رانید در ای جدیخنگاریتارتاریخ و

گفتگو با عبداهللا شهبازی

کـه در اهللا اسماعیلی حبیبگفتگویی است با آقای

منتشـر شـماره 6طـی ایـران در روزنامـه 1376بهمن . شد

. نمکـ یر مـ کد، تشی قرار داد نار م یه در اخت ک یاز وقت ! ی شهباز ی جناب آقا :اسماعیلی

یشـورها کران و ید در ا ی جد یخنگاری به تار یقی تطب یبا نگاه ل هستم یدر آغاز گفتگو، ما .دیی بحث را آغاز فرمایغرب

ـ جد یخنگـار ینگاه مـن بـه تار . نمک یر م کمن هم تش :شهبازی ـ د در ا ی یران نگـاه ی

ه طبـق کـ یخنگـار ی تاریعنـ یشـود ی معاصر میخنگارین هم شامل تار یا. است یانتقادـ جد یخنگـار یپردازد و هـم تار یران م یر ا یج آن به تحوالت دو سده اخ یف را یتعر یدیه کـ ین است در دورانیالم، اعتقاد بنده اک یکدر . پردازد ی م "معاصر"ه به ادوار ماقبل کـ در ایخنگـار ی تاریهـا انیـ ران آغاز شـد، بن ی در ایخنگارید تاریتب جد کم ل کران شـ ی

. ز از دست رفتیم نینگرفت و آنچه از گذشته داشت

ست؟ین امر چی الی دل:اسماعیلی

ه کن است یدر مجموع، تصور من ا . است یار بغرنج کن امر ی علل ا یبررس :شهبازی یرد اساس کارک یک ی همواره و در همه جا، از گذشته دور تا به امروز، دارا یخنگاریتار

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

2 مشـخص و ی و اجتمـاع ی و اقتصـاد یاسـ ی سیازهـا یبوده است و آن پاسـخ دادن بـه ن

مهم آن اسـت، یها از شاخه یکی یخنگاریه تار ک، یاجتماع علوم یتمام. ملموس است ی اجتماع یازهای ن ی پاسخگو یخنگاریز تار ید غرب ن ی جد یایدر دن . دارند ین وضع یچن

نـه یقـات در زم یالعـاده تحق ر شـاهد رشـد فـوق یـ مثـال، مـا در دو قـرن اخ یبرا. است و "یشناسـ اسـالم "ه کـ ییهـا دانـش . مین در غـرب هسـت یها و مردم مشرق زم نیسرزم

نهـا همـه یا. ره نـام گرفتـه اسـت ی و غ "یهندشناس" و "یشناس رانیا" و "یشناس شرق"ه یکمثال، ما زمان . بود ی و اقتصاد یاسیامال مشخص س ک یردهاکارکمعطوف به اهداف و

م عجـب ین اسـت بگـوئ کم و ممینک یم تعجب مینیب ی در هلند را م"یشناس اسالم"رشد یول! "یشناس اسالم"ن همه عالقه به ی و ا کوچکشور ک یک ها؛ین هلند ی هستند ا یمردمگر جلوه یگریل د کم مسئله به ش ینک یریگی در هلند را پ ین شاخه علم یه منشاء ا یکزمان هورخرونـه ک اسـنو ی در هلنـد آقـا "یشناسـ اسالم"انگذاران دانش ی از بن یکی. شود یم

ز یـ هلنـد ن ی هند شرق یمپانک. بود " هلند ی هند شرق یمپانک"ارگزار و مشاور کاو . استرد در کـ ی جهان را اداره می مستعمراتین امپراتور یه در قرن هفدهم بزرگتر ک بود یقدرتدرواقـع، در . ده بـود ی خود نرس یت بعد کس هنوز به قدرت و شو یه استعمار انگل یکزمان

هـاگ و آمسـتردام ی در شـهرها ییز ثقل استعمار اروپـا ک و مر یانون اصل کقرن هفدهم بودنـد ی اسـالم یها نی هلند سرزم ی مستعمرات ین امپراتور ی از ا یبخش مهم . ر بود مستقـ ها بطور مدام با شورشها و مبارزات ا یر جاوه و سوماترا؛ و هلند یژه در جزا یبو ن مـردم ی

ل گرفـت ک در هلند شـ "یشناس اسالم" بنام یه دانش کل است ین دل یبه هم . مواجه بودند ـ یارکـ توانسـتند ین شناخت نم یها بدون ا یهلند. دار روزمره آنها بو کرا ابزار یز ش ی از پ

ن سنت اسـت یدر تداوم هم. نندکا آن را حفظ ی خود را توسعه بدهند یببرند و امپراتور تـب کن م یشود و شاگردان ا یجاد م ی ا "یشناس اسالم"ار مهم یتب بس ک م یکه در هلند ک . نندک ی مرا فراهم) دنیچاپ ل (المعارف اسالم دائره مهم چون یاثر

ن وضـع یز همـ یـ ن ک چون سـوئد و دانمـار ییشورهاک یس و فرانسه و حت یدر انگل در "یشناسـ شـرق " و "یشناسـ اسـالم "ش و رشـد دانـش یدایـ خچـه پ یاگـر تار . است

ه کـ م یشـو یم متوجـه مـ ینـ کره را دنبـال یـ ج و لندن و غ یمبرکسفورد و ک آ یها دانشگاهارگزاران کت یز ترب کنها مرا یا. نش نبوده است از تعلق ناب و عشق به دا یش آن ناش یدایپ

فه یه وظ ک "یبور یلیه" داشت بنام یالجکس ی انگل ی هند شرق یمپانک. بودند یمستعمراتآنها تا دوره مخصـوص را . شدند یت عازم شرق م ی مأمور یه برا ک بود یسانکت یآن ترب

ـ مامور محـل یالت مشابه نداشتند، راه یا تحص یردند، ک یالج تمام نم کن یدر ا ت خـود یـ یژه فارسـ ی، بو ی شرق یها ها زبان الجکن یدر ا . شدند ینم شـد و یس مـ ی، تـدر ی و عرب

نهـا همـه یا. ق را به دست داشـتند یس و تحق ی سمت تدر یا ار برجسته یشناسان بس اسالم

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

3. ا آن ملت و فرهنـگ ین یس بود نه عالقه خاص به ا ی اقتصاد جامعه انگل ی اساس یازهاین

ه یکـ م زمان ینـ یب یما مـ . ا اسالم نداشت ی ی به زبان فارس یا چ عالقه یهن نظام یس، ا کبه ع ل قرن نوزدهم، طبق طرح لرد یند، از اوا ک یاش را بر هند استوار م س سلطه یاستعمار انگل

بـه یسین اقدام، اعالم زبان انگل یاول. ندک یردن فرهنگ هند را آغاز م ک یسی، انگل یائولکماگـاه را داشـت و ین جای این زمان زبان فارسیتا ا. است هند ی و دولت یعنوان زبان رسم

یهـا تیـ ه فعال کـ ن زمان اسـت یاز هم . شد ی دولت و مردم هند محسوب م یزبان رسم است بـه ین سیا. ردن مردم هند ک یحی مس یز در هند به شدت آغاز شود برا ی ن یونریسیم

یاسـ ی س ی عمل یازهایه ن کست، بل ی ن یدوست دانش یزه واقع یه انگ کدهد ی نشان م یروشن) یآنتروپولـوژ (یشناس ش و رشد دانش مردم یداین مسئله درباره پ یهم. است یو اقتصاد

ف در قـاره یل و طوا ین همه عالقه به شناخت قبا یان ا ییاگر اروپا . در غرب مصداق دارد توسـعه یازهـا یل ن یـ قـًا بـه دل یدادنـد دق یا نشـان مـ یا و اسـترال یقـا و آسـ یا و آفر یکآمر

. "یشناس مردم"ل گرفت بنام ک شین سنت دانشیه این، بر پایبنابرا. ن بودشا یمستعمراتاز ین ن یتر یگرفتند اساس یه هدف قرار م ک یخ مردم ین چارچوب، شناخت تار یدر هم

زبـان یم در بمبئـ کم سِر جان مل ینیب یه م کن است ی هم یبرا. بود یارگزاران مستعمرات کـ . ز نوشـته اسـت یـ ن خ هند یتاراو . سدینو ی را م رانیخ ا یتاررد و یگ یاد م ی یفارس ا سِـر ی

ارش را کـ ل قـرن نـوزدهم یانگذار بندر سنگاپور، در همان اوا ی، بن یسیتوماس رافلز انگل ن امـر در مـورد یهمـ . ردیـ گ یت مـ یند و سپس مسئول ک ی شروع م خ جاوه یتاربا نگارش

یر هنـد شـرق یالجزا خ مجمعیتارار خود را با که کراوفورد همدست رافلز صادق است ک داشـتند یاتیـ روزمـره و ح یاربرد عمل ک چون ی علم یها ن شاخه یپس، ا . ندک یشروع م

. ردندکرشد ییردهـا کارکن یران جامعـه مـا چنـ ی مـد یران بـرا یر در ا یدر مقابل، در صد سال اخ

پـژوهش یهـا از شـاخه یاریبسـ . شـد ی نمی تلق یاتیاز ح ی ن یکخ یوجود نداشت و تار ـ گـر، در دوران جد یبه عبـارت د . بود ی و شخص ی تعلق علم یک تفنن، یک یخیتار د، یل یـ ن دل ی از دست داد و به هم یاربردک دانش یکگاه خود را به عنوان ی جا یخنگاریتار

. ردکافول ه بـه کـ رد کـ جـاد یشور ما ا کت یری را در مد یاز، سنت و فرهنگ ین عدم احساس ن یا

ـ ت یـ اهم مکـ یهـا به عنوان دانش یعلوم اجتماع ـ ی ران و یمـد . ت نگـاه شـود یـ اهم یا بشتر و ی به شناخت ب یازیدانند و ن یز م یه همه چ کردند ک یشور احساس م کاستگزاران یس

را یتوانست مصداق داشته باشد ز ی نم ین مسئله در مورد علوم تجرب یا. ندارند یتخصص. ع و ملمـوس داشـت یج سر ی نتا کیرمتخصص در رشته پزش ی انسان غ یکفرضًا مداخله

شـد و لـذا ی و ملموس احساس نم یجه فور ین نت ی چن ی اجتماع یها ورد دانش در م یول

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

4ـ یر متخصصانه آسان صورت م ی غ یاستگزاریت و س یریمد توجـه یسـ که کـ آن یگرفت بسـه ی فرد است؛ و اصال قابل مقا یکتر از مرگ میار عظ ی جامعه بس یکت مرگ یند اهم ک . ستین

بطـور اعـم و یت، علـوم اجتمـاع وجود نداشـ یاربردکاز ین، چون احساس ن یبنابرا علـوم یهـا شـاخه ین امـر در مـورد تمـام یهمـ . ردکـ بطور اخص رشـد ن یخنگاریتار

ـ یشناس ا جامعه ی، یشناس ، مثال همان علم مردم یاجتماع . صـادق اسـت یشناسـ ا زبـان یـ ن همه از نظر تنـوع طوا یران ا ی چون ا ینیه سرزم کند ک یانسان تعجب م ـ ف و قبا ی ل و ی

ـ در ا یشناسـ باشد و علـم مـردم ی غن ی محل یگهاشها و فرهن یگو ـ شـور ا کن ی ن همـه ی . مانده باشد عقب

شـود، و یها بطور خاص وارد م یرانیها بطور عام و به ا یه به شرق ک ی از اتهامات یکیـ ه گوکـ ن است ینند، ا ک یشورها عنوان م کن ی ا یافتگین از علل توسعه یکیآن را ر کـ ا تفیشتر بـه دنبـال ی بیشرق. ی مشخص و تجربیر غربک تف است ویدی و تجر ی انتزاع یشرق

ـ ا. یاربردکـ و یشتر به دنبال علوم تجربی بیعرفان و فلسفه و شعر است و غرب یـک ن یامـروزه . دیـ نکن امروز به نسل جوان توجه یار ندارم، هم کبه گذشته . دروغ بزرگ است

ییادهـا یه در المپک ن استی همی است و برایه ذهن نسل جوان ما تجربکم ینیب یقًا م یدقـ . درخشـد ی مـ یوتر در سـطح جهـان یامپک و یمی و شیکزیچون ف قـًا در همـان ی دقیولـ ا مانده عقب ی و انتزاع یلیر تحل ک تف یعنیم ی هست ه به آن متهم ک ییها حوزه اش نمونـه . می

سـتا و یتـب ا ک میـک ه بـه کـ معاصر مـا یر فلسف کاش تف ماست و نمونه یعلوم اجتماع ان کـ گانـه بـا زمـان و م ی را ب یه مقـوالت فلسـف ک یتبک بدل شده؛ م یدگرمرتبط با زن یغ . ندیب یم

یشناسـ ران وجود نداشت لذا هم جامعه ی در ا یاربردک یازهاین ن ین، چون چن یبنابراونـد بـا ی و فاقـد پ یتـب تفننـ ک م یک ما به صورت یخنگاری ما و هم تار یشناس و مردم ی بود نه علم بـرا " علم یعلم برا "ه آن ک محر یروین. است و اقتصاد درآمد ی و س یزندگ

.ی مبرم اجتماعیازهایبرآوردن نافته، ی شهرت "توسعه"ه به عنوان ک ییها برنامه یس، امروزه در غرب در تمام کبه ع

ـ یسـاز ک طـرح شـهر یک ی اجرا یفرضًا برا . رندیگ یار م ک را به یابتدا علوم اجتماع ا ی یامـدها یرد و تمـام پ یـ گ ی صـورت مـ یخیر تا -یق اجتماع ی ابتدا مطالعات دق یساز سد. رهیـ ره و غیـ ر آن بر مهاجرت و اشتغال و فرهنـگ و غ یشود؛ تأث ی م ی طرح بررس یاجرا

ـ که شـهر کـ ن مطالعات اسـت یپس از اتمام ا ن، اگـر یبنـابرا . شـود یا سـد سـاخته مـ یون آن را ابتـدا صـرف مطالعـات یـ لیصـد م یکنند، کنه یارد هز یلی م یکخواهند فرضًا یمه کـ ل است ین دل یبه هم . نندک ینند طرح را شروع نم کار را ن کن ینند و تا ا ک ی م یتماعاج

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

5 آن حتماً موفق از آب ی و اقتصاد ی و فرهنگ ی اجتماع یامدهای از نظر پ ییها ن پروژه یچن

ا یا در مطالعات اشتباه صورت گرفته باشد یار باشد ک در یا تعمد یه کنید مگر ا یآ یدر م ران وجـود ی در مـد ین فرهنگـ یشور ما چن کدر . ه وارد صحنه شود نشد ینیب شیعوامل پ

هـا و س آرمـان کـ جـه ع یم چـرا نت ینـ ک یرت مـ یـ ه سخت ح کن است ی هم یندارد و برا . فرهنگ و مرفـه شـوند منطقه با یکم مردم یمثال، ما واقعًا دوست دار . انتظارات ما است

آن یخـتن همـه سـاختارها یر ان بهـم یم؛ و در پا یده یم و برق م یشک یجه، جاده م یدر نت در یفروشـ گاری و سـ یدار مثـل مغـازه (اذب کش مشاغل یدایش مهاجرت، پ یمنطقه، افزا

ه کـ م ینک یم و تعجب مینک یره را تماشا میره و غی، رشد فساد و فحشاء و غ )ها نار جاده کش ی افـزا ی طرح ما بـه جـا یم پس از اجرا ینیب ی م یحت. وس داد کجه مع یچرا اقدام ما نت

ـ ینـ ک یرت مـ یح. ندک ی در آن منطقه رشد میاسی س یتیت، نارضا یرضا ه توجـه کـ آنیم بتوان انجام داد آنهـم در ی را بدون شناخت نم یارکچ یه. جه عمل ماست ین نت یه ا کم ینکمنظـورم از . ن شناخت است ین ابزار ا یتر یا هیخ پا یدانش تار . یالن اجتماع ک یها اسیمقـ یا منطقـه یخنگـار ی تار ست؛یشور ن ک یکخ یات تار یلکخ یتار ی محلـ یهـا ینگار ک و ت . ز هستی، نکوچکفه ی طایکا ی دهستان یکاس ی در مقی و بزرگ، حتکوچک

ـ با ا. د داردی جدیای دن یازهایشه در ن ید ر ی جد یخنگارید تار ی شما فرمود :اسماعیلی ن ی

ت؟ جوامع اسی و اقتصادیاسی سیازهایده نییه علم زاکن است یا منظورتان ایحساب، آ

ا اصـوال دانـش همـه ی یخیه شناخت تار کست ین ن یمنظورم ا . اشتباه نشود :شهبازی "علم بما هـو علـم "ه کروشن است . است یاسی س یازهای از ن یجا و در همه حال ناش

شـناخت یانسـان همـواره بـرا . خود برخوردار اسـت یسم درون یانکدر ذات خود از م ز یـ ان خودش ن ینیشیامل شناخت گذشته و پ ن ش ی داشته و ا یرامونش دغدغه ذات ی پ یایدن یمنظورم علت عدم رشد دانش اجتمـاع . ستی ن یخیمنظور من منشاء دانش تار . شود یم

ـ ا. ران اسـت ی در ا یخیو تار ـ ن فقـط شـامل ا ی از یعیف وسـ یـ شـما ط . شـود یران نمـ ینــه یه در زمکــد یــابی ی را مــی و جنــوبیزکــ مریایکــقــا و آمریا و آفری آســیشــورهاک و عدم رشد در ی غرب یشورهاکن رشد در یعلت ا . مانده هستند خود عقب یخنگاریتارن یانـد در همـ ر هدف و موضوع اسـتعمار غـرب بـوده ی چند سده اخ یه ط ک ییشورهاک

ـ یشناس ه مثال شأن جامعه کن است ی هم یبرا. مسئله است ار یس بسـ یخ در انگلـ یا تـار یار ی بسـ یها خ از رشته یا تار ی یشناس لذا، جامعه . ار مهم است یرد آن بس کارکرا یباالست؛ ز

. شـود یها محسـوب مـ ن رشتهیتر ه پستکم ینیب یران می در ایول. شود یمهم محسوب م ـ ای بـرا ی جامعـه شـأن یاسیت س یریرا نظام مد یز. علت روشن است ـ هـا قا ن رشـته ی ل ی

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

6 یهـا ه بـه رشـته کـ اند یسانک، عموماً ییها، بجز موارد استثنا ن رشته ی ا یدانشجو. ستینـ را برگز یا انـد و رشـته راه نداشته ی و مهندس کی چون پزش "مهم" کیه مـدر کـ انـد دهیز یـ مـا ن یهـا ها، دانشگاه ن رشته ی ا ین سقوط شأن و منزلت اجتماع یل هم یبه دل . رندیبگل گرفتـه ک سـنت شـ یـک ن امر به صـورت یرا ایها مولد باشد ز ن عرصهیتواند در ا ینم

و طبعـاً یاربردکـ یاز جـد یـ چ ن ید هـ ینک ی م یابی شهیتب را ر کن م یه شما ا یکزمان. است یاز جد یشور احساس ن ک یاسیت س یریه مد ک ییها نهید مگر در زم ینیب ی در آن نم یرشد

ت نظـم یـ تثب یه برا کشد ی احساس م یاز اساس ین ن یمثال، در دوره رضاشاه ا . رده است که ک "یدئولوژیا"چنان . ردکن یها، تدو یر امروز ی، به تعب یدئولوژی ا یکد ی با ید پهلو یجد

نـه ی در زمی جـد یاپوکـ تیکلذا، شاهد . ندک را ثابت یت صعود سلطنت پهلو یمشروعد یا و عباس اقبـال و سـع یرنی و پ ی چون فروغ یله افراد یبوس. مید هست ی جد یخنگاریتاره از پشـتوانه کـ شـود یجـاد مـ ی ایخنگاری تارکتب پرتحرک میکره یره و غی و غ یسینفـ یک آن یهمپا. برخوردار است یال روشن امک ی و مال یاسیس ی موج ترجمه از متون غربهمـه . ن دوران است ی محصول ا خ آلبرماله یتار مانند ترجمه ییها تابک. شود یز آغاز م ین علـم یـک خ بـه عنـوان ین مقطع به تار ی در ا یعنی. از است یل احساس ن یاپو به دل کن ت یاه کـ ن نبـود یهدف ا . ن و محدود بود یمعاربرد آن ک یشد ول یار مهم نگاه م ی بس یاربردک

خ خودمـان و هـم یه هم تار کن بود یهدف ا . مینکد ب یم چه با یم تا بدان یگذشته را بشناس ه کـ د را، ی فرهنگ جد یکم تا ینکم و ارائه ید تنظ ی جد یلکخ تحوالت جهان را به ش یتارـ یو چون ن . ندکد است، خلق ی جد یاسی نظم س یکان یبن ـ ود ا ازها محدود و هدفدار ب ن یـ و فاقد پو ی و قالب یتب سطح ک م یکج به ی بتدر یخنگاریتب تار کم ی و رشـد ذاتـ ییای

ـ کـ ما ی دانشگاهیخنگاری بر تاریالبته هنوز حضور دارد و حت. بدل شد و مرد ش یم و ب . ستیش نی بیا در عمل مردهیم است ولکحا

خواهد؛ یقدرت م یه امروزه غرب اساسًا معرفت را برا کن بود ی صحبت ما ا :اسماعیلی یشناس ه شرق کتوان گفت ین حساب م یبا ا . عت و انسان است ی تسلط بر طب یعلم تنها برا

است؟یستیالیل گرفت و در خدمت منافع امپرک به استعمار شکمک یز براین

ـ و پو یان اسـتقالل ذاتـ یم م یل شو ی قا کیک تف یکد یاجازه ده :شهبازی ـ ییای ی درونمعرفـت در ذات خـود . آنیاربردهاک و ی و اجتماعیخی و تاریمعرفت و شناخت علم

ه هـر کل شود یل تأو کن ش ی به ا منگر، اگر سخن یبه عبارت د . ات مستقل دارد ی ح یک ییتـر از جـا ا به عبـارت سـاده ی است یاسی هدف س یک به دنبال ی و هر مورخ یمحققود مولـد دانـش در ذات خـ . است یلک طرح یکن یا. ستمیت دارد، البته موافق ن یمامور

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

7ز یـ ش از هـر چ یه ب ک است یسک و موفق یش است و محقق واقع یعشق و عالقه به خو

یایدر دن. ردی خود را بگیات علم یه جوشش و ح یزش و ما یاز ذات دانش و معرفت انگ نه موضـوع پـژوهش یه در زم ک ین غرب ی محقق یم برخ ینیب ین است و لذا م یز چن یغرب ن

زه و یـ انـد صـرفنظر از انگ افتـه ی ی و ذاتی علقه عاطف یعاند، با آن نو ردهکار کخود سالها ن است داشـته که ممک ییها یشداوریه در خدمت آنند و صرفنظر از پک ییاهداف نهادها

ـ شناسـان و ا شناسان و اسـالم ز شرق ین، ما در غرب ن یبنابرا. باشند یشناسـان بزرگـ رانیه کـ برتولد اشپولر اسـت یقا نمونه، بنظر من، آ یک. دارند یه دغدغه دانش واقع کم یدارطرفانـه ی واقعـًا ب ین اسـالم ی نخسـت یهـا ران در سده یخ ا یتاراش درباره یتاب دو جلد ک

. است و از جملـه ی اجتمـاع یهـا ش دانش یدایپ. سخن شما درست است یلک در بعد یوله علـوم کـ بـود همـانطور ی با هدف سلطه بر جهـان انسـان یشناس و اسالم یشناس شرقرد یکـ ن، رویبنـابرا . عـت بـود ی سـلطه بـر طب ی و بـرا یاربردک یازهایمولود ن ز ی ن یعیطب

ر سـاختارها و ی در طول چند قرن اخ یاربردکرد یکن رو ی است و ا "یگر سلطه" یعموم "نهـاد " به "سنت"ن یه ا یکزمان. شد "نهینهاد" یریرد و به تعب کجاد ی خود را ا یها سنتل گرفـت، در درون آن ک غرب شـ یژوهش و پ ی متعارف دانشگاه یها ل شد و نظام یتبد

ـ ار خود عشق بورزد که به موضوع کانسان محقق آزاد است نـه کیا بـا آن خصـومت و ی است "انسان"ار، که موضوع کل است ین دل ی به ا یدگاه ارزش ین تفاوت د یا. داشته باشد

نسبت به چوب و سـنگ یعیه عالِم طب کمعناست یب. طرف بود یتوان در قبال آن ب یو نم و ی فرهنگـ یهـا و نظـام ین امر در مـورد جوامـع انسـان ی ا ی داشته باشد، ول یشداوریپ

ن و روشـن ی دانش از آغـاز بـا هـدف معـ یها ن شاخهیو چون ا . مصداق ندارد یخیتارها تحقق همان نقش یست و در پ یطرفانه ن یز ب ید شده، سنت و ساختار آن ن ی پد یاربردک

. ردهاستکارکو ـ کـ ی مثال، شما زمان یبرا. د باشد توان یز نم ین ن یجز ا یق در موضـوع یـ تحقیه در پ

. دی شـو یه مالی تغذیید از جایند الجرم باک ی شما را وقف خود میه سالها زندگ کد یباش ینه پـژوهش و زنـدگ یند؛ هز کن یا نهاد توانمند و ثروتمند شما را تأم ی موسسه یکد یبا

ه بتوانند به خاطر عشـق کاشته باشند د ین مال که چنان تم ک یسانکنادرند . شما را بدهد ه در کـ ییهـا انونکـ و . ننـد ک ی موضوع پژوهشـ یکش را وقف ی خو یناب خود زندگ

یاسی و س ینند طبعاً به دنبال اهداف اقتصاد ک ی م یگذار هی سرما ین پژوهش ی مع یها نهیزم : نمک ی نمونه عرض میک. اند شیخو

ب و گسترده محافل ی، شاهد توجه عج ن قرن به بعد یمه ا یژه از ن یدر قرن نوزدهم، بو ن یدر ا . می هست "ییایآر"اصطالح به یها غرب به اقوام و فرهنگ ی و پژوهش یدانشگاه

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

8ات یـ شود ماننـد زبـان و ادب یس می مختلف تأسیها نهی در زم ی دانشگاه یها دوران رشته

درون ن دوران و از یو درسـت در همـ . رهیران و غی ایات باستانیت، زبان و ادب یرکسانسـ پد یا ار برجسـته ینـام و بسـ ن صـاحب ین موج محققـ یهم از یاریشـوند و بسـ ید مـ یـ آ. ن فضاسـت ی باستان شد مولود همـ یشناس رانیجاد دانش ا یه منجر به ا ک ییها قیتوف ا ی

ـ ه از درون ا کـ ن درست است ی بود؟ ا ی دغدغه ناب علم یکن یواقعًا ا ـ ن مـوج و ا ی ن یه کـ ده شـدند یی زا ین بزرگ یجاد شد محقق یزمان ا ن یه در ا ک ی از سنت یرویتب و به پ کم

تـب که مـا آن را م کـ یلـ ک. ن جزء است ی ا یول. ار خود واقعًا عالقه داشتند کبه موضوع بـود؛ ی و اقتصادیاسیامال روشن سک اهداف یم دارایخوان ی قرن نوزدهم م ییگرا ییایآر

ـ یهـا انونکوگرنه ـ را در ا یه هنگفتـ ین سـرما یچگـاه چنـ ی ه ی غرب ار کـ ه بـه ن عرصـ یـ ا. سود است ی برا یگذار هید غرب سرما یه اقتصاد جد یقانون اول . انداختند ینم ن سـود یار ی بسـ یها ی موارد استراتژ یدر برخ . ا درازمدت و ناملموس یع و ملموس است یا سر ی

.بلندمدت مد نظر استـ پد یـک م به ینک ی را دنبال م ین موج پژوهش ی ا یاربردکه ما علل یکزمان ب یـ ده عج ی

ه در آن زمان بطـور ک غرب، ی مستعمرات یگارشیمه سده نوزدهم ال ی ن یاز حوال . میرس یمهمـان . اسـت ی جهـان ی امپراتـور یکس یز است، به دنبال تأس کعمده در انگلستان متمر

ـ ل سده ی اروپا از اوایبی صلیگارشیه ال ک یامپراتور بـه دنبـالش افتـاد و یالدیازدهم مـ یـ ا ییحاگرای مسـ یهـا آن زمـان آرمـان در. ردک را به پا یبی صل یها جنگ ـ ا یدئولوژی ن یه بـه دنبـال ک بود ی اروپا در آن زمان مدع یگارشیال. داد یل م کی را تش ی جهان یطلب سلطه

. باشد) میاورشل(المقدس تید ب یتخت او با یه پا کح بر جهان است یت مس یمکاستقرار حا را غـارت یبی صـل یهـا جنـگ یزه اصـل یـ انگ ین جد یامروزه مورخ . ن البته بهانه بود یا شـرق یا افسـانه یهـا اروپـا بـه چپـاول ثـروت یهـا هیصانه شوال یل حر یدانند و تما یم

ـ . ردیپـذ ی آنهـا را نمـ ییحاگرای مسـ ی ادعاهـا یچ محقـق جـد یهـ . یاسالم ن ی همـ یولهسـته . ردکـ جـاد یژه از سده هفدهم، ای، بو ییحاگرایتب مفصل از مس ک م یک یدئولوژیا

ی جهـان یشـه اسـتقرار امپراتـور ی آن، اند ینیفنظر از پوشش د ، صر یدئولوژین ا ی ا یاصلـ کدا ین آرمان تحقق پ ی از ا یدر سده نوزدهم، بخش مهم . غرب بود کرد و انگلستان مال

. از داشـت ی خاص خود نیدئولوژی به ا ین امپراتور ینون ا ک شد و ا ی جهان ی امپراتور یکـ د وحدت ا ی با یدئولوژین ا یا بـه یرد و وفـادار کـ یمـ را حفـظ ی جهـان ین امپراتـور ی

ـ ت انگلستان را در درون ا یمکحا بخـش مهـم و . نمـود ین مـ ین مجموعـه بـزرگ تـأم ی یتـب پژوهشـ ک م یـک ه کلذاست . ، مردم هند بودند ین امپراتور ی ا ی اصل یبند استخوان، بـه 1870در دهـه . رون آمـد ی ب ییگرا ییای آر یدئولوژیجاد شد و از درون آن ا یمفصل ا

س ینــام امپراتــر ا بــهیــتوریکه وکــس، ملی، صــدراعظم انگلــیلــییرازین دیار بنجــامکـ ابت

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

9خ مـا یخ شرق، از جمله تـار ی نقطه عطف مهم در تار یکن یا. ردک یهندوستان تاجگذار

ـ نـام آر بـه ی از قوم یا ند شما شاخه یگو ین زمان به مردم هند م یاز ا . ها، است یرانیا ییای و بعد بـه تمـام جهـان مهـاجرت ردک ی می زندگیزک مر یای آس یها ه در استپ کد یهست. رهیـ ران و غی شاخه در ایک شاخه در هند، یکن شد، ک شاخه در انگلستان سا یکرد؛ ک بوده اسـت و بـه عبـارت یساز تمدنی حامل اصلیخ بشری در طول تار ییاین قوم آر یاـ ها در رأس ا ی زمان هند یک. دارد "ییحایرسالت مس " یکگر ید یسـاز ن مـوج تمـدن یه رسـالت خـود را انجـام کهاست یسینون نوبت انگل کها و ا یرانی زمان ا یکد، بودن ییایآر

ـ م از درون ا ینیب یخوب، ما م . ن فضاست ی مولود ا "ییاروپا نژاد هند و "مفهوم . دهند ن ی، یسـاز ی امپراتـور یعنـ یلمـه کل ی اص ی، به معنا یستیالیقًا امپر ی و دق یاربردکقًا یموج دق رون یره ب یره و غ ین هاگ، دارمستتر و غ یرت، برنوف، مارت س مولر، اوپ ک مانند ما ینیمحقق

"فالیپارسـ " معروف خود بنام ی، سمفون ی واگنر، آهنگساز معروف آلمان یند و حت یآ یم یونیصـه / ییحای مسـ یهـا و آرمان ییای آر گرایی باستان از یا زهیه آم کند ک یف م یرا تصن ـ در دانـش او ترد یسکه ک س مولر است ک ما یتب آقا کن م ی ا یپرداز اصل هینظر. است د یـ ی، ا ییایـ تالی، ا یونـان یه اقوام سِلت، ژرمن، اسالو، کو اوست . ندارد را در ی و هنـد یران "یسام" و "یتوران"دهد و آنها را از اقوام ی جا م "ییایآر"نام به ی نژاد یبند گروه یک

ـ افتـه، هنـوز ا یز تـداوم یه امروز ن ک غرب، یدر سنت دانشگاه . ندک یجدا م یشناسـ نرایارشــناس ابتــدا کرا در گذشــته یــ اســت؛ زی از هندشناســیا رشــاخهیباســتان درواقــع ز

ـ گرفـت و سـپس از ا یاد مـ یت را یرکات سانس یشد و زبان و ادب ی م "شناس ییایآر" ن یز مطالعـات یهنوز ن . زد یران نقب م ی ا ی باستان یها نییها و آ ران باستان و زبان یق به ا یطرن هـاگ و یس مـولر و مـارت ک غرب در ادامه سنت مای دانشگاهیاران باستان در نهاده یا

.ره استیدارمستتر و غـ یی هنـد و اروپـا "نژاد" از یچ مرجع معتبر علمید هینیب ید م ینکاگر امروز توجه اد ی

نه شده ی آن سنت نهاد یول. ندیگو ی سخن م "یی هند و اروپا یها زبان"ند و تنها از ک ینمل گرفـت، هنـوز ک شـ یکدئولوژی ا یه در آن فضا ک، یبند میسادامه دارد و طبق همان تق

یزبانهـا "شـود و ی خانواده شـمرده مـ یکت از یرک و سانس یسی و انگل یرانی ا یها زبانـ پد یسکگر ی د یول. گری از خانواده د "یسام ی را جـد ییده نـژاد واحـد هنـد و اروپـا یـ ا یهـا نیـی ه منشاء اهورامزدا و آ کن نگاه یا. ردیگ ینم ـ تان را در اقـوام آر ران باسـ ی ییای

ـ جو ی را در هند م یرانی ا ینی و د ی سنن فرهنگ کشه مشتر یند و ر ک یجستجو م گـر ید دیـ ونـد ا ی بـه پ ین جـد یس، امـروزه محققـ کـ بـه ع . هنه شده است ک یهـا ران بـا تمـدن ی

نمونـه، بـه یبـرا . تـر اسـت تر و مسـتند ین نگاه واقعیرا ا ینند ز ک ی توجه م یا انهیخاورم. دیـ نکان توجـه ییسراک نصراهللا ی آقا "دیجمش آلبوم تخت "مهرداد بهار بر مقدمه مرحوم

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

10. نـد یب ین و مصـر مـ یالنهر نیهن بک یا انهی خاورمیها را در تمدن "اهورامزدا"بهار منشاء

یهـا بـه یتک "آشـورامزاس "ه کـ را، "اهـورامزدا "ن مفهـوم یهمـ . ن است یز هم یدرست ن ها یها از مصـر یم و آشـور یها گـرفت یما از آشور ر یپال است، با همان نقش و تصو یآشوربان

ـ ا. ان گرفتند یرانی از ما ا یی ودا یهایگرفتند و بنوبه خود هند ی خـدا -"هـور "ن همـان یل شـد و در ی تبـد "هـوه ی"ها، به یهودی، نزد یه در شاخه جنوبک است -هاید مصر یخورش

ـ آر. "اهورا"ها به یرانی و در نزد ا"آسور" یها به خدای نزد آشور یشاخه شرق ـ گرا ییای ان یه نشـانه کـ بـود ی آرامـ ی هخامنش ی امپراتور یه زبان و خط رسم کنند ک ی توجه نم یحتران نداشت ی در ا یاربردکچ یه ه ک ییا اوستا یت یرکانه است نه سانس یوند آن با خاورم یپ

ا ی یا بهیتکچ یران ه یشما در ا . ران وارد شد ی ا ی شرق ی از نواح کیوچکو بعدها به بخش اسـت یراث دوران ی م "ینگاه هند ". دیابی ی نم ییا اوستا یت یرک سانس یها زبان به یسندـ مه دوم قرن نـوزدهم، ا یدر آن زمان، در ن . ا بود یتانی بر یه هند جزء امپراتور ک ن مسـئله ی

ـ ه آرکرد کس اعتراض یرلند در مجلس عوام انگل ینده ا ی نما یه حت ک بود یچنان جد ییای ! بود"ییایآر" و "رلندیا" یها او تشابه واژهلیم و دلیها هستیرلندیل ما ایاص

ران ارتباط داشت؟ی در اییای آرگرایی باستانن موج با رواج یا ای آ:اسماعیلی

یالدی مـ 1870 از دهـه ییگرا ییایه موج آر کم ینیب یم م ینکاگر توجه ! قًایدق :شهبازی

چـون یده است و آثـار آخوندزایفتحعل رزاین موج آثار میسرآغاز ا. جاد شد یران ا یدر ا فرهنـگ رزا و یـ ن م یالـد شـاهزاده جـالل نامه خسـروان ت و ی خان هدا ی رضاقل نژادنامه یکرامون ین دوره است و در پ ینها همه متعلق به ا یا. رهیره و غ ی و غ ی ناصر یآرا انجمن

. جاد شدین ایانون معکـ البتـه مـا با ـ د تفـاوت قا ی ـ ی ایان نگـاه سـنت یـ م میل شـو ی باسـتان و خ ی بـه تـار یران

یشاهنامه فردوس ا ی یخ طبر یتارمثال در . شه بوده است ی هم یآن نگاه سنت . ییگرا ییایآر ین نگاه سـنت ی با اییگرا ییایآر. ع داردیز بازتاب وسیات ما نیدر ادب. گری آثار دیاریو بس ان دو یجاد تضاد م یه شاخص آن ا کسازد ید م ی جد یدئولوژی ا یک. دار فرق دارد شهیو ر

ران باســتان را در اوج یــا. یران اســالمیــران باســتان و ایــا: ران اســتیــخ ایاز تــاردوره ـ دهد و ظهـور اسـالم را سـرآغاز انحطـاط ا یدرخشش و عظمت قرار م ران و حضـور ی

: دارد ییحایام مسـ یـ پ یکت یو در نها . ندک یها عنوان م یالعلل همه بدبخت اسالم را علت مـا رضاشـاه را بـه یه بـرا کـ اسـت یدئولوژین همان ا یا! "انکیاعاده مجد و عظمت "

1299 یودتـا ک ی و فرهنگ ی بخواهد منشاء نظر یسکگر، اگر یبه عبارت د . آورد ارمغان ـ ند باک یابی را رد یو صعود سلطنت پهلو و بـه دنبـال مـوج یالدی مـ 1870د بـه دهـه ی

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

11 . آن برودیرانی و شاخه ای جهانییگرا ییایآر

م دو یتـر بگـو ا درسـت یتب، کز دو م ی در هند ن .ران اختصاص نداشت ین موج به ا یاـ آر" و "برهمـا سـاماج " یهـا نـام جاد شد بهید، ا ی جد یفرقه مذهب یرهبـر . "ا سـاماج ی

ی هنـد شـرق یمپـان کارگزاران سرشناس که از ک را خانواده تاگور داشت "برهما ساماج " سـن و دا شـدند ماننـد سـورندرانات ی پ یبی عج "غمبرانیپ"موجودات و . س بودند یانگل! سـون ک انگلوسا ی جهان یجاد امپراتور یا: هدف داشت یکات کن تحر یهمه ا . انداناکویوس در ی انگلـ یانگـذار امپراتـور یل رودز، بن یسی مانند سِر س یه افراد ک ی همان آرمان یعنی

دوران ییحای مسـ یهـا ن آرمان، ماننـد آرمـان یو البته ا . قا، به دنبال آن بودند یجنوب آفر ن یتـر فیـ ثک رودز بـا یآقـا . ی غـارتگر ی پوشـش بـود بـرا یکتنها ، یبی صل یها جنگار خـود را کـ رد و عنـوان کجاد ی الماس را ای تجارت جهان ین امپراتور یها بزرگتر روش

ه فرزنـد نداشـت، طبـق کـ رودز، ین آقـا یهمـ . سون گذاشت ک انگلوسا یجاد امپراتور یاجاد ی ا یرد برا ک را وقف ه خود یسفورد موجود است، ارث که در دانشگاه آ ک یا نامه تیوصسون ک انگلوسا ی جهان یس امپراتور یه آرمان تأس ک ی مشابه فراماسونر ی سازمان مخف یک

ه یبورسـ "ل شد به ین موقوفه تبدیا. ها، تحقق ببخشدییایکها و آمریسیت انگل کرا، با مشار ا را بـه دسـت یـ ار جذب و پرورش نخبگان از همه دن که کسفورد ک در دانشگاه آ "رودز "دیاخ سـف کـ "م او در ی ت ی از اعضا یاریا، و بس یکجمهور آمر سینتون، رئ یلک یآقا. دارد .عهد ژاپن و همسرشینطور ولیه رودزند و همیالن بورسیالتحص فارغ

ن یامال روشن و ملمـوس بازتـاب همـ کران بطور ی در ا ییای آر گرایی باستانن، یبنابراـ کده ی پد یکتر حی است و به عبارت صر ییگرا ییایسون آر کتب انگلوسا کم یامال واردات

ـ برگز" مردم جهـان را بـه دو مجموعـه ییای آر ی جهان ین امپراتور یا. است ر یـ و غ "دهی "اهیسـ " و "زرد" یران را در برابر نژادهای چون هند و ایرد و مردم ک یم م یده تقس یبرگز

.داد یره قرار می و غ"عرب"و ـ ر جد کب تف ی عج یها سک از پارادو یکین یا ـ در ا یاسـ ید س ی ه در آن کـ ران اسـت ی گرایـی باسـتان ن ی ا یها هی از پا یکی. شود یخته م یانه آم یگرا باستانرد یکسم با رو یونالیناسه منشـاء آن بـه کـ است " مصلح یتاتوریکد" و یاسی قدرت س یعیطب ریز غ کشه تمر یاند

ـ در پایرکـ ن سنت فیا. شد ی نسبت داده م یران هخامنش ی ا یاسینظام س یخنگـار یه تاریران باستان مـا سرشـار یخ ا ی قرار گرفت و امروزه منابع تار یان باستان در دوران پهلو ریا

.از آن است مثـال، مـا در منـابع یبـرا . است و هدفـدار ینشی به شدت گز گرایی باستان یکن یاالنصر داماد هووخشتر، پادشاه ماد، بـود و بـه ه بخت کم یخوان ی، م یخیل و معتبر تار یاصـ ه ا ین با نخو، فرعون مصر، عل یان، در فلسط یهودین، شاه کیایهویل اتحاد یدل ران و بابـل ی

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

12طلب شاه بنـام ژه مادر جاهیان، و بو یهودی ید و خانواده سلطنت یشکر کالمقدس لش تیبه ب

یلکن فتنه بود، بـه بابـل آورد و بـه شـ ی و باعث ا یگر و بان سهی دس یه زن کنحوشطا را، ـ ی نقـش اصـل یرانیان ایالنصر سپاه ر بختکدر لش . امال محترمانه تحت نظر قرار داد ک ا ی

ـ نقـش ا . ت او به فرمان هووخشتر، پدر زنـش، بـود ی داشتند و مأمور یمهم ـ ران در ای ن ی، ردکـ نید و نـو خـرد یم و یخ طبـر یتـار منـابع، مثـل یه برخـ کماجرا تا بدان حد است

ـ ا. انـد ردهکـ ر کـ ذ" لهراسـب کـی " و مأمور از طرف یرانی سردار ایکالنصر را بخت ن یه پـس از مـرگ یکس، زمانکبه ع. ماند یوت مکامال مسکد ما ی جد یخنگاریماجرا در تار

ـ ه بـا ا کـ رسـد یومت م کگر بابل، به ح ی جناح د یکدوس، از یالنصر، نبون بخت ران بـه ی بـه بابـل یورش هخامنشـ کشود، و یران متحد م یه ا ی داشت و با مصر عل یشدت دشمن

خـود بـه یهـا یگـر ادامه فتنهیشوند و برا ی آزاد م یهودی یها ان و خانم یرود و آقا یمتـا . شـود یار برجسته مـ ید ما بسی جدیخنگارین ماجرا در تاریگردند، ا ی برم "میاورشل"

رهـا "اسـارت " را از "هودیقوم "ه کورش بود کن یه ا کدانند یان همه م یرانیه ا کبدانجا ـ را ا یچرا؟ ز . ردک : روز دارد یاربردکـ و یاسـ یوت س امال متفـا کـ ام یـ ن دو حادثـه دو پ ی

ه در کـ داد ی مـ یام را جـا ین پ یران ا ید ا ی جد یها ردن حادثه اول به ذهن نسل کبرجسته هـن کوند یام حادثه دوم القاء پ یپ. متحد شدند "لیاسرائ"ه ی دور مردم منطقه عل یا گذشته و یاسـ ی س یت جـد ین نمونه اهم یدر ا . ان است یهودیان و یرانی، ا ی، و بالطبع ازل یو ابد

ننـد کن اسـت تصـور ک مم یه برخ ک باستان یخنگاری تار ی، و حت یخنگاری تار یاربردک . شود یامال روشن مک امروز است، یارتباط با زندگ ی و بیاربردکریغ

. زنـد یران پشـت پـا مـ یخ تمدن در ا ی از تار ی به بخش مهم ییای آر گرایی باستانن یاه یکافته است در حال ی تا چه اندازه رواج "انری ساله ا 2500خ یتار"ه مفهوم کد ینکتوجه

.خ و فرهنگ ماستین به تارین توهیاـ آریدئولوژیه خاستگاه خود را در ا ک، یومت پهلو کح ـ د ی مـ ییای خ ید، مبـداء تـار ی

را یش از هخامنش یران پ یخ ا یباره تمام تار یکورش گذاشت و کران را صعود یتمدن در ا هووخشتر یل اقدام نابخشودن یز به دل ی ن ییای آر یها ماد یحت. ردک بدل "خیماقبل تار "به ه ما حداقل از چهار هـزار سـال یکدر حال. ران طرد شدندیخ ایان از صحنه تار یهودیه یعلـ ، هر دو، داریشاورزک و ینینش وچکشرفته ی پ یها ان تمدن یش از هخامنش یپ شـما بـه . می

ـ شـرفته را در ا یپ ینید و قـدمت شهرنشـ ینکستان توجه ی در س "شهرسوخته" یایبقا ران یالم در ی عـ یشاورزکان، تمدن یش از آغاز سلطنت هخامنش یحدود ششصد سال پ . دینیبب

ـ یخ تمـدن ا یه تـار کـ یسانک. خوزستان در اوج عظمت خود بود مهـاجرت " را بـه یرانـ ی به اوا یعنی، "هاییایآر ی بـه آغـاز دولـت هخامنشـ یالد و حتـ یش از مـ یل هزاره اول پ

ه دو کـ م ینـ کتوجـه . ننـد ک یر میار حقی را بسیرانیخ تمدن ا یاقع تار نند، درو ک یمحدود م

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

13ـ ی، به ترت ی و بابل یه، آشور یتمدن همسا الد و هـزاره دوم یش از مـ یب از هـزاره پـنجم پ

در دوران ییه گـو کـ شـود یگـر مـ ن جلـوه ینسان چن یشوند و بد یالد آغاز م یش از م یپـ یران برهوتیانه ایم خاورمی عظیها تمدن ییوفاکش ـ ا. ش نبـوده اسـت ی ب تـب، بـا کن میـ یخ تمـدن ا ی درواقع بر چند هزار سـال تـار "ییایآر" ماقبل یها به تمدن ییاعتنا یب یران

ـ ن ایب سرزمی را نصیا افسانه یوند با قوم ی پ "افتخار"شد تا ک یخط بطالن م نـد و کران یـ یشاوندی خویان نوعییان و اروپایرانیان ای نژادپرستانه میه موهوماتیبر پا ـ پدیخیار ت د ی . آورد

یری، تصـو یخنگـار ی در تار یاسـ ی س ین عدم صـداقت و هدفمنـد یگر از ا ینمونه د . شـد یژه در دوران باستان به دست داده میران در گذشته و بو ی ا یاسیه از نظام س کاست یتـاتور یکه به د کشد یران ساخته م ی ا یخ باستان ی از تار یریت، چنان تصو ین روا یطبق ا

ـ ا یبـرا . بدهـد یخی تـار تی مشـروع یرضاشاه ـ ا یاسـ یار، نظـام س کـ ن ی ران در دوره یز کـ ز آن از مر یـ ه همـه چ کـ شـد یم م یز و مقتدرانه ترس کامال متمر ک نظام یک یهخامنش

خ ماسـت و اصـوال ی تـار یهـا تیـ امال متعـارض بـا واقع ک ین ساختار یا. شد ین م ییتع. داد ی را نمـ یزکـ تمرن ی اجازه چن ی مانند هخامنش یارتباطات آن زمان در دولت پهناور

ار ی بسـ ییایـ جغراف یهـا ه محـدوده ک است یی اروپا یشورهاک مختص ینین چن یز ا کتمرده ی پد یک) "سمیدسپوت" یبه معنا ("استبداد"ه کل است ین دل ی داشتند و به هم کیوچکر یتصـو . ز باورمان شده یشود و ما ن یخ شرق نسبت داده م یه به تار ک است ییامال اروپا کزنفون، سردار ک. زنفون بود ک یایروپدیسا ی نامه ورشکران باستان متأثر از یاز ا ان ین آقا یا

و . اسپارت بود یفته نظام اجتماع یمرانان وقت آتن سخت ش ک با ح یل دشمن ی، به دل یآتن نـام آن را یه بعضـ کـ داشـت یا لـه یز قب کـ نظام خشـن و متمر یکه اسپارت کم یدان یمه از کآل خودش را، دهیر نظام ا یزنفون تصو ک یآقا. اند گذاشته "یا سم سربازخانه یمونک"

یهـا رد و آرمـان کـ م ی ترس نامه ورشک اسپارت الهام گرفته بود، در قالب یاسیساختار س امـروزه . ت جهان بود ین شخص یآورتر ه در آن زمان نام کورش نسبت داد کخودش را به

ه تنها به عنـوان کداند بل یران باستان نم یخ ا یزنفون را منبع تار ک یایروپدیس یچ محقق یهـ . شـود ی مـ ی تلقـ یاسـ یشـه س یخ اندیز تـار یـ ونان باسـتان و ن یخ ی از منابع تار یکی یول

از یکـی ر ین تصـو یرا ا ی گرفتند ز یورش را جد ک از یزنفونکت ی روا یرانیان ا یتجددگرا .ساخت یانه آنها را میگرا باستان یدئولوژی ایها هیپا

ش از اسالم و هـم پـس از اسـالم، یران، هم پی ایاسیه ساختار سکن است یت ا یواقعمنـد؛ و نه و سـامان یامال نهاد ک بود و "وینفدراتک"ها یقول غرب و به "یعیطب" ساختار یک

درواقـع، مـا . شد ی اداره مکوچک یاسیدار س شهیده و ر یچیار پ ی بس یها بر اساس ساخت ـ ار دارکـ و خُـرد سـر یاسـ ی سیهـا از ساخت و گستردهیار جد ی بس یا هکبا شب ه کـ م ی

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

14 فرهنگ و ییوفاکران و ش یراز تداوم ا . داد ی ما را نظم و سامان م یات اجتماع یسراسر ح

رد کارکـ چگاه ی ه یزک بود وگرنه دولت مر یعین سازمان بغرنج و طب یشه ا یاقتصاد آن هم ـ ب قنات در ا یع و عج ی وس یها هکمثال، شب . ران نداشت یات ا یات ح یی در جز یاساس ران ی

ز پـول ک از مریلیض و طوی عریوانساالری دکمک به یزکا دولت مریرد؟ آ ک جادیه ا کرا یزکران دولت مر ی بر ا "نفت"ش از نزول موهبت یاصوال پ ! ریشد؟ خ ین م یداد و چن یم

اء کـ بـه ات یزکـ دولـت مر . س بود کرابطه برع . بدهد ی محل یه به نهادها ک نداشت یپول یار نهادهـا کـ ره همـه یـ ره و غ یظم و غ ت، عمران، ن یامن. ردک ی م ی زندگ ی محل ینهادها سـلطان یا سپاه دائـم و حرفـه . بود ی و بوم ی محل کوچک یاسی س یها و ساخت یمردم

ان از ی دولت غزنو یپس دوام و بقا . شتر گزارش نشده ی دو سه هزار نفر ب یمحمود غزنو لغ انه مبـا یراحمـد امـروز سـال یه و بو یلویهگک مثل یا ه منطقه یا در زمان صفو یجا بود؟ ک

ی واقعـًا مـنظم و مرفهـ یز زنـدگ یـ خت و مـردم ن یر ی م یزک به خزانه دولت مر یهنگفتنگونـه منـاطق یآمد؟ امروزه هر چه شما از خزانـه نفـت بـه ا یجا مکن پول از یا. داشتند در عمـل یخیت تـار ی ذهنمن،ن، به گمان یبنابرا. ندک ی را پر نم یم است و چاه کد یبده

ت یـ ن امـر در مـورد ذهن یهم. سازد یدرواقع شالوده آن را م ار موثر است و یامروز ما بس . ز مصداق داردیشود ن یخ جهان ساخته میه از تارک یخیتار

ـ نکی با توجه به مطالب فوق لطفاً اند :اسماعیلی یخنگـار ی تاریهـا یژگـ یز دربـاره و ی

.دیح دهیران پس از مشروطه توضیا

خـان سپهسـاالر نیرزا حسـ یران م ران در دو ید در ا ی جد یخنگاریسنت تار :شهبازیل کژه در دوران رضاشـاه شـ ی در دوران پس از مشـروطه و بـو یشه دارد و بطور جد یر بـدل "یات و علـوم انسـان یادب" از یا رمجموعهیخ به ز ین زمان، رشته تار یدر ا . ردیگ یم

خ یه طبـق سـنت معمـول در جهـان، تـار یکـ در حال . ن نـام ی به هم ییها دهکشد در دانش قـرار ی علوم اجتماع یها دهکخ در دانش ی است و دپارتمان تار ی از علوم اجتماع یا شاخهنطـور یز ایـ در هنـد ن یحتـ . شـود ی نگاه میلی رشته تحلیکخ به عنوان یرا به تاریدارد ز

ده کرمجموعـه دانشـ ی زیخیز مطالعات تارکاست و مثال در دانشگاه جواهر لعل نهرو مر اسـت و ی اداریبند مین تقس یل در ا که مش کست ین ن یمنظور من ا . است یعلوم اجتماع

ز را یـ چ چ ی هـ یین جابجـا یدر جامعه ما ا ! ریخ. شود یز عوض م یگاه همه چ یر جا ییبا تغ یر خـارج کـ شتر ترجمه محـض متـون و تف یز بی ما ن یرا علوم اجتماع یند ز ک یعوض نم

را عـرض نمونه یک. ندارد ی اجتماع یپرداز هیل و پژوهش و نظر ی به تحل یاست و ربط شـتر بـه یه بکها خواندم از روزنامهیکی در یا ا مقاله ی ش مصاحبه ی دو ماه پ یکی. نمک یم

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

15 گفتـه یاسـ ی استاد علوم سی آقایک. نهفته استک دردنایتی در آن واقع یماند ول یطنز م ن مفهـوم یم مثـل همـ ینـ ک یم خراب م یریگ یها م یه از غرب ک را یزیها هر چ یرانیما ا : بود

"یجامعه مـدن "ه یکند؛ در حال ک یخواهد بار آن م یس هر چه م که هر ک "ینجامعه مد " ! گفته و بسکه جان الکهمان است

حضور رشـته . ستی ساده ن ی ادار یبند می تقس یکن یه ا کن است یبهرحال، منظورم ا خ اسـت و ی بودن تار یلیرتحلی بودن و غ یام نقل ی حامل پ "اتیادب"رمجموعه یخ در ز یتار

ـ در ا . ی متنوع علوم اجتماع یها ن با شاخه وند آ یعدم پ یزیـ چ یخنگـار یگـاه تار ین جا یه کـ ان نهـاد ی را بن یتبکن نگرش، م یا. یمیح متون و نسخ قد یشود در حد تصح یده م ید

ـ ا. خـوانم ی مـ "گرای اخبـار یخنگـار یتار"ا ی "یخی تار یگریاخبار"من آن را تـب کن میتـب کن میا. ستی و عقلگرا نیلیل محض استوار است و تح "ییسندگرا" بر یخنگاریتار

ارائـه "سـند "ه از کـ یفـ ی نـدارد و تعر یارکـ ل سند ی به تحل یبه شدت سندگراست ول .داند ی م"سند" را یتوبات دولتکشتر میظاهرًا ب. ستیز روشن نیدهد ن یم

ی سـنت یخنگـار ید و تار ی جد یخنگاریان تار ی م یا سهین امر، اگر ما مقا یصرفنظر از ا ما به شدت فردگـرا ی سنت یخنگاریتار. مینیب ی محسوس م یها م، تفاوت یران انجام ده یا

ــزء ــوار. گراســت و ج ــا سرشــار از جز یت ــخ گذشــته م یات حــوادث و زنــدگ یی بـه یا شهیلک و یلکار یر بس یران تصاو ید ا ی جد یخنگاریه تار یکدر حال . هاست تیشخص

ی عـام یهـا ال فرمـول د به دنبیتب جدکن میا. ات استییاعتنا به جز یدهد و ب یدست م ـ ا یگروهـ . نـد کال خود را راحت یند و خ ک یبند ز را دسته یه با آن همه چ کاست ن را ی

مـن اعتقـاد بـه . داننـد ی ما مـ ی سنت یخنگاریب تار ید و آن را ع ی جد یخنگاریحسن تار مثـال، تـا یبـرا . ن است ی ما هم ی سنت یخنگاریراز دوام و بقاء تار . س است کامال به ع کـ است زیخیره متون معتبر و مستند تار ی و غ ریاث امل ابن کا ی یخ طبر یتاراست یا دن یدن را ی

خـرده یبرخـ . نـد ک یدا می خام را پ یها از درون آن داده یا قهی با هر ذوق و سل یسکهر ار کـ اش را بـه مندرج در مقدمه "ییگرا لک"خ خود یخلدون در تار ه چرا ابن کرند یگ یم

خلـدون ابـن مـن بـه گمـان . رده اسـت کـ یرویـ ته پ گذش یخنگارینبرده و از سنت تار . اوستینگر ن جزءیز در همیخ او نیند و ارزش تارک یدانست چه م یم

ـ توانـد پد یات نمـ ییـ اء بر جز ک بدون ات یخنگاریاصوال تار یخنگـار ید شـود و تار ی را "یـی گرا لک"د ما ی جدیخنگاریتار. دهد ین سنت را ادامه میقًا همیز دقید غرب ن یجدـ کـ د در غرب اقتباس ی جد ی و دانشگاه ی رسم یخنگاریاراز ت ـ بـه پا یرد ول آن یهـا هی

یخ امپراتـور یتـاب دربـاره تـار ک جلـد یـک ستون واتسون یاگر فرضًا آقا . ردکتوجه ن اسـت، مـتن یا شـه یلکانه و یگرا لکر ی تصویکه کتاب، کن یسد و اینو یه م ی روس یتزار یـک توگرافک و فا یار تخصصـ ک بر هزاران ینن اثر مبت یشود، ا یج م یمبرک دانشگاه یدرس

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

16 یخ تـزار یتوانـد تـار ی مـ یگریس د که کهاست ینگار کن ت ی ا یبر مبنا . نگر است جزءـ ما ا. ار ستون واتسونک متضاد با یلک بی و استنتاجاتیلک یها سد با قالب ی بنو یگرید ن ی

ـ یسـ ینو نامـه یاصـوال در غـرب زندگ . میا دهی را ند یشالوده غن ه کـ اسـت ینگـار ک و ت یارکـ همـان یسـ ینو یوگرافی و ب ینگار کت. سازد ی را م یک و تئور ی رسم یخنگاریتار

ـ ار مهم را از دست داد ین فن بس یما ا . انگذار آن بود ی ما بن ی سنت یخنگاریه تار کاست م ی به بعـد، از یالدی از قرن دوازدهم م یعنی در اروپا، "نهضت ترجمه "ها، در دوران یو غرب

د غــرب تــداوم یــ جدیخنگــاریدرواقــع، تار. مــا آن را گرفتنــدیخیهمــان منــابع تــارهـا را جـدا ادامـه یوگرافیـ هـا و ب ینگار که ت کن تفاوت ی ماست با ا ی سنت یخنگاریتار

ـ یانـد و دومـ مـل هـم کن دو م یا. ها را جدا یساز دادند و قالب . اسـت ی مبتنـ ی بـر اولـ زد یـ نامـه بخوان ید، زندگ یخ نخوان یتار": دیگو ی م یلییزراید خ اسـت ینامـه تـار یرا زندگ ی

امال مجهـز کـ ن فن ی ما به ا ی سنت یخنگاریتار. است ین سخن بزرگ یا. "ها ی تئور یمنهاـ است و ایار غنیار بسین نظر بسیبود و از ا ـ . از آن اسـت یـ ن نقطـه امت ین بزرگتـر ی یول

هنـوز مـا از . رده اسـت کـ ن ییگو یلک و یساز شهیلک جز یارکران ید ا ی جد یخنگاریتار را یفارسـنامه ناصـر . می در حـد صـفر ی و رجـال یا منطقـه یخی تار یها ینگار کنظر ت

ان یـ رانیه مـا ا یکـ خلـق شـد؟ در حال ین اثـر ی و پس از آن چن یا در دوره پهلو یآ. دینیبب یار غن ی نمونه، به منابع بس یبرا. می بود ی اسالم یها نین فن در سرزم یحامالن و ناقالن ا

یرانیسندگان عموماً ا ینو. دینکدر شبه قاره هند توجه ر ی سه چهار قرن اخ یخ فارس یتوارر دانشـمند و ی شهنوازخان وزی مĤثر االمرا مثال،یبرا. استیهستند و آثار به زبان فارس

او . ( رجال دوران معاصر اوست یوگرافین در سه جلد بزرگ ب کدرآباد د ید دولت ح یشهخ منطقه پهنـاور ی تار یرآت احمد ما ی.) دندیها به قتل رس یاش به دست فرانسو و خانواده

خ گجـرات در دوران ین مأخـذ تـار یتر سنده آن و مهم یگجرات است در دوره معاصر نو ـ ین ا یار مـورخ کـ . اسـت یز بـه زبـان فارسـ یـ ن ن یا. رود یفوق به شمار م در هنـد یران

ـ . ن فن اسـت یان در ا یرانی ا یین نشانه توانا یا. ز است یانگ رتیح ، ی در دوران پهلـو یول اسـت و ینگـر ر جـزء کـ مـا اصـوال من یرا سنت دانشگاه یوفا نشد ز کن استعدادها ش یا. شناسـد ی را نم یلی تحل ینگار کا ت ی ی محل یخنگاریا تار ی یسینو یوگرافی به نام ب یزیچ

ـ شـرح حـال رجـال ا ز شده، مثل ی ن یارکاگر خ مطبوعـات یتـار و آالثـار ارمکـ م و رانی یخنگـار یتـب تار کره، خـارج از م یـ و غرسان فا یدانشمندان و سخنسرا و یصدرهاشم

. گذشته استیخنگاری و در تداوم سنت تاریا دانشگاهید یجدتوانـد ی تا چـه حـد مـ یساز شهیلک و "ینگر یلک"د ینینم تا بب ک ی نمونه عرض م یک

س وبـر و ورنـر ک مشهور مـا ی دعوا ین نمونه، ماجرا یا. انه باشد یمخّل شناخت واقعگرا .د غربی جدیدار هی منشاء سرمانهیسومبارت است در زم

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

17ه کـ بودند ویآرشه یر نشر یاً سردب کهر دو مشتر . س وبر و سومبارت دوست بودند کما. رفتنـد ی بزرگ به شمار میرانک آلمان آن روز بود؛ و هر دو متف یرک ف یها از قطب یکی

ات آن یـ را در مـذهب پروتسـتان و اخالق یدار هی سـرما یه وبر منشـاء معرفتـ کم یدان یم معاصـر یدار هیتواند منشاء سـرما ین پروتستان نم ییه آ کسومبارت معترض بود . دید یم

ـ ن فرهنگ جد یرون آمد و ناقل یت ب یهودی از درون یدار هیبنظر سومبارت، سرما . باشد د ی نظام مبادالت یالدیازدهم م یه در قرن کان بودند یهودین یا. ان بودند یهودی یدار هیسرماه در سـفر کـ ان بودند یهودین یردند، ا کرا وارد قاره اروپا ) یاخواررب( بر ربا ی مبتن یپولردنـد و او را ک یگذار هی بود، سرما یهودیز یه معروف است خود او ن کلمب، کستف یرک

ـ وی بنـدر ن یبنا ه سنگ کان بودند یهودین یا. ا نمودند یک قاره آمر یراه را نهادنـد و کوریسـتد یا یس وبر مـ کار مفصل در برابر مای بس یخیه بر مستندات تار کیسومبارت با ت . رهیغ

س وبر کپاسخ ما . دهد ید، جواب او را م یه مقاالت وبر به چاپ رس که، یو در همان نشر ده ی پد یک یدار هیه سرما کن است یالم او ا کلب . است یپرداز شهیلکه کست بل یمستند ن

ه یاشـت سـرما انبیمی و قدی سنتیها تواند در روش ید نمیده جدین پدید است و ا یجدات زنده را یه واقع ک غرق است یدیم تجر یدرواقع، وبر چنان در مفاه . شه داشته باشد یر از آثـار یکـی ه کـ منتشـر شـد یتابکمقاالت سومبارت بعدها به صورت . ندیتواند بب ینم . استیکالسک

ـ جد یخنگـار ین همان داستان تار یا ـ د ا ی یم و الگوهـا یچنـان در مفـاه . ران اسـت ی یخنگـار یتار. نـد یب ی را نمـ یات بغرنج زندگ یه واقع ک غرق است یلکار ی و بس یدیتجر

یبـرا . ار سـاده دارد ی بسـ ی است و قـالب یلکان چند حادثه یا دعوا م ی یز باز یمعاصر ما ن ـ ه سـتم قاجار یـ بود عل یند مشروطه انقالب یگو ی مشروطه م ینمونه، در ماجرا یه و بـرا ی

بــود و چــون یشــاه آدم بــد یحمــدعلومــت قــانون، مک و حیاســتقرار نظــام پارلمــان. مـردم بپـا خاسـتند . ند و مردم را بچاپد مجلس را به تـوپ بسـت ک یاشیخواست ع یم

شـاه . الن و اصفهان به تهـران آمدنـد ی از گ"نیمجاهد". دا شدند ی پ یستارخان و باقرخان شـاه ی محمـدعل یروسـها حـام . ردند و مشروطه را مسـتقر نمودنـد ک را خلع یودتاچک

ـ خواهان بودند ز ها طرفدار مشروطه یسیانگل. بود یز استبداد ی ن یون نظام تزار بودند چ را یـ یه همـه مـ کـ یی بود؛ و داستان آشنا یس مشروطه سلطنت ینظام انگل ن اسـت یچنـ . میدان

نفـت : استیا شهیلک ساده و یبیز بطرز عج ین ن یا. شدن صنعت نفت یخ نهضت مل یتارها یسـ یهـا و انگل ییایکآمر. ننـد ک یون مقاومت م ی مل .نندک یها توطئه م یسیانگل. شود ی م یملا یس و سـ یسـرو جـنس ینتلیا. شـود یجـاد مـ ین سران نهضت اخـتالف ا یب. ندیآ ینار م ک

ـ . شـود ی اعـاده مـ ی دربـار پهلـو یتـاتور یکد. ننـد ک یودتا م کاً کمشتر مـرداد 28ش از یپا مسـلط یکـ آمرسـم یالی مـرداد امپر 28ران مسلط است و بعـد از یس بر ا یسم انگل یالیامپر

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

18ه کـ سـت بل ی متعـارف آن ن ی نقطه عطف به معنـا یک مرداد 28ر، ین تصو یدر ا . شود یم

دِ یز سـف یـ مرداد همـه چ 28ش از یپ. ندک یخ ما را دو شقه م ی ساطور تار یکدرست مثل نوشته شده درباره تجربه یتابک یحت! اهیاهِ س یز س ی مرداد همه چ 28د است و پس از یسف

شود درباره عدالت ی مطرح م یلیا مسا ی. تر مصدق کر دوران دولت د اقتصاد بدون نفت د ـ ا. ره در دوران مصـدق یـ ره و غ ی و غ یشاورزک، اصالحات یاجتماع ـ ن آقا ی ان محتـرم ی

وتاه و پرآشوب در قدرت بـود و کار ی بس یتر مصدق دوران که مرحوم د کنند ک یتوجه نم چ ی دو ساله هـ یکین دوره یر ا ه د کدانند یار دارند م ک سرو یاسیت س یریه با مد ک یسانک

یهـا ن قالـب یران را چن ی معاصر ا یخنگاریتار. ردیتوانست صورت بگ ی نم یتجربه واقع .سازد ی میا شهیلکار ساده یبس

ـ جدیخنگـار ی دوم تاریژگـ یانـه و یگرا سـاده یها یساز و قالب ینگر یلکن یا د در یـ ر یهـا یارنگـ ک به ت ییاعتنا ی و ب ییگرا شهیلکه کمعتقدم . ران است یا ینگـر پژوهشـ زی

.ران استی در ایخنگاری از علل عدم رشد تاریکی

ـ جد یخنگـار ی تار یه برا ک ییها یژگی با توجه به و :اسماعیلی ـ د در ا ی د، یران برشـمرد یـ یشورهاک در یشناس رانید امروزه ا ییلطفًا بفرما نـد و بـا ک ی مـ ی را طـ ی چـه راهـ ی غرب

دارد؟ییها گذشته خود چه تفاوت

، ی از هندشناسـ یا ، به عنـوان شـاخه یشناس رانیردم، ا که عرض کهمانطور :شهبازیـ ا متولـد شـد و از ا یـ تانیومـت هنـد بر ک و حی هند شرقیمپانکدر بستر ن نظـر سـنت یـ یه به مطالعـات ا ک غرب ی و پژوهش ی دانشگاه ینهادها اشـتغال دارنـد، بـا سـنت یرانپردازنـد یقـا مـ ی و شـمال آفر یمـان و عث یانه عرب یه به مطالعات خاورم ک مشابه ینهادها

ز یراث ن یه ادامه همان م ک بل یقاتی گذشته تحق ین نه تنها ادامه ساختارها یا. متفاوت است ل، مـا یـ ن دل یبه هم . افتی نسل به نسل انتقال یق رابطه استاد و شاگرد یه از طر کهست

نمونـه، ی بـرا .کامال مشـتر ک یلیم در مساینیب ی میران و عثمانیگاه دو نگاه متفاوت به ا ه یکدانند در حال ی م ی آن را استبداد یاسی س یها ران و سنن و ساخت یشناسان نوعًا ا رانیا

را ی عثمـان یاسـ ی س یهـا ، سـاخت ییایکـ شـناس آمر ی استانفورد شاو، عثمـان یمثال آقا یهـا راث و سـاخت یـ ند و علت آن را انتقـال م یب یم) وینفدراتک( و خودگران یکراتکدم . داند ی میه عثمان بیرانی ایاسیس

م ینـ یب یما به وضوح م . ز دارد ی ن یتر ابعاد مشخص . ستی ن یرکراث ف ی م یکن تنها یا و یشناسـ شـرق یهـا ه امـروزه بـه پـژوهش کـ یسـان ک از یاری غـرب بسـ یایه در دن ک

ـ یایکـ و آمر یشناسـ قایآفر ییهـا اشـتغال دارنـد از درون همـان خانـدان ین شناسـ یالت

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

19بـه . انـد در مناطق فوق بـوده یی استعمار اروپا ین اصل یته عامل ه در گذش کاند سردرآورده

زه یـ د انگی اسـت و شـا ی سـنت خـانوادگ یکقات آنها درواقع تداوم یگر، تحق یعبارت د خ یشـتر تـار یا آن منطقه شده عالقـه بـه شـناخت ب ین یه سبب جذب آنها به ا ک یا هیاول

شـگامان اسـتعمار در یه از پ کـ هـا، ن خانواده ی از ا یکیفرضًا . خود بوده است یخانوادگه در کـ ا داشت ینکن در یتار زم ک هزار ه 120ستم حدود یل قرن ب یقا بود، در اوا یقاره آفر

یگذار هی سرما ی جهانوطن یها یمپانک فروختند و پول آن را در ی جنگ اول جهان یحوال در یگری و د ییقاینه مطالعات آفر ی در زم یکیامروزه، حداقل دو محقق برجسته، . ردندک را یتـاب کجـه، گـاه یدر نت . ن خانواده تعلـق دارنـد یه به ا کم یشناس یع، م یخ تش ینه تار یزمات اسـت دربـاره انقـالب یتاب خانم منگل ب ک نمونه یک. ز است یانگ رتیه ح کد ینیب یم

انسان بدوًا تصـور . رده است کسفورد آن را چاپ که انتشارات دانشگاه آ کران یمشروطه ا ـ رده با کـ فورد چاپ سکه آ ک یارکند ک یم تـاب را ک. امال مسـتند و محققانـه باشـد کـ د ی. بـه دور اسـت ی علمـ یار تـا چـه حـد از اسـتانداردها کـ ن یه ا کم ینیب یم و م یخوان یم را در انقـالب ینـد نقـش اصـل که ثابـت کن است ی ا یتاب خود تنها در پ کسنده در ینو

نـد بـه ک یمثال استناد مـ . ف است یار سخ یل گاه بس ی داشتند و دال ی ازل یها یمشروطه باب !یگریران به اتهام بابی از این اسدآبادیالد دجمالیاخراج س قبـول یا چ عرصـه یدر هـ . ستی ن ین غرب ی محقق یارهاک همه ی نف ین به معنا یالبته ا

ـ "یغرب"ا پژوهش به اعتبار یا نظر یشه ی اند یکار مطلق کا ان یمطلق بـودن "یشـرق "ا ی آن یاسـ ی س یونـدها یدر ذات خـود و صـرفنظر از پ ق یـ ر و تحق کـ تف. ستیآن درست ن

م بـه یرکـ اگـر قـرآن . ی است نه اسـالم ین نگاه نه عقالن ی ندارد و ا "یشرق" و "یغرب"ام خـود را محـدود یـ ل بـود قطعـًا پ ی قا " شرق یروح فرهنگ "ا ی " غرب یروح فرهنگ "رار را مخاطب قـ ی خاصی و تمدن ی فرهنگ یها ن در حوزه ک سا یها رد و فقط انسان ک یمـ غرب قر ین حوزه فرهنگ یه ا کم ینکز توجه یو ن . داد یم ه کـ سـال اسـت 1900ب بـه ی

برخاسته "رمان" خواندم ییدر جا . است) حی مس یسیع (ی انسان شرق یکمقهور افسون و اریـ ع کسـم تواند سنت یسنده چگونه م یدانم نو ینم. است "ساحت تمدن غرب "از

ر در کـ ه تف کـ خالصه، اعتقاد ندارم . ردیده بگ ی ناد گر را ی و آثار متعدد مشابه د داراب نامه ط و فرهنـگ یانسـان قطعـًا از محـ . باشد یا تمدن ی ییای حوزه جغراف یکذات خود تابع

ـ ییایکـ اگر محقـق آمر . دارد یمرز و ر حد ین تأث ی ا یخود متأثر است ول بـه ییا اروپـا ی انسان، بـه همـان ییجو قتیطرف باشد، بنا به فطرت حق یق عالقمند باشد و واقعًا ب یتحقـ ا. رسـد ی به آن م یرانی محقق ا یکه مثال کابد ی ی دست م یقیحقا یگـانگ یل یـ ن بـه دل ی

ه کـ م ینکز توجه یو ن . نوع انسان وجود دارد نه انواع انسانها یک. انسان است یگوهر ذات از یراث دانـش بشـر یـ و انتقـال م ی فرهنگ و دانش غرب با ترجمه متون عرب یها هیپا

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

20 را "نهضت ترجمـه "ن یما ا. گذاشته شد یی به حوزه فرهنگ اروپا یگ اسالم حوزه فرهن

لـذا، . نه ارائه نـداده اسـت ین زمی در ایارک ما یخنگاریم چون تاریشناس یهم درست نم ن یچنـ . ن حرفها موهومات و تفاخر بـه گذشـته اسـت یه ا کند ک ینسل جوان ما تصور م

فعال از ید همه جا گروه ینکوازدهم نگاه از قرن د یی اروپا یشما اگر به دربارها . ستینـ بودنـد ز یهـود یشتر یه ب کد یابی ین م یمترجم هـا در یهودیرا در آن زمـان نـود درصـد ی

ـ ی اسالمیها نها ترجمه دانشیار اک. ردندک ی م ی زندگ ی اسالم یشورهاک ن ی بـه زبـان التسفه آشنا شـد و نا با فل یس ق ابن یج از طر یه اروپا بتدر کن قرن دوازدهم است یاز هم . بود

حجـم ترجمـه متـون . را شـناخت یونـان ی ی ارسطو یق متون عرب ینا از طر یس بعد از ابن ز یـ انگ رتیـ ن بخصوص از قرن شـانزدهم ح ی و نجوم، به الت کیژه پزش ی، بو یعیعلوم طب دانش و فرهنگ را از مسلمانان گرفتنـد و بـه نـام ی از دستاوردها یلیان خ ییاروپا. است

دند و ید ی م یدر منابع اسالم . نبود ین تصادف یج ا یرخالف تصور را ب. ردندک یخود معرف ـ یتب علمـ کرا یرفتند ز یبه دنبال آن م دانـش و معرفـت بـه شـمار ی منبـع اصـل ی عرب

ـ روک نمونه، یک. رفت یم ـ کـ ن اسـت یت و گـردش زمـ ی یلـه بـرا یش از گال یه قرنهـا پـ ا سـه یلنفاعالق ا رسته در صفحات اول ابن. مسلمانان شناخته شده بود ن مسـئله را بـه ی

ـ . رده اسـت ک از دانشمندان زمان خود مطرح یاریج بس یه را یعنوان نظر مـا امـروزه یولر، فقـط یـ خ. دانسـتند ین را مسطح مـ یله زم یا قبل از گال یه همه مردم دن کم ینک یتصور م ـ گـر، دانـش و فرهنـگ از ا یبه عبارت د . دانستند ین را مسطح م یان زم ییاروپا ن حـوزه ی . نداردی و غربیابد و شرقی یگر انتقال می به حوزه دیتمدن

م نه ینک ید نم یی هرودوت را تأ یما همه ادعاها . ن است یز چن ی ن یخنگارینه تار یدر زم رده کـ ا جاهالنه گـزارش یه گاه مغرضانه کل ین دلیه به اک بود بل"یغرب"ه کل ین دلیبه ا ـ م نـه بـه ا نکـ ید نمـ ییادوارد براون را تأ خ مشروطه یتار من. است شـان یه ا کـ ل یـ ن دل یـ . تعلق داشـت ینی مع یها انونکه مغرض بود و به کل ین دل یه به ا ک بود بل یسیانگل یول

ـ لفرد بلونت را دار ی و یس آقا ین انگل یدر هم س در یه مـأمور وزارت خارجـه انگلـ کـ م یس یسـم انگلـ یالیه امپر یـ ن آقا در اواخر عمر به شـدت عل یهم. قا بود یمصر و شمال آفر

یاریسد و بس ینو ی را م اشغال مصر یخ سر یتارتاب معتبر و معروف کد و یگو یمسخن اش را نامهیام و زندگ شان را به دقت خوانده یآثار ا . ندک ی پشت پرده را برمال م یاز رازها

س او را کـ ام و بـه ع افتـه ی نی ویاسـ ی و سی بر عدم سالمت اخالقیلیام و دل ردهکدنبال ـ ا. دانـم ی جهـان اسـالم مـ ار صادق و عالقمنـد بـه یبس د ی بلونـت دوسـت سـ ین آقـا ی

د جمال را متهم بـه رابطـه بـا یل مرحوم س ین دل ی به ا ی بود و برخ ین اسدآباد یالد جمالن و کـی یتـاب دو جلـد ک نمونـه، ید، بـرا یقات جد یدر رابطه با تحق ! اند ردهکها یسیانگل یا طرفانـه یخـوب و واقعـًا ب ار کـ ه کس یسم انگلیالیخ امپریم در تارینز را سراغ دار کیهاپ

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

21خ یم در تـار یشناس یج، را م یمبرکو، استاد ارشد دانشگاه یستوفر آندر یرکقات یتحق. است اسـتانفورد شـاو ید دوجلد یتاب مف ک. ه ارزشمند است کس ی انگل ی اطالعات یها سیسرو

ـ ویقـات د یتحق. یخ عثمان یم در تار یرا سراغ دار س در یخ انگلـ ین، اسـتاد تـار یانـاد کد ید است؛ یه ارزشمند و مف کل است ی خاندان چرچ یا، درباره زندگ یک آمر یایلمبکشگاه دان

. رود یهـا بـه شـمار مـ سـت یونی صهی اصـل یها گاهی از پایکیا یلمبکه دانشگاه یکدر حال ز بـه ی اول و دوم آن نیه جلدها ک است قایخ آفر یتارو درباره کونسی یتاب هشت جلد ک

ـ ه نبا کـ نـد ک یها ثابت مـ ن نمونه یا. گریوان د فرا یها ترجمه شده و نمونه یفارس د بـه ی تغافـل بـر اهـداف ین بـه معنـا یالبته ا . ردکپارچه برخورد یک به صورت ین غرب یمحقق

ـ ه نبا کن معناست یه به ا کست؛ بل ی غرب ن ی فرهنگ یها انونکنهادها و ید سـاده و قـالب یص ی را از ناسـره تشـخ م سـره یتـوان یم می برخوردار باشی درست کاگر ما از مال . دیشیاندـ ی ن یار دشوار کن یم و ا یده ـ ی باشـد چـه ا یست؛ چه محقق و مـورخ غرب ، عـرب، یران روز یکم، ی برخوردار نباش ین و جد ی مت کو اگر از مال . گری د یا هر جا ی ینی، چ یهند

هـر کچـا نهیفته سـ یم و روز بعد شـ ینک یوم م ک باشد دربست مح یه غرب ک را یزیهر چ .میا ش شاهد آن بودهیم و بکه ک است ین تلونیا. میشو ی میز غربیچ

ـ ردکخ اشاره ی بودن تار یاربردک به :اسماعیلی ه امـروزه در کـ ین مبـاحث یتـر مهـم . دی

ـ یه مورخ کم ینیب ی م یول. جامعه ما مطرح است مباحث توسعه است خ در ین تـار ین و محققـ م یا بنظر شما چه رابطه . ندارند یمباحث توسعه حضور جد ی مباحـث نظـر خ و یان تـار ی

توسعه وجود دارد؟

جوامـع و ی برخـ یافتـادگ با پرسش دربـاره علـل عقـب "توسعه"مباحث :شهبازیاز بـه جبـران یـ از احساس ن ین پرسش ناش یا. شود ی جوامع آغاز م ی برخ یافتگی توسعه . است"یافتگی توسعه"ا راه یافتن راز ی ی است و درواقع در جستجویماندگ عقب

رواج "توسـعه "نـه مباحـث یه در زم کـ ی و دانشـگاه یقاتیسنت تحق م در ینیب یما م خ و ی را از تـار "توسـعه "س شده، کز به وسعت منع یران ن یر در ا ی اخ یافته، و در سالها ی

ـ یک را در "توسعه"نند و مباحث ک ی جدا م یخیقات تار یتحق طـرح یخیتـار ی خـالء بـ نـار د کن سنت، در یدر ا . نندک یم ـ مختلـف د یهـا دگاهی تـب کم"نـام ز بـه یـ ن یدگاهی

ـ در توسـعه قا "اسـتعمار "ه به نقش کشود ی مطرح م "یوابستگ ـ ا یمعنـا . ل اسـت ی ن یـ در توسعه"استعمار"ه معتقد به نقش ک یسانکا یه گو کن است ی ا یبند میتقس ـ یافتگی ا ی

.گریتب دکدگاه و میها د ان دهیاند در م تبک و م دگاهی دیک هستند تنها یافتگین توسعهـ از آغاز تا پا "توسعه"مبحث . است یبیه عج ن سفسط یا ان و در تمـام ابعـادش بـا ی

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

22ـ م پدیتـوان یمـا نمـ . وند خورده اسـت یخ پ یتار خ ی را بـدون شـناخت تـار "توسـعه "ده ی

ـ و توسـعه یماندگ عقب . می بشناسـ "افتـه ین توسـعه " و "افتـه ی توسـعه " دو جهـان یافتگیــابرا ــن، نظریبن ــوان از تار ی را نمــ"توســعه" یهــا هی ــ جــدا ینگــارخیت و اصــوال . ردک یـک . خ باشـد یآشـنا بـا تـار نـا یار انسـان کـ توانـد ی نم "توسعه"نه ی در زم یپرداز هینظر

ــرف ــاقتصــاددان ِص ــکا ی ــالم سی ــی ع ــاعیاس ــی و اجتم ــرف نم ــا ی ِص ــد معن یتوانفرضًا . خ را بشناسد یه به دقت تار کنی را بفهمد مگر ا "یافتگین توسعه"ا ی "یافتگی توسعه"

م یریم نـاگز ی هند را بشناسـ یافتادگ ا عقب یس ی در انگل یم علل انقالب صنعت یاگر بخواه یخیه تـار ی از زاو"توسعه" یو اگر به مباحث نظر . مینکا رجوع یتانیخ استعمار بر یبه تار را یم بود ز ی مواجه خواه "استعمار"ده یم، با پد یم چه نخواه یم الجرم، چه بخواه ینکنگاه

ه از درون خود جهان را بـه ک است ی است و دوران یخیت بزرگ تار ی واقع یکاستعمار .ردکم یمانده تقس افته و عقبی دو بخش توسعهـ عام ا ی معنا "استعمار"منظور من از غـارت "ه هـم شـامل دوران کـ ن واژه اسـت ی

از قـرن یعنـ ی. "سمیالیامپر" و هم "سمیالیلنک"شود و هم شامل دوران ی م "ماوراء بحار ننـده ک نیـی تعیخی دوران تاریک "استعمار". و تا امروز ادامه داردشود یشانزدهم آغاز م

را بـه "اسـتعمار "خ ی تـار یبرخـ . دهد ی نم یخ شرق و غرب معن یه بدون آن تار کاست خ صورت یف تار یا درواقع تحر یق باز خلط یطر نینند و به ا ک ی مطرح م یمفهوم محدود

شـروع یالدی مـ 1890قـا از دهـه یفر قاره آ یخ استعمار ین معنا فرضًا تار یدر ا . ردیگ یم ساله بـه 70-60وتاه کار ی دوران بسیک تنها یعنی. ابدی یان م ی پا 1960 شود و در دهه یم

در نظـام ی رسـم یبنـد مین تقسـ یا. شود یقا عنوان م یخ آفر ی تار یعنوان دوران استعمار از قـرن قـا یخ استعمار غرب در قـاره آفر یه درواقع، تار یکدر حال . غرب است یدانشگاه

. ردنـد کقا شـروع ی آفریار برده را در سواحل غربکها شییه اروپاکشود یشانزدهم آغاز م ن حدود انسـان ی بردند و هم یون نفر را به بردگ یلی م 18ل قرن نوزدهم حدود یآنها تا اوا

ـ ا. آن ک هولنـا ی و انسـان ی فرهنگ یامدهایشتند با همه پ کرا ـ ن پد ی نـار امحـاء کده در یـ تمـدن جد ی اصلیها هی از پایکیا یکه آمر در قار یانسان قـات یدر تحق. د غـرب اسـت ی 15ا قتـل عـام شـدند یکـ ه در قـاره آمر کـ ییها غرب، رقم انسان یامال معتبر دانشگاه کـ جاها، مثـل جز یاریدر بس . شود یون نفر گزارش م یلیم ا در جنـوب یره بـزرگ تاسـمان ی

ی بـاق ینه بـوم ک از سـ یچ نشـان ی هـ یزک مر یایک در آمر یتیره بزرگ هائ یا جز یا یاسترالهمـه قتـل . بودند یتیان جوامع پرجمع ییه آنها در زمان ورود اروپا یکنمانده است در حال

"توسعه"توان درباره مباحث یب م ین تحوالت عج یا واقعًا بدون توجه به ا یآ. عام شدند رد؟ک یپرداز هیقا نظریا آفری یزک و مری جنوبیایکآمر

"توسـعه "ران با مباحث ی معاصر ا یخنگاریوند تار یه پ ک ییها ن نمونه یتر از مهم یکی

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

23اگـر . ن خان سپهساالر اسـت یرزا حس یتر در زمان م ی قرارداد رو یدهد ماجرا یرا نشان م

جهـان یشـورها ک از یاری مسـئله روز مـا و بسـ یخین مبحث تار یم ا ینیب یم م ینکتوجه قـرارداد یلمـا مـانع اجـرا و عینـ ک یه حاج مالعلکنند ک ین ادعا م ی مورخ یبرخ. استـ تر پا یه رو یران شدند وگرنه سرما ی به ا یه خارج یتر و جلب سرما یرو ییوفاک شـ یهـا هی

یگـذار هیز مانع سـرما یچ چ یه ه کنند ک یان توجه نم ین آقا یا. گذاشت یران را م یاقتصاد ا ه هـم ک یدیتر به خاطر اعتراضات شد یاز رو یه امت کدرست است . ران نشد ی در ا یخارج

ـ کروابسته آغاز شد موقتًا مس یه رجال سالم و غ یه علما و هم از ناح یاحاز ن یوت ماند ول. ل شـد یس تبـد یران و انگلـ ی ا ی شاه کاز بان ی به امت کاز لغو نشد و در زمان اتاب ین امت یا

ـ یاز نین امتیا. آهن بود از راهیتر امتی از مواد مهم قرارداد رو یکی انتقـال ی شـاه کز بـه بانـ آهـن در ا را احـداث راه یردند ز کها آن را اجرا ن خود آن یافت ول ی ـ ران را ی یا اقتصـاد یشـد یآهـن احـداث مـ واقعًا اگـر راه یول. به صالح ندانستند یاسیل س یا به دال یدند یندآهـن را در ه راهکن شـب ی غرب بزرگتری مالیها انونکه کم ینیب یما م ! ل ما حل بود؟ کمش

ه از کـ بود ین نفوذ یا. ان است ک بال -)هیقسطنطن(آهن استانبول دند و آن راه یشک یعثمانـ یچ مـانع جـد ی ه ی اوج گرفت ب ید در عثمان یزمان سلطان عبدالمج مـردم ی بـرا ی؛ ول

یهـا س، سـاخت کـ بـه ع . ردکـ جـاد ن ی ا یاورد و شالوده اقتصاد ی ن یافتگی توسعه یعثمان را بـه یثمان دولت عیت و سرانجام نابودک و فالیرد و بدبختکدار گذشته را نابود شهیر

اصـطالح بـه یشـورها کخ یدر تـار . مینـ یب ین مسـئله را در مصـر مـ یهمـ . ارمغان آورد ل پاشـا یژه اسـماع یومت پاشاها، بـو ک مانند مصر در دوران ح ینیمتر سرزم ک "یرامونیپ"

آهـن، ع راه ی وسـ یهـا هکشـب . ردک باز یه غرب ی سرما ی خود را به رو یو مصر، درها یخدـ ل همه در ا ی در جلگه ن یشاورزک بزرگ یها مجتمعانال سوئز، سد اسوان و ک ن دوران ی

یامـدها ی اقتصـاد و فرهنـگ مصـر پ ی بـرا یه خارج ین تهاجم سرما ی ا یول. احداث شد ـ ها به سود مردم مصر بـود با یگذار هین سرما یاگر ا . داشت یار منف یار بس یبس د امـروزه ی

داران هی در راه سـرما یعچ مـان یهـ . بـود یقـا مـ یا و آفر یشور آسـ کن یتر افتهی مصر توسعه یهـا هی به سـرما یارکه آن هم ک پاشا رخ داد یام عراب ی ق یکتنها . در مصر نبود ییاروپاومـت لـرد کس و ح یله انگلـ یام منجر شد به اشـغال مصـر بوسـ ین ق یا. نداشت یخارج

بـه . نگ است ینام بار به یسیدار معروف انگل کرومر از خانواده بان ک لرد ین آقا یا. رومرک . افتادیداران و صرافان غربکامل در چنگ بانکب، مصر بطور ی ترتنیا

شـف کا را ی آسـ ی جنـوب شـرق یشورهاکم راز یتوان یه م کخ است یق تار یباز از طر "ای آسـ یببرهـا " به عنوان یع جهان یغات وس یش با تبل یه در چند سال پ ک یا دهیم؛ پد ینک

ز یـ نجـا ن یدر ا . شد یه م ی توص "یرامونیپ" به همه جهان ییشد و به عنوان الگو یمطرح م ـ پد ینولـوژ کانتقـال ت . شـتر یم نـه ب ی مواجه هست ینولوژکما تنها با انتقال ت ـ ده جد ی یدی

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

24 یع نسـاج ی از صنایها بخش مهم یسیه انگل کم ینیب یر م یبکری دوران ام یما در حوال . ستین پنبـه بـه نـه انتقـال یه هـم در هز کـ نی ا ینند بـرا ک ی در هند منتقل م یر را به بمبئ یشاکالن یروی شود و هم از ن ییجو س به هند و منطقه صرفه یس و انتقال منسوجات از انگل یانگل قطب یک به یمه دوم قرن نوزدهم بمبئ یب، در ن ین ترت یا به. ار ارزان هند استفاده شود ک

ـ ا. معروف بـود "منچستر دوم "ل شد و به ی تبد یصنعت ـ ن پد ی چ ی هنـد هـ یز بـرا یـ ده ن یبش ی نصـ یزیـ زها را از دست داد و در مقابل چ ی چ یلیهند خ . شت به همراه ندا یسعادتت یـ ردند بندر سورت هفتصد هزار نفر جمع کها هند را تصرف یسیه انگل یکدر زمان . نشد

ـ ویت ن یه جمع ک است ین در زمان یا. بود ی قطب تجارت جهان یکداشت و فقـط کوریـ . هزار نفـر بـود یس و ییبـا ی از ز ردهکـ ه هنـد را وصـف کـ یسـ ین جهـانگرد انگل یاول

ه ک ییشهرها. رده است کرت ی هند و رفاه و ثروت مردم آن ابراز ح ی شهرها یها عظمتامـروزه، هنـد . س و لنـدن آن زمـان بودنـد ی از آنها بزرگتـر و ثروتمنـدتر از پـار یبرخ

ابانها جمـع ید اجساد فقرا را در خی بایها شهردار ته صبح کلکه در بندر ک است یا جامعهل یـ ن دل یم و بـه همـ یشناسـ ی نمـ یس را بـه درسـت ی ما هند قبـل از انگلـ متأسفانه،. ندکاگـر . مینـ کس را تصـور ی انگلـ یم ابعاد غارت هند و نقش آن در انقالب صنعت یتوان ینم

ـ ـ چ ترد ی هـ یغارت هند و شرق نبـود قطعـًا و ب ـ ا. داد ی رخ نمـ ید انقـالب صـنعت ی ن ی هند یراث دوران اسالم یشود م یه در هند مشاهده م ک متنوع یها اقوام و گروه یستیهمز

س، کبـرع . ننـد ک ی میس معرفی انگلیراث دوره استعمار ی به غلط آن را م یه برخ کاست جـاد ی در ایار مهمـ یا نقـش بسـ یـ تانیومـت هنـد بر ک و ح ی هند شـرق یمپانکارگزاران ک

.راث شوم آنها هنوز پابرجاستین می داشتند و ای و قومیا فرقهی مصنوعیها تعارضـ مـوج جد یـک ا به صـورت ی آس ی به جنوب شرق ینولوژکقال ت ن انت یهم د از دهـه ی تحـول در یکم یل انقالب بود یر مسا یه ما درگ یک درست در زمان یعنی شروع شد 1980

شـرفت یه آنهـا پ کم یردکم تصور یه ما از جنگ فارع شد ک یشورها رخ داد و زمان کن یاع ی دهه هشـتاد و نـود آنقـدر وسـ یژنولوکن موج انتقال ت یا. میا مانده اند و ما عقب ردهک

مـثال، . غـرب سـخن گفـت یدار هیخ سـرما ید در تار ی دوره جد یکتوان از یه م کاست خواننـد و دوران ی مـ "االکـ دوران صـدور " را یکالسـ که دوران اسـتعمار کـ همانطور

ـ مرحلـه جد یـک مـا بـا 1980؛ از دهه "هیدوران صدور سرما "سم را یالیامپر د مواجـه یمـت در یار گرانقکـ یروی مثل نیعوامل. د خوانده شودی با"ینولوژکدور ت ص"ه کم یهست

و "یرامـون ی پ یایـ دن" مخـرب بـه ینولوژکست و انتقال ت یط ز یاز به حفظ مح یغرب، ن ـ ن و هند، علل ای بزرگ چیدات آن، مثل بازارها ینار بازار تول ک در ینولوژکاستقرار ت ن ی ی جنـوب شـرق یایه مـدل آسـ کـ آمدنـد دان یـ ز به م ی ن یسانکهمزمان . د بود یموج جد

ل یـ قـًا بـه دل ی دقیعنیم، ی نداشت یخیز چون حافظه تار یما ن . ردندک یه م ی را توص "توسعه"

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

25ـ د دیم و قطعًا لطمات شد ین موج افتاد یران، به دام ا ی در ا یخنگاریضعف تار یـک . میدی

جهـان یزسا لیع اتومب یه صنا ک ی است در زمان ی خارج یها لینمونه، واردات انبوه اتومب ن زمـان بـازار ی مواجه بود؛ و درست در همین بحران پس از جنگ دوم جهان یبا بزرگتر

ـ ش ا یدایـ پ. ردکجاد یارشان ا ک در ی آن گشوده شد و رونق یران به رو یا ن مـوج سـاده یـ ابتدا مـا با . در پشت آن قرار داشت "توسعه"پردازان هی ارتش مجهز از نظر یک. نبود د یـ م تـا بعـد بـه خر یشـد ی مـ ی شـرق جنـوب یایفته مدل آسـ یش ع یالن از صـنا کـ یدهای

ماسـت؛ هـم از یخیل عدم شناخت تـار ین همه به دل یا. میردک ین م کی تم یساز لیاتومب .خ جهانیخ منطقه، هم از تاریخ خودمان، هم از تاریتار

ـ ا یخنگاری تار ینونک هم درباره وضع یا د چند جمله ی اگر موافق باش :اسماعیلی ران و ی

ن حـوزه ی در ا ک و تحر ییایه پو کرد کد یواقعاً چه با . دیی ارتقاء آن بفرما یها وهیو ش ها راه جاد شود؟یا

ـ جدیخنگـار یردم، سـنت تار که عرض کهمانطور :شهبازی ینـ ید مـا در دوران مع ی

گرا و یتـب اخبـار ک میکن یا. بودند ینی مع یاسی س یروهایل گرفت و در پشت آن ن کش یـک ن بـه یوند نـدارد و بنـابرا ی پ ی متنوع دانش اجتماع یاه ر شاخه یه با سا ک است ینقل

یـک یخنگـار یه اگر تار یکدر حال . ل شده است ی تبد یارتباط با زندگ یروح و ب یرشته ب ـ الزمـه ا . جه زنده و مولد خواهد بود یام و در نت ی روح و پ ی باشد دارا یاربردکدانش ن ی

و کراه تحـر . اسـت یقـات ی بـا موسسـات تحق ی دانشگاه یخنگاریوند خوردن تار یامر پ د یـ تول یعنـ ی اسـت؛ ینگار ک ت یران سمت دادن آن به سو ی ا یخنگاری در تار ییوفاکش

ن و ینامـه رجـال و حـوادث معـ ی و زندگ ی و دودمان ی و محل یا خ منطقه ی از توار یانبوه یـک د یـ توان ید چگونه م یران را نداشته باش ی مناطق ا یخ تمام یه شما توار یکزمان. محدود

ه کـ م ینـ کد؟ و توجـه یـ نکه یـ ن پهناور و متنوع ته ین سرزم ی سراسر ا ی برا یمخ عمو یتار یهـا نین سـنت قـبال در سـرزم یا. است ی و عموم یلکخ یتر از تار یاربردک ینگار کت

در ی معاصـر فارسـ یخنگـار یم تار ی نمونه همان موج عظـ یکه ک وجود داشت یاسالم در دوره قاجـار ین سنت حتـ ی ا یایبقا. ردمکه عرض ک هند است یانکزمان دولت گور ـ ا یخنگاریارنامه تار کوجود داشت و یتـر از دوره پهلـو ران را در دوره قاجـار مثبـت ی

ه در زمـان کـ ل اسـت یـ ن دلیبه هم. افته استین سنت امروزه به غرب انتقال یا. دانم یم یهـا یوگرافیـ تعـداد ب . شـود یجـاد مـ ی آن حادثـه ا یخنگاریحادثه درواقع مواد خام تار

ات یـ در زمـان ح . ستیل ن ین محدود به چرچ یاد و متنوع است و ا یالعاده ز ل فوق یچرچشود و بـر اسـاس اسـناد او و ی مامور م یکیت برجسته ی پس از مرگ هر شخص یمکا ی

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

26ن هم شامل شاهان بود مثال جرج پـنجم یا. سدینو ی او را میوگرافیانش ب یخاطرات اطراف

پدرش ادوارد هفتم را بـه یوگرافین ب یت تدو یخواهد و مأمور ی را م ی ل یدنیس سِر یآقاـ . ی و اقتصـاد ی و فرهنگـ یاسـ ی س یهـا تیر شخص یو هم شامل سا . دهد یاو م ا شـما ی

ـ د از زمان دولت خانم تـاچر ییمالحظه بفرما ـ س مـدت ز یجـر در انگلـ یا جـان م ی یادیتاب و مقاله و رساله دربـاره ابعـاد مختلـف کن فاصله صدها ی در هم ینگذشته است ول

یران واقعًا چـه تالشـ یدر مقابل، در ا . س در دوران آنها منتشر شده است یحوالت انگل تست ساله پـس از انقـالب یار متنوع و بغرنج و مهم بیخ حوادث بسیصورت گرفته تا تار

ـ یخ دولت مهندس موسو ی درباره تار یتاب جد ک نوشته شود؟ ما چند یاسالم یا آقـا یتـاب ک ساله رخ داده چنـد 20ن یدتا و توطئه در ا وکن همه یم؟ ا ی دار ی رفسنجان یهاشم

یخیقات تـار ی از تحقیا طبعاً اگر شاخه. گری حوادث دیاریدرباره آنها نوشته شده؛ و بس ـ ها با ینگار کن ت یو طبعاً ا . شود یجاد م ی ا کاپو و تحر ک ت یکخ امروز بپردازد یبه تار د ی

آموزنــده نخواهــد بــود؛ بــه د ویــ باشــد وگرنــه مفیطرفانــه و انتقــادیانــه و بیواقعگراه کـ یسـان ک. اسـت ی و انسان یه مال یشود و اتالف سرما یل م ی تبد یشی فرما یخنگاریتار. طرفانه باشد سوء نظر دارند ید صد سال پس از حادثه نوشته شود تا ب یخ با یاند تار یمدع. ردیـ د نظر قـرار بگ یتواند مورد تجد یشود و البته بعدها م یخ در زمان حال نوشته م یتار نشـده کهنوز عرق مشروطه خشـ . ز در زمان حال نوشته شد یخ مشروطه ما ن ی تار یحت

از یاگر انبوه . رهی و غ یتاب آب ک و یسروکخ ی براون منتشر شد و تار یخ آقا یه تار کبود مـا . خ آن حادثه فراموش خواهد شد ید نشود بعدها تار ی در زمان حادثه تول یخیمنابع تار

ـ ار مهم یه بس کم یران دار یاخ ی در تار یادیحوادث ز ـ انـد ز فرامـوش شـده یاند ول ـ را ی ا ی .ا منابع آن مفقود شده استی در آن زمان درباره آنها نوشته نشده یزیچ

خ ی تـار یع نسـل جـوان بـه سـو یش وسـ یر ما با گـرا یخوشبختانه، در چند ساله اخ ل جوان شود و اقبال نس یشتر احساس م ی ب یخیروز به روز ضرورت دانش تار . میمواجه. اسـت یخیش احساس زنده بـودن تجربـه تـار یدایل پ ین به دل یشود و ا یشتر م یبه آن ب رد و آن را بـه کن موج استفاده ید از ا یبا. ن وسعت وجود نداشت یه قبال به ا ک یاحساس

ت ین هـدا یق و متـ یـ عمیهـا ها و پـژوهش ینگار کن ت ی و تدو یخیقات تار ی تحق یسو .ردیگ یل نمکن شالوده شی قطعًا بدون ایکادمک و آی رسمیخنگاریتار. ردک

ـ م با یگذار ی م "یخنگاریتار"ه نام آن را ک یزی آن چ من،ن، به اعتقاد یبنابرا د بـر دو ی ییشـورها ک یدر تمام. یخیقات تار ی تحق ی و نهادها ی دانشگاه ینهادها: ردیل گ که ش یپاخ ی تـار یهـا اننـار دپارتمـ ک در یقاتیافته است موسسات تحق ی آنها رشد یخنگاریه تار ک

وجود نداشـته یخی و مولد از پژوهش تار ی موج فعال و غن یکاگر . حضور فعال دارند . داشته باشـد یشیتواند رشد و زا یزند و نم یز طبعاً در جا م ی ما ن یخ دانشگاه یباشد تار

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

27رد یـ ق نگیـ خـود را از تحق یاتیـ ره ح یس اگر ش یتدر. س است یار دانشگاه تدر کدرواقع،

ی بـرا یهـا عمومـًا فرصـت خ دانشگاه ید تار یاسات. گفتن ندارد یحرف نو برا را یرد ز یم یمـ با یاز مـال یـ ه به خاطر ن ک یرا استاد یق ندارند؛ ز یتحق دش را بـا یـ اوقـات مف ید تمـام ی و ین مـال که تم ک کیابد مگر عده اند ی ی پژوهش نم ی برا یند حوصله و وقت کس پر یتدر

ـ ا یگشا رهتوانند گ ی م یقاتیموسسات تحق . فراغت دارند ن معضـل باشـد و بـه عـالوه یابنـد و بـه ی یش مـ ی گرا یخنگاریه به تار ک یسانک ین مال ی تأم ی باشد برا یانکتواند م یمه کـ یسـان ک یعنـ ینـد؛ کجـاد یخ ا ی در رشـته تـار یا ن حرفـه ی از محقق یب نسل ین ترت یاه کـ ت ن نسل اسـ یاز درون ا . نندک ی ارتزاق و زندگ یخیقات تار یق تحق یتوانند از طر یمـ ا. د خواهند شد ی پد "یرکنخبگان ف " ـ ن پا ی ه پـژوهش کـ ینـون ک اسـت بـر وضـع یانی

یامـروزه بـرا . رده اسـت کـ ل ی تبـد ی و ذوقـ ی عرصه تفننیک را به یخی و تار یاجتماع. بود ی زندگ یها از از دغدغه ین ی داشت و ب ی مفصل ید ارث پدر یمورخ و محقق شدن با

سـتند و لـذا تنهـا ی برخـوردار ن ین شانس یچنن عرصه از ی برجسته در ا یهمه استعدادها .مانند ی در صحنه میشمار معدود و انگشتیاستثناهاردن موسسات پـژوهش ک فعال یرانی ا یخنگاریاء سنت تار ین راه اح یتر ن، مهم یبنابرا

ـ ن موسسات هم نخبگـان ا یاز درون ا . است یخیتار نـد و هـم یآ یرون مـ یـ ن عرصـه ب یشـود یده مـ یی زا ی تئور ینگار کبر شالوده ت . ها ینگار کته و ی پا یها از پژوهش یانبوهثــرت که یــســتد و بــر پا و ن دادیــدر ا. شــود یس مــی در دانشــگاه تــدرین تئــوریــو ا .شود یزه میرد و مدون و تئوریگ یل مک شیخنگاری بنام تاریها دانش ینگار کت

ـ ن امر، ا یا ا یآ. دیردکد کیخ تأ ی بودن تار یاربردک بارها بر لزوم ی جنابعال :اسماعیلی ن ی

زد؟یامیغات را بهم بیخ و تبلیه تارک نخواهد داشت یل را در پکمش

ق وجـود یـ از آن تفاوت عمیغی تبلیبردار خ و بهرهی بودن تار یاربردکان یم :شهبازیات روزمـره مـا یخ در ح یه دانش تار کن معناست ی به ا یخنگاری بودن تار یاربردک. دارد

اش شستشو شده اگر هزاران سال هـم قـدمت یخیحافظه تار ه ک یملت. نقش داشته باشد او فقـط بـه . ندک ی خود را شروع م یه تازه زندگ ک است کیودکداشته باشد هماره مانند

از تسلسـل و یا چ نشـانه یاش هـ در عمل روزمـره یبالد ول یقدمت هزاران ساله خود م یهـا رر و در فاصله کرر و م کلذا، م . شود یده نم یها د انسان یاپی پ یها تداوم تجربه نسل

ن تجربه بـه یرا ا یند ز ک یرار م ک گذشته را ت یها ام نسل ک نا یها وتاه چند ده ساله تجربه ک یخیتار ی ملت و حفظ او در خالء ب یک یخی حافظه تار یشستشو. افته است یاو انتقال ن

. بر آن ملت استی و اقتصادیاسی و سی سلطه فرهنگین روش برایبهتر

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

28 است یخنگاری از تار یا ز شاخه ی ن یستی و ژورنال یغاتی و تبل یاسی س یگارخنیالبته تار

ن شـاخه، یا. خاص خود است یردهاکارک یشه و در همه جا وجود داشته و دارا یو هم ، یغـات ی تبل یخنگـار یتار. وجود نداشته باشـد یخیه پژوهش تار کند ک ی بد جلوه م یزمان

ــقــات پای از تحق،ی رســمیخنگــاری و تاریــکادمک آیخنگــاریماننــد تار ــاری و یخیه تـ ن منبـع تغذ یه چن یکزمان. ندک یه م ی تغذ ی پژوهش یها ینگار کت نداشـته باشـد بـه یا هی

انقالب فرانسـه توجـه یخنگاریشما فرضًا به تار . شود ی م کافتد و گاه خطرنا یابتذال م یهـا خیها و تـار از رمان ی، انبوه ی جد یخیقات تار ی از تحق یمینار حجم عظ کدر . دینک

ی خصوص ی آنتوانت تا زندگ ی شانزدهم و مار ی لوئ یز وجود دارد؛ از زندگ یپسند ن عامه .رهیره و غیش و غیناپلئون و زنها

. از گذشـته دور وجـود داشـته اسـت یغـات ی تبلیخنگـار ی تاریز سنت غنیران ن یدر ا یاهـ ن دست نمونـه ی از ا ی و آثار شبیک هزار و و ندرنامهکاس و نامه حمزه و مختارنامه

یز سرنوشت ین شاخه ن یه ا یاز اواخر قاجار . ه تا زمان قاجار ادامه داشت کن سنت است یاها بـود ینگار ک و تیخیقات تاریگانه با تحقی هم ب یعنی. افتی ی رسم یخنگاریمانند تار

ـ فرضًا ا . ن بود ی مع یاسیو هم در جهت اهداف س ـ جد یخنگـار ین شـاخه در تار ی د بـا یورش کـ دربـاره ی نثریخ موسی شیها و رمانیرزا خسرو ی محمدباقر م ی شمس و طغرا

ی الگـو یـک ان اسـت و القـاء ییـ قات اروپا ی آن اقتباس از تحق یریسمتگ. شود یشروع م ـ ا. به جامعه یاسی و س یرکن ف یمع شـد و در دوران ین مـوج در زمـان رضاشـاه جـد ی

سـردادور ن سالور و حمزه کیتک فراوان سب یارهاکر یشما تأث . محمدرضا شاه اوج گرفت ـ مـردم ا یخی حافظـه تـار یده لک را در ش یاهللا منصور حیو ذب ـ ریم نگکـ ران دسـت ی . دی. داشـتند ی سـهم مهمـ یخنگـار ین شاخه از تار یز در اشاعه ا یارگزاران استعمار غرب ن ک

ـ انـد ننوشـته ی جـد یخ عمـوم یس تار یک سا یم و سِر پرس کهمه آنها مثل سِر جان مل ا یوس ینیا چون آرم یاند و نرفته یق پژوهش ی عم یها یارنگ ک ت یلمبتون به سو چون خانم

ز یـ مـور دورانـد ن ی چون سِـر مورت یسانک. اند ن ننوشتهیقات سنگی و تحق سفرنامه یوامبر یتاب را گرفت و بر مبنـا کن ینژاد ا یمندیبعدها، م . اند را نوشته خ نادرشاه یتاره کبودند یتـاب کار پرفروش اسـت و یز بسیز نه هنو ک را نوشت نادرشاهتاب قطور ک آن یها افسانه

.ین ضداخالقی مضامیاست سرشار از دروغ و جعل و حتـ خ بـه انطبـاق پد ی بودن تار یاربردکه کن باشد یاگر منظور شما ا هـا و تحـوالت دهی

از یـ ن یخنگـار یما بـه تار . ستین ن ی منجر خواهد شد، الزامًا چن یم امروز یگذشته با مفاه م تجربه امروز خود را بـه یطبعاً اگر بخواه . میاموزیگذشته ب یها ه از تجربه نسل کم یدارن خود ی امروز یردهاک عمل ی برا یخیه تار یا به دنبال توج یم ی گذشته نسبت ده یها نسلاربرد ک ی است ول یاربردکز ینصورت ن یالبته در ا . تب آموزنده نخواهد بود کن م یم، ا یباش

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

29ـ ران باسـتان یه از اک یریاً در تصو خواهد بود فرضی دوره پهلو یخنگاریآن مشابه تار ا ی

. دهد یدوره قاجار به دست م

شور موجود است که در ک ین پرسش، با توجه به اسناد انبوه ی به عنوان آخر :اسماعیلی د؟ینیب یران چگونه می معاصر را در ایخنگارینده تاری و آینونکوضع

روشـن در عرصـه یا نـده یجاد آ ی ا یبرا. ام ح داده ی توض ینونکدرباره وضع :شهبازین توجـه را یو ا . در خور داد ی بها یخیقات تار ید طبعاً به موسسات تحق ی با یخنگاریتار

بـه یه بـه درسـت کـ را ید تـوجه یتوان یچگاه نم یشما ه . نمیب یسته نم ی و شا یافکدر حد . دیـ نکسـه یشود مقا ین مین و مورخیه از محققک یتیشود، با حما ی مثل فوتبال م یورزشات و یـ ا در عرصه ادب یت وجود دارد ینما توجه و حساس ی به عرصه س یه، به درست امروز

ـ ی جـد یها یگذار هیرمان سرما و یگـذار هیخ سـرما ی در عرصـه تـار ی شـده اسـت؛ ولرد بـه علـت یـ گ ی هم صورت مـ یتیاگر حما . در حد صفر بوده و هست یزیت چ یحما

یاریار در بسـ کـ و ابعاد و ناآشنا با عرصه و اهداف متخصص ری غ یها تیریحضور مد .ه استیموارد اتالف سرما

دبخش و عاشق به حوزه یار ام ی بس یه عالوه بر وجود استعدادها ک است ین درحال یا بـدل شـوند، یخنگارینده ما در عرصه تار ی آ "نخبگان"د به یتوانند و با یه م کار خود، کـ ار ارزشـمند و گـاه ی بس یها نهی گنج -دیردکه اشاره ک همانطور -ما از اسـناد یریـ نظ یبا مـورد یا محبوس است ی موارد یارین اسناد در بس یمتأسفانه، ا . میار دار ی در اخت یخیتار

بـه یابی دست ی محقق برا یکه ک است یجه چنان وضع ینت. ردیگ یسته قرار نم یاستفاده شا ز کـ ارشناسـان مرا کران و یقه مـد ی از تنوع سـل ی فراوان ید از سدها یار خود با کمواد خام

را ندارنـد و لـذا بـه ییهـا ن رنج ی تحمل چن یی از محققان توانا یاریبس. ندکناد عبور اسز کـ موارد مرا یارینم، در بس ک یح عرض م یصر. دهند ی نشان نم ی از اسناد اقبال یریگ بهره

رد خـود را کارکه نه ک هستند یرمولدیض و غ ی عر یها یوانساالریقات ما د یاسناد و تحق .ت خود برخوردارندیری توانمند و متخصص در مدیرک فیرویشناسند و نه از ن یم

ـ را در ا یخیم اسناد تار ی عظ یها نهی از گنج یمند ه بهره کگر یته مهم د کن ران دشـوار ی و چنـد یار غنـ ی بسـ یهـا مـوارد، مجموعـه یدر برخـ . سازد محبوس بودن آنهاست یم در مخـازن سـت سـال از انقـالب هنـوز یه بـا گذشـت ب کـ م یشناس ی اسناد را م یونیلیم

ار یبسـ "ه اسـناد فـوق کـ ن تصور وجـود دارد یز، ا کنگونه مرا یت ا یریدر مد . اند محبوس از یبـردار سر به مهر حفظ شود و بهرهید چون گنجین است با ی است و چون چن "مهم

ه کـ است آن اسـت ین س ی ا یمعنا. ردیز صورت گ ک همان مرا "محرم"نان کارکله یآن بوس

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

30. مینـ ک ی محـول مـ "ارمنـدان ک" را به یخیق و پژوهش تاری تحق از اسناد ویبردار ما بهره

ا آنقـدر یست یا ن ی یزکن مرا ی متخصص و نخبه در چن یرویرا ن یست ز ی ن ین اوال شدن یانم بـا کـ یتصـور مـ . م اسناد را داشته باشـد ین حجم عظ ی از ا یبردار ه توان بهره کست ین

فرضًا اسناد انبوه ید روز یا شا م ت ید چند صد سال منتظر بمان ی با ییها یاستگزارین س یچنـ اً، ا یثان. منتشر شود یران در دوره پهلو ی ا یاسی س یها احزاب و گروه یو غن ن نگـاه در ی

را بـه دو گـروه یاعتمـاد اسـت و جامعـه پژوهشـ یذات خود به مردم و پژوهشگران ب حضور آنها یستم ول ی ن "نامحرمان"ر وجود کمن من . ندک یم م ی تقس "نامحرم" و "محرم"ـ ا. درست ببنددیاستگزاری شود و راه را بر هر س ید اصل تلق ینبا ـ ی ش از هـر ین اقـدام پخ خـود ی از اسـناد تـار یردن نسل جوان عالقمند از بخش مهمـ ک محروم یز به معنا یچ

ی عالقمندان موج ی به رو یزکن مرا یش چن یاگر اعتماد وجود داشته باشد، با گشا . است ینده و نسل ی آ یها د خواهد شد و از درون آن جوانه جای ا یخیقات تار ی در تحق کاز تحر

ـ پد یخیقات تار یاز نخبگان توانمند در عرصه تحق وجـود یگـر یراه د . د خواهـد شـد یرمتخصــص و ی غ"رانیمــد" را بــه یخیقــات تــارید، چــون گذشــته، تحقیــا بایــ. نــدارد

و موسسـات یا برخـ ین یشی پ ی ناموفق چون اتحاد شورو یا سپرد و تجربه "ارمندانک"انـد، دنبـال نداشـته یگذرد و حاصل یه سالها از حضور آنها م کران را، ی در ا ینونکز کمرارد و بـا کـ جـاد ی، ا ی جهـان یز معتبـر اسـناد، طبـق اسـتانداردها کا مرا یز کد مر یا با یرد ک

نسـل جـوان مسـتعد و عالقمنـد بـدل یاپوکـ انون ت کالن آن را به ک یها یگذار هیسرماخ معاصر ی مرتبط با تار یم اسناد خارج ید قطعًا حجم عظ ی با یدز اسنا کن مرا یچن. ساخت

ـ قرار دهنـد ز یرانین ا یار محقق ینند و در اخت ک یربرداریز تصو یران را ن یا یاریرا در بسـ یـ ز بایـ و ن. وجود نداردیان پژوهش جدک امیموارد بدون اسناد خارج یهـا تابخانـه کد ی

یهـا تابخانـه ک از یکچ یه. ندکس یخ معاصر تأس یخ و تار ی در حوزه تار ی تخصص یجدتابخانـه ک دانشـگاه تهـران و نـه دو یزکـ تابخانـه مر ک، نـه یتابخانه ملکشور، نه ک یاصل

ه مـا گـاه ک است ین در حال یا. خ دانست ی تار ی تخصص یها تابخانهکتوان یمجلس را نم م؛ ینـ ک یتابخانه مکد به عنوان یه جد یها و ابن اردها تومان پول صرف احداث ساختمان یلیم

ه کـ مخازن آنها تنها چند ده هزار جلد است یه موجود کوه کم و باش ی عظ ییها ساختمانه امـروزه یکـ در حال. اسـت یرتخصصی و در دسترس همگان و غیرارکشتر آن منابع ت یب

ه کنم کد عرض یمال تأسف، با کبا ! ستیم ن ک یون جلد یلی چند م یها تابخانهکدر جهان ، ی اسـالم ی جمهـور یتابخانه ملـ ک یشور، حتکز اسناد کمراها و تابخانهک از یکچ یدر ه تـاب، از کنـار سـند و کمطبوعـات، در . میابیـ ران را ب یامل مطبوعات ا کم دوره یتوان ینم

ـ خ معاصر ا یق در تار ی تحق یه و اصل ی اول یابزارها ـ ا. ران اسـت ی ه کـ اسـت ین در حـال یـ نگـان خر گایله دالالن ب ی به سـرعت بوسـ ی مطبوعات خصوص ی غن یها مجموعه یداری

تاریخ و تاریخنگاری جدید در ایران

31ـ ا. شـود یشور خـارج مـ کشود و از یم . ر اوج داشـته اسـت یـ اخیاپو در سـالها کـ ن تی نه چنـدان دور یا ندهیه در آکآورد ید می را پدین نگرانین مسئله، ا یامل به ا ک ییاعتنا یب

ـ مطبوعات مجبور به سفر به ژاپـن یها افتن مجموعه ی یران برا یخ معاصر ا یمحقق تار ا یه کـ رد همانگونه کوهش نخواهند ک ن ییاعتنا ین ب یندگان ما را به خاطر ا یا آ یآ. اروپا شود

مـان بـه ی و اسناد و آثـار باسـتان یتب خطکامروزه ما گذشتگان را به خاطر خروج انبوه ! م؟ینک یا شماتت میکاروپا و آمر ن عرصـه یتـر ن و مظلـوم یتـر پناه ی ب یخیقات تار ی، عرصه تحق من، به اعتقاد یبهررو

. ز اسـت یـ انگ کات رشـ ینما و ادبی چون ورزش و سییها سه با آن عرصه یست و در مقا اـ زی را در تلو یار خـوب یش برنامه بس یچند ماه پ ـ ون د ی ینمایسـ "دم در انتقـاد از وضـع ی

قـات یاد عرصـه تحق یار به یاخت ی ب یز بود؛ ول یانگ رتیت ح یریضعف و سوء مد . "جنگــار ــادم و متأســف شــدم، ز یت ــخ معاصــر افت ــ" رای ــگیس ــرغم همــه "نماگران جن را، بـ ار برخـوردار و عز یخ بسـ یاپوگران عرصه تار کسه با ت یشان، در مقا یها یاستک ز و مـورد ی

یخیاپو و مولـد از پـژوهش تـار کـ پرت یا اگر حوزه منه به گمان کحال آن . افتمیتوجه م یهلمنامه خوب نخـوا یم داشت، قطعًا ف یم قطعًا رمان و داستان خوب نخواه ینداشته باش

قـات یلمنامه را در خـالء تحق یداستان و ف . م داشت ی خوب نخواه ینمایداشت و قطعًا س ار کـ س بـود و هـم ینـو لمنامـه یس و ف ینو توان هم رمان یو نم . توان نوشت ی نم یخیتار .امال متفاوت استک ین دو عرصه تخصصیا. ردک را دنبال یخین پژوهش تاریسنگ

از یـ ن یکست، ی ن ی و ذوق ی دغدغه علم یکنها امروزه ت یخنگاریتار: نمک یخالصه م ـ د از هوین عرصه با یقطعًا در ا . است ی و عمل یاسی س یجد ـ با. ردکـ ت خـود دفـاع ی د یبـدون . ن اسـت کـ مم ی دولت یگذار هیار تنها با سرما کن یا. دیخ را شناخت و شناسان یتارـ در ا یتگری و حما یاستگزاریس ن یچنـ . هـوده اسـت ی ب "درخشـش "ن عرصـه، انتظـار ی

ن اسـتثناء اسـت ی، ا یبهررو. ن است نشود کد شود و مم ین است پد ک مم ییها درخشش .جاد نخواهد شدی ایخیقات تاری در عرصه تحقیرک از نخبگان فیو با استثناء نسل