Ict-Mentality Onderzoek: kansen voor nieuwe doelgroepen in de ict

Klant: Stichting HBO-i Contactpersonen: Jan Dirk Schagen & Renée Prins

Auteurs: Joris Schuurman & Hanneke Hövels YoungWorks, Amsterdam, augustus 2009

Inhoud

1.  Inleiding

2.  Jongeren over ict

3.  Ouders & decanen

4.  Ict-Mentality-model

5.  Conclusies & aanbevelingen

1. Inleiding

1.1 Achtergrond

1.2 Doelstelling

1.3 Plan van aanpak

1.4 Onderzoek

1.5 BètaMentality in het kort

1.6 Opbouw rapport

1.1 Achtergrond

HBO-I De HBO-I stichting is het samenwerkingsverband van ict-opleidingen in het hoger beroepsonderwijs in Nederland. Als koepelorganisatie is het HBO-I gesprekspartner van hogescholen, bedrijven, brancheorganisaties en andere belanghebbende instanties in binnen- en buitenland.

De HBO-I stichting spant zich in voor een goede positionering en juiste beeldvorming van ict-opleidingen. Door intensieve samenwerking bewaakt en verbetert het HBO-I de kwaliteit van het hbo ict-onderwijs. Tot de speerpunten van het HBO-I behoren het uitwisselen van kennis en ervaringen en het onderhouden van relaties met het bedrijfsleven.

Het aantal jongeren dat kiest voor een opleiding en carrière in de ict loopt terug. Het HBO-I wil haar leden handvatten bieden om meer grip te krijgen op de doelgroepen die in eerste instantie niet meteen denken aan ict, maar hier potentieel wel voor in aanmerking komen.

Van BètaMentality naar Ict-Mentality Jongeren kijken op verschillende manieren tegen de wereld aan en dus ook tegen leren en werken in de wereld van bètatechniek. In opdracht van Platform Bèta Techniek werd door communicatie- en marketingbureau YoungWorks en onderzoeksbureau Motivaction het BètaMentality-model ontwikkeld. Dit is een segmentatiemodel dat jongeren indeelt op basis van hun affiniteit met bèta en techniek. Het model helpt om inzicht te krijgen in de drijfveren en motivaties van jongeren. Zo ontstaan nieuwe inzichten voor bijvoorbeeld marketing, werving en de inrichting van bètatechnische opleidingen en bedrijven. In paragraaf 1.5 geven we een korte beschrijving van het model en de vier bètamentaliteiten.

HBO-I heeft YoungWorks gevraagd om het BètaMentality-model te vertalen naar het vakgebied van de ict. Dit zogenoemde Ict-Mentality model is bedoeld als een tool voor alle (bij HBO-I aangesloten) ict-opleidingen in Nederland. Ze kunnen dit gebruiken bij het ontwikkelen van hun positionering en communicatiestrategie, de inhoud van hun opleidingen en het bedenken of invullen van hun voorlichtingsactiviteiten.

1.2 Doelstellingen

De centrale doelstelling van de HBO-I stichting is meer grip krijgen op de doelgroepen die in eerste instantie niet meteen denken aan ict, maar hier potentieel wel voor in aanmerking komen. Op basis van deze centrale doelstelling en de beschreven achtergrond, hebben we de volgende doelstellingen voor dit project geformuleerd:

•  Inzicht geven in welke aspecten van de ict (denk aan tekst, beeld, inhoud opleiding, toekomst) elk van de bètatypes aanspreekt.

•  Deze inzichten vertalen naar een toolkit die ict-opleidingen concrete handvatten biedt om de verschillende ‘ict-types’ aan te spreken.

In dit rapport gaan we in op de eerste doelstelling. De toolkit kunnen we op basis van de resultaten uit het onderzoek verder invullen. Hieronder een korte omschrijving van de toolkit.

Resultaat toolkit Het uiteindelijke resultaat van het project is een praktische en inspirerende toolkit waarmee ict-opleidingen aan de slag kunnen om hun communicatie over en invulling van hun opleidingen af te stemmen op één of meerdere “ict-types”. Ook kunnen we in de toolkit tips opnemen over hoe te communiceren met de belangrijkste beïnvloeders van jongeren, zoals decanen/docenten en ouders. Het hangt namelijk mede van deze beïnvloeders af of de potentiële doelgroep uiteindelijk ook daadwerkelijk zal kiezen voor een opleiding in de ict. We bespreken de verschillende mogelijkheden en de uiteindelijke invulling en vorm (boekje of ‘gereedschapskist’?) van de toolkit verder met de HBO-I stichting.

1.3 Plan van aanpak

Om de doelstellingen te beantwoorden doorlopen we onderstaand proces (zie figuur). Voorafgaand aan het onderzoek hebben we een inventarisatie uitgevoerd. Hierin hebben we gekeken naar input vanuit HBO-I zelf en de daarbij aangesloten opleidingen: welke verhalen over ict vertellen ze aan jongeren? Welke beelden laten ze zien? Welke taal spreken ze met jongeren? Daarnaast zijn we op zoek gegaan naar actuele toepassingen, contexten en ict-bedrijven, die appelleren aan de verschillende motivaties van BètaMentality-groepen.

In de volgende paragraaf bespreken we de opzet van het onderzoek. De resultaten van deze onderzoeksfase dienen als input voor een brainstorm met medewerkers van HBO-I en YW waarin we ingaan op de mogelijkheden van een toolkit.

1.4 Onderzoek & doelgroepen

De verschillende verhalen over ict uit de inventarisatiefase hebben we voorgelegd aan een BètaMentality-jongerenpanel en ouders van jongeren die voor de keuze staan voor een vervolgopleiding. Daarnaast spraken we met decanen over de begeleiding van jongeren op hun school. Hieronder omschrijven we de opzet van het onderzoek en de verschillende doelgroepen.

BètaMentality jongerenpanel: groepsdiscussie Om inzicht te krijgen in de verschillen in beleving per bètatype hebben we een jongerenpanel ingezet bestaande uit zeven jongeren, waarvan 2 Geïnteresseerde Generalisten, 2 Concrete Bèta’s, 1 Carrière Bèta (1 jongere kwam niet opdagen) en 2 Non Bèta’s.

Daarnaast hebben we gezorgd voor een spreiding van jongens en meiden en waren alle respondenten geïnteresseerd in een vervolgopleiding op hbo-niveau. Allen zitten in hun laatste twee jaar van havo of vwo. Tijdens de groepsessie hebben we de volgende onderwerpen besproken:

•  oriëntatie & keuzeproces algemeen (kort, aangezien we hier al veel onderzoek naar gedaan hebben); •  de huidige beleving en het spontane beeld dat jongeren hebben van ict; •  reacties van jongeren op de input over ict uit de inventarisatiefase (verwerkt tot een powerpointpresentatie over

opleidingen, beroepen & bedrijven, verhalen en contexten van ict) •  tips van jongeren om de ict aantrekkelijker neer te zetten.

Beïnvloeders van jongeren: interviews met ouders en decanen Naast jongeren spreken we enkele ouders en decanen, twee belangrijke beïnvloeders als het gaat om de keuze voor een vervolgopleiding. Om aanknopingspunten te vinden hoe je ze positief kan beïnvloeden voerden we vier interviews met ouders (indien mogelijk met beide ouders) en spraken we vier decanen van verschillende scholen in het voortgezet onderwijs.

1.4 Onderzoek & doelgroepen (2)

We bespreken met decanen de volgende onderwerpen: •  Hoe beleven ze het decaan-zijn en hoe vullen ze deze rol in? •  Hoe begeleiden ze jongeren in het keuzeproces en waar lopen ze tegenaan? •  Wat weten ze en vertellen ze over ict? •  Op welke manieren kunnen opleidingen ze helpen (behoefte?)?

Tijdens de interviews met ouders komen de volgende onderwerpen aan bod: •  Wat vinden ze belangrijk voor de toekomst van hun kinderen? •  Hoe ondersteunen ze hun kinderen in het maken van keuzes voor een vervolgopleiding? •  Wat is de huidige beleving van ict. •  Hoe reageren ze op de verschillende verhalen over ict die we ook aan jongeren hebben voorgelegd?

Gezien het beperkte aantal interviews zijn de uitkomsten van de interviews indicatief van aard. De uitkomsten zijn niet representatief voor de Nederlandse samenleving, maar bieden wel handvatten voor communicatie over ict.

1.5 BètaMentality in het kort

Aanleiding BètaMentality Om meer jongeren te inspireren tot bètatechniek is meer inzicht nodig in wat hen drijft. Het Platform Bèta Techniek heeft Motivaction en YoungWorks daarom gevraagd een model te ontwikkelen. Het BètaMentality-model brengt in kaart hoe jongeren van 14 t/m 18 jaar staan ten opzichte van een toekomst in de technische of exacte wereld.

BètaMentality deelt jongeren in op basis van hun normen en waarden en hun houding ten opzichte van de exacte wereld. Niet alle jongeren lijken per slot van rekening op elkaar. Met het BètaMentality -model bieden we een tool om zo nauwkeurig mogelijk te bekijken welke groep jongeren al rondlopen op een opleiding of bij een bedrijf en wie nog enthousiast te maken zijn om een bètatoekomst te overwegen.

Ontwikkeling BètaMentality komt uit op een indeling van jongeren over vier mentaliteitsgroepen. Natuurlijk is het een model: iedereen is uniek en er zijn altijd onderling verschillen tussen jongeren te vinden. Toch lijken jongeren binnen iedere groep in hun ambitie en openheid ten opzichte van de technische en bètawereld sterk op elkaar. Zowel waar het gaat om hun mening over het bètaonderwijs als om

hun eigen toekomstoriëntatie.

Het model is ontwikkeld op basis van 21 kwalitatieve groepsgesprekken met jongeren en een online enquête onder 750 jongeren. Hieruit kwamen twee dimensies naar voren die bepalend zijn voor de manier waarop jongeren omgaan met en aankijken tegen bètatechniek. Deze dimensies komen terug in de assen van het model:

•  De horizontale as heeft betrekking op de motivatie van jongeren: zijn ze intrinsiek gemotiveerd voor techniek (jongeren willen dingen uit elkaar halen, weten hoe een apparaat of het heelal in elkaar steekt) of juist extrinsiek (techniek is een middel om hun eigenlijke motivatie te bereiken, bijvoorbeeld status of iets betekenen voor de maatschappij).

•  De verticale as heeft betrekking op de focus van jongeren: ligt hun focus in het nu (zijn ze met name geïnteresseerd in wat ze kunnen leren) of ligt hun focus meer op de toekomst (wat kan ik later worden, maken of bereiken)?

1.5 BètaMentality in het kort (2)

Het model Op basis van het onderzoek onderscheiden we vier verschillende types jongeren, zoals weergegeven in de figuur hieronder.

Deze groepen verschillen sterk in de manier waarop zij te motiveren zijn om voor bèta en techniek te kiezen. In het kort:

Concrete Bèta's zijn intrinsiek gemotiveerd. Deze jongeren vinden het leuk om te weten hoe technische apparaten in elkaar zitten of hoe krachten zich tot elkaar verhouden.

Carrière Bèta's zijn meer geïnteresseerd in wat een bètaberoep kan opleveren, in de vorm van status of een goed salaris.

Geïnteresseerde generalisten hebben een brede interesse en zijn maatschappelijk bewust. Ze willen weten op welke manier je met bètatechniek iets kan bijdragen aan de maatschappij.

Non Bèta's ten slotte hebben een negatief beeld van bèta en techniek en zijn er bovendien ook niet goed in.

1.6 Opbouw rapport

Allereerst bespreken we in hoofdstuk 2 de resultaten uit de brainstorm met het jongerenpanel. Vervolgens gaan we in hoofdstuk 3 in op de inzichten uit de gesprekken met ouders en decanen. In hoofdstuk 4 vertalen we het BètaMentality-model op basis van deze nieuwe inzichten naar de context van ict. Tot slot behandelen we in het laatste hoofdstuk 5 de conclusies en aanbevelingen op basis van deze inzichten.

2. Jongeren over ict

2.1 Inleiding

2.2 Spontane beeld van ict

2.3 Opleidingen

2.4 Bedrijven

2.5 Ict-toepassingen

2.6 Campagnes

2.7 Jongeren ‘verkopen’ ict

2.1 Inleiding

In dit hoofdstuk bespreken we de uitkomsten van het groepsgesprek (de brainstorm) met het jongerenpanel.

We beginnen met hun spontane beeld bij ict in het algemeen en opleidingen op dit gebied. Vervolgens lieten we een presentatie zien, waarbij we hen vroegen te reageren op ict-opleidingen (beschrijvingen en filmpjes), bedrijven en beroepen, ict-toepassingen en bestaande campagnes. Tot slot kreeg elk bètatype-tweetal de opdracht te bedenken hoe zij ict zouden ‘verkopen’. Ze bereidden een korte presentatie voor waarin ze die aspecten van ict benadrukten die zij belangrijk of aansprekend vinden.

2.2 Spontane beeld van ict

Associaties: waar denken jongeren aan bij ict? We vroegen de jongeren wat er allemaal in ze opkomt bij het horen van ‘ict’. Opvallend is dat de aanwezige jongeren veel en sterke associaties hebben. Het beeld is in eerste instantie overwegend negatief. Hieronder een overzicht:

2.2 Spontane beeld van ict (2)

Toelichting bij associaties: overwegend negatief Associaties die jongeren als eerste noemen zijn veelal negatief. Uit het beeld dat ontstaat blijkt dat nog veel werk te verzetten is. Dit geldt voor de verschillende BètaMentality-groepen die aanwezig zijn. Non Bèta's zijn het meest uitgesproken negatief, maar ook andere types zijn in eerste instantie kritisch. Een aantal negatieve waarden die terugkomen bij de uitleg die jongeren geven bij de associaties zijn:

•  Saai Jongeren hebben een grote angst voor saai werk. Een aantal van de dominante associaties hebben hier mee te maken. - “Alleen werken op kantoor lijkt me niks. Volgens mij is het dat wel heel veel...” (Sonja, Concrete Bèta) -  “Het is een zakelijk en stijf wereldje.” (Soufian, Carrière Bèta)

•  Computers Veel van de associaties hangen samen met werken achter een computer. Waar de afkorting ‘ict’ precies voor staat is voor veel jongeren onduidelijk. Ze denken meestal aan ‘iets met computers’. De menselijke kant van ict komt in eerste instantie niet goed terug in het beeld dat jongeren hebben. - “Ik denk toch dat het bijna alleen maar achter een computer is.” (Hester, Geïnteresseerde Generalist)

•  Nerds Ook het beeld van de stereotype ict’er horen we terug. Jongeren denken aan de koffiemachine, weinig vrouwen en noemen nerds (met een bril). - “Ik zie dan zo’n kerel voor me die de hele dag achter zijn computer zit, een beetje vervreemd van de wereld.” (Paul, Geïnteresseerde Generalist)

2.2 Spontane beeld van ict (3)

Positieve waarden van ict Jongeren koppelen ook een aantal positieve punten aan ict.

•  Belangrijk onderdeel van de maatschappij Zo zien sommigen ict als een net meer weg te denken onderdeel van de maatschappij. Dit hoeft overigens niet te betekenen dat ze dit daardoor ook aansprekend of aantrekkelijk vinden. Het maakt het juist ook weer heel vanzelfsprekend en dagelijks, minder spannend. - “Je gebruikt tegenwoordig heel veel computers. Je ziet het wel echt overal terug. Bijvoorbeeld in je mobieltje of als je aan het chatten bent.” (Matthijs, Non Bèta) - “Het is gewoon heel handig dat die ict-mensen er zijn.” (Paul, Geïnteresseerde Generalist)

•  Creativiteit Grafisch ontwerpen is een voorbeeld dat jongeren noemen bij de creatieve kant van ict. Daarnaast heb je creativiteit ook nodig om problemen op te lossen. Hier ben je als ict’ers volgens sommige jongeren ook mee bezig. Het maakt je werk interessanter als er creativiteit van je wordt gevraagd. -  “Als je bijvoorbeeld bezig bent met games maken. Wat ik net in de Power Unlimited zag. Dat is ook creatief.” (Matthijs, Non Bèta) -  “Ja, maar daarnaast ben je ook bezig met problemen oplossen. Bijvoorbeeld door ergens nieuwe software voor te programmeren. Daar moet je ook creatief voor zijn.” (Soufian, Carrière Bèta)

•  Geld & internationaal Tenslotte koppelen jongeren sommige ict ook aan een goed salaris en bijvoorbeeld een auto van de zaak. Een enkeling geeft aan dat je bij grote internationale bedrijven kunt werken en dat ict een internationale sector is. Naast het voordeel van een mogelijke internationale carrière zijn veel jongeren hier juist negatief over: ze koppelen dit bijvoorbeeld aan uitbuiting van arbeider in India en aan banenverlies in Nederland.

2.2 Spontane beeld van ict - opleidingen

Als we jongeren vragen hoe ze denken over ict-opleidingen zien we dezelfde negatieve associaties terugkeren die ze ook bij ict in het algemeen hebben. Daarnaast denken jongeren dat een ict-opleiding moeilijk is. Bovendien valt op dat ze ict-opleidingen niet spontaan aan concrete toepassingen koppelen.

“Het lijkt heel moeilijk. Ik heb nu ook wiskunde D. Dat is met veel factoren en formules. Dan zit ik echt te denken: waar is dit allemaal voor? Waar is de logica?” (Paul, Geïnteresseerde Generalist)

“Ik heb wel eens een open dag bezocht voor een opdracht voor YoungWorks. Dan zijn daar 15 jongens die ook vrouwen naar de opleiding willen trekken. Ik ben toen echt in slaap gevallen. We kregen een soort lang heel lang prototype college door een prototype nerd.” (Hester, Geïnteresseerde Generalist)

2.3 Reacties op presentatie over ict We legden jongeren een presentatie voor, waarin verschillende elementen van ict belicht worden:

•  Opleidingen (ingekorte beschrijvingen afkomstig van ictstuderen.nl) •  Bedrijven/beroepen (voorbeelden van ictstuderen.nl, aangevuld met voorbeelden uit deskresearch) •  Ict-toepassingen/producten •  Bestaande campagnes

De presentatie is toegevoegd als aparte bijlage (bijlage 1). Bij elke sheet kregen jongeren een korte mondelinge toelichting. In het algemeen valt op dat jongeren kritisch reageren op de beschrijvingen van ict-opleidingen, maar dat er vervolgens voor de verschillende BètaMentality-jongeren voorbeelden zijn van beroepen/bedrijven en ict-toepassingen die aanspreken. We bespreken hun reacties hieronder in meer detail.

1. Opleidingen We leggen jongeren zeven verschillende opleidingen voor (zie bijlage 1, sheets 3-10). Op basis van de korte beschrijvingen zijn jongeren negatief over Technische Informatica, Netwerk Infrastructuur Design en Information management (deze laatste in mindere mate). De opleidingen Informatica, Bedrijfskundige Informatica en Informatie dienstverlening & Management worden neutraal beoordeeld.

De belangrijkste factor die jongeren noemen is het contact met mensen/interactie. Als hier de nadruk op ligt in de beschrijving spreekt de opleiding meer aan, het tegenovergestelde gebeurt als de nadruk meer op ‘technisch’ ligt. Alleen voor de concrete bèta's geldt dit in mindere mate. Hieronder geven we beknopt weer welke steekwoorden jongeren koppelen aan de verschillende opleidingen en welke verschillen we zien tussen de bètatypes.

•  Informatica: interactie, uitdagend, saai •  Bedrijfskundige Informatica: dingen oplossen, innovatief, stijf, statisch •  Technische Informatica: lastig, niet sociaal, praktisch •  Informatie Dienstverl. & Management: hulp bieden, leiding gevend •  Information Management: samenwerken/helpen, logistiek, saai •  Netwerk Infrastructuur Design: te moeilijk, interactie met mensen, innovatief •  Information Security Management: te technisch, te veel computers, flauw.

2.3 Opleidingen (2)

Uit de onderstaande quotes blijkt dat we verschillen zien tussen jongeren uit verschillende BètaMentality-milieus. Opleidingen waarvan jongeren vinden dat ze beter aansluiten op hun basismotivatie worden positiever gewaardeerd.

De meer technische en intrinsiek gemotiveerde jongeren (Concrete Bèta's) koppelen de technischere opleidingen ook aan creativiteit en uitdaging. Andere jongeren missen juist creativiteit bij opleidingen als Technische Informatica of Netwerk Infrastructuur Design. “Information Security Management spreekt me wel aan. Lijkt me creatief, hackers bestrijden. Bedrijfskundige Informatica lijkt me ook wel uitdagend... Als het lukt tenminste.” (Egbert, Concrete Bèta)

Het contact met mensen in een opleiding is voor Non Bèta's het meest belangrijk. Opleidingen waarbij ‘de computer’ en programmeren te dominant is keuren ze af. “Contact met mensen vind ik heel belangrijk en dat heb je bijvoorbeeld wel bij Informatie Management en Dienstverlening.” (Chantal, Non Bèta) “Ik vond ook die informatica wel aansprekend, want daar is ook veel interactie bij. Echt met alleen uitrekenen en ict dat bevalt me niet.” (Matthijs, Non Bèta)

Geïnteresseerde Generalisten leggen naast contact met mensen nadruk op het helpen van mensen (maatschappelijke relevantie), maar ook creativiteit. Ze zijn meer geïnteresseerd in verhalen die uitgaan van het belang voor de gebruiker. “Dat je mensen kunt helpen is wel belangrijk, niet met al die codes. De technische kant spreekt me duidelijk minder aan, maar wel de richtingen waar creatieve inbreng is, zoals bij Informatica, waar je websites bouwt.” (Hester, Geïnteresseerde Generalist)

Carrière Bèta's zijn op zoek naar status en carrière-elementen in een opleiding. Deze elementen koppelen ze niet aan ict en opleidingen, blijkt ook uit reacties van de groep. De eenzaamheid van ict staat haaks op hun idee dat je voor status ook anderen nodig hebt. “Veel dingen zijn te nerderig allemaal en te veel met binaire codes, veel te veel met een computer. Bedrijfskundige Informatica en Informatie Dienstverlening Management lijkt me nog enigszins ok, daar stuur je ook mensen bij aan..” (Soufian, Carrière Bèta)

2.3 Opleidingen (3)

Jongeren zijn redelijk positief over de filmpjes over ict studies afkomstig van ictstuderen.nl. Het beeld van ict uit de filmpjes komt niet overeen met het negatieve beeld dat jongeren eerder in het gesprek gaven. Ze zien vooral meer creativiteit en vinden het opvallend (in positieve zin) dat er niet heel sterk op computers ingezoomd wordt.

“Dit is helemaal niet ict-achtig, veel minder met computers.” (Paul, Geïnteresseerde Generalist) “Dit had ik niet verwacht. Het is redelijk luchtig allemaal.” (Matthijs, Non Bèta) “Je ziet duidelijk dat je ook iets kunt ontwerpen. Het lijkt me alleen ook ingewikkeld. (Chantal, Non Bèta)

Overigens stellen sommige jongeren omdat het beeld zo anders is vraagtekens bij het waarheidsgehalte van de filmpjes en betwijfelen ze de geloofwaardigheid: “Ik vraag me wel af of dit aansluit bij de praktijk. Dit is zeker geen typische informatica. Je kunt het wel doen. Maar iedere opleiding stelt dingen leuker voor dan ze zijn.” (Soufian, Carrière Beta)

2.4 Bedrijven

In een aantal slides laten we jongeren enkele ict-bedrijven zien waar veel ict voorkomt: Philips Healthcare, Guerilla Games, Sogeti, Nationale Recherche, Ordina en Capgemini (zie bijlage 1, sheets 13-18).

Reacties op de verschillende bedrijven wisselen sterk. Over het algemeen zijn jongeren negatiever over de meer consultancy-gerelateerde bedrijven. Sogeti, Ordina en Capgemini vinden jongeren te groot, standaard, te technisch, saai en ingewikkeld. Ze zien deze bedrijven duidelijk (nog) niet als potentiële werkplekken.

“Bij zo’n Sogeti bijvoorbeeld zie ik allemaal mensen in pak zitten. Niets voor mij.” (Hester)

Over de andere bedrijven zijn jongeren positiever. Hieronder een overzicht van reacties van jongeren in een paar steekwoorden: •  Philips Healthcare: Interessant, mensen helpen, veel hetzelfde •  Guerilla Games Creatief (vaak), gaaf, progressief, moeilijk •  Nationale Recherche Goede daad, avontuurlijk.

2.4 Bedrijven (2)

Net als bij de reacties op de opleidingen komen in de reacties van jongeren duidelijke motivaties boven drijven die zorgen voor verschillende voorkeuren:

“Ik zou die Guerilla Games kiezen. Daar kun je creatief bezig zijn. Creatieve dingen bedenken. Eigen ideeën er in stoppen. Je hoeft het dan ook niet allemaal op tijd af te hebben enzo. Geen deadlines.” (Sonja, Concrete Bèta)

“Het Philips voorbeeld vind ik wel tof. Spelletjes zijn ook niet alles want wat heb je daar nu eigenlijk aan? Het is heel nutteloos eigenlijk. Medicijnen zijn veel belangrijker.” (Paul, Geïnteresseerde Generalist)

2.5 Ict-toepassingen Vervolgens tonen we jongeren verschillende toepassingen van ict of ict-producten (zie bijlage 1, sheets 20-34). Opvallend is dat jongeren hier veel positiever op reageren dan de informatie over bedrijven en opleidingen. Alle voorbeelden die we ze laten zien worden neutraal tot positief gewaardeerd. Dit hangt sterk samen met het verhaal dat wordt verteld: ict heeft hier een duidelijke functie en staat dichter bij de belevingswereld van jongeren. “Het is niet meer zo abstract zo.” (Hester)

In het algemeen zijn jongeren vooral enthousiast over ict-toepassingen waarbij de volgende waarden (al dan niet in combinatie met elkaar) terugkomen:

•  Creativiteit; •  Carrière maken & status; •  Uniek zijn, belangrijk zijn; •  Maatschappelijke relevantie. •  Innovatie

Verschillende van deze waarden komen terug in de toepassingen die we ze laten zien. Zo zijn jongeren enthousiast over het voorbeeld van de oprichters van Youtube (als internationaal voorbeeld). “Bijvoorbeeld dat YouTube. Het zijn allemaal kleine ideetjes die je dan bedenkt en die in een keer groot kunnen uitpakken. Dat is echt geniaal!” (Matthijs, Non Bèta) Maar ook over voorbeelden dichter bij huis, zoals de oprichter van de succesvolle website Symbaloo, de Nederlandse makers van het filmpje ‘what’s in the box’ (met veel special effects en het Wageningse bedrijf Sarvision dat met vernieuwende software regenwouden monitort. Verder zijn jongeren positief over het One Laptop per Child-project en de iPhone app Adidas Urban Street Art, waarbij je lopend door Berlijn langs de beste street art plekken geleid wordt.

Sarvision & YouTube

One Laptop per Child

What’s in the box?

2.5 Ict-toepassingen (2)

Een aantal quotes van jongeren bij de verschillende afbeeldingen:

“Het is leuk als je iets maakt wat echt gaat werken. Zoals met die student die van die multi-touchtafels bouwt. Dat is een mooi idee, een toffe toepassing.” (Paul, Geïnteresseerde Generalist)

“Ik vind het bijvoorbeeld belangrijk dat het leuk en nuttig is. Dat voorbeeld met het regenwoud is natuurlijk belangrijk, want je hebt bewijs dat er echt regenwoud verdwijnt. Dat zie je met ict.” (Sonja, Concrete Bèta)

“Dat voorbeeld van Adidas is ook echt creatief. Lijkt me leuk om mee bezig te zijn.” (Chantal, Non Bèta)

“Die ict’ers moeten natuurlijk wel blijven. Dat is belangrijk, maar mij lijkt het niet echt iets.” (Matthijs, Non Bèta)

“Niet iedereen komt in de game-industrie terecht waarschijnlijk.” (Egbert, Concrete Bèta)

Multi-touchtafel, Adidas Urban Street Art & de Twitterplant

2.6 Campagnes

Als afsluiting van de presentatie laten we jongeren kort een aantal campagnes zien (vanuit bedrijven, opleidingen en de sector) die er op gericht zijn om meer jongeren naar de ict te krijgen (zie bijlage 1, sheets 36-41):

•  Max Cornelisse •  Dutch Guy •  Allesis.it •  ICT is overal •  Meisjes in ICT: een slimme combinatie

Jongeren vinden de Max Cornelisse-campagne goed door de herkenbare situaties, de humor en doordat je zelf invloed lijkt te hebben op situaties door ict-kennis. Toch wordt hierin deels het clichébeeld van de ict-nerd/hacker bevestigd die het leuk vindt om met ict zelf bezig te zijn. Het meer menselijke aspect (de rol van de eindgebruiker) en een duidelijke meerwaarde van de toepassing van ict mist en het filmpje verandert daarom niet het huidige beeld van ict. “Dit is wel lachen. Leuk bedacht.” (Paul)

Over andere campagnes zijn jongeren om verschillende redenen negatief. Kreten als ‘ICT is overal’ en ‘alles is it’ spreken niet aan, omdat ze te algemeen zijn en daardoor nietszeggend worden. Aansprekende voorbeelden die direct de aandacht trekken ontbreken vervolgens, waardoor jongeren kritisch reageren, in plaats van geprikkeld worden om verder te lezen/kijken.

“Die muziek bij dat filmpje van allesis.it.... Verschrikkelijk.” (Matthijs) “Het doet me allemaal niets... Dat voorbeeld om meisjes te trekken ook... (Hester) “Dat van die meisjes klinkt vooral wanhopig.” (Chantal)

Uit de reacties blijkt dat er volgens de jongeren nog geen echt goede ict-campagne tussen zit.

2.7 Jongeren ‘verkopen’ ict

Ten slotte vragen we jongeren met behulp van de beelden en verhalen waar ze daarvoor op hebben gereageerd, hun eigen verhaal over ict samen te stellen waar ze zelf enthousiast van zouden raken. In tweetallen (met hetzelfde bètatype) selecteren ze maximaal 7 beelden uit de presentatie. Hun verhaal presenteren ze kort voor de groep.

Uit de presentaties van de jongeren en hun reacties blijkt dat ze vooral de breedte en diversiteit van van ict willen laten zien: meer nadruk op toepassingen en de meerwaarde ervan voor de eindgebruiker zorgt voor meer emotie en een menselijker gezicht. In hun presentaties proberen ze allemaal het eenzijdige beeld dat ze ook zelf hebben te ontkrachten en te verbreden. De accenten binnen de presentaties verschillen, deels langs de lijnen van BètaMentality-milieus van de presenterende jongeren.

Paul & Hester, Geïnteresseerde Generalisten: “Je moet vooral niet het stereotype van de nerd laten zien. Er zijn heel veel mogelijkheden op ict-gebied. Je kunt bijvoorbeeld bij Philips werken aan het automatisch toedienen van medicijnen. Of bijvoorbeeld laptops voor derdewereldlanden ontwikkelen. Je werkt ook niet per se bij een groot bedrijf, maar je hebt een afwisselende baan en bent veel onderweg.”

Belangrijke waarden: maatschappelijke toepassingen, afwisseling, mensenwerk, creativiteit

Presentatie van de Geïnteresseerde Generalisten

2.7 Jongeren ‘verkopen’ ict (2)

Sonja & Egbert, Concrete Bèta’s: “Je kunt alle richtingen op. Ontwerpen, schattige dingetjes bedenken, maar ook spannend werk: bijvoorbeeld bij de politie als online detective. Verder is YouTube een mooi voorbeeld. En in de ict kun je ook je creativiteit de vrije loop laten.”

Belangrijke waarden: uitdaging, oplossingsgericht, creativiteit, innovatief.

Chantal & Matthijs, Non Bèta’s: “Ict heeft niet alleen te maken met computers, er zijn ook veel leuke en creatieve kanten. Bijvoorbeeld YouTube. Het is een simpel idee, maar je kan er blijkbaar wel 2 miljard mee verdienen. En je kunt de wereld verbeteren met ict. Met goedkope laptops voor de derde wereld bijvoorbeeld. Of bij Philips, waar je je bezig kunt houden met de rol van ict bij medicijntoediening. Of wil je echt je steentje bijdragen...., dan ga je bijvoorbeeld bij de politie.”

Belangrijke waarden: creativiteit, mensenwerk

Carrière Bèta Soufian houdt het kort en benoemt een aantal verschillende voorbeelden. Zijn boodschap: “Met ict kun je veel kanten op.”

Belangrijke waarden: afwisseling, doorgroeien, bewondering van anderen

Presentatie van de Non-Bèta’s

2.7 Jongeren ‘verkopen’ ict (3)

Bij de afsluiting van het gesprek hebben jongeren een aantal tips voor hbo ict-opleidingen om deze aantrekkelijker te maken voor een bredere groep jongeren. Ze noemen betere voorlichting door aansprekende personen door meer concrete voorbeelden van toepassingen te noemen.

“Die studenten die op open dagen presentaties geven moeten echt weg. Dat is echt voor iedereen vervelend. Voor mij, want ik moet dat allemaal aanhoren, maar zij staan echt met trillende handjes daar. Dat kun je mensen niet aandoen.” (Paul, Geïnteresseerde Generalist, bezocht open dag van ict-opleiding)

“Ze moeten vooral niet alleen kantoorbanen belichten, maar veel voorbeelden bedenken. Zoals hier tijdens dit gesprek.” (Chantal, Non-Bèta)

“Ik vind dat je vooral moet laten zien dat het ook creatief is.” (Hester, Geïnteresseerde Generalist) Presentatie van de Concrete Bèta’s

3. Ouders en decanen

3.1 Inleiding

3.2 Ouders

3.3 Decanen

3.1 Inleiding

In hun opleidings- en beroepskeuze worden jongeren in meer of mindere mate beïnvloed door verschillende partijen, zoals leeftijdsgenoten, ouders en decanen. Om de rol van ouders bij de studiekeuze van hun kinderen nader te onderzoeken interviewden we vier ouderparen van verschillende jongeren die deelnamen aan het groepsgesprek. Verder spraken we vier decanen van verschillende scholen die havo/vwo-scholieren begeleiden bij hun opleidingskeuze. Op deze manier krijgen we een meer compleet beeld en kunnen we in onze aanbevelingen ook aanknopingspunten benoemen voor hbo-i om via deze partijen invloed uit te oefenen.

3.2 Ouders

Met de ouders bespraken we hun rol bij het keuzeproces van hun kind en hoe ze over ict denken. Hieronder puntsgewijs de belangrijkste uitkomsten van de interviews:

•  Ouders drukken zich zeer voorzichtig uit over hun rol bij de keuze van hun kind. Over het algemeen vinden ze het vooral belangrijk dat hun kind een keuze maakt die bij hem/haar past. Om tot deze keuze te komen zien ouders een begeleidende taak voor zichzelf weggelegd en geen sturende rol. Deze begeleiding bestaat uit een aantal componenten: –  Prikkelen & vragen stellen die te maken hebben met de oriëntatie op een vervolgopleiding om jongeren te

stimuleren hierover na te denken en zich te verdiepen. –  Aansporen open dagen te bezoeken en andere activiteiten te ondernemen die er op gericht zijn om mogelijkheden te

verkennen. –  Actief meegaan naar open dagen, of actief samen informatie zoeken.

•  De mate van begeleiding van één of meerdere van de bovenstaande punten van ouders varieert. •  De ouder van een carrière bèta die we spreken is meer uitgesproken. Zij vindt het vooral belangrijk dat haar zoon het goed

krijgt en een baan krijgt waar hij iets in kan bereiken. Ze wil dat hij een opleiding kiest waar hij dit mee kan verwezenlijken. •  In het bovenstaande voorbeeld zien we dat moeder en zoon beiden veel waarde hechten aan status en carrière. Net zo vaak

zien we duidelijke verschillen tussen ouders en hun kind. We kunnen dus niet zeggen dat er een duidelijk verband is tussen de motivatie of visie van ouders over beta/ict en die van hun of dochter. Terwijl de vader van een van de deelnemers aan het groepsgesprek zelf in de ict werkt, heeft zijn dochter bijvoorbeeld geen idee van wat hij doet of wat ict inhoudt, maar weet ze zeker dat ze er niet in terecht wil komen.

•  Het beeld dat ouders en jongeren van ict hebben verschilt sterk. Ouders hebben een realistischer beeld van beroepen dan jongeren, maar dit beeld is vaak ook eenzijdig. Ze koppelen ict vooral aan de systeembeheerder of helpdesk bij het bedrijf waar ze werken. Verder zien we bij de ouders die we spraken grote verschillen. Terwijl de ene ouder een kritische visie op de rol van ict in de maatschappij ontvouwt, denkt de andere ouder bij ict alleen aan de winkel op de hoek waar computers gerepareerd worden. Dit beeld wordt in eerste instantie beïnvloed door het opleidingsniveau en afkomst van de ouders. Jongeren hebben daarentegen een beter beeld van huidige ontwikkelingen in de ict (bijvoorbeeld op het gebied van gaming) en concrete toepassingen waar ze in hun dagelijks leven mee te maken hebben.

3.3 Decanen - rol in keuzeproces

Met de decanen bespreken we hun rol binnen de school, hun invloed op het keuzeproces van jongeren en hun informatiebehoefte als het gaat om ict-opleidingen.

Rol decaan De meeste decanen die we spreken zijn tweede lijn decaan. Ze ondersteunen in de eerste plaats mentoren bij studiekeuzebegeleiding van hun leerlingen en coördineren deze begeleiding. Dit houdt onder andere in dat decanen studiekeuzesoftware kopen en beheren en informatie geven aan mentoren. De meeste decanen gebruiken software van Qompas, gericht op de profielkeuze (in het 3e jaar havo, 4e jaar vwo) en de keuze voor een vervolgopleiding (4-5 havo en 5-6 vwo). Jongeren kunnen met deze software zelfstandig aan de slag. Onderdelen zijn bijvoorbeeld een beroepskeuzetest en verschillende individuele en groepsopdrachten. Opdrachten bestaan uit het interviewen van jongeren die hun profielkeuze al gemaakt hebben of het bezoeken van open dagen van opleidingen. Leerlingen doorlopen dit programma tijdens mentorlessen.

Decanen vertellen dat ze vóór de profielkeuze vaker inhoudelijke voorlichting geven in een klas. In deze fase is de uitleg over de vier te kiezen profielen nog overzichtelijk. De keuze voor een vervolgopleiding is gecompliceerder waardoor de rol van de decaan hier meer stimulerend is: decanen wijzen jongeren op de noodzaak op tijd te beginnen met hun oriëntatie. Los van korte voorlichting ligt de nadruk van het contact met leerlingen over het algemeen bij de mentor. Wanneer jongeren problemen hebben met het maken van een keuze of specifieke vragen hebben kunnen ze bij de decaan terecht.

De functie van decaan is op verschillende manieren ingebed in de organisatie van de school. Dit is mede afhankelijk van de grootte van de school. De meeste decanen zijn parttime decaan (1-3 dagen in de week) en geven daarnaast les. Op één van de scholen is de decaanfunctie ondergebracht bij een begeleider van de bovenbouw waar jongeren ook met andere school- of privé-problemen terecht kunnen.

3.3 Decanen - rol in keuzeproces (2)

Decanen verschillen sterk in hun kennis van verschillende opleidingsmogelijkheden. Net als voor hun leerlingen is het voor decanen moeilijk tot onmogelijk om alle ontwikkelingen in het opleidingsaanbod bij te houden. Dit heeft te maken met het snel veranderende opleidingsaanbod, met de grote diversiteit aan opleidingen en de beperkte tijd die een decaan hiervoor heeft. Verder zien we logischerwijs verschil tussen een docent die al 30 jaar decaan is en een docent die sinds één jaar decaan is. De decanen die we spreken verschillen in hun blik op de noodzaak om van alle ontwikkelingen op de hoogte te blijven. Terwijl de ene decaan dit wel nastreeft vindt de andere decaan het belangrijker om samen met leerlingen die problemen hebben met hun keuze op zoek te gaan, bijvoorbeeld door samen online te zoeken naar verschillende mogelijkheden.

Decanen zijn verder verantwoordelijk voor contacten met andere partijen als het gaat om de oriëntatie op een vervolgopleiding. Decanen hechten hierbij het meeste waarde aan aansluitprogramma’s met hogescholen en universiteiten in de regio. Ze vinden het prettig dat ze hier zelf vaak weinig tijd in hoeven te steken en leerlingen op een laagdrempelige manier zicht krijgen op de verschillende studiemogelijkheden.

Het aantal aanvullende activiteiten dat op de scholen wordt georganiseerd verschilt verder sterk. Op de ene school worden voorlichtingsavonden voor ouders en een beroepenmarkt voor leerlingen georganiseerd, op de andere school is hier geen tijd voor.

3.3 Decanen - keuzeproces

Keuzeproces Decanen zien ouders en leeftijdsgenoten als de belangrijkste beïnvloeders van jongeren als het gaat om hun keuze voor een vervolgopleiding. Bij de profielkeuze zijn leeftijdsgenoten volgens hen het belangrijkst. De profielkeuze kan in belangrijke mate beïnvloed worden door het groepsproces binnen een klas:

“Vorig jaar koos het grootste deel van de klas een N&T-profiel. Daar was ik erg blij mee, omdat ze er nog alle kanten mee op kunnen. Eén meisje koos toen C&M. Dit jaar koos vrijwel de hele klas een C&M-profiel, omdat ze hoorden dat dit makkelijker was. Je ziet dan duidelijk dat ze elkaar beïnvloeden. Er kan een groepsproces ontstaan. In die leeftijd kijken jongeren zeker naar wat klasgenoten kiezen. En dat is trouwens ook niet vreemd.”

Verder geven decanen aan dat ouders belangrijk zijn. In de mate waarin ze hun kinderen prikkelen en door ze te sturen. Tijdens de interviews blijkt dat scholen in achterstandswijken in grotere mate met laagopgeleide ouders te maken hebben die hun kinderen soms minder stimuleren en daarnaast een beperkt beeld hebben van de mogelijkheden. Ouders van allochtone afkomst die zelf geen opleiding hebben gevolgd in Nederland hebben vaak een slechter beeld van het Nederlandse opleidingsstelsel en de diversiteit van opleidingen/beroepen. Ook hechten ze vaak veel waarde aan status. Ze vallen daarom vaker terug op de meer traditionele statusverlenende opleidingen als Geneeskunde en Rechten en stimuleren hun kinderen om deze kant op te gaan.

Informatie over ict-opleidingen Tijdens de interviews blijkt dat decanen weinig gerichte vragen krijgen over ict-opleidingen. De vragen die ze krijgen hebben bijvoorbeeld te maken met opleidingen rond games. Waar kun je dit doen?

Decanen geven zelf geen oordeel over ict. Zoals een decaan het formuleert: “Wat moet ik van ict vinden? Ik heb geen mening over opleidingen. Misschien alleen over een baan bij de Landmacht, maar verder vindt ik echt alles prima. Het is niet mij als decaan om een mening te hebben over een opleiding of sector.”

3.3 Decanen - ict-opleidingen

Het beeld dat decanen hebben van de verschillende ict-opleidingen is over het algemeen beperkt. Als we ze hier naar vragen noemen ze meestal een aantal contexten van ict: ict in bedrijven, de technische kant/programmeren en games. De indeling van hbo-i in zeven opleidingen kennen decanen niet. Door de diversiteit aan opleidingen hebben ook decanen een onduidelijke beeld van het aanbod aan ict-opleidingen.

Ict-opleidingen vinden ze vooral passen bij jongeren die in hun vrije tijd ook met informatica en computers bezig zijn. Dit wil overigens niet zeggen dat decanen jongeren die in hun vrije tijd veel met computers doen ook adviseren om een ict opleiding te gaan doen: “Ik zie het ook wel een beetje als mijn taak om jongeren mee te geven dat ict studeren wel iets anders is dan zelf een beetje met je computer bezig zijn. Of dat een opleiding gericht op games iets anders is dan zelf gamen. Voor mijn gevoel denken jongeren daar soms te makkelijk over.”

Decanen hebben duidelijk het gevoel dat het hun verantwoordelijkheid is de verwachtingen van jongeren over ict-opleidingen te managen, wat meestal neerkomt op het juist temperen van enthousiasme in plaats van het enthousiasmeren (soort ‘ontmoedigingsbeleid’).

De informatiebehoefte van decanen verschilt per decaan en per school. Wel blijkt dat decanen overspoelt worden met informatie. Bij sommige decanen is een grote stapel (ongeopende) post zichtbaar. Het is bijna ondoenlijk om deze fysieke informatie (folders/brochures/dvd’s) overzichtelijk geordend te houden. Wel hebben de meeste decanen nog een kast vol met opleidingsbrochures. Een brochure geven decanen wel eens mee voor thuis en voor ouders. De functie van de ‘brochurekast’ neemt echter af. De meeste decanen vinden online informatie veel relevanter. Aan de ene kant omdat jongeren hier zelf als eerste naar op zoek gaan, maar ook omdat decanen vaak samen met jongeren op internet op zoek gaan naar informatie.

4. Ict-Mentality-model

4.1 Inleiding

4.2 Ict-Mentality-model

4.3 Ict-Mentality-types

4.1 Inleiding

Van BètaMentality naar ict-Mentality Het BètaMentality-model kunnen we aan de hand van het uitgebreide deskresearch en het groepsgesprek met het jongerenpanel doorvertalen naar een ict-context. Hieruit ontstaat een hypothetisch ict-Mentality-model, waarmee je op een nieuwe manier naar de wereld van ict kunt kijken. Welk verhaal (of imago) van ict is er nu en welke andere verhalen (of nieuw imago) zou je kunnen vertellen om te zorgen dat meer jongeren enthousiast worden voor een opleiding en beroep in de ict?

In dit hoofdstuk maken we de vertaalslag van het BètaMentality-model naar de context van ict. We beginnen daarvoor bij het bouwen van het model en geven vervolgens een korte toelichting bij elk van de ict-types.

4.2 Ict-Mentality-model Betekenis ict Voor de huidige jongeren zijn er altijd internet, computers, games en mobiele telefoons geweest. Ict is voor hen daardoor iets heel dagelijks, een vanzelfsprekend onderdeel van de maatschappij. Jongeren begrijpen dat ict essentieel is om de wereld te laten functioneren, maar door de nadruk op deze functionele kant en minder op de toepassing ervan en de rol van de (eind)gebruiker van ict, blijft het iets met weinig emotie, iets voor de ‘echte’ liefhebber van computers. Wanneer we innovatieve en creatieve toepassingen van ict bespreken blijken jongeren dit wel aansprekend te vinden.

Bepalende dimensies (de assen) Op basis van ons onderzoek komen er twee dimensies naar voren die bepalend lijken te zijn voor de manier waarop jongeren aankijken tegen ict. Deze twee dimensies komen terug in de twee assen van het ict-Mentality-model:

•  Op de horizontale as maken we onderscheid tussen intrinsieke motivatie en extrinsieke motivatie. Bij intrinsieke motivatie staat de ict zelf centraal. Deze jongeren willen weten hoe ict en in elkaar steekt. Bij extrinsieke motivatie staan de gebruiker en toepassingen centraal. Wie gebruikt het en wat levert het op?

•  Op de verticale as maken we onderscheid tussen behouden en verbeteren van het dagelijks leven tegenover het verrijken van het dagelijks leven.

4.2 Ict-Mentality-model (2) Hieronder geven we het ict-Mentality-model visueel weer.

Verrijken van het dagelijks leven

Behouden/verbeteren van het dagelijks leven

Intr

insi

ek

e m

oti

va

tie

t.o

.v.

ict

(Tec

hn

isch

e w

erki

ng)

Ex

trinsie

ke

mo

tiva

tie t.o

.v. ict

(Gebru

ikers en toep

assingen

)

4.3 Ict-Mentality-types Ict-Mentality-types Jongeren reageren verschillend op verschillende aspecten van ict. Op basis van hun motovatie en met de bètatypes als basis, onderscheiden we vier verschillende ict-Mentality-types. Elk van de types lichten we hieronder kort toe.

•  Functionele ict’er De Functionele ict’er is wat nu vaak wordt gezien als de ‘typische ict’er’: ze hebben een intrinsieke motivatie t.o.v. ict . Ze knutselen graag aan computers en houden van programmeren: de meer functionele aspecten van ict. Dit ict-type spreekt juist de vanzelfsprekendheid van ict aan: het zorgen dat de dingen werken zoals ze moeten werken, het onderhouden van systemen.

•  Creatieve ict’er De Creatieve ict’er zoekt meer uitdaging en afwisseling in de wereld van ict. Ook dit type is intrinsiek gemotiveerd, maar veel meer geïnteresseerd in hoe je ict kunt gebruiken om vernieuwende dingen te maken. ‘Fun’ is een belangrijk onderdeel in het bezig zijn met ict.

•  Sociale ict’er De Sociale ict’er is geïnteresseerd in de meer zinvolle toepassingen van ict. Voor dit type staat de eindgebruiker centraal: hoe kun je met ict het leven van mensen verbeteren? De Sociale ict’er wil graag iets nuttigs doen, iets waarbij ze creatieve oplossingen bedenken voor een (maatschappelijk) probleem.

•  Carrière ict’er De Carrière ict’er wil graag een opleiding of baan waarmee hij of zij status krijgt. Ze hebben de ambitie om leiding te gaan geven en veel te verdienen. Wat hen aanspreekt in de ict is het bedenken (of aansturen) van de meer spectaculaire toepassingen van ict (en niet het knutselen met computers of programmeren).

We denken dat er ook een groep non-ict’ers is die niks hebben met ict hebben en er niet direct aanleg voor hebben. Omdat deze groep niet interessant is voor hbo-i, laten we die hier buiten beschouwing. Over de grootte van de groepen kunnen we vanwege de kwalitatieve aard van het onderzoek geen uitspraken doen.

4.3 Ict-Mentality-types (2) Hieronder geven we de vier ict-Mentality-types visueel weer in het ict-Mentality-model.

Verrijken van het dagelijks leven

Behouden/verbeteren van het dagelijks leven

Intr

insi

ek

e m

oti

va

tie

t.o

.v.

ict

(Tec

hn

isch

e w

erki

ng)

Ex

trinsie

ke

mo

tiva

tie t.o

.v. ict

(Gebru

ikers en toep

assingen

)

Creatieve ict’ers

Carrière ict’ers

Sociale ict’ers Functionele

ict’ers

5. Conclusies & aanbevelingen

5.1 Inleiding

5.2 Algemene conclusies

5.3 Huidige imago ict

5.4 Ideale imago ict

5.5 Opleidingen in het ict-Mentality-model

5.6 Bedrijven in het ict-Mentality-model

5.7 Toepassingen in het ict-Mentality-model

5.8 Ict-Mentality & beelden

5.9 Advies

5.1 Inleiding

In dit hoofdstuk bespreken we per doelgroep (jongeren, ouders en decanen) de belangrijkste conclusies en geven aanbevelingen hoe hbo-i haar potentiële jongerendoelgroep kan vergroten. We gebruiken het ict-Mentality-model als kader om de conclusies en aanbevelingen in te plaatsen.

5.2 Algemene inzichten

Algemene inzichten Om te beginnen een aantal belangrijke inzichten die gelden voor een grotere groep jongeren, zowel uit dit onderzoek als uit voorgaand onderzoek, de relevant zijn voor de hierop volgende conclusies en aanbevelingen.

•  Belangrijke algemene waarden voor het kiezen van een opleidingen (en beroep) zijn afwisseling en creativiteit. •  Jongeren die een keuze moeten maken voor een opleiding hebben nog niet de ambitie om bij een groot bedrijf werken. Een

baan bij grotere bedrijven zien de meeste jongeren van deze leeftijd nog niet als statusverlenend. Een groot bedrijf roept in de middelbare schoolperiode meer negatieve associaties op: anoniem, onbelangrijk werk, kleine schakel in een geheel. We merken dat dit beeld vaak pas verandert tijdens de studie (hbo/wo), als bedrijven beter in beeld komen en als blijkt dat je bij dit type bedrijven bovengemiddeld verdient.

•  Uit een onderzoek dat we in 2008 uitvoerden voor de drie techniek instituten van de Hogeschool Rotterdam (“Kiezen voor hun toekomst: hoe doen jongeren dat?”) blijkt dat een persoonlijke benadering key is in de keuzebegeleiding van jongeren. Om relevant advies te kunnen geven moet iemand hen persoonlijk kennen, aldus de jongeren die we spraken. Een decaan staat verder van ze af dan hun ouders, waardoor de rol van de decaan op dit moment als minder belangrijk wordt beschouwd. Daarnaast komen veel jongeren tijdens hun oriëntatie ook niet of nauwelijks in contact met een decaan.

•  Verder zien we dat de begeleiding per school enorm verschilt. Jongeren die weinig hulp krijgen bij het maken van een (met name opleidings)keuze zijn jaloers op de jongeren die veel hulp krijgen hierbij. Ze willen dus wel graag geholpen worden.

•  Jongeren stappen echter niet zomaar op een decaan af. Zeggen dat je altijd binnen kunt lopen als je vragen hebt heeft dus weinig zin. Behalve dat het voor jongeren een hoge drempel is, omdat je leeftijdsgenoten het misschien wel eens ‘stom’ kunnen vinden, is het ook verklaarbaar vanuit de ontwikkeling van het puberbrein: moeite met lange termijn denken (het belang en de gevolgen van kiezen voor je toekomst vaak moeilijk kunnen overzien).

5.3 Huidige imago ict

Jongeren hebben in eerste instantie een eenzijdig en negatief beeld van ict:

•  Dominante spontane associaties zijn: eenzijdig & eenzaam, computers en nerds. Wat opvalt is dat ict op dit moment vooral gezien wordt als een vanzelfsprekend onderdeel van het dagelijks leven van jongeren. Internet, mobiele telefoons, computers; de huidige jongere is ermee opgegroeid. Jongeren beleven ict op dit moment als vanzelfsprekend en functioneel, iets dat handig van pas komt om iets vanaf te weten, maar niet als iets om voor te kiezen.

•  Belangrijke algemene waarden (dus geldig voor een grote groep jongeren) voor het kiezen van een opleidingen en beroep zijn afwisseling en creativiteit. Doordat het beeld van ict zich op dit moment lijkt te beperken tot de meer functionele en vanzelfsprekend dagelijkse aspecten (en dus geen creativiteit en afwisseling), is het minder interessant voor jongeren en spreekt het met name Functionele ict’ers aan.

•  Daarnaast (waarschijnlijk ook daardoor) denken jongeren dat ict-opleidingen moeilijk zijn. Dit wordt nog eens versterkt doordat beschrijvingen van opleidingen van ict (in taal en beeld) ver afstaan van de belevingswereld van veel jongeren.

•  Ook de grote ict-bedrijven die we bespreken spreken de jongeren over het algemeen niet aan. Termen als consultancy en outsourcing zijn nog zeer abstracte termen voor jongeren. Bedrijven die een ‘tastbaar’ product maken of bedenken zien ze daarom eerder als creatief en aansprekend.

5.3 Huidige imago ict (2) Hieronder geven we het huidige imago van ict bij jongeren visueel weer in het ict-Mentality-model.

Verrijken van het dagelijks leven

Behouden/verbeteren van het dagelijks leven

Intr

insi

ek

e m

oti

va

tie

t.o

.v.

ict

(Tec

hn

isch

e w

erki

ng)

Ex

trinsie

ke

mo

tiva

tie t.o

.v. ict

(Gebru

ikers en toep

assingen

) Functionele ict’ers Sociale ict’ers

Carrière ict’ers Creatieve ict’ers

Huidige imago ict

5.4 Ideale imago ict Ideale imago ict Om een bredere doelgroep aan te spreken en enthousiast te maken voor een opleiding en beroep op ict-gebied, moet het eenzijdige en functionele beeld dat veel jongeren nu van ict hebben, worden aangepakt. Belangrijk daarbij is dat het beeld van ict spannender (uitdagender) en menselijker wordt. Laat zien dat ict niet beperkt blijft tot iets vanzelfsprekends en dagelijks (dus een bijna onzichtbaar, onbewust onderdeel van het dagelijks leven), maar ook het leven van mensen verrijkt. Voorbeelden van innovatieve, actuele en creatieve toepassingen van ict helpen daarbij. Ook het denken vanuit de (eind)gebruiker maakt dat ict een wat menselijker gezicht krijgt.

Belangrijke waarden die aansprekend zijn voor jongeren met betrekking tot het ideale imago van ict:

•  Creativiteit (problemen oplossen/nieuwe dingen maken);

•  Carrière maken & status; •  Uniek zijn, belangrijk zijn; •  Maatschappelijke relevantie; •  Innovatie.

Hiernaast is de het ideale imago van ict visueel weergegeven.

Verrijken van het dagelijks leven

Behouden/verbeteren van het dagelijks leven

Intr

insi

ek

e m

oti

va

tie

t.o

.v.

ict

(Tec

hn

isch

e w

erki

ng)

Ex

trinsie

ke

mo

tiva

tie t.o

.v. ict

(Gebru

ikers en toep

assingen

)

Functionele ict’ers Sociale ict’ers

Carrière ict’ers Creatieve ict’ers

Huidige imago ict

Ideale imago ict

5.4 Ideale imago ict (2) Link met ict-Mentality-type Als we kijken naar de verschillende ict-Mentality-types, verschillen de dominante waarden per type. Door op deze waarden in te spelen wordt de potentiële doelgroep voor ict-opleidingen en beroepen vergroot.

•  Functionele ict’er Ict in dagelijkse praktijk Ondersteuning & onderhoud Programmeren & ‘knutselen’ aan computers Uitdaging op technisch vlak Bevestiging op inhoud

•  Creatieve ict’er Uitdaging & afwisseling Vernieuwende dingen maken Bevestiging op het creatief toepassen van de inhoud

•  Sociale ict’er Meerwaarde van ict voor de eindgebruiker centraal Zinvolle (nuttige) toepassing Menselijke kant van ict Bevestiging op de toepassing (zinvol)

•  Carrière ict’er Status, ambitie, doorgroeien Verrijken van het leven m.b.v. ict centraal (luxe, entertainment, gemak) Bewondering van anderen & trots

5.5 Opleidingen in het ict-Mentality-model Opleidingen in het model Hiernaast geven we visueel weer welke plek de opleidingen krijgen in het ict-Mentality-model. De plek in het model is bepaald op basis van de primaire reacties van jongeren op de titel en beknopte informatie over de verschillende opleidingen (afkomstig van diverse hogescholen).

Wat opvalt is dat jongeren de opleidingen nu voornamelijk linksonder in het model plaatsen: ict is vooral functioneel. Dit figuur dient als input voor discussie. Een belangrijke vraag hierbij is waar het groeipotentieel van verschillende opleidingen zit. Op welke groepen kan een opleiding zich richten? Door opleidingen scherper te profileren en meer onderscheidend neer te zetten vergroot je het potentieel van ict-studenten. Hierbij is het uiteraard van groot belang dat je het profiel/de propositie tijdens de opleiding kunt waarmaken. Het gaat hier dus niet alleen om communicatie & voorlichting maar ook om elementen in het onderwijs en projecten tijdens de studie.

Verrijken van het dagelijks leven

Behouden/verbeteren van het dagelijks leven

Intr

insi

ek

e m

oti

va

tie

t.o

.v.

ict

(Tec

hn

isch

e w

erki

ng)

Ex

trinsie

ke

mo

tiva

tie t.o

.v.

ict (Gebruikers en toepassingen)

Informatica

Information Security Management

Technische informatica

Bedrijfskundige informatica

Informatie Dienstverlening & Management

Information Management

Netwerk Infrastructuur Design

5.6 Bedrijven in het ict-Mentality-model

Bedrijven in het model Hiernaast geven we visueel weer welke plek bedrijven krijgen in het ict-Mentality-model. De plek correspondeert met de verschillende waarden (grijs) die jongeren in dat kwadrant belangrijk vinden. Deze waarden van de vier types staan beschreven in paragraaf 5.4.

Jongeren vinden de bedrijven linksonder in het model (de grotere, in de beleving van jongeren meer abstracte bedrijven) geschikt voor jongeren die intrinsiek gemotiveerd zijn ten opzichte van ict. Ze koppelen deze bedrijven vooral aan het beheren en onderhouden van technische systemen en programmeren, en nog niet aan status, geld verdienen en uitdaging.

Google staat rechtsboven omdat het een bekend, internationaal en aansprekend bedrijf. Omdat iedereen Google kent, geeft het een bepaalde status en aanzien om er te werken.

Verrijken van het dagelijks leven

Behouden/verbeteren van het dagelijks leven

Intr

insi

ek

e m

oti

va

tie

t.o

.v.

ict

(Tec

hn

isch

e w

erki

ng)

Ex

trinsie

ke

mo

tiva

tie t.o

.v.

ict (Gebruikers en toepassingen)

Guerrilla Games

Sogeti, Ordina, Capgemini

Philips Healthcare

Sarvision

Nationale Recherche

Google

Uitdaging, creativiteit & inhoud, innovatief

Status, ambitie, doorgroeien, luxe

Ict in de dagelijkse (werk) praktijk, ondersteunende ict, technische uitdaging

Meerwaarde voor eindgebruiker, zinvolle ict & mensen

5.7 Toepassingen in het ict-Mentality-model

Toepassingen/producten in het model Hiernaast geven we visueel weer welke plek de toepassingen en producten, die we jongeren hebben laten zien, krijgen in het ict-Mentality-model.We gebruiken hierbij de meest aansprekende voorbeelden. De belangrijkste waarden staat in de vier kwadranten.

Verrijken van het dagelijks leven

Behouden/verbeteren van het dagelijks leven

Intr

insi

ek

e m

oti

va

tie

t.o

.v.

ict

(Tec

hn

isch

e w

erki

ng)

Ex

trinsie

ke

mo

tiva

tie t.o

.v.

ict (Gebruikers en toepassingen)

Symbaloo

What’s in the box?

Youtube

One Laptop per Child

Adidas Street Art

Multitouchtafel

Twitterplant

Augmented Reality

Google in de Amazone

Uitdaging, creativiteit & inhoud, innovatief

Status, ambitie, doorgroeien, luxe

Ict in de dagelijkse (werk) praktijk, ondersteunende ict, technische uitdaging

Meerwaarde voor eindgebruiker, zinvolle ict & mensen

5.8 Ict-Mentality & beelden Hiernaast plaatsen we enkele beelden van aansprekende toepassingen en bedrijven in het model.

Dit zijn vanaf rechtsboven met de klok mee: •  Youtube (succesvolle oprichters); •  Adidas iPhone app (ict & marketing); •  One Laptop per Child (zinvolle ict); •  Google in the Amazone (zinvolle ict); •  Multitouchtafel (ict & praktische innovatie); •  Augmented Reality (ict & creatieve innovatie) •  What’s in the box? (ict & creatie)

Hierbij merken we op dat de beelden op zichzelf niet per definitie aansprekend zijn, maar wel aanspreken in combinatie met het achterliggende verhaal.

Verrijken van het dagelijks leven

Behouden/verbeteren van het dagelijks leven

Intr

insi

ek

e m

oti

va

tie

t.o

.v.

ict

(Tec

hn

isch

e w

erki

ng)

Ex

trinsie

ke

mo

tiva

tie t.o

.v. ict

(Gebru

ikers en toep

assingen

)

5.9 Advies Tot slot kort samengevat een aantal concrete handvatten om te zorgen dat het imago van ict positief verandert:

Positionering & communicatie •  Houd rekening met de verschillende motivaties van jongeren waarmee je ze kunt interesseren voor ict. Speel daarom in op

verschillende waarden die de Carrière ict’er, Sociale ict’er, Functionele ict’er en de Creatieve ict’er aanspreken. •  Leg in voorlichting de nadruk op toepassingen van ict: concreet, creatief, innovatief, met een maatschappelijke en

menselijke meerwaarde. Laat uitdagende toepassingen zien die ook voor jongeren nieuw en verrassend zijn (minder vanzelfsprekend). Ook voorbeelden van beroepen en bedrijven maken de ict-sector concreter.

•  Verplaats je bij het geven van informatie over ict-opleidingen sterker in de ontvanger van informatie. Uit de groepsessie blijkt dat vakjargon deze groep al snel afschrikt en dat de kennis van ict vaak zeer beperkt is (‘waar staat ict eigenlijk voor?’). Pas daarom op met het gebruik van vakjargon en moeilijk taalgebruik.

•  Houd daarnaast rekening met de fase van de oriëntatie waarin jongere zich bevinden en aan welke informatie ze behoefte hebben. Richt je in eerste instantie op inspirerende voorbeelden, omdat veel jongeren een negatief beeld hebben van ict. Geef pas in een later stadium uitvoerigere informatie over de inhoud van opleidingen.

•  Laat ook in beeldmateriaal vooral toepassingen zien en de meerwaarde hiervan voor de (eind)gebruiker. •  Zorg er voor dat je op de hoogte bent van actuele en aansprekende ontwikkelingen binnen de ict. Ga daarom actief op zoek

naar verhalen. Hbo-i kan een goede plek vormen waar deze verhalen verzameld en gedeeld worden tussen de verschillende leden. Kies bij je communicatie richting jongeren daarnaast zoveel mogelijk voor flexibele media/middelen waar actuele voorbeelden in verwerkt kunnen worden.

•  Bekijk welke ict-opleidingen je zo kunt positioneren dat je ook andere ict-Mentality-types aantrekt: welke elementen zitten er in de studie die nu nog niet duidelijk worden gecommuniceerd maar wel aansprekend zijn?

•  Jongeren gebruiken de website van grote onderwijsinstellingen in hun omgeving vaak als eerste informatiebron: zorg dat ook hier een compleet en aansprekend beeld gegeven wordt van ict (opleidingen).

5.9 Advies (2) •  De diversiteit van bedrijven en toepassingen binnen de ict bieden belangrijke handvatten om een bredere groep jongeren

te interesseren voor ict. Enkele voorbeelden die jongeren sterk aanspreken zijn: het verhaal over de oprichters van YouTube, de Nederlandse oprichter van Symbaloo, de Nederlandse makers van het filmpje ‘what’s in the box’ en het Wageningse bedrijf Sarvision dat met vernieuwende software regenwouden monitort. Gebruik dit soort voorbeelden.

Decanen & school •  Decanen hebben doorgaans weinig direct contact met jongeren bij de studiekeuzebegeleiding. Ze geven aan dat

studiekeuzesoftware een steeds belangrijkere rol inneemt. Bekijk daarom goed hoe verschillende ict-opleidingen terugkomen in deze software en via welke routing (in bijvoorbeeld interessetesten) jongeren bij deze opleidingen terecht komen. Probeer in eerste instantie een brede groep te bereiken en voorkom dat ict is weggestopt als subcategorie achter bijvoorbeeld ‘techniek’. Besef je dat dit soort constructies als filters werken waarmee je een brede groep jongeren verliest. Op dit moment maken veel decanen gebruik van Qompas-software.

•  Decanen hechten veel waarde aan aansluitprogramma's tussen hun school en hbo- en wo-instellingen in hun omgeving. Zorg dat deze optimaal worden ingevuld, door te kijken of huidige programma’s van de verschillende ict-opleidingen alle ict-Mentality-types voldoende aanspreken. Bied hbo-instellingen handvatten om deze programma’s goed in te vullen.

•  Het keuzevak Informatica in het voortgezet onderwijs is vaak saai, maar wel medebepalend voor hoe jongeren over ict denken. Gebruik dit kanaal om ict positief neer te zetten. Laat docenten of studenten ict aan het hbo aansprekende gastlessen verzorgen (of parttime docent worden). Zoek hierin naar structurele partnerschappen met vo-scholen en werk op regionaal niveau aan relaties.

•  Net als jongeren hebben ook veel decanen een eenzijdig en onduidelijk beeld van ict-opleidingen, waardoor ze jongeren eerder ontmoedigen dan stimuleren om voor deze richting te keizen. Ze bevestigen hiermee het huidige imago van ict. Een complete set aan ict-beroepen en opleidingen (bijvoorbeeld in de vorm van een beschrijving met foto of filmpje) zou helpen om dit te doorbreken. Ook voor ouders kan dit interessant zijn.

5.9 Advies (3) Ouders •  We adviseren om ouders niet primair te benaderen als communicatiedoelgroep, ook al vormen zij belangrijke beïnvloeders

van jongeren. De inspanningen om eerst ouders te overtuigen van een opleiding of carrière in de ict voor hun kind, in de hoop dat ze hun zoon of dochter positief beïnvloeden zijn te groot, mede omdat veel ouders geen actieve rol aannemen. Houd wel rekening met de ouders als secundaire doelgroep. Met name op status gerichte ouders nemen een actievere houding aan en kunnen dwingender zijn in hun advies of wensen. Bied jongeren verhalen waarmee ze hun ouders zelf kunnen overtuigen, of informatie die hun ouders aanspreekt (bijvoorbeeld over goede carrièreperspectieven) en waar hun ouders zich in kunnen verdiepen (bijv. een overzichtelijke website/beknopte brochure).