22
iসলােমর িniিতহােস যারা সেত½র শহীদ নুrjমান মািনক ভু িমকা: আমার Øেdলখক o গেবষক . aিভিজরায় eg-u¢সাহ আর তািগেদ ei রচনার n eিমুkমনা, সাতরং eবং সচলায়তন বাংলা oয়বসাiিসিরজ আকাের pকািশত হেয়েছ eবং সময় যারা ei লখািট পেড়েছন, u¢সাহ িদেয়েছন, মুল½বান পরামশ িদেয়েছন , nব½ কেরেছন (িবেশষত হাসান মা্রেশদ, মাhবুব লীেলন , জামাল আেবিদন ভাs, ফাroয়ািসফ, তীরnাজ pমুখ) তােদর সকেলরi নােম u¢সিগত ei রচনা aনেক e লখায় ধম aবমাননার গn পােবন, পেত পােরন iসলাম িবেdষর আলামতoতেব e রকম ভুলভােব e pবn পাঠ করেল িবপদ। iসলােমর iিতহাস থেক মn ঘটনাgলা দখােনা ei রচনার udশ½ নয় , বরং বstিনƊভােব iিতহাস তুেল ধরাi e pবেnর মূল k½। জন½i িনযাতন eবং িনপীড়েনর as দৃƆাn uপsাপেনর পাশাপািশ e pবেn বারবার sরণ কিরেয় oয়া হেয়েছ আধুিনক সভ½তায় মুসলমানেদর aবদােনর কথা। ei রচনার জন½ কালগত িবেবচনায় eসেছ pথেক dদশ শতাbযা মুসিলম জািতর iিতহােস sনযুগ িহেসেব িবেবিচত। e সময় তােদর pিতভার িবিভnমুখী agগিত সািধত হয় eবং নানামুিখ িnিবকাশ ঘেট কাদিরয়া , মুতািজলা, আশািরয়া iত½ািদ ধমতািক মতবাদ গেড় ei সমেয় ei সমেয়i সুিফবাদ eবং মুসিলম জুিরসেডn eut পিt o িবকাশ ঘেট। দশন -িjচচায় pভুত unিত সাধন কের মুসিলম jনঁীগণ। রাstীয় আনুকুল½ বা পৃƊেপাষকতায় (িবেশষত bসীয় খলাফত ) গেড় uঠিছল মুসিলম দশন o িjআবার রাsti বঁাধা হেয়িছল মােঝ মােঝ pিতিkয়াশীল মাlদর pরাচনায় শষ pিতিkয়াশীলেদর জয় হেয়িছল eবং তােদর pভােব মুসিলম জগেত jনর আেলা িনেভ িগেয়িছল মুসিলম দশন o িj,সুিফবাদ eবং মুসিলম জুিরসেডn eিবকােশ সবেচেয় বিশ pভাব িছল কাদিরয়া আর মুতািযলা মতবােদর তাi ei রচনার Ƕri আেছ তােদর কথা তার পযায়kেম eসেছ দাশিনক , iমাম আর সুিফেদর কথা ধমেdািহতার aিভেযা্গ " িrd/িভnমেতর aবলmদর দমন eজন½ "রাs" , "শাসক ", "pিতƊান" ," সামnবাদী সমাj", eসবেচেয় pচীন o কাযকর aeরা তােদর sীয় রাজৈনিতক sােথ ধেমর ব½বহার বা aপব½বহার কেরেছ

iসলােমর িচnার iিতহােস যারা সেতর শহীদ · িগেয়িছল । মুসিলম দশন o িবjান ,সুিফবাদ

Embed Size (px)

Citation preview

i n i

rj

: d o . a e g-u ei n e k,

e oi p e ei ,

u , , n ( , h ,

s, r o, n p) i u ei

a e a n , i d o e e pn

i i n g ei ud , st i

i e pn k i e as n us e pn

s o a

ei e p d b i s

e p n ag e n , ,

i tt ei ei i e prn e ut t o

-j p un j st (

b ) u o j sti pk

l p pk e p j

o j , e prn e p

i ei ri k e , i

d a " rd/n am e "s" , " ", "p " ," n

j", e p o ast e s s a

k j o n? i n i

i pk ' t iu

d /s a g i, o

br i d /s i

i s i e t h a iu p " s "

oi " n a " e a h s n nt a

"d /s" s si k i n am rd

e 1233 "ii " iu a

ii e i e i a a pn j

cn a a g m a i

e " ih s " e s " s s" ,

" " , dnd n - " s " k s

p pk , e o

ok nt p n

"i i " u i

"i i n " i a o m

e , "i i " g "i i" "

i "

s d i , e kk p e a n /

, e d p

r a eo s d i , e p

, a o i ei s o n t

ant , a o ud

j j p ect t , an iu i

nt i ei t

k j o n? i n i

i nt i s i "j

l i "

***

) s i o n/

i i s i (Free Will Thought) e p

p k ' i ei , ui

p ei a n nt ui t a

o k s ei as s

p g ut

ei ?

e i ?

o?

s ut : " , i li n

i k 1

i ul , ' i e

o i s ()e

e " i , k e

l " e put () " l tr

, "2 e s ' i , "n at

i eg l u u " ei "

k j o n? i n i

' i p ei p ei

ui d i o (685-705) j

699 ,n 700 3 ' i s i

ar p " p c t

ap e ds " ei p ui s n 4

ei i d (717-720 ) m

s nt , "s i " e k r

e i d (724-743 ) g ,

e 5 ei a e pd k ' i s

i i , g p a

ank l g a so ei ui

s k 6 , k

us e a ui i dl

m 736 nt p i o , e

gr p ui i ii 743

7

p ul , s ic sb ,

ei a 699 ( 80) d p ( ) ei d o o o

i k mp d o pj j u

s i o o grt o k k

i i o p 749

ui b u n

k j o n? i n i

s , o o -ei

p i t k t u

nt o k d r

n e gn g s ul ,

m , g , 8

)

p d b i s e

p n ag i j j , o agd

g tt e j un iu d un k

i a as ei ,

s , n, , , u , s' u p

p , s o iu

p k , ei i p

i :

) st ( b ) u

o j

) , d u pk l d

(!) o ( ) , p

g -

k j o n? i n i

) l p , nt o p "s n"

t " " o a u r

) "" mp o "io " p n

nt eo , kd p n

g p "" (inqusition) s e i

mp p "i " p

i o j i "i " e i

e hj i i j 9

k (Rationalism) o (Patristicism) dnd k i i

i e m ' k p : "

- o j p pk p as ,

am r ' u ' gn n-m

k u n ,' - o j n

, o, o u ' j o rd p

e tt o a j ap er e d

a t p rd 10

) a ei pk p j

1150 s i o "i

" g g 1192 pd o n r s n e s p

o - j kd o n

k j o n? i n i

( , i , i r) nt o pk p u

o kd ast i 11

) ei mp p o k n

(801-873 ) o i r (1126-1198)

l d p s d

s i o n e

p n (801 n 803-873 ) , ,

, , , , k j,o ,, tj,

, sj , j i p o

e p e tt kt p

e p a /gn 265/270

, al gni n a gn

s " k ", e p "en" ul 12

j gn k a

n' iu n pn

i n iu s o tt u n'

t (Basic Principles) e e 13 o j

d n' ei iu

s n j -

ind (Senses) l (Imagination) d j l c, ind

opj s k p ul , a n (1804) ind-p k o

k j o n? i n i

pj s l nt n e

p m e Lord Kames (1782) ,

Muratori (1750) e e e nt e t s

n' n b e ss r 14

j d p e p

ui (Witelo) t b a n s n

kt d pn 15 n o d p

e gn 16 , e u p

d'b u p s 17 n b

, o o h

e a n grt g n p 18 a

ok to k nt

pk l o a a

19 m o m d k pk

ok e /d a n t d

s e gn p 20

k n t i

aj e i e s sn k n

n b

k 899 sb n o n n d ,

k , tt o ul , n a n

n o nt ( r )

k j o n? i n i

en i , p

n gn 21

n pi m i

i i , a e

i , , , , st , p nt i i i gn i

n os g e j i j, ,

, p j , , e h gn

e i o

r ul , r nd

nd p u u

h p 22 , i

s e o gn n

u o gn br e o ast o

e d u p " p

(i ) " h , e pk l

b an e k e u

k e s23 a p 24

agd s p iu

a n e tt kd p k g

k j o n? i n i

a p o u , o m

i i m i r 25 (1126-1198) ,,

ij, , , , , k p n

gn p u gn p 26

gn p k -) s )

() s gn 27 i ri p s

, e n , e i p

grt o k u i r n i

a s u e a

28 e iu pd n

i ( La divina commedia) iuk, , k, i

( )e e ul

o , e o m a ,

br ao o 29 iu i r s d p

i : ei , p

e

a p k i sl -e e r

30 p d s o, n u -p

d e d (j m a p ) r ul gn

s p , , e gn i r l

gn j e grt gn ij ul

, i j a gn b k

e a ak 31 i r p a n

k j o n? i n i

e j k j ac j rd

d k, j i (Authority of Islam)

a e j a u es , i r

j e e iu pt j a a

32 ei d j p

a o r i r , r k e

kt, ,s , jj r a k

, g o d h u ; a u ul

e , r o k

, s , k 33

d e (1147) i ,

k i o i r

utt d ei a i ,

iu

p i p n (Tribus Impostorus ) u s

e , m ()-ei n i gn

n m a i r 34 e , pk l

, s r , o l p

/ u k u a

l e a , i r i kn ,

gng p o rd p i

35 e n o t p a

i r e nt ss

i (10 m 1198 )

k j o n? i n i

i r ( , p d u ) a, o

m u n , -s

e e k ei a i - e i s

i e d b uk s un

pk kg p k a s

e n i ............ i

n a un , p k n i r

ei ug pt , di et u l

tt ei g

i m as i r

a ..............h s n ,

i r k d i ...............k

pk e , a

,a o ..............i r d as

nt ut i m s

d , aj, sc s n , d

bg iu ;

k i an p g iu j n

p s i r r 36

) i :

k j o n? i n i

p a t , i nt e "i" ,

ei a i , i () , i l () b

p "i" u p i i s n 37

p "i " a , i (), i (), i

() , i m () p "i" a ,

k u i e l pp m

() e e u ut t l ei t

i ei o s d e ei ut t t

38

nd , e , l

i t g

i d s , /i

(n/ ) ud ( ,i )

-o--d- o mn , e

i , u r s

llh i o l e o i

i () e ,

e an , n i () i

m () u a c , i ()

39 i , , st pk, s

n i g as

k j o n? i n i

p 11 p 10 nt d: o n

i i, i

k e i p 40 p

st i i e os h i

() 41 r n n i

p i 79942 p

i () 26 818 i 43

d, i d gn44 u (

) e , i dl m i ii (809-869)

ds d () e a l n pk ( n s

) n i 45 i

s n s us nt o rd ap

46 n nt pk n t nt

i l t i gr

kn 47 es n k u s pk

s ,nt rd d ag

no g 48 i d p :" l!

o-e d 49" n

i ic o d' k

o u ag nt 15/20 ag i

:" o, " k i i () e

p p 50 265 d t 51

k j o n? i n i

) :

i l 52 53 i e " "54

k n a 55 , a i56 ' s, l

ns i uc , e a p ei

a l ett a 57

, ei uk () i 58 pk l

909 b rd d a , i rd

nt a e i l k e k , uk

p i n 913 sb g

uk e en s 9

n 59 u o u e

7 n 60 (i i

) l s nt rd k

k k , t, , a c,

c o ag61

l s 62 ud i 63 (1165-

1243 ) tt n t u p 64

-1) o ott , 2) pjtt , 3) jtt e

4) tt 65 i o o e d m ,

l o p e t m ,

k j o n? i n i

, , i p mp p p66 5

sps gn ,i gn d' ubi e u

o gn 67 n n k 68 gn

k e t n o a k

p 69 d gn u e 27 a e p

a e ul 70 ei gn n m

71

i 1202 b am n s b

o 72 , j ud o k

e p 73 p

t , , n o a

nt i pk l u s u l

p rd , s 74

u

i , g iu aj , s o n j i

i kd o jj s e o s

k k e p t n jn ect

o eo k , ri p pk dnd

r e tt , d b uk s

k j o n? i n i

un pk kg p k a

i r o s sb

ei a -1) o j j , 2) j

j o ag j k nt s a -

ei n g n n ; 3) pt

s , , i -s-gn

, k n , es

ei as n a ei ak o i d

e n rd c o u i i (

e o ) n d

, , , is, , , n

p n e u -s -

p a r kd o a , tt s n ei

n r o ud (1839-97) o d

(1849-1905) , u (1817-98), (1849-1928 ) ,

l i (1873-1938) o o (1888-1958 ) p t o

n ei ei r g m l (1898-

1974) o (1905-74) p n

p ul 1926 17i e tp h,

d od, r , p ' ' nd

'd k n' e t ''e 'j d , d

, k am ' e e r

k j o n? i n i

'h t e ei , nt

s , r p g g k s

e nt i '

si 's ' pk m 1929 8 i

e h 'skt '

( ii o t e t )

ei e e ? n s ?

i , i r, , i , i (), i () p

d s , i i a e i o

pst i s i

r i i ' ' ei

? p '',

m ll o l 'p - j a

' 'j o' i a j -j

kd e i e ?

u () e p o

? t ? " i nt

e p n i h " ei p

p ?

k j o n? i n i

o :

1. Saeed Sheikh, Studies in Muslim Philosophy,1962, page-3)

2. : o p, , e ,,1998,-51)

3. Asqalaanee, Ahmed ibn 'Alee Ign Hajar al-,Tahdheeb at-Tahdheeb,

Hyderabad, 1325-7,Vol 10, Page225 e t o , i

,14995, e ,,-82

4. ,pk .

5. Sharrastanee,Muhammad ibn'abdul Kareem ash-,Al-Milal Wal-

Nihal,Beirut,Darr-al-Marifah,2nd Edition,1975,Vol-1,Page 30.

6. Ibn al Hanbal,Ahmad, Ar-Radd 'alaa al-Jahmeeyah,Riyadh,Darr al Liwaa,1st

Edition,1977,Page- 41-43

7. Sharrastanee, ibid,Page-46

8. , m 1861-77, n 6, 22,

: k i , ,1375/1955, n 5 ,12 , i,

pk ,85 , , , 307 )

9. http://satrong.org/content/religion/Imam_Al_Gazzali_NM.pdf

10. Syed Ameer Ali, Spirit of Islam, Appendix III, London 1946.

11. o : , 1970, -16-17

12. i, pk , -126

13. o, pk, -43-44

14. Sharif M M: Muslim Thought, Its Origin and Achievements, London, 1954,

Page 79.

15. ,pk , -?

16. Sharif M M: A History of Muslim Philosophy, Vol 1, Wiesbaden, 1963 ,Page

428.

17. H. G. Farmer, A History of Arabian Music to the 13th Century ,London 1929.

18. i, pk , -126

19. o, pk, -43

http://satrong.org/content/religion/Imam_Al_Gazzali_NM.pdf

k j o n? i n i

20. Sharif M M: A History of Muslim Philosophy, ibid., Robert L. Arrington [ed.]

A Companion to the Philosophers , Oxford, Blackwell ,2001, Peter J. King

One Hundred Philosophers New York, Barron's ,2004

21. i, pk , -135

22. H. G. Farmer, ibid, Page 222.

23. i s a k , i

l , o o , os m , , 1835, n 2, 372

24. Al-Qifti, A. (c.1172) Akhbar al-hukama' (Information about Wise People), ed.

J.Lippert, Leipzig: Maktabat al-Mutanabbi, 1903. (Includes a section on Ibn

Bajja's life and works.

25. i o , ,e e ei , , 1852 ; e

eo, i , , 1957 , , i en a i ,

iu , , 1947; b k i , ,1953 ;

,l j i , i, 5 b 1999.

26. s , - , p n , n a , , 188

27. i , 1 n, i, 150

28. o o i.

29. ,pk , 162-165

30. , s a s i e , ui ,1954 , 219

31. http://satrong.org/content/religion/Imam_Al_Gazzali_NM.pdf

32. , pk .

33. o, pk, 159

34. . , i p, i t , i- 1977

35. t ul e e ei ,439 , pk . o, pk, 159

36. e e ,i a, p,1990, 59

37. http://www.satrong.org/content/religion/Majhaber_utpotti_o_krombikash_NM

.pdf

38. 'ul , i n o i , , 2000 ; http://en.wikipedia.org/wiki/Imam

http://satrong.org/content/religion/Imam_Al_Gazzali_NM.pdfhttp://www.satrong.org/content/religion/Majhaber_utpotti_o_krombikash_NM.pdfhttp://www.satrong.org/content/religion/Majhaber_utpotti_o_krombikash_NM.pdfhttp://en.wikipedia.org/wiki/Imam

k j o n? i n i

39. http://banglarislam.com/Articles/Sharia/amaderImamera.pdf

40. o , pk , 24

41. http://en.wikipedia.org/wiki/Jafar_al-Sadiq

42. http://en.wikipedia.org/wiki/Musa_al-Kazim

43. http://en.wikipedia.org/wiki/Ali_al-Raza#Death

44. l i , , 1 426

45. m i ,i,, p p 1975, o, pk, 39;

http://banglarislam.com/Articles/Sharia/amaderImamera.pdf

46. m , pk ,32

47. o, pk, 40 e m , pk ,32

48. m , pk ,32

49. . ud , st ag i (:), it , 11 ep 2008 50. m , pk ,32

51. o, pk, 40

52. l o m ,L. Massignon, The Passion of

Hallaj 4 vol., tr. 1982; E. G. Browne. Literary History of Persia. Four

volumes, 1998. ; Herbert Mason. Memoir of a Friend: Louis Massignon.

Notre Dame 1983: University of Notre Dame Press.; Jan Rypka, History of

Iranian Literature. Reidel Publishing Company. 1968 ;Nicholson R A: The

Mystics of Islam , london 1963 , The idea of personality in sufism, london ,

1964, Studies in Islmaic Mysticism ,Cambridge 1921, ud t ,

o ( ) p o d n , , 1963 53. http://www.satrong.org/content/religion/Sufism_NM.pdf

54. 'ul, pk, 115

55. See notes no. 52

56. Dr A E Affifi , The Mystical phylosophy of Muhyid Din Ibnul Arabi, Sh

Muhammad Ashraf, Kashmiri Bazar, Lahore, Pakistan (no date) ,1st edition ,

cambridge,1938, p15 quoted from Hallaz, Massignon p 62

57. Dr A E Affifi , ibid, p140

http://banglarislam.com/Articles/Sharia/amaderImamera.pdfhttp://en.wikipedia.org/wiki/Jafar_al-Sadiqhttp://en.wikipedia.org/wiki/Musa_al-Kazimhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ali_al-Raza#Deathhttp://banglarislam.com/Articles/Sharia/amaderImamera.pdfhttp://www.satrong.org/content/religion/Sufism_NM.pdf

k j o n? i n i

58. , i o ud , e , , 1984 , 7

59. i,pk, 188

60. ul, pk, 116

61. i , pk, 188

62. Nicholson R A, Ibid; Idries Shah, The Sufis, New York, 1964 P-137 .

63. http://satrong.org/content/religion/Ibnul_Arabi_NM.pdf

64. , pk, 45

65. Dr A E Affifi, ibid.

66. , pk, 8

67. o , pk , 166

68. , pk, 30

69. S A Q Hussani , Ibn al Arabi, P 33 , Madras ,1931 ;Rom Landau , The

Philosphy of Ibn Arabi, P31-121 , London 1959 )

70. S A Q Hussani, ibid.

71. Nicholson R A, Ibid, P 149-161.

72. , pk, 29

73. o , pk , 164

74. , pk, 29; o , pk , 165

rj : pn , n o 1990' r p ( it, ,k , n,p ,, i ) p ,k o pn-n-p- p t um n / t r o g kt s g o kd j (j, -pk, j -) p i , tt o p a Email: [email protected]

http://satrong.org/content/religion/Ibnul_Arabi_NM.pdfmailto:[email protected]