6

پرداخت نوین آرین -7

داده ورزي سداد -8

سیستم هاي بانکداري نوین

سایان کارت فن - 9

آوا کارت -10

کارت اعتباري ایران کیش -11

مبنا کارت آریا -12

پروژه هاي در دست اجراي شاپرك:

پاالیش اطالعات پذیرندگان

کاهش تعداد پایانه ها و حذف پایانه هاي کم تراکنش

اجراي طرح کارمزد پذیرندگی

افزایش کیفیت وگسترش خدمات شبکه پرداخت

انتقال تصویر چک به صورت الکترونیکی)چکاوك ( سامانه -5

معرفی ابزارهاي پرداخت پول در کشور:

وجوه نقد

پرداخت هاي الکترونیکی

چک

سیستم هاي بانکداري نوین

ارزش چک: واژه اي است کامالً فارسی مربوط به دوره هخامنشیان به معنی برگه تاریخ دار و داراي

مالی

ات، برنوان: عب چهارم تحت بلکه در با ,و تعریف نشده اي بیاندر قانون تجارت از اسناد تجاري تحت عنوان ویژه

ترین دهاي عمبه ذکر مواد قانونی پرداخته که خود مبین قصد مقنّن به جهت وضع مقرراتی بر فته طلب و چک

ریافت و است. چک پس از گسترش عملیات بانکی یکی از مهمترین اسناد داسناد تجارتی معمول و متداول بوده

جانشین پول نقد گردیده است. ,پرداخت وجه شناخته شده و پس از برات و سفته تجارتی

دهد تا بهترین فوائد و اهمیت چک ناشی از امتیازاتی است که قانون تجارت یا قانون خاصی به آن داده یا می

وسیله سهولت مبادله پولی از فردي به فرد دیگرباشد. از نظر سیاست پولی و بانکی هرکشور، حجم چکهاي در

ط پولی است، همیشه مورد توجه و مطالعه گردش و نیز پذیرش عام آن که مبتنی بر اطمینان و اعتماد به رواب

2و تحصیر 1بوده و به همین جهت براي استحکام بخشیدن به مقبولیت آن، دولتها کوشش زیادي با تحدید

وضع اقتصادي گویاياند که تعمق و بررسی در آن محل نمودهحسابها و ضمانت اجرا براي صدور چکهاي بی

کشور است.

.رمان استور وفمنش ,باغ ,قباله خانه ,سره) در زبان فارسی به معناي مواجبکلمه چک (بافتحه)یاچک (باک

تعریف چک

ایست که به موجب آن صادرکننده وجوهی راکه نزدمحال چک نوشتهقانون تجارت : 310ماده

نماید.علیه دارد کالً یا بعضاً مسترد و یابه دیگري واگذار می

تحدید : تعیین حد و کرانه چیزي - ١1

تحصیر: مشخص نمودن حصر چیزي - 2

سیستم هاي بانکداري نوین

کسی که چک را باشند,دخیل میاست و در هرچک حداقل سه نفر انتقال وجه 3بنابراین تعریف, چک سند

و باالخره )بانک(شود یعنی در نزد او مقداري وجه موجود است کند, کسی که چک عهده او صادر میصادر می

)ذینفع(نماید. کسی که وجه چک را دریافت می

اي کتبی چک الزم نبوده و با هرتقاض وصی براي نوشتنتوان گفت که فرم مخصبا قبول این تعریف قانونی, می

ول قابل قب نمایدبکه دارنده حسـاب (صادرکننده چک) از نگاهـدارنده وجـه (بانک) براي انتقال و پرداخت وجه

و قبول توان این موضوع را با این توضیح رد نمود که چون بانک به هنگام گشایش حساب جاريمی کناست. لی

حساب کنندهاصی بر طبق قرارداد حساب جاري که همان اوراق چک باشد به بازوجه از شخص, وسیله انتقال خ

اق همان اور شود که استرداد و انتقال وجه (به طور خاص) نیز به وسیلهبین طرفین مقررمی به عبارتی سپاردمی

اي مالیاته وناند و قان(دسته چک) باشد که بانکها براي انتقال و بازپرداخت وجه در اختیار مشتریان گذارده

موده کید نمستقیم هم ابطال مبلغ معین تمبر را قبل از تحویل دسته چک از طرف بانک بر روي برگ چک تأ

صاحب خود ,پس چک (اوراق تهیه شده در بانک) تنها وسیله انتقال وجه است خواه دریافت کننده وجه .است

حساب یا هرشخص دیگري باشد.

نتقال اچک وسیله استرداد و باتوضیحی که داده شد بهتراست چک را بدین نحو تعریف نمائیم که :

ا بوالً وجه تودیع شده یا استفاده از اعتبار مصوب و موجود در یکی از بانکهاي قانونی است که معم

اند به اري گذاردهساب جمحال علیه قبالً در اختیار دارندگان ح هاياي که بانکاستفاده از برگهاي ویژه

آید.عمل می

اي است که در مقام دعوي و یا دفاع قابل استناد باشدند: نوشتهس-3

سیستم هاي بانکداري نوین

شرایط ظاهري چک

بنا به عرف بانکداري و قوانین جاري ناظر بر عملیات بانکداري، اگر از ابعاد چک بگذریم دسته چکها معموالً

و گاهی ممکن است بیشتر یا کمتر باشد و چه بسا به مشتري جدیدي که تازه مورد آزمایش بوده برگ 50یا 25

گردد.تسلیم میبراي شروع کار فقط چندبرگ چک قرارگرفته،

سیستم هاي بانکداري نوین

باشد.شده درمتن هرچک نوشتهچککلمه . 1

نویسان در مرور محل صدور چک به لحاظ حقوق دارنده چک نسبت به مسئولیت مدنی پشت . 2

زمان قانونی, الزم است.

است.عددي,غیرممکنامکان الحاق یاجعل باحروف نوشته شوداگرتاریخ صدورچک . 3

.محال علیهنام بانک . 4

نام شعبه بانک محال علیه که محل پرداخت وجه چک است. . 5

شماره ردیفداراي هربرگ چک , چکها و شمارش تعداد برگ آنهاو گردش براي کنترل . 6

است.سري مختلف و

نوشته شود به طوري که بعد از کلمه مبلغ فضایی با حروف بر روي این خط مبلغ چک باید . 7

براي الحاق حروف نباشد.

چک که باید به صورت عددي در این جا نوشته شود. الزم است سمت راست عدد باخط مبلغ . 8

تیره بسته و ارقام را ازسمت راست, سه رقم سه رقم جدا نمود و طوري آخرین رقم در سمت

چپ پایان پذیرد که امکان افزایش عددي در سمت چپ نباشد.

یا نام شخص معینی را بنویسیم و توانیم کلمه حاملدر مقابل کلمه دروجه, طبق قانون می . 9

از قبیل اضافه را با خط مستقیم ببندیم. با توجه به مواد قانون تجارت نیازي به درج کلماتی

است.انتقال قابل با ظهرنویسی باشد, زیرا چکنمیکرد , یاآورنده حواله:

شماره حساب جاري دارنده حساب براي یافتن کارت حساب جاري مشتري. . 10

م و نام خانوادگی دارنده حساب جاري بر طبق قانون صدور چک از طرف بانک باید بر روي نا . 11

هربرگ چک نوشته شود.

محل امضاء صاحب حساب. . 12

تمبر مالیاتی. . 13

سیستم هاي بانکداري نوین

شرایط صحت چک

در چک باید محل و تاریخ صدور قید شده و به امضاء صادرکننده برسد. قانون تجارت : 311ماده

پس محل صدور و تاریخ صدور امضاء صادرکننده و همچنین به وعده داشته باشد.پرداخت وجه چک نباید

ه جرویت بودن چک از شرایط اساسی چک است. اما قبول ماهیت صدور چک یعنی استرداد وجه (پرداخت و

توان شرایط صحت چک را به شکل باشد. اکنون میدهنده لزوم ذکر مبلغ در چک می) خود نشان. . .چک نباید

یر خالصه نمود:ز

محل صدور

تاریخ صدور

امضاء صادرکننده چک

مبلغ چک

چک صادره فاقد ارزش قانونی بوده و ازطرف بانک به علت ,پس با فقدان هریک از شرایط و مندرجات فوق

شود.برگشت می ,فقدان شرایط

لذا در ,امکان دارد محل صدور چک با محل پرداخت وجه آن, یکی باشد یا متفاوت محل صدور: -الف

315در ماده این مطلب قانون تجارت بعد مسافت از محل صدور چک تا محل پرداخت آن را در نظرگرفته و

گوید : اگر چک در همان مکانی که صادرشده است باید تأدیه گردد, دارنده چک باید ظرف پانزده روز از می

تاریخ صدور, وجه آن را مطالبه کند و اگر از یک نقطه به نقطه دیگر ایران صادرشده باشد باید ظرف چهل وپنج

این قسمت از 1372توجه به قانون صدور چک مصوب سال . . ., لیکن با چک مطالبه شود ,روز از تاریخ صدور

قانون در خصوص مسئولیت مدنی ظهرنویسان کماکان به قوت خود باقی است.

سیستم هاي بانکداري نوین

1372قانون صدور چک سال 3در چک باید تاریخ صدور نوشته شود زیرا در ماده تاریخ صدور: -ب

ر بانک محال علیه, محل (نقد یا صادرکننده چک باید درتاریخ صدور معادل مبلغ چک دگفته شده :

اعتبار قابل استفاده) داشته باشد.

باشد الزامی پس قید تاریخ صدور که موید وجود محل (وجه یا اعتبار قابل استفاده) در همان تاریخ می

است.

امضاء صادرکننده باید با نمونه امضاء معرفی شده بانک مطابقت داشته امضاء صادرکننده چک: -پ

باشد.

باید به صورت خوانا و بدون مغایرت مبالغ عددي و حروفی در محل مبلغ چک می مبلغ چک: -ت

مخصوص خود تحریر شده باشد.

تواند باانتخاب یکی ازطرق ذیل وجه چک را موردمطالبه قراردهد:محل میدارنده چک بی

بق که در آن تطاعدم پرداخت گواهی صدور اجرائیه از طریق اجراي ثبت با اخذ - الف

امضاء صادرکننده چک توسط بانک گواهی شده باشد.

مراجعه به ظهرنویس یا ظهرنویسان در مدت قانونی.-ب

شکایت کیفري به دادسرا و تسلیم دادخواست مطالبه وجه. -پ

تعقیب کیفري چک

هر علتی از طرف بانک ه وجود محل (نقد یا اعتبار قابل استفاده) الزام قانونی است و در صورتیکه چک ب

مسئولیت کیفري نیز خواهدداشت. ,برگشت شود صادرکننده چک عالوه بر مسئولیت مدنی

محل، مقرراتی به جهت استحکام بخشیدن به مبانی حقوقی چک و جلوگیري از صدور چکهاي بی اًاخیر

باشد. در عمل و اجرا می بینی گردیده که اکنون با اصالحات آن موردتر پیشتر و ضمانت اجرایی صحیحدقیق

سیستم هاي بانکداري نوین

به حبس تعزیریاز شش ماه تا دو سال و بر حسب ,راقانون صدور چک 3از ماده ,مجازات تخلف قانون باب, این

بینی نموده است.چهارم کسر موجودي پیشمورد جزاي نقدي معادل یک چهارم وجه چک یا یک

شود:نمیعلیه صادرکننده پذیرفته , در شرایط ذیل شکایت کیفري چک

قانون صدور چک: 11طبق ماده

که دارنده چک تا ششماه از تاریخ صدور چک براي وصول آن به بانک مراجعه نکند یا . . . درصورتی< -1

>دیگر حق شکایت کیفري نخواهدداشت . . . ,ظرف ششماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت شکایت ننماید

بانک به وي منتقل گردیده، حق شکایت کیفري نخواهدداشت . . . کسی که چک پس از برگشت از <-2

. (مثل ارث)>مگر آنکه انتقال قهري باشد . . .

. . . هرگاه بعد از شکایت کیفري،شاکی چک رابه دیگري انتقال دهد ویا حقوق خود رانسبت به چک به <-3

>هر نحوبه دیگري واگذارنماید تعقیب کیفري موقوف خواهدشد . . .

حامل یا در وجه شخص معینوجه چک پرداخت

چنانچه در چک نامی قیدنشده و کلمه حامل نوشته شود، چک در وجه یا به حواله کرد حامل خواهدبود.

, دراین تأثیري در قابلیت انتقال چک ندارد >به حواله کرد<یا >آورنده<توضیح آنکه خط زدن یا نزدن کلمات

صورت:

وجه چک را دریافت ,نویسی نموده و پس از احراز هویتپشتآن را تواند طبق مقررات دارنده چک می -

دارد.

مزبور نیز کرده و شخص کارسازي آن را دروجه شخص معین ,نویسیتواند با پشتدارنده چک حامل می -

به بانک مراجعه و پس از احراز هویت، وجه چک را دریافت دارد.

سیستم هاي بانکداري نوین

تواند مجدداً چک را به آن شخص می ,نویسی شده باشدوجه حامل به نام شخص معین پشتاگر چک در -

باید احراز هویت شده تا وجه ,دهدصورت کسی که چک را به بانک ارائه مینویسی نماید، در ایننام دیگري پشت

نویسان متعدد باشند، بانک عالوه بر صحت توالی آن پرداخت گردد. چنانچه این گونه چکها داراي پشت

پردازد.نویسها (برطبق قرارداد حساب جاري) آخرین نفر را شناسایی کامل نموده و وجه را به او میپشت

,چنین >او ه حواله کردبیا و دروجه شخص معین<اممکن است به حواله کرد شخص معین باشد و یچک

چکی مانند چک در وجه حامل, قابل ظهرنویسی است.

نویسی اعم از تصدیق صادرکننده چک حق هیچگونه پشت >دروجه شخص معین<در ظهرچک به ویژه

باشد. موردنظر امضاء یا تقاضاي پرداخت در وجه شخص دیگري نخواهدداشت مگر تصحیح ارقام یا تاریخ چک

چکوجه قسمتی از تمام و یاصدور گواهینامه عدم پرداخت

پرداخت نگردد بانک مکلف است در صدور چک قانون 3هرگاه وجه چک به علتی از علل مندرج در ماده

علت یا علل عدم ,برگ مخصوصی که مشخصات چک وهویت و نشانی کامل صادرکننده درآن ذکر شده باشد

در برگ مزبور مطابقت امضاء .و آن را امضاء و مهر نموده و به دارنده چک تسلیم نمایدپرداخت را صریحاً قید

ن از طرف بانک تصدیق صادرکننده با نمونه امضاء موجود در بانک درحدود عرف بانکداري و یا عدم مطابقت آ

به آخرین نشانی رااي از گواهینامه بانک مکلف است به منظور اطالع صادرکننده چک فوراً نسخه .شودمی

در برگ مزبور باید نام و نام خانوادگی و نشانی کامل دارنده .صاحب حساب که در بانک موجود است ارسال دارد

چک نیز قید گردد.

در صورتیکه موجودي حساب صادرکننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد به تقاضاي دارنده چک

ه دارنده چک بپردازد و دارنده چک با قید مبلغ دریافت شده در بانک مکلف است مبلغ موجود در حساب را ب

پشت چک و تسلیم آن به بانک گواهینامه مشتمل بر مشخصات چک و مبلغی که پرداخت شده از بانک دریافت

محل محسوب و گواهینامه بانک در این مورد براي چک مزبور نسبت به مبلغی که پرداخت نگردیده بی .نمایدمی

سیستم هاي بانکداري نوین

در مورد این امر نیز بانک مکلف است اعالمیه مذکور در ماده قبل را .ک جانشین اصل چک خواهدبوددارنده چ

براي صاحب حساب ارسال نماید.

حسابهاي درگیر و چگونگی رفع سوء اثر چکهاي برگشتی

بانک مرکزي ياداره نظارت بر امور بانکها 3/12/1370مورخ 1859/35به موجب بخشنامه شماره

جمهوري اسالمی ایران, تکلیف قانونی بانک در مورد افتتاح حساب جاري و حساب جاري درگیر به شرح ذیل

باشد:می

د و بنا به نحساب جاري اشخاصی را که مبادرت به صدور یک فقره چک بالمحل بنمای ,بانک - 1

موجودي و یا کسر تقاضاي دارنده چک منجر به صدور گواهینامه عدم پرداخت به علت فقدان

موجودي شود تحت عنوان حساب جاري درگیر تلقّی و از اعطاي دسته چک جدید به صاحبان این

نماید.قبیل حسابها خودداري می

,روز از تاریخ صدور گواهینامه عدم پرداخت دهتبصره : در صورتیکه صاحب حساب درگیر ظرف مدت

در بانک و یا ارائه رضایت نامه دارنده چک مزبور اثبات نماید حسن نیّت خود را با تأمین وجه چک برگشت شده

نخواهدبود. 1مشمول مفاد بند

روز از تاریخ صدور گواهینامه عدم پرداخت و محرومیت صاحب حساب درگیر از دهبعد از گذشت - 2

دریافت دسته چک جدید, فقط در صورت تأمین وجه چک برگشت شده یا ارائه رضایت نامه دارنده

مراتب به بانک مرکزي (از طریق اداره امور متبوع) و اعالم رفع سوء اثر از ,پس از گزارش کتبی چک,

پذیر خواهدبود.طرف بانک مزبور, ارائه دسته چک جدید امکان

شرایط رفع سوء اثر از سوابق چکهاي برگشتی

باشدپرداخت شده چک برگشتی,,طیجاري صادرکننده توسط بانکوجه چک ازحساب- الف

سیستم هاي بانکداري نوین

الشه چک به بانک ارائه شود-ب

موجود در گواهینامه عدم پرداخت چک مطابقت ندرجاترضایت نامه دارنده چک که مشخصات آن با م-پ

کامل داشته و امضاء آن توسط دفاتر اسناد رسمی گواهی شده باشد.

که گواهینامه عدم نامه ذینفع (کسی درصورتی که صادرکننده چک قادر به ارائه الشه چک و یا رضایت -ت

باشد و درصورتی که: پرداخت چک به نام وي صادر شده است) به بانک نمی

حسابجاري مشتري نزد شعبه مفتوح باشد. - 1

حسابجاري مشتري توسط مراجع قضایی مسدود نشده باشد. - 2

تواند معادل وجه چک یا چکهاي برگشتی را به حساب جاري خود واریز و از شعبه کتباً مشتري می

درخواست نماید که مبالغ واریزي مورد بحث براي پرداخت وجه چکهاي برگشتی نزد شعبه مسدود بوده و تا

باشد.ماه تحت هر عنوان قابل برداشت نمی 24تعیین تکلیف قطعی چک و یا حداکثر به مدت

رفع سوء شعبه ضمن تأیید مراتب فوق, تصویر سند واریز وجه را به انضمام تقاضاي کتبی مشتري, جهت

نماید.اثر از طریق اداره امور به اداره اطالعات اعتباري اعالم می

انواع چک از نظر بانک (محال علیه)

تقاضاي کتبی مشتري در اختیار وي ساسچکی است که درموقع گشایش حساب جاري بر ا چک عادي:

ید.گیرد تا با هربرگ آن از حساب خود برداشت یا به دیگري منتقل نماقرار می

چکی است که وجودمحل آن (وجه چک) بنا به :)CERTIFIED CHEQUE(چک گواهی شده

درخواست دارنده حساب براي مدت معین که معموالً براي ارائه چک الزم است از طرف بانک گواهی شده و

بانک معادل مبلغ آن چک از حساب مشتري برداشت و یا درهمان حساب تا زمان ارائه چک براي دریافت

.استمعمول بیگانه در کشورهاي چک نوع از این نماید. استفاده مسدود می ,هوج

سیستم هاي بانکداري نوین

از حساب خود اگر دارنده حساب بخواهد ) :CHEQUEOMNIBUSچک عمومی (امنیبوس

تواند از بانک تقاضا کند یکبرگ چک عمومی و دسته چک خود را همراه نداشته باشد, می برداشت نماید

ر اختیار او بگذارد.(آزاد یا امنیبوس) د

شماره حساب وي را در پائین چک ,هنگام مراجعه مشتري براي دریافت چک عمومی, باید متصدي مربوطه

شماره سریال و نام استفاده کننده (صاحب حساب) را در دفتر و ,ثبت نماید و مشخصاتی از قبیل مبلغ

به عنوان رسید امضاء نماید.سوش چک ثبت نماید. مشتري باید دفتر و ظهر ته سوش چک را ته

.پذیردشود, ولی به هیچ عنوان ظهرنویسی ویا انتقال نمیاین چک مانند چک عادي به جریان گذاشته می

چکی است که از طرف بانکهاي ناشر اسکناس و ) :TRAVELLERS CHEQUEچک مسافرتی (

المللی دارند صادرشده و در اختیار مسافرانی که قصد عزیمت به یا موسسات اعتباري خاصی که شهرت بین

گیرد. صادرکننده این گونه چکها پرداخت وجه آن چک را تعهد و تضمین خارج از کشور را دارند قرار می

گردد. خارجی) و به موجب شرایطی به بانکهاي تقاضاکننده تحویل میکرده و در قبال ارزها (پولهاي

نماید. متقاضی چک مسافرتی در موقع دریافت چک در حضور کارمند بانک, ذیل برگهاي چک را امضاء می

این امضاء باید با نمونه امضاء موجود در گذرنامه شخص مطابقت کامل داشته باشد. دارنده چک درهرزمانی

بنماید.دیگريامضاء, چکبااليچکهاي مذکور را استفاده نماید, باید مجدداً درقسمتکه بخواهد

ند رو به افزایش و چشمگیر حجم مبادالت تجاري بین اشخاص و جایگاه ویژه چکهاي رو چک:ایران

تضمین شده مبلغدار در مبادالت مزبور وضرورت رفع مشکالت ناشی از عدم قبول و پرداخت چکهاي

مبلغدار, صادره یک بانک توسط شعب سایر بانکها, سیستم بانکی کشور را بر آن داشت تا با ابداع شیوه و

رگیري ابزارهاي نوین پولی, امکان مبادالت چکهاي مذکور در شبکه بانکی را فراهم نماید. بر این اساس بکا

تحت 5/1/1381مقرر گردید عملیات اجرایی طرح پذیرش متقابل چکهاي فوق در کلیه بانکها از تاریخ

عنوان ایران چک به مورد اجرا گذاشته شود.

سیستم هاي بانکداري نوین

تی مورد پذیرش تمامی شعب بانکها در سراسر کشور که در حال ایران چک عبارت است از چکهاي مسافر

باشد.حاضر با مبلغ اسمی پانصدهزار ریال منتشر گردیده و انتشار با مبالغ باالتر نیز تحت بررسی می

شیوه سنتی تسویه چک هاي بین بانکی:

ارائه چک و تکمیل فرم واگذاري - 1

تحویل چک هاي انتقالی به تحویلدار شعبه - 2

ل چک هاي انتقالی به مامور کلرتحوی - 3

مرتب سازي / تفکیک بر اساس بانک بدهکار - 4

تحویل چک ها به نماینده بانک بدهکار - 5

تحویل فرم توازن( بدهکار/ بستانکار) به نماینده بانک در اتاق پایاپاي - 6

تحویل به بانک بدهکار (تفکیک و ثبت اطالعات چک) - 7

تعیین اعتبار چک در شعبه بانک محال علیه - 8

پاس شدن چک هایی که داراي موجودي می باشند و صدور گواهی عدم پرداخت براي چک هایی که به - 9

هر دلیل برگشت می خورند، محیا نمودن لیست وصولی و برگشتی جهت ارسال به اتاق پایاپاي

ل فوق.وصول برگشتی ها و اعالم وصولی ها و انجام دوباره سیک -10

معایب سیستم سنتی کلرینگ:

کندي عملیات مربوط به تسویه چک ها

استاندارد نبودن مشخصات فیزیکی و محتوایی چک ها در بانک هاي مختلف

ریسک ناشی از حمل و نقل فیزیکی چک ها

اشتباهات انسانی در درج اطالعات مربوط به چک ها در تمامی بخش ها

عدم امکان نظارت صحیح

سیستم هاي بانکداري نوین

پرهزینه بودن رویه اعم از زمانی، نیروي انسانی و مالی

روند صعودي چک هاي برگشتی و فقدان سازو کار الزم براي اعتبار سنجی مشتریان بین بانکی

بانک مرکزي ج.ا.ا براي رفع معایب فوق الذکر، سامانه اي را براي پذیرش و پردازش الکترونیکی چک هاي

کنش هاي مبتنی بر آنها به صورت کامالً الکترونیکی راه اندازي نمود که به فیزیک کاغذي بین بانکی و انجام ترا

چک، تصویر آن براي پردازش نهایی محتوا به بانک بدهکار ارسال شده و نتیجه پردازش به صورت الکترونیکی به

بود تا زمینه شعبه پذیرنده چک بازگردانده می شود. فاز دوم طرح چکاوك، صدور یکپارچه دسته چک خواهد

براي چک هاي کامالً الکترونیکی فراهم گردد.

انتشار چک کامالً الکترونیکی صدور یکپارچه دسته چک انتقال تصویر چک

مدل عملیاتی چکاوك:

سامانه چکاوك تمام وظایف اتاق کلر را انجام داده و به انتقال الشه چک، تصویر چک را بین بانک ها منتقل

کرده و پس از رسیدگی از سوي بانک ها، نتیجه را به بانک واگذارنده اعالم کند.

ماژول هاي چکاوك:

اعتبار سنجی درخواست ها

لغو چک

زانهمدیریت پارامتر سقف مجاز بدهکاري رو

پرداخت بخشی از چک

رد چک توسط بانک بدهکار

برگشت چک توسط بانک بدهکار

مدیریت پیگیري وضعیت چک

سیستم هاي بانکداري نوین

مدیریت بانک هاي عضو سامانه چکاوك

مدیریت کاربران

محاسبات و تولید فایل هاي تسویه پایان روز

گزارشات سامانه چکاوك

استعالم وضعیت چک

مدیریت درخواست هاي آتی

باشد. "شبا "نکته: حساب مبدأ و حساب مقصد باید مطابق با مشخصات شناسه حساب بانکی ایران

آثار اقتصادي چکاوك:

بازگشت اعتماد عمومی به چک

بهبود کیفیت مدیریت نقدینگی و انضباط مالی

صیاد( صدور یکپارچه الکترونیکی دسته چک)

آنها است. چک ها در حال حاضر توسط بانک ها در اندازه، رنگ ها یکی از ایرادات فعلی چک ها استاندارد نبودن

و طرح هاي مختلف صادر می شود. از طرفی با بحث صدور چک هاي جعلی مواجه هستیم. بانک مرکزي ج.ا.ا بر

اساس مصوبه شوراي پول و اعتبار موظف به ایجاد زیر ساخت صدور متمرکز چک با قابلیت هاي کنترل

سیستمی است.

استقرار پروژه چاپ و توزیع چک به صورت متمرکز در تمامی مراحل چاپ، برش و بسته بندي با ارتقاء و با

ضرایب امنیتی چک نظیر:

استفاده از کاغذ امنیتی

سیستم هاي بانکداري نوین

استفاده از طراحی امنیتی

استفاده از مرکب امنیتی

استفاده از ماشین آالت و نرم افزار هاي پیشرفته امنیتی

لب از بین خواهد رفت. بر اساس پروژه صیاد، رویه هاي پردازش و صدور چک و همچنین طرح ، امکان جعل و تق

نحوه طراحی اقالم اطالعاتی محتواي چک و مشخصات فنی "محتوا و ابعاد چک بر اساس شیوه نامه

از دستورالعمل حساب جاري منسجم می شود. 28موضوع تبصره ذیل ماده "چک ها

حفاظت از منافع مشتریان بانکی می باشد. مشتري صدور دسته چک خود را به صورت پروژه مزبور در صدد

الکترونیکی یا از طریق شعبه ارائه می دهد و چنانچه مشکل بد حسابی، برگشتی چک یا قضایی نداشته باشد،

ین دستور صدور دسته چک صادر می شود و به جاي تحویل در شعبه به آدرس شخص ارسال می شود؛ که از ا

طریق هویت فردو ادرس وي مشخص خواهد شد. از لحاظ پردازش ماشینی نیز براي ثبت و خواندن ماشینی

بعضی از اقالم اطالعاتی چک نظیر شماره حساب، شماره چک، شماره سریال و ...... از بارکد دوبعدي

)QR- Codeاهد بود. بنابراین امکان ) استفاده می کنند. در این صورت تنها وجه تمایز چک ها لوگوي بانک خو

پردازش و نظارت بر چک هاي درون بانکی نیز فراهم خواهد شد.

QR-Code یک بارکد رمزدار دو بعدي با ساختار ماتریسی می باشد که به منظور رمز گشایی محتویات آن با :

سرعت خیلی زیاد طراحی شده است.

سپاس ( سامانه پرداخت الکترونیک سیار)-6

Mobile Payment Service (M.P.S)

رشد قابل مالحظه و روز افزون نفوذ فناوري تلفن همراه و نیز ارزش افزوده اي که ارائه این نوع خدمات به همراه

می آورد؛ باعث ظهور اکو سیستم جدیدي مشتمل بر اپراتورهاي تلفن همراه، بانک ها و موسسات مالی،

سیستم هاي بانکداري نوین

دهنده راه کارهاي خدمات پرداخت همراه و نهاد تنظیم کننده مشتریان، نقاط فروشگاهی، شرکت هاي ارائه

مقررات و قوانین بانکی کشور شده است.

سوئیچ سپاس بعنوان هسته مرکزي این اکو سیستم، زیر ساخت الزم براي یکپارچه سازي راهکارهاي مختلف

ه بانکی و نیز بستر مورد نیاز پرداخت همراه از جمله سامانه هاس مختلف کیف پول همراه و اتصال آنها به شبک

به منظور تدوین و اعمال فرآیند ها، مقررات و استانداردهاي الزم و اعمال سیاست هاي بانک مرکزي ج.ا.ا در

جهت نظارت فنی و اجرایی بر عملکرد شرکت هاي ارائه دهنده راهکارهاي خدمات پرداخت همراه را فراهم

خواهد کرد.

عبارتند از:اعضاي سامانه سپاس

)M.P.Sشرکت هاي عرضه کننده خدمات پرداخت همراه( -1

سامانه هاي ملی پرداخت مانند شتاب و شاپرك - 2

شبکه بانکی کشور - 3

سیستم هاي بانکداري نوین

کلیات حسابداريپیوست:

بندي، و تلخیص فعالیتهاي مالی یک موسسه در فن ثبت، طبقهتعریف: حسابداري عبارت است از

پول، و تفسیر نتایج حاصله از بررسی این اعداد.قالب اعداد قابل سنجش به

مالیدوره

مدت زمانی است که فعالیتهاي مالی یک موسسه با آغاز آن شروع یا تجدید و در پایان آن حسابها بسته و

گردد. در ایران معموالً دوره مالی از اول فروردین ماه شروع و نتیجه عملیات و وضعیت مالی موسسه تعیین می

گردد.یابد که به آن سال مالی اطالق میاسفند هر سال خاتمه میپایان

از: ندبه ترتیب عبارتمالی یک دوره قابل انجام در مراحل مختلف

ثبت فعالیتهاي مالی در دفتر روزنامه -1

نقل اقالم ثبت شده از دفتر روزنامه به حسابهاي مربوط به دفتر کل -2

تهیه تراز آزمایشی -3

رگتهیه کارب -4

ثبت عملیات مربوط به اصالح حسابها در دفتر روزنامه و نقل اقالم ثبت شده -5

مذکور از دفتر روزنامه به دفترکل.

ي موقتبستن حسابها -6

تهیه تراز اختتامیه -7

ها)ها (صورت سود وزیان، ترازنامه، و سایر صورتحسابتهیه صورتحساب -8

سیستم هاي بانکداري نوین

اصول حسابداري

ها و قواعد هماهنگی است که توسط خبرگان فن و انجمنهاي رسمی ي, نظریهاصول و موازین حسابدار

تر فن مربوط اعم از چگونگی نگاهداري حساب و تعیین نتیجه حسابداري, براي اجراي یکنواخت و هرچه صحیح

شود. در ذیل چند اصل متداول از این اصول ذکر عملیات و نمایش وضعیت مالی یک موسسه به کار گرفته می

گردد:یم

و عملیات موسسه بر این است که به طور کلی درعملیات حسابداري فرضفعالیت:ادامه اصل - 1

آن در آینده ادامه داشته و از روندي برخوردار خواهد بود و بر همین مبنا در تهیه و تنظیم

صورتهاي مالی ارزش فروش دارائیها موردنظر نخواهد بود.

بموجب این اصل حسابدار باید اس قیمت تمام شده:اصل تعیین ارزش اقالم دارائی براس - 2

در ثبت اقالم دارائی، اعم از دارائی مشهود و غیرمشهود، قیمت تمام شده آنها را در دفاتر و اسناد

حسابداري منعکس کند.

االمکانقضاوت و عقاید شخصی و تقریب و تخمین باید حتی اصل واقعیت: - 3

آن نداشته باشد. تأثیري در حسابداري و نتایج حاصله از

اصل تساوي دارائی با بدهی و سرمایه: -4

این معادله و رابطه بین دارائی با بدهی و سرمایه به عنوان یکی از اصول ))دارائی = بدهی + سرمایه((

اجراي سیستم دفترداري ,مسلم و تغییرناپذیر در حسابداري پذیرفته شده است. نتیجه قبول این اصل

باشد.دوبل یا دوطرفه می

حسابدار باید از بهترین روشهاي موجود براي انجام محاسبات, ثبت, طبقه اصل ثبات رویه: - 5

بندي, تلخیص و نتیجه گیري از اعداد استفاده کند. هنگامیکه روش الزم براي هرمرحله از مراحل کار

د تا از همان رویه در سنوات مالی بعد نیز پیروي کند.او تعیین شد, باید کوشش کافی به عمل آور

سیستم هاي بانکداري نوین

منظور از اصل احتیاط یا محافظه کاري این است که باید کوشش الزم به اصل احتیاط : - 6

عمل آید تا درآمد موسسات بیش از آنچه واقعیت دارد در حسابها منظور نشود.

ن سود یا زیان یک در تعیی هاي یک دوره از درآمدهاي همان دوره:اصل وضع هزینه - 7

دوره مالی باید کلیه اقالم درآمد و هزینه همان دوره منظور و محاسبه شود.

گانه حسابداري است که در این بخش عنوان گردید. 21الزم به ذکراست که اصول مذکور از اهم اصول

دفاتر قانونی (دفاتر تجارتی)

هرتاجري به استثناي کسبه شمسی, 1311 اردیبهشت ماه سیزدهمقانون تجارت مصوب 6به موجب ماده

قائم مقام این ,جزء مکلف است دفاتر ذیل یا دفاتر دیگري را که وزارت عدلیه (دادگستري) به موجب نظامنامه

دهد داشته باشد:دفاتر قرار می

دفتر روزنامه - 1

دفتر کل - 2

دفتر دارائی - 3

دفتر کپیه - 4

دفتر روزنامه : -1

هرروز مطالبات و دیون و داد و ستد تجارتی و معامالت راجع به اوراق تجارتی (از دفتري است که تاجر باید

قبیل خرید و فروش و ظهرنویسی) و بطور کلی واردات و صادرات تجارتی خود را به هر اسم و رسمی که باشد و

کند در آن ثبت نماید.وجوهی را که براي مخارج شخصی خود برداشت می

دفتر کل: -2

سیستم هاي بانکداري نوین

اي یکدفعه از دفتر روزنامه استخراج و انواع مختلف که تاجر باید کلیه معامالت را الاقل هفته دفتري است

هرنوعی را در صفحه مخصوصی در آن دفتر بطور خالصه ثبت کند و به عبارتی ,آن را مشخص و جدا کرده

مربوط به خود ثبت هرنوع معامله و عملیاتی که در دفتر روزنامه انجام شده است در دفتر کل تحت سرفصل

گردد.

دفتر دارائی: -3

دفتري است که تاجر باید هرسال صورت جامعی از کلیه دارائی منقول و غیرمنقول و دیون و مطالبات سال

این کار باید تا پانزدهم فروردین سال بعد انجام پذیرد.. گذشته خود را به ریز در آن دفتر ثبت و امضاء نماید

دفتر کپیـه: -4

هاي صادره خود را در آن به ترتیب تاریخ است که تاجر باید کلیه مراسالت و مخابرات و صورتحسابدفتري

ثبت نماید.

دفاتر فوق الذکر به استثناي دفتر کپیه قبل از آنکه چیزي در آن نوشته شود توسط نماینده اداره ثبت

امضاء خواهدشد.

گذاري شده و هیچ شود باید صفحات آن شمارهمیاین دفاتر که براي امضاء به متصدي مربوطه تسلیم

متصدي مربوطه مکلف است صفحات دفتر را . کشی شده باشداي از قلم نیفتاده و یا باطل نشود و قیطانشماره

مجموع ,شمرده در صفحه اول و آخر هردفتر مجموع عدد صفحات آن را با تصریح به اسم و رسم صاحب دفتر

را با مهرسربی که وزارت دادگستري (اداره ثبت اسناد) براي این مقصود تهیه عدد صفحات و دوطرف قیطان

کند.منگنه نماید می

الزم است کلیهاعداد حتی تاریخ با تمام حروف نوشته شود, همانگونه که ذکرشد دفتر کپیه نیاز به امضاء

نماینده ثبت و مواردي که ذکرشد ندارد.

سیستم هاي بانکداري نوین

ها و جاي دفترکپیه از (دفتر رونوشت) که یک نسخه از کلیه نامهه در حال حاضر در بانک ملی ایران ب

هاي دفتر رونوشت را د و نسخهگردباشد استفاده نموده و دفتري به نام دفتر کپیه تهیه نمیمخابرات صادره می

نمایند.به ترتیب شماره نگهداري و بایگانی می

دفترداري دوبل

باشد. بدین معنی که هر معامله تجاري متضمن ي دوبل میاساس حسابداري مبتنی بر عملیات دفتردار

حداقل دو عمل متقابل است. در واقع در یک معامله حداقل دو حساب دخالت دارد که هریک طرف دیگري واقع

هاي دوگانه عملیات دفترداري کلیت پیدا شود (طرف حساب). این دو طرف به صورت دو حساب زیر در ثبتمی

کنند:می

حساب گیرنده ارزش - 1

حساب دهنده ارزش - 2

ماهیت بدهکاري و بستانکاري: حساب گیرنده را در اصطالح حسابداري بدهکار و حساب دهنده را بستانکار

نامند.می

باشد.ثبت ساده: هر ثبت دفتر روزنامه که حاوي یک قلم بدهکار و یک قلم بستانکار می

رنده بیش از یک قلم بدهکار و یا بستانکار باشد.ثبت مرکب: هر ثبت دفتر روزنامه که در برگی

حساب: عبارت است از جدول یا صورتی که فعالیت مالی بخصوص یک شخص یا موسسه در آن ثبت

گردد.می

توان به چهار دسته کلی زیر تقسیم کرد:بندي حسابها:حسابهاي یک موسسه رامیطبقه

حسابهاي دارایی - 1

حسابهاي بدهی و سرمایه - 2

سیستم هاي بانکداري نوین

درآمد حسابهاي - 3

حسابهاي هزینه - 4

باشند. از می مانده بستانکارو یا مانده بدهکاربطور کلی حسابهاي یک موسسه با توجه به ماهیت آنها داراي

داراي مانده حسابهاي بدهی و سرمایه, داراي مانده بدهکار, حسابهاي داراییاین رو در طبقه بندي فوق

به ترتیب داراي مانده بستانکار و بدهکار خواهند بود. حسابهاي درآمد و هزینهبستانکار و

دارایی

اموال, حقوق و یا سایر منابع اقتصادي متعلق به یک شخص یا یک موسسه که قابل تقویم به پول و داراي

منافع آتی باشد.

شوند:دارائیها به سه دسته کلی به شرح ذیل تقسیم می

اموال مشهود و بادوامی که به قصد نگهداري بلندمدت خریداري و یا ساخته شده و دارائیهاي ثابت: -الف

در عملیات عادي یک موسسه مورد استفاده است. مانند زمین, ساختمان

رود در جریان عادي عملیات طی موجودي نقد و سایر اقالم دارائی که انتظار می دارائیهاي جاري: -ب

رفته و یا به مصرف برسد. مانند موجودي صندوق, مطالبات از بدهکاران یکسال به نقد تبدیل شود, فروش

دارائیهایی که موجودیت مادي ندارند و ارزش آنها به منافعی محدود است که از دارائیهاي نامشهود: -پ

لیشود. مانند حق انتفاع, حق اختراع, عالمت تجاري و سرقفاستفاده یا واگذاري حقوق مربوط به آنها حاصل می

بدهـی

تعهداتی که یک شخص یا یک موسسه در مقابل سایرین (مثالً بستانکاران) دارد و از طریق پرداخت پول,

شود.ساخت و تحویل کاال, ارائه خدمت یا طرق دیگر ایفا می

شوند: بندي میها به دو دسته کلی به شرح زیر طبقهبدهی

سیستم هاي بانکداري نوین

هاي جاري پرداخت, ی سال بعد از محل دارائیرود طتعهداتی که انتظار می هاي جاري:بدهی - الف

تسویه و یا خدمات موضوع آن انجام شود. مانند بستانکاران

هاي جاري پرداخت, رود طی سال بعد از محل دارائیتعهداتی که انتظار نمی هاي بلندمدت:بدهی -ب

المدتتسویه و یا خدمات موضوع آن انجام شود. مانند وامهاي طویل

سرمایه

گذاري شده توسط صاحب (صاحبان) یک موسسهسرمایه مبلغ

درآمد

فروش کاالها, انجام خدمات و عواید ناشی از استفاده دیگران از اموال و حقوق یک موسسه که به تحصیل

هاي موسسه را کاهش دهد.هاي دیگر منجر شود و یا بدهیوجوه نقد یا ایجاد دارائی

هزینه

که در فرآیند کسب سود به فروش رسیده, مصرف و یا انجام شده است.بهاي تمام شده کاال و خدماتی

صورتهاي مالی

ترازنامه, صورت سود و زیان و سایر صورتهایی که از مدارك حسابداري استخراج و وضعیت مالی و نتایج

دهد.عملیات یک موسسه را نشان می

صورت سود و زیان

یا زیان خالص یک موسسه را در یک دوره زمانی مشخص, ها که سودصورتی از خالصه درآمدها و هزینه

دهد.نشان می

سیستم هاي بانکداري نوین

صورت حساب سرمایه

گذاري مجدد, سود یا صورتی که سرمایه ابتداي دوره و تغییرات حق مالی صاحب سرمایه را بر اثر سرمایه

دهد.زیان خالص و برداشتهاي طی دوره نشان می

ترازنامه

هابه بهاي اي اززمان(تاریخی معین) است که در آن دارائیاقتصادي درلحظهصورت وضعیت مالی یک واحد

شود.ها وحق مالی صاحب (صاحبان) سرمایه منعکس میتمام شده, بدهی

حسابهاي اسمی (موقتی)

حسابهاي درآمد و هزینه و هر حساب دیگري که مانده آن در پایان سال مالی نهایتاً به حساب سرمایه

شود.نواتی) بسته می(سود و زیان س

حسابهاي واقعی (دائمی)

شود. با این تعریف هریک از حسابهاي ترازنامه و یا هر حسابی که مانده آن به دوره مالی بعد منتقل می

گردد.بندي میباشد, جزء حسابهاي واقعی طبقهحسابی که جزء حسابهاي اسمی نمی

حسابهاي مختلط یا مخلوط

یبی از یک حساب واقعی (دائمی) و یک حساب اسمی (موقت) باشد. مانند حسابی که مانده آن ترک

حسابهاي اصالح نشده پیش پرداخت هزینه و پیش دریافت درآمد.

سیستم هاي بانکداري نوین

ترین سرفصلهاي اینک به جهت آشنایی بیشتر با عملکرد دوایر فعال در شعب بطور اختصار به تشریح عمده

م.پردازیحسابداري مورد استفاده در این کتاب می

هادارایـی

دهنده موجودي ریالی شعبه یا خزانه بوده و شامل اسکناس, مسکوك و حساب صندوق: نشان - 1

باشد.چکهاي تضمین شده مبلغدار می

بایست در اسرع وقت تسویه حساب بدهکاران موقت: معرف طلب بانک از اشخاص بوده که می - 2

گردد.

باشد که هنوز به د به واحد دیگر میحساب وجوه در راه: وجوه نقدي ارسال شده از یک واح - 3

مقصد نرسیده است.

حساب مرکز : نشان دهنده رابطه مالی بین واحدها با مانده بدهکار بوده و به دو بخش صادره - 4

گردد.و وارده تقسیم می

مابین واحدها در یک شهر مورد استفاده واقع حساب پایاپاي: به جهت تسویه مبادالت فی - 5

گردد.بدهکار به دوبخش صادره و وارده تقسیم میشده و با ماهیتی

باشد.دهنده بهاي انواع تمبرهاي موجود در خزانه یک واحد میحساب تمبر مالیاتی: نشان - 6

حساب موجودي انبار کل: هزینه چاپ انواع دسته چکهایی است که در اختیار مشتریان قرار - 7

گیرد.می

بازخرید شده کلیه چکهاي صادره فروخته شده و پرداخت چکهاي فروخته شده بانک: مانده - 8

شود.تسویه نشده بانک در این حساب نگهداري می

حساب پرداخت چکهاي صادره سایر بانکها: مانده کل پرداختیهاي تسویه نشده بانک, مربوط - 9

شود.به چکهاي صادره سایر بانکها در این حساب نشان داده می

سیستم هاي بانکداري نوین

هاي مربوط به پرداختهاي داخلی بانک, جهت هرآنچه دهبدهکاران داخلی : در این حساب مان -10

هاي خود بانک است ولی قابل ثبت در حسابهاي معین سرفصلهاي فوق و یا که جزء داراییها و یا هزینه

گردد.باشد, منظور میسایر حسابهاي بدهکار نمی

ژگیهاي مربوط حساب اموال منقول (اثاثه) : این حساب از دارائیهاي ثابت محسوب و داراي وی -11

باشد. ارزش تمام شده اثاثه به بدهکار حساب مذکور ثبت و مانده آن کل ارزش تمام شده به آن می

دهد.اثاثه بانک را نشان می

بـدهـی ها :

حساب مرکـز: نشان دهنده رابطه مالی بین واحدها با مانده بستانکار بوده و به دو بخش - 1

شود.صادره و وارده تقسیم می

اپاي : به جهت تسویه مبادالت واحدها دریک شهر مورد استفاده واقع شده و با حساب پای - 2

گردد.ماهیتی بستانکار به دوبخش صادره و وارده تقسیم می

بستانکاران موقت : مانده هرگونه بدهی به اشخاصی (اعم از حقیقی و حقوقی) که در بانک - 3

شود.ساب نگهداري میحساب نداشته یا نشانی از آنها در دست نیست, در این ح

باشد.بستانکاران داخلی: نشان دهنده هرگونه بدهی به سایر واحدهاي بانک می - 4

قرض الحسنه جاري: مانده حساب جاري کلیه اشخاص حقیقی یا حقوقی غیردولتی در این - 5

اي است که بانک بابت وجوه الحسنهشود. از منظر دیگر این حساب, سپرده قرضحساب نگهداري می

ه شده توسط مشتریان به این حساب یکجا و یا به دفعات به موجب چک و یا دستور کتبی صاحب تأدی

نماید.حساب پرداخت یا منتقل می

گردد که صاحب آن به قصد تعاون عمومی و الحسنه پس انداز: به حسابی اطالق میقرض - 6

نماید.اب واریز میبرخورداري از پاداش و اجر معنوي نزد بانک افتتاح و وجوهی را به این حس

سیستم هاي بانکداري نوین

اي است که در آن مشتري براساس مقاطع مدت: سپردهگذاري کوتاهحساب سپرده سرمایه - 7

دهد تا وجوه تأدیه شده را طبق قانون ماهه, به بانک حق وکالت با توکیل میزمانی ماهانه و یا شش

نامه و مقررات مربوطه با آئینعملیات بانکی بدون ربا به طور مشاع به کار گرفته و منافع حاصله را طبق

الوکاله پرداخت گذار به تناسب مبلغ و مدت پس از کسر حقداشتن حق مصالحه بین بانک و سپرده

نماید.

گذاري گذاري بلندمدت: این حساب با مزایایی فراتر از سپرده سرمایهحساب سپرده سرمایه - 8

ضاي مشتري افتتاح گردیده و در طول کوتاه مدت براي مقاطع زمانی یک تا پنج سال, بسته به تقا

باشد.مدت مذکور قابل افزایش نمی

حساب انواع چکهاي فروخته شده بانک: معادل کلیه مبالغ دریافتی از متقاضیان دریافت - 9

انواع چکهاي بانکی بوده که تا قبل از برگشت وجوه دریافتی در این حساب نگهداري شده و در خصوص

کهاي تضمینی مبلغدار در پایان هر روز با صدور سند مرکز عهده شعبه بخشی از آن تحت عنوان چ

گردد.تمرکز اسناد تسویه می

هاي عهده ما: مجموع مبالغی که به صورت حواله وارده به حساب شعب منظور و در حواله -10

گردد.شود, در این حساب ثبت میفاصله دریافت تا پرداخت به ذینفع حواله, نزد شعب نگهداري می

آید ذخیره استهالك اثاثه: براي جبران کاهش ارزش دارائیها که در اثر استهالك بوجود می -11

شود.همه ساله درصد معینی از ارزش دارائیهاي ثابت به بستانکار حساب مذکور, منظور می

درآمـدها:

کارمزد دریافتی: مجموع مبالغی است که بانک از بابت تأمین هزینه خدمات خود دریافت - 1

نماید.می

سیستم هاي بانکداري نوین

دهنده هرگونه دریافت وجه, بابت مخارج پست, تلگراف, تلفن درآمد متفرقه : این حساب نشان - 2

باشد.و دورنگار و موارد مشابه از مشتریان می

حساب سود معامالت: سود بانک پس از وصول اقساط و وجوه واریز شده از طرف مشتریان به - 3

گردد.این حساب واریز می

ها:هزینـه

گردد شود که بانک طی یک دوره مالی جهت تحصیل درآمدها متقبل میمجموعه مخارجی گفته میبه

شود.ومانده این حساب درپایان دوره مالی به حساب سود و زیان منتقل می

:انتظامی

دهی داشته و جزء دارایی یا بدهی بانک این حسابها جنبه آماري و نظم حسابهاي انتظامی: - 1

توان به انتظامی ). از جمله این حسابها می3گردند. (اقالم زیرخط مندرج در پیوست محسوب نمی

ها, اوراق و اشیاء امانی و . . . اشاره نمود.نامهکلیدهاي امانی, اوراق سپرده, قراردادها, وکالت

چون بر اساس اصول حسابداري دوطرفه (دوبل), براي ثبت هر نتظامی:طرف حساب ا - 2

شود بنابراین طرف حسابهاي فعالیت مالی در دفتر روزنامه, حداقل دو حساب تحت تأثیر واقع می

انتخاب گردیده است. »طرف حساب انتظامی«انتظامی تحت عنوان حساب